БАГШ: Ж.ЦЭЦЭГМААХҮМҮҮНЛЭГИЙН УХААНЫ МАГИСТР

ХЭЛ ШИНЖЛЭЛИЙН УДИРТГАЛ

Хичээл №3 ЕРӨНХИЙ ХЭЛ ШИНЖЛЭЛ

Хэл шинжлэлийн удиртгал нь ерөнхий хэл шинжлэлийн нэн чухал ойлголтуудыг судална.Авиа зүйҮгсийн санХэл зүйНутгийн аялгуу

ÕÝË ØÈÍÆËÝËÕ¿í òºðºëõòíèé õýë, ò¿¿íèé ãàðàë ¿¿ñýë,

ìºí чàíàð, ¿¿ðýã, ò¿¿íчëýí äýëõèéí îëîí õýëíèé á¿òýö òîãòîëöîî, õºãæèë, ç¿é òîãòîë, òºðºë, õýâ ìàÿãèéã ñóäàëäàã øèíæëýõ óõààíûã õýë øèíæëýë /ÿçûêîçíàíèå, ëèíãâèñòèêà, languestics/ ãýíý. “Ëèíãâèñòèêà” ãýõ íýð òîìü¸î íü ôðàíö õýëíèé “linguistugue” /õýë ñóäëàë/ ãýõ ¿ãíýýñ ¿¿äýëòýé áºãººä óãòàà ëàòèí ãàðàëòàé /ligua-õýë, ÿðèà/ ãýñýí ¿ã þì.

ÕÝË ØÈÍÆËÝË

Õýë øèíæëýë íü õýëíèé á¿òýö òîãòîëöîîã òîäîðõîé õýëýýð õÿçãààðëàëã¿é äýëõèé äýýð áàéñàí, îäîî áàéãàà îëîí õýëíèé, ººðººð õýëáýë ýðò áà îäîîãèéí àìüä, ìºõñºí á¿õ õýëíèé ãàðàë ¿¿ñýë, ìºí чàíàð, õýë íèéãýì, õýë ñýòãýõ¿é, õýë õýëýõ¿éí õàðèëöàí óÿëäàà, õýëíèé ¿¿ðýã, õýëíèé õºãæëèéí ç¿é òîãòîë, áèчèã ¿ñãèéí ¿¿ñýë ãàðàë, òºðºë çýðгийг ñóäàëäàã.

ХЭЛ ШИНЖЛЭЛИЙН ҮНДСЭН 7 АСУУДАЛ

Хэлний мөн чанарХэл, хэлний үзэгдлүүдХэлнй тухай ШУ-ны бүтэц,

зохион байгуулалт, салбарууд

Хэл шинжлэл ба бусад ШУ

Хэл бол дохио тэмдгийн тогтолцоо

Хэлний гарал үүсэл, хэв шинж

Бичиг үсэг, түүний гарал үүсэл

ХЭЛ БОЛ СЭТГЭХҮЙН ХЭЛБЭР ЮМ

Хэл бол харилцааны хэлбэр юм.Хэл сэтгэхүй 2 нэг зүйл биш.Сэтгэхүй материйн шинжгүй.Хэлний нэгжүүд өгүүлэх эрхтнээр

хэлэгдэн авиан бүрхүүлд орж, агаарын чичиргээг үүсгэн сонсогдож байдаг.

ХЭЛ БА ХЭЛЭХҮЙ

Хэл хийсвэр байдлаар оршин тогтнож байдаг

Хэл нийтийн шинжтэй, хатуу тогтсон дэгтэй.

Хэлэхүй нь хувь хүнтэй холбоотой, чөлөөт хэлбэртэй, тохиолдлын чанартай.

Хэлэхүй нь амьд , бүтээлч үйл ажиллагаа.

АГУУЛГА БА ИЛЭРХИЙЛЭЛ

Агуулга нь сэтгэхүйн талИлэрхийлэл нь авиан бүрхүүлийн тал.Агуулга , илэрхийллийг холбогч нь хэл

зүй.

ХЭЛНИЙ МӨН ЧАНАР

Õýë áîë õàðèëöààíû õýðýãë¿¿ð

Õýë áîë íèéãìèéí ¿çýãäýëÕýë áîë õºäºëìºð, íèéãìèéí á¿òýýãäýõ¿¿í

ХЭЛНИЙ ТУХАЙ ШИНЖЛЭХ УХААНЫ САЛБАРУУД

Авиа зүйҮг зүйӨгүүлбэр зүйҮгийн санУтга зохиол

ХЭЛ ШИНЖЛЭЛ БА БУСАД ШИНЖЛЭХ УХААН

Шинжлэх Ухаан

Байгалийн ШУ

Нийгмийн ШУ

Гүн ухаан

ХЭЛ БОЛ ДОХИО ТЭМДГИЙН ТОГТОЛЦОО

Òýìäýã ñóäëàëûí ØÓ-íûã ñåìèîòèêà ãýäýã.

Ñåìèîòèêà íü õýëíèé òýìäýãòèéí ÿíç á¿ðèéí òîãòîëöîî, äîõèî çàíãàà, ¸ñ çàíøèë, á¿æèã, ÿíç á¿ðèéí êîäûã ñóäàëäàã äîõèî òýìäãèéí åðºíõèé îíîë þì.

Хичээл №4 ХЭЛ ШИНЖЛЭЛИЙН УЛАМЖЛАЛ

ХЭЛИЙГ ГАРАЛ ҮҮСЛЭЭР АНГИЛАХ НЬ: Ýíýòõýã-Åâðîïûí õýëí¿¿äÒ¿ðýã-Àëòàé ÿçãóóðын хэлнүүд Õÿòàä-Òºâä ÿçãóóðûí õýëí¿¿ä. Àâñòðàëè Óðàë õýëí¿¿äÊàâêàç ãýõ ìýòýýð àíãèëäàã.

ХЭЛ ШИНЖЛЭЛИЙН УЛАМЖЛАЛ

Ãðåê-Ðèìèéí õýë øèíæëýëèéí óëàìæëàë

Үгийн 4

зэрэг

Нэр үг

Үйл үг

Холбоосууд

Төлөөний үг

ХЭЛ ШИНЖЛЭЛИЙН УЛАМЖЛАЛ

Ìàðê Òåðåíöèé Âàððîí Ìݪ 116-127 îíËàòèí õýëíèé òóõàéÎéðîëöîî ¿ãñèéí òóõàéÕýëíèé àøèã òóñûí òóõàé

Үгсийн

аймаг

Нэр үг

Үйл үг

Дайвар үг

Үйлт нэр

ХЭЛ ШИНЖЛЭЛИЙН УЛАМЖЛАЛЕвропын хэл шинжлэлийн уламжлал • Фридрих фон Шпигель /1772-1829/• Август Вилгельм фон Шпигельм /1767-1845/ • П.Рамус /1515-1572/ франц хэлний хэл зүй• Я.Аарус /1538-1586/ франц хэлний авиа зүй• Джон Уоллис /1616-1703/ англи хэлний хэл

зүй• М.В.Ломоносов /1711-1775/ орос хэлний хэл

зүй• А.Ф. Бернгарди /1769-1820/ “Хэлний тухай

сургаал””Хэл шинжлэлийн анхны үндсүүд”

ХЭЛ ШИНЖЛЭЛИЙН УЛАМЖЛАЛ

Ìîíãîë õýë øèíæëýëèéí õºãæëèéí òîéì 1-р үе Ñàíæà Áàíäèäà Ãóíãààæàëöàí

/1185-1251/ “Ç¿ðõýí òîëüò” õýìýýõ õýë ç¿é

2-р үе Èøäîðæèéí õýë ç¿é 1930-ààä îíîîñ 1970-ààä îí хүртэл

3-ð ¿å áàðàãöààëáàë 1970-ààä îíîîñ ýõëýí îäîîã õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëæ áàéíà

ХЭЛ ШИНЖЛЭЛИЙН УЛАМЖЛАЛ

Энэтхэгийн хэл шинжлэлийн уламжлалПàíèíèé çîõèîñîí “Ñàìãàðäè õýëíèé õýëç¿é”

Ìݪ IY-III Яска “Нирукта”Хятадын хэл шинжлэлийн уламжлал• “Ши Чжоу нянь” толь бичиг• “Эря” толь бичиг• “Фан янь” толь бичиг• “Шо вэнь цзе цзы” толь бичиг

ХЭЛ ШИНЖЛЭЛИЙН УЛАМЖЛАЛ

Японы хэл шинжлэлийн уламжлал Нэгдүгээр үе

8-10-р зуун Кодзики Никон-сёки

Хоёрдугаар үе 10-17-р зуун Хирагана катагана

Гуравдугаар үе 17-р зууны сүүл 19-р зууны дунд үе Танигава Котосуг /Вакун-но сиори/ Цуруминэ Сигэнобу /Япон хэлний хэл зүй/

ҮСЭГ БИЧИГ

Õýë øèíæëýëèéí ¿íäñýí àñóóäëóóäûí íýã áîë ¿ñýã áè÷èã, ò¿¿íèé ãàðàë ¿¿ñëèéí òóõàé àñóóäàë þì. Õ¿í òºðºëõòíèé àóãàà èõ íýýëò¿¿äèéí íýã áîë ¿ñýã áè÷èã /áè÷èã ¿ñýã/ þì.

Áèчèã ¿ñýã, ò¿¿íèé ãàðàë ¿¿ñýë, õºãæëèéí ¿å øàò, áèчèã ¿ñãèéí òºðºë, òîãòîëöîîíû òàëààðõ îëîí àñóóäëûã õýë øèíæëýë ñóäëàíà.

ҮСЭГ БИЧИГ

ҮСЭГ БИЧИГ

¯Ã ÇҮÉÍ ÕÝ ØÈÍÆ

Íóãàëìàë õýë /íóãàðõàé õýë/ Æèøýý íü: îðîñ, àíãëè, ãåðìàí, ôðàíöÀâàëöìàë õýë Æèøýý íü: ìîíãîë, àëòàé ÿçãóóðûí õýëí¿¿äÒóñãàéëàã õýë Æèøýý íü: õàíç á¿õèé õýëí¿¿ä: õÿòàä, ÿïîí, ñîëîíãîñ ãýõ ìýò.