ХЭЛ ШИНЖЛЭЛ БАГШ:

ХҮМҮҮНЛЭГИЙН УХААНЫ МАГИСТР Ж.ЦЭЦЭГМАА

ХЭЛ ШИНЖЛЭЛХЭЛ БОЛ УГСААТНЫ ГАРАЛ ҮҮСЭЛ, АХ ДҮҮ, СОЁЛЫН НИЙТЛЭГ ЭХ СУРВАЛЖ ЗЭРГИЙГ

ТОДОРХОЙЛОХ ХАМГИЙН ДӨТ, ИЛ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН МӨН.ЭНЭ ДЭЛХИЙД ОРШИН БУЙ ХЭДЭН МЯНГАН ХЭЛ АЯЛГА ДОТОР АЛТАЙ ОВГИЙНХОН

ЗАЛГАМАЛ ХЭЛЭЭР ЯРЬДАГ. ГИННЕСИЙН НОМОНД ТҮРЭГ ХЭЛНИЙ 28 АВИАНААС БҮТСЭН ҮГИЙГ ХАМГИЙН УРТ ҮГ ГЭЖ ТЭМДЭГЛЭСЭН БАЙДАГ БОЛ МОНГОЛ ХЭЛЭНД “ЦА” ГЭСЭН ЯЗГУУРААС ҮҮСЭН АРААС НЬ ЗАЛГАСААР БАЙГААД “ЦАХИЛГААНЖУУЛАЛТЫНХАНТАЙГААРАА” ГЭСЭН ГУЧ ОРЧИМ АВИАНААС БҮТСЭН ДАН ГАНЦ ҮГ Ч БАЙНА.

2015 ОНЫ БАЙДЛААР ХЯТАДАД 6.06 САЯ, МОНГОЛД 2.80 САЯ, ОРОСТ 660 МЯНГАН МОНГОЛ БАЙНА. ИХЭНХ НЬ ТӨРӨЛХ МОНГОЛ ХЭЛЭЭР ЯРИЛЦАЖ, МОНГОЛ ҮСГЭЭР, ЗАРИМ НЬ ОРОС, ХЯТАД ХЭЛ, КИРИЛ ҮСГЭЭР БИЧДЭГ. МОНГОЛЧУУДЫН ТӨРӨЛХ ХЭЛ НЬ МОНГОЛ ХЭЛ . МОНГОЛ ХЭЛ ТӨРӨЛ ГАРЛААРАА АЛТАЙ ЯЗГУУРЫН МОНГОЛ БҮЛГИЙН ЦӨМ ХЭЛ ЮМ.

МОНГОЛ НЭРИЙДЭЛмонгол үсгээр бичсэн

худам ᠮᠣᠩᠭᠣᠯᠦᠨᠳᠦᠰᠦᠲᠡᠨ

(mongɣul ündüsüten)ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯᠴᠤᠳ(mongɣulčud)

кирилл үсгээр бичсэн

буриад монгол үндэһэтэн, монголшууд

монголмонгол үндэстэн (mongol undesten)монголчууд (mongolchuud)

халимаг моңһл улс, моңһлмудГадаад нэрийдэл

англи Mongol people, Mongolsорос монгол, монголка,

монголытува моол чон, моолдархасаг моңғолдархятад 蒙古族  мөнггү зү

Тайлбар: ерөнхий нэр, олон тоог хамт бичив.

МОНГОЛ ХЭЛ БИЧИГ МОНГОЛЧУУД ТҮҮХЭНДЭЭ [ХУДАМ] МОНГОЛ ҮСЭГ, ДӨРВӨЛЖИН ҮСЭГ, 

ТОД [МОНГОЛ] ҮСЭГ, ГАЛИГ ҮСЭГ, СОЁМБО ҮСЭГ, ВАГИНДРЫН ҮСЭГ, ЛАТИН ҮСЭГ ХЭРЭГЛЭЖ БАЙСАН.ОДОО АЛБАНЫ БИЧИГТ ГУРВАН ӨӨР БИЧГИЙН ДҮРЭМ БҮХИЙ КИРИЛ ҮСЭГ, УЛАМЖЛАЛТ МОНГОЛ ҮСГИЙГ ЗЭРЭГЦЭН ХЭРЭГЛЭЖ БАЙНА.• МОНГОЛ УЛСАД ХАЛХ АЯЛГУУГ ГОЛ БОЛГОН 1941 ОНООС ХОЙШ КИРИЛ ҮСГЭЭР БИЧИЖ

БАЙНА.35 ҮСЭГТЭЙ.• ХЯТАД УЛСАД ЦАХАР АЯЛГУУГ ГОЛ БОЛГОН УЛАМЖЛАЛТ МОНГОЛ ҮСГЭЭР БИЧИЖ БАЙНА. 29 ҮСЭГТЭЙ.• ОРОСЫН БУРИАДУУД БУРИАД АЯЛГУУГ (УМАРД) «БУРЯАД ХЭЛЭН» ХЭМЭЭЖ 1939 ОНООС

ХОЙШ КИРИЛЭЭР БИЧИЖ БАЙНА. 36 ҮСЭГТЭЙ.• ХАЛИМАГУУД ХАЛИМАГ АЯЛГУУГ (ӨРНӨД) «ХАЛЬМГ КЕЛН» ХЭМЭЭЖ 1941 ОНООС ХОЙШ

КИРИЛЭЭР БИЧИЖ БАЙНА. 38 ҮСЭГТЭЙ. МОНГОЛ ХЭЛ ОЛОН АЯЛГУУТАЙ. МОНГОЛЫН ХЭЛ ШИНЖЛЭЛЧ ШАДАВЫН ЛУВСАНВАНДАН 1959 ОНД МОНГОЛ ХЭЛИЙГ ДАРААХ БАЙДЛААР АНГИЛЖЭЭ:

МОНГОЛ ХЭЛНИЙ АЯЛГУУАЯЛГУУАялгуу Хэлэлцэгч Завсрын аман аялгуу Хэлэлцэгч

АЯЛГУУ:Төв аялгуу халх, цахар, ордос ЗАВСРЫН АМАН АЯЛГУУ:

Умард аялгуу Байгалын ар, өврийн буриад

Төв-умардын завсрын аман аялгуу

Сэлэнгийн буриад, барга

Өрнөд аялгуу Шинжааны ойрд, халимаг

Төв-өрнөдийн завсрын аман аялгуу

Хөхнуур, Алшаагийн ойрд, Монголын ойрд

Дорнод аялгуу хорчин, харчин Төв-дорнодын завсрын аман аялгуу

баарин, ар хорчин, найман, онниуд

АЛТАЙ ЯЗГУУРЫН ХЭЛАЛТАЙ ЯЗГУУРЫН ХЭЛНИЙ ОНОЛЫН ТАЛААР ЭРДЭМТЭД ЯНЗ БҮРИЙН

САНАЛТАЙ БАЙДАГ. ЯЛАНГУЯА СОЛОНГОС, ЯПОН ХЭЛИЙГ ЭНЭ БҮЛЭГТ БАГТААХ УУ ҮГҮЙ ЮУ ГЭДЭГ АСУУДАЛ БҮР Ч МАРГААНТАЙ. ХЭРВЭЭ СОЛОНГОС ХЭЛИЙГ УГ АНГИЛАЛД БАГТААВАЛ АЛТАЙЧУУДЫГ ХЭЛЭЭР НЬ СОЛОНГОС, МАНЖ-ТУНГУС, МОНГОЛ, ТҮРЭГ ГЭЖ ДӨРВӨН БҮЛЭГТ АНГИЛДАГ. СОЛОНГОС НЬ МАНЖТАЙ, МАНЖ НЬ МОНГОЛТОЙ, МОНГОЛ НЬ ТҮРЭГТЭЙ ИЛҮҮ ОЙР БАЙДАГ МӨРТӨӨ ЭНЭ ДАРААЛАЛ АЛГАСАХААРАА ИЖИЛ ТӨС НЬ УЛАМ ХОЛДДОГ БАЙНА.

  СОЛОНГОС ХЭЛНИЙ НЭР ТОМЪЁОНЫ ОЛОНХ ХУВЬ НЬ ХЯТАД БАЙДАГ БА ӨНӨӨДӨР АНГЛИ НЭР ТОМЪЁО МАШ ТОМ ХУВЬ ЭЗЭЛДЭГ БАЙНА. ОРЧИН ЦАГИЙН СОЛОНГОС ХЭЛ НЬ ҮНЭН ХЭРЭГТЭЭ ХЯТАД-СОЛОНГОС ХЭЛ БӨГӨӨД СОЛОНГОСЫН ТҮҮХЭНД ТӨР УЛС ҮҮССЭНЭЭС ХОЙШ БИЙ БОЛСОН ХЭЛ ГЭЖ ҮЗДЭГ. СОЛОНГОС, МОНГОЛ ХЭЛИЙГ БҮЛЭГ ДОТОР НЬ ӨНЧИН ХЭЛ Ч ГЭДЭГ.

АЛТАЙ ЯЗГУУРЫН ХЭЛ• МАНЖ БҮЛГИЙН МАНЖ, ТУНГУС, ЭВЕНК, СОЛОН, ЭВЕН ГЭСЭН ЦӨӨН ХЭЛ

ӨНӨӨДӨР ҮЛДСЭН, ЭДГЭЭР ХЭЛЭЭР ХЭЛЭЛЦЭГСДИЙН ТОО Ч 100 МЯНГА ХҮРЭХГҮЙ ЦӨӨН АЖ. ЖИШЭЭ НЬ 2000 ОНД ТООЛЖ ТОГТООСНООР МАНЖ ХЭЛЭЭР ХЭЛЭЛЦЭГЧ 100 ОРЧИМ ХҮН БУЙН ДИЙЛЭНХ НЬ 90 НАС ӨНГӨРСӨН ХҮМҮҮС БАЙСАН БАЙНА.

• ХАРИН ТҮРЭГ БҮЛГИЙН МАШ ОЛОН ҮНДЭСТЭН БИЙ. ТИЙМЭЭС ТҮРЭГ ХЭЛ НЬ ТҮРЭГ, АЗЕРБАЙДЖАН, УЗБЕКСТАН, КАЗАХСТАН, ТҮРКСТАН, КИРГИЗ ГЭСЭН БИЕ ДААСАН УЛСУУДЫН АЛБАН ЁСНЫ ХЭЛ БОЛЖЭЭ. МӨН ОРОСЫН ХОЛБООНЫ СУБЪЕКТ БОЛСОН ТАТАРСТАН, БАШКИР, АЛТАЙ, КАРАКАЛПАК, КРЫМЫН ТАТААР, ЯКУТ, МӨН ХЯТАДЫН ШИНЖААНД УЙГАР ГЭСЭН ҮНДЭСТНҮҮДИЙН АРД ТҮМНИЙ ГОЛЛОН ХЭЛЭЛЦЭХ ХЭЛ ЮМ. ҮҮНЭЭС ГАДНА АВААР, НОГАЙ, ХАЗААР ГЭХ МЭТ ЦААНА НЬ МУНДАХГҮЙ ОЛОН ҮНДЭСТНҮҮД БИЙ. ТҮРЭГ БҮЛГИЙН ХЭЛЭЭР ӨНӨӨДӨР 120 ОРЧИМ САЯ ХҮН ЯРЬЖ БАЙНА.

АЛТАЙ ЯЗГУУРЫН ХЭЛ

ӨНӨӨДӨР ДЭЛХИЙ ДАЯАРШИН ХАВТГАЙ БОЛЖ ИРГЭНШЛҮҮД ИЖИЛШИЖ, СОЁЛУУД УЛАМ ОЙРТОН АДИЛХАН БОЛЖ БАЙГАА ҮЕ БИЛЭЭ. ГЭХДЭЭ ЭНЭХҮҮ ДАЯАРШИЛ НЬ ҮНДЭСТНҮҮДИЙН СОЁЛЫН ӨВИЙГ ХАДГАЛАХ, ХЭЛ, ЗАН ЗАНШЛИЙГ ХЭВЭЭР ҮЛДЭЭХТЭЙ ЗЭРЭГЦҮҮЛЭХ ЁСТОЙ ЮМ.

 ИЙМЭЭС НЭГ ГАРАЛ ҮҮСЭЛТЭЙ, СОЁЛЫН НЭГ ЭХТЭЙ АЛТАЙЧУУД ӨНӨӨГИЙН ДАЯАРШИЖ БУЙ ЕРТӨНЦӨД ӨӨРИЙН ӨВӨРМӨЦ ОНЦЛОГ, ХЭДЭН МЯНГАНЫГ ДАМНАСАН ЗАН ЗАНШИЛ, ХЭЛ, СОЁЛОО ХАДГАЛАН ҮЛДЭХИЙН ТУЛД ХАМТАРСАН СОЁЛЫН ХОЛБОО БАЙГУУЛЖ ХАРИЛЦАН ТУСЛАЛЦАН ХАМТРАН АЖИЛЛАХ ШААРДЛАГАТАЙ.

МОНГОЛ, ТҮРЭГ ХЭЛ

МОНГОЛ ТУРК ХОЁР УЛС НЬ ТҮҮХ БОЛОН ЁС ЗАНШЛААРАА ХҮННҮГИЙН ҮЕЭС ЭХЛЭН ХОЛБОГДДОГ. МОНГОЛЫН ГАЗАР НУТАГ ДЭЭР ЧИНГИС ХААНААС ӨМНӨХ ҮЕД ХҮННҮ, ТҮРЭГ, УЙГАР, СҮМБЭГИЙН ЭЗЭНТ ГҮРНҮҮД ОРШИЖ БАЙСНЫГ ХЭН БҮХЭН МЭДЭХ БУЙ ЗА.

ТИЙМДЭЭ МОНГОЛ БОЛОН ТҮРЭГ ХЭЛЭНД ХООРОНДОО ИЖИЛ ТӨСТЭЙ УТГАТАЙ 20000 ОРЧИМ ҮГ БОЛОН НЭР БАЙДАГ БАЙНА. ТУРКЭД БАЙДАГ ХАМГИЙН ТҮГЭЭМЭЛ НЭРНҮҮДЭЭС ДУРДВАЛ "ЧИНГИС,  ХУБИЛАЙ , БӨРТЭ, ТЭНГИС, ТӨМӨР, ТЭМҮЖИН ".

МОНГОЛ, ТҮРЭГ ХОЁР ХЭЛНИЙ ИЖИЛ ТӨСТЭЙ ҮГНҮҮД

ХАМГИЙН ТҮГЭЭМЭЛ ХЭРЭГЛЭГДДЭГ ИЖИЛ ТӨСТЭЙ ҮГНҮҮД:MONGOL - TURKISH - ENGLISH АЛТАН - ALTIN - GOLD (GOLDEN) АРСЛАН - ASLAN – LION БАЛ - BAL- HONEY БАЛТ - BALTA – AXE БАЛЧИГ - BATAKLIK (BALЗIK) -  MOOR БААТАР - BATUR – BRAVE БУХ - BOĞA - BULL БҮТЭН - BЬTЬN - WHOLE ЦАГ - ЗAĞ - EPOCH ЦАЙ -  ЗAY-  TEE

МОНГОЛ, ТҮРЭГ ХОЁР ХЭЛНИЙ ИЖИЛ ТӨСТЭЙ ҮГНҮҮД

ЦЭЦЭГ - ЗIЗEK – FLOWER ЦӨЛ - ЗЦL -  DESERT ТАМГА - DAMGA – STAMP ТӨМӨР - DEMIR - IRON ТЭНГИС - DENIZ - SEA ТЭМЭЭ -  DEVE - CAMEL ХЭЛ - DIL (LISAN) - LANGUAGE ЭЛЧ - ELЗI - AMBASSADOR АЛИМ - ELMA - APPLE АЛМААЗ - ELMAS - DIAMOND

МОНГОЛ, ТҮРЭГ ХОЁР ХЭЛНИЙ ИЖИЛ ТӨСТЭЙ ҮГНҮҮД

• ЭР - ER - MEN • ИЛЖИГ - EŞEK – DONKEY• ХҮЧ - GЬЗ - POWER • ХААН - HAN (HAKAN) – KHAN• ХАТАН - HATUN – WIFE• ХАВИРГА - KABURGA - RIB • ХАР - KARA – BLACK• ХОНЬ - KOYUN - SHEEP • ЖИЖИГ - KЬЗЬK – SMALL• САВАН - SABUN - SOAP

МОНГОЛ, ТҮРЭГ ХОЁР ХЭЛНИЙ ИЖИЛ ТӨСТЭЙ ҮГНҮҮД

САХАЛ - SAKAL – BEART САЛ - SA - FLOAT ШАР - SARI - YELLOW ЧИХЭР - ŞEKER - SUGAR ДУУЛГА - TOLGA - HELMT ТООС - TOZ - GRANULATED ТУГ - TUĞ - BRIGADIER УЛС - ULUS - NATION ҮЗЭМ - ЬZЬM – GRAPEАЙЛ- AILE- FAMILI

МОНГОЛ, ТҮРЭГ ХОЁР ХЭЛНИЙ ИЖИЛ ТӨСТЭЙ ҮГНҮҮД

ШИНЭ - YENI – NEW ШИНЭЛЭГ - YENILIK – NEWNESS ЖИЛ - YIL - YEAR НАРИЙН - NARIN – SLENDER БААТАРЛАГ - BATIRLIK- BRAVENES ЄНДЄР - ENDAMLI - WELLАХ - AĞA (AĞABEY) - BIG BROTHER ХАВСРАГА - KASIRGA - STORMСАНДАЛ- SANDALIYE - ДЭВТЭР- DEFTER -

СОНИРХУУЛАХАД

• МОНГОЛ, КАЗАХ ХЭЛЭНД ИЖИЛ ҮГ 3008 БАЙДАГ ГЭСЭН БАРИМТ БАЙНА.• УНГАРЫН НЭРТ МОНГОЛЧ ЭРДЭМТЭН БАЛИНТ ГАБОР XIX ЗУУНЫ СҮҮЛЧЭЭР 1200 ИЖИЛ

УТГАТАЙ ҮГ БАЙНА ГЭЖ ТОГТООЖЭЭ.• МОНГОЛ ХЭЛНЭЭ САМГАРДИ ХЭЛНЭЭС АРШААН, СУДАР, БОТЬ, ЛАГШИН, ПЕРСЭЭС ЧИХЭР,

ТАРВАС, АНАР, АРАБААС АРХИ, ЦУВ, АЛМААС, ХЯТАДААС ДААВУУ, МУЖААН, МАНЖААС АМБАН, ЖУРГААН, МЭЙРЭН, ТҮВДЭЭС БАГ, БУНХАН, ГОРТИГ, ОРОС ХЭЛЭЭР ДАМЖИН АТОМ, МАТЕРИАЛИЗМ, АСПИРАНТ, ГРАДУС, РОМАН, РАДИО ЗЭРЭГ ЕВРОПЫН ХЭЛНИЙ НЭЛЭЭД ҮГ ОРЖЭЭ. ЭДНИЙ ИХЭНХ НЬ НЭР ТОМЬЁО ЮМ.

• ОЛОН ХЭЛНЭЭ БАЙХ АДИЛ ХЭЛБЭРТЭЙ, ИЖИЛ УТГАТАЙ, БУСАД ХЭЛНЭЭС ЗЭЭЛЖ АВСАН НЭР ТОМЬЁО БАЙДГИЙГ ОЛОН УЛСЫН ЧАНАРТАЙ НЭР ТОМЬЁО ГЭЖ НЭРИЙДДЭГ. ЖИШЭЭ НЬ: АВТОБУС, ТРОЛЛЕЙБУС, ТРАКТОР, ДИПЛОМАТИЯ (ДИПЛОМАТИ, DIPLOMACY) Г.М.

HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=J4QZMEHFYQA