IÇINDEKILER CONTENTS

Sayfa No

1. Arş. Gör. Cahit ERDOĞAN, Yrd.Doç.Dr. Saim ÖZDEMİR Nohut Bitkisinin Bazı Tarımsal Özelliklerine Gübrelemenin (N,P) ve Aşılamanın Etkisi The Influence o Fertilization (N,P) and Inoculation on Some Characters of Chickpea 1

2. Prof.Dr. Özel ŞEKERDEN, Dr. Hüseyin ERDEM, Cuma GÜRDAL

Amerika ve Melez (Amerika X Danimarka) Orijinli Jersey

Sığırlarının Karaköy Tarım İşletmesi Şartlarında Verim

Özelliklerinin Karşılaştırılması

Comparıson of United States and Cross-Bred

(United States X Denmark) Orıginated Jersey Cattlefor Yield

Traits at Karaköy State Farm Conditions 15

3. Prof. Dr. Özel ŞEKERDEN Gökhöyük Tarım İşletmesi Siyah Alaca Sürüsünde Uzayan Laktasyonların Verimliliğe Etkisi The Effects of Extended Lactations on Productivity in Black Pied Herd of Gökhöyük State Farm 29

4. Prof.Dr. Kamuran GÜÇLÜ Arş.Gör. İ.Mehmet KAHRAMAN Turba' tun Özellikleri ve Bitki Yetiştiriciliğinde Önemi Features ofPeat andlts Smgnıfıcance in Plant Growıng 45

5. Prof.Dr. Erol GÜNEL, Yrd.Doç.Dr. Mehmet MERT, Yrd.Doç.Dr. Mehmet Emin ÇALIŞKAN Pamukta (Gossypium hirşutum L.) Verim, Verim Öğeleri ile Lif Teknolojik Özelliklerine İlişkin Stabilite Analizleri ve Uyum Yetenekleri Üzerine Bir Araştırma A Research on Stability Analysis and Adaptabilities for Yield, Yield Components and Linttechnological Properties inCotton (Gossypium hirsitum L.) 59

6. Yrd.Doç.Dr. Filiz AYANOGLU, Arş. Gör. D. Alpaslan KAYA Hatay Yöresinde Tütün Yetiştiriciliği ve Sorunları Tobacco Production and Its Problems in Hatay Province 71

7. Yrd.Doç.Dr Şener KURT Çukurova Koşullarında Bazı Buğday Çeşitlerinin Sarı Pas ve Septoria Yaprak Lekesi Hastalıklarına Tepkisi ile Hastalıkların Günlük Artış Oranı (R) Reactions ofSome JVheat Cultivars to Strıpe Rust atıd Septoria LeafBlotch and Daily Increase Rate of Dıseases in Çukurova 85

8. Prof.Dr. Özel ŞEKERDEN Karaköy Tarım İşletmesi Jersey Sığırlarında Ana Yaşının 0-12 Ay Periyodunda Büyüme Performansına Etkileri The Effects ofParity on Growth Performance in 0-12 Month-Age Perıod on Jersey Cattle of Karaköy State Farm 101

9. Yrd.Doç.Dr. Şaban YTLMAZ, Yrd.Doç.Dr. Ersin CAN Hatay Ekolojik Koşullarında Yetiştirilen Bazı Adi Fiğ {Vida Sativa L.) Çeşit ve Hatlarında Tane Verimi ve Verimi Etkiliyen Özellikler Arası İlişkiler Relations Between Seed Yieldand Yield Components ofCommon Vetch (Vida sativa L.) Varieties andLies Grown in Hatay Conditions 113

10. Yrd.Doç.Dr. M. Emin ÇALIŞKAN, Arş.Gör. Ahmet MERT, Yrd. Doç.Dr. Mehmet MERT, Yrd.Doç.Dr. Necmi İŞLER Hatay Ekolojik Koşullarında Bazı Kolza Çeşitlerinin Önemli Tarımsal Özellikleri ile Bu Özelliklerin Verim Oluşumuna Etkileri Important Agronomic Characters ofSome Rapeseed Cultivars and Effects of These Characters on Yield Formation in Hatay Ecological Conditions. 127

11. Arş. Gör. Ufuk KARAD AVUT, Arş. Gör. Cahit ERDOĞAN İri Taneli Bazı Mercimek Hatlarının Amik Ovası Ekolojik Koşullarında Kışlık Olarak Yetiştirilme Olanakları Üzerine Bir Araştırma A Research on the Winter Gromng ofSome Large-Seeded Lentil Lines in Amik Plain

12. Yrd.Doç.Dr. Ersin CAN, Arş.Gör. Nafiz ÇELİKTAŞ, Prof.Dr. Rüştü HATİPOĞLU Çukurova Bölgesi Doğal Mer'alannda Yaygın Olarak Bulunan Yumrulu Arpa (Hordeum bulbosum L.) Bitkisinde Sitolojik Araştırmalar A Research on the Cytological Characters ofBulbous Barley (Hordeum bulbosum L.) Occured in Natural Maqui Type Vegetation ofÇukurova Region

\

MKÜ Ziraat Fakültesi Dergisi JAgricultural Faculty MKÜ \ 1998, 3 (2): 1-14 1998, 3 (2): 1-14

NOHUT BİTKİSİNİN BAZI TARIMSAL ÖZELLİKLERİNE

GÜBRELEMENİN (N,P) ve AŞILAMANIN ETKİSİ

Cahit ERDOĞAN Saim ÖZDEMİR M. K. Ü. Fen Bil. Enst. Sakarya Üniversitesi Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Geyve Meslek Yüksek Okulu

ÖZET

Bu araştırma, Hatay ekolojik koşullarında nohut bitkisinin bakteri

aşılaması ve gübreleme (N,P)'ye olan tepkisini ve toprakta yerel Rhizobium

sayı ve etkinliğinin belirlenmesi amacıyla FLIP 90-3C çeşidini kullanılarak

1995-96 yetiştirme mevsiminde yürütülmüştür. Tesadüf blokları deneme

desenine göre 3 tekerrürlü olarak kuruları denemede 6 farklı uygulama

(Kontrol, 3 kgN/da+aşılama, 3 kgN/da+5kgP205, 3 kgN/da+5 kgP205+

aşılama, 5 kgP2Os+ aşılama ve sadece aşılama) kullanılmıştır. Uygulamalar

küçük nodul sayısı, tohum verimi, tohum protein verimi, sap protein verimi

ve toplam protein verimini önemli derecede artırmıştır. Aşılama uygulaması

ile azot+aşılama, fosfor+aşılama, azot+fosfor+aşılama uygulamalan arasında

tohum verimi yönünden fark bulunmamıştır.

Kuru nodul ağırlığı, orta ve iri nodul sayısı ile görsel nodul

değerlendirmesinin bütün uygulamalarda benzer çıkması fakat, verimin

aşılama uygulamalarında yüksek çıkması, deneme bölgesi toprağının sayıca

yeterli fakat etkinliği düşük Rhizobium bakterisi içerdiğini göstermektedir.

Aşılama uygulamasının, tohum verimini, aşılanmamış uygulamalara göre

önemli derecede artırması nedeniyle nohudun aşılanarak ekilmesi gerektiği

sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Nohut. Aşılama. Azot. Fosfor * Yüksek Lisans Tezi, MSc. Thesis, Yayın Kuruluna Geliş Tarihi: 10.07.1998

2

THE INFLUENCE of FERTTLIZATION (N,P) and İNOCULATİON on

SOME CHARACTERS of CHİCKPEA

SUMMARY

This experiment was carried out to determine the response of

chickpea 'Cv.FLIP 90-3C to seed inoculation and NP fertilisers and to

understand the number and the effectiveness of indigenous Rhizobium

bacteria under Hatay ecological condition in the growing season of 1995-96.

Experimental design was a randomised complete block, consisting of 6

treatments (control; 3 kg N/da + inoculation; 3kgN/da+5kgP205; 3kgN/da +

5kgP205 + inoculation; 5kgP20s + inoculation and only inoculation) with 3

replicates.

The treatments increased number of small nodüles, grain yield, grain

protein yield, stem protein yield and total protein yield.

There was no significant differences in grain yield between 'only

inoculation', 'nitrogen + inoculation', 'phosphorus + inoculation' and

'nitrogen+ phosphorus+ inoculation' treatments.

Although dry nodüle vveight, the number of medium and large nodüle

and visual nodüle grading are found to be similar for ali the treatments, seed

yield is higher in inoculated plant. This suggest that soil at the experimental

area is quite likely to include adequate Rhizobium number which is not

effective enough. Since inoculation treatments increased grain yield

compared to uninoculation, it is concluded that it is necessary to inoculate

chickpea seeds.

Key Words: Chickpea, inoculation, Nitrogen, Phosphorus

3

GİRİŞ

Bilindiği gibi ülkemizde nohut ekim alanları, özellikle daralan nadas

alanlannda, kısmen de kışlık ekim alanlannda sürekli artış eğilimindedir

(ANONİM, 1994). Ülkemizde nohut genel olarak ilkbaharda ekilmekte ve kış

yağışlanndan faydalanılarak yetiştirilmektedir. Son yıllarda, özellikle Ege,

Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yapılan kışlık ekimlerde verim,

yazlık ekilenlere göre daha fazla olmaktadır (ENGİN, 1989; ÖZDEMİR ve

ark., 1992). Yeni ekim alanlannda ıslah edilmiş çeşitlerin payı, özellikle,

nohudun kışlık olarak ekildiği bölgelerde artmaktadır.

Baklagil bitkilerinin ekim nöbetlerinde yer almasının en önemli nedeni

yetiştikleri toprağı azotça zenginleştirmeleridir. Nohut bitkisi de toprağa 0-

17.6 kg/da azot bağlayabilmektedir (BECK, 1992). Bağlanan azot miktannın

geniş sınırlar içinde değişmesinin nedeni, uygulanan kültürel işlemler yanında

/?/wzoZ>/M/n-baklagil ilişkisine de bağlıdır. Nohut maksimum azot fiksasyonu

için çevre faktörlerinin uygunluğu yanında, özel bakteri hattı istemekte, ıslah

edilen çeşitlerde bu daha belirgin olmaktadır (BECK, 1992; KEATINGE ve

ark., 1995a). Nitekim ekim tarihinin ilkbahardan sonbahara alınmasıyla

verimin artması yanı sıra, uygun bakteriler ile aşılama sonucu aynı zamanda

atmosferden sağlanan azot oranı ve miktan da artmaktadır (RENNIE ve

DUBETZ, 1986; BECK ve ark., 1991).

Ülkemiz nohut ekim alanlannda Rhizobium bakterilerinin yeterliliği ve

etkinliği tam olarak bilinmemektedir. 500 m'nin üzerindeki 105 farklı nohut

yetiştirilen alanın topraklannda, etkili Rhizobium populasyonunun

yeterliliğinin ve etkinliğinin araştınldığı bir laboratuvar çalışmasında, bakteri

sayısının genelde orta ve yeterli düzeyde olduğu fakat, bütün bölgelerde

etkinliğin hem yerel hem de ıslah edilmiş çeşitlerde düşük olduğu saptanmış

ve nohut verimini yükseltmek için etkin bakterilerle aşılama yapılması

4

önerilmiştir (KEATİNGE ve ark., 1995a,b). Nitekim bakteri aşılamasıyla

verim ve dekardan alınan azot miktarının arttığı Ankara (GURBUZER, 1980)

ve Tokat'ta (AKDAĞ ve ŞEHİRALİ, 1994) yapılan çalışmalarda ortaya

konulmuştur.

Nohutta gübreler ile yapılan çalışmalarda, genellikle azotun

nodülasyon ve bağlanan azot miktarını düşürdüğü (JESSOP ve ark., 1984;

VEENA ve ark. 1984; DREVON ve ark. 1988) bildirilmekte, bununla

birlikte ekimle beraber düşük dozda başlangıç azotu verilmesi önerilmektedir

(NÜHOFF ve JUNK, 1984; SHARMA ve ark., 1989). Ayrıca, bu denemenin

yapıldığı bölgeye yakın olan Çukurova bölgesinde yapılan çalışmalarda,

yüksek azot dozlarının verimi artırmadığı (S AB ANCIOGULL ARINDAN,

1991) ve nohutta etkili yerel Rhizobium populasyonunun yeterli ve etkin

nodul oluşturduğu belirtilmektedir (ÖZDEMİR, 1989).

Simbiyotik azot fiksasyonunun, konukçu bitkiden daha fazla fosfora

ihtiyaç duyması nedeniyle (ISRAEL, 1987), yetersiz fosfor baklagillerde

düşük azot fiksasyonunun başlıca nedenlerinden birisi olarak

değerlendirilmektedir (JESSOP ve ark., 1989). Fosforca yetersiz topraklara

fosfor uygulandığında bitkide dal sayısı, bakla sayısı, tohum sayısı ve tohum

ağırlığının arttığı (JDRİS ve ark., 1989; SARRAWGİ ve SİNGH 1989,

SİNGH ve SİNGH, 1989, VADAVİA ve ark., 1991) ve fosforla birlikte

bakteri aşılamasıyla nodülasyonun iyileştiği (BATRO ve RAO, 1985)

bilinmektedir.

Bu araştırma, belirtilen bilgilerin ışığı altında, nohudun kışlık olarak

yetiştirilebileceği Hatay Bölgesinde azotlu ve fosforlu gübrelemeye, ve/veya

inokulasyona ihtiyacı olup olmadığını saptamak ve uygun azot-fosfor-

inokulant kombinasyonu belirlemek amacıyla yapılmıştır.

5

MATERYAL ve YÖNTEM

Deneme, 1995-96 yetiştirme sezonunda Mustafa Kemal Üniversitesi

Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünün Soğuksu-Kınkhan'da uzun yıllar

nohut ekilmemiş deneme alanında kurulmuştur. Denemede bitkisel materyal

olarak İCARDA orijinli FLİP 90-3C nohut çeşidi, aşı materyali olarak da

Ankara Toprak Gübre Araştırma Enstitüsünden sağlanan nohut inokulantı

{Rhizobium ciceri) kullanılmıştır. Denemede, a- 0-0 kg N-P2C»5/da (kontrol,

K), b- 3-0 kg N-P205/da + inokulant (N+I), c- 0-5 kg N-P2Û5/da +

inokulant (P+I), d- 3-5 kg N-P2Û5/da (N+P), e- 3-5 kg N-P2Ü5/da +

inokulant (N+P+I), ve f- Sadece aşılama (I) uygulamaları çalışılmıştır.

Deneme alanı toprağı hafif alkali reaksiyonlu (pH=7,22), yetersiz

fosfor (1,6 kg/da) ve azot içeriğine (EN~%0,114) sahiptir Deneme süresince

503.8 mm yağış olmuştur.

Deneme, Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre 3 tekerrürlü olarak

kurulmuştur. Parseller 5 m'lik 9 sıradan oluşmuş; sıra arası mesafesi 30 cm,

sıra üzeri mesafesi ise 10 cm olarak ayarlanmıştır.

Her parsele atılacak üre gübresinin yansı (1.5 kgN/da) ve Triple

Süper Fosfat gübresinin tamamı (5kgP205/da) ilgili parsellere ekim

zamanında toprağa karıştırılarak verilmiştir. Ekim, 2.12.1.995 tarihinde

yapılmıştır. Bulaşmayı önlemek için önce kontrol parselleri tohumlar, sonra

aşılama parsellerine olmak üzere elle ekim yapılmıştır. Üre gübresinin kalan

yansı çiçeklerime döneminden hemen önce sıra aralarına uygulanmıştır.

Nodul değerlendirmesi yapılan örnekler, parselin ikinci sırasının

bitkilerinden; tam olgunluk zamanında incelenen diğer özellikler parselin geri

kalan iç kısmındaki bitkilerden alınmıştır. Hasat, parselin nodul örnekleri

alınan tarafından 3, diğer taraftan 1 sıranın kenar tesiri olarak ve parsel

6

başlanndam 50 cmlik kısmın çıkanlmasından sonra parselin iç kısmında kalan

5 sıradan oluşan 6 m2 alan içerisinde yapılmıştır.

İncelenen özelliklere normal varyans analizi uygulandıktan sonra,

Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi ile ortalamalan kıyaslanmıştır.

BULGULAR ve TARTIŞMA

Nodul değerlendirmelerine ait sonuçlar Çizelge l'de verilmiştir.

Çizelge l'in incelenmesinde de görülebileceği gibi uygulamalann nodul

dağılımı üzerine etkileri istatistiki olarak önemli bulunmamıştır. Uygulamanın

birbirinden farklı olmaması, RUPELA (1990)'in nodul değerlendirmesine

göre (nodüllerin değişik kök bölgelerindeki sıklıklan baz olarak alınmaktadır:

en iyi diğer bir deyişle kök tacına yakın ve yoğun nodülasyona 5 puan ve

değişik nodul sıklıklan nodülasyonlara da 4, 3, 2, veya 1 puan

verilmektedir.) nodülasyonun genel olarak iyi denilebilecek düzeyde (yaklaşık

olarak 3,5, diğer bir ifadeyle %70) deneme bölgesindeki toprağın yerel

Rhizobium sayısı bakımından yeterli olduğunu göstermektedir. Aynı

Çizelge'den görüldüğü gibi bitkide farklı büyüklükteki nodul sayılarından

sadece küçük olanlar uygulamalardan istatistiki olarak önemli düzeyde

etkilenmiştir. Uygulamalann orta ve büyük nodul sayılanna etkisi istatistiki

olarak önemsiz bulunmuştur. En yüksek küçük nodul sayısı 32.20 adet/bitki

ile fosfor + aşılama uygulamasında tespit edilmiş, kontrol ve azot + fosfor +

aşılama uygulamalan ile istastistiki olarak aynı grup içinde yer almıştır. Geri

kalan azot + fosfor, azot + aşılama, ve sadece aşılama uygulamalannda daha

düşük sayıda nodul saptanmıştır.

Nodülasyon etkinliğinin belirlenmesinde orta ve iri nodul sayısına

bakılmaktadır (RENNIE ve DUBETZ, 1986; RUPELA, 1990). Bu çalışmada

7

orta büyüklükteki nodul sayısı en fazla aşılama ile birlikte fosfor

uygulamasında gerçekleşmiş, bunu aynı istatistiki grupta olmakla birlikte

daha düşük değerlerdeki kontrol ve azot+fosfor+aşılama uygulamaları

izlemiştir. İri nodul sayma farklı uygulamaların etkisi istatistiki olarak

saptanamamıştır. Aşılama yapılmayan parseller de bile aşılanmışlar kadar

nodul oluşması yine etkili yerel Rhizobium bakteri populasyonunun yeterli ve

nodul oluşturabildiğini göstermektedir. Nitekim Anadolu'nun değişik

yerlerinde yapılan çahşmalarda nodul oluşturan yerel bakteri sayısımn orta ve

yeterli olduğu bildirilmektedir (ÖZDEMİR, 1989; AKDAĞ ve ŞEHİRALİ,

1994; KEATINGE ve ark., 1995b; PEKŞEN ve GÜLÜMSER, 1996).

Çizelge 1. Değişik Uygulamalarda Nodul Dağılımı, Bitkide Nodul Sayısı ve

Kuru Nodul Ağırlığına İlişkin Ortalama Değerler

Table 1. Nodule Grading, Nodule Number per Plant and Dry Nodule Weight inDif

Uygulamalar

Treatments

K

I

N+P

N+P+I

N+I

P+I

ierent Treatments of Chickpeas Nodul

Dağılımı

Nodule Grading

3.6

3.5

4.0

3.4

2.9 .

3.7

Bitkide nodul sayısı(adet/bitki)

Nodule number per plant

Küçük Orta İri

Small Medium Large

27.63 ab

19.67 b

17.93 b*

25.00 ab

19.20 b

35.20 a

27.63 ab

19.67 b

17.93 b

25.00 ab

19.20 b

35.20 a

11.73

11.40

13.40

9.867

8.633

9.400

Kuru nodul ağırlığı

(mg/bitki)

Dry nodule weight

(mg/plant)

115.7 a

, 75.67 be

103.3 ab

108.3 ab

59.67 c

140.0 a

* Aynı harf grubuna giren değerler Duncan testine göre %5 olasılık sınırında farklı değildir.

Orta ve iri nodul sayısı önemli düzeyde farklılık göstermemekle

birlikte, uygulamalar kuru nodul ağırlığını önemli düzeyde etkilemiştir

(Çizelge 1). Aşılama ile birlikte sadece fosfor uygulaması en yüksek nodul

8

kuru ağırlığını oluşturmuş, fosforun yer aldığı diğer kombinasyonlar ve

kontrol uygulaması istatistiki olarak aynı grupta yer almıştır. Tek başına

aşılama uygulamasından elde edilen kuru nodul ağırlığının kontroldakine göre

düşük olması, inokulantta yer alan bakterilerin yeterince etkin rekabetçi

olmadığının bir göstergesi olabilir. Aşılama ile birlikte azot uygulaması ise

nodul kuru ağırlığını düşürmüştür. Bu bulgular aşılama ile fosfor

uygulamasının bitkide nodul ağırlığını yükselttiğini belirten EDRİS ve ark.

(1989), BATRA ve RAO (1985)'nun bulguları ve, aşılama ile birlikte azot

uygulamasının nodülasyonu gerilettiğini belirten JESSOP ve ark. (1984),

DREVON ve ark. (1988)'nun bulguları ile paralellik göstermektedir.

Uygulamaların bitki boyu üzerine etkisi istatistiki olarak önemli

olmamış, bütün uygulamalar aynı grup içinde yer almıştır. Nitekim bu

çalışmaya benzer çalışmalarda, gübreleme ve aşılamanın nohutta bitki boyunu

etkilemediği belirtilmektedir (AKDAĞ ve ŞEHİRALİ, 1994, VADAVİA ve

ark., 1991). Bitki boyunda olduğu gibi yine bitki ağırlığı ve hasat indeksi

üzerine uygulamaların etkisi önemli bulunmamıştır (Çizelge 2). Bu sonuçlar

PEKŞEN ve GÜLÜMSER (1996)'in bulgularıyla uyum içerisindedir.

Tohum verimi, sap ve tohumda protein oranı ile protein verimleri Çizelge

3'de toplu olarak verilmiştir. Bu çizelgeden de izlendiği gibi uygulamalar

tohum verimi üzerinde etkili olmuştur. Aşılamanın yer aldığı

uygulamalarda,aşılanmayanlara göre tohum verimi önemli miktarda artmıştır.

Bu bulgular, yerel bakteri populasyonu yeterü olsa bile, etkinliğinin çok fazla

olmaması şeklinde yorumlanabilir. Benzer sonuçlar KEATİNGE ve ark.

(1995a,b) ile BECK ve ark (1991)'in çalışmalarında da saptanmış ve düşük

verim yetersiz fiksasyona bağlanarak, yüksek verim potansiyeli için etkin

bakterilerle aşılama önerilmiştir (BECK ve RUPELA, 1996). Bu saptamalar,

9

yaptığımız bu çalışmada olduğu gibi, aşılama ile verimin yükseldiğini belirten

GÜRBÜZER (1980), BATRA ve RAO (1985), ve SHARMA ve ark.,

(1989)'ın bulgular ile de doğrulanmaktadır.

Çizelge 2. Değişik Uygulamalarda Bitki Boyu, Bitki ağırlığı ve Hasat Indeksi'ne İlişkin

Ortalama Değerler

Table 2. Plant Height, Plant Weight and Harvest Index in Different Treatments of Chickpeas

Uygulamalar

Treatments K I

N+P N+P+I

N+I P+I

Bitki Boyu (cm) Plant Height(cm)

63.37 68.53 58.93 59.60 64.17 59.77

Bitki ağırhğı(g) Plant Weight(g)

63.37 68.53 58.93 59.60 64.17 59.77

Hasat İndeksi Harvest Index

0.36 0.35 0.42 0.41 0.36 0.38

Uygulamalar sap protein oranı ve tohum protein oranı üzerinde etkili

olmamıştır (Çizelge 3). IDRİS ve ark. (1989)'da fosfor uygulamasının sap

azot oranını etkilemediğini belirtmişlerdir. GÜRBÜZER (1980) ise Ankara-

Kazan'da gerçekleştirdiği denemede sonucunda aşılamaya ilave olarak 4 kg

N/da uygulamasının hiçbir konuda etkili olmadığım bildirmişlerdir.

Çizelge 3'ün incelenmesinde de görülebileceği gibi uygulamalar

tohum protein verimini önemli derecede etkilemiştir. Bu bulgular her ne

kadar bütün uygulamalarda tohum protein oranları birbirine benzer çıksa da

birim alandan kaldırılan protein miktarı yönünden aşılamanın yapılmasının

gerektiğini göstermektedir. Aşılama uygulamalarında protein miktarının

yüksek çıkması, kullanılabilir azot miktarının yüksek olmasından

kaynaklanmaktadır. Tespit edilen bulgular aşılamanın birim alanda bağlanan

azot miktarını RENNIE ve DUBETZ (1986), BECK (1992) ve birim

alandan, alınan protein miktarını artırdığım bildiren IDRIS ve ark., (1989),

AKDAĞ ve ŞEHİRALİ (1994) 'nin bulgularıyla aynı doğrultudadır.

Çizelge 3. Değişik uygulamalarda Tohum Verimi, Sap Protein Oranı, Tohum Protein Oranı, Tohum Protein Verimi,

Sap Protein Verimi ve Toplam Protein Verimine İlişkin Ortalama Değerler

Table 3. Grain Yield, Stem Protein Ratio, Grain Protein Ratio, Grain Protein Yield, Stem Protein S

Yield and Total Protein Yield in different treatments in Chickpeas

Uygulamalar

Treatments

K

I

N+P

N+P+I

N+I

P+I

Tohum verimi

(kg/da)

Grain Yield

117.0b

224.0 a

181.3 b*

213.7 a

234.3 a

220.3 a

Sap Protein

Oranı (%)

Stem Protein Ratio

4.13

4.16

4.72

3.19

3.47

4.23

Tohum Protein

Oranı (%)

Grain Protein Ratio

23.32

24.41

23.61

22.52

23.33

22.85

Tohum Protein

Verimi (kg/da)

Grain Protein Yield

39.43 c

52.33 ab

41.07 be

52.20 ab

54.70 a

52.03 abc

Sap Protein

Verimi (kg/da)

Stem Protein Yield

13.03

12.65

12.60

15.63

13.15

18.73

Toplam Protein

Verimi (kg/da)

Total Protein Yield

53.02 b

64.53 a

53.79 b

67.89 a

66.91 a

71.18 a

*Aynı harf grubuna giren değerler Duncan testine göre %5 olasılık sınırında farklı değildir.

11

Çizelge 3'ün incelenmesinde de görülebileceği gibi farklı uygulamalar

sap protein verimini önemli derecede etkilememiştir. SOMASEGARAN ve

ark. (1988) da benzer sonuçlar bildirmektedir. Toplam protein verimi

dikkate alındığında (Çizelge 3) en fazla protein verimi aşılamanın yer aldığı

uygulamalanndan (P+I, N+P+I, N+I ve sadece aşılama) en düşük değer ise

aşılamanın yapılmadığı kontrol ve N+P uygulamalanndan elde edilmiştir

Hatay bölgesinde ilk kez yapılan böyle bir çalışmada nohutun

aşılanarak ekilmesi gerektiği ortaya koyulmakla birlikte bundan sonraki

çalışmalarda bölgeye yeni girecek çeşitlerin değişik Rhizobium ırklanyla

denenmesi ve en uygun ırk veya ırklann belirlenmesi gerekmektedir.

KAYNAKLAR

ANONİM, 1994. Production Year Book., Rome- Italy.

AKDAĞ, C, ŞEHİRALİ, S, 1994. Bakteri (Rhizobium ciceri) Bulaştırma,

Azot Dozlan ve Ekim Sıklığının Nohut (Cicer arietinum L.)'un Bazı

Bitkisel ve Kalite Özelliklerine Etkileri. Gaziosmanpaşa

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 11(2)87-100

BATRA L., RAO, D.L.N., 1985. Response of Cbickpea to Inoculant in

Alkali Soil. Indian J. of Agronomy, 30(3):377-378

BECK, D P , 1992. Yield and Nitrogen Fixation öf Chickpea Cultivars in

Response to Inoculation with Selected Rhizobium Strains.

Agronomy Journal. 84:510-516

BECK, D P , WERY,J, SAXENA M.C, AYADI, A, 1991. Dinitrogen

Fixation and Nitrogen Balance in Cool-Season Food Legumes.

Agronomy Journal, 83(2): 334-341

12

BECK D,P., RUPELA, O.P.,1996. Symbiotic Nitrogen Fixation by Chickpea

in W ANA and SAT. Adaptation of Chickpea in West Asia and

North Africa Region. Edit: NP. SAXENA MC. SAXENA, C.

JOHANSEN,SMVIRMAM,HIİARRIS.ICRISAT-ICARDA207-216.

DREVON, J.J, HECKMANN, M.O., SOÜSSANA, JP, SALSAC, L, 1988. Inhibition

of Nitrogen Fkation by Nitrate Assimilation in Legame-Rhizobium

Symbiosis. Plant Physiol. and Biochemistry, 26(2): 197-203.

ENGİN, M., 1989. Çukurova koşullarında Yüksek Verimli Nohut

Çeşitlerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Ç.Ü. Ziraat

Fakültesi Dergisi, 4(6):93-103.

GÜRBÜZER, E., 1980. Orta Anadolu Koşullarında en Fazla Azot Tespit

Etme Özelliği Gösteren Mercimek ve Nohut Nodozite Bakterilerinin

Seçilmesi. Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü, 112-115. Genel

Yayın No: 112.

IDRİS, M., MAHMOOD, T., MALİK, K.A., 1989. Response of Field-

Grown Chickpea {Cicer arietinum L.) to Phosphons Fertilization

for Yield and Nitrogen Fixation. Plant and Soil, 114(1)135-138.

ISRAEL, D. W. 1987. Investigation of The Role of Phosphorus in Symbiotic

Dinitrogen Fbtation. Plant Physiology, 84:835-840.

JESSOP, R.S., HETHERINGTON, S.J., HOULT, EH., 1984. TheEffect of

Soil Nitrate on The Growth, Nodülation And Nitrogen Fixation of

Chickpea {Cicer arietinum). Plant and Soil, 82:205-214.

JESSOP, R.S., SPARKE, M.C., SALE, PAV.G, 1989. Phosphorus Fertiliser

Response in an Arrovv-Leafed Lupin (Lupunis angustifolius L.) and

Chickpea {Cicer arietinum) Compared to Wheat {Triticum

aestivum) in Early Growth. Fertüizer Research, 19(1): 1-6.

13

KEATINGE, JDH, BECK, DP, MATERON, LA, YURTSEVER, N, KARUC, K,

ALTUNTAŞ, S, 1995a. The Role of Rhizobial Biodiversity in

Legume Crop Productivity in The West Asian Highlands. IV

Rhizobium ciceri. Exp. Agriculture. 31: 501-507.

KEATİNGE, JDH, MATERON, LA, BECK, DP, YURTSEVER, N, KARUC, K,

ALTUNTAT, S, 1995b. The Role of Rhizobial Biodiversity in

Legume Crop Productivity in The West Asian Highlands. I.

Rationale Methods and Overvviev. Exp. Agriculture. 31: 473-383.

NIJHOFF, M., JUNK, W., 1984. The Effect of Soil Nitrate on the Growth,

Nodülation and Nitrogen Fbcation of Chickpea (Cicer arietinum).

Plant and Soil, 82:205-214

ÖZDEMİR, S., 1989. Çukurova Bölgesinde Azot, Fosfor ve Potasyum

Uygulamasının Nohut Bitkisinde Verim ve Verimle İlgili Bazı

Morfolojik ve Fizyolojik Karakterlere Etkisi. Ç.Ü. Fen Bilimleri

Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Adana.

ÖZDEMİR, S.; ENGİN, M.; BAYRAK, A., 1992. Çukurova Koşullannda

Kışlık Ekime Uygun İri Taneli Nohut Çeşitlerinin Tespiti. Ç.Ü.

Ziraat Fakültesi Dergisi, (3): 71-78.

PEKŞEN, E., GÜLÜMSER, A., 1996. Üç Farklı Rhizobium Susu ile

Aşılamanın JLC 482 Nohut Çeşidinin Tane Verimi ve Protein

Oranına Etkileri. O.M.Ü.Z.F. Dergisi, ll(2):69-77.

RENNIE, R.J., DUBETZ, S., 1986. Nitrogen-15- Determined Nitrogen

Fixation in Field-Grown Chickpea, Lentil, Faba Bean, and Field Pea.

Agronomy Journal., 78:656-660.

RUPELA, OP.,1990. A Visual Grading System for Nodülation of Chickpea.

14

International Chickpea Nevvsletter, ICN2:22-25.

SABANCIOĞULLARINDAN, İ.,1991. Değişik Azot Dozlannın İki Farklı

Nohut (Cicer arietinum L.) Çeşitinde Verim ve Verimle İlgili Bazı

Karakterlere Etkisi Üzerinde Bir Araştırma. Ç.Ü. Fen Bilimleri

Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Adana.

SARAWGİ, S.K, SİNGH, N.P, 1989. Response of Chickpea Varieties to

Plant Population and Diamonium Phosphate under Late Sown

Condition. Indian J. of Agronomy, 34(l):61-63.

SHARMA, AK, SINGH, R, SINGH, S., SINGH, R, NAMDEO, K.N,

1989. Response of Gram {Cicer arietinum L.) to Rhizobial and

Nitrogen Fertilization, Indian J. of Agronomy,34(3):381-383.

SİNGH D P , SİNGH T P , 1989. Response of Gram to Row Spacing and

Phosphate Fertilization. Indian J. of Agronomy, 33(1): 107-109.

SOMASEGARAN, P, HOBEN, H.J, GÜRGÜN, V, 1988. Effects of

Inoculation Rate, Rhizobial Strain Competition, and Nitrogen

Fbcation in Chickpea..Agronomy Journal, 80:68-73.

VADAVIA, AT, KALARIA, K.K, PATEL, J C, BALDHA, N.M, 1991.

Influence of Organic, Inorganic Biofertilizer on Grovvth, Yield and

Nodulation of Chickpea. Indian J. of Agronomy, 36(2):263-264.

VEENA, S.A, SINGRR., 1984. Effect of Applied Nitrate on Grovvth and .

N2 Fbcation in Cicer arietinum L. Plant and Soil, 86: 233-240.

MKÜ Ziraat Fakültesi Dergisi J.Agrcuttural Faculfy MKÜ 1998, 3 (2): 15-28 1998, 3 (2): 15-28

AMERİKA VE MELEZ (AMERİKA X DANİMARKA) ORİJİNLİ

JERSEY SIĞIRLARININ KARAKÖY TARIM İŞLETMESİ

ŞARTLARINDA VERİM ÖZELLİKLERİNİN

KARŞILAŞTIRILMASI

Özel ŞEKERDEN1 Hüseyin ERDEM2, Cuma GÜRDAL3

1MKÜ Zir.Fak. Zootekni Böl., ANTAKYA, 2OMÜ Ziraat Fak. Zootekni Böl., SAMSUN

^Maraş Tarım İşletmesi Müdürlüğü, MARAŞ

ÖZET Bu araştırmada, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve melez (ABD x

Danimarka) orijinli Jersey'lerin verim özelliklerinin karşılaştırılması

amaçlanmıştır.

Çalışma materyalini Karaköy Tarım İşletmesinde 25.06.1993-

28.10.1994 periyodunda doğan 52 ABD ve 23 melez orijinli Jersey sığırına

ait veriler oluşturmuştur. Melez orijinli Jerseylerde, ABD orijinli olanlara

oranla ilk defa tohumlama, döl tutma ve buzağılama yaşlarının daha küçük,

l.laktasyon 305-gün süt veriminin biraz daha az; sütün yağ, protein ve kuru

madde oranlarının daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Jersey, Amerika, Danimarka, Verim Özellikleri

Yayın Kuruluna Geliş Tarihi: 02.03.1998

16

COMPARISON OF UNITED STATES AND CROSS-BRED (UNITED

STATES X DENMARK) ORİGİNATED JERSEY CATTLE FOR

YIELD TRAITS AT KARAKÖY STATE FARM CONDITIONS

SUMMARY

in this study it was aimed to compare of USA and Denmark originated

Jersey for various yield traits. The study material was formed by data belong

to 52 USA and 23 cross-bred (USA x Denmark) originated Jersey cattle born

25.06.1993-28.10.1994 period in Karaköy State Farm.

it is concluded that in crossbred originated Jerseys first insemination,

conception and calving ages and 305-day milk yield are lower, the rates of

milk fat, protein, dry matter are higher than USA originated ones.

Key words: Jersey, USA, Denmark, yield traits

GİRİŞ

Karadeniz Bölgesi, gerek yemleme imkanları, gerekse iklim şartlan

açısından Jersey sığın yetiştirmeye uygun özelliklere sahiptir. Samsun'un

Bafra İlçesinde bulunan Karaköy Tanm İşletmesi, bugün Türkiye'de Jersey

sığın yetiştiren tek resmi kuruluştur. Tüm Karadeniz Bölgesinin gereksindiği

semen, söz konusu kuruluşun sun'i tohumlama laboratuvannda elde

edilmektedir. Laboratuvarda yılda 4115 doz Jersey semeni üretilmektedir.

Karaköy Tanm İşletmesine muhtelif yıllarda muhtelif ülkelerden Jersey sığın

ve semeni ithali olmuştur (Çizelge 1). Çizelge l'in incelenmesinden, uzun

süredir sadece ABD orijinli Jersey semeni kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu

nedenle, bu deneme başlatıldığında Karaköy Tanm İşletmesi Jersey

sürüsünün ABD orijinli olduğu söylenebilir.

17

Çizelge 1. Muhtelif ülkelerden yapılan ithaller (*) Table 1. Imports from various countries (*)

Yıl Ülke Hayvan sayısı veya semen dozu (Year) (Country) (Numbersof animal or dose

of semen)

1958 ABD 30 dişi (female), 15 erkek(male) 1962 İngiltere 123 düve (heifers), 13 erkek (males) 1967 Danimarka 117 düve (heifers) 1973 ABD ? 1985 ABD lOOdoz(doses) 1991 ABD 500 doz (doses)

(*) Bu bilgiler işletme kayıtlarından çıkarılmıştır. (These information had been taken out from records of the Farm).

Jersey'lerde sütte yağ oranını SHARABY (1988),

MURDIAveTRIPATHİ (1991), STENDAL (1992) sırası ile %4 4±1.6, %

5.04± 0.2 ve %6.39 olarak bildirmektedirler. YADAV ve SHARMA(1984),

Haryana x Jersey melezleri üzerinde yaptıkları çalışmada toplam kuru madde

(TKM) ve yağsız kuru madde (YKM) oranlanmn laktasyonun ilk 2 aymda

daha düşük olduğunu tespit etmişler dir. DARSHAN ve NARAYANAN

(1991) sütün TKM oranının laktasyon aylarının ilerlemesi ile önemli derecede

etkilendiğini, laktasyon sayısının ise TKM oranı üzerinde kimi genotiplerde

önemli, kimilerinde ise önemsiz etkiye sahip olduğunu bildirmektedirler.

ŞEKERDEN ve KURAN (1992), 2.1aktasyon sırasındaki Karaköy Tarım

İşletmesi Jersey'lerinde, laktasyon döneminin ilerlemesiyle sütün kuru madde

oranının %15.0±0.79'dan, %15.7±0.59'a, yağ oranının ise %5.1±0.42 den, %

5.6±0.55'e kadar yükseldiğini, ortalama sabah süt veriminin 4.73±1.90 kg,

yağ ve kuru madde oranlarının ise sırası ile %4.99 ve % 14.29 olduğunu

18

bildirmektedirler. STENDAL (1992), Danimarka Jersey'lerinde laktasyon süt

verimini 4991 kg olarak bildirmektedir. STARODUBTSEV ve

SUYARKULOV (1987) ise, süt verimi ile yağ oranı arasındaki genetik

korelasyonların -0.36 dan, 0.208'e kadar değiştiğini belirlemişlerdir.

KOZLOVA (1974), süt verimi ile yağ ve protein oranlan arasındaki

korelasyonların genellikle negatif olduğunu bildirmektedir.

2 yıl boyunca 11 ABD ve 11 Danimarka orijinli boğanın döllerini

karşılaştıran METZGER ve ark- (1994), ABD orijinli hayvanların,

Danimarka orijinlilerden süt ve protein verimi açısından daha iyi olduğunu

(sırasıyla 1000 ve 17 kg), Danimarka orijinlilerin ise 20 kg daha çok yağ

ürettiklerini bildirmektedirler.

Bu araştırmada, Karadeniz Bölgesi sığır populasyonu genotipi

üzerinde etkili olan Jersey ırkının, hangi ülke orijinli olanının, bir Jersey ırkı

gen merkezi durumunda olan Karaköy Tarım İşletmesi şartlarında

yetiştirilmesinin daha isabetli olacağının belirlenmesi amaçlanmıştır.

MATERYAL VE YÖNTEM

Materyal

Araştırma materyalini, Karaköy Tarım İşletmesinde 25.06.1993-

28.10.1994 periyodunda doğan 52 ABD ve 23 (x) melez (Amerika x

Danimarka) orijinli olmak üzere toplam 75 dişi Jersey sığırının ilk defa

tohumlanmalarından, 2. defa buzağılamalarına kadar olan yetiştirme kayıtlan

oluşturmuştur. Melez orijinli genotiplerin oluşturulması için Danimarka

(x) Söz konusu periyodda Danimarka orijinli sperm kullanılarak yapılan tohumlamalardan elde edilen buzağının sadece 23 tanesi dişi olmuştur.

19

Jersey sığın Yetiştirme Cemiyeti'nin bağışı olarak 2 ayn denenmiş boğadan

sağlanan toplam 200 doz sperma kullanılmıştır.

Yöntem

Denemeye materyal oluşturacak buzağıların elde edilmesi için 1992

yılı Ağustos ayından itibaren, işletmede tohumlanacak hayvanlardan sırası ile

10 tanesi ABD, müteakip 10 tanesi Danimarka orijinli Jersey spermi ile

tohumlanmak sureti ile tohumlama işlemi, eldeki Jersey spermi bitinceye

kadar sürdürülmüştür. Danimarka orijinli sperm kullanımında da, 2 boğaya ait

semen, dönüşümlü olarak kullanılmıştır.

Deneme materyali hayvanlar sürü yönetim programına tamamen uyularak

ABD orijinli spermlerle tohumlanmıştır (x). Veriler buzağılama mevsimi için

aşağıdaki şekilde gruplandınlmıştır; Aralık, Ocak, Şubat: 1., Mart, Nisan,

Mayıs: 2., Haziran, Temmuz, Ağustos: 3., Eylül, Ekim, Kasım: 4 buzağılama

mevsimi. 1., 2., 3. ve 4. buzağılama mevsimlerinde sırası ile 21, 22, 14 ve 13

veri bulunmaktadır. Buzağılayan deneme hayvanlannın aylık süt verim

kontrol günlerinde süt verimleri tespit edilmiş ve her hayvanın laktasyonunun

60 ±15 ve 150 ±15. günlerinde sabah sütlerinden alınan örneklerde yağ,

protein, kül, TKM oranlan belirlenmiştir. Yağ ve protein oranının

belirlenmesinde sırası ile Gerber ve Kjeldahl Metodlan (KURT, 1984)

kullanılmıştır.

(x) Danimarka orijinli spermin sınırlı olması nedeni ile, sadece %50 Danimarka orijinli Jersey genotipine sahip olan hayvanlar elde edilebilmiştir. Nitekim bu denemeye materyal teşkil eden hayvan sayısı da, bu semen miktanna bağlı kalmıştır.

20

Her hayvan için, laktasyon ortalama süt komponent oranlan,

laktasyonun 2 ayrı döneminde alman süt örneklerinde yapılan analizlerde

belirlenen değerlerin ortalamalan alınmak sureti ile hesaplanmıştır. En az ilk

5 adet aylık kontrol günü süt verimi bilinen inekler için, 1.laktasyon 305 gün

süt veriminin hesaplanmasında Hollanda Metodu (ŞEKERDEN ve

ÖZKÜTÜK, 1990) kullanılmıştır. İncelenen süt ve döl verim özelliklerine

buzağılama mevsiminin etkili olabileceği literatüre dayanılarak (RAKO ve

KARADJOLE, 1984; ROMCEVIC ve ark., 1984; SHARABY, 1988;

PATEL ve ark., 1991) düşünülmekle birlikte, veri sayısının az olması

dolayısı ile, hataya neden olunmaması amaçlanarak sadece orijin faktörünün

incelenen özelliklerde önemli düzeyde variyasyon yaratıp yaratmadığı, En

Küçük Kareler Metodu (HARVEY, 1972) kullanılarak variyans analizi

tekniği ile araştmlmıştır.

BULGULAR VE TARTIŞMA

Çizelge 2a ve 2}j'de, muhtelif özelliklere ait variyans analizleri,

Çizelge 3'de ise, aynı özelliklere ait ortalama değerler verilmiştir.çizelge 2a.

Muhtelif özelliklere ait vanyans analizleri

Table 2 a . Analysis of variance for various characteristics

305-gün süt ver. Servis per. Buz.aralığı tik döl yaşı

Variyasyon (305-day milk (Service per.) Calving inter.) (First cal.age)

kaynağı yield)

Variation

source) S.D F S.D F S.D. F S.D. F

d.f F d.f F d.f F df F

Genel 69 66 35 74

(General)

Orijin 1 1.495 1 0.446 1 0.003 1 2.659

(origine)

Hata 68 65 34 73

(Residual)

Çizelge 2u. Muhtelif özelliklere ait variyans analizleri

Table 2^. Analysis of variance for various characteristics

Variyasyon İlk toh. yaşı İlk buz. yaşı Gebelik süresi

(Variation (Insemination age) (lstcalving age) (Gestation period)

source)

S.D. F S.D. F S.D. F

d.f. d.f. d.f.

Genel 75 73 73

(General)

orijin 1 11.228** 1 2.825 1 2.001

(origine)

Hata 74 72 72

(Residual)

** P

22

Çizelge 3'ün devamı Continuation of Table 3.

Özellik Orijin (Origine) (Characteristics) ABD (USA) Danimarka (Denmark)

N X±SX N X± SX

2. döl tutma için

gerekli toh. sayısı 50 1.7±1.046 20 1.4±.502

(ins. number for 2 n "

conception)

Servis periyodu (gün) 48 85.9±47.18 19 94.2±40.36

(Service period)

Buzağılama ara.(gün) 31 358.9±46.74 5(x) 360.2*38.58

(Calving interval)

İlk döl tutma

yaşı (gün) 52 539.5±64.83 23 512.0±73.16

( l s t conceptio age)

İlk toh.yaşı(gün) 52 522.4±56.41 24 479.Ü42.09

( l s t insemination age )

İlk buz. yaşı (gün) 51 817.1±65.81 23 788.8±69.53

( l s t calving age)

Gebelik süresi (gün) 51 277.6±5.41 23 279.5±5.27 (Gestation period)

(x) Denemeye son verildiğinde 5 hayvan buzağılamıştı.

(5 animal had calved when trial had been ended)

Çizelge 2a ve 2 '̂den, sadece ilk defa tohumlama yaşı ortalamasının 2

orijin grubu arasında istatistik olarak önemli düzeyde farklı, Çizelge 3'den ise,

bu farklılığın melez orijinliler lehinde olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, istatistik

23

olarak önemli olmamakla birlikte (Çizelge 2), melez orijinliler birinci, ABD

orijinliler ise, ikinci defa döl tutmak için bir diğerinden daha fazla sayıda

tohumlamaya gereksinmektedirler (Çizelge 3). Bununla birlikte her iki

özelliğe ait ortalamalar hataları ile birlikte incelenecek olursa, söz konusu

özellikler açısından her iki orijin grubunun pek farklı olmadıkları anlaşılabilir.

Danimarka orijinli olanlann ilk defa tohumlama, döl tutma ve buzağılama

yaşlan, ABD orijinli olanlardan daha küçük, buzağılama aralığı ise 2 grupta

hemen hemen eşittir. 305 gün süt verimleri arasında ise, ABD lehine küçük

bir farklılık vardır (Çizelge 3). Verilen literatür bilgileri (METZGER ve

ark., 1994) de süt verimi açısından ABD orijinlilerin daha iyi olduğu

doğrultusundadır. Bu açıklamaların ışığı altında Karaköy Tanm İşletmesi

Jersey sürüsüne, % 50 oranında Danimarka orijinli Jersey genotipinin

katılmasının, üreme açısından olumlu sonuç verdiği söylenebilir.

ŞEKERDEN ve ERDEM (1996a), aynı deneme materyali üzerinde

yaptıklan çalışmada melez orijinlilerin gelişim özelliğinin 0-18 ay periyodunda

her yaşta ABD orijinlilerden iyi olduğunu ve bu nedenle de, ABD

orijinlilerden daha erken yaşta ilk defa tohumlama ağırlığına ulaştıklannı

tespit etmişlerdir. Ancak, ŞEKERDEN ve ark.,(1996b), Karaköy Tanm

İşletmesi Jersey sürüsüne ait 107 adet ABD orijinli 1 laktasyondaki Jersey

sığın üzerinde yaptıklan çalışmada l.laktasyon veriminin maksimize

olabilmesi için en uygun ilk defa döl tutma yaş ve canlı ağırlığım sırası ile

600.0±100 gün ve 226.8±7.75 kg olarak belirlemişlerdir. Üzerinde çalışılan

materyalde ise, her iki orijin grubunda da (özellikle melez orijin grubunda) ilk

defa döl tutma yaşının, alt sınıra çok yakın olduğu görülmektedir. Melez

orijin grubundaki süt veriminin diğer gruptan biraz az oluşu, bu grubun ilk

defa döl tutma ortalamalarının küçük oluşundan kaynaklanmış olabilir.

24

Ancak, kesin bir sonuç söyleyebilmek için özellikle Danimarka orijin

grubundaki hayvan sayısı yeterli değildir.

Süt bileşimi

Çizelge 4'de, her iki orijin grubunun ortalama laktasyon ve 2 ayrı

laktasyon döneminde süt komponent ortalamalan ile kontrol günü sabah ve

günlük süt verimleri gösterilmiştir.

Çizelge 4. Süt komponentleri ile kontrol günü sabah ve günlük

süt verimleri (x)

Table 4. Milk constituents and morning and daily milk yields (x)

Özellik (character)

Orijin (origine)

(xx)

Kontrol sırası (control order)

1 2 Ortalama (Average)

X i SX X i SX~ X ± SX~

SSV(kg)(*)

GSV(kg)(**)

Yağ (%)

Protein (%)

TKM (%)

Kül (%)

YKM (%)

ABD DAN

ABD DAN ABD DAN ABD DAN ABD DAN ABD DAN ABD DAN

5.8Ü.57 6.2±2.51

11.1±2.73 10.2±3.17 4.6Ü.19 5.3Ü.13 3.5i .49 3.6i . 19

13.2il.36 14.lil.48 ,744i .052 781i .06 8.5i .55 8.7i .74

5.1Ü.71 4.5Ü.68 9.4İ2.83 8.7İ2.71 4.8i .98 5.7i .94 3.6i .36 3.8i .33

13.5il.17 14.4Ü.49 .764i .062 ,761i. 109 8.6i .98 8.8i .80

5.5±1.39 5.4Ü.47

10.3i2.37 9.4Ü.90 4.7i .85 5.6Ü.00 3.6i .31 3.8i .44

13.3il.00 14.4il.41 .755i .05 773i .08 8.6i .56 8.8i .64

* SSV: Sabah süt verimi (Morning milk yield)

** GSV: Günlük süt verimi (Daily milk yield)

(i) Süt analiz sonuçlan 35 adet ABD, 20 adet de melez orijinli hayvana aittir. (The conclusions of milk

analysis are belong to 35 USA, 20 cross-bred origraated animals)

(xx) ABD: Amerika Birleşik Devletleri (USA), DAN: Danimarka (Denmark)

http://13.2il.36http://14.lil.48http://13.5il.17http://10.3i2.37http://13.3il.00http://14.4il.41

25

Tablo 4'ün incelenmesi ile aşağıdaki yorum yapılabilir;

- Yağ oranı ortalaması, melez orijinlilerde STENDAL (1992)' in

Danimarka Jerseyleri için bildirdiğine yakın olup, verilen diğer literatür

bilgilerinden (MURDIA ve TRDPATHI, 1991; ŞEKERDEN ve

ERDEM,1996b) yüksektir. Buna karşın, ABD orijinlilerin yağ oranı

ortalaması aynı sürü için (ABD orijinli) ŞEKERDEN ve KURAN (1992)' in

bildirdiklerine benzemektedir.

- Kontrol günü sabah ve günlük süt verimleri melez orijin grubunda

biraz düşük, buna karşın incelenen her süt komponenti açısından aynı orijin

grubu, diğerinden oldukça iyi durumdadır. Nitekim, süt verimi ile yağ ve

protein oranı arasındaki negatif ilgi, verilen literatür bilgileri (KOZLOVA,

1974; STARADUBTSEV ve SUYARKULOV, 1987) ile de

esteklenmektedir. Ancak, bu değerlendirmeler yapılırken de, özellikle melez

orijin grubundaki hayvan sayısının az olduğu göz ardı edilmemelidir.

- Laktasyon dönemi ilerledikçe verilen literatür bilgilerinde de olduğu

gibi (DARSHAN ve NARAYANAN, 1991; ŞEKERDEN ve KURAN,

1992) heriki grupta da sabah ve günlük süt veriminde düşme, yağ, protein,

TKM ve YKM oranlarında yükselme görülmektedir. Ancak azalma

miktarlarının, sabah süt verimi dışında eşit olduğu söylenebilir (Tablo 4).

Sonuç olarak, Karaköy Tarım İşletmesi Jersey sürüsüne % 50

oranında Danimarka orijinli Jersey genotipi katılmasının ilk defa tohumlama,

döl tutma ve buzağılama yaşlarını küçülttüğü; 305-gün süt veriminde küçük

bir azalma, buna karşın sütün yağ, protein, TKM oranlarında önemli düzeyde

yükselme meydana getirdiği söylenebilir. Bu nedenle de, Danimarka orijinli

26

Jersey genotip oranının ve bu genotipe sahip hayvan sayısının artınlarak,

denemenin devamı yararlı olabilir.

KAYNAKLAR

DARSHAN, L., NARA YANAN, KM., 1991. Effect of Lactation Number

of the Animal on Milk total solids. Indian J. of Anim. Sci.,

61(3): 311-315.

HARVEY, W.R., 1972. Least Squares and Maximum Likelyhood General

Purpose Program., Ohio State Univ.

KOZLOVA, Z.A., 1974. Milk Protein Yields of Russian Black Ped Ayrshire

Cows. Zhivotnovodstvo, 8: 35-36.

KURT, A., 1984. Süt ve Mamulleri Muayene ve Analiz Metodları. Atatürk

Univ. Yay. No: 252/d, Zir. Fak. Yay., No: 18: 15.

METZGER, J.S., HANSEN, L.B., NORMAN, H.D., WOLFE, C W,

PEDERSEN, J., 1994. Comparison of United States and Danish

Strains of Jerseys for Yield Traits. J.of Dairy Sci.,77:5.

MURDIA, C.K., TRIPATHI, V.N., 1991. Factors Affecting Performance

Traits in Jersey Cattle in India. Indian Vet. J., 1991, 68(12):

1139-1142.

PATEL, K.S., PATEL, A M., MANSURI, M.N., 1991. Milk Fat Content in

Jersey x Kankrej and Holstein x Kankrej Cows. Asian J. of

Dairy Research, 10(1): 53- 56

RAKO, A., KARADJOLE, I., 1984. The Effect and Importance of Calving

Season on Fertility and Milk Yield. Utjecaj Znacenje Godijnje

Dobi Telenja Kvara na Bitna Obiljezja z Proizvodnju Milijeka.

Stocarstvo38: 123-127.

2^

ROMCEVIC, L.J., KATIC, M, VAJOVIC, S., LAZAREVIC, R.,

NIKITOVIC, N., 1984. The Effect of Calving Season on Dairy

Performance of Cows. Ispitivanje uticaja sezone teljenja krava na

ispoljavanje mlecnih osobina. Stocarstvo. 38: 171-178.

SHARABY, M. A., 1988. Factors Influencing the Concentrations and Yields

of Milk Constituents and Their Interrelationships. J. Dairy

Reseach, 55(2): 171-177.

STARADUBTSEV, V.M., SUYARKULOV, S.H.R., 1987. Correlations

mong Dairy Traits in Intensely Selected Cows. Zhivotnovodstvo,

3: 28-30.

STENDAL, M., 1992. Danish Jerseys.In Summary of Annual Report

1991. National Commitee on Danish Cattle Husbandry.Aarhus,

Denmark; Danish Agric.Advisory Centr.: 61-64.

ŞEKERDEN, Ö, ÖZKÜTÜK, K., 1990. Büyükbaş Hayvan Yetiştirme.

Çukurova Üniv. Zir. Fak. Ders Kitabı, Çukurova Üniv. Zir.

* Fak., No: 122: 392 sayfa.

ŞEKERDEN, Ö., KURAN, M., 1992. Jersey Sığırlarında Sütün Miktar ve

Akış Hızı ile Bazı Komponentlerinin Laktasyon Dönemlerine Göre

Değişimi ve bu Özellikler Arasındaki İlişkiler. Doğa Türk Vet. ve

Hay. Derg., 16: 381-392.

ŞEKERDEN, O., ERDEM, H., 1996a. Danimarka ve ABD orijinli Jersey

Sığırlarının Karaköy Tanm İşletmesi Şartlarında Büyüme

Performansı. MKÜ Zir. Fak. Derg., (Basımda).

ŞEKERDEN, Ö., ERDEM, H., ÇEKGUL, E., 1996b. Jersey Sığırlannda İlk

Defa Tohumlama Yaş ve Canlı Ağırlığının Süt ve Döl Verimine

Etkileri. Doğa Türk Vet. ve Hay. Derg., 20(1): 33-38.

28

YADAV, S.B.S, SHARMA, J.S., 1984Trends of Milk Constituents Across

Various Stage of Lactation in Crossbred Cows,Assian J. of

Dairy Res., 3(1): 51-54.

MKÜ Ziraat Fakültesi Dergisi J.Agricultural Faculty MKÜ 1998, 3 (2): 29-44 1998, 3 (2): 29-44

'GÖKHÖYÜK TARIM İŞLETMESİ SİYAH ALACA SÜRÜSÜNDE UZAYAN LAKTASYONLARIN VERİMLİLİĞE ETKİSİ

Özel ŞEKERDEN M.K. Ü. Zir. Fak. Zootekni Bölümü

ÖZET

Bu çalışma, süt sığırlarında uzayan laktasyonlann sağmal sürünün

verimliliğini nasıl etkilediğini araştırmak için yapılmıştır. Çalışma materyali,

Gökhöyük Tarım İşletmesinde yetiştirilen 311 Siyah Alaca ineğe ait 362

laktasyon kaydı ile oluşturulmuştur. Her bir ineğin biribirini izleyen en az 2

laktasyon kaydı vardır.

Kuruda kalma süresi, her gebelik için tohumlama sayısı, servis

periyodu ve buzağılama aralığı üzerine buzağılama yılı, mevsimi ve laktasyon

sırasının etkisi için variyans analizi uygulanmıştır. İstatistik olarak önemli

bulunan etkiler için incelenen özelliklere standardizasyon uygulanmıştır.

Laktasyon verimleri, 305 gün laktasyon süresi

gruplanna tasnif edilmiştir. Standardize edilmiş verimler kullanılarak yapılan

değerlendirmeler sonunda, 305 günden daha uzun laktasyon süresi grubuna

ait 305 gün süt veriminin, 305 gün

laktasyon süresi grubunda süt veriminin devamlılık derecesinin yüksek olması

ile açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Uzayan laktasyonlar, Verimlilik, Siyah Alaca Sığır.

Yayın Kuruluna Geliş Tarihi: 31.05.1998

30

THE EFFECTS OF EXTENDED LACTATIONS ON

PRODUCTIVrrY İN BLACK PIED HERD OF GÖKHÖYÜK STATE

FARM

SUMMARRY

This study was carried out to investigate how do effect extended lactations

productivity in dairy herds. The study material was formed by 362 lactation

records belong to 311 Black Pied cows raised in Gökhöyük State Farm. Least 2

lactation records, that follow each other, of each cow were known.

Variance analysis were applied on dry period, insemination number per

conception, service period and calving interval for calving season and year and

lactation order. Standardization were applied on the investigated characteristics

for the effects found significant statistically. Lactation yields were classified in

305 days lactation period groups. At the end of

evaluations made by using standardized data it is concluded that, 305-day milk

yield of >305 days lactation period group are higher than 305-day milk yields of

305 day lactation period group.

Key words: Lactation extended, Productivity, Black Pied Cattle

GİRİŞ

Sığırın, ilk defa buzağılamasını izleyen her yılda bir bir buzağı vermesi istenir.

Bunun için bir inek genel olarak her yıl'm 10 ay'ında sağılmalı ve 2 ay'ında

kuruda bırakılmalıdır. Ancak, kimi hayvan 10 aydan önce kendi kendine kuruya

çıkmaya eğilimlidir. Kimi hayvan da vardır ki, yeniden buzağılayacağı için

kuruya çıkarılmazsa, oldukça iyi denebilecek verim düzeyinde laktasyonunu

sürdürür. Laktasyon eğrisinin inişe geçen kısmının eğimi, "laktasyon devamlılığı"

31

veya "persistency" olarak isimlendirilir. Eğimin az olması, hayvanın süt verim

devamlılığımn iyi olduğunu gösterir. FOLEY ve ark. (1972), laktasyonda

maksimum verime ulaşıldıktan sonraki aylık süt verimlerinde meydana gelen

azalmanın, büyük ölçüde sabit olduğunu ve gebe olmıyan bir inekte maksimum

verime ulaşıldıktan sonraki her aya ait verimin bir önceki ay veriminin % 94-

96'sı olduğunu bildirmektedirler. Laktasyonun özellikle 7.ayından itibaren

gebeliğin laktasyonu olumsuz etkilediği bilinmektedir (ŞEKERDEN ve

ÖZKÜTÜK, 1990). Toplam süt verimi ile süt veriminin devamlılığı arasında

önemli düzeyde korelasyon olduğu muhtelif araştırmalarda belirlenmiştir

(YILDIRIM ve TUNCEL, 1983; JHAMMAN ve SHUKLA, 1986;

ŞEKERDEN, 1991). Bu ilginin derecesi ise, muhtelif ırk ve çevre şartlarında

biribirinden farklıdır (YILDIRIM ve TUNCEL, 1983; JOHANSSON, 1961).

Süt verimi devamlılığının kalıtım derecesi çok düşük olup bir araştırmada

(MAHADEVAN, 1951) 0.10, bir başkasında (IVANOVA ve KIROV, 1974)

0.144, bir diğerinde (ŞEKERDEN, 1991) ise 0.1519 ± 0.101 olarak

bildirilmektedir. Laktasyon devamlılığı üzerine laktasyon sırası (ZAMORANO

VHJLAREAL, 1986) ve buzağılama mevsimi (ŞEKERDEN, 1991;

MAHADEVAN, 1951), önemli düzeyde etkiye sahiptir. Birçok araştırmada

(MAHADEVAN, 1951; CORLEY, 1957) süt verimindeki devamlılık

derecesinin 1 .laktasyonda en yüksek olduğu bildirilmektedir.

Bu çalışma ile, Siyah Alaca sığırlarda laktasyon süresi uzadıkça,

verimliliğin nasıl etkilendiğinin belirlenmesi amaçlanmıştır.

32

MATERYAL VE METOD

Materyal

Gökhöyük Tarım İşletmesi Siyah Alaca sürüsüne ait biri-birini izleyen en

az 2 laktasyonu bilinen 311 ineğin 1988-1996 yıllan arasında gerçekleşen toplam

362 laktasyonuna ait yetiştirme kayıtlan araştırmamn materyalini oluşturmuştur.

Metod

En az 5 aylık kontrol verimi bilinen laktasyonlara ait 305 gün süt

verimleri Hollanda Metodu (ŞEKERDEN ve ÖZKÜTÜK, 1990) ile

hesaplanmıştır.

Veriler muhtelif çevre faktörleri ile, laktasyon süresi, buzağılama

aralığı, kuruda kalma süresi, servis periyodu için şöyle gruplandınlmıştır;

Buzağılama yılı: 1988: 1; 1989: 2; 1990: 3; 1991: 4; 1992: 5; 1993: 6;

1994, 1996, 1996: 7.Buzağılama mevsimi: Aralık, Ocak, Şubat: 1, Mart,

Nisan, Mayıs: 2, Haziran, Temmuz, Ağustos: 3, Eylül, Ekim, Kasım:

4.Laktasyon sırası: 1, 2., 3., 4., >/5. Laktasyon süresi: 305 gün: 3. Servis periyodu: 90

gün: 3. Buzağılama aralığı: 400 gün:3.

Kuruda kalma süresi: 90 gün: 3., Tohumlama

sayısı: 1, 2, 3.

Biribirini izleyen 2 laktasyondan, öncekine ve sonrakine ait 305 gün

süt verimleri, 2 buzağılama aralığı, önceki laktasyonu izleyen kuruda kalma

süresi, önceki laktasyona ait tohumlama sayısı, servis periyodu üzerine

buzağılama mevsimi, buzağılama yılı ve laktasyon sırasının etkileri En Küçük

Kareler Metodu (HARVEY, 1972) kullanılarak variyans analizi tekniği ile

33

araştırılmıştır. Önemli bulunan etkiler için gerekli standardizasyonlar

uygulanmıştır.

Sürüye ait önceki ve sonraki laktasyon ortalama 305 gün süt verimleri

hesaplanmıştır. Muhtelif kuruda kalma süresi, laktasyon süresi, servis

periyodu ve buzağılama aralığı gruplarındaki standardize edilmiş ortalama

değerler ile, her gruptaki önceki ve sonraki standardize edilmiş 305 gün süt

verim ortalamaları belirlenmiştir.

Muhtelif özellik grupları arasındaki farklılığın önem derecesini

araştırmak için önceki ve sonraki standardize edilmiş 305 gün süt verimleri

variyans analizine tabi tutulmuş, farklı gruplar Asgari Önemli Fark Metodu

(DÜZGÜNEŞ, 1963) ile belirlenmiştir.

Önceki laktasyonun ilk 10 kontrol günü süt verimlerine variyans analizi

uygulanmış, önemli bulunan etkiler için gerekli standardizasyon yapılmıştır.

Bir defa genel, bir defa da, her laktasyon süresi grubundaki ilk 10 kontrol

sırasındaki standardize edilmiş ortalama verimler hesaplanmıştır. Her

laktasyon süresi grubunda, 2.kontrol sırasından başlayarak, her kontrol

sırasındaki kontrol verim ortalamasının, bir önceki kontrol sırasındaki verimin

%'si olarak değeri hesaplanmıştır.

Her laktasyon süresi grubuna ait kuruda kalma, servis periyodu,

buzağılama aralığı, tohumlama sayısı ortalamaları hesaplanmıştır. Standardize

edilmiş değerler kullanılarak laktasyon süresi ile servis periyodu, tohumlama

sayısı buzağılama aralığı arasındaki korelasyon katsayıları hesaplanmıştır.

Aynca servis periyodu, tohumlama sayısı ve buzağılama aralığı laktasyon

süresi grupları için variyans analizine tabi tutulmuştur.

34

BULGULAR VE TARTIŞMA

Önceki ve sonraki laktasyon 305 gün süt verimlerine ait variyans analizleri

Çizelge V de, önceki laktasyona ait laktasyon, kuruda kalma, servis periyodu

ve buzağılama aralığı sürelerine ait variyans analizleri Çizelge 2'de verilmiştir.

Çizelge 1. 305 Gün süt verimine ait variyans analizi Table. 1. The variance analysis for 305-day milk yield

Variyasyon kaynağı (Variation source)

Genel (General) Buzağılama mevsimi (Calving season) Buzağılama yılı (Calving year) Laktasyon sırası (Lactation order) Hata (Residual)

Önceki verim (Previous yield) S.D. F d.f

361 3 2.680 •

6 3.942»"

4 26.725 "

348

Sonraki verim (Follovving yield) S.D. d.f

361 3

6

3

349

F

1.574

8.727 **

7.603 ••

* P

35

Sonraki laktasyon 305 gün süt verimi üzerine sadece buzağılama,

mevsiminin etkisi önemli bulunmamıştır. (Çizelge 1). Laktasyon süresi ve

kuruda kalma süresine sadece buzağılama yılının etkisi istatistik olarak önemli

düzeydedir (Çizelge 2). Bu nedenle söz konusu özelliklere standardizasyon

uygulanmıştır. Önemli bulunan etkiler için verilere standardizasyon

uygulanmıştır (Çizelge 1).

305 gün süt verimlerine ait ortalamalar Çizelge 3a ve 3b'de verilmiştir.

Çizelge3». Muhtelif özelliklere ait önceki laktasyon 305 gün süt verim ortalamaları (kg)

Table 3,. The averages of 305-day milk yield for various characteristics (kg)

Özellik Grup (Group) (Trait) 1 2 3

W _ _ _ _ _ _ N X±SX N X±SX N X±SX

Lsür. 25 4226.6±598.1 218 4407.6±634.9 119 4689.8±687.2 (L.per) TohS' 295 4474.9±655.3 58 4539.7±732.9 9 4578.3±569.6

(Ins.N) Sper 70 4554.4±729.9 82 4369.2±680.4 98 4569.7±719.5

(S.Per.) Buza 137 4461.2±721.3 61 4466.9±592.3 51 4671.8±794.1 (Cin)

(x) Lsür: Laktasyon süresi (gün), TohS: Tohumlama sayısı, Sper: Servis periyodu (gün), Buza: Buzağılama aralığı (gün)

(L.per: Lactation period (day), Ins N.: Insemination number per conception, S.per: Service period (day), Cin.: Calving interval (day).

36

Çizelge 3b. Muhtelif özelliklere ait sonraki laktasyon 305 gün süt verim ortalamaları

Table 3b. The averages of next lactation 305-day milk yield for various characteristics

Grup (Group) 1 2 3

Özellik (Trait)

(x) N X±SX N X±SX N X±SX

Lsür 79 4679.0±818.1 225 4736.6±814.5 58 4723.0±938.0 (L.per) Buza 137 4741.7±924.5 61 4765.0±795.0 51 4688.0±854.0

(Cin)

(x) Önceki laktasyona ait Lsür: Laktasyon süresi (gün), Buza: Buzağılama aralığı (gün). (L.per: Lactation period of previous lactation (day), Cin: Calving interval (day) (Previous lactation)

En yüksek 305 gün süt verim ortalamaları 3. laktasyon süresi,

tohumlama sayısı, servis periyodu ve buzağılama aralığı gnıplanndadır

(Çizelge 3a). Laktasyon süresinin 250-305 gün sürmesi,

37

Çizelge 4. Standardize edilmiş 305 gün süt verimine ait variyans analizi Table 4. Variance analysis for standardized 305-day milk yield

Vari- Kuruda K. Laktasyon Buzağılama Servis Toh. yasyon süresi süresi aralığı periyodu sayısı kaynağı (Dry (Lactation (Calving (Service (Insemi.

period) length) interval) period) number) (Varia-tion S.D F S.D F S.D F S.D F S.D F source) d.f d.f d.f d.f d.f

Ön.lak(*) (Pre.lac) Genel 361 247 247 361

(General)

Grup.A. 2 9.419** 2 1.760 2 1.834 2 .314

(B.G)(xx)

Hata 359 245 245 359 (Residual)

Son.L(*«) (N.lac) Genel 361 247 (General) Grup.A(x)2 .139 2 .118 (B.QX«) Hata 359 245 (Residual)

* Önceki laktasyon (Previous lactation), ** Sonraki laktasyon (Next lactation) (x) Önceki laktasyonu izleyen laktasyon süresi gruplan arası

(Between groups follow previous lactation) (xx) Between groups

Çizelge 4'den, 305-gün süt veriminin, sadece önceki laktasyon için ve

yalnızca laktasyon süresi gruplan arasında istatistik olarak önemli derecede

farklı olduğu anlaşılmaktadır.

38

Aylık kontrol günü süt verimlerine ait variyans analizleri Çizelge 5a ve

5b'de, kontrol sırası standardize edilmiş süt verim ortalamalan Çizelge 6a'da

genel, Çizelge 6b'de ise muhtelif laktasyon süresi gruplarına göre verilmiştir.

Çizelge 5,. Önceki laktasvonun muhtelif kontrol sırası süt verimlerine ait variyans analizleri Table 5.. The variance analysis for milk yields of various control order

Variyasyon F Kaynağı(ı) l.Kont. 2kont. 3.kont. 4.kont. 5kont (Variation -source)(x) l" 2"d 3* 4* 5*

S.D control control control control control

Genel 361 (General) BM(CS) 3 3.525* 5.763** 4.273** 1.487 0.317 BY(CY) 6 3.969** 4.057** 4.079** 6.067** 9.180** LS(LO) 4 45.069** 42.497** 29.864** 18.945** 16.839** Hata(Res) 348

(x) BM: Buzağılama mevsimi, BY: Buzağılama yılı, LS: Laktasyon sırası (CS: Calving season, CY: Calving year, LO: Lactation order, Res: Residual

* P

39

Çizelge 6a. Muhtelif kontrol sıralarındaki standardize edilmiş genel süt verim ortalamaları (kg) Table 6,. The averages of standardized milk yields for various control order (kg)

Kontrol sırası (Control order)

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10

N

362 362 362 362 362 362 362 356 293 167

x±sx

21.4 ±4.43 19.9 ±4.06 18.3 ± 4.11 17.0 ±3.83 15.8 ±3.57 14.8 ±3.53 13.2 ±3.36 11.1 ±3.49 9.1 ±3.78 7.7 ±4.00

X

(%)

-93.0 91.9 92.9 92.9 93.7 89.1 84.9 82.0 84.6

(i) Her kontrol sırasındaki kontrol verim ortalamasınm, bir önceki kontrol sırasmdaki verimin %'si olarak değeri

(Value of average of control milk yield ineachcontrol order as percentage of milk yield in previous control order)

Çizelge 6b. Muhtelif laktasyon süresi gruplarında muhtelif kontrol sıralarındaki standardize edilmiş genel süt verim ortalamaları (kg)

Table 6b. The averages of standardized milk yields for various control order (kg)

KS (*) (*) (*) (CO) _ _ _ _ _ _ (x) N X±SX (%) N X±SX (%) N X±SX (%)

1 2 3 4 5 6 7

26 26 26 26 26 26 26

21.3±3.62 20.1±4.38 19.0±4.47 17.0±4.61 15.7±4.00 14.3±3.63 12.7±3.52

„

94.3 94.5 89.4 92.3 91.0 88.8

221 221 221 221 221 221 221

21.8±4.45 20.1±4.06 18.4±4.20 17.0±3.93 15.9±3.65 15.0±3.64 13.2±3.42

-

92.2 91.5 92.3 93.5 94.3 88.0

115 115 115 115 115 115 115

20.6±4.50 19.5±3.98 18.0±3.83 16.8±3.47 15.5±3.33 14.5±3.29 13.3±3.22

_

94.7 92.3 93.3 92.2 93.5 91.7

8 24 11.2±3.68 80.3 217 10.8±3.53 81.8 115 11.9±3.25 89.4

9 7 10.2±3.80 91.0 174 8.4±3.32 77.7 112 10.1±4.18 84.8

10 3 7.9±7.14 77.4 56 6.5±3.55 77.3 108 8.2±4.04 81.1

(") Her kontrol sırasmdaki kontrol verim ortalamasınm, bir önceki kontrol sırasmdaki verimin %'si olarak değeri

(Value of average of control milk yield ineach control order as percentage of milk yield in previous control order) (x) Kontrol şuası (Control order)

40

Laktasyon süresi 305 günün üzerinde olan laktasyonlara ait 305 gün süt

verimleri, laktasyon süresi 305 gün), o

laktasyondaki 305 gün süt veriminin yüksek olmasını sağlamaktadır. Buna

karşın, buzağılama aralığı ve kuruda kalma süresinin uzunluğu, izleyen

laktasyon verimi üzerine istatistik olarak önemli etki yapmamaktadır (Çizelge

4). Önceki laktasyonun ilk 10 kontrol günü süt verimlerine, önemli bulunan

etkiler için (Çizelge 5, ve 5b) standardizasyon uygulanmıştır. Sürünün

laktasyon süt verim ortalamasının en yüksek olduğu, laktasyonun 8. ayına

kadar laktasyon devamlılığının literatür bilgilerine de dayanarak (FOLEY ve

ark., 1972) oldukça iyi ve bundan sonraki düşüşün, normal olduğu

söylenebilir (Çizelge 6»). Çünkü, gebelik özellikle 7. ayından itibaren

laktasyonu olumsuz etkilemektedir (ŞEKERDEN ve ÖZKÜTÜK, 1990).

Çizelge 6b nin incelenmesi ile ise, aşağıdaki yorum yapılabilir;

1. ve 2. laktasyon süresi gruplarında ilk 4 kontrol sırasındaki süt verim

ortalamaları 3. laktasyon süresi grubunda olandan daha yüksektir. 5. ve 6.

kontrol sıralarında her 3 laktasyon süresi grubunda yaklaşık olarak biribirine

eşit olan süt verim ortalaması, ilk 2 laktasyon süresi grubunda bundan sonra

hızla düşerken (çok az veri bulunan 1. laktasyon süresi grubu 9. kontrol sırası

dışında), 3.laktasyon süresi grubunda düşüş yavaş olmaktadır. Bu

açıklamalardan sonra >305 gün laktasyon süresi grubunda 305 gün süt

veriminin istatistik olarak diğer 2 laktasyon süresi grubundan yüksek oluşu

(Çizelge 3,), bu grupta laktasyon devamlılığının daha iyi olması ile

açıklanabilir. Nitekim, toplam süt verimi ile laktasyon devamlılığı arasında

önemli düzeyde korelasyon olduğunu bildiren çok sayıda araştırma vardır

41

(YILDIRIM ve TUNCEL, 1983; JHAMMAN ve SHUKLA, 1986;

ŞEKERDEN, 1991). Ayrıca, her 3 laktasyon süresi grubunda, servis

periyodu, tohumlama sayısı ve buzağılama aralığı ortalamaları (Çizelge 3»)

istatistik olarak önemli düzeyde farklı değildir (Çizege 8). Nitekim sürü

genelinde standardize edilmiş değerler kullanılarak laktasyon süresi ile servis

periyodu, tohumlama sayısı ve buzağılama aralığı arasındaki kısmi korelasyon

katsayıları sırası ile 0.045±0.063, 0.029±0.052 ve 0.053±0.052 olarak

hesaplanmıştır.

Çizelge 7. Muhtelif laktasyon süresi gruplarında muhtelif özelliklere ait ortalamalar

Table 7. The averages of various characteristics in various lactation period groups

(x) Kuruda Kal.S. Tohumlama S. Servis per. Buzağılama A. (gün) (gün) (gün)

(Dry period) (Insemination (Service period) (Calving interval (day) number) (day) (day)

•N X±SX N X±SX N X±SX N X±SX

1 25 88.2±31.58 25 1.3±.46 19 81.0±27.68 19 359.9±27.83 2 218 73.9±24.08 218 1.2±.46 152 91.2±52.32 152 369.0±51.81 3 119 81.5±38.80 119 1.2±.47 79 95.8±46.17 78 '375.3i46.70

(x) Laktasyon süresi grubu (The group of lactation period)

http://'375.3i46.70

42

Çizelge 8. Servis periyodu, tohumlama sayısı ve buzağılama aralığına ait variyans analizleri

Table 8. The variance analysis of service period, insemination number per conception, calving interval

Variyasyon kaynağı Servis per. (Variation source) (Service P)

S.D. F d.f

Genel (General) 247 L.süresi grup.arası 2 .943 (Between of lac.per.groups)

Hata (Residual) 245

Toh. sayısı (Insem.Num)

S.D. F d.f

361 (x)l .559

360

Buzağı, aralığı (Calving int.)

S.D. F d.f

247 2 .894

245

(x) 3. tohumlama grubundaki veriler 2. gruptakilerle birleştirilerek değerlendirilmiştir. (The data in 3"1 insemination number group are joined with the data in 2nd group ones)

Sonuç olarak, süt verimi devamlılığının kalıtım derecesi yüksek olmasa

(ŞEKERDEN, 1991; MAHADEVAN, 1951; TVANOVA ve KTROV,

1974) ve süt veriminin devamlılığı özellikle yemlemenin miktar ve kalitesi ile

sürü yemleme programlarından önemli düzeyde etkilense de (YILDIRIM ve

TUNCEL, 1983; ŞEKERDEN, 1991; JOHANSSON, 1961), iyileştirilen

çevre şartlarında süt verimi devamlılığı iyi olan hayvanların damızlıkta

kullanılması gerekmektedir. Bu sürü için böyle bir imkan vardır. Çünkü, süt

verimi devamlılığının iyi olduğu ortaya konan 3.1aktasyon süresi grubundaki

laktasyon sayısı, küçümsenmiyecek düzeydedir (Çizelge 6b).

43

KAYNAKLAR

CORLEY, E.L., 1957. A study of Persistency of Lactation in Dairy Cattle,

Dairy ScLAbstr., 19: 303

DÜZGÜNEŞ, O., 1963. İstatistik Prensipleri ve Metodları. Ege Univ.

Yay., 1963: 374 sayfa.

FOLEY, R.C., BATH, D.L., DICKINSON, F.N., TURKER, H.A., 1972.

Dairy Cattle, LEA and Febiger, Philadelphia.

HARVEY, W.R, 1972. Least Squares andMaximum Likelihood General

Purpose Program. Dep. Dairy Sci. Ohio State Univ. Columbus, Ohio,

USA.

IVANOVA, E., KIROV, G., 1974. Heritability of Lactation Persistency in

Bulgarian Red Cattle, J., in İst World Cong. on Genetic Applied to

LivestockProd., 7-11, October, 1974.

JHAMMAN, S., SHUKLA, K.P., 1986. Relationship of Lactation 8.

•- Persistency VVith Some Economic Traits in Gir Cattle, Indian Vet. J., 63:

494-499.

JOHANSSON, L, 1961. Genetic Aspects of Dairy Cattle Breeding, Univ.

of Illinois Press, Urband.

MAHADEVAN, P., 1951. The Effect of Environment and Heredity

Heredity on Lactation. II. Persistency of Lactation, J. Agr. Sci. 41: 87.

ŞEKERDEN, Ö., ÖZKÜTÜK, K., 1990. Büyükbaş Hayvan Yetiştirme.

Ç.Ü. Z.F. Ders Kitaba, No: 122, 392 sayfa.

ŞEKERDEN, Ö., 1991. Gelemen ve Karaköy Tarım İşletmelerinde

Yetiştirilen Jersey İneklerinde Süt Veriminin Devamlılığı. Doğa

Türk et. ve Hay. Derg., 15(1991): 33- 43.

44

YILDIRIM, Z., TUNCEL, E., 1983. Yerükara Sığırlarda Süt Verimi ile

İlgili Bazı Özelliklerle, Süt Verimine Ait Persis-tency Değerleri Arasındaki

Fenotipik İlişkiler, Uludağ Univ. Zir. Fak. Derg., 1: 19-31.

ZAMORANO VILLAREAL, H.E., 1986. Quantitative Analysis of

Lactation Curves up to the 5th Calving in a Commercial Herd of Holstein

Friesian Cows, Veterinaria, Mexico, 17: 133.

MKÜ Ziraat Fakültesi Dergisi J.Agricultural Faculy MKÜ 1998, 3 (2): 45-58 1998, 3 (2): 45-58

'TURBA'NIN ÖZELLİKLERİ VE BİTKİ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE

ÖNEMİ

Kamuran GÜÇLÜ1 İ.Mehmet KAHRAMAN2

(1) MKÜ Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, 31034, HATAY

(2) Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, 25240 ERZURUM

ÖZET

Turba sürekli suyla örtülü bataklık alanlarda düşük sıcaklık ve kısıtlı

oksijen koşullarında tamamen ölü bitki kalıntılanmn birikimi ile oluşmuş ve

tam olarak aynşmamış organik materyaldir. Turbalıklar oluşum gösterdikleri

faklı bölgelerde farklı iklim ve arazi özelliklerinden dolayı çeşitli şekillerde

sınıflandınlmaktadır. Ancak sonuç olarak, tüm dünyada yapılan araştırmalar

turba' nın sahip olduğu üstün fiziksel ve kimyasal özellikleri ile saksı

bitkilerinde çoğaltma ve yetiştirme ortamı olarak ideal bir materyal olduğunu

ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler : Turba, Turba'mn Sınıflaması, Bitki Yetiştirme Ortamı,

Substrat.

FEATURES OF PEAT AND ITS SINGNIFICANCE İN PLANT

GROWING

SUMMARY

Peat is an organic and semi-decomposed material wich had been

formed by accumulated totally dead remnants of plants in marsh areas

covered permanently with water under the conditions of low tempareture and

Yayın Kuruluna Geliş Tarihi: 03.05.1999

46

insufficient oxygen. Peaties are classified in various ways owing to the fact

that they manifest diflferent peculiarities in different regions under different

elimate and territorial conditions. However, ali studies have revealed that

peat with its superior physical and chemical features is an ideal material for

growing and re-production as a plant flovverpot.

Key Words: Peat, Classification of peat, Plant growth medium, Substrate.

GİRİŞ

Günümüzde gelişmiş ülkelerde endüstride erişilen ileri teknoloji ile

birlikte modern tarım teknikleri de gelişmektedir. Seralarda iç mekan bitki

yetiştiriciliğinde ve yetişme ortamlarının hazırlanmasında önemli ilerlemeler

kaydedilmiştir.

Sera koşullarında saksılarda yetiştirilen iç mekan süs bitkileri

üretimleri ve yetiştirilmesinde özel yetiştirme ortamlarına sonra da iç

mekanlarda dekorasyon malzemesi olarak kullanılmasında özel çevre

koşullarına gereksinim duymaktadırlar. Bu nedenle iç mekan süs bitkilerine

özel ortam bitkileri adı da verilmektedir. Seralarda süs bitkilerinin

üretilmesinde kullanılan yetiştirme ortamlarının, fiziksel ve kimyasal

özellikleri yetiştirilecek bitki türüne göre önceden düzenlenmektedir .Bitki

saksılamada kullanılan yetiştirme ortamlarına, hazırlanma şekline göre; bitki

yetiştirme ortamı, saksı toprağı, saksı harcı, toprak karışımı, kompost,

substrat gibi isimler de verilmektedir.

Saksı bitkilerinin üretiminde basan önemli ölçüde yetiştirme

ortamlarının seçimine bağlıdır. Yetiştirme ortamları fiziksel ve kimyasal

özellikleri yetiştirilecek bitki türüne göre önceden ayarlanabildiği için normal

47

topraklara üstünlüğü nedeniyle hazırlanması ve kullanılması zorunlu olan

materyallerdir.

Saksı bikilerinde yeişirme oramı olarak kum, perlit, volkanik tüf,

vermiküUit, çakıl gibi inorganik ve turba, parçalanmış ağaç kabuğu, yaprak

kompostu, çiftlik gübresi gibi organik materyaller kullanılmaktadır. Bu

materyaller içinde diğerlerine göre üstün fiziksel ve kimyasal özellikleri

nedeni ile turba, özellikle saksı bitkileri yetiştiricileri tarafından kullanılan ve

aranan materyallerin en önemlisi olmuştur.

Son yıllarda Avrupa'da saksılarda bitkisel üretim şiddetinin artması ve

yetiştirme tekniklerinin gelişimi yetiştirme ortamlarında yeni gereksinmeler

ortaya çıkarmıştır. Bitkinin kaliteli gelişmesinde temel kural; öncelikle bitki,

köklerinin sağlıklı gelişebilmesidir. Saksı bitkilerinde başarılı bir üretim için

önemli olan uygun yetiştirme ortamının seçimi çeşitli faktörlerce

etkilenmektedir. Botanik faktörlerin yanında kimyasal ve biyolojik temizlik,

kalite ve homojenliği uzun süre koruyabilmesi kolay elde edilme ve aynı

zamanda yetiştirme ortamının maliyet, de önemlidir. Bu niteliklere yan

turbanın su ve besin maddelerine çok iyi tutma ve yavaş ayrışma özellikleri

dikkate alınarak yapılan araştırmalar turbanın önemli hatta ideal bir substrat

materyali olduğunu ortaya koymuştur(Reinikainen,1993).

Bir gelişme ortamının bitki gelişimine elverişli tüm özellikleri taşıması

güç olmakla beraber aranan koşullara uyan en iyi ortam turba adı verilen

organik topraklardır(Çaycı, 1989).

Turba kültürü -ilk kez 1948-1949 yıllarında Almanya'nın

VVeishenstephan araştırma enstitüsünde fide yetiştiriciliğinde kullanılmıştır

(Kaptan, 1990). Türkiye'de turbanın bitki yetiştiriciliğinde ortam olarak

kullanılmasına ilişkin ilk araştırmalar, 1967'de F.A.O. uzmanı K.S.Dods

48

tarafından Denizli-Acıpayam'da bulunan turba örneklerinin Tanm Bakanlığı

Yalova Merkez Araştırma Enstitüsünde Sebze Yetiştiriciliği üzerinde

denemeye alınması ile başlamıştır ( Yazgan, 1967).

Dünyadaki turba alanları yaklaşık 422 milyon ha. alan kaplamaktadır.

Topraklarında bulunana turba alanları sıralamasında eski S.S.C.B.,A.B.D.

Endonezya ve Finlandiya ilk dört sırayı almaktadır (Paavilainen, 1982).

Türkiye'de bulunan turba alanlarının 25-50 bin ha. olduğu belirtilmektedir

(Çaycı ve Ark. 1989; Kaptan, 1990). Maden Tetkik Arama Enstitüsü

tarafından tespit edilmiş alanlarda 200 milyon tondan fazla turba materyali

bulunduğu tahmin edilmektedir (Çolakoğolu, 1996).

Turba saksı bitkileri yetiştiricileri tarafından kullanılan temel büyüme

ortamı olarak önemli bir materyaldir. Daha verimli bir şekilde kullanılması

için turbanın çeşitli özellikleri burada ortaya konulmaktadır.

TURBA'NIN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI

Schmilevvski (1984)'ye göre turba, su ile örtülü bataklık alanlarda

düşük sıcaklık, kısıtlı oksijen koşullarında, tamamen ölü bitki kalıntılarının

birikimi sonucu oluşmuş ve kısmen ayrışmış organik materyaldir. Bu organik

materyalin oluşum gösterdiği alanlara turbalık, buradan çıkartılan materyale

de turba adı verilmektedir. Ayrıca bu materyal İngilizce peat , Fransızca

tourbe(turba), Almanca torf olarak adlandırılmakta olup, ülkemiz tarım

dilinde bu oluşum turba ve torf adı ile tanınmaktadır.

Turbalıklar oluşum biçimlerine göre farklı özellikler gösterdiklerinden

bir sınıflama gereksinimi duyulmuştur. Ancak turba alanlarını sınıflama

konusunda tam bir görüş birliğine varılamadığından, farklı sınıflama sistemleri

49

kullanılmaktadır (Tolonen, 1982) Bugün dünyada kullanılan sınıflama

sistemleri aşağıdaki temellere dayanmaktadır (Andriesse 1988).

a. Turba alanının topografya ve jeomorfolojisi,

b Turba alanının yüzey vejetasyonu,

c. Turba'nınn bitkisel kökeni (Botanik orijini),

d. Turba'nın kimyasal özellikleri,

e. Turba'nın fiziksel özellikleri ,

f. Turba alanındaki genetik işlemler.

Arazi şeklinden kaynaklanan sınıflama sistemleri, hidrolojik koşullarda

biriken materyalin yapısının arazi biçiminden kaynaklandığı esasma

dayanmaktadır. Bu tip sınıflandırma Almanya'da yaygın biçimde

kullanılmakta olup Alçak turba, geçit turba ve yüksek turba olarak

sınıflandırılmaktadır. Alçak turba düşük seviyeli arazilerde bitki besin

elementlerine zengin alüvial sedimentler ve taban suyu varlığında gelişirken,

yüksek turba, taban suyu seviyesinde oluşmaktadır. Geçit turba ise bu iki sınıf

arasında yer almakta olup bunların bitki besin kaynağı sadece yağmur

sulandır. Turba alanları yüzey vejetasyonuna yani turbalığı oluşturan egemen

bitki türüne göre de Kanada ve Kuzey Avrupa ülkelerinde

sınıflandırılmaktadır. Sınıflandırma sistemlerinde genellikle turbanın bitkisel

kökeni dikkate alınmaktadır. Bu durumda turba oluştuğu vejetasyon tipine

göre yosun turba, sazlık turba, kamış turba şeklinde sınıflanmaktadır.

Kimyasal özelliklere göre yapılan sınıflamada turba, bitki besin demetleri

içeriğine göre zengin (eutropik) orta (mezotropik) ve fakir (oligotropik)

olarak üçe ayrılmaktadır.

50

Turbayı fiziksel özelliklerine göre ilk sınıflandıran kişi 1922'de Von

Post olmuştur. Von Post turbanın ayrışma aşamalarını gösteren bir arazi

metodu geliştirmiştir ve bu metodu çizelge şekline getirmiştir. Bu çizelge

Von Post skalası olarak adlandınlmakta olup skalada Hı den Hıo a kadar

sıralanan 10 farklı ayrışma sınıfi bulunmaktadır (Çizelge 1). Skalanın başında

yer alan Hı ayrışmamış, sonunda yer alan Hıo tamamen ayrışmış turbayı

belirtmektedir (Bunt, 1988). Bu yönteme göre avuç içine alınan bir miktar

taze turba sıkılarak parmaklar arasından akan suyun içeriğme göre materyalin

ayrışma derecesi belirlenmektedir. Von Post Skalası yaygın olarak

kullanılmasına rağmen uygulamada deneyimli eleman gerektirmesi ve çok

fazla kategoriye sahip olması nedeniyle yetersiz görülmektedir. Toprak

sınıflamasında, Von Post Skalası turbanın lif içeriği ve lif büyüklüğü temel

alınarak üç sımfa indirilmiş buna göre turba, az ayrışmıştan çok ayrışmışa

doğru fibrik, hemik ve saprik olarak tanımlanmıştır. Turbayı sınıflamadaki

farklılıklardan dolayı Uluslar arası Turba Derneği (IPS), 1980 yılında 6.

Uluslar arası Turba Derneği Kongresinde bir sınıflama sistemi önermiştir. Bu

öneriye göre turba, bitkisel kökenine, ayrışma derecesine ve bitki besin

elementleri içeriğine göre üçe ayrılmaktadır.

TURBA'NIN GENEL ÖZELLİKLERİ

Turba genellikle asit reaksiyon göstermektedir. Sphagnum yosun

turbasının doğal durumdaki pH değer 3.7-4.0 arasındadır. Turba

materyalinden meydana gelen yetiştirme ortamlarının pH'sı 4.5-6.0 olması

istenmektedir (Gabriels ve Ark.; 1986).

51

Turbanın reaksiyonu (pH) kireç ve kükürt uygulaması ile kolaylıkla

istenilen düzeye ayarlanabilmektedir (Olympios, 1982).

Kaynaktan yeni çıkarılmış taze turbanın doğal yapısındaki bitki besin

elementleri içeriği çok düşüktür. En yüksek değerde bulunan azot (% N)

miktan bile yaklaşık % l'dir, potasyum ve fosfor yok denecek kadar azdır

(Puustjarvi,1969). Turba düşük reaksiyon (pH) ve yetersiz besin elementi

kapsamı ile üzerinde kültüre almacak bitki türüne göre gübreleme

uygulamalarına kolaylık sağlamaktadır (Gallagher,1975).

Turba oluşumundaki oksijensiz solunum koşullarından dolayı çok

yavaş ayrışmakta ve homojen bir yapı oluşturmaktadır (Wever, 1991). Turba

organik kaynaklı olması nedeniyle yüksek katyon değişim kapasitesine sahip

olup, bu değer sphagnum yosun turbasında 85-140 m.e./lOO gr.'dır

(Puustjarvi, 1968).

Turba doğal durumunda gözenekli bir yapıya sahiptir (Toplam

pbrozite; % 88-97). Turba'nın en önemli özelliklerinden biride fazla miktarda

suyu bünyesinde tutabilmesidir. Fazla ayrışmamış lifli turba, ağırlığının 15-20

katı su tutabilmektedir (Puustjarvi, 1968).

Turba sahip olduğu gözenekli yapısı ile, bitki köklerinin

gelişebilmesine ideal bir ortam yaratmaktadır. Yetiştirme ortamı olarak

kullanılacak materyallerde tane büyüklük dağılımı önemli bir özellik olup

ortamın havalanma ve su tutma durumunu etkilemektedir (Verdonck ve

Penninck, 1986). Genel kural olarak, yetiştirme ortamı materyalinde tane

büyüklüğü arttıkça ortamın su tutma kapasitesinin azaldığı, hava

kapasitesinin arttığı bilinmektedir.

Gallagher (1975), turbanın tane büyüklüğüne göre üç tipe ayrıldığını

belirtmektedir. Tane büyüklüğü max. 10 mm ve bunun % 90'ını 6 mm.den

52

küçük tanelerden meydana gelen ortam "ince turba", tane büyüklüğü max. 38

mm. ve bunun % 80'inin 6 mm.den küçük tanelerden meydana geldiği ortam

"orta turba" ve tane büyüklüğü 19-38 mm arasında olan ortama "kaba turba"

adı verilmektedir. İnce turba saksı bitkilerinde, fide ve çoğaltma

kompostlannda, orta turba saksı bitkilerinde yetiştirme ortamı ve toprak

düzenleyici olarak, kaba turba toprak düzenleyici olarak ve drenaj

yataklarında kullanılmaktadır.

Turba materyalinin hacim ağırlığı çok düşüktür ve bu nedenle çok

kolay taşınmakta ve işlenebilmektedir (Puustjarvi, 1968). Oluşum

koşullarından dolayı aynı zamanda sterildir. Bünyesinde patojen ve yabancı ot

tohumu taşımamaktadır (Suoninen, 1982). Turba tek basma çoğaltma ve

büyüme ortamı olarak kullanılabileceği gibi farklı ortam koşullarına

gereksinim duyan bitkiler için diğer materyallerle (Perlit, Vermiküllit, kum,

vb.) karışım yapılarak da kullanılmaktadır.

Turbadan ayrıca hümik asit elde edilmektedir. Hümik maddeler

tarımda çiçeklenmeyi arttırıcı olarak, tohumların pelletlenmesinde

kullanılmakta, gübrelere ilave edilmekte, endüstride korozyon önlemede, atık

su temizlenmesinde, pestesit adsorbsiyonunda, tıpta kanın pıhtılaştınlmasmda

ve yanık tedavisinde kullanılmaktadır (Usta ve Ark, 1996).

Turba materyali peyzaj tasarım çalışmalarında rekreasyonel amaçlı

geniş çim yüzeylerinin (çim parter, futbol ve golf alanları gibi) yapımında

tercih edilen bir malzemedir. Çim alan tesisinde çim taşıyıcı tabaka olarak

adlandırılan kesimde bulunan turba materyali, su tutabilmesi, su-hava

geçirgenliğini uzun süre koruyabilmesi, köklerini tuttuğu çim bitkisinin

sağlıklı gelişmesini ve yüzeyde homojen dağılmasını sağladığı için

53

kullanılmaktadır. Yakıt sıkıntısı çekilen yörelerde kalıplar halinde kurutularak

kış mevsimlerinde yakacak olarak da değerlendirilmektedi