ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ

ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ՀԱՆԴԵՊ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ

ԵՎ ԽՈՇՏԱՆԳՈՒՄՆԵՐԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆ

ԱՆ ՉԱ ՓԱ ՀԱՍ ՆԵ ՐԻ ԱՐ ԴԱ ՐԱ ԴԱ ՏՈՒ ԹՅԱՆ ՀԱ ՄԱ ՏԵՔՍ ՏՈՒՄ

Այս ուսումնասիրությունը կատարվել է «Քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտ»

ՀԿ-ի և Մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմի կողմից:

© ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ, 2013

Լու սանկ ար նե ր` © «Project Harmony International»

ISBN

Սույն հրապարակման մեջ արտահայտված տեսակետները կարող են չարտացոլել ՄԱԿ-ի

մանկական հիմնադրամի, ի նչ պես նաև Եվրոպական Միության և « Մի ջազ գային բան-

տային բա րե փո խում ներ» կազ մա կեր պու թյա ն տե սա կետ նե րը և քա ղա քա կա նու թյու նը: :

Այս ուսումնասիրությունը իրականացվել է Եվրոպական Միության ֆինանսական

օժանդակությամբ իրականացվող «Կրիտիկական զանգվածի ընդգրկումը. անչափահասների

արդարադատության համակարգի բարեփոխումների ամբողջացումը` Եվրոպական

հարևանության պետություններում խոշտանգումների և դաժան վերաբերմունքի այլ

դրսևորումների դեմ պայքարի շրջանակներում» ծրագրի շրջանակներում:

3

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄԵՐԱԽՏԻՔԻ ԽՈՍՔ

ՄԱԿ-ի ման կա կան հիմ նադ րա մը, « Մի ջազ գային բան տային բա րե փո խում ներ» կազ մա-

կեր պու թյու նը, Մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նի գրա սե նյա կը և Քա ղա քա ցիա կան հա-

սա րա կու թյան ի նս տի տուտ հկ-ն շնոր հա կա լու թյուն են հայտ նում «Ա բո վյան» քրե ա կա տա-

րո ղա կան հիմ նար կի տնօ րեն Ա րամ Սարգ սյա նին, Հայ Օգ նու թյան Ֆոն դի «Ե րե խա նե րի

ա ջակ ցու թյան կենտ րոն» հիմ նադ րա մի տնօ րեն Մի րա Ան տո նյա նին, Հան րա պե տա կան

N1 հա տուկ կր թա հա մա լի րի տնօ րեն Լա րի սա Սարգ սյա նին, «World Vision» կազ մա կեր-

պու թյան ե րե խա նե րի ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյան ծրագ րի ղե կա վար Ա նա հիտ Գրի-

գո րյա նին, «Project Harmony-International»-հա յաս տա նյան գրա սե նյա կի տնօ րեն Մա րիամ

Մար տի րո սյա նին, «Տր տու» հկ-ի նա խա գահ Թե միկ Խա լա ֆյա նին, «Ա ռող ջու թյան և կր-

թու թյան հայ կա կան կենտ րոն», «Բ նա կա նոն» ՀԿ-ին, «Ար ևա մա նուկ» ՀԿ-ին և այլ հա սա-

րա կա կան կազ մա կեր պու թյուն նե րին ցու ցա բե րած ա ջակ ցու թյան հա մար, ի նչ պես նաև ՀՀ

գլ խա վոր դա տա խա զու թյա նը, ՀՀ ար դա րա դա տու թյան նա խա րա րու թյա նը և ՀՀ դա տա-

կան դե պար տա մեն տին վի ճա կագ րու թյուն տրա մադ րե լու հա մար:

5

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄԵ րե խայի ի րա վունք նե րի ար դյու նա վետ պաշտ պա նու թյու նը ի րա վա կան պե տու թյան, ժո-

ղովր դա վա րա կան ցան կա ցած հա սա րա կու թյան հա մար պետք է լի նի մար դու ի րա վունք-

նե րի ո լոր տում ա ռաջ նա հեր թու թյուն նե րից մե կը:

Ե րե խայի ի րա վունք նե րի լիա կա տար պաշտ պա նու թյան հա մար պայ քարն ա ռա վել ար-

դիա կան է և հրա տապ հատ կա պես Խորհր դային Մի ու թյան փլու զու մից հե տո ձևա վոր ված

նո րան կախ պե տու թյուն նե րի հա մար, այդ թվում Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան:

ՄԱԿ-ի Ե րե խայի ի րա վունք նե րի մա սին կոն վեն ցիան նա խա տե սում է ան չա փա հաս նե-

րի ար դա րա դա տու թյան հա մա պար փակ քա ղա քա կա նու թյան մշա կում և ի րա կա նա ցում,

մինչ դեռ այ սօր Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյու նում ան չա փա հաս դա տա պար տյալ նե րի

ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյունն ի րա կա նաց վում է ոչ այն քան ար դյու նա վետ: Տվյալ

ո լոր տում առ կա խն դիր նե րը, ցա վոք, նոր չեն մեր հա սա րա կու թյան հա մար. դրանք

խորհր դային բան տային հա մա կար գից « ժա ռան գած» բա ցա սա կան եր ևույթ նե րից են: Ան-

չա փա հաս նե րի գոր ծե րով դա տա վա րու թյուն ներն ան ցկաց վում են ե րե խա նե րի հա մար ոչ

հաս կա նա լի մաս նա գի տա կան լեզ վով, դա տա վա րու թյան ժա մա նակ հա ճախ հաշ վի չեն

ա ռն վում ե րե խայի լա վա գույն շա հե րը, նրա տա րի քային ա ռանձ նա հատ կու թյուն նե րը: Ու-

սում նա սի րու թյան ըն թաց քում ի հայտ են ե կել բազ մա թիվ թե րու թյուն ներ, ո րոնց լուծ ման

ո ւղ ղու թյամբ պետք է ձեռ նարկ վեն մի շարք հա մա լիր մի ջո ցա ռում ներ: Այդ մի ջո ցա ռում նե-

րի հա մա կար գում ա ռանձ նա հա տուկ տեղ է զբա ղեց նում ի րա վաս տեղծ գոր ծու նե ու թյու նը,

նյու թաի րա վա կան նոր մե րի և հատ կա պես դրանց կի րառ ման մե խա նիզմ նե րի ներդ րու մը:

ՀՀ Մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նի աշ խա տա կազ մի, Քա ղա քա ցիա կան հա սա րա-

կու թյան ի նս տի տու տի և ՄԱԿ-ի ման կա կան հիմ նադ րա մի կող մից կա տար ված այս ու-

սում նա սի րու թյու նը ևս մեկ ան գամ փաս տում է, որ ան հրա ժեշ տու թյուն կա ստեղ ծե լու

ի րա վա կան և դա տա վա րա կան այն պի սի ըն թա ցա կար գեր, ո րոնք ո ւղղ ված կլի նեն ոչ թե

հան ցա գոր ծու թյուն նե րի բա ցա հայտ մա նը և պատ ժիչ քա ղա քա կա նու թյան ի րա կա նաց-

մա նը, այլ ան չա փա հաս նե րի կա ռու ցո ղա կան ին տեգր մա նը հա սա րա կու թյուն: Պետք է

հա տուկ ու շադ րու թյուն դարձ նել ան չա փա հաս նե րի ի րա վա խախ տում նե րի կան խար գել-

մա նը, այ լընտ րան քային մի ջոց նե րի ներդր մա նը, ո րոնք հնա րա վո րու թյուն կտան ար դյու-

նա վետ ար ձա գան քե լու ան չա փա հաս նե րի ի րա վա խախ տում նե րին:

Կա րեն Ա նդ րե ա սյան

ՀՀ Մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պան

6Հ

Հ-Ո

ՒՄ Ա

ՆՉ

ԱՓ

ԱՀ

ԱՍ

ՆԵ

ՐԻ

ՀԱ

ՆԴ

ԵՊ

ԴԱ

ԺԱ

Ն Վ

ԵՐ

ԱԲ

ԵՐ

ՄՈ

ՒՆՔ

Ի Ե

Վ Խ

ՈՇ

ՏԱ

ՆԳ

ՈՒՄ

ՆԵ

ՐԻ

ՈՒՍ

ՈՒՄ

ՆԱ

ՍԻ

ՐՈ

ՒԹՅ

ՈՒՆ

– Ա

Ն Չ

Ա Փ

Ա Հ

ԱՍ

ՆԵ

ՐԻ

ԱՐ

ԴԱ

ՐԱ

ԴԱ

ՏՈ

Ւ ԹՅ

ԱՆ

ՀԱ

ՄԱ

ՏԵ

ՔՍ

ՏՈ

ՒՄ Օ րեն քի հետ ա ռն չու թյուն ու նե ցող ե րե խա նե րի վրա ազ դող հիմ նախն դիր նե րի, մաս նա-

վո րա պես` խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի խն դիր նե րի ծա վա լը Հա յաս տա-

նում սահ մա նա փակ է: Այ նո ւա մե նայ նիվ, ար ձա նագր վել են ոս տի կա նու թյան կող մից ան-

չա փա հաս կաս կա ծյալ նե րի նկատ մամբ ֆի զի կա կան բռ նու թյուն գոր ծադ րե լու դեպ քեր:1

Բա ցի դրա նից, ո րոշ ան չա փա հաս ներ հայտ նել են ոս տի կա նու թյան բա ժին նե րում ծե ծի

են թարկ վե լու մա սին:2 Հաշ վի առ նե լով, որ խոշ տան գում ներ և դա ժան վե րա բեր մունք

գոր ծադ րող նե րը միա ժա մա նակ նաև այդ դեպ քե րը քն նող պաշ տո նա տար ան ձինք են,

հա ղոր դում ներ ներ կա յաց նե լը տու ժող նե րի հա մար դժ վա րա նում է: Ո ւս տի, խոշ տան գում-

նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի ան կախ քն նու թյու նը խիստ կար ևոր է տու ժող նե րի ի րա-

վունք նե րը ե րաշ խա վո րե լու տե սան կյու նից: Խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի

չպետք է են թարկ վի ոչ մի ե րե խա:

Հա յաս տա նում ՄԱԿ-ի ման կա կան հիմ նադ րա մի գրա սե նյա կը « Մի ջազ գային բան տային

բա րե փո խում ներ» կազ մա կեր պու թյան, « Քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան ի նս տի-

տուտ» հա սա րա կա կան կազ մա կեր պու թյան և Մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նի գրա-

սե նյա կի հետ հա մա գոր ծակ ցե լով զբաղ վում է օ րեն քի հետ ա ռն չու թյուն ու նե ցող ե րե-

խա նե րի ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյամբ և ե րաշ խա վոր մամբ: Եվ րո պա կան մի ու թյան

ֆի նան սա կան օ ժան դա կու թյամբ հնա րա վոր է դար ձել ի րա գոր ծել «Կ րի տի կա կան զանգ-

վա ծի ը նդ գր կու մը. ան չա փա հաս նե րի ար դա րա դա տու թյան հա մա կար գի բա րե փո խում-

նե րի ամ բող ջա ցու մը` Եվ րո պա կան հար ևա նու թյան պե տու թյուն նե րում խոշ տան գում նե րի

և դա ժան վե րա բեր մուն քի այլ դրս ևո րում նե րի դեմ պայ քա րի շր ջա նակ նե րում» խո րա գի րը

կրող ծրա գի րը:

Սույն զե կույ ցում ման րա մաս նո րեն ներ կա յաց վում են ան չա փա հաս նե րի ար դա րա դա տու-

թյան հա մա տեքս տում Հա յաս տա նում ան չա փա հաս նե րի նկատ մամբ տե ղի ու նե ցող խոշ-

տան գում նե րը և դա ժան, ան մարդ կային և նվաս տա ցու ցիչ վե րա բեր մուն քի և պատ ժի այլ

դրս ևո րում նե րը: Նկա րագր վում և վեր լուծ վում է ե րկ րում գոր ծող օ րենսդ րա կան դաշ տը:

Կոնկ րետ դեպ քե րի և շա հա կից նե րի հետ ան ցկաց ված բազ մա թիվ հար ցազ րույց նե րի հի-

ման վրա ու սում նա սիր վում է պե տու թյան գոր ծե լա կեր պը:

Սույն զե կույ ցում ներ կա յաց ված տվյալ նե րով հիմ նա վոր վում է գոր ծե լու ան հրա ժեշ տու-

թյու նը: Ա ռա ջին քայ լը պետք է ա ռնչ վի ե րկ րի ի րա վա կան դաշ տի և քա ղա քա կա նու թյան

հա մա պա տաս խա նեց մա նը մի ջազ գային սկզ բունք նե րին` ու շադ րու թյու նը կենտ րո նաց նե-

լով ե րե խա նե րի նկատ մամբ խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի վե րաց ման ո ւղ-

ղու թյամբ: Հա յաս տա նը վա վե րաց րել է այ դօ րի նակ դա ժան վար վե ցո ղու թյունն ար գե լող

1 ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ և Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն (2010 թ.): Անչափահասների արդարադատության բարեփոխումների նվաճումների գնահատումը Հայաստանում:2 «Առաջադեմ սոցիալական տեխնոլոգիաներ» ՀԿ և Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն (2009 թ.): Անչափահասների արդարադատությունը Հայաստանում. օրենքի հետ խնդիրներ ունեցող երեխաների հեռանկարը: ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ և Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն (2010 թ.): Անչափահասների արդարադատության բարեփոխումների նվաճումների գնահատումը Հայաստանում (էջեր 52- 64):

7

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄմի ջազ գային փաս տաթղ թեր: Խոշ տան գումն օ րենսդ րու թյան հա մա ձայն քրե ա կա նաց-

ված է, չնա յած որ սահ մա նու մը չի հա մա պա տաս խա նում Խոշ տան գում նե րի դեմ ՄԱԿ-ի

կոն վեն ցիայով նա խա տես ված սահ ման մա նը:3 Ա վե լին, Ե րե խայի ի րա վունք նե րի մա սին

կոն վեն ցիայի 37-րդ և 40-րդ հոդ ված նե րի հա մա ձայն, մաս նա կից պե տու թյուն նե րը պետք

է ան չա փա հաս նե րի ար դա րա դա տու թյան ամ բող ջա կան քա ղա քա կա նու թյուն մշա կեն և

ստեղ ծեն հաս տա տու թյուն նե րում կազ մա կերպ վող խնամ քին փո խա րի նող այ լընտ րանք-

ներ: Հա յաս տա նը հե ռու է այդ պա հանջ նե րը բա վա րա րե լուց:

Քա ղա քա կա նու թյու նը և օ րենսդ րու թյու նը միակ ո լորտ նե րը չեն, ո րոն ցում մի ջո ցա ռում-

ներ են ան հրա ժեշտ դա ժան վե րա բեր մուն քի են թարկ ված ե րե խա նե րի պաշտ պա նու-

թյունն ա պա հո վե լու նպա տա կով: Տու ժող նե րին օ ժան դա կե լու նպա տա կով ար դյու նա վետ

մի ջամ տու թյուն ներ և կան խար գե լիչ նա խա ձեռ նու թյուն ներ ի րա կա նաց նե լու հա մար ան-

հրա ժեշտ է ստեղ ծել տար բեր մաս նա գետ նե րի հա մա գոր ծակ ցու թյան մե խա նիզմ, ո րին

ներգ րավ ված կլի նեն քա ղա քա կա նու թյան, ար դա րա դա տու թյան ո լորտ նե րի ներ կա յա ցու-

ցիչ ներ, ի նչ պես նաև` սո ցիա լա կան աշ խա տող ներ և հո գե բան ներ: Հա յաս տա նում ար դեն

ի սկ գոր ծող հա մայն քային կենտ րոն նե րը կար ևոր գոր ծա ռույթ են կա տա րում թե ե րե խա-

նե րի և նրանց ըն տա նիք նե րի հետ տար վող ո ւղ ղա կի աշ խա տան քում, թե` խոշ տանգ ման և

դա ժան վե րա բեր մուն քի դեպ քե րի հայտ նա բեր մա նը և հա ղորդ մանն ա ջակ ցե լու հար ցում,

նպաս տե լով նման եր ևույթ նե րի նվա զեց մա նը:

Կար գա վո րող քա ղա քա կա նու թյան ներդր մամբ և գոր ծե լա կեր պի փո փո խու թյան մի ջո-

ցա ռում նե րով հնա րա վոր կլի նի ե րե խա նե րի նկատ մամբ ա պա հո վել պաշ տո նա տար ան-

ձանց մար դա սի րա կան և հար գա լից վե րա բեր մուն քը: Ե րե խա նե րին պետք է խրա խու սել,

որ պես զի նրանք բո ղոք ներ ներ կա յաց նեն և օ գտ վեն ար դա րա ցի և հա մար ժեք փոխ հա-

տու ցում ստա նա լու ի րա վուն քից: Մե ղա վոր նե րը պետք է ի րա վա խախ տում նե րի հա մար

քրե ա կան պա տաս խա նատ վու թյան են թարկ վեն:

Հու սով ե նք, որ այս զե կույ ցի շնոր հիվ կբարձ րա նա ո րո շում ներ կա յաց նող նե րի և պար-

տա կա նու թյուն ներ կրող նե րի գի տե լիք նե րի և ի րա զե կու թյան մա կար դա կը, ո րը կն պաս տի

Հա յաս տա նում ե րե խա նե րի նկատ մամբ մե ծա հա սակ նե րի դա ժան և նվաս տա ցու ցիչ վե-

րա բեր մուն քի դրս ևո րում նե րի վե րաց մա նը: Այս ո ւղ ղու թյամբ կա տար վող յու րա քան չյուր

քայլ հա սա րա կու թյունն ա վե լի լավն է դարձ նում:

Հեն րի ետ Ա րենս

ՄԱԿ-ի ման կա կան հիմ նադ րա մի ներ կա յա ցու ցիչ Հա յաս տա նում

3 Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոմիտե (2012 թ.), պետության մասին 3-րդ զեկույց:

8Հ

Հ-Ո

ՒՄ Ա

ՆՉ

ԱՓ

ԱՀ

ԱՍ

ՆԵ

ՐԻ

ՀԱ

ՆԴ

ԵՊ

ԴԱ

ԺԱ

Ն Վ

ԵՐ

ԱԲ

ԵՐ

ՄՈ

ՒՆՔ

Ի Ե

Վ Խ

ՈՇ

ՏԱ

ՆԳ

ՈՒՄ

ՆԵ

ՐԻ

ՈՒՍ

ՈՒՄ

ՆԱ

ՍԻ

ՐՈ

ՒԹՅ

ՈՒՆ

– Ա

Ն Չ

Ա Փ

Ա Հ

ԱՍ

ՆԵ

ՐԻ

ԱՐ

ԴԱ

ՐԱ

ԴԱ

ՏՈ

Ւ ԹՅ

ԱՆ

ՀԱ

ՄԱ

ՏԵ

ՔՍ

ՏՈ

ՒՄ ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՀԱՅՏՆԱԲԵՐՈՒՄՆԵՐ ...................................................................................... 10

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ ......................................................................... 13

ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅԱՆ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ......................................................... 15

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ

ՇՐՋԱՆԱԿԸ ............................................................................................................................. 19

ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ԴԻՏՈՐԴԱԿԱՆ ԽՄԲԵՐԸ ........................................................................... 31

ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱՑՈՒՄԸ .................................................................................. 33

ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԿՈՂՄԻՑ ԿԱՏԱՐՎՈՂ ԻՐԱՎԱԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ ԵՎ

ՊԱՏՃԱՌՆԵՐԸ ....................................................................................................................... 39

ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԸ................................................................................................................ 43

ՁԵՐԲԱԿԱԼՈՒԹՅԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ ................................................................................. 51

ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ ԲԱՑԱՌՄԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ ............................................ 55

ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ԶՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ............................................................. 65

ԿԱԼԱՆՔԸ ՈՐՊԵՍ ԽԱՓԱՆՄԱՆ ՄԻՋՈՑ ............................................................................. 71

ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ ......................................................................................72

ԽՈՇՏԱՆԳՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑՈՎ ՍՏԱՑՎԱԾ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔՆԵՐԻ

ԱՆԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ ............................................................................................. 79

ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ..................................................................................................... 87

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 1. Օրենսդրություն .............................................................................................. 91

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 2 Հարցաշարեր ................................................................................................ 102

9

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՀԱՅՏՆԱԲԵՐՈՒՄՆԵՐ

Առնչությունը ոստիկանության հետ

Հար ցազ րույ ցին մաս նակ ցած 86 ան չա փա հաս նե րի 77%-ը նախ կի նում ա ռնչ-

վել է ոս տի կա նու թյան հետ։

Ոս տի կա նու թյան հետ ա ռն չու թյուն ու նե ցած ան չա փա հաս նե րի գրե թե կե սը

(45%) չի կա րո ղա ցել ա սել, թե ով է ի րեն ձեր բա կա լել կամ բեր ման են թար կել։

Ոս տի կա նու թյան հետ ա ռն չու թյուն ու նե ցած ան չա փա հաս նե րի գրե թե մեկ

քա ռոր դը (21%) չի տե ղե կաց վել ի րեն ձեր բա կա լե լու կամ բեր ման են թար կե լու

պատ ճառ նե րի մա սին։

Ընդ հա նուր առ մամբ, ան չա փա հաս նե րի գրե թե կե սը (42%) չի կար դա ցել ձեր-

բա կա լու թյան ար ձա նագ րու թյու նը այն ստո րագ րե լուց ա ռաջ՝ շփոթ մուն քի,

մտա ծե լու ան կա րո ղու թյան, վատ զգա լու և այլ պատ ճառ նե րով։

Մինչ դեռ դեպ քե րի գրե թե կե սի ժա մա նակ (43%) ձեր բա կալ ված ու կա լա նա-

վոր ված ան ձինք տե ղե կաց վել են ի րենց ի րա վունք նե րի մա սին, հարց վող նե-

րի 31% նշել է, որ ի րենք ը նդ հան րա պես տե ղե կաց ված չեն ե ղել, ի սկ 23% բա-

վա կա նա չափ ու շա դիր չի ե ղել և պա տաս խա նել է՝ « Ես չգի տեմ»։

Վերաբերմունքը ոստիկանների և քննիչների կողմից

Հար ցազ րույց նե րից պարզ է դառ նում, որ վատ վե րա բեր մուն քի ա ռա վել տա-

րած ված ձևերն են ծե ծը և ֆի զի կա կան ներ գոր ծու թյու նը, որ կի րառ վում է ոս-

տի կա նու թյան կող մից խոս տո վա նու թյուն կոր զե լու նպա տա կով։

8 ե րե խա (ո րոն ցից 5 –ը ու սում նա սի րու թյան ի րա կա նաց ման պա հին գտն վում

էին «Ա բո վյան» ՔԿՀ –ում) նշել է, որ ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք նե րում

ի րենց են թար կել են ֆի զի կա կան բռ նու թյան, ևս 2 ե րե խա նշել է, որ ոս տի կա-

նու թյու նում ի րենց կոպ տո րեն են վե րա բեր վել։

Հարց ված ան չա փա հաս նե րի 51% լսել է այլ ե րե խա նե րի նկատ մամբ վատ վե-

րա բեր մուն քի և խոշ տանգ ման դեպ քե րի մա սին, նե րա ռյալ ծեծ, սե ռա կան բռ-

նու թյուն, հայ հո յանք, ա հա բե կում։

10Հ

Հ-Ո

ՒՄ Ա

ՆՉ

ԱՓ

ԱՀ

ԱՍ

ՆԵ

ՐԻ

ՀԱ

ՆԴ

ԵՊ

ԴԱ

ԺԱ

Ն Վ

ԵՐ

ԱԲ

ԵՐ

ՄՈ

ՒՆՔ

Ի Ե

Վ Խ

ՈՇ

ՏԱ

ՆԳ

ՈՒՄ

ՆԵ

ՐԻ

ՈՒՍ

ՈՒՄ

ՆԱ

ՍԻ

ՐՈ

ՒԹՅ

ՈՒՆ

– Ա

Ն Չ

Ա Փ

Ա Հ

ԱՍ

ՆԵ

ՐԻ

ԱՐ

ԴԱ

ՐԱ

ԴԱ

ՏՈ

Ւ ԹՅ

ԱՆ

ՀԱ

ՄԱ

ՏԵ

ՔՍ

ՏՈ

ՒՄ

Ան չա փա հաս նե րի 6% նշել է, որ ՁՊՎ– նե րում (Ձեր բա կալ ված ան ձանց պա-

հե լու վայ րե րում) գտն վե լու ըն թաց քում նրանք են թարկ վել են նվաս տա ցու ցիչ

վե րա բեր մուն քի։

Մեկ նա բա նե լով քն նիչ նե րի կող մից դրս ևոր ված վե րա բեր մուն քը՝ 71% այն հա-

մա րել է նոր մալ, 23%-ը նշել է, որ նրանք ե ղել են շատ քա ղա քա վա րի և 6%-ը

այն հա մա րել է կո պիտ։

Վերաբերմունքը «Աբովյան» ՔԿՀ–ում

Գ նա հա տե լով ՔԿՀ –ի ան ձնա կազ մի կող մից դրս ևո րած վե րա բեր մուն քը՝ 37%-

ը այն հա մա րել է շատ քա ղա քա վա րի, 59%-ը՝ նոր մալ և 3%-ը նշել է, որ են-

թարկ վել է նվաս տա ցու ցիչ վե րա բեր մուն քի։

Վերաբերմունքը համայնքային վերականգնողական կենտրոններում և Հանրապետական No 1 հատուկ կրթահամալիրում

Այս հաս տա տու թյուն նե րի ան ձնա կազ մի կող մից դրս ևոր ված վե րա բեր մուն քը

գնա հա տե լիս՝ ե րե խա նե րի մինչև 76% հա մա րել է այն նոր մալ և մինչև 78%՝

շատ քա ղա քա վա րի։

Փաստաբանի և իրավական ներկայացուցչության հասանելիությունը

Սո վո րա բար փաս տա բան նե րը ներ կա չեն գտն վում ան չա փա հա սի ա ռա ջին

հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ։ Ա վե լին, ե թե ու սում նա սիր ված ան չա փա հաս-

նե րի 56%-ը մինչև հար ցաքն նու թյու նը հնա րա վո րու թյուն են ու նե ցել խո սե լու

փաս տա բա նի հետ, ա պա 37%-ը չեն ու նե ցել այդ հնա րա վո րու թյու նը։

Ընդ հա նուր առ մամբ, ան չա փա հաս նե րը օ գտ վում են ի րա վա կան ներ կա յա-

ցուց չու թյու նից հան րային պաշտ պա նի կող մից (35%), մաս նա վոր պաշտ պա նի

կող մից (28%) կամ եր կու սի կող մից (12%)։

Ան չա փա հաս նե րի 75%-ը բա վա րար ված է ե ղել փաս տա բան նե րի ծա ռա յու-

թյուն նե րով, ի սկ 25%-ը ՝ոչ:

Բժշկական օգնությունն և զննությունը

Յու րա քան չյուր ե րկ րորդ ան չա փա հաս բժշ կա կան օգ նու թյան կա րիք ու նի։

11

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ

Ե թե դեպ քե րի 69%-ի ժա մա նակ բժշ կա կան զն նու թյան գաղտ նի ու թյու նը

պաշտ պան ված է ե ղել, 21% –ի դեպ քում ան չա փա հաս նե րին տե սել են և լսել

քն նիչ նե րը, ոս տի կա նու թյան աշ խա տա կի ցը, հաս տա տու թյան պե տի տե ղե-

կա լը և այ լոք։

Գոհունակությունը արդարադատությունից

Պա տաս խա նե լով դա տա վո րի կող մից դրս ևոր ված վե րա բեր մուն քի մա սին

հար ցին՝ որ ևէ ան չա փա հաս չի գնա հա տել այն կո պիտ կամ նվաս տա ցու ցիչ։

43%-ը այն հա մա րել է շատ քա ղա քա վա րի, ի սկ 57%-ը՝ նոր մալ։

Հա մա ձայն ան չա փա հաս նե րի 50% –ի, թե՛ դա տա վո րը և թե՛ պա տի ժը ար դա-

րա ցի են ե ղել, 18%-ը դժ վա րա ցել է պա տաս խա նել այս հար ցին, մինչ դեռ 32%

(9 ան ձ) կար ծում է, որ ո ՛չ դա տա վո րը և ո ՛չ էլ պա տի ժը ար դա րա ցի չեն ե ղել՝

հղում կա տա րե լով ի րենց նախ կին դա տա պար տում նե րի փոր ձին։

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ12

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

ԲՍԲ Բժշ կա կան սպա սարկ ման բա ժին

ԴՆԽ Դա տա րան նե րի նա խա գահ նե րի խոր հուրդ

ՀԿ Հա սա րա կա կան կազ մա կեր պու թյուն

ՀՕՖ Հայ օգ նու թյան ֆոնդ

ՁՊՎ Ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայր

ՊԱԿ Պե տա կան ան վտան գու թյան կո մի տե

ՏԻՄ Տե ղա կան ի նք նա կա ռա վար ման մար մին

Ք ԴՕ Ք րե ա կան դա տա վա րու թյան օ րենս գիրք

ՔԿՀ Ք րե ա կա տա րո ղա կան հիմ նարկ

Ք ՀԻ Քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան ի նս տի տուտ

ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅԱՆ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ13

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅԱՆ

ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

« Քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան ի նս տի տուտ» հա սա րա կա կան կազ մա կեր պու թյու-

նը, Մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նի գրա սե նյա կի հետ հա մա տեղ, ՄԱԿ-ի ման կա կան

հիմ նադ րա մի և « Մի ջազ գային բան տային բա րե փո խում ներ» կազ մա կեր պու թյան ա ջակ-

ցու թյամբ 2012 թվա կա նի մարտ-հու նիս ա միս նե րին ի րա կա նաց րել է ու սում նա սի րու թյուն,

ո րի նպա տակն է ր՝

– պար զել ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք նե րում ան չա փա հաս նե րի հան դեպ վե-

րա բեր մուն քը,

– պար զել Ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ րե րում ան չա փա հաս նե րի հան-

դեպ վե րա բեր մուն քը,

– պար զել Քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նարկ նե րում ան չա փա հաս նե րի հան դեպ

վե րա բեր մուն քը,

– պար զել հա տուկ դպ րոց նե րում ան չա փա հաս նե րի հան դեպ վե րա բեր մուն քը,

– պար զել հա մայն քային վե րա կանգ նո ղա կան կենտ րոն նե րում ան չա փա հաս նե-

րի հան դեպ վե րա բեր մուն քը,

– պար զել ան չա փա հաս նե րի բուժզն նու թյան ըն թա ցա կար գը տար բեր հաս տա-

տու թյուն նե րում՝ որ պես դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի հայտ-

նա բեր ման հնա րա վո րու թյուն,

– պար զել ան չա փա հաս նե րի ար դա րա դա տու թյան բնա գա վա ռում զբաղ ված

մաս նա գետ նե րի պատ րաստ վա ծու թյունն ան չա փա հաս նե րի հետ աշ խա տե լու

հա մար,

– բա ցա հայ տել ան չա փա հաս նե րի հան դեպ խոշ տան գում նե րի և/ կամ դա ժան

վե րա բեր մուն քի դեպ քե րը,

– բա ցա հայ տել խոշ տան գում նե րի/ դա ժան վե րա բեր մուն քի կի րառ ման տա-

րած վա ծու թյու նը և հա ճա խա կա նու թյու նը,

– պար զել օ րենսդ րա կան և ըն թա ցա կար գային բա ցե րը, ո րոնք կա րող են դա-

ժան վե րա բեր մուն քի նա խա պայ ման դառ նալ,

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ14

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ – ու սում նա սի րել դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի դեպ քում պա-

տաս խա նատ վու թյան են թար կե լու պրակ տի կան,

– մ շա կել ա ռա ջար կու թյուն ներ ան չա փա հաս նե րի հան դեպ ար դա րա դա տու-

թյան հա մա տեքս տում խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի վե րաց-

ման և կան խար գել ման ո ւղ ղու թյամբ:

Տ վյալ ու սում նա սի րու թյան շր ջա նակ նե րում զու գա հեռ կի րառ վել են սո ցի ո լո գիա կան հե-

տա զո տու թյան քա նա կա կան և ո րա կա կան մե թոդ ներ: Դա տա վոր նե րի, փաս տա բան նե րի,

քն նիչ նե րի, ան չա փա հաս նե րի պահ ման վայ րե րի աշ խա տա կից նե րի, ո լոր տում գոր ծող

ՀԿ-նե րի ներ կա յա ցու ցիչ նե րի հետ ան ցկաց վել են փոր ձա գի տա կան հար ցազ րույց ներ

(այ սու հետ՝ փոր ձա գետ ներ), ո րոնք են թարկ վել են ո րա կա կան մշակ ման: Ան չա փա հաս նե-

րի հետ ան ցկաց վել են կի սաս տան դար տաց ված հար ցազ րույց ներ, ո րոնք են թարկ վել են

ի նչ պես քա նա կա կան, այն պես էլ ո րա կա կան մշակ ման: Ը նտր ված մո տե ցումն ա պա հո վեց

մե թոդ նե րի և տե ղե կատ վու թյան աղ բյուր նե րի տրիան գու լա ցիա, և հետ ևա բար ստաց ված

ար դյունք նե րի հա վաս տի ու թյան և հու սա լի ու թյան բարձր մա կար դակ:

Խո րին հար ցազ րույց նե րի ըն թաց քում հարց վել է 35 մարդ, այդ թվում` 5 դա տա վոր, 7

փաս տա բան, 1 դա տա խազ, 1 քն նիչ, ՔԿՀ 4 աշ խա տա կից ներ, ՁՊՎ 2 աշ խա տա կից-

ներ, Հան րա պե տա կան N1 հա տուկ կր թա հա մա լի րի 2 աշ խա տա կից ներ (Վար դա շեն),

ան չա փա հաս նե րի հիմ նախն դիր նե րով զբաղ վող ՀԿ-նե րի 11 ներ կա յա ցու ցիչ ներ, այդ

թվում` Հայ Օգ նու թյան Ֆոն դի (ՀՕՖ) «Ե րե խա նե րի ա ջակ ցու թյան կենտ րոն» հիմ նադ րա-

մի Եր ևա նի և Ա բո վյա նի ցե րե կային վե րա կանգ նո ղա կան կենտ րոն նե րի մաս նա գետ նե րի,

«World Vision» կազ մա կեր պու թյան ե րե խա նե րի ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյան ծրագ րի

ղե կա վա րի հետ, «ՏՐ ՏՈՒ» ՀԿ նա խա գա հի հետ, ի նչ պես նաև` «Project Harmony»-ի ծրա-

գիրն ի րա կա նաց նող հա մայն քային վե րա կանգ նո ղա կան կենտ րոն նե րի («Ա ռող ջու թյան և

կր թու թյան հայ կա կան կենտ րոն», «Բ նա կա նոն» ՀԿ, «Ար ևա մա նուկ» ՀԿ) մաս նա գետ նե րի

հետ Եր ևա նում, Վա նա ձո րում և Գյում րի ում:

Կի սաս տան դար տաց ված հար ցազ րույց ներ են ան ցկաց վել 86 ան չա փա հաս նե րի հետ1,

նե րա ռյալ.

- «Ա բո վյան» ՔԿՀ-ո ւմ պահ վող 32 ան չա փա հաս նե րի հետ. «Ա բո վյան» ՔԿՀ-ն

միակ հաս տա տու թյունն է Հա յաս տա նում, որ տեղ պահ վում են ան չա փա հաս-

ներ: Ու սում նա սի րու թյան ան ցկաց ման ժա մա նակ կա լա նա վոր ված ան չա փա-

հաս ան ձանց և ան չա փա հաս դա տա պար տյալ նե րի ը նդ հա նուր թի վը 32 էր, և

նրանց բո լո րի հետ ան ցկաց վե ցին հար ցազ րույց ներ:2

1 Հետազոտության ընտրանքում ընդգրկվել են հետազոտության իրականացման ժամանակահատվածում հաստատություններում գտնվող բոլոր այն երեխաները, ովքեր համաձայնվեցին պատասխանել հարցերին։2 Անչափահաս կալանավորված անձինք և անչափահաս դատապարտյալները պահվում են առանձին:

ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅԱՆ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ15

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ- Վար դա շե նի Հան րա պե տա կան N1 հա տուկ կր թա հա մա լի րի 29 սա նե րի հետ,3

– Եր ևա նի, Գյում րիի և Վա նա ձո րի «Project Harmony»-ի ծրա գիրն ի րա կա նաց-

նող հա մայն քային վե րա կանգ նո ղա կան կենտ րոն նե րի (Ա ռող ջու թյան և կր-

թու թյան հայ կա կան կենտ րոն, «Բ նա կա նոն» ՀԿ, «Ար ևա մա նուկ» ՀԿ) ան չա-

փա հաս 18 շա հա ռու նե րի հետ,

– Եր ևան և Ա բո վյան քա ղաք նե րի ՀՕՖ-ի ցե րե կային վե րա կանգ նո ղա կան

կենտ րոն նե րի 7 ան չա փա հաս շա հա ռու նե րի հետ:

Ար դյուն քում, հարց վել են 11 կա լա նա վոր ված ան չա փա հաս ներ, 21 դա տա պար տյալ ներ,

Հան րա պե տա կան N1 հա տուկ կր թա հա մա լի րի 29 սա ներ և վե րա կանգ նո ղա կան կենտ-

րոն նե րի 25 շա հա ռու ներ:

Հարց ված ե րե խա նե րից 71-ը տղա ներ են, 15-ը` աղ ջիկ ներ: Հարց ված ե րե խա նե րից 80-ն

ազ գու թյամբ հայ են, 3-ը` ռուս, 1-ը` եզ դի, 1-ի մայրն ազ գու թյամբ հայ է, հայ րը` օ սեթ, ի սկ

մե կի մայ րը հայ է, հայ րը` ռուս: Հար ցազ րույ ցի մի ջին տևո ղու թյու նը կազ մել է 35 րո պե:

3 Հետազոտության իրականացման ժամանակահատվածում Վարդաշենի թիվ 1 հատուկ կրթահամալիրում սովորում էր 82 երեխա, այդ թվում՝ 56 տղա, 26 աղջիկ։ Ըստ Կրթության և գիտության նախարարության կողմից հաստատված ուսումնական պլանի, հատուկ դպրոց ընդունելությունը կատարվում է չորրորդ դասարանից։ Իրավախախտման հակում ունեցող երեխաները ոստիկանության կամ Երևան քաղաքի կամ մարզպետարանների երեխայի իրավունքների պաշտպանության բաժինների միջնորդությամբ ուղղորդվում են հատուկ դպրոց։ Այստեղ մեծ մասը թափառաշրջիկ երեխաներ են, ըստ կրթահամալիրի տնօրենի՝ «20-25 երեխաներ իրավախախտման հակում ունեն»։ Կրթահամալիրում երեխաները գտնվում են ժամանակավոր, մինչև ընտանիք վերադառնալը։

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ16

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸԸնդհանուր իրավական շրջանակը

Հա յաս տա նը միա ցել է խոշ տան գու մը և դա ժան վե րա բեր մունքն ար գե լող մի շարք մի ջազ-

գային փաս տաթղ թե րի: Հա յաս տա նը 1993 և 2006 թվա կան նե րին վա վե րաց րել է հա մա-

պա տաս խա նա բար Խոշ տան գում նե րի և այլ դա ժան, ան մարդ կային կամ նվաս տա ցու ցիչ

վե րա բեր մուն քի կամ պատ ժի դեմ ՄԱԿ-ի կոն վեն ցիան և վեր ջի նիս Կա մըն տիր ար ձա նագ-

րու թյու նը, 1993-ին` Քա ղա քա ցիա կան և քա ղա քա կան ի րա վունք նե րի մա սին մի ջազ գային

դաշ նա գի րը և Ե րե խայի ի րա վունք նե րի մա սին կոն վեն ցիան, 2002-ին` Խոշ տան գում նե րի

և ան մարդ կային կամ նվաս տա ցու ցիչ վե րա բեր մուն քի կամ պատ ժի կան խար գել ման եվ-

րո պա կան կոն վեն ցիան և Մար դու ի րա վունք նե րի եվ րո պա կան կոն վեն ցիան:

Մի ջազ գային հա մա ձայ նագ րե րը Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան ի րա վա կան հա մա կար-

գի բաղ կա ցու ցիչ մասն են: Ե թե վա վե րաց ված մի ջազ գային պայ մա նագ րում սահ ման վում

են այլ նոր մեր, քան նա խա տես ված են օ րենք նե րով, ա պա կի րառ վում են այդ նոր մե րը:1

ՀՀ Սահ մա նադ րու թյան 3-րդ հոդ վա ծով նա խա տես վում է. « Մար դը, նրա ար ժա նա պատ-

վու թյու նը, հիմ նա րար ի րա վունք նե րը և ա զա տու թյուն նե րը բարձ րա գույն ար ժեք ներ են:

Պե տու թյունն ա պա հո վում է մար դու եւ քա ղա քա ցու հիմ նա կան ի րա վունք նե րի եւ ա զա-

1 ՀՀ Սահմանադրություն, հոդված 6:

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ17

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄտու թյուն նե րի պաշտ պա նու թյու նը՝ մի ջազ գային ի րա վուն քի սկզ բունք նե րին ու նոր մե րին

հա մա պա տաս խան։ Պե տու թյու նը սահ մա նա փակ ված է մար դու եւ քա ղա քա ցու հիմ նա կան

ի րա վունք նե րով եւ ա զա տու թյուն նե րով՝ որ պես ան մի ջա կա նո րեն գոր ծող ի րա վունք»:

Խոշ տան գու մը և դա ժան վե րա բեր մունքն ար գել ված են Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան

Սահ մա նադ րու թյամբ, ո րի 17-րդ հոդ վա ծով նա խա տես վում է հետ ևյա լը. «Ոչ ոք չպետք է

են թարկ վի խոշ տան գում նե րի, ի նչ պես նաեւ ան մարդ կային կամ նվաս տաց նող վե րա բեր-

մուն քի կամ պատ ժի: Ձեր բա կալ ված, կա լա նա վոր ված եւ ա զա տազրկ ված ան ձինք ու նեն

մար դա սի րա կան վե րա բեր մուն քի եւ ար ժա նա պատ վու թյան հարգ ման ի րա վունք»:2

Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան քրե ա կան դա տա վա րու թյան օ րենս գիր քը3 (Ք ԴՕ) և քրե-

ա կա տա րո ղա կան օ րենս գիր քը4 հիմ նա կան սկզ բունք նե րի շար քում նե րա ռում են նաև

խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի այլ ձևե րի ար գել քը: ՔԴՕ-ի 11-րդ հոդ վա-

ծի 7-րդ մասն ը նդ լայն ված ի րա վա նորմ է, ո րը խոշ տան գու մը և դա ժան վե րա բեր մուն-

քը նշե լուց զատ պա րու նա կում է այդ գոր ծո ղու թյուն նե րի ո րոշ օ րի նակ նե րի թվար կու մը:

Թվարկ ված են ա նօ րի նա կան ֆի զի կա կան կամ հո գե կան բռ նու թյու նը, բժշ կա կան դե-

ղա մի ջոց նե րի օգ տա գոր ծու մը, սո վը, հիպ նո սը, բժշ կա կան օգ նու թյու նից զր կե լը և այլն:

Ար գել վում են նաև կաս կա ծյա լից, մե ղադ րյա լից, ամ բաս տա նյա լից, տու ժո ղից, վկայից և

քրե ա կան դա տա վա րու թյա նը մաս նակ ցող այլ ան ձան ցից ցուց մունք ներ կոր զե լը բռ նու-

թյան, սպառ նա լի քի, խա բե ու թյան, նրանց ի րա վունք նե րի ոտ նա հար ման, ի նչ պես նաև այլ

ա նօ րի նա կան գոր ծո ղու թյուն նե րի մի ջո ցով:

Խոշ տան գու մը քրե ա կա նաց ված է` ՀՀ քրե ա կան օ րենսգր քի 119-րդ հոդ վա ծի սահ ման-

մամբ: Այդ հոդ վա ծի հա մա ձայն, խոշ տան գու մը ցան կա ցած այն պի սի գոր ծո ղու թյունն է,

ո րի մի ջո ցով դի տա վո րյալ կեր պով ան ձին պատ ճառ վում է ու ժեղ ցավ կամ մարմ նա կան

կամ հո գե կան տա ռա պանք, ե թե դա չի ա ռա ջաց րել Քրե ա կան օ րենսգր քի 112-րդ և 113-րդ

հոդ ված նե րով նա խա տես ված հետ ևանք ներ (դի տա վո րու թյամբ ա ռող ջու թյա նը ծանր կամ

մի ջին ծան րու թյան վնաս պատ ճա ռե լը): Նման ա րար քը պատժ վում է ա զա տազրկ մամբ՝

ա ռա վե լա գույ նը ե րեք տա րի ժամ կե տով: Ծան րա ցու ցիչ հան գա մանք նե րի դեպ քում, ո րոն-

ցից է, մաս նա վո րա պես, ան չա փա հա սի նկատ մամբ կա տար ված նշ ված գոր ծո ղու թյու նը,

պա տիժ է նա խա տես վում ա զա տազր կում` ե րե քից յոթ տա րի ժամ կե տով:

2 «Դաժան վերաբերմունք» եզրույթն ուղղակիորեն չի գործածվում ՀՀ օրենսդրության մեջ: Այն ամփոփում է խոշտանգումների, անմարդկային և նվաստացուցիչ վերաբերմունքի իմաստները խոշտանգումների և անպատժելիության դեմ պայքարի համատեքստում: Միջազգային օրենսդրության մեջ դաժան վերաբերմունքի հասկացությունը ներառում է դաժան, անմարդկային և նվաստացուցիչ վերաբերմունքի իմասները, որոնք տարբե-րակ վում են խոշտանգումից` ելնելով երկու հիմնական չափորոշիչներից` տառապանքի ծանրությունից և նպատակից:3 Քրեական դատավարության օրենսգրքի 9-րդ հոդված (3-րդ մաս). «Քրեական դատավարության ընթացքում ոչ ոք չպետք է ենթարկվի իր արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի, պահվի ստորացուցիչ պայմաններում»:4 Քրեակատարողական օրենսգրքի 6-րդ հոդված (2-րդ մաս). «Դատավճռի հիման վրա ազատությունից զրկված ոչ մի անձ չպետք է ենթարկվի խոշտանգումների կամ այլ դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի: Ոչ մի հանգամանք չի կարող հիմք ծառայել խոշտանգումները կամ այլ դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքը կամ պատիժն արդարացնելու համար»:

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ18

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ Օ րեն քով նա խա տես ված սահ մա նու մը հա մա հունչ չէ Խոշ տան գում նե րի և այլ դա ժան,

ան մարդ կային կամ նվաս տա ցու ցիչ վե րա բեր մուն քի կամ պատ ժի դեմ ՄԱԿ-ի կոն վեն-

ցիայի 1-ին հոդ վա ծին:5 Այն չի նե րա ռում դի տա վո րու թյամբ ա ռող ջու թյա նը պատ ճառ ված

մի ջին ծան րու թյան կամ ծանր վնա սը, ո րի հետ ևան քով խոշ տան գու մը հան րու թյան հա-

մար ոչ այն քան լուրջ վտան գի տպա վո րու թյուն է թող նում` դա սա կարգ վե լով որ պես մի ջին

ծան րու թյան հան ցա գոր ծու թյուն:6 Խոշ տանգ ման հան ցա կազ մի սահ մա նու մը` ՀՀ քրե ա-

կան օ րենսգր քի 119-րդ հոդ վա ծի հա մա ձայն, չի նե րա ռում ո րո շա կի նպա տա կի և ո րո շա կի

սուբյեկ տի տար րե րը: 119-րդ հոդ վա ծը չի սահ մա նա փա կում խոշ տան գու մը պե տու թյան

ներ կա յա ցու ցիչ նե րի կա տա րած գոր ծո ղու թյուն նե րով: Այն կի րառ վում է եր կու քա ղա քա-

ցի նե րի միջև առ կա հո րի զո նա կան հա րա բե րու թյուն նե րի հա մա տեքս տում` ա ռանց պե-

տու թյան ներ կա յա ցու ցիչ նե րի որ ևէ մաս նակ ցու թյան:

Խոշ տանգ ման հան ցա կազ մի նկատ մամբ կի րա ռե լի է տու ժո ղի բո ղո քի հի ման վրա քրե ա-

կան գործ հա րու ցե լու (մաս նա վոր մե ղադ րանք) կար գը.7 այս պա րա գա յում քրե ա կան գործ

հա րու ցե լու հա մար պա հանջ վում է տու ժո ղի բո ղո քը, և քրե ա կան գոր ծը են թա կա է կարճ-

ման` կաս կա ծյա լի, մե ղադ րյա լի կամ ամ բաս տա նյա լի հետ տու ժո ղի հաշտ վե լու դեպ քում:

2010-2011 թթ. ժա մա նա կա հատ վա ծի վե րա բե րյալ ՀՀ դա տա կան դե պար տա մեն տի տրա-

մադ րած վի ճա կագ րա կան տե ղե կու թյուն նե րի հա մա ձայն, ան չա փա հա սի նկատ մամբ խոշ-

տանգ ման և/ կամ դա ժան վե րա բեր մուն քի հա մար 119-րդ հոդ վա ծի հի ման վրա որ ևէ մե ղադ-

րա կան դա տավ ճիռ չի կա յաց վել: 2010 թվա կա նին, մաս նա վո րա պես, որ ևէ մե ղադ րա կան

դա տավ ճիռ չի կա յաց վել: 2011 թվա կա նին կա յաց վել են մե ղադ րա կան 3 դա տավ ճիռ ներ,

ոչ մի գործ չի ա ռնչ վել ան չա փա հա սի նկատ մամբ դա ժան վե րա բեր մուն քի եր ևույթ նե րի:

ՀՀ օ րենսդ րու թյամբ չի սահ մա նա փակ վում 119-րդ հոդ վա ծի հի ման վրա դա տա պարտ ված

ան ձանց նկատ մամբ հա մա նե րում կի րա ռու մը, և 2011 թվա կա նին ա զա տազրկ ման դա տա-

պարտ ված 3 ան ձան ցից եր կու սի նկատ մամբ կի րառ վել է հա մա ներ ման մա սին ո րո շու մը:

119-րդ հոդ վա ծից զատ, Քրե ա կան օ րենսգր քի 341-րդ հոդ վա ծի 2-րդ մա սով նույն պես քրե-

ա կա նաց վում են խոշ տանգ ման ո րոշ դեպ քեր: Նա խա տես վում է, որ դա տա վո րի, դա տա-

5 Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի 1-ին հոդված. «խոշտանգում» հասկացությունը նշանակում է ցանկացած գործողություն, որով որեւէ անձի դիտավորությամբ պատճառվում է մարմնական կամ մտավոր ուժեղ ցավ կամ տառապանք՝ նրանից կամ երրորդ անձից տեղեկություններ կամ խոստովանություն կորզելու, այն գործողության համար պատժելու, որը կատարել կամ կատարման մեջ կասկածվում է նա կամ երրորդ անձը, կամ նրան կամ երրորդ անձին վախեցնելու կամ հարկադրելու նպատակով, կամ ցանկացած տեսակի խտրականության վրա հիմնված ցանկացած պատճառով, երբ նման ցավը կամ տառապանքը պատճառվում է պետական պաշտոնյայի կամ պաշտոնապես հանդես եկող այլ անձի կողմից կամ նրանց դրդմամբ կամ համաձայնությամբ։ Սա չի ներառում այն ցավն ու տառապանքը, որոնք բխում են օրինական պատժամիջոցներից միայն կամ հատուկ են դրանց:6 Դիտավորությամբ առողջությանը ծանր վնաս պատճառելը (հոդված 112) պատժվում է ազատազրկմամբ` 3-ից 7 տարի ժամկետով, իսկ ծանրացուցիչ հանգամանքների առկայության դեպքում` 5-ից 10 տարի ժամկետով ազատազրկմամբ: Դիտավորությամբ առողջությանը միջին ծանրության վնաս պատճառելը պատժվում է ազատազրկմամբ` մինչև 3 տարի ժամկետով, իսկ ծանրացուցիչ հանգամանքների առկայության դեպքում` մինչև 5 տարի ժամկետով:7 ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրք, հոդված 183:

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ19

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄխա զի, քն նի չի կամ հե տաքն նու թյուն կա տա րող ան ձի կող մից սպառ նա լիք գոր ծադ րե լու

կամ այլ ա պօ րի նի գոր ծո ղու թյուն նե րով՝ վկային, կաս կա ծյա լին, մե ղադ րյա լին, ամ բաս-

տա նյա լին կամ տու ժո ղին ցուց մունք կամ փոր ձա գե տին կեղծ եզ րա կա ցու թյուն տա լուն,

ի նչ պես նաև թարգ ման չին սխալ թարգ մա նու թյուն կա տա րե լուն հար կադ րե լը պատժ վում

է ա զա տազրկ մամբ՝ ե րե քից ո ւթ տա րի ժամ կե տով:

Այս հոդ վա ծի հա մա ձայն, ցուց մունք տա լուն կամ կեղծ եզ րա կա ցու թյուն տա լուն հար կադ-

րե լու դեպ քե րը որ պես խոշ տան գում քրե ա կա նաց վում են միայն դա տա վա րու թյան հա մա­

տեքս տում: Այ սինքն, խոշ տան գու մը չի քրե ա կա նաց վում այդ բա ռի` Կոն վեն ցիայով նա-

խա տես ված ի մաս տով, ո րի դեպ քում այն կա տար վում է հան րային պաշ տո նյայի կող մից

կամ դրդ մամբ նաև մի շարք այլ ո լորտ նե րում, օ րի նակ` քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նարկ-

նե րում, զին ված ու ժե րում և այլն:8

Բա ցի դրա նից, սահ մա նու մը չի նե րա ռում քն նի չի կամ ոս տի կա նի կող մից պատ ճառ ված

սուր ցա վը կամ տա ռա պան քը, ո րի նպա տակն է դա տաի րա վա կան կար գա վի ճակ չու նե-

ցող ան ձից ցուց մունք կոր զել կամ բա ցատ րու թյուն, տե ղե կատ վու թյուն կամ խոս տո վա-

նու թյուն ստա նալ:

ՀՀ դա տա կան դե պար տա մեն տի տրա մադ րած վի ճա կագ րու թյան հա մա ձայն, 2010-ից

մինչև 2012 թվա կա նի մայիս ըն կած ժա մա նա կա հատ վա ծում 341-րդ հոդ վա ծի 2-րդ մա սի

հի ման վրա ը նդ հան րա պես չեն կա յաց վել մե ղադ րա կան դա տավ ճիռ ներ:

Խոշ տանգ ման հան ցա կազ մի պատ շաճ սահ ման ման բա ցա կա յու թյան հետ ևան քով ստաց-

վում է այն պես, որ խոշ տանգ ման` Կոն վեն ցիայով նա խա տես ված սահ ման մա նը հա մա-

պա տաս խա նող ա րարք ներ կա տա րած ան ձինք քրե ա կան հե տապնդ ման են են թարկ վում

քրե ա կան օ րենսգր քի այլ հոդ ված նե րի, օ րի նակ` պաշ տո նե ա կան լիա զո րու թյուն նե րը չա-

րա շա հե լու կամ ան ցնե լու վե րա բե րյալ հոդ ված նե րի հի ման վրա:

ՀՀ դա տա կան դե պար տա մեն տի տրա մադ րած վի ճա կագ րա կան տվյալ նե րով, 2010թ.-ից

մինչև 2012 թվա կա նի մայիս ըն կած ժա մա նա կա հատ վա ծում ան չա փա հա սի նկատ մամբ

դա ժան վե րա բեր մուն քի կամ խոշ տանգ ման ա ռն չու թյամբ մե ղադ րա կան դա տավ ճիռ ներ

չեն կա յաց վել 308-րդ հոդ վա ծով (պաշ տո նե ա կան լիա զո րու թյուն նե րը չա րա շա հե լը) և

309-րդ հոդ վա ծով (պաշ տո նե ա կան լիա զո րու թյուն ներն ան ցնե լը):

ՀՀ օ րենսդ րու թյու նը չի պա րու նա կում ան չա փա հաս նե րի ար դա րա դա տու թյան ո լոր-

տում մաս նա գի տա ցած գոր ծու նակ օ րենք ներ կամ ըն թա ցա կար գեր, ո րոնք հա մա պար-

փակ մո տե ցում կա պա հո վեին ան չա փա հաս նե րի ար դա րա դա տու թյան ի րա կա նաց ման

8 ՄԱԶԾ, Խոշտանգումների և այլ դաժան, անմարդկային կամ նվաստացուցիչ վերաբերմունքի կամ պատժի դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի` Հայաստանի դատարանների կողմից իրագործման ուսումնասիրություն, 2009 թ., Երևան, էջ 10, ինտերնետում առկա է հետևյալ հասցեով.http://www.undp.am/docs/publications/CAT_report_2009_eng.pdf.

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ20

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ նկատ մամբ: Փո խա րե նը, ՔԴՕ-ն9 և Քրե ա կան օ րենս գիր քը10 պա րու նա կում են ա ռան ձին

գլուխ ներ` նվիր ված ան չա փա հաս ամ բաս տա նյալ նե րի քրե ա կան հե տապնդ ման և դա-

տա պարտ ման ա ռանձ նա հատ կու թյուն նե րին, ի նչ պես նաև` մի շարք այլ դրույթ ներ, ո րոնք

ը նդ գրկ ված են օ րենսգր քե րի տար բեր մա սե րում:

Առաջարկություն

– Ք րե ա կան օ րենսգր քի և հա մա պա տաս խան օ րենսդ րու թյան փո փո խու թյուն­

նե րով խոշ տան գու մը և դա ժան վե րա բեր մուն քը սահ մա նել Խոշ տան գում նե րի

և այլ դա ժան, ան մարդ կային կամ նվաս տա ցու ցիչ վե րա բեր մուն քի կամ պատ­

ժի դեմ ՄԱԿ­ի կոն վեն ցիայի դրույթ նե րին հա մա հունչ:

Վնասների հատուցումը

Հե տաքն նու թյան, նա խաքն նու թյան կամ քրե ա կան հե տապն դում ի րա կա նաց նող մար մին-

նե րի ա պօ րի նի գոր ծո ղու թյուն նե րով քա ղա քա ցուն կամ ի րա վա բա նա կան ան ձին պատ-

ճառ ված վնա սը հա տուց վում է ՀՀ քա ղա քա ցիա կան օ րենսգր քի 106311 և 106412 հոդ ված նե-

րի հի ման վրա` դրան ցով սահ ման ված կար գով:

Հա տուց ման կա նոն նե րը սահ ման ված են ՀՀ քա ղա քա ցիա կան օ րենսգր քի 17-րդ հոդ վա-

ծով: Ան ձը, ո ւմ ի րա վուն քը խախտ վել է, կա րող է պա հան ջել ի րեն պատ ճառ ված վնաս նե-

րի լրիվ հա տու ցում: Վնաս ներ են` ի րա վուն քը խախտ ված ան ձի ծախ սե րը, որ նա կա տա-

րել է կամ պետք է կա տա րի խախտ ված ի րա վուն քը վե րա կանգ նե լու հա մար, նրա գույ քի

կո րուս տը կամ վնաս ված քը (ի րա կան վնաս), ի նչ պես նաև չս տաց ված ե կա մուտ նե րը,

ո րոնք այդ ան ձը կս տա նար քա ղա քա ցիա կան շր ջա նա ռու թյան սո վո րա կան պայ ման նե-

րում, ե թե նրա ի րա վուն քը չխախտ վեր (բաց թողն ված օ գուտ): Այս պի սով, ՀՀ օ րենսդ րու-

թյամբ նա խա տես ված է միայն նյու թա կան վնա սի հա տու ցում:

ՀՀ քա ղա քա ցիա կան օ րենսգր քի 1081 հոդ վա ծով նա խա տես վում է կե րակ րո ղի մահ վան

հետ ևան քով վնաս կրած ան ձանց վնա սը հա տու ցե լը: Թվարկ ված են հա տուց ման ի րա-

վունք ու նե ցող ան ձինք, ո րոնց թվում են նաև մա հա ցո ղի խնամ քի ներ քո գտն վող կամ

նրա մահ վան օ րը նրա նից խնամք ստա նա լու ի րա վունք ու նե ցող ա նաշ խա տու նակ ան-

9 ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրք, գլուխ 50:10 ՀՀ քրեական օրենսգիրք, գլուխ 14:11 ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրք, հոդված 1063. «Քաղաքացուն կամ իրավաբանական անձին պետական մարմինների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների կամ դրանց պաշտոնատար անձանց ապօրինի գործողություններով (անգործությամբ)` ներառյալ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի` օրենքին կամ այլ իրավական ակտին չհամապատասխանող ակտ հրապարակելու հետևանքով, պատճառված վնասը հատուցում է Հայաստանի Հանրապետությունը կամ համապատասխան համայնքը»: 12 ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրք, հոդված 1064.1. «1. Ապօրինի դատապարտելու, քրեական պատասխանատվության ենթարկելու, որպես խափանման միջոց կալանք կամ չբացակայելու մասին ստորագրություն կիրառելու, վարչական տույժի ենթարկելու հետևանքով պատճառված վնասը, օրենքով սահմանված կարգով, լրիվ ծավալով հատուցում է Հայաստանի Հանրապետությունը` անկախ հետաքննության, նախաքննության, դատախազության և դատարանի պաշտոնատար անձանց մեղքից:

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ21

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄձինք, ծնող նե րից մե կը, ա մու սի նը կամ ըն տա նի քի ան դա մը` ան կախ նրա աշ խա տու նա-

կու թյու նից, ո րը չի աշ խա տում և զբաղ ված է մա հա ցա ծի խնամ քի ներ քո գտն վող նրա

ե րե խա նե րի խնամ քով:

Տու ժո ղի մահ վան հետ կապ ված վնա սի հա մար պա տաս խա նա տու ան ձինք պար տա վոր

են հա տու ցել հու ղար կա վո րու թյան հետ կապ ված ան հրա ժեշտ ծախ սերն այն ան ձին, ով

այդ ծախ սե րը կա տա րել է:13

Խոշ տան գու մից կամ դա ժան վե րա բեր մուն քից տու ժե լու հետ ևան քով մա հա ցած նե րի ըն-

տա նիք նե րի հա տուց ման որ ևէ այլ դեպ քեր օ րեն քով նա խա տես ված չեն:

Օ րեն քը խոշ տան գու մից տու ժած ան ձանց ֆի նան սա կան հա տու ցու մից բա ցի հա տուց ման

որ ևէ այլ ձևեր չի նա խա տե սում:

Առաջարկություն

– Փո փո խու թյուն ներ կա տա րել օ րենսդ րու թյան մեջ, մաս նա վո րա պես` խոշ տանգ­

մամբ պատ ճառ ված վնաս նե րի հա տուց ման վե րա բե րյալ դրույթ նե րում, Խոշ տան­

գում նե րի դեմ ՄԱԿ­ի կոն վեն ցիայի 14­րդ հոդ վա ծին հա մա հունչ:14 Ա նհ րա ժեշտ

է մշա կել և տու ժող նե րի հա մար ներդ նել վե րա կանգ նո ղա կան ծա ռա յու թյուն ներ,

նե րա ռյալ` բժշ կա կան և հո գե բա նա սո ցիա լա կան վե րա կանգն ման ծա ռա յու թյուն­

ներ:

Ուժի գործադրմանն առնչվող ստանդարտները

Ոս տի կա նու թյան մա սին օ րեն քով ո ւղ ղա կի ո րեն ար գել վում են խոշ տան գում նե րը և դա-

ժան վե րա բեր մուն քը: 5-րդ հոդ վա ծում հա մա տեղ ված են և խոշ տան գում նե րի, ան մարդ-

կային և նվաս տա ցու ցիչ վե րա բեր մուն քի վե րա բե րյալ դրույթ նե րը, և դրան ցից պաշտ պա-

նու թյան հիմ նա րար ե րաշ խիք նե րի վե րա բե րյալ ման րակր կիտ դրույթ նե րը:

Բա ցի դրա նից, նույն օ րեն քի 29-ից 32-րդ հոդ ված նե րում սահ ման վում են ֆի զի կա կան

ու ժի, հա տուկ մի ջոց նե րի և հրա զե նի գոր ծադր ման հիմ քե րը, պայ ման նե րը և սահ ման-

նե րը:15 Այդ դրույթ նե րի մեջ ո ւղ ղա կի ո րեն նշ վում է, որ դա ժան վե րա բեր մուն քի ար գել քի

խախ տու մը կամ ֆի զի կա կան ու ժի, հա տուկ մի ջոց նե րի և հրա զե նի գոր ծադ րու մը կամ

սահ ման նե րի ան ցու մով դրանց գոր ծադ րումն ա ռա ջաց նում է պա տաս խա նատ վու թյուն՝

օ րեն քով սահ ման ված կար գով:16 Օ րեն քի 31-րդ և 32-րդ հոդ ված նե րով ար գել վում է հա-

13 ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրք, հոդված 1087:14 ՄԱԿ-ի խոշտանգումների դեմ կոնվենցիա, հոդված 14. «1. Յուրաքանչյուր մասնակից պետություն իր իրավական համակարգում ապահովում է, որպեսզի խոշտանգումների զոհը ստանա փոխհատուցում եւ ունենա հարկադրանքի միջոցով ապահովվող արդարացի եւ համարժեք փոխհատուցման իրավունք, ներառյալ՝ հնարավորինս լիակատար արդարացման (ռեաբիլիտացման) միջոցները։ Խոշտանգումների պատճառով զոհի մահվան դեպքում փոխհատուցման իրավունքը վերապահվում է նրա խնամառուներին»:15 Հարկ է հիշատակել, որ վերջին տարիներին այդ դրույթներում կատարվել են մի շարք փոփոխություններ:16 Տես ստորև:

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ22

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ տուկ մի ջոց նե րի (ո րոնք նե րա ռում են, մաս նա վո րա պես, նաև ձեռ նաշղ թա նե րը) և հրա զե-

նի գոր ծադ րումն ան չա փա հաս նե րի նկատ մամբ, բա ցա ռու թյամբ նրանց կող մից զին ված

հար ձա կում գոր ծե լու, զին ված դի մադ րու թյան, մարդ կանց կյան քին ու ա ռող ջու թյանն

սպառ նա ցող խմ բա կային հար ձակ ման դեպ քե րի: 29-րդ հոդ վա ծը ոս տի կան նե րին պար-

տա վո րեց նում է ֆի զի կա կան ո ւժ, հա տուկ մի ջոց ներ, հրա զեն գոր ծադ րե լու հետ ևան քով

վի րա վոր ված նե րի կամ մահ վան բո լոր դեպ քե րի, ի նչ պես նաև հա տուկ մի ջոց ներ և հրա-

զեն գոր ծադ րե լու յու րա քան չյուր դեպ քի մա սին ան հա պաղ զե կու ցել վե րա դա սու թյան

կար գով:

Ու ժի, հա տուկ մի ջոց նե րի և հրա զե նի գոր ծադ րու մը քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նարկ նե րի17

աշ խա տա տող նե րի կող մից կար գա վոր ված է «Ք րե ա կա տա րո ղա կան ծա ռա յու թյան մա-

սին» օ րեն քի 47-ից 51-րդ հոդ ված նե րով: Օ րեն քի 49-րդ և 50-րդ հոդ ված նե րով ար գել վում

է զենք կամ հա տուկ մի ջոց ներ գոր ծադ րել ան չա փա հաս նե րի նկատ մամբ, բա ցա ռու թյամբ

նրանց կող մից զին ված դի մադ րու թյուն ցույց տա լու և ք րե ա կա տա րո ղա կան ծա ռայո ղի

կյան քին կամ ա ռող ջու թյա նը սպառ նա ցող գոր ծո ղու թյուն ներ կա տա րե լու դեպ քե րի:

Ք րե ա կա տա րո ղա կան ծա ռայո ղի օ րի նա կան պա հանջ նե րը չկա տա րե լու կամ պար տա կա-

նու թյուն նե րի կա տար մա նը խո չըն դո տե լու` օ րեն քով նա խա տես ված դեպ քե րում քրե ա կա-

տա րո ղա կան ծա ռայողն ի րա վունք ու նի գոր ծադ րե լու ֆի զի կա կան ո ւժ, հա տուկ մի ջոց ներ

և զենք:18 Լիա զո րու թյուն նե րի վե րա զանց մամբ ֆի զի կա կան ու ժի, հա տուկ մի ջոց նե րի և

զեն քի գոր ծադ րումն ա ռա ջաց նում է օ րեն քով սահ ման ված պա տաս խա նատ վու թյուն:19

Օ րեն քի 51-րդ հոդ վա ծի 3-րդ մա սի հա մա ձայն, ֆի զի կա կան ու ժի, հա տուկ մի ջոց նե րի և

զեն քի գոր ծադր ման դեպ քում ք րե ա կա տա րո ղա կան ծա ռայողն ան մի ջա պես զե կու ցում է

վե րա դա սու թյան կար գով, ի սկ զեն քի գոր ծադր ման բո լոր դեպ քե րի մա սին` նաև դա տա-

խա զին: Ֆի զի կա կան ու ժի, հա տուկ մի ջոց նե րի և զեն քի գոր ծադր ման հետ ևան քով ա ռա-

ջա ցած մարմ նա կան վնաս վածք նե րի, մահ վան բո լոր դեպ քե րի մա սին ք րե ա կա տա րո ղա-

կան վար չու թյան պե տը կամ նրան փո խա րի նող պաշ տո նա տար ան ձն ան մի ջա պես տե ղյակ

է պա հում ա ռող ջա պա հու թյան և դա տա խա զու թյան հա մա պա տաս խան մար մին նե րին:

Պատժախցում պահելու կարգապահական տույժը

Ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձանց պա հե լու մա սին օ րենսդ րու թյու նը պա րու նա-

կում է ո րոշ դրույթ ներ, ո րոնք հա մա հունչ չեն մի ջազ գային չա փա նիշ նե րին, մաս նա վո րա-

պես` հինգ կամ տաս օ րով ան չա փա հա սին պատ ժախ ցում պա հե լու ի րա վուն քը սահ մա-

նող նոր մե րը:20

17 Քրեակատարողական հիմնարկներ են այն վայրերը, որոնցում պահվում են կալանավորված անձինք և դատապարտյալները:18 Քրեակատարողական ծառայության մասին օրենք, հոդված 48:19 Քրեակատարողական ծառայության մասին օրենք, հոդված 51, 4-րդ մաս:20 Ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին օրենք, հոդված 35 (կալանավորված անչափահասին պատժախուց տեղափոխելը` մինչև հինգ օր ժամկետով), քրեակատարողակական օրենսգրքի

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ23

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ Կա լա նա վոր ված ան ձի նկատ մամբ տույ ժի մի ջոց նե րը կի րառ վում են կա լա նա վոր ված նե-

րին պա հե լու վայ րի պե տի ո րոշ մամբ:

Կա լա նա վոր ված ան ձի նկատ մամբ տույ ժի մի ջոց ներ կի րա ռե լիս հաշ վի են ա ռն վում

խախ տու մը կա տա րե լու հան գա մանք նե րը, նրա ան ձը և վար քը` մինչև խախ տու մը կա-

տա րե լը: Կի րառ վող տույ ժի մի ջո ցը պետք է հա մա պա տաս խա նի կա տար ված խախտ-

ման ծան րու թյա նը և բնույ թին:21 Մինչև տույ ժի մի ջոց նշա նա կե լը կա լա նա վոր ված ան ձից

վերց վում է գրա վոր բա ցատ րու թյուն, ի սկ ե թե նա դրա նից հրա ժար վում է, ա պա այդ մա-

սին կազմ վում է հա մա պա տաս խան ար ձա նագ րու թյուն: Հա մա պա տաս խան բու ժաշ խա-

տո ղը և հեր թա պահ ծա ռայո ղը պար տա վոր են ա մեն օր այ ցե լել պատ ժախ ցում պահ վող

կա լա նա վոր ված նե րին կամ դա տա պար տյալ նե րին, և այդ այ ցե լու թյուն նե րը գրան ցել հա-

մա պա տաս խան մա տյա նում:

Ներ քին կա նո նա կար գով22 նա խա տես վում են այն դեպ քե րը, ե րբ կա լա նա վոր ված ան ձինք

կամ դա տա պար տյալ նե րը կա րող են տե ղա փոխ վել պատ ժա խուց.

1. Այլ կա լա նա վոր ված ան ձանց կամ դա տա պար տյալ նե րի նկատ մամբ ճն շում

գոր ծադ րե լու, նրանց վի րա վո րե լու կամ կա լա նա վոր ված նե րի պա հե լու վայ րի

կամ ո ւղ ղիչ հիմ նար կի վար չա կազ մի ներ կա յա ցուց չի կամ այլ ան ձանց վրա

հար ձա կում գոր ծե լու դեպ քում,

2. Կա լա նա վոր ված նե րին պա հե լու վայ րի կամ ո ւղ ղիչ հիմ նար կի վար չա կազ մի

ներ կա յա ցուց չի օ րի նա կան պա հանջ նե րին չեն թարկ վե լու դեպ քում,

3. Ար գել ված ա ռար կա ներ, ի րեր և սնն դամ թերք պա հե լու, օգ տա գոր ծե լու և

պատ րաս տե լու դեպ քում, կամ

4. Կա լա նա վոր ված նե րին պա հե լու վայ րի կամ ո ւղ ղիչ հիմ նար կի գույ քը փչաց-

նե լու հա մար:

Այդ օ րենսդ րու թյամբ խախտ վում են ան չա փա հաս դա տա պար տյալ նե րի ի րա վունք նե րի

վե րա բե րյալ մի ջազ գային և եվ րո պա կան չա փա նիշ նե րը:23

Ան չա փա հաս նե րին կար գա պա հա կան տույ ժի կար գով մե նախ ցում/ պատ ժախ ցում պա-

հե լը հա մար վում է դա ժան, ան մարդ կային կամ նվաս տա ցու ցիչ վե րա բեր մուն քի ձև:24

95-րդ հոդված (անչափահաս դատապարտյալին՝ տաս օր): 21 Ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին օրենք, հոդված 35:22 ՀՀ արդարադատության նախարարության քրեակատարողական ծառայության` կալանավորվածներին պահելու վայրերի և ուղղիչ հիմնարկների ներքին կանոնակարգ, 223-րդ կետ:23 Ազատությունից զրկված անչափահասների պաշտպանության մասին Միավորված ազգերի կազմակերպության կանոններ, 67-րդ կանոն: Տես նաև Տույժերի կամ պատժամիջոցների ենթարկված անչափահաս իրավախախտների մասին եվրոպական կանոնները, 95.3 կանոն:24 «Պետք է խստորեն արգելվեն դաժան, անմարդկային կամ նվաստացուցիչ վերաբերմունք հանդիսացող բոլոր կարգապահական տույժերը, ներառյալ` մարմնային պատիժը, մութ խցում տեղավորելը, փակ կամ մեկուսի պահելը և պատժի ցանկացած այլ ձև, որը կարող է վտանգել տվյալ անչափահասի ֆիզիկական կամ հոգեկան առողջությունը»: Ազատությունից զրկված անչափահասների պաշտպանության մասին Միավորված ազգերի կազմակերպության կանոններ, 63-րդ կանոն:

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ24

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ Առաջարկություն

– Փո փո խու թյուն ներ կա տա րել օ րեն քում` բա ցա ռե լով ան չա փա հաս նե րին կար­

գա պա հա կան տույ ժի կար գով մե նախ ցում/ պատ ժախ ցում պա հե լը:

Քննություն կատարող մարմինները

Ք ԴՕ 175-րդ և 180-րդ հոդ ված նե րով նա խա տես վում է հան ցա գոր ծու թյան մա սին տե-

ղե կու թյուն ներ ստա նա լու դեպ քում քրե ա կան գործ հա րու ցե լու` ի րա վա սու մար մին նե-

րի (դա տա խա զու թյուն, նա խաքն նու թյան և հե տաքն նու թյան մար մին ներ) պաշ տո նա կան

պար տա կա նու թյու նը:

Ք րե ա կան հե տապն դում հա րու ցե լու ա ռիթ ներն են ֆի զի կա կան և ի րա վա բա նա կան ան-

ձանց բա նա վոր և գրա վոր հայ տա րա րու թյուն նե րը: Ե թե դի մո ղի 16 տա րին լրա ցել է, ա պա

նա նա խազ գու շաց վում է սուտ մատ նու թյան հա մար նա խա տես ված պա տաս խա նատ վու-

թյան մա սին, ո րը հաս տատ վում է նրա ստո րագ րու թյամբ:

Ք րե ա կան գործ հա րու ցե լու ա ռիթ նե րը նե րա ռում են նաև հան ցա գոր ծու թյուն նե րի մա սին

հա ղոր դում նե րը զանգ վա ծային լրատ վա մի ջոց նե րում, հան ցա գոր ծու թյան մա սին տե ղե-

կու թյուն նե րի, հե տաքն նու թյան մարմ նի, քն նի չի, դա տա խա զի, դա տա րա նի, դա տա վո րի

կող մից հան ցա գոր ծու թյան մա սին տվյալ նե րի, հան ցա գոր ծու թյան նյու թա կան հետ քե րի և

հետ ևանք նե րի հայտ նա բե րու մը` ի րենց լիա զո րու թյուն ներն ի րա կա նաց նե լիս:25

Հան ցա գոր ծու թյուն նե րի մա սին հա ղոր դում նե րը ստա նա լիս պետք է 10 օր վա ըն թաց-

քում ստու գել դրանց հիմ քե րի բա վա րա րու թյու նը և քրե ա կան գործ հա րու ցե լու ա ռիթ նե րի

առ կա յու թյու նը (Ք ԴՕ-ի 180-րդ հոդ ված): Ե թե պարզ վում է, որ կան բա վա րար հիմ քեր և

ա ռիթ ներ քրե ա կան գործ հա րու ցե լու հա մար, ա պա պաշ տո նա պես ո րո շում է կա յաց վում

դա տա խա զի կամ քն նու թյունն ի րա կա նաց նող մար մի նը:

Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյու նում ի րա կա նաց վող դա տաի րա վա կան բա րե փո խում նե րի

ըն թաց քում 2007թ.-ին քնն չա կան մար մին նե րը դուրս բեր վե ցին դա տա խա զու թյան հա-

մա կար գից: Դա տա խա զու թյու նը ներ կա յումս հս կո ղու թյուն է ի րա կա նաց նում հե տաքն նու-

թյան և նա խաքն նու թյան օ րի նա կա նու թյան նկատ մամբ,26 սա կայն ի րա վա սու չէ քնն չա կան

գոր ծո ղու թյուն ներ կա տա րել: Խոշ տանգ ման վե րա բե րյալ հայ տա րա րու թյուն ստա նա լու

դեպ քում դա տա խա զու թյու նը պետք է դա հա մա րի հան ցա գոր ծու թյան մա սին հա ղոր դում

և քն նու թյան հա մար ու ղար կի հա մա պա տաս խան ի րա վա սու մարմ նին:

Նույն դա տա խա զը միև նույն գոր ծի նկատ մամբ ի րա կա նաց նում է ե րեք ի րա վա սու թյուն-

ներ: Նա հս կում է քն նու թյան օ րի նա կա նու թյու նը, հաս տա տում մե ղադ րա կան եզ րա կա ցու-

թյու նը, և դա տա րա նում պաշտ պա նում մե ղադ րան քը: Այս փաս տի հետ ևան քով ա ռա ջա-

նում է ո րո շա կի ի րա վի ճակ, ո րում դա տա խա զը շա հագրգռ ված չէ քն նու թյան ըն թաց քում

25 ՀՀ ՔԴՕ, հոդվածներ 176-180:26 ՀՀ Սահմանադրություն, հոդված 103, որով ամրագրվում են դատախազության իրավասությունները:

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ25

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄչա րա շա հում նե րը կան խե լով, քա նի որ նրան իս կա պես ան հրա ժեշտ են քն նի չի հա վա քած

ա պա ցույց նե րը` ան կախ դրանց օ րի նա կան լի նե լու հան գա ման քից: Բա ցի դրա նից, դա տա-

խա զու թյու նը շա հագրգռ ված չէ` գոր ծի նյու թե րից բա ցա ռե լու ա նօ րի նա կան ճա նա պար հով

ստաց ված ա պա ցույց նե րը, քա նի որ այդ ա պա ցույց նե րի ա նօ րի նա կան ծա գումն ըն դու նե լը

հա մար ժեք է նրան, որ դա տա խա զու թյու նը կխոս տո վա նի, որ քն նու թյան ժա մա նակ հա վուր

պատ շա ճի չի կա տա րել հս կո ղու թյուն ի րա կա նաց նե լու իր գոր ծա ռույթ նե րը:

2007 թվա կա նի տա րե վեր ջին ստեղծ վեց հան րային պաշ տո նյա նե րի չա րա շա հում նե րի

հնա րա վոր դեպ քե րի քն նու թյամբ մաս նա գի տա ցող հա տուկ կա ռույց` Հա տուկ քնն չա կան

ծա ռա յու թյու նը (ՀՔԾ): ՀՔԾ-ի ստեղծ ման մա սին օ րենքն ու ժի մեջ մտավ 2007 թվա կա նի

դեկ տեմ բե րի 1-ին: ՀՔԾ-ի պե տին նշա նա կում է Հան րա պե տու թյան Նա խա գա հը` գլ խա-

վոր դա տա խա զի ներ կա յաց մամբ: Քրե ա կան դա տա վա րու թյան օ րենսգր քի 190-րդ հոդ-

վա ծի 6-րդ մա սի հա մա ձայն, ՀՔԾ-ի քն նիչ նե րը նա խաքն նու թյունն ի րա կա նաց նում են

հա տուկ պե տա կան ծա ռա յու թյուն կա տա րող ան ձանց հան ցա գոր ծու թյուն նե րի դեպ քում,

ի նչ պես նաև` այն ի րա վի ճակ նե րում, ե րբ այդ ան ձինք ի րենց պաշ տո նե ա կան դիր քի կա-

պակ ցու թյամբ դառ նում են հան ցա կից: Ի նչ պես այլ քնն չա կան մար մին նե րի, այն պես էլ

ՀՔԾ-ի կող մից ի րա կա նաց վող քն նու թյան օ րի նա կա նու թյան նկատ մամբ հս կո ղու թյուն է

ի րա կա նաց նում գլ խա վոր դա տա խա զու թյու նը: ՀՔԾ-ն հա մա գոր ծակ ցում է ոս տի կա նու-

թյան հետ, սա կայն ո ւղ ղա կի կապ նրանց հետ չու նի: Նրանք մի մյանց աշ խա տան քի հա-

մար պա տաս խա նա տու չեն:

Գործ նա կա նում, սա կայն, խոշ տան գում նե րի վե րա բե րյալ բո ղոք նե րի մեծ մա սի հա վաս-

տի ու թյու նը ստու գում են ոս տի կա նու թյան քն նիչ նե րը:27 Գոր ծե րը Հա տուկ քնն չա կան

ծա ռա յու թյանն ու ղար կե լու պա հանջ սահ մա նող ու ղե նիշ ներ չկան: Ա վե լին, Քրե ա կան

դա տա վա րու թյան օ րենսգր քի 53-րդ հոդ վա ծի 2-րդ մա սի 3-րդ կե տը դա տա խա զին ի րա-

վունք է վե րա պա հում` ցան կա ցած քրե ա կան գործ վերց նել հե տաքն նու թյան մարմ նից

և հանձ նել նա խաքն նու թյան մարմ նին, կամ` քրե ա կան գոր ծը ՔԴՕ-ի 190-րդ հոդ վա ծով

սահ ման ված նա խաքն նու թյան մի մարմ նից հանձ նել նա խաքն նու թյան մեկ այլ մարմ նին`

բազ մա կող մա նի, լրիվ և օբյեկ տիվ քն նու թյուն ա պա հո վե լու նպա տա կով:

Ի րա վա պահ հա մա կար գում ներդր ված այս հա մա կարգն ի սկզ բա նե վտան գում է խոշ-

տան գում նե րի վե րա բե րյալ հա ղոր դում նե րի պատ շաճ քն նու թյուն ի րա կա նաց նե լու պա-

հան ջի կա տա րու մը: Պատ ճառն այն է, որ խոշ տան գում նե րի վե րա բե րյալ հա ղոր դում նե-

րը քնն վում են հենց այն մարմ նի շր ջա նակ նե րում, ո րում աշ խա տում են խոշ տանգ ման

ա րարք ներ կա տա րած ան ձինք:

Հար ցազ րույց նե րի ըն թաց քում փոր ձա գետ նե րը մատ նան շե ցին այս խն դի րը և ա ռա ջար-

կե ցին ա պա հո վել դա ժան վե րա բեր մուն քի կամ խոշ տան գում նե րի գոր ծե րի քն նու թյան

հանձ նա րա րու մը փաս տա ցի ան կախ մարմ նի:

27 Էրիկ Սվանիձե, զեկույց Հայաստանի վերաբերյալ, «Դաժան վերաբերմունքի և անպատժելիության դեմ պայքարը և դաժան վերաբերմունքի արդյունավետ քննությունը», «Անտարես», 2010 թ., Երևան, կետ 41:

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ26

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ Առաջարկություններ

– Մի ջո ցա ռում ներ ձեռ նար կել խոշ տանգ ման և դա ժան վե րա բեր մուն քի դեպ քե­

րի ան կախ և ար դյու նա վետ քն նու թյունն ա պա հո վե լու ո ւղ ղու թյամբ,

– Փո փո խել օ րեն քը` ա պա հո վե լու, որ պես զի խոշ տանգ ման և/ կամ դա ժան վե­

րա բեր մուն քի մեջ մե ղադր վող բո լոր պաշ տո նյա նե րի պար տա կա նու թյուն­

նե րի կա տա րու մը կա սեց վի այն քան ժա մա նա կով, քա նի դեռ բո ղո քի քն նու­

թյունն ըն թաց քի մեջ է,

– Հա մա կար գային բա րե փո խում ներ ի րա կա նաց նե լու մի ջո ցով` ա պա հո վել

խոշ տան գում նե րի վե րա բե րյալ բո լոր բո ղոք նե րի հա վուր պատ շա ճի և ա րագ

զե կու ցու մը և քն նու թյու նը Հա տուկ քնն չա կան ծա ռա յու թյան (ՀՔԾ) կող մից,

– ՀՔԾ­ի կող մից ի րա կա նաց վող քն նու թյան օ րի նա կա նու թյու նը հս կող դա տա­

խազ նե րը պետք է տար բեր լի նեն ոս տի կա նու թյան կող մից ի րա կա նաց վող

քն նու թյան օ րի նա կա նու թյու նը հս կող դա տա խազ նե րից,

– Գոր ծի քն նու թյան օ րի նա կա նու թյու նը հս կող դա տա խազ նե րը պետք է տար­

բեր լի նեն դա տա րա նում գոր ծը ներ կա յաց նող դա տա խազ նե րից:

Ներքին հետաքննությունը/կարգապահական վարույթները

Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան ոս տի կա նու թյան կար գա պա հա կան կա նոն նե րը, ո րոնք

նե րա ռում են «Ոս տի կա նու թյան մա սին» օ րեն քի (16.04.2001) հա մա պա տաս խան նոր մե րը և

« Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան ոս տի կա նու թյան կար գա պա հա կան կա նո նա գիր քը հաս-

տա տե լու մա սին» հա տուկ օ րեն քը (11.04.2005) նա խա տե սում են ծա ռայո ղա կան քն նու թյուն

նա խա ձեռ նե լու ա ռիթ նե րի ցան կը: Ոս տի կա նու թյան կար գա պա հա կան կա նո նագր քի 18-րդ

հոդ վա ծով որ պես այդ պի սիք նա խա տես վում են ի րա վա բա նա կան և ֆի զի կա կան ան ձանց,

պատ գա մա վոր նե րի, Մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նի, դա տա խա զի, ոս տի կան նե րի և

պե տա կան այլ հա մա պա տաս խան մար մին նե րի գրա վոր հա ղոր դում նե րը:

Ծա ռայո ղա կան քն նու թյու նը նե րա ռում է հար ցազ րույց ներ ոս տի կան նե րի և այլ ան ձանց

հետ, փաս տաթղ թե րի և մա տյան նե րի ու սում նա սի րու թյուն, և ո րոշ այլ ըն թա ցա կար գային

գոր ծո ղու թյուն ներ: Ծա ռայո ղա կան քն նու թյունն ան հրա ժեշտ է ա վար տել 30 օր վա ըն թաց-

քում: Այս ժամ կե տը կա րող է վե րա դաս ոս տի կա նի կող մից պաշ տո նա պես եր կա րաձգ-

վել ևս 30 օ րով: Յու րա քան չյուր ծա ռայո ղա կան քն նու թյան ար դյունք նե րը, ա ռա ջարկ վող

կար գա պա հա կան տույ ժե րի հետ մեկ տեղ, զե տեղ վում են քն նու թյան հա մար պա տաս խա-

նա տու ոս տի կա նի եզ րա կա ցու թյուն նե րում:

Ոս տի կա նու թյան կար գա պա հա կան կա նո նագր քի 8.3-րդ հոդ վա ծով նա խա տես վում է ոս-

տի կան նե րի զու գա հեռ պա տաս խա նատ վու թյու նը և քրե ա կան, և կար գա պա հա կան վա-

րույթ նե րում, ո րը նշա նա կում է, որ դրանք փոխ բա ցա ռող չեն:

«Ոս տի կա նու թյու նում ծա ռա յու թյան մա սին» օ րեն քի (03.07.2002) 42-րդ հոդ վա ծով թվարկ-

ԽՈՇԳԱՆՏՈՒՄՆԵՐԻՆ ԵՎ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿԸ27

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄված են կար գա պա հա կան տույ ժե րը. նկա տո ղու թյուն, խիստ նկա տո ղու թյուն, պաշ տո-

նային դրույ քա չա փի ի ջե ցում, հայ տա րա րում զբա ղեց րած պաշ տո նին ան հա մա պա-

տաս խա նու թյան մա սին, պաշ տո նի կամ կոչ ման ի ջե ցում մեկ աս տի ճա նով, և ա զա տում

ոս տի կա նու թյու նից:

Ոս տի կա նու թյու նից ա զա տու մը կա րող է կի րառ վել միայն կար գա պա հա կան կո պիտ

խախ տում նե րի դեպ քում, ո րոնք նե րա ռում են, ի թիվս այլ խախ տում նե րի, քա ղա քա ցի նե-

րի սահ մա նադ րա կան ի րա վունք նե րի խախ տում նե րը:

Ք րե ա կա տա րո ղա կան հիմ նարկ նե րում աշ խա տող նե րի նկատ մամբ կար գա պա հա կան

վա րույթ նե րը և տույ ժե րը նա խա տես ված են «Ք րե ա կա տա րո ղա կան ծա ռա յու թյան մա-

սին» ՀՀ օ րեն քով (08.07.2005): Կար գա պա հա կան տույ ժե րը կի րառ վում են ՀՀ ար դա րա-

դա տու թյան նա խա րա րի կող մից, բա ցա ռու թյամբ կո չու մը մեկ աս տի ճա նով ի ջեց նե լուն,

ո րը կի րառ վում է քրե ա կա տա րո ղա կան ծա ռա յու թյան պե տի կող մից` Ար դա րա դա տու-

թյան նա խա րա րի հաս տատ մամբ: Կոչ ման և պաշ տո նի մեկ աս տի ճա նով ի ջեց ման, ի նչ-

պես նաև քրե ա կա տա րո ղա կան ծա ռա յու թյու նից ա զատ ման կար գա պա հա կան տույ ժե րը

կի րառ վում են միայն ծա ռայո ղա կան քն նու թյուն նե րի հի ման վրա: Ծա ռայո ղա կան քն նու-

թյուն ներ նշա նա կե լու և ան ցկաց նե լու կար գը նա խա տես ված է Ար դա րա դա տու թյան նա-

խա րա րի ԿՀ-46-Ն հրա մա նով (29.08.2006):

Ծա ռայո ղա կան քն նու թյունն ան ցկաց վում է քրե ա կա տա րո ղա կան ծա ռա յու թյան կենտ-

րո նա կան մարմ նում, քրե ա կա տա րո ղա կան տես չու թյու նում, քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ-

նարկ նե րում, ի սկ ան հրա ժեշ տու թյան դեպ քում` այլ վայ րում (15-րդ կետ): Ծա ռայո ղա կան

քն նու թյան ըն թաց քում հան ցա գոր ծու թյան և հատ կա նիշ ներ հայտ նա բե րե լու դեպ քում այդ

մա սին հայտն վում է հա մա պա տաս խան պե տա կան մար մին նե րին (5-րդ կետ):

Այ նո ւա մե նայ նիվ, այդ պի սի դեպ քե րի մա սին հայտ նե լու` ներ քին կա ռույց նե րի պար տա-

վո րու թյուն նե րի կա տար ման նկատ մամբ ար տա քին վե րահս կո ղու թյան մե խա նիզմ չկա:

Դա տա խազ նե րը հս կո ղու թյուն չեն ի րա կա նաց նում ծա ռայո ղա կան քն նու թյուն նե րի օ րի-

նա կա նու թյան նկատ մամբ:

ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ԴԻՏՈՐԴԱԿԱՆ ԽՄԲԵՐԸ28

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ԴԻՏՈՐԴԱԿԱՆ ԽՄԲԵՐԸ

Խոշ տան գում նե րի և այլ դա ժան, ան մարդ կային կամ նվաս տա ցու ցիչ վե րա բեր մուն քի

կամ պատ ժի դեմ ՄԱԿ-ի կոն վեն ցիայի Կա մըն տիր ար ձա նագ րու թյու նը (18-ը դեկ տեմ բե րի,

2002 թ.) Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան կող մից վա վե րաց վել է 2006 թվա կա նի մայի սի

31-ին: Ար դյուն քում, փո փո խու թյուն ներ են կա տար վել « Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան

մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նի մա սին» ՀՀ օ րեն քում, ո րոն ցով ազ գային կան խար-

գե լիչ մե խա նիզ մի գոր ծա ռույ թը վե րա պահ վել է ՀՀ մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նին

(օմ բուդս ման):

Մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նի աշ խա տա կազ մում 2011 թվա կա նին ստեղծ վեց Խոշ-

տան գում նե րի և բռ նու թյան կան խար գել ման բա ժին` եր կու աշ խա տող նե րով: Բա ցի դրա-

նից, կազ մա վոր վեց Խոշ տան գում նե րի կան խար գել ման փոր ձա գի տա կան խոր հուրդ` 11

ան դա մի կազ մով,28 ո րին ներգ րավ ված են ՀԿ-նե րի ներ կա յա ցու ցիչ ներ29 և ե րեք ան կախ

փոր ձա գետ ներ, ով քեր հո գե բա նու թյան, սո ցի ո լո գիայի և ի րա վա բա նու թյան մաս նա գի-

տա ցում ու նեն: Փոր ձա գի տա կան խորհր դի ան դամ նե րը նշա նակ վում են Մար դու ի րա-

վունք նե րի պաշտ պա նի կող մից և աշ խա տում` կա մա վո րու թյան հի մունք նե րով: Նրանք

պլա նա վո րում են ի րենց գոր ծու նե ու թյու նը և ի րա կա նաց նում են հա մա պա տաս խան հաս-

տա տու թյուն նե րի (ք րե ա կա տա րո ղա կան հիմ նարկ ներ, ոս տի կա նու թյան բա ժին ներ, զո-

րա մա սեր, հո գե բու ժա կան հի վան դա նոց ներ, հա տուկ դպ րոց ներ, Հա յաս տա նի Հան րա-

պե տու թյան խնամ քի կենտ րոն ներ) մո նի թո րինգ` նպա տակ ու նե նա լով բա ցա հայ տել և

կան խել խոշ տանգ ման և ան մարդ կային կամ նվաս տա ցու ցիչ այլ վե րա բեր մուն քի կամ

պատ ժի դրս ևո րում նե րը:

2012 թվա կա նի մար տից ի վեր ան ցկաց վել են ա վե լի քան 28 այ ցե լու թյուն ներ: Ազ գային

կան խար գե լիչ մե խա նիզ մի գոր ծու նե ու թյան ը նդ գր ման տա րած քը նե րա ռում է մայ րա քա-

ղաք Եր ևա նը և Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան բո լոր մար զե րը:

Նախ քան Ազ գային կան խար գե լիչ մե խա նիզ մի ստեղ ծու մը, Ար դա րա դա տու թյան նա խա-

րա րի 2004 թվա կա նի ԿՀ-66-Ն հրա մա նով ստեղծ վել է ար դա րա դա տու թյան նա խա րա րու-

թյան քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նարկ նե րի և մար մին նե րի հա սա րա կա կան դի տորդ նե րի

խում բը: Այն կազմ ված է ՀԿ-նե րի 9 ներ կա յա ցու ցիչ նե րից և կա մա վո րու թյան սկզ բուն քով

աշ խա տող 9 փոր ձա գետ նե րից:

Խումբն ի րա վա սու է մուտք գոր ծել քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նարկ ներ, որ տեղ պահ վում

են կա լա նա վոր ված ան ձինք, ի նչ պես նաև դա տա պար տյալ նե րը: Խում բը կա րող է հեր թա-

28 Խորհուրդը կարող է ունենալ մինչև 20 անդամ:29 Մասնավորապես, «Քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտ» ՀԿ-ի, «Ընդդեմ իրավական կամայականության» ՀԿ-ի, «Հայաստանի մանկական ասոցիացիա» ՀԿ-ի, «ՏՐՏՈՒ» ՀԿ-ի, «Գրիգոր Մագիստրոսի անվան բժիշկների միաբանություն» ՀԿ-ի, «Սոցիալական արդարություն» ՀԿ-ի և «Project Harmony International» ՀԿ-ի ներկայացուցիչներ:

ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ԴԻՏՈՐԴԱԿԱՆ ԽՄԲԵՐԸ29

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄկան և ար տա հերթ այ ցեր կա տա րել: Հրա տապ հար ցե րի վե րա բե րյալ խում բը կազ մում է

հա տուկ զե կույց և հար ցը ներ կա յաց նում Ար դա րա դա տու թյան նա խա րա րին:

Բո ղոք ստա նա լու դեպ քում (կա լա նա վոր ված ան ձինք, դա տա պար տյալ նե րը և նրանց ազ-

գա կան նե րը կա րող են հե ռա խո սով կամ գրա վոր դի մել խմ բին) խմ բի ան դամ ներն ի րա-

վա սու են այ ցե լել քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նարկ, զրու ցել դա տա պար տյա լի և վար չա-

կազ մի ներ կա յա ցու ցիչ նե րի հետ:

Ն մա նա պես, ՀՀ ոս տի կա նու թյան հա մա կար գի ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ րե-

րում վե րահս կո ղու թյուն ի րա կա նաց նող հա սա րա կա կան դի տորդ նե րի խումբ է ստեղծ վել

ՀՀ ոս տի կա նու թյան պե տի 2005 թվա կա նի թիվ 1-Ն հրա մա նով: Այն նույն պես բաղ կա ցած

է ՀԿ-նե րի ներ կա յա ցու ցիչ նե րից, ով քեր աշ խա տում են կա մա վո րու թյան հի մունք նե րով:

Այս խումբն ի րա վա սու է մուտք գոր ծել ոս տի կա նու թյան հա մա կար գի ձեր բա կալ ված ան-

ձանց պա հե լու վայ րեր և դի տար կել այդ վայ րե րի պայ ման նե րը:

Խմ բի գոր ծառ նա կան թե րու թյուն նե րից մեկն այն է, որ այն ի րա վա սու չէ մուտք գոր ծել

ոս տի կա նու թյան բա ժին ներ, որ տեղ տե ղի է ու նե նում խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա-

բեր մուն քի դեպ քե րի մե ծա մաս նու թյու նը: Ձեր բա կալ ված նե րը հար ցաքնն վում են ոս տի-

կա նու թյան բա ժին նե րում, քն նիչ նե րի աշ խա տա սե նյակ նե րում, որ տեղ նրանց նկատ մամբ

կա րող են ճն շում ներ գոր ծադր վել:

ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱՑՈՒՄԸ30

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱՑՈՒՄԸ

Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյու նում չկան ան չա փա հաս նե րի գոր ծե րով մաս նա գի տա ցած

դա տա րան ներ: Չնա յած որ ՄԱԿ-ի ման կա կան հիմ նադ րա մի և ՀՀ դա տա կան դպ րո ցի

կող մից կազ մա կերպ վել են դա սըն թաց ներ, դրանք չեն ե ղել հետ ևո ղա կան, և մաս նակ ցել

են խիստ սահ մա նա փակ թվով մաս նա կից ներ` ոչ պար բե րա կան գոր ծըն թա ցով: Ա վե լին,

ան չա փա հաս նե րի գոր ծե րը դա սըն թաց նե րին մաս նակ ցած և ան չա փա հաս նե րի ար դա-

րա դա տու թյան բնա գա վա ռում ա ռա վել հա րուստ մա նա գի տա կան փորձ ու նե ցող դա տա-

վոր նե րին հանձ նա րա րե լու միաս նա կան պրակ տի կա գո յու թյուն չու նի:

2008 թվա կա նի հու լի սի 17-ից 19-ը, ի նչ պես նաև` հու լի սի 24-ից 26-ը, ՄԱԿ-ի ման կա կան

հիմ նադ րա մը կազ մա կեր պեց վե րա պատ րաստ ման եր կու դա սըն թաց ներ դա տա վոր նե րի,

դա տա խազ նե րի և ոս տի կան նե րի հա մար:

Վճ ռա բեկ դա տա րա նի տրա մադ րած տե ղե կու թյուն նե րի հա մա ձայն, 20 դա տա վոր նե րի

հա մար եր կօ րյա ու սու ցում է կազ մա կերպ վել Դա տա կան դպ րո ցի կող մից: Մաս նա կից

դա տա վոր նե րից 17-ը ներ կա յաց րել են ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա տա րան նե րը, 3-ը`

վե րաքն նիչ դա տա րան նե րը: ՀՀ դա տա կան հա մա կար գում գոր ծող դա տա վոր նե րի ը նդ-

հա նուր թի վը 220 է:30

Ար դեն մոտ եր կու տա րի է, ի նչ «World Vision» կազ մա կեր պու թյու նը մշ տա պես կազ մա-

կեր պում է վե րա պատ րաստ ման դա սըն թաց ներ ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա տա րան-

նե րի դա տա վոր նե րի հա մար: Դա սըն թա ցի հա մար դա տա կան յու րա քան չյուր տա րած քից

ը նտր վում է մե կա կան դա տա վոր: Դա սըն թաց նե րը տևում են 2-3 օր և կազ մա կերպ վում

են տա րին 3 ան գամ:

Վե րա պատ րաստ վող դա տա վոր նե րի սահ մա նա փակ թի վը թույլ չի տա լիս ա պա հո վել

մաս նա գի տա ցած մո տե ցում դա տա կան հա մա կար գով ան ցնող ան չա փա հաս նե րի բո լոր

գոր ծե րի նկատ մամբ: Այ նո ւա մե նայ նիվ, դա տա վոր նե րը հար ցազ րույց նե րում կար ծիք են

հայտ նել, որ գրե թե յու րա քան չյուր դա տա րա նում կա ա ռն վազն մեկ դա տա վոր, ո ւմ հանձ-

նա րար վում են ան չա փա հաս նե րի գոր ծե րը: Ան չա փա հաս նե րի գոր ծե րը սո վո րա բար ու-

ղարկ վում են հենց այդ կոնկ րետ դա տա վոր նե րին:

«Ա մեն դա տա րա նում կա դա տա վոր, ան չա փա հաս նե րի գոր ծե րը հիմ նա կա նում ի նքն է

քն նում», նշեց Ա րա գա ծոտ նի մար զի ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա տա րա նի դա տա վոր­

նե րից մե կը: Վճ ռա բեկ դա տա րա նի դա տա վոր նե րից մե կը նշեց, որ « հիմ նա կա նում նույն

դա տա վոր ներն են վա րում, թեև հա տուկ ո րա կա վո րում չու նեն»:

Խիստ սա կա վա թիվ են ե րի տա սարդ ճկուն դա տա վոր նե րը, ով քեր ա ռաջ նորդ վում են

30 Տեղեկությունները տրամադրել է ՀՀ վճռաբեկ դատարանը:

ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱՑՈՒՄԸ31

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄե րե խայի շա հե րով, հնա րա վո րինս մեղմ պա տիժ նշա նա կե լով, որ ե րե խան «չ կոր ծան-

վի»: Եր ևա նում գոր ծող փաս տա բան նե րից մե կը բա ցատ րեց, թե ի նչ պի սի դեր են խա ղում

կարծ րա տի պե րը պա տիժ նշա նա կե լիս, և որ շատ հազ վա դեպ է կի րառ վում դաս տիա րակ-

չա կան և վե րա կանգ նո ղա կան բնույ թի մո տե ցու մը. « Մի գի շե րօ թի կի ե րե խա, ծայ րա հեղ

աղ քատ ըն տա նի քից, ծնող նե րը հո գե կան հի վանդ, Նոր տա րուն ե կել էր տուն, հե ռուս տա­

ցույ ցը չէր ցույց տա լիս, գնա ցել էր ար բա նյակ էր գո ղա ցել, դա էլ չէր ցույց տվել, մյուսն էր

գո ղա ցել, ոս տի կան նե րը բռ նել էին։ Դա տա վո րին ես հա մո զում էի, որ դաս տիա րակ չա կան

բնույ թի աշ խա տանք ներ նշա նա կի, բայց 70­րդ հոդ վա ծով գնաց՝ փոր ձաշր ջան նշա նակ­

վեց»։

Դա տա վոր նե րի բե րած հետ ևյալ օ րի նակ նե րը վկա յում են ան չա փա հաս ի րա վա խախտ նե-

րի հան դեպ ա ռանձ նա հա տուկ մաս նա գի տա կան դիր քո րոշ ման վե րա բե րյալ.

– «Իմ ամ բողջ պրակ տի կայի ըն թաց քում միայն մեկ ան գամ եմ ան չա փա հա­

սին դա տա պար տել չորս ա միս ա զա տազրկ ման, քա նի որ սե ռա կան բնույ թի

ո տնձ գու թյուն է կա տա րել վեց տա րե կան ե րե խայի հան դեպ։ Մնա ցած բո լոր

դեպ քե րում տա լիս եմ պայ մա նա կան ժամ կետ, ո րով հետև հա մա րում եմ, որ

ա մեն ե րե խա կա րող է փոխ վել և չի կա րե լի ե րե խայի ա պա գայի վրա խաչ

դնել» (Ա րա գա ծոտ նի մար զի ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա տա րա նի դա տա­

վոր):

– «Ան չա փա հա սը, ով ա ռա ջին ան գամ է հան ցանք գոր ծել, չպի տի դատ վի։

Կենտ րո նում մի գործ կա հի մա. ե րե խան 10,000 դրամ է գո ղա ցել, դա տել են,

հի մա սպա սում եմ գործն ի նձ հաս նի, որ ե րե խային թևիս տակ առ նեմ։ Ես

հինգ ան գամ դատ վա ծին տվել եմ հինգ տա րի, չնա յած դա տա խա զը պա հան­

ջում էր վեց տա րի։ Այդ հի սուն տա րե կան մար դը ա սաց « գո նե այն ա ռա ջին

դա տա վո րը, որ ի նձ դա տեց, ե րբ ես ան չա փա հաս էի, Ձեզ նման լի ներ, իմ

կյանքն այս պես չէր դա սա վոր վի»: Ես դա միշտ հի շում եմ» (Վե րաքն նիչ դա­

տա րա նի դա տա վոր):

Դա տա խա զու թյու նում կամ ոս տի կա նու թյան քն նիչ նե րի թվում չկա ան չա փա հաս նե րի

գոր ծե րով քրե ա կան հե տապն դում ի րա կա նաց նող մաս նա գի տաց ված ստո րա բա ժա նում:

Ոս տի կա նու թյու նում գո յու թյուն ու նի ան չա փա հաս նե րի հար ցե րով հա տուկ ստո րա բա ժա-

նում, ո րն ի րա կա նաց նում է ան չա փա հաս նե րի ի րա վա խախ տում նե րի կան խար գել ման

պրո ֆի լակ տիկ գոր ծու նե ու թյուն` իր պար տա կա նու թյուն նե րը հիմ նա կա նում կա տա րե լով

ռիս կի են թա կա ե րե խա նե րին « հաշ վա ռե լու» ճա նա պար հով:

Ոս տի կա նու թյան և «Project Harmony International» կազ մա կեր պու թյան հա յաս տա նյան

գրա սե նյա կի միջև ծա վալ ված հա մա գոր ծակ ցու թյան շնոր հիվ մեկ նար կել է կան խար-

ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱՑՈՒՄԸ32

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ գել ման և վե րա կանգն ման հա մայն քա հեն ծրա գի րը:31 Այն գոր ծում է հետ ևյալ 10 քա ղաք-

նե րում. Եր ևան, Գյում րի, Վա նա ձոր, Ա լա վեր դի, Ճամ բա րակ, Իջ ևան, Թա լին, Կա խան,

Ար տա շատ և Էջ միա ծին: Ե րե խա նե րը ու ղեգր վում են Հա մայն քային կենտ րոն ներ ոս տի-

կա նու թյան բա ժին նե րի, դպ րոց նե րի և հա մայն քի ան դամ նե րի կող մից: Հա մայն քային

կենտ րոն ներ ու ղեգր ված ան չա փա հաս նե րի թվում կան և ոս տի կա նու թյան մա տյան նե-

րում հաշ վառ ված, և չհաշ վառ ված ե րե խա ներ:

Այս կենտ րոն նե րը հիմ նա կա նում աշ խա տում են քրե ա կան պա տաս խա նատ վու թյան տա-

րի քի չհա սած ե րե խա նե րի հետ, ով քեր հաշ վառ վել են ոս տի կա նու թյան բա ժին նե րում,

կամ մինչև 18 տա րե կան այն ե րե խա նե րի հետ, ով քեր կա տա րել են ոչ ծանր հան ցա գոր-

ծու թյուն ներ: Կենտ րոն նե րը բաղ կա ցած են վե րա կանգ նո ղա կան խոր հուրդ նե րի ան դամ-

նե րից, հո գե բան նե րից, ու սու ցիչ նե րից, սո ցիա լա կան աշ խա տող նե րից և այ լո ցից, ով քեր

օ ժան դա կում են ե րե խա նե րի վե րա կանգ նո ղա կան աշ խա տանք նե րին: Բա ցի դրա նից, հա-

մայնք նե րի բա վա կան մե ծա թիվ ակ տիվ ան դամ ներ նույն պես կա մա վոր օգ նում են կենտ-

րոն նե րին: 2010 թվա կա նին ոս տի կա նու թյան կող մից այդ կենտ րոն ներ են ու ղեգր վել 78

ան չա փա հաս ներ: 2011 թվա կա նին և 2012 թվա կա նին` սեպ տեմ բե րի 30-ի դրու թյամբ, հա-

մայն քային կենտ րոն ներ ու ղեգր ված ան չա փա հաս նե րի թի վը կազ մել է 138:

Հայ Օգ նու թյան Ֆոն դի «Ե րե խա նե րի ա ջակ ցու թյան կենտ րոն» հիմ նադ րա մի կող մից

ստեղծ վել են եր կու ցե րե կային վե րա կանգ նո ղա կան կենտ րոն ներ, ո րոնց գոր ծու նե ու թյու-

նը մեկ նար կել է 2011 թ.-ի ց32: Կենտ րոն նե րը գոր ծում են Եր ևան և Ա բո վյա նում քա ղաք-

նե րում: Հիմ նադր ման օր վա նից եր կու կենտ րոն ներն աշ խա տել են ը նդ հա նուր թվով 101

ե րե խա նե րի հետ: Ե րե խա նե րը ո ւղ ղորդ վում են ոս տի կա նու թյան, Ըն տա նի քի, կա նանց,

ե րե խա նե րի ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյան, ի սկ Եր ևա նում՝ Ե րե խա նե րի ի րա վունք նե-

րի պաշտ պա նու թյան բա ժին նե րի, խնա մա կալ նե րի և հո գա բար ձու նե րի հանձ նա ժո ղով-

նե րի, դպ րոց նե րի կող մից:

Դա տա վոր նե րից զատ, ան չա փա հաս նե րի գոր ծե րին նվիր ված տար բեր դա սըն թաց նե-

րին մաս նակ ցում են նաև փաս տա բան նե րը և դա տա խազ նե րը: Հարց վող նե րը նշել են,

որ ոս տի կա նու թյան, ՁՊՎ-նե րի, ՔԿՀ-նե րի, Հան րա պե տա կան N1 հա տուկ կր թա հա մա-

լի րի և հա մայն քային կենտ րոն նե րի աշ խա տող նե րը նույն պես մաս նակ ցել են ե րե խայի

ի րա վունք նե րին նվիր ված հա մա պա տաս խան դա սըն թաց նե րին: Այ նու հան դերձ, դա ժան

վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի հետ քե րը հայտ նա բե րե լու հա մար ան հրա ժեշտ հմ-

տու թյուն նե րը զար գաց նե լու և բա րո յա հո գե բա նա կան սթ րե սը գնա հա տե լու ա ռում նե րով

31 ԱՄՆ-ի պետական դեպարտամենտի ֆինանսական օժանդակությամբ (2003 թվականից մինչ այսօր), ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի համաֆինանսավորմամբ` ԵՄ ծրագրի շրջանակներում (2010 թվականից մինչ այսօր), «Project Harmony International» կազմակերպության հայաստանյան գրասենյակը, համագործակցելով ՀՀ ոստիկանության հետ, իրագործել է կանխարգելման և վերականգնման համայնքահեն ծրագիր, որը կոչվում է Հայաստանի իրավական սոցիալականացման ԶԱՆԳ ծրագիր: Ծրագրի բաղադրիչներից է արդարադատության համայնքային կենտրոնների ստեղծումը և նրանց կարողությունների հզորացումը Հայաստանում:32 Կենտրոնները ստեղծվել են Եվրամիության կողմից ֆինանսավորվող «Անչափահասների գործերով արդարադատության իրականացման արդիական հայեցակարգերի առաջքաշումը ՀՀ-ում» ծրագրի շրջանակներում

ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱՑՈՒՄԸ33

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ

դա սըն թաց նե րում ար ձա նագր վել են դժ վա րու թյուն ներ:

Բու ժաշ խա տող կա միայն Եր ևա նի ՁՊՎ-ո ւմ, ով չի վե րա պատ րաստ վել խոշ տան գում նե-

րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի հետ քե րը հայտ նա բե րե լու ա ռու մով և բա րո յա հո գե բա նա-

կան սթ րե սը և դա ժան վե րա բեր մուն քը գնա հա տե լու հա մար ան հրա ժեշտ ո րա կա վո րում

չու նի: Մյուս ՁՊՎ-ներն ը նդ հան րա պես չու նեն բու ժաշ խա տող ներ: ՔԿՀ-նե րի բու ժաշ խա-

տող նե րը չեն վե րա պատ րաստ վել խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի հետ քե րը

հայտ նա բե րե լու ա ռու մով և հո գե բա նա կան սթ րե սը և դա ժան վե րա բեր մուն քը գնա հա տե-

լու հա մար ան հրա ժեշտ ո րա կա վո րում չու նեն:

ՁՊՎ-նե րի և ՔԿՀ-նե րի աշ խա տող նե րը վե րա պատ րաստ վել են ե րե խայի ի րա վունք նե րի,

ի նչ պես նաև` խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի հիմ նա հար ցե րի թե մա նե րով:

Այ նու հան դերձ, այդ դա սըն թաց նե րը չեն կազ մա կերպ վում հետ ևո ղա կա նո րեն կամ պար-

բե րա բար:

ՔԿՀ-նե րի և ՁՊՎ-նե րի աշ խա տող նե րը, ի նչ պես նաև քն նիչ նե րը նշե ցին, որ ան չա փա-

հաս նե րի հետ աշ խա տե լու հանձ նա ռու թյու նը և նրանց ի րա վունք նե րի հար գու մը հաս տա-

տու թյան աշ խա տող նե րին աշ խա տան քի ըն դու նե լու նա խա պայ ման է, մինչ դեռ դա տա-

խա զը, դա տա վոր նե րը և փաս տա բան նե րը նշե ցին, որ այդ պի սի նա խա պայ մա նը դժ վար

է ա պա հո վել ի րենց մաս նա գի տու թյան մարդ կանց աշ խա տան քի ըն դու նե լիս:33 Ա վե լին,

ան չա փա հաս նե րի հետ նրանց աշ խա տանքն ը նդ հա նուր աշ խա տան քի մի փոքր մասն է

միայն:

Ան չա փա հաս նե րի հետ աշ խա տող քն նիչ նե րի ո րա կա վոր ման ա ռն չու թյամբ ևս մեկ խն դիր

է հայտ նա բեր վել: Քն նիչ ներն ի րենց կա րի ե րայի սկզ բում զբաղ վում են ան չա փա հաս նե րի

գոր ծե րով: Փորձ կու տա կե լուց հե տո նրանք տե ղա փոխ վում են այլ ստո րա բա ժա նում ներ:

«25 տա րե կան ե րի տա սարդ քն նի չը հար ցաքն նում է ե րե խայի, բայց ին քը ե րե խա չու նի,

դա սխալ է», նշեց Ա րա գա ծոտ նի մար զի ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա տա րա նի դա տա-

վոր նե րից մե կը:

ՀԿ-նե րի աշ խա տող նե րի աշ խա տան քի ըն դու նե լու նա խա պայ ման է ան չա փա հաս նե րի

հետ աշ խա տե լու և նրանց ի րա վունք նե րը հար գե լու պատ րաս տա կա մու թյու նը: Եվ հա-

մայն քային կենտ րոն նե րի, և Հան րա պե տա կան N1 հա տուկ կր թա հա մա լի րի աշ խա տող նե-

րը նույն պես մաս նակ ցել են ե րե խայի ի րա վունք նե րին, ի նչ պես նաև` խոշ տան գում նե րի և

դա ժան վե րա բեր մուն քի հետ ևանք նե րին նվիր ված դա սըն թաց նե րին:

ՀՀ կա ռա վա րու թյան 2012 թվա կա նի հու լի սի 26-ի թիվ 952-Ն ո րոշ մամբ հաս տատ վել է

ին տեգ րաց ված սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի ներդր ման ծրա գի րը: Ին տեգ րաց ված

սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի նպա տակն է այն գոր ծոն նե րի բա ցա հայ տու մը, ո րոնք

սո ցիա լա կան բա ցեր են ա ռա ջաց նում ան ձի (ըն տա նի քի) հա մար, դրանց փոխ կա պակց վա-

33 Փորձագետներից մեկն, օրինակ, նշեց, որ քննիչների պակաս կա:

ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱՑՈՒՄԸ34

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ծու թյու նը և պատ ճա ռա հետ ևան քային կա պե րը` գնա հա տե լով ան ձի (ըն տա նի քի) կա րիք-

նե րը, ի նչ պես նաև` մի ջոց ներ ձեռ նար կե լով այդ գոր ծոն նե րի բա ցա սա կան հետ ևանք նե-

րը վե րաց նե լու և նշ ված կա րիք նե րը հո գա լու ո ւղ ղու թյամբ: Ին տեգ րաց ված սո ցիա լա կան

ծա ռա յու թյուն նե րը ե րեք ձևե րի են լի նում` սո ցիալ-վար չա կան ծա ռա յու թյուն ներ, ը նդ հա-

նուր մաս նա գի տա կան ծա ռա յու թյուն ներ և նեղ մաս նա գի տա կան ծա ռա յու թյուն ներ:34 Այս-

պի սով, ո րո շա կի փորձ է ար վում ան չա փա հաս նե րի նկատ մամբ սո ցիա լա կան մո տե ցում

որ դեգ րել, ո րի կար ևո րու թյու նը նշ վում է ՄԱԿ-ի մի շարք փաս տաթղ թե րում:35

Առաջարկություններ

- Ին տեգ րաց ված սո ցիա լա կան բա րե փո խում նե րի ներդր ման ըն թա ցիկ բա րե­

փո խում նե րի շր ջա նա կում այդ ծա ռա յու թյուն նե րը պետք է հա մա գոր ծակ ցու­

թյուն հաս տա տեն հա մայն քային կենտ րոն նե րի, ոս տի կա նու թյան, հա տուկ

դպ րոց նե րի և ան չա փա հաս նե րի խն դիր նե րով զբաղ վող այլ մար մին նե րի

հետ` ի րա կա նաց նե լով ան չա փա հաս նե րի դեպ քե րի ան հա տա կան կա ռա վա­

րում,

- Պետք է ստեղ ծել ծա ռա յու թյուն ներ, ո րոնք վե րա կանգ նո ղա կան, սո ցիալ­հո­

գե բա նա կան, ի րա վա կան ա ջակ ցու թյուն կցու ցա բե րեն խոշ տան գում նե րից

տու ժած նե րին (դա կա րող է ար վել ին տեգ րաց ված սո ցիա լա կան ծա ռա յու­

թյուն նե րի ներգ րավ մամբ),

- Պետք է պատ րաս տել ան չա փա հաս նե րի ար դա րա դա տու թյան ու սում նա կան

ձեռ նարկ ներ, նախ քան աշ խա տան քի ըն դու նու մը և աշ խա տե լու ըն թաց քում

դա սըն թաց ներ կազ մա կեր պել ո լոր տում ներգ րավ ված բո լոր սուբյեկտ նե րի,

մաս նա վո րա պես` դա տա վոր նե րի, քն նիչ նե րի և փաս տա բան նե րի հա մար,

- Մար դու ի րա վունք նե րի ու սում նա կան ծրա գիր պետք է պատ րաս տել հան­

րակր թա րան նե րի հա մար` ու շադ րու թյուն դարձ նել քրե ա կան գոր ծի վա րույ­

թին և խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի, ի նչ պես նաև` ե րե խայի

ի րա վունք նե րի հիմ նախն դիր նե րին,

- Է թի կա կան ու ղե նիշ ներ մշա կել ան չա փա հաս նե րի գոր ծե րով զբաղ վող դա­

տա վոր նե րի, քն նիչ նե րի, փաս տա բան նե րի հա մար:

34 ՀՀ կառավարության 952-Ն որոշում` ընդունված 2012 թվականի հուլիսի 26-ին, 19-րդ և 20-րդ կետեր: 35 Պեկինյան կանոններ, 1.1-ից 1.6-րդ կետեր, Ռիադի սկզբունքներ, 9-րդ, 11-րդ, 15-րդ կետեր:

35

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ

ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԿՈՂՄԻՑ ԿԱՏԱՐՎՈՂ ԻՐԱՎԱԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ՊԱՏՃԱՌՆԵՐԸ

ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԿՈՂՄԻՑ ԿԱՏԱՐՎՈՂ ԻՐԱՎԱԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ՊԱՏՃԱՌՆԵՐԸ

Փոր ձա գետ նե րի տրա մադ րած տե ղե կու թյուն նե րով, ան չա փա հաս ներն ա ռա վել հա ճախ

կա տա րում են սե փա կա նու թյան դեմ ո ւղղ ված հան ցա գոր ծու թյուն ներ (այ սինքն` գո ղու-

թյուն և կո ղո պուտ), ի նչ պես նաև` ան ձի դեմ ո ւղղ ված հան ցա գոր ծու թյուն ներ (այ սինքն`

ծեծ, մարմ նա կան վնաս վածք ներ և այլն): Ան չա փա հաս նե րի կար ծի քով, ի րա վա պահ

մար մին նե րի հետ ան չա փա հաս նե րի ա ռնչ վե լու հիմ նա կան պատ ճառ նե րը հետ ևյալն են.

1. Գո ղու թյուն, գո ղու թյան կաս կա ծանք. 45%

2. Կ ռիվ է ա րել. 8%

3. Դա նա կա հա րու թյուն. 7%

4. Հաշ վա ռում (մու րաց կա նու թյուն, թա փա ռաշր ջու թյուն). 6%

5. Խմ բային ա վա զա կային հար ձա կում. 6%

6. Խու լի գա նու թյուն. 4%

7. Դա սից փախ չե լը. 3%

8. Մի ջա դե պի վկա լի նե լը. 3%

9. Աղ ջիկ առ ևան գե լը. 2%

10. Հան ցա գոր ծու թյան մեջ մե ղադ րանք (չ ցան կա նա լով նշել կոնկ րետ տե սակ նե-

րը). 2%

11. Ս խալ հա մա րով զան գե լը, հր շեջ ծա ռա յու թյու նը. 2%

12. Հ րա զեն օգ տա գոր ծե լը. 2%

13. Ս պա նու թյան մեջ մե ղադ րանք. 1%

14. Շոր թում մահ վան ել քով. 1%

15. Բռ նա բա րու թյան կաս կա ծանք. 1%

16. Խար դա խու թյուն. 1%

17. Հր դե հում. 1%

18. Կեղծ ցուց մունք տա լը. 1%

19. Ավ տով թար. 1%

20. Փա խուս տը ռազ մա կան ա կա դե միայից. 1%

21. Փա խուստ տնից. 1%

36Հ

Հ-Ո

ՒՄ Ա

ՆՉ

ԱՓ

ԱՀ

ԱՍ

ՆԵ

ՐԻ

ՀԱ

ՆԴ

ԵՊ

ԴԱ

ԺԱ

Ն Վ

ԵՐ

ԱԲ

ԵՐ

ՄՈ

ՒՆՔ

Ի Ե

Վ Խ

ՈՇ

ՏԱ

ՆԳ

ՈՒՄ

ՆԵ

ՐԻ

ՈՒՍ

ՈՒՄ

ՆԱ

ՍԻ

ՐՈ

ՒԹՅ

ՈՒՆ

– Ա

Ն Չ

Ա Փ

Ա Հ

ԱՍ

ՆԵ

ՐԻ

ԱՐ

ԴԱ

ՐԱ

ԴԱ

ՏՈ

Ւ ԹՅ

ԱՆ

ՀԱ

ՄԱ

ՏԵ

ՔՍ

ՏՈ

ՒՄԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԿՈՂՄԻՑ ԿԱՏԱՐՎՈՂ ԻՐԱՎԱԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ՊԱՏՃԱՌՆԵՐԸ

22. Բա ցատ րա գիր գրել. 1%

23. Սե փա կան ան վտան գու թյան հա մար, որ ի րեն չվ նա սեն. 1%

Ինչ պես վկա յում են վե րո հի շյալ տվյալ նե րը, ոս տի կա նու թյան հետ ան չա փա հաս նե րի

ա ռն չու թյան պատ ճառ նե րը շատ բազ մաբ նույթ են:

Հա մայն քային կենտ րոն ներն ա վե լի շատ աշ խա տում են մու րաց կա նու թյամբ, թա փա-

ռաշր ջի կու թյամբ զբաղ վող ե րե խա նե րի հետ, և մի ջամ տում են այն ժա մա նակ, ե րբ դա սից

փախ չե լու խն դիր է լի նում:

Ինչ վե րա բե րում է ան չա փա հաս նե րի կող մից կա տար վող հան ցա գոր ծու թյուն նե րի պատ-

ճառ նե րին, փոր ձա գետ ներն (դա տա վոր ներ, փաս տա բան ներ, դա տա խազ, ՀԿ-նե րի ներ-

կա յա ցու ցիչ ներ)ա ռանձ նաց րե ցին պատ ճառ նե րի մի ամ բողջ շարք, այդ թվում.

– Ըն տա նե կան ան բա րեն պաստ մի ջա վայ րը, ծնող նե րի կող մից ա նու շադ րու-

թյան մատն վա ծու թյու նը,

– Ինք նա հաս տատ ման խն դիր նե րը դե ռա հա սու թյան շր ջա նում,

– Սո ցիա լա կան ծանր վի ճա կը, աղ քա տու թյու նը,

– Շր ջա պա տի բա ցա սա կան ազ դե ցու թյու նը,

– Լ րատ վա մի ջոց նե րի, սե րիալ նե րի բա ցա սա կան ազ դե ցու թյու նը,

– Դպ րո ցի կող մից կան խար գե լիչ աշ խա տանք նե րի ան բա վա րար մա կար դա կը,

– Կր թու թյան մա կար դա կի ան կու մը (բազ մա թիվ ե րե խա ներ ին նե րորդ դա սա-

րա նից հե տո` ա վար տե լով հիմ նա կան դպ րո ցը, չեն շա րու նա կում կր թու թյու-

նը),

– Խա թար ված ար ժե հա մա կար գը, ո րի հետ ևան քով ան չա փա հա սը « չի հաս կա­

նում ճիշ տը և սխա լը»,

– Ան ձի քրե աի րա վա կան բնու թա գի րը (դա տա խազ նե րը նշե ցին, որ «օ րի նակ,

ե թե ան չա փա հա սը մի ան գամ կա տա րել է հան ցա գոր ծու թյուն և պա տիժ նշա­

նակ վել է փոր ձաշր ջան ը ստ 70­րդ հոդ վա ծի, նրա մոտ կա րող է ձևա վոր վել

ան պատ ժե լի ու թյան գա ղա փա րը»),

– Վար վե ցո ղու թյան պատ շաճ մշա կույ թի պա կա սը և հա մա տա րած ան հան-

դուր ժո ղու թյու նը,

– Հան ցա գործ աշ խար հի, « գո ղա կան» են թամ շա կույ թի ազ դե ցու թյան ու ժե ղա-

ցումն ան չա փա հա սի մտա ծե լա կեր պի վրա,

– Ան չա փա հաս նե րի հո գե կան վի ճա կը, նյար դա բա նա կան խն դիր նե րի առ կա-

յու թյու նը,

– Ագ րե սիան:

37

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ

ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԿՈՂՄԻՑ ԿԱՏԱՐՎՈՂ ԻՐԱՎԱԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ՊԱՏՃԱՌՆԵՐԸ

Փոր ձա գետ նե րը նկա տում են ան չա փա հաս նե րի կող մից կա տար վող հան ցա գոր ծու թյուն-

նե րի թվի աճ, ո րը պայ մա նա վո րում են վե րոն շյալ պատ ճառ նե րով և դրանց հա մա լիր

ազ դե ցու թյամբ. «80­ա կան նե րին 8­10 ան չա փա հա սի գործ էր հաս նում դա տա րան, ա մե­

նա ցածր տո կո սը Հա յաս տա նում էր ամ բողջ ԽՍՀՄ տա րած քում, ի սկ մի հինգ տա րի ա ռաջ

ան չա փա հաս նե րի թիվն ար դեն 500­600 էր տար վա կտր ված քով», նշեց Եր ևա նում գոր-

ծող դա տա վոր նե րից մե կը:

Հարց ված ան չա փա հաս նե րի 23%-ը (20 ան չա փա հաս) ե րբ ևէ որ ևէ ա ռն չու թյուն չի ու նե-

ցել ոս տի կա նու թյան հետ: Հարց ված ան չա փա հաս նե րի 77%-ն (66 ան չա փա հաս) ու նե ցել

է ա ռն չու թյուն ոս տի կա նու թյան հետ. մաս նա վո րա պես, 37%-ը (20 ան չա փա հաս)` որ պես

կաս կա ծյալ, 35%-ը` որ պես ամ բաս տա նյալ, 18%-ը` ա ռանց կար գա վի ճա կի, 6%-ը` որ պես

վկա, 2%-ը` որ պես տու ժող, 2%-ը` հաշ վառ ման է վեր ցել ոս տի կա նու թյու նում:

Ու սում նա սի րու թյու նը ցույց է տվել, որ ոս տի կա նու թյան հետ ա ռն չու թյուն ու նե ցած 77% (66

ան չա փա հաս) ան չա փա հաս նե րի 40%-ի (27 ան չա փա հաս) հա մար դա ա ռա ջին և միակ

փորձն էր: 23%-ը (16 ան չա փա հաս) եր կու ան գամ են ա ռն չու թյուն ու նե ցել, 12% (8 ան չա-

փա հաս)` եր րորդ, 5% (3 ան չա փա հաս)` չոր րորդ, 7%` հին գե րորդ (4 ան չա փա հաս), 2% (1

ան չա փա հաս)` վե ցե րորդ, ևս 2% (1 ան չա փա հաս)` ին նե րորդ, 8% (5 ան չա փա հաս) չեն կա-

րո ղա ցել հս տակ թիվ նշել և պա տաս խա նել ե ն՝ « բազ մա թիվ ան գամ ներ, շատ հա ճախ»:

1 անգամ 2 անգամ 3 անգամ 4 անգամ 5 անգամ 6 անգամ 9 անգամ շատ հաճախ

40%

23%

12%

5%7%

2% 2%

8%

Գ ծա պատ կեր 1. Քա նի՞ ան գամ եք ա ռնչ վել ոս տի կա նու թյան հետ:

ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԸ38

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԸ

Հաս տա տու թյուն նե րում աշ խա տող նե րի կող մից ան չա փա հաս նե րի նկատ մամբ վե րա բեր-

մուն քը գնա հա տե լիս ան չա փա հաս նե րը «ինչ պե՞ս են Ձեզ վե րա բեր վել հաս տա տու թյու նում»

հար ցին տվել են հետ ևյալ պա տաս խա նը. 35% նշե ցին, որ ի րենց շատ քա ղա քա վա րի են

վե րա բեր վել, 58%-ն ի րենց նկատ մամբ վե րա բեր մուն քը ո րա կել են որ պես նոր մալ, 1%-ը (1

ան չա փա հաս) նշե ցին, որ ի րենց նվաս տաց րել են, ի սկ 1%-ը (1 ան չա փա հաս) տվե ցին այլ

պա տաս խան ներ: Հա մե մա տե լով տար բեր հաս տա տու թյուն նե րում պահ վող ան չա փա հաս-

նե րի պա տաս խան նե րը՝ նկա տե լի է դառ նում, որ հա մայն քային կենտ րոն նե րի և ցե րե կային

խնամ քի շա հա ռու ե րե խա նե րը նշել են միայն « շատ քա ղա քա վա րի» և « նոր մալ» պա տաս-

խան նե րի տար բե րակ նե րը: «Ինձ նվաս տաց րել են» պա տաս խա նի տար բե րա կը նշել են

միայն ՔԿՀ պահ վող հարց ված նե րը (3%) (1 ան չա փա հաս), ի սկ Հան րա պե տա կան N1 հա-

տուկ կր թա հա մա լի րի սա նե րի 3%-ը տվել են այլ պա տաս խան` բա ցատ րե լով հետ ևյալ կերպ.

«երբ մենք բար կաց նում ե նք, որ պես պա տիժ մեզ կա րող են ար գե լել այ ցե լել խմ բակ ներ»։

ՔԿՀՀա մայն քային կենտ րոն ներ

(Project Harmony)

ՀՕՖ-ի ցե րե-կային

կենտ րոն ներ

Հան րա պե տա կան N1 հա տուկ

կրթա համալիրԸն դա մե նը

Շատքա ղա քա վա րի

37% (12ան չա փա հաս)

78% (14ան չա փա հաս)

29% (2ան չա փա հաս)

21% (6ան չա փա հաս)

39% (33ան չա փա հաս)

Նոր մալ59% (19

ան չա փա հաս)22% (4

ան չա փա հաս)71% (5

ան չա փա հաս)76% (22

ան չա փա հաս)58% (48

ան չա փա հաս)

Կո պիտ 0% 0% 0% 0% 0%

Ինձնվաս տաց րել

են

3% (1ան չա փա հաս)

0% 0% 0%1% (1

ան չա փա հաս)

Այլ 0% 0% 0%3% (1

ան չա փա հաս)1% (1

ան չա փա հաս)

Ա ղյու սակ 136. Ի նչ պե՞ս են Ձեզ վե րա բեր վել հաս տա տու թյու նում

Փոր ձե լով բա ցատ րել « շատ քա ղա քա վա րի» պա տաս խա նը՝ ե րե խա նե րը հետ ևյալ մեկ նա-

բա նու թյուն ներն են տվել. « շատ լավ են վե րա բեր վել», «որ պես ըն կեր են վե րա բեր վել»,

« հար գա լից ու բա րե համ բույր են վե րա բեր վել», « վե րա բեր վել են մեկ ըն տա նի քի պես»։

« Նոր մալ» պա տաս խա նը տված ե րե խա նե րը հետ ևյալ կերպ են մեկ նա բա նել ի րենց պա-

տաս խան նե րը.

36 Ուսումնասիրության ժամանակ 8 անչափահաս է հայտնել խոշտանգումների և/կամ դաժան վերաբերմունքի ենթարկվելու մասին: 1 Աղյուսակում նշված տվյալները ներկայացնում են անչափահասների պատասխանը այն հարցին, թե ինչպես են իրենց վերաբերվել տարբեր հաստատություններում: Այս տվյալները պարզորեն արտահայտում են նման հաստատություններում անչափահասների կողմից իրենց նկատմամբ վերաբերմունքը: «Խոշտանգումը» հաճախ ընկալվում է որպես «նորմալ» վերաբերմունքը:

ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԸ39

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ– Մարդ կային, հար գան քով, ա զատ,

– Հ նա րա վոր էր օ գտ վել այն ա մե նից, ի նչն օ րեն քով թույ լատր ված էր, ա մեն ի նչ

իր սահ ման նե րում էր,

– Որ ևէ վատ բան չեմ տե սել,

– Ըն կե րա կան, հա րա զա տի նման են վե րա բեր վել, մի ըն տա նի քի պես,

– Ե թե փախ չում եմ, պա տիժ նե րը շատ խիստ չեն, ըն դա մե նը սի րած զբաղ մուն­

քից են զր կում:37.

Ինչ վե րա բե րում է «ինձ նվաս տաց րել են» պա տաս խա նին, ո րը տվել է կա լա նա վոր ված

ե րե խա նե րից մե կը, նա բա ցատ րել է, որ ի րեն ծե ծել են:

8 ե րե խա ներ (ո րոն ցից 5-ը հե տա զո տու թյան ժա մա նակ պահ վել են Ա բո վյա նի ՔԿՀ-ո ւմ)

նշե ցին, որ ի րենք են թարկ վել են ֆի զի կա կան բռ նու թյան: 8 ե րե խա նե րից 7-ը ե ղել են

տղա ներ, 1-ը` աղ ջիկ: Բո լոր 8 ե րե խա նե րը ֆի զի կա կան բռ նու թյան են են թարկ վել ոս-

տի կա նու թյան բաժ նում, ի սկ նրան ցից մե կը (աղ ջի կը)` և ոս տի կա նու թյու նում, և քրե ա-

կա տա րո ղա կան հիմ նար կում: Նրանք տրա մադ րե ցին հետ ևյալ ման րա մաս նե րը.

– «Ինձ ոս տի կա նու թյու նում ծե ծել են, հայ հոյել են, վա խեց րել են»,

– «Ինձ ծե ծել են, ե ղունգ ներս դրել են դռան տակ ու խփել, ոտ նե րիս դու բին­

կայով խփել են, պիս տա լե տը գլ խիս են պա հել»,

– «Ինձ ոս տի կա նու թյու նում ծե ծել են, կանգ նաց րել են, ջուր չեն տվել, ե րեք օր

հաց չեն տվել, եր կու օր զու գա րան չեն թո ղել»,

– « Մեկ ամ բողջ օր ի նձ քն նի չի սե նյա կից տա րել են մեկ այլ սե նյակ, որ տեղ ի նձ

ծե ծել են օ պեր լիա զոր նե րը, հե տո` վե րա դարձ րել են քն նի չի սե նյակ: Դա մի

քա նի ան գամ կրկն վել է: Ու զում էին, որ ար ձա նագ րու թյու նը ստո րագ րեմ»:

Ե րե խա նե րի մեծ մա սը չի կա րո ղա ցել նշել, թե ով է ֆի զի կա կան ճն շում գոր ծադ րել ոս տի-

կա նու թյան բաժ նում` քն նի չը, օ պեր լիա զո րը, թե այլ ոս տի կան ներ:

Բա ցի դրա նից, ե րե խա նե րից եր կու սը նշե ցին, որ ի րենց հետ կո պիտ են վար վել ոս տի կա-

նու թյու նում, սա կայն չցան կա ցան ման րա մաս ներ տրա մադ րել:

37 Այս պատասխանը տվել է հատուկ դպրոցի սաներից մեկը:

ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԸ40

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ Ան չա փա հաս նե րը ոս տի կա նու թյան կող մից դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի

պատ ճա ռը բա ցատ րե ցին ցուց մունք ստա նա լու ցան կու թյամբ. «Ի րենք կար ծում էին, թե

ես շատ հան ցա գոր ծու թյուն ներ եմ կա տա րել, ու զում էին, որ մեղ քը վրաս վերց նեմ», «ես

չխոս տո վա նե ցի», « ցուց մունք տա լու, խոս տո վա նե լու հա մար ի նձ ստի պե ցին ա սել այլ գո­

ղե րի կամ թմ րա դե ղեր օգ տա գոր ծող նե րի տե ղե րը», «ս տի պե ցին ստո րագ րել ար ձա նագ­

րու թյու նը»:

Լր ջա գույն հիմ նախն դիր նե րից է խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի դեպ քե-

րի թեր հա ղոր դու մը ե րե խա նե րի կող մից: Ե րե խա նե րը հակ ված չեն այդ դեպ քե րի մա սին

պատ մել, քա նի որ վա խե նում են վրեժխնդ րու թյու նից, և վս տա հու թյուն չու նեն հա մա կար-

գի նկատ մամբ: Ան պատ ժե լի ու թյու նը տու ժող նե րի մեծ մա սին հա մո զում է, որ բո ղոք ներ-

կա յաց նե լուն ա ռնչ վող ռիս կե րը` պատ ժի և վրեժխնդ րու թյան ռիս կե րը, շատ ա վե լի ծան-

րակ շիռ են, քան մե ղա վո րի պատժ վե լու շատ ցածր հա վա նա կա նու թյու նը, և բո ղոք նե րի

պա կա սը նպաս տում է այն թյուր կար ծի քի ձևա վոր մա նը, թե խն դի րը լուրջ չէ:

Հարց ված ան չա փա հաս նե րի 51%-ը լսել էին այլ ե րե խա նե րի նկատ մամբ դա ժան վե րա-

բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի, այդ թվում` ծե ծի, սե ռա կան բռ նու թյան, հայ հո յան քի,

ա հա բեկ ման դեպ քե րի, սպառ նա լիք նե րի մա սին:

Հարց ված նե րից եր կու սը դա ժան վե րա բեր մուն քի/ խոշ տանգ ման մա սին պատ մել են որ ևէ

մե ծա հա սա կի (ըն կեր ներ, հայր), ի սկ մյուս եր կու սը` ոչ: Այդ ան չա փա հաս նե րից մե կը որ ևէ

մե ծա հա սա կի չի պատ մել, որ պես զի «ա վե լի չտխ րեց նի», ի սկ մյու սը նշել է, ոչ չկար որ ևէ

մե կը, ո ւմ հետ նա կա րող էր կիս վել:

Վերաբերմունքը ոստիկանությունում

Ոս տի կա նու թյան հետ ա ռն չու թյուն ու նե ցած ան չա փա հաս նե րի 45%-ը չկա րո ղա ցան ա սել,

թե ով է ձեր բա կա լել ի րենց: 41%-ը նշե ցին, որ ի րենց բեր ման են են թար կել օ պեր լիա զոր-

նե րը, 7%-ը` քն նի չը, ի սկ 3%-ը ոս տի կա նու թյուն ներ կա յա ցել է կա մո վի: 2%-ը նշե ցին, որ

թա ղայինն է զան գել և կան չել ոս տի կա նու թյուն, որ տեղ ի րեն բռ նել են, ի սկ 2%-ը նշե ցին,

որ ի րենց բեր ման են թար կել է ճա նա պար հային ոս տի կա նու թյու նը:

Ան չա փա հաս նե րի 65%-ը (43 ան չա փա հաս) նշե ցին, որ ոս տի կա նու թյու նում ի րենց տե ղե-

կաց րել են ձեր բա կա լու թյան/ բեր ման են թար կե լու պատ ճառ նե րի մա սին: 21%-ը (14 ան-

չա փա հաս) նշե ցին, որ ի րենք չեն տե ղե կաց վել: 10%-ը (7 ան չա փա հաս) նշել են «չ գի տեմ»

պա տաս խա նը: 2%-ը (1 ան չա փա հաս) նշեց. «Ա սել են` խոս տո վա նի, որ դու ես ա րել», ի սկ

2%-ը (1 ան չա փա հաս) հրա ժար վեց պա տաս խա նել հար ցին:

Ինչ վե րա բե րում է ոս տի կա նու թյան բա ժին նե րում ան չա փա հաս նե րի հան դեպ վե րա բեր մուն-

քին, ա պա հարց ված նե րի 12%-ը նշեց « շատ քա ղա քա վա րի» պա տաս խա նը, 65%-ը` « նոր մալ»,

12%-ը` « կո պիտ», 6%-ը նշեց, որ ի րենց «ն վաս տաց րել են», ի սկ 4%-ը տվեց «այլ» պա տաս խան:

ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԸ41

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄՇատ քա ղա քա վա րի 12%

Նոր մալ 65%

Կո պիտ 12%

Ինձ նվաս տաց րել են 6%

Այլ 4%

Ա ղյու սակ. Ի նչ պե՞ս են Ձեր նկատ մամբ վե րա բեր վել ոս տի կա նու թյան բա ժին նե րում:

« Շատ քա ղա քա վա րի» վե րա բեր մուն քը ան չա փա հաս նե րը չեն մեկ նա բա նել, միայն մե կը

նշեց, որ նրա հետ քա ղա քա վա րի են վար վել, քա նի որ գի տեին թե նա ով է, հա վա նա-

բար ի նկա տի ու նե նա լով իր ծնող նե րին։

Իսկ ոս տի կա նու թյան բա ժան մուն քում նոր մալ վե րա բեր մուն քը մեկ նա բա նե լիս՝ ան չա փա-

հաս նե րը շատ հա ճախ նշում էին դա ժան վե րա բեր մուն քի օ րի նակ ներ՝ «քն նի չը կո պիտ

խո սեց», «ապ տակ եմ ստա ցել»։

Մյուս նե րը նոր մալ վե րա բեր մուն քը բա ցատ րե լիս նշել են, որ նրանց վե րա բեր վել են «ոչ

լավ, ոչ էլ վատ», «ոնց որ պետքն է», « մի քիչ ջղայ նա ցած», « բա րո յա կան շր ջա նակ նե րի

մեջ», « հյու րա սի րում էին սուրճ և ծխա խոտ»։ Ո մանք նշել են նաև « նոր մալ» վե րա բեր-

մուն քի պատ ճառ նե րը՝ « միան գա մից խոս տո վա նել եմ», « քա նի որ ծնող ներս ու դա տա վո­

րը ներ կա էին», « քա նի որ հայրս զին. ծա ռայող է»։

Մեկ նա բա նե լով ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք նե րում կո պիտ վե րա բեր մուն քի դեպ քե րը՝

ան չա փա հաս նե րը նշել են, որ ի րենց ծե ծել են, խփել, են թար կել ֆի զի կա կան ճնշ ման (8

ան չա փա հաս ներ տվել են նման պա տաս խան), հայ հոյել են (6 ան չա փա հաս ներ տվել են

նման պա տաս խան):

«Ինձ նվաս տաց րել են» պա տաս խա նը տված ան չա փա հաս նե րը հետ ևյալ կերպ են ման-

րա մաս նել՝ «ինձ հայ հոյել են», « ծե ծել են, խփել», «ա սել են կճպ լաց նենք», ե ղել են ան գամ

այն պի սի դեպ քեր, ե րբ ան չա փա հա սին ջուր չեն տվել, եր կու օր չեն թո ղել գնա զու գա րան։

Այլ պա տաս խան տված ե րե խա նե րից մե կը նշել է, որ իր վրա բղա վել ե ն։

Վերաբերմունքը ՁՊՎ-ում

ՁՊՎ-ո ւմ ան չա փա հաս ներն ի րենց հան դեպ վե րա բեր մուն քը գնա հա տել են հետ ևյալ

կերպ. 20% նշել են, որ նրանց « շատ քա ղա քա վա րի» են վե րա բեր վել, 63%՝ « նոր մալ», 3%՝

« կո պիտ», 6% նշել են, որ նրանց նվաս տաց րել են, 9% այլ պա տաս խան են տվել։

Շատ քա ղա քա վա րի 20%

Նոր մալ 63%

Կո պիտ 3%

Ինձ նվաս տաց րել են 6%

Այլ 9%

Ա ղյու սակ. Ի նչ պե՞ս են Ձեզ վե րա բեր վել ՁՊՎ-ո ւմ։

ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԸ42

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ Այս հա մա տեքս տում « շատ քա ղա քա վա րի» պա տաս խա նը ան չա փա հաս նե րը բա ցատ րել

են հետ ևյալ կերպ. «ամ բողջ օ րը քնած էի, բան չէին ա սում» և «ին չի կա րիք ու նե ցել եմ,

ա մեն ի նչ տվել են»։

Նոր մալ վե րա բեր մուն քը բա ցատ րե լիս ան չա փա հաս նե րը ման րա մաս նել են, որ « հարց նում

էին՝ ին չի կա րիք կա և տա լիս էին», « հան գիստ էր, միայն ոս տի կա նու թյան աշ խա տա կից­

նե րը շատ էին», « սո վո րա կան»։

«Ինձ նվաս տաց րել են» պա տաս խա նի տար բե րա կը մեկ նա բա նել են հետ ևյալ կերպ՝

« հայ հոյել են» (2 հո գի), «ինձ ի ջեց րել են նկուղ և ծե ծել են» (ՁՊՎ-ո ւմ ֆի զի կա կան բռ նու-

թյան մա սին պատ մել է մեկ հարց վող)։

Քննիչի վերաբերմունքը

Քն նի չի վե րա բեր մուն քը ան չա փա հաս նե րի 71% հա մա րել են « նոր մալ», 23%՝ « շատ քա ղա-

քա վա րի», ի սկ 6% (2 հո գի)՝ կո պիտ։

Շատ քա ղա քա վա րի 23%

Նոր մալ 71%

Կո պիտ 6%

Ն վաս տաց րել է 0%

Ա ղյու սակ. Ի նչ պե՞ս է քն նի չը Ձեզ վե րա բեր վել։

Այն ան չա փա հաս նե րը, ով քեր քն նի չի վե րա բեր մուն քը հա մա րել են « նոր մալ», հետ ևյալ

կերպ են մեկ նա բա նել այն.

– «ա մեն ի նչ նոր մալ էր»,

– « չէր վի րա վո րում»,

– « չի կա րե լի ա սել` լավ, քա նի որ լիար ժեք չէր տե ղե կաց րել օ րեն քի վե րա բե-

րյալ ո րոշ բա ներ»,

– « լավ քն նիչ էր, ա սում էր, ե թե դու ես ա րել` ա սա, ի սկ ե թե չէ, ա սա, որ դու չես»,

– «ծ խա խոտ էր ա ռա ջար կում»,

– « ջա հել 22 տա րե կան տղա էր»,

– « Խոս քով է հաս կաց րել»:

Քն նի չի վե րա բեր մուն քը կո պիտ են հա մա րել հարց ված ան չա փա հաս նե րից եր կու սը: Մե-

կը նշել է, որ քն նի չը նրան գո ռա լով ճն շում էր, որ նա ճիշտն ա սի, որ քն նիչն ա մեն բան

ի մա նա: Մյուս հարց վո ղը պատ մեց, որ քն նիչն ի րեն ա հա բե կել է` ստի պե լով խոս տո վա նել.

« Հենց վիզ չառ նես, տա նե լու ե նք ՊԱԿ­ի նկու ղը»:

ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԸ43

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄԴատավորի վերաբերմունքը

Շատ քա ղա քա վա րի 43%

Նոր մալ 57%

Կո պիտ 0%

Ինձ նվաս տաց րել են 0%

Ա ղյու սակ. ի նչ պե՞ս է Ձեզ վե րա բեր վել դա տա վո րը:

Դա տա վո րի վե րա բեր մուն քը ան չա փա հաս նե րի 43% գնա հա տել են որ պես « շատ քա ղա-

քա վա րի», 57%՝ « նոր մալ»։ Բա ցատ րե լով « նոր մալ» գնա հա տա կա նը՝ ան չա փա հաս նե րը

նշել են, որ դա տա վո րը հար գան քով էր խո սում, կար գի հա մա ձայն, դա տա վո րը նկա տո-

ղու թյուն ա րեց քն նի չին, քա նի որ նա չէր այ ցե լել ան չա փա հա սին, ի սկ ազ գու թյամբ ռուս

ան չա փա հա սը նշել է, որ դա տա վո րը թարգ մա նիչ էր տրա մադ րել, այն պա րա գա յում, ե րբ

ոս տի կան նե րը չէին տրա մադ րել։

Ան չա փա հաս նե րի 50% հա մա րում են, որ դա տավ ճի ռը և պա տի ժը ար դար են ե ղել, 18% դժ վա-

րա ցան պա տաս խա նել, ի սկ 32% կար ծում են, որ դա տավ ճի ռը և պա տի ժը ար դար չեն ե ղել

(9 հո գի), նշե լով, որ նրանց շատ են դա տել, հան ցա գոր ծու թյա նը ճիշտ ո րա կում չէր տր ված,

հաշ վի չա ռան ան չա փա հա սի հո գե բա նու թյու նը, հու սա հա տու թյու նը, ան ձնա կան կյան քը,

« հաշ վի չա ռան, որ ա ռա ջին ան գամ եմ հան ցա գոր ծու թյուն կա տա րել և ան չա փա հաս եմ»։

Փորձագետների գնահատականը ՁՊՎ-ում և ՔԿՀ-ում վերաբերմունքի վերաբերյալ

Փոր ձա գի տա կան հարց ման շր ջա նակ նե րում դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե-

րի հիմ նախնդ րի քն նար կու մը ցույց տվեց, որ ՁՊՎ-նե րի աշ խա տա կից ներն ա մեն կերպ

պն դում են, որ դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի օ րի նակ ներն ի րենց հիմ նար-

կում ի սպառ բա ցա կա յում են, բա ցառ ված են. «Ն ման բան ՁՊՎ­ո ւմ տե ղի չի ու նե նում»,

ի սկ մյուս հաս տա տու թյուն նե րի մա սին նրանք տե ղյակ չեն։ ՔԿՀ-նե րի աշ խա տա կից նե րը

նմա նա պես նշում են, որ կա լա նա վոր ված նե րի պա հե լու վայ րում և ո ւղ ղիչ հիմ նար կում

ֆի զի կա կան պա տիժ եր բեք չի կի րառ վում, ի սկ հար ցաքն նու թյան ըն թաց քում և ՁՊՎ-նե-

րում՝ կի րառ վում է հազ վա դեպ։ Նույն մի տու մը նկատ վում էր քն նի չի և դա տա խա զի հետ

հար ցազ րույց նե րում. նրանք նշում էին, որ դա ժան վե րա բեր մունքն ան չա փա հաս նե րի

նկատ մամբ ա ռա վել հա ճախ տե ղի է ու նե նում կեն ցա ղում, փո ղո ցում, հա սա րա կա կան

վայ րե րում՝ փոր ձե լով շր ջան ցել ու սում նա սի րու թյան բուն ա ռար կան։

Փաս տա բան նե րը և դա տա վոր նե րը հակ ված էին հա վա տալ, որ դա ժան վե րա բեր մուն քի

դեպ քեր կա րող են առ կա լի նել վե րոն շյալ հաս տա տու թյուն նե րից յու րա քան չյու րում, սա-

կայն ստույգ տվյալ ներ չկան. « Չի բա ցառ վում, որ դա ժան վե րա բեր մուն քի դեպ քեր լի նում

են և ոս տի կա նու թյան բա ժան մուն քում, և ՁՊՎ­ո ւմ և ՔԿՀ­ո ւմ, սա կայն դրանք չեն ֆիքս­

վում», նշեց Է րե բու նի և Նու բա րա շեն վար չա կան շր ջան նե րի ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան

դա տա րա նի դա տա վոր նե րից մե կը:

ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԸ44

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ Հարկ է նշել, որ բո լոր հարց վող նե րը հար ցազ րույ ցի ըն թաց քում տե ղին չէին հա մա րում

« խոշ տան գում ներ» հաս կա ցու թյան կի րա ռու մը քն նարկ վող հա մա տեքս տում.38 « Խոշ տան գում,

որ պես եր ևույթ չի նկատ վում», նշեց վե րաքն նիչ դա տա րա նի դա տա վոր նե րից մե կը:

Խոշտանգումների, դաժան վերաբերմունքի կիրառում

Փոր ձա գի տա կան հար ցազ րույց նե րի ար դյուն քում պարզ դար ձավ, որ դա ժան վե րա բեր-

մունքն ա ռա վել հա ճախ տե ղի է ու նե նում ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք նե րում՝ ար գե լան-

քի վերց նե լիս և հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ, ա վե լի հազ վա դեպ՝ որ պես պատ ժա մի ջոց

հրա հանգ նե րին չեն թարկ վե լու հա մար։ Դա ժան վե րա բեր մուն քը հիմ նա կա նում գոր ծադր-

վում է օ պեր լիա զոր նե րի կող մից, քա նի որ նրանք ան չա փա հա սի հետ ա ռան ձին են հան-

դի պում։ Դա ժան վե րա բեր մուն քը ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք նե րում հիմ նա կա նում կի-

րառ վում է ցուց մունք, խոս տո վա նու թյուն կոր զե լու նպա տա կով։

Դա ժան վե րա բեր մուն քի հա ճախ հան դի պող տե սա կը ծեծն է՝ մի քա նի ապ տա կի տես քով։

Նվաս տա ցու ցիչ վե րա բեր մուն քի դեպ քե րը ա վե լի բազ մաբ նույթ են, բայց դրանք ա վե լի

դժ վար է բա ցա հայ տել: Խոս քը գնում է մաս նա վո րա պես, հայ հո յան քի, կոպ տու թյան, ան-

տար բե րու թյան, հար ցե րին լու ծում չտա լու, բղա վե լու, հո գե բա նա կան ճն շում կի րա ռե լու,

սպառ նա լիք նե րի, ա հա բեկ ման և ստո րաց ման մա սին։

«Յու րա քան չյուր ան չա փա հաս էլ կա րող է ծե ծի են թարկ վել», նշեց Է րե բու նի և Նու բա-

րա շեն վար չա կան շր ջան նե րի ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա տա րա նի դա տա վոր նե րից

մե կը: Փոր ձա գետ նե րը, սա կայն, նշե ցին մի քա նի օ րի նա չա փու թյուն ներ.

– « Սո ցիա լա պես ա պա հով ված ե րե խա նե րին ա վե լի քիչ են ճն շում, քա նի որ

ծնող նե րից սպա սե լիք ներ ու նեն»,39

– « Խեղճ ե րե խե քա նե րին խա բում են կամ ա հա բե կում, ի սկ ագ րե սիվ նե րին

խփում են կամ գո ռում, որ կար գի հրա վի րեն։ Ագ րե սիվ ներն են են թարկ վում

դա ժան վե րա բեր մուն քի, ով քեր ա վե լի ըմ բոստ են, ի սկ ա վե լի հան գիստ նե րի

հետ ա վե լի հեշտ է, ո ւժ կի րա ռել պետք չէ»,

– « Ծեծ կի րառ վում է ակ տիվ և չեն թարկ վող նե րի նկատ մամբ, ի սկ նվաս տա ցու­

ցիչ վե րա բեր մունք՝ ֆի նան սա կան վատ վի ճա կում գտն վող նե րի նկատ մամբ,

գի շե րօ թիկ դպ րո ցի ե րե խա նե րի հան դեպ»,

– «Ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք նե րում դա ժան վե րա բեր մուն քը կի րառ վում

է ակ տիվ նե րի նկատ մամբ, ի սկ ՔԿՀ­ո ւմ ագ րե սիվ նե րին վերց նում են ի րենց

38 ՀԿ-ների սոցիալական աշխատողներից մեկը «խոշտանգում» եզրույթի վերաբերյալ ասաց. «Այդ ի՞նչ բառ եք օգտագործում: Ձևակերպումը փոխեք, հետո հարց տվեք»:39 Ի նկատի ունենալով, որ ոստիկանությունը նախընտրում է կաշառքները:

ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԸ45

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄձեռ քի տակ, որ հե տո օգ տա գոր ծեն»:40

Փոր ձա գետ նե րի դի տար կում նե րի հա մա ձայն, ՔԿՀ-նե րում դա ժան վե րա բեր մուն քի դեպ-

քե րը նվա զել ե ն։ « Հի մա այդ պի սի վե րա բեր մունք միայն շատ դժ վար դաս տիա րակ վող

ե րե խա նե րի դեպ քում է լի նում, ե րբ ման կա վար ժա կան ոչ մի հնարք չի օգ նում», նշեց Եր-

ևա նի դա տա վոր նե րից մե կը: « Նախ կի նում ծե ծը հա ճախ էր, հի մա նվա զել է, հի մա հիմ­

նա կա նում նվաս տա ցու ցիչ վե րա բեր մունքն է առ կա», ա սաց փաս տա բան նե րից մե կը:

ՀԿ ներ կա յա ցու ցիչ ներն ա ռանձ նաց րել են դա ժան վե րա բեր մուն քի ևս մեկ հա մա տեքստ՝

դպ րոց նե րում հրա հանգ նե րին չեն թարկ վե լու հա մար։ Նրանք նշել են, որ նվաս տա ցու-

ցիչ վե րա բեր մուն քի դեպ քե րը դպ րոց նե րում ա վե լի հա ճա խա կի են, քան` այլ հաս տա տու-

թյուն նե րում:

40 Դա արվում է` վերահսկելով հաստատությունում պահվող այլ երեխաների վարքը: Ակտիվ անչափահասներն օգտագործվում են որպես գործիք: Ուստի, դաժան վերաբերմունքը կիրառվում է անուղղակիորեն` ոչ թե աշխատողների, այլև` ակտիվ անչափահասների կողմից:

ՁԵՐԲԱԿԱԼՈՒԹՅԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ46

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ

ՁԵՐԲԱԿԱԼՈՒԹՅԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸԱն չա փա հաս նե րին ձեր բա կա լե լու հան գա մանք նե րը շատ տար բեր են: ՔԴՕ-ի 205-րդ

հոդ վա ծի հա մա ձայն, վկան, տու ժո ղը, կաս կա ծյա լը և մե ղադ րյա լը քն նի չի մոտ կանչ վում

են ծա նու ցագ րով, ան չա փա հաս նե րը կանչ վում են ի րենց օ րի նա կան ներ կա յա ցու ցիչ նե րի

մի ջո ցով:

Ա ռա վել հա ճախ՝ 26% (9 ան չա փա հաս) դեպ քե րում, ան չա փա հաս նե րին ձեր բա կա լել են

տա նը: Ոս տի կան նե րը ներ կա յա ցել են և տա րել են ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք: 21% (7

ան չա փա հաս) դեպ քե րում դր սից մե քե նայով տա րել են ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք,

6%-ո ւմ (2 ան չա փա հաս)` ի րենք են ներ կա յա ցել ոս տի կա նու թյուն։ Մնա ցած պա տաս խան-

նե րը հան դի պել են մե կա կան ան գամ, սա կայն ու սում նա սի րու թյան ա ռար կայի տե սան-

կյու նից շատ կար ևոր են.

– «USB կա բե լով կա պել են ձեռ նե րը, ձեռ նաշղ թա նե րով, հե տո ոս տի կա նու թյան

մե քե նայով տա րան բա ժին»,

– «ըն կե րոջ տանն են բռ նել»,

– « ժո ղո վուր դը բռ նեց, ոս տի կա նու թյուն կան չե ցին»,

– « գի շե րը ծա նոթ նե րից մե կը` տղա, զան գել էր, ա կումբ ե նք գնա ցել, հե տո ան­

մի ջա պես ներ կա յա ցել են Հա յաս տա նի քնն չա կա նից և ձեր բա կա լել, տա րել են

ՁԵՐԲԱԿԱԼՈՒԹՅԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ47

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄԷ րե բու նի բա ժին ավ տո մե քե նայով»,

– «ա ռանց ծա նուց ման ե կան, ա սա ցի ո ւր եք տա նում, ա սա ցին կգ նանք, կի մա­

նաս»,

– «ե րե կո յան 22:00 10­15 հո գով ձեռ նաշղ թա հագց րին, տա րան բա ժին, մի օր

մնա ցի բաժ նում, ոչ մի հարց չեն տվել»,

– « զան գել, կան չել են»։

Իսկ ձեր բա կա լու թյան պատ ճա ռը 83% (29 ան չա փա հաս) դեպ քե րում ե ղել է հան ցանք կա-

տա րե լու մեջ ան մի ջա կա նո րեն ծա գած կաս կա ծան քը, 17% (6 ան չա փա հաս)՝ ձեր բա կա լե-

լու մա սին ո րո շու մը։

Ար ձա նագ րու թյան մեջ նշում ներ և/ կամ փո փո խու թյուն ներ կա րո ղա ցել են ա նել հարց ված

ան չա փա հաս նե րի 37%-ը (24 ան չա փա հաս): 46%-ը (30 ան չա փա հաս) նշել են, որ լրա ցու-

ցիչ նշում ներ կա տա րե լու կա րիք չի ե ղել: 11% (7 ան չա փա հաս) չկա րո ղա ցան պա տաս խա-

նել այս հար ցին։ Ի սկ 6% (4 ան չա փա հաս) նշել են, որ ու զե ցել են փո փո խու թյուն մտց նել,

բայց նրանց թույլ չեն տվել:

Ան չա փա հաս նե րի հետ հար ցազ րույց նե րի հա մա ձայն, ար ձա նագ րու թյան մեջ ամ սա թիվն

ու ժա մը հիմ նա կա նում հա մա պա տաս խա նում էր ի րա կա նու թյա նը (64%): Հարց ված նե րի

5%-ը (3 հո գի) նշել են, որ այն չի հա մա պա տաս խա նել ի րա կա նու թյա նը, ի սկ 30%-ը չեն հի-

շել։ Ան չա փա հաս նե րը ման րա մաս նել են, որ ար ձա նագ րու թյան մեջ գր ված էր այլ ամ սա-

թիվ՝ ե րեք օր տար բե րու թյամբ: Մեկ այլ դեպ քում ջնջ ված էր, ու րիշ բան էր գր ված։

Ձեր բա կա լու թյան ար ձա նագ րու թյու նը պետք է կազ մել ան ձին բեր ման են թար կե լուց հե-

տո 3 ժամ վա ըն թաց քում:41 Այս ժա մա նա կա հատ վա ծը հա ճախ օգ տա գործ վում է խոս-

տո վա նու թյուն կոր զե լու և/ կամ ա պա ցույց ներ ստա նա լու նպա տա կով` նախ քան բեր ման

են թարկ վա ծին պաշ տո նա պես հան ցա գոր ծու թյան մեջ կաս կած վող ան ձ ճա նա չե լը և իր

ի րա վունք նե րի մա սին ծա նու ցե լը: Այս պրակ տի կան հղի է դա ժան վե րա բեր մուն քի ա ռա-

վել բարձր ռիս կով: Ձեր բա կալ ման ար ձա նագ րու թյուն ներ կազմ վել են ե րեք ժա մից ա վե լի

եր կար ժամ կե տում դեպ քե րի 37%-ո ւմ: 28% դեպ քե րում դրանք կազմ վել են ե րեք ժամ վա

ըն թաց քում: Ան չա փա հաս նե րի 34%-ը չկա րո ղա ցան նշել, թե որ քան ժա մա նակ է պա հանջ-

վել ձեր բա կա լու թյան ար ձա նագ րու թյու նը կազ մե լու հա մար։ Հարկ է նշել, որ հե տա զո-

տու թյան ըն թաց քում ան չա փա հաս նե րը վկայել են այս ժամ կե տի լուրջ խախ տում նե րի

մա սին. ե ղել են դեպ քեր, ե րբ ար ձա նագ րու թյու նը կազմ վել է 3-4 ժամ հե տո, մի դեպ քում՝

10 ժամ հե տո, ևս մեկ դեպ քում` հա ջորդ օ րը, մեկ օր հե տո, ան չա փա հաս նե րից մե կը չկա-

րո ղա ցավ հս տակ հի շել՝ ե րբ, բայց նշեց, որ ար ձա նագ րու թյու նը կազմ վել է ա վե լի ո ւշ քան

ե րեք ժամ հե տո։ Ձեր բա կա լու թյան ար ձա նագ րու թյան կազ մու մը հա ճախ գե րա զան ցել է

41 Քրեական դատավարության օրենսգիրք, հոդված 1311:

ՁԵՐԲԱԿԱԼՈՒԹՅԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ48

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ օ րենսդ րու թյամբ նա խա տես ված ե րեք ժա մյա սահ մա նը, ո րը քա նիցս նկատ վել է նաև մի-

ջազ գային կա ռույց նե րի կող մից:42

Ան չա փա հաս նե րի 45%-ը կա րո ղա ցել են կար դալ ձեր բա կա լու թյան մա սին ար ձա նագ-

րու թյու նը մինչև այն ստո րագ րե լը, 42%-ը՝ չեն կա րո ղա ցել: 12%-ը չկա րո ղա ցան պա տաս-

խա նել այս հար ցին։ Նրանք, ով քեր չեն կա րո ղա ցել կար դալ ար ձա նագ րու թյու նը բե րե-

ցին հետ ևյալ ման րա մաս նե րը. ո մանք չեն ցան կա ցել կար դալ, մյուս նե րը ստո րագ րել են

ա ռանց կար դա լու, ո րոշ դեպ քե րում կար դա ցել է օ րի նա կան ներ կա յա ցու ցի չը և տվել է,

որ ան չա փա հա սը ստո րագ րի։ Ե ղել են դեպ քեր, ե րբ կար դա ցել են ոս տի կա նու թյան աշ-

խա տա կից նե րը/քն նի չը և ան չա փա հա սը ստո րագ րել է։ 4 ան չա փա հաս նշել են, որ չեն

կար դա ցել, քա նի որ շատ խառն ված են ե ղել այդ պա հին, վատ են զգա ցել, «ու ղեղս չէր

աշ խա տում»։ Ան չա փա հաս նե րից մե կը հայե րեն չի կար դում և չի հաս կա նում, այդ ի սկ

պատ ճա ռով չի կար դա ցել ար ձա նագ րու թյու նը։ Ե վս մե կը նշել է, որ նրան շտա պեց րել են,

չեն սպա սել, որ կար դա՝ պատ ճա ռա բա նե լով, որ ժա մա նակ չկա։

Կա լա նա վո րե լու կամ խա փան ման այլ մի ջոց կի րա ռե լու մա սին ո րո շում կա յաց նե լու ժամ-

կե տի ը նդ հա նուր տևո ղու թյու նը չի կա րող գե րա զան ցել 72 ժա մը:43 Այս ա ռու մով չկան ան-

չա փա հաս նե րին վե րա բե րող հա տուկ դրույթ ներ: Ձեր բա կա լու մը չի կա րող տևել ար գե-

լան քի վերց նե լու պա հից 72 ժա մից ա վե լի:44 Այդ ժամ կե տի ըն թաց քում ձեր բա կալ վա ծը

պետք է պահ վի ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ րում: Այս ժամ կետն օգ տա գործ վում

է նաև ձեր բա կալ ված ան ձին մե ղադ րանք ներ կա յաց նե լու հա մար:

Մե ղադ րան քը 72 ժամ վա ըն թաց քում է ա ռա ջադր վել 71% դեպ քե րում, 15%-ո ւմ (5 դեպք)՝

ա վե լի ո ւշ, ևս 15%-ը (5 դեպք) չկա րո ղա ցան հի շել, թե ե րբ է ա ռա ջադր վել մե ղադ րան քը։

Ան չա փա հաս նե րի մե ծա մաս նու թյու նը (51%) ձեր բա կալ ված մնա ցել են ե րեք օր (72 ժամ),

21%-ը` ե րեք օ րից պա կաս, 21%-ը` ե րեք օ րից ա վե լի եր կար` մինչև յոթ օր: Հարց ված նե րից

մե կը նշեց, որ ի րեն 21 օ րե րի ըն թաց քում ե րեք օ րը մեկ տա րել են ոս տի կա նու թյան բա-

ժան մունք, ի սկ մե կը չկա րո ղա ցավ հի շել:

Ան չա փա հաս նե րի 63%-ը պահ վել է ոս տի կա նու թյու նում 24 ժա մից պա կաս, 31%-ը` պահ վել

են մե կից ե րեք օր, 3%-ը (1 հո գի) պահ վել է հինգ օր, ի սկ հարց ված նե րից մե կը չկա րո ղա-

ցավ հի շել, թե որ քան եր կար են ի րեն պա հել ոս տի կա նու թյան բա ժան մուն քում: Հարց-

ված նե րից մե կը նշեց, որ ին քը մնա ցել է ոս տի կա նու թյան բա ժան մուն քում 10 օր, ա պա`

42 Տես Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի զեկույցը 2006 թվականի ապրիլի 2-ից 12-ը Հայաստան կատարած այցելության վերաբերյալ, CPT/Inf (2007) 47, պարբերություններ 20-22, 25: Տես Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի զեկույցը 2010 թվականի մայիսի 10-ից 21-ը Հայաստան կատարած այցելության վերաբերյալ, CPT/Inf (2011) 24, պարբերություն 9: Տես Եվրոպայի խորհրդի Մարդու իրավունքների հանձնակատար Թոմաս Համարբերգի հայաստանյան հատուկ առաքելության զեկույցը, Երևան, 12-15 մարտի, 2008 թ., CommDH (2008) 11 REV Strasbourg, բաժին 11:43 Քրեական դատավարության օրենսգիրք, հոդվածներ 11.3, 128-1311: 2005 թվականի սահմանադրական փոփոխություններով կրճատվեց ոստիկանությում պահման տևողությունը, որը նախկինում 96 ժամ էր:44 ՀՀ Սահմանադրություն, հոդված 16: Քրեական դատավարության օրենսգիրք, հոդված 11:

ՁԵՐԲԱԿԱԼՈՒԹՅԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ49

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄտար վել է ՁՊՎ: Մեկն էլ նշեց, որ ի րեն « տաս ժամ պա հել են խցում, ա պա` տա րել են

դպ րոց»:

Հարցաքննության տևողությունը

Հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ ան չա փա հաս նե րից ա մե նակրտ սե րը ե ղել է 9 տա րե կան:45

Մինչև 16 տա րե կան նե րը կազ մել են 48%, 16 տա րե կան նե րը՝ 38%, 17 տա րե կան նե րը՝ 14%:

Ք ԴՕ-ի 2051 հոդ վա ծի հա մա ձայն ան չա փա հա սի հար ցաքն նու թյու նը չի կա րող տևել եր կու

ժա մից ա վե լի ա նընդ մեջ: Հար ցաքն նու թյու նը կա րող է շա րու նակ վել հանգս տի և սն վե լու

հա մար ան հրա ժեշտ մեկ ժամ ը նդ մի ջում տրա մադ րե լուց հե տո: Ամ բողջ օր վա ըն թաց քում

հար ցաքն նու թյան ը նդ հա նուր տևո ղու թյու նը չի կա րող գե րա զան ցել վեց ժա մը:

Մեկ հար ցաքն նու թյու նը 50% դեպ քե րում տևել է մինչև 2 ժամ, 33% (22 դեպք) դեպ քե րում՝

2 ժա մից ա վե լի, հարց ված նե րի 17% չկա րո ղա ցան հի շել, որ քան է տևել մեկ հար ցաքն նու-

թյու նը։

Մեկ օր վա ըն թաց քում հար ցաքն նու թյու նը տևել է մինչև 6 ժամ 65% դեպ քե րում։ 24% (16

դեպք) դեպ քե րում այն տևել է 6 ժա մից ա վել։ Ան չա փա հաս նե րի 11% չկա րո ղա ցան հի շել,

որ քան է տևել հար ցաքն նու թյու նը։

45 Հարկ է հիշատակել, որ մինչև 14 տարեկան անչափահասներին «զրույցների» համար ոստիկանություն տանելը հաճախ հանդիպող երևույթ է: Ոստիկանության բաժին մուտք գործելիս այդ երեխաները չեն գրանցվում, և պրակտիկայում նրանց նկատմամբ ոչ միշտ են կիրառվում երաշխիքները (ծնողի, մանկավարժի ներկայություն): Երևան քաղաքի ոստիկանության կենտրոնի բաժնում աշխատողներից մեկը նշեց, որ իրենք իրավունք չունեն մինչև 14 տարեկան անչափահասին տանել ոստիկանության բաժին, որի հետևանքով էլ իրենք այդ դեպքերը չեն գրանցում մատյանում:

ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ ԲԱՑԱՌՄԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ50

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ ԲԱՑԱՌՄԱՆ

ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ

Անձի իրավունքների մասին տեղեկացումը

Ք րե ա կան դա տա վա րու թյան օ րենսգր քի հա մա ձայն, կաս կա ծյալ նե րին և մե ղադ րյալ նե-

րին պետք է ձեր բա կա լու թյու նից ան մի ջա պես հե տո տրա մադ րել նրանց ի րա վունք նե րը

պա րու նա կող գրա վոր փաս տա թուղթ (հա մա պա տաս խա նա բար 63.2.2-րդ և 65.2.2-րդ

հոդ ված ներ): « Ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձանց պա հե լու մա սին» ՀՀ օ րեն քով

(13-րդ և 29-րդ հոդ ված ներ) պա հանջ վում է ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձանց

ըն դա մե նը բա ցատ րել նրանց ի րա վունք նե րը:

Ոս տի կա նու թյան հետ ա ռն չու թյուն ու նե ցած ան չա փա հաս նե րի 52%-ը նշեց, որ ի րենց ի րա-

վունք նե րը և պար տա վո րու թյուն նե րը բա նա վոր բա ցատր վել են ի րենց: 32%-ը նշե ցին, որ

ի րենք ը նդ հան րա պես չեն տե ղե կաց վել: 16%-ը չկա րո ղա ցան պա տաս խա նել:

չգիտեմ16%

այո52%

ոչ32%

Գ ծա պատ կեր 2. Ձեզ բա նա վոր բա ցատ րե՞լ են Ձեր ի րա վունք նե րը և պար տա վո րու թյուն նե րը:

Նախ կի նում ձեր բա կալ ված ան չա փա հաս նե րի 43%-ը նշե ցին, որ ի րենք ձեր բա կա լու թյու-

նից հե տո գրա վոր տե ղե կաց վել են ի րենց բո լոր ի րա վունք նե րի և պար տա վո րու թյուն նե րի

մա սին: 31%-ն ա սա ցին, որ ը նդ հան րա պես չեն տե ղե կաց վել: 23%-ն ա սա ցին «չ գի տեմ»,

ի սկ հարց ված նե րից մե կը (3%) նշեց, որ տե ղե կաց վել է փաս տա բա նի կող մից:

Ան չա փա հաս նե րի 51%-ը չեն ըն թեր ցել ձեր բա կա լու թյան ար ձա նագ րու թյան մեջ ի րա-

վունք նե րին և պար տա վո րու թյուն նե րին նվիր ված բա ժի նը (մե կը նշեց, որ իր հայրն է ըն-

թեր ցել և տվել ի րեն` ստո րագ րե լու, ի սկ մեկ այլ ան չա փա հաս նշեց, որ ի նքն ազ գու թյամբ

ռուս է, չի կա րո ղա ցել կար դալ, քա նի որ հայե րեն չի հաս կա նում, և թարգ մա նու թյուն չի

ա պա հով վել): Ըն դա մե նը 29%-ն են փաս տա թուղ թը ըն թեր ցել: 20%-ն ա սա ցին «չ գի տեմ»:

ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ ԲԱՑԱՌՄԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ51

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄԱրգելանքի տակ վերցնելու մասին ծանուցումը

Ար գե լան քի տակ վերց նե լու մա սին ծա նու ցե լու ի րա վունքն ամ րագր ված է Քրե ա կան դա-

տա վա րու թյան օ րենսգր քի 63.2.9-րդ և 65.2.9–րդ հոդ ված նե րով: ՔԴՕ-ի հա մա ձայն, ծա-

նու ցու մը պետք է տալ 12 ժամ վա ըն թաց քում:

Նույն ի րա վուն քը նա խա տես ված է «Ոս տի կա նու թյան մա սին» օ րեն քի 5-րդ հոդ վա ծով:

Այ նու հան դերձ, այն ձևա կերպ ված է այն պես, որ կի րա ռե լի է ան ձին բեր ման են թար կե լուց

հե տո ե րեք ժամ վա ըն թաց քում, և մեր ձա վոր ազ գա կան նե րից զատ կա րող են ծա նուց վել,

մաս նա վո րա պես, բեր ման են թարկ վա ծի գոր ծա տուն կամ ու սում նա կան հաս տա տու թյու-

նը:

Ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք բեր ված ե րե խա նե րի 74%-ը կա րո ղա ցել են կապ հաս տա-

տել ի րենց բա րե կամ նե րի կամ ցան կա ցած այլ ան ձի հետ, 24%-ը՝ չեն կա րո ղա ցել, 2%-ը

չկա րո ղա ցան պա տաս խա նել այս հար ցին։

չգիտեմ2%

այո74%

ոչ24%

Գ ծա պատ կեր 3. Դուք կա րո ղա ցե՞լ եք կապ հաս տա տել Ձեր բա րե կամ ե րի կամ այլ ան ձի հետ։

Ձեր բա կա լու թյու նից/ բեր ման են թար կե լուց հե տո հա րա զատ նե րի կամ այլ ան ձի հետ

ա ռա ջին ան գամ ան չա փա հաս նե րի 66%-ն ան մի ջա պես (մեկ ժամ վա ըն թաց քում) կապ են

հաս տա տել, 9%-ը կապ են հաս տա տել 12 ժամ վա ըն թաց քում, 23%-ը (12 հո գի) կա րո ղա ցել

են կապ հաս տա տել 24 և ա վե լի ժամ հե տո, 2%-ը՝ չկա րո ղա ցան հի շել, թե ե րբ են կապ

հաս տա տել։ Ե րե խա նե րից մե կը նշեց, որ կա րո ղա ցել է կապ հաս տա տել հա րա զատ նե րի

հետ միայն մեկ օր ան ց, «երբ բո լոր ցուց մունք նե րը տվել, վեր ջաց րել էի»։

ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ ԲԱՑԱՌՄԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ52

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ

24 և ավելի ժամ հետո

9%

չեմ հիշում2%

անմիջապես66%

12 ժամվա ընթացքում

9%

Գ ծա պատ կեր 4. Ե ՞րբ եք ա ռա ջին ան գամ կապ հաս տա տել Ձեր հա րա զատ նե րի կամ այլ ան ձի հետ ձեր բա կա լու թյու նից/

բեր ման են թար կե լուց հե տո։

Ան չա փա հաս նե րի 65%-ը ձեր բա կա լու թյու նից հե տո ա ռա ջին ան գամ կապ են հաս տա տել

հա րա զատ նե րի կամ այլ ան ձի հետ ան մի ջա կան հան դիպ ման ժա մա նակ, 31%-ը՝ հե ռա խո-

սով։ Հարց ված նե րի 2%-ը չկա րո ղա ցան հի շել ի նչ պես են կապ վել հա րա զատ նե րի հետ, ևս

2%-ը (1 հո գի) նշեց, որ չի ցան կա ցել կապ հաս տա տել ծնող նե րի հետ։

Ան չա փա հա սի ծնող նե րը կամ խնա մա կալ նե րը միշտ չեն ան մի ջա պես տե ղե կաց վում ե րե-

խային ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք բե րե լու վե րա բե րյալ։ Այն դեպ քե րը, ե րբ ծնող նե րը

ժա մա նա կին չեն տե ղե կաց վում հարց ված ան չա փա հաս նե րից մե կը մեկ նա բա նեց հետ-

ևյալ կերպ՝ «քն նիչն վա խեց նում է, ի նչ պետք է ի մա նում, հե տո նոր ծնո ղին է տե ղե կաց­

նում»։ Փաս տա բան նե րը նույնն են պն դում՝ ե րե խայի ծնող նե րը կամ խնա մա կալ նե րը չեն

տե ղե կաց վում ե րե խային ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք բե րե լու մա սին օ րեն քով սահ-

ման ված ժա մա նա կա հատ վա ծում, « թույլ չեն տա լիս, որ ե րե խան զան գի մինչև գործ հա­

րու ցե լը, ի սկ այդ ըն թաց քում գո նե բա նա վոր տե ղե կու թյուն ներ են հա վա քում ե րե խայից»։

Հա ճախ ե րե խայից բա ցատ րու թյուն են վերց նում, հե տո են ծնո ղին կան չում։ Օ րեն քը չի

պա հան ջում բա ցատ րու թյուն վերց նե լու ըն թաց քում ոչ օ րի նա կան ներ կա յա ցուց չի, ոչ էլ

փաս տա բա նի ներ կա յու թյուն։ Ծնող նե րին կան չում են ու շաց մամբ, որ պես զի ցուց մունք

վերց նեն: Ծնող նե րին ժա մա նա կին չտե ղե կաց նե լու փաս տը խախ տում նե րի բազ մա թիվ

հնա րա վո րու թյուն ներ է ստեղ ծում: Ան չա փա հա սին ա սում են, որ փաս տա բան կա րող է

կան չել, կամ կա րող է լռել այն ժա մա նակ, ե րբ ար դեն ստո րագ րել է։ Լի նում են դեպ քեր,

ե րբ ծնո ղին կան չե լուց ա ռաջ ե րե խային ա հա բե կում են, ստի պում են, որ մա քուր թղ թի

տակ ստո րագ րի։

Փաստաբանի, օրինական ներկայացուցչի կամ մանկավարժի ներգրավումը

Հան ցա գոր ծու թյան մեջ մե ղադր վող ան չա փա հաս նե րի ա ռու մով ներ պե տա կան ի րա վա-

ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ ԲԱՑԱՌՄԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ53

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄկան կար գա վոր մամբ պա հանջ վում է պաշտ պա նի46 և օ րի նա կան ներ կա յա ցուց չի47 պար-

տա դիր ներգ րա վումն ան չա փա հա սի գոր ծին` ան չա փա հա սի թե կաս կա ծյալ, թե ամ-

բաս տա նյալ լի նե լու դեպ քե րում: Դա նշա նա կում է, որ ան չա փա հաս կաս կա ծյա լը կամ

ամ բաս տա նյա լը չի կա րող հրա ժար վել հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ փաս տա բան ու նե-

նա լու ի րա վուն քից: Փաս տա բա նի բա ցա կա յու թյամբ տր ված ցուց մուն քը կա րող է դա տա-

րա նի կող մից ճա նաչ վել ան թույ լատ րե լի ա պա ցույց:

Ան չա փա հաս կաս կա ծյալ նե րը և ան չա փա հաս ներն օ գտ վում են ան վճար ի րա վա բա նա-

կան օգ նու թյուն ստա նա լու ի րա վուն քից, ո րը տրա մադ րում է վա րույթն ի րա կա նաց նող

մար մի նը` Հան րային պաշտ պա նի գրա սե նյա կի մի ջո ցով: Հան րային պաշտ պա նի գրա սե-

նյա կում աշ խա տում են 36 հան րային պաշտ պան ներ, ո րոն ցից 17-ն աշ խա տում են Եր ևա-

նում, 19-ը` մար զե րում:48

Հա յաս տա նի օ րենսդ րու թյամբ սահ ման ված չէ ան չա փա հաս կաս կա ծյա լի կամ ամ բաս-

տա նյա լի հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ ման կա վար ժի, սո ցիա լա կան աշ խա տո ղի կամ այլ

մաս նա գե տի ներ կա յու թյան պա հանջ:

Քն նի չի հետ ան մի ջա պես հան դի պել են հարց ված նե րի 34%-ը (12 հո գի), ի սկ 29%-ը (10 հո-

գի)՝ մեկ ժամ ան ց, 9%-ը (3 հո գի)՝ 12 ժամ ան ց, 6%-ը`24 ժամ ան ց։ Մյուս հարց ված նե րը չեն

պա տաս խա նել, թե ե րբ են հան դի պել քն նի չին՝ նշե լով, որ չեն հի շում:

Քն նի չի հետ հան դի պում նե րի/ հար ցաքն նու թյուն նե րի ժա մա նակ որ ևէ այլ ան ձ ներ կա չի

ե ղել դեպ քե րի 11%-ո ւմ (4 հո գի):

67% դեպ քե րում ներ կա է ե ղել փաս տա բա նը: Դեպ քե րի 54%-ո ւմ փաս տա բա նը ներ կա է

գտն վել ան չա փա հա սի բո լոր հար ցաքն նու թյուն նե րին: Փաս տա բա նը սո վո րա բար ներ կա

չի ե ղել ա ռա ջին հար ցաքն նու թյա նը. մինչև խոս տո վա նու թյու նը, ան չա փա հա սին ա սել են.

« ցուց մունք գրի մինչև փաս տա բա նը գա», ի սկ մի դեպ քում փաս տա բա նը ներ կա է ե ղել

միայն դա տաքն նու թյան ժա մա նակ։

Մինչև հար ցաքն նու թյու նը փաս տա բա նի հետ կա րո ղա ցել են զրու ցել հարց ված նե րի 56%-

ը: 37%-ը` չեն կա րո ղա ցել, ի սկ 7%-ը չկա րո ղա ցան պա տաս խա նել այս հար ցին։

20% դեպ քե րում հար ցաքն նու թյա նը ներ կա են ե ղել ոս տի կա նու թյան այլ աշ խա տող ներ:

Հե տա զո տու թյան ար դյունք նե րի հա մա ձայն, ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան չա-

փա հաս նե րի հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ օ րի նա կան ներ կա յա ցու ցի չը ներ կա է ե ղել 81%

դեպ քե րում: 19%-ի դեպ քում օ րի նա կան ներ կա յա ցու ցիչ ներ կա չի ե ղել: 6%-ի դեպ քում հար-

46 ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրք, հոդված 69, 1-ին մաս, 5-րդ կետ: 47 ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրք, հոդված 441:48 Փաստաբանների պալատի կայքը. http://www.advocates.am/index.php?option=com_content&view=article&id=57&Itemid=91

ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ ԲԱՑԱՌՄԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ54

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ցաքն նու թյան սկզ բում օ րի նա կան ներ կա յա ցու ցիչ ներ կա չի ե ղել, բայց հե տո ներգ րավ վել

է։ Փաս տա բա նը գա լուց հե տո պն դում է, որ ծնող նե րը հրա վիր վեն:

19%

33%

81%67%

ներկա չէր

հարցաքննությանը

ներկա էր

հարցաքննությանը

Օրինական ներկայացուցիչը

Փաստա բանը

Գ ծա պատ կեր 5. Փաս տա բա նի և օ րի նա կան ներ կա յա ցուց չի ներ կա յու թյու նը հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ

Ինչ վե րա բե րում է ան չա փա հաս նե րի փաս տա բա նի հետ հան դի պում նե րի գաղտ նի ու թյա-

նը, ոս տի կա նու թյան ծա ռայո ղը նրանց ոչ տես նում, ոչ լսում էր դեպ քե րի 52%-ո ւմ, ոս տի-

կա նու թյան ծա ռայո ղը տես նում էր, բայց չէր լսում 14% դեպ քե րում, ոս տի կա նու թյան ծա-

ռայո ղը և տե սել է, և լսել՝ 25%-ո ւմ, 9%-ը` չգի տեն։

Խնդ րա հա րույց է նաև հան րային պաշտ պա նի ներգ րավ ման խն դի րը։ Լի նում են դեպ քեր,

ե րբ քն նի չը կան չում է իր ծա նոթ փաս տա բա նին, ին չը կա րող է բա ցա սա բար ան դրա դառ-

նալ փաս տա բա նի աշ խա տան քի ար դյու նա վե տու թյան վրա։ « Փաս տա բա նը կաս կա ծյա լի

հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ պետք է լի նի հան րային, բայց լի նում է, որ քն նի չը ի նքն է

հրա վի րում իր ու զած պաշտ պա նին», նշեց Ա ջափ նյակ և Դավ թա շեն վար չա կան շր ջան-

նե րի ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա տա րա նի դա տա վոր նե րից մե կը: « Պետք է հան րային

պաշտ պան ներգ րավ ված լի նի, բայց նրանք քիչ են և տու ժում է ար դա րա դա տու թյու նը,

ոտ նա հար վում են մար դու ի րա վունք նե րը», նշեց Է րե բու նի և Նու բա րա շեն վար չա կան շր-

ջան նե րի ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա տա րա նի դա տա վոր նե րից մե կը: « Կա րող է ի րենց

ծա նոթ փաս տա բա նը լի նել, ո րով հետև սո ցիա լա պես ա նա պա հով ե րե խան չի կա րող իր

ու զած, լավ փաս տա բա նին վար ձել», նշեց փաս տա բան նե րից մե կը:

Հարց ված ան չա փա հաս նե րի 28%-ն ու նե ցել են մաս նա վոր պաշտ պան, 35%-ը` հան րային

պաշտ պան:49 12%-ն ու նե ցել են և հան րային, և մաս նա վոր պաշտ պան (սկզ բից հան րային,

հե տո` մաս նա վոր, և ը նդ հա կա ռա կը), 6%-ը (3 հո գի) փաս տա բան չեն ու նե ցել և ե րբ ևէ ձեր-

բա կալ ված չեն ե ղել, ևս 6%-ը (3 հո գի) ներգ րավ ված են ե ղել որ պես վկա, 2%-ը հրա ժար-

վել է փաս տա բա նից (1 հո գի)։

49 Անչափահասներից մեկը նշեց, որ իրենք 400 ԱՄՆ դոլար էին վճարել հանրային պաշտպանին:

ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ ԲԱՑԱՌՄԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ55

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄԵ թե ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք նե րում ան չա փա հա սի հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ

փաս տա բա նը միշտ չէ ներ կա, ա պա ՁՊՎ-ո ւմ ան չա փա հա սի հար ցաքն նու թյան ժա մա-

նակ միշտ ներ կա է գտն վում փաս տա բա նը։

Փաս տա բա նի ծա ռա յու թյուն նե րից գոհ են հարց ված նե րի 75%-ը, ի սկ 25%-ը գոհ չեն։ Դժ-

գո հու թյան պատ ճառն ան չա փա հաս նե րը բա ցատ րե ցին հետ ևյալ կերպ. « Լավ մաս նա­

գետ չէր, պատ շաճ ձևով չկա տա րեց իր աշ խա տան քը, չկա րո ղա ցավ ա զա տել», «ու զե ցին

10 տա րի, 10 տա րի էլ տվե ցին», « փաս տա բա նը ո չինչ չկա րո ղա ցավ ա նել, միշտ փո ղից

էր խո սում, ու զում էր, որ դարձ նենք մաս նա վոր փաս տա բան»։ Հն չել է նաև կար ծիք, որ

« հան րային պաշտ պա նը ի րենց մարդն էր»։

Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան ՔԴՕ-ի հա մա ձայն, 16 տա րե կա նը չլ րա ցած ան չա փա-

հաս վկայի կամ տու ժո ղի հար ցաքն նու թյա նը պետք է ներ կա լի նի ման կա վար ժը: Ներ-

կա գտն վե լու ի րա վունք ու նի նաև օ րի նա կան ներ կա յա ցու ցի չը:50 14 տա րե կա նը չլ րա-

ցած վկայի օ րի նա կան ներ կա յա ցու ցիչն ի րա վունք ու նի տե ղե կա նա լու վկային վա րույթն

ի րա կա նաց նող մար մին հրա վի րե լու ծա նու ցագ րի մա սին և մաս նակ ցել քնն չա կան և այլ

դա տա վա րա կան գոր ծո ղու թյուն նե րին` ու ղեկ ցե լով ե րե խային: Ի նչ վե րա բե րում է 14 տա-

րե կա նից բարձր ե րե խա նե րին, ա պա դա կա րող է ար վել միայն քրե ա կան վա րույթն ի րա-

կա նաց նող մարմ նի թույլտ վու թյամբ: Նույն հոդ վա ծի հա մա ձայն, օ րի նա կան ներ կա յա ցու-

ցիչն ի րա վունք ու նի միջ նոր դու թյուն ներ և ա ռար կու թյուն ներ ներ կա յաց նել, ծա նո թա նալ

ար ձա նագ րու թյա նը և այլն:51

Պ րակ տի կա յում լի նում են դեպ քեր, ե րբ ման կա վար ժը ստո րագ րում է ար ձա նագ րու թյու-

նը, սա կայն ներ կա չի լի նում: Հա ճախ, հրա վիր վում է նույն ման կա վար ժը, ով սո վո րա բար

ներգ րավ վում է ոս տի կա նու թյան կող մից նման դեպ քե րի հա մար և չի կա րո ղա նում հա-

վուր պատ շա ճի կա տա րել իր գոր ծա ռույթ նե րը:

Ան չա փա հաս նե րի հետ հար ցազ րույց նե րը նույնն են վկա յում. մինչև 16 տա րե կան վկայի

հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ հե տա զո տու թյան ը նտ րան քում ը նդ գրկ ված 11 նման դեպ քե-

րից 6-ո ւմ ման կա վարժ ներ կա չի ե ղել։

Փոր ձա գետ նե րը հարց բարձ րաց րե ցին` կապ ված ման կա վար ժի ներգ րավ ման հետ: Հա-

ճախ հան դի պող պրակ տի կան այն է, որ ման կա վար ժը հրա վիր վում է այն հաս տա տու-

թյու նից, ո րում ե րե խան սո վո րում է: Այ նու հան դերձ, ե րե խան չի կա րո ղա նում ան կաշ կանդ

կեր պով խո սել ման կա վար ժի ներ կա յու թյան պա րա գա յում:

Երաշխիքների ապահովման ժամկետներըԵ րաշ խիք նե րի, մաս նա վո րա պես` փաս տա բա նի ներգ րավ ման, հար ցաքն նու թյանն օ րի-

նա կան ներ կա յա ցուց չի մաս նակ ցու թյան և այլ ե րաշ խիք նե րի ա պա հով ման ժամ կետ նե րը

50 ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրք, հոդված 207:51 Քրեական դատավարության օրենսգիրք, հոդված 87:

ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ ԲԱՑԱՌՄԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ56

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ Հա յաս տա նում շա րու նա կում են խնդ րա հա րույց մնալ` թե օ րենսդ րա կան կար գա վոր ման,

թե պրակ տի կայի ի մաս տով: Չնա յած որ մի ջազ գային չա փա նիշ նե րում շեշ տադր վում է

ա զա տու թյու նից փաս տա ցի զր կե լու պա հը, ներ պե տա կան օ րենսդ րու թյան մեջ այս ա ռու-

մով տա րաբ նույթ եզ րույթ ներ են կի րառ վում:

Ք րե ա կան դա տա վա րու թյան օ րենսգր քի 63.2.4 հոդ վածն ան դրա դառ նում է ձեր բա կա լու-

թյան ո րո շում նե րը և ար ձա նագ րու թյուն նե րը ներ կա յաց նե լուն: « Ձեր բա կալ ված և կա լա-

նա վոր ված ան ձանց պա հե լու մա սին» ՀՀ օ րեն քով (հոդ ված 15) նույն պես այդ ի րա վունք-

նե րի հա սա նե լի դառ նա լու պահ է հա մար վում ձեր բա կա լու թյան մա սին պաշ տո նա կան

ո րոշ ման կա յաց ման պա հը:

Մյուս կող մից, քրե ա կան դա տա վա րու թյան օ րենսգր քի 180-րդ հոդ վա ծի հա մա ձայն, հան-

ցա գոր ծու թյան մա սին հա ղոր դու մը ոս տի կա նու թյա նը ներ կա յաց նե լուց հե տո քրե ա կան

հե տապն դում հա րու ցե լու հիմ նա վոր վա ծու թյու նը ո րո շե լիս ոս տի կա նու թյու նը կա րող է

պա հան ջել բա ցատ րու թյուն ներ տալ: Նման դեպ քե րում մար դիկ կա րող են ծա նու ցագ րով

հրա վիր վել ոս տի կա նու թյուն` ա ռանց ֆոր մալ կար գա վի ճակ (օ րի նակ` կաս կա ծյա լի, ամ-

բաս տա նյա լի, վկայի և այլ կար գա վի ճակ) ստա նա լու: Օ րեն քով ո ւղ ղա կի ո րեն չի նա խա-

տես վում, որ այս փու լում ար դեն այդ ան ձինք ի րա վունք ու նեն ծա նու ցե լու ազ գա կա նին,

հան դի պե լու փաս տա բա նի կամ բժշ կի հետ, կամ` ու նե նա լու ձեր բա կալ ված և կա լա նա-

վոր ված ան ձանց հա մար նա խա տես ված որ ևէ այլ ի րա վունք ներ: Նրանք կա րող են այդ

ի րա վունք նե րից օ գտ վել միայն ձեր բա կա լու թյան ար ձա նագ րու թյու նը կազ մե լուց հե տո:52

Մինչև փաս տա բա նի ներգ րավ վե լը ոս տի կա նու թյան ներ կա յա ցուց չին բա ցատ րու թյուն են

տվել ա ռանց կաս կա ծյա լի կար գա վի ճա կի հարց ված ան չա փա հաս նե րի 21%-ը (10 հո գի),

հար ցաքնն վել են որ պես կաս կա ծյալ 29%-ը (14 հո գի), հար ցաքնն վել են որ պես մե ղադ րյալ

10%-ը (5 հո գի): 40%-ն ա ռանց փաս տա բա նի չեն խո սել ոս տի կա նու թյան ներ կա յա ցու ցիչ-

նե րի հետ։

Փաս տա բա նը սո վո րա բար ներ կա չի լի նում ան չա փա հա սից բա ցատ րու թյուն ներ ստա նա-

լիս. նա ներգ րավ վում է միայն այն ժա մա նակ, ե րբ ան չա փա հա սը պաշ տո նա պես ներգ-

րավ վում է գոր ծով որ պես կաս կա ծյալ. «Իս կա պես, բա ցատ րու թյուն նե րը դա տա րա նում

չպետք է հա մար վեն ա պա ցույց, բայց ար դեն ի սկ պարզ է դառ նում, թե ի նչ պես պետք է

ի րա կա նաց նել քն նու թյու նը», նշեց փաս տա բան նե րից մե կը: Օ րեն քը հս տա կո րեն չի կար-

գա վո րում ծնող նե րի և փաս տա բա նի ներգ րա վու մը բա ցատ րու թյուն ներ ստա նա լու փու-

լում:

Այս հար ցի օ րեն քով հս տակ չկար գա վոր ված լի նե լը ստեղ ծում է ի րա վի ճակ, ե րբ այն ե րե-

խա նե րը, ով ա ռա ջին ան գամ են նման ի րա վի ճա կում հայտն վել, նույ նիսկ մեկ բարձր կամ

52 ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 63-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետի համաձայն, կասկածյալն իրավասու է պաշտպան ունենալ ձերբակալման արձանագրությունը կազմելու և կասկածյալին ներկայացնելու պահից:

ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ ԲԱՑԱՌՄԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ57

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄկո պիտ խոս քից կա րող են ա մեն ի նչ ի րանց վրա վերց նել։ Դա հիմ նա կա նում լի նում է

ա ռա ջին փու լում, ե րբ փաս տա բա նը դեռ չի ե կել։ Ե րե խային ստի պում են, որ ա սի թե ով է

մաս նակ ցել, խոս տա նա լով նրան տուն թող նել։ Նույ նիսկ չեն գրում ա սած նե րը, ե րե խան

պատ րաստ է ա մեն ի նչ ա սել, միայն թե նրան տուն թող նեն։ Ար դյուն քում բա ցատ րու թյան

փու լը ա մե նախնդ րա հա րույցն է դառ նում. ե րե խան վա խից կա րող է ա սել այն պի սի բա-

ներ, ո րոնք ան դառ նա լի հետ ևանք նե րի բե րեն, ը նդ հուպ մինչև ան մեղ մարդ կանց դա տա-

պար տու մը։

Փաս տա բան նե րը հա ճախ բախ վում են հետ ևյալ ի րա վի ճա կի։ Քն նիչ նե րը խոս տա նում են

ծնո ղին, որ ե թե ե րե խայի բա նա վոր, չգ րանց ված բա ցատ րու թյան ըն թաց քում ա սած նե րը

դարձ նեն ցուց մունք և ե րե խան հաս տա տի, ա պա նրան բաց կթող նեն։ Հա կա ռակ դեպ-

քում, ծնո ղը հարց նում է փաս տա բա նին, թե կկա րո ղա նա ա րդյոք վեր ջինս դա տա րա նում

ա պա ցու ցել, որ ե րե խան մե ղա վոր չէ։ Բայց փաս տա բա նը ո չինչ չի կա րող ե րաշ խա վո րել

և թող նում է, որ ծնո ղը ո րո շի, ի նչ ա նել։ Փաս տա բա նը բա ցատ րում է հետ ևանք նե րի մա-

սին. « Բայց պա տաս խա նատ վու թյուն ի նձ վրա չեմ կա րող վերց նել, ո րով հետև ե րե խայի

ա պա գան է ո րոշ վում»։

Փոր ձա գետ նե րը բա ցատ րու թյուն վերց նե լու ի նս տի տու տը ո րա կա վո րե ցին որ պես օ րեն քի

բաց և ա նի մաստ ի նս տի տուտ։ «Օ րեն քի բաց է, բա ցա սա կան եր ևույթ է, քա նի որ թույլ է

տա լիս շր ջան ցել, օ րեն քում գր ված է « կա րող է ներ կա գտն վել», բա ցատ րու թյու նը հե տո

ցուց մուն քի մեջ են ար տագ րում և ո րոշ դա տա վոր ներ դա հիմք են ըն դու նում։ Ան կախ ան­

չա փա հա սի ի րա վա կան կար գա վի ճա կից, չի կա րե լի ա ռանց փաս տա բա նի բա ցատ րու­

թյուն վերց նել», նշեց Է րե բու նի և Նու բա րա շեն վար չա կան շր ջան նե րի ը նդ հա նուր ի րա-

վա սու թյան դա տա րա նի դա տա վոր նե րից մե կը:

Ամ փո փե լով, ձեր բա կալ ված ան ձինք օ գտ վում են հա մա պա տաս խան ե րաշ խիք նե րից,

ձեր բա կալ ման մա սին ծա նու ցե լու, փաս տա բան ու նե նա լու ի րա վուն քից միայն այն ժա մա-

նակ, ե րբ նրանց ձեր բա կա լու թյու նը պաշ տո նա պես ձևա կերպ վել է կամ ար ձա նագր վել,

բայց ոչ` փաս տա ցի ա զա տազրկ ման պա հից:

Հաստատություններում անչափահասների վերաբերյալ գրանցվող տեղեկությունները

ՀՀ ոս տի կա նու թյան ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ րե րի ներ քին կա նո նա կար գի

մա սին 2008 թվա կա նի հու նի սի 5-ի թիվ 574-Ն հրա մա նի հա մա ձայն, ձեր բա կալ ված ան-

ձանց պա հե լու վայ րեր ըն դու նե լիս ստուգ վում են ձեր բա կալ վա ծին ըն դու նե լու և պա հե լու

հիմ քե րը: Յու րա քան չյուր ձեր բա կալ ված ան ձի հա մար կազմ վում է ան հա տա կան գործ,

ո րը նե րա ռում է տվյալ ներ ձեր բա կալ ման և ա զատ ար ձակ ման մա սին, ան ձնա կան քար-

տը, հա գուս տի և ան ձնա կան ի րե րի ցան կի վե րա բե րյալ ար ձա նագ րու թյու նը, տե ղե կու-

թյուն ներ նախ կին դատ վա ծու թյան մա սին, խու զար կու թյան ար ձա նագ րու թյու նը, մատ-

ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ ԲԱՑԱՌՄԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ58

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ նա հետ քե րի տվյալ նե րը, հանձ նուք նե րի մա սին տե ղե կու թյուն ներ, տե սակ ցու թյուն նե րի

դի մում նե րի և ան ձնա կան հաշ վի շար ժի մա սին տվյալ ներ:

Ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ րի հեր թա պա հը ստու գում է ան ձին ըն դու նե լու հա-

մար ան հրա ժեշտ հետ ևյալ փաս տաթղ թե րը` ան ձնա գի րը կամ, դրա բա ցա կա յու թյան

դեպ քում, ան ձը հաս տա տող` լու սան կա րով մեկ այլ փաս տա թուղթ, կա լան քը որ պես խա-

փան ման մի ջոց կի րա ռե լու մա սին դա տա կան ո րո շու մը, բեր ման են թար կե լու ար ձա նագ-

րու թյու նը, հա գուս տի և ան ձնա կան ի րե րի ցան կը պա րու նա կող ար ձա նագ րու թյու նը և

դատ վա ծու թյան մա սին տե ղե կանք` տր ված սահ ման ված կար գի հա մա ձայն:53

ՁՊՎ-ի աշ խա տո ղը նշեց, որ ՁՊՎ-ներ ըն դուն վե լիս ար ձա նագր վում են ե րե խայի ան ձնա-

կան քար տը և նրա մոտ հայտ նա բեր ված ի րե րի մա սին տե ղե կու թյուն ներ: Օ րեն քով նա-

խա տես ված մյուս տվյալ նե րը չնշ վե ցին: ՔԿՀ-ի աշ խա տող նե րի կար ծի քով, ըն դու նե լիս

ար ձա նագր վում են ե րե խայի ան ձնա կան տվյալ նե րը (ա ռող ջու թյան, ըն տա նի քի մա սին

տե ղե կու թյուն ներ), նախ կին դատ վա ծու թյան մա սին տե ղե կու թյուն ներ, բուժզն նու թյան

տվյալ ներ, հի վան դու թյուն նե րի, մարմ նա կան վնաս վածք նե րի, դաջ վածք նե րի, սպի նե րի,

հո գե բա նա կան և հո գե բու ժա կան խն դիր նե րի մա սին տե ղե կու թյուն ներ:

Հա մայն քային կենտ րոն նե րում նե րառ վում են նաև ան ձնա կան տվյալ նե րը, բնա կու թյան

վայ րը, տե ղե կու թյուն ներ ըն տա նի քի ան դամ նե րի, ծնող նե րի կար գա վի ճա կի, ե րե խայի

ու նե ցած հի վան դու թյուն նե րի, ըն կեր նե րի, նա խա սի րու թյուն նե րի, ե րե խայի զար գաց ման

փու լե րի, ի րա վա խախտ ման բնույ թի մա սին, և կց վում է ու ղեգր ման թեր թի կը և ան չա փա-

հա սի հետ պայ մա նա գի րը: Մյուս տե ղե կու թյուն նե րը հա մա պա տաս խան փոր ձա գետ նե րի

կող մից ու սում նա սիր վում են տնային այ ցե լու թյուն նե րի մի ջո ցով:

Հան րա պե տա կան N1 հա տուկ կր թա հա մա լիրն ար ձա նագ րում է նաև ե րե խային բե րած

ան ձին, խնա մա կա լի/ծ նո ղի դի մու մը, նրա ու նե ցած խն դի րը, դպ րո ցից տե ղե կան քը և

այլն:

Ու սում նա սի րու թյու նը ցույց տվեց, որ հա մայն քային կենտ րոն նե րի և հա տուկ կր թա հա մա-

լի րի կող մից ար ձա նագր վող տե ղե կու թյուն նե րը բա վա րար չեն դա ժան վե րա բեր մուն քի

հետ քե րը հայտ նա բե րե լու և բա ցա հայ տե լու հա մար:

Ա ռա ջար կու թյուն ներ

– Ա պա հո վել, որ պես զի ա զա տու թյու նից զր կե լու ա ռա ջին պա հից բո լոր ան ձանց

հա մա կարգ ված ձևով տրա մադր վի ոս տի կա նու թյան կող մից ա զա տու թյու նից

զրկ ված ան ձանց ի րա վունք նե րը (նե րա ռյալ` բժշ կի տե սակ ցե լու ի րա վուն քը)

թվար կող թեր թիկ,

53 ՀՀ արդարադատության նախարարության քրեակատարողական ծառայության` կալանավորվածներին պահելու վայրերի և ուղղիչ հիմնարկների ներքին կանոնակարգ, թիվ 1543-Ն, 2006 թվականի օգոստոսի 3, 6-րդ կետ:

ԴԱԺԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔԻ ԲԱՑԱՌՄԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ59

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ– Փո փո խել ա զա տազրկ ման մա սին ծա նուց ման վե րա բե րյալ ի րա վա կան

դրույթ նե րը, որ պես զի դրանք հա մա հունչ լի նեն սահ մա նադ րա կան նոր մե րին,

և ա պա հո վել ծա նու ցումն ա զա տու թյու նից փաս տա ցի զր կե լու ա ռա ջին պա­

հից,

– Փո փո խել օ րենսդ րու թյու նը` փաս տա բան ու նե նա լու, ազ գա կա նի ծա նու ցե լու,

ի րա վունք նե րի մա սին տե ղե կաց վե լու, բուժզն նու թյան և այլ ե րաշ խիք նե րի

ա ռու մով, որ պես զի դրանք ա պա հով ված լի նեն ան ձին փաս տա ցի ար գե լան քի

տակ վերց նե լու պա հից,

– Գործ նա կան քայ լեր ձեռ նար կել` ա պա հո վե լու պաշտ պա նի ներգ րա վու մը նա­

խաքն նու թյան վաղ փու լե րից,

– Գործ նա կա նում ա պա հո վել, որ պես զի հնա րա վոր չլի նի հիմն վել ան չա փա­

հա սի գրա վոր ցուց մուն քի վրա, ե թե այն տր վել է փաս տա բա նի բա ցա կա յու­

թյամբ,

– Ան չա փա հաս տու ժող նե րի և հան ցա գոր ծու թյուն նե րի վկա նե րի հար ցաքն նու­

թյան հա մար կա ռու ցել ե րե խայի հա մար բա րյաց կամ հար ցազ րույց նե րի սե­

նյակ ներ:54

54 Այդ տեսակի սենյակներ արդեն իսկ ներդրվել են Մոլդովայում, Ուկրաինայում և Բելառուսում: Մոլդովայում, օրինակ, սահմանված է, որ երեխայի հետ հարցազրույց անցկացնելու ընթացակարգը պետք է տեղի ունենա հատուկ այդ նպատակով պատրաստված և կահավորված տարածքում` ոստիկանությունից, դատախազությունից և դատարաններից դուրս: Սենյակը պետք է կահավորված լինի տեսաձայնագրման գործիքներով: Սենյակը պետք է բաժանված լինի 2 մասերի` միակողմանի հայելի պարունակող պատով: Քննության բոլոր մասնակիցները մնում են սենյակի դիտարկումային մասում և կարող են հարցազրույցին մասնակցել հեռահաղորդակցության գործիքներով, որոնցով նրանք միացած կլինեն երեխային տրվող հարցերը երեխայի համար վերաձևակերպող մասնագետին: Երեխայի ցուցմունքի տեսաձայնագրությունը պարունակող ժապավենը կամ լազերային սկավառակը փաթեթավորվում է փակ, կնքված ծրարում, որը հարցազրույցի գրավոր արձանագրության հետ մեկտեղ ուղարկվում է դատարանին: Երեխայի ցուցմունքի տեսաձայնագրությունը պարունակող ժապավենը կամ լազերային սկավառակը պետք է պահպանել դատարանում` քրեական գործի բոլոր նյութերի հետ միասին:

ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ԶՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ60

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ԶՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

« Ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձանց պա հե լու մա սին» ՀՀ օ րեն քի 21-րդ հոդ վա ծի

հա մա ձայն, ձեր բա կալ ված կամ կա լա նա վոր ված ան ձանց մոտ մարմ նա կան վնաս վածք

հայտ նա բե րե լու դեպ քում ձեր բա կալ ման կամ կա լա նա վոր ման վայ րի բու ժաշ խա տո-

ղը պար տա վոր է ան հա պաղ զն նու թյան են թար կել ան ձին: Զն նու թյա նը կա րող է մաս-

նակ ցել վնաս վածք ու նե ցող ան ձի ը նտ րած բուժ մաս նա գե տը: Այս պի սով, չնա յած որ այդ

ի րա վուն քը պետք է ի նք նա բե րա բար կի րա ռե լի լի նի ա զա տու թյու նից զրկ ված բո լոր ան-

ձանց ն կատ մամբ, սա կայն նշ ված դրույթն այն պայ մա նա վո րում է ա ռող ջա կան խն դիր նե-

րի և վնաս վածք նե րի առ կա յու թյան հետ կապ ված ո րո շա կի հան գա մանք նե րով:

« Ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձանց պա հե լու մա սին» ՀՀ օ րեն քի 21-րդ հոդ վա-

ծով պա հանջ վում է, որ պես զի բժշ կա կան զն նու թյան ար դյունք ներն ար ձա նագր վեն ան-

ձնա կան գոր ծի մեջ, և դրանց մա սին տե ղե կաց վի ա զա տու թյու նից զրկ ված ան ձը, ի նչ պես

նաև` նրա նկատ մամբ քրե ա կան վա րույթն ի րա կա նաց նող մար մի նը: Ձեր բա կալ ված կամ

կա լա նա վոր ված ան ձանց ծանր հի վան դու թյան կամ մահ վան դեպ քում ձեր բա կալ ված

կամ կա լա նա վոր ված ան ձանց պա հե լու վայ րի վար չա կազ մը պար տա վոր է ան հա պաղ

այդ մա սին տե ղե կաց նել ձեր բա կալ ված կամ կա լա նա վոր ված ան ձանց մեր ձա վոր ազ գա-

կան նե րին, քրե ա կան գոր ծի վա րույթն ի րա կա նաց նող մարմ նին և հս կող դա տա խա զին:

Որ պես կա նոն, այն մարմ նա կան վնաս վածք նե րը, ո րոնք ա զա տազրկ ման վայ րի աշ խա-

տող նե րի կող մից հա մար վում են ոչ է ա կան կամ ձեր բա կալ ված/ կա լա նա վոր ված ան ձանց

ա ռող ջա կան վի ճա կը չվ տան գող, պար զա պես ար ձա նագր վում են ձեր բա կալ ված/ կա լա-

նա վոր ված ան ձի ան ձնա կան խու զար կու թյան ար ձա նագ րու թյան կամ հա տուկ ձևի մեջ,

և դրանց մա սին չի տե ղե կաց վում քրե ա կան գոր ծի վա րույթն ի րա կա նաց նող մար մի նը:55

ՁՊՎ-ի և ՔԿՀ-ի աշ խա տող նե րը նշե ցին, որ բժշ կա կան զն նու թյան ժա մա նակ ֆի զի կա-

կան, հո գե բա նա կան կամ սե ռա կան բռ նու թյան նշան ներ հայտ նա բե րե լու դեպ քում այդ

մա սին կա տար վում է գրա ռում և տե ղե կաց վում է հիմ նար կի պե տին, ով իր հեր թին պետք

է տե ղե կաց նի քն նի չին: Սա կա րող է ա նար դյու նա վետ ըն թա ցա կարգ լի նել, քա նի որ են-

թադր վում է, որ ան ձը վնաս վածք ներ ստա ցել է ոս տի կա նու թյան բա ժան մուն քում, որ տեղ

գտն վել է քն նի չի հս կո ղու թյան տակ: Ա վե լի նպա տա կա հար մար կա րող է լի նել տվյալ

գոր ծի նկատ մամբ վե րահս կո ղու թյուն ի րա կա նաց նող դա տա խա զին տե ղե կա ցու մը:

ՁՊՎ-նե րի մե ծա մաս նու թյու նում բու ժաշ խա տա տող ներ չկան: Միայն Եր ևա նի ՁՊՎ-ո ւմ

կան պատ շաճ պայ ման ներ և բու ժաշ խա տող: Դա հա կա սում է « Ձեր բա կալ ված և կա լա-

նա վոր ված ան ձանց պա հե լու մա սին» ՀՀ օ րեն քին, ո րով նա խա տես վում է, որ ձեր բա կալ-

ված ան ձանց պա հե լու վայ րե րի բու ժաշ խա տող նե րը պետք է մարմ նա կան վնաս վածք ներ

55 Էրիկ Սվանիձե, զեկույց Հայաստանի վերաբերյալ, «Դաժան վերաբերմունքի և անպատժելիության դեմ պայքարը և դաժան վերաբերմունքի արդյունավետ քննությունը Հայաստանում», 2010 թ., էջ 17:

ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ԶՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ61

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄհայտ նա բե րե լու դեպ քում ան հա պաղ կա տա րեն զն նու թյուն:56 Ա ռա ջին օգ նու թյու նը թողն-

ված է ՁՊՎ-ի հեր թա պահ ոս տի կա նի վրա, ով չու նի ան հրա ժեշտ բժշ կա կան կր թու թյուն

և տար րա կան գի տե լիք ներ: Չկան ի րա վա կան կար գա վո րում ներ, ո րոնք կնա խա տե սեին

բժշ կի հան դի պե լու կար գը և պայ ման նե րը ձեր բա կալ ված նե րի` ոս տի կա նու թյու նում գտն-

վե լու ժա մա նա կի ըն թաց քում:

ՁՊՎ-ի աշ խա տող նե րը նշե ցին, որ ՁՊՎ ըն դուն վե լիս ան չա փա հաս ներն ան ցնում են

բժշ կա կան զն նու թյուն։ ՁՊՎ-ից յու րա քան չյուր ան գամ դուրս բեր վե լուց հե տո (դա տա-

րան, տե ղա փո խու թյուն և այլն), վե րա դառ նա լիս ան չա փա հաս նե րը ան ցնում են բուժզն-

նու թյուն։ Կա տար վում է ար տա քին զն նու թյուն, ան չա փա հա սին հարց նում են իր խն դիր-

նե րի և գան գատ նե րի մա սին, գրան ցում են այդ տվյալ նե րը մա տյա նում և հարկ լի նե լու

դեպ քում ցու ցա բե րում են բու ժօգ նու թյուն կամ շտապ օգ նու թյուն են կան չում։ Վնաս վածք-

նե րի առ կա յու թյան դեպ քում, այդ մա սին տե ղե կու թյուն նե րը նույն պես գրանց վում են մա-

տյա նում։

33 ձեր բա կալ ված նե րից 16-ը են թարկ վել են բուժզն նու թյան ՁՊՎ-նե րում: Եր կու սի հա մար

շտապ օգ նու թյան ծա ռա յու թյուն է հրա վիր վել ոս տի կա նու թյուն:

Բժշ կա կան զն նու թյուն պետք է կա տար վի նաև քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նար կում: Հա-

յաս տա նի Հան րա պե տու թյան ար դա րա դա տու թյան նա խա րա րու թյան քրե ա կա տա րո-

ղա կան ծա ռա յու թյան` կա լա նա վոր ված նե րին պա հե լու վայ րե րի և ո ւղ ղիչ հիմ նարկ նե րի

ներ քին կա նո նա կար գի 10-րդ կե տի հա մա ձայն (հաս տատ վել է ՀՀ կա ռա վա րու թյան թիվ

1543-Ն ո րոշ մամբ), կա լա նա վոր ված ան ձը կա լա նա վոր ված նե րին պա հե լու վայր, ի սկ

դա տա պար տյալն ո ւղ ղիչ հիմ նարկ ըն դուն վե լուց հե տո բժշ կա կան հե տա զո տու թյուն

ան ցնե լու և կա լա նա վոր ված նե րին պա հե լու վայ րի կամ ո ւղ ղիչ հիմ նար կի պայ ման նե րին

ծա նո թա նա լու նպա տա կով` մինչև յոթ օր ժամ կե տով տե ղա վոր վում են կա րան տի նային

բա ժան մուն քի` այդ նպա տա կով նա խա տես ված խցե րում:

ՔԿՀ-նե րի աշ խա տող նե րը նշե ցին, որ ՔԿՀ-նե րում կա տար վում է բուժզն նու թյուն։ Ան-

մի ջա պես ՔԿՀ ըն դուն վե լու օ րը ան չա փա հաս նե րը ան ցնում են ը նդ հա նուր բժշ կա կան

զն նու թյուն (ջեր մա չա փում, քա շի, ճնշ ման, սր տի զար կի չա փում ներ)։ Բո ղոք նե րի առ կա-

յու թյան դեպ քում, հա տուկ զն նում են հա մա պա տաս խան օր գան նե րը, ու սում նա սի րում

գան գատ նե րը։

Կա լա նա վոր ված 11 հարց ված նե րից 2-ը նշե ցին, որ բուժզն նու թյուն չի ի րա կա նաց վել:

Հարց ված 21 դա տա պար տյալ նե րից 1-ը նշեց, որ ին քը չի են թարկ վել բուժզն նու թյան:

ՔԿՀ-նե րի աշ խա տող նե րը նշե ցին նաև, որ ՔԿՀ-նե րում բուժզն նու թյունն ի րա կա նաց վում

է ա մեն օր, ին չը բա վա րար է դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի հետ ևանք նե րը

բա ցա հայ տե լու հա մար։ Բժշ կա կան ու շադ րու թյուն պա հան ջող ա զա տազրկ ված նե րը կամ

56 «Ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին» ՀՀ օրենք, հոդված 21:

ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ԶՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ62

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ կա լա նա վոր ված նե րը զնն վում են բուժ մաս նա գե տի կող մից օ րը մի քա նի ան գամ` ը ստ ան-

հրա ժեշ տու թյան: Հս կիչն ա մեն օր, հեր թա փոխն ըն դու նե լիս և հանձ նե լիս, նա յում է` կա

կապ տուկ, թե ոչ, և կա րող է յու րա քան չյուր պա հի կան չել, նայել, հարց նել թե ի նչ է ե ղել։

Հարց ված ան չա փա հաս նե րի 50%-ն ու նե ցել են բժշ կա կան օգ նու թյան կա րիք։ Նրանց 13%-

ը նշեց, որ չի ստա ցել բու ժօգ նու թյուն։

Հան րա պե տա կան N1 հա տուկ կր թա հա մա լի րի աշ խա տող նե րը նշե ցին, որ հա տուկ դպ-

րոց ըն դուն վե լիս ե րե խա ներն ան ցնում են հե տա զո տու թյուն հա մա պա տաս խան պո լիկ-

լի նի կա յում եր կու շա բաթ վա ըն թաց քում։ Ե թե ե րե խան խն դիր է ու նե նում, ա պա ան մի-

ջա պես դի մում են բժշ կի։ Հան րա պե տա կան N1 հա տուկ կր թա հա մա լի րում հարց ված 29

սա նե րից մե կը չէր են թարկ վել բուժզն նու թյան: Այս տեղ բուժզն նու թյունն ի րա կա նաց վում

է տա րին եր կու ան գամ։ Այն դեպ քե րում, ե րբ ե րե խայի բուժզն նու թյու նը ցույց է տա լիս

ֆի զի կա կան, հո գե բա նա կան կամ սե ռա կան բռ նու թյան հետ քեր, ա պա դի մում են ոս տի-

կա նու թյուն։ Բժիշկն ու հո գե բա նը խոշ տանգ ման կամ դա ժան վե րա բեր մուն քի մա սին զե-

կու ցում են դպ րո ցի տնօ րե նին։

Հա մայն քային վե րա կանգ նո ղա կան կենտ րոն նե րում բուժզն նու թյուն չի ի րա կա նաց-

վում։ Բայց ան հրա ժեշ տու թյան դեպ քում ան չա փա հաս նե րին ո ւղ ղոր դում են հա մա պա-

տաս խան բուժ հիմ նար կու թյուն։ Հարց ված 25 ե րե խա նե րից եր կու սի պա րա գա յում հրա-

վիր վել էր բժիշկ:

Բուժզն նու թյան գաղտ նի ու թյուն

Բուժզն նու թյան գաղտ նի ու թյան ա պա հո վու մը լրա ցու ցիչ նա խա պայ ման է դա ժան վե-

րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի բա ցա հայտ ման հա մար։ « Ձեր բա կալ ված և կա լա-

նա վոր ված ան ձանց պա հե լու մա սին» ՀՀ օ րեն քի 21-րդ հոդ վա ծով նա խա տես վում է,

որ բժշ կա կան զն նու թյունն ի րա կա նաց վում է ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ րի

կամ կա լա նա վոր ված նե րին պա հե լու վայ րի վար չա կազ մի ծա ռայո ղի լսո ղու թյան, ի սկ

մինչև բժշ կի կող մից հա կա ռա կը չպա հան ջե լը` նաև տե սո ղու թյան սահ ման նե րից դուրս:

Ան չա փա հաս նե րի հետ հար ցազ րույց նե րի ար դյուն քում պարզ դար ձավ, որ ե րե խա նե րի

69%-ը բուժզն նու թյան գաղտ նի ու թյունն ա պա հով վել է` նրանց ոչ լսում էին, ոչ տես նում,

21%-ը նշել են, որ նրանց և տե սել են, և լսել (տե սուչ նե րը, ու ղեկ ցող ոս տի կա նը, պե տի տե-

ղա կա լը և այլն): 2%-ը նշել են, որ նրանց տե սել են, բայց չեն լսել, ի սկ 8%-ը չգի տեն։

ՁՊՎ-ո ւմ բու ժաշ խա տո ղի մաս նա գի տա կան մի ջամ տու թյան գաղտ նի ու թյունն ա պա հով-

ված չէ. զն նու թյան ըն թաց քում հիմ նա կա նում ներ կա են լի նում ու ղեկ ցողն ու հեր թա պա-

հը` վնաս վածք նե րի առ կա յու թյու նը հաս տա տե լու նպա տա կով։ ՔԿՀ-նե րի աշ խա տող նե րը

նշե ցին, որ ՔԿՀ-ո ւմ բու ժաշ խա տո ղի մաս նա գի տա կան մի ջամ տու թյան գաղտ նի ու թյունն

ա պա հով ված է, սա կայն ան հրա ժեշ տու թյան դեպ քում պետք է լի նում տե ղյակ պա հել

ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ԶՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ63

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄա վա գախմ բին՝ գոր ծին ըն թացք տա լու հա մար։

Առաջարկություններ

- Ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու բո լոր վայ րե րում որ պես աշ խա տող ներգ­

րա վել բուժ մաս նա գե տի,

- Ա պա հո վել ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ րեր և քրե ա կա տա րո ղա կան

հիմ նարկ ներ ըն դուն ված մարդ կանց ան հա պաղ բուժզն նու թյունն ըն դուն ման

պա հին` ի նչ պես նա խա տես ված է ՀՀ օ րենսդ րու թյամբ,

- Ա պա հո վել, որ պես զի ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձինք բժշ կի կող­

մից բուժզն նու թյան են թարկ վե լու գործ նա կան հնա րա վո րու թյուն ու նե նան`

ա ռանց ոս տի կա նու թյան և քրե ա կա տա րո ղա կան ծա ռայող նե րի ներ կա յու­

թյան, ի նչ պես նա խա տես ված է ՀՀ օ րենսդ րու թյամբ,

- Հաս տա տու թյան բուժ մաս նա գե տը պետք է ան կախ լի նի հաս տա տու թյան

վար չա կազ մից` են թա կա լի նե լով Ա ռող ջա պա հու թյան նա խա րա րու թյա նը,

- Հաս տա տու թյան բու ժաշ խա տո ղը պետք է վնաս վածք ներ հայտ նա բե րե լու

դեպ քում դրանց մա սին ո ւղ ղա կի ո րեն տե ղե կաց նի գոր ծի նկատ մամբ վե­

րահս կո ղու թյուն ի րա կա նաց նող դա տա խա զին, այլ ոչ` հաս տա տու թյան պե­

տին,

- Հայտ նա բեր ված վնաս վածք նե րի մա սին չհա ղոր դե լու հա մար բու ժաշ խա­

տող նե րի պա տաս խա նատ վու թյու նը պետք է խս տաց նել,

- Բուժզն նու թյուն պետք է ի րա կա նաց նել նաև հա մայն քային կենտ րոն նե րում,

ո ւր կա րող են ո ւղ ղորդ վել ան չա փա հաս նե րը: Հաշ վի առ նե լով այն փաս տը,

որ նշ ված կենտ րոն ներն ան կախ են ոս տի կա նու թյու նից, ա վե լի հա վա նա կան

է, որ տու ժող ներն այն տեղ ի րենց ա ռա վել ա պա հով կզ գան և պատ րաստ կլի­

նեն հայտ նել դա ժան վե րա բեր մուն քի դեպ քե րի և վնաս վածք նե րի հետ քե րի

առ կա յու թյան մա սին:

Դատաբժշկական փորձաքննությունը

Դա տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյու նը կար ևոր գոր ծիք է դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ-

տան գում նե րի հետ քե րի հայտ նա բեր ման հա մար: Այն գոր ծին հա մա պա տաս խան ըն թացք

տա լու հա մար ան հրա ժեշտ հիմք է։ Քրե ա կան դա տա վա րու թյան օ րենսգր քի 243-րդ հոդ-

վա ծի հա մա ձայն, փոր ձաքն նու թյու նը, նե րա ռյալ` դա տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյու նը,

կա տար վում է հե տաքն նու թյան մարմ նի աշ խա տակ ցի, քն նի չի, դա տա խա զի ո րոշ ման

ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ԶՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ64

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ հի ման վրա: Ոչ փաս տա բա նը, ոչ խոշ տան գում նե րից տու ժած ան ձն ի րա վունք չու նեն

դա տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյուն ի րա կա նաց նե լու հար ցով ո ւղ ղա կի ո րեն դի մել դա-

տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյուն կա տա րե լու լի ցեն զիա ու նե ցող բուժ մաս նա գետ նե րին:

Դա տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյունն ար դյու նա վետ է միայն այն դեպ քե րում, ե րբ ժա մա-

նա կին է նշա նակ վում, ե րբ դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի հետ քե րը դեռևս

առ կա ե ն։ Պրակ տի կա յում, սա կայն, այն ոչ միշտ է ժա մա նա կին նշա նակ վում: Հարց վող-

նե րը նշե ցին, որ դրա պատ ճառ նե րից մեկն այն է, որ ան չա փա հաս ամ բաս տա նյալ ներն

ի րա զեկ ված չեն ըն թա ցա կար գե րի մա սին: Քրե ա կան վա րույ թի մա սին ան չա փա հա սի գի-

տե լիք նե րի պա կա սը որ պես խն դիր նշե լը վկա յում է այն մա սին, որ քրե ա կան վա րույ թի

ըն թաց քում ան չա փա հա սի ի րա վունք նե րի ա պա հով ման հա մար պա տաս խա նա տու փաս-

տա բա նը հա վուր պատ շա ճի չի կա տա րում իր պար տա կա նու թյուն նե րը: Ե թե ո ւշ են դի-

մում, ե րբ հետ քերն այլևս չկան, դա տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյուն չի նշա նակ վում։ Փոր-

ձա գետ նե րը նշե ցին, որ դա տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյուն նշա նա կե լու ըն թա ցա կար գը

պետք է վե րա նայել և ա վե լի ար դյու նա վետ դարձ նել:

Սույն հե տա զո տու թյան շր ջա նակ նե րում հարց ված ան չա փա հաս նե րից միայն մեկն է են-

թարկ վել դա տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյան:

Ե թե ան գամ դա տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյու նը ժա մա նա կին է նշա նակ վում, մինչև

փոր ձաքն նու թյան եզ րա կա ցու թյու նը հաս նում է դա տա րան, ան ցնում է եր կար ժա մա նակ`

չոր սից հինգ ա միս, «և քա նի որ այդ ըն թաց քում կաս կա ծյա լը գտն վում է քն նի չի տի րույ­

թում, ա պա ա մեն ի նչ էլ կա րող է տե ղի ու նե նալ», նշում է Է րե բու նի և Նու բա րա շեն վար-

չա կան շր ջան նե րի ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա տա րա նի դա տա վոր նե րից մե կը:

Լի նում են դեպ քեր, ե րբ դա ժան վե րա բեր մունք ցու ցա բե րած աշ խա տա կից ներն ա հա բե-

կում են ան չա փա հա սին և/ կամ նրա ծնող նե րին, և նրանք չեն դի մում ժա մա նա կին։ Չկա

ըն թա ցա կարգ, ո րը կպար տադ րի ե րե խայի վրա հետ քեր տես նե լու դեպ քում նշա նա կել

դա տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյուն: Կոնկ րետ ե րե խան կամ պետք է դի մի, կամ` ա սի իր

փաս տա բա նին, բայց դա շատ հազ վա դեպ է լի նում։

Քն նու թյան ար դյու նա վե տու թյու նը մե ծա պես կախ ված է փաս տա բա նի հետ ևո ղա կան

գոր ծո ղու թյուն նե րից. հարց ված փոր ձա գետ նե րը նշե ցին, որ ե թե ի րա կա նաց վում է դա-

տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյուն, ա պա հա րուց վում է քրե ա կան գործ:

Առաջարկություններ

- Փո փո խել « Ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձանց պա հե լու մա սին» ՀՀ

օ րեն քի այն դրույթ նե րը, ո րոնք կար գա վո րում են ձեր բա կալ վա ծի` բժշ կի տե­

սակ ցե լու ի րա վուն քը, որ պես զի այդ դրույթ նե րը կի րա ռե լի լի նեն ոչ միայն

գան գատ վող նե րի կամ մարմ նա կան վնաս վածք ու նե ցող նե րի նկատ մամբ,

ԱՆՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ԶՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ65

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ- Կա տա րել օ րենսդ րա կան փո փո խու թյուն ներ, ո րոնք բժշ կի տե սակ ցե լու ի րա­

վուն քի շր ջա նա կը կընդ լայ նեն` հս տա կո րեն նե րա ռե լով նաև ա զա տու թյու նից

փաս տա ցի զրկ ված լի նե լու ժա մա նա կա հատ վա ծը,

- Փաս տա բան նե րի հա մար ե րաշ խա վո րել ձեր բա կալ վա ծե րի բժշ կա կան փաս­

տաթղ թե րի և նրանց վե րա բե րյալ եզ րա կա ցու թյուն նե րի ան հա պաղ հա սա նե­

լի ու թյու նը,

- Ա պա հո վել դա տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյան եզ րա կա ցու թյան ժա մա նա­

կին տրա մադ րու մը դա տա րա նին,

- Ան կախ բժիշկ նե րի հա մար ստեղ ծել դա տա կան բժշ կի ո րա կա վո րում ստա­

նա լու հնա րա վո րու թյուն, և կա լա նա վոր ված ան ձանց ի րա վունք վե րա պա հել`

զն նու թյան են թարկ վե լու ճա նաչ ված դա տաբժշ կա կան վե րա պատ րաս տում

ան ցած ան կախ բժշ կի կող մից, դրա հա մար նա խա պես չպա հան ջե լով քն նի­

չի, դա տա խա զի կամ դա տա վո րի հա մա ձայ նու թյու նը:

ԿԱԼԱՆՔԸ ՈՐՊԵՍ ԽԱՓԱՆՄԱՆ ՄԻՋՈՑ66

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ԿԱԼԱՆՔԸ ՈՐՊԵՍ ԽԱՓԱՆՄԱՆ ՄԻՋՈՑ

Ան ձին ար գե լան քի վերց նե լուց հե տո 72 ժամ վա ըն թաց քում պետք է ներ կա յաց նել մե ղադ-

րանք և ո րո շում կա յաց նել խա փան ման մի ջոց ը նտ րե լու վե րա բե րյալ: Քրե ա կան դա տա-

վա րու թյան օ րենսգր քի 134-րդ հոդ վա ծում թվարկ ված են խա փան ման այն մի ջոց նե րը,

ո րոնք կա րող են կի րառ վել կաս կա ծյա լի կամ մե ղադ րյա լի նկատ մամբ. 1) կա լա նա վո րում,

2) գրավ, 3) ստո րագ րու թյուն չհե ռա նա լու մա սին, 4) ան ձնա կան ե րաշ խա վո րու թյուն, 5)

կազ մա կեր պու թյան ե րաշ խա վո րու թյուն, 6) ծնո ղի հս կո ղու թյա նը հանձ նե լը, 7) հրա մա-

նա տա րու թյան հս կո ղու թյա նը հանձ նե լը:

Ծ նո ղի հս կո ղու թյա նը հանձ նե լը կա րող է կի րառ վել միայն ան չա փա հա սի նկատ մամբ:

Մինչ դա տա կան կա լա նա վո րումն ը նդ հա նուր առ մամբ կա րող է կի րառ վել միայն այն պի-

սի հան ցա գոր ծու թյան հա մար, ո րը պատժ վում է մեկ տա րուց ա վե լի եր կար ժամ կե տով

ա զա տազրկ մամբ, կամ ե րբ բա վա րար հիմ քեր կան` կար ծե լու, որ մե ղադ րյա լը կա րող

է փա խուստ կա տա րել ար դա րա դա տու թյու նից, մի ջամ տել քրե ա կան գոր ծի քն նու թյա նը,

խո չըն դոտ ներ ստեղ ծել և այլն:57 Հա յաս տա նի օ րենսդ րու թյան մեջ ո ւղ ղա կի ո րեն նշ ված

չէ, որ կա լան քը` որ պես խա փան ման մի ջոց, պետք է օգ տա գոր ծել, ե րբ մյուս մի ջոց նե-

րը սպառ ված են կամ ա նար դյու նա վետ: Այ նու հան դերձ, խա փան ման մի ջոցն ը նտ րե լիս

ան հրա ժեշտ է հաշ վի առ նել մի շարք գոր ծոն ներ, նե րա ռյալ` հան ցա գոր ծու թյան ծան-

րու թյու նը, սե ռը, տա րի քը, ա ռող ջա կան և ըն տա նե կան վի ճա կը և այլն:58 Քրե ա կան դա-

տա վա րու թյան օ րենսգր քի 442-րդ հոդ վա ծով նա խա տես ված է հա տուկ ի րա վա նորմ ան-

չա փա հաս նե րի մա սով, ո րի հա մա ձայն ան չա փա հաս մե ղադ րյա լի նկատ մամբ կա լան քը

կա րող է կի րառ վել միայն այն դեպ քում, ե րբ նա մե ղադր վում է մի ջին ծան րու թյան կամ

ա վե լի ծանր հան ցանք կա տա րե լու մեջ:

Ք րե ա կան գոր ծով մինչ դա տա կան վա րույ թում կա լան քը կի րառ վում է եր կու ա միս ժամ կե-

տով, ո րը կա րող է եր կա րաց վել մինչև 6 ա միս, ի սկ բա ցա ռիկ դեպ քե րում` մինչև մեկ տա-

րի: Եր կա րաց ման ժամ կե տի տևո ղու թյու նը յու րա քան չյուր ան գամ չի կա րող գե րա զան ցել

2 ա մի սը:59

Հարց ված նե րի 30%-ի դեպ քում (26 հո գի) որ պես խա փան ման մի ջոց կի րառ վել է կա լան քը:

Նրան ցից հին գը կա լա նա վոր վել են մեկ ամ սից պա կաս ժամ կե տով (3-13 օր): Մյուս նե րը

կա լա նա վոր վել են մե կից 19 ա միս ժամ կե տով: Կա լան քի ժամ կե տի մի ջին տևո ղու թյու նը

կազ մել է 7.4 ա միս: Ի նչ վե րա բե րում է կա լան քի մա սին ո րոշ ման կա յաց մա նը, ա պա մեծ

մա սը` 44%-ը, տար վել են դա տա րան 72 ժամ վա ըն թաց քում, ի սկ 31%-ն` ա վե լի ո ւշ: Ան չա-

փա հաս նե րից մե կը նշեց, որ դա տա կան նիս տին մաս նակ ցել է միայն իր հայե րը, մինչ դեռ

կա լա նա վոր վածն ան ձամբ ներ կա չի ե ղել դա տա կան նիս տին,60 ի նչն օ րեն քի խախ տում է:

57 ՔԴՕ, հոդված 135: 58 Նույն տեղը:

59 ՔԴՕ, հոդվածներ 138, 139: 60 ՔԴՕ, հոդված 302. «Դատական քննությունը կատարվում է ամբաստանյալի մասնակցությամբ, որի դատարան ներկայանալը պարտադիր է, բացառությամբ 3141 հոդվածի 6-րդ մասով նախատեսված դեպքի» (դատական

ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ67

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ

ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ

« Ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձանց պա հե լու մա սին» ՀՀ օ րեն քի 13-րդ հոդ վա ծով

նա խա տես վում է ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձի ի րա վուն քը` իր ի րա վունք նե րի և

ա զա տու թյուն նե րի խախ տում նե րի վե րա բե րյալ ան ձամբ կամ իր փաս տա բա նի կամ օ րի-

նա կան ներ կա յա ցուց չի մի ջո ցով բո ղոք ներ ներ կա յաց նե լու ձեր բա կալ ման կամ կա լա նա-

վոր ման վայ րի վար չա կազ մին, նրանց վե րա դաս նե րին, դա տա րա նին, դա տա խա զու թյա-

նը, մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նին, պե տա կան և տե ղա կան ի նք նա կա ռա վար ման

մար մին նե րին, հա սա րա կա կան կազ մա կեր պու թյուն նե րին, կու սակ ցու թյուն նե րին, լրատ-

վա մի ջոց նե րին, մի ջազ գային մար մին նե րին և մար դու ի րա վունք նե րի և ա զա տու թյուն նե-

րի պաշտ պա նու թյամբ զբաղ վող կազ մա կեր պու թյուն նե րին:

18-րդ հոդ վա ծով, մաս նա վո րա պես, նա խա տես վում է, որ դա տա խազ նե րի, դա տա վոր նե-

րի, մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պան նե րի և ձեր բա կալ ված նե րի և կա լա նա վոր ված նե րի

պա հե լու վայ րե րի նկատ մամբ վե րահս կո ղու թյուն ի րա կա նաց նող մար մին նե րի հետ ձեր-

բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձանց նա մա կագ րու թյու նը չպետք է են թարկ վի գրաքն-

նու թյան և պետք է ու ղարկ վի ա րա գո րեն: Նա մակ նե րը կա րող են գրաքն նու թյան են թարկ-

վել վա րույթն ի րա կա նաց նող մարմ նի կող մից միայն դա տա րա նի ո րոշ ման հի ման վրա:

Ա վե լին, « Ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձանց պա հե լու մա սին» ՀՀ օ րեն քի 18-րդ

հոդ վա ծով ո ւղ ղա կի ո րեն ար գել վում է բո ղո քե լու դեպ քում ան ձի հա մար ո րո շա կի հետ-

քննության բնականոն ընթացքը կրկին անգամ խաթարելը կամ դատավորի օրինական կարգադրությունները չկատարելը կարող է հիմք ծառայել դատական նիստերի դահլիճից հեռացնելու և դատական քննությունն առանց նրա ներկայության շարունակելու պատժամիջոցը կիրառելու համար):

ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ68

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ևանք ներ ա ռա ջաց նե լը, և պա տաս խա նատ վու թյուն է նա խա տես վում նման գոր ծո ղու-

թյուն նե րի հա մար:

Իր ի րա վունք նե րի խախ տում նե րի վե րա բե րյալ բո ղոք ներն ան ձամբ կամ փաս տա բա նի

կամ օ րի նա կան ներ կա յա ցուց չի մի ջո ցով բո ղոք ներ ներ կա յաց նե լու` դա տա պարտ ված

ան ձանց ի րա վուն քը ճա նաչ վում է ՀՀ քրե ա կա տա րո ղա կան օ րենսգր քի 12-րդ հոդ վա ծով:

Սահ ման ված է նաև դա տա պար տյա լի` ի րա վա կան օգ նու թյուն ստա նա լու ի րա վուն քը,

ո րը, սա կայն, չի նա խա տե սում ան վճար փաս տա բա նա կան օգ նու թյու նը, ի տար բե րու-

թյուն կաս կա ծյալ նե րի և ամ բաս տա նյալ նե րի:

Կա լա նա վոր ված ան ձանց պա հե լու վայ րի կամ քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նար կի վար-

չա կազ մը պար տա վոր է կա լա նա վոր ված ան ձան ցից և դա տա պար տյալ նե րից ըն դու նել

ա ռա ջարկ ներ, դի մում ներ և բո ղոք ներ: Կա լա նա վոր ված նե րի պահ ման վայ րի կամ քրե ա-

կա տա րո ղա կան հիմ նար կի վար չա կազ մի ստա ցած բո ղոք նե րը պետք է ու ղարկ վեն հաս ցե-

ա տի րո ջը դրանք ստա նա լուց հե տո ե րեք աշ խա տան քայի օր վա ըն թաց քում, ի սկ պա տաս-

խան նե րը` փո խան ցել հա մա պա տաս խան կա լա նա վոր ված ան ձին կամ դա տա պար տյա լին`

նրա ստո րագ րու թյան դի մաց, ի սկ նրա կող մից նման ցան կու թյուն հայտ նե լու դեպ քում` նաև

կցել նրա ան ձնա կան գոր ծին:61 Հարկ է նշել, որ հա կա սու թյուն կա Քրե ա կա տա րո ղա կան

օ րենսգր քի 15.1-րդ հոդ վա ծի հետ, ո րով սահ ման ված է, որ դա տա պար տյա լի բո ղոք նե րը ոչ

ո ւշ, քան մեկ օր վա ըն թաց քում, պետք է ու ղարկ վեն հաս ցե ա տե րե րին:

Ան չա փա հաս նե րի հետ հար ցազ րույց նե րի ըն թաց քում ե րե խա նե րից ու թը հայտ նե ցին դա-

ժան վե րա բեր մուն քի դեպ քե րի մա սին: Ան չա փա հաս նե րը նշե ցին, որ բո ղոք ներ չեն ներ-

կա յաց րել հետ ևյալ պատ ճառ նե րով.

– Վա խե նում էին, որ դա կա րող է վատ թա րաց նել ի րենց վի ճա կը,

– Չէին հա վա տում, որ դա ար դյու նա վետ մի ջոց է, ո րը կա րող է փո խել ի րա վի-

ճա կը. «Ո՞ւմ բո ղո քեմ, լրիվ ի րանք են ու ոչ մի բան չի փոխ վե լու»,

– Ժա մա նա կին չեն կողմ նո րոշ վել և ի րա զեկ ված չեն ե ղել՝ ի նչ պես գոր ծել նման

ի րա վի ճա կում. «Ու ղեղս չէր աշ խա տում, ու զում էի, որ տուն թող նեն»,

– Ե ղել է նաև հետ ևյալ զա վեշ տա կան օ րի նա կը. « Ծե ծող ոս տի կա նը գու մար է

ա ռա ջար կել հորս, որ պես զի չբո ղո քենք, հայրս չի վերց րել, բայց չի բո ղո քել»։

Փոր ձա գետ նե րը շատ հազ վա դեպ էին կա րո ղա նում մտա բե րել դա ժան վե րա բեր մուն քի

և խոշ տան գում նե րի վե րա բե րյալ որ ևէ գործ։ Պատ ճառն այն է, որ նման վե րա բեր մուն-

քի վե րա բե րյալ հայ տա րա րու թյուն նե րին ա ռնչ վող հար ցե րը փոր ձում են տե ղում « լու ծել»՝

61 ՀՀ արդարադատության նախարարության քրեակատարողական ծառայության` կալանավորվածներին պահելու վայրերի և ուղղիչ հիմնարկների ներքին կանոնակարգ, 169-173-րդ կետեր:

ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ69

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄչհասց նե լով մինչև պաշ տո նա կան քն նու թյուն: Բո ղոք նե րը հիմ նա կա նում բա նա վոր են,

ին չը հնա րա վո րու թյուն չի տա լիս քրե ա կան գործ հա րու ցել։

Դա տա վոր նե րը և փաս տա բան նե րը բե րե ցին ան չա փա հաս նե րի հան դեպ դա ժան վե րա բեր-

մուն քի վե րա բե րյալ չբա ցա հայտ ված և ըն թացք չս տա ցած դեպ քե րի հետ ևյալ օ րի նակ նե րը՝

– «Ինձ մոտ հայտ է ե ղել, ե րբ ան չա փա հա սը հայ տա րա րել է, որ նրան տաս օր

պա հել են ոս տի կա նու թյան բա ժան մուն քում։ Սա կայն քն նու թյու նը ցույց տվեց,

որ կոնկ րետ հան գա մանք ներ չկար, մեր կա պա րա նոց հայտ է։ Ես պար զե ցի,

որ այդ տաս օր վա ըն թաց քում նա շփ վել է իր հոր հետ և այլն», ա սաց Ա ջափ-

նյակ և Դավ թա շեն վար չա կան շր ջան նե րի ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա-

տա րա նի դա տա վոր նե րից մե կը:

– « Մի տղա նշել էր, որ նրա նից ցուց մուն քը վերց րել են ծե ծի մի ջո ցով, բայց ե րբ

ծա նո թա ցանք գոր ծին, հաս կա ցանք, որ ծեծ չի ե ղել։ Խա չաձև հար ցեր ե նք

տա լիս և այլն, մի խոս քով պար զում ե նք»։ (դա տա վոր, վե րաքն նիչ դա տա րան)

– « Փաս տա բա նը իր նա խա ձեռ նու թյամբ դի մում է ներ կա յաց րել, քա նի որ ե րե­

խայի վրա ծե ծի հետ քեր է տե սել։ Ե րբ գոր ծը հա սել է դա տա րան, ե րե խան

հրա ժար վել է և ա սել է, որ ըն կել է և հետ քե րը դրա հետ ևանք ե ն։ Փաս տա բա­

նը հայտն վեց շատ վատ վի ճա կում»։ (փաս տա բան)

– « Գոր ծադր վել է հո գե բա նա կան ճն շում ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ­

րում օ պեր լիա զո րի կող մից, սա կայն ե րե խան հե տո ցուց մուն քը փո խել է, և

ծա ռայո ղա կան քն նու թյու նը մերժ վել է»։ (փաս տա բան, Եր ևան)

– « Տասն վեց տա րե կան տղային բեր ման էին են թար կել Ստե փա նա վա նից,

ա ռանց ծնո ղի ցուց մունք էր տվել, հե տո հրա ժար վել էր իր ցուց մուն քից և բա­

ցատ րու թյու նից` ա սե լով, որ իր վրա հո գե բա նա կան ճն շում են գոր ծադ րել։

Բայց, ի վեր ջո, դատ վեց, դա տա րա նը հաշ վի չա ռավ»։ (փաս տա բան)

– «Ե րե խային օ պեր լիա զոր նե րը ա հա բե կել էին, որ ցուց մունք գրի, ե րե խան

գրեց, գործ էի պատ րաս տում, հե տո ե րե խան իր ցուց մունք նե րից հրա ժար վեց

և ի վեր ջո դատ վեց»։ (փաս տա բան)

– «Ես էի այդ տղայի փաս տա բա նը, և նա ի նձ պատ մեց, որ նրան դա ժան ծե­

ծի են են թար կել՝ ցուց մունք կոր զե լու նպա տա կով։ Բայց ի նձ ո ւշ ա սեց, ե րբ

մարմ նի վրա ար դեն հետք չկար և ոչ մի բան հնա րա վոր չէր ա նել։ Հարց րե ցի`

ին չու շուտ չէիր ա սում, պա տաս խա նեց՝ « վա խե նում էի ա վե լի շատ ծե ծեին, որ

ա սեի»։ (փաս տա բան)

ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ70

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ – « Մի 3­4 տա րի ա ռաջ դեպք ե ղավ. ե րե խային ծե ծել էին, ծնո ղը դի մել էր, հան­

գա մանք նե րը բա ցա հայտ վե ցին, բայց պա տիժ չս տա ցավ, ո րով հետև ծնո ղը

իր դի մու մը հետ վերց րեց»։ (փաս տա բան)

Հե տա զո տու թյան ըն թաց քում հն չել են նաև հա տուկ դպ րո ցում ե րե խա նե րի հան դեպ դա-

ժան վե րա բեր մուն քի օ րի նակ ներ՝

– Նու բա րա շե նի թիվ 11 դպ րո ցի ու սու ցի չը ծե ծի էր են թար կել ա շա կերտ նե րին,

բայց գոր ծը ըն թացք չս տա ցավ, վա ղե մու թյան ժամ կետն ան ցել էր, գործ չհա­

րուց վեց։

– Հա տուկ դպ րո ցի ու սու ցիչ նե րը ստի պել են, որ ե րե խան զբաղ վի մու րաց կա­

նու թյամբ, բայց գործ չի հա րուց վել։

Իսկ հա ջոր դիվ օ րի նակ նե րը պատ մում են դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի

վե րա բե րյալ այն գոր ծե րի մա սին, ո րոնք ըն թացք են ստա ցել և հա ջո ղու թյամբ ա վարտ-

վել ե ն։

– « Նու բա րա շե նի թիվ 18 հաս տա տու թյու նում, ո րը հի մա չկա, փոխտ նօ րե­

նի վրա սե ռա կան բռ նու թյան և թրա ֆի քին գի պատ ճա ռով բո ղոք ներ ե ղան,

ո րը հիմք հան դի սա ցավ, որ ու րիշ տու ժած ներ էլ բո ղո քեն։ Ար դյուն քում այդ

փոխտ նօ րե նը դա տա պարտ վեց»։ (ՀԿ աշ խա տա կից)62

Ար դյուն քում, Նու բա րա շե նի թիվ 18 հա տուկ դպ րո ցը Կա ռա վա րու թյան 2010 թվա կա նի

դեկ տեմ բե րի 23-ի թիվ 1722-Ն ո րոշ մամբ վե րա կազ մա կերպ վեց « Փոքր Մհեր» կր թա հա-

մա լի րի: « Փոքր Մհեր» կր թա հա մա լի րը հան րակր թա կան ու սում նա կան հաս տա տու թյուն

է, ո րն ի րա կա նաց նում է հան րակր թա կան միջ նա կարգ, ի նչ պես նաև ռազ մա գի տու թյան և

ռազ մա հայ րե նա սի րու թյան բնա գա վա ռում մաս նա գի տաց ված ծրագ րեր։

– «Ու նե ցել եմ մի դեպք, ե րբ ման կա վարժ չէին հրա վի րել, և ես այդ դեպ քը հաղ­

թե ցի, ճա նա չե ցին լրիվ ան թույ լատ րե լի»։ (փաս տա բան)

– « Մի դեպք եմ ու նե ցել 2010 թվա կա նին, ե րբ ե րե խան դա տա րա նում հայ տա­

62 Քրեական գործը հարուցվել է 2008 թվականի դեկտեմբերին: Հատուկ դպրոցի տնօրենը դիմեց ոստիկանությանը` նշելով, որ հատուկ դպրոցի սաներից երկուսն ասել են իրեն, որ դպրոցի փոխտնօրենն իրենց հարկադրել է մուրացկանությամբ զբաղվել: Լրացուցիչ քննության ընթացքում նրան մեղադրանք ներկայացվեց ՀՀ քրեական օրենսգրքի 1321 հոդվածի (մարդուն պոռնկության կամ սեռական շահագործման այլ ձևերի մեջ, հարկադի աշխատանքի կամ ծառայությունների ներգրավելը կամ ստրկության կամ ստրկությանը նմանվող վիճակի մեջ դնելը կամ պահելը) և139 հոդվածի (3-րդ մասի) (սեքսուալ բնույթի բռնի գործողությունները, որոնք կատարվել են 14 տարեկանը չլրացած անձի նկատմամբ) հիման վրա: Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի որոշման հիման վրա փոխտնօրենը մեղավոր ճանաչվեց 1321 հոդվածի հիման վրա, սակայն 139 հոդվածի հիման վրա արդարացվեց: Դատախազը որոշումը բողոքարկեց վերաքննիչ դատարանում, որն իր 2010 թվականի դեկտեմբերի 17-ի վճռով փոխտնօրենին մեղավոր ճանաչեց նաև 139-րդ հոդվածով` նրա նկատմամբ նշանակելով պատիժ` 10 տարվա ազատազրկման տեսքով:

ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ71

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄրա րել է, որ ի րեն ծե ծել են, որ սխալ ցուց մունք կոր զեն։ Պարզ վեց, որ աղ ջի­

կը են թարկ վել է սե ռա կան բռ նու թյան, և ոս տի կան նե րը սե ռա կան ո տնձ գու­

թյուն ի րա կան կա տա րո ղին թաքց նե լու նպա տա կով, սպառ նա ցել են ա ղջ կան

և ստի պել են, որ ա սի, թե դա հենց իր հայրն է ե ղել։ Հորն էլ են ծե ծել ու

ցուց մունք կոր զել։ Սա կայն դա տա վո րը նկա տել է ո րոշ ան հա մա պա տաս խա­

նու թյուն ներ և գոր ծը մեծ ար ձա գանք է ստա ցել»։ (դա տա վոր, Ա րա գա ծոտ նի

մար զի ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա տա րան)63

Հե տա զո տու թյան տվյալ նե րը վկա յում են, որ շատ հա ճախ դա ժան վե րա բեր մուն քի վե-

րա բե րյալ դի մում չեն գրում, ար դյուն քում չկա նաև պա տաս խա նա տու նե րին պա տաս խա-

նատ վու թյան են թար կե լու պրակ տի կա։

Բազ մա թիվ են նաև այն դեպ քե րը, ե րբ ան չա փա հաս նե րը վա խե նա լով հրա ժար վում են

դա ժան վե րա բեր մուն քի մա սին ի րենց տված ցուց մունք նե րից։ Ան չա փա հաս նե րը չեն դի-

մում կամ հետ են կանգ նում քն նու թյան ըն թաց քում, քա նի որ վա խե նում ե ն։ Շատ հա ճախ

ծնող նե րը սխալ պահ վածք են դրս ևո րում, խու սա փում են դի մել` վա խե նում են, որ ե րե-

խային կպատ ժեն։

Փոր ձա գետ նե րի կար ծի քով, դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի վե րա բե րյալ

հիմ նա կան խն դիրն այն է, որ ան չա փա հաս նե րը մի ջա դե պե րի առ կա յու թյան դեպ քում չեն

բո ղո քում։ Պա տա ճառ նե րը տար բեր են, բայց հիմ նա կանն այն է, որ ան չա փա հաս նե րը

ի րա զեկ ված չեն ի րենց հան դեպ պատ շաճ վե րա բեր մուն քի օ րի նա կան պա հան ջի, ի նչ պես

նաև` բո ղո քե լու հնա րա վո րու թյան և ըն թա ցա կար գե րի մա սին։ Հա ջորդ պատ ճառն այն է,

որ ան չա փա հաս նե րը վա խե նում են բո ղո քել՝ գտն վե լով նույն հա մա կար գի տի րույ թում,

են թադ րե լով, որ վե րա բեր մունքն էլ ա վե լի կվատ թա րա նա։ Ե վս մեկ պատ ճառ հն չեց րեց

քն նի չը. « Բո ղոք ներ չեն լի նում, քա նի որ ան չա փա հաս նե րը ի րենց փո ղո ցային­տ ղա յա կան

մտա ծե լա կեր պի պատ ճա ռով խու սա փում են ցուց մունք տա լուց»։64 Ար դյուն քում, բո ղո քի

բա ցա կա յու թյան պատ ճա ռով քրե ա կան գործ չի հա րուց վում և չի բա ցա հայտ վում։ Դա-

63 Տես Սաշա Դավթյանի գործը, ARAD 1/0016/01/09, http://hra.am/en/tag/davtyan: Շ.Դ.-ն դատարանում հաղորդեց, որ իրեն և իր քրոջը Կենտրոն ոստիկանություն են տարել 2009 թվականի մայիսի 7-ին և չորս օր շարունակ ենթարկել են խոշտանգումների, անմարդկային և արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի, ստիպել են ցուցմունքներ տալ, որ Սաշա Դավթյանն իսկապես խոշտանգել է և բռնաբարել է Շ.Դ.-ին։ Ֆիզիկական բռնությունների արդյունքում կորզված ցուցմունքները դրվել են մեղադրանքի հիմքում։ Սաշա Դավթյանին նույնպես պարբերաբար ծեծի և խոշտանգումների են ենթարկել: 2009 թվականի դեկտեմբերի 17-ին Արագածոտնի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանը արդարացրեց Սաշա Դավթյանին՝ իր դստերը բռնաբարելու մեղադրանքի մասով, բայց մեղավոր ճանաչեց նրան իր դուստրերին խոշտանգելու համար: Սաշա Դավթյանը 4 տարվա ազատազրկման դատապարտեց ՀՀ քրեական օրենսգրքի 119 հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի հիման վրա։ Որոշումը բողոքարկվեց, և պատիժը փոխարինվեց 3 տարվա ազատազրկմամբ: Ազգային ժողովի` համաներում հայտարարելու մասին որոշման հիման վրա Սաշա Դավթյանն ազատ արձակվեց: Ոստիկանության կողմից Սաշա Դավթյանի և նրա դուստրերի նկատմամբ կատարված խոշտանգումների և դաժան վերաբերմունքի մեղադրանքի կապակցությամբ որևէ քննություն չի իրականացվել:64 Այդպիսի մտածելակերպի օրինակ, որի համաձայն ամոթալի (ոչ տղամարդավայել) է ոստիկանությանը բողոք ներկայացնելը կամ մեկ այլ անձի դեմ գործ տալը:

ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ72

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ տա վոր նե րից մեկն ան գամ նշեց, որ տու ժո ղի բո ղո քի հի ման վրա 100% էլ կբա ցա հայտ վի,

բայց ե թե չբարձ րաց նի հար ցը՝ չի բա ցա հայտ վի։

ՀՀ ար դա րա դա տու թյան նա խա րա րու թյան կող մից տրա մադր ված տե ղե կու թյան հա մա-

ձայն, 2010 թվա կա նի հուն վա րի 1-ից մինչև 2012 թվա կա նի հու նի սի 15-ը ՀՀ ար դա րա դա-

տու թյան նա խա րա րու թյան «Ա բո վյան» ՔԿ հիմ նար կում պահ վող ան չա փա հաս դա տա-

պար տյալ նե րի և կա լա նա վոր ված ան ձանց նկատ մամբ խոշ տան գում նե րի կամ դա ժան

վե րա բեր մուն քի են թար կե լու վե րա բե րյալ բո ղոք ներ չեն ստաց վել:

Նույն ժա մա նա կա հատ վա ծում, ան չա փա հաս ներն «Ա բո վյան» ՔԿ հիմ նարկ ըն դուն վե լիս

« Ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձանց պա հե լու մա սին» ՀՀ օ րեն քի 21-րդ հոդ վա-

ծի հա մա ձայն են թարկ վել են բուժզն նու թյան, ո րի ըն թաց քում նրանց մոտ հայտ նա բեր-

վել են մարմ նա կան վնաս վածք ներ, ին չի վե րա բե րյալ կազմ վել են ար ձա նագ րու թյուն ներ։

Բուժզն նու թյան ար դյուն քում 2010 թվա կա նին ար ձա նագր վել է նմա նա տիպ 5 դեպք,

2011 թվա կա նին` 10 դեպք, 2012 թվա կա նի հու նի սի 20-ի դրու թյամբ` 7 դեպք:

20 դեպ քե րը վե րա բե րել են 17 տա րե կան և մե կա կան ար ձա նագ րու թյուն` 15 և 16 տա րե կան

ա րա կան սե ռի ան չա փա հաս նե րին։

Ար ձա նագ րու թյուն նե րում նշ ված է, որ ան չա փա հաս նե րը ու նե ցել են տար բեր տե սա կի

վեր քեր, սպի ներ և քերծ վածք ներ մարմ նի տար բեր մա սե րում, ո րոնք ա ռա ջա ցել են մինչև

կա լա նա վոր վե լը` հիմ նա կա նում ծեծկռ տու քի, վայր ը նկ նե լու, ի նք նավ նաս ման, տա նը շի-

նա րա րա կան աշ խա տանք ներ կա տա րե լու հետ ևան քով, մոր հար վա ծից, շան կծե լուց։

ՀՀ Գլ խա վոր դա տա խա զու թյու նը տե ղե կաց րել է, որ 2010 թվա կա նի հուն վա րի 1-ից մինչև

2012 թվա կա նի հու նի սի 15-ն ան չա փա հաս նե րին խոշ տան գում նե րի կամ դա ժան վե րա-

բեր մուն քի են թար կե լու վե րա բե րյալ բո ղոք ներ, ի նչ պես նաև` նրանց մոտ մարմ նա կան

վնաս վածք ներ հայտ նա բեր վե լու դեպ քե րի մա սին տե ղե կու թյուն ներ չեն ստաց վել:

Սա կայն քա նի որ ո րո շա կի տվյալ ներ էին ստաց վել Ար դա րա դա տու թյան նա խա րա րու-

թյան կող մից, լրա ցու ցիչ հար ցում կա տար վեց Դա տա խա զու թյուն այդ տվյալ նե րի ա ռն չու-

թյամբ: Դա տա խա զու թյան տրա մադ րած բա ցատ րու թյան հա մա ձայն,65 «Ա բո վյան» քրե-

ա կա տա րո ղա կան հիմ նար կը տե ղե կու թյուն ներ չի տրա մադ րել դա տա խա զու թյա նը 2010

թվա կա նին հայտ նա բեր ված 5 մարմ նա կան վնաս վածք նե րի վե րա բե րյալ: 2011 թվա կա նին

ար ձա նագր ված 10 դեպ քե րից դա տա խա զու թյա նը ներ կա յաց վել են ըն դա մե նը 4 բո ղոք:

Դա տա խա զու թյու նը նաև նշել է, որ «2012 թվա կա նի հու լի սի 25-ի դրու թյամբ «Ա բո վյան»

քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նար կում հայտ նա բեր ված 10 մարմ նա կան վնաս վածք նե րի վե-

րա բե րյալ ըն դա մե նը 7 հա ղոր դում ներ են ու ղարկ վել ՀՀ գլ խա վոր դա տա խա զու թյա նը»:

Նշ վեց նաև, որ ան չա փա հաս ներն ի րենց հայ տա րա րու թյուն նե րում չեն նշել խոշ տանգ-

65 Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակին հասցեագրված թիվ 32/6-12 նամակը, 8-ը օգոստոսի, 2012 թ.:

ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ73

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄման կամ դա ժան վե րա բեր մուն քի մա սին, այլ հի շա տա կել են միայն կեն ցա ղային կամ այլ

ի րա վի ճակ նե րում մարմ նա կան վնաս վածք ներ ստա նա լու հան գա մանք ներ:

ՀՀ-ո ւմ ան չա փա հաս նե րի նկատ մամբ խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի վե-

րա բե րյալ ՀՀ մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նը 2010 թվա կա նից մինչև 2012 թվա կա նի

հու նի սի 1-ն ըն կած ժա մա նա կա հատ վա ծում ստա ցել է 2 դի մում-բո ղոք:

ՀՀ մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պանն ա ռա ջին դի մու մը ստա ցել է 2011 թվա կա նի սեպ-

տեմ բե րի 7-ին: Դի մու մով քա ղա քա ցին հայտ նել է, որ իր ան չա փա հաս որ դու նկատ մամբ

ՀՀ քրե ա կան օ րենսգր քի 258-րդ հոդ վա ծի 4-րդ մա սով (խու լի գա նու թյուն, ո րը կա տար վել

է զեն քի կամ որ պես զենք օգ տա գործ վող ա ռար կա նե րի գոր ծադր մամբ, ո րը պատժ վում

է ա զա տազրկ մամբ չոր սից յոթ տա րի ժամ կե տով) գործ է հա րուց վել։ Քա ղա քա ցու փո-

խանց մամբ, իր որ դուց ծե ծի, սպառ նա լի քի և խոշ տան գում նե րի ազ դե ցու թյան ներ քո կոր-

զել են ի րա կա նու թյա նը չհա մա պա տաս խա նող ցուց մունք ներ։

Նշ վա ծի կա պակ ցու թյամբ ՀՀ մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նի գրու թյուն նե րին ի պա-

տաս խան, ՀՀ գլ խա վոր դա տա խա զի տե ղա կա լը հայտ նել է, որ քա ղա քա ցու այն պն դու-

մը, թե որ դուց ծե ծի, սպառ նա լի քի և խոշ տան գում նե րի ազ դե ցու թյան ներ քո կորզ վել են

ի րա կա նու թյա նը չհա մա պա տաս խա նող ցուց մունք ներ, դա տաքն նու թյամբ չի հիմ նա վոր-

վել։ Միա ժա մա նակ հայտ վել է, որ դա տաքն նու թյան ըն թաց քում քն նու թյան է ա ռն վել մե-

ղադ րյա լի և նրա պաշտ պա նի նշ ված պատ ճա ռա բա նու թյու նը՝ հո գե բա նա կան ճնշ ման և

ֆի զի կա կան բռ նու թյան գոր ծադր մամբ խոս տո վա նա կան ցուց մունք ներ կոր զե լու հան գա-

ման քը, և դա տա րա նը հան գել է այն հետ ևու թյան, որ նրանց պատ ճա ռա բա նու թյուն նե րը

չեն հա մա պա տաս խա նել քրե ա կան գոր ծի տվյալ նե րին։ Քա ղա քա ցու դի մում-բո ղո քի քն-

նար կու մը դա դա րեց վել է ։

Մյուս բո ղո քը ներ կա յաց վել է փաս տա բա նի կող մից 2012 թվա կա նի ապ րի լի 26-ին: Պաշտ-

պա նյա լը մե ղադր վել է ՀՀ քրե ա կան օ րենսգր քի 176-րդ հոդ վա ծով (կո ղո պուտ) նա խա-

տես ված ա րարք կա տա րե լու մեջ։ Ը ստ փաս տա բա նի, իր պաշտ պա նյա լի հո րը կան չել են,

որ պես զի վեր ջինս ստո րագ րի իր ան չա փա հաս որ դու բա ցատ րու թյու նը, ո րն ը ստ դի մու-

մա տո ւի ձեռք է բեր վել իր պաշտ պա նյա լին խոշ տան գում նե րի են թար կե լու մի ջո ցով։

Նշ վա ծի կա պակ ցու թյամբ ՀՀ մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նի գրու թյուն նե րին ի պա-

տաս խան ՀՀ ոս տի կա նու թյան պե տի տե ղա կա լը հայտ նել է, որ ծա ռայո ղա կան քն նու թյան

ար դյունք նե րով, ՁՊՎ-ո ւմ ձեր բա կալ վա ծի մարմ նի զն նու թյան ժա մա նակ հայտ նա բեր-

ված վնաս վածք նե րի մա սին ի րա զե կու մը կորց նե լու հա մար ՀՀ ոս տի կա նու թյան աշ խա-

տա կի ցը են թարկ վել է « խիստ նկա տո ղու թյուն» կար գա պա հա կան տույ ժի։

Հայտ վել է նաև, որ իր վա րույ թում քնն վող քրե ա կան գոր ծով դա տա րա նում ան չա փա հաս

մե ղադ րյա լի խա փան ման մի ջո ցի հար ցի քն նարկ ման ըն թաց քում ոս տի կա նու թյան ծա-

ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ74

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ռայող նե րի կող մից իր նկատ մամբ բռ նու թյուն գոր ծադ րե լու և մարմ նա կան վնաս վածք ներ

պատ ճա ռե լու վե րա բե րյալ մե ղադ րյա լի հայ տա րա րու թյանն օ րեն քով սահ ման ված կար-

գով ըն թացք չտա լու հա մար ՀՀ ոս տի կա նու թյան քն նի չը նա խազ գու շաց վել է. նա ըն դա-

մե նը նա խազ գու շաց վել է` նկա տի ու նե նա լով, որ ու նե ցել է 4 ա մս վա աշ խա տան քային

ստաժ։

Հայտն վել է նաև, որ ծա ռայո ղա կան քն նու թյամբ չեն հաս տատ վել խոշ տան գում նե րի վե-

րա բե րյալ տե ղե կու թյուն նե րը:

Առաջարկություն

­ Ձևա վո րել բո ղո քարկ ման ար դյու նա վետ ըն թա ցա կար գեր, ո րոնք կն պաս տեն

տու ժող նե րի և վկա նե րի կող մից խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն­

քի բո ղոք նե րի` պե տա կան մար մին նե րին ներ կա յաց մա նը, և գործ նա կա նում

ա պա հո վել բո ղոք ներ ներ կա յաց նող նե րի պաշտ պան վա ծու թյու նը բո ղո քե­

լու հան գա ման քով պայ մա նա վոր ված որ ևէ դա ժան վե րա բեր մուն քից կամ

վրեժխնդ րու թյու նից,

­ Խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի հա մար մե ղա վոր ան ձինք պետք

է պա տաս խա նատ վու թյան են թարկ վեն:

ԽՈՇՏԱՆԳՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑՈՎ ՍՏԱՑՎԱԾ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՆԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ75

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄԽՈՇՏԱՆԳՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑՈՎ ՍՏԱՑՎԱԾ

ՑՈՒՑՄՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՆԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ

Սահ մա նադ րու թյամբ ար գել վում է ա նօ րի նա կան ճա նա պար հով ստաց ված ա պա ցույց նե-

րի օգ տա գոր ծու մը:66 ՔԴՕ-ով ո ւղ ղա կի ո րեն ար գել վում է բռ նու թյան, սպառ նա լի քի կամ

խա բե ու թյան մի ջո ցով կամ կաս կա ծյա լի կամ մե ղադ րյա լի ի րա վունք նե րի խախտ ման

ար դյուն քում կամ դա տա վա րա կան խախ տում նե րի հետ ևան քով ստաց ված ա պա ցույց նե-

րի օգ տա գոր ծու մը:67 Դա տա րա նը պար տա վոր է ու սում նա սի րել ա պա ցույց նե րի թույ լատ-

րե լի ու թյու նը:68

Հար ցազ րույ ցի ըն թաց քում դա տա վոր նե րից մե կը նշեց, որ այն դեպ քե րում, ե րբ մե ղադ-

րյա լը դա տա րա նում հայտ նում է, որ նա խաքն նու թյան փու լում իր ցուց մունք նե րը ձեռք են

բեր վել դա ժան վե րա բեր մուն քի ար դյուն քում, ի րա կա նաց վում է քն նու թյուն ՀՀ քրե ա կան

դա տա վա րու թյան օ րենսգր քի 17-րդ հոդ վա ծի հա մա ձայն, ո րով նա խա տես վում է, որ քրե-

ա կան վա րույթն ի րա կա նաց նող մար մի նը պետք է ման րակր կիտ կեր պով ստու գի կաս կա-

ծյա լի, մե ղադ րյա լի և նրանց պաշտ պա նի բո լոր բո ղոք նե րը քրե ա կան դա տա վա րու թյան

ըն թաց քում օ րի նա կա նու թյան խախ տում նե րի վե րա բե րյալ: Խնդ րո ա ռար կա պաշ տո-

նյային կան չում են հար ցաքն նու թյան։ Դա տա վո րը այդ գոր ծը պետք է ու ղար կի հա տուկ

քնն չա կան ծա ռա յու թյուն գոր ծի ման րա մաս նե րը ճշ տե լուց հե տո։ Դա տա վո րը հար ցաքն-

նում է այն օ պեր լիա զո րին, ո ւմ մոտ այդ դեպ քը ե ղել է, և խա չաձև հար ցաքն նու թյան ար-

դյուն քում պարզ վում է, ի նչ է ի րոք տե ղի ու նե ցել։ Վե րաքն նիչ դա տա րա նի դա տա վոր-

նե րից մե կը նշեց, որ «անց է կաց վում ծա ռայո ղա կան քն նու թյուն, ե թե ե րե խան ա նուն

տվեց»։ Այ նո ւա մե նայ նիվ, մե ղա վո րին հայտ նա բե րե լը քնն չա կան մար մին նե րի խն դիրն է:

Հե տա զո տու թյան ար դյունք նե րի հա մա ձայն, պրակ տի կա յում, թեև դա տա վո րը պար տա-

վոր է ու ղար կել գոր ծը դա տա խա զու թյուն, դեպ քե րի 99%-ո ւմ այդ բո ղոք նե րը հա մար վում

են ոչ ար ժա նա հա վատ: Շատ հա ճախ բժշ կա կան փոր ձաքն նու թյու նը ժա մա նա կին չի ան-

ցկաց վում, և դա տա վորն ար ժա նա հա վատ չի հա մա րում բո ղո քը:

Հաշ վի առ նե լով, որ փաս տա բա նի ներգ րա վումն ան չա փա հաս կաս կա ծյա լի կամ մե ղադ-

րյա լի հար ցաքն նու թյա նը պար տա դիր է՝ փաս տա բա նի բա ցա կա յու թյամբ տր ված ցուց-

մուն քը չի կա րող ա պա ցույց հա մար վել: Այ նո ւա մե նայ նիվ, հար ցազ րույց նե րի ըն թաց քում

նշ վեց, որ գործ նա կա նում, ե թե փաս տա բա նը չի միջ նոր դում այդ ա պա ցույց ներն ան թույ-

66 Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն, հոդված 22:67 ՔԴՕ, 11-րդ հոդվածի 7-րդ մաս. «Արգելվում է կասկածյալից, մեղադրյալից, ամբաստանյալից, տուժողից, վկայից և քրեական դատավարությանը մասնակցող այլ անձանցից ցուցմունքներ կորզել բռնության, սպառնալիքի, խաբեության, նրանց իրավունքների ոտնահարման, ինչպես նաև այլ անօրինական գործողությունների միջոցով»:Հոդված 105. «Քրեական գործով վարույթում մեղադրանքի հիմքում չեն կարող դրվել և որպես ապացույց օգտագործվել այն նյութերը, որոնք ձեռք են բերվել բռնությամբ, սպառնալիքով, խաբեությամբ, անձին ծաղրի ենթարկելով, ինչպես նաև այլ անօրինական գործողություններով»:68 ՔԴՕ, հոդվածներ 106, 127:

ԽՈՇՏԱՆԳՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑՈՎ ՍՏԱՑՎԱԾ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՆԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ76

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ լատ րե լի ճա նա չե լու մա սին, դա տա րա նը կա րող է դրանք ըն դու նե լի հա մա րել:

Հարկ է նաև նշել, որ ո րոշ փոր ձա գետ ներ նկա տում են դրա կան փո փո խու թյուն ներ: Փաս-

տա բան նե րից մեկն ա սաց հետ ևյա լը. « Դա տա վոր նե րը վեր ջերս սկ սել են ար ձա գան քել

բո ղոք նե րին, մաս նա վոր ո րո շում են կազ մում և քն նու թյան են ու ղար կում։ Վեր ջերս սկ սել

են հա ղոր դում ու ղար կել հա տուկ քնն չա կան ծա ռա յու թյա նը»։

Հարց ված դա տա վոր նե րից մե կի կար ծի քով, խոշ տան գում նե րի վե րա բե րյալ ար դյու նա-

վետ քն նու թյուն ի րա կա նաց նե լու հա մար ան հրա ժեշտ է, որ գնա հա տող դե րը ստանձ նի

դա տա րա նը։ Ի սկ գոր ծող ըն թա ցա կար գի հա մա ձայն, գոր ծը հա րու ցում են, քն նու թյուն են

սկ սում, ի սկ դա տա րա նը պետք է սպա սի գոր ծըն թա ցի ար դյունք նե րին։ Դա ժան վե րա բեր-

մուն քի և/ կամ խոշ տան գում նե րի կաս կա ծի դեպ քում ա ռան ձին վա րույթ չի սկս վում մի ջա-

դե պի վե րա բե րյալ. մի ջա դե պը դի տարկ վում է նույն գոր ծի շր ջա նակ նե րում, ի նչն ի սկզ-

բա նե նվա զեց նում է գոր ծի վե րա բե րյալ ար դյու նա վետ քն նու թյան հնա րա վո րու թյու նը։

Բա ցի դրա նից, գոր ծի քն նու թյու նը ժա մա նա կին չի կա տար վում. ձգձգ վում է` մինչև դառ նա

ժա մա նա կավ րեպ` ի նչ պես վնաս վածք նե րի զն նու թյան, այն պես էլ շա հագր գիռ կող մե րի

ներգ րավ ման տե սան կյու նից։

Առաջարկություն

– Փո փո խել օ րենսդ րու թյու նը, որ պես զի դա տա րան նե րը որ պես թույ լատ րե լի

ա պա ցույց չճա նա չեն նա խաքն նու թյան ըն թաց քում տված խոս տո վա նա կան

ցուց մուն քը, ե թե ամ բաս տա նյա լը դա տա րա նում հրա ժար վում է այդ ցուց մուն­

քից:

Հետազոտության շրջանակում հարցվածների առաջարկությունները խոշտանգումների և դաժան վերաբերմունքի նվազեցման վերաբերյալ

Հե տա զո տու թյան ըն թաց քում հն չել են դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի նվա-

զեց ման ո ւղ ղու թյամբ մի շարք ա ռա ջար կու թյուն ներ։

Մաս նա վո րա պես, ան չա փա հաս նե րին հար ցազ րույ ցի ըն թաց քում հարց է տր վել վե րոն-

շյալ հաս տա տու թյուն նե րում նրանց հան դեպ վե րա բեր մուն քի փո փո խու թյան ան հրա ժեշ-

տու թյան վե րա բե րյալ։

Հարց ված ան չա փա հաս նե րը հաս տա տու թյուն նե րում նրանց հան դեպ վե րա բեր մուն քի

փո փո խու թյան վե րա բե րյալ հար ցին տվել են հետ ևյալ պա տաս խան նե րը.

ԽՈՇՏԱՆԳՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑՈՎ ՍՏԱՑՎԱԾ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՆԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ77

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ– Որ ևէ բան փո խե լու կա րիք չկա, ա մեն ի նչ նոր մալ է. 93%69,

– Ի րենք պետք է մեզ ա վե լի խիստ վե րա բեր վեն, պա տիժ ներ սահ մա նեն. 3%

(պա տաս խա նի այս տար բե րա կը հն չեց րել են հա տուկ կր թա հա մա լի րի սա նե-

րից ե րե քը),

– Հար գան քով վե րա բեր վեն, չպար տադ րեն որ ևէ բան. 2% (պա տաս խա նի այս

տար բե րա կը հն չեց րել են ՔԿՀ-ո ւմ պահ վող ան չա փա հաս նե րից մե կը և հա-

տուկ կր թա հա մա լի րի սա նե րից մե կը),

– Դժ վա րա ցել են պա տաս խա նել. 1%:

Ոս տի կա նու թյան պետ լի նե լու դեպ քում ի րա կա նաց վե լիք փո փո խու թյուն նե րի վե րա բե-

րյալ հի փո թե տիկ հար ցին պա տաս խա նե լով, ան չա փա հաս նե րի 15%-ը նշել են, որ եր բեք

չեն լի նի ոս տի կա նու թյան պետ և չեն ու զում լի նել: 20%-ը նշել են, որ ո չինչ փո խել պետք

չէ, ա մեն ի նչ նոր մալ է, ի սկ 15%՝ չգի տեն։ Ի նչ վե րա բե րում է ոս տի կա նու թյու նում փո փո խու-

թյուն նե րի ի րա կան ա ռա ջարկ նե րին, ա պա հարց ված նե րի 15%-ը նշել են, որ ոս տի կա նու-

թյու նում պետք է մարդ կային վե րա բեր մունք լի նի, 12%-ը նշել են, որ ոս տի կա նու թյու նում

չպետք է կի րառ վի ֆի զի կա կան բռ նու թյուն, մաս նա վո րա պես՝

– Չ ծե ծեն, չվ նա սեն,

– Ե ղունգ նե րը չդ նեն դռան տակ ու խփեն,

– Ոտ նե րի տակ « դու բին կայով» չխ փեն,

– Ատր ճա նա կով գլ խին չխ փեն։

Հարց ված նե րի մոտ 12%-ը նշե ցին, որ կցան կա նային, որ քն նի չը նրանց նոր մալ վե րա բեր-

վեր՝ փո խա դարձ հար գան քով: Մյուս նե րը ոչ մի ցան կու թյուն կամ ա ռա ջար կու թյուն չեն

հն չեց րել։

Հն չել են նաև այն պի սի ա ռա ջար կու թյուն ներ ոս տի կա նու թյու նում կարգ ու կա նո նի հաս-

տատ ման վե րա բե րյալ, ո րոնք վե րա բե րում են ոս տի կան նե րի շր ջա նում կո ռուպ ցիայի վե-

րաց մա նը և ան չա փա հաս նե րի հետ վար վե լա կեր պի փո փո խու թյա նը: Մաս նա վո րա պես,

69 Հիմնարկներում անչափահասների նկատմամբ վերաբերմունքի փոփոխությունների վերաբերյալ հարցին պատասխանելն անչափահասի համար բարդ է: Նրա պատասխանի վրա կարող են տարբեր գործոններ ազդել (հիմնարկի հետ ապագա խնդիրներից խուսափելը, նրանց նկատմամբ գործադրվող հնարավոր ճնշումները, համեմատելու և փոփոխություններ առաջարկելու իմաստով հնարավոր այլընտրանքային վիճակի/պայմանների մասին նրանց չիմացությունը կամ բաց հարցին մանրակրկիտ պատասխան տալու` նրանց պատրաստակամության բացակայությունը և այլն):

ԽՈՇՏԱՆԳՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑՈՎ ՍՏԱՑՎԱԾ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՆԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ78

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ու շադ րու թյան ար ժա նի են հետ ևյալ հայ տա րա րու թյուն նե րը. « Շատ մարդ կանց չէի դա­

տի», « ձեռք չէի առ նի», « չէի նվաս տաց նի», «կ փո խեի խո սե լաո ճը, այն պես են խո սում

կար ծես ար դեն դա տա պարտ ված ես», «չ հայ հոյեին», « մեկ հո գով հար ցաքն նեն, ոչ թե 10,

որ ա զատ խո սեն, ճնշ ված չզ գան», « կարգ ու կա նոն կմտց նեի», «կ վե րաց նեի ոս տի կան­

նե րի խար դա խու թյու նը», « շառ չա նեին», « չէի հան դուր ժի, որ փող են տա լիս, մարդ կանց

ա զա տում»։

Ինչ վե րա բե րում է ՔԿՀ-նե րում ան հրա ժեշտ փո փո խու թյուն նե րի մա սին ան չա փա հաս նե-

րի պա տաս խան նե րին, ա պա շա տե րը նշել են, որ ոչ մի փո փո խու թյան կա րիք չկա: Ո մանք

նշել են, որ եր բեք ՔԿՀ-ի պետ չեն լի նի։ ՔԿՀ-նե րի վե րա բե րյալ ա ռա ջար կու թյուն նե րի

շար քում հն չել է զբաղ մուն քի հնա րա վո րու թյուն նե րի ա վե լաց ման ան հրա ժեշ տու թյու նը՝

սպոր տային մի ջո ցա ռում նե րի կազ մա կեր պում, հա մա կար գիչ նե րով ա պա հո վում, ե րաժշ-

տու թյուն լսե լու հնա րա վո րու թյուն ներ, աշ խա տե լու/զ բաղ վա ծու թյան հնա րա վո րու թյուն-

ներ, ար հեստ սո վո րե լու հնա րա վո րու թյուն ներ: Հարց ված նե րից մեկն ա սաց. « Կու զեի ոս­

կեր չու թյուն սո վո րել»։

Ան չա փա հաս նե րը ՔԿՀ-նե րում ան չա փա հաս դա տա պար տյալ նե րի և կա լա նա վոր նե րի

պահ ման պայ ման նե րի բա րե լավ ման ո ւղ ղու թյամբ ա ռա ջար կել են թույ լատ րել ՔԿՀ-նե-

րում գտն վող ե րե խա նե րին բջ ջային հե ռա խոս նե րի օգ տա գոր ծու մը, խցե րի դռ նե րը բաց

թո ղե լու, ա զատ ռե ժի մի կամ ռե ժի մի փո փո խու թյան («ա ռա վո տյան ա րթ նա նայինք ոչ թե

7­ին, այլ 9­ին»), հա գուս տի տես քի և գույ նի փո փո խու թյուն: Ան չա փա հաս նե րից մեկն

ա սաց. « Կօգ նեի նրանց, ով ի նչ­որ բա նի կա րիք ու նի՝ հա գուստ, ծխա խոտ»։

Հն չել են նաև ան չա փա հաս նե րի հան դեպ վե րա բեր մուն քի փո փո խու թյան ա ռա ջար կու-

թյուն ներ. «Կ վե րա բեր վեի դա տա պար տյա լին մարդ կային ա մե նա բարձր չա փա նիշ նե­

րով», «կ փո խեի ՔԿՀ աշ խա տող նե րի պահ ված քը»։

Ան չա փա հաս նե րը հար ցազ րույց նե րի ըն թաց քում ան դրա դար ձել են նաև ո ւղղ ման հետ

կապ ված շատ կար ևոր հիմ նախն դիր նե րին. « Կա նեի այն պես, որ գո ղա կան բար քե րը

չտա րած վեն», «ի րար նման նե րին ի րար հետ կպա հեի, որ մե կը մյու սին չխան գա րի», « չէի

հան դուր ժի ա ռա վե լու թյուն ներ ու նե ցող ա զա տազրկ ված նե րի»։

Հն չել են նաև ա ռա ջար կու թյուն ներ ա զատ վե լու հնա րա վո րու թյուն նե րի ը նդ լայն ման

հետ կապ ված. «Ա զատ վե լու շան սե րը կմե ծաց նեի», « կօգ նեի, որ շուտ ա զատ վեն»,

« վա ղա ժամ կետ բաց կթող նեի», « բո լո րին բաց կթող նեի», ը նդ հուպ մինչև՝ « գա ղութ նե րը

կփա կեի»։

Ի րենց նկատ մամբ դա տա վո րի վե րա բեր մուն քի ա ռն չու թյամբ ան չա փա հաս ներն ա րել են

հետ ևյալ ա ռա ջար կու թյուն նե րը.

– Բա րե համ բույր լի նի,

ԽՈՇՏԱՆԳՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑՈՎ ՍՏԱՑՎԱԾ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՆԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ79

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ– Մեղմ վե րա բեր վի, խղ ճով վե րա բեր վի, «ս ռո կը քիչ տա»,

– Խա փան ման մի ջո ցը կա լանք չն շա նա կի,

– Ար դար լի նի, « վերև նե րին» չլ սի։

Քն նար կե լով ան չա փա հաս նե րի հան դեպ դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի

նվա զեց ման հնա րա վո րու թյուն նե րը՝ փոր ձա գետ ներն ա ռա ջին հեր թին ան դրա դար ձան

ան չա փա հաս նե րի հետ աշ խա տող մաս նա գետ նե րի վե րա պատ րաս տում նե րի ան հրա-

ժեշ տու թյա նը, ի նչ պես նաև` նպա տա կային կադ րային քա ղա քա կա նու թյա նը ար դա րա-

դա տու թյան ո լոր տում. «Օ րի նա կա նու թյան ա պա հո վու թյան բարձ րա ցում, հա մա կարգ

ներգ րա վել կիրթ և հու մա նիստ մարդ կանց, ո րոնք ի րենց թույլ չեն տա ե րե խա ծե ծել։ Ոս­

տի կա նու թյան բա ժան մուն քում ան չա փա հա սին պետք է նայեն ծնո ղի պես, այն պես ի րենց

պա հեն, որ ե րե խան ին քը պատ մի ո ղջ ճշ մար տու թյու նը», ա սաց Է րե բու նի և Նու բա րա շեն

շր ջան նե րի ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա տա րա նի դա տա վոր նե րից մե կը: ՔԿՀ-նե րում

ան չա փա հաս նե րի հետ աշ խա տող մաս նա գետ նե րի և ՔԿՀ-նե րի վար չա կան ան ձնա կազ-

մի պա րա գա յում հա տուկ կար ևոր վե ցին ման կա վար ժա կան գի տե լիք նե րը։ Ոս տի կա նու-

թյան աշ խա տա կից նե րը պետք է վե րա պատ րաս տում ներ ան ցնեն ան չա փա հաս նե րի տա-

րի քային ա ռանձ նա հատ կու թյուն նե րի, թույ լատ րե լի վար քի սահ ման նե րի վե րա բե րյալ։

«Օ րեն քի ճիշտ կի րա ռու մը և քա ղա քա ցիա կան պարտ քը կն վա զեց նի ան չա փա հաս նե րի

հան դեպ դա ժան վե րա բեր մուն քը և խոշ տան գում նե րը, մաս նա վո րա պես ՁՊՎ­նե րում»,

նշեց Ա րա գա ծոտ նի մար զի ը նդ հա նուր ի րա վա սու թյան դա տա րա նի դա տա վոր նե րից մե-

կը:

Հն չել է նաև ե րե խա նե րի հետ աշ խա տան քում ա վե լի շատ սո ցիա լա կան աշ խա տող նե րի

և հո գե բան նե րի ներգ րավ ման վե րա բե րյալ ա ռա ջար կու թյուն, ը նդ ո րում` բո լոր հաս տա-

տու թյուն նե րում։

Հա ջորդ ա ռա ջար կու թյու նը վե րա բե րում է բնակ չու թյան և հատ կա պես ե րե խա նե րի ի րա-

վա գի տակ ցու թյան բարձ րաց մա նը, ո րը են թադ րում է մարդ կանց ի րա զե կում, հա սա րա-

կու թյան գի տակ ցու թյան մա կար դա կի բարձ րա ցում։ Ե թե ե րե խան ի մա նա իր ի րա վունք-

նե րը, ե րե խայի հետ աշ խա տեն հո գե բան նե րը և սո ցիա լա կան աշ խա տող նե րը, ա պա

բա ցա հայ տու մը կա վե լա նա։ Ե րե խան պետք է ի մա նա, ո րն է դա ժան վե րա բեր մուն քը, և

ո ւմ դի մել։

Ինչ պես ար դեն քն նարկ վել է, փաս տա բա նի պար տա դիր ներ կա յու թյու նը ոս տի կա նու-

թյու նում և ՁՊՎ-ո ւմ նույն պես կն պաս տի ան չա փա հաս նե րի հան դեպ դա ժան վե րա բեր-

մուն քի և խոշ տան գում նե րի թվի նվազ մա նը։ Փաս տա բան նե րից մեկն ա սաց հետ ևյա լը.

« Փաս տա բա նին պետք է կան չեն հենց սկզ բից, այլ ոչ թե բա ցատ րու թյուն վերց նե լուց հե­

տո»։ Նույ նը վե րա բե րում է նաև ոս տի կա նու թյու նում ե րե խայի հետ ծնո ղի և ման կա վար ժի

պար տա դիր ներ կա յու թյա նը՝ հենց ա ռա ջին պա հից։

ԽՈՇՏԱՆԳՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑՈՎ ՍՏԱՑՎԱԾ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՆԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ80

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ Բո լոր հաս տա տու թյուն նե րի գոր ծու նե ու թյան թա փան ցի կու թյան ա պա հո վու մը, վե րահս-

կո ղու թյան և մշ տա դի տարկ ման ի րա կա նա ցու մը նույն պես կն պաս տեն դա ժան վե րա բեր-

մուն քի և խոշ տան գում նե րի նվա զեց մա նը։ Փոր ձա գետ նե րը հա տուկ ան դրա դար ձել են

ոս տի կան նե րի հան դեպ վե րահս կո ղու թյա նը և հս տակ հրա հանգ մա նը։ Դրան կա րող է

նպաս տել նաև տե սախ ցիկ նե րի տե ղադ րու մը։ Հարց ված ՔԿՀ աշ խա տա կից նե րից մե կը

ե րե խա նե րի հան դեպ դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի նվա զեց ման հնա րա-

վոր մի ջո ցա ռում նե րի մա սին հար ցին տվեց հետ ևյալ զա վեշ տա լի պա տաս խա նը. «Ոս տի­

կա նու թյան բա ժան մուն քում ա ռանց ծե ծե լու ո ՞նց կլի նի»։

Հե տա զո տու թյան ար դյունք նե րի հա մա ձայն, դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի

հա մար պա տաս խա նա տու ան ձինք չեն պատժ վում։ Այս կա պակ ցու թյամբ հարց վող նե րը

ա ռա ջար կում էին ոս տի կան նե րին են թար կել պա տաս խա նատ վու թյան։

Նա խորդ ա ռա ջար կու թյու նից բխում է նաև դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի

վե րա բե րյալ փաս տե րի, ի նչ պես նաև պա տաս խա նա տու նե րին պա տաս խա նատ վու թյան

են թար կե լու գոր ծըն թա ցի հրա պա րակ ման ան հրա ժեշ տու թյու նը: Փաս տա բան նե րից մեկն

ա սաց հետ ևյա լը. «Ե թե այդ ա մե նը հրա պա րակ վի, ար դեն ոչ ին քը, ոչ էլ մյուս նե րը այդ պի­

սի բան չեն ա նի»։ Մեկ այլ փաս տա բան նշեց. «Ե թե մար դիկ ի րա զեկ վեն, մի քա նի հո գի

բո ղոք ներ կա յաց նի, և դրա հի ման վրա ոս տի կան ներ դա տա պարտ վեն, դա տա րա ծում

կս տա նա»։

Նշ վել է նաև, որ ոս տի կան նե րի ար դյու նա վետ աշ խա տան քին կն պաս տի ոս տի կան նե րի

սո ցիալ-հո գե բա նա կան ա ջակ ցու թյու նը։

Նույն խնդ րի լուծ մա նը կն պաս տի նաև, ե թե ե րե խան հնա րա վո րու թյուն ու նե նա կա պի մեջ

լի նել հա մա պա տաս խան պե տա կան մար մին նե րի կամ ՀԿ-նե րի հետ, ո րոնց կկա րո ղա-

նա դի մել ան հրա ժեշ տու թյան դեպ քում: Փաս տա բան նե րից մեկն ար տա հայ տեց հետ ևյալ

միտ քը. «Ե թե մի մար մին լի նի, ո րը կզ բաղ վի այդ հար ցով, ե րե խան և ծնո ղը վս տահ կլի­

նեն, որ հո գե բա նա կան ճն շում չի լի նի, այդ դեպ քում կդի մեն։ Ե թե ան չա փա հա սը գի տակ­

ցի, որ նրան վնաս չի լի նի, կբարձ րա ձայ նի այդ հար ցը»։

Անհ րա ժեշտ է կա տա րե լա գոր ծել հա մա գոր ծակ ցու թյու նը տար բեր մար մին նե րի, մաս նա-

վո րա պես` ՀԿ-նե րի և պե տա կան մար մին նե րի միջև: Կո ռուպ ցի ոն ռիս կե րի նվա զեց ման

նպա տա կով փոր ձա գետ ներն ա ռա ջար կել են բարձ րաց նել ոս տի կա նու թյան և քրե ա կա-

տա րո ղա կան հա մա կար գե րում աշ խա տող մաս նա գետ նե րի աշ խա տա վար ձը։

Հն չել են ա ռա ջար կու թյուն ներ նաև ոս տի կան նե րի ի մի ջի բա րե լավ ման ո ւղ ղու թյամբ: Վե-

րաքն նիչ դա տա րա նի դա տա վոր նե րից մեկն ա սաց. « Պետք է կոտ րել կարծ րա տի պե րը։

Օ րի նակ, ոս տի կան նե րի մա սին նոր հո լո վակ նե րը շատ լավ ե ն։ Ոս տի կան նե րին էլ է պետք

փո խել, ե րի տա սարդ ոս տի կան նե րը պատ րաստ են այդ փո փո խու թյուն նե րի»։

ԽՈՇՏԱՆԳՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑՈՎ ՍՏԱՑՎԱԾ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՆԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ81

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ Հա մայն քային վե րա կանգ նո ղա կան կենտ րոն նե րի զար գա ցու մը և տա րա ծու մը նույն պես

կն պաս տեն դա ժան վե րա բեր մուն քի և խոշ տան գում նե րի բա ցա հայտ մա նը և նվա զեց մա-

նը։ Գա լով հա մայն քային կենտ րոն, ե րե խա նե րը չեն ու զում գնալ ոս տի կա նու թյուն պրո-

ֆի լակ տիկ հաշ վառ ման հա մար, նրանք չեն ու զում ոս տի կա նի հետ ճն շող մթ նո լոր տում

շփ վել։ Հա ճախ ծնող ներն են դի մում հա մայն քային կենտ րոն ներ խնդ րան քով, որ հա մայն-

քային կենտ րոն ներն աշ խա տենք ե րե խա նե րի հետ, այլ ոչ թե ոս տի կան նե րը։

ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ82

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

– Ք րե ա կան օ րենսգր քի և հա մա պա տաս խան օ րենսդ րու թյան փո փո խու թյուն-

նե րի մի ջո ցով խոշ տան գու մը և դա ժան վե րա բեր մուն քը սահ մա նել Խոշ տան-

գում նե րի և այլ դա ժան, ան մարդ կային կամ նվաս տա ցու ցիչ վե րա բեր մուն քի

կամ պատ ժի դեմ ՄԱԿ-ի կոն վեն ցիայի դրույթ նե րին հա մա հունչ։

– Խոշ տան գում նե րի և վատ վե րա բեր մուն քի հա մար մե ղա վոր ան ձանց պա-

տաս խա նատ վու թյան են թար կել։

Քննություն

– Մի ջո ցա ռում ներ ձեռ նար կել խոշ տանգ ման և դա ժան վե րա բեր մուն քի դեպ քե-

րի ան կախ և ար դյու նա վետ քն նու թյունն ա պա հո վե լու ո ւղ ղու թյամբ:

– Փո փո խել օ րեն քը` ա պա հո վե լու, որ պես զի խոշ տանգ ման և/ կամ դա ժան վե-

րա բեր մուն քի մեջ մե ղադր վող բո լոր պաշ տո նյա նե րի պար տա կա նու թյուն-

նե րի կա տա րու մը կա սեց վի այն քան ժա մա նա կով, քա նի դեռ բո ղո քի քն նու-

թյունն ըն թաց քի մեջ է:

– Հա մա կար գային բա րե փո խում ներ ի րա կա նաց նե լու մի ջո ցով` ա պա հո վել

խոշ տան գում նե րի վե րա բե րյալ բո լոր բո ղոք նե րի հա վուր պատ շա ճի և ա րագ

զե կու ցու մը և քն նու թյու նը Հա տուկ քնն չա կան ծա ռա յու թյան (ՀՔԾ) կող մից:

– ՀՔԾ-ի կող մից ի րա կա նաց վող քն նու թյան օ րի նա կա նու թյու նը հս կող դա տա-

խազ նե րը պետք է տար բեր լի նեն ոս տի կա նու թյան կող մից ի րա կա նաց վող

քն նու թյան օ րի նա կա նու թյու նը հս կող դա տա խազ նե րից:

– Գոր ծի քն նու թյան օ րի նա կա նու թյու նը հս կող դա տա խազ նե րը պետք է տար-

բեր լի նեն դա տա րա նում գոր ծը ներ կա յաց նող դա տա խազ նե րից:

Իրավական երաշխիքներ

– Ա պա հո վել, որ պես զի ա զա տու թյու նից զր կե լու ա ռա ջին պա հից բո լոր ան ձանց

հա մա կարգ ված ձևով տրա մադր վի ոս տի կա նու թյան կող մից ա զա տու թյու նից

զրկ ված ան ձանց ի րա վունք նե րը (նե րա ռյալ` բժշ կի տե սակ ցե լու ի րա վուն քը)

թվար կող թեր թիկ, այլ ոչ` ձեր բա կա լու թյան մա սին ֆոր մալ փաս տա թուղթ:

– Փո փո խել ա զա տազրկ ման մա սին ծա նուց ման վե րա բե րյալ ի րա վա կան

դրույթ նե րը, որ պես զի դրանք հա մա հունչ լի նեն սահ մա նադ րա կան նոր մե րին,

և ա պա հո վել ծա նու ցումն ա զա տու թյու նից փաս տա ցի զր կե լու ա ռա ջին պա-

հից` դրան ա ռնչ վող ֆոր մալ գոր ծո ղու թյուն նե րի կա տա րու մից ան կախ:

ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ83

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ– Փո փո խել օ րենսդ րու թյու նը` փաս տա բան ու նե նա լու, ազ գա կա նի ծա նու ցե լու,

ի րա վունք նե րի մա սին տե ղե կաց վե լու, բուժզն նու թյան և այլ ե րաշ խիք նե րի

ա ռու մով, որ պես զի դրանք ա պա հով ված լի նեն ան ձին փաս տա ցի ար գե լան քի

տակ վերց նե լու պա հից` ան կախ օ րեն քով նրա հա մար նա խա տես ված ի րա-

վա կան կար գա վի ճա կից:

– Գործ նա կան քայ լեր ձեռ նար կել` ա պա հո վե լու պաշտ պա նի ներգ րա վու մը նա-

խաքն նու թյան վաղ փու լե րից:

– Գործ նա կա նում ա պա հո վել, որ պես զի ան չա փա հա սին փաս տա բա նի բա ցա-

կա յու թյամբ հար ցաքն նե լու դեպ քում հնա րա վոր չլի նի հիմն վել գրա վոր ցուց-

մուն քի վրա:

– Փո փո խել օ րենսդ րու թյու նը` պար տա դիր դարձ նե լով ոս տի կա նու թյու նում քնն-

չա կան մար մին նե րի կող մից կա տար վող հար ցաքն նու թյուն նե րի տե սա ձայ-

նագ րու մը:

– Ան չա փա հաս տու ժող նե րի և հան ցա գոր ծու թյուն նե րի վկա նե րի հար ցաքն նու-

թյան հա մար կա ռու ցել ե րե խայի հա մար բա րյաց կամ հար ցազ րույց նե րի սե-

նյակ ներ:

Բժշկական զննություն, դատաբժշկական փորձաքննություն

– Փո փո խել « Ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձանց պա հե լու մա սին» ՀՀ

օ րեն քի այն դրույթ նե րը, ո րոնք կար գա վո րում են ձեր բա կալ վա ծի` բժշ կի տե-

սակ ցե լու ի րա վուն քը, որ պես զի այդ դրույթ նե րը կի րա ռե լի լի նեն ոչ միայն

գան գատ վող նե րի կամ մարմ նա կան վնաս վածք ու նե ցող նե րի նկատ մամբ:

– Կա տա րել օ րենսդ րա կան փո փո խու թյուն ներ, ո րոնք բժշ կի տե սակ ցե լու ի րա-

վուն քի շր ջա նա կը կընդ լայ նեն` հս տա կո րեն նե րա ռե լով նաև ա զա տու թյու նից

փաս տա ցի զրկ ված լի նե լու ժա մա նա կա հատ վա ծը:

– Ա պա հո վել դա տաբժշ կա կան փոր ձաքն նու թյան եզ րա կա ցու թյան ժա մա նա-

կին տրա մադ րու մը դա տա րա նին:

– Փաս տա բան նե րի հա մար ե րաշ խա վո րել ձեր բա կալ վա ծե րի բժշ կա կան փաս-

տաթղ թե րի և նրանց վե րա բե րյալ եզ րա կա ցու թյուն նե րի ան հա պաղ հա սա նե-

լի ու թյու նը:

– Ան կախ բժիշկ նե րի հա մար ստեղ ծել դա տա կան բժշ կի ո րա կա վո րում ստա-

նա լու հնա րա վո րու թյուն, և կա լա նա վոր ված ան ձանց ի րա վունք վե րա պա հել`

ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ84

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ զն նու թյան են թարկ վե լու ճա նաչ ված դա տաբժշ կա կան վե րա պատ րաս տում

ան ցած ան կախ բժշ կի կող մից, դրա հա մար նա խա պես չպա հան ջե լով քն նի-

չի, դա տա խա զի կամ դա տա վո րի հա մա ձայ նու թյու նը:

– Ա պա հո վել, որ պես զի ձեր բա կալ ված և կա լա նա վոր ված ան ձինք բժշ կի կող-

մից բուժզն նու թյան են թարկ վե լու գործ նա կան հնա րա վո րու թյուն ու նե նան`

ա ռանց ոս տի կա նու թյան և քրե ա կա տա րո ղա կան ծա ռայող նե րի ներ կա յու-

թյան, ի նչ պես նա խա տես ված է ՀՀ օ րենսդ րու թյամբ:

– Ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու բո լոր վայ րե րում ու նե նալ հաս տի քային բու-

ժաշ խա տող:

– Ա պա հո վել ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ րեր և քրե ա կա տա րո ղա կան

հիմ նարկ ներ ըն դուն ված մարդ կանց ան հա պաղ բուժզն նու թյունն ըն դուն ման

պա հին` ի նչ պես նա խա տես ված է ՀՀ օ րենսդ րու թյամբ:

– Հաս տա տու թյան բուժ մաս նա գե տը պետք է ան կախ լի նի հաս տա տու թյան

վար չա կազ մից` են թա կա լի նե լով Ա ռող ջա պա հու թյան նա խա րա րու թյա նը:

– Հաս տա տու թյան բու ժաշ խա տո ղը պետք է վնաս վածք ներ հայտ նա բե րե լու

դեպ քում դրանց մա սին ո ւղ ղա կի ո րեն տե ղե կաց նի քրե ա կան գոր ծի վա րույ թի

նկատ մամբ վե րահս կո ղու թյուն ի րա կա նաց նող մարմ նին, այլ ոչ` հաս տա տու-

թյան պե տին:

– Խս տաց նել հայտ նա բեր ված վնաս վածք նե րի մա սին չհա ղոր դե լու հա մար բու-

ժաշ խա տող նե րի պա տաս խա նատ վու թյու նը:

– Բուժզն նու թյուն պետք է ի րա կա նաց նել նաև հա մայն քային կենտ րոն նե րում,

ո ւր կա րող են ո ւղ ղորդ վել ան չա փա հաս նե րը` հե ռաց վե լով ոս տի կա նու թյու-

նից: Հաշ վի առ նե լով այն փաս տը, որ նշ ված կենտ րոն ներն ան կախ են ոս տի-

կա նու թյու նից, ա վե լի հա վա նա կան է, որ տու ժող ներն այն տեղ ի րենց ա ռա վել

ա պա հով կզ գան և պատ րաստ կլի նեն հայտ նել դա ժան վե րա բեր մուն քի դեպ-

քե րի և վնաս վածք նե րի հետ քե րի առ կա յու թյան մա սին:

Բողոքարկում

– Ձ ևա վո րել բո ղո քարկ ման ար դյու նա վետ ըն թա ցա կար գեր, ո րոնք կն պաս տեն

տու ժող նե րի և վկա նե րի կող մից խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն-

քի բո ղոք նե րի` պե տա կան մար մին նե րին ներ կա յաց մա նը, և գործ նա կա նում

ա պա հո վել բո ղոք ներ ներ կա յաց նող նե րի պաշտ պան վա ծու թյու նը բո ղո քե-

լու հան գա ման քով պայ մա նա վոր ված որ ևէ դա ժան վե րա բեր մուն քից կամ

վրեժխնդ րու թյու նից:

ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ85

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄԲռնությամբ ձեռք բերված խոստովանություն

– Փո փո խել օ րենսդ րու թյու նը, որ պես զի դա տա րան նե րը որ պես թույ լատ րե լի ա պա-

ցույց չճա նա չեն նա խաքն նու թյան ըն թաց քում տված խոս տո վա նա կան ցուց մուն-

քը, ե թե ամ բաս տա նյա լը դա տա րա նում հրա ժար վում է այդ ցուց մուն քից:

– Ա պա հո վել, որ գործ նա կա նում խոշ տան գում նե րի մի ջո ցով ձեռք բեր ված խոս-

տո վա նու թյու նը ցուց մուն քը դա տաքն նու թյան ժա մա նակ ա պա ցույց չհա մար վեն:

Կարգապահական տույժ

– Փո փո խու թյուն ներ կա տա րել օ րեն քում` բա ցա ռե լով ան չա փա հաս նե րին կար-

գա պա հա կան տույ ժի կար գով մե նախ ցում/ պատ ժախ ցում պա հե լը:

Վերականգնողական ծառայություններ

– Փո փո խու թյուն ներ կա տա րել օ րենսդ րու թյան մեջ, մաս նա վո րա պես` խոշ-

տանգ մամբ պատ ճառ ված վնաս նե րի հա տուց ման վե րա բե րյալ դրույթ նե րում,

Խոշ տան գում նե րի դեմ ՄԱԿ-ի կոն վեն ցիայի 14-րդ հոդ վա ծին հա մա հունչ:

Մշա կել և տու ժող նե րի հա մար ներդ նել վե րա կանգ նո ղա կան ծա ռա յու թյուն-

ներ, նե րա ռյալ` բժշ կա կան և հո գե բա նա սո ցիա լա կան վե րա կանգն ման ծա-

ռա յու թյուն ներ (դա կա րող է ար վել ին տեգ րաց ված սո ցիա լա կան ծա ռա յու-

թյուն նե րի ներգ րավ մամբ):

– Ին տեգ րաց ված սո ցիա լա կան բա րե փո խում նե րի ներդր ման ըն թա ցիկ բա րե-

փո խում նե րի շր ջա նա կում այդ ծա ռա յու թյուն նե րը պետք է հա մա գոր ծակ ցու-

թյուն հաս տա տեն հա մայն քային կենտ րոն նե րի, ոս տի կա նու թյան, հա տուկ դպ-

րոց նե րի և ան չա փա հաս նե րի խն դիր նե րով զբաղ վող այլ մար մին նե րի հետ`

ի րա կա նաց նե լով ան չա փա հաս նե րի դեպ քե րի ան հա տա կան կա ռա վա րում:

Դասընթաց

– Պետք է պատ րաս տել ան չա փա հաս նե րի ար դա րա դա տու թյան ու սում նա կան

ձեռ նարկ ներ, նախ քան աշ խա տան քի ըն դու նու մը և աշ խա տե լու ըն թաց քում

դա սըն թաց ներ կազ մա կեր պել ո լոր տում ներգ րավ ված բո լոր սուբյեկտ նե րի,

մաս նա վո րա պես` դա տա վոր նե րի, քն նիչ նե րի և փաս տա բան նե րի հա մար:

– Մար դու ի րա վունք նե րի ու սում նա կան ծրա գիր պետք է պատ րաս տել հան-

րակր թա րան նե րի հա մար` ու շադ րու թյուն դարձ նել քրե ա կան գոր ծի վա րույ-

թին և խոշ տան գում նե րի և դա ժան վե րա բեր մուն քի հիմ նախն դիր նե րին:

– Է թի կա կան ու ղե նիշ ներ մշա կել ան չա փա հաս նե րի գոր ծե րով զբաղ վող դա-

տա վոր նե րի, քն նիչ նե րի, փաս տա բան նե րի հա մար:

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ86

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ ՀԱՎԵԼՎԱԾ 1. ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅՈՒՆ

Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրություն (ընդունված է 27.11.2005)

Հոդ ված 6. … Մի ջազ գային պայ մա նագ րերն ու ժի մեջ են մտ նում միայն վա վե րաց վե լուց

կամ հաս տատ վե լուց հե տո: Մի ջազ գային պայ մա նագ րե րը Հա յաս տա նի Հան րա պե տու-

թյան ի րա վա կան հա մա կար գի բաղ կա ցու ցիչ մասն են: Ե թե վա վե րաց ված մի ջազ գային

պայ մա նագ րում սահ ման վում են այլ նոր մեր, քան նա խա տես ված են օ րենք նե րով, ա պա

կի րառ վում են այդ նոր մե րը: Սահ մա նադ րու թյա նը հա կա սող մի ջազ գային պայ մա նագ րե-

րը չեն կա րող վա վե րաց վել։

Նոր մա տիվ ի րա վա կան ակ տերն ըն դուն վում են Սահ մա նադ րու թյան եւ օ րենք նե րի հի ման

վրա եւ դրանց ի րա կա նա ցումն ա պա հո վե լու նպա տա կով:

Հոդ ված 103. … Դա տա խա զու թյունն օ րեն քով նա խա տես ված դեպ քե րում եւ կար գով ՝…

2) հս կո ղու թյուն է ի րա կա նաց նում հե տաքն նու թյան եւ նա խաքն նու թյան օ րի նա կա նու թյան

նկատ մամբ….

Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգիրք (ընդունված է 18.04.2003)

Հոդված 119. Խոշտանգումը

1. Խոշ տան գու մը՝ ցան կա ցած այն պի սի գոր ծո ղու թյու նը, ո րի մի ջո ցով դի տա վո րյալ կեր-

պով ան ձին պատ ճառ վում է ու ժեղ ցավ կամ մարմ նա կան կամ հո գե կան տա ռա պանք,

ե թե դա չի ա ռա ջաց րել սույն օ րենսգր քի 112-րդ և 113-րդ հոդ ված նե րով նա խա տես ված

հետ ևանք ներ՝

պատժ վում է ա զա տազրկ մամբ՝ ա ռա վե լա գույ նը ե րեք տա րի ժամ կե տով:

2. Նույն գոր ծո ղու թյուն նե րը, ո րոնք կա տար վել ե ն՝

…

3) ան չա փա հա սի կամ հան ցա վո րից նյու թա կան կամ այլ կախ վա ծու թյուն ու նե ցող ան ձի,

ի նչ պես նաև առ ևանգ ված կամ որ պես պա տանդ վերց ված ան ձի նկատ մամբ՝

…

պատժ վում են ա զա տազրկ մամբ՝ ե րե քից յոթ տա րի ժամ կե տով:

Հոդված 308. Պաշտոնեական լիազորությունները չարաշահելը

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ87

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ1. Պաշ տո նա տար ան ձի կող մից իր պաշ տո նե ա կան դիր քը ծա ռա յու թյան շա հե րին հա կա-

ռակ օգ տա գոր ծե լը կամ ծա ռայո ղա կան պար տա կա նու թյուն նե րը չկա տա րե լը՝ շա հա դի-

տա կան, ան ձնա կան այլ շա հագրգռ վա ծու թյու նից կամ խմ բային շա հե րից ել նե լով, ո րն

է ա կան վնաս է պատ ճա ռել ան ձանց, կազ մա կեր պու թյուն նե րի ի րա վունք նե րին ու օ րի նա-

կան շա հե րին, հա սա րա կու թյան կամ պե տու թյան օ րի նա կան շա հե րին (գույ քային վնա սի

դեպ քում՝ հան ցա գոր ծու թյան պա հին սահ ման ված նվա զա գույն աշ խա տա վար ձի ե րեք-

հա րյու րա պա տի կի չա փը գե րա զան ցող գու մա րը կամ դրա ար ժե քը)՝

պատժ վում է տու գան քով՝ նվա զա գույն աշ խա տա վար ձի եր կու հա րյու րա պա տի կից ե րեք-

հա րյու րա պա տի կի չա փով, կամ ո րո շա կի պաշ տոն ներ զբա ղեց նե լու կամ ո րո շա կի գոր-

ծու նե ու թյամբ զբաղ վե լու ի րա վուն քից զր կե լով՝ ա ռա վե լա գույ նը հինգ տա րի ժամ կե տով,

կամ կա լան քով՝ եր կու սից ե րեք ա միս ժամ կե տով, կամ ա զա տազրկ մամբ՝ ա ռա վե լա գույ նը

չորս տա րի ժամ կե տով:

Հոդված 309. Պաշտոնեական լիազորություններն անցնելը

1. Պաշ տո նա տար ան ձի կող մից դի տա վո րու թյամբ այն պի սի գոր ծո ղու թյուն ներ կա տա-

րե լը, ո րոնք ա կն հայ տո րեն դուրս են ե կել նրա լիա զո րու թյուն նե րի շր ջա նա կից և է ա կան

վնաս են պատ ճա ռել ան ձանց, կազ մա կեր պու թյուն նե րի ի րա վունք նե րին ու օ րի նա կան

շա հե րին, հա սա րա կու թյան կամ պե տու թյան օ րի նա կան շա հե րին (գույ քային վնա սի դեպ-

քում՝ հան ցա գոր ծու թյան պա հին սահ ման ված նվա զա գույն աշ խա տա վար ձի հինգ հա րյու-

րա պա տի կի չա փը գե րա զան ցող գու մա րը կամ դրա ար ժե քը)՝

պատժ վում է տու գան քով՝ նվա զա գույն աշ խա տա վար ձի ե րեք հա րյու րա պա տի կից հինգ-

հա րյու րա պա տի կի չա փով, կամ ո րո շա կի պաշ տոն ներ զբա ղեց նե լու կամ ո րո շա կի գոր-

ծու նե ու թյամբ զբաղ վե լու ի րա վուն քից զր կե լով՝ ա ռա վե լա գույ նը հինգ տա րի ժամ կե տով,

կամ կա լան քով՝ եր կու սից ե րեք ա միս ժամ կե տով, կամ ա զա տազրկ մամբ՝ ա ռա վե լա գույ նը

չորս տա րի ժամ կե տով:

Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգիրք (ընդունված է 01.07.1998)

Հոդված 11. Անձի անձեռնմխելիությունը

7. Քրե ա կան դա տա վա րու թյան ըն թաց քում ոչ ոք չպետք է են թարկ վի խոշ տան գում նե րի,

ա նօ րի նա կան ֆի զի կա կան կամ հո գե կան բռ նու թյան, այդ թվում` բժշ կա կան դե ղա մի ջոց-

նե րի օգ տա գործ մամբ, սո վի, ու ժաս պառ ման, հիպ նո սի, բժշ կա կան օգ նու թյու նից զրկ վե-

լու, ի նչ պես նաև այլ դա ժան վե րա բեր մուն քի: Ար գել վում է կաս կա ծյա լից, մե ղադ րյա լից,

ամ բաս տա նյա լից, տու ժո ղից, վկայից և քրե ա կան դա տա վա րու թյա նը մաս նակ ցող այլ

ան ձան ցից ցուց մունք ներ կոր զել բռ նու թյան, սպառ նա լի քի, խա բե ու թյան, նրանց ի րա-

վունք նե րի ոտ նա հար ման, ի նչ պես նաև այլ ա նօ րի նա կան գոր ծո ղու թյուն նե րի մի ջո ցով:

Հոդված 53. Դատախազի լիազորությունները մինչդատական վարույթում

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ88

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ 2. Նա խաքն նու թյան և հե տաքն նու թյան նկատ մամբ դա տա վա րա կան ղե կա վա րում ի րա-

կա նաց նե լով` դա տա խա զի բա ցա ռիկ լիա զո րու թյունն է`

…

3) ցան կա ցած քրե ա կան գործ վերց նել հե տաքն նու թյան մարմ նից և հանձ նել նա խաքն-

նու թյան մարմ նին, քրե ա կան գոր ծը սույն օ րենսգր քի 190 հոդ վա ծով սահ ման ված նա-

խաքն նու թյան մի մարմ նից հանձ նել նա խաքն նու թյան մեկ այլ մարմ նին` բազ մա կող մա նի,

լրիվ և օբյեկ տիվ քն նու թյուն ա պա հո վե լու նպա տա կով.

Հոդված 175. Քրեական գործ հարուցելու պարտականությունը

Ք րե ա կան գործ հա րու ցե լու` սույն օ րենսգր քով նա խա տես ված ա ռիթ նե րի և հիմ քե րի առ-

կա յու թյան դեպ քում դա տա խա զը, քն նի չը, հե տաքն նու թյան մար մի նը, ի րենց ի րա վա սու-

թյան շր ջա նակ նե րում, պար տա վոր են քրե ա կան գործ հա րու ցել:

Հոդված 180. Հանցագործությունների մասին հաղորդումների քննարկման կարգը

1. Հան ցա գոր ծու թյուն նե րի մա սին հա ղոր դում նե րը պետք է քն նարկ վեն և լուծ վեն ան հա-

պաղ, ի սկ գործ հա րու ցե լու ա ռի թի օ րի նա կա նու թյու նը և հիմ քե րի բա վա րար լի նելն ստու-

գե լու ան հրա ժեշ տու թյան դեպ քում` դրանց ստաց ման պա հից 10 օր վա ըն թաց քում:

Հոդված 183. Տուժողի բողոքի հիման վրա հարուցվող քրեական գործերը

1. Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան քրե ա կան օ րենսգր քի ... 119-րդ հոդ վա ծի 1-ին մա սով...,

նա խա տես ված հան ցա գոր ծու թյուն նե րի վե րա բե րյալ գոր ծե րը հա րուց վում են ոչ այլ կերպ,

քան տու ժո ղի բո ղո քի հի ման վրա, և կաս կա ծյա լի կամ մե ղադ րյա լի կամ ամ բաս տա նյա-

լի հետ նրա հաշտ վե լու դեպ քում են թա կա են կարճ ման: Հաշ տու թյու նը թույ լատր վում է

մինչև դա տավ ճիռ կա յաց նե լու հա մար դա տա րա նի` խորհր դակ ցա կան սե նյակ հե ռա նա լը։

Հոդված 190. Քննչական ենթակայությունը

6. Նա խաքն նու թյու նը Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան օ րենս դիր, գոր ծա դիր և դա տա-

կան իշ խա նու թյան մար մին նե րի ղե կա վար աշ խա տող նե րի, պե տա կան հա տուկ ծա ռա-

յու թյուն ի րա կա նաց նող ան ձանց` ի րենց պաշ տո նե ա կան դիր քի կա պակ ցու թյամբ հան-

ցակ ցու թյամբ կամ նրանց կա տա րած հան ցա գոր ծու թյուն նե րի, ի նչ պես նաև Հա յաս տա նի

Հան րա պե տու թյան քրե ա կան օ րենսգր քի 149, 150, 1541 , 1542 հոդ ված նե րով կա տա րում են

հա տուկ քնն չա կան ծա ռա յու թյան քն նիչ նե րը:

Անհ րա ժեշ տու թյան դեպ քում Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան գլ խա վոր դա տա խա զը կա-

րող է քնն չա կան այլ մար մին նե րի քն նիչ նե րի վա րույ թից վերց նել և հա տուկ քնն չա կան

ծա ռա յու թյան քն նիչ նե րի վա րույ թին հանձ նել քրե ա կան գոր ծեր, ո րոնք ա ռնչ վում են սույն

մա սում թվարկ ված պաշ տո նա տար ան ձանց հան ցակ ցու թյամբ կամ նրանց կա տա րած

հան ցա գոր ծու թյուն նե րին, կամ ո րոն ցով այդ ան ձինք ճա նաչ ված են որ պես տու ժող:

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ89

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄՀայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգիրք

(ընդունված է 24.12.2004)

Հոդված 95. Ազատազրկման դատապարտված անձի նկատմամբ կիրառվող տույժի միջոցները

1. Պա տի ժը կրե լու սահ ման ված կար գը խախ տե լու հա մար ա զա տազրկ ման դա տա պարտ-

ված ան ձի նկատ մամբ սահ ման ված կար գով կա րող են կի րառ վել տույ ժի հետ ևյալ մի ջոց-

նե րը.

1) նկա տո ղու թյուն.

2) խիստ նկա տո ղու թյուն.

3) պատ ժա խուց տե ղա փո խե լը մինչև տասն հինգ օր, ի սկ ան չա փա հաս դա տա պար տյա-

լին՝ մինչև տասն օր ժամ կե տով:

2. Սույն հոդ վա ծի 1-ին մա սով սահ ման ված տույ ժի մի ջոց նե րը կի րառ վում են ներ քին կա-

նո նա կար գով նա խա տես ված դեպ քե րում և կար գով:

Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգիրք (ընդունված է 05.05.1998)

Հոդված 17. Վնասների հատուցում

1. Ան ձը, ո ւմ ի րա վուն քը խախտ վել է, կա րող է պա հան ջել ի րեն պատ ճառ ված վնաս նե րի

լրիվ հա տու ցում, ե թե վնաս նե րի հա տուց ման ա վե լի պա կաս չափ նա խա տես ված չէ օ րեն-

քով կամ պայ մա նագ րով:

2. Վնաս ներ են` ի րա վուն քը խախտ ված ան ձի ծախ սե րը, որ նա կա տա րել է կամ պետք

է կա տա րի խախտ ված ի րա վուն քը վե րա կանգ նե լու հա մար, նրա գույ քի կո րուս տը կամ

վնաս ված քը (ի րա կան վնաս), ի նչ պես նաև չս տաց ված ե կա մուտ նե րը, ո րոնք այդ ան ձը

կս տա նար քա ղա քա ցիա կան շր ջա նա ռու թյան սո վո րա կան պայ ման նե րում, ե թե նրա ի րա-

վուն քը չխախտ վեր (բաց թողն ված օ գուտ):

Հոդված 1081. Կերակրողի մահվան հետևանքով վնաս կրած անձանց վնասը հատուցելը

1. Տու ժո ղի (կե րակ րո ղի) մահ վան դեպ քում վնա սի հա տուց ման ի րա վունք ու նեն`

1) մա հա ցո ղի խնամ քի ներ քո գտն վող կամ նրա մահ վան օ րը նրա նից խնամք ստա նա լու

ի րա վունք ու նե ցող ա նաշ խա տու նակ ան ձինք.

2) մա հա ցա ծի մահ վա նից հե տո ծն ված նրա ե րե խան.

3) ծնող նե րից մե կը, ա մու սի նը կամ ըն տա նի քի ան դա մը` ան կախ նրա աշ խա տու նա կու-

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ90

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ թյու նից, ո րը չի աշ խա տում և զբաղ ված է մա հա ցա ծի խնամ քի ներ քո գտն վող նրա տասն-

չորս տա րե կան չդար ձած կամ թե կուզև նշ ված տա րի քին հա սած, սա կայն բժշ կա կան մար-

մին նե րի եզ րա կա ցու թյամբ իր ա ռող ջա կան վի ճա կով կողմ նա կի խնամ քի կա րիք ու նե ցող

ե րե խա նե րի, թոռ նե րի, եղ բայր նե րի և քույ րե րի խնամ քով.

4) մա հա ցա ծի խնամ քի ներ քո գտն վող և նրա մահ վա նից հե տո հինգ տար վա ըն թաց քում

ա նաշ խա տու նակ դար ձած ան ձինք:

Մա հա ցա ծի ծնող նե րից մե կը, ա մու սի նը կամ ըն տա նի քի այլ ան դա մը, ո րը չի աշ խա տում

և զբաղ ված է մա հա ցա ծի ե րե խա նե րի, թոռ նե րի, եղ բայր նե րի ու քույ րե րի խնամ քով և

ա նաշ խա տու նակ է դար ձել խնամ քի ի րա կա նաց ման ժա մա նա կաշր ջա նում, այդ ան ձանց

նկատ մամբ խնամ քի ա վար տից հե տո պահ պա նում է վնա սի հա տուց ման ի րա վուն քը:

Հոդված 1087. Հուղարկավորության ծախսերը հատուցելը

Տու ժո ղի մահ վան հետ կապ ված վնա սի հա մար պա տաս խա նա տու ան ձինք պար տա վոր

են հա տու ցել հու ղար կա վո րու թյան հետ կապ ված ան հրա ժեշտ ծախ սերն այն ան ձին, ով

այդ ծախ սե րը կա տա րել է:

Հայաստանի Հանրապետության օրենքը ոստիկանության մասին (ընդունված է 16.04.2001)

Հոդված 5. Ոստիկանության գործունեությունը և մարդու անձեռնմխելիության երաշխիքները

… Ոս տի կա նու թյան կող մից մար դուն խոշ տան գում նե րի, բռ նու թյան, այլ դա ժան կամ ար-

ժա նա պատ վու թյու նը նվաս տաց նող վե րա բեր մուն քի են թար կե լը պատժ վում է օ րենք ով:

Ոս տի կա նու թյան կող մից ի րա վունք նե րի ու ա զա տու թյուն նե րի սահ մա նա փա կում նե րը

հնա րա վոր են միայն օ րեն քով նա խա տես ված դեպ քե րում, կար գով և սահ ման նե րում:

Ոս տի կա նու թյան ծա ռայող նե րը մար դու ի րա վունք նե րի ու ա զա տու թյուն նե րի սահ մա նա-

փակ ման ցան կա ցած դեպ քում ան մի ջա պես պար տա վոր են նրա հա մար մատ չե լի և հաս-

կա նա լի լեզ վով ներ կա յաց նել սահ մա նա փակ ման հիմ քերն ու պատ ճառ նե րը, ծա նո թաց-

նել և բա ցատ րել դրա նից բխող ի րա վունք ներն ու պար տա կա նու թյուն նե րը, ի նչ պես նաև

ա ջակ ցել ի րա վունք նե րի ի րաց մա նը:

Մար դու խնդ րան քով իր ի րա վունք նե րի ու պար տա կա նու թյուն նե րի ծա նու ցու մը կա տար-

վում է գրա վոր: Ծա նուց ման են թա կա ի րա վունք նե րի ցան կը և ծա նուց ման կար գը հաս-

տա տում է Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան կա ռա վա րու թյու նը:

Ոս տի կա նու թյու նը պար տա վոր է ձեր բա կալ ված ան ձանց ի րա կան հնա րա վո րու թյուն ըն-

ձե ռել օ գտ վե լու ի րա վա բա նա կան օգ նու թյուն ստա նա լու ի րա վուն քից, ոս տի կա նու թյուն

բե րե լու պա հից սկ սած` ե րեք ժամ վա ըն թաց քում, տե ղյակ պա հել նրանց հա րա զատ նե-

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ91

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄրին, ի սկ նրանց բա ցա կա յու թյան դեպ քում` աշ խա տան քի կամ ո ւս ման վայ րի վար չա կազ-

մին` նրանց գտն վե լու վայ րի մա սին: Ա նհ րա ժեշ տու թյան դեպ քում մի ջոց ներ են ձեռ նարկ-

վում նրանց բժշ կա կան և (կամ) այլ օգ նու թյուն ցույց տա լու, ի նչ պես նաև ձեր բա կալ ման

կա պակ ցու թյամբ ան ձի կամ նրա ըն տա նի քի ան դամ նե րի կյան քին, ա ռող ջու թյա նը, գույ-

քին սպառ նա ցող վտան գը վե րաց նե լու ո ւղ ղու թյամբ:

Ոս տի կա նու թյու նը պար տա վոր է մար դուն հնա րա վո րու թյուն ըն ձե ռել ծա նո թա նա լու այն

փաս տաթղ թե րին կամ նյու թե րին, ո րոնք ան մի ջա կա նո րեն ա ռնչ վում են նրա ի րա վունք-

նե րին և ա զա տու թյուն նե րին, ե թե օ րեն քով այլ բան նա խա տես ված չէ:

Ոս տի կա նու թյունն ի րա վա սու չէ հա վա քե լու, պա հե լու, օգ տա գոր ծե լու և տա րա ծե լու

մար դու ան ձնա կան և ըն տա նե կան կյան քին վե րա բե րող տե ղե կու թյուն ներ, բա ցա ռու-

թյամբ օ րեն քով սահ ման ված դեպ քե րի:

Հոդված 29. Ֆիզիկական ուժի, հատուկ միջոցների ու հրազենի գործադրման հիմքերը, պայմանները և սահմանները

… Ֆի զի կա կան ու ժի, հա տուկ մի ջոց նե րի և հրա զե նի գոր ծադր ման ը նտ րու թյու նը կա-

տա րե լիս ոս տի կա նու թյան ծա ռայողն ա ռաջ նորդ վում է՝ ել նե լով ստեղծ ված ի րա վի ճա կից,

ի րա վա խախտ ման բնույ թից ու ի րա վա խախ տի ան ձից:

…

Ոս տի կա նու թյան ծա ռայո ղը պար տա վոր է նաև՝

…

3) ֆի զի կա կան ո ւժ, հա տուկ մի ջոց ներ, հրա զեն գոր ծադ րե լու (օգ տա գոր ծե լու) հետ ևան-

քով վի րա վոր ված նե րի կամ մահ վան բո լոր դեպ քե րի, ի նչ պես նաև հա տուկ մի ջոց ներ

(բա ցա ռու թյամբ ձեռ նաշղ թա նե րի և ռե տի նե մա հա կի) և հրա զեն գոր ծադ րե լու (օգ տա-

գոր ծե լու) յու րա քան չյուր դեպ քի մա սին ան հա պաղ զե կու ցել վե րա դա սու թյան կար գով:

Ոս տի կա նու թյու նը պար տա վոր է սույն հոդ վա ծի 8-րդ մա սով նա խա տես ված դեպ քե-

րի մա սին սեղմ ժամ կե տում հայտ նել տու ժած նե րի մեր ձա վոր ազ գա կան նե րին:

Օ րեն քով չնա խա տես ված դեպ քե րում ոս տի կա նու թյան ծա ռայո ղի կող մից ֆի զի կա կան

ու ժի, հա տուկ մի ջոց նե րի և հրա զե նի գոր ծադ րու մը կամ սահ ման նե րի ան ցու մով դրանց

գոր ծադ րումն ա ռա ջաց նում է պա տաս խա նատ վու թյուն ՝օ րեն քով սահ ման ված կար գով:

Հոդված 30. Ֆիզիկական ուժի գործադրումը

Ի րա վա խախ տում նե րը կան խե լու կամ խա փա նե լու, ի րա վա խախտ նե րին բռ նե լու և ոս-

տի կա նու թյուն ներ կա յաց նե լու,ոս տի կա նու թյան ծա ռայո ղի օ րի նա կան պա հանջ նե րին

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ92

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ չեն թարկ վե լու կամ դի մադ րու թյուն ցույց տա լու դեպ քե րում, ի նչ պես նաև ի նք նա պաշտ-

պա նու թյան նպա տա կով ոս տի կա նու թյան ծա ռայողն ի րա վունք ու նի ի րա վա խախտ նե րի

նկատ մամբ գոր ծադ րել ֆի զի կա կան ո ւժ (այդ թվում՝ ձեռ նա մար տի հնարք ներ), ի նչ պես

նաև ձեռ քի տակ գտն վող ան հրա ժեշտ ա ռար կա ներ, ե թե ոչ ու ժային մի ջոց նե րը չեն ա պա-

հո վում ոս տի կա նու թյան վ րա դր ված պար տա կա նու թյուն նե րի կա տա րու մը:

Հոդված 31. Հատուկ միջոցների գործադրումը

… Ար գել վում է հա տուկ մի ջոց նե րը գոր ծադ րել հղի ու թյան նկա տե լի նշան նե րով կա նանց,

ա կն հայտ հաշ ման դամ նե րի և ան չա փա հաս նե րի նկատ մամբ (բա ցա ռու թյամբ նրանց կող-

մից զին ված հար ձա կում գոր ծե լու, զին ված դի մադ րու թյան, մարդ կանց կյան քին ու ա ռող-

ջու թյանն սպառ նա ցող խմ բա կային հար ձակ ման դեպ քե րի)…:

Հոդված 32. Հրազենի գործադրումը (կիրառումը) և օգտագործումը

… Ար գել վում է հրա զե նի գոր ծադ րու մը հղի ու թյան նկա տե լի նշան նե րով կա նանց, ա կն-

հայտ հաշ ման դամ նե րի և ան չա փա հաս նե րի նկատ մամբ (բա ցա ռու թյամբ նրանց կող մից

քա ղա քա ցի նե րի կյան քի հա մար վտան գա վոր զին ված կամ խմ բա կային հար ձակ ման և

զին ված դի մադ րու թյան դեպ քե րի), ի նչ պես նաև մարդ կանց զգա լի կու տա կում նե րի ժա-

մա նակ, ե րբ հրա զե նի գոր ծադ րու մից կա րող են տու ժել այլ ան ձինք:

Հայաստանի Հանրապեության օրենքը Հայաստանի Հանրապեության ոստիկանության կարգապահական կանոնագիրքը հաստատելու մասին

(ընդունված է 11.04.2005)

Հոդված 8. Ոստիկանության ծառայողի նկատմամբ կիրառվող տույժերը

3. Կար գա պա հա կան տույ ժի են թարկ ված ոս տի կա նու թյան ծա ռայո ղը չի ա զատ վում քրե-

ա կան պա տաս խա նատ վու թյու նից, ե թե նա, կար գա պա հա կան խախ տու մից բա ցի, կա-

տա րել է քրե ո րեն հե տապն դե լի ա րարք: Ոչ ար դա րաց նող հիմ քե րով քրե ա կան պա տաս-

խա նատ վու թյու նից կամ պատ ժից ա զատ ված ոս տի կա նու թյան ծա ռայող նե րը կա րող են

տվյալ ա րար քի հա մար են թարկ վել կար գա պա հա կան պա տաս խա նատ վու թյան:

Հայաստանի Հանրապեության օրենքը ոստիկանությունում ծառայության մասին (ընդունված է 03.07.2002)

Հոդված 42. Ոստիկանության ծառայողների նկատմամբ կիրառվող կարգապահական տույժերը

1. Կար գա պա հա կան խախտ ման` ծա ռայո ղա կան պար տա կա նու թյուն ներն ան հար գե լի

պատ ճա ռով չկա տա րե լու կամ ոչ պատ շաճ կա տա րե լու, ծա ռայո ղա կան դիրքն ի չա րը

գոր ծադ րե լու, ինչ պես նաև ծա ռայո ղա կան լիա զո րու թյուն նե րի սահ մանն ան ցնե լու դեպ-

քե րում, օ րեն քով սահ ման ված կար գով, ոս տի կա նու թյան ծա ռայո ղի նկատ մամբ կի րառ-

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ93

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄվում են հետ ևյալ կար գա պա հա կան տույ ժե րը.

1) նկա տո ղու թյուն.

2) խիստ նկա տո ղու թյուն.

3) 10-50 տո կո սով պաշ տո նային դրույ քա չա փի ի ջե ցում` մինչև 3 ա միս ժա մա նա կով.

4) (4-րդ կետն ու ժը կորց րել է 15.11.10 ՀՕ-169-Ն)

5) հայ տա րա րում զբա ղեց րած պաշ տո նին ան հա մա պա տաս խա նու թյան մա սին.

6) պաշ տո նի ի ջե ցում մեկ աս տի ճա նով.

7) կոչ ման ի ջե ցում մեկ աս տի ճա նով.

8) ոս տի կա նու թյու նից ա զա տում:

Ոս տի կա նու թյան ծա ռայո ղի նկատ մամբ կի րառ վող տույ ժե րը ձևա կերպ վում են գրա վոր:

2. Կար գա պա հա կան խախտ ման, այդ թվում` ու սում նա կան պա րապ մունք նե րից ան հար-

գե լի բա ցա կա յու թյան, ի նչ պես նաև պար բե րա բար ու շա նա լու հա մար ոս տի կա նու թյան

ու սում նա կան հաս տա տու թյու նում սո վո րող նե րի նկատ մամբ, բա ցի սույն հոդ վա ծի ա ռա-

ջին մա սի 1-2-րդ կե տե րով նա խա տես ված տույ ժե րից, կա րող են կի րառ վել նաև հետ ևյալ

տույ ժե րը.

1) ար տա հերթ վե րա կար գի հայ տա րա րում.

2) (2-րդ կետն ու ժը կորց րել է 08.12.11 ՀՕ-333-Ն)

3) ա զա տում ոս տի կա նու թյան ու սում նա կան հաս տա տու թյու նից:

3. Կար գա պա հա կան տույ ժեր կի րա ռե լու ի րա վունք ու նե ցող պաշ տո նա տար ան ձինք

ի րա վունք ու նեն սույն հոդ վա ծի 1-ին մա սի 8-րդ կե տով նա խա տես ված տույ ժը կի րա ռե-

լու միայն կար գա պա հա կան կո պիտ խախ տում նե րի հա մար: Կար գա պա հա կան կո պիտ

խախ տում ներ են հա մար վում`

1) քա ղա քա ցի նե րի սահ մա նադ րա կան ի րա վունք նե րը ոտ նա հա րե լը….

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ94

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարի հրամանը

ծառայողական քննություն նշանակելու և անցկացնելու կարգը հաստատելու մասին (ընդունված է 29.08.2006)

5. Ծա ռայո ղա կան քն նու թյան ըն թաց քում հան ցա գոր ծու թյան և զան ցանք նե րի հատ կա նիշ-

ներ հայտ նա բե րե լու դեպ քում ծա ռայո ղա կան քն նու թյուն նշա նա կե լու ի րա վա սու թյուն ու նե-

ցող ան ձի ո րոշ մամբ այդ մա սին հայտն վում է հա մա պա տաս խան պե տա կան մար մին նե-

րին, ի սկ ծա ռայո ղա կան քն նու թյունն ա վարտ ված չլի նե լու դեպ քում` շա րու նակ վում է:

15. Ծա ռայո ղա կան քն նու թյունն ան ցկաց վում է քրե ա կա տա րո ղա կան ծա ռա յու թյան կենտ-

րո նա կան մարմ նում, քրե ա կա տա րո ղա կան տես չու թյու նում, քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ-

նարկ նե րում, ի սկ ան հրա ժեշ տու թյան դեպ քում` այլ վայ րում

Հայաստանի Հանրապետության օրենքը քրեակատարողական ծառայության մասին (ընդունված է 08.07.2005)

Հոդված 49. Քրեակատարողական հիմնարկներում քաղաքացիական զենք կամ հատուկ միջոցներ գործադրելը

4. Ար գել վում է քա ղա քա ցիա կան զենք կամ հա տուկ մի ջոց ներ գոր ծադ րել հղի ու թյան

ա կն հայտ նշան ներ ու նե ցող կա նանց, ա կն հայտ հաշ ման դամ նե րի և ան չա փա հաս նե րի

նկատ մամբ, բա ցա ռու թյամբ նրանց կող մից զին ված դի մադ րու թյուն ցույց տա լու և ք րե ա-

կա տա րո ղա կան ծա ռայո ղի կյան քին կամ ա ռող ջու թյա նը սպառ նա ցող գոր ծո ղու թյուն ներ

կա տա րե լու դեպ քե րի:

Հոդված 50. Քրեակատարողական հիմնարկներում մարտական կամ ծառայողական զենք գործադրելը

2. Ար գել վում է զենք գոր ծադ րել հղի ու թյան ա կն հայտ նշան ներ ու նե ցող կա նանց, ա կն-

հայտ հաշ ման դամ նե րի կամ ան չա փա հաս նե րի նկատ մամբ, բա ցա ռու թյամբ նրանց կող-

մից զին ված դի մադ րու թյուն ցույց տա լու ևք րե ա կա տա րո ղա կան ծա ռայո ղի կյան քին կամ

ա ռող ջու թյա նը սպառ նա ցող գոր ծո ղու թյուն ներ կա տա րե լու դեպ քե րի:

Հոդված 51. Ֆիզիկական ուժի, հատուկ միջոցների և զենքի գործադրման պայմաններն ու սահմանները

1. Ք րե ա կա տա րո ղա կան ծա ռայո ղը, սույն օ րեն քի 48-50-րդ հոդ ված նե րով նա խա տես ված

դեպ քե րում և կար գով, ի րա վունք ու նի գոր ծադ րե լու ֆի զի կա կան ո ւժ, հա տուկ մի ջոց ներ

և զենք, ե թե այլ մի ջոց նե րը չեն ա պա հո վում նրա վրա դր ված պար տա կա նու թյուն նե րի

կա տա րու մը: …

3. Ֆի զի կա կան ու ժի, հա տուկ մի ջոց նե րի և զեն քի գոր ծադր ման դեպ քում ք րե ա կա տա րո-

ղա կան ծա ռայողն ան մի ջա պես զե կու ցում է վե րա դա սու թյան կար գով, ի սկ զեն քի գոր-

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ95

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄծադր ման բո լոր դեպ քե րի մա սին` նաև դա տա խա զին:

Ֆի զի կա կան ու ժի, հա տուկ մի ջոց նե րի և զեն քի գոր ծադր ման հետ ևան քով ա ռա ջա-

ցած մարմ նա կան վնաս վածք նե րի, մահ վան բո լոր դեպ քե րի մա սին ք րե ա կա տա րո-

ղա կան վար չու թյան պե տը կամ նրան փո խա րի նող պաշ տո նա տար ան ձն ան մի ջա պես

տե ղյակ է պա հում ա ռող ջա պա հու թյան և դա տա խա զու թյան հա մա պա տաս խան մար մին-

նե րին:

4. Լիա զո րու թյուն նե րի վե րա զանց մամբ ֆի զի կա կան ու ժի, հա տուկ մի ջոց նե րի և զեն քի

գոր ծադ րումն ա ռա ջաց նում է օ րեն քով սահ ման ված պա տաս խա նատ վու թյուն:

Հայաստանի Հանրապեության օրենքը ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին

(ընդունված է 06.02.2002)

Հոդված 35. Կալանավորված անձանց նկատմամբ կիրառվող տույժի միջոցները և դրանք կիրառելու կարգը

Ներ քին կա նո նա կար գը խախ տե լու, ի րենց պար տա կա նու թյուն նե րը չկա տա րե լու կամ ոչ

պատ շաճ կեր պով կա տա րե լու հա մար կա լա նա վոր ված ան ձի նկատ մամբ կա րող են կի-

րառ վել տույ ժի հետ ևյալ մի ջոց նե րը.

1) նկա տո ղու թյան հայ տա րա րում.

2) պատ ժա խուց տե ղա փո խե լը մինչև տասն օր, ի սկ ան չա փա հաս նե րին` մինչև հինգ օր

ժամ կե տով:

Սույն հոդ վա ծով սահ ման ված տույ ժի մի ջոց նե րը կի րառ վում են կա լա նա վոր ված նե րին

պա հե լու վայ րի պե տի ո րոշ մամբ:

Կա լա նա վոր ված ան ձի նկատ մամբ տույ ժի մի ջոց ներ կի րա ռե լիս հաշ վի են ա ռն վում խախ-

տու մը կա տա րե լու հան գա մանք նե րը, նրա ան ձը և վար քը` մինչև խախ տու մը կա տա րե լը:

Կի րառ վող տույ ժի մի ջո ցը պետք է հա մա պա տաս խա նի կա տար ված խախտ ման ծան րու-

թյա նը և բնույ թին: Տույ ժի մի ջո ցը կի րառ վում է բա ցա ռա պես խախ տու մը կա տա րած ան ձի

նկատ մամբ` խախ տու մը հայտ նա բե րե լուց հե տո ան հա պաղ կամ ոչ ո ւշ, քան տասն օր վա

ըն թաց քում: Մեկ խախտ ման հա մար ար գել վում է մե կից ա վե լի տույ ժի մի ջոց ներ նշա նա-

կե լը: Տույ ժի մի ջոց նե րը կի րա ռե լիս նշ վում են կար գա պա հա կան խախ տում հան դի սա ցող

ա րար քը, տույ ժի մի ջո ցը և դրա տևո ղու թյու նը. այդ մա սին տե ղե կաց վում է կա լա նա վոր-

ված ան ձը:

Մինչև տույ ժի մի ջոց նշա նա կե լը կա լա նա վոր ված ան ձից վերց վում է գրա վոր բա ցատ րու-

թյուն, ի սկ ե թե նա դրա նից հրա ժար վում է, ա պա այդ մա սին կազմ վում է հա մա պա տաս-

խան ար ձա նագ րու թյուն:

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ96

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ Պատ ժախ ցից բուժ կան խար գե լիչ հաս տա տու թյուն ներ տե ղա փոխ ված կա լա նա վոր ված

ան ձին նշ ված բուժ հաս տա տու թյու նում պա հե լու ժա մա նա կը հաշվ վում է տույ ժի կր ման

ժա մա նա կի մեջ:

Կա լա նա վոր ված ան ձի նկատ մամբ տույ ժի մի ջո ցի կի րա ռու մը կա րող է բո ղո քարկ վել

կա լա նա վոր ված նե րին պա հե լու վայ րե րի նկատ մամբ հս կո ղու թյուն և վե րահս կո ղու թյուն

ի րա կա նաց նող մար մին նե րին: Բո ղո քար կու մը տույ ժի մի ջո ցի կի րա ռու մը չի կա սեց նում:

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ97

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄՀԱՎԵԼՎԱԾ 2 ՀԱՐՑԱՇԱՐԵՐ

Երեխաների հետ կիսաստանդարտացված հարցազրույց

Իմ ա նու նը ____________ է։ Ես աշ խա տում եմ Քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան ի նս տի-

տուտ ՀԿ –ում, ո րն ու սում նա սի րու թյուն է ի րա կա նաց նում Հա յաս տա նում ան չա փա հաս նե-

րի ար դա րա դա տու թյան հա մա տեքս տում ե րե խա նե րի ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյան

վե րա բե րյալ։ Հե տա զո տու թյան հիմ նա կան նպա տակն է ու սում նա սի րել ա րդյո՞ք ե րե խա-

նե րի նկատ մամբ պատ շաճ վե րա բեր մունք է կի րառ վում։ Ձեր հա մա գոր ծակ ցու թյու նը և

ազ նիվ պա տաս խան նե րը շատ մեզ կօգ նեն։ Այս ծրագ րին ա ջակ ցում է ՄԱԿ –ի ման կա կան

հիմ նադ րա մը, այն ան ցկաց վե լու է մի քա նի ե րկր նե րում։

Հար ցեր ու նե՞ք

Խնդ րում եմ պա տաս խա նեք հետ ևյալ հար ցե րին։

Ընդ հա նուր տե ղե կու թյուն (մի հարց րեք)

1. Հար ցազ րույ ցի ամ սա թի վը ___ օր ___ ա միս _______ տա րի

2. Հար ցազ րույ ցի ժա մա նա կը ____

3. Հար ցազ րույ ցի տևո ղու թյու նը_______ րո պե

4. Վայ րը ________________________

5. Հաս տա տու թյու նը _______________________

Պա տաս խա նո ղի մա սին տե ղե կու թյուն

6. Ծնն դյան ամ սա թի վը ___ օր ___ ա միս _______ տա րի

7. Սե ռը (մի հարց րեք)

1. ա րա կան

2. ի գա կան

8. Էթ նիկ ծա գու մը

1. հայ

2. այլ _____________________

9. Կար գա վի ճա կը

1. կա լա նա վոր ված

2. դա տա պար տյալ

3. հա տուկ դպ րո ցի ա շա կերտ (ան ցեք հարց # 11­ին)

4. հա մայն քային վե րա կանգ նո ղա կան կենտ րո նի (ՀՎԿ) շա հա ռու

10. Կր թու թյու նը

1. Սո վո րում է հան րակր թա կան դպ րո ցում/ա վագ դպ րո ցում

2. Սո վո րում է վար ժա րա նում/ քո լե ջում

3. Սո վո րում է բու հում

4. Ոչ մի տեղ չի սո վո րում

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ98

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ 11. Ո՞ւմ հետ եք ապ րում

1. Եր կու ծնող նե րի

2. Ծ նող նե րից մե կի

3. Հաս տա տու թյու նում

Հաս տա տու թյուն

12. Որ քա՞ն ժա մա նակ եք գտն վում տվյալ հաս տա տու թյու նում։ _________

13. Ո՞րն է այս հաս տա տու թյու նում գտն վե լու պատ ճա ռը։

1. Դպ րոց չհա ճա խե լը (օր. դժ վար վար քա գիծ)

2. Ք րե ա կան գործ էր հա րուց վել և կարճ վել (կամ կա սեց վել)

3. Գոր ծում որ պես մե ղադ րյալ ներգ րավ ված լի նե լը

4. Կա լա նա վո րու մը

5. Դա տա պար տու մը

6. Այլ_____________________

14. Ինչ պե՞ս են Ձեզ վե րա բեր վել հաս տա տու թյու նում։

1. Ի նձ վե րա բե րել են շատ քա ղա քա վա րի (ն կա րագ րեք_____________)

2. Ի նձ վե րա բե րել են նոր մալ (ն կա րագ րեք _____________)

3. Ի նձ վե րա բե րել են կո պիտ (ն կա րագ րեք ______________)

4. Ի նձ նվաս տաց րել են (ն կա րագ րեք _________________________)

5. Այլ (ն կա րագ րեք _________________________)

15. Ի՞նչ կփո խեիք Ձեր նկատ մամբ ցու ցա բե րած վե րա բեր մուն քի մեջ։ _________________

_______________________________________

Ոս տի կա նու թյան հետ հա րա բե րու թյուն

16. Ե՞րբ եք ա ռա ջին ան գամ ա ռնչ վել ոս տի կա նու թյան հետ

_____ օր _____ ա միս _____ տա րի (Ե թե եր բեք,ա պա ան ցեք հարց #48)

17. Դուք ա ռնչ վել եք ոս տի կա նու թյան հետ որ պես

1. վ կա

2. տու ժող

3. կաս կա ծյալ

4. մե ղադ րյալ

5. ա ռանց որ ևէ կար գա վի ճա կի

18. Ի՞նչ հան գա մանք նե րում եք ա ռա ջին ան գամ ա ռնչ վել ոս տի կա նու թյան հետ ________

______________________________________________

19. Քա նի՞ ան գամ եք դրա նից հե տո ա ռնչ վել ոս տի կա նու թյան հետ։ _____

20. Ին չո՞ւ։

Ա ռա ջին ան գամ ______________________________________________

Երկ րորդ ան գամ _____________________________________________

Եր րորդ ան գամ ______________________________________________

21. Ինչ պե՞ս են Ձեզ վե րա բեր վել ոս տի կա նու թյան բա ժան մուն քում։

1. Ի նձ վե րա բե րել են շատ քա ղա քա վա րի _____________________)

2. Ի նձ վե րա բե րել են նոր մալ (ն կա րագ րեք ___________________)

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ99

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ3. Ի նձ վե րա բե րել են կո պիտ (ն կա րագ րեք __________________)

4. Ի նձ նվաս տաց րել են (ն կա րագ րեք _________________________)

5. Այլ (ն կա րագ րեք _________________________)

22. Ո՞վ է Ձեզ ձեր բա կա լել/ բեր ման են թար կել

1. Քն նի չը

2. Օ պե րա տիվ– հե տա խու զու թյան աշ խա տա կի ցը

3. Չ գի տեմ

23. Ոս տի կա նու թյու նը Ձեզ տե ղե կաց րե՞լ է ձեր բա կա լու թյան/ բեր ման են թար կե լու պատ-

ճառ նե րի մա սին

1. Այո

2. Ո չ

3. չգի տեմ

24. Ձեզ բա նա վոր բա ցատ րե՞լ են Ձեր ի րա վունք նե րի և պար տա կա նու թյուն նե րի մա սին։

1. Այո

2. Ոչ

3. չգի տեմ

25. Դուք կա րո ղա ցե՞լ եք կապ հաս տա տել Ձեր բա րե կամ նե րի կամ ցան կա ցած այլ ան ձի

հետ։

1. Այո

2. Ոչ

3. չգի տեմ

26. Ե՞րբ եք ա ռա ջին ան գամ կապ հաս տա տել Ձեր հա րա զատ նե րի կամ այլ ան ձի հետ

ձեր բա կա լու թյու նից/ բեր ման են թար կե լուց հե տո։

1. ան մի ջա պես

2. մեկ ժամ վա ըն թաց քում

3. 12 ժամ վա ըն թաց քում

4. 24 ժամ վա ըն թաց քում

5. Այլ_________

27. Ինչ պե՞ս եք ա ռա ջին ան գամ կապ հաս տա տել Ձեր հա րա զատ նե րի կամ այլ ան ձի

հետ ձեր բա կա լու թյու նից հե տո։

1. Հե ռա խո սով

2. Հան դի պել եմ

3. Այլ ____________________

Ձեր բա կա լու թյուն

28. Ե՞րբ եք ձեր բա կալ վել

1. Եր բեք չեմ ձեր բա կալ վել (ե թե եր բեք, ա պա շա րու նա կեք հարց #48)

_____ օր _____ ա միս _____ տա րի

29. Որ տե՞ղ են Ձեզ ձեր բա կա լել _____________________________

30. Պատ մեք Ձեր ձեր բա կա լու թյան ման րա մաս նե րը, ի նչ պե՞ս է այն տե ղի ու նե ցել։

__________________________________________________________

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ100

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ 31. Ո՞րն էր ձեր բա կա լու թյան պատ ճա ռը։

1. Հան ցանք կա տա րե լու մեջ ան մի ջա կա նո րեն ծա գած կաս կա ծանք

2. Ո րո շում

3. Չ գի տեմ

32. Ձեր բա կա լու թյան ար ձա նագ րու թյան կազ մե լուց հե տո որ տե՞ղ են Ձեզ պա հել։

___________

33. Ձեզ գրա վոր տե ղե կաց րե՞լ են Ձեր ի րա վունք նե րի և պար տա կա նու թյուն նե րի մա սին

(դ րանց վե րա բե րյալ պետք է նշ ված լի նի ձեր բա կա լու թյան մա սին ար ձա նագ րու-

թյու նում)։

1. այո

2. ո չ

3. չգի տեմ

34. Դուք կար դա ցե՞լ եք ձեր բա կա լու թյան ար ձա նագ րու թյու նում նշ ված ի րա վունք նե րի և

պար տա կա նու թյուն նե րի վե րա բե րյալ բա ժի նը։

1. Այո

2. Ոչ

3. չգի տեմ

35. Որ քա՞ն ժա մա նակ եք պահ վել ոս տի կա նու թյան բա ժան մուն քում նախ քան Ձեզ տե-

ղա փո խել են ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայր։

1. 24 ժա մից պա կաս

2. 1-3 օր

3. Այլ (ն շեք__________)

4. Չ գի տեմ

36. Ինչ պե՞ս են Ձեզ վե րա բեր վել ձեր բա կալ ված նե րին պա հե լու վայ րում։

1. Ի նձ վե րա բե րել են շատ քա ղա քա վա րի _____________________)

2. Ի նձ վե րա բե րել են նոր մալ (ն կա րագ րեք ___________________)

3. Ի նձ վե րա բե րել են կո պիտ (ն կա րագ րեք __________________)

4. Ի նձ նվաս տաց րել են (ն կա րագ րեք _________________________)

5. Այլ (ն կա րագ րեք _________________________)

37. Որ քա՞ն ժա մա նակ եք ձեր բա կալ ված ե ղել։ ________________

38. Ե ղե՞լ եք ա րդյոք կա լա նա վոր ված։

1. Այո

2. Ոչ (ան ցեք հարց #41­ին)

39. Որ քա՞ն ժա մա նակ եք կա լա նա վոր ված ե ղել։ ___________________

40. Ե՞րբ են Ձեզ տա րել դա տաքն նու թյան՝ կա լա նա վոր ման մա սին ո րո շում կա յաց նե լու

հար ցի կա պակ ցու թյամբ

1. 72 ժամ վա ըն թաց քում

2. 72 ժամ ան ց

3. այլ_________________

41. Ե՞րբ եք ա ռա ջին ան գամ հան դի պել քն նի չին։

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ101

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ1. ան մի ջա պես

2. 1 ժամ ան ց

3. 12 ժամ ան ց

4. 24 ժամ ան ց

5. այլ ______________________________________________________

42. Ինչ պե՞ս է քն նի չը Ձեզ վե րա բեր վել։

1. Ի նձ վե րա բե րել են շատ քա ղա քա վա րի _____________________)

2. Ի նձ վե րա բե րել են նոր մալ (ն կա րագ րեք ___________________)

3. Ի նձ վե րա բե րել են կո պիտ (ն կա րագ րեք __________________)

4. Ի նձ նվաս տաց րել են (ն կա րագ րեք _________________________)

5. Այլ (ն կա րագ րեք _________________________)

43. Ի՞նչ կցան կա նայիք փո խել Ձեր նկատ մամբ ցու ցա բե րած վե րա բեր մուն քի մեջ։ _____

___________________________________

44. Որ ևէ այլ ան ձ ներ կա՞ էր քն նի չի հետ Ձեր հան դի պում նե րի/ հար ցաքն նու թյուն նե րի

ժա մա նակ։

1. Այո (ն շեք ով_________________________)

2. Ո չ

45. Ե՞րբ է կազմ վել ձեր բա կա լու թյան մա սին ար ձա նագ րու թյու նը։

1. Մեկ ժամ վա ըն թաց քում

2. Մինչև 3 ժա մը

3. Ա վե լի ո ւշ ___________________

4. Չ գի տեմ

46. Կա րո ղա ցե՞լ եք կար դալ ձեր բա կա լու թյան մա սին ար ձա նագ րու թյու նը մինչև այն

ստո րագ րե լը։

1. Այո

2. Ոչ (Ն շեք ման րա մաս ներ__________________________________)

3. չգի տեմ

47. Արդյո՞ք մե ղադ րան քը ա ռա ջադր վել է ձեր բա կա լու թյու նից հե տո 72 ժամ վա ըն թաց-

քում։

1. Այո

2. Ոչ

3. չգի տեմ

Հար ցաքն նու թյուն

48. Դուք հար ցաքնն վել եք որ պես

1. կաս կա ծյալ

2. վ կա

3. տու ժող

4. այլ __________________

49. Քա նի՞ տա րե կան էիք հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ _______________

50. Որ քա՞ն է տևել մեկ հար ցաքն նու թյու նը

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ102

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ 1. մինչև 2 ժամ

2. ա վե լի քան 2 ժամ

3. չգի տեմ

51. Որ քա՞ն ժա մա նակ է տևել հար ցաքն նու թյու նը մեկ օր վա ըն թաց քում

1. մինչև 6 ժամ

2. ա վե լի քան 6 ժամ

3. չգի տեմ

52. Կա րո՞ղ էիք ը նդ գր կել Ձեր նշում նե րը և/ կամ փո փո խու թյուն նե րը ար ձա նագ րու թյու-

նում

1. Այո

2. Կա րիք չկար լրա ցու ցիչ նշում կա տա րել

3. Ոչ, ես ու զում էի փո փո խու թյուն մտց նել, բայց թույլ չտ վե ցին

(Ե թե ոչ, ա պա նշեք ման րա մաս նե րը _____________________________)

5. չ գի տեմ

53. Արդյո՞ք ար ձա նագ րու թյու նում նշ ված ամ սա թի վը/ ժա մը հա մա պա տաս խա նում էր

ի րա կա նու թյա նը։

1. Այո

2. Ոչ (ե թե ոչ, նշեք ման րա մաս նե րը _____________________________)

3. չգի տեմ

54. Արդյո՞ք ման կա վարժ ներ կա էր հար ցաքն նու թյուն նե րին։ (ե թե ե րե խան մինչև 16 տա-

րե կան վկա է)

1. Այո

2. Ոչ

3. չգի տեմ

55. Ձեր օ րի նա կան ներ կա յա ցու ցի չը (ծ նո ղը կամ խնա մա կա լը) ա րդյոք ներ կա՞ էր հար-

ցաքն նու թյուն նե րին (պար տա դիր է ձեր բա կալ ված կամ կա լա նա վոր ված ան չա փա-

հա սի դեպ քում)

1. Այո

2. Ոչ

3. չգի տեմ

Բժշ կա կան օգ նու թյուն

56. Ձեզ ե րբ ևէ զն նե՞լ է բու ժանձ նա կազ մը։

1. Այո

2. Ոչ (շա րու նա կեք հարց #59)

57. Որ տե՞ղ է ան ցկաց վել բուժզն նու թյու նը (մի քա նի պա տաս խա նի ը նտ րու թյան հնա­

րա վո րու թյուն)

1. Հա մայն քային վե րա կանգ նո ղա կան կենտ րո նում

2. Ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ րում

3. Կա լա նա վոր ված ան ձանց պա հե լու վայ րում

58. Ձեզ բու ժաշ խա տո ղը ա ռան ձի՞ն է զն նել։

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ103

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ1. Մեզ ոչ տես նում էր, ոչ լսում (ն շել ո վ– ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ րի,

կա լա նա վոր ված նե րին պա հե լու վայ րի վար չա կազ մի ծա ռայող, ոս տի կա նու­

թյան ծա ռայող) ____________________________________

2. Մեզ տե սել են, բայց չեն լսել (ն շել ո վ– ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ րի,

կա լա նա վոր ված նե րին պա հե լու վայ րի վար չա կազ մի ծա ռայող, ոս տի կա նու­

թյան ծա ռայող) ____________________________________

3. Մեզ և տե սել են և լսել (ն շել ո վ– ձեր բա կալ ված ան ձանց պա հե լու վայ րի, կա­

լա նա վոր ված նե րին պա հե լու վայ րի վար չա կազ մի ծա ռայող, ոս տի կա նու թյան

ծա ռայող) ____________________________________

4. Այլ _________________________________________

5. չգի տեմ

59. Բժշ կա կան օգ նու թյան կա րիք ու նե ցե՞լ ե ք։

1. Այո

2. Ոչ

3. չգի տեմ

60. Ե թե այո, ա պա ա րդյո՞ք Ձեզ տրա մադ րել են բու ժօգ նու թյուն։

1. Այո

2. Ոչ

3. չգի տեմ

Վե րա բեր մունք

61. Ե թե լի նեիք ոս տի կա նու թյան պետ, ի ՞նչ կցան կա նայիք փո խել ոս տի կա նու թյու նում։

_______________________________________

62. Ե թե լի նեիք քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նար կի պե տը, ի ՞նչ կցան կա նայիք փո խել հիմ-

նար կում։ ________________________________________

63. Ե ղե՞լ են ա րդյոք որ ևէ հաս տա տու թյու նում Ձեր հան դեպ վատ վե րա բեր մուն քի դեպ-

քեր։

1. Այո

2. Ոչ (ան ցեք հարց #76-ին)

64. Խնդ րում եմ նկա րագ րեք, թե ի ՞նչ է տե ղի ու նե ցել։ ________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

65. Ին չո՞ւ է նման բան տե ղի ու նե ցել _______________________________

66. Ո՞վ է Ձեզ վատ վե րա բեր վել (Խնդ րում եմ մի նշեք ա նուն ներ, նշեք բո լոր վե րա բե րե-

լի պա տաս խան նե րը)

1. Քն նի չը

2. Ք րե ա կա տա րո ղա կան հիմ նար կի աշ խա տա կի ցը

3. Այլ կա լա նա վոր ված/ դա տա պարտ ված ան ձ

4. Այլ ___________

67. Ի՞նչ հա ճա խա կա նու թյամբ է դա տե ղի ու նե ցել

1. Մեկ ան գամ

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ104

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ 2. Եր կու ան գամ

3. Ե րեք ան գամ

4. Ե րեք ան գա մից ա վե լի շատ

5. այլ ________________________________________

6. չ գի տեմ

68. Որ ևէ մե ծա հա սա կի պատ մե՞լ եք այդ մա սին։

1. Այո (ն շեք ո ւմ_____________________________) (ան ցեք հարց 70 –ին)

2. Ոչ

69. Ե թե ոչ, ին չո՞ւ ______________________________________

70. Դուք վատ վե րա բեր մուն քի վե րա բե րյալ որ ևէ բո ղոք ներ կա յաց րե՞լ եք ։

1. Այո, ոս տի կա նու թյան պե տին (ան ցեք հարց 72 –ին)

2. Այո, դա տա խա զու թյուն (ան ցեք հարց 72 –ին)

3. Այո, դա տա րան (ան ցեք հարց 72 –ին)

4. Այո, մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նին (ան ցեք հարց 72 –ին)

5. Ոչ

71. Ե թե ոչ, ա պա ին չո՞ւ ______________________________________

72. Ք րե ա կան գործ հա րուց վե՞լ է Ձեր բո ղո քի հի ման վրա։

1. Այո

2. Ոչ

3. Չ գի տեմ

73. Որ ևէ մե կը պատժ վե՞լ է դա տա րա նի ո րոշ մամբ վատ վե րա բեր մուն քի վե րա բե րյալ

Ձեր բո ղո քի հի ման վրա։

1. Այո (ներ կա յաց րեք ման րա մաս ներ _______________)

2. Ոչ (ներ կա յաց րեք ման րա մաս ներ _______________)

3. չգի տեմ

74. Որ ևէ կար գա պա հա կան տույժ կի րառ վե՞լ է այն ան ձի նկատ մամբ, ով վատ վե րա-

բեր մունք է դրս ևո րել Ձեր նկատ մամբ։

1. Այո

2. Ո չ

3. Չգի տեմ

75. Ե թե այո, ի ՞նչ կար գա պա հա կան տույժ։ _________________

76. Լ սել ե ՞ք որ այլ ե րե խա ներ են թարկ վեն խոշ տան գում նե րի կամ վատ վե րա բեր մուն-

քի։

1. Այո (Ն շեք ման րա մաս նե րը__________________________________)

2. Ոչ

Փաս տա բան

77. Դուք ու նեիք

1. Մաս նա վոր պաշտ պան

2. Հան րային պաշտ պան

3. Չեմ ու նե ցել

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ105

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ78. Դուք խո սե՞լ եք/ հար ցաքնն վե՞լ եք ոս տի կա նու թյան ներ կա յա ցու ցիչ նե րի հետ մինչև

փաս տա բա նը ներգ րավ վել է գոր ծում։

1. Այո, ես բա ցատ րու թյուն ներ եմ տվել (ա ռանց կաս կա ծյա լի կար գա վի ճա կի)

2. Այո, հար ցաքնն վել եմ որ պես կաս կա ծյալ

3. Այո, հար ցաքնն վել եմ որ պես մե ղադ րյալ

4. Այո, հար ցաքնն վել եմ որ պես վկա

5. Ոչ

6. չգի տեմ

79. Կա րո՞ղ էիք խո սել փաս տա բա նի հետ մինչև հար ցաքն նու թյու նը։

1. Այո

2. Ոչ

3. չգի տեմ

80. Փաս տա բա նի հետ Ձեր հան դի պու մը գաղտ նի՞ է ր։

1. Մեզ ոս տի կա նու թյան ծա ռայո ղը ոչ տես նում էր, ոչ լսում

2. Մեզ ոս տի կա նու թյան ծա ռայո ղը տես նում էր, բայց չէր լսում

3. Ոս տի կա նու թյան ծա ռայո ղը մեզ տե սել է և լսել

4. Այլ _________________________________________

5. Չ գի տեմ

81. Ձեր փաս տա բա նը ներ կա՞ էր բո լոր հար ցաքն նու թյուն նե րին։

1. Այո

2. Ոչ (ն շեք քա նի ան գամ _______________)

3. չգի տեմ

82. Ե ղե՞լ են խո չըն դոտ ներ փաս տա բա նին հան դի պե լու հա մար։

1. Այո, կար ժա մա նա կի սահ մա նա փա կում (ներ կա յաց րեք ման րա մաս-

ներ__________________)

2. Այո, կային այլ սահ մա նա փա կում ներ (ներ կա յաց րեք ման րա մաս ներ

_____________

3. Ոչ

4. չգի տեմ

83. Դուք բա վա րար վա՞ծ եք փաս տա բա նի կող մից մա տու ցած ծա ռա յու թյուն նե րով։

1. Այո

2. Ոչ

84. Ին չո՞ւ ։

____________________________________________

Դա տա րան

85. Ինչ պե՞ս է դա տա վո րը Ձեզ վե րա բեր վել

1. Ի նձ վե րա բե րել են շատ քա ղա քա վա րի _____________________)

2. Ի նձ վե րա բե րել են նոր մալ (ն կա րագ րեք ___________________)

3. Ի նձ վե րա բե րել են կո պիտ (ն կա րագ րեք __________________)

4. Ի նձ նվաս տաց րել են (ն կա րագ րեք _________________________)

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ106

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ 5. Այլ (ն կա րագ րեք _________________________)

86. Ի՞նչ կցան կա նայիք փո խել Ձեր նկատ մամբ դա տա վո րի կող մից ցու ցա բե րած վե րա-

բեր մուն քի մեջ։ ___________

87. Կար ծում եք դա տավ ճի ռը և պա տի ժը ար դա՞ր է ր։

1. Այո

2. Ոչ

3. Չ գի տեմ

88. Ե թե ոչ ին չո՞ւ ____________________________________________

Դատավորների, դատախազների, ոստիկանության աշխատակիցների, փաստաբանների և ՀԿ–ների ներկայացուցիչների հետ կիսաստանդարտացված հարցազրույց

Ընդ հա նուր տե ղե կու թյուն (Մի հարց րեք)

89. Հար ցազ րույ ցի ամ սա թի վը ___օր___ա միս_______ տա րի

90. Հար ցազ րույ ցի ժա մա նա կը ________

91. Հար ցազ րույ ցի տևո ղու թյու նը_______ րո պե

92. Վայ րը ________________________

Պա տաս խա նող ան ձի մա սին տե ղե կու թյուն

93. Պաշ տո նը _________________________________

94. Աշ խա տան քի վայ րը _____________________________________________

95. Աշ խա տան քային փոր ձը __________ տա րի

96. Սե ռը (մի հարց րեք)

1. ա րա կան

2. ի գա կան

Վատ վե րա բեր մունք

97. Օ րեն քի ի ՞նչ խախ տում ներ են կա տա րում ան չա փա հա սե րը հիմ նա կա նում։

98. Ո րո՞նք են ան չա փա հաս նե րի ի րա վա խախ տում նե րի ա ռա վել հա ճախ հան դի պող

պատ ճառ նե րը։

99. Ան չա փա հաս նե րի հան դեպ ե ՞րբ են ա ռա վել հա ճախ վատ վե րա բեր մուն քի դեպ քեր

տե ղի ու նե նում։

100. Վատ վե րա բեր մուն քը ի նչ պի սի՞ հա մա տեքս տում է ա վե լի հա ճախ տե ղի ու նե նում։

101. Ո՞վ քեր են հիմ նա կա նում վատ վե րա բեր մունք գոր ծադ րող նե րը:

102. Ո՞ր քան հա ճախ են հաս տա տու թյուն նե րում գտն վող ե րե խա նե րի միջև տե ղի ու նե-

նում ու ժի կի րա ռում:

103. Ո՞ր քան հա ճախ են տե ղի ու նե նում վատ վե րա բեր մուն քի դրս ևո րում ներ քրե ա կա-

տա րո ղա կան հիմ նար կի աշ խա տա կից նե րի կող մից ե րե խա նե րի հան դեպ:

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ107

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ104. Վատ վե րա բեր մուն քի ի նչ պի սի՞ դրս ևո րում ներ են ա ռա վել հա ճախ տե ղի ու նե նում։

105. Հիմ նա կա նում ո ՞ր ե րե խա ներն են վատ վե րա բեր մուն քի են թարկ վում այլ ան չա փա-

հաս նե րի կող մից։

106. Ի ՞նչ բռ նու թյուն է ա ռա վել հա ճախ գոր ծադր վում։

107. Արդյո՞ք ոս տի կա նա կան բա ժան մունք նե րում կի րառ վում է ֆի զի կա կան պա տիժ։

108. Որ քա՞ն հա ճախ է ֆի զի կա կան պա տիժ կի րառ վում։

109. Վեր ջին 2 տա րի նե րի ըն թաց քում խոշ տան գում նե րի դի մու մի հի ման վրա որ ևէ քրե-

ա կան գործ հա րուց վե՞լ է:

110. Ի՞նչ զար գա ցում և ար դյունք է գրանց վել այդ գոր ծե րով։ (Ման րա մաս նեք)

111. Ի՞նչ քայ լեր են ձեռ նար կում դա տա վոր նե րը, ե րբ մե ղադ րյա լը դա տա րա նում հայտ-

նում է, որ են թարկ վել է վատ վե րա բեր մուն քի։

112. Ի րա վա խախտ նե րի նկատ մամբ որ ևէ կար գա պա հա կան պա տաս հա նատ վու թյուն

կի րառ վո՞ւմ է։ (Ե թե ոչ, ա պա ան ցեք հարց 27-ին)

113. Ե թե այո, ա պա սո վո րա բար ի ՞նչ կար գա պա հա կան սանկ ցիա ներ են կի րառ վում։

114. Ե՞րբ են ե րե խայի ծնող նե րը կամ խնա մա կալ ներն տե ղե կաց վում են ե րե խային ոս-

տի կա նու թյան բա ժան մունք բե րե լու վե րա բե րյալ:

115. Ծնող նե րը կամ խնա մա կալ նե րը ան չա փա հա սի հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ ներ-

կա գտն վո՞ւմ են: (Ե թե այո, ա պա ան ցեք հարց 30-ին)

116. Ե թե ոչ, ա պա նման դեպ քե րում պատ ժա մի ջոց ներ կի րառ վո՞ւմ են:

117. Ան չա փա հաս կաս կա ծյա լի հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ փաս տա բան ներ կա գտն-

վում է՞:

118. Տասն վեց տա րե կա նից ցածր ան չա փա հաս վկայի հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ

ման կա վարժ ներ կա գտն վո՞ւմ է:

119. Վատ վե րա բեր մուն քի/ խոշ տան գում նե րի մա սին քրե ա կան գոր ծե րի քա նի՞ տո կոսն

է բա ցա հայտ վում:

120. Խնդ րում եմ, պատ մե՛ք վատ վե րա բեր մուն քի վե րաբ րե յալ բո ղոք նե րի՝ Ձեզ հայտ նի

դեպ քե րի մա սին:

121. Կա՞ն ա րդյոք օ րենսդ րա կան թե րու թյուն ներ, ո րոնք թույլ չեն տա լիս խոշ տան գում նե-

րի վե րա բե րյալ ար դյու նա վետ քն նու թյուն ի րա կա նաց նել։

122. Ձեր կար ծի քով՝ ի ՞ն չը կա րող է նվա զեց նել ե րե խա նե րի հան դեպ վատ վե րա բեր-

մունքն ու խոշ տան գում նե րը

(ա) ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք(ներ)ում

(բ) ձեր բա կալ ված լի նե լու ժա մա նակ

(գ) քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նար կում

123. Ձեր կար ծի քով՝ ի ՞ն չը կա րող է նպաս տել վատ վե րա բեր մուն քի վե րա բե րյալ գոր ծե-

րի բա ցա հայտ մա նը

(ա) ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք(ներ)ում

(բ) ձեր բա կալ ված լի նե լու ժա մա նակ

(գ) քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նար կում

124. Ան չա փա հաս կաս կա ծյա լի կող մից փաս տա բա նի բա ցա կա յու թյամբ տր ված ցուց-

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ108

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ մունք նե րը կի րառ վո՞ւմ են ա րդյոք որ պես ա պա ցույց դա տա րա նում։ (Ման րա մաս նեք)

125. Ան չա փա հաս նե րին հար ցաքն նող քնիչ ներն ի նչ պի սի՞ հա տուկ ո րա կա վո րում ու նեն

(մաս նակ ցե՞լ են դա սըն թաց նե րի)։ (Ման րա մաս նեք)

126. Դա տա վոր ներն ի նչ պի սի՞ հա տուկ ո րա կա վո րում ու նեն (մաս նակ ցե՞լ են դա սըն թաց-

նե րի) ան չա փա հաս նե րի գոր ծե րի քն նու թյան հա մար: (Ման րա մաս նեք)

127. Փաս տա բան ներն ի նչ պի սի՞ հա տուկ ո րա կա վո րում ու նեն (մաս նակ ցե՞լ են դա սըն-

թաց նե րի) ան չա փա հաս նե րի հետ աշ խա տե լու հա մար։ (Ման րա մաս նեք)

128. Ո րո՞նք են ան ձին ան չփա հաս նե րի հար ցե րով ոս տի կա նու թյան քն նի չի պաշ տո նում

նշա նա կե լու նա խա պայ ման նե րը։ (Ման րա մաս նեք)

129. Լ րա ցու ցիչ նշում ներ

Համայնքային վերականգնողական կենտրոնների և հաստատության աշխատակազմի անդամների հետ կիսաստանդարտացված հարցազրույց

Ընդ հա նուր տե ղե կու թյուն (Մի հարց րեք)

130. Հար ցազ րույ ցի ամ սա թի վը ___օր___ա միս_______ տա րի

131. Հար ցազ րույ ցի ժա մա նա կը ________

132. Հար ցազ րույ ցի տևո ղու թյու նը_______ րո պե

133. Վայ րը ________________________

Պա տաս խա նող ան ձի մա սին տե ղե կու թյուն

134. Պաշ տո նը _________________________________

135. Աշ խա տան քի վայ րը _____________________________________________

136. Աշ խա տան քային փոր ձը __________ տա րի

137. Սե ռը (մի հարց րեք)

1. ա րա կան

2. ի գա կան

Վատ վե րա բեր մունք

138. Օ րեն քի ի ՞նչ խախ տում ներ են կա տա րում ան չա փա հա սե րը հիմ նա կա նում։

139. Ո րո՞նք են ան չա փա հաս նե րի ի րա վա խախ տում նե րի ա ռա վել հա ճախ հան դի պող

պատ ճառ նե րը։

140. Ան չա փա հաս նե րի հան դեպ ե ՞րբ են ա ռա վել հա ճախ վատ վե րա բեր մուն քի դեպ քեր

տե ղի ու նե նում։

141. Վատ վե րա բեր մուն քը ի նչ պի սի՞ հա մա տեքս տում է ա վե լի հա ճախ տե ղի ու նե նում։

142. Ո՞վ քեր են հիմ նա կա նում վատ վե րա բեր մունք գոր ծադ րող նե րը:

143. Ո՞ր քան հա ճախ են հաս տա տու թյուն նե րում գտն վող ե րե խա նե րի միջև տե ղի ու նե-

նում ու ժի կի րա ռում:

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ109

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ144. Ո՞ր քան հա ճախ է ե րե խա նե րի նկատ մամբ հաս տա տու թյուն նե րի աշ խա տա կազ մի

կող մից վատ վե րա բեր մունք կի րառ վում։

145. Ի նչ պի սի՞ վատ վե րա բեր մունք է կի րառ վում աշ խա տա կազ մի կող մից։

146. Ով քե՞ ր են հիմ նա կա նում են թարկ վում չա րա շահ ման այլ ե րե խա նե րի կող մից։

147. Ով քե՞ ր են հիմ նա կա նում են թարկ վում չա րա շահ ման աշ խա տա կազ մի կող մից։

148. Ինչ պի սի՞ բռ նու թյուն է հիմ նա կա նում կի րառ վում։

149. Արդյո՞ք ոս տի կա նա կան բա ժան մունք նե րում կի րառ վում է ֆի զի կա կան պա տիժ։

150. Որ քա՞ն հա ճախ է ֆի զի կա կան պա տիժ կի րառ վում:

151. Վեր ջին 2 տա րի նե րի ըն թաց քում խոշ տան գում նե րի դի մու մի հի ման վրա որ ևէ քրե-

ա կան գործ հա րուց վե՞լ է:

152. Ի՞նչ զար գա ցում և ար դյունք է գրանց վել այդ գոր ծե րով։ (Ման րա մաս նեք)

153. Ի՞նչ քայ լեր են ձեռ նար կում դա տա վոր նե րը, ե րբ մե ղադ րյա լը դա տա րա նում հայտ-

նում է, որ են թարկ վել է վատ վե րա բեր մուն քի։

154. Արդյո՞ք ի րա վա խախտ նե րը են թարկ վում են կար գա պա հա կան պա տաս խա նատ վու-

թյան։ (Ե թե ոչ, ա պա ան ցեք հարց 27 –ին)

155. Ե թե այո, ա պա ի ՞նչ կար գա պա հա կան սանկ ցիա ներ են կի րառ վում։

156. Ե՞րբ են ան չա փա հա սի ծնող նե րը կամ խնա մա կալ նե րը տե ղե կաց վում, որ ե րե խան

ոս տի կա կան բա ժան մուն քում է գտն վում։

157. Արդյո՞ք ծնող նե րը կամ խնա մա կալ նե րը ներ կա են լի նում հար ցաքն նու թյա նը։ (Ե թե

այո, ա պա ան ցեք հարց 30 –ին)

158. Ե թե ոչ, ա պա նման դեպ քե րում պատ ժա մի ջոց ներ կի րառ վո՞ւմ են:

159. Փաս տա բա նը ներ կա գտն վո՞ւմ է ան չա փա հաս կաս կա ծյա լի հար ցաքն նու թյան ժա-

մա նակ:

160. Ման կա վարժ ներ ներ կա գտն վո՞ւմ են մինչև տասն վեց տա րե կան ան չա փա հաս

վկայի հար ցաքն նու թյան ժա մա նակ։

161. Վատ վե րա բեր մուն քին վե րա բե րող գոր ծե րի մո տա վո րա պես քա նի՞ տո կոսն է բա-

ցա հայտ վում Ձեր կող մից:

162. Խնդ րում եմ, պատ մե՛ք վատ վե րա բեր մուն քի վե րաբ րե յալ բո ղոք նե րի՝ Ձեզ հայտ նի

դեպ քե րի մա սին:

163. Կա՞ն ա րդյոք օ րենսդ րա կան թե րու թյուն ներ, ո րոնք թույլ չեն տա լիս խոշ տան գում նե-

րի վե րա բե րյալ ար դյու նա վետ քն նու թյուն ի րա կա նաց նել։

164. Ձեր կար ծի քով՝ ի ՞ն չը կա րող է նվա զեց նել ե րե խա նե րի հան դեպ վատ վե րա բեր մուն-

քը ու խոշ տան գում նե րը

(ա) ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք(ներ)ում

(բ) ձեր բա կալ ված լի նե լու ժա մա նակ

գ) քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նար կում

165. Ձեր կար ծի քով՝ ի ՞ն չը կա րող է նպաս տել վատ վե րա բեր մուն քի վե րա բե րյալ գոր ծե-

րի բա ցա հայտ մա նը

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ110

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ (ա) ոս տի կա նու թյան բա ժան մունք(ներ)ում

(բ) ձեր բա կալ ված լի նե լու ժա մա նակ

(գ) քրե ա կա տա րո ղա կան հիմ նար կում

166. Ի՞նչ տե ղե կու թյուն է գրանց վում ան չա փա հա սի մա սին նրան հաս տա տու թյուն ըն-

դու նե լիս:

167. Ձեր կար ծի քով դա բա վա րա՞ր է: Ին չո՞ւ:

168. Ի՞նչ տե ղե կու թյուն է հա ղորդ վում ան չա փա հաս նե րին՝ հաս տա տու թյուն ըն դու նե լուց

հե տո:

169. Ձեր կար ծի քով դա բա վա րա՞ր է: Ին չո՞ւ:

170. Ե րե խա նե րին են թար կո՞ւմ են բժշ կա կան զն նու թյան այն պի սի հաս տա տու թյուն ներ

ըն դուն վե լուց հե տո, որ տեղ նրանք զրկ ված են լի նում ա զա տու թյու նից: Ի ՞նչ բժշ կա-

կան զն նու թյուն է կա տար վում:

171. Ե՞րբ և Ի ՞նչ հա ճա խա կա նու թյամբ է կա տար վում բուժզն նու թյու նը։

172. Ի նչ պի սի՞ ժա մա նա կա մի ջո ցում այն պետք է կա տար վի։

173. Ձեր կար ծի քով ա րդյո՞ք դա բա վա րար է վատ վե րա բեր մուն քի և խոշ տանգ ման հետ-

ևանք նե րը բա ցա հայ տե լու հա մար (ֆի զի կա կան, հո գե բա նա կան, սե ռա կան բռ նու-

թյուն կամ վնաս)։

174. Ե թե բժշ կա կան զն նու թյու նը ցույց է տա լիս ֆի զի կա կան, հո գե բա նա կան, սե ռա կան

բռ նու թյան կամ վնա սի հետ քեր, ի ՞նչ քայ լեր են ձեռ նարկ վում:

175. Ո՞ւմ է զե կու ցում բու ժաշ խա տո ղը ե րե խայի խոշ տանգ ման կամ վատ վե րա բեր մուն-

քի զոհ լի նե լու մա սին:

176. Ո՞վ է պա տաս խա նա տու վատ վե րա բեր մուն քի և/ կամ խոշ տանգ ման փաս տե րի հե-

տա գա քն նու թյան հա մար։

177. Հաս տա տու թյան բու ժաշ խա տող ներն ի նչ պի սի դա սըն թաց ներ են ան ցել հնա րա վոր

խոշ տանգ ման կամ վատ վե րա բեր մուն քի ֆի զի կա կան հետ քե րը բա ցա հայ տե լու վե-

րա բե րյալ։

178. Ո րա կա վոր վա՞ծ են ա րդյոք նրանք գնա հա տե լու հո գե կան և հո գե բա նա կան սթ րե սը

կամ վատ վե րա բեր մուն քը:

179. Ա պա հով վում է ա րդյո՞ք բու ժաշ խա տո ղի և ան չա փա հա սի միջև մաս նա գի տա կան

շփ ման գաղտ նի ու թյու նը: (Ման րա մաս նեք)

180. Կա րո՞ղ է ա րդյոք ա զա տազրկ ված ան չա փա հա սը օ գտ վել ան կախ բժշ կա կան ծա-

ռա յու թյու նից:

181. Օ րա կան քա նի՞ ան գամ են սն վում ոս տի կա նա կան բա ժան մուն քում պահ վող ան չա-

փա հաս նե րը։

182. Կա՞ ա րդյոք հի վանդ ե րե խա նե րի հա մար նա խա տես ված հա տուկ սնն դա կարգ։

183. Ուղ ղիչ հաս տա տու թյուն նե րի և հա տուկ դպ րոց նե րի աշ խա տա կից նե րը ան ցե՞լ են

ա րդյոք դա սըն թաց ե րե խա նե րի ի րա վունք նե րի վե րա բե րյալ:

184. Ուղ ղիչ հաս տա տու թյուն նե րի և հա տուկ դպ րոց նե րի աշ խա տա կից նե րը ան ցե՞լ են

ա րդյոք դա սըն թաց խոշ տանգ ման կամ վատ վե րա բեր մուն քի հիմ նախն դիր նե րի

վե րա բե րյալ:

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ111

ՀՀ

-ՈՒՄ

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

ՍՆ

ԵՐ

Ի Հ

ԱՆ

ԴԵ

Պ Դ

ԱԺ

ԱՆ

ՎԵ

ՐԱ

ԲԵ

ՐՄ

ՈՒՆ

ՔԻ

ԵՎ

ԽՈ

ՇՏ

ԱՆ

ԳՈ

ՒՄՆ

ԵՐ

Ի Ո

ՒՍՈ

ՒՄՆ

ԱՍ

ԻՐ

ՈՒԹ

ՅՈ

ՒՆ –

ԱՆ

ՉԱ

ՓԱ

ՀԱ

Ս Ն

Ե Ր

Ի Ա

Ր Դ

Ա Ր

Ա Դ

Ա Տ

ՈՒ Թ

ՅԱ

Ն Հ

Ա Մ

Ա Տ

ԵՔ

Ս Տ

ՈՒՄ185. Հան դի սա նո՞ւմ է ա րդյոք ան չա փա հաս նե րին ա ջակ ցե լու և նրանց ի րա վունք նե րը

հար գե լու պատ րաս տա կա մու թյու նը նա խա պայ ման այն հաս տա տու թյուն աշ խա-

տա կից նե րի ըն դու նե լու թյան հա մար, որ տեղ ան չա փա հաս ներ նը զրկ վում են ա զա-

տու թյու նից, ի նչ պի սիք են հա տուկ դպ րոց նե րը, ան չա պա հաս նե րի կա լա նա վոր ման

վայ րե րը և ան չփա հաս նե րի ո ւղ ղիչ հաս տա տու թյուն նե րը։ (Ման րա մաս նեք)

186. Լրա ցու ցիչ նշում ներ։