MENTALNO HIGIJENSKI ASPEKTI PSIHOTIČNIH

POREMEĆAJA

Prof. Dr Julijana Nikolić-Popović

OSNOVNO ODREĐENJE PSIHOTIČNOG POREMEĆAJA

• Otuđenje od realnosti

• Nemogućnost kritičkog procenjivanja sopstvenog stanja

• Poremećaj u većini ili u svim psihičkim funkcijama koji remeti njihovu usklađenost i međuodnos

OSNOVNO ODREĐENJE PSIHOTIČNOG POREMEĆAJA

• Gubitak principa kauzaliteta između stvari i pojava

• Iracionalnost i nepredvidljivost umesto logičnosti i predvidljivosti

• Izlaženje iz uobičajenih društvenih normi

• Mogućnost autoagresivnog i heteroagresivnog ponašanja

PRIMARNA PREVENCIJA PSIHOTIČNIH POREMEĆAJA

DVA OPŠTA CILJA (zajednička za primarnu prevenciju u psihijatriji u celini):

• Unapređenje opšteg duševnog zdravlja (psihotičnih kao i drugih)

• Specifična prevencija ili zaštita od duševnih poremećaja (zaštita pojedinca od patogenih uticaja, odnosno uklanjanje tih uticaja iz okoline)

KRITIČNE TAČKE U KONCEPTUALIZACIJI PRIMARNE

PSIHIJATRIJSKE ZAŠTITE

• Teško određenje prirode tzv. pozitivnog duševnog zdravlja

• Mnogo nepoznatih i nejasnih faktora u etiologiji psihotičnih poremećaja

• Nedovoljno jasan stav o načinima povećanja odbrambenih snaga pojedinaca

POZITIVNO DUŠEVNO ZDRAVLJE

• Mogućnost unapređenja kod psihoza, kao i kod drugih, leži većim delom izvan uskih okvira psihijatrije, u složenoj interakciji sredine i individualnih ljudskih potreba

POZITIVNO DUŠEVNO ZDRAVLJE

Treba da uključi:• Sprečavanje sociokulturelne dezintegracije (u porodici i

širem sociokulturelnom miljeu)• Zaštitu grupnih standarda ponašanja (unutar porodice u

kojima postoji rizik za shizofreniju)• Eliminaciju različitih oblika eksploatacije (zaštita deteta

od shizofrenog roditelja, od agresivnih ili npr. paranoidnih oblika ponašanja u porodici ili širem socijalnom miljeu)

• Ustanovljavanje socijalno vrednih ciljeva i stvaranje socijalnih programa čiji je cilj razvijanje i učvršćivanje integriteta porodice

UZROCI PSIHOTIČNIH POREMEĆAJA

• Mnogi autori smatraju da nedovoljno poznavanje etiologije psihoza smanjuje mogućnost preventivnog rada

• Drugi autori smatraju da adekvatno korišćenje ovih nepotpunih znanja može obezbediti određene uspehe kada je prevencija usmerena na unapređenje nespecifičnih pomoćnih izvora i sredstava i na smanjivanje onih okolnosti za koje verujemo da mogu biti štetne

SEKUNDARNA PREVENCIJA

• Izuzetna važnost postavljanja rane dijagnoze i uspostavljanja ranog tretmana

Ova dva cilja olakšavaju • Upoznavanje stanovništva sa ranim simptomima

duševnih poremećaja i važnošću njihovog ranog tretmana za tok i ishod bolesti

• Rad na smanjenju predrasuda o duševnim bolestima• Obezbeđenje dostupnosti psihijatra (domovi zdravlja,

savetovališta, zavodi za mentalno zdravlje) radi dobijanja najadekvatnijih informacija, profesionalne pomoći i uspostavljanja rane dijagnostike

RANA DIJAGNOSTIKA

• Utvrđivanje minimalnih znakova razvoja psihotičnog procesa dobrim poznavanjem ranih simptoma i objektivizacijom odgovarajućim testovima

• Obezbeđivanje kontinuiteta psihijatrijskog praćenja kod “sumnjivih” slučajeva

• Posebno obraćanje pažnje na rizične grupe (gde su najbliži srodnici verifikovani psihijatrijski pacijenti ili postoji visoki stepen rizika za razvoj psihotičnog poremećaja

• Obezbeđivanje prisilnog pregleda u nadležnoj psihijatrijskoj instituciji kada je to neophodno

EFIKASAN TRETMAN

• Blagovremeno uključivanje odgovarajućeg leka podržano psihoterapijskim i socioterapijskim postupcima

• Rad sa porodicom• Obezbeđivanje kontinuiteta lečenja kroz edukaciju

samog pacijenta i njegove porodice o smislu i svrhi lečenja

• Uspostavljanje dobre komplijanse • Osposobljavanje pacijenta da sam prepozna

simptome ponovnog javljanja bolesti

TERCIJARNA PREVENCIJA

• Skup postupaka čiji je cilj da pojedinca osposobe da funkcioniše na nivou koji je maksimalan u odnosu na njegove sposobnosti i potencijale

• Kod psihoza je skup postupaka čiji je cilj smanjivanje “rezidualnog defekta” koji zaostaje kada se poremećaj izgubi tj. kada prestane akutna faza poremećaja

TERCIJARNA PREVENCIJA

• Obuhvata, u širem smislu, niz jatrogenih i društvenih agenasa koji dodatno ometaju pacijentovu socijalnu readaptaciju i u milje hospitala i, kasnije, u širu društvenu zajednicu.

HOSPITALIZAM

• Pojava da pacijenti, posle dužeg, a ređe kraćeg boravka u psihijatrijskoj instituciji ispoljavaju apatiju, bezinicijativnost, izostajanje otpora i besa u odnosu na neosnovane zahteve i naređenja i gubitak sopstvene projekcije u budućnost.

• U osnovi zavisnost od institucije, nezainteresovanost za događaje izvan bolnice, anksioznost u odnosu na mogućnost izlaska i njegovo izbegavanje, gubljenje sposobnosti za različite aktivnosti izvan institucija

HOSPITALIZAM

Odgovorne su tri grupe činilaca:• Pritisci psihijatrijske ustanove: sociopsihološki

pritisci bolnice kao totalitarne organizacije, biološki pritisci izazvani smanjenom aktivnošću, deficitarnom ishranom, aplikovanom terapijom

• Osetljivost na institucionalizam koji je velikim delom individualne prirode (osobe koje se nikada nisu bavile pitanjem lične slobode i donošenjem odluka)

• Dužina izloženosti pritiscima psihijatrijske ustanove

STIGMATIZACIJA

• “Obeleženost” pacijenta u čijoj je osnovi strah od duševno poremećenog čoveka što je praćeno više-manje otvorenom agresivnošću i odbacivanjem (jedna od najkritičnijih tačaka u složenom procesu socijalne reintegracije psihotičnog)

STIGMATIZACIJA

Odbojan stav članova pacijentove primarne porodične grupe ometa socijalnu participaciju na dva načina:

• Neposredno – nepodržavanjem pacijenta u pokušajima socijalnog osposobljavanja ili obeshrabrivanjem takvih pokušaja

• Posredno – u procesu pacijentovog prihvatanja vlastitog poremećaja kao nečega što nije prepreka u obavljanju različitih socijalnih funkcija

• Boravak u bolnici se doživljava kao sramota i nevolja koja mora biti skrivena

STIGMATIZACIJA

Prepreke za uspešno uključivanje u radnoprofesionalni proces:

• Stav prema psihotičnom pacijentu koji zauzimaju poslodavci ili kolege na poslu koji je radio (podozriv, malevolentan, otvoreno odbojan stav prema onome koji je bio u “ludnici”)

PSIHIJATRIJA U ZAJEDNICI

PSIHIJATRIJA U ZAJEDNICI

• Sinonimi: psihijatrija sektorskog tipa, sveobuhvatna psihijatrijska zaštita

• Osnovni principi definisani šezdesetih godina prošlog veka

DEFINICIJE

• Subspecijalnost psihijatrije usmerena ka problemima duševnog zdravlja u zajednici. Cilj je smanjenje broja duševno poremećenih i smanjenje onesposobljenosti posle izbijanja duševnog poremećaja

• Psihijatrija u zajednici bavi se optimizacijom adaptivnog potencijala i psihosocijalnog umeća kao i suzbijanjem raširenosti patoloških manifestacija u populacionim grupama pomoću široko zasnovanih programa prevencije, pronalaženja psihijatrijskih slučajeva, psihijatrijske zaštite, tretmana i rehabilitacije

AKTIVNOSTI

• Suprotstavljanje štetnim efektima institucionalizacije unapređenjem duševnih bolnica i nastojanjem da se izvan njih tretira što veći broj pacijenata

• Upućivanje, posebno članova tzv. starateljskih profesija, u psihijatrijsku osnovu devijantnog ponašanja duševno poremećenih i u osnovne principe dinamike interpersonalnih odnosa

AKTIVNOSTI• Ostvarivanje što potpunije koordinacije

različitih funkcionalnih psihijatrijskih institucija (dispanzeri, prelazne psihijatrijske ustanove, hospitali i dr.)

• Aktivna saradnja sa ostalim socijalnim institucijama i službama (zdravstvenim, obrazovnim, službama socijalne pomoći i staranja i dr.)

• Uključivanje psihijatrijskih radnika u proces donošenja većine administrativnih odluka relevantnih za život u zajednici

PRINCIPI PSIHIJATRIJE U ZAJEDNICI

• Princip odgovornosti: organizacija zaštite mentalnog zdravlja u zajednici mora se upravljati, pre svega, prema potrebama zajednice i zato njeni predstavnici moraju biti osnovni faktor u procesu donošenja zakona koji regulišu način pružanja psihijatrijske zaštite i u procesu praćenja ostvarivanja predviđenog plana, odn. evaluacije postignutih rezultata

PRINCIPI PSIHIJATRIJE U ZAJEDNICI

Princip pristupačnosti ima tri aspekta:

• Geografski aspekt omogućava da zaštita mentalnog zdravlja mora biti pružena brzo i što većem broju onih kojima je potrebna (nosioci psihijatrijske zaštite treba da budu locirani što bliže onima kojima je pomoć potrebna – u preduzećima, u školama, armijskim jedinicama, u gradskim kvartovima)

PRINCIPI PSIHIJATRIJE U ZAJEDNICI

• Ekonomski aspekt podrazumeva podjednako pružanje psihijatrijske zaštite bez obzira na razlike u socioekonomskoj moći i ugledu pojedinih grupa stanovništva

• Emocionalni aspekt podrazumeva da stanovnici zajednice ne smeju doživljavati različite službe i institucije koje se bave zaštitom mentalnog zdravlja kao nešto strano ili nešto što izazva odbojenost i strah.

PRINCIPI PSIHIJATRIJE U ZAJEDNICI

• Princip jednakosti psihijatrije u zajednici odgovara ekonomskom aspektu principa pristupačnosti (psihijatri u zajednici moraju se boriti protiv prava razlikovanja pacijenata prema rasi, ekonomskom položaju, lepoti, životnom dobu, političkoj moći i slično)

PRINCIPI PSIHIJATRIJE U ZAJEDNICI

• Princip poštovanja socijalnih uslova života podrazumeva neodvajanja mentalnog zdravlja, njegove psihološke osnove od socijalnih uslova života što predpostavlja stalni i trajni interes za karakteristike socijalne sredine psihijatrijskih pacijenata

KARAKTERISTIKE

• Jedan od osnovnih uslova je veća povezanost stanovništva (smatra se da je to područje mesne zajednice od 40000 stanovnika)

• Takvo područje (funkcionalno manje – više samostalna urbanistička celina) omogućava bolju socioadministrativnu i socioemocionalnu upućenost pripadnika zajednice i bolje međusobno poznavanje

• Psihijatrija u zajednici vezuje svoje mesto za sektor

KARAKTERISTIKE

• Vezivanje psihijatrijske prakse za sektor kroz pojedine ustanove bolničke i vanbolničke zaštite od strane jednog istog multiprofesionalnog tima stručnjaka znatno olakšava socijalnu reintegraciju psihijatrijskih pacijenata.

• U sektoru je lakša praksa u homoporodičnoj sredini