mongol ulsiin tatvariin bodlogo,zohitsuulalt,ur dun

Монгол улсын татварын

бодлого - зохицуулалт , үр дүн

www.zaluu.comwww.zaluu.com

МУ-ын татварын системийн

үүсэл,хөгжил

Ìîíãîë óëñад 1990-ýýä îíû ýõýí ¿åä

óëñ îðíû ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí

õàðèëöààã ¿íäñýýð íü ººðчëºõ, ò¿¿íä

òîõèðñîí ýðõ ç¿éí îðчèíã á¿ðä¿¿ëýõ

øààðäëàãà ç¿é ¸ñîîð ãàðч èðñýí áºãººä

¿¿íий äîòîð òàòâàðûí õàðèëöààã

çîõèöóóëàõ àñóóäàë íèëýýä чóõàë

áàéðûã ýçýëæ áàéëàà.


Татварын бодлогод тавигддаг үндсэн

зорилтуудыг бид өмнө үзсэн

Ìîíãîë óëñàä çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò íèéöñýí

òàòâàðûí ñèñòåì á¿ðýëäýõ ¿éë ÿâöûã äàðààõ ãóðâàí

¿å øàòàíä õóâààí ¿çýæ áîëîõ þì. ¯¿íä:

1-ð ¿å øàò áóþó òàòâàðûí ñèñòåìèéí ñóóðü á¿ðýëäýõ

áýëòãýë ¿å øàò 1990-1992 îí

2-р ¿å øàò áóþó çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí òàòâàðûí

ñèñòåì á¿ðýëäýõ ¿å øàò 1993 -1997 îí

3-ð ¿å øàò áóþó ¿ð àøèãòàé òàòâàðûí ñèñòåì áèé

áîëãîõ ¿å øàò 1998 îíîîñ îäîîã õ¿ðòýë.


Татварын системийн суурь бүрдэх

бэлтгэл үе шат:

Îðчèí ¿åèéí òàòâàðûí ñèñòåìá¿ðýëäýí òîãòîõ ýõíèé ¿å øàòàíä çàõçýýë ºíäºð õºãæñºí îðíóóä òýð äóíäààßïîí, Ñîëîíãîñ зэрэг õºãæèíã¿éóëñóóä, ò¿¿íчëýí Õÿòàä, ÎÕУ-íòóðøëàãàä ¿íäýñëýí àíõíû àëáàíòàòâàðûí õóóëèéí òºñëèéãáîëîâñðóóëæ, óëìààð 1990 îíû 12ñàðä ÓÁÕ-ààð áàòàëñíààð 1991 îíû 01ñàðûí 01-íýýñ ìºðäºæ ýõýëñýí áàéíà.


1991 оны анхны татварын

хууль:

Ýíýõ¿¿ õóóëü íü õ¿í àìûí áîëîí¿éëäâýðèéí ãàçàð, áàéãóóëëàãûíîðëîãîîñ õóðààõ àëáàí òàòâàðûíõàðèëöààã ãîëëîí çîõèöóóëñàí áà óãõóóëèéí ò¿¿õýí àч õîëáîãäîë íüòàòâàðûí ¿íäñýí ¿¿ðãýýõýðýãæ¿¿ëýõýýñýý èë¿¿òýé íèéãìèéíñýòãýë ç¿éä òàòâàðûí òóõàé îéëãîëòûãáèé áîëãîõîä îðøèæ áàéñàí þì.


Зàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí òàòâàðûí ñèñòåì

á¿ðäýõ ¿å øàò

Ïðàêòèê àìüäðàëä 2 æèë ìºðäñºí àëáàíòàòâàðûí àíõíû õóóëèéã:

- óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðò õèéãäýæ áóéøèíýчëýëò, ººðчëºëòèéã òóñãàí áîëîâñðîíãóéáîëãîõ

- çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò íèéöñýí òàòâàðûíòîãòîëöîîã æèíõýíý ¸ñîîð á¿ðä¿¿ëýõ

- òàòâàðûí õóóëü òîãòîîìæèéã äýëõèéí íèéòèéíæèøèãò îéðòóóëàõ øààðäëàãà àìüäðàëààñóðãàí ãàðсантай холбоотойгоор өөрчилсөн.


Èíãýñíýýð òàòâàðûí áàãö õóóëü ãýæ íýðëýãäýõ

áîëñîí äàðààõ 5 õóóëèéã áàòàëæ 1993 îíû 1 ñàðûí

01-íýýñ ìºðäºæ ýõýëæýý

¯¿íä:

1. Ìîíãîë óëñûí Òàòâàðûí åðºíõèé õóóëü

2. Ìîíãîë óëñûí Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûíîðëîãûí àëáàí òàòâàðûí õóóëü

3. Ìîíãîë óëñûí Õ¿í àìûí îðëîãûí àëáàíòàòâàðûí õóóëü

4. Ìîíãîë óëñûí õóäàëäààíû àëáàí òàòâàðûíõóóëü

5. Ìîíãîë óëñûí Àâòîòýýâðèéí áîëîí ººðººÿâàã÷ õýðýãñëèéí àëáàí òàòâàðûí õóóëü


Багц хуулийг хэрэгжүүлснээр дараахи

үр дагавар гарсан:

Хóâèéí ñåêòîðò òàòâàðûí áàãö õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõàæèëëàãààíä ìýäýãäýõ¿éö ýåðýã ººðчëºëò¿¿ä ãàðчáàéñàí ч çàðèì òàëààð òºäèéëºí õàíãàëòòàéò¿âøèíä õ¿ðч чàäààã¿é áàéâ. ßëàíãóÿà ÕÝÀÀ ìàøîëíîîð áàéãóóëàãäàí, õýäèéãýýð õóóëü ýðõ ç¿éíèæèë îðчèíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéñàí чõîðøîî, êîìïàíèéã áîäâîë òàòâàðûí òàéëàíãààòóøààæ, òàòâàðûí òîîöîî õèéõ òàë äýýðõàíãàëòã¿é àæèëëàæ áàéëàà. Òóõàéëáàë çºâõºí1996 îíä ãýõýä ÕÝÀÀ íü óëñûí á¿ðòãýëòýé íèéò àæàõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí 67%-èéã ýçýëæ áàéñàíõèðíýý òàòâàðûí òîîöîî õèéñýí òàòâàðòºëºãчäèéí 10 õ¿ðýõã¿é øàõàì õóâèéã ýçýëæáàéñàí áàéíà.


Иймээс:

- èðãýäýä òàòâàð òºëºõ óõàìñðûã òºëºâø¿¿ëýõ,

- á¿ðòã¿¿ëýýã¿é áîëîí òàéëàãíààã¿é îðëîãîîñ áàãà çàðäëààð òàòâàð õóðààõ,

- òàòâàðûí àëáàòàé òîîöîî õèéõ ¿éë àæèëëàãààã õÿëáàðчлах ¿¿äíýýñ “Îðëîãûã íü òóõàé á¿ð òîäîðõîéëîõ áîëîìæã¿é àæèë ¿éëчèëãýý õóâèàðàà ýðõëýãч èðãýíèé îðëîãûí àëáàí òàòâàð”-ûí õóóëèéã áàòàëæ ìºðä¿¿ëñýí þì. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä èðãýä ïàòåíòààð òàòâàð òºëºõ ÿâäàë ºñºõ õàíäëàãàòàé áîëæ, çºâõºí íýã æèëèéí äîòîð áóþó 1996-1997 îíä ÕÝÀÀ-í òîî 22375 áàéñíàà 18856 áîëæ áóóðñàí áàéíà.


Гэвч эдгээр õóóëèóä íü êîíöåïöèéí

øèíæòýé äàâóó òàëóóäûã ººðòºº

àãóóëæ чàäñàí. Òóõàéëáàë, òàòâàðûí

áàãö õóóëèíä òàòâàðûí ñèñòåìèéí ãîë

çàðчìóóä, òàòâàðûí òºðë¿¿ä, àíãèëàë

çýðãèéã òîäîðõîéëæ ºãñºí íü ºíººã

õ¿ðòýë ººðчëºãäººã¿é èðñýí íü óã

àñóóäëóóäàä íèëýýí ¿íäýñëýë ñàéòàé

õàíäñàíûã ãýðчèëíý.


Ýнэ ¿å øàòàíä /1993-1997он/

- Оëîí óëñûí æèøèãò íèéöñýí òàòâàðûíá¿òöèéã áèé áîëãîõ;

- Тºñâèéí îðëîãûã òîãòâîðòîé ýõ ¿¿ñâýðýýðõàíãàõ;

- Үéëäâýðëýë, õºðºíãº îðóóëàëòûã äýìæèõ;

- Тàòâàðûí ñóóðèéã ºðãºòãºí, òàòâàðûíøàòëàëûã öººð¿¿ëýõ;

- Чàäâàðëàã òàòâàðûí àëáûã á¿ðä¿¿ëýõ çýðýã¿éë àæèëëàãààã øàò äàðààëàëòàé àâчõýðýãæ¿¿ëæ èðñýí.


3 дахь үе шат:

Õýäèéãýýð òºãñ áîëîâñðîíãóé áîëñîí

òàòâàðûí ñèñòåìòýé óëñ îðîí õàà ч

áàéäàãã¿é, áàéõ ч áîëîìæã¿é ãýæ ¿çäýã

áîëîâч ìàíàé óëñûí òàòâàðûí

ñèñòåìèéí õºãæëèéí ãóðàâ äàõü ¿å øàò

¿ð àøèãòàé, áîëîâñðîíãóé òàòâàðûí

òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ, òýð äóíäàà

òàòâàðûí çîõèöóóëàõ ¿¿ðãèéã èë¿¿òýé

àíõààðàõ àñóóäàëä чèãëýãäýæ èðëýý.


Татварын бүтэц:

Òàòâàðûí áîäëîãî çîõèöóóëàëòûí

àñóóäàëä òàòâàðûí îðëîãûí á¿òýö чóõàë

áàéðûã ýçýëäýã áºãººä îíîëûí õóâüä

òºñâèéí îðëîãîä øóóä òàòâàðûí ýçëýõ õóâü

äàâàìãàéëæ áàéõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çäýã

áºãººä ïðàêòèê àìüäðàëä õºãæèíã¿é

îðíóóäûí òàòâàðûí îðëîãûí á¿òöýä øóóä

òàòâàð äàâàìãàéëæ áàéäàã íü ò¿¿íèéã çºâ

áîëîõûã áàòàëæ áóé õýðýã ãýæ õýëæ áîëíî.


Ìîíãîë óëñûí òºñâèéí îðëîãûí á¿òэö

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

À. Óðñãàë îðëîãî- Òàòâàðûí îðëîãî- Òàòâàðûí áóñ îðëîãîÁ. Òóñëàìæèéí îðëîãîÂ. Õºðºíãèéí îðëîãî


Ìîíãîë óëñûí øóóä áà øóóä áóñ òàòâàðûí õàðüöàà

¯ç¿¿ëýëò 19

94

199

5

19

96

19

97

19

98

19

99

2000

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06*

Øóóä

òàòâàð

47.

8

63.

8

54.

7 57.

8

50.

2

38.

4

38.

9

34.

8

36.

2

41.

3

41.

1

41.

9

51.

2

Øóóä áóñ

òàòâàð

52.

2

36.

2

45.

3 42.

2

49.

8

61.

6

61.

1

65.

2

63.

8

58.

7

58.

9

58.

1

48.

8

Íèéò ä¿í 10

0

100 10

0

10

0

10

0

10

0

10

0

10

0

10

0

10

0

10

0

10

0

10

0

Ýõ ñóðâàëæ: : Ñòàòèñòèêèéí ýìõýòãýë 1989-2002,2005 îí


Шууд ба шууд бус татварын харьцаа

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Øóóä òàòâàð Øóóä áóñ òàòâàð


Ìîíãîë óëñûí татварын îðëîãûí á¿òýö

/хувиар/

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

ÕÁÃ

ÀÀÍÁÎÀÒ ÕÀÎÀÒ ÍÄØ

ªì÷èéí òàòâàð ÍªÀÒ Îíöãîé

ÀÁÄÒÀÒ Ãààëü áóñàä

¯íèéí ºñºëòèéí òàòâàð


Ñóäàëãààíààñ õàðàõàä:

Тºñâèéí îðëîãûí äèéëýíõ õóâèéã òàòâàðûí

îðëîãîîð á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà áà 2001 îíä

òºñâèéí îðëîãîä òàòâàðûí îðëîãûí ýçëýõ

õóâü 74.7% áàéñíàà 2005 îíä 82.6% áîëæ

ºññºí áàéíà. Ýíý íü óëñ îðíû ýäèéí

çàñãèéí áàéäàë òîãòâîðæèæ, ºñºõ

õàíäëàãàòàé áîëñîí, òàòâàðûí õóóëü

òîãòîîìæèéí õýðýãæèëò ñàéæèðч áàéãàà

çýðýãòýé øóóä õîëáîîòîé.


Татвар төлөх чадамж:

Àëü ч ýäèéí çàñàã òàòâàð òºëºõ чàäàìæèéíõÿçãààðòàé áàéõ áºãººä òºñºâò öóãëóóëæáóé òàòâàðûí õýìæýý ýíý õÿçãààðààñäàâáàë ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, óðàìøóóëàëäòààã¿é íºëºº ¿ç¿¿ëíý ãýæ ¿çäýã.

Òóõàéí îðíû òàòâàðûí чàäàìæèéãòîäîðõîéëîí, àøèãëàãäàõã¿é áàéãààíººöèéã äàéчëàõ õºø¿¿ðýã ìåõàíèçìûãòîãòîîõîä ДНБ-ä òàòâàðûí ýçëýõ õóâèéãòºñâèéí áîäëîãûí íýã øàëãóóð áîëãîíàøèãëàõ íü ò¿ãýýìýë áàéíà.


Татвар төлөх чадамж:

Ãýõäýý ýíý ¿ç¿¿ëýëòýýð òàòâàðûí õÿçãààðûãõýìæèõ íü òºäèéëºí çîõèìæòîé áóñ áàéæáîëîõ òàëòàé. Óчèð íü óã ¿ç¿¿ëýëò ºíäºðáàéõ íü:

- òàòâàð òºëºõ чàäàìæèéí õÿçãààðòàà

õ¿ðñýí áóñ

- áàãà áàéõ íü íººö èõ áàéíà ãýñýí ¿ã õàðààõàíáèø юм. Ãýñýí õýäèé ч õºãæèæ áàéãààîðíóóäàä òàòâàðûí òүâøèí õºãæèíã¿éîðíóóäûíõààñ èõýýõýí äîîãóóð áàéäàã íü óã¿ç¿¿ëýëòèéã íèéòëýã õýðýãëýõýä õ¿ðãýæáàéäàã ãýæ ¿çýæ áîëîõ òàëòàé.


Òàòâàðûí ò¿âøèí

Îí199

3

19

94

19

95

199

6

199

7

199

8

199

9

200

0

200

1

200

2

200

3

200

4

200

5

Òàòâàðûí

ò¿âøèí

25.6 20

.8

19

.2

18.

7

19.

7

18.

8

19.

6

25.

6

29.

4

28.

9

26.

6

28.

1

28.

0

Ýõ ñóðâàëæ: : Ñòàòèñòèêèéí ýìõýòãýë 1989-2002,2005 îí


Ñóäàëãààíààñ õàðàõàä òàòâàðûí ò¿âøèí 1995-1999 îíóóäàä 20%-èàñ äîîгуур, áóñàäîíóóäàä 25.6-29.4%-èéí õîîðîíä òîãòìîëäóóáàéíà. Òàòâàðûí ò¿âøин íü õºãæèíã¿éîðíóóäòàé õàðüöóóëáàë áàãà, õºãæèæ áóéîðíóóäûí äóíäàæ áàéãàà þì. Õýäèéãýýðòàòâàðûí ò¿âøèí áóþó àчààëëûã áóóðóóëàõíü ç¿éòýé áîëîâч ýäèéí çàñãèéí õºãæèë íüòîãòâîðòîé áîëñîí óëñ îðíóóäàä òàòâàðûíò¿âøèí ºíäºð áàéõ íü òèéì ч èõ ñºðºãíºëººòýé ç¿éë áèø ãýäãèéã ñóäëààчèäòîãòîîãîîä áàéãàà áèëýý.


Ãýõäýý øèéäâýðëýâýë çîõèõ òóëãàìäñàíàñóóäëóóäûí íýã áîëîõ íîãäóóëñàí òàòâàðààá¿ðýí õóðààõ чèãëýëä àíõààðëàà õàíäóóëàõøààðäëàãàòàé.

Ñóäëààчäûí ¿çýæ áàéãààãààð íîãäóóëñàí òàòâàðààõóðààõ ò¿âøèí õºãæèíã¿é îðíóóäàä 92-93% áàéäàãáîë ìàíàéä 70 õ¿ðýõã¿é õóâüòàé áàéíà. Òèéìýýñáèä òàòâàðûí îðëîãûí òºëºâëºãººãáèåë¿¿ëñýíäýý ñýòãýë õàíàõã¿éãýýð íîãäóóëñàíòàòâàðàà õàíãàëòòàé ò¿âøèíä õóðààæ àâäàã áîëîõíü ýðãýýä òàòâàðûí áîäëîãûã áîëîâñðîíãóéáîëãîõ, òàòâàðûí àчààëëûã áóóðóóëàõàä чóõàëíºëººòýéã àíõààðàõ øààðäëàãàòàé áàéíà.


Ìàíàé ýäèéí çàñàãò ãàðч áóé òîãòâîðæèõ õàíäëàãûã áàòàòãàõ,ñýðãýëò ºðíºëòèéã äýìæèõ çîðèëãûí ¿¿äíýýñ ìàêðîòºâøíèé òýíöâýð óÿëäààã õàíãàõ íü òºðèéíçîõèöóóëàëòûí áîäëîãûí àìèí ñ¿íñ õýâýýð áàéíà

УИХ-ын 2005 îíû 26-ð òîãòîîëîîð áàòàëñàí “Ìîíãîë óëñûíõóóëü òîãòîîìæèéã 2008 îí õ¿ðòýë áîëîâñðîíãóé áîëãîõ¿íäñýí чèãëýë”-ä:

- òàòâàðûí õàðèëöààíû ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã èæ

á¿ðýí ñóäàëæ, òàòâàðûí ñóóðèéã ºðãºòãºõ,

- òàòâàð òýãø øóäàðãà áàéõ çàðчìûã õýðýãæ¿¿ëýõ,

- ãàäààä äîòîîäûí ХО-òûã äýìæèõ бîëîí

ñàëáàðààð ÿëãàâàðëàñàí àëèâàà õºíãºëºëò

чºëººëºëòèéã áàãàñãàõàä чèãëýñýí ººðчëºëò¿¿ä

îðóóëàõ,

- òàòâàðûí ýðõ ç¿éí îðчèíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ

- òàëààð àðãà õýìæýý àâч õýðýãæ¿¿ëýõýýð òóñãàñàí þì.


mongol ulsiin tatvariin bodlogo,zohitsuulalt,ur dun

Documents