narzĘdzie przyczyniajĄce siĘ do rozwoju

IMPREZA I WYDARZENIE KULTURALNE JAKO EFEKTYWNE

NARZĘDZIE PRZYCZYNIAJĄCE SIĘ DO ROZWOJU

TURYSTYCZNEGO REGIONU

ANALIZA POSZCZEGÓLNYCH ASPEKTÓW STRATEGICZNYCH W KONTEKŚCIE

EFEKTYWNOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO PRZY UWZGLĘDNIENIU SPECYFIKI

REGIONU I POTRZEB ODBIORCÓW PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH

WARSZAWA, GRUDZIEŃ 2014

IMPREZA I WYDARZENIE KULTURALNE JAKO EFEKTYWNE NARZĘDZIE PRZYCZYNIAJĄCE SIĘ DO ROZWOJU


Strona | 2

Spis treści

Uwagi wstępne. ................................................................................................................................................ 4

1. Turystyka a rozwój gospodarczy i społeczny. ............................................................................... 5

2. Turystyka a rozwój regionalny. .......................................................................................................... 8

3. Analiza wpływów i powiązań z innymi obszarami gospodarczymi i społecznymi ..... 10

3.1. Rozwój przedsiębiorczości. ........................................................................................................ 10

3.2. Wzrost obrotów handlu i usług. ............................................................................................... 10

3.3. Wzrost dochodów podatkowych samorządu. ..................................................................... 10

3.4. Utrwalenie wizerunku regionu jako atrakcyjnej lokalizacji gospodarczej. ............. 11

3.5. Podniesienie jakości usług. ......................................................................................................... 11

3.6. Wzrost aktywności zawodowej mieszkańców.................................................................... 11

3.7. Spadek bezrobocia. ........................................................................................................................ 12

3.8. Podniesienie poziomu wykształcenia. ................................................................................... 12

3.9. Poprawa warunków życia mieszkańców. ............................................................................. 12

3.10. Zachowanie kulturowego dziedzictwa i tradycji. ............................................................ 12

3.11. Wymiana idei i poglądów. ........................................................................................................ 13

3.12. Nowe imprezy i wydarzenia kulturalne. ............................................................................. 13

3.13. Poprawa dostępności komunikacyjnej. .............................................................................. 13

3.14. Zabezpieczenie środowiska naturalnego. .......................................................................... 14

3.15. Poprawa krajobrazu oraz estetyki regionu. ...................................................................... 14

3.16. Rozwój współpracy międzynarodowej oraz międzyregionalnej. ............................. 14

3.17. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego. ............................................................................. 14



Strona | 3

4. Turystyka kulturowa – definicje, rodzaje, powiązania. .......................................................... 16

4.1 Dywagacje definicyjne. ................................................................................................................... 16

4.2 Różne aspekty w definiowaniu turystyki kulturowej. ....................................................... 20

5. Impreza i wydarzenie kulturalne jako produkt turystyczny. ............................................... 28

6. Impreza i wydarzenie kulturalne oraz turystyka eventowa – rodzaje i specyfika. ..... 34

7. Imprezy i wydarzenia kulturalne – znaczenie, skutki oraz perspektywy rozwoju

sektora. ............................................................................................................................................................. 41

8. Analiza wybranych przypadków prezentujących „dobre praktyki”. ................................... 47

8.1. Festiwale i przeglądy filmowe jako cel turystyki kulturowej ...................................... 47

8.2. Wydarzenia kulturalne w mieście poprzemysłowym na przykładzie Łodzi. ........ 55

8.3. Uczestnictwo reanimatorów dawnej historii w imprezach turystyki kulturowej

na przykładzie inscenizacji Bitwy pod Grunwaldem. ................................................................ 76

8.4. Święta ulic toruńskiego Starego Miasta – nowa forma promocji dziedzictwa

kulturowego w turystyce miejskiej. ................................................................................................. 94

Wykorzystane źródła: ...............................................................................................................................116



Strona | 4

Uwagi wstępne.

Niniejsze opracowanie jest opracowaniem powstałym w całości na bazie źródeł

wtórnych. Jego celem jest przegląd literatury przedmiotu oraz analiza wpływu imprez i

wydarzeń kulturalnych na rozwój gospodarki turystycznej na poziomie regionalnym i

lokalnym. W ramach opracowania imprezy i wydarzenia kulturalne ujęto w kontekście:

Specyfiki turystyki jako interdyscyplinarnej i międzysektorowej gałęzi

gospodarki;

Szeroko pojętej gospodarki turystycznej jako instrumentu stymulowania rozwoju

regionalnego i lokalnego przede wszystkim poprzez wydatki konsumentów w

miejscu pobytu;

Specyfiki produktu turystycznego, jego cech immanentnych i elementów

składowych odnoszących się do potrzeb nabywców;

Turystyki kulturowej i jej fenomenu w turystyce XXI wieku;

Powyższe uwarunkowania zawarto w pierwszych ośmiu rozdziałach opracowania,

kreśląc niejako tło, na którym w części ostatniej przeanalizowano konkretne przykłady

imprez i wydarzeń kulturalnych o różnym charakterze w kontekście ich wpływu na

rozwój turystyki w miejscu ich organizacji poprzez generowanie ruchu turystycznego.

W związku z faktem, iż opracowanie nie ma charakteru naukowego i z założenia oparte

jest na źródłach wtórnych jak zaznaczono na początku w rozdziałach 1-7 zrezygnowano

z przypisów do poszczególnych jego akapitów w tekście, zamieszczając na końcu

bibliografię. Natomiast w rozdziale 8 dotyczącym przykładów dobrych praktyk w

każdym przypadku osobno podano odniesienie do konkretnego źródła, z którego

korzystano.



Strona | 5

1. Turystyka a rozwój gospodarczy i społeczny.

Przez wiele dekad turystyka była postrzegana w Polsce, jako sektor spożycia społecznego. Obecnie nie ma już wątpliwości, że turystyka jest jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się międzysektorowych gałęzi gospodarki. Zaczęto dostrzegać jej wzajemne powiązania i relacje z innymi dziedzinami gospodarczymi, które powodują, że rozwój turystyki przenosi pozytywne impulsy na inne sektory - w szczególności na usługi, a także, choć w mniejszym stopniu, na produkcję przemysłową wybranych dóbr.

Wg Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową najlepszym wskaźnikiem znaczenia turystyki w gospodarce jest udział działalności gospodarczej powiązanej bezpośrednio, bądź pośrednio, z turystyką w tworzeniu PKB. Jednocześnie podkreśla się, że turystyka jest sektorem usługowym, który ze względu na swój interdyscyplinarny charakter generuje miejsca pracy, nie tylko w sektorze końcowej konsumpcji turystycznej, ale także w sektorze produkcyjnym. Bezpośrednio wpływa zatem na produkcję sprzętu sportowo-turystycznego, produkcję autokarów, budowę obiektów turystycznych, produkcję odzieży i obuwia sportowego itp. Pośrednio zaś oddziałuje na produkcję i przetwórstwo żywności, sprzedaż paliw, produkcję samochodów osobowych itd. Na świecie i w Europie turystyka została uznana za sektor (gałąź gospodarki) o dużym potencjale w zakresie tworzenia miejsc pracy dzięki niskiej bazie technologicznej i dominacji małych przedsiębiorstw. Specyfika turystyki umożliwia stosunkowo łatwe przygotowanie nowych kadr na bazie bezrobotnych, długotrwale pozostających poza rynkiem pracy oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Dane i szacunki podawane przez WTTC dostarczają argumentów statystycznych na potwierdzenie tezy o roli turystyki dla rozwoju gospodarczego. Światowa Rada Turystyki i Podróży (WTTC) podaje, iż w roku 2013 wkład gospodarki turystycznej w światowe PKB wyniósł 9,5% osiągając US$ 7 trilion). 4.7 million nowych miejsc pracy powstało w turystyce w roku 2013, co oznacza, że w sektorze jest obecnie zatrudnionych 266 milionów ludzi (1 na 11 osób pracuje w sektorze turystyki i podróży na całym świecie. Dane za rok 2014 wg szacunków WTTC zapowiadają się również bardzo pozytywnie. Oczekuje się, że wzrost turystyki w PKB będzie notowany na poziomie 4,3%, głównie jako skutek wydatków konsumentów. Oczekuje się również 6,5 miliona nowych miejsc pracy w sektorze.

W Europie (kraje UE) w 2013 r. wkład bezpośredni wąsko pojętej turystyki w PKB wyniósł 3,3%, podczas gdy szeroko pojęta gospodarka turystyczna wygenerowała 9,0% wkładu w PKB. W 2013 r. turystyka stanowiła 4,1% wszystkich miejsc pracy, a gospodarka turystyczna to 10,0% ogólnego zatrudnienia. Pozostałe dwa wskaźniki:



Strona | 6

eksport i inwestycje wyniosły w 2013 odpowiednio – 5,5% ogólnego eksportu oraz 4,7% wszystkich inwestycji.

Obok ekonomicznego turystyka posiada również ogromne znaczenie społeczne. Turystyka jest naturalnym instrumentem równowagi regionalnej, bo produkty turystyczne są tworzone w regionach, wśród których wiele należy do mniej rozwiniętych, biedniejszych i peryferyjnych. Na regiony rozkładają się również dochody płynące z turystyki. Znaczenie turystyki jako generatora regionalnych wpływów i zatrudnienia stanie się tym bardziej widoczne, im bardziej będą się kurczyć możliwości zatrudnienia w rolnictwie. Zjawisko spadku efektywności produkcji rolnej w rezultacie wprowadzenia zasad gospodarki wolnorynkowej. Spowodowało to konieczność poszukiwania alternatywnych źródeł dochodów, szczególnie w gospodarstwach małych, które przestały być samowystarczalne.

Turystyka wywołuje również istoty efekt „wartości dodanej” w zakresie pobudzania i podnoszenia morale społeczności w regionach (również biedniejszych i peryferyjnych), zagrożonych wyludnieniem. Turystyka pobudza również społeczną aktywność, prowadzi do lepszej identyfikacji z regionem i przeciwdziała marginalizacji społecznej.

Znaczenie turystyki dostrzegła również Unia Europejska, która uznała „turystykę za jeden z podstawowych sektorów gospodarki europejskiej ze względu na swój wkład do PKB. W każdym z członkowskich krajów z powodu generowania poziomu zatrudnienia przyczynia się do osiągnięcia celów ustanowionych w Lizbonie i Cardiff jak i do osiągnięcia prawdziwego rynku usług wewnętrznych. Prowadzi ona do wysokiego poziomu zatrudnienia, społecznego dobrobytu, zrównoważonego wzrostu, wyższej jakości życia i lepszej integracji europejskiej jak i społecznej oraz gospodarczej integracji, przyczyniając się znacząco do osiągnięcia celów konwergencji.”

Podkreślanie znaczenia turystyki jako kreatora nowych miejsc pracy odzwierciedla tendencje międzynarodowe, również poza Unią Europejską, bowiem rządy wszystkich krajów przeznaczają coraz większe fundusze na rozwój turystyki. Turystyka pozostaje priorytetowym kierunkiem rozwoju z uwagi na stały długofalowy rozwój, wpływy do budżetu, stymulowanie powstawania nowych miejsc pracy oraz możliwości wejścia w sektor turystyczny małych przedsiębiorstw.

Przykładem takiego podejścia do turystyki jest Irlandia. Turystyka została uznana za jeden z najszybciej rozwijających się sektorów i jedna z nielicznych dziedzin (obszarów), gdzie wzrost wpływów może się przełożyć na tworzenie realnych miejsc pracy. W związku z powyższym przemysł turystyczny został uznany przez rząd Irlandii za kluczowe źródło nowych miejsc pracy.

Od połowy lat 80-tych sektor turystyczny został uznany przez rząd za obszar o znacznym potencjale rozwojowym w zakresie kształtowania zrównoważonego zatrudnienia. Program Operacyjny sektora na lata 1989-1993 zaowocował powstaniem



Strona | 7

25 000 nowych miejsc pracy w turystyce, co oznaczało wzrost o jedną trzecią. Narodowy Plan Rozwoju na lata 1994-1999 był planem na rzecz zatrudnienia. Stąd najważniejszym jego celem było tworzenie trwałych miejsc pracy poprzez wzrost dochodów z turystyki oraz jej dalszy rozwój. Przewidywał on dalszy wzrost zatrudnienia w turystyce o 29 000 miejsc pracy.

Znaczenie turystyki, przekładające się na wkład w PKB oraz tworzenie miejsc pracy zaowocowało jego postrzeganiem jako koła napędowego w efektywnym rozwoju gospodarki narodowej.



Strona | 8

2. Turystyka a rozwój regionalny.

W kontekście powyższych rozważań czytelna staje się konstatacja, że jednym z bardziej istotnych elementów rozwoju regionalnego może stać się turystyka. W tym zakresie punktem wyjścia do uzasadnienia tego stwierdzenia jest pojęcie rozwoju regionalnego. Według źródeł amerykańskich rozwój lokalny lub regionalny ma przede wszystkim wymiar gospodarczy, który musi zaistnieć by doszło do ogólnego wzrostu na danym terenie. Tradycja europejska podchodzi do zagadnienia w sposób bardziej całościowy tzn. badacze zwracają uwagę, że rozwój wtedy tylko będzie skuteczny i nieodwracalny, gdy oprócz zmian gospodarczych zaistnieje również zmiana jakościowa na polu społecznym i kulturowym.

Rozwój odbywa się zatem na pewnej społeczności, która zamieszkuje daną przestrzeń, cechuje się określoną kulturą i funkcjonuje w jakiejś rzeczywistości gospodarczej oraz prawno-politycznej (systemowej). Każdy z tych aspektów niesie z sobą możliwości ale i ograniczenia. Przy czym ten ostatni element w dużej mierze przesądza o tym, jakie zadania mogą być realizowane przez samorządy. By jednak rzeczywiście dochodziło do rozwoju trzeba zafunkcjonowania tak zwanego trójkąta rozwoju, opartego o idee, ludzi i zasoby. Stąd ogromna rola w rozwoju regionalnym czy też lokalnym strategii rozwoju, które bazując na zasobach (rozumianych bardzo szeroko – od zasobów kulturalnych, przez gospodarcze aż po przyrodnicze) i w oparciu o ludzi pokazują jak rozwijać idee.

Mamy zatem kilka podstawowych elementów rozwoju regionalnego, czyli:

rozwój gospodarczy, rozumiany przede wszystkim jako wzrost dochodu w oparciu głównie o sektor przedsiębiorstw;

rozwój społeczny, przez który należy rozumieć przede wszystkim zmiany dopasowujące model społeczeństwa do następujących zmian o charakterze gospodarczym, przy jednoczesnym wykształceniu mechanizmów niwelujących lub redukujących niekorzystne zmiany w tym zakresie;

rozwój kulturalny, oznaczający podtrzymywanie istniejących tradycji oraz tworzenie nowych wartości kulturowych;

rozwój przestrzenny, dopasowujący układ przestrzenny do potrzeb zamieszkującej go społeczności oraz organizujący przestrzeń według potrzeb;

rozwój prawno-polityczny, będący postępującą demokratyzacją społeczeństwa i włączaniem go w coraz większą ilość działań samorządowych.



Strona | 9

Komisja Europejska zwracając uwagę na wielosektorowe powiązania turystyki podkreśla, że jest ona jedną z zasadniczych dziedzin rozwoju regionalnego. Turystyka w postrzeganiu UE jest dziedziną, która wpływa na różne sposoby na społeczeństwo i głęboko oddziałuje na życie społeczne, kulturalne i gospodarcze. Jej szczególne związki widziane są z: zatrudnieniem, rozwojem regionalnym, edukacją, środowiskiem, ochroną konsumenta, zdrowia, bezpieczeństwa, nowymi technologiami, transportem, finansami, podatkami, kulturą.

Z powodu powiązań z innymi domenami dla Komisji Europejskiej ważne jest wielosektorowe podejście do turystyki – uwzględnienie jej w innych planach i strategiach. W powyższym kontekście podstawowe wyzwania, jakie postrzega Komisja Europejska obejmują:

Spójne badania i dane turystyczne (turystyczny rachunek satelitarny)

Kształcenie kadry dla niektórych zawodów w branży

Rozwój transportu

Jakość usług

Zrównoważony rozwój i ochrona środowiska

Rozwój produktów turystycznych

ICT jako czynnik konkurencyjności



Strona | 10

3. Analiza wpływów i powiązań z innymi obszarami

gospodarczymi i społecznymi

Wpływ turystyki na rozwój gospodarczy i społeczny kraju i regionów widoczny jest w ramach następujących obszarów tematycznych.

3.1. Rozwój przedsiębiorczości.

Jednym z najwyraźniejszych efektów rozwoju turystyki w regionie jest rozwój przedsiębiorczości. Turystyka jest bowiem uważana za dziedzinę, która dynamizuje gospodarczo region wpływając poważnie na podniesienie jego konkurencyjności. Średni udział turystyki w gospodarce narodowej, nie oddaje w pełni jej potencjału, ponieważ uwzględnia tylko tzw. firmy bezpośrednio działające w turystyce. Natomiast nie są brane pod uwagę w tym wyliczeniu wszystkie firmy działające bądź na pograniczu turystyki, bądź też korzystające bezpośrednio z napływu turystów – głównie z branży usługowej oraz z handlu. Turystyka jest jedną z tych gałęzi gospodarki, która wywołuje efekt domina – rozwijające się firmy tej branży wpływają też pozytywnie na rozwój pozostałych gałęzi lokalnej gospodarki.

3.2. Wzrost obrotów handlu i usług.

Napływ turystów siłą rzeczy generuje wzrost obrotów firm zajmujących się handlem i usługami na danym terenie. Im więcej przybywa turystów tym bardziej odczuwalna jest ta tendencja, która z oczywistych powodów korzystnie wpływa na rozwój regionalny przyspieszając proces rozwoju lokalnych firm i stwarzając nowe dodatkowe miejsca pracy dzięki rosnącemu popytowi.

3.3. Wzrost dochodów podatkowych samorządu.

Rozwój przedsiębiorczości oznacza także wzrost dochodów podatkowych z tytułu podatków lokalnych, które są przez te firmy opłacane. W konsekwencji oznacza wzrost wpływów budżetowych samorządu i większe możliwości realizacji zadań własnych. W niektórych szczególnych sytuacjach możliwe jest również wprowadzenie dodatkowej opłaty takiej jak taksa klimatyczna – przy czym należy pamiętać, że na taki zabieg mogą sobie pozwolić tylko miejsca o ustalonej renomie. Z reguły akurat taki podatek lokalny wywołuje sprzeciw gości i w wypadku miejscowości o nieustalonej jeszcze na rynku marce mogą tym przynajmniej częściowo do siebie tym zniechęcić.



Strona | 11

3.4. Utrwalenie wizerunku regionu jako atrakcyjnej lokalizacji

gospodarczej.

Pośrednim efektem turystycznego rozwoju regionu jest jego wizerunek jako dobrej lokalizacji do prowadzenia działalności gospodarczej. Pełne wykorzystanie turystycznego potencjału regionu wiąże się z wykreowaniem wizerunku regionu (jego marki turystycznej) tworzącej spójny, czytelny i łatwo kojarzący się przekaz adresowany do czytelnie wybranej grupy odbiorców oraz przeprowadzeniem odpowiedniej kampanii promocyjnej. Oczywiście takie przekazy zasadniczo adresowane są do turystów jednak przyciągają również przedsiębiorców, którzy mogą widzieć dla siebie możliwość rozwoju pod promowaną marką turystyczną. Ponadto przybywający turyści to często również osoby prowadzące własne firmy, które utrwaliwszy dzięki udanemu wypoczynkowi pozytywne skojarzenia z regionem mogą być też zainteresowani zainwestowaniem w tej okolicy.

3.5. Podniesienie jakości usług.

Zgodnie z zasadami konkurencji walka o klienta wymusi większą dbałość o jakość świadczonych usług. Tam, gdzie jakość będzie niska klient (turysta) się nie pojawi. Wpłynie to siłą rzeczy na jakość innych usług, choć oddziaływanie to może nie mieć charakteru natychmiastowego i być rozłożone w czasie. Co więcej w dzisiejszej dobie otwartość świata oraz dostępność różnych destynacji, tym samym usług i produktów powodują, że turyści są coraz bardziej wymagający porównując różne konsumowane doświadczenia.

3.6. Wzrost aktywności zawodowej mieszkańców.

Rozwój turystyki pociąga za sobą wzrost aktywności zawodowej mieszkańców. Sprzyja to często restrukturyzacji przestarzałej struktury zatrudnienia często obarczonej ukrytym bądź jawnym bezrobociem. Punktem wyjścia musi się jednak stać zaproponowanie spójnego modelu turystycznego rozwoju regionu/gminy/powiatu przez władze samorządowe. Dopiero na bazie takiej osi rozwojowej, jaką jest koncepcja produktu turystycznego i zachodzących tu działań dochodzi do zwiększenia aktywności zawodowej mieszkańców – wykorzystują oni szanse, jakie się przed nimi pojawiają. Podjęcie działań rozwijających turystykę na poziomie samorządu może w efekcie zaowocować tym, że dojdzie do pożądanych z punktu widzenia władz samorządowych zmian.



Strona | 12

3.7. Spadek bezrobocia.

Naturalną konsekwencją rozwoju gospodarczego oraz wzmożonej aktywności zawodowej mieszkańców jest spadek bezrobocia. Turystyka ma to do siebie, że wymaga znacznych nakładów pracy – usługi muszą być realizowane przez ludzi, których tylko w bardzo niewielkim stopniu da się zastąpić maszynami, jak to ma miejsce w innych gałęziach gospodarki. Tu wciąż najważniejsi są ludzie, których musi być dość sporo o obsługi ruchu turystycznego. Jest to niewątpliwie dodatkowa duża zaleta turystyki w rozwoju regionalnym. W turystyce najważniejszy jest człowiek. To wieloznaczne i wielowymiarowe stwierdzenie oddaje najlepiej specyfikę turystyki zarówno w aspekcie podaży, jak i popytu.

3.8. Podniesienie poziomu wykształcenia.

Kolejną tendencją, którą wymuszą prawa rynku dzięki rozwojowi turystyki na danym terenie jest konieczność podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez ludzi zaangażowanych w turystykę. Początkowo mogą być drobne, ale jednak znaczące działania, takie jak nauka języków obcych, czy np. nauka gotowania. Istniejąca konkurencja pomiędzy różnymi firmami na rynku jak i pomiędzy różnymi regionami wymusi podnoszenie kwalifikacji przez wszystkich bezpośrednio zainteresowanych. Jest to na pewno korzystna tendencja, która poza wszystkim innym podnosi pozycję konkurencyjną regionu oraz jest zgodna z koncepcją nauki przez cale życie.

3.9. Poprawa warunków życia mieszkańców.

Efektem o bardzo dużym znaczeniu, a wynikającym wprost z rozwoju gospodarczego, co wiąże się ze zwiększoną siłą nabywczą lokalnych gospodarstw domowych, będzie poprawa warunków życia mieszkańców. Efekt ten będzie do pewnego stopnia ponadto działał jako katalizator kolejnych pozytywnych zmian w gospodarce regionu: z reguły poczucie stabilizacji wiąże się z większym optymizmem i skłonnością do wydatków nie uznawanych za artykuły pierwszej potrzeby. Będzie więc to dodatkowym stymulatorem rozwoju.

3.10. Zachowanie kulturowego dziedzictwa i tradycji.

Jednym z czynników sprzyjających rozwojowi turystyki jest dziedzictwo kulturowe i jego dorobek. Coraz wyraźniejsza jest, mimo wciąż dominującego wzoru turystyki masowej, wyodrębnianie się nurtu turystyki kulturowej – dla której obiektem zainteresowania jest lokalna tradycja oraz kultura. Europejska Komisja Turystyki



Strona | 13

stwierdza w swoim raporcie o trendach, że bardzo wzrasta poziom wykształcenia osób podróżujących w związku z czym należy się spodziewać, że „będzie to skutkowało wyborem imprez, w których istotną rolę odgrywają sztuka, kultura i historia, tzn. imprez o większych walorach edukacyjnych i związanych z rozwojem duchowości.” Wszystko to sprzyja temu, by wspierając elementy świadczące o tożsamości lokalnej czy regionalnej jednocześnie tworzyć z nich jądro lub element dodatkowy atrakcji turystycznej. Tym samym wzmacnianie i utrwalanie dumy lokalnej jaką jest tradycja i wyniesione z niej wartości kulturowe jednocześnie umożliwia uczynienie z tego przedmiotu zainteresowania turystów i przyciągnięcia ich tym do siebie do regionu.

3.11. Wymiana idei i poglądów.

Przyjazd do regionu dużej liczby osób spoza niego, z innych terenów Polski a być może i z zagranicy wpływa twórczo na ożywienie wymiany poglądów i idei, które mogą być różne od tych, które do tej pory były uznawane. Taka wymiana poglądów może się okazać bardzo twórcza i sprzyjać kulturalnemu ożywieniu regionu. Także dla przyjezdnych miejscowe wartości i tradycje mogą się okazać ciekawe i bardzo inspirujące.

3.12. Nowe imprezy i wydarzenia kulturalne.

Pojawienie się nowych imprez i wydarzeń kulturalnych to oczywiście przede wszystkim kwestia świadomego planowania kalendarza takich imprez przez samorząd, dla którego jest to kolejna okazja do przyciągnięcia turystów oraz do wydłużenia sezonu turystycznego, choć również, co niemniej ważne, dla swoich własnych obywateli. Jednak poza tym pierwotnym kalendarzem, jako jego uzupełnienie stopniowo mogą się zacząć pojawiać kolejne imprezy – tym razem realizowane z inicjatywy różnych organizacji pozarządowych czy firm. Przy odpowiedniej polityce samorządu, sprzyjającej tego typu przedsięwzięciom może się to rozwinąć wzbogacając ofertę danego regionu.

3.13. Poprawa dostępności komunikacyjnej.

Jednym z podstawowych warunków rozwoju turystyki, podobnie jak i w wypadku innych gałęzi gospodarki jest zapewnienie odpowiedniej infrastruktury. Kluczowym elementem jest dostępność komunikacyjna, dzięki której możliwe jest bezproblemowe dotarcie do regionu oraz poruszanie się po nim. Oczywiście nie jest to element wprost zależący od rozwoju turystyki, ale istnieje silna korelacja pomiędzy rozwojem turystyki a dobrym skomunikowaniem regionu. W sporej mierze elementy te mogą być niezależne od samorządu, jednak część sieci drogowej pozostaje jednak w jego kompetencji. Dzięki



Strona | 14

turystyce istnieje większa konieczność doprowadzenia dróg do dobrego stanu. Także Europejska Komisja Turystyki zauważa, że „częściej będą wybierane łatwo dostępne i niedrogie destynacje na krótkie pobyty – zwłaszcza, gdy większe imprezy będą organizowane poza głównym sezonem.” Jest to także pewna opcja dla terenów podmiejskich, które dzięki temu mogę liczyć na lepszy rozwój.

3.14. Zabezpieczenie środowiska naturalnego.

Turystyka masowa stanowi rzecz jasna zagrożenie dla środowiska naturalnego, choć może nie aż w takim zakresie jak przemysł ciężki. Jednak turystyka będąca wyrazem nowych tendencji przede wszystkim akcentuje zachowanie wartości tradycyjnych, a także zabezpieczenie środowiska naturalnego. Szczególnie istotnym elementem, na który zaczynają zwracać uwagę zarówno turyści jak i gospodarze. Dbałość o całość ekosystemu staje się podstawowym wymogiem w turystyce, gdyż to środowisko jako takie staje się jednym z podstawowych elementów przesądzających o atrakcyjności danego miejsca.

3.15. Poprawa krajobrazu oraz estetyki regionu.

Jest to pewna korzyść uboczna, ale też istotna, wpływa bowiem wprost na warunki życia mieszkańców, przyczyniając się do ich poprawy. Estetyzacja przestrzeni sprzyja też w sposób oczywisty tworzeniu pozytywnego wizerunku regionu co również wpływa korzystnie na atrakcyjność inwestycyjną.

3.16. Rozwój współpracy międzynarodowej oraz międzyregionalnej.

Turystyka z jednej strony czerpie ze współpracy międzynarodowej i międzyregionalnej – bowiem właśnie dzięki nim pojawiać się mogą, na skutek działań promocyjnych oraz marketingowych, nowe grupy turystów, z drugiej natomiast sama stymuluje powstawanie oraz rozwój takich kontaktów. To z kolei sprzyja przyciągnięciu kapitału – im więcej kontaktów tym większe prawdopodobieństwo, że region zostanie dostrzeżony przez potencjalnych inwestorów i w efekcie przyciągnie kolejnych inwestorów.

3.17. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego.

Rozwijanie się turystyki zrównoważonej wiąże się z większym udziałem społeczeństwa w procesach demokratycznych zachodzących w regionie. Mieszkańcy angażują się często



Strona | 15

samorzutnie w działania mające na celu rozwój turystyczny oraz szerzej – rozwój społeczny i gospodarczy.

Podsumowując: wszystkie opisane powyżej funkcjonalności turystyki w kontekście rozwoju regionalnego mają jedną wspólną cechę: zarazem są efektem rozwoju turystyki jak i stanowią jego element napędzający. W ten sposób powstaje swego rodzaju spirala, gdzie jedne rzeczy stanowią powód dalszego rozwoju dla następnych. A te z kolei umożliwiają jeszcze większe rozkręcenie turystycznej koniunktury.



Strona | 16

4. Turystyka kulturowa – definicje, rodzaje, powiązania.

Teoretycy turyzmu są zasadniczo zgodni co do bardzo dawnej metryki podróży o charakterze kulturowym. Bez wątpienia zaliczają się do nich podejmowane już w głębokiej starożytności pielgrzymki oraz indywidualne wyprawy Greków i Rzymian o charakterze poznawczym czy edukacyjnym. Tym samym turystyka kulturowa może być traktowana jako jeden z najstarszych (jeśli nie najstarszy w ogóle) rodzaj turystyki. Jednak dopiero w związku z coraz bardziej w ostatnich dziesięcioleciach rosnącym zainteresowaniem podróżami kulturowymi oraz na skutek postępującej specjalizacji oferty turystycznej, nastąpiło powszechne wyodrębnienie turystyki kulturowej jako osobnej grupy ofert w ramach usług turystycznych, i w konsekwencji jako przedmiotu badań oraz dydaktyki.

4.1 Dywagacje definicyjne.

Istnieje bardzo wiele definicji turystyki kulturowej i bardzo wiele sposobów ujęcia jej kluczowych cech, co wynika po pierwsze z ewolucji samej definicji kultury, dokonującej się na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. Aż po koniec lat siedemdziesiątych XX wieku za kulturę uważano powszechnie niemal wyłącznie elementy tzw. kultury wysokiej (czyli np. wybitne, uznane dzieła literatury, architektury, muzyki i sztuki), to od lat osiemdziesiątych coraz wyraźniej pod wpływem nowego, szerokiego rozumienia kultury zalicza się do niej także elementy materialne (obiekty) i niematerialne (jak np. sposoby zachowań, obyczajowości) tak zwanej kultury niskiej, popularnej albo codziennej. Z jednej strony dowartościowana została dzięki temu na przykład ludowa kultura materialna (jak tradycyjne budownictwo) oraz treści etniczne (jak ludowa muzyka, obyczaje) a także zabytki aktywności przemysłowej, obiekty militarne i miejsca bitew, z drugiej jednak ma owo rozszerzenie zakresu kultury także inne swoje skutki. Otóż przy przyjęciu tak szerokiej definicji kultury niemal każda społeczna aktywność ludzka może być zaliczona do działania o charakterze kulturowym a jej trwały skutek do dziedzictwa kulturowego. Tym samym niemal każda działalność turystyczna, zawierająca element poznawczy (zwiedzanie) lub rozrywkowy (imprezy zbiorowe dowolnego rodzaju) mogłaby być określona mianem turystyki kulturowej.

Drugim istotnym problemem jest kwestia kryterium wyodrębnienia turystyki kulturowej wewnątrz samej turystyki jako całości tzn. jakie znaczenie w ramach imprezy turystycznej muszą otrzymać cele kulturowe i/lub z jak dużą intensywnością powinny pojawiać się treści związane z kulturą podczas jej trwania, by można było taką podróż zakwalifikować jako imprezę w ramach turystyki kulturowej.



Strona | 17

Jeszcze nie tak dawno, bo do początku lat osiemdziesiątych turystyka kulturowa (nie wyodrębniana zresztą z ogółu aktywności turystycznych) była rozumiana jako zwiedzanie tych obiektów i uczestnictwo w tych imprezach, które w myśl powszechnej opinii kojarzyły się z kulturą wysoką.

Wraz z upływem czasu pojęcie turystyki kulturowej ulegało sukcesywnemu rozszerzaniu. Wychodząc pierwotnie od utożsamiania turystyki kulturowej z „kulturą wysoką”, historycznymi pomnikami architektury, centrami miast jak również z muzeami i wystawami przechodziliśmy do objęcia tą kategorią reliktów przemysłowych, oferty kultury „popularnej” czy też „codziennej”, (jak na przykład Oktoberfest w Monachium) albo świadectwa „ciemnych okresów” europejskiej historii (fortece, pola bitew, relikty III Rzeszy itd.) mogących posiadać siłę przyciągania turystów. Wystąpił bowiem trend dynamicznego poszerzania zakresu aktywności turystycznych o kulturowym charakterze.

Dowodem szybkiej ewolucji w definiowaniu turystyki kulturowej mogą być także oficjalnie przyjmowane określenia tego segmentu turystyki. Powstały one w ramach prób wyodrębnienia turystyki kulturowej spośród innych rodzajów aktywności turystycznej podejmowanych m.in. przez organizacje międzynarodowe zajmujące się turystyką. Podstawowym kryterium tych definicji stały się cele konkretnych wypraw, jako element najłatwiej możliwy do ustalenia. Jako najbardziej znane przykłady przedstawimy poniżej najpierw jedną z definicji przyjętych przez WTO (Światową Organizację Turystyki, oficjalną agendę Narodów Zjednoczonych) a następnie określenie turystyki kulturowej zaproponowane przez ATLAS (Europejskie Stowarzyszenie do Spraw Edukacji w Turystyce i Wypoczynku):

WTO 1985 - definicja tzw. „wąska”:

„Turystyka kulturowa obejmuje podróże podejmowane z zasadniczo kulturalnej motywacji, takie jak wyprawy studyjne, związane z wystawianiem sztuki, wycieczki kulturalne, podróże dla wzięcia udziału w festiwalach i innych wydarzeniach kulturalnych, zwiedzanie miejsc i monumentów, wyprawy dla zapoznawania się z przyrodą, folklorem i sztuką oraz pielgrzymki”.

Późniejsza o kilka lat definicja ATLAS znacznie rozszerza zakres turystyki kulturowej:

Definicja pojęciowa:

„(Turystyka kulturowa to) wszelkie podróże ludzi ukierunkowane na atrakcje kulturalne, znajdujące się poza ich miejscem zamieszkania, (podejmowane) z zamiarem zebrania nowych informacji i doświadczeń dla zaspokojenia swoich potrzeb kulturalnych.



Strona | 18

Definicja techniczna:

(Turystyka kulturowa to) wszelkie przemieszczenia się osób do specyficznych atrakcji kulturowych, takich jak obiekty dziedzictwa kulturowego, przejawy działalności artystycznej i kulturalnej, sztuki i dramatu, znajdujących się poza ich zwykłym miejscem zamieszkania”.

Jeśli traktować obie części definicji jako całość, wyłania się z niej już dość spójny obraz współczesnej turystyki kulturowej. Jej celem są obiekty i wydarzenia kulturalne w sensie ścisłym (co widoczne jest zwłaszcza w drugiej części definicji), ale również wszelkiego rodzaju „atrakcje kulturalne” – do tej zaś grupy celów kulturowych może należeć każde miejsce, obiekt lub wydarzenie, które za takie zostanie uznane przez podejmującego podróż. Tak więc definicja ATLAS mieści w ramach turystyki kulturowej już każdą podróż, która podjęta zostaje dla osobistej konfrontacji z jakimkolwiek walorem kulturowym. Decydującymi kryteriami kulturowego charakteru podróży są tutaj: (szeroko rozumiany) cel kulturowy lub zamiar osobistego doświadczenia kultury dzięki podjętej wyprawie.

W celu uzupełnienia części definicyjnej poniżej podano kilka innych współczesnych przykładów uwzględnienia kultury codziennej w definiowaniu turystyki kulturowej przez jej badaczy:

Definicja wg Dreyera:

„(...) określenie turystyki kulturowej oznacza każdą podróż zorientowaną na „kulturę” (w jej szerokim rozumieniu). Tym samym termin ten obejmuje swoim zakresem określony (nowy) segment w turystyce. Podróże kształceniowe i studyjne stanowią szczególne formy w ramach tego segmentu”

Widoczny jest w tej definicji trend nowego rozumienia kultury oraz rozrastającej się oferty turystycznej, ukierunkowanej przede wszystkim na materialne dziedzictwo kulturowe oraz zdecydowanie szeroki zakres turystyki kulturowej.

Definicja wg Barbiera:

Turystyka kulturowa obejmuje podróżowanie, którego podstawowym motywem jest dziedzictwo kulturowe. Dziedzictwo pojmowane jest w tym przypadku w dwojaki sposób: 1) dziedzictwo sensu stricto, obejmujące zabytki oraz dzieła sztuki - kultura w tym sensie jest ściśle związana z historią ogólną i historią sztuki; 2) dziedzictwo w ujęciu szerszym z uwzględnieniem elementów takich jak: życie codzienne, nauka i technika (fabryki, urządzenia), środowisko geograficzne (krajobrazy i ich interpretacje, sposoby użytkowania przestrzeni dawniej i dziś), literatura poświęcona różnym regionom, kuchnia traktowana jako sztuka życia itd.



Strona | 19

Ta definicja z kolei dokonuje stopniowego poszerzania pojęcia turystyki kulturowej aż po zakwalifikowanie (w najszerszym sensie) całokształtu aktywności ludzkich związanych z turystyką jako fenomenu kulturowego.

Przez tak dokonane rozszerzenie pojęcia turystyki kulturowej wzmocniona ma zostać świadomość, że prawie każda podróż (w tym także podróż rekreacyjna, konsumpcyjna i przeżyciowa) albo zawiera mniej czy więcej elementów kulturowych (np. zwiedzanie atrakcji materialnych, wizyty w muzeach) albo też przynajmniej potencjalnie może je zawierać.

W najszerszym znaczeniu pojęcie turystyki kulturowej staje się identyczne z pojęciem kultury podróżowania. Używanie terminu „turystyka kulturowa” (lub w polskim obszarze językowym raczej „kulturalna”, przyp. AMR) wzmacnia świadomość, że turystyka zawsze sama jest już kulturą i ogniwem pośredniczącym między kulturami kraju lub obszaru pochodzenia podróżujących oraz kraju lub obszaru goszczącego ich. W takim rozumieniu terminu turystyka kulturowa jest ujmowana jako jedna z form globalnej kultury, jednocześnie zaś wyraźnie ukazuje się w nim postulat jakości turystyki. Jeśli jądro kultury da się opisać jako komunikacja na temat sensów, to pojęcie turystyki kulturowej w swym najszerszym sensie jest wyrazem coraz powszechniejszego współcześnie wymagania wobec wszystkich form turystyki, by stwarzały one warunki dla skutecznej i efektywnej komunikacji miedzy podróżującym i goszczącym go a także między nimi obydwoma a środowiskiem (zarówno naturalnym, jak i kulturowym). Celem turystyki kulturowej, jako turystyki komunikatywnej jest tym samym porozumienie miedzy narodami, zapewnienie pokoju, turystyka „łagodna”, nie niszcząca i nie degradująca swoich celów oraz osiągnięcie tym samym powszechnej świadomości wspólnego światowego dziedzictwa historycznie ukształtowanej kultury ludzkiej. Tak rozumiana turystyka kulturowa (i każda inna) ma prowadzić do powstania nowej solidarności pomiędzy odwiedzającym a odwiedzanym, zrodzić bardziej intensywne formy współpracy, która przekroczy granice regionów i kultur.

Dobrym przykładem takiego rozumienia interesującego nas fenomenu jest wielopiętrowe ujecie H. Hughesa, streszczone w polskiej literaturze przez A Kowalczyka. Hughes wylicza cztery rozszerzające się stopniowo kręgi zakresowe turystyki kulturowej.

Krąg I - w rozumieniu sektorowym (jako segmentów turystyki) określenie turystyka kulturowa może oznaczać zainteresowanie turystów sztuką (określane w fachowej literaturze angielskojęzycznej jako „art tourism”), bądź też dziedzictwem materialnym kulturowym (oddawane jako „heritage tourism”).

Krąg II - w wąskim rozumieniu na turystykę kulturową składa się z jednej strony zainteresowanie turystów teatrem, muzyką, poezją i innymi sztukami (inaczej „arts”), a z drugiej odwiedzanie miejsc historycznych, oglądanie



Strona | 20

pomników, zamków i kościołów (czyli materialnego dziedzictwa kulturowego („heritage”).

Krąg III - w rozumieniu szerszym pod pojęciem „turystyka kulturowa” mieszczą się zainteresowania turystów sztuką i rękodziełem, religią, ubiorem, historią poszczególnych miejsc, zajęciami zamieszkujących je ludzi, ich sposobami żywienia, językiem, zwyczajami, rzemiosłem, architekturą, a nawet odwiedzanie ogrodów zoologicznych czy obserwowanie życia zwierząt. To określenie jest najbliższe współczesnemu szerokiemu ujmowaniu turystyki kulturowej.

Krąg IV - w rozumieniu najszerszym (uniwersalnym) na podstawie przyjętej przez Hughesa definicji kultury jako „całokształtu wartości, idei, postaw i innych symboli znaczeniowych” przyjmuje on konsekwentnie, że jakikolwiek wyjazd turystyczny związany jest z koniecznością zetknięcia się z kulturą odwiedzanego miejsca, widzi zatem całą turystykę jako spotkanie kultur.

4.2 Różne aspekty w definiowaniu turystyki kulturowej.

W ramach badań nad turystyką kulturową z uwagi na jej złożoność różne definicje akcentują różne aspekty, które syntetycznie przedstawiono poniżej.

Definicje zorientowane na ofertę turystyki kulturowej

Wg Beckera: „Turystyka kulturowa wykorzystuje budynki, relikty i obyczaje w krajobrazach, miejscowościach i budowlach, by przybliżyć zwiedzającemu rozwój kulturowy, społeczny i gospodarczy danego terytorium przez regularnie przedkładanie mu oferty imprez wyjazdowych, przewodnictwo na miejscu, możliwości zwiedzania i specyficzny materiał informujący. Także imprezy kulturalne często służą turystyce kulturowej.”

Definicja wyraźnie wymienia obiekty celowe i elementy składowe turystyki kulturowej. Do pierwszych zalicza zabytki („relikty”) zarówno kultury materialnej jak i przyrody, ciekawe lub wartościowe budowle (zatem niekoniecznie już tylko budowle zabytkowe, a jak sugeruje zwrot „rozwój gospodarczy” także i budynki i urządzenia służące np. rolnictwu, produkcji czy handlowi) ale także elementy żywej tradycji regionalnej (np. muzyka, obrzędy religijne i świeckie, taniec, zachowane w użyciu języki i dialekty). Wreszcie w końcowym elemencie definicji wymienione są wydarzenia kulturalne (np. festiwale, koncerty, festyny). Istnienie i siła przyciągania tych właśnie miejsc, obiektów i wydarzeń mają stanowić motywację do podjęcia podróży, bowiem zapoznanie się z nimi traktowane jest jako wartość, ze względu na którą turysta ją podejmie, zaś spotkanie z nimi ma go wzbogacić. Z drugiej strony



Strona | 21

definicja uwzględnia także usługi specyficzne dla turystyki kulturowej, składające się na jej produkty (podróże) i przez swoją (liczną lub silnie zaakcentowaną) obecność w programie podróży wyodrębniające ją od innych rodzajów turystyki. Zalicza do nich: imprezy wyjazdowe o specjalnie skonstruowanym programie (wycieczki z przynajmniej przeważającym programem o charakterze kulturowym), fachowe przewodnictwo po obiektach i miejscach oraz zgodny z zapotrzebowaniem turysty kulturowego materiał informacyjny (książki, foldery, broszury, albumy, wydawnictwa multimedialne i in.). Te właśnie elementy mają uczynić podróż w wysokim stopniu informatywną i ułatwić wejście w głębszy kontakt z odwiedzanymi i przeżywanymi w miejscu docelowym materialnymi i niematerialnymi wartościami. Tak widziana turystyka kulturowa rodzi się z dostrzeżenia pewnego specyficznego typu zapotrzebowania na konfrontację z wartościami kulturowymi i szukając sposobów jego fachowego zaspokojenia buduje swoja ofertę, dobierając do tego (lub nawet tworząc na własny użytek) właściwie środki, techniki i metody. Oczywiście korzysta ona, jak i pozostałe rodzaje turystyki, z koniecznej infrastruktury (środki transportu, gastronomia, noclegi), jednak inaczej niż one nie może się ona obyć bez specyficznych narzędzi koniecznych dla realizacji celu zwiedzania lub „spotkania” kulturowego.

Wg Metelki: „Turystyka kulturowa to próba wykreowania na danym obszarze środowiska wzbogacającego tak jego mieszkańców, jak i odwiedzających ten obszar, którego gospodarze starają się wyważyć wymogi stawiane przez turystę oraz uwarunkowania dobrobytu odwiedzanego obszaru, w określaniu których biorą udział przedsiębiorstwa gminne oraz środowisko zwolenników ochrony przyrody”.

Wieloaspektowe zjawisko turystyki kulturowej zostało tu ujęte jednostronnie: wprost jako składająca się z różnorodnych elementów oferta, tworzona na konkretnym terytorium i skierowana (między innymi) do odwiedzających je. Cechą wyróżniającą oferty turystyczno-kulturowej ma być osobiste ubogacenie zarówno odwiedzających jak i gospodarzy. Na uwagę zasługuje najpierw silne podkreślenie przez autora konieczności zachowywania proporcji pomiędzy potrzebami turystów i ich zaspokojeniem oraz prawidłowym funkcjonowaniem i rozwojem obszaru goszczącego ich i zamieszkującej go społeczności, a następnie uwzględnienie ochrony przyrody jako czynnika przynajmniej równoważnego rozwojowi turystyki i przyznanie jej rzecznikom prawa do współdecydowania o zakresie i formach wszelkich przedsięwzięć turystyce służących.

Definicje akcentujące popyt kulturowy

Wg Lohmanna: „Pojęcie turystyki kulturowej obejmuje wszystkie podróże osób, które czasowo opuszczają swoje miejsce zamieszkania, by poinformować się, doświadczyć i/lub przeżyć przede wszystkim materialne i/lub niematerialne elementy kultury wysokiej i codziennej terenu odwiedzanego.”



Strona | 22

Podstawą definicji turystyki kulturowej są tu motywy i sposoby zachowań samych turystów, kryterium zaś rozgraniczenia wybierane przez nich cele turystyczne. To właśnie wybór celów wyjazdu (w tym wypadku są nimi takie, które uznaje się za obiekty kultury wysokiej lub codziennej) oraz ich otwartość na związany z pobytem w nich przekaz wiedzy (głównie o charakterze historycznym i kulturowym) ale także na osobiste doświadczenia spotkania z obcą kulturą a nawet (zapewne w niektórych tylko przypadkach) gotowość do głębszego przeżycia tych wartości np. przez dłuższy pobyt w środowisku mają odróżniać turystykę kulturową od pozostałych gałęzi turystyki. Jakkolwiek definicja wydaje się mocno zawężać krąg odbiorców turystyki kulturowej do niewielkiej zapewne grupy ludzi, którzy z góry i świadomie (dysponując stosunkowo dużą orientacją w tematyce) wybierają taką formę wyjazdu, wnosi ona jednak do pojmowania turystyki kulturowej znaczną nową wartość: uwypukla bowiem jej bardzo indywidualny aspekt. Jest nim znaczenie właśnie samej osoby i intelektualnych preferencji odbiorcy oferty turystyki kulturowej, które akurat w tym rodzaju turystyki grają role decydującą. To właśnie z jednej strony ogranicza grupę docelową konsumentów turystyki kulturowej w jej ścisłym znaczeniu, z drugiej jednak wskazuje na jej znaczną niezależność od panujących trendów mody w turystyce i jednocześnie ułatwia orientowanie wytwórców produktów tej turystyki (wyspecjalizowanych biur podróży lub obiektów) na stosunkowo zamożną grupę adresatów. Jak się poniżej przekonamy, akcentuje to zasadniczą różnicę pomiędzy turystyką kulturową a pozostałą, ponieważ odbiera czynnikowi ceny decydujące znaczenie w procesie wyboru oferty przez turystę. Być może ten właśnie czynnik w najwyższym stopniu tworzy linie podziału między turystyką kulturową w sensie ścisłym (i niektórymi innymi rodzajami turystyki) a turystyką masową. W tej definicji wyraźnie uwzględniona jest turystyka indywidualna, nie korzystająca z oferty grupowej ani nie sugerująca się narzuconym programem.

Definicje zorientowane na wartości kulturowe

Wg Edera: „Turystyka kulturowa definiuje się (...) jako zorientowane na ochronę wykorzystanie monumentów i reliktów kulturowo-historycznych i jako fachowa dbałość o tradycyjne i specyficznie regionalne formy zamieszkania i życia, realizowane dla podniesienia wielkości turystyki przyjazdowej w danym regionie i posiadające za cel poszerzenie i pogłębienie zrozumienia dla oryginalnego charakteru regionu w ramach europejskiej jedności kulturowej, w szczególności przez wzmocnioną wymianę między mieszkańcami kontynentu europejskiego i poprzez rzeczową, porównawczą i skłaniającą do intelektualnego dialogu informację o świadectwach przeszłości i teraźniejszości na miejscu.”



Strona | 23

Abstrahując od odniesienia tej definicji wyłącznie do Europy i kultury europejskiej, (które dałoby się oczywiście przetransponować także na inne kręgi kulturowe) można zauważyć w niej silny nacisk na świadome opisanie definiowanego zjawiska w kontekście wyłącznie wartości kulturowych, niezależne (albo przynajmniej w niewielkim stopniu zależne) od ekonomicznych aspektów turystyki. Autor tej definicji chce w ten sposób wyodrębnić turystykę kulturową spośród innych jej rodzajów jako realizację pewnej paneuropejskiej idei jedności kulturowej, w pierwszym rzędzie za pomocą opieki nad zabytkami kultury, pielęgnacji tradycji regionalnych, dialogu międzynarodowego i międzyregionalnego oraz wymiany wartości – i dopiero w tym świetle przez organizowanie i przeprowadzanie imprez turystycznych jako konkretnych przedsięwzięć, służących tym celom.

Wg Metelki: Podróże kulturowe to „wchodzenie podczas podróży turystycznych w intensywną do pewnego stopnia interakcję z mieszkańcami odwiedzanych obszarów dla poznania, z pierwszej ręki, ich sztuki, historii oraz sposobu życia”

Sama styczność z szeroko rozumianymi wartościami kulturowymi obszaru docelowego turystyki (co sugeruje użycie przez autora zwrotu o „sposobie życia” obok dziedzin sztuki i historii, rozumianych powszechnie jako kultura wysoka) nie wyczerpuje zdaniem Metelki pojęcia autentycznie „kulturowej” turystyki. Dopiero wejście w intensywny kontakt z nosicielami tych wartości (mieszkańcami odwiedzanych obszarów) i podjęcie choćby ograniczonego dialogu kulturowego czyni z wycieczki wyprawę kulturową. Właśnie owo otwarcie na „poznanie z pierwszej ręki”, będące tu synonimem żywego dialogu z inną kulturą ma być wyznacznikiem turysty kulturowego. Spotkanie i dialog (zatem rzeczywistości wymagające aktywności intelektualnej i emocjonalnej od obydwu stron) stają się tu wyznacznikami wartości, na którą powinna się orientować turystyka. Zaistnienie wymiany wartości jest – co oczywiste – możliwe tylko dzięki odpowiedniej konstrukcji programu wyprawy (jeśli jest ona zorganizowana) lub dzięki szeregowi decyzji turysty na miejscu (jeśli ma ona indywidualny, niezaplanowany charakter). Tylko przy wystarczającym stopniu uwzględnienia w trakcie podróży takich osobistych spotkań z ludźmi jako twórcami, spadkobiercami i przekazicielami kultury wysokiej i codziennej odwiedzanego obszaru turysta autentycznie uczestniczy w spotkaniu z nią, a jego wyjazd może być zaklasyfikowany jako wyprawa kulturowa.

Wg Halla-Zeppela: Turystyka kulturowa jest turystyką doświadczania opartą na stymulowaniu działań turysty przez sztuki teatralne, sztuki wizualne oraz festiwale i jednoczesne włączanie go do udziału w nich. Z kolei turystyka zawężona do dziedzictwa kulturowego wiąże się z odwiedzaniem wybranych krajobrazów, miejsc historycznych, budynków i zabytków - doświadczanie odbywa się tutaj poprzez poszukiwanie kontaktu z naturą i poczucie jedności z historią odwiedzanego miejsca.



Strona | 24

Wymienione w definicji wydarzenia kulturalne oraz miejsca lub obiekty dziedzictwa kulturowego stanowią w myśl tego określenia najpierw przedmiot wyboru - jako celu wyprawy kulturowej a następnie jako przedmiotu świadomego „doświadczania” podczas tej podróży. Zatem i samą wyprawę tego rodzaju należy rozumieć jako konsekwencję wyboru, motywowanego chęcią przeżycia osobistego spotkania z wartościami, reprezentowanymi przez wymienione wydarzenia i miejsca. Warto zwrócić uwagę na dokonane tu zawężenie zakresu turystyki kulturowej do podróży związanych z wydarzeniami kulturalnymi - w przeciwieństwie do widzianego odrębnie segmentu turystyki dziedzictwa kulturowego (rozumianej jako zwiedzanie związanych z nim krajobrazów, obiektów i miejsc). Niezależnie jednak od tego dodatkowego wewnętrznego podziału, w obu przypadkach mamy do czynienia z grupą celów wypraw, sytuowanych przez większość innych badaczy jako cele turystyki kultury wysokiej.

Definicje akcentujące indywidualne motywy konsumenta

Wg Dreyera: „Określeniem turystyki kulturowej można objąć wszystkie podróże, dla których głównym motywem podjęcia są aktywności o charakterze kulturowym. Z punktu widzenia ekonomiki turystyki jako kulturowe określane są wszelkie formy aktywności, które za takie uważa sam podróżujący.”

Wyraźna staje się tutaj tendencja do pozostawienia samemu podróżującemu prawa do zaklasyfikowania swej wyprawy. Tak więc zdaniem Dreyera to turysta ostatecznie sam definiuje „kulturę” i odpowiednio kulturowy charakter swojej podróży. Otwiera to w konsekwencji możliwość określenia bardzo wielu form aktywności turystycznej jako turystyki kulturowej, nie pomaga jednak dokonać wyraźniejszego rozgraniczenia jej zakresu w stosunku do innych rodzajów turystyki.

Wg Metelki: „Turystyka kulturowa to taka forma turystyki, w której zainteresowania podróżujących koncentrują się na bogatej przeszłości ludzi bądź obszarów, zachowanej i odzwierciedlonej w zabytkach, historycznych okolicach, tradycyjnej architekturze i rękodziełach”

Definicja Metelki, przyjęta m.in. przez dokumenty Unii Europejskiej dla potrzeb statystyki turystycznej wychodzi wprawdzie tylko od „zainteresowania” turystów treściami kulturowymi (stąd jej jednoaspektowy wymiar), niemniej nakreśla bardzo szeroki zakres potencjalnych obiektów tych kulturowych zainteresowań, do których zalicza zabytki, ale i całe historyczne regiony, obiekty architektury regionalnej czy narodowej, wytwory tradycyjnego rzemiosła. Uwagę zwraca akcentowanie przez autora przeszłości terytorium lub ludzi jako przedmiotu zainteresowania turystów kulturowych. Zatem cele podróży kulturowych muszą się jego zdaniem odnosić do



Strona | 25

historii, zaś kryterium kwalifikowania przedsięwzięć turystycznych jako turystyki kulturowej ma być jej ukierunkowanie na przeszłość. Takie określenie wydaje się być mocno zawężające, bowiem przedmiotem tak zdefiniowanej turystyki kulturowej byłoby tylko dziedzictwo kulturowe (w sferze kultury wysokiej) i zachowane relikty szeroko rozumianej kultury codziennej.

WTO - definicja tzw. „szeroka”: „Turystyka kulturowa zaspokaja ludzkie pragnienie różnorodności, mając jednocześnie tendencję do podnoszenia poziomu kulturowego jednostek i zapewniając wzrost wiedzy, nowego doświadczenia i różnych spotkań.”

Definicja, celowo nie podając przedmiotowego zakresu zainteresowania turystyki kulturowej, lecz tylko leżące u jej podstaw potrzeby ludzkie, łączy tym samym zarówno elitarną turystykę, zorientowaną na elementy kultury wysokiej (w tym uznanego dziedzictwa kulturowego) oraz tę bardziej masową, wykorzystująca w swojej ofercie świadectwa kultury życia codziennego. Tym samym w proponowanym w niej ujęciu turystyki kulturowej uwzględnione są skutki rozszerzenia się definicji kultury. Zgodnie z nią do konkretnych celów wypraw turystyki kulturowej, mogą należeć nie tylko świadectwa przeszłości, ale i współczesne wytwory kultury ludzkiej lub wydarzenia zawierające treści kulturowe. Ubogacająca rola turystyki kulturowej opisana jest tutaj nie tylko jako dostarczanie nowej wiedzy czy doświadczeń, ale także jako umożliwienie za pomocą dokonujących się w trakcie podróży spotkań dialogu między turystą a dawną lub obcą kulturą (a więc od strony wartości oferowanych), i wreszcie jako zaspokojenie określonej ludzkiej potrzeby (a zatem od strony indywidualnie ujmowanego popytu). W ten sposób definicja, świadomie unikając rozróżnień, wydaje się rozwiązywać problem różnego rozumienia kultury – bowiem zarówno jej treści jak i programy mogą wykorzystywać zarówno kulturę elitarną, jak i codzienną. Nie ustalając jednak kryterium intensywności treści kulturowych nie umożliwia wyraźniejszego rozgraniczenia turystyki kulturowej wewnątrz całego zjawiska turystyki.

Wg Marciszewskiej: „(...) turystyka kulturowa stanowi aktywność osób w ich miejscach pobytu turystycznego oraz podczas podróży z miejsca stałego zamieszkania, która pozwala na poznanie lub doświadczenie różnych sposobów życia innych ludzi – sposobów odzwierciedlających obyczaje społeczne, tradycje religijne, myśl intelektualną, dziedzictwo kulturowe i mających na celu zaspokojenie ludzkich potrzeb, pragnień oraz oczekiwań w zakresie kultury.”

Intelektualne otwarcie turysty, jego zaciekawienie światem odległym od własnego miejsca życia, stanowi w świetle tej definicji kryterium odróżniające omawiany segment turystyki od innych, w których na pierwszym miejscu stoi na przykład wypoczynek, dbałość o zdrowie czy aktywność mniej lub bardziej związana z wykonywanym zajęciem. Poznawanie lub doświadczanie (a zatem głębszy, osobisty



Strona | 26

kontakt ze spotykaną rzeczywistością) jest głównym motywem turysty kulturowego. Chęć osobistego zetknięcia się z wymienionymi w definicji elementami obcej lub wspólnej kultury jest czynnikiem decydującym o rodzaju zachowań w miejscu turystycznego pobytu, dokonywaniu wyborów w odniesieniu do sposobie spędzania tam czasu, odwiedzania konkretnych miejsc i uczestnictwa w imprezach. Omawiane określenie zakłada wysoki stopień uświadomienia wartości kulturowych u turysty, co może w konsekwencji znacznie ograniczyć zakres tak ujmowanego zjawiska.

Definicje całościowe

Wg Gaworeckiego: „Turystyka kulturalna to przemieszczanie się osób z miejsc ich stałego zamieszkania do miejsc atrakcji kulturalnych w celu zdobycia nowych informacji i doświadczeń oraz zaspokojenia własnych potrzeb.(...) Turystyka kulturalna obejmuje zarówno wytwory kultury z przeszłości jak i wytwory kultury współczesnej oraz sposoby życia danych grup ludzi lub regionów; obejmuje turystykę zorientowaną na dziedzictwo kultury oraz turystykę zorientowaną na sztukę. Przez pojęcie turystyki kulturalnej rozumie się każdą formę turystyki, w której są zawarte oferty kulturalne.”

Definicja polskiego badacza w dużej mierze oparta jest na powyżej przytoczonej „szerokiej” definicji ATLAS. Nawet użyte tu samo pojęcie „turystyki kulturalnej” a nie „kulturowej” jest zapewne świadomie zastosowaną kalką językową (w języku angielskim określenie turystyki kulturowej to „cultural tourism”). Autor dopełnia jednak obraz turystyki kulturowej, podkreślając jej zorientowanie nie tylko na przeszłość (dziedzictwo), ale i na współczesne formy kultury, a także przypominając o ważnym segmencie podróży, których celem jest spotkanie uczestników z dziełami sztuki. Pewnym istotnym novum w stosunku do wykorzystanego pierwowzoru jest jasno sformułowana opcja autora w kierunku uznania za turystykę kulturową każdej formy turystyki, gdzie oferta o charakterze kulturowym jest (w jakikolwiek sposób i w jakimkolwiek stopniu) obecna. Oznacza to całkowitą rezygnację z próby wyraźnego wyodrębnienia turystyki kulturowej. Przy zastosowaniu definicji tego rodzaju możliwy jest zaledwie zwięzły opis turystyki kulturowej jako jednego z aspektów uprawiania turystyki (który to zresztą cel realizuje autor po podaniu definicji), może ona także służyć do wskazania na te formy turystyki, które uwzględniają pewnego rodzaju preferencje turystów przy konstrukcji programów podróży. Nie może ona jednak być podstawą bardziej szczegółowej analizy fenomenu turystyki kulturowej jako odrębnego zjawiska czy próby jej fachowej, wewnętrznej klasyfikacji.

Podsumowując: Nazwą turystyki kulturowej możemy określić te wszystkie grupowe lub indywidualne wyprawy o charakterze turystycznym, w których spotkanie uczestników podróży z obiektami, wydarzeniami i innymi walorami kultury wysokiej lub popularnej



Strona | 27

albo powiększenie ich wiedzy o organizowanym przez człowieka świecie otaczającym jest zasadniczą częścią programu podróży lub stanowi rozstrzygający argument dla indywidualnej decyzji o jej podjęciu lub wzięciu w niej udziału.

Kluczowe elementy definicji:

Turystyka kulturowa jako integralną część turystyki w ogóle, zarówno w jej aspekcie fenomenologicznym (jako powszechnego zjawiska), jak i ekonomicznym (jako działu gospodarki).

Uznaje tym samym powszechnie przyjmowaną ogólną definicję turystyki za nadrzędną i lokuje turystykę kulturową w jej ramach jako specyficzny rodzaj podróżowania.

Istotne cechy turystyki kulturowej

o program musi zawierać treści kulturowe w stopniu „zasadniczym”, czyli w ilości lub intensywności wyraźnie przeważającej, konstytuującej daną ofertę podróży i odróżniającą ją od innych ofert ukierunkowanych na tę samą destynację.

o element kulturowy jest decydujący od strony uczestnika, zatem po prostu on sam podejmuje (prywatną) podróż z uwagi na tę wartość lub uczestniczy w podjętej na podstawie takich motywów prywatnej podróży.

Wśród walorów kulturowych, decydujących o turystyczno-kulturowym charakterze podróży nasza definicja wylicza obiekty (jak zabytki, monumenty, budowle i zespoły urbanistyczne, dzieła sztuki itd.), wydarzenia (a więc m.in. festiwale, koncerty, wystawy, festyny, akty religijne itd.), ale także bardzo indywidualne wartości, jak przyrost wiedzy (zatem walor edukacyjny). W świetle więc tego sformułowania także turystyka ściśle edukacyjna zalicza się do turystyki kulturowej.



Strona | 28

5. Impreza i wydarzenie kulturalne jako produkt

turystyczny.

Produkt turystyczny posiada w literaturze przedmiotu wiele definicji. W ujęciu marketingowym produktem w tym ujęciu jest wszystko, co stanowi przedmiot rynkowej wymiany. Produkt bywa też definiowany jako oferta czy propozycja sprzedawcy, weryfikowana przez rynek. Produktem może być przedmiot, rzecz, usługa, miejsce, organizacja lub idea. W wielu opracowaniach autorzy używają synonimów terminu produkt, takich jak „pakiet wartości” czy „wiązka korzyści” (Kotler, Buell).

W literaturze światowej najczęściej używa się definicji wybitnego szwajcarskiego znawcy przedmiotu C. Kaspara. Według niego produkt turystyczny to komplet przedmiotów materialnych i usług, które turysta w czasie swojej podróży wykorzystuje lub konsumuje. Produktem turystycznym według J. Dietla jest wszystko, co się nabywa dla zaspokojenia potrzeb i preferencji związanych z czasową zmianą miejsca pobytu w celach turystycznych.

Wg Łazarka w wąskim znaczeniu produkt turystyczny oznacza to, co kupują turyści w czasie wyjazdu turystycznego np. transport, nocleg czy wyżywienie. W szerszym ujęciu produkt turystyczny to kompozycja tego, co turyści robią oraz walorów turystycznych, urządzeń i usług, z których w tym celu korzystają.

Jednak dla niniejszego opracowania przyjęto definicję wg której:

Produkt turystyczny to zbiór użyteczności związanych z podróżami turystycznymi, czyli dostępne na rynku dobra i usługi turystyczne, umożliwiające

ich PLANOWANIE, ODBYWANIE, PRZEŻYWANIE oraz GROMADZENIE DOŚWIADCZEŃ Z NIMI ZWIĄZANYCH.

Produkt turystyczny nie stanowią więc jedynie zasoby (walory) przyrodnicze i kulturowe same w sobie, ale pewna suma korzyści (użyteczności) jaką może mieć klient (turysta) z ich użytkowania. Produkt wymaga pomysłu, planowania i przygotowania. Powinien być postrzegany jako pewien amalgamat usług, składający się z wielu składowych elementów (produkt, cena, dystrybucja, promocja).

Wg literatury punktem wyjścia projektowania produktu są przede wszystkim motywacje podróży. Identyfikacja motywów dowodzi, że ludzie podróżują pragnąc zaspokoić różne potrzeby:



Strona | 29

odpoczynku w atrakcyjnym środowisku przyrodniczym (np. w górach, nad jeziorami,

nad morzem);

poznania ciekawych zjawisk przyrodniczych (np. wielkich kanionów, wodospadów,

wulkanów, przełomów rzek);

korzystania z dóbr kultury (np. teatrów, galerii, muzeów, zwiedzając miejsca historyczne,

zabytki architektoniczne);

religijne (np. pielgrzymki do miejsc świętych wielkich światowych religii);

poprawy zdrowia (np. wyjazdy do miejscowości uzdrowiskowych, sanatoriów);

uczestnictwa w wielkich wydarzeniach, uroczystościach i imprezach (np. festiwalach filmowych, koncertach, wydarzeniach kulturalnych, sportowych);

odwiedzin krewnych i znajomych;

nauki i studiów;

gospodarcze i zawodowe (np. negocjowanie i zawieranie kontraktów, badania i ekspertyzy, konferencje, narady, konsultacje).

Motywacje te możemy zaliczyć do walorów turystycznych. Pod tym pojęciem rozumie się najczęściej pewien zespół elementów środowiska geograficznego, który może być przedmiotem zainteresowań turysty i stanowić zarazem motyw wyjazdu do danego regionu lub miejscowości. Walorem turystycznym mogą być nie tylko krajobraz, właściwości lecznicze klimatu, dobre warunki do uprawiania narciarstwa, zabytki architektury, ale także cisza, spokój, uprzejmość mieszkańców, możliwość rozrywki oraz wysoki poziom usług. Dzieli się je więc na walory turystyczne naturalne (przyrodnicze) oraz kulturowe.

W nawiązaniu m.in. do motywacji podróży oraz innych czynników można wyodrębnić kilka rodzajów produktów turystycznych, które przedstawiono poniżej w tabeli.

Produkt turystyczny - rzecz Przewodniki, mapy turystyczne, pamiątki, np.

Multimedialny Plan Łodzi, Multimedialne

Przewodniki po obiektach muzealnych: Zamku



Strona | 30

Królewskim w Warszawie, Wawelu w Krakowie,

galerii malarstwa polskiego Muzeum Narodowego w

Warszawie

Produkt turystyczny –

usługa

Pojedyncza usługa turystyczna: hotelarska,

gastronomiczna, transportowa, przewodnicka, np.

tanie linie lotnicze


wydarzenie

Charakteryzuje się dużą spójnością tematyczną,

organizacyjną, przestrzenną, funkcjonuje

samodzielnie lub może być częścią składową

produktu turystycznego – imprezy lub produktu

turystycznego – miejsca, np. Dymarki

Świętokrzyskie, Festiwal Kuchni Śląskiej,

Bloomsday, Międzynarodowe Targi Chleba,

Międzynarodowe Mistrzostwa Polski w Płukaniu

Złota


impreza (pakiet, impreza all

inclusive

Składa się z zestawu kilku usług lub usług i dóbr

materialnych, oferowanych przez organizatorów

turystyki, wycieczki, wczasy, rajdy, np. unikatowe

wycieczki dla miłośników roślin i pięknych ogrodów,

pobyty bird watching


obiekt

Charakteryzuje się występowaniem jednej głównej

atrakcji (usługi) i dodatkowo kilku usług

towarzyszących, skupionych w jednym miejscu

(obiekcie), mającym charakter punktowy (muzeum,

zabytek, hala widowiskowo-sportowa, centrum

konferencyjne, hotel, jaskinia, pomnik przyrody, np.

zamek krzyżacki w Malborku, dąb Bartek, kopalnia

Guido w Zabrzu

Produkt turystyczny – szlak Składa się z wielu miejsc lub obiektów związanych z

pewną nadrzędną ideą, połączonych ze sobą

wytyczoną, oznakowaną trasą oraz z różnorodnej

infrastruktury turystycznej, zlokalizowanej wzdłuż

szlaku, np. Europejski Szlak Cysterski, Szlak Św.



Strona | 31

Jakuba, Europejska Sieć Dróg Rowerowych Eurovelo.


obszar

Jest szczególnym, zdeterminowanym geograficznie

rodzajem produktu. Wewnętrznie złożony zbiór

elementów wyróżnionych ze względu na swoją

lokalizację w przestrzeni, charakteryzującą się

walorami turystycznymi (region, powiat,

miejscowość, park narodowy), np. „Kraina w Kratę”,

„Mazurski Eden – Galindia”.

Źródło: J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny, PWE, Warszawa 2005

W postrzeganiu produktu turystycznego ważna jest jego komplementarność i złożony charakter. Znajduje to odzwierciedlenie w strukturze produktu, na którą składa się:

Rdzeń produktu - podstawowy cel, potrzeba wyjazdu (np. wypoczynek, zwiedzanie, udział w imprezach)

Produkt rzeczywisty - usługi turystyczne (zakwaterowanie, wyżywienie, transport, ubezpieczenie)

Produkt potencjalny - wszelkie dodatkowe świadczenia wpływające na atrakcyjność oferty (np. wycieczki fakultatywne)

Produkt poszerzony - to co w przyszłości może się znaleźć w ofercie turysty uwzględniając jego potrzeby i oczekiwania oraz zmiany w trendach konsumenckich, społecznych i gospodarczych.

W formie graficznej struktura produktu turystycznego w postaci imprezy została przedstawiona poniżej:

IMPREZA I WYDARZENIE KULTURALNE JAKO EFEKTYWNE NARZĘDZIE PRZYCZYNIAJĄCE SIĘ DO ROZWOJU TURYSTYCZNEGO REGIONU

Strona | 32

RDZEŃ PRODUKTU

PRODUKT RZECZYWISTY

PRODUKT POSZERZONY

uczestnictwo w

imprezie, poznanie,

realizacja pasji

Informacja

turystyczna

Usługi

przewodnickie

Atrakcje turystyczne w

okolicy

Programy

zwiedzania

Aplikacje

mobilne After party

Informacja i rezerwacja

cyfrowa: infokioski, strona

www

Pakiety

Gastronomia

Noclegi

Transport

Dodatkowe

wydarzenia

Wystawy

Rozwiązania

multimedialne:

transmisje

multimedialne, gry,

Internet

Zintegrowany

system kart i

biletów

wstępu

Punkty

obsługi

turystów

Mapy,

przewodnik

i

Gadżety z

logo



Strona | 33

Jak widać z powyższego wykresu wydarzenie kulturalne jest komplementarnym produktem turystycznym kiedy obejmuje nie tylko udział w samej imprezie, ale również skorzystanie z większej ilości produktów i usług znajdujących się w miejscu organizacji wydarzenia lub w okolicy. Im większa liczba zaproponowanych atrakcji, w których goście mogą wydać pieniądze, tym większy efekt gospodarczy i społeczny dla regionu i jego mieszkańców.



Strona | 34

6. Impreza i wydarzenie kulturalne oraz turystyka eventowa

– rodzaje i specyfika.

Ruch turystyczny związany z udziałem w różnego rodzaju wydarzeniach stanowi często jedno z ważniejszych elementów popytu turystycznego. Rosnąca rola eventów w ofertach turystycznych wielu destynacji wynika z coraz większego zainteresowania podróżami związanym z uczestnictwem w konkretnych wydarzeniach. Poszczególne destynacje (państwa, regiony, samorządy lokalne) wykorzystują konkretne wydarzenie w wypromowaniu swojej oferty. Tym samym eventy stają się czynnikiem „przyciągającym” turystów do konkretnego miejsca. Jednocześnie siła oddziaływania takiego wydarzenia zależy od samej skali eventu oraz jego atrakcyjności.

Udział w różnego rodzaju wydarzeniach w bezpośredni sposób wiąże się z pojęciami: event i turystyka eventowa. Żeby zdefiniować, czym dokładnie jest turystyka eventowa najpierw należy określić definicję eventu.

Event (ang. wydarzenie, zdarzenie) jest w języku polskim określeniem używanym często w odniesieniu do wydarzenia związanego z muzyką lub spektakularnej imprezy firmowej o charakterze marketingowym.

Eventy są nowoczesną formą promocji marki i produktu, ułatwiającą dotarcie do nowych klientów i kreującą pozytywny wizerunek danego miejsca. Ludzie związani z marketingiem odnoszą pojęcie eventu do organizacji imprez, które na świecie “ma rangę branży i jest wiodącą formą promocji firm, marek i idei. Jest też jednym z najbardziej perspektywicznych kierunków rozwoju sposobów komunikacji z konsumentami.” Z kolei przedstawiciel firmy Marex Polska, Janusz Walicki, na internetowym portalu Eventforum uściśla: “Wydaje się, że w dzisiejszych czasach event przeszedł delikatny lifting. Zaczął funkcjonować raczej jako narzędzie służące do komunikacji, które głównie ma na celu dostarczenie odbiorcom ściśle określonych emocji, jakie w założeniu chcemy związać i skojarzyć na stałe z daną marką.” Dalej czytamy, że event ma na celu przekazać informacje o marce w jak najbardziej niecodzienny i oryginalny sposób tak, aby dotarły do odbiorcy za pomocą emocji. Według autora tekstu żaden inny przekaz, nawet multimedialny lecz wciąż statyczny - jak film reklamowy czy spot radiowy - nie jest w stanie dostarczyć odbiorcy “tylu emocji, co osobiste uczestnictwo w specyficznym wydarzeniu”.

Jak widać zarysowują nam się dwa znaczenia słowa event - szerokie i wąskie:

w szerokim rozumieniu event jest utożsamiony z imprezą, czyli zorganizowanemu wydarzeniu - w różnych celach, np. rozrywkowych lub charytatywnych - o charakterze widowiskowym, koncertowym, sportowym itd. lub spotkaniem towarzyskim. W tym rozumieniu, jak zauważa K. Buczkowska “event jest pojemniejszy treściowo aniżeli słowa wydarzenie, czy impreza, ze



Strona | 35

względu na rozmiar i oprawę medialną eventów, wykorzystanie najnowszych technik multimedialnych oraz popularność na całym świecie”.

W wąskim rozumieniu, prezentowanym przez specjalistów od marketingu, event jawi się jako modna i atrakcyjna forma komunikacji, która ma na celu promocję konkretnej marki przez wywoływanie określonych emocji.

Generalnie według klasyfikacji Getza, zaplanowane eventy można podzielić na kilka rodzajów:

uroczystości kulturalne – festiwale, karnawały, rocznice, wydarzenia religijne,

wydarzenia polityczne i państwowe – szczyty, wydarzenia polityczne, wizyty VIP-ów, wydarzenia królewskie,

wydarzenia biznesowe i handlowe – spotkania, konwencje, wystawy, targi,

wydarzenia edukacyjne i naukowe – konferencje, seminaria,

rozgrywki sportowe – amatorskie lub profesjonalne,

wydarzenia prywatne – wesela, zabawy, spotkania towarzyskie.

To co bezpośrednio wiąże się z pojęciem eventu to fakt uczestnictwa w nim wielu osób, w tym mieszkańców czy turystów. Tym samym można mówić o ruchu turystycznym związanym z eventami. Wraz ze wzrostem liczby różnorakich evetów organizowanych rok rocznie na całym świecie, rośnie także liczba osób podążających za lubianymi formami rozrywki. Ich wyjazdy do innych miast, a nawet państw, przy założeniu że nadrzędnym celem wyjazdu jest uczestnictwo w krótkoterminowej imprezie zorganizowanej, często o charakterze masowym, nazywamy turystyką eventową, która jest jedną z form turystyki kulturowej.

Turystyka eventowa może być opisana jako „(…) planowanie, rozwój i marketing eventów jak atrakcji turystycznych w celu zwiększenie liczby turystów uczestniczących w eventach jako podstawowych lub drugoplanowych atrakcji”. Zaś według Mikosa von Rohrscheidta wyszczególnienie z szerokich ram turystyki kulturowej podróży o charakterze eventowym zakłada, że głównym celem wyjazdu będzie “(..) udział uczestników w specjalnie inscenizowanych imprezach o charakterze kulturalnym, mających ograniczony czas trwania i przyciągających turystów”.

Tak jak turystyka kulturowa nie jest jednolitym sektorem turystyki, tak też turystykę eventową można podzielić na wiele podtypów. Generalnie, definiowanie turystyki eventowej nie jest jeszcze dostatecznie ugruntowane, szczególnie na rynku polskim. K. Buczkowska precyzyjnie klasyfikuje również ten typ turystyki (nazywając ją kulturową turystyką eventową lub turystyką imprez i wydarzeń kulturalnych, zgodnie z ogólnie przyjętymi terminologiami) wymieniając następujące jej podkategorie:



Strona | 36

turystyka teatralna,

turystyka kinowa/filmowa,

turystyka festiwalowa,

turystyka fotograficzna,

turystyka karnawałowa,

turystyka fiest, festynów i jarmarków,

turystyka uroczystości państwowych,

turystyka imprez literackich,

turystyka imprez targowych,

turystyka koncertowa,

turystyka turniejowa,

turystyka tańca,

turystyka widowiskowa,

turystyka obchodów dni miast.

Turystyka eventowa zwana jest również turystyką imprez i wydarzeń kulturalnych. Polega ona na udziale turystów w różnorodnych przedsięwzięciach filmowych, festiwalowych, karnawałowych, muzycznych, tanecznych, koncertach, widowiskach, paradach, fiestach, festynach. Przedsięwzięcia te mogą być zarówno imprezami podejmowanymi w ramach kultury „wysokiej”, jak i kultury popularnej i mających formy pozytywnie wpisujące sie w kanony kultury ogólnoświatowej.

Mikos von Rohrscheidt dzieli wszystkie imprezy (zarówno te cykliczne jak i jednorazowe) na eventy przynależne kulturze wysokiej, kulturze powszechnej i pozostałe.

Do imprez reprezentujących kulturę wysoką zalicza:

eventy muzyczne (podając za przykład festiwale i koncerty muzyki klasycznej i operowej oraz wielkie premiery operowe),

eventy teatralne (np. festiwale i premiery teatralne),

eventy sztuki, mając tu na myśli sztukę filmową (znowu premiery i festiwale) oraz literacką (festiwale, targi, spotkania z autorami).



Strona | 37

Do eventów kultury powszechnej zalicza:

eventy religijne,

eventy tradycji i obyczajów (w tym dni miast, muzeów, skansenów itp.),

eventy żywej historii (np. turnieje rycerskie),

festyny (przede wszystkim te o charakterze folklorystycznym),

eventy medialne (jako przykłady podaje tutaj galę wręczania nagród medialnych, festiwal piosenki masowej czy event tanecznej muzyki elektronicznej).

Do pozostałych zalicza:

eventy naukowe (np. festiwale nauki),

eventy techniczne (np. pokazy laserowe)

inne.

Z kolei podział, który wprowadza “Encyclopedia of tourism” pod red. J. Jafari’ego jest podziałem jakby dwustopniowym. Na pierwszym etapie autor wyszczególnia główne kategorie planowanych imprez, a następnie dzieli je wszystkie trzy rodzaje.

Głównych kategorii eventów jest siedem:

1. Uroczystości kulturalne: festiwale i fiesty, karnawały, uroczystości religijne, imprezy rocznicowe;

2. Sztuka i rozrywka: koncerty, przedstawienia, wystawy, ceremonie wręczania nagród;

3. Biznes i handel: targi i imprezy handlowe, pokazy handlowe i konsumenckie, ekspozycje, spotkania i konferencje, chwyty reklamowe, zbiórki pieniędzy/ akcje charytatywne;

4. Zawody sportowe - zarówno profesjonalne jak i amatorskie;

5. Edukacja i nauka: seminaria i warsztaty, zajęcia kliniczne, kongresy;

6. Imprezy rekreacyjne: gry i sporty dla zabawy, rozrywki;

7. Polityczne i narodowe wydarzenia: inauguracje, mianowania, wizyty VIP-ów, wiece itp.

W dalszej kolejności dzieli on eventy na trzy rodzaje:

imprezy specjalne - eventy, które mają szczególne znaczenie dla organizatorów lub uczestników. Są to zazwyczaj imprezy jednorazowe lub nieregularne dające



Strona | 38

uczestnikom (klientom) możliwość takiego spędzenie czasu wolnego, który dostarcza doświadczenia przeżywania nie dostępne ich normalnym, charakterystycznym dla codziennego trybu życia, wyborom.

imprezy symboliczne – eventy, które wyróżniają się miejscem ich organizacji, funkcji, którą spełniają lub specjalnej, niestandardowej organizacji.

mega-eventy – imprezy organizowane na dużą skalę, przyciągające publiczność (lub przynajmniej uwagę publiczności) z całego świata, a dodatkowo wywierający wpływ na gospodarkę. Tego typu impreza nieodłącznie związana jest z zaangażowaniem mediów co najmniej ogólnokrajowych (np. gala wręczania Oscarów). Drugą wariacja mega eventów są imprezy przeznaczone dla dużej liczby turystów, obsługiwanej przez media, prestiżowej, mogącej wywierać wpływy ekonomiczne dla społeczeństwa, w którym jest ona osadzona (np. Igrzyska Olimpijskie). Klasyfikacja ta wydaje się o tyle ciekawa, że po początkowym przyporządkowaniu eventu do określonej, charakterem imprezy, grupy można je dalej dzielić ze względu na przeznaczenie imprezy oraz rozmach organizacyjny.

Jeszcze innej klasyfikacji dokonał Dariusz Kolber. Jego podział bazuje na podstawie obserwacji wydarzeń promocyjnych zrealizowanych w kraju i zagranicą, gdzie za kwantyfikator uznaje się kryterium, decydujące o możliwości pełnego opisu danego wydarzenia. Wyróżnia więc następujących 14 kryteriów:

kryterium miejsca, gdzie event może być przywiązany do konkretnej przestrzeni, tzn. jednoznacznie kojarzyć się z danym miejscem, ale może być także objazdowe bądź stacjonarne;

kryterium czasu, gdzie event może być imprezą jednodniową, wielodniową lub etapową;

kryterium powtarzalności: gdzie event może być jednorazowy, kilkurazowy bądź cykliczny;

kryterium odbiorców: gdzie event może być imprezą wewnętrzną (np. zorganizowaną specjalnie dla pracowników firmy) bądź zewnętrzną;

kryterium dostępności: gdzie event może być zamknięty (tzn. biletowany, na zaproszenie itp.) lub otwarty;

kryterium zasięgu: gdzie event może być kameralny, grupowy, masowy bądź globalny;

kryterium celów: gdzie event może być zogniskowany wokół wizerunku (kształtowanie marki, polityki), prosprzedażowe, non profit (np. charytatywne, ekologiczne, religijne, organizacyjno-ideowe), jako pretekst do nagłośnienia produktu, którego reklama jest ograniczona (np. alkohol), “partyzanckie” (gdzie



Strona | 39

założeniem jest osiągniecie maksimum rozgłosu skandalem, przy minimalnych nakładach);

kryterium obszaru działania: gdzie event może być wirtualny lub nie - online/ offline bądź multimedialny;

kryterium interakcji z performerami i innymi uczestnikami: gdzie event może być uznany za aktywny lub pasywny;

kryterium przywiązania klienta (turysty) do imprezy: gdzie uczestnictwo klienta (turysty) w evencie może być stałe lub przypadkowe;

kryterium rozgłosu: gdzie event może być nastawiony na rozgłos medialny bądź ograniczony jedynie do relacji bezpośrednich uczestników;

kryterium zaangażowania firmy: gdzie event może być sponsorowany przez firmę lub zrobiony własnym sumptem;

kryterium głównych korzyści dla uczestników: gdzie za korzyści płynące z eventu zalicza się obecność gwiazd, gratisy, konkursy, rywalizację, pokaz, biesiadę, doznania artystyczne lub rozrywkowe;

kryterium branż/typów/form: gdzie event może być przypisany do imprezy muzycznej, sportowej, rekreacyjnej, piknikowej, widowiskowej, ekstremalnej, wizualnej, multimedialnej, instalacyjnej, performingowej, widowiska światła i dźwięku, pokazów pirotechnicznych, dla dzieci, targowych, festiwalowych, galowych, tematycznych, filmowych, jubileuszowych, biesiadnych, gier, happeningów itd.

Na koniec w kontekście wyjazdów w ramach turystyki eventowej należy się jeszcze przyjrzeć jej potencjalnym odbiorcom. W przeważającej mierze są to turyści indywidualni lub rodziny albo grupy znajomych, rzadziej grupy turystyczne, które w określonych miejscach i określonym czasie odbywania się imprezy tworzą jedną wspólną i bardzo liczną, zazwyczaj, grupę widzów bądź bezpośrednich uczestników wydarzenia. Bynajmniej nie jest to turystyka, która można by zaliczyć w poczet turystyki czy kultury masowej. Chodzi tu o aspekt odbioru danej formy, który niezmiernie rzadko jest odbiorem indywidualnym, zazwyczaj pozostaje przeżyciem masowym. W większości wypadku “imprezy te mają sens tylko wtedy, gdy organizowane są (…) na większą skalę”. Co należy podkreślić to fakt, że uczestnictwo w nich zakłada zainteresowanie danym zagadnieniem i z rzadka jest uczestnictwem przypadkowym. Ponadto, jak zauważa Buczkowska, uczestnictwo w tego typu wyjazdach wymaga od uczestników “dobrego poziomu wiedzy ogólnej, merytorycznego i praktycznego przygotowania, zainteresowania tematyką i specyfiką danego eventu”. Dlatego też turysta czerpie z udziału w danej imprezie doznania nie tylko rekreacyjne i rozrywkowe, ale przede wszystkim udział - bierny bądź czynny - jest dla niego sposobem wzbogacenia



Strona | 40

wewnętrznego oraz poszerzenia swojej wiedzy z danego zakresu. Wg twórcy terminu event tourism, D. Getza, dla turysty sam “udział w eventach jest okazją do przeżycia doświadczenia społecznego, kulturalnego i rekreacyjnego, które wykracza poza [jego] codzienne doświadczenie”.



Strona | 41

7. Imprezy i wydarzenia kulturalne – znaczenie, skutki oraz

perspektywy rozwoju sektora.

W literaturze najczęściej wskazywane są ekonomiczne skutki turystyki eventowej, zarówno w aspekcie korzyści, jak i kosztów. Efekty te można rozpatrywać w kilku aspektach, w tym wskazując na następstwa społeczne, kulturowe i polityczne. Zdecydowanie mniej miejsca poświęca się skutkom środowiskowym, chociaż mają istotne znaczenie. Szczegółowe badania na ten temat zostały przeprowadzone przez L.A. Jacksona w oparciu o najważniejsze eventy odbywające się w Daytona Beach na Florydzie. Badania przeprowadzono wśród 162 mieszkańców destynacji, a dotyczyły skutków turystyki eventowej.

Wpływ turystyki eventowej na destynację w opinii mieszkańców Daytona Beach

Aspekty pozytywne Ocena Aspekty negatywne

Ocena

Efekty społeczne

Dostępność do wielu atrakcji dla mieszkańców

2,31 Obawy co do przyszłego rozwoju turystyki

2,71

Zachęta do różnych działań kulturalnych

2,51 Podatki powinny być przeznaczane na zmniejszenie przestępczości, a nie na rozwój turystyki

2,88

Interakcja z przyjezdnymi 2,56 Negatywne następstwa mieszkania w regionie turystycznym

2,90

Efekty ekonomiczne

Wzrost inwestycji i wydatków turystów

2,07 Wzrost cen wielu usług i towarów

2,42

Wzrost zatrudnienia 2,14 Z korzyści ekonomicznych korzystają jedynie

2,89



Strona | 42

nieliczni mieszkańcy

Ekonomiczne skutki znacznie przewyższają negatywne następstwa społeczne

2,19

Efekty środowiskowe

Ze względu na turystykę, mieszkańcy mają dostęp do wielu usług rekreacyjnych

2,57 Utrudnienia w ruchu (m.in. drogowym)

2,64

Turystyka przyczynia się do utrzymania infrastruktury w dobrym stanie

3,33 Wydatki publiczne w większej mierze powinny być przeznaczane na ochronę środowiska niż na promocję turystyki

3,04

Zakłócanie ciszy i spokoju mieszkańców 3,05

Objaśnienia: Zastosowano skalę od 1 do 5, gdzie 1 – „zdecydowanie zgadzam się z opinią”, 5 – „zdecydowanie nie zgadzam się z opinią”.

Jak podkreśla L.A. Jackosn, efekty pozytywne są głównie wymieniane w sferach społecznej i ekonomicznej. Opinie respondentów są w zasadzie dość zgodne. Zdecydowanie inaczej określane są następstwa środowiskowe – najwyższą punktację otrzymały czynniki negatywne. Nieco inaczej problem postrzega T. Buch, która uważa, że o ile w przypadku efektów ekonomicznych przeważają skutki pozytywne, to w przypadku społecznych i środowiskowych – dominują skutki negatywne. Z drugiej strony C.M. Hall uważa, że skutki społeczno-kulturowe, środowiskowe i polityczne są o wiele ważniejsze niż ekonomiczne, ale często są wyraźnie ignorowane przez samych organizatorów eventów. Wynika to m. in. z faktu, że efekty te są trudniejsze do oszacowania i zmierzenia. Warto również nadmienić, że efekty ekonomiczne są również najczęstszym obszarem badań samych naukowców. Spośród 50 przeanalizowanych wyników badań, połowa skupiała się jedynie na ekonomicznych efektach eventów, a kolejne 16 obejmowały skutki społeczne i ekonomiczne. Praktycznie zazwyczaj pomijane są środowiskowe skutki eventów.



Strona | 43

Ciekawy sposób pomiaru wpływu eventów na gospodarkę turystyczną został zastosowany przez J. Mikkonen i K. Pasanen. Oparty on został na tzw. Finnish Event Evaluation Tool (FEET). Metoda używana jest do szacowania skutków ekonomicznych i społeczno-kulturowych, z praktycznie całkowitym pominięciem efektów środowiskowych. Jej zaletą jest jednak uwzględnienie punktu widzenia i opinii kilku grup, tj. organizatorów, gości imprezy, lokalnych przedsiębiorców, mieszkańców oraz decydentów.

H.J. Kwon mówi o dwóch rodzajach wpływu eventu na społeczność lokalną, tj. ekonomicznym i społecznym. Podaje jednocześnie konkretne przykłady opłacalności organizacji równych wydarzeń. Przykładowo, miasto organizujące rozgrywki NFL (największa zawodowa liga futbolu amerykańskiego) ponosi koszty rzędu 2 mln USD, podczas gdy potencjalny dochód może wynieść nawet 100 mln USD. Istotne znaczenie odgrywają również skutki społeczne. Dla przykładu, organizacja Igrzysk Olimpijskich w Barcelonie w 1992 r. przyczyniła się do awansu miasta w rankingu najatrakcyjniejszych miast pod względem turystyki kongresowej z 18. na 7. miejsce. Z kolei, wg szacunków Netherlands Board of Tourism (narodowej organizacji turystycznej Holandii) eventy przyczyniają się do generowania 5% dodatkowych turystów zagranicznych.

Inny podział skutków eventów został zaproponowany przez B. Faulknera. Uważa on, że następstwa wydarzeń można rozpatrywać w 3 sferach, tj. ekonomicznej, turystycznej oraz środowiskowo-społecznej.

Skutki eventów (wg B. Faulknera)

Lp. Efekt Charakterystyka 1. Ekonomiczny

Wydatki przyjezdnych Wydatki władz (rządowych, miejskich) na infrastrukturę niezbędną do organizacji eventu Wydatki organizatorów wydarzenia

2. Turystyczny Zmiany w motywacjach turystycznych Znaczenie mediów w promocji wydarzenia

3. Środowiskowo-społeczny

Wpływ na środowisko przyrodnicze Udogodnienia i dostęp (do usług, dóbr itd.) Wpływ społeczno-kulturowy i psychologiczny



Strona | 44

J. Dickinson i R. Shipway podają, że eventy przyczyniają się do szeregu zmian w zakresie:

infrastruktury,

środowiska,

skutków gospodarczych,

wizerunku miejsca,

skutków społecznych,

skutków kulturowych,

skutków politycznych,

odnowy zabudowy miejskiej.

Generalnie, można przyjąć, że samej turystyce eventowej przyświeca kilka celów, m.in. w zakresie:

marketingu miejsca – kreowanie pozytywnego obrazu, polepszenie jakości życia, zwiększenie atrakcyjności miejsca dla inwestorów i mieszkańców,

atrakcji turystycznych – zwiększenie popytu, zwiększenie wydatków i długości pobytu turystów,

wizerunku miejsca – zwalczanie negatywnego wizerunku,

katalizatora rozwoju – stymulowanie rozwoju infrastruktury, wspieranie odnowy miast, stymulowanie biznesu,

animacji – zachęcenie do pierwszego lub kolejnego przyjazdu do destynacji.

Jak wspomniano, eventy przyczyniają się do znacznych zmian ekonomicznych. Wynika to m.in. z pozyskiwania wpływów z ich tytułu. Szczegółowe źródła wpływów finansowych wydarzenia (na przykładzie eventu sportowego) zostały podane przez T.J. Tyrrell i R.J.Johnston. Uważają oni, że widzowie stanowią co prawda istotne źródło przychodów z wydarzenia, ale nie jedyne. Do źródeł tych zaliczyć można wydatki:

widzów – opłaty za wstęp i inne wydatki,

graczy – wpisowe, wydatki związane z udziałem w imprezie (np. sprzęt), inne wydatki (np. noclegi, wyżywienie),

wolontariuszy i współpracowników – wartość pracy wolontariuszy, inne,

mediów, sędziów i innych uczestników,



Strona | 45

gospodarzy i sponsorów,

wystawców i dostawców usług i dóbr.

Szczególnie ważne są efekty związane z wizerunkiem miejsca. Uważa się, że doskonałym narzędziem w kreowaniu image destynacji są właśnie eventy. Ważne wydarzenie może kształtować wizerunek kraju lub miasta, a tym samym prowadzić do korzystnego postrzegania jako potencjalnego celu podróży. Event jako narzędzie poprawy wizerunku destynacji jest wykorzystywane głównie przez wielkie miasta.

Mówiąc o efektach eventów czy turystyki eventowej należy pamiętać, że często „odczuwalne” są one wiele miesięcy lub lat po samym wydarzeniu. Doskonale znane są przykłady imprez, których efekty były widoczne jeszcze wiele lat po samej imprezie, chociażby Igrzyska Olimpijskie w Barcelonie w 1992 r. – do dnia dzisiejszego posługujemy się sformułowaniem „efekt barceloński”. Nie dość, że w latach 1990-1992 w mieście „przybyło” 30 hoteli, to zwiększony ruch turystyczny utrzymywał się w latach kolejnych (1990 r. – 1,7 mln, 1992 – 1,9 mln, 2000 r. – 3,1 mln). Zazwyczaj wielkie imprezy sportowe podawane są za przykład właściwego oddziaływania na konkretną destynację. Przyjmuje się, że mogą one stymulować rozwój poszczególnych sektorów gospodarczych, w tym również samej turystyki. Wielkie wydarzenia sportowe są doskonałą możliwością promocji handlu. Turystyka sportowa odgrywa znaczącą rolę w promocji funkcji turystycznej destynacji, chociaż w zakresie wpływu wydarzeń sportowych na wizerunek destynacji zdania są podzielone. Podczas, gdy S. S. Kim i A. M. Morrison wskazują na zmianę wizerunku Korei Płd. po World Cup 2002, przykład Igrzysk Olimpijskich w Sydney wskazuje, że wizerunek Australii nie uległ zmianie.

O ile okres trwania wydarzenia wiąże się zazwyczaj ze wzmożonym ruchem turystycznym, to jednak należy mieć na uwadze, że w niektórych przypadkach event przyczynia się m.in. do wyjazdów części mieszkańców na czas trwania wydarzenia, czy zmiany planów samych turystów co do przyjazdu do konkretnej destynacji. To z kolei może przyczynić się do negatywnych następstw eventów. Obawa przed zatłoczeniem miasta powoduje zmianę planów przyjazdowych turystów, jak również wyjazdy mieszkańców. Następstwem tego jest odpływ środków finansowych z destynacji, będącej organizatorem wydarzenia. Warto również zaznaczyć, że eventy mogą mieć różną siłę oddziaływania na różne podmioty, bezpośrednio lub pośrednio zaangażowane w wydarzenie. Inaczej jego skutki będą odbierane przez mieszkańców, turystów czy przedsiębiorstwa.

Dotychczasowe rozważania nt. skutków eventów opierały się przede wszystkim na beneficjentach, związanych z konkretną destynacją, w tym społeczności lokalnej. Warto również pamiętać o innych podmiotach i osobach, bezpośrednio zaangażowanych w wydarzenia. Jak podaje D. Light eventy przynoszą też szereg korzyści dla samych uczestników. Do najważniejszych można zaliczyć:



Strona | 46

możliwość zaspokojenia różnych potrzeb uczestników (m. in. relaks czy przyjemność),

oferowanie interdyscyplinarnych i społecznych korzyści – wspólne przeżywanie z rodziną czy znajomymi, pogłębienie poczucia wspólnoty i przynależności,

zdobycie doświadczeń w zakresie zrozumienia i uznania – odkrywanie, uczenie się, odkrywanie lokalnej tradycji i kultury.

Podsumowując rozważania na temat turystyki eventowej należy zauważyć, że wraz z systematycznie zwiększającą się liczbą imprez - tak w kraju jak i zagranicą - jej rozwój jest niezagrożony, a czerpie ona popularność i siłę przyciągania z efektu nadzwyczajności. Niestety oferta przedstawiana przez tour operatorów, póki co dość skromna, a na dodatek krótkotrwała i charakteryzuje się ograniczonym czasem trwania oraz brakiem elastyczności terminów, gdzie turysta musi dopasować się do terminu wyjazdu, a nie wskazuje dogodny dla siebie okres. Mimo takiego uniedogodnienia w krajach dobrze rozwiniętych jest to szybko rozwijająca się forma turystyki. Wraz z upływem lat zmieniały się eventy będące w centrum zainteresowania. W latach 70. turystyka eventowa koncentrowała się wokół wyjazdów teatralnych, w l. 90 - musicalowych, dziś raczej koncentruje się imprezach typu open air. Biorący w nich udział klient w większości jest dobrze wykształcony, zaś sama organizacja imprezy daje lokalnej społeczności spore szanse rozwoju ekonomicznego.



Strona | 47

8. Analiza wybranych przypadków prezentujących „dobre

praktyki”.

8.1. Festiwale i przeglądy filmowe jako cel turystyki kulturowej

Niniejszy podrozdział powstał w całości na podstawie artykułu pt. „Festiwale i przeglądy filmowe jako cel turystyki kulturowej” autorstwa Eweliny Koniecznej, Uniwersytet Śląski, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji opublikowanego w periodyku Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 10/2014 (październik 2014). W związku z tym zrezygnowano z podawania przypisów w treści, a rysunki i tabele pochodzą bezpośrednio z materiału źródłowego.

Ostatnie dwie dekady przyniosły znaczące zmiany w postrzeganiu i odbiorze filmu, który wykroczył poza tradycyjne przestrzenie i przyzwyczajenia odbiorcze. Mimo dynamicznego rozwoju technologii i nowych mediów kino nie straciło swej pozycji i pozostało ważnym współczesnym medium. Jego status jest jednak zależny od mediów cyfrowych, kiedyś to kino inspirowało inne media dzisiaj natomiast z nich czerpie, wchodząc z nimi w różnorodne interakcje. „Kino” i „film” przez lata były traktowane jako synonimy, dzisiaj kino nie stanowi już dominującego modelu komunikowania się widza z dziełem filmowym, kontakt z filmem zapewniają telewizja, Internet, płyty DVD, Blu-ray. Film „w coraz mniejszym stopniu ‘przynależy’ do kina, które staje się raczej ‘odświętnym’ albo po prostu wyjątkowym miejscem oglądania filmu – na tyle nietypowym, że wizyta w nim może mieć raczej charakter pretekstu do spotkania towarzyskiego niż działania skoncentrowanego na odbiorze obrazu”. Kino stało się elementem pejzażu miejskiego w rozumieniu instytucjonalnym i społecznym. Obecnie kina to w głównej mierze wielosalowe centra rozrywki, prezentujące tzw. repertuar komercyjny; istnieją również kina studyjne (art. housy) wyświetlające wartościowe filmy zwane też „ambitnymi”, „niszowymi” czy „artystycznymi”. W kinach studyjnych publiczność ma możliwość zobaczyć dzieła kinematografii narodowych oraz filmy wcześniej prezentowane na różnorodnych festiwalach, przeglądach i retrospektywach filmowych.

Festiwale, przeglądy i retrospektywy filmowe stały się w ostatnich latach popularną formą uczestnictwa w kulturze. Wydarzenia te nie ograniczają swej propozycji repertuarowej wyłącznie do prezentacji filmów, w czasie ich trwania równolegle odbywają się wystawy sztuki, koncerty muzyczne, warsztaty, dyskusje, spotkania z twórcami. Uczestnictwo w tego typu imprezach silnie związane jest z wielowymiarowością podróży i może stanowić interesującą formę turystyki kulturowej. W kontekście festiwalu filmowego podróż staje się projektem edukacyjnym, a opuszczenie miejsca zamieszkania okazją do spotkania innych ludzi i terytoriów. Podróż skłania człowieka do poszukiwań i przemiany, pozwala oderwać się od codzienności, sprzyja obserwacji, ułatwia rozumienie innych, wyzwala wyobraźnię, wrażliwość i fantazję. Celem podróży do festiwalowego miejsca może być również potrzeba kontaktu



Strona | 48

z dziedzictwem kulturowym miasta, regionu lub kraju, zwiedzanie zabytków oraz miejsc atrakcyjnych turystycznie.

W Polsce rozwój festiwali filmowych oraz turystyki kulturowej nastąpił w podobnym okresie – po przemianach ustrojowych w latach 90. XX wieku. W ostatnich latach badania nad festiwalami filmowymi (Film Festival Studies) stanowią nową, rozwijającą się dziedzinę badań filmoznawczych i medioznawczych, którymi zajmuje się między innymi zespół naukowców z University of St. Andrews w Szkocji. Omówienia czołowych światowych festiwali oraz festiwali lokalnych i ich miejsca w przestrzeni społeczno-polityczno-kulturowej można znaleźć między innymi w opracowaniu Marijke de Valck, Film Festivals: From European Geopolitics to Global Cinephilia - pierwszej anglojęzycznej naukowej monografii poświęconej fenomenowi festiwali filmowych oraz w książce autorstwa Cindy H. Wong, Film Festivals: Culture, People, and Power on the Global Screen. Natomiast Dina Iordanowa wraz ze współpracownikami z St. Andrews Film Studies opracowała cztery tomy Film Festivals Yearbook.

W polskim piśmiennictwie tematyka festiwali i przeglądów filmowych jest słabo opracowana. Zazwyczaj stanowią one przedmiot zainteresowania krytyków filmowych, którzy relacjonują przebieg i repertuar międzynarodowych oraz krajowych festiwali filmowych. Nieliczne są natomiast opracowania naukowe dotyczące tego zagadnienia, które niewątpliwie wymaga pogłębionych badań, również z perspektywy turystyki kulturowej. Źródłem informacji i wiedzy o festiwalach oraz ich repertuarze są czasopisma branżowe takie jak „Kino”(miesięcznik poświęcony twórczości i edukacji filmowej) czy „Magazyn Filmowy SPF” (pismo Stowarzyszenia Filmowców Polskich), portale internetowe (np.www.stopklatka.pl, www.polska.pl, portal Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej oraz prasa lokalna (w formie tradycyjnej i internetowej), która promuje imprezy filmowe odbywające się w regionie. Brakuje jednak szerszej refleksji kulturoznawczej czy socjologicznej omawiającej festiwale z wykorzystaniem narzędzi badawczych swoistych dla tych dyscyplin. Popularność i ciągle zwiększająca się liczba festiwali filmowych jest kulturowo-społecznym oraz turystycznym fenomenem i jako taki wymaga pogłębionego namysłu.

W ostatnim czasie w ramach badań nad turystyką pojawiły się na świecie publikacje poświęcone festiwalom kulturalnym, w tym również festiwalom filmowym. Autorzy opracowań o tej tematyce podkreślają przede wszystkim znaczenie festiwali filmowych w globalnym rozwoju ekonomicznym, społecznym i kulturowym oraz ich znaczenie w tworzeniu kapitału społecznego i kulturowego miasta. Współczesne festiwale filmowe

wpisują się w działania o charakterze promocyjnym i wizerunkowym, bowiem kampania reklamowa festiwalu zapewnia nie tylko nagłośnienie wydarzenia, ale przyczynia się w dużej mierze do promocji miasta. Filmowe festiwale zazwyczaj utożsamiane są z miastami, w których się odbywają, w ten sposób powstaje marka festiwalu i jednocześnie marka miasta-organizatora (place branding, city branding) .



Strona | 49

W 2004 roku zostały przeprowadzone badania wśród uczestników Festiwalu Filmowego Era Nowe Horyzonty, odbywającego się w tamtym okresie w Cieszynie. Próba badawcza obejmowała 524 osoby. Badania miały na celu poznanie odbiorcy sztuki filmowej, zdobycie wiedzy o kulturze filmowej i uwarunkowaniach uczestnictwa w niej wybranej zbiorowości społecznej, którą tworzyła publiczność festiwalu filmowego. Przedmiot badań stanowiły opinie, postawy, zachowania określające doświadczenie filmowe, wiedzę filmową i system wartości publiczności festiwalowej, dotyczący sztuki filmowej. Głównym celem badań było sprawdzenie stopnia i zakresu kontaktu z kulturą filmową wybranej grupy odbiorców oraz ich przygotowania do uczestnictwa w kulturze filmowej. Podstawowy problem badawczy stanowiła rola i znaczenie różnych form uczestnictwa w kulturze filmowej: edukacji filmowej, doświadczenie filmowego oraz udziału w festiwalach filmowych - w procesie kulturyzacji jednostki. Badania jakościowe miały na celu między innymi sprawdzenie, czy uczestnictwo w festiwalu filmowym zależy od kulturyzacji jednostki oraz w jakim stopniu tę kulturyzację wspomaga, a także, czy udział w festiwalu filmowym polega głównie na zewnętrznych formach zachowań przypisanych do instytucji kulturalnych (np. tzw. „chodzenie do kina”), czy jest także przejawem świadomego poszukiwania i przyswajania wartości.

Uzyskane wyniki badań wskazały na rolę, jaką w procesie wrastania w obszar kultury filmowej odgrywa edukacja filmowa, przyjmowane zachowania i wyznawane wartości oraz poziom wykształcenia badanej grupy. Potwierdzona została teza o roli festiwalu filmowego – miejsca świadomego poszukiwania wartości i wzbogacania siebie poprzez kontakt ze sztuką filmową. Wyniki badań pokazały, że zainteresowanie kulturą filmową jest uwarunkowane zarówno posiadaną wiedzą, doświadczeniem filmowym, jak i aktywnym udziałem w kulturze. Badania dotyczyły także źródeł i inspiracji zainteresowania sztuką filmową, kategorii jakie warunkują dobór repertuaru filmowego oraz źródeł wiedzy o filmie uczestników festiwalu. Uzyskane wyniki potwierdziły dominującą rolę mediów masowych jako źródła informacji oraz wpływ osób z najbliższego otoczenia (grupa towarzyska, rówieśnicza) na kształtowanie się gustów, postaw, internalizację określonych wartości oraz na preferencje odbiorcze badanych. Badania ukazały marginalną rolę szkolnej edukacji filmowej, jako czynnika warunkującego uczestnictwo w kulturze filmowej. Rolę edukacyjną przejęły media, za pośrednictwem których zdobywa się i poszerza swą wiedzę w zakresie filmu.

Festiwal filmowy w przestrzeni kulturowej i społecznej

Wenecja, Cannes, Berlin, Londyn, Karlowe Wary, Locarno, Rotterdam, San Sebastian, Toronto, Sundance, San Francisco – kinomanom kojarzą się przede wszystkim z festiwalami filmowymi. Pierwszy z nich, odbył się 1932 roku w Wenecji i od tego czasu na całym świecie odbywa się mnóstwo mniej lub bardziej znanych i popularnych filmowych wydarzeń, przyciągających publiczność również ze względu na walory miejsca, w którym zostały usytuowane. 1 września 1939 roku do Cannes na Lazurowym Wybrzeżu przyjechali goście na pierwszy festiwal filmowy organizowany we Francji, który ze względu na wybuch wojny nie doszedł do skutku. Po zakończeniu wojny, w 1946 roku udało się go wznowić i uczynić z niego najsłynniejszy z międzynarodowych



Strona | 50

filmowych festiwali, który corocznie odwiedza 30 tysięcy uczestników, głównie związanych z przemysłem rozrywkowym. Wieloletni juror canneńskiego festiwalu i nestor polskiej krytyki filmowej Jerzy Płażewski jest przekonany o wyjątkowej roli festiwali filmowych w promowaniu arcydzieł, jego zdaniem „bez festiwali sztuka filmowa kształtowałaby się wolniej i oporniej”.

Festiwale filmowe są areną międzynarodowej rywalizacji, gdzie jury ocenia i nagradza wcześniej wyselekcjonowane filmy. Nie wszystkie mają charakter konkursowy, wiele z nich, szczególnie tych peryferyjnych, ma kształt przeglądów czy retrospektyw filmowych, jednakże nie zawsze to rozgraniczenie jest uwzględnione w nazwie. Imprezy konkursowe mają przede wszystkim charakter promocyjny, z jednej strony komercyjny bo pozwalają filmom i ich twórcom zaistnieć na międzynarodowym rynku filmowym, ale także artystyczny, umożliwiający filmom wybitnym czy autotelicznym dystrybucję przez sieć kin studyjnych i art house’ów.

Festiwale stanowią miejsca, gdzie rodzą się lokalne, narodowe i ponadnarodowe kulturowe relacje pomiędzy ludźmi i ich działaniami. Ponadto są ważnymi centrami umożliwiającymi rozwój filmowej wiedzy i praktyki; to festiwale i ludzie je tworzący decydują o tym jakie filmy będzie oglądać publiczność, które będzie cenić lub lekceważyć. Refleksja dotycząca festiwali filmowych pozwala zrozumieć i poznać kulturę filmową, jej historyczny rozwój, twórców, estetykę filmów i poruszaną w nich tematykę. Wydarzenia te są częścią przestrzeni społecznej ale także ją tworzą, biorąc udział w globalnej dyskusji nad tożsamością mediów, wielokulturowością, tolerancją. Udział w festiwalach filmowych przyczynia się do rozwoju kompetencji społecznych i kulturowych uczestników, którzy partycypują w debacie na temat praw człowieka czy tożsamości seksualnej. Festiwale również celebrują, „uświęcają” miejsca, w których się odbywają, miasta, regiony, kraje zazwyczaj wspierają ich organizację, promując się poprzez takie działania. Festiwalowe miasta stają się stolicami kulturalnymi i przyjmują markę wydarzenia (brand-name), co sprawia, że są z nim zazwyczaj utożsamiane. Na festiwalach rzadko pokazywane są filmowe hity, zamiast nich widzowie mają okazję oglądać filmy trudne, pobudzające do dyskusji, często ukazujące miejsca w których powstały z ich problemami i konfliktami społeczno-politycznymi.

Festiwale łączą to co w kinie należy do przeszłości z teraźniejszością oraz kreują jego przyszłość. Konstruują także swoisty dynamiczny system, gdzie kino jako istotna sfera kultury nieustannie dąży do redefiniowania swojego znaczenia i miejsca w najbliższym, lokalnym środowisku, w przestrzeni audiowizualnej oraz w kontekście socjoekonomicznym i politycznym.

Dla wielu ludzi festiwale filmowe istnieją głównie za pośrednictwem mediów, zwłaszcza te najsłynniejsze odbywające się w Wenecji, Cannes, Berlinie, z których relacje pojawiają się w telewizji, prasie czy w Internecie, gdzie eksponuje się ich celebrycki charakter i międzynarodową rywalizację. Międzynarodowe imprezysą częścią przemysłu filmowego i skupiają ludzi należących do branży – selekcjonerów, krytyków, agentów sprzedaży, dystrybutorów i organizatorów innych, mniej spektakularnych filmowych wydarzeń. Zazwyczaj też rywalizują o najbardziej interesujące filmy, które świadczą o prestiżu



Strona | 51

imprezy, a obecność filmu na festiwalu sprzyja jego promocji oraz umożliwia sprzedaż. Wartości artystyczne są oczywiście ważne, ale „postrzeganie festiwalu jedynie w kategoriach świątyni sztuki, gdzie liczą się wyłącznie wartości estetyczne, jest równie naiwne jak twierdzenie przeciwstawne, iż decydują tylko mechanizmy społeczne”. Wszystkie festiwale, międzynarodowe i lokalne mają dwa wymiary – artystyczny i ekonomiczny, np. dla filmów pochodzących z Europy Środkowo-Wschodniej jedyną szansą na zaistnienie w międzynarodowej dystrybucji jest festiwalowy sukces. Rywalizacja przebiega czasem w sposób drapieżny i bezwzględny dlatego wiele mniejszych peryferyjnych imprez nie bierze w niej udziału, zadawalając się projekcjami filmów starszych i archiwalnych. Tak rodzą się małe prowincjonalne przeglądy i retrospektywy filmowe, różniące się od czołowych imprez repertuarem i kontemplacyjną atmosferą, która przyciąga uczestników o określonych zainteresowaniach filmowych. Organizatorzy stają często przed niełatwym zadaniem skonstruowania takiego repertuaru, który zaspokoi zarówno ich aspiracje, jak i oczekiwania oraz upodobania publiczności. Wydawałoby się, że wielka liczba festiwali i przeglądów może powodować ich przesyt, ale nieustannie powstają nowe imprezy tematyczne kierowane do zróżnicowanej publiczności. Istnieją wydarzenie poświęcone kinematografiom narodowym, gatunkom filmowym, reżyserom, aktorom, światopoglądom, ideom, problemom społecznym etc.

Każdy festiwal lub sieć festiwali, poza prezentacją sztuki filmowej posiada jakiś dodatkowy cel, może to być chęć nawiązania międzynarodowych kontaktów, porozumienia społecznego, pogłębienie wiedzy na temat praw człowieka i mniejszości seksualnych, promowanie środowiskowych i regionalnych projektów. Tak określone cele nadają festiwalom swoistą specyfikę i tożsamość, a prezentowana w filmach problematyka jest pogłębiana w czasie festiwalowych spotkań autorskich, paneli dyskusyjnych oraz warsztatów. Problemy poruszane w festiwalowych filmach są dla uczestników okazją do pogłębionej refleksji, pretekstem do zadawania pytań oraz podjęcia dyskusji, jak również do zastanowienia się nad społeczną rolą filmu.

Przykładem festiwalu w czasie którego poruszane są ważne społeczne sprawy jest odbywający się w Warszawie Międzynarodowy Festiwal Filmowy WATCH DOCS. Prawa Człowieka w Filmie. Narodził się on w 2001 roku jako program polskiej organizacji pozarządowej – Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Współorganizatorami festiwalu są Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie – interdyscyplinarny ośrodek kultury i sztuki o statusie Narodowej Instytucji Kultury oraz powołany w 2005 roku w celu wspierania filmu dokumentalnego, w szczególności społecznego dokumentu z Europy Wschodniej i Środkowej – Społeczny Instytut Filmowy.

Od roku 2003 we współpracy z organizacjami pozarządowymi, ośrodkami akademickimi, teatrami, kinami i innymi instytucjami kultury – po warszawskim festiwalu organizowany jest Objazdowy Festiwal Filmowy WATCH DOCS - Prawa Człowieka w Filmie. Wydarzenie to jest jednym z najstarszych i największych festiwali filmów o prawach człowieka na świecie, dzięki objazdowej formule, co roku gromadzącym około 70 tys. widzów w Polsce. Współorganizatorzy festiwalu objazdowego w poszczególnych miastach dokonują selekcji filmów z repertuaru



Strona | 52

ostatniej edycji warszawskiego festiwalu oraz opracowują własny program imprez towarzyszących, są to zazwyczaj spotkania z ekspertami, dyskusje panelowe, fora organizacji pozarządowych, wystawy fotografii, koncerty oraz spektakle. Istotną kwestią dla wielu uczestników jest również bezpłatny wstęp na wszystkie projekcje filmowe i imprezy towarzyszące.

Na stronie internetowej festiwalu w następujący sposób przedstawiona została jego idea: „Filmy nie obalają nieludzkich reżimów i rzadko bezpośrednio wpływają na bieg wypadków w życiu społeczeństw. Są jednak jednym z najpotężniejszych czynników kształtujących nasze wyobrażenia, poglądy i wrażliwość. Prawa człowieka również kształtują nasze poglądy, wrażliwość i wyobrażenia o tym, jak powinien wyglądać świat społeczny. Do pewnego stopnia – naszym zdaniem wciąż zbyt małego – kształtują też sam ten świat. W filmach przestają być tylko abstrakcyjną ideą. Bo korzystanie z tych praw, albo konfrontacja z ich naruszaniem to realne życie bohaterów naszych filmów. Są to przede wszystkim filmy dokumentalne. Mają walor świadectwa i unikalną siłę oddziaływania. Korzystamy z tej siły, bo chcielibyśmy, żeby nasi widzowie spojrzeli na otaczającą rzeczywistość – bliższą i dalszą – poprzez pryzmat praw człowieka. Żeby zobaczyli i odczuli w nich coś ważnego i wspólnego. Chodzi nam o świadomość, wiedzę i wrażliwość, a w konsekwencji – postawy. We współczesnym świecie, gdzie rządzi informacja i sposób, w jaki buduje się jej kontekst, mamy prawo wiedzieć. Mamy też prawo budować takie konteksty, jakie uważamy za istotne. Dla sztuki filmu dokumentalnego nie ma chyba bardziej naturalnego kontekstu niż debata, spotkanie i społeczne działanie, spod znaku organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Żeby się o tym przekonać, wystarczy poczytać manifesty programowe klasyków gatunku czy wypowiedzi jego współczesnych wybitnych przedstawicieli. WATCH DOCS zapewnia ten kontekst łącząc najlepsze, najbardziej intrygujące dokumenty z dyskusją, w której biorą udział filmowcy i ich bohaterowie, działacze NGOs, eksperci, publicyści i politycy”.

Objazdowa formuła imprezy wpisuje się w specyficzną formę turystyki filmowej, kiedy to nie uczestnicy podróżują do miejsca wydarzenia ale wydarzenie udaje się w podróż aby dotrzeć do jak największej liczby odbiorców. W 2013 roku od marca do grudnia festiwal odwiedził 29 miast w Polsce, gościł zarówno w dużych ośrodkach jak Kraków, Wrocław, Katowice, Szczecin oraz mniejszych miastach takich jak Tarnowskie Góry, Żywiec, Białystok, Cieszyn, Rzeszów, Płock i Chełm.

Mapa polskich festiwali filmowych

Festiwale filmowe odbywające się w Polsce nie mają tak, jak wielkie światowe imprezy, wyraźnego charakteru ekonomiczno-dystrybucyjnego. Mimo, że wiele z nich ma w nazwie „międzynarodowy” dotyczy to raczej oferty programowej i zaproszonych twórców pochodzących z różnych krajów, niż ich znaczenia na międzynarodowym rynku dystrybucji kinowej i promocji filmów za pośrednictwem przyznanych nagród, które pozwalają filmom i ich twórcom zaistnieć w międzynarodowej dystrybucji. Wiele festiwali organizowanych w Polsce to imprezy z tradycjami, jedne prężnie się rozwijają, inne w ostatnich latach straciły na znaczeniu, jeszcze inne stają się coraz bardziej popularne, zyskując miano kultowych. Co roku odbywa się kilkadziesiąt przeglądów i



Strona | 53

festiwali filmów fabularnych i dokumentalnych, niezależnych i amatorskich, których nagromadzenie zauważyć można w okresie letnim. Organizatorzy starają się przyciągnąć publiczność przez atrakcyjną formułę spotkań z filmem. Niemal w każdym miesiącu można uczestniczyć w cyklicznym wydarzeniu filmowym kojarzonym z miejscowością w której się odbywa - na przykład w kwietniu w Cieszynie organizowany jest Przegląd Filmowy „Kino na Granicy”, w maju odbywa się Festiwal Filmów Kultowych w Katowicach, w czerwcu Krakowski Festiwal Filmowy.

Najbogatszą ofertę kinomani znajdują w wakacyjnych miesiącach – w lipcu i w sierpniu kiedy w Polsce ma miejsce kilkanaście filmowych wydarzeń, między innymi: Sopot Film Festiwal, Międzynarodowy Festiwal Filmowy „T-Mobile Nowe Horyzonty” we Wrocławiu, Lubuskie Lato Filmowe w Łagowie, „Wakacyjne Kadry” w Cieszynie. W sierpniu miłośnicy kina muszą wybrać pomiędzy Festiwalem Filmu i Sztuki Dwa Brzegi w Kazimierzu Dolnym i w Janowcu, Ińskim Latem Filmowym, Letnią Akademią Filmową w Zwierzyńcu a wyjazdem do Poznania na Festiwal Filmu i Muzyki „Transatlantyk”. Letnie festiwale są ważnym elementem wakacyjnej turystyki miejskiej, bowiem zazwyczaj w tym okresie można zaobserwować zamieranie życia kulturalnego w miastach, zawieszają swą działalność instytucje i ośrodki kultury, a teatry i sale koncertowe zazwyczaj w lipcu i w sierpniu są zamknięte.

Jesienną ofertę kulturalną otwiera we wrześniu Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, w październiku odbywa się Warszawski Międzynarodowy Festiwal Filmowy i Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Tofifest” w Toruniu, a w listopadzie Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych „Plus Camerimage” w Bydgoszczy oraz Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Etiuda i Anima” w Krakowie, natomiast w grudniu w Warszawie Międzynarodowy Festiwal Filmowy WATCH DOCS Prawa Człowieka w Filmie. Dwa ostanie mają swą objazdową formułę – po zakończeniu głównego wydarzenia w wielu polskich miastach rozpoczyna się festiwal objazdowy, wybrane filmy udają się w podróż aby dotrzeć do miłośników kina animowanego czy dokumentalnego. Jest to sposób aby jesienno – zimowe imprezy mogły dotrzeć do szerszego grona odbiorców oraz wzbogacić festiwalową mapę Polski.

Zainteresowani uczestnictwem w wydarzeniach filmowych mogą kierować się nie tylko repertuarem i terminem imprezy, często związanym z okresem wakacyjnym, ale również miejscem, które chcą odwiedzić i poznać bliżej. Na festiwalowej mapie Polski poza wymienionymi już imprezami odnaleźć można miejscowości niemal ze wszystkich rejonów kraju od północy (Kołobrzeg, Koszalin, Trójmiasto, Ryn, Białystok), przez zachód (Łagów, Nowa Sól, Lubomierz, Jelenia Góra), Polskę środkową (Łowicz, Łódź, Niepokalanów, Radom), rejony południowe (Kędzierzyn Koźle, Gliwice, Czechowice- Dziedzice, Zakopane, Nowy Sącz) i południowo – wschodnie ( Sandomierz, Tarnów, Rzeszów). Miejsca te sytuują się na polskim szlaku turystyczno-filmowym, choć niektóre z nich do tej pory nie były kojarzonymi z turystycznym potencjałem, jednakże poprzez ofertę kulturalną (m.in. organizację festiwalu filmowego) stają się miejscami spotkań ludzi, którzy oczekują intelektualnych wrażeń oraz wypoczynku uzupełnionego o estetyczne doznania.



Strona | 54

Atutem współczesnego kina i całej kultury filmowej stała się lokalność i „peryferyjność”, co przejawia się w niezliczonej ilości przeglądów i festiwali filmowych eksponujących aspekt regionalny nie tylko w zakresie tematyki filmowej, ale i przestrzeni ich organizacji. Festiwalowa mapa Polski, poza centrum i wielkimi miastami takimi jak Warszawa, Kraków, Wrocław, Gdynia, Poznań, obejmuje również regiony peryferyjne. Swoje festiwale i przeglądy mają między innymi takie niewielkie miasta jak: Łagów (Lubuskie Lato Filmów), Łowicz (Och! Film Festiwal), Września (Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej Prowincjonalia), Ryn (Mazurski Festiwal Filmowy), Nowy Sącz (Festiwal Filmów Dla Dzieci i Młodzieży „Kinojazda”), Zakopane (Spotkania z Filmem Górskim), Cieszyn (Przegląd Filmowy „Kino na Granicy”, „Wakacyjne Kadry”). Co roku, od kwietnia do listopada, obok czterdziestu głównych imprez odbywa się wiele małych przeglądów filmowych finansowanych z różnych źródeł: pieniędzy publicznych, prywatnych, państwowych, samorządowych.

Niejednorodność i wielobarwność kultury filmowej zależy w dużej mierze od lokalnej i narodowej specyfiki kina, co szczególnie podkreślane jest w ostatnich dwóch dekadach. W państwach Unii Europejskiej funkcjonują przepisy, które określają „narodowy” charakter filmu, co świadczy o tym, że mimo globalizacji i ekspansji nowych mediów kino nadal jest częścią dziedzictwa narodowego oraz jedną z najważniejszych sztuk w procesie kształtowania tożsamości narodowej. Dzisiaj już niemal we wszystkich państwach, istnieją rozbudowane systemy wspierania kinematografii narodowych, uwzględniające interesy kultur regionalnych.

Przyglądając się zjawisku turystyki kulturowej w zakresie uczestnictwa w festiwalach filmowych (lub krócej turystyki festiwalowo-filmowej) pod kątem jej roli w rozwoju turystyki kulturowej na obszarze miejskim można stwierdzić, że sprzyja ona rozwojowi miejskiej turystyki kulturowej w Polsce w okresie letnim. Turystyka festiwalowo-filmowa stanowi ważny bodziec dla rozwoju letniej turystyki miejskiej i pozwala uniknąć sytuacji kiedy miasta zamieniają się w „kulturalne pustynie” ze względu na zamykanie instytucji kultury i innych miejsc kultury (teatrów, sal koncertowych) na okres wakacyjny. Letnie festiwale i przeglądy filmowe ożywiają miasta, instytucje kultury i inne przestrzenie, w których są organizowane, zmuszają lokalne i regionalne środowiska do działania i do podejmowania wyzwań organizacyjnych. Dla miłośników kina i filmu, którzy spędzają najczęściej wolny czas przed ekranami projekcyjnymi festiwale są okazją do podjęcia podróży i zainteresowania się turystyką miejską, natomiast dla zapalonych turystów (turystów kulturowych, miejskich) stanowią możliwość poszerzenia horyzontów, zdobycia nowych doświadczeń kulturowych i filmowych, zarówno w obszarze kultury współczesnej, jak i tych należących do dziedzictwa kulturowego.

Festiwale oraz przeglądy filmowe wpisują się w szereg innych działań o charakterze promocyjnym oraz wizerunkowym podejmowanych na terenie miasta. Zwykle towarzyszy im medialna kampania promocyjna, która zapewnia nie tylko nagłośnienie i reklamę wydarzenia, ale także przyczynia się do ukonstytuowania marki festiwalu, a co za tym idzie marki miasta – organizatora (place branding, city branding).



Strona | 55

Festiwale filmowe zapewniają uczestnikom bogatą i różnorodną ofertę kulturalną – projekcje filmów współczesnych oraz archiwalnych, koncerty muzyczne, wystawy sztuki, spektakle teatralne, spotkania autorskie, panele dyskusyjne, warsztaty. Filmowemu i miejskiemu świętu często towarzyszą inne satelitarne wydarzenia i imprezy kulturalne. W czasie festiwalu miasto staje się przestrzenią publiczną zawłaszczoną przez kulturę i sprawy społeczne poruszane w trakcie paneli dyskusyjnych, konferencji i spotkań nieformalnych. Miasta usytuowane na polskim szlaku festiwalowo-filmowym poprzez swą lokalizację, historię, architekturę oraz walory krajobrazowo-przyrodnicze stanowią dodatkowy atrakcyjny cel turystyczny, dla niektórych festiwalowych podróżników być może nawet nadrzędny.

8.2. Wydarzenia kulturalne w mieście poprzemysłowym na przykładzie

Łodzi.

Niniejszy podrozdział powstał w całości na podstawie artykułu pt. „Wydarzenia kulturalne w mieście poprzemysłowym. Przykład Łodzi” autorstwa Jagody Adamus i Moniki Paluch z Uniwersytetu Łódzkiego opublikowanego w periodyku Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 9/2012 (wrzesień 2012). W związku z tym zrezygnowano z podawania przypisów w treści, a rysunki i tabele pochodzą bezpośrednio z materiału źródłowego.

Celem artykułu jest prezentacja wydarzeń kulturalnych, które odbyły się w Łodzi w latach 2004-2011.

Na potrzeby niniejszego artykułu przyjęto, że wydarzenie kulturalne to zorganizowane zdarzenie lub grupa zdarzeń, które swoją tematyką nawiązują do materialnego i duchowego dorobku całego społeczeństwa lub też jego części.

Materiał powstał w oparciu o materiały zebrane w czasie kwerendy w Urzędzie Miasta Łodzi (UMŁ). Kwerendzie poddane zostały umowy o współpracy zawarte pomiędzy organizatorami imprez a Urzędem Miasta Łódź. Przedstawione więc zostały jedynie wydarzenia kulturalne, których organizatorem, współorganizatorem lub też podmiotem zakupującym usługi promocyjne miasta Łodzi było Biuro Promocji, Turystyki i Współpracy z Zagranicą UMŁ, a także Wydział Kultury UMŁ. W artykule dokonano także analizy źródeł zastanych – raportów o ruchu turystycznym w Łodzi i województwie łódzkim z lat 2008, 2009, 2010, 2011, przygotowanych przez Regionalną Organizację Turystyczną Województwa Łódzkiego, Uniwersytet Łódzki oraz Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Autorki skorzystały również z wyników badań nad atrakcyjnością kulturalną Łodzi, przeprowadzonych przez TNS OBOP na zlecenie UMŁ w ramach prac nad Strategią Promocji i Komunikacji Marketingowej Marki Łódź na lata 2010-2016 oraz raportów medialnych festiwali przygotowanych na zlecenie BPTiWzZ UMŁ.



Strona | 56

8.2.1. Charakterystyka łódzkich wydarzeń kulturalnych

W latach 2004-2011 odbyło się w Łodzi 491 wydarzeń kulturalnych. Na początku omawianego okresu, w 2004 r. zorganizowano 42 imprezy, a w każdym następnym roku ich liczba wzrastała (Ryc.1). Minimalny spadek miał miejsce w 2010 r. i był spowodowany tym, że wiele łódzkich wydarzeń odbywa się w cyklach dwu- lub trzyletnich. Kilka wydarzeń zniknęło z przestrzeni Łodzi jak np. Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Plus Camerimage. Jednak już w 2011 r. liczba zdarzeń wzrosła o 3 w porównaniu do roku poprzedniego, i w sumie zorganizowano 80 wydarzeń. Ogólnie zjawisko wykazywało trend rosnący, a liczba imprez stopniowo wzrastała (Ryc. 1, linia przerywana).

Najwyższe średnie roczne tempo zmian – 23,4%, (Ryc. 1, linia ciągła) można było zaobserwować w latach 2008-2009. W tym okresie Łódź kandydowała do tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016, znacząco wzrosła więc liczba przedsięwzięć kulturalnych organizowanych w mieście. Drugim okresem o wysokim tempie zmian były lata 2006-2007 (20,8%). Wysoka dynamika wzrostu była związana z poszukiwaniem nowej tożsamości miasta i próbą zmiany jego wizerunku, co owocowało m.in. wzmożoną organizacją wydarzeń kulturalnych.

Rozkład łódzkich wydarzeń kulturalnych w ciągu roku wykazywał wyraźną sezonowość (Ryc. 2). W rozkładzie tym, można wyróżnić dwa okresy wysokie – wiosenny i jesienny, oraz jeden okres niski – zimowy. Pierwszy z nich obejmował miesiące kwiecień i maj. Sezon ten wystąpił w każdym z omawianych lat, a jego powstanie miało charakter samorzutny. Korzystne warunki pogodowe sprzyjały lokowaniu imprez właśnie w tych



Strona | 57

miesiącach. Zapewniały także liczną widownię. Drugi okres wysoki – jesienny, przypadał na miesiące wrzesień, październik, listopad. Okres ten został ukształtowany przez władze miasta, których zamiarem było przedłużenie sezonu turystycznego w Łodzi. Proces kształtowania okresu jesiennego jest wyraźnie widoczny dopiero od 2007 r. (Ryc. 2).

Miesiące zimowe ze względu na niesprzyjające warunki pogodowe, a także procedury urzędowe (konieczność zamknięcia wszystkich postępowań w danym roku budżetowym, niezatwierdzone budżety poszczególnych komórek Urzędu Miasta na rok przyszły) wpływają na znaczne ograniczenie realizowanych w tym czasie przedsięwzięć kulturalnych.

W porównaniu do reszty roku również miesiące: czerwiec, lipiec, sierpień charakteryzowała zmniejszona intensywność działalności kulturalnej. W latach 2009-2011 próbowano lokować w tym czasie niektóre z wydarzeń, jednak czas wakacyjny nie jest korzystny dla organizacji większych przedsięwzięć kulturalnych – urlopowe „wyludnienie” miasta nie zapewnia bowiem licznej widowni. W ostatnim czasie UMŁ podejmuje działania, które mają stać się alternatywną propozycją spędzenia wolnego czasu w centrum Łodzi, zarówno dla łodzian jak i przybywających turystów. Projekty realizowane w wakacyjne weekendy w łódzkich pasażach m.in. koncerty, pokazy mody, projekty plastyczne, mają pokazać ulicę Piotrkowską jako centrum artystyczne i kulturalne miasta. Warto również wspomnieć, że na terenie łódzkich parków organizowane są pokazy plenerowe filmów, na dziedzińcu Centralnego Muzeum Włókiennictwa odbywają się cieszące się coraz większym zainteresowaniem zróżnicowane stylistycznie koncerty muzyczne w ramach Geyer Music Factory, a Klub Wytwórnia tradycyjnie zaprasza na Letnią Akademię Jazzu.



Strona | 58

Tematyka łódzkich wydarzeń kulturalnych w latach 2004-2011 była bardzo różnorodna (Tab. 1). Najczęściej organizowane był wydarzenia związane z filmem i multimediami (średnio 12 wydarzeń w każdym z omawianych lat). Ta grupa tematyczna nawiązuje do dziedzictwa historycznego i kulturalnego Łodzi, uznawanej za stolicę polskiego filmu. Liczebność wydarzeń związanych z tą dziedziną sztuki w omawianym okresie systematycznie wzrastała (z 8 wydarzeń w 2004 r. do 14 w 2011). Najpopularniejszymi wydarzeniami w tej grupie tematycznej były m.in.: Se-Ma-For Film Festival, Festiwal Cywilizacji i Sztuki Mediów MEDIATRAVEL czy Targowa Street Film & Music Festiwal.

Drugą najliczniejszą grupę tematyczną stanowiły koncerty i festiwale muzyczne (wzrost z 10 imprez w 2004 r. do 14 w 2011 r.). Większość wydarzeń w tej grupie to koncerty muzyczne, które organizowane były w Łodzi ze względu na dostępność wielkopowierzchniowych obiektów tj. Hala Sportowa MOSiR czy Klub Wytwórnia. Znacząco dla tego typu imprez atrakcyjność Łodzi podniosło otworzenie w 2009 r. hali widowiskowo-sportowej Atlas Arena. Niektóre z wydarzeń muzycznych przybliżały sylwetki i twórczość znanych łódzkich artystów jak np. Międzynarodowy Festiwal Muzyczny im. Artura Rubinsteina czy Międzynarodowy Konkurs Indywidualności Muzycznych im. Aleksandra Tansmana.

W latach 2004-2011 znacząco wzrosła liczba wydarzeń związanych z modą i włókiennictwem (w 2004 r. – 3 wydarzenia, w 2011 r. – 5). Mimo, że w ogólnej liczbie wydarzeń, grupa ta stanowiła średnio ok. 4,7%, to wzrost jej liczebności jest warty podkreślenia. Są to imprezy rozpoznawane na arenie krajowej i międzynarodowej, które wykorzystują dziedzictwo historyczne Łodzi związane z przemysłem włókienniczym i



Strona | 59

wzornictwem. Do grupy tej należały zarówno wydarzenia o długich tradycjach tj. Międzynarodowy Konkurs dla Projektantów Ubioru Złota Nitka (I edycja – 1992 r.) czy Międzynarodowe Triennale Tkaniny (I edycja – 1972 r.) oraz imprezy zupełnie nowe jak Fashion Philosophy Fashion Week Poland (I edycja – 2009 r.).

Warto zauważyć, że zarówno najliczniejsza jak i najbardziej dynamicznie rozwijająca się grupa zdarzeń nawiązuje do dziedzictwa historycznego Łodzi. Zdaniem autorek, dziedzictwo kulturowe i historyczne (m.in. przemysł włókienniczy i filmowy), które kojarzy się bezpośrednio z miastem, powinno być w najwyższym stopniu wykorzystane przy doborze tematyki organizowanych w Łodzi wydarzeń kulturalnych.

Istotnym elementem charakterystyki łódzkich wydarzeń kulturalnych jest przybliżenie ich zasięgu oddziaływania. W latach 2004-2011 zasięg oddziaływania łódzkich wydarzeń kulturalnych z roku na rok zmniejszał się. Na początku omawianego okresu wydarzenia o zasięgu międzynarodowym stanowiły 35,7% ogółu (Ryc. 3). W każdym kolejnym roku wartość ta malała, aż do 33,8% w 2011 r. Ze spadkiem w grupie wydarzeń międzynarodowych wiązał się wzrost wydarzeń o zasięgu krajowym i regionalnym. Zdarzenia krajowe w latach 2004-2011 utrzymywały się na poziomie ok. 41%. Liczba wydarzeń regionalnych stale rosła, jedynie w latach 2005-2006 miał miejsce niewielki spadek o ok. 5% w stosunku do roku 2004. Od 2007 r. ich udział procentowy rósł i na koniec omawianego okresu wynosił 26,3%.



Strona | 60

Zjawisko wzrostu wydarzeń o charakterze krajowym i regionalnym kosztem wydarzeń międzynarodowych jest wynikiem degradacji znaczenia tych drugich. Na początku organizacji, wielu twórców wydarzeń zakłada, że będą one miały charakter międzynarodowy. Jednak rzeczywistość weryfikuje te plany i wiele wydarzeń międzynarodowych traci swoją rangę stając się zdarzeniami o zasięgu krajowym czy regionalnym.

8.2.2. Analiza przestrzenna wydarzeń kulturalnych Łodzi

Organizacja wydarzeń kulturalnych przyczynia się do zmian przestrzeni miejskiej. Budowane lub adaptowane są obiekty przeznaczone na cele kulturalne. Obecność wydarzenia w danej przestrzeni przyczynia się także do jej aktywizacji i ożywienia.

Dla organizacji wydarzeń oprócz dogodnych warunków lokalowych istotna jest także ich dostępność komunikacyjna. Zrozumiałe jest więc, że w latach 2004-2011 największa liczba wydarzeń kulturalnych ulokowana była w Śródmieściu, najlepiej skomunikowanej części miasta (średnio wykorzystywano w każdym roku ok. 60 budynków; Ryc. 4). Do tej części miasta potencjalni widzowie mają najłatwiejszy dojazd komunikacją miejską. Dodatkowo, Śródmieście jest najlepiej wyposażone w różnego rodzaju instytucje tj. teatry, muzea, galerie, w których organizowane są wydarzenia.

W rozkładzie przestrzennym wydarzeń kulturalnych w Śródmieściu można zauważyć, że wiele z nich odbyło się na ulicy Piotrkowskiej (Ryc. 5). W ogólnej liczbie lokalizacji w



Strona | 61

Śródmieściu, Piotrkowska stanowiła ok. 40%, a jej wykorzystanie w omawianym okresie stale wzrastało – z 43% w 2004 r. do 47% w roku 2011. Realizacja tak wielu zdarzeń na Piotrkowskiej jest wynikiem polityki prowadzonej przez Urząd Miasta Łodzi. Zgodnie ze „Strategią Rozwoju Ulicy Piotrkowskiej na lata 2008-2020” urzędnicy wskazywali główny trakt Łodzi jako miejsce organizacji wielu imprez. W praktyce wiele wydarzeń odbywa się w kompleksach handlowych tj. „Manufaktura” czy „Galeria Łódzka”, które przejmują funkcje rozrywkowo-kulturalne ulicy Piotrkowskiej.



Strona | 62

Drugą dzielnicą pod względem liczby wykorzystanych na cele kulturalne obiektów było Polesie (zachodnia dzielnica, Ryc. 4). Średnio w omawianym okresie zrealizowano tu 23 wydarzenia. Od 2004 r. liczba eksploatowanych obiektów stale wzrastała i w roku 2011 wyniosła 36. Najczęściej wydarzenia organizowane były w Hali MOSiR, Hali Expo oraz w halach Toya Studio. Znacząco atrakcyjność Polesia dla organizacji zdarzeń kulturalnych podniosło otwarcie w 2009 r. hali widowiskowo-sportowej Atlas Arena. Warto zwrócić uwagę, że wymienione obiekty położone są w pobliżu śródmiejskiej dzielnicy miasta, a więc ich dostępność dla uczestników jest dogodna.

W północnej dzielnicy Łodzi – Bałutach (Ryc. 4) imprezy kulturalne lokalizowane były głównie w kompleksie handlowo-rozrywkowym „Manufaktura”. Obiekt ten został oddany do użytku w 2006 r. i w pierwszej fazie realizacji pełnił głównie funkcje handlowe. Rozwój części rozrywkowej i kulturalnej miał miejsce dopiero w kolejnych latach, dlatego też wykorzystanie „Manufaktury” do organizacji wydarzeń było bardziej widoczne dopiero od 2008 r. (Ryc.4). Również ten obiekt znajduję się w bezpośrednim sąsiedztwie Śródmieścia.

Niewiele przedsięwzięć kulturalnych zrealizowanych zostało w dzielnicach Górna (południe Łodzi) i Widzew (wschód). W pierwszej z nich w analizowanym okresie średnio wykorzystywano 11 obiektów, w drugiej natomiast 18. Także w przypadku tych dzielnic do realizacji imprez kulturalnych wybierane były miejsca położone niedaleko Śródmieścia. Były to m.in. Centralne Muzeum Włókiennictwa, Muzeum Kinematografii, Fabryka Sztuki czy też siedziba Łódź Art Center.



Strona | 63

W latach 2004-2011 na terenie Łodzi wybudowano lub zrewitalizowano kilkanaście obiektów, z których część wykorzystywana jest m.in. na cele kulturalne. Liczba oddanych inwestycji, jak również plany kolejnych sugerują, że przestrzeń miasta na skutek organizacji wydarzeń kulturalnych oraz zwiększającego się zapotrzebowania na nie, w znaczący sposób zmienia się. Poprawiona zostaje przede wszystkim estetyka miasta, a na mapie Łodzi pojawia się coraz więcej nowych, interesujących pod względem architektonicznym miejsc, udostępnionych szerokiemu gronu odbiorców.

Do najciekawszych zdaniem autorek, zrealizowanych inwestycji, w których organizowane są różnego rodzaju projekty kulturalne należą (Ryc. 6):

Centrum Handlowe „Manufaktura” (ul. Karskiego 5) – jest to jedno z największych centrów handlowo-rozrywkowych w Polsce i Europie Środkowej. Centrum jest jednocześnie przykładem jednej z największych w Europie rewitalizacji obiektów poprzemysłowych (dawne zakłady I. Poznańskiego). Na terenie „Manufaktury” oprócz licznych sklepów i restauracji znajdują się także ważne instytucje kultury tj. Teatr Mały, Muzeum Sztuki MS2, Muzeum Fabryki, Muzeum Miasta Łodzi. Do najważniejszych organizowanych tu przedsięwzięć kulturalnych należą: Międzynarodowy Festiwal Tańca, Międzynarodowy Festiwal Kultury Hiszpańskojęzycznej Viva Flamenco, Fashion Philosophy FashionWeek Poland;

Hala widowiskowo-sportowa Atlas Arena (ul. Bandurskiego 7) – hala została oddana do użytku w czerwcu 2009 r., jest jednym z największych tego typu obiektów w Polsce, może pomieścić 13 806 widzów. Organizowane są tu głównie wydarzenia sportowe oraz muzyczne. Obiekt został wybudowany od podstaw wraz z infrastrukturą otaczającą (parkingi). Najważniejsze wydarzenia, które odbyły się w Atlas Arenie to: Łódzki Festiwal Kabaretowy, Arena Gwiazd Połączonych Pasją „Herkules Show”, Musical „Metro”, koncert Radia Zet – Siła Muzyki, koncerty Shakiry, DepecheMode, Chóru Aleksandrowa, Mistrzostwa Europy w Koszykówce Kobiet 2011;

Łódź Art Center (ul. Tymienieckiego 3) – jest to największe w Łodzi i jedno z największych w Polsce, centrum kulturalno-artystyczne składające się z 9 hal o powierzchni 900 m2 każda. Centrum powstało w zrewitalizowanym XIX-wiecznym kompleksie fabrycznym (część dawnego imperium K. Scheiblera i dawnych zakładów Uniontex). Łódź Art Center jest siedzibą instytucji kultury tj. Art-Inkubator, Zona Sztuki Aktualnej. Poza cyklicznymi wydarzeniami, w Łódź Art Center odbywają się wystawy indywidualne, wernisaże, konferencje i warsztaty edukacyjne. Odbywają się tu najważniejsze łódzkie festiwale – FotoFestiwal: Międzynarodowy Festiwal Fotografii, Łódź Design Festival, RETRO/PER/SPEKTYWY: Chorea Theatre Festival;

Klub Wytwórnia (ul. Łąkowa 29) – klub powstał w obiektach należących dawniej do Łódzkiej Wytwórni Filmów Fabularnych. Klub stanowi bazę różnorodnych wydarzeń związanych z muzyką, sztuką, teatrem, czy kinematografią. W ciągu roku odbywa się tu ok. 100 wydarzeń, w których uczestniczy ok. 30000 widzów.



Strona | 64

Do najbardziej interesujących, planowanych inwestycji autorki zaliczyły natomiast (Ryc. 6):

Centrum Dialogu im. Marka Edelmana (ul. Wojska Polskiego 83) – w centrum odbywać będą się konferencje, zajęcia warsztatowe, seminaria w ramach programu edukacyjnego Dialog, stanowiącego pomost pomiędzy przeszłością a przyszłością. Po zakończeniu budowy, Centrum oraz wchodzący w jego skład Park Ocalałych będą pełnić wiele funkcji w życiu miasta. Obecnie Centrum Dialogu jest organizatorem obchodów upamiętniających likwidację Litzmannstadt Ghetto oraz Festiwalu Łódź Czterech Kultur;

EC1 Wschód – projekt ten zakłada rewitalizację najstarszej łódzkiej elektrowni EC1, której nadana zostanie funkcja kulturalno-artystyczna. EC1 Wschód będzie stanowić otwartą przestrzeń dla artystów, którzy chcą się wyrazić przez daną dziedzinę sztuki. Zgodnie z planami w starej elektrowni mają się znaleźć m.in: biblioteka, planetarium,



Strona | 65

teatr dźwięku (profesjonalne studia dźwiękowe dające możliwość nagrywania muzyki filmowej), siedziby i biura instytucji kultury, galeria, wieża widokowa, studia i warsztaty, jezioro pamięci;

Dzielnica Kreatywna Księży Młyn – projekt obejmuje rewitalizację osiedla Księży Młyn (osiedle mieszkaniowe wybudowane przy fabrykach K. Scheiblera). Księży Młyn ma stać się dzielnicą artystyczną, ośrodkiem przemysłów kreatywnych. Długofalowym celem tej rewitalizacji jest utworzenie do 2016 r. warunków lokalowo-przestrzennych dla artystów oraz mikro, małych i średnich przedsiębiorców z sektora przemysłów kreatywnych[naszksiezymlyn.pl.

8.2.3. Znaczenie wydarzeń kulturalnych w ruchu turystycznym Łodzi

W latach 2008-2011 głównym celem przyjazdu do Łodzi turystów krajowych (Ryc. 7) były podróże służbowe (31% odpowiedzi w 2008 r., 28,4% w 2009 r., 14,9% w 2010 r. i 27,2% w 2011 r.) oraz odwiedziny krewnych i znajomych (odpowiednio 12%, 12,4%, 13,8% i 17,4 %). Od 2009 r. do 2010 r. widoczny był wzrost zainteresowania turystów odbywającymi się w Łodzi imprezami sportowymi (8% w 2009 r., 10,5% w 2010 r.). Sytuacja zmieniła się jednak w 2011 r., kiedy to tylko 2% turystów podało jako główny cel wizyty w Łodzi udział w wydarzeniu sportowym. Taki stan rzeczy był wynikiem braku organizacji w mieście imprez sportowych o znaczeniu krajowym czy międzynarodowym. Liczba odwiedzających krajowych w celach kulturalnych wzrastała wraz z liczbą organizowanych w Łodzi imprez i wydarzeń (por. Ryc. 1). Trend ten był szczególnie widoczny w latach 2009-2010, kiedy to Łódź kandydowała do tytułu Europejskiej Stolicy Kultury, a jej oferta kulturalna była bardzo bogata. Również w 2011 r. odsetek odwiedzających miasto ze względu na wydarzenia kulturalne był wysoki i wyniósł 10,6%. Można więc stwierdzić, że mimo iż Łódź nie została Europejską Stolicą Kultury, jej nowa oferta kulturalna została pozytywnie przyjęta przez krajowych odbiorców i należy zrobić wszystko, aby wciąż budziła ich zainteresowanie.



Strona | 66

Turyści zagraniczni (Ryc. 8), podobnie jak turyści krajowi, jako główny cel przyjazdu do Łodzi wskazywali podróże służbowe (41% odpowiedzi w 2008 r., 38,2% w 2009 r., 10,1% w 2010 r. oraz 27% w 2011 r.) oraz odwiedziny u krewnych i znajomych (odpowiednio 10%, 9,8%, 24,4%, 38,9%). Turyści zagraniczni nie wykazywali zainteresowania udziałem w łódzkich wydarzeniach kulturalnych. W 2011 r. w tej grupie celów przyjazdu nastąpił spadek do 1,3% (z 6,9 % w 2009 r.). Był on już widoczny w roku 2010 i spowodowany był przeniesieniem z Łodzi do Bydgoszczy Międzynarodowego Festiwalu Autorów Zdjęć Filmowych Plus Camerimage. Miasto straciło swój najbardziej rozpoznawalny na arenie międzynarodowej festiwal. Istnieje jednak szansa, że w najbliższych latach podobną renomę zdobędą łódzki tydzień mody Fashion Philosophy Fashion Week Poland oraz Łódź Design Festival. Właśnie w tych wydarzeniach należy upatrywać możliwości wzrostu liczby turystów zagranicznych przyjeżdżających do Łodzi w celach kulturalnych.



Strona | 67

Analizując przytaczane powyżej raporty ruchu turystycznego w Łodzi, można zauważyć wyraźną sezonowość tego zjawiska. Pierwszy z sezonów martwych występuje latem, drugi natomiast na przełomie lat (miesiące grudzień – styczeń). Dwa sezony wysokie przypadają na miesiące kwiecień – czerwiec oraz wrzesień – październik. Sezonowość ruchu turystycznego pokrywa się więc w znacznym stopniu z sezonowością wydarzeń kulturalnych (por. Ryc. 2). Podobny rozkład omawianych zjawisk, stwarza dogodne warunki do zainteresowania przyjezdnych ofertą kulturalną Łodzi. Zdaniem autorek, turystyka wydarzeń kulturalnych nie jest dobrze wykształcona w Łodzi. Nasilenie promocji w okresach wysokich, w połączeniu z już wzrastającym zainteresowaniem ofertą kulturalną miasta, powinno skutkować rozwinięciem tego sektora turystyki w Łodzi. Odpowiednia promocja unikatowych atrakcji miasta, w tym także organizowanych tu wydarzeń, festiwali, imprez może także przyspieszyć rozwój w Łodzi turystyki krótkoterminowej (tzw. citybreak, pobyty 2-3 dniowe), która zdobyła już popularność w innych dużych miasta Polski.

8.2.4. Wydarzenia kulturalne w promocji miasta

Zdaniem autorek, wydarzenia kulturalne odbywające się w mieście mogą być podstawą do budowania jego pozytywnego wizerunku, a tym samym zwalczania stereotypów. Jest to szczególnie ważne w przypadku Łodzi, która jest postrzegana jako miasto niebezpieczne, brudne, szare, pozbawione interesujących zabytków. Mimo wielu



Strona | 68

wysiłków władz Łodzi nie udało się przełamać stereotypów na temat miasta. Badania przeprowadzone przez TNS OBOP wykazały, że Łódź kojarzona jest z przemysłem włókienniczym, niebezpieczeństwem, miejscem niedającym żadnych perspektyw na rozwój swoim mieszkańcom, w szczególności tym młodym i dobrze wykształconym (Ryc. 9). Pozytywne skojarzenia tj. „wielokulturowość” czy „stolica polskiego filmu” pojawiały się rzadko.



Strona | 69

Mimo systematycznie zwiększającego się budżetu na organizację wydarzeń, imprez, festiwali, niewiele osób postrzega Łódź jako miasto ciekawych przedsięwzięć kulturalnych, miasto mody czy designu. Przykłady innych miast poprzemysłowych, zarówno w kraju (np. Katowice), jak i zagranicą (np. Cork) pokazują, że możliwe jest przełamanie stereotypów w oparciu o rozwój kultury [Górczyńska 2008, s. 206-224; Proszkowska-Sala, Florek 2010, s. 207-209], wymaga to jednak konsekwencji w realizacji zaplanowanych działań. Niestety, oferta kulturalna Łodzi, mimo, że została znacząco rozbudowana w ostatnim czasie, nie jest konkurencyjna na tle oferty innych dużych miast Polski (Ryc. 10), zarówno w opinii łodzian, mieszkańców regionu łódzkiego, jak i odwiedzających miasto.

8.2.5. Macierz potencjału promocyjnego wybranych wydarzeń kulturalnych Łodzi

Podsumowując rozważania na temat łódzkich wydarzeń kulturalnych autorki skonstruowały, inspirując się macierzą BCG, macierz potencjału promocyjnego wybranych imprez. Stanowi ona swego rodzaju próbę zilustrowania znaczenia i pozycji najbardziej charakterystycznych wydarzeń kulturalnych realizowanych w Łodzi na tle



Strona | 70

innych wydarzeń dla potrzeb promocji miasta. Na potrzeby niniejszego artykułu autorki, na podstawie udostępnionych przez UMŁ raportów medialnych i zestawień, przypisały wybrane wydarzenia kulturalne do poszczególnych pól, biorąc pod uwagę ich tempo rozwoju (ilość edycji, miejsc realizacji wydarzeń, projektów tworzących ich program) oraz znaczenie w promocji miasta (zasięg działań promocyjnych, zgodność z założeniami dokumentów strategicznych miasta). Tworząc macierz wzięto także pod uwagę nakłady jakie UMŁ przeznaczył na te wydarzenia w 2011 r., przypisując im odpowiednie wielkości kół. Na tej podstawie wydzielono, wzorem macierzy BCG, cztery obszary: gwiazdy, złote kury (dojne krowy), znaki zapytania oraz psy (Ryc. 11).

Gwiazdy to nowe wydarzenia o wysokim tempie rozwoju i konkurencyjności. Nakłady finansowe na nie są bardzo wysokie, jednak inwestowanie w gwiazdy gwarantuje miastu duże korzyści promocyjne. Z upływem czasu gwiazdy mogą stać się dojnymi krowami.

Wśród łódzkich wydarzeń kulturalnych, autorki wyróżniły dwie gwiazdy. Pierwszą z nich jest Fashion Philosophy Fashion Week Poland. Jest to największy w Polsce festiwal związany z branżą mody, organizowany w Łodzi od 2009 r. przez Stowarzyszenie Moda Forte Grupa Kreatywna. Od 2010 r., podobnie jak to ma miejsce na całym świecie, Fashion Week Poland odbywa się w dwóch edycjach: wiosennej i jesiennej. Łódzki tydzień mody doskonale wpisuje się w dziedzictwo historyczne miasta. Jest to przykład imprezy branżowej, odbywającej się w mieście będącym krajowym centrum wzornictwa i przemysłu włókienniczego. Festiwal jest elementem walki Łodzi o



Strona | 71

pozycję w świecie mody, bowiem w Polsce wciąż brakuje miasta kojarzonego właśnie z tą dziedziną sztuki.

O zaliczeniu Fashion Week Poland do grupy gwiazd, zdecydował przede wszystkim fakt, że pomimo, iż jest to impreza stosunkowo młoda, ma ona wysoki wymiar promocyjny dla miasta. W czasie tygodnia mody do Łodzi przyjeżdżają światowej sławy projektanci m.in. Kenzo czy Patrizia Gucci. Każda edycja festiwalu owocuje setkami publikacji w prasie i Internecie oraz relacjami w radio i telewizji, które kierują wzrok świata mody na Łódź. W 2010 r. redakcja magazynu „Aktivist” uznała festiwal za „Event Roku”. Dzięki m.in. Fashion Week Poland, Łódź otrzymała nagrodę „Miasto Doskonałe 2010” przyznawaną przez pismo „Twój Styl”. Realizacja wydarzenia w wielu miejscach Łodzi przyczynia się do udostępniania nowych obiektów, do których, na co dzień szerokie grono odbiorców ma ograniczony dostęp. Jest to festiwal międzynarodowy, którego każda edycja zwiększa się o kolejne wydarzenia. FashionWeek Poland jest najlepiej dofinansowaną przez Urząd Miasta Łodzi imprezą (Tab. 2), co niezaprzeczalnie potwierdza jego znaczenie w promocji miasta.

Kolejnym wydarzeniem, które zdaniem autorek można uznać za gwiazdę jest Łódź Design Festival. Wydarzenie jest organizowane przez Łódź Art Center od 2007 r. Głównym celem festiwalu jest prezentacja najnowszych trendów w polskim i zagranicznym wzornictwie użytkowym. Szybki rozwój festiwalu na przestrzeni kilku edycji (Tab. 3) sprawił, że z lokalnej imprezy stał się wydarzeniem o charakterze międzynarodowym. Oprócz światowej sławy projektantów polskich i zagranicznych, Łódź Design Festival przyciąga także międzynarodową publiczność. Tematyka wydarzenia jest unikatowa w skali Polski. Podobnie jak pierwsza z gwiazd, także Łódź Design Festival nawiązuje do tradycji Łodzi, w tym przypadku w dziedzinie sztuki nowoczesnej. Przedsięwzięcie realizowane jest w przestrzeniach pofabrycznych, galeriach, muzeach, instytucjach kultury na terenie całego miasta, a Łódź zmienia się w prawdziwą stolicę designu. Warto zaznaczyć, że wiele z obiektów pofabrycznych, jest na co dzień niedostępnych dla zwiedzających lub też dostęp do nich jest ograniczony, co dodatkowo podnosi atrakcyjność tego wydarzenia. Łódź Design Festival, podobnie jak i Fashion Week Poland, znacząco wpływa na kształtowanie pozytywnego wizerunku



Strona | 72

miasta. Wiele nieszablonowych przedsięwzięć z dziedziny sztuki, realizowanych w czasie Festiwalu, pozwala nazwać Łódź „centrum przemysłów kreatywnych”.

O wartości Łódź Design Festival i jego znaczeniu promocyjnym dla miasta świadczy choćby liczba zakredytowanych dziennikarzy (w 2010 r.- 250 osób, w 2011 r. - ok. 400 osób). Wysoka jest także liczba publikacji, zarówno w polskich jak i zagranicznych mediach towarzyszących każdej edycji Festiwalu i prezentujących miasto w pozytywnym świetle – 2011r. ich liczba wyniosła ponad 1000 w polskich zagranicznych mediach. Obecnie Łódź Design Festival jest drugim, po Fashion Week Poland, najlepiej dofinansowywany przez miasto festiwalem w Łodzi (Tab. 3).

Złote kury (dojne krowy) to wydarzenia o ugruntowanej pozycji, ich tempo wzrostu jest niewielkie. Mimo niskich nakładów finansowych, złote kury przynoszą bardzo wysokie korzyści promocyjne. W przypadku łódzkich wydarzeń niewątpliwie za złotą kurę należy uznać Międzynarodowy Festiwal Komiksu i Gier. Festiwal jest organizowany w Łodzi nieprzerwanie od 1991 r. przez Stowarzyszenie Twórców „Contur”. Jest to największe tego typu wydarzenie w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Festiwal jest wydarzeniem o ugruntowanej pozycji, trwale wpisanym w kalendarz kulturalny Łodzi. Każda edycja przyciąga do miasta nie tylko wielbicieli komiksów, ale także uznanych twórców z całego świata. Festiwal Komiksu i Gier uczynił Łódź „polską stolicę komiksu”. Impreza swoją tematyką nawiązuje do dziedzictwa historycznego miasta będącego centrum sztuki nowoczesnej, aspirującego do miana „centrum przemysłów kreatywnych”. Impreza jest realizowana od wielu lat, dlatego można zauważyć delikatny spadek tempa jej rozwoju. Dofinansowanie miasta utrzymuje się na stałym poziomie (Tab. 4), nie powoduje to jednak zmniejszenia znaczenia festiwalu w promowaniu Łodzi. Warto podkreślić, że organizatorzy pozyskują środki finansowe także z budżetu centralnego i Unii Europejskiej.



Strona | 73

Znaki zapytania to rynkowo trudne produkty, charakteryzujące się wysoką dynamiką sprzedaży, ale niskim udziałem w rynku. Uwzględniając kryterium znaczenia w promocji miasta należy stwierdzić, iż ww. wydarzenia pełnią drugorzędną rolą w promocji miasta, jednak przy odpowiednim dofinansowaniu mogą stać się „gwiazdami”. Za znak zapytani w przypadku łódzkich wydarzeń kulturalnych autorki uznały Festiwal Dialogu 4 Kultur (od 2010 r. Festiwal Czterech Kultur). To multidyscyplinarne wydarzenie powstało z inicjatywy Witolda Knyszyńskiego w 1992 r. Przez wiele lat była to jedna z największych łódzkich imprez. Festiwal poprzez nawiązanie do historii miasta, promował jego wielokulturowość i przypominał o otwartości i gościnności Łodzi. W początkowej fazie rozwoju impreza miała charakter międzynarodowy. Obecnie skierowana jest głównie do mieszkańców Łodzi i regionu łódzkiego. Jej znaczenie w skali kraju, mimo wysokich nakładów finansowych ze strony Urzędu Miasta, spada z roku na rok. Fakt, iż był to pierwszy taki festiwali w kraju pozostawiał nadzieję, że zaistnieje w świadomości odbiorców, jako jedna z najlepszych imprez prezentujących dziedzictwo wielokulturowe, przyciągająca do Łodzi rzesze wielbicieli tego typu przedsięwzięć. Jednak konkurencja innych imprez o takiej samej tematyce (m.in. Festiwal Skrzyżowanie Kultur w Warszawie, Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie), problemy finansowe organizatorów oraz konflikt z władzami miasta spowodowały upadek wydarzenia. Wycofano się z organizacji festiwalu w dotychczasowej formie. W 2010 r. z inicjatywy Urzędu Miasta powołano Festiwal Czterech Kultur, realizowany przez Centrum Dialogu im. M. Edelmana. Zdaniem autorek należy podjąć próbę przywrócenia dawnej świetności temu festiwalowi. Jest to jedyne wydarzenie przypominające o wielokulturowych korzeniach Łodzi. Zmiana organizatora oraz nasilenie działań promocyjnych (m.in. festiwal był częścią programu kulturalnego polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej w 2011 r.) stwarzają szansę na odbudowanie jego renomy.

Ostatnią z grup produktów uwzględnionych w macierzy są „psy”. To produkty o niskim tempie wzrostu sprzedaży i tak samo niskim udziale w rynku. Ich pozycja konkurencyjna jest bardzo słaba i nie są to produkty rozwojowe. Biorąc pod uwagę fazy cyklu życia produktu, znajdują się one w fazie schyłku. Mogą jeszcze generować niewielką nadwyżkę finansową lub przynosić straty. Ich utrzymywanie na rynku nie ma już sensu i powinny być wycofywane, a środki, z których są finansowane powinny być



Strona | 74

przeznaczone na inne cele, np. na finansowanie „gwiazd” lub „znaków zapytania” [Jastrzębski 2011, s. 4]. Do tej grupy autorki zaliczyły Forum Kina Europejskiego Cinergia. Pomimo, iż Festiwal jest organizowany od 1992 r., a w założeniu nawiązuje do filmowego dziedzictwa Łodzi i promuje europejskie kino fabularne, to jego znaczenie w promocji miasta jest niewielkie. Brak zainteresowania tym przedsięwzięciem tak ze strony widzów, jak i mediów spowodował, że w latach 2004-2009 zaprzestano jego organizacji. W 2010 r. podjęto próbę jego reaktywacji. Miało to przede wszystkim związek z przeniesieniem do Bydgoszczy najważniejszego łódzkiego wydarzenia kulturalnego– Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Plus Camerimage i koniecznością znalezienia wydarzenia, które mogłoby wypełnić „lukę” pozostałą po Festiwalu. Cinergia jest imprezą niszową, z jej oferty korzystają głównie mieszkańcy Łodzi. Mimo nawiązania do filmowych tradycji Łodzi, wysokich nakładów finansowych (w 2010 r. 800 tys. zł) festiwal nie odniósł sukcesu ani krajowego, ani międzynarodowego. Zdaniem autorek Urząd Miasta powinien wycofać się z finansowanie tego festiwalu i podjąć wszelkie działania mające na celu organizację w Łodzi imprezy przybliżającej i nawiązującej do dziedzictwa filmowego miasta, który osiągnąłby rangę podobną do Camerimage.

8.2.6. Podsumowanie

Miasto to nie tylko nazwa czy też dane statystyczne dotyczące powierzchni czy liczby ludności, to przede wszystkim niezwykła mieszanka historii, geografii, kultury, architektury, z której korzystają głównie mieszkańcy, ale również turyści czy przedsiębiorcy – wszyscy zgodnie z możliwościami i upodobaniami. Część z wymienionych powyżej elementów może być wykorzystana przez samorząd lokalny do stworzenia nowej, ciekawej, alternatywnej oferty, wyróżniającej daną jednostkę na tle innych miast w kraju i za granicą przyczyniając się tym samym do jej rozwoju. Nie jest to jednak zadanie łatwe, bo konkurencja jest ogromna i każdy samorząd chce, aby to właśnie jego miasto było najatrakcyjniejsze dla poszczególnych grup odbiorców.

Łódź niewątpliwie ma ogromny, choć wciąż niewykorzystany potencjał do tego by zainteresować swoją ofertą, zarówno przyszłych mieszkańców, potencjalnych inwestorów czy też turystów. Elementem, który na pewno wyróżnia miasto na tle innych, jest jego dziedzictwo filmowe, włókiennicze czy historyczna wielokulturowość. Zdaniem autorek to właśnie w oparciu o nie powinna być budowana oferta kulturalna miasta.

Według Proszowskiej-Sala i Florek „dzisiaj eventy stały się nowymi architektami wizerunku miejsc i zaczynają wręcz dominować w identyfikowaniu miast”. W myśl tego stwierdzenia, można wnioskować, iż miasta takie jak Łódź, które od lat „walczą” z różnego rodzaju stereotypami, mogłyby poprzez ich organizację i systematyczny rozwój, podnieść poziom wiedzy o mieście, zmienić jego wizerunek, czy nawet budować lojalność z poszczególnymi grupami odbiorców.



Strona | 75

Na podstawie zebranych i zaprezentowanych w artykule materiałów można jednak stwierdzić, że oferta kulturalna Łodzi nie w pełni oddaje potencjał, jaki tkwi w mieście. Tym samym środki finansowe, jakie są przeznaczane przez lokalny samorząd na wydarzenia kulturalne, nie są odpowiednio wykorzystywane. Zdaniem autorek może to wynikać z kilku czynników.

Pierwszym z nich jest zbyt duże rozdrobnienie imprez, które przejawia się organizacją bardzo dużej liczby wydarzeń o małej randze. Brakuje natomiast wydarzeń o zasięgu ogólnopolskim czy międzynarodowym, które ewidentnie kojarzyłyby się z Łodzią i wyróżniałyby miasto na tle innych miast w Polsce i za granicą. Z raportów medialnych dotyczących wydarzeń kulturalnych, przygotowanych na zlecenie UMŁ, wynika, iż łódzkie imprezy są stosunkowo mało znane w Polsce w ogólnej populacji.

Mała jest także liczba znaczących wydarzeń, które nawiązywałyby do dziedzictwa historycznego i kulturalnego miasta. Szczególnie jest to widoczne w przypadku wydarzeń nawiązujących do dziedzictwa filmowego Łodzi. Mimo, iż w 2011 r. w Łodzi zrealizowano 14 tego typu wydarzeń, to warto zaznaczyć, iż nie były to przedsięwzięcia dużej rangi, które pozwoliłyby uzyskać miastu przewagę konkurencyjną nad innymi ośrodkami. Wciąż brakuje wydarzenia rangi Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Plus Camerimage, które byłoby marką samą w sobie i jednym z największych atutów promocyjnych miasta. Zupełnie inaczej sytuacja się przedstawiała w przypadku wydarzeń nawiązujących do włókienniczych tradycji Łodzi. Mimo, iż w 2011 r. zrealizowano tylko 5 wydarzeń nawiązujących swoją tematyką do mody i włókiennictwa, to były to wydarzenia o dużym znaczeniu promocyjnym dla miasta, rozpoznawalne na arenie krajowej i międzynarodowej. Do grupy tej należą zarówno wydarzenia o długich tradycjach tj. Międzynarodowy Konkurs dla Projektantów Ubioru Złota Nitka (I edycja – 1992 r.), jak i imprezy zupełnie nowe takie jak Fashion Philosophy Fashion Week Poland (I edycja – 2009 r.).

Dużo wątpliwości budzi również skuteczność działań promocyjnych realizowanych wydarzeń kulturalnych. Brakuje odpowiedniej gradacji tego, jakie wydarzenia należy promować w pierwszej kolejności, jakie w drugiej. W przypadku wielu wydarzeń o znaczeniu lokalnym czy regionalnym, zastrzeżenia budzi dobór grupy docelowych odbiorców, jak również brak przemyślanych działań promocyjnych, coskutkuje w wielu przypadkach brakiem publiczności. Widoczny jest także brak spójności pomiędzy tematyką wydarzeń, a dokumentami strategicznymi miasta.

Na podstawie zebranych materiałów można stwierdzić, że na realizację wydarzeń kulturalnych często przeznaczane są niskie środki finansowe, a ich organizatorzy w niewielkim stopniu wykorzystują przy ich organizacji środki zewnętrzne, w tym fundusze europejskie. Znacząco ogranicza to rozwój wydarzeń, a także zasięg działań promocyjnych.

Czynnikiem, który istotnie wpływa rozwój łódzkich wydarzeń kulturalnych, są również negatywne relacje, jakie występują na styku polityki i kultury. Doprowadziły one m.in. do przeniesienia najważniejszego łódzkiego festiwalu – Camerimage, do Bydgoszczy.



Strona | 76

Brak tego festiwalu w Łodzi był jednym z czynników decydujących o odrzuceniu kandydatury miasta do tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016.

W obecnych czasach miastotwórczy charakter funkcji kultury jest niezaprzeczalny. Wpływa ona na rozwój ekonomiczny poszczególnych ośrodków oraz zmianę ich wizerunku. Nie należy jednak zapominać, że kultura stanowi również ważny czynnik w rozwoju społecznym miast. To m.in. dzięki kulturze buduje się tożsamość, szacunek do tradycji czy też poczucie przynależności do danej wspólnoty. Niestety w przypadku Łodzi należy przyjąć, iż obecnie realizowane tu wydarzenia kulturalne, nie tworzą pozytywnego wizerunku miasta. Oferta kulturalna Łodzi, choć znacząco rozbudowana w ostatnim czasie i coraz lepiej dofinansowywana, nie jest jeszcze konkurencyjna na tle oferty innych dużych miast Polski.

8.3. Uczestnictwo reanimatorów dawnej historii w imprezach turystyki

kulturowej na przykładzie inscenizacji Bitwy pod Grunwaldem.

Niniejszy podrozdział powstał w całości na podstawie artykułu pt. „Uczestnictwo reanimatorów dawnej historii w imprezach turystyki kulturowej na przykładzie inscenizacji Bitwy pod Grunwaldem” autorstwa Małgorzaty Pstrockiej-Rak z Akademi Wychowania Fizycznego we Wrocławiu oraz Magdaleny Nowacińskiej z Ordo Militaris et Hospitalis Sancti Lazari Hierosolymitani Currie Oppeln opublikowanego w periodyku Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 4/2013 (kwiecień 2013). W związku z tym zrezygnowano z podawania przypisów w treści, a rysunki i tabele pochodzą bezpośrednio z materiału źródłowego.

Imprezy turystyczne, których celem jest odtwarzanie pewnych wydarzeń z przeszłości lub prezentacja życia codziennego z minionych epok, zdobywają w Polsce coraz większe grono zwolenników. Do jednych z najpopularniejszych tego typu wydarzeń w Polsce należy impreza Dni Grunwaldu, nazywana na ogół inscenizacją Bitwy pod Grunwaldem. Celem niniejszej pracy było zbadanie wybranych aspektów aktywności turystycznej uczestników aktywnych tej imprezy, związanych z ich pobytem na Polach Grunwaldzkich w 2011 roku. W zakresie zainteresowań badawczych leżały w szczególności następujące kwestie: profil uczestnika aktywnego inscenizacji, motywy uczestnictwa, doświadczenia reanimatorów związane z ich działalnością rekonstruktorską i wcześniejszym uczestnictwem w badanej inscenizacji, długość czasu pobytu na Polach Grunwaldu, środki transportu i infrastruktura turystyczna z jakiej korzystali, poniesione koszty. Postarano się także uzyskać opinię badanych na temat oceny całości imprezy oraz czynników kształtujących jej atrakcyjność.



Strona | 77

8.3.1. Turystyka żywej historii i odtwórstwo historyczne

Jedną z niekonwencjonalnych form podróży w czasie wolnym jest turystyka żywej historii, będąca odmianą turystyki historycznej i jako taka zaliczana do form powszechnej turystyki kulturowej. Aktywność w turystyce historyzującej (living history tourism) K. Buczkowska określa jako podróże, które służą pogłębianiu kontaktu turysty z historią z różnych obszarów kulturowych i różnych okresów czasowych. A. Mikos v. Rohrscheidt podkreśla, że uczestnictwo w takich imprezach może mieć zarówno charakter bierny (widz), jak i aktywny (odtwórca).

W ramach turystyki żywej historii funkcjonuje zjawisko odtwórstwa historycznego, zwanego w języku angielskim historical reenactment, będące: „zbiorem działań polegających na wizualnej prezentacji różnego rodzaju dziedzin życia człowieka w przeszłości [...] przez osoby przebrane w stroje i posługujące się przedmiotami nawiązującymi (replikami lub rzadziej rekonstrukcjami) do wybranej epoki, będące świadomymi odtwórcami”. Zainteresowani turystyką żywej historii mogą odwiedzać pola bitew, często decydujących w przeszłości o losach wielu krajów, uczestniczyć w jarmarkach miejskich, festynach historycznych, prezentacjach codziennego życia, obrzędów i zwyczajów, czy inscenizacjach batalistycznych.

Zarówno P.T. Kwiatkowski, jak i M. Bogacki uważają, że pojęcie odtwórstwa jest bliskie, ale niejednoznaczne z pojęciem rekonstrukcji historycznej, która powinna być używana tylko w odniesieniu do osób, które charakteryzują się najwyższym poziomem wiedzy na temat wybranego fragmentu przeszłości i odtwarzają przeszłość najwierniej jak to możliwe. Jednakże nie wszyscy badacze problemu podchodzą do tych pojęć w tak rygorystyczny sposób i używają ich często zamiennie, np. A. Mikos v. Rohrscheidt, K. Rojek czy E. Tomaszewska.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że wśród odtwórców historycznych krąży pojęcie „archeologia eksperymentalna”, która często mylnie pojmowana jest jednoznacznie z działaniami z zakresu odtwórstwa historycznego i rekonstrukcji historycznej. O ile odtwórstwo historyczne oraz działania rekonstrukcji artefaktów są ze sobą w pewnym stopniu spokrewnione, to archeologia eksperymentalna ma niewiele z nimi wspólnego. Archeologią eksperymentalną, zwaną też archeologią doświadczalną, zajmują się badacze, historycy, archeolodzy, czy przedstawiciele innych dyscyplin posługujący się wypracowanymi metodami naukowymi opartymi na różnych źródłach z przeszłości.

Podobna rzecz ma miejsce z określeniem „rekreacja historyczna”, która występuje m.in. w nazwie największego forum odtwórców historycznych w Polsce „FREHA. Forum Rekreacji Historycznych”. Termin ten, w myśl ujęć słownikowych, wskazuje, że ma się do czynienia z formą aktywności mającą na celu wypoczynek, wytchnienie. Tymczasem, w rozumieniu niektórych użytkowników forum, termin ten ma wywodzić się od łac. „re-creatio”, czyli „odtworzyć”. W rzeczywistości rekreacja to dobrowolnie wybrana przez człowieka forma działania w czasie wolnym, podejmowana poza obowiązkami



Strona | 78

zawodowymi i domowymi a służąca regeneracji („ponownemu tworzeniu – kreacji”) sił psychicznych i fizycznych człowieka (a nie historii).

Historia odtwarzania przeszłości sięga czasów starożytnego Rzymu, gdzie na specjalnie budowanych scenach i placach gladiatorzy przedstawiali przebieg najbardziej znanych ówcześnie bitew. W średniowieczu swoistym odtworzeniem przeszłości były misteria męki Pańskiej, jasełka i co najważniejsze, turnieje rycerskie. Doskonałym przykładem mogą tu być tzw. turnieje Okrągłego Stołu, które nawiązywały do literackiego cyklu o rycerzach króla Artura. Przez następne stulecia wielu władców organizowało inscenizacje własnych zwycięstw, osiągając przy tym propagandowe, polityczne i społeczne cele. W czasach nowożytnych, w okresie wojen napoleońskich, regularne wojskowe oddziały inscenizowały w Hyde Parku wielkie bitwy dla mieszkańców Londynu. W czasach, gdy nie istniało kino, tego typu wydarzenia najlepiej wpływały na wyobraźnię widzów. XVII-wieczna arystokracja sama chętnie nawiązywała do minionej przeszłości, często organizując bale, których tematami przewodnimi były dzieje minionych epok.

Z czasem odtwórstwo historyczne zaczęło odgrywać coraz większe znaczenie. Tendencje te można zauważyć w światowych muzeach, skansenach i parkach tematycznych. Początki współczesnego odtwórstwa muzealnego są związane z Europą Zachodnią, a za jego kolebkę uznaje się Anglię. Od lat 1950. tamtejsze rezydencje zaczęły żyć niejako życiem swoich twórców i założycieli, dzięki czemu udało im się zwiększyć atrakcyjność i przyciągnąć nowych odbiorców.

Początki odtwórstwa historycznego w Polsce sięgają początku XIX w., lecz o jego rozwoju można mówić dopiero od lat siedemdziesiątych XX w., kiedy Z. Kwiatkowski zorganizował pierwszy turniej rycerski w Golubiu-Dobrzyniu. Jednakże dopiero przemiany ustrojowe i społeczno-gospodarcze, które miały miejsce po 1989 roku, umożliwiły zintensyfikowanie tego rozwoju. Za taki przełomowy moment uważa się zorganizowanie pierwszej inscenizacji Bitwy pod Grunwaldem w 1998 roku, która wzmogła zainteresowanie Polaków uczestniczeniem w takich eventach i rozwojem turystyki żywej historii.

Współczesne odtwórstwo historyczne można podzielić na dwa nurty: inscenizacje bitew z przeszłości (combat reenacting) oraz prezentacje innych, bardzo różnych aspektów z życia człowieka w minionych epokach niezwiązanych z działaniami wojennymi (living history).

8.3.2. Reanimatorzy dawnej historii

Ta forma turystyki kulturowej nie miałaby jednakże miejsca, gdyby nie jej uczestnicy aktywni, zwani w literaturze przedmiotu reanimatorami dawnej historii, rekonstruktorami historycznymi, a nawet z języka angielskiego reenactorami. Ich środowisko w Polsce było przedmiotem badania kilku specjalistów z tego zakresu, m.in. P.T. Kwiatkowskiego, K. Rojek i wspomnianego już kilkukrotnie M. Bogackiego.



Strona | 79

Najbardziej aktualne i zakrojone na szeroką skalę badania uczestników ruchu historical reenactment w Polsce przeprowadził A. Mikos v. Rohrscheidt.

Zdaniem E. Tomaszewskiej rekonstruktor historyczny jest to osoba, która bez przymusu, czerpiąc zadowolenie, uczestniczy w odtwarzaniu przeszłości, zdobywając wiedzę i kompletując elementy wyposażenia właściwego dla ludzi wybranego wycinka historii. M. Bogacki uważa, że bycie odtwórcą wykracza poza moment uczestnictwa w imprezach organizowanych dla szerokiej publiczności, czy też zamkniętych o charakterze odtwórczym. Do tych działań potrzebna jest bowiem pogłębiona wiedza o danej epoce, a także niezbędny jest odpowiedni sprzęt i stroje.

Oczywiście poza odtwórcami podchodzącymi w sposób hobbystyczny do rekonstrukcji, można spotkać osoby, których aktywność przybiera charakter pracy zarobkowej. W Polsce jest to w zasadzie dość nieliczna grupa reenactorów, którą można podzielić na dwie kategorie: osoby odtwarzające dawne rzemiosła oraz rekonstruktorów związanych z odtwórstwem batalistycznym. Pierwsza grupa prowadzi sprzedaż różnorodnych replik i gadżetów, natomiast druga organizuje przeróżne komercyjne imprezy, w których scenariusz oparty jest na przeszłych dziejach. Ta druga grupa staje się „żywym walorem turystycznym”, bez którego turystyka historyzująca nie mogłaby istnieć.

Odtwórstwo historyczne w Polsce rozwija się intensywnie dopiero od kilkunastu lat, więc najczęściej omawianą działalnością zajmują się osoby młode. Według S. Markowskiego, grupy rekrutują się często wśród młodzieży szkolnej, studentów i rodziców wciąganych w obszar zamiłowań swoich dzieci. Potwierdzają to również badania A. Mikos v. Rohrscheidt, według których młodzież szkolna i akademicka stanowi ponad 60% polskich odtwórców.

Badacze problemu, jak np. M. Bogacki dokonują często klasyfikacji odtwórców historycznych w zależności od ich stopnia zaangażowania albo poziomu wierności rekonstruktorskiej.

Nieznana jest dokładnie polska skala ruchu historical reenactment. T. Jędrysiak i A. Mikos v. Rohrscheid szacują, że w Polsce funkcjonuje ponad 600 bractw rycerskich i grup rekonstruktorskich, które obejmują łącznie ok. 12,5 tys. osób.

Wśród rekonstruktorów największą popularnością cieszy się epoka średniowiecza (gdzie zamiłowanie późnym średniowieczem – XIV i XV w. – przeważa nad okresem wczesnośredniowiecznym – do XIII w.). Najmniejszą liczbę uczestników mają grupy odtwórców nowożytności i starożytności. Do podobnych wniosków doszedł także M. Bogacki. Na podstawie informacji dostępnych w Internecie, nielicznej prasy branżowej oraz obserwacji badaczy turystyki kulturowej, zanotował największe zainteresowanie epoką średniowiecza. Następne w kolejności znalazło się zaciekawienie ruchem odtwórstwa XX-wiecznego (zwłaszcza II wojny światowej), wojen napoleońskich, a na samym końcu okresu starożytnego i nowożytności.

Najczęstszymi formami zrzeszającymi uczestników ruchu historical reenactment w Polsce są grupy rekonstrukcji historycznej (GRH) oraz bractwa rycerskie, działające



Strona | 80

przy zamkach, muzeach, szkołach, ośrodkach kultury itp. Bractwa rycerskie bądź grupy rekonstrukcyjne mogą funkcjonować jako zarejestrowane w sensie prawnym stowarzyszenia lub jako grupy nieformalne, posiadające tylko wewnętrzne regulaminy, lub wcale nieustalające reguł funkcjonowania.

Jak już zostało pośrednio wspomniane, członkowie ruchu odtwarzają życie codzienne, kulturę, sztukę lub też specjalizują się w wybranych aspektach życia danej epoki. Każda grupa przybiera nazwę, która wyróżnia ją spośród innych tego typu zbiorowości. Można nią nawiązać do odtwarzanego kontekstu historycznego, ale bywa też swobodnym wytworem kreatywności uczestników np. Smocza Kompania. Jednak z reguły w swym nazewnictwie, jak i działalności, starają się odnieść do regionu, miasta czy miejsca, z którego pochodzą np. Opolskie Bractwo Rycerskie. Grupy rekonstrukcyjne wieków późniejszych (zwłaszcza XX w.) odnoszą się do nazw formacji, które odtwarzają np. GRH „Parasol”, rzadziej obiektów militarnych.

8.3.3. Inscenizacja Bitwy pod Grunwaldem

Do jednego z najlepiej rozwiniętych polskich produktów turystycznych związanych z turystyką żywej historii zaliczyć można inscenizację Bitwy pod Grunwaldem, która zyskała olbrzymie zainteresowanie i popularność dzięki znacznej liczbie uczestników odtwórstwa historycznego późnego średniowiecza w Polsce oraz odwoływaniu się do narodowego dziedzictwa.

Bitwa pod Grunwaldem rozegrała się 15 lipca 1410 roku między połączonymi siłami Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego a rycerstwem Zakonu Krzyżackiego. Była to bitwa zaliczana do najważniejszych wydarzeń w dziejach średniowiecznej Europy Środkowo-Wschodniej. Jej zwycięstwo miało tak ogromne znaczenie dla Polski, że już w 1411 roku, na polecenie króla polskiego, dzień 15 lipca został uznany jako oficjalne święto państwowe, pierwsze w naszych dziejach. W późniejszych czasach tradycja Grunwaldu w Polsce raz przygasała, innym razem odżywała, w zależności od panujących stosunków z Niemcami. Wielkie dzieła literatury i sztuki (np. powieść Krzyżacy H. Sienkiewicza czy obraz Bitwa pod Grunwaldem J. Matejki) utrwalały i przypominały (nie zawsze w pełni wiarygodny) zapis tej bitwy.

W okresie po II wojnie światowej na nowo odżyła tradycja grunwaldzka i organizowano szeroko zakrojone, masowe uroczystości, w których uczestniczyło wojsko, organizacje młodzieżowe, rzesze widzów z kraju i z państw zaprzyjaźnionych. Największe rozmiary przybrały obchody 550-tej rocznicy bitwy, przypadające w 1960 roku. Na Polach Grunwaldu wzniesiono okazały pomnik oraz widokowy amfiteatr z pomieszczeniami muzealnymi. Mniej więcej w tym samym czasie rozpoczęto badania wykopaliskowe, które dostarczyły wielu nowych informacji na temat bitwy.



Strona | 81

Jak już wcześniej wspomniano, pierwsza inscenizacja odbyła się w 1998 roku, kiedy to po raz kolejny na Pola Grunwaldu weszli rycerze – polscy, litewscy, ruscy, smoleńscy, ich sprzymierzeńcy oraz przeciwnicy – bracia Zakonu Najświętszej Maryi Panny w Jerozolimie Domu Niemieckiego (zwani potocznie Krzyżakami) ze sprzyjającym im europejskim rycerstwem.

Kilkudniowa impreza określana jako Dni Grunwaldu odbywa się od tego czasu co roku w sobotę poprzedzającą 15 lipca. Jej organizatorami są obecnie bractwa rycerskie, władze lokalne, drużyny harcerskie, Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku, ale pierwszymi inicjatorami byli rekonstruktorzy historyczni. W role rycerzy z Grunwaldu wcielają się członkowie bractw rycerskich z całego świata. Goszczono już rekonstruktorów z Niemiec, Włoch, Francji, Finlandii, Czech, Słowacji, Węgier, Rosji, Białorusi, Ukrainy, Litwy, a nawet Stanów Zjednoczonych. Niektórzy przyjeżdżają nawet dwa tygodnie przed inscenizacją, aby nie tylko walczyć, ale nawiązywać nowe znajomości i doskonalić się. Organizowane są manewry, pojedynki, turnieje, warsztaty poświęcone różnym zagadnieniom zarówno militarnym, jak i życia codziennego. Obok rycerzy na Polach Grunwaldu można podczas imprezy spotkać rzemieślników, którzy na przygotowanych kramach sprzedają zbroje rycerskie, miecze, naczynia, czy odzież z epoki. Ze zbrojnymi także podążały kobiety i nie inaczej rzecz ma się podczas rekonstrukcji. Ubrane w białe giezła i kolorowe sukienki białogłowy zaopatrują siebie oraz swoje bractwo w odzież z epoki, kupują sukna, biżuterię, buty i mieszki, w których dziś mieszczą się często telefony komórkowe. W czasie walk dopingują swych wybranków, zaopatrują drużyny w napoje, a podczas inscenizacji stanowią przedmiot porwania i podziwiania.

Grupy rekonstrukcji wymieniają się pomysłami na gry i zabawy w stylu średniowiecznym, którymi będą mogli pochwalić się w czasie organizacji festynów z epoki. Imprezy kulturalne i inscenizacje są ważne dla ruchu rycerskiego: pokazują rekonstruktorów w działaniu, stanowią okazje do spotkań, sprzyjają jego popularyzacji i przyciągają sympatyków ruchu. W 2002 roku zbudowano kilka obozów, w których mieszkało 2500 członków licznych bractw. W inscenizacji bitwy wzięło udział 1000 osób. W 2005 roku przyjechało 3200 osób, a udział w inscenizacji wzięło 1400. W roku 2006 aktywnych uczestników inscenizacji było już 1500. W kolejnych latach liczby te nadal wzrastały, w 600-letnią rocznicę bitwy w imprezie brało udział ponad 2000 rekonstruktorów oraz ok. 150000 widzów. Liczby te świadczą o stałym wzroście zainteresowania zarówno odtwórstwem historycznym, jak i legendą grunwaldzką.

Sama inscenizacja bitwy rozpoczyna się od mszy świętej, następnie czytany jest apel grunwaldzki, a w dalszej kolejności zaczyna się bitwa, która w 2011 roku miała miejsce o godzinie 16. Wojska stają naprzeciw siebie i publiczności, a w tle słychać wybrane fragmenty Krzyżaków H. Sienkiewicza. Uczestnicy aktywni pokazują widzom na czym polegały przygotowania do bitwy i jakich technik wojennych używano. Dopiero wtedy rozpoczyna się prawdziwy atak: walki poszczególnych chorągwi, pojedynki rycerzy. Na ustalony znak uwaga skupia się na osobie Wielkiego Mistrza. Gdy pada Ulrich von Jungingen, kończy się batalia, która nie trwa jak w średniowieczu około siedmiu godzin,



Strona | 82

a zaledwie godzinę, powstają wszyscy walczący i zapraszają widzów na przyszłoroczną inscenizację.

Oprócz inscenizacji samej bitwy, podczas Dni Grunwaldu ma miejsce wiele innych wydarzeń, np. w 2011 roku bitwę poprzedził wystrzał z bombardy z udziałem ministra obrony narodowej – Bogdana Klicha. Program imprezy w badanym roku obejmował także liczne turnieje (np. Turniej Bojowy Miecza Krótkiego, Turniej Bardów czy Turniej Łuczniczy), gry i zabawy rycerskie (np. Międzynarodowy Turniej Piłki Średniowiecznej Grundial 2011), średniowieczny jarmark, występy zespołów (np. koncert muzyki dawnej), uroczystą sesję rady gminy, mszę świętą, apel grunwaldzki na Wzgórzu Pomnikowym, wręczenie drużynom harcerskim tytułów i odznak oraz wiele innych zdarzeń..

8.3.4. Metody badań

Podstawową metodą badań był sondaż diagnostyczny, połączony z wykorzystaniem techniki ankiety, przeprowadzony na Polach Grunwaldzkich w dniach 11-17 lipca 2011 roku. Posłużono się doborem losowym prostym. Populację generalną stanowiły osoby obojga płci, które brały czynny udział jako rekonstruktorzy historyczni podczas imprezy Dni Grunwaldu 2011, często nazywanej inscenizacją Bitwy pod Grunwaldem. Formularz ankiety zawierał zarówno pytania zamknięte, jak i otwarte oraz półotwarte (z opcjami wyboru odpowiedzi oraz możliwością podania własnej); wypełniany był w obecności jednej z autorek. Na potrzeby niniejszego artykułu zostaną zaprezentowane wyniki badań dotyczące dziewiętnastu pytań z anonimowej ankiety (wraz z cechami społeczno-demograficznymi respondentów).

W sumie zebrano 129 ankiet, po weryfikacji przyjęto 120. Odrzucono 9 ankiet ze względu na nieczytelne lub niepełne (w dużym stopniu) ich wypełnienie.

8.3.5. Wyniki badań

Wśród 120 rekonstruktorów historycznych, którzy zgodzili się wziąć udział w badaniach, 65% stanowili mężczyźni. Badania A. Mikos v. Rohrscheidt, prowadzone na polskich odtwórcach okresów do końca XVIII w., pokazują, że odsetek mężczyzn działających w polskim ruchu historical reenactment jest nawet wyższy i sięga 78%. Jedną z przyczyn tak dużego odsetka kobiet (35%) wśród rekonstruktorów podczas imprezy Dni Grunwaldu 2011 może być nie tylko odgrywanie przez nie ról niewiast podczas towarzyszących samej inscenizacji wydarzeń, ale także, jak podaje M. Bogacki, udział w inscenizacjach kobiet odtwarzających żołnierzy, „co przecież w oryginalnej rzeczywistości nie miało prawa bytu”.

Wśród badanych dominowały osoby młode w wieku 18-25 lat (47,5%) oraz 26-33 (27,5%) stanowiące łącznie trzy czwarte badanej populacji (ryc. 1). Na bardzo duży



Strona | 83

odsetek osób w wieku poniżej 30 roku życia, zaangażowanych w odtwórstwo historyczne, wskazują również wspomniane powyżej badania A. Mikos v. Rohrscheidt.

Zdecydowana większość ankietowanych (78%) określiła swój stan cywilny jako wolny. W stanie małżeńskim żyje 24 respondentów (20%). Taki podział jest prawdopodobnie podyktowany dominującym młodym wiekiem wśród badanych.

Analizując odpowiedzi na pytanie związane z wykonywanym zawodem można stwierdzić, że ponad jedna trzecia respondentów to studenci (37,5%), co jest wynikiem bardzo podobnym do rezultatów badań A. Mikos v. Rohrscheidt. Jedna czwarta badanych zadeklarowała wykonywanie pracy umysłowej, podobna liczba ankietowanych – pracy fizycznej. Tylko 5 osób określiło brak jakiejkolwiek aktywności zawodowej czy edukacyjnej. Pozostali badani nie odpowiedzieli na to pytanie.

Tabela 1. przedstawia dane na temat pochodzenia badanych rekonstruktorów. Najwięcej respondentów pochodziło z województw: mazowieckiego (24,2%), dolnośląskiego (19,2%) i śląskiego 15%. Wśród badanych nie było ani jednej osoby z województw: lubuskiego, świętokrzyskiego czy wielkopolskiego.



Strona | 84

Reanimatorów zapytano również o wielkość miesięcznego dochodu netto przypadającego na jednego członka rodziny. Jak wynika z ryciny 2. tylko niecałe 6% nie zgodziło się na udzielenie odpowiedzi na to pytanie. Wśród pozostałych uczestników badania (113 osób) dominują respondenci, którzy zadeklarowali, że ich dochody oscylują w granicach 1000-2000 zł na 1 osobę w gospodarstwie domowym (40,5%). Dużą grupę (27,5%) stanowią również ci, których dochody wynoszą poniżej 1000 zł na jednego członka rodziny. Warto zauważyć, że wśród badanych kobiety deklarowały na ogół niższe dochody (ryc. 2).

Aby uzyskać pełny profil uczestników ruchu historical reenactment zbadano również pewne aspekty związane z ich preferencjami i doświadczeniami dotyczącymi ich udziału w imprezach turystyki kulturowej „żywej historii” okresu późnego średniowiecza.



Strona | 85

Rekonstruktorów poproszono o wskazanie maksymalnie 3 preferowanych przez nich form odtwórstwa historycznego. Badanych najbardziej interesują turnieje rycerskie i pokazy walk (76%), a także inscenizacje bitew (52%). Najmniej, bo 19 głosów (16%) otrzymały pokazy dawnych rzemiosł. Taki układ odpowiedzi był charakterystyczny przede wszystkim dla mężczyzn. Wśród kobiet inscenizacje bitew cieszą się taką samą popularnością, jak pokazy życia obozowego, jarmarki średniowieczne oraz pokazy tańców dawnych (ryc. 3). Jedenastu respondentów skorzystało z możliwości udzielenia własnej, swobodnej wypowiedzi przy tym pytaniu. Wśród nich, aż 8 osób preferuje tzw. zmagania bohurtowe (mêlée) – siłowe, nieudawane, drużynowe turnieje rycerskie.

Badania A. Mikos v. Rohrscheidt wskazują, że odsetek polskich grup rekonstrukcyjnych o wyraźnym profilu militarnym to zaledwie 34%, podczas gdy w niniejszej pracy respondenci preferują właśnie takie formy (turnieje rycerskie, inscenizacje bitew) w bardzo dużym stopniu (średnio 60%). Tak wysoki wynik preferencji militarnych w odtwórstwie historycznym może być wynikiem przeprowadzania badań podczas specyficznej imprezy (Dni Grunwaldu). Ponadto odsetek form związanych z odtwórstwem życia codziennego jest również wysoki (szczególnie wśród badanych kobiet) i wynosi średnio 20-30% .

Prawie dwie trzecie badanych mężczyzn i prawie połowa kobiet uczestniczy w imprezach turystyki kulturowej żywej historii (z XIV-XV w.) częściej niż raz w roku. Tylko 12% zadeklarowało, że udział w inscenizacji Bitwy pod Grunwaldem w 2011 roku to ich pierwsza tego typu impreza. Podobna, nieduża liczba osób (10%) ma również skromne doświadczenie w uczestnictwie ruchu historical reenactment okresu późnego średniowiecza, gdyż wcześniej tylko 1 raz brało udział w tego typu przedsięwzięciu jako rekonstruktor (ryc. 4).



Strona | 86

Wśród rekonstruktorów, którzy zadeklarowali wcześniejsze uczestnictwo w odtwórstwie historycznym okresu późnego średniowiecza, prawie 27% brało udział w imprezach poza granicami Polski. Jako miejsca organizacji eventów wymieniano głównie miejscowości położone w krajach sąsiednich, m.in. Chocim na Ukrainie – 11 osób, Ingolstadt w Niemczech – 5 osób oraz Troki na Litwie – 4 osoby (ryc. 5).

Zbadano również kwestię wcześniejszego uczestnictwa rekonstruktorów w inscenizacji Bitwy pod Grunwaldem. Nieco ponad dwie trzecie wszystkich badanych brało już udział w tej imprezie. Ten odsetek wśród samych mężczyzn jest nawet jeszcze wyższy – sięga bowiem aż 74%. Szesnastu respondentów (19,5%) uczestniczyło wcześniej tylko 1 raz. Taka sama liczba zadeklarowała dwukrotne wcześniejsze uczestnictwo. Tylko pięciu respondentów brało udział we wcześniejszych inscenizacjach 10 razy i częściej (ryc. 6).



Strona | 87

Tak duży odsetek osób uczestniczących po raz pierwszy aktywnie w inscenizacji Bitwy pod Grunwaldem, może być wynikiem konieczności odpowiedniego przygotowania się do tej prestiżowej imprezy, zarówno pod względem merytorycznym, jak i finansowym, technicznym oraz organizacyjnym.

W wyjeździe na Pola Grunwaldu rekonstruktorom towarzyszyli na ogół inni członkowie bractwa lub grupy rekonstruktorskiej (45%). Odsetek ten w przypadku samych mężczyzn był o ok. 10% wyższy (ryc. 7). Aż jedna trzecia kobiet zadeklarowała przyjazd w towarzystwie partnerów/mężów (27%), bądź przyjaciół (26%).



Strona | 88



Strona | 89

Pytanie o motywy uczestnictwa w Dniach Grunwaldu 2011 autorki sformułowały jako pytanie wielokrotnego wyboru, półotwarte. Wśród ponad 450 odpowiedzi najczęstszymi motywami przyjazdu były: chęć spotkania się ze znajomymi (61%) oraz przeżycie przygody (58%). Kolejne przyczyny uczestnictwa dotyczyły możliwości nawiązania nowych znajomości wśród rekonstruktorów (49%) oraz zamiłowanie do odtwórstwa (47%). Tylko dla nieco powyżej jednej czwartej respondentów ważny był prestiż imprezy oraz możliwość nabycia strojów, uzbrojenia i sprzętów (ryc. 8), które jak podaje P. Ratkowska częściej się jednak zamawia na wymiar, niż kupuje gotowe.

Znaczenie możliwości nawiązania nowych znajomości podczas imprez takich jak Dni Grunwaldu podkreśla w swoich badaniach S. Markowski. Pisze on, że ten motyw uczestnictwa jest istotny dla nowo powstałych grup rekonstrukcyjnych. Mogą oni wtedy zdobyć więcej wiedzy i doświadczenia, które pomoże im „przetrwać tzw. mroczny okres trudnych początków”. Zamiłowanie do odtwórstwa, a co za tym idzie ciągłe doskonalenie się w rekonstrukcji, jest istotne także dla grup z większym stażem.

Dla większości respondentów pobyt na Polach Grunwaldu w lipcu 2011 roku trwał minimum 3 dni (81%). Prawie 60% zdecydowało się jednak uczestniczyć 6 dni i dłużej (ryc. 9). Co piąta kobieta zdecydowała się na pobyt jednodniowy, podczas gdy wśród mężczyzn był to co dziesiąty ankietowany.

Ponad dwie trzecie respondentów jako środek transportu do miejsca imprezy turystycznej wybrała samochód. Związane jest to z wygodą podróżujących, którzy zabierają ze sobą wszystkie zrekonstruowane przedmioty codziennego użytku, np. łóżko, kufry (ryc. 10). Zaskakujące okazały się inne odpowiedzi, jak na przykład: pieszo, rowerem, konno; były to jednakże pojedyncze osoby (4), które dotarły na Pola



Strona | 90

Grunwaldu w ten sposób. Prawie połowa badanych wskazała, że koszty transportu w obie strony nie przekroczyły 100 zł. Tylko co dwunasty respondent wydał na transport ponad 200 zł (tab. 2).

Badani mieli także możliwość wypowiedzenia się na temat, czy doświadczyli jakichkolwiek trudności związanych z transportem. Aż cztery piąte rekonstruktorów odpowiedziało negatywnie na to pytanie. Wśród tych, którzy napotkali pewne problemy, były to na ogół: wysokie koszty i długi czas przejazdu, znalazło się 6 osób. Pozostali narzekali na awarie wybranych przez nich środków transportu i związane z tym opóźnienia oraz słabe oznaczenia przy wjeździe na Pola Grunwaldu.

Wszyscy badani reanimatorzy wybrali noclegi w zrekonstruowanych namiotach historycznych, rozstawionych na terenie tzw. obozu rycerskiego. Co ciekawe, na pytanie o poniesione koszty, co dziesiąty respondent zadeklarował, że wydał od 100 do 200 zł na zakwaterowanie. 70% badanych wskazało, że koszty na ten cel nie przekroczyły 100 zł. Koszty wyżywienia były na ogół niewiele wyższe: trzy czwarte badanych nie przekroczyło sumy 200 zł podczas całego pobytu (tab. 2).

Najwyższe koszty rekonstruktorzy ponieśli na przygotowanie odpowiednich strojów i uzbrojenia. Tylko jedna piąta badanych zaznaczyła, że nie przekroczyła kwoty 100 zł na ten cel. Prawie co trzeci respondent przeznaczył jednak na rekonstrukcję strojów i uzbrojenia (wykorzystanego podczas Dni Grunwaldu 2011) sumę ponad 500 zł: w tym aż 15 osób ze 120 badanych przekroczyło sumę ponad 1000 zł (tab. 2). Co piąty respondent nie zdecydował się jednak udzielić odpowiedzi w tej kwestii. Fakt wydatkowania dużych środków finansowych na zrekonstruowanie sprzętów, strojów i uzbrojenia potwierdzają obserwacje M. Bogackiego. Uważa on ponadto, że te duże koszty mogą być przyczyną zbyt częstego uczestniczenia przez odtwórców w



Strona | 91

komercyjnych imprezach z elementami odtwórstwa, co przekłada się niestety na obniżenie ich poziomu.

W końcowej części badania zadano respondentom pytania dotyczące oceny Dni Grunwaldu 2011, jako imprezy odtwórstwa historycznego z okresu późnego średniowiecza. Aż 90% rekonstruktorów oceniło imprezę wysoko (49%) lub bardzo wysoko (42%). Na uwagę zasługuje fakt, że wyższe oceny stawiały kobiety (ryc. 11). Zróżnicowane są jednakże opinie dotyczące elementów decydujących o atrakcyjności tej imprezy (ryc. 12). Badani rekonstruktorzy mogli udzielić maksymalnie 3 odpowiedzi. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni za najbardziej atrakcyjny element całej imprezy uważali obozowisko średniowieczne (72%). Wpływ na wysokie oceny inscenizacji ma również, zdaniem badanych, duża liczba uczestników (także z innych krajów). Co druga kobieta i co trzeci mężczyzna docenili także wysoką (w skali ogólnokrajowej) rangę imprezy. Dla ponad 40% kobiet znaczący wpływ na atrakcyjność inscenizacji mają również bogate oferty kramów rzemieślniczych. Tylko co szósty mężczyzna docenił ten aspekt imprezy.



Strona | 92

8.3.6. Podsumowanie

Aktywni uczestnicy inscenizacji Bitwy pod Grunwaldem to zarówno mężczyźni, jak i kobiety; na ogół ludzie młodzi, stanu wolnego, często o niedużych dochodach,



Strona | 93

pochodzący z różnych regionów Polski. Ich zaangażowanie w odtwórstwo historyczne jest tak duże, że zgadzają się na ponoszenie względnie wysokich dla nich kosztów związanych z rekonstrukcją strojów, uzbrojenia i charakterystycznych dla odtwarzanej epoki sprzętów. Mężczyzn pasjonują głównie militarne formy odtwórstwa, takie jak turnieje rycerskie i inscenizacje bitew. Kobiety mają podobne preferencje, jednakże niewiele mniej istotne są dla nich także formy związane z rekonstrukcją życia codziennego i sztuki minionych czasów, jak np. jarmarku średniowiecznego czy pokazów tańców dawnych. Prawdopodobnie z racji niedużych dochodów, nie często reanimatorzy dawnej historii spod Grunwaldu uczestniczą w rekonstrukcji wydarzeń historycznych poza granicami Polski. Dla tych, którzy decydują się na takie wyjazdy, są to głównie imprezy organizowane w krajach ościennych. Starają się jednakże zrekompensować to podczas imprez krajowych. Ponad połowa badanych rekonstruktorów uczestniczy w nich częściej niż raz w roku.

Większość uczestników aktywnych bierze udział w badanej imprezie po raz kolejny. Na Pola Grunwaldzkie rekonstruktorzy przyjeżdżają z różnych powodów. Obok możliwości przeżycia przygody, przyciąga ich głównie pasja do odtwórstwa, możliwość pogłębiania wiedzy i wymiany doświadczeń zarówno z nowopoznanymi, jak i starymi druhami zmagań z poprzednich lat. Dla wielu reanimatorów bardzo istotny jest także wielki prestiż tej imprezy w Polsce. Uczestnictwo w Dniach Grunwaldu stwarza także możliwość zakupu, bądź zamówienia strojów i uzbrojenia, co dla ponad jednej czwartej odtwórców jest niezwykle ważne. Kwestia wygrania turnieju, bądź uzyskania pochwały za wierność rekonstrukcji stroju, zdaje się mieć dla większości drugorzędne znaczenie.

Pobyt większości reanimatorów na Polach Grunwaldu zaliczyć można do wyjazdów turystycznych długoterminowych – ok. 60% z nich spędza tam prawie tydzień. Mężczyźni przyjeżdżają na ogół ze swoją grupą rekonstruktorską (lub bractwem rycerskim), a także z przyjaciółmi. Kobiety pewniej się czują, gdy towarzyszą im w tych wyjazdach nie tylko przyjaciele czy członkowie GRH, ale także ich partnerzy życiowi.

Choć położenie Pól Grunwaldzkich względem kraju zaliczyć można do peryferyjnych, to podczas podróży rekonstruktorzy zabierający ze sobą cały niezbędny, a jednocześnie ogromny ekwipunek i na ogół nie doznają większych problemów z transportem. Preferowanym środkiem transportu jest dla większości ich własny samochód. Noclegi mają miejsce w zrekonstruowanych namiotach historycznych. Z tego też względu koszty zakwaterowania są niewielkie – dla 70% reanimatorów wynoszą do 100 zł za cały pobyt. Niewiele wyższe są koszty wyżywienia.

Ze względu na świetnie przygotowane obozowisko średniowieczne, dużą liczbę uczestników aktywnych (także z innych krajów), bogatą ofertę kramów rzemieślniczych, a także dbałość o wierność historyczną, impreza Dni Grunwaldu oceniana jest przez jej rekonstruktorów wysoko i bardzo wysoko. Nie bez wpływu na tę ocenę pozostaje fakt znaczącej rangi tej imprezy o ogólnokrajowym zasięgu, która dzięki aktywnemu udziałowi rekonstruktorów, co roku, daje możliwość poznania wycinka historii Polski wielu tysiącom rodaków.



Strona | 94

8.4. Święta ulic toruńskiego Starego Miasta – nowa forma promocji

dziedzictwa kulturowego w turystyce miejskiej.

Niniejszy podrozdział powstał w całości na podstawie artykułu pt. „Święta ulic toruńskiego Starego Miasta – nowa forma promocji dziedzictwa kulturowego w turystyce miejskiej” autorstwa Pauliny Tomczykowskiej z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika opublikowanego w periodyku Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 5/2014 (maj 2014). W związku z tym zrezygnowano z podawania przypisów w treści, a rysunki i tabele pochodzą bezpośrednio z materiału źródłowego.

Coraz popularniejszymi wydarzeniami w przestrzeni miejskiej stają się tak zwane święta ulic. Pomysłodawcami idei są osoby interesujące się lokalną historią i kulturą, przedsiębiorcy, którym zależy na ożywieniu gospodarczym miejsc prowadzenia działalności, lokalne agencje kulturalne, stowarzyszenia oraz fundacje mające na celu integrację mieszkańców i promocję turystyczną. Święta ulic to wydarzenia niezwykle ciekawe, dynamicznie rozwijające się w ciągu ostatnich kilku lat. Uczestnicząc w nich, turysta może zwiedzić zakamarki miasta, które do tej pory położone były poza głównymi turystycznymi trasami miejskimi. Dzięki takim eventom ma on sposobność poznania tożsamości miejsca, smaków, zapachów, które się z nim kojarzą. Towarzyszące świętom ulic koncerty, degustacje, inscenizacje żywej historii, happeningi sprawiają, że turysta doświadcza tego, co najbardziej dla nich charakterystyczne.

Potencjał turystyczny tkwi w każdym zakątku toruńskiego Starego Miasta, a wydarzenia, którym poświęcono niniejszy artykuł są tego potwierdzeniem. Zasadniczym celem pracy jest pokazanie w jaki sposób na wybranych ulicach toruńskiego zespołu staromiejskiego promuje się ich dziedzictwo kulturowe. Ze względu na brak opracowań literaturowych analiza została oparta w większości na materiale źródłowym dostępnym w Internecie oraz osobistych doświadczeniach autorki. Zebrany materiał może stanowić punkt wyjścia do porównań oraz inspirację dla organizatorów podobnych imprez w innych miastach. Tło rozważań stanowiła charakterystyka wybranych ulic polskich miast, które bez wątpienia można określić mianem symbolicznych. Wykazano, że na tych, czasami niewielkich, skrawkach przestrzeni nagromadzona jest duża część dziedzictwa materialnego miast. Ulice te stanowią esencję kulturalną danego ośrodka i dzięki swej wyjątkowości są celem podróży turystów, którzy mając niewiele czasu na zwiedzanie, chcą zakosztować atmosfery miasta w pigułce. Są również obiektem zainteresowania samych mieszkańców, którzy coraz częściej stają się turystami na własnym, miejskim terytorium.



Strona | 95

8.4.1. Ulice – symbole polskich miast

Słowo „ulica” wywołuje liczne skojarzenia. M. Gołka podaje czym, w jego rozumieniu, są współczesne arterie i jakie rodzą konotacje. Po pierwsze – ulica jest formą przestrzenną umożliwiającą komunikację, po drugie – formą oprawy urbanistyczno-architektonicznej danego ośrodka, miejscem ekspozycji budowli, małej architektury i szaty informacyjnej, po trzecie – jednym ze sposobów lokowania instytucji handlowych, administracyjnych i kulturowych, po czwarte ulica – pewną formą życia społecznego. Jest czymś odmiennym od życia instytucjonalnego i rodzinnego. Jest swoistym połączeniem swobody i reguł, prawdy i fałszu, przygodności i konieczności. Każdy z tych aspektów przyjmuje różne oblicza w zależności od epoki, w której powstawało miasto, funkcji, jaką pełniło, od historycznych przeobrażeń oraz od miejsca, które dana arteria zajmuje w strukturze przestrzennej miasta.

Istnieją ulice, które jednoznacznie kojarzą się z danym miastem. W Nowym Jorku jest to Broadway, najdłuższa arteria świata, przy której położone są najsłynniejsze teatry, liczne kawiarnie, galerie i luksusowe sklepy. Bezsprzeczne skojarzenia z tym miastem budzi również Wall Street – mekka graczy giełdowych. Paryż, obok wieży Eiffla słynie z Pól Elizejskich, gdzie co roku obchodzona jest rocznica zburzenia Bastylii i gdzie kończy się światowej sławny wyścig kolarski Tour de France. Bulwar Zachodzącego Słońca to reprezentacyjna ulica w Hollywood, dzielnicy Los Angeles. Przy niej położone są najokazalsze rezydencje gwiazd filmowych, a szansa spotkania ulubionego aktora przyciąga na nią rzesze odwiedzających. Tokijskie skrzyżowanie Shibuya, zaliczane do najruchliwszych ciągów komunikacyjnych świata, wywołuje w turystach niesamowite uczucie pędu. Jego przeciwieństwem jest cicha i urokliwa Złota Uliczka na praskich Hradczanach. Przyciąga niezwykłym klimatem i aurą tajemniczości. To senna, maleńka ulica, która sprawia wrażenie, że czas się w niej zatrzymał.

Również w Polsce można odnaleźć ulice, które stanowią symbol miasta, w którym się znajdują. Ich wyjątkowość wynika z wielu różnych przyczyn, które warto przeanalizować. Jedną z najpopularniejszych w kraju ulic jest łódzka Piotrkowska (fot. 1). Jej historia jest zwierciadłem rozwoju dziewiętnastowiecznej Łodzi oraz całej aglomeracji łódzkiej. Przebieg arterii pokrywa się z historycznym Traktem Piotrkowskim wiodącym z Piotrkowa Trybunalskiego do Łęczycy przez Zgierz. Ulica Piotrkowska, zwana też przez mieszkańców „Pietryną”, stanowi jedną z głównych atrakcji turystycznych tego miasta. Kreatorami jej wizerunku byli bogaci właściciele fabryk, którzy w czasie wielkokapitalistycznego rozwoju ośrodka zaczęli zastępować drewniane budownictwo wielkimi murowanymi willami. Ulica Piotrkowska stanowi „kręgosłup” miasta, jest przykładem klasycystycznego planowania urbanistycznego i najmocniejszym atutem układu przestrzennego Łodzi. Poza wyjątkową architekturą tej głównej osi miasta do jej osobliwości zaliczyć należy również Aleję Gwiazd i Galerię Wielkich Łodzian. Inicjatorem pomysłu stworzenia Alei były Jan Machulski. W 1998 roku wmurowano pierwszą z gwiazd dedykowaną Andrzejowi Sewerynowi. Na początku 2014 roku swoją gwiazdę w Alei posiadało ponad sześćdziesiąt osób związanych ze światem kultury, zwłaszcza filmu, teatru i muzyki. Galeria Wielkich Łodzian zainicjowana została z kolei w 1999 roku przez Marcela Szytenchelma, jako



Strona | 96

zespół plenerowych rzeźb upamiętniających sylwetki sławnych łodzian. Część z nich zaprojektowana została tak, by pomnik osobistości znajdował się nie na cokole, lecz na ławce. Zamysłem autora było umożliwienie podziwiającym sfotografowania się obok postaci. Ulica Piotrkowska mimo wielu przemian funkcjonalnych, które zachodziły na przestrzeni dziejów, nadal pozostaje wizytówką i symbolem miasta, jego główną osią i sercem. Do końca roku 2014 ma zakończyć się jej remont, dzięki któremu poszerzeniu ulec ma przestrzeń przeznaczona dla spacerujących. Rewitalizacji poddawane są również zabytkowe kamienice, wzbogacana i urozmaicana jest mała architektura. Wszystkie te zabiegi mają na celu utrzymanie rangi ulicy jako handlowego symbolu miasta, co w dobie silnej konkurencji z galeriami handlowymi wymaga wielkiego nakładu pracy.

We Wrocławiu charakterystyczną arterią jest ulica Świdnicka, powstała w czasie średniowiecznego lokowania miasta. Od samego początku uważana jest za pryncypialną drogę stolicy Dolnego Śląska. W średniowieczu przebiegała tędy droga z Pomorza i Wielkopolski na Śląsk, do Świdnicy. B. Maciejewska w przewodniku swojego autorstwa pisze: „Kto chce poznać Wrocław i poczuć jak bije puls miasta, musi przyjść na Świdnicką”. Trakt składa się z trzech odcinków: północnego – najstarszego (zamkniętego dla ruchu kołowego), środkowego i południowego. Ich powstawanie odpowiada fazom historycznego rozwoju miasta. Swój ostateczny kształt ulica zyskała w latach dwudziestych XX wieku. Obecna wyjątkowość ulicy polega między innymi na tym, że skupione są przy niej ważne obiekty handlu i dziedzictwa kulturowego, które reprezentują style architektoniczne różnych epok. Do najokazalszych budynków należą między innymi dawny Teatr Miejski, w którym dziś znajduje się opera, gotycki kościół pod wezwaniem Ducha Świętego oraz gotycka świątynia pod wezwaniem świętych Stanisława, Wacława i Doroty. Przy ulicy Świdnickiej swoje idee realizowali najsłynniejsi architekci, czego dowodem są kamienice Sachsów i dawny dom towarowy Schottändera. Atrakcyjność traktu wynika z jego silnego zróżnicowania morfologicznego, architektonicznego i fizjonomicznego. Ulica ta, w opinii R. Kozieła i B. Miszewskiej, pełni również funkcje ekstraordynaryjne, ze względu na charakter organizowanych przy niej wydarzeń, co dodatkowo podkreśla jej unikatowość. Przy niej odbywały się happeningi Pomarańczowej Rewolucji, wiece młodzieżowe, wystąpienia partyjne itp. W opinii U. Kozioł ulica Świdnicka stanowi swoisty tygiel folklorystyczny, miejsce integracji różnej maści artystów, grajków, drobnych sprzedawców i rzemieślników.

Przez centrum Poznania przebiega ulica, która wyróżnia się spośród innych nietypową, odbiegającą od zwyczajów językowych, nazwą. Ulica Święty Marcin (nie Świętego Marcina) wzięła się od nazwy osady powstałej przy kościele pod tym samym wezwaniem. Pierwszy raz była wzmiankowana w dokumentach już w połowie XIII wieku, ale do miasta została włączona dopiero pod koniec XVIII stulecia. Od początków XIX wieku ulica stanowiła główną arterię tętniącego życiem i rozwijającego się ośrodka. Trakt nabrał wówczas reprezentacyjnego charakteru i prestiżu. Stanowił wizytówkę Poznania, szlak pomników i zabytków, swoją historią sięgających średniowiecza. Osobliwością ulicy Święty Marcin są podwórka przynależne do położonych przy niej kamienic. M. Szymaniak podaje, że niemal do końca XIX wieku Poznań okalały mury



Strona | 97

twierdzy, co wymagało stosowania niecodziennych rozwiązań urbanistycznych w mieście. Podwórza kształtowano wówczas tak, by przypominały uliczki odchodzące od głównej arterii, a oficynom nadawano ciekawe architektonicznie formy. Przy tej ulicy można byłoby stworzyć niepowtarzalny turystyczny szlak miejski wzorem szlaku turystycznego podwórek przy ulicy Piotrkowskiej w Łodzi zaproponowanego przez J. Orzechowską.

Ulica Święty Marcin, kiedyś kojarzona z wielkomiejskim, życiem i luksusem, dziś niestety wymaga rewitalizacji. Podczas II wojny światowej trakt uległ silnym zniszczeniom, co dało pretekst powojennym planistom miejskim do odbudowania go w stylu modernistycznym. Powstały ciąg przeszklonych wieżowców „Alfa” całkowicie zaburzył i zatarł dawne piękno ulicy. Od ponad dwudziestu lat o dawnej świetności ulicy przypomina jej święto, które corocznie, jedenastego listopada, łączone jest z hucznymi obchodami imienin Świętego Marcina. Punktem kulminacyjnym święta jest korowód świętomarciński, po którym patron ulicy odbiera klucze do miasta z rąk prezydenta Poznania. Ważny element obchodów stanowi również wystawa w Zamku Cesarskim poświęcona historii tej części miasta.

W stolicy Wielkopolski znajduje się również jedna z najbardziej znanych ulic handlowych w Polsce – ulica Półwiejska. Znaczące zmiany jakie zaszły na niej w ostatnich latach, sprawiły, że jest ona kojarzona już nie tylko przez mieszkańców Poznania. Ulica od początków swojego istnienia stanowiła ważną przestrzeń handlową w mieście. Okresem prawdziwej prosperity był dla niej przełom XIX i XX wieku, kiedy to w zabytkowych kamienicach swoją działalność prowadzili bogaci kupcy i renomowani rzemieślnicy. Rozwój ulicy Półwiejskiej uległ zahamowaniu wraz z wybuchem II wojny światowej oraz na skutek niekorzystnych decyzji politycznych podejmowanych wczasach Polski Ludowej. W okresie transformacji, który rozpoczął po roku 1989, ulicy rozpoczęto przywracać dawny blask. O zabytkowe kamienice zaczęli troszczyć się potomkowie ich dawnych właścicieli. Z ich inicjatywy, przy pomocy władz miasta, przystąpiono do architektonicznej odnowy oblicza ulicy Półwiejskiej. Drogę zamieniono w deptak, co również przyczyniło się do przywrócenia jej dawnego „handlowego” ducha.

Przy ulicy Półwiejskiej znajduje się również jedna z najładniejszych galerii handlowo-usługowych Europy – Stary Browar. Nie jest to jedynie miejsce czystego „shoppingu”. Kreatorom miejsca przyświecała chęć uczynienia z niego multifunkcyjnej przestrzeni kulturalnej. Dziś Stary Browar, powstały w zabytkowym budynku dawnej browarni Huggerów, liczącym ponad 150 lat, z powodzeniem łączy funkcje mallu z elitarnym centrum sztuki. W Starym Browarze eksponuje się historię miejsca i kładzie silny nacisk na promocję kultury. Współcześnie to ważny adres na turystycznej mapie Poznania. Przebywanie na ulicy Półwiejskiej oraz w okolicznych obiektach pozwala łączyć turyście przyjemność zakupów z kontemplacją odnowionych detali zabytkowych frontów kamienic oraz poczuć atmosferę prawdziwego, kupieckiego Poznania.

Najsłynniejszą ulicą położoną najdalej na południe Polski są zakopiańskie Krupówki. Ponad kilometrowy odcinek drogi swą nazwę zawdzięcza rodzinie Krupów, do której należała polana Krupówka. Była to wąska ścieżka łącząca zakopiańskie Nawsie(jak



Strona | 98

dawniej nazywano centra wsi)z Kuźnicami, dziś osiedlem w granicach administracyjnych miasta. Już na przełomie XIX i XX stulecia Krupówki zaczęły stawać się handlowym centrum Zakopanego. Dziś jest to gwarny deptak, który bez wątpienia stanowi symbol miasta pod Tatrami. Mimo turystycznego zgiełku, jaki niezależnie od sezonu panuje na tej ulicy, można poczuć tu jeszcze ducha przeszłości. Przy Krupówkach stoi budynek najstarszego zakopiańskiego hotelu, zwanego Hotelem „Pod Giewontem”, który nie pełni dziś już tej funkcji. Przeznaczony do rozbiórki po II wojnie światowej, został odrestaurowany w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, następnie ulokowano w nim obiekt gastronomiczny. Tym samym zachowano cenny obiekt dziedzictwa kulturowego. Przy Krupówkach mieści się również najstarsza szkoła zawodowa w mieście, pierwszy zakopiański dom kultury tzw. Dwór Tatrzański oraz kościół pod wezwaniem Świętej Rodziny w stylu neoromańskim z widocznymi we wnętrzu wpływami stylu zakopiańskiego, pseudobarokowego i art déco oraz wiele innych zabytkowych obiektów. W tłumie i zgiełku, skupiony i szukający śladów przeszłości turysta kulturowy jest w stanie poznać i zobaczyć budowle i związane z nimi wydarzenia historyczne, które ukształtowały dzisiejsze Zakopane.

Władze miasta Zakopane nie chcą dopuścić, by Krupówki zatraciła swój niepowtarzalny charakter, dlatego postulują stworzenie Parku Kulturowego. Dzięki temu możliwe stałoby się podziwianie miasta nie tylko przez pryzmat ulicznego chaosu, ale też od strony ciągle żywej zakopiańskiej kultury, którą zdominować próbują sklepy i restauracje sieciowe. Z. Myczkowski uważa, że utworzenie parku stanowi szansę zapewnienia trwałej wartości i atrakcyjności lokalnego krajobrazu. Jest to też „lokata” w walucie w dzisiejszych czasach najcenniejszej, czyli cząstce przestrzeni wyrażającej się pięknem i harmonią krajobrazu. Współczesne Zakopane jest idealnym miejscem, w którym ochronę środowiska przyrodniczego można połączyć z ochroną środowiska kulturowego.

Ulicami kojarzącymi się ze stolicą Polski – Warszawą – są reprezentacyjne Krakowskie Przedmieście oraz ulica Nowy Świat (fot. 3.), stanowiące odcinek dawnego Traktu Królewskiego. Już same nazwy ulic informują o ich historycznym dziedzictwie. Nazwa Krakowskie Przedmieście nawiązuje do dawnej stolicy Polski – Krakowa, do którego prowadził przebiegający wzdłuż dzisiejszej ulicy historyczny trakt Zakroczym – Czersk. Nowy Świat to dawne przedmieście miasta królewskiego i pierwsza świecka jurydyka. Współcześnie najważniejsze pochody, marsze, demonstracje przemieszczają się właśnie tymi ulicami. Również w przeszłości tędy przechodzili uczestnicy manifestacji. Od XVI wieku przy obu arteriach budowano wielkie magnackie rezydencje i szlacheckie pałace. Do czasu II wojny światowej zarówno Krakowskie Przedmieście jak i Nowy Świat stanowiły najbardziej prestiżowe ulice stolicy. Ich blask osłabł znacznie w drugiej połowie XX wieku. Nowy Świat został poddany rewitalizacji w latach dziewięćdziesiątych XX stulecia, a Krakowskie Przedmieście w pierwszej dekadzie XXI wieku. W wyniku podjętych działań obie ulice ponownie stały się eksponowanymi arteriami, przy których usytuowane są zabytkowe kamienice, hotele i pałace. Wspomnieć można między innymi Pałac Potockich i Pałac Namiestnikowski zwany też Pałacem Prezydenckim przy ulicy Krakowskie Przedmieście czy Kamienicę pod Biustonoszami, Pałac Branickich i Pałac Kossakowskich na Nowym Świecie. Oba trakty



Strona | 99

uważane są dziś za tzw. salon Warszawy. W związku z przeprowadzonymi w pierwszej dekadzie XX wieku pracami rewitalizacyjnymi ruch samochodowy na ulicach został znacznie ograniczony. Arterie ponownie stały się reprezentacyjnymi deptakami.

Kolejnymi ulicami w Polsce, które są jednoznacznie kojarzone z danym miastem są ulica Floriańska w Krakowie oraz ulica Bohaterów Monte Cassino w Sopocie. Pierwsza z nich, podobnie jak Świdnicka we Wrocławiu, zachwyca nie tylko bogactwem architektonicznym. W tym tętniącym życiem miejscu spotykają się uliczni grajkowie, performerzy, którzy starają się zwrócić uwagę przechodniów i turystów. Każda ze zlokalizowanych przy niej kamienic to osobna historia składająca się na niepowtarzalny klimat ulicy, która od momentu wytyczenia do dnia dzisiejszego nigdy nie zmieniała nazwy. Na północnym końcu traktu znajduje się średniowieczna Brama Floriańska, od której ulica wzięła swoją nazwę. Budowla stanowi pozostałość po trzynastowiecznych fortyfikacjach i jest dziś jednym z symboli Krakowa. Turyści, którzy chcą dostać się z



Strona | 100

Dworca Głównego na Stare Miasto w Krakowie, zazwyczaj przechodzą właśnie tą Bramą. Ulica Floriańska stanowi fragment historycznej Drogi Królewskiej łączącej Kleparz i Wawel, którą przemieszczali się monarchowie podczas koronacji i uroczystych wjazdów na Zamek Królewski.

Przy Drodze Królewskiej zlokalizowane są najcenniejsze zabytki architektoniczne Krakowa. Przy ulicy Floriańskiej wyróżniają się zabytkowe kamienice, którym nadano oryginalne nazwy, często nawiązujące do zawodów dawnych właścicieli lub minionych funkcji obiektów. Ulica Floriańska to dawna mekka artystów i krakowskiej cyganerii. Bliskość uczelni wyższych spowodowała, że znajdująca się w kamienicy pod numerem 45 kawiarnia o nazwie Jama Michalika stała się popularnym miejscem wśród poetów, kabareciarzy, muzyków i dziennikarzy okresu Młodej Polski. Oprócz artystów tej epoki ulica Floriańska budzi skojarzenia z Janem Matejko, który zamieszkiwał i pracował w kamienicy pod numerem 41.

O wyjątkowości ulic świadczą nadawane ich nazwom zdrobnienia. Łódź ma swoją „Pietrynę” a Sopot „Monciaka” (fot. 2). Historia ulicy Bohaterów Monte Cassino, której nazwa została ustanowiona w latach pięćdziesiątych XX wieku, jest krótsza niż większości charakteryzowanych w niniejszym opracowaniu ulic-symboli. W obecnej formie ulica zaczęła kształtować się w latach trzydziestych XIX wieku wraz z rozpoczęciem budowy kąpieliska. Wcześniej centralnie położona oś łączyła rybacką osadę z sopocką wsią. Nasilający się ruch turystyczny w Sopocie zaowocował tym, że już przed II wojną światową ówczesna ulica Morska, zabudowana została wieloma kamienicami, w których mieściły się sklepy, zakłady usługowe i restauracje. W latach sześćdziesiątych ulicę zamieniono w deptak. Już wówczas ruch turystyczny był na niej tak duży, że utrudniał komunikację samochodową. Charakteru sopockiej ulicy nadaje z jednej strony eklektyczna architektura, z drugiej drobni handlarze pamiątek, karykaturzyści, malarze, kuglarze czy grajkowie, którzy szczególnie ją sobie upodobali.

Przytoczone przykłady świadczą o tym, że niektóre ulice jednoznacznie budzą skojarzenia z miastem, w którym się znajdują. Wszystkie z nich, mimo burzliwej historii, nadal zachowały swoje niepowtarzalne piękno, urok oraz klimat i stanowią obiekty zainteresowania uczestników turystyki miejskiej. Miasta stanowiły jeden z głównych celów podróży turystycznych od samego początku istnienia zjawiska. Jednym z ważniejszych motywów turystycznych przyjazdów do miast jest aspekt poznawczy. W związku z tym ruch turystyczny koncentruje się głównie w śródmieściach stanowiących najważniejsze świadectwo historii. Elementami, które sprzyjają powstawaniu tak zwanego TBD lub CTD (ang. touristbusiness district, central touristdistrict) są przede wszystkim skupione w śródmieściu zabytki architektury, obiekty kulturalne, sklepy, usługi gastronomiczne oraz hotelowe. Jednak obok chęci samego zwiedzania jest jeszcze w turyście kulturowym chęć doświadczania. W takich miejscach jak przytoczone ulice istnieje możliwość „chłonięcia” ducha minionych czasów, obserwowania „życia ulicy”, które tętniąc współczesnym gwarem walczą o to, by nie zatracić atmosfery minionych epok.



Strona | 101

8.4.2. Geneza zjawiska „świąt ulic”

Centralne części wielu polskich miast w ostatniej dekadzie traciły swoje pierwotne znaczenie, gubiąc swój tradycyjny charakter, który według M. Nowakowskiego. powinien wyrażać się koncentracją w centrach obiektów handlu, gastronomii, rzemiosła kultury, rozrywki i administracji. W opinii wspomnianego autora Stare Miasto powinno być miejscem najwyższej aktywności gospodarczej, kulturalnej i najczęstszych kontaktów społecznych oraz wymiany informacji Niestety coraz częściej mieszkańcy miast odwracają się od centrów i na realizację swoich potrzeb wybierają inne przestrzenie w mieście. W literaturze przedmiotu zaczęto nawet posługiwać się terminem „kryzys centrum”. Nie jest to zjawisko pozytywne, bowiem starówki polskich miast pustoszeją. Brak zainteresowania obszarem centralnym ze strony mieszkańców przekłada się na brak zainteresowania ze strony inwestorów. To z kolei sprawia, że w centrach zaczynają „straszyć” puste kamienice, ponure i niezadbane podwórka, zdewastowane witryny dawnych sklepów. Takie widoki z pewnością nie działają pozytywnie na turystów. W opinii B. Głydy w sercach wielu miast zaczyna gościć pustka. Zatracają się symbole, „usycha” miejskie życie. Problem stał się dostrzegalny, dlatego wiele instytucji oraz przedstawicieli władz miast kreuje różne rozwiązania celem ożywienia tych wyjątkowych pod każdym względem terenów.

Celem przywrócenia zainteresowania centralnymi obszarami miasta zaczęto w Polsce popularyzować imprezy określane jako „święto ulicy” lub „imieniny ulicy”. Jest to element kreowania wizerunku miejsca. Trudno jednoznacznie stwierdzić kiedy narodziła się idea takiej promocji dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnej integracji mieszkańców i inwestorów. Wydaje się, że pomysł powstał w nawiązaniu do znanego szerzej zjawiska jakim są święta miast lub gmin. Są to zazwyczaj kilkudniowe (weekendowe) imprezy organizowane przez władze administracyjne celem zintegrowania mieszkańców oraz przyciągnięcia turystów. Wydarzenia takie jak koncerty znanych wykonawców, specjalne wystawy w muzeach czy pikniki są doskonałą okazją do promocji lokalnej kultury.

Święta ulic trwają krócej, zazwyczaj od kilku do kilkunastu godzin, choć zdarzają się wyjątki. Zamysłem działań osób zaangażowanych w ich organizacje jest zwrócenie uwagi na niepowtarzalną atmosferę miejsca, piękno otaczającej architektury, ważne wydarzenie historyczne, znaną postać związaną z daną ulicą lub inny element, który wyróżnia ją spośród innych. Taka forma promocji i prezentacji sprawdza się w coraz większej liczbie polskich miast. Obchodzi się święta ulic zarówno tych najdłuższych i najpopularniejszych jak np. Piotrkowskiej w Łodzi lub ulicy Święty Marcin w Poznaniu, jak i tych, które mierzą kilkadziesiąt metrów i wcześniej nie stanowiły przedmiotu zainteresowania turysty. Leżały poza utartymi szlakami miejskimi, a przewodnicy rzadko na nie zaglądali. Internet stanowi doskonały kanał dystrybucji informacji w tym zakresie, dlatego z roku na rok systematycznie rośnie liczba zarówno ulic obchodzących święto, jak i osób, które biorą w nich udział, zarówno po stronie organizatorów jak i odbiorców.



Strona | 102

J. Orzechowska podaje, że turysta kulturowy, który interesuje się turystyką miejską, nastawiony jest na krótkoterminowe wyjazdy do turystycznie atrakcyjnych miast. Wzięcie udziału w święcie ulicy podczas zwiedzania miasta pozwoliłoby turyście nie tylko zobaczyć i zwiedzić poszczególne obiekty, ale również przeżyć coś niepowtarzalnego. Ponadto analizowane wydarzenia mogłyby z powodzeniem stać się elementem wyjazdów typu citybreak. Są to krótkie, praktykowane przez cały rok podróże turystyczne do atrakcyjnych miast. Jedną z ich cech charakterystycznych jest minimalizacja czasu poświęcanego na wypoczynek podczas wyjazdu. Czas turysty podczas takiej wycieczki jest maksymalnie wypełniony atrakcjami, zwłaszcza partycypacją w różnych formach imprez: koncertach, pokazach, wystawach, degustacjach itp. Jednodniowe lub kilkugodzinne wycieczki do miast wpisują się w aktualne trendy turystyczne. Przy absorbujących, zajmujących coraz więcej czasu obowiązkach domowych i życiu zawodowym trudno znaleźć czas na długie wyjazdy i ich przygotowywanie. Nie sposób nie zgodzić się z opinią M. Szablikowskiej-Manyś i M. Miedzińskiej, które uważają, że mamy do czynienia z postępującym się skracaniem zasobów czasu wolnego. W związku z tym coraz więcej osób z chęcią korzysta z zaprojektowanych, przemyślanych i organizowanych przez inne podmioty form wypoczynku i turystyki. Święta ulic łączą atrakcje turystyczne dostępne osobom w każdym wieku, dzięki czemu ich popularność systematycznie wzrasta.

8.4.3. Stare Miasto w Toruniu – walory historyczne, architektoniczne i kulturowe

Stare Miasto w Toruniu to od dekad wizytówka i serce Torunia. Celem każdego turysty, który przyjeżdża do miasta jest zobaczenie tej architektonicznej i urbanistycznej perły. Rada Miejska w Toruniu w 2005 roku uczyniła z toruńskiego Starego Miasta jedną z dwudziestu czterech części urzędowych miasta. Jego północna granica administracyjna przebiega na linii ulic Czerwona Droga, Odrodzenia i Przy Kaszowniku. Granicę południową wyznacza rzeka Wisła. Obszar od wschodu zamykają ulice Przy Kaszowniku i Stanisława Skrzyńskiego, zaś od zachodu Aleja Jana Pawła II. Jednakże częściej Stare Miasto utożsamiane jest z nieco mniejszym obszarem. Na północy zespół staromiejski ograniczony jest ulicą Wały Generała Sikorskiego, zaś od wschodu ulicami Leona Szumana, Placem Świętej Katarzyny i Warszawską. Południowa linia badanego obszaru opiera się o Bulwar Filadelfijski (ryc. 1). Powierzchnia tego fragmentu liczy 41 ha i stanowi 0,35% powierzchni liczącego ponad dwieście tysięcy mieszkańców miasta.

Pisząc dziś o Starym Mieście w Toruniu należy pamiętać, że jest to tak naprawdę połączenie dwóch oddzielnych średniowiecznych miast. Pierwsze, Stare Miasto, otrzymało prawa miejskie w roku 1233, drugie, założone przez Zakon Krzyżacki Nowe Miasto, uzyskało akt lokacyjny w roku 1264. Obydwa ośrodki, oddzielone murami i fosą, stanowiły dwa odrębne miejskie organizmy, z własnymi radami miejskimi i odmiennymi prawami. Do złączenia obu obszarów miejskich doszło dopiero w 1454 roku, kiedy Państwo Zakonne chyliło się ku upadkowi. Toruń przez stulecia pełnił ważne funkcje handlowe, administracyjne, religijne, naukowe oraz kulturowe na Ziemi Chełmińskiej. Centralna część układu urbanistycznego miasta stanowiła od początku jego istnienia



Strona | 103

główny ośrodek rozwoju działalności zarówno kupieckiej jak i wytwórczej. Współcześnie miasto jest jednym z najistotniejszych punktów na trasie zwiedzania wielu grup turystycznych. Fakt ten nie powinien dziwić, jeśli weźmie się pod uwagę piękno i walory tego miejsca. Toruńska Starówka do dziś zachowała swój tradycyjny, pierwotny układ. Ominęły ją większe zniszczenia, które często stanowią nieodłączny element historii innych miast. Dzięki temu zabytkowe kamienice, baszty, fragmenty murów miejskich, spichrze i ciasne uliczki mogą do dziś cieszyć oko turysty.

Piękna starówka to materialna, kulturalna i duchowna spuścizna wielu pokoleń. Dobrze zachowane Stare Miasto zostało uznane za szczególnie cenne w skali międzynarodowej, co zaowocowało wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO w 1997 roku. Zespół urbanistyczny znalazł się na liście na podstawie kryterium II i IV. Oznacza to, że ukazuje znaczną wymianę wartości, która zachodziła w danym okresie czasu lub na danym obszarze kulturowym świata w dziedzinie architektury, sztuk monumentalnych, urbanistyki lub projektowania krajobrazu. Jest również wybitnym przykładem zespołu architektonicznego, który ilustruje znaczące etapy w historii ludzkości.

Miasto promuje się kilkoma hasłami, które zdążyły się już zakorzenić w świadomości turysty i stanowią doskonały element promocji miasta. Jeden ze sloganów („gotyk na



Strona | 104

dotyk”) nawiązuje do ceglanej, gotyckiej architektury starówki. Uważa się, że średniowieczne budynki, zarówno świeckie jak i sakralne, stanowią jeden z najlepiej zachowanych w Europie Północnej przykładów tego stylu w budownictwie. Logika rozmieszczenia w nim poszczególnych funkcji współgrała z akcentami architektonicznymi, ich skalą i usytuowaniem. Główne budowle wzniesiono na prawie równoległych liniach o kierunku zbliżonym do przekątnych przecinających rynki Starego i Nowego Miasta. Efektem takiego planowania jest jedna z piękniejszych w Polsce panorama, którą podziwiać można z lewego brzegu Wisły. W niemal niezmienionej przestrzeni starówki, wzbogacanej przez stulecia różnymi budowlami, gotyk pozostał dominującym stylem w architekturze i sztuce miasta. Najbardziej znane zabytki Torunia reprezentują właśnie ten okres: ruiny zamku krzyżackiego, obszerny Ratusz Staromiejski, kościół św. Jakuba, kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, Katedra świętych Janów i wiele innych. Toruń to także miejsce narodzin wielkiego astronoma Mikołaja Kopernika, który obok słynnych pierników, stanowi niepodważalny symbol miasta. Gród Kopernika to również miasto nauki, a akademicka, ludyczna atmosfera jest wyczuwalna dzięki obecności tysięcy studentów. Stopnia wartości architektonicznej, historycznej i kulturowej poszczególnych zabytków nie sposób nie docenić. To właśnie święta ulic pozwalają w szczególny sposób zwracać uwagę na poszczególne z walorów.

8.4.4. Święta ulic – atrakcja dla turystów i nie-turystów

Rozwój turystyki miejskiej, zdaniem R. Maitlanda, odbywa się w zaplanowanej dla celów turystyki przestrzeni, która zazwyczaj wyróżnia się na tle innych obszarów miejskich. Według klasyfikacji przestrzeni turystycznej, Toruń można zakwalifikować do miast turystyczno-historycznych, odznaczających się nagromadzeniem obiektów dziedzictwa historyczno-kulturalnego, które są przedmiotem zainteresowania turysty. Warto w tym miejscu nadmienić, że „konsumentami” niektórych walorów, usług i atrakcji turystycznych w miastach są również jego mieszkańcy. Autorzy podają ponadto, że współczesne miasta są przede wszystkim miejscami nasilonej konsumpcji, często rozumianej jako rozrywka. Wiąże się z tym uczestnictwo w wydarzeniach sportowych i kulturalnych. Mieszkańcy miast zaczynają się coraz częściej zachowywać jak turyści. Na to zjawisko uwagę zwrócili B. Merriles i in., którzy nazywają takie osoby „okazjonalnymi turystami”. W nawiązaniu do tych perspektyw badawczych można uznać, że mieszkańcy Torunia uczestniczący w wydarzeniach kulturalnych, jakimi niewątpliwie są „święta ulic”, stają się turystami we własnym mieście. Dylematy związane z turystyką w dużych miastach M. Madurowicz zilustrował w następujący sposób:

mieszkańcy w swoich miastach w coraz większym stopniu przejawiają zachowania będące dotąd domeną turystów;

w miastach zaciera się podział na turystów i nie-turystów, na mieszkańców i nie-mieszkańców;



Strona | 105

w kategorii nie-turystów znajdują się między innymi mieszkańcy danego miasta, a w kategorii nie-mieszkańców znajdują się między innymi turyści;

w miastach coraz częściej spotkać można nie-turystę i nie-mieszkańca niż precyzyjnie określonego lub samookreślającego się turystę i mieszkańca;

uczestnikami turystyki w mieście zazwyczaj są turyści, podczas gdy grono uczestników turystyki miejskiej można włączyć zarówno turystów jak i mieszkańców;

próba oceny, kto jest turystą w wielkim mieście, a kto nim nie jest, sprawia wiele problemów badawczych.

Turystyka miejska nie jest pojęciem tożsamym z terminem „turystyka w mieście”. Turystyka miejska polega na specyficznych zachowaniach polegających na odwiedzaniu i poznawaniu miasta traktowanego jako dziedzictwo kulturowe i uznawanego za niepodzielny element przestrzeni turystycznej. W opinii M. Preislera, motorem napędzającym rozwój turystyki miejskiej mogą być wydarzenia mające w nim miejsce. Za najlepsze przykłady autor podaje cykliczne imprezy sportowe, rozrywkowe oraz kulturalne np. karnawał w Wenecji, festiwal filmowy w Cannes. Podobny mechanizm działa w przypadku imprez o charakterze krajowym, regionalnym i lokalnym. Autor wskazuje tutaj na jarmarki, krajowe festiwale filmowe, msze święte wieńczące pielgrzymki itp. Dodaje, że wydarzenia te nie potrzebują wielkiej oprawy, ale niewątpliwie potrzebna jest im akceptacja mieszkańców. Wydarzenia, o których traktuje niniejszy artykuł, niewątpliwie zyskały przychylność torunian. Mieszkańcy angażują się w ich organizację oraz sami w nich uczestniczą, stając się tym samym uczestnikami turystyki miejskiej.

Zjawisko „turysty we własnym mieście” prowadzi do rozważań wokół teorii spacerowicza, obserwatora życia w mieście, z języka francuskiego zwanego też flâneurem. Jego postać została przywołana przez Waltera Benjamina, który zaadaptował koncepcję miejskiego obserwatora pojawiającą się w wierszach Charlesa Baudelair’a. Reinterpretacja dokonana przez W. Benjamina sprawiła, że flâneur stał się częścią analiz i opisów kultury konsumpcji i społeczeństwa konsumpcyjnego. Współczesny spacerowicz to postać na wskroś miejska, a sceną jego eskapad jest ulica. Figura flâneura nie zaistniałaby w tym kształcie, gdyby nie specyficzne uwarunkowania kulturowe charakterystyczne dla dziewiętnastowiecznego Paryża, w którym narodziła się owa postać. Głównym miejscem w mieście przestał być wówczas rynek, wzorem antycznej agory, na pierwszy plan wysuwa się ulica. Ulice stały się arenami konsumpcji, co przełożyło się na estetyzację ich wizerunków. Symbolem tych przemian stały się paryskie pasaże, stanowiące enklawy luksusu.

Ulica idealnie odpowiada również potrzebom współczesnych flâneurów. Z. Bauman podaje, że ulica miejska jest teatrem, którego wartość rozrywkowa odsuwa na bok wszystko inne. Obcy ludzie, o nieprzewidywalnym sposobie bycia, zmienni w sposobie



Strona | 106

zachowania i wyglądzie mogą dostarczyć widzowi najbardziej emocjonujących przeżyć. Rozkoszą flâneura jest poznawania miasta poprzez eksplorację ulic, które kuszą widokami, obrazami, atakują hałasem, drażnią zmysły, stymulują swoim przyspieszonym rytmem. Mieszkaniec miasta – flâneur – wymyka się ścisłym regułom definiowania, narzuconym przez przemysł rozrywkowy i zorganizowaną turystykę. Uczy się odkrywać egzotyczne widoki w przestrzeni, która pozornie jest mu znajoma. Flâneur, jako turysta we własnym mieście, odnajduje obcość w tym co bliskie. Odniesienia do flâneura, jako reprezentanta pewnego modelu aktywności ludzkiej związanej z turystyką, można odszukać w licznych opracowaniach literaturowych. Wynika z nich, że turystyka, połączona z wizualną konsumpcją, nie musi łączyć się już z podróżowaniem poza stałe miejsce zamieszkania. W tej perspektywie, jak podaje K. Podemski [2004, s.10], zwiedzać może nie tylko podróżnik, ale także rezydent, bowiem opuszczanie mieszkania a zwiedzanie to dwa odrębne zjawiska, które tylko częściowo na siebie zachodzą. Zatem podróż nie jest warunkiem koniecznym zwiedzania. Wydaje się zatem, że mieszkańcy Torunia, którzy uczestniczą w świętach ulic, którzy mają okazję przyjrzeć się i lepiej poznać otaczającą ich przestrzeń, mają w sobie coś z turysty-flâneura. Dzięki „świętom ulic” mają okazję na odświeżenie spojrzenia na to, co wydawało im się poznane. Podczas tych wydarzeń mieszkańcy doświadczają tego, co odmienne od ich codziennej miejskiej rzeczywistości.

8.4.5. Święta toruńskich ulic

Ulica Most Pauliński

Najdłuższą tradycję świętowania ma ulica Most Pauliński. Jest to jedna z najkrótszych ulic toruńskiego zespołu staromiejskiego. W czasach średniowiecznych łączyła Stare Miasto z Nowym. Przez fosę oddzielającą oba ośrodki, powstałą w dolinnym obniżeniu, w XIII wieku przerzucono drewniany most. Wówczas również do zagłębienia, którym płynął strumień Postolec sztucznie doprowadzono Strugę Toruńską. W kolejnym wieku nad ciekiem pobudowano nowy, kamienny most. Stąd wziął się pierwszy człon nazwy. Drugi człon nawiązuje do średniowiecznego klasztoru dominikanów, który znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie ulicy. Od 1394 do 1640 roku ulica nosiła miano Pauler Brücke. Nazwa ta była związana z najstarszym określeniem dominikanów, zwanych paulerami. Zwraca na to uwagę K. Mikulski, podkreślając, że nazwa „paulini” powinna być kojarzona z innym, młodszym zakonem. Polskie tłumaczenie „Pauler” jako „Pauliński” jest zatem, w opinii wspomnianego autora, mylące. Warto jednak przytoczyć w tym miejscu rozważania T. Jasińskiego, który podaje, że toruńskich dominikanów w średniowieczu nazywano właśnie paulinami. Autor tłumaczy ten fakt tym, iż pierwsi dominikanie w Toruniu pochodzili najpewniej z kościoła dominikańskiego w Lipsku pod wezwaniem św. Pawła.

W latach osiemdziesiątych XIX wieku zasypano miejskie fosy oraz południową część mostu, która od końca XX wieku stanowi ciekawą atrakcję turystyczną. Wówczas



Strona | 107

dopiero oddano do dyspozycji turystów podziemną część budowli. Unikatowość tego waloru potęgowana jest przez fakt, że fragment pod powierzchnią udostępniany jest tylko raz w roku – właśnie podczas święta ulicy Most Pauliński. Jak podaje Miejski Konserwator Zabytków, wynika to z kilku przyczyn. Jedną z nich jest brak regulacji prawnych, z których jasno wynikałoby, kto jest gospodarzem obiektu. Po drugie, miejsce to w przypadku nasilenia ruchu turystycznego musiałoby podlegać szczególnej opiece konserwatorskiej, której koszty dziś trudno oszacować. Taki stan rzeczy ma swoje dobre i złe strony. Wyjątkowy zabytek mają okazję podziwiać tylko nieliczni turyści, którzy w określony dzień roku przyjadą do Torunia. Jednak zyskują oni świadomość, że przeżyli i zobaczyli coś niepowtarzalnego. Chęć zwiedzenia podziemnych przęseł sprawia, że frekwencja na święcie ulicy zawsze jest bardzo duża, a turystom nie straszne są długie kolejki do wejścia. Czas oczekiwania mogą umilić sobie kolejnymi atrakcjami.

Ulica Most Pauliński pierwsze swoje święto obchodziła w czerwcu 1995 roku. Początkowo zamysłem organizatorów, przedsiębiorców wspomaganych przez Biuro Toruńskiego Centrum Miasta, była integracja mieszkańców ulic Starego Miasta i lokalnych przedsiębiorców. Zauważono jednak, że impreza przyciągnęła również turystów. Stałym punktem święta Mostu Paulińskiego jest degustacja pierogów. W „Toruńskim Jarmarku Pierogów” mogą brać udział wszyscy restauratorzy, którzy serwują ten przysmak na Starym Mieście. Innymi atrakcjami, które czekają na świętujących są między innymi konkursy dla najmłodszych, koncerty i parady grup cyrkowych. Świętu towarzyszą również wystawy starych fotografii, na których prezentowane są zabytki Torunia. Dzięki galerii można „cofnąć się w czasie” i poczuć atmosferę Starówki sprzed kilkudziesięciu lat. W trakcie święta można również zyskać cenną wiedzę na temat samej ulicy, między innymi poznać historię zakonu oraz leżących przy ulicy budynków.



Strona | 108

Ulica Pod Krzywą Wieżą

Od średniowiecznej gotyckiej baszty, zwanej Krzywą Wieżą (ze względu na blisko półtorametrowe odchylenie szczytu od pionu), wzięła swoją nazwę ulica w południowo-zachodniej części Starego Miasta Torunia. Urokliwa uliczka, o łukowatym przebiegu, swoje święto obchodziła pierwszy raz we wrześniu 2009 roku z inicjatywy Centrum Adiutor, Toruńskiej Agendy Kulturalnej oraz Polskiego Radia PiK przy wsparciu Urzędu Miasta Torunia i Biura Toruńskiego Centrum. Obchodom towarzyszą pokazy żywej historii i konkursy rycerskie. Z inscenizacji można dowiedzieć się, jak wyglądało w czasach średniowiecza codzienne życie na Starym Mieście, jak ubierali się mieszczanie, jakim przyjemnością się oddawali, jakie potrawy spożywali i jakiej muzyki słuchali. Impreza przybliża również historię i legendy związane z ulicą i nazwą Krzywej Wieży.

Baszta jest jednym z najciekawszych zabytków miasta, bardzo chętnie podziwianym przez turystów, zwłaszcza tych chcących sprawdzić swoją niewinność. Legenda głosi, że tylko ci, którzy nie mają nic na sumieniu są w stanie przylgnąć piętami i plecami do pochylonego budynku. Inna legenda podaje, że nazwa Toruń wzięła się od słów, jakie baszta wyrzekła do Wisły, kiedy ta zaczęła podmywać wieżę. Rzeka tak długo obmywała dół budowli, aż ta zaczęła się pochylać. Wówczas baszta miała wykrzyknąć, iż zaraz runie. Niewzruszona Wisła odrzekła wówczas: „ To ruń!”. Usłyszeli to dwaj wędrowcy stojący przy brzegu rzeki i miasto, które widzieli przed sobą postanowili nazwać Toruniem. Dawny element fortyfikacyjny, wtopiony w system murów miejskich, zaczął pochylać się pod wpływem nacisku na piaszczyste podłoże, na którym został zbudowany. Swoje funkcje obronne pełnił do XVIII wieku, następnie został zamieniony w karcer dla kobiet. W XIX wieku w wieży ulokowano kuźnię i pracownię rusznikarza, a następnie przeznaczono ją na funkcje mieszkaniowe. Po II wojnie światowej baszta była siedzibą wielu stowarzyszeń kulturalnych. Również dziś mieści się w niej miejska instytucja kultury oraz przytulna kawiarnia. Święto ulicy Pod Krzywą Wieżą jest jednym z ostatnich z cyklu analizowanych wydarzeń i zazwyczaj zamyka cykl świąt w sezonie letnim.

Ulica Przedzamcze

Święto ulicy Przedzamcze, przy której znajdują się ruiny średniowiecznego zamku krzyżackiego, dwie fosy oraz zabytkowy młyn (dziś mieszczący czterogwiazdkowy hotel) to kolejna atrakcyjna oferta zarówno dla mieszkańców jak i turystów. Ulica powstała około roku 1630 wskutek wytyczenia parcel na terenie obiektu krzyżackiego. Pierwotna nazwa ulicy, podobnie jak współczesna, nawiązywała do pobliskich ruin zamku. Wówczas ulica nosiła miano Starego Zamku. W organizację tej imprezy angażują się m.in. Stowarzyszenie "Kultura dla demokracji", Civitas Christiana, Biuro Toruńskiego Centrum Miasta, Centrum Kultury „Zamek Krzyżacki” oraz Młodzieżowy Dom Kultury. Projekt pod nazwą „Święto ulicy Przedzamcze” został pierwszy raz zrealizowany we wrześniu 2009 roku w ramach obchodów Europejskich Dni Dziedzictwa. Jednak już wcześniej ulica, ruiny zamku oraz fosy były areną działań zmierzających do podniesienia



Strona | 109

w społeczności świadomości historycznej, wzmacniania tożsamości z miejscem i jego dziedzictwem kulturowym. Podczas trwania święta propaguje się lokalne rzemiosło i twórczość artystyczną. Na zamku odbywają się turnieje średniowieczne, pokazy walk rycerskich oraz bicia monet, inscenizacje historyczne obrazujące życie codzienne dawnego Torunia. Święto stanowi doskonałą okazję do poznania burzliwej historii krzyżackiej budowli, której zburzenie przez mieszczan poprzedziło wojnę trzynastoletnią i złączenie Starego i Nowego Miasta.

Do historii zamku nawiązuje oryginalna nazwa położonego przy ulicy Hotelu 1231. Pod tajemniczo brzmiącym numerem kryje się data pierwszej przeprawy krzyżackiej z lewego na prawy brzeg Wisły. W miejscu przejścia przez rzekę, po jej północnej stronie, postawiono wspomnianą budowlę. Hotel ulokowano w miejscu średniowiecznego młyna, z którego do czasów dzisiejszych zachowała się ściana wschodnia. Mury reszty budynku pochodzą z drugiej połowy XIX wieku. W XIII i XIV wieku młyn wchodził w skład zabudowy zamku krzyżackiego, umiejscowiony był w międzymurzu. Płynący od frontowej strony Hotelu 1231 strumień zwany Strugą Toruńską przypomina o funkcji obiektu, którą pełnił w wiekach średnich. Przez wieki obiekt zmieniał zarówno swe funkcje jak i właścicieli. W 2008 roku w odrestaurowanych wnętrzach zaczął działać hotel pod nazwą, która jest „ukłonem” w stronę krzyżackiego dziedzictwa budynku.

Ulice Szeroka i Królowej Jadwigi

W cykl imprez staromiejskich wpisują się również obchody świętujących razem ulic: Szerokiej oraz Królowej Jadwigi. Ich pierwsza wspólna uroczystość odbyła się w 2009 roku i zbiegła się w czasie z zakończeniem renowacji nawierzchni. Remont deptaków był elementem wdrażania nowego produktu turystycznego miasta o nazwie Toruń – „Hanza nad Wisłą”. Ulica Szeroka jest centralnie położoną osią Starego Miasta (ryc. 1). Ta główna toruńska ulica do połowy XVI wieku była nazywana Wielką. Od 1544 roku utrwaliła się nazwa, która funkcjonuje do dzisiaj. W średniowieczu zamieszkiwali ją bogaci rzemieślnicy: złotnicy, kapelusznicy, płatnerzy, rymarze. Ulica Królowej Jadwigi



Strona | 110

stanowi przedłużenie ulicy Szerokiej w kierunku północno-wschodnim, ku Rynkowi Nowomiejskiemu. W przeszłości określana była Sadlarską, co K. Mikulski tłumaczy dwojako. Nazwę można wyprowadzić, albo od sadła, smaru, którego używali zamieszkujący ją w średniowieczu przedstawiciele rzemiosł metalowych, albo mogła mieć charakter alegoryczny i określać zamożność jej mieszkańców (Tłusta, Gruba).

Organizatorem święta jest Biuro Toruńskiego Centrum Miasta, ale w akcję zaangażowali się również naukowcy, przedsiębiorcy, artyści i sportowcy. Główna atrakcja tych obchodów to możliwość wzięcia udziału w średniowiecznych plebejskich zabawach i tradycyjnych grach. Do najważniejszych należy między innymi zaliczyć toczenie beczek ze śledziami, przeciąganie sznura wisielczego oraz wyścig na drewnianych nartach. W inscenizację angażuje się Bractwo Rycerskie Chorągwi Toruńskiej, które zajmuje się promowaniem dorobku kulturowego oraz materialnego z czasów panowania państwa zakonnego. Dzięki odtwarzanym scenkom historii żywej możliwe staje się poznanie między innymi średniowiecznych tradycji, ówczesnych sposobów posługiwania się orężem oraz bronią.

Święto ulic jest również doskonałą okazją, by podziwiać piękno znajdujących się przy niej kamienic. Architektura tych dwóch ulic została zdominowana przez budynki z XIX wieku. Wówczas gotycki, renesansowy i barokowy styl zastępowano eklektyzmem oraz elementami charakterystycznymi stylowi secesyjnemu. Dla upamiętnienia i podkreślenia potęgi i roli, jaką w średniowieczu odgrywało miasto w dniu pierwszego święta ulic odsłonięto na ul. Szerokiej Aleję Herbów Miast Hanzeatyckich. Projekt herbów, wmurowanych w płyty deptaka przypomina o ścisłych kontaktach Torunia z miastami Hanzy, organizacji, która skupiała najprężniejsze ośrodki handlowe Europy czasów średniowiecza. Naturalną kontynuacją Alei z ulicy Szerokiej jest szlak herbów z ulicy Królowej Jadwigi. Zostały tu wmontowane tablice symbolizujące miasta, z którymi dawny Toruń utrzymywał szerokie kontakty. Warto, by spacerujący po ulicach Szerokiej i Królowej Jadwigi turysta był bardzo uważny, bowiem elementy przypominające o dziedzictwie historycznym zostały umieszczone tu na każdym kroku. Np. drobne tabliczki symbolizujące dawne rody toruńskie pojawiające się przy zabytkowych kamienicach.

Ulica Podmurna

Podmurna to szczególna ulica Zespołu Staromiejskiego. Jest to najdłuższa droga Starego Miasta, przecinająca je w kierunku z północy na południe. Swoim przebiegiem nawiązuje do odcinka murów miejskich okalających dawny Stary i Nowy Toruń. Służyła jako boczna uliczka gospodarcza i do dziś zachowało się przy niej wiele gotyckich budowli z tamtego okresu. Ulica swoje święto obchodziła pierwszy raz w czerwcu 2008 roku, jednak jego atmosfera odbiega nieco od pozostałych obchodów. Swoją formą święto ma przypominać karnawał, stąd też jest obchodzone dłużej niż w przypadku reszty ulic i trwa dwa dni. Od roku 2010 organizowane jest zazwyczaj w ostatni weekend wakacji. Podczas imprezy łączone są elementy kulturalne (między innymi: pokazy teatrów



Strona | 111

ulicznych, wystawy, konkursy recytacji, występy taneczne), rozrywkowe (pokazy taneczne połączone z nauką tańca, kiermasze i warsztaty rękodzieła) oraz edukacyjne. Podobnie jak w przypadku pozostałych staromiejskich ulic również tutaj zamysłem organizatorów jest promocja ulicy i jej walorów turystycznych. Odbywa się to poprzez pokazy wystawiennicze i czynny udział osób ze świata kultury i nauki. Dziedzictwo historyczne zachowane przy ulicy Podmurnej warte jest szerszej promocji. Zachowały się tu między innymi: jedyna baszta, zwana Monstracyjną, wybudowana na planie ośmiokąta, pięć innych gotyckich baszt, późnogotycki Dwór Bractwa Świętego Jerzego oraz barokowe i renesansowe spichrze i kamienice. Wszystkie zabytki można podziwiać w atmosferze przypominającej klimat ciasnych, gęsto zabudowanych uliczek średniowiecznych miast.

Ulica świętego Jakuba

W lipcu 2010 roku do grona świętujących ulic dołączyła ulica św. Jakuba, leżąca nieco na uboczu głównej pieszej osi Starego Miasta. Impreza ma na celu przyciągniecie turystów w nieco dalsze zakątki toruńskiego zespołu staromiejskiego. Główną atrakcją święta jest możliwość darmowego zwiedzania, uważanego za najwspanialszą gotycką świątynię w Toruniu, kościoła św. Jakuba, któremu ulica zawdzięcza swoja nazwę. Budowla wyróżnia się niezmiernie rzadko spotykaną na ziemiach polskich konstrukcją łuków odporowych. W czasie obchodów można dowiedzieć się wiele na temat wystroju wnętrza świątyni i zabytkach, które się w niej znajdują. Upowszechnia się również mało znany fakt, że kościół znajduje się na polskim odcinku szlaku pielgrzymkowego zwanego Camino de Santiago (Droga świętego Jakuba). Na terenie Polski fragment ten nazywany jest Camino Polaco (Droga Polska). Zwiedzać można również starą prochownię, która przypomina o zupełnie innym etapie historii w rozwoju miasta. Na przełomie XIX i XX wieku w promieniu około 4 kilometrów od Starego Miasta pobudowano system piętnastu pruskich fortów. Na terenie ograniczonym przez pierścień forteczny powstawały schrony dla żołnierzy, magazyny oraz właśnie prochownie.



Strona | 112

W następnych latach święta organizowane była na kolejnych ulicach. W 2011 roku pierwsza impreza odbyła się przy ulicy Łaziennej, w 2012 po raz pierwszy świętowała ulica Szewska, w 2013 roku debiutowała ulica Browarna. Należy jednak nadmienić, że w przypadku tych ulic promocja dziedzictwa historycznego i kulturowego Starego Miasta ogranicza się do minimum, dlatego święta te nie zostały scharakteryzowane na wzór poprzednich.

8.4.6. Święta ulic jako nowy produkt w marketingu turystycznym Torunia

Miasto Toruń w strategii dotyczącej rozwoju turystyki na lata 2013-2020 kreowane jest na nowoczesne europejskie centrum turystyki i kultury. Taka wizja ośrodka ma ujęcie dwuaspektowe. Z jednej strony odzwierciedla dążenie do rozwoju nowoczesnej gospodarki turystycznej w mieście, która stwarza atrakcyjne warunki rekreacji i pobytu, przy jednoczesnym wykorzystaniu nowoczesnych rozwiązań z zakresu organizacji i marketingu. Drugi aspekt to ukierunkowanie na zrównoważony rozwoju lokalny przy wykorzystaniu unikatowych walorów i tradycji miasta oraz podkreślenie jego znaczenia jako ośrodka turystyki europejskiej. Przedstawiona wizja może się ziścić tylko wówczas, gdy podejmowane będą działania z zakresu rozwoju turystyki i promocji produktów turystycznych przy stałej i aktywnej współpracy instytucji, stowarzyszeń i organizacji z władzami miasta w zakresie wzbogacania oferty turystycznej. Święta ulic, jak wykazano w niniejszym artykule, są doskonałym przykładem na to, że współpraca między tymi jednostkami jest możliwa i przynosi pożądane efekty.

W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele definicji produktu turystycznego. Na potrzeby opracowania posłużono się wyjaśnieniem terminu przytoczonym przez M. Łuczak, która podaje, że jest to możliwie najszerzej ujęty pakiet usług, których celem jest zaspokojenie potrzeb osób odwiedzających dany obszar w celach turystycznych, ale też, co nie jest zbyt często zauważane, potrzeb rekreacyjnych mieszkańców obszaru i najbliższego otoczenia. Znaczenie produktu turystycznego, jako instrumentu działań marketingowych, nabiera szczególnego znaczenia w dobie systematycznie rosnącej konkurencji na rynkach turystycznych. W związku z tym można mówić o „marketingu produktu turystycznego”, co rozumie się jako systematyczne i skoordynowane przystosowanie polityki handlowej przedsiębiorstw zarówno prywatnych jak i państwowych oraz polityki turystycznej w skali lokalnej, regionalnej, krajowej i międzynarodowej celem optymalnego zaspokojenia potrzeb określonych grup turystów.

Jednym z elementów strategii marketingowej obszaru turystycznego powinna być innowacja produktowa interpretowana jako zbiór unikalnych, kombinowanych korzyści, które powstają jako pierwsze w branży turystycznej. Przykładem innowacyjnych zastosowań jest wykorzystywanie przestrzeni miejskiej do organizowania pewnych form wydarzeń (eventów). Funkcją takich przedsięwzięć jest wywoływanie pozytywnych przeżyć turysty manifestowanych na poziomie kreowanej marki miast. Eventy, jakimi się święta ulic, można promować jako unikatowy produkt turystyczny Torunia w kategorii wydarzenie (tabela 1).



Strona | 113

Święta ulic są wydarzeniami o charakterze hybrydowym, co oznacza, że pozwalają łączyć turyście podziwianie dziedzictwa kulturalnego miasta, poznawanie lokalnej kuchni i rzemiosła, z udziałem w koncertach, przedstawieniach i wystawach. Dzięki eventom tego typu w mieszkańcach umacnia się poczucie tożsamości oraz przekonanie o ich odrębności i unikatowości w skali kraju. Przyjezdni mogą z kolei doświadczyć miejskiej gościnności. Wydarzenia te są ze sobą powiązane zarówno tematycznie jak i rodzajowo, co ułatwiłoby ich wspólną promocję. Jednak w Strategii rozwoju turystyki dla miasta Torunia na lata 2013-2020 eventy te nie zostały zidentyfikowane jako osobny produkt turystyczny. Gmina Miasta Toruń określiła trzy wiodące zintegrowane produkty turystyczne oraz cztery produkty jednostkowe, które odznaczają się wysoką wagą gatunkową i w oparciu o które rozwija się turystyka miejska (tabela 2).Również w planach rozwoju nowych produktów turystycznych święta ulic nie zostały uwzględnione. Niemniej jednak wydaje się, że wydarzenia te z powodzeniem mogłyby stać się częścią zintegrowanego produktu turystycznego o nazwie Toruń UNESCO – „Teatr historii”. Motywem przewodnim świąt ulic jest bowiem promocja dziedzictwa kulturowego miasta, pokazy „żywej historii” ze szczególnym uwzględnieniem życia codziennego mieszczan, pokazy walk rycerskich, pokazy rękodzieła oraz elementy ludyczne: koncerty, pokazy tańca itp. Wszystkie wydarzenia odbywają się w czasie trwania letniego sezonu turystycznego i są rezultatem działań podejmowanych przez współpracujące ze sobą podmioty sektora prywatnego, publicznego i non-profit. Dzięki bogatej ofercie proponowanych aktywności w czasie świąt ulic możliwe staje się zaspokojenie zróżnicowanych oczekiwań turystów.



Strona | 114

8.4.7. Podsumowanie

Centralne obszary śródmieść stanowią współcześnie jedną z głównych recepcji ruchu turystycznego. Tereny te są również ważnymi obszarami aktywności turystycznej, dzięki czemu możliwa staje się integracja społeczno-gospodarcza ośrodka miejskiego



Strona | 115

oraz współpraca jego mieszkańców i przedsiębiorców. Taka sytuacja ma miejsce właśnie na Starym Mieście w Toruniu. Aktywizację wielu podmiotów na rzecz promocji dziedzictwa kulturowego zabytkowego zespołu staromiejskiego Torunia należy uznać za poprawny przejaw miejskiej polityki turystycznej. Wykorzystywanie walorów kulturowych celem tworzenia nowych produktów turystycznych, jakimi z pewnością mogą stać się „święta ulic”, jest dobrym zabiegiem z zakresu marketingu turystycznego. Zainteresowanie turystów obszarami centralnymi miast przekłada się również na wzmożoną uwagę władz danego ośrodka tymi terenami. Podejmowane są prace modernizacyjne i rewitalizacyjne, dzięki którym zainteresowanie to może zostać dodatkowo wzmocnione. Potencjał turystyczny Torunia, jaki miasto niewątpliwie posiada, może zostać ugruntowany poprzez organizowanie imprez o charakterze „świąt ulic”. Miasto, szczycące się tak bogatą historią i tradycją kulturalną, zobowiązane jest dbać o swoje dziedzictwo i propagować je na wielu płaszczyznach. Analizowane wydarzenia kulturalne, dzięki wyjątkowej, ludycznej formie, trafiają do szerokiego grona odbiorców, niezależnie od ich wieku. Popularność tych eventów pozwala mieć nadzieję, że większość z nich na stałe wpisała się już w letni toruński kalendarz imprez. Można spodziewać się, że władze innych ośrodków również zaczną organizować podobne obchody na szczególnie godnych turystycznego zainteresowania ulicach swoich miast.



Strona | 116

Wykorzystane źródła:

1. Adamus J., Paluch M., Wydarzenia kulturalne w mieście poprzemysłowym. Przykład Łodzi, Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 9/2012 (wrzesień 2012)

2. Borzyszkowski J., Wpływ eventu na rynek turystyczny – przykład ślubu księcia Williama i Kate Middleton, Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 6/2011 (czerwiec 2011)

3. Drążkiewicz J., Promocja produktu turystycznego, wykłady i ćwiczenia (ppt)

4. Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B., Produkt turystyczny, PWE, Warszawa 2005

5. Konieczna E., Festiwale i przeglądy filmowe jako cel turystyki kulturowej, Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 10/2014 (październik 2014)

6. Majewska I., Instrumenty tworzenia wysokiej jakości produktów turystycznych w: Kształtowanie produktu turystycznego jako czynnika aktywizacji gospodarczej regionów i społeczności lokalnych, materiały seminaryjne POT, Warszawa 2003

7. Pstrocka-Rak M., Nowacińska M., Uczestnictwo reanimatorów dawnej historii w imprezach turystyki kulturowej na przykładzie inscenizacji Bitwy pod Grunwaldem, Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 4/2013 (kwiecień 2013)

8. Ratkowska P., O festiwalu w kontekście turystyki kulturowej, czyli turystyka eventową raz jeszcze, Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 6/2010 (czerwiec 2010)

9. Rohrscheidt A.M. v., Turystyka Kulturowa – wokół definicji, Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

10. Tomczykowska P., Święta ulic toruńskiego Starego Miasta – nowa forma promocji dziedzictwa kulturowego w turystyce miejskiej, Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 5/2014 (maj 2014)

.



Strona | 117

narzĘdzie przyczyniajĄce siĘ do rozwoju

Documents