Bijlage 2: lijst van begrippen Aantrekkingskracht van het brein

AcalculieGeen ontwikkelingsstoornis (zoals bij dyscalculie) maar je hebt normale ontwikkeling doorgemaakt en door trauma/letsel krijg je problemen met rekenen.

ActiepotentiaalElektrisch signaal dat door een neuron gaat wanneer de som van de exhibitie > som van de inhibitie

ADHDAttention Deficit Hyperactivity Disorder (EF;H7)

Afstandseffect2&8= veel gemakkelijker, dan 8&9

Arborisatie Dendrieten die steeds meer vertakkingen ontwikkelen (H3; Maturatie van neuronen)

Auditieve temporele informatieverwerking

Brain gym

Alfabetische fase2de fase lezen: je maakt koppeling klanken en tekens, je snapt dat woorden uit klanken bestaan

Brain training

Brug-model

CompensatieAndere delen hersenen nemen functie over

Computertomografie (CT)Statistische beeldvorming van hersenen; x-stralen en absorptie van weefsel

Cool executieve functiesZitten lateraal (buitenkant) van de prefrontale cortex en reguleren cognitieve functies. (lerende brein: H7)

Delacato theorie

DeprivatieAbnormale ontwikkeling door onderstimulering

Determinismeneuro-evidentie mag je niet als vaststaand beschouwen

Diffusion tensor imaging (DTI)

Meet kwaliteit van de witte stofbanen adhv beweging van de waterstofmoleculen (Statistische beeldvorming van de hersenen H3)

Dopamine Chemische stof die ervoor zorgt dat communicatie gemakkelijker gaat (Rilatine zorgt voor meer dopamine; ADHD H7)

Dorsale stroomstroom bovenaan: bijvoorbeeld tussen frontale en paritale kwab.

Dubbele dissociatie

Als je 2 taken moet doen en de ene taak lukt je wel en de andere niet. (Letselstudies; neuropsycho H3)

Dyscalculie Problemen met rekenen (H7)

Dyslexie Problemen met lezen/spelling/ (H6)

Ecologische validiteit

Edu-kinesiologie

Electroencefalografie (EEG)

Meten van de elektrische activiteit in hersenen adhv een kapje. Deze meet het gradueel potentiaal en zo bekom je ritmische patronen. (diagnose bij epilipsie, slaapproblemen, etc. H3)

Event-related potentials (ERP)

Meten van de elektrische activiteit in de hersenen. Dit adhv een kapje waarbij er wordt gekeken naar de reactie als er een stimulus aangeboden werd. Veel ruis, dus veel herhaling. Positieve en negatieve golven. (H3)

Executieve functieszelfregulatie en zelfcontrole. Je kan je impulsen binnenhouden

Experience-dependent plasticity alles wat je doet benvloedt je hersenen etc.

Experience-expectant plasticity Vb. experiment bij katten (kritische periode)

Fight-flight response

Amygdala: bij angst kun je vluchten of vechten (angst als signaal voor organisme om onmiddellijk te reageren op bedreigende situatie) H8

FlexibiliteitEF: H7; ACC+ DLPFC

Fonologisch bewustzijnBouwsteen voor lezen: rijmen, spoonisme, foneemdeletie

Fonologische strategieT-A-F-E-L

Functional magnetic resonance imaging (fMRI)Dynamische beeldvorming van hersenen: in buis wordt gekeken of er toename/afname zuurstofrijk bloed komt, terwijl persoon taken maakt.

Functionele reorganisatieOude, meer fundamentele hersengebieden reorganiseren om er bv een lees- of rekennetwerk van te maken

Functionele specialisatie

Fysiologische maten

Gedragsstoornis

Gerstmann syndroomLetsel in de linker temporo-parietale cortex (gyrus angularis) - acalculie

- agrafie

- links-rechts deorintatie

- vingeragnosie

Gevoelige periode Periode waarin je het best iets leert, daarna wordt het moeilijker maar kan je wel nog iets leren

Go/no-go taakEF: Inhibitie (H7); vb. drukken bij hond, niet als hond ingekleurd is. (commissiefouten; drukken als je niet moet drukken; hoe minder commissiefouten, hoe beter inhibitie)

Heinz dilemma

Hersen-gebaseerd onderwijs

Hot executieve functiesZitten mediaal (aan de binnenkant) in de prefrontale cortex en reguleren emotionele controle. (lerende brein H7)

HersenstimulatieStimuleren van de hersenen: tDCS en TMS

InhibitieVerlaging kans op actiepotentiaal. (afhankelijk van neurotransmitter en soort receptor) H2

Interactieve specialisatieEen van de 2 manieren waarover men denkt op vlak van hersenontwikkeling:- dynamisch- netwerken: breed ( gespecialiseerd

Iowa gambling task

Kritische periodePeriode waarbinnen iets aangeleerd moet worden, daarna is het niet meer mogelijk

LateralisatieJe gaat van 2 hemisferen naar 1 hemisfeer (specialisatie)

Leerstijlen

LetselstudiePost-mortem onderzoek en hersenstimulatie: awake brain surgery, TMS, tDCS en deep brain stimulation.

Linker vs. rechterbrein2 hemisferen

Logografische fase1ste fase van lezen: je herkent enkel visuele (bijvoorbeeld je naam)

Magnetic Resonance Imaging (MRI)Statische beeldvorming van de hersenen adhv waterstofatomen. (H3)

Magnetoencelografie (MEG)

Meet elektrische activiteit in de hersenen: in soort machine enkel rond uw hoofd. Magnetisch veld rond hoofd. (duur) (H3)

MaturatieRijpingsproces van de neuronen: arborisatie, axonen ontwikkeling en dendritische stekels+ een van de twee manieren waarover men over hersenontwikkeling denkt:- statisch- locatie/gebied = verantwoordelijk voor functie

Meervoudige intelligentie (Gardner)

Methylfenidaat

MyelinisatieWit vliesje rond de axon. Zorgt ervoor dat de actiepotentiaal sneller gaat + geen benvloeding voelt van andere signalen van de neuronen.

N-back taakWerkgeheugentaak (met letters; drukken; 1-backtaak, 2-backtaak,H7)

Near infrared spectroscopy (NIRS)Dynamisch beeld van de hersenen: kapje rond hoofd, infraroodstralen uitsturen in de hersenen. (H3)

Neurale markers Kunnen aanduiden bij kinderen op voorhand of ze risico hebben op bepaalde stoornis door naar de hersenen te kijken

Neurodevelopmental disordersOntwikkelings- en leerstoornissen.

Neuromythe

NeuroplasticiteitDe hersenen kunnen nog enorm veranderen onder invloed van omgeving, onderwijs, vorming, opvoeding,

NeuroprognosisVoorspellen of iemand problemen gaat hebben door de hersenen en gedrag te onderzoeken

Neuropsychologie

NeurotransmitterGeeft info door de synapsspleet

Number sense= representatie/herkennen van hoeveelheden;

Orthografische fase3de en laatste fase lezen: direct herkennen woord

Orthografische strategieNiet T-A-F-E-L, maar TAFEL (meteen herkennen)

Phineas GageLetselstudies: man die letsel aan binnenkant frontale cortex krijgt door ongeval. Hierna is zijn persoonlijkheid compleet veranderd. (impulsief, ongeremd)

PlanningEF: H7

Plasticiteit

Positron emission tomografie (PET)Dynamische beeldvorming van hersenen: men spuit radioactieve stof in de hersenen, deze hecht zich rond zuurstofrijkbloed.

Postmortem onderzoekNa het overlijden van een persoon bekijkt men de hersenen om te zien waar er iets anders dan normaal is.

Primaire emotiesZeer basale, universele emoties; amygdala (H8 p4)

PruningSnoeien van overtollige synapsen; neuronen moeten afsterven om gespecialiseerd gedrag mogelijk te maken

ReductionismeJe mag opvoeding, vorming, onderwijs niet reduceren tot neuro wetenschap. Dit is te complex

Representatie van hoeveelheden= number sense; IPS (H6)

RetinotopieAlles wat op bepaalde plaats binnenkomt op retina, wordt op bepaalde plaats verwerkt in de primair visuele cortex.

Risicogedrag

Secundaire emotiesComplex, aangeleerd, gevoel; amygdala, basale ganglia,frontale cortex (H8, p4)

ShiftingWisselen van strategie (H7, p20)

Single-cell recordingMeet elektrische activiteit van 1 neuron. Dit doet men enkel bij dieren.

Somatische bestempelingshypothese

Somatische stempel

SomatotopieBijvoorbeeld tast van bepaald lichaamsdeel gebeurt op een bepaalde plaats op de somatosensorische cortex.

Stop-signaal taak

SynapsGaatje tussen 2 neuronen waarover informatieoverdracht gaat dmv van neurotransmissies.

SynaptogeneseH4 proces van de synapsen (stijgen, dalen, pruning, )

Theory of mind

Tower of LondonEF: planning H7 p20

Transcraniale Direct Current Stimulatie (tDCS)Stimuleert hersenactiviteit: Nappen op hoofd gezet die elektrische shockjes geven.

Transcraniale Magnetische Stimulatie (TMS)Kortstondig magnetisch veld wordt gemaakt

Updating= N-back taak

Ventrale stroomwanneer info doorgegeven wordt beneden. Bijvoorbeeld van temporale kwab naar de occipitale kwab

Visuele temporele informatieverwerking

Voxel-based morphometryMRI: hersenonderzoek telt hoe groot een bepaalde structuur is in hersenen. (goed om groepen te vgl, effect van interventies te voorspellen, samenhang met gedrag te maken)

WerkgeheugenGeheugen dat info tijdelijk bijhoudt en dat info verwerkt

Werkgeheugenmodel van Baddeley & HitchZie H7: lerende brein p11; 3 belangrijke componenten

Wisconsin Card Sorting testH7 p21 strategien, persevaties

Task impurity problemWerkgeheugen mag niet gemeten worden met fonologie bijvoorbeeld (niet representatief, want kind heeft al problemen om fonologie te verwerken)

Bijlage 3: Anatomische begrippen Amygdalasub-cortex, limbisch systeem: emoties.

AssociatiegebiedenGebieden die complexer zijn. Een functie zal niet enkel aan een gebied zich vasthouden, maar over meerdere.

AssociatievezelsVezels die van voor naar achter e.o lopen.

Astrocytgliacel: steuncellen, voor vele functies verantwoordelijk

Autonoom zenuwstelsel= onwillekeurig zenuwstelsel: Zenuwstelsel waarbij organen ivm levensonderhoudende functies zijn gemoeid. (sympa & parasympa zenuwstelsel)

Anterior cingulate cortexVerantwoordelijk voor flexibiliteit (naast DLPFC)

AxonDeel van een neuron: hierdoor loopt de actiepotentiaal.

Axon-uiteindegeeft info door aan andere neuron door synapsen

Basale ganglia= Striatum; sub-cortex, bewegingscontrole, motivatie, procedures

Bilateraalstructuren/neuronen zijn aanwezig in beide hemisferen

Caudaal rechts

Centraal zenuwstelselCZ; ruggenmerg en hersenen

Cerebellumkleine hersenen: motoriek + cognitieve processen

Commisurale vezelslinks naar rechts en omgekeerd (manier hoe neuronen lopen)

Contralateraalals je iets binnen krijgt op linkervisuele veld, zal dit verwerkt worden in de rechterhemisfeer

CoronaalAnatomische snijpositie

Cortex4 lobben/kwabben

Dendrietdeel van een neuron: hangt aan cellichaam. Ontvangt info van andere neuronen

Diencefalondeel van het zenuwstelsel: omvat hypothalamus en thalamus

Distaalver

Dorsaalboven

Dorsolaterale prefrontale cortex

Frontale lobdeel van de cortex: verantwoordelijk voor taal en gedragscontrole en planning (motorische cortex + prefrontale cortex)

Gebied van Brocaspraak ligt in frontale kwab

Gebied van WernickeTaalbegrip ligt in occipitale kwab

Gliacelastrocyt en oligodendrocyt: doen neuronen communiceren

GlioblastH4: voordat de gliocellen gemaakt zijn, eerst glioblasten

Grijze stofwilt zeggen dat hier veel verbindingen, neuronen zijn

Gyruswindingen in de cortex! uitstulpingen

Gyrus angularis

Gyrus fusiformis

Hersenstamdeel van zenuwstelsel: bestaat uit middenhersenen, pons en medulla oblongata

Hippocampus:verantwoordelijk voor spatiale ruimte en geheugen (ligt in limbische systeem; sub-cortex; telencefalon)

HorizontaalAnatomische snijpositie

HypothalamusDiencefalon: overlevingsdrang, temperatuurregeling (homeostase), hormonencontrole, genotscentrum

Inferieur frontale gyrus= IFG; belangrijkste deel bij lezen; info in korte termijngeheugen + fonologische strategie (klanken samenvoegen)

Intraparietale sulcusIPS

IpsilateraalAls iets aan de linkerkant binnenkomt, wordt het ook aan de linkerkant van de hersenen verwerkt.

LateraalBuitenkant

Laterale prefrontale cortex

Limbisch systeemSub-cortex: bestaat uit amygdala en hippocampus.

Magnocellulaire neuronenZijn goed in staat om snel veranderende info te gaan detecteren. Deze zitten in verschillende gebieden (vb. thalamus)

MediaalBinnenkant

Mediale prefrontale cortex

Medulla oblongataHersenstam: staat in voor autonome functies: ademen, hartslag, etc.

Mesencefalon= middenhersenen

Motorische cortexPrimaire gebied van de frontale kwab. Somatotopisch; staat in voor de gecontroleerde bewegingen

MyelineWitte stof rondom de axon, zorgt ervoor dat de actiepotentiaal veel sneller gaat en de informatieoverdracht dus ook.

Neurale buisOntstaat na de neurale plaat en groeve. (als deze dichtgroeit) Hierin worden neuronen aangemaakt.

Neurale differentiatieDe neuronen krijgen een bepaalde functie, vaste plaats als ze aankomen in de hersenen

Neurale migratieNeuronen worden van het ruggenmerg naar de hersenen verplaatst.

NeuroblastVoorloper van neuron

Neurogenese

NeuronBestaande uit: celkern, dendrieten, knopen van Ranvier, axon, axonuiteinden, myelineschedes

Nucleus accumbens

Occipitale lobBevindt zich onderaan in de hersenen: primair visuele cortex; retinotopie

Occipito-temporale cortexBelangrijkste gebied voor lezen: directe herkenning (gyrus fusiformis)

OligodendrocytGliacel: staat in voor myelinisering

Orbitofrontale cortex

Parasympathisch zenuwstelselStaat in voor energieherstel (autonoom zenuwstelsel)

Parietale lobSomatosensorische cortex + posterieur; tast, temperatuur, pijn + richten van aandacht, integratie van info en orintatie id ruimte.

Perifeer zenuwstelselZenuwen verbonden met spieren en organen in het lichaam (somatisch, autonoom, parasympa en sympa ZS)

PonsHersenstam: info van PZ( CZ + verbindt cerebellum met cortex

Prefrontale cortexAssociatiegebied van frontale lob; executieve functies, probleemoplossend gedrag, spraak + auditief geheugen en controle van emoties

Primaire gebiedenSimpele gebieden waar een functie maar aan gekoppeld is

Progenitor cel

ProjectievezelsVezels die van boven naar beneden en omgekeerd gaan

Proximaaldichtbij

RostraalRechts

SagittaalAnatomische snijpositie waarbij hersenhelften in 2 gedeeld worden zoals de 2 hemisferen

Somatisch zenuwstelselActiveert skeletspieren (willekeurig)

Somatosensorische cortexPrimair gebied van de parintale lob; tast, temperatuur, pijn

StamcelBegin van de cel

Sub-cortexTelencefalon; bestaande uit basale ganglia en limbisch systeem (hippocampus & amygdala)

SulcusGroeven in de hersenen

Superieur temporale gyrusBelangrijkste gyrus van temporaal (temporo-parientale cortex)

Sympathisch zenuwstelselStaat in voor het energieverbruik (autonoom ZS)

TelencefalonBestaat uit: sub-cortex, cortex, ventrikels, witte stofbanen

Temporale lobAuditieve cortex + herkennen van objecten + geheugen + begrijpen van taal

Temporo-parietale cortexBelangrijk bij het leren lezen! Temporaal (superieure temporale gyrus= begrijpen woorden); parientaal (gyrus angularis en gyrus supramarginalis= fonologische strategie:klanken en visuele tegelijk verwerken)

ThalamusDiencefalon: geeft info uit zintuigen door (schakelstation)

UnilateraalKomt maar in 1 van de 2 hemisferen voor

VentraalBeneden

VentrikelsSchokdempend en drukregelend

Ventrolaterale prefrontale cortex

Visual word form area

Witte stof banen

Projectievezels, associatievezels, commisurale vezels

Verrijkte omgeving Normale omgeving met stimulerende zaken (vb. huisratten vs. laboratten)

Hersenstructuren per thema

Het lezende brein

Corpus callosumGyrus angularisGyrus fusiformisInferieur frontale gyrus Magnocellulaire neuronen Occipito-temporale cortex Superieur temporale gyrus Temporo-parietale cortex Visual word form area

Het rekenende brein

Gyrus angularis Hippocampus Intraparietale sulcus Prefrontale cortex Temporo-parietale cortex Executieve functies

Anterior cingulate cortex Dorsolaterale prefrontale cortex Prefrontale cortexVentrolaterale prefrontale cortex Het emotionele en sociale brein

AmygdalaBasale gangliaLaterale prefrontale cortex Mediale prefrontale cortex Nucleus accumbens Orbitofrontale cortex Prefrontale cortex Somatosensorische cortex