review article...

แนวคดสขภาพและการดแลผปวยดวยหวใจของความเปนมนษยในการบรบาลทนตกรรมพรอมมล

Concepts of Health and Humanized Health Care in Comprehensive Dental Care

ดรณ โอวทยากล2, พกตรเลขา แสงหตถวฒนา1, อตศกด จงพฒนาวด21กลมงานทนตกรรม โรงพยาบาลชะอ�า จงหวดเพชรบร

2ภาควชาทนตกรรมครอบครวและชมชน คณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมDarunee Owittayakul2, Paklekha Saenghuttawattana1, Atisak Chuengpattanawadee2

1Dental Department, Cha-Am Hospital, Phetchaburi 2Department of Family and Community Dentistry, Faculty of Dentistry, Chiang Mai University

ชม. ทนตสาร 2560; 38(2) : 53-63CM Dent J 2017; 38(2) : 53-63

บทคดยอ องคการอนามยโลกใหค�านยามค�าวา “สขภาพ” คอ

สขภาวะทสมบรณทงทางกาย ทางจต ทางสงคม และทาง

จตวญญาณ หากจะเชอมโยงเขาสชองปาก ทนตแพทยควร

ปรบมมมองจากเดมทใหการรกษาเฉพาะซฟน เปนการ

พยายามสรางสขภาพชองปากทเหมาะสมกบปจจยดาน

กายภาพ จตใจและสงคมของผปวยแตละรายใหมากทสด

ซงเปนหลกการของการบรบาลทนตกรรมพรอมมล โดย

หนทางการน�าไปสการดแลผปวยแบบครบทกมตควรเรม

ตนจากการเรยนรแนวคดในการดแลสขภาพแบบองครวม

และการดแลผปวยดวยหวใจของความเปนมนษย เพอน�าไป

ประยกตใช ในการใหบรการทางทนตกรรม ดงนนบทความ

นจะกลาวถงแนวคดสขภาพและความเจบปวย แนวคดแบบ

องครวม และการดแลผปวยดวยหวใจของความเปนมนษย

ค�ำส�ำคญ: การบรบาลทนตกรรมพรอมมล การดแลผปวย

ดวยหวใจของความเปนมนษย การดแลสขภาพแบบองค

รวม การดแลทยดผปวยเปนศนยกลาง

Abstract The World Health Organization (WHO) de-fines “Health” as “a state of complete physical, mental, social and spiritual well-being.” To apply the definition of health in comprehensive dental care concepts, dentists need to change aspects of treatments that focus only on teeth to establish the optimal oral health of patients which relates to their biological, psychological and social factors. Methods to achieve the goals begin with learning the principles of holistic health care concept and humanized health care for application in dental plans and treatments. Therefore, this article pro-vides concepts of health and disease, the holistic concept and humanized health care.

Keywords: Comprehensive dental care, Humanized health care, Holistic concept, Patient-centered care

Corresponding Author:

ดรณ โอวทยากลอาจารย ภาควชาทนตกรรมครอบครวและชมชน คณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

Darunee OwittayakulLecturer, Department of Family and Community Dentistry, Faculty of Dentistry, Chiang Mai University, Chiang Mai 50200, ThailandE-mail: [email protected]

บทความปรทศนReview Article

ชม. ทนตสาร ปท 38 ฉบบท 2 พ.ค.-ส.ค. 2560 CM Dent J Vol. 38 No. 2 May-August 201754

บทน�า อรสโตเตล (Aristotle) ได ใหนยามค�าวามนษยไว

3 ประการ ไดแก มนษยคอสตวทมเหตผล (Man is ratio-nal animal) มนษยเปนสตวทรจกคด (Man is thinking animal) และมนษยเปนสตวสงคม (Man is social ani-mal) จากลกษณะดงกลาวท�าใหมนษยมตองการทจะท�าความ

เขาใจตวเอง และสงคมรอบขาง ตองการคนหาและเขาใจถง

ความหมายของชวต รวมถงมความสามารถคดตดสนใจใน

การด�าเนนชวตของตนเอง(1) ดงนนการบรบาลมนษยจงควร

เปนการบรบาลทค�านงถงมตของความเปนมนษย คอมความ

ครอบคลมทงกาย จตใจ และวถชวตในสงคม

แนวคดการบรบาลทนตกรรมพรอมมล (Comprehen-sive dental care) หมายถงการบรบาลอยางครบถวนทก

รปแบบตามความจ�าเปนทบคคลควรจะไดรบ โดยใชกรอบ

แนวคดแบบองครวม (Holistic concept) ทวาอวยวะตางๆ

ของบคคล เปนสวนส�าคญทประกอบขนเปนบคคล ครอบครว

ชมชน สงคม ดงนนในการบรบาลทางทนตกรรมพรอมมล

จงไมไดค�านงถงเฉพาะอวยวะในชองปากเพยงอยางเดยว แต

เปนการใหความส�าคญทงฟนและอวยวะทมความเกยวของ

โดยเปนการดแลคนทงคน (whole person care) หรอ

เปนการดแลทยดผปวยเปนศนยกลาง (patient-centered care) ซงตองพจารณาถงปจจยดานตางๆ รวมดวย เชน

ชววทยา จตวทยา และดานสงคม (biopsychosocial fac-tor) ดงนนการบรบาลทนตกรรมพรอมมลจงเปนการบรบาล

ทเคารพถงศกดศรแหงความเปนมนษย ใหความส�าคญกบ

การสรางความสมพนธทดระหวางทนตแพทยและผปวย ม

กระบวนการบ�าบดรกษาทตอบสนองความตองการของผปวย

สอดคลองกบสภาวะทางจตใจ ขอจ�ากด และบรบททแตกตาง

กน โดยมวตถประสงคเพอใหผปวยสามารถด�าเนนชวตได

อยางสมดลระหวางแตละมต และเหมาะสมตามอตภาพ(2)

บทความนจงเปนการทบทวนเสนอแนวคดและทฤษฎ

ส�าคญตางๆทมอทธพลตอการใหการบ�าบดรกษาผปวยทม

มาในอดต ซงสวนมากมกใหความส�าคญเฉพาะเพยงบางมต

จนกระทงมการปรบเปลยนและน�ามาสการดแลผปวยแบบ

รอบดานทงรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ

แนวคดส�าคญทใชอธบายสขภาพและความ เจบปวย แนวคดแบบองธรรมชำต (Naturalists) และแนวคด

แบบองบรรทดฐำน (Normativist) สองแนวคดทมองสขภาพและความเจบปวยผานมมมอง

ทแตกตางกนนเกดขนเมอประมาณ 30-40 ปทผานมา โดย

แนวคดแบบองธรรมชาต ซงถกเสนอโดยครสโตเฟอร บอรส

(Christopher Boorse)(3) เปนการมองวา “โรค” เปนสภาวะ

อยางหนงทเปนอปสรรคตอการท�าหนาทตามปกต (normal function) ของรางกาย การนยามการเปนโรคของแนวคดน

เปนการนยามโรคจากพนฐานทางชววทยา เปนกระบวนการ

ทางธรรมชาตทด�าเนนไปตามหลกการทางวทยาศาสตร โดย

ไมมความสมพนธกบบรบททางสงคม ซงการท�าหนาทตาม

ปกตของรางกายมนษยคอ “การด�ารงชพเพอความอยรอด

และการด�ารงเผาพนธ” ดงนนหากยดถอตามนยามนอยาง

เครงครด กจกรรมอนๆ ของมนษยทนอกเหนอการด�ารงชพ

เพอความอยรอดและการด�ารงเผาพนธ จงตองจดวาเปน

ความผดปกต หรอการเปนโรค ยกตวอยางเชน ความสนใจ

ในวทยาศาสตร ดนตร ศลปะ หรอแมกระทงพฤตกรรม

รกรวมเพศ เปนตน(4) นอกจากน การท�าหนาทตามปกตของ

รางกายมนษย ยงเปนการก�าหนด “ความปกต” ผานคาของ

ตวเลขบางอยาง ซงในบางครงคาดงกลาวไมสามารถสวมแทน

ความเปนจรงทเกดขนไดอยางแนบสนท ตวอยางเชน กรณ

ผปวยสงอายทเกดการสญเสยฟนไป หากยดตามตามแนวคด

แบบองธรรมชาต กจะถกจดวาเปนสภาวะของรางกายท

ผดปกต เพราะไมมฟนครบตามจ�านวนทควรจะเปน การ

นยามของการเปนโรคตามแนวคดน จงท�าใหเกดค�าถามขน

อาทเชน แททจรงแลวมนษยควรมฟนจ�านวนกซเพอรกษา

การท�างานตามธรรมชาตใหปกต การไมมฟนครบตามจ�านวน

ทควรจะเปนจะสามารถถอเปนความผดปกตไดหรอ หาก

มนษยคนนนยงด�าเนนชวตตอไปไดโดยไมรสกวาเปนปญหา

ใดๆ การก�าหนดนยามของ “ความปกต” และ “การท�างาน

ตามธรรมชาต” ทปฏเสธเรองของคานยมและบรรทดฐาน

ทางสงคม เพอแสดงใหเหนวาการเกดโรคหรอความเจบปวย

เปนสงทเปนกฎเกณฑตายตวจงเปนแนวคดทถกตงค�าถาม

ถงความเหมาะสมในการน�ามาใชอธบายสขภาพและความ

เจบปวยของมนษยอยไมนอย(4)


ขณะทแนวคดแบบองบรรทดฐาน เชอวาโรคหรอความ

เจบปวยเกดจากความรสกนกคดของบคคลซงสมพนธกบ

บรบททางสงคม ดงนนจงมค�านยามการเกดโรคทหลากหลาย

และตรงขามกบแนวคดแบบองธรรมชาต เพราะยอมรบวา

คานยมและบรรทดฐานทางสงคมมสวนเกยวของกบการเกด

โรค(4) โดยค�าจ�ากดความของ “โรค” ในแนวคดบรรทดฐาน

ไดแก การทสงคมหนงๆ ลงความเหนตามประสบการณท

สงสมกนมา หรอการทบคคลเกดความรสกเจบปวดหรอ

ทพลภาพภายในใจทเบยงเบนไปจากสภาวะปกตทสงคม

ก�าหนด(5) บางมมมองมองวา “โรคเปนภาวะทมนษยสรางขน

เอง(6) หรอเปนภาวะทมนษยใชเพออธบายสถานการณเชงลบ

ของตน(7) ทงนแนวคดแบบองบรรทดฐานไดถกโตแยงวา

ไมสามารถครอบคลมในกรณทบคคลรสกวาตนปวย โดยท

ไมมความผดปกตทท�าใหสงคมรบร (illness)(4) ท�าใหทง

องคความรทางวทยาศาสตรการแพทยและบรรทดฐานทาง

สงคมตางมความไมแนนอนในการทจะใชตดสนความเจบปวย

เพราะโดยเนอแทแลวความเจบปวย ไมไดถกก�าหนดจากมตใด

มตหนงเทานน ดงนนจงเกดแนวคดการเกดโรคจาก 3 มมมอง

(The three dimensions of human ailment) ทน�าแนวคด

แบบองธรรมชาตมารวมกนกบแนวคดแบบองบรรทดฐาน

มมมอง 3 แบบของควำมเจบไขไดปวย (The three dimensions of human ailment)(4,8,9) แนวคดนพฒนาตอเนองมาจากแนวคดแบบองธรรมชาต

และแนวคดแบบองบรรทดฐาน โดยเปนการอธบายวาความ

เจบไขไดปวยของมนษย สามารถมองไดแตกตางกนจาก

มมมองสามระดบ คอ มมมองจากตวบคคล มมมองทาง

วทยาศาสตรหรอมมมองทางการแพทย และมมมองจากสงคม

มมมองแรก คอมมมองจากตวบคคล โดยบคคลจะรสกวาตน

ปวย เมอเกดความเจบปวด ออนลาหรอไมสามารถด�ารงชวต

ไดตามปกต ซงอาการปวยในลกษณะนเรยกวา “ไมสบาย”

(illness) มมมองทสอง เปนมมมองทเกดจากบคลากรทางการ

แพทย อาศยการตรวจวนจฉยกลไกของรางกายตามหลกการ

ทางวทยาศาสตร ซงอาการปวยจากมมมองน เรยกวา “โรค”

(disease) โดยสามารถจ�าแนกเปนอาการปวยทางกายและ

อาการปวยทางจต

มมมองทสาม เปนมมมองความเจบปวยทถกก�าหนด

จากสงคม จากเหตการณทท�าให สมรรถภาพของบคคลท

แสดงออกทางสงคมลดลง เชน การลางาน การขาดเรยน

เปนตน ซงอาการปวยจากมมมองน เรยกวา “ความเจบปวย”

(sickness) จากค�าจ�ากดความของทง 3 มมมองขางตน ท�าให

สามารถครอบคลมปรากฎการณของความเจบไขไดปวยได

มากยงขน ทงโรคทเกดกบรางกายทอธบายผานมมมองทาง

วทยาศาสตร ความไมสบายทเปนมตของความรสกนกคด

จตใจของบคคล และความเจบปวยทถกนยามและรบรโดย

สงคม โดยแตละมมมองตางมไดด�ารงอยอยางแยกขาดจากกน

แตมความสมพนธตอกนและกน (รปท 1)

รปท 1 แสดงความสมพนธระหวางโรค ความไมสบาย และ

ความเจบปวย (ดดแปลงจาก Twaddle A., 1993)(8) Figure 1 Relationship between disease, illness, and

sickness (Modifiled from Twaddle A., 1993) (8)

ยกตวอยาง เชน

A เปนพนทของความเจบไขไดปวยทมมมองทงสามเหน

ตรงกนวามความเจบปวยเกดขน มการปรากฏของโรคทงใน

มมมองทางวทยาศาสตรการแพทย บคคลมความรสกไมสบาย

และสงคมรบรถงความเจบปวยนน ยกตวอยางเชน โรคมะเรง

หรอ การเกดฟนผทรนแรง จนอาจเกดเปนฝ (abscess) หรอ

ใบหนาบวม เปนตน

F เปนพนททบคคลรสกถงปญหาของตนเอง โดยท

แพทยไมไดมองวาเปนโรคและสงคมไมรบรความเจบปวย

นนยกตวอยาง ผปวยมาพบทนตแพทยดวยปญหาเรองของ

ความสวยงาม เชน การมสฟนทเหลองเขม เปนตน ซงความ

สวยงามนนเปนมมมองสวนบคคล ความไมสบายทปราศจาก

โรค (illness without disease) จงเปนพนททอาจเกดความ

ขดแยงระหวางทนตแพทยและผปวยได เนองจากความคดเหน

หรอมมมองทไมสอดคลองกน

AB

F

Illness

C D

E G SicknessDisease


E เปนพนททมเพยงความเหนของแพทยฝายเดยวท

เหนวาบคคลเกดโรคขน โดยทบคคลนนและสงคมไมสามารถ

รบรถงความเจบปวยในรปแบบนได เชน ฟนทมวสดบรณะ

ขนาดใหญ ฟนผในระยะเรมแรก การมอนามยชองปากทไมด

การอกเสบของอวยวะปรทนต รวมไปถงการจดฟนแฟชน

ทก�าลงเปนทนยมอยในขณะน เปนตน จากการทบคคลไม

สามารถรบรหรอยงไมไดรบผลกระทบจากความเจบปวยใน

รปแบบดงกลาว โรคทปราศจากความไมสบาย (disease without illness) จงเปนพนททอาจสงผลใหบคคลไมใสใจ

ตอมมมองหรอค�าแนะน�าของแพทย และท�าใหการแกไขปญหา

ความเจบไขไดปวยทเปนโรคตามมมมองของแพทย ประสบ

ปญหาไมไดรบความรวมมอจากผปวยได

G เปนพนททมเพยงความคดเหนของสงคมเทานนท

เหนวาบคคลมความเจบปวย เชน บางสงคมอาจจะมองวาคน

ทมพฤตกรรมรกรวมเพศถอเปนความเจบปวยชนดหนง หรอ

การเจาะสกรางกาย รวมถงการเจาะปาก (piercing) ทอาจ

จะถกมองวาเปนความผดปกตในบางสงคม เปนตน อยางไร

กตามในพนทนซงหมายถงปรากฏการณทเปนความเจบปวย

ในมมมองทางสงคมทปราศจากการตระหนกของบคคลและ

ไมปรากฏการมอยของโรคตามนยามทางการแพทยนน มก

ไมพบประเดนทเกยวของกบสขภาพชองปากโดยตรงทชดเจน

สวนพนท C, B, D คอ พนทมมมมอง 2 มมมองทเหนตรง

กนวามความเจบปวยเกดขน ตวอยางมมมองความเจบปวย

ในพนท C ซงเปนมมมองความเจบปวยทเหนตรงกนระหวาง

ทนตแพทยและผปวย ไดแก การทผปวยสญเสยฟนหลง จน

ท�าใหรสกวาตนเองเคยวอาหารไมสะดวก และภาวะปากแหง

(xerostomia) ทงนมมมองความเจบปวยทมกเปนประเดน

ปญหาในการรกษา คอ พนท E และ F ซงเปนมมมองตอ

ความเจบปวยทแตกตางกนระหวางแพทยและผปวย ดงนนใน

การใหรกษาแพทยจงควรใหความส�าคญในการอธบายขอมล

และท�าความเขาใจกบผปวย เพอลดความขดแยงจากมมมอง

ทตางกนและเพอผลการรกษาทมประสทธภาพ โดยเฉพาะ

หากการรกษานนตองอาศยความรวมมอจากผปวยเปนส�าคญ

กลาวโดยสรปความเจบไขไดปวยเปนปรากฏการณท

สามารถท�าความเขาใจผานมมมองทแตกตางกนได 3 มมมอง

ไดแก มมมองจากตวบคคล มมมองทางการแพทย และมมมอง

จากสงคม ซงแตละมมมองใหความหมายตอความเจบไข

ไดปวยในแงมมทแตกตางกน ซงอาจทงมความสอดคลอง

หรอแตกตางกนกเปนได และประเดนส�าคญคอแตละมมมอง

ลวนแลวแตมความส�าคญดวยกนทงสน

เพราะความเจบไขไดปวยทเกดขนเกยวของกบมตทง

ดานรางกาย จตใจ และสงคม และเมอมความเจบปวยเกดขน

มนษยจะหาทางในการเยยวยาใหตนเองฟนหาย (healing) บคลากรทางการแพทยจงเปนบคคลส�าคญทมสวนชวยในการ

เยยวยาความเจบปวยนน ดงนนการทบคลากรทางการแพทย

มความเขาใจในมมมองทแตกตางทใชท�าความเขาใจความ

เจบปวยของมนษยจงเปนสงส�าคญทจะสงผลใหการรกษา

เยยวยาผปวยเปนไปไดอยางเขาใจในความเปนมนษยได

มากขน

แนวคดวทยำศำสตรแบบกลไกและแนวคดแบบองครวม

มมมองหรอแนวคดส�าคญทมอทธพลตอวงการแพทยใน

ปจจบน ไดแก แนวคดวทยาศาสตรแบบกลไก (mechanical scientific) และแนวคดแบบองครวม (holism) แนวคดวทยาศาสตรแบบกลไก(10-12) เปนแนวคดท

กระบวนทศนหลกของวทยาศาสตรมาตงแตครสตศกราช

ท 17 และสงผลตอเนองมาจนถงปจจบน โดยไดรบอทธพล

มาจากแนวคดของเรเน เดคารตส (Rene Decartes) และ

เซอรไอแซค นวตน (Issac Newton) ทงนแนวคดวทยาศาสตร

แบบกลไกเชอวาธรรมชาตมการเคลอนไหวอยางตอเนอง

เหมอนเครองจกรทถกควบคมดวยกฎอนคงท ทกอยาง

สามารถค�านวณคาออกมาเปนตวเลขหรอผลทางคณตศาสตร

ได คณสมบตอนๆ ทไมสามารถวดและหาปรมาณไดจงไมนา

สนใจ โดยเฉพาะดานจตใจและจตวญญาณ

แนวคดนสงผลใหเกดวธคดทส�าคญ 2 ประการ ไดแก

1. การมองแบบลดทอน เชอวาปรากฏการณอนสลบ

ซบซอน สามารถท�าความเขาใจไดดวยการลดทอน คอ ศกษา

หนวยยอยพนฐานของปรากฏการณนนๆ และมองหากลไก

การท�างานของแตละหนวยยอย แลวน�าเอาปรากฏการณ

ของหนวยยอยมารวมกน เพออธบายปรากฏการณทงหมด

ลกษณะการมองสขภาพแบบลดสวน จงท�าใหเกดการลดทอน

ปรากฎการณของชวตลง เหลอเพยงปรากฏการณทางชววทยา

ดงนนไมควรตองท�าความเขาใจมตอนนอกเหนอจากมตทาง

ชววทยา ซงไดแก ความผดปกตของอวยวะ เนอเยอ หรอ

ขบวนการทางชวเคมตางๆ(13)

2. การมองแบบแยกสวน เปนการมองแตละสวน โดย

ไมเหนความสมพนธของสวนยอยทแยกออกมา มองวาชวต


หรอรางกายประดจเครองจกร ความเจบปวยเปรยบเสมอน

เครองจกรขดของ จงแกไขหรอรกษาเฉพาะในจดทขดของ

ดวยวธการมองเชนน ท�าใหชวตถกแยกเปนสองสวน คอ กาย

และจตทไมมความเกยวของสมพนธกน การศกษาทางกาย

ไมจ�าเปนตองเขาใจมตทางจต และการศกษากระบวนการทาง

จตนนไมมความจ�าเปนตองศกษามตทางกายภาพ นอกจากนน

การแพทยแบบแยกสวนจะศกษารางกายโดยจบแยกเปน

อวยวะจนไปถงระดบทเลกทสด เกดเปนผเชยวชาญทแตกแยก

สาขายอยในแตละอวยวะ ซงอาจจะมประสทธภาพสงในการ

เขาไปทลกลงไป แตกลบดอยความสามารถในการท�าความ

เขาใจความเปนทงหมดของชวต ภายใตมมมองแบบน สขภาพ

ตามนยามของวทยาศาสตรการแพทยจงไมมสวนเกยวของ

กบมตทางสงคม วฒนธรรม หรอ เศรษฐกจ การเมอง(13)

แนวคดนไดรบการยอมรบอยางสงในยคทผานมาเพราะท�าให

เขาใจปรากฏการณตางๆไดงาย สามารถท�านายเหตการณใน

บางสวนได แตปญหาทส�าคญของแนวคดนกคอ การลดคณคา

ทางดานจตใจ จตวญญาณ และไมใหความส�าคญกบความรสก

ของบคคล เพราะยดมนแตสงทจบตองได(11,12)

แนวคดวทยาศาสตรแบบกลไกน มอทธพลตอวงการ

แพทยอยางมาก ท�าใหเกดแนวคดวาโรคหรอการเจบปวยเปน

ผลมาจากกลไกการท�างานของรางกายและสารเคมทผดปกต

โดยไมเกยวของกบความรสก หรอมตอนๆ ทมองไมเหน

พสจนไมได แพทยจงละเลยตอความรสก ไมค�านงถงบรบท

ตลอดจนความเจบปวยและความทกขของผปวยทไมสามารถ

ชวดไดดวยเครองมอทางวทยาศาสตร จงเนนการจดการผาน

การรกษาโดยใชยาแผนปจจบน การผาตดและเทคโนโลยท

ทนสมยเปนหลก ดงนนแพทยจงอยในฐานะผทรงอ�านาจ

ในการรกษาทผปวยจะตองปฏบตตามเพอใหมสขภาพทด

แพทยลดทอนการมองเหนชวตของผ ปวยดวยการ

มองเหนอวยวะทผดปกตเปนสวนๆ จงเกดเปนรปแบบ

การแพทยเฉพาะทางหลายสาขา ซงหากขาดความระมดระวง

ในการมองเหตปจจยและความสมพนธตงแตเรมตนแลว อาจ

กลายเปนการแกไขปญหาในระยะสน แตเกดผลกระทบใน

ระยะยาว หรอมผลโดยรวมได(10,14,15) ยกตวอยางเชน โรค

ซมเศราทมสาเหตจากความกดดนทางจตใจ การรกษา

ดวยการใหยาระงบประสาทและยาตานอาการซมเศรา เพอ

ควบคมอาการและพฤตกรรม ถอเปนการรกษาทบนปลาย

ของปฏกรยาทางชวเคมของสารเคมตางๆ ในสมอง ซง

เปนการลดทอนปรากฎการณทางจตของชวตมนษย จงมได

เปนการแกไขทสาเหตอยางแทจรง หรอการตดเชอบางชนด

จากภาวะภมคมกนต�าทมสาเหตจากความเครยดหรอการพก

ผอนทไมเพยงพอ การรกษาโดยการใหยาตานจลชพเพยง

อยางเดยว อาจท�าใหเกดปญหาการใชยาเกนขนาดและภาวะ

แทรกซอนจากฤทธขางเคยงของยาได ดงนนการรกษาจงควร

รกษาทงทางดานรางกายและจตใจควบคกน

จากขอจ�ากดของแนวคดวทยาศาสตรแบบกลไกนน ท�าให

เกดการน�าแนวคดองครวมเขามาใช ในวงการตางๆ รวมถง

วงการทนตแพทยในปจจบนมากขน

แนวคดแบบองครวม เปนแนวคดทถกกลาวถงมากใน

ครสตศกราชท 19 มการใหความหมายของค�าวา “องครวม”

ทหลากหลาย แตมพนฐานไปในทศทางเดยวกน กลาวคอ

องครวมเกดจากหลายองคประกอบทแตกตาง ไมสามารถ

แยกออกจากกนได และมความเกยวของกน คณสมบตของ

ความเปนองครวมไมใชผลบวกของคณสมบตของสวนยอย

แตละสวน แตเปนคณสมบตใหมทเกดขนจากการรวมกนของ

สวนยอย(10-12,16) เชน ออกซเจนและไฮโดรเจนตางเออตอ

การตดไฟ แตเมอมารวมกนกลายเปนน�า กไดคณภาพใหมท

สามารถดบไฟได(17)

แนวคดองครวมสอดคลองกบปรชญาโบราณของจน

อนเดยและหลกอทปปจจยตาในศาสนาพทธ ทมองวาสรรพสง

เชอมโยงกนอยางเคลอนไหวเปลยนแปลง ทกสงเกดขน

ตงอย และเปลยนแปลงไปตามเหตตามปจจย ไมไดเปนเพยง

เหตและผลในทศทางเดยวแตตางมผลตอกน การเขาใจระบบ

ความสมพนธของสงตางๆ เหลานอยางเชอมโยงจะท�าใหเขาใจ

ธรรมชาตไดอยางถกตองเหนสภาพตามความเปนจรงได เกด

จตทเปนอสระและเปนมตรกบสรรพสง บรรลความงามตาม

ความเปนจรงและเกดสขภาวะขนได(18) องครวมนนไมได

ปฏเสธการแยกสวน แตแทนทจะเรมตนจากท�าความเขาใจ

องคประกอบยอยแลวน�ามารวมกนเปนภาพรวม แนวคดแบบ

องครวมคอการเสนอใหการเรมตนท�าความเขาใจจากภาพ

รวมกอน แลวจงคอยศกษาลกลงไปในองคประกอบยอยทอย

ภายใตบรบทของภาพรวมนน ตวอยางเชน ในแงของสขภาพ

แนวคดองครวมเปนการมองเหนความเปนทงหมดของชวต

มนษย แลวจงคอยแยกท�าความเขาใจสวนยอยของระบบ

รางกายภายใตพนฐานของความเขาใจชวต ไมใชเรมตนจาก

การแยกศกษาแตละอวยวะ แตละอารมณ แลวจบสงตางๆ มา


สมพนธกน ซงสอดคลองกบแนวคดของพระพรหมคณาภรณ(19)

ทชใหเหนวาองครวมไมไดหมายถงการมองสงตางๆ อยาง

กวางๆ คลมเครอ ไมไดเปนการรวมทกสงทกอยางหรอเปน

เพยงการศกษาหรอน�าองคประกอบยอยมารวมเขาดวยกน

เปนภาพรวมทขาดความสมพนธ แตเปนการเขาใจทงองครวม

และองคประกอบยอย หมายความวามทงความสามารถในการ

แยกแยะ วเคราะห เหนความชดเจนในแตละสวนภายใตความ

เขาใจและการสงเคราะหเหนความสมพนธขององคประกอบ

ยอยเหลานนทมความหมายหรอคณคาในบรบทหนงๆ

แทจรงแลวความเปนมนษยและมตทางจตวญญาณนน

เปนคณสมบตทเกดมาจากองครวมของชวตทมมากไปกวา

เรองของชววทยา ทงนองคการอนามยโลก (World Health Organization: WHO) ไดใหค�าจ�ากดความของ “สขภาพ”

คอ สขภาวะทสมบรณทงทางกาย ทางจต ทางสงคม และทาง

จตวญญาณ ซงอาจแปลความไดวา ภาวะทปราศจากโรค ม

ความสขทางใจ ไมเครยด ปลอดพนจากการบบคนทางสงคม

การกดขขมเหง การดถกเหยยดหยาม และการด�ารงชวตดวย

ความเขาใจถงคณคาของชวต ยกตวอยางเหตการณ เชน คน

โดยทวไปมกนยามผปวยโรคเอดสวาเปน “คนปวย” เพราะ

มเชอไวรสอยในรางกายและมปฏกรยาโตตอบตอเชอไวรส

แตเมอพจารณามองถงมตดานอน หากคนเหลานไดอยใน

สงแวดลอมและสงคมทด จะชวยท�าใหคนกลมนสามารถ

กาวผานพนความโกรธ ความกลว ความเกลยด ไปพบกบ

อสรภาพทไมหวนไหวตอค�าพพากษาของสงคม สามารถท�าใจ

อยรวมกบอาการเจบปวย เกดประสบการณชวตและเรยนรถง

คณคาและความหมายของการมชวตอย ชวยปลดปลอยใหเปน

อสรภาพจากความทกขและมสขภาวะ แมวาในรางกายจะยงม

พยาธสภาพ แตพยาธสภาพกไมใชสงเดยวทจะเปนตวชขาดถง

การมสขภาพทด(13)

สรปแลวแนวคดการแพทยแบบองครวมคอการน�าเอามต

ของจตใจของผปวย ซงเปนสงทไมใชวทยาศาสตรมาผนวก

รวมเขากบมตของรางกายทเปนวทยาศาสตร ภายใตบรบท

ทางสงคมทมความสมพนธกบผปวยในชวงเวลาหนงๆ เปน

ระบบความสมพนธทมความเกยวของเชอมโยงกน มความ

สมดลระหวางแตละมตตามเหตปจจยและมความหมายหรอ

คณคาตามการตระหนกรของบคคลในสงคมนนๆ เปนแนวคด

ทสามารถตอบสนองความตองการของผปวยไดอยางแทจรง

เนองจากผปวยนนเปนมนษยทประกอบไปดวย 3 มต คอ กาย

ใจ สงคม

การดแลผปวยดวยหวใจของความเปนมนษย ทามกลางการพฒนาความร และเทคโนโลยทางการ

แพทยททนสมย จงอาจท�าใหการแพทยสมยใหมละเลยใน

บางประเดนไป เชน มตทางจตวญญาณ สนทรยภาพ และ

ความเปนมนษย สงผลใหการปฏสมพนธระหวางบคลากรทาง

การแพทยกบผปวยมการค�านงถงมตของความเปนมนษย

นอยลง

แนวคดกำรดแลผปวยดวยหวใจของควำมเปนมนษย

(Humanized health care) นมรากฐานมาจากทฤษฎของ

ดร.จน วตสน (Dr. Jean Watson) ซงพฒนาขนมาตงแตป ค.ศ.

1979 ภายใตอทธพลทางดานมานษยวทยา เปนทงปรชญาและ

ศาสตรของการดแลมนษย (Human Caring Science) ทเนน

การดแล (caring) โดยเขาถงจตใจผปวย(20) ความเชอพนฐาน

ของทฤษฎนเชอวาองคความร ในการดแลผปวยตองพฒนา

จากศลปะ (art) บนพนฐานของแนวคดมนษยนยม (human-ism) มากกวาการพฒนามาจากความรทางดานวทยาศาสตร

(science) และความรทางการแพทย (medical) เพยง

อยางเดยว เปาหมายของการดแลคอการชวยใหมนษยคนพบ

ภาวะดลยภาพ (harmony) ของรางกาย จตใจ จตวญญาณ

อนเปนองครวมแหงสขภาพของผปวยรายนนๆ ใหความส�าคญ

กบการเคารพในศกดศรของความเปนมนษยและประสบการณ

ของบคคล(21) โดยขจดเสนแบงและลดอตตา (ego) ของแตละ

ฝาย และใหความส�าคญกบความรสกของอกฝาย เพอใหเกด

ยอมรบในตนเองและยอมรบผอนเกดสมพนธภาพทน�าไปส

การฟนหาย (healing relationship) ซงสงเสรมใหผปวยม

พลงกาย พลงใจในการคงไวซงภาวะสขภาพทด แมในผปวย

ทหมดหวงจากการรกษาแลวกตาม(20,21) น�าไปสบรรยากาศ

ทเออตอการฟนหาย (caring occasion) การดแลจงไมใช

สงทเปนนามธรรมและไมไดเปนเพยงปรชญา แตการดแลคอ

สงทปฏบตและสมผสได (21) สวนการท�าหตถการหรอ

เทคโนโลยตางๆ ทใชประกอบการรกษาถอเปนเพยงสวนหนง

ทไมอาจยดเปนศนยกลางของการดแลผปวยได(22) นอกจากน

ดร.จน วตสน ยงน�าเสนอปจจยตางๆ ทสงผลตอคณภาพ

ในการดแลผปวย ซงสรปรายละเอยดไดดงน(21)


สรางระบบคานยมการเหนแกประโยชนของผอน ปลกฝง

การปฏบตดวยรก และมเมตตาตอเพอนมนษย

บคลากรทางการแพทยตองหมนส�ารวจความคดและ

ความเชอของตน เพอฝกใหเปนคนทไมเหนแกตว พงพอใจ

ในการเปนผ ให ท�าใหเกดพฤตกรรมทแสดงออกถงความ

เขาใจ และยอมรบผปวยตามมมมองทผปวยเปน เคารพใน

ความเปนบคคลของผปวย และค�านงอยเสมอวาผปวย คอ

เพอนมนษยคนหนงทตองการความชวยเหลอและความรก

ปลกฝงความไวตอความรสกของตนเองและผอน

บคลากรทางการแพทยควรรจกความรสกของตนเองและ

ไวตอความรสกของผอน เพอจะไดรบรและเขาใจความรสกทง

ของตนเองและผปวย แลวน�าไปใชประโยชนในการดแลผปวย

โดยหนทางการพฒนาใหตนเองใหไวตอความรสกของตนเอง

และผอนคอ การรตวอยเสมอ (มสต) รบรตนเองตามสภาพท

เปนจรง และท�าความเขาใจกบความรสกทเกดขนในขณะนน

การสรางสมพนธภาพแหงการชวยเหลอและความไว

วางใจ

สมพนธภาพทดประกอบขนจากองคประกอบ 4 ประการ

คอ การสอสารอยางมคณภาพ ความสามารถเขากนไดกบผปวย

การมความเหนอกเหนใจ และการสรางความรสกอบอนใจ

องคประกอบทง 4 ประการนจะชวยสงเสรมสมพนธภาพ

ระหวางแพทยกบผปวยได

สงเสรมการแสดงออกและการยอมรบความรสกทางบวก

และทางลบ

เมอมนษยเจบปวยจะเกดความรสกวาสขภาพของตนถก

คกคาม และมปฏกรยาตอบสนองตอความเจบปวยทแตกตาง

กน บางคนสามารถยอมรบไดวาความเจบปวยเกดขน ในขณะท

บางคนโกรธ ฉนเฉยว ปฏเสธ ไมใหความรวมมอในการ

ดแลรกษา และต�าหนตเตยน ผปวยเหลานจงตองการระบาย

ความรสก บคลากรทางการแพทยจงควรยอมรบการแสดงออก

ของผปวยทงทางบวกและลบไดอยางจรงใจ สามารถใหอภย

และเขาใจความรสกตางๆ ทเกดขนกบผปวย ไมต�าหนตเตยน

หรอตดสน ไมทอดทงขณะทผปวยแสดงอารมณหรอพฤตกรรม

ทกาวราว

ใชวธการแกปญหาและการตดสนใจอยางเปนระบบ

การน�าวธการทางวทยาศาสตรมาใชประกอบการแก

ปญหา (scientific problem solving) เปนเรองส�าคญเพราะ

วธการทางวทยาศาสตรมความเปนระบบ เรมตนประเมน

ปญหาทงทางดานรางกาย จตใจ และสงคม โดยซกถาม

พดคยและสงเกตจากตวผปวยและญาต จากนนน�าขอมลตางๆ

มาใชวางแผนการดแลรกษาใหมากทสด โดยเฉพาะขอมลดาน

จตใจ สงคม ความเชอและความผกพนทางใจของผปวย ซง

เปนแหลงของความหวงและก�าลงใจส�าหรบผปวย

สงเสรมการเรยนรประสบการณระหวางบคลากรทาง

การแพทยและผปวย

ประสบการณของผ ปวยคอสงส�าคญทบคลากรทาง

การแพทยตองเรยนร และท�าความเขาใจ ดงนนบคลากร

ทางการแพทยจงอยทงในบทบาทของผเรยนและผสอน เพอ

ทจะทราบปญหาของผปวยทงโดยการสงเกตและเรยนรจาก

ผปวย โดยเฉพาะการมความรสกรวมในสถานการณของ

ผปวย (empathy) บคลากรทางการแพทยทรบร ในความ

รสกของผปวยจะทราบวาควรสอนและบอกผปวยอยางไรและ

เวลาใดทจะเหมาะสม

มงตอบสนองความตองการของบคคล

จากทฤษฎของมาสโลวทวา ความตองการเปนสงทค

กบมนษยเสมอมาไมมทสนสดตงแตเกดจนกระทงตาย และ

เปนแรงผลกดนทกอใหเกดพฤตกรรมตางๆ ทพยายามให

บรรลถงความตองการนน(23) ความตองการของผปวยก

เชนเดยวกบมนษยทวไป สงทบคลากรทางการแพทยควร

ปฏบต ไดแก ตอบสนองความตองการของผปวยทางดาน

รางกาย เพอใหสามารถคงไวซงการปฏบตหนาทของรางกาย

การตอบสนองความตองการของผปวยทางดานจตใจ เพอ

ใหรสกวาตนเองมคณคา การทจะตอบสนองความตองการ

ของผปวยไดอยางแทจรงนน บคลากรทางการแพทยจ�าเปน

ตองหลอมรวมประสบการณของผปวยเขากบประสบการณ

ของตน และสรางแนวทางการรกษาทเหมาะสมกบบรบททาง

สงคมของผปวย

จากการทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบเกยวกบ

การวจยทใชทฤษฎการดแลของวตสนเปนกรอบแนวคด(24)

พบวาสงส�าคญทชวยใหการดแลสมฤทธผล ไดแก ความม

เกยรตศกดศร (dignity) ความรก (love) ความปลอดภย

(security) การมตวตน (presence) การยอมรบ (respect)(25) ซงวทยาการทางการแพทยทกาวหนาไมสามารถสะทอนใหเหน

ถงการดแลอยางเขาถงจตใจคนได(24)


แมวาจะไมใชวธทมประสทธภาพในการก�าจดคราบจลนทรย

และชะลางท�าความสะอาดไดดมากนก แตท�าใหชายผนกลบ

มารสกดกบตนเองและฟนตวไดอกครง(28) เรองราวขางตน

แสดงใหเหนวาการททนตแพทยพยายามใหผปวยลดคราบ

จลนทรยไมไดมความหมายส�าคญไปกวาการเยยวยาชวตและ

จตใจของมนษย

ปจจบนหลายมหาวทยาลยไดน�าแนวคดแบบองครวม

มาบรรจในหลกสตรการเรยนการสอน ทนตแพทยศาสตร

ระดบปรญญาตร โดยใชหลกการดแลผปวยแบบยดผปวยเปน

ศนยกลางแทนการเรยนการสอนรปแบบเดมทยดผเรยนเปน

ศนยกลาง (student-centered instruction) ซงเนนการฝก

ท�าหตถการและปรมาณงานในการฝกปฏบต เพอพฒนาทกษะ

(skill) และความสามารถของผเรยน (student competen-cy) มการจดการเรยนการสอนแยกสวนเปนแผนกตางๆ ตาม

สาขาวชา (subdiscipline) โดยไมไดค�านงถงปจจยและความ

ตองการของผปวยในการรกษา(29)

ส�าหรบการดแลผปวยแบบยดผปวยเปนศนยกลางนน

เรมตนจากการสอสารทด จรงใจ มงเนนการสรางความ

สมพนธและแลกเปลยนความคดเหนระหวางทนตแพทยและ

ผปวย ทนตแพทยควรท�าความเขาใจถงความตองการผปวย

พจารณาถงความสมพนธของปจจยกอโรคทงหมด รวมถง

จดเดน-ขอจ�ากดของผปวย เพอน�ามาปรบใชและผนวกเขา

กบความรทางทนตแพทยศาสตรโดยองหลกฐานเชงประจกษ

(evidence-based dentistry) ในการใหการรกษาทนตแพทย

จงตองอธบายขอมลส�าคญตางๆ เชน สาเหตของโรค การ

พยากรณโรค ความจ�าเปนในการรกษา ประโยชนและอนตราย

ทอาจเกดขนจากการรกษาดวยวธตางๆ คาใชจายและ

ระยะเวลาในการรกษา เพอใหผปวยตดสนใจเลอกแผนการ

รกษาทเหมาะสมกบตนเองมากทสด นอกจากนนยงควร

อธบายถงวธการปฏบตและดแลตนเอง โดยมเปาหมายให

ผปวยสามารถคงสภาพชองปากทดดวยตนเองในระยะยาว(2)

ในป ค.ศ. 1998 มหาวทยาลยแบรเกน (University of Bergen) ประเทศนอรเวย ไดปรบปรงหลกสตรการเรยน

การสอนใหม มการปรบลดจ�านวนชวโมงฝกปฏบตงานคลนก

ทนตกรรมประดษฐ และน�าชวโมงคลนกทนตกรรมประดษฐ

บางสวนไปรวมอยในวชาทนตกรรมพรอมมล (comprehen-sive dentistry) เพอฝกปฏบตการดแลผปวยแบบองครวม

และเมอจบการศกษาทางมหาวทยาลยไดสงแบบสอบถามทาง

ทนตแพทยศาสตรทมหวใจของความเปนมนษย (Humanized Dentistry) หากพดถงการรกษาทางทนตกรรมแลว คนสวนใหญ

มกจะนกถงความเจบปวดและอารมณหวาดกลว เนองจาก

กระบวนการของการเรยนการสอนของหลกสตรทนต-

แพทยศาสตรทเนนย�าความถกตองและแมนย�าตามหลก

วชาการ หรอแมแตการททนตแพทยตองท�างานแขงขนกบเวลา

จากปรมาณผปวยทมาก เหลานอาจเปนสงทท�าใหทนตแพทย

ลมเลอนมตของความเปนมนษย มงเนนใหการรกษาเฉพาะ

“ฟน” อยางเดยว ละเลยหรอลมใสใจกบอารมณความรสก

หวาดกลวของผปวย การจดการกบความกงวลของผปวยใน

คลนกทนตกรรมในมมมองของดานวชาการถกลดทอนเหลอ

เพยงเรองของเทคนควธการ (anxiety management and control) โดยไมไดถกน�ามาพดถงในแงของอารมณความ

รสกททนตแพทยควรจะใสใจ ท�าความเขาใจ รสกรวม และ

เหนใจผปวยในฐานะของการเปนเพอนมนษย(26) แมกระทง

การซกประวตอาการปวดของผปวยซงเปนอารมณความรสก

ทนตแพทยบางคนยงใหผปวยบรรยายอาการปวดใหอยรป

ของตวเลขเชงปรมาณ (0 ถง 10) โดยไมไดใสใจกบเสยงรอง

โอดครวญและความรสกทผปวยบรรยายออกมา ทงทตวเลข

นนเปนตววดเชงปรมาณทไมอาจทดแทนอารมณความรสกซง

เปนมตเชงคณภาพได(27)

ตวอยางเรองเลาเรองหนงซงเปนประสบการณในการ

ท�าฟนในเชงของทนตแพทยศาสตรทมหวใจของความเปน

มนษย (humanized dentistry) ทแสดงใหเหนถงเรองราว

ชวตและความซบซอนของมตความเปนมนษย ผปวยชายแขน

ขาด 2 ขางจากอบตเหต ซงไดรบการดแลจากทนตแพทยท

มงเนนใหความส�าคญเฉพาะการพยายามลดคราบจลนทรย

สงมากเกอบจะหนงรอยเปอรเซนตใหลดลง โดยแสวงหาคน

ใกลตวของผปวยมาชวยท�าความสะอาดชองปาก แตละเลย

เรองการดแลจตใจทก�าลงออนแอ และสนหวงของชาย

รายนน เนองจากอดตเคยเปนเสาหลกหาเลยงครอบครว แต

กลบตองมารสกวาตนเองเปนภาระทตองใหผอนมาดแล แม

กระทงการท�าความสะอาดภายหลงจากการถายอจจาระยง

ตองพงพาภรรยา ในเวลาตอมาชายผนไดรบการดแลจาก

พยาบาลทรบฟงความรสกและเขาใจถงจตใจ โดยพยายาม

ดดแปลงอปกรณตางๆ ภายในบาน เพอใหผ ปวยรายน

สามารถพงพาในการดแลตนเองในชวตประจ�าวนไดมากทสด


ไปรษณย โดยมวตถประสงคเพอเปรยบเทยบความพงพอใจ

ของนกศกษาทนตแพทยระหวางสองหลกสตร คอ หลกสตร

เกาทเนนการสอนโดยยดผเรยนเปนศนยกลาง ใหนกศกษา

ฝกปฏบตงานคลนกแยกตามสาขาวชา (subject-specific approach) และหลกสตรใหมทเนนการสอนแบบองครวม

(holistic teaching) มการเรยนการสอนทผนวกความรพนฐาน

ทางทฤษฎเขากบวชาคลนกแบบสหสาขา เนนการรกษาท

ยดผปวยเปนศนยกลาง อยางไรกตามผลการศกษาพบวา

การเรยนการสอนของหลกสตรใหมทเนนการดแลผปวยอยาง

องครวมไมไดเพมความพงพอใจของผเรยนเมอเปรยบเทยบ

กบหลกสตรเกา(30) ทงนการเรยนการสอนสองแบบนนาจะ

ท�าใหเกดผลดตอการบรการผปวยแตกตางกน ดงนนควรม

การประเมนความพงพอใจของผปวยรวมดวย ซงอาจท�าโดย

การใชแบบสอบถาม หรอสมภาษณเชงลกในประเดนตางๆ

ทเกยวของ โดยคาดวานาจะเปนประโยชนในการท�าความเขาใจ

มตทางใจและสงคมของผปวย และเปนเสยงสะทอนกลบส

ทนตแพทยผ ใหบรการ เพอน�าไปปรบเปลยนรปแบบการรกษา

ใหสอดคลองกบแนวคดการดแลผปวยอยางองครวม และ

พฒนาคณภาพการบรการใหสมบรณมากยงขน

ส�าหรบผลลพธของการจดการเรยนการสอนแบบองครวม

ไมไดมงเนนแตเพยงการท�าใหนกศกษาเกดพฒนาการในเรอง

ของทกษะในการรกษา แตเปนกระบวนการทผเขยนเชอวา

จะชวยท�าใหนกศกษาฉกนกถงมตของความเปนมนษยของ

ผปวย ซงไดเลอนรางไปเรอยๆ ในระบบการศกษาทเนนวธ

การคดแบบชวกลไก จนท�าใหความสมพนธระหวางทนตแพทย

และผปวยเปนความสมพนธทอยบนพนฐานทางชววทยา ไมใช

บนพนฐานของการเคารพในศกดศรและคณคาของความเปน

มนษย เหมอนกบการททนตแพทยสวนมากมองเหนเฉพาะ

“ฟน” แตไมไดมองเหน “คน” นอกจากนนการมองชวตให

พนจากกรอบเรองชววทยา จะท�าใหมองเหนมตของความเปน

มนษยทมมตทางจตวญญาณ ท�าใหบมเพาะจตส�านกทด รจก

ขอดและยอมรบในขอจ�ากดของผปวย สามารถท�าความเขาใจ

อยางรเทาทน ไมโมโห เกรยวกราด หรอทกขรอนใจ เมอได

พบเหนผปวยแสดงออกในสงทไมตรงตามใจ รวมถงพรอมท

จะเรยนรรวมกนกบผปวย เพอรวมกนแสวงหาหนทางในการ

ด�ารงอยอยางดลยภาพ(13)

บทสรป การดแลผปวยผซงเปนมนษยนน จ�าเปนอยางยงทจะ

ตองเขาใจในความเปนมนษย ไดแก ความคด ความรสก และ

ความปรารถนาอนน�าไปสพฤตกรรมทมนษยแสดงออก เพอจะ

ไดใหการดแลทมความละเอยดออนตอความเปนมนษยในแง

มมเหลานไดอยางสมบรณ

การดแลผ ปวยดวยหวใจของความเปนมนษย เปน

กระบวนการการดแลทใหความส�าคญกบศกดศรความเปน

มนษย เนนการเขาถงจตใจ เปนกระบวนการทเกดขนดวย

สมพนธภาพระหวางสองฝาย ไดแก บคลากรทางการแพทย

และผปวย โดยเรมจากการสรางสมพนธภาพอนด น�าไปสการ

เรยนรและแลกเปลยนประสบการณระหวางคนสองคน จนกอ

ใหเกดขนตอนตอไปของกระบวนการดแล คอการใชปจจยการ

ดแลผนวกกบแนวคดศลธรรมและความรก เพอน�าไปปฏบต

ภายใตบรรยากาศทเออตอการฟนหาย จนทงบคลากรทาง

การแพทยและผปวยเกดการเรยนรรวมกน กาวผานความทกข

และปญหาตางๆ เกดการฟนหายซงเปนการสงเสรมใหผปวย

มพลงในการคงไวซงภาวะสขภาพทด(20, 21)

การบรบาลทนตกรรมพรอมมลซงเปนการบรบาลทาง

ทนตกรรมทใชแนวคดในการดแลสขภาพแบบองครวม คอ

ค�านงถงมตของความเปนมนษย จงเปนการบรบาลทใช

หลกการของการดแลผปวยดวยหวใจของความเปนมนษย

โดยเปนการบรบาลทผสมผสาน “การใหบรการทางการแพทย”

เขากบ “ชวตและความเปนมนษย” หรอเปนการบรบาลทการ

ผนวกเอามตดาน “ควำมสำมำรถ (competence)” และ มตดาน

“ควำมใสใจ (caring)” ของทนตแพทยเขาไวดวยกน(26) ซง

“ความสามารถ” ของทนตแพทยเปนเรองของวชาหรอศาสตร

มความส�าคญในการตรวจทางคลนก การวนจฉยรอยโรค

วธการรกษาซงโดยมากเนนทวสดอปกรณและเทคโนโลย และ

ทกษะในการท�าหตถการของทนตแพทยทตองถกตองตาม

หลกมาตราฐานของวชาชพ สวน “ความใสใจ” ของทนตแพทย

เปนการเคารพถงศกดศรแหงความเปนมนษยของผปวยซง

เปนเรองของศลปะ ในการท�าความเขาใจผปวยแตละคนซง

เปนมนษยทมความแตกตางกน จงไมมแบบแผน รปแบบ

ขนตอนทแนนอน แตเปนการกระท�าทออกมาจากใจซงเปนผล

มาจากการเรยนรดวยตนเอง การใหบรบาลดวยความเอาใจใส

มอบความรก ความเมตตา และรบฟงความคดเหนของ

ผปวย จะท�าใหทนตแพทยสามารถเขาถงและเขาใจผปวย


อยางถองแท น�าไปสการเขาถงปญหา เงอนไข ขอจ�ากด และ

ความตองการของผปวยแตละราย ท�าใหเกดการดแลรกษาท

สอดคลองกบความตองการและบรบทของผปวย เกดการม

สวนรวมและการพฒนาศกยภาพในการพงตนเองของผปวย

เพอน�าไปสการคงสภาพสขภาพชองปากทเหมาะสม ซงเปน

เปาหมายของการบรบาลทนตกรรมพรอมมล(2,31)

เอกสารอางอง1. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). พทธศาสตรกบการ

แนะแนว: พระธรรมปฎก. พมพครงท 7. กรงเทพฯ: ศนย

แนะแนวการศกษาและอาชพ กรมวชาการ กระทรวง

ศกษาธการ; 2545.2. การญ เลยวศรสข. การบรบาลทนตกรรมพรอมมลใน

บรบทพฤตกรรมศาสตร สขศกษา และจรยศาสตร.

กรงเทพฯ: บรษท อโมชน อารต จ�ากด; 2556.3. Boorse C. On the distinction between disease and

illness. Philos Public Aff 1975; 5: 49-68.4. Hofmann BM, Eriksen HM. The concept of

disease: Ethical challenges and relevance to dentistry and dental education. Eur J Dent Educ 2001; 5(1): 2-8.

5. King L. What is a disease? Philos Sci 1954; 21: 193-203.

6. Kendell RE. The role of diagnosis in psychiatry. Oxford: Blackwell Scientific Publications; 1975.

7. Canguilhem G. The normal and the pathological. New York: Zone Books; 1991

8. Twaddle A. Disease, illness and sickness revisit-ed. In: Twaddle A, Nordenfelt L, editors. Disease, Illness and Sickness: Three central concepts in the theory of health. Linköping: University SHS; 1993: 1-18.

9. Twaddle A. Disease, illness, sickness and health: A response to Nordenfelt. In: Twaddle A, Nor-denfelt L, editors. Disease, illness, sickness and health: Three central concepts in the theory of health. Linköping: University SHS; 1994: 37-53.

10. Capra F. The turning point. New York: Bantam Books; 1982.

11. วระ สมบรณ. แบบแผนและความหมายแหงองครวม.

กรงเทพฯ: มลนธโกมลคมทอง; 2550.12. พพฒน พสธารชาต. องครวม บทวพากษวาดวย

วทยาศาสตร และศาสนาในสงคมไทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ส�านกพมพศยาม; 2552.

13. โกมาตร จงเสถยรทรพย. จตวญญาณกบสขภาพ. ใน:

โกมาตร จงเสถยรทรพย, นงลกษณ ตรงศลสตย, พจน

กรซไกรวรรณ, บรรณาธการ. มตสขภาพ: กระบวนทศน

ใหมเพอสรางสงคมแหงสขภาวะ. กรงเทพฯ: สถาบนวจย

ระบบสาธารณสข; 2545. 41-75.14. รจนาถ อรรถสษฐ. สเสนทางสรางสขภาพชมชน. พมพ

ครงท 3. กรงเทพฯ: อษาการพมพ; 2548.15. ชยณรงค สงขจาง. แยกสวน-องครวม: ทรรศนะแมบท

พนฐานเบองหลงการแพทย. วารสารหมออนามย. 2544; 11:18-23.

16. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). สขภาวะองครวม

แนวพทธ. กรงเทพฯ: ชมนมสหกรณการเกษตรแหง

ประเทศไทย จ�ากด; 2548.17. พระไพศาล วสาโล. สขภาพองครวมกบสขภาพสงคม.

[อนเทอรเนต]. [สบคนเมอวนท 2 ม.ย. 2559]. เขาถงได

จาก: http://www.visalo.org/article/healthsukapa-bOngRuam.htm

18. ประเวศ วะส. วถมนษยในศตวรรษท 21 ศนย หนง เกา.

พมพครงท 4. กรงเทพฯ: สวนเงนมมา; 2550.19. พระพรหมคณาภรณ. การแพทยยคใหมในพทธทศน.

พมพครงท 6. กรงเทพฯ: สหธรรมก; 2551.20. Watson J. Nursing: The Philosophy and Science

of Caring. Boulder: Colorado Associated University Press; 1985.

21. Watson J. Nursing: The Philosophy and Science of Caring. 2nd rev. ed. Boulder, Colorado: Uni-versity Press of Colorado; 2008.

22. Parse RR. Again: what is nursing? Nurs Sci Q 1995; 8(4): 143.


23. Maslow AH. A theory of human motivation. Psychol Rev 1943; 50: 370-396

24. Smith M. Review of research related to Watson’s theory of caring. Nurs Sci Q 2004; 17(1): 13-25.

25. Beauchamp CJ. Qualitative approaches in nursing research. The centrality of caring: a case study. NLN Publ 1993; (19-2535): 338-358.

26. Chuengpattanawadee A. Humanized Dentistry. J Dent Assoc Thai 2009; 59(1): 63-73. (in Thai)

27. โกมาตร จงเสถยรทรพย. แพทยศกษากบการแพทยท

มหวใจของความเปนมนษย. ใน: วรพงษ เวชมาลนนท,

บรรณาธการ. อดมคตนกศกษาแพทย. กรงเทพฯ: แผน

พฒนาจตเพอสขภาพ มลนธสดศร-สฤษดวงศ; 2550: 25-50.

28. วราพร วนไชยธนวงศ. ชวตทสองของมนส. ใน: โกมาตร

จงเสถยรทรพย และคณะ, บรรณาธการ. ความดท

เยยวยา: เรองเลากบการแพทยทมหวใจความเปน

มนษย. นนทบร: ส�านกวจยสงคมและสขภาพ กระทรวง

สาธารณสข; 2549: 25-50.29. Eriksen HM, Bergdahl J, Bergdahl M. A patient-

centred approach to teaching and learning in dental student clinical practice. Eur J Dent Educ 2008; 12(3): 170-175.

30. Berge ME, Berg E, Ingebrigtsen J. A critical appraisal of holistic teaching and its effects on dental student learning at University of Bergen, Norway. J Dent Educ 2013; 77(5): 612-620.

31. Tuongratanaphan S, Kanchanakamol U. Com-prehensive dental care concept. CM Dent J 2000; 21(2): 7-24. (in Thai)

review article...

Documents