ridna mowa 4
DESCRIPTION
Oсвітньо-суспільний журнал «Рідна мова»TRANSCRIPT
-
11111
3
4
9
12
ucja DrozdRozkad materiau z jzyka ukraiskiego
dla kl. IV 15
18
25 ,
30
, 38
(, ) 42
2002/2003 . 44
Marek SyrnykNauczanie jzyka ukraiskiego w Polsce
po roku 1989 46Jarosaw Syrnyk
Kwestia wyznaniowa wrd ludnociukraiskiej na Dolnym lsku
w latach 19451989 52
Bohdan MajerRola katechizacji dzieci obrzdku
greckokatolickiego w budowaniu tosamocinarodowej w wietle bada wasnych 70
Mirosawa HanaskoPunkty nauczania Bytw 76
77Bohdan Majer
Punkty nauczania jzyka ukraiskiegona terenie Oddziau ZUwP w Elblgu 78
2003/2004 79 -
80
Prawo
Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodoweji Sportu z dnia 10 wrzenia 2002 r. 80
89
.
. 92
.
99
100
Advisory Committee On The FrameworkConvention For The Protection Of National
Minorities Opinion On PolandStrasbourg, 27 November 2003 121
-
22222
Ridna Mowa kwartalnik owiatowyUkraiskiego TowarzystwaNauczycielskiego w Polsce
Redakcja:Irena Drozd (Biay Br) prezes UTNStefania Jawornicka (Zielona Gra)Bohdan Majer (Elblg)Jarosaw Syrnyk (Wrocaw)Marek Syrnyk (Wacz) redaktor naczelny
Wsppracownicy:dr Boena Zinkiewicz-Tomanek (Krakw)prof. Roman Drozd (Koszalin)Maria Ste (Przemyl)Lesia Chraplywa-Schur (London, Canada)Waerij Sobko (Kijw, Ukraina)doc. Vadym Olifirenko (Donieck, Ukraina)
Korekta jzykowa i stylistyczna:mgr Maria Mandryk-Fil (Biay Br)
Sekretarz redakcji:Krystyna Syrnyk
Strona www:Grzegorz Mucowski
Opracowanie graficzne:Teresa Oleszczuk
Korekta:Katarzyna Se
Wydawca:Ukraiskie Towarzystwo Nauczycielskiew Polsce
Adres redakcji:78-600 WaczDolne Miasto 10/80tel. (0-67) 258 98 87e-mail: [email protected]
Skad i amanie:TYRSA Sp. z o.o.03-614 Warszawaul. Kocieliska 7tel. (0-22)679 95 47e-mail: [email protected]
Numer wydany dziki dotacjiMinisterstwa Edukacji Narodoweji Sportu
,
-
33333
!
. -. . , .
, .
2004 - . -. . . , .
- . , . , ( , ) .
- . -, , - . , -
. - , -. -- , . , - .
. , . - - . .
( ), 2004 , - , . . .
- . - , , , . , . -, , - .
!
-
44444
, , , , , - - - - -
. - , . - . , , : . , , - - - , . - - - , , ( , - ) (., . , , , , .).
. , ,- , . : , , , ( -, .), - ( ,
, ., ).
, , - , . - . :
1) , ,., ? ? ?, , ;
2) , ( -, , , , , - .).
, , (., , , ) , (., , .).
. : , . , - -,- (
-
55555
,
, ), : , , . :, , , , ( , , , , , .).
. , - , - , , .:
, -
. . (-1:50).
, - . , , ., , - - , :
-, - (-2:130).
, -: - , . . , , - - , , . .
- . -. ., , , , , , ,
(. antimetabol ) .
, . (.: , / (:50)), , (.: / , (:52)). - , , , , ; [5, . 81].
, . . . - ( ), , ., , , , , ,.: /( !),/ (:67).
. , . , , .
- . , - , .
( . , , , .).
, :
. , . - - ( , , , , .
-
66666
. ) .
, , ( , , , , , .).
( , , ), (, , , , , e, , o, .) , . , ., : . . , : , , : , . , : .
- , , ., . . , . - ,, .
, : , . . , . ., ., . : , , .
: , . .
- , , - .
- . , . , ,, , , ; , , . - , . . :
1) () , , . . : , , . , ? ;
2) - , - : -, , , , , -, ., , -, ;
3) : ;
4) , : .
, . . , , ( , , ! ).
, . , ,
-
77777
- , -
, . (. ca-dence , , , ) - , , - .
, , (. vers libre ). .: 1960- 70- . , - , . , ., 122 67 , 65 40, 40 18, 320 46. , . . : , ? ??, ?, , ? . , - , . , . - . , , -, .
, - - , -, - , .: -/ -/ -/ (:95). , - , , , - , .
. -, , , , , , ( - , , ?, .).
. - , () () . ,., - . , , : , , .
, - , - . - ; , , - : . - , - , - .
, . . : , ..., ..., . ... . , . - , : / , - .
, , -
-
88888
. . ():
1) (), ., , .. , , . . , , .;
2) (), ., , - ! ! (:198), ;
3) (), ., - , !, , , , !, .. , . / ./ / , : , , . .: / ./ / (:117). , (: !(-2:87)) . , - , , , ;
4) (), ., , , , : -, ;
5) , ., , , , . - , .
-, - ( , ). - , , , . ( , . ).
, -, , , . , , , , .
., , 1923, 219 . ., , 1969, 94 . ., , 1994, 120 . ., , 1994, 271 . -, 1997. ., : 4- ., 6- ., 1994, . 1,. 1; . 1., . 2; . 2; . 3., . 1; . 3., . 2. ., ( -), 1998, 448 .
: : : : : . -1 , 1-2 , 2
-
99999
. . . . .
: ,, -. . , - (. ,. , . , . ).- - - (. , . , . -, . , . ). , (. , . ,. , . , . , . -).
, - , . - , - . - ( , ), - -. - (. , . , . ).
. - , , . - (. -, . , . ), , , .
- . , . , , - , - .
-, , -, - (. ). , - , - . , - . , -, . , - , , .
-
1010101010
, - . , .
- . - . - . -, , . , , . , , , , . , . . . . , , - .
- , . - ( ) ( , ) - (. , . ).
, - , - , . , -, -
, - . - , , . -, - . , (. , . -, . ).
, :
( );
- ( - );
- ( - ).
- , -: , -. -, .
, .
, , , : , . - -, , , . ... .
, . ,
-
1111111111
, ,
, . , -, .
, , , . . , - , , , (. ).
: , , ( , , ) , , , - . .
, , , - . , , , .
, , , ,, , , , , - , , . , . , -, , , .
, - , .
, .
, ().
- : ; .
. ,. , . . , - . - - , : 1) -, ; 2) .
- - ; , , .
, - - - (. -). - , .
. ., , . . 19841985, 1986, . 80160. . ., [:] . . 1(4), 1999, . 2531. . ., , 1995, . 20. . ., . ., [:] - : . -. , 1999, 7, . 2427. . ., , -1992, . 2143.
-
1212121212
. . . . .
, , . : -, , , -- , , , . - - , . - , , , , . . , - , - . - , -, , ., (
, , , ) o, , , - -, - . - , - , , , , -, , . , , -.
, . - . . , - . , , . 50- , , - - . - , , -
-
1313131313
. 80-
- . , . - o : ; - : ; ,: - .
. : -, , - - ; -, , ; -, , , . , - -, , .
. , , . , , -. , . , , , . .
,
, . - , , . , - , --, - .
, , - -, , . , - , . , , . , - , -. , , - -. , , , . , - - , , (), - ( -, ).
- : (. ,. .); - (. , . .); , - (. ,. , . , . .); (. -, . , . ,
-
1414141414
. .); - - (. , . , . - .); - (. -, . , . .).
, - , - , , - - .
- , . , , - - - , , -:
, , ;
, , , , ;
, .
- , , - , ; - ; - , , .
. ., [:] : 2 ., . 2., 1980, . 127267. . ., , 1994, 2,. 817. . ., . ., , . -. . 14. - 1990, 2, . 1728. . ., : 6 ., . 4, 1984. . ., , 1990, 144 . . ., [:] - - : . . , 1987, . 116. . ., , 1997, 7, . 6481. . ., . ( : , , ), -1998, . 2, . 1, . 8191. . ., -- [:] , 1994, . 6465.
-
1515151515
ucja Drozd Biay BrBiay BrBiay BrBiay BrBiay Br
. V( DKW401413/01)
Rozkad materiauz jzyka ukraiskiego
dla kl. IV
1. .2.
.3. .4. -
.5. -
?6.
? .
7. -.
8. . -.
9. .10.
.11. -
(. 20).12.
.13. -
... .14. .15. .16. .17. .18. ?19. , , .20.
...21. -
.22. -
.
23. ?. .
24. , -? .
25. ? . -.
26. .27. .28. .29. ? .30. .31. .32. .33. , -
?34. ? -
.35. .36. ? -
.37. .38. -
.39. .40. -
.41. ?42. . (. 119).43. -
(76).44. (77).45. ?
.
46. - (87).
-
1616161616
47. , -.
48. ? (. 96).49. .50. .51. ?52. .53. ? .54. .55. .56.
.57.
.58. (. 104).59. ? -
.60. .61. ?62. .63. .64. .65. .66. .67. -
.68. .69. .70. .71. (
).72. . .
.73. .74. .75. .76. -
.77. .78. -
.79. .80. .81. .82. ?
.83. .84.
.85. .86. -
.87. .
88. .89.
(. 7, 134).90. (. 8, . 134).91. (. 9, 10, .
135).92. .93. .94. .95. -.96. .97.
.98. -
.99. ?100. -
(. 5, . 132).101. ?102. .103. .104. -
.105.
?106. .107. -
.108. .109. .110.
.111. -
.112. . .113.
?114. ?115. -
.116. .117. .118. . -
.119. .120.
.121.
(. 13, . 138).122. .123. .124.
.125. , ?
-
1717171717
126. .
127. ? .
128. ? ( )
129. .130. .131. .132. ?133. ?
.134. .135. .
136. - ?
137. - ?
138. - .
139. ?140. -
.141. -
.142. ?143.
.
-
1818181818
- - 23- - 23- - 23- - 23- - 23 . . . . . . -. -. -. -. -
. , , . , , . , , . , , . , , ..... (), , , . (), , , . (), , , . (), , , . (), , , . , ., ., ., ., . . , , , ... . , , , ... . , , , ... . , , , ... . , , , ...
1 . ...1 . ...1 . ...1 . ...1 . ... , , , , , , , , , , .2 . ...2 . ...2 . ...2 . ...2 . ... , , , , , , , , , , , .3 .3 .3 .3 .3 . , . .4 .4 .4 .4 .4 . , , . , , , , , , . , ... , ... , ... , ... , ...
1 .1 .1 .1 .1 . , , . , , , , . . , , , , .2 .2 .2 .2 .2 . ... , 1912 . , , . . , , , , .3 .3 .3 .3 .3 . , , , ... :
: ! ! ! , , .: ! ! ! , , .: ! ! ! , , .: ! ! ! , , .: ! ! ! , , .
, .
(
)
-
1919191919
, , ,
: ! ! ! , , . : ! ! ! , , . : ! ! ! , , . : ! ! ! , , . : ! ! ! , , .
, . , . , . , . , .
. , . , . , . , . ,
. . . . .
, , , . , . , , . , , ... , , ... , , ... , , ... , , ...
4 .4 .4 .4 .4 . . . , . , . , . , , . , , , .
1 .1 .1 .1 .1 . , . , .
. . . . .
2 .2 .2 .2 .2 . , , , . , , , , .3 .3 .3 .3 .3 . . , , 9 1872 , .4 .4 .4 .4 .4 . . , . , , . . , . -.1 .1 .1 .1 .1 . , , , , . , , , .
. . . . .
, , , : , , . , , .: ! ... ,
-
2020202020
. :. . , .
2 .2 .2 .2 .2 . , , , . .
. . . . .
. . , . , . , .
2 .2 .2 .2 .2 . . . , , , . . , , ... , , .
? ? ? ? ?
, ? . ? . , ; ., , ., , . .
3 .3 .3 .3 .3 . . . . : , . . , . : , ; , , .4 .4 .4 .4 .4 . . : , ! , , . .
-
2121212121
, ,
, . , , , , , . , , , , . , , , , , . , . , .
1 .1 .1 .1 .1 . . . , . , , .2 .2 .2 .2 .2 . , , , , . , , , . . . , .3 .3 .3 .3 .3 . , , , , , .
. . . . .
4 .4 .4 .4 .4 . . , . , .
- , - ... - , - ... - , - ... - , - ... - , - ...
... ! , ? , , , ? , ?
. . . . .
1 .1 .1 .1 .1 . . , .
, : , : , : , : , :
-
2222222222
! , , , ... .
2 .2 .2 .2 .2 . , , ... . , .3 .3 .3 .3 .3 . . , .4 .4 .4 .4 .4 . . , , ,, , .1 .1 .1 .1 .1 . . : , , -. , .
: : : : :
. , ! , , , , . , , . . , . , ? , .
2 .2 .2 .2 .2 . , , . . . . .3 .3 .3 .3 .3 . , ... , . ...4 .4 .4 .4 .4 . 1917 , .1 .1 .1 .1 .1 . : , . : . , . , , . , .2 .2 .2 .2 .2 . , , .3 .3 .3 .3 .3 . , , , , , , , , .4 .4 .4 .4 .4 . , .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
-
2323232323
, . . ( ( ( ( ( ).).).).). , , , , , . . ? ? , . , , , . , , . , 1554 . , , . . , , ?((((():):):):): , . . , , .
. . . . .
, , ( )., , ( )., , ( )., , ( )., , ( ).
1 .1 .1 .1 .1 . 1939 . , . , .2 . 2 . 2 . 2 . 2 . - . , , . .
. . . . .
, :- , . , ? , . , , .
4 .4 .4 .4 .4 . , . , .1 .1 .1 .1 .1 . , , , ., , .
, ! , ! , ! , ! , !
, , ! ,
-
2424242424
, , , , ! , , , ... , , , , !
. . . . .
2 .2 .2 .2 .2 . 21 1941 .()()()()()
.3 .3 .3 .3 .3 . , , , , .4 .4 .4 .4 .4 . . . , , . . , !
.... .... .... .... ....
-, , ,, , . , , . , , , , , -., ! , , , ... , . . , , , , , , , . , , , -, !
-
2525252525
( )
. . , . . . , . . . , . . . , . . . , . , ( ), ... , ( ), ... , ( ), ... , ( ), ... , ( ), ... , , , ... , , , ... , , , ... , , , ... , , , ... . . . . . . . . . . , , . , , . , , . , , . , , ., , ., , ., , ., , ., , . . . . . .
: : : : : ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
::::: , , ,
., ,- ...
... , , , , .
::::: 1814 . . , , , - . , , .
2.::::: 1822 , - , , , , , , :
::::: , , , ...
::::: .
-
2626262626
::::: ... , ; , ...
::::: . 9 , 11 , . . . - , , .
::::: , ! . , .
::::: ?
::::: , , . ?
::::: ? ! , , , .
::::: !? ?
::::: , . .
::::: ... ...
::::: , ! .
3.: : : : :
, , . , , ., , , . , , . . ?
::::: . , , . . . , 22 1838 . .
: : : : : , ..., ..., ..., ..., ...
-
2727272727
::::: , .
, , , . 1840 !
: : : : :
: : : : : - - - - -
::::: : , . , .
: : : : : ... ... ... ... ...( ... ... .( ... ... .( ... ... .( ... ... .( ... ... .
4.::::: , , , .
: : : : : ... ... ... ... ... () () () () () , ,
, ! , , , .
: : : : : ... ... ... ... ...
: : : : : , . 1847 .
: (): (): (): (): () ,, , ., ?, ? ! ! ! , ! ,! ! !
-
2828282828
, ...
5.: . . (): . . (): . . (): . . (): . . ()
, , , , , , ... . , , , . , , , .
: : : : : .
: : : : :
: : : : :
::::: . , ...
: : : : : : ... : ... : ... : ... : ...
: (): (): (): (): () , . , . , , !
: : : : : ... ... ... ... ...
::::: 10 , , , .
: : : : : ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) , , . ... ?...6.::::: , , , .
: : : : : ... ... ... ... ... (): (): (): (): (): , , ,, !
-
2929292929
,
, , . , , .
: : : : : 10 1861 .
: : : : : ... ... ... ... ... ():():():():(): , .
: : : : :
. . . . .
: : : : :1. . .2. . , . .3. , ; .4. , .5. ..., .
-
3030303030
... ... ... ... ...
::::: , ! !: : : : : . . , ...: : : : : ?::::: , .::::: ? ...::::: ! , . .
: : : : : , , . , ...
::::: , ! , , -! , .... , , , . : , ..., , ...: : : : : , , , , ... ()()()()().::::: , . , ; , !::::: , ?::::: , , - . , , , , , .
! , a (- )
-
3131313131
::::: . .
?::::: , ! . , , .::::: ?::::: . , . , , ... , , , ...::::: ? , ?! , !
::::: , ,, , .
::::: , , ! ...::::: . . , . , .::::: , ! !
, , . , , . , , . , , . , , . . . , . . , . . , . . , . . , : : : : :
::::: () , : , ., , : . , , . !
::::: ? ?::::: - , . .::::: ? . ,, , ...::::: !::::: ? ! . , , -, ....::::: ? . . . , , . , . ... , , . . , .
-
3232323232
()()()()() , , , .!
, , , , , ?
, ,
, , , , , , , , , ?
: : : : : , , , .
: : : : : , , ,, , .
: : : : : ? , , , , ( ) ; .
::::: , : , , , , ...
: : : : : , , , , ,
-
3333333333
::::: ,
.
, , , , , , , , , , . . . . .
: : : : : ! ! ? ?, , : ! ? ! , , ! ? ! ! . , ! ?!... !... , ! !... ! ?
: : : : : , ; , , . ; ... ... ., , , ! !.. .
::::: , . .
::::: , .
: : : : :
: : : : : . ? ? , , , , , ! ,
-
3434343434
, ? , , ?
,, ! ,, .
, .
::::: :, , .
, , . .
... -! , ,
: : : : : , ...
1: 1: 1: 1: 1: ? , ?
1: 1: 1: 1: 1: , , .
2: 2: 2: 2: 2: , , ! .
3: 3: 3: 3: 3: , , .
1: 1: 1: 1: 1: , ;
, . 2: 2: 2: 2: 2: -
, ?()()()()() , , ,
...
-
3535353535
: : : : :
( )( )( )( )( )
! , , ... ! ...
::::: ()()()()() !( )( )( )( )( )
, , , : !
::::: :
, . , -, . , , , !
::::: . , . , . . ,, , ...
::::: , ; , , , .
, ,, , , , .
::::: .
::::: 47 24 , 10 , 4 . 9 .
-
3636363636
: : : : : , , , : ? , : , ; ; ; ... ; !... ? , , !
: : : : : , , . :
1: 1: 1: 1: 1: , , , ... , !
2: 2: 2: 2: 2: , , ; , , , : ? ? ?
3: 3: 3: 3: 3: , , ;, !, , , : , , , , , , .
-
3737373737
4: 4: 4: 4: 4: , , ,
, ! , ! , , , , , ... , , , !
5: 5: 5: 5: 5:()()()()()
, ,, . : , ., , , .
: : : : : , , : , , , ;
* * * , .
()()()()()
, , . , . , , , .
-
3838383838
, , , , ,
, , , , ,
: . 01 . 23
: -
-
-
-
-
-
.
. ( 0 ) ( 2 3 ) :
) (. 01): - ()
) (. 23): -
- - - -
3 .
(. 01).
- . , . . - . . - , , , . , .
:
1. ?, , ! , , .
(-)
2. ?-! -
-
3939393939
.
!( )
3. ? . . , .
4. ? , , . . , . , ( ).
5. ? , , . :! , ...().
6. ? , . ... ().
7. --?
8. ?
9. - ?
10. -?
11. ?
12. -?
13. -?
14. ?
15. - ?
16. ?
17. - -?
18. ?
19. ?
20. -?
21. ?
22. ?
23. -?
24. -?
25. ?
26. ?
27. ?
28. ?
29. ?
30. - ?
31. ?
32. ?
33. ?
34. ?
35. ?
36. ?
37. ?
38. ?
39. ?
40. ?
41. ?
42. ?
43. ?
44. ?
45. -?
46. ?(-)
47. , :
. ... (, )
48. , :
. , . ... (,.., -, ).
49. , :
, . , ... (, ., ,-, ).
50. , :
, , , ,
-
4040404040
(, .,, , )
, . . -. 3 .
2 3 . 12 .
. - . 1 . . 2 - - :1. , , 2. , , 3. , , , . 1 . , - . , , , () .
. - :1. , ?
) ) )
2. -?
) ?) )
3. ?) ) ) -
4. -?) ) )
5. -?) ) )
6. - - ?
) , , , , ...) , , , , ...) , , , , -, ...
7. ?) ) )
8. -?) -) )
9. - ?) ) )
10. -?) ) )
11. --?
) ) )
12. - ?
) ) , ) ,
13. ?) , ) ) ,
14. ?) ) )
15. ?) , ) , ) , ?
-
4141414141
16. ?
) ) ) -?
17. - - ?
) ) )
18. - - ?
) ) )
19. - -?
) ) ) ,
20. - --?
) ) )
21. --?
) ) )
22. - -?
) ) )
23. , - ?
) ) )
24. -?) ) )
25. --?
) ) )
26. --?
) ) )
27. --?
) ) )
28. - ?) ) )
, . , . - .
, . - , . . . , . . . . - - .
. , ,, , , ... . , . , , - , -, , .
- : - .
.
-
4242424242
1 2004/2005 24 10 342 2003/2004 2 + 1 6 + 2 24 10 343 2002/2003 2 + 1 6 + 2 27 10 374 2001/2002 2 + 1 6 + 2 29 12 415 2000/2001 3+ 1 9 + 3 27 14 456 1999/2000 3 + 1 9 + 2 31 14 457 1998/1999 4 12 32 328 1997/1998 4 12 39 399 1996/1997 4 12 37 37
10 1995/1996 4 12 44 4411 1994/1995 4 12 38 3812 1993/1994 4 12 39 3913 1992/1993 4 12 36 3614 1991/1992 3 9 37 3715 1990/1991 3 9 38 3816 1989/1990 3 9 47 4717 1988/1989 4 12 42 4218 1987/1988 3 9 27 2719 1986/1987 4 12 37 3720 1985/1986 4 12 45 4521 1984/1985 4 12 51 5122 1983/1984 4 12 46 4623 1982/1983 4 12 45 4524 1981/1982 4 12 47 4725 1980/1981 3 9 48 4826 1979/1980 3 9 47 4727 1978/1979 2 6 43 4328 1977/1978 29 1976/1977 1 3 35 3530 1975/1976 2 6 33 3331 1974/1975 32 1973/1974 2 6 28 2833 1972/1973 3 9 49 4934 1971/1972 3 9 38 3835 1970/1971 4 12 49 4936 1969/1970 4 12 41 41
:
. ( 1999/2000)
..
-
4343434343
37 1968/1969 4 12 57 57
38 1967/1968 4 12 58 5839 1966/1967 3 9 41 4140 1965/1966 4 12 49 4941 1964/1965 4 12 53 5342 1963/1964 4 12 54 5443 1962/1963 4 12 60 6044 1961/1962 4 12 58 5845 1960/1961 4 12 52 5246 1959/1960 4 12 53 5347 1958/1959 3 9 48 48
2004/2005
1958/1959 1963 ( ?)1963/1964 1972 1972/1973 1973/1974 1975 1975/1976 1994 1994/1995 1999 1999/2000
-
4444444444
2002/2003 .
-, - (). - . . - 7 , . . .
( - 1968 .) 1971 .
1. : 4 . ( ). 5 . . ( ).
2. : 16 . ( ).
3. : 13 . ( ). 15 . ( ).
4. : 12 . ( ).
5. : 12 . . ( ).
6. : 12 . ( ).
7. : 4 . .
85 .
(19 ), - , . . 1992 . - . 1978 . (20), , , .
1991 . - () , .
1991 . :
; 1216. 1995 . 47 ,
-
4545454545
. 19992002 .
, 34 . 2002 . .
1992/1993 . :: 6 , 3 . (
).: 12 , 2 . (. ).: 9 , 2 . ( ).: 3 , 3 . ( -
, ).: 17 , 6 . (
).: 9 , 2 . (. ,
, ).: 8 , 4 . (. ).: 5 , 3 . ( ).: 8 , 3 . -
( ).: 1992/1993 . -
, 1993 . ().
: (. ).13 1992 .
- - .
30 1993 . - , .
- - 713 1993 . .
( ) - - 22 1993 . . - .
17 1994 . .
31 6 1994 . . .
- 11 1994 . .
14 1995 . - , : , - . : . , . . .
1994/1995 . 12 140. - .
-
4646464646
W pocztkowym okresie przemian w Polsce,tzn. do 1992 r., nauczanie jzyka ukraiskiego pro-wadzono w oparciu o zarzdzenie Ministra Eduka-cji Narodowej, Nr 67, z dnia 21 grudnia 1988 r.
W Dzienniku Ustaw Nr 34 z 1992 r. (poz.150)opublikowano nowy przepis prawny regulujcyodnon kwesti Rozporzdzenie Ministra Edu-kacji Narodowej z dnia 24 marca 1992 r. w spra-wie organizacji ksztacenia umoliwiajcego pod-trzymywanie poczucia tosamoci narodowej,etnicznej i jzykowej uczniw nalecych domniejszoci narodowych. Obowizywao onorwno dekad do 2002 r. wcznie.
Rozporzdzenie to wydane w okresie bu-dowania zrbw demokracji w Polsce, byo nie-zwykle korzystne dla mniejszoci narodowych.Uwzgldniao bowiem zarwno indywidualnspecyfik danej mniejszoci, jak rwnie indywi-dualne potrzeby.
Wprowadzono przede wszystkim pewnegorodzaju ujednolicenie poj bdcych w po-wszechnym uyciu, a nie zawsze precyzyjnie sto-sowanych. Mamy wic pojcie szkoy z ojczystymjzykiem nauczania placwki, w ktrychwszystkie przedmioty z wyjtkiem jzyka polskie-go i historii s prowadzone w jzyku ojczystymdanej mniejszoci; szkoy dwujzyczne gdzienauczanie prowadzi si w dwch rwnowanychjzykach (j. polski i jzyk danej mniejszoci);szkoy z dodatkow nauk jzyka ojczystego prowadzce nauczanie w jzyku polskim, oprczprzedmiotu dodatkowego, ktrym jest jzykmniejszoci i wreszcie midzyklasowe czy mi-dzyoddziaowe grupy nauczania jzyka ojczyste-go1. Organizacja danego typu ksztacenia czyraczej formy ksztacenia zalena bya od lokal-nych warunkw i moliwoci. Dla spoecznoci
Nauczanie jzykaukraiskiego w Polsce
po roku 1989
ukraiskiej niezwykle istotnym zapisem by tenostatni z tych przedstawionych, w tym miejscu.Jedno bowiem po 1989 r. pozostao dla tej mniej-szoci niezmienne a mianowicie fakt duegorozproszenia czonkw tej grupy narodowocio-wej w Polsce. Znamiennym jest te wprowadze-nie moliwoci nauki jzyka ojczystego ju doprzedszkoli zajcia w przedszkolu mogy by odtej pory prowadzone wycznie w jzyku danejmniejszoci. Rwnolegle przepisy omawianegorozporzdzenia reguloway kwestie liczebnocigrup, klas oraz oddaway bezporedni nadzr nadplacwkami, w ktrych prowadzone byo naucza-nie jzyka mniejszoci kuratorowi owiaty. Zali-czono jednoczenie jzyk ojczysty do przedmio-tw obowizkowych ze wszystkimi konsekwen-cjami wynikajcymi z regulaminu oceniania, kla-syfikowania i promowania2. Utrzymano zarazemform dobrowolnoci przy zgaszaniu dziecka nanauk jzyka ojczystego zgoszenie takie wa-ne byo w myl przepisw do koca nauki na da-nym etapie edukacyjnym. Te ostatnie zapisy pod-nosiy znacznie rang nauczanego przedmiotuoraz stwarzay szans na rzeczywiste podniesie-nie jakoci nauczania jzykw mniejszociowychw Polsce. Szans, ktrej same mniejszoci nieste-ty ju nie wykorzystay.
Od 1 stycznia 2003 r. w nauczaniu jzykwojczystych mniejszoci narodowych obowizujeju inny przepis, a mianowicie: RozporzdzenieMinistra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia3 grudnia 2002 r. w sprawie warunkw i sposo-bu wykonywania przez szkoy i placwki publicz-ne zada umoliwiajcych podtrzymywanie po-czucia tosamoci narodowej, etnicznej, jzyko-wej i religijnej uczniw nalecych do mniejszo-ci narodowych i grup etnicznych.
Marek Syrnyk WWWWWaczaczaczaczacz
-
4747474747
Odnone rozporzdzenie w porwnaniu do
poprzedniego stanowi istotny regres, w regula-cji kwestii nauczania jzykw ojczystych mniej-szoci w Polsce. Usunito przede wszystkim za-pis o zaliczeniu jzyka ojczystego do przedmio-tw obowizkowych, znikny ju cakowicie za-pisy dotyczce przedszkoli, uporczywie wprowa-dzany jest zwrot kraj pochodzenia mniejszoci,co moe sugerowa, i mniejszoci narodoweznalazy si w Polsce w wyniku emigracji z po-szczeglnych krajw3. Tymczasem, w zasadniczejswojej masie s one w Polsce niejednokrotnie odzawsze. Tak jest przynajmniej w przypadkuUkraicw, ktrych przesiedlono przeciew 1947 r. z polskich wojewdztw poudniowo-wschodnich.
Znamienne jest rwnie i to, e przy opraco-wywaniu nowego rozporzdzenia MENiS w cao-ci odrzuci propozycje i sugestie Zwizku Ukra-icw w Polsce przekazano je 6 listopada2002 r.4 Chocia i warto to zauway te pro-pozycje zasadniczo koncepcji przepisw praw-nych nie burzyy. Szkoda, i Zwizek Ukraicww Polsce wcznie z Ukraiskim TowarzystwemNauczycielskim nie skonsultoway ze rodowi-skiem swoich propozycji w jakim szerszym stop-niu. Bowiem ju chociaby postulaty giyckich na-uczycieli z midzyszkolnego zespou nauczania j-zyka ukraiskiego miay charakter bardzo szcze-gowy i odwoyway si do praktycznych aspek-tw nauczania. Aspektw niezwykle istotnych, jakchociaby propozycja wprowadzenia i moliwo-ci opacania dodatkowych godzin na prowadze-nie pracy artystycznej w takich grupach, wyko-rzystywania w pracy autorskich programw na-uczania jzyka czy innych5.
Reasumujc odnone rozporzdzenie likwi-dujc niektre, niezwykle istotne zapisy i niewprowadzajc w to miejsce nowych zostawiozbyt duo miejsca na dowolno interpretacji orazcofno regulacje w tej zasadniczej dla mniejszo-ci kwestii na kilkadziesit lat wstecz.
Podrczniki
Po 1989 r. wydano w Polsce kilkanacie r-nego rodzaju podrcznikw do nauki jzyka ukra-iskiego. W wikszoci byy one opracowywaneprzez nauczycieli praktykw.
Omwienie tego zagadnienia rozpoczniemyod podrcznikowych propozycji dla najmod-szych std te niemoliwe bdzie zachowaniechronologii ukazywania si poszczeglnych wy-dawnictw.
W 1999 r. Wydawnictwo Szkolne i Pedago-giczne wydao zeszyt wicze dla klasy 0 autor-stwa Marii Mryczko Horobjatko (rekomenda-cja MENiS Nr 145/99). Zeszyt wydany w forma-cie A4, niezwykle barwnie ilustrowany. Bardzoduo klasycznych ukraiskich akcentw wynika-jcych z tradycji narodowej. Jedyn wad tegowydania jest zbyt maa ilo proponowanych za-j dotyczcych rozwijania umiejtnoci analizyi syntezy suchowej gosek (suchu fonematycz-nego). A jest to przecie umiejtno podstawo-wa dla poprawnego przebiegu procesu nauki czy-tania i pisania w przyszoci. Niekoniecznie tew przedszkolu musimy ju wiczy pisanie liter.wiczenia grafomotoryki mona prowadzi wy-korzystujc inne elementy.
Rwnie w 1999 r. ukazao si kolejne wyda-nie zeszyt wicze dla klasy pierwszej Derelce autork jakiego jest Maria Tucka (rekomenda-cja MENiS Nr 153/99). Zeszyt take barwnie ilu-strowany, zawiera treci dostosowane do progra-mu nauczania i wieku dzieci. Bdem jest jednakwprowadzenie litery i goski l w propono-wany sposb, tzn. bez uwzgldnienia specyfikitych gosek w jzyku ukraiskim.
Cigle brakuje niestety podstawowego opra-cowania dla klasy pierwszej elementarza. Szko-y i midzyszkolne zespoy nauczania wykorzystu-j w tym przypadku wydania ukraiskie.
Dla klas drugich szkoy podstawowej dyspo-nujemy ju kompletem, tj. podrcznikiem orazzeszytem wicze. Podrcznik urawyky, ktre-go autorem jest dr Jarosaw Hryckowian zostawydany w 1996 r., natomiast zeszyt wicze urawennia (autor Maria Mryczko) ukaza sidopiero w 2000 r. Obie pozycje s rekomendo-wane przez MENiS.
Uczniom klas trzecich zaproponowano pod-rcznik Lubomyry Pyypowycz: Razom z sonecz-kom. Ukaza si on take w 2000 r. rekomenda-cja MENiS Nr 144/2000. Rwnie ta sama autor-ka opublikowaa w 2002 r. wybr lektur i tekstwdo czytania dla klas IIII szkoy podstawowej:Czotyry pory roku.
Natomiast w 2001 r. ukazay si podrcznikoraz zeszyt wicze dla klas czwartych szk pod-stawowych. Obie pozycje nosz ten sam tytu:Rusznyczok. Autorki ucja Drozd i Anna Mazur.Rekomendacja MENiS Nr 281 oraz 282/2001.
W 2002 r. wydano podrcznik dla klasy sz-stej Berehynia. I znowu autorski duet: AnnaDrozd oraz Irena Drozd.
Wszystkie wymienione pozycje ukazay sidziki staraniom Wydawnictw Szkolnych i Peda-
-
4848484848
gogicznych. Niestety, jak na razie to wszystkiepodrczniki, ktre wydane zostay w okresie od1989 do 2003 r. Czekamy cigle na ksiki do gim-nazjw oraz szk rednich. Wspomniane pod-rczniki opracowane zostay w oparciu o zatwier-dzone przez MENiS programy nauczania. Braku-je take specjalnych pozycji z przeznaczeniem dlamidzyszkolnych zespow nauczania jzykaukraiskiego ta forma nauczania jest bardzorozpowszechniona w Polsce, a jednoczenie naj-bardziej zaniedbana zarwno przez wadze owia-towe, jak te ukraiskie instytucje spoeczne.Warto jedynie wspomnie, i wanie z tej formynauki jzyka ukraiskiego w Polsce korzysta wik-szo uczniw.
Oprcz podrcznikw, ukazay si take ma-teriay pomocnicze, ktre mog i s wykorzysty-wane w prowadzeniu zaj.
W 1995 r. wydano Szkoln gramatyk jzykaukraiskiego, ktrego autorem jest wybitny j-zykoznawca prof. Micha esiw z Lublina. Nato-miast w nastpnym, tj. 1996 r. dugoletni profe-sor legnickiego liceum Jan piwak opublikowaniezwykle cenn pozycj: Samowczytel ukrajin-koji mowy. Cenn, poniewa pozwala ona na opa-nowanie lub doskonalenie jzyka przez osobyuczce si go w sposb indywidualny. Ten ostat-ni autor (Jan piwak) w 1998 r. wyda nastpnpozycj Zbirnyk dyktantiw z ukrajinkoji mo-wy (Wybr wicze do jzyka ukraiskiego). Wtym samym 1998 r. ukazaa si praca dr. Jarosa-wa Hryckowiana Metodyka nauczania jzykaukraiskiego i ukraiskiej literatury.
Uzupenieniem tych pozycji ale zwaywszyna formy nauczania oraz pewne tradycje w na-uczaniu jzyka ukraiskiego w Polsce niezwy-kle istotnym uzupenieniem, jest Kaynowyj mist(Warszawa 1997), autorstwa profesora ukraiskie-go liceum w Biaym Borze Marii Mandryk-Fil.Ksika zawiera wybr tekstw i materiaw dopracy artystycznej i pozaszkolnej z uczniami.
Jako literatur i materiay dodatkowe w na-uczaniu jzyka ukraiskiego w Polsce wykorzy-stuje si take szkolne pozycje wydawane w Ukra-inie. Gwnie s to opracowania dla klas mod-
szych oraz publikacje z zakresu literatury i gra-matyki.
Nauczyciele jzyka ukraiskiego maj takedo dyspozycji kwartalnik Switanok, ktry uka-zuje si jak dodatek do tygodnika Nasze Sowo.Odnajdujemy w nim zarwno teksty z ukraiskiejhistorii, materiay dotyczce tradycji ukraiskich,rebusy, krzywki, jak i korespondencj i infor-macje z ycia poszczeglnych szk czy midzysz-kolnych zespow nauczania jzyka ukraiskiego.
Wan rol w ukraiskim yciu owiatowymw Polsce powinno ju wkrtce zaj kolejne wy-dawnictwo, a mianowicie ukazujce si od 2001 r.czasopismo Ridna Mowa. Regularne kwartal-ne wydania tego czasopisma ukazuj si w In-ternecie, za wydania konwencjonalne, jak dotej pory zjawiaj si raz w roku. W Ridnej Mo-wie publikowane s materiay z zakresu metody-ki nauczania jzyka ukraiskiego i ukraiskiej li-teratury, psychologii i socjologii, historii i geogra-fii Ukrainy, historii ukraiskiej mniejszoci na-rodowej w Polsce, prawa owiatowego, etnogra-fii. Wydanie internetowe Ridnej Mowy to w tejchwili chyba najbogatszy w Polsce zbir ukraini-ki zwaszcza dzia Biblioteka Ridnej Mowy,w ktrym zamieszczane s oryginalne teksty lite-ratury ukraiskiej, poczwszy od wiekw red-nich do dnia dzisiejszego.
Szkoy ukraiskie w Polsce
Ostatnie lata komunizmu w Polsce to znacz-ny spadek liczby ukraiskich dzieci uczcych siswego jzyka ojczystego. Wizao si to zarwnoz negatywnymi tendencjami w gospodarce, du-ej emigracji Ukraicw z Polski na Zachd, jakte czciowo asymilacji oraz niewtpliwie takewalk modego pokolenia dziaaczy ukraiskichw Polsce o zmiany take i w tej dziedzinie yciaspoecznego. To co pozostaje niezmienne zarw-no do okresu PRL-u, jak te III RP to fakt, i naj-bardziej rozpowszechnion form nauczania dzie-ci ukraiskich w Polsce pozostaj midzyszkolne,midzyklasowe i midzyoddziaowe zespoy na-uczania tego jzyka.
-
4949494949
Szkoy z ukraiskim jzykiem nauczania w Polsce7:
Rok szkolny Liczba szk Liczba uczniw
1988/1989 4 3341989/1990 4 3541990/1991 6 4751991/1992 7 7271992/1993 7 7831999/2000 7 966
Odnoszc si do powyszego zestawienia naley pamita, i wikszo szk ukraiskich funkcjo-nuje jak zesp: szkoa podstawowa, gimnazjum, liceum.
I tak: Zesp Szk Oglnoksztaccych w Biaym Borze tworz: szkoa podstawowa, gimnazjum, liceum Zesp Szk Oglnoksztaccych w Growie Iaweckim: gimnazjum, liceum Zesp Szk Oglnoksztaccych w Legnicy: gimnazjum, liceum Zesp Szk Oglnoksztaccych w Przemylu: szkoa podstawowa, gimnazjum, liceum Zesp Szk Oglnoksztaccych w Bartoszycach: szkoa podstawowa, gimnazjum Ukraiskie klasy w Szkole Podstawowej w Baniach Mazurskich Ukraiskie klasy w gimnazjum w Bielsku Podlaskim
Midzyszkolne zespoy nauki jzyka ukraiskiego funkcjonujw siedmiu nowych wojewdztwach8:
Rok szkolny Wojewdztwo Liczba punktw Liczba uczniw
1999/2000 Lubuskie 5 66Dolnolskie 4 60Podlaskie 10 90Pomorskie 8 254Warmisko-Mazurskie 46 1544Podkarpackie 19 351Zachodniopomorskie 12 215
Dla porwnania w roku 1992/1993 punkty nauczania istniayw nastpujcych wojewdztwach9:
Wojewdztwo Ilo zespow Liczba uczniw
Elblskie 13 330Gdask (m.) 1 33
Midzyszkolne zespoy nauczania jzyka ukraiskiego w Polsce6:
Rok szkolny Liczba punktw Liczba uczniw
1988/1989 57 10761989/1990 60 12361990/1991 68 13581991/1992 70 14741992/1993 83 17431999/1900 104 2557
-
5050505050
Gorzowskie 2 14Koszaliskie 2 119Kronieskie 7 140Legnickie 2 60Nowosdeckie 10 70Olsztyskie 18 338Przemyskie 3 68Supskie 5 146Suwalskie 8 239Szczeciskie 4 66Pilskie (m. Wacz) 1 17Warszawa 1 21Wrocawskie 4 45Zielonogrskie 2 50
Midzyszkolne zespoy nauczania jzyka ukraiskiego w wybranych wojewdztwachw roku szkolnym 2002/2003
Pomorskie; Zachodniopomorskie; Lubuskie10
Miejscowo Liczba zespow Liczba uczniw
Miastko 1 13Wacz 1 21Przemino 1 16Szczecin 1 18Szczecinek 1 13Koobrzeg 1 16Trzebiatw 1 16Bytw 1 48Czuchw 1 45Koszalin 1 67wierzno 1 8Supsk 1 36Lbork 1 17Bobolice 1 9Charzyno 1 4Gocino 1 4Zielona Gra 1 12Nowogrd Bobrzaski 1 18Szprotawa 1 16Midzyrzec 1 18Gorzw 1 4Strzelce Krajeskie 1 12
Razem 22 431
Analizujc powysze zestawienia naleystwierdzi, i poczwszy od 1989 r. liczbauczniw w ukraiskich szkoach i midzyszkol-nych zespoach stopniowo aczkolwiek nieznacz-nie zwiksza si. Nie zwiksza si natomiast licz-ba szk ukraiskich. I co waniejsze nie ma-leje. Nieznacznym te wahaniom ulega liczba dzie-ci w midzyszkolnych zespoach nauczania, co
mogoby oznacza zatrzymanie si negatywnychtendencji z przeszoci.
Omawiajc kwestie szkolne ukraiskiej mniej-szoci narodowej nie sposb nie wskaza i napewne towarzyszce mu zagroenia. Zagroenianatury obiektywnej takiej jak chociaby spadekpopulacji dzieci w kraju. W rwnym stopniu do-tyczy to rwnie mniejszoci ukraiskiej z tym,
-
5151515151
e przez t mniejszo jest boleniej odczuwana.
Na razie gwnie w wymiarze finansowym. Wpro-wadzenie bowiem bonw owiatowych do szkol-nictwa spowodowao znaczne obnienie subwen-cji owiatowej dla tych szk i to nawet przyzwikszeniu odpowiedniej wagi, uywanej doobliczenia teje subwencji. Ma liczb dzieci po-woduje, i z natury swojej s to szkoy drogiei jako takie niezbyt chtnie widziane przez wa-dze samorzdowe, ktrym podlegaj.
Ukraiskie rodowisko nauczycielskie ju odlat domaga si oddania tych szk pod bezpored-ni zarzd odpowiednim urzdom marszakow-skim, wskazujc i to zupenie susznie, i s toz reguy szkoy regionalne i ponadregionalne. Odlat te wnioskowana jest potrzeba utworzeniaspecjalnego urzdu przy MENiS penomocnikads. owiaty mniejszociowej w Polsce. Starania tepozostaj na razie bezowocnymi. Cigle te bra-kuje nauczycieli metodykw jzyka ukraiskiego zatrudnionymi na czci etatw w Polsce pozo-staj w ten sposb jedynie trzy osoby, po jednejw wojewdztwie warmisko-mazurskim, zachod-niopomorskim oraz podkarpackim. Brak jest tenaleytej kontroli ze strony organw podlegychresortowi edukacji nad waciwym realizowaniemnauczania w midzyszkolnych zespoach naucza-nia dyrektorzy szk niejednokrotnie nie wie-dz nawet, na jakiej podstawie prawnej takie na-uczanie si odbywa. Nie wspominajc ju o tym,i zdarzaj si przypadki wrcz ingerowania or-ganw prowadzcych obsad stanowisk nauczy-cielskich czy tolerowania nagannych przypadkww tyme nauczaniu. Brak kontroli prowadzi bo-wiem do wypacze i degradacji.
Stosunek kompetentnych czynnikw do kwe-stii waciwego zabezpieczenia potrzeb edukacyj-nych mniejszoci narodowych w Polsce jest tak-e miar demokracji. I miar rzeczywistego sto-sunku Pastwa do czci swoich obywateli.
PRZYPISYPRZYPISYPRZYPISYPRZYPISYPRZYPISY
1 Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowejz dnia 24.03.1992 r. [w:] Dz.U. Nr 34, poz.150, 1992 r.
2 Ibidem, op.cit.3 Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 3 grudnia 2002 r.4 Pismo Zarzdu Gwnego ZUwP z dnia 6 listo-
pada 2002 r. do Ministerstwa Edukacji Naro-dowej, maszynopis, archiwum autora.
5 . , -
, 2003, 23.6 Ukraicy w Polsce 19891993 [red. M. Czech],
Warszawa 1993, s. 310311; - , 2001, 1.
7 Ibidem, op.cit.8 ..., op.cit.9 Ukraicy w Polsce..., op.cit., s. 311.10 . , -
2002/2003 ,
2003, 3, c. 99 oraz: S. Ja-wornicka, Nauczanie jzyka ukraiskiego w wo-jewdztwie lubuskim w 2002/2003 r. szk., ma-szynopis, archiwum autora.
LITERALITERALITERALITERALITERATURA RDTURA RDTURA RDTURA RDTURA RDOWOWOWOWOWAAAAA
., , 1999. ., , 1996. .,
, 1998. ., ., , 2002. ., ., , 2001(). ., ., , 2001( ).- ., , 1997. ., , 1999. ., , 2000. ., , 2002. ., , 2002. ., ,
1998. ., , 1996. ., , 1998. ., , 1999.
esiw M., Szkolna gramatyka jzyka ukraiskie-go, Warszawa 1995.
-
5252525252
Jarosaw Syrnyk WWWWWrocawrocawrocawrocawrocaw
Przed 1945 r., na Dolnym lsku funkcjono-wao duszpasterstwo greckokatolickie1 oraz pra-wosawne2. Nie mona jednak mwi o cigocipomidzy strukturami cerkiewnymi sprzed i potej dacie. Zmiana przynalenoci pastwowej orazznacznie liczniejsza ni dotychczas, szczeglniepo 1947 r., liczba wiernych obu wyzna, nadaakwestii funkcjonowania prawosawia i grekoka-tolicyzmu na Dolnym lsku zupenie nowegowymiaru. W okresie sprawowania w Polsce wa-dzy przez parti komunistyczn, mimo trudnoci,na jakie napotykali gwnie grekokatolicy, leczrwnie wyznawcy prawosawia, na Dolnym l-sku stopniowo uformoway si trwae, a nie mi-syjne, cho przy tym, charakterystyczne dla sku-pisk diasporalnych (ze wzgldu na liczb wier-nych, sie placwek duszpasterskich, otoczenie)struktury obu cerkwi.
Po zakoczeniu wojny ramy prawne, w jakichdziaay obydwie struktury cerkiewne uksztato-way si odmiennie. Cerkiew prawosawna dzia-aa w okresie II Rzeczypospolitej na podstawieautokefalii przyznanej jej w 1924 r. przez Patriar-ch Konstantynopolitaskiego. Wraz z zakocze-niem dziaa wojennych wadze rozpoczy wy-wieranie presji na kierujcym Cerkwi metropo-licie Dionizym, aby ten zrzek si autokefalii nada-nej w 1924 r. na rzecz nowej, ktr mia nadaPatriarchat Moskiewski. daniom tym metropo-lita si nie podda, za co zapaci odsuniciem odsprawowania swojej posugi. W peni zaakcepto-wao je natomiast, i to ju w 1948 r., TymczasoweKolegium Rzdzce Polskiego AutokefalicznegoKocioa Prawosawnego3. Wdniu 5 czerwca1946 r. utworzono tzw. Prawosawn Administra-cj Ziem Odzyskanych, przeksztacon w niecoponad miesic pniej w Diecezj Ziem Odzyska-
Kwestia wyznaniowawrd ludnoci
ukraiskiej na Dolnym lsku w latach 19451989
nych4. Na jej czele stan ks. Aleksander Kalinow-ski5.
W przypadku struktur greckokatolickich, powywiezieniu biskupw przemyskich do ZSRR,ktre, cho de iure nie likwidowao diecezji prze-myskiej, to de facto pozbawiao j odpowiedniejstruktury kanonicznej, papie Pius XII jako naj-wyszy zwierzchnik Cerkwi Greckokatolickiejw sprawach zwizanych z jej funkcjonowaniemw Polsce, nada penomocnictwa kardynaowi Au-gustowi Hlondowi. Tu przed pocztkiem akcjiWisa kardyna Hlond ustanowi dwch wikariu-szy generalnych: dla diecezji przemyskiej ks. Ba-zylego Hrynyka, a dla Administracji Apostol-skiej emkowszczyzny (AA) ks. Andrzeja Zup-k, ktremu, z racji choroby, przydzieli dwchpomocnikw w osobach ks. Pawa Szuflata i ks.Wodzimierza Hajdukiewicza6.
W pastwie budowanym w oparciu o ideolo-gi komunistyczn religi czstokro przedsta-wiano jako opium dla mas. Jednak gwnymicechami charakteryzujcymi polityk komuni-stycznego pastwa polskiego wobec obu wyznawschodnich nie byy sprawy ideologiczne ani tekwestie zwizane np. z sekularyzacj dbr kociel-nych. Dominujcym jej kryterium by czynniknarodowy. Wadze pastwowe traktoway oba wy-znania w sposb instrumentalny, co objawiao sim. in. w inicjowaniu oraz wspieraniu dziaa an-tagonizujcych rodowisko prawosawne z grec-kokatolickim, a take w negacji, pocztkowo ca-kowitej, a od 19561957 r. czciowej, potrzebwiernych obrzdku greckokatolickiego.
Ukraicy, ktrych los rzuci po II wojnie wia-towej na Dolny lsk, w niemal stu procentach,byli wyznawcami dwch odamw chrzecija-stwa prawosawia i grekokatolicyzmu. Zdarzali
-
5353535353
si wrd nich take nieliczni protestanci (przy
czym trudno jednoznacznie okreli momentprzyjcia tego wyznania, tj. czy nastpi on przedczy po wysiedleniu). Spord protestantww urzdowych dokumentach wymienia si bab-tystw7 i metodystw8, cho trudno oceni, czyautorzy tych informacji zdawali sobie sprawz rnic dzielcych obie grupy wyznaniowe. Nametodystw, pod przewodnictwem Michaa Ru-dza, zamieszkujcych w powiecie Gra l., zao-one zostao w padzierniku 1949 r. rozpracowa-nie o kryptonimie Pomie. Na 39 rozpracowy-wanych osb, znalazo si w nim jednak a 28Polakw9. Ponadto UB rejestrowao sekty meto-dystw rwnie w Szprotawie i powiecie woow-skim10. Poza chrzecijanami wrd Ukraicw zu-penie sporadycznie pojawiali si w pniejszymokresie take wiadkowie Jehowy11.
Przesiedlona ukraiska ludno prawosaw-na pochodzia gwnie z zachodniej czci em-kowszczyzny, a take z okolic Hrubieszowa i Wo-dawy. Take wrd nich znaleli si duchowni: ks.Stefan Biegun, przesiedlony pocztkowo do ci-nawy12 oraz ks. Dymitr Chylak, przesiedlony dowczesnego pow. Szprotawa13. Przesiedlecy wy-znania greckokatolickiego pochodzili w wikszo-ci z terenw, ktre do 1947 r. podlegay jurys-dykcji diecezji przemyskiej i AA. Znaleli siwrd nich rwnie duchowni, wedug jednegoz opracowa w liczbie jedenastu14. Prawdopodob-nie byo ich wicej, a znaleli si tu np.: ks. An-drzej Zupko administrator generalny AA15,przesiedlony do Kostomotw, ks. WodzimierzHoyski16, ks. Aleksander Styczek17, na tereniepow. Wow dwch ksiy, w tym prawdopodob-nie ks. Eugeniusz Chylak18, a take ks. Jan Syro-tyski i ks. Ruycki19. Do powiatu milickiego zo-stali przesiedleni: ks. Jan Jurczyski20, ks. PiotrSobin i ks. Apolinary Wodaa21. Do rody l. zostapocztkowo przesiedlony ks. Jarosaw Wodonos22.Do Legnicy trafi ks. Micha Werhun23, przeniesio-ny potem do Szprotawy, do ktrej trafi te ks.Wodzimierz Hajdukiewicz24. Ks. Jan Polaski25
przyby na teren Dolnego lska jeszcze w stycz-niu 1946 r. W zwizku z obejmowaniem stano-wisk na placwkach rzymskokatolickich liczbaksiy greckokatolickich rejestrowanych przezwadze na Dolnym lsku ulega z czasem zmniej-szeniu. Wedug wykazu sporzdzonego w maju1954 r. na terenie wczesnego wojewdztwa wro-cawskiego przebywao szeciu duchownychgreckokatolickich: ks. Pawe Szuflat, ks. HipolitOrawski, ks. Konstanty Dako, ks. Aleksander Sty-czek, ks. Jzef Chylak, ks. Jan Czyczua. Ponadto
w Szprotawie przebywali nadal ks. M. Werhuni ks. W. Hajdukiewicz, za w parafii Kwielice pra-cowa ks. Jarosaw Wodonos26.
Wadze administracyjne, a przede wszystkimorgana bezpieczestwa, doskonale orientowaysi w strukturze wyznaniowej wrd przesiedle-cw i przywizyway do tej wiedzy du wag.Na aspekt ten zwracano uwag jeszcze w trakcietrwania akcji Wisa. Ustalenie penej strukturywyznaniowej przesiedlonej ludnoci nie jest mo-liwe ze wzgldu na brak penych danych. Dzikizachowanym dokumentom wiemy na przykad,e do gminy Chobienia przybyo 310 grekokatoli-kw i 155 prawosawnych, w gminie Chocianwnotowano 242 prawosawnych, do wsi Stodoo-wice (pniejsze Studzianki) w powiecie Wowprzybyo 50 prawosawnych i 31 grekokatoli-kw27, w Zimnej Wodzie i Lisim Mynie na 376osb przywiezionych 270 byo obrzdku grec-kokatolickiego28. W gminie Jawor byo 30 prawo-sawnych29, w Jeleniej Grze w 1948 r. 92 oso-by tego wyznania30, w powiecie olenickim 18431. W powiecie legnickim na ogln liczb1938 zamieszkujcych tu w 1954 r. Ukraicw,1472 stanowili grekokatolicy32. Uwzgldniajc cy-towane powyej dane szcztkowe pochodzcez lat 19471954, dane z 1953 r. dotyczce ludno-ci prawosawnej33 oraz pniejsze, bo pochodz-ce z koca lat 60. dane Urzdu ds. Wyzna Prezy-dium WRN we Wrocawiu34, a take ogln wie-dz o kierunkach przesiedlania ludnoci ukrai-skiej w 1947 r. i jej strukturze wyznaniowej sprzedakcji Wisa35, mona doj do wniosku, e ok. 3/4przybyej tu, w latach 40. XX w. ludnoci ukrai-skiej, tj. ok. 15 tys. osb, stanowili grekokatolicy36.
Przy uwzgldnieniu caej specyfiki sytuacjipanujcej na Ziemiach Odzyskanych, dziaalnoCerkwi Prawosawnej na Dolnym lsku zostaazainicjowana stosunkowo szybko, bo w 1946 r. WeWrocawiu organizatorem pierwszych nabo-estw (pocztkowo dla 15 osb) by ks. AleksyZnosko. Z pewnoci wrd wiernych znaleli siju wwczas Ukraicy. W roku nastpnym utwo-rzona zostaa we Wrocawiu parafia prawosaw-na (ok. 200300 wiernych), ktra otrzymaa ka-plic przy ul. Dbrowskiego37. W uroczystoci po-wicenia cerkwi wzili udzia przedstawicielemiejscowego Wydziau Spoeczno-Politycznego38.W kwietniu 1947 r. wrocawska parafia liczy mia-a 500 osb39.
W zwizku z napywem ludnoci wysiedlonejw akcji Wisa zosta powoany w poowie 1947 r.w Warszawie, Prawosawny Metropolitalny Ko-mitet Niesienia Pomocy Przesiedlecom na Zie-
-
5454545454
mie Odzyskane. W jego skad wszed m. in. ks.Stefan Biegun, sam wysiedlony z Florynki, jedenz najaktywniejszych duszpasterzy prawosawnychw tamtych latach na Dolnym lsku. Niektrzybadacze zwracaj uwag na niespjno dziaaprowadzonych wobec prawosawnych przez lo-kaln, dolnolsk administracj, z kierunkamipolityki wadz centralnych40. Miaaby si ona prze-jawia w utrudnianiu powstawania parafii prawo-sawnych na Dolnym lsku, na dowd czegoprzytacza si pismo z Urzdu Wojewdzkiego weWrocawiu do Starosty w Woowie z 9 padzier-nika 1947 r., ktrego fragment tu zacytujemy:
[...] Urzd Wojewdzki prosi o [...] podanienarodowoci osb zapodanych w wykazach,a mianowicie, czy s to Polacy, czy te Ukraicyprzesiedleni [...] w ramach akcji W. W przypad-ku drugim naley zasign opini Powiatowe-go Urzdu Bezp.[ieczestwa] Publ.[icznego] od-nonie obecnego zachowania si przesiedlonychi celowoci utworzenia parafii prawosawnej[...]41.
W pimie z 19 stycznia 1948 r. skierowanymprzez Wojewod Wrocawskiego do MinisterstwaZiem Odzyskanych pisano za:
[...] W zwizku z powyszym [liczba wyznaw-cw, baza lokalowa przyp. J. S.] podaj, i niejest celowym i koniecznym tworzenie parafii pra-wosawnej w w/w miejscowociach z uwagi nato, e wszyscy wyznawcy wyznania prawosaw-nego s pochodzenia ukraiskiego i przesiedle-cami [...] z akcji W [...]42.
Kluczow rol w utrudnianiu powstania plac-wek prawosawnych w tym okresie odgrywaowszake Ministerstwo Ziem Odzyskanych w War-szawie. Urzdnicy MZO opierali si przy tym na prze-pisach prawnych pochodzcych z 1938 r.43 Wydajesi wic, e istoty podejmowanych na przeomie1947 i 1948 r. dziaa ograniczajcych powstawa-nie parafii prawosawnych, nie naleaoby upatry-wa w niezrealizowaniu przez urzdnikw wro-cawskich zarzdze wadz centralnych, alew obawie, aby powstajce placwki prawosaw-ne nie stay si miejscem integrujcym przesiedlo-n ludno ukraisk. Wskazywa na to mogobypismo Wojewody do MZO z dnia 24 czerwca 1948 r.w sprawie utworzenia parafii w Jaworze:
[...] Ze wzgldu na narodowo polsk wy-znawcw prawosawnych nie stawiam prze-szkd w kierunku utworzenia parafii prawo-sawnej w Jaworze [...]44.
Mimo trudnoci, w do krtkim czasie od-prawione zostao pierwsze naboestwo dla wy-siedlonych. Zorganizowa je w Zimnej Wodzie (19
sierpnia 1947 r.) ks. Jan Lewiarz. WMichaowiepierwsze naboestwo odbyo si 26 sierpnia1947 r. dziki staraniom ks.Stefana Bieguna.W 1949 r. posug duszpastersk peni tu ks. Wa-dysaw Kocyowski. WStodoowicach (Studzian-kach), inauguracyjna msza miaa miejsce 14 listo-pada 1947 r. Dojedali tu 81-letni wtedy ks. Dy-mitr Chylak, a take ks. Stefan Biegun. W JeleniejGrze pierwsze naboestwo prawosawne powojnie odprawi rwnie ks. S. Biegun, a miao tomiejsce 27listopada 1947 r., cho prby podej-mowane byy ju wczeniej, bo ju w 1946 r.(w miecie mieszkao wwczas 99 osb prawo-sawnych)45. WWabrzychu w 1948 r. utworzo-ny zosta punkt duszpasterski przemianowanyz czasem na parafi46. W tym samym roku,w mieszkaniu prywatnym, odbyo si dla 19 osbpierwsze naboestwo prawosawne w Legnicy.Jej proboszczem zosta ks. Jarosaw Tyczyno.W roku nastpnym zaoono placwki w Lipinach(ks. prot. Micha Popiel) i Lubinie (pocztkowojako filia parafii w Zimnej Wodzie; zaoy j ks.Jan Lewiarz, w parafi zostaa przeksztacona w1958 r.; jej pierwszym proboszczem zosta ks.Micha Rydzanicz)47. Take w 1949 r. odbya sipierwsza liturgia prawosawna w Przemkowie.Odprawi ja ks. Wiktor Masik48. W 1950 r. powsta-a parafia w Malczycach, gdzie pierwsz liturgiodprawili tu ks. S. Biegun, ks. Mikoaj Proniskii ks. Jarosaw Tyczyno49. Parafia w Starym Woo-wie powstaa w 1952 r. 50
W ramach nowego podziau terytorialnegoPAKP, ktry nastpi w 1951 r., erygowana zosta-a diecezja wrocawsko-szczeciska. W 1952 r.wchodzcy w jej skad dekanat wrocawski liczy19 placwek. Posug kapask prowadziow niej 10 duchownych (7 proboszczw, 2 wika-riuszy i 1 diakon), przy czym dla caej diecezji licz-ba ta wynosia 17. W latach 19511954, w Semina-rium Duchownym w Warszawie ksztacio si4 przyszych ksiy pochodzcych z terenu woje-wdztwa wrocawskiego. Sze lat pniejw wojewdztwie wrocawskim byo 16 placwekprawosawnych. Istniay one w nastpujcychmiejscowociach: Chojnw, Jawor, Jelenia Gra,Lubin, Malczyce, Michaw, Olenica, Rudna Mia-sto (powstaa w 1958 r.), Studzianki, Sambrz,Wrocaw, Wabrzych, Wisko, Wow, ZimnaWoda, migrd51. Poza dekanatem wrocawskimfunkcjonoway parafie w Buczynie i Przemkowie.
W latach 19471957 nie byo na Dolnym l-sku adnego orodka, w ktrym odprawiane by-yby legalnie msze greckokatolickie, chocia juw 1947 r. z prob o stosowne zezwolenie do
-
5555555555
wadz wojewdzkich we Wrocawiu zwrci si,
nie wymieniony z nazwiska i imienia duchowny52.Zgody, rzecz jasna, nie udzielono, przeto msze od-byway si potajemnie, czego dowodem przykadz Woowa (odnoszcy si do jesieni 1949 r.53).Mona przypuszcza, e nieregularne msze grec-kokatolickie odprawiane przez ks. W. Hajdukie-wicza odbyway si w gromadzie Leszno Dolnew 1954 r.54 Wedug S. Stpnia na Dolny lsk do-ciera z kapask posug ks. B. Hrynyk55. Jakociekawostk mona poda fakt, e w Modle tupo przesiedleniu rzymskokatolicki ksidz Kukie-czyski odprawia msze w greckokatolickie wi-ta, pozwalajc przesiedlonym piewa po swoje-mu56, co mona zinterpretowa jako prb prze-ciwdziaania akcji misyjnej prowadzonej przezprawosawnych57.
Jakkolwiek pozbawienie Cerkwi Greckokato-lickiej jej wasnych struktur, jak rwnie rozpro-szenie ludnoci ukraiskiej na nowych miejscachosiedlenia byy niewtpliwie elementami prowa-dzonej przez pastwo polityki wobec ludnociukraiskiej, nie byy to jednak wszystkie czynni-ki decydujce o powojennym ksztacie tego ob-rzdku w Polsce. Rwnie wanym elementemw tym zakresie bya postawa hierarchii rzymsko-katolickiej. Ze wspomnie ks. Stefana Dziubynywynika, e przychylna postawa niektrych bisku-pw rzymskokatolickich moga, o czym wiadczprzykady z terenu Pomorza rodkowego i Ka-szub, ju nawet w latach 40. i na pocztku 50.,umoliwi grekokatolikom na pewien czas spra-wianie wasnego kultu, przynajmniej w wikszewita cerkiewne58. Na Dolnym lsku z takimzjawiskiem si jednak nie spotykamy.
W wikszoci miejsc, dokd przesiedlonoukraiskich grekokatolikw, ci spord nich, dlaktrych waniejsza bya wiara katolicka od ob-rzdku wschodniego, chrzcili swoje dzieci, cho-wali zmarych, brali luby w kocioach rzymsko-katolickich59. W warunkach, w jakich znaleli sipo wysiedleniu Ukraicy ta swego rodzaju wal-ka o dusze nabraa nowego rozmachu. Motywa-cj dziaa kleru rzymskokatolickiego mogy bytake wzgldy narodowe lub poczucie wyszoci,zawierajce si w powiedzeniu greca fides nullafides60. Wg ks. B. Hrynyka, do greckokatolickichduchownych nieprzychylnie nastawiony bypierwszy rzdca diecezji wrocawskiej ks. dr K.Milik61. Masowe byy szykany ze strony ksiyrzymskokatolickich, szczeglnie pochodzcychz dawnych Kresw62. W latach 40.i 50. zgrzytaorwnie w stosunkach pomidzy acinnikamii prawosawnymi63, bardziej chyba jednak z po-
wodw rnic narodowych ni religijnych64. Pa-mita przy tym naley, e w kociele katolickimznaczce zmiany w podejciu do prawosawia roz-poczy si dopiero po Soborze Watykaskim II.
Po mierci kardynaa Hlonda delegatem pa-pieskim ds. kociow wschodnich w Polsce zo-sta kardyna S. Wyszyski. Do 1952 r. nie zezwa-la on jednak na celebrowanie mszy w obrzdkachwschodnich, za wydan w tyme roku zgod podnaciskiem wadz po pewnym czasie cofn.Wzwizku z zaistnia po przesiedleniu sytuacj,niektrzy duchowni greckokatoliccy czasowo od-stpili od sprawowania posugi kapaskiej. Na-leeli do nich rwnie przesiedleni na Dolny lskks. J. Syrotyski i ks. Ruycki65. Wikszo podj-a posug w kociele rzymskokatolickim, na mocynadanych uprawnie przez kardynaa Hlonda. Na-leeli do nich m. in. ks. J.Jurczyski, ks. P. Sobini ks. A. Wodaa66, ks. P. Szuflat (jako wikary w para-fii w Strzelinie), ks. Konstanty Dako (proboszczparafii Ranka w pow. Bystrzyca Kodzka), ks.A. Styczek (proboszcz w Piawie Dolnej), ks. W. Haj-dukiewicz, ks. J. Wodonos, ks. M. Werhun.
Istnienie rozdziau religijnego midzy prze-siedlecami, wikszy kosmopolityzm Cerkwi pra-wosawnej wynikajcy po czci tylko z racji wik-szego zrnicowania narodowego wrd wy-znawcw sprawiy, e wadze pastwowe zdoayz kwestii religijnych, z niezym dodajmy skut-kiem, uczyni narzdzie prowadzonej przez sie-bie polityki wobec mniejszoci narodowych. Dlaprzykadu, zgodnie wanie z zasad dziel i rzd,jednego ze zwerbowanych ksiy greckokatolic-kich wykorzystywano na Dolnym lsku do inwi-gilacji kleru rzymskokatolickiego, zkolei, infor-mator opseudonimie Buk pozyskany jeszczew 1949 r.67 bdcy ksidzem prawosawnym,przez kolejne kilkanacie lat wprost produko-wa, niezliczon ilo donosw na ksiy grec-kokatolickich. Wsumie, w przypadku Dolnegolska mona udokumentowa co najmniej jedenprzypadek zwerbowania duchownego greckoka-tolickiego do wsppracy przez organa bezpie-czestwa68 (cho prby pozyskania agenturywrd ksiy greckokatolickich oraz w ich najbli-szym otoczeniu czynione byy niemal bez prze-rwy69) i przynajmniej czterech duchownych pra-wosawnych70.
Duchowni obu wyzna wschodnich i osobyz ich najbliszego otoczenia znajdoway si podsta obserwacj aparatu bezpieczestwa. W la-tach 40. i 50. zagadnieniem tym bezporedniozajmowa si referat V71. Prawosawnego ksidza,Stefana Bieguna rozpracowywano w 1948 r., gdy
-
5656565656
utrzymywa kontakty z wysiedlonymi, co samow sobie byo dla wadz faktem podejrzanym72, zaks. Aleksego Znosk skazano w 1949 r. na karpozbawienia wolnoci73. Zdecydowanie wikszuwag organa bezpieczestwa kieroway na du-chownych greckokatolickich. Byli oni pod cigobserwacj organw bezpieczestwa74. Systema-tycznie monitorowano oddziaywanie klerugreckokatolickiego (czstokro okrelanego jakoreakcyjno-nacjonalistyczny75) na spoecznoukraisk76.
Przejawem dziaa wadz bya niewtpliwie,prowadzona take na Dolnym lsku, akcja misyj-na. O inspirujcej roli wadz w opisywanym pro-cesie moe wiadczy fakt, e jednym z gwnychorganizatorw akcji na terenie Dolnego lska bytajny wsppracownik UB o pseudonimie Buk77.Oczywicie do przechodzenia przesiedlonychgrekokatolikw na prawosawie78 lub raczej tyl-ko do ich uczestniczenia w bliszej kulturowo li-turgii prawosawnej dochodzio ju od 1947 r. Nieulega kwestii, e parafie prawosawne byy naon-czas jedynymi legalnie funkcjonujcymi instytu-cjami, w ktrych przesiedlona ludno znajdo-waa duchowe oparcie, jedynymi, w ktrych mo-na byo modli si po swojemu (tzn. w jzykustarocerkiewno-sowiaskim)79. Akcja misyjnapolegaa na organizowaniu w skupiskach greko-katolikw parafii prawosawnych80. WarszawskiKonsystorz Prawosawny opracowa specjalnyterminarz Kalendarz wyjazdw w teren ksiyproboszczw dekanatu wrocawskiego dla orga-nizacji ycia kocielno-religijnego, zgodnie z kt-rym duchowni prawosawni mieli: rozezna roz-mieszczenie ludnoci greckokatolickiej, odprawinaboestwa i wytypowa ewentualne siedzibyparafii prawosawnych, wreszcie podj w przy-szoci kroki w kierunku erygowania parafiii przydziau wity81.
Warto podkreli, e akcja misyjna na Dolnymlsku nie miaa szerokiego zasigu, gdy wik-szo placwek prawosawnych powstaa tuprzed 1950 r. wiadczy to, by moe, oskutecz-noci przeciwdziaania kleru rzymskokatolickie-go, rywalizujcego w tamtym okresie zkleremprawosawnym o dusze grekokatolikw. Wedugbiskupa Makarego, rwnie wsppracujcy z wa-dzami ksidz prawosawny przejawia wyranniech do tej sprawy82. Tak czy inaczej, prowa-dzone dziaania doprowadziy do wielu konflik-tw midzy grekokatolikami a prawosawnymi,szczeglnie uwidocznionych w Legnicy83.
Ksia greckokatoliccy sprawujcy posugw obrzdku rzymskokatolickim, podobnie jak du-
chowni polscy, zmuszani byli do okazywania po-suszestwa wadzom pastwowym. Pod konieclat 40. powstaa przy ZBOWiDzie tzw. KomisjaKsiy majca sta si zalkiem przyszego ko-cioa narodowego84. Do ksiy patriotw,w ramach Okrgowych Komisji Ksiy (OKK), za-liczao si przynajmniej kilkunastu duchownychgreckokatolickich w Polsce, w tym przynajmniejtrzech z terenu Dolnego lska. W ramach wyda-nego w lutym 1953 r. dekretu, narzucajcego Ko-cioowi pastwow kontrol, duchowni zmusze-ni zostali do skadania lubowania na wiernoPRL. Ponadto zmuszano ich do skadania podpi-sw pod rnego rodzaju deklaracjami, jak ApelSztokholmski, Karta Plebiscytu Pokoju i in., sta-nowicymi narzdzie propagandowe w rkachwadz komunistycznych. Na duchowiestwo na-oony zosta te swego rodzaju podatek w for-mie deklaratywnej subskrypcji Narodowej Po-yczki Rozwoju Si Polski85.
Do 1956 r. wadze pastwowe konsekwent-nie odmawiay Cerkwi greckokatolickiej prawado istnienia na terenie Polski. Nawet w dokumen-cie rozpoczynajcym okres liberalizacji w stosun-ku do mniejszoci ukraiskiej, tj. w uchwale Biu-ra Politycznego KC PZPR z kwietnia 1952 r.zawarte zostao zadanie zwalczania agentury pod-ziemnej wyznania greckokatolickiego. A do dru-giej poowy 1956 r. jakimkolwiek ustpstwomwobec grekokatolikw sprzeciwia si Urzd ds.Wyzna86. Ponadto, jakakolwiek ewentualna zmia-na polityki pastwa wobec grekokatolikw niemoga si odby w sytuacji, gdy stosunki pastwaz Kocioem rzymskokatolickim, zaognionew 1953 r., do koca 1956 r. nadal byy stosunkaminieakceptowanymi przez stron kocieln. Procesnormalizacji relacji wadz pastwowych z Kocio-em zosta zapocztkowany po uwolnieniu z in-ternowania kardynaa Stefana Wyszyskiegow padzierniku 1956 r. i potwierdzony w podpi-sanym 8 grudnia tego roku porozumieniu rz-du z Episkopatem87.
Kwestia restytucji obrzdku greckokatolickie-go zostaa podniesiona przez dziaaczy UTSK naWojewdzkiej Konferencji we Wrocawiu w dniu4 listopada 1956 r. W licie skierowanym do KCPZPR i Prezydium Rzdu, jej uczestnicy dali za-przestania dyskryminacji grekokatolikw88. Za-rzd Towarzystwa skierowa w tej sprawie pismodo wadz 27 listopada 1956 r. Pismo zawieraowykaz projektowanych parafii na terenie woje-wdztwa wrocawskiego (Wrocaw, Legnica, ci-nawa, Bolesawiec, Gogw) oraz wykaz ksiy,ktrzy przebywa mieli na tym terenie (w sumie
-
5757575757
omiu: z wczeniej wymienianych ks. ks. Czyczu-
a, Dako, Orowski, Werhun, nowymi postacia-mi byli za ks. ks. Jarosaw Hrebeniak, Micha Huk,Antoni Kowalski i Teodor Markiw)89. W styczniu1957 r. na telefoniczne danie Urzdu ds. Wy-zna, wrocawski odpowiednik przekaza tu cha-rakterystyki duchownych90. dania ukraiskieponowiono w Deklaracji poszerzonego PlenumZW UTSK we Wrocawiu z lutego 1957 r.91
Jednoczenie jesieni 1956 r. podjte zostayu prymasa Wyszyskiego przez ks. Bazylego Hry-nyka, ks. Mirosawa Ripeckiego starania o urucho-mienie parafii greckokatolickich. Memoriay w tejsprawie datowane na 14 i 26 listopada 1956 r. po-zostay bez odpowiedzi. Co ciekawe, w drugimz nich ks. Hrynyk zawar informacj o potrzebieutworzenia na terenie wojewdztwa wrocaw-skiego piciu parafii greckokatolickich92, zapew-ne tych samych, ktre wymienia dokumentUTSK. Akcentowano przy tym, e naley tworzyparafie, nie za ekspozytury93. Rzeczywiciew latach 19561957 powstao pi placwek grec-kokatolickich: we Wrocawiu94, Legnicy, Woo-wie95 oraz Modle96 i migrodzie97. Mimo stara,nie byy to jednak parafie sensu stricte, lecz pla-cwki funkcjonujce formalnie przy parafiachrzymskokatolickich.
Dosy intrygujca jest informacja o stosunkuproboszcza kocioa parafii rzymskokatolickiejw Rudnej, ktry mia rzekomo w 1957 r. opono-wa przeciwko uyczaniu wityni grekokatoli-kom, gdy ci j tylko zanieczyszczaj nie oc nautrzymanie98. Potwierdzenia odnonie odprawia-nia naboestw greckokatolickich w Rudnej nieznaleziono w adnym innym dokumencie. Bymoe chodzio o koci w Studziankach, gdziewedug urzdowej informacji miay by odprawia-ne msze w drugiej poowie lat 60.99 Moliwe te,e autorzy cytowanych powyej urzdowych in-formacji nie do koca orientowali si w odmien-nociach pomidzy grekokatolikami, a prawo-sawnymi. Zarwno w Rudnej, jak i Studziankachistniay bowiem z ca pewnoci placwki pra-wosawne.
Pierwsze oficjalne naboestwa greckokato-lickie byy dla ich uczestnikw ogromnym prze-yciem. W Legnicy [...] byo bardzo duo ludzii by jeden wielki pacz100. Ze wzgldu na zbytrzadk sie placwek wikszo wyznawcw mia-a do pokonania nieraz po kilkadziesit kilome-trw, by uczestniczy w swoim obrzdku. Ten samproblem dotyczy obsugujcego zazwyczaj kilkaparafii duchownego. Problemem dla wiernych
by rwnie, obowizujcy grekokatolikw, po-dobnie jak i prawosawnych, kalendarz juliaski.Zakcao to moliwo penego udziau w litur-giach, szczeglnie w Boe Narodzenie i zazwyczajw Wielkanoc.
Warto zwrci uwag, e stosunki pomidzygrekokatolikami a acinnikami w drugiej poowielat 50. nadal nie byy dobre. Bardzo dugo trwayszykany ze strony kleru rzymskokatolickiego, to-warzyszyy na przykad powstawaniu placwekgreckokatolickich po 1956r., jak chociaby w Le-gnicy, we wrzeniu 1957 r., gdzie jeden z ksiy zkocioa pw. w. Jacka owiadczy, e nie otwo-rzy wityni dla grekokatolikw, gdy:
[...] ludno polska nie yczy sobie, aby w ichkociele Ukraicy piewali ukraiskie pieni i ro-bili tutaj drug Ukrain [...]101.
Po tych zajciach grekokatolicy dogadali siz ewangelikami i przez pewien czas naboestwagreckokatolickie odbyway si u nich, jeden razw miesicu102. Take ks. Jarosaw Wodonos, dusz-pasterz greckokatolicki w Woowie i we Wroca-wiu wspomina, e stosunki z ksimi rzymsko-katolickimi ukaday si rnie103. Lekcewacelub wrogie wypowiedzi wobec przesiedlonej lud-noci paday nierzadko z ambony104, podgrzewa-jc niewtpliwie i tak nadal napite stosunki mi-dzy ludnoci polsk a ukraisk.
Pojawienie si moliwoci restytucji obrzd-ku greckokatolickiego wywoao u niektrychduchownych prawosawnych wyrane zaniepo-kojenie. Ksidz J. Lewiarz np. zawiadamia kierow-nika Wydziau ds. Wyzna we Wrocawiu Witol-da Skrczyskiego o dziaaniach podejmowanychna Dolnym lsku przez ks. S. Dziubyn105. Co cie-kawe, ten sam duchowny by w tyme 1956 r. po-sdzony przez wadze Wydziau o utwierdzanieemkw w przekonaniu, e Ziemie Odzyskanestanowi ich czasowe miejsce pobytu106. Niewt-pliwie wskutek wydarze majcych miejsce naprzestrzeni kilku lat (od 1956 do 1960 r.) takich,jak umoliwienie ludnoci wysiedlonej w akcjiWisa ograniczonych powrotw na dawne zie-mie, przyzwolenie na odprawy w obrzdku grec-kokatolickim na Dolnym lsku spada liczba pa-rafian prawosawnych. Warto przy tej okazji za-znaczy, i liczby dotyczce prawosawnychw dekanacie wrocawskim powstae w oparciuo dane Wydziau ds. Wyzna prezydium WRN weWrocawiu znaczco odbiegaj od deklaracji sa-mych zainteresowanych. Na przykad dla 1953 r.w danych cerkiewnych podawano liczb 35 tys.wiernych prawosawnych, dla 1969 r. za 16,9 tys.107
-
5858585858
Innym zjawiskiem, ktre niewtpliwie niepo-koio hierarchi prawosawn by obserwowanyna pocztku lat 60. spadek liczby duchownychprawosawnych w dekanacie wrocawskim.W1960 r. posug sw kontynuowao tu zaled-wie 5 ksiy. Sytuacja powrcia do normy jak siwydaje w 1964 r., gdy znw ich liczba wyniosa10. Biorc pod uwag liczb parafian przypadaj-cych na jednego duchownego naley stwierdzi,e wikszo parafii prawosawnych na Dolnym
Tabela 1: Liczba prawosawnych w dekanacie wrocawskim w latach 19511969 wg Urzdu ds. Wyzna
Lata 1951 1953 1958 1969
Liczba prawosawnych 5393 4580 2700 3670
rdo: K. Urban, Koci Prawosawny w Polsce 19451970. (Z zagadnie stabilizacji ycia kocielnego), Krakw
1992, s. 7381.
Tabela 2: Prawosawni w poszczeglnych parafiach dekanatu wrocawskiego w roku 1968/69 i 1970
Parafia 1968/1969 1970 (szacunki)
Rudna Miasto 241 363Legnica 300 300Stary Wow 220 150Zbkowice lskie 143 37 rodzinmigrd * 40Wrocaw + filia widnica 680 *Malczyce + filia Sambrz 200 234Studzianki 300 368Zimna Woda 230 120Michaw 280 98Lubin 108 123Jelenia Gra + filia Wabrzych 130 110Olenica 220 180
RAZEM 3052
rdo: K. Urban, Koci Prawosawny w Polsce 19451970 (Z zagadnie stabilizacji ycia kocielnego), Krakw
1992, s. 79.
lsku w aden sposb nie byaby w stanie sisama utrzyma bez wsparcia z zewntrz. Kwestieekonomiczne stanowiy jeszcze jeden punkt spor-ny pomidzy duchowiestwem prawosawnyma greckokatolickim. Naley je przy tym rozpatry-wa w szerszym aspekcie, tj. w korelacji z dziaa-niami prowadzonymi (szczeglnie na terenachpoudniowo-wschodniej Polski) przez Kocirzymskokatolicki108.
W 1970 r. prawosawna diecezja wrocawsko-
szczeciska nadal dzielia si na 4 dekanaty. Naterenie wczesnego wojewdztwa wrocawskie-go spada liczba zarejestrowanych parafii byoich 14, ponadto istniay 3 filie. Posug duszpa-stersk nioso 9 osb. W poowie lat 80. w czte-rech wojewdztwach istniejcych na obszarzeDolnego lska istniay 22 placwki prawosaw-ne, z tego 18 o statusie parafii, 4 jako filie109.
Mniej wicej bowiem od koca lat 60-tych na-stpowaa dalsza modyfikacja stosunku hierarchii
aciskiej do zagadnienia greckokatolickiego.W 1967 r. kard. Wyszyski mianowa ks. B. Hryny-ka wikariuszem generalnym dla wiernych obrzd-ku greckokatolickiego. Niewtpliwie spraw niecierpic zwoki byo zapewnienie wiernym no-wych duchownych. Mogli si oni wwczas kszta-ci jedynie w uczelniach rzymskokatolickich.
W odniesieniu do Dolnego lska, szczegl-nie dobrze w relacjach wewntrz obrzdkw ka-tolickich zapisa si okres sprawowania posugi
-
5959595959
arcybiskupiej w archidiecezji wrocawskiej przezks. abp. kardynaa Henryka Gulbinowicza, ktryzosta wodarzem prowincji wrocawskiejw 1976 r. i okazywa grekokatolikom wiele przy-jani i zrozumienia110. Jego przychylna postawawobec grekokatolikw bya przedmiotem wieluspekulacji niszego duchowiestwa rzymskoka-tolickiego z terenu woj. legnickiego, szczeglnieuraonego faktem, e pierwsze po ingresie pu-bliczne wystpienie nowego arcybiskupa wro-cawskiego miao mie miejsce w kociele pw. w.Jacka w Legnicy, tj. w kociele, w ktrym swojemsze odprawiali rwnie grekokatolicy111. Trzechksiy rzymskokatolickich (z Rokitek, Legnicyi Gromadki) miao nawet pisemnie interwenio-wa w sprawie rzekomego faworyzowania greko-katolikw na terenie woj. legnickiego u kardyna-a Wyszyskiego112.
Od poowy lat 70. doszo rzeczywicie naDolnym lsku do aktywizacji dziaa prowadzo-nych przez duchownych greckokatolickich, po-legajca w tym czasie na deniu do zwikszeniailoci placwek, w ktrych odprawiane byyby nastae naboestwa, zwikszaniu liczby nabo-estw oraz w organizacji staych punktw kate-chetycznych. W latach 70. i 80., powstay kolejneparafie greckokatolickie na Dolnym lsku:w Zamienicach (wedug rnych danych w 1975lub 1976 r.), Lubinie (podobnie, jak w poprzed-nim przypadku, podawane s rne daty powsta-nia parafii 1975 lub 1981 r.), Gogowie (1982 r.)113,Oawie (1985 r.)114 i Chobieni (1988 r.)115. Staosi tak za spraw dwch czynnikw: zmiany wpodejciu hierarchii rzymskokatolickiej oraz wzmianie pokoleniowej w szeregach duchowie-stwa greckokatolickiego.
Rwnie Wydzia ds. Wyzna w Legnicy za-obserwowa w drugiej poowie lat 70. wzrost ak-tywnoci grekokatolikw. W lutym 1977 r., dyrek-tor Wydziau Mieczysaw Przenzak, przesa w tejsprawie do Warszawy notatk subow116. Duo
uwagi powicono w niej dziaalnoci nowegoparocha legnickiego, przybyego tu w lipcu 1975 r.ks. Jana Martyniaka.
Ksidz Jan Martyniak ukoczy w 1964 r.Wy-sze Seminarium Duchowne we Wrocawiu.W latach 19641965 pracowa jako wikary w pa-rafii rzymskokatolickiej w Wabrzychu. W 1968 r.obroni na ATK prac magistersk i podj studiadoktoranckie, ktrych przedmiotem miao byprawosawie. W latach 19721973 pracowa jakowikary w parafii w Midzyrzeczu, za od 1973 do1975 jako wikary w katedrze w Gorzowie Wlkp.W lipcu 1975 r. rozpocz prac w obrzdku grec-kokatolickim w Legnicy. W grudniu tego rokuotrzyma od Prymasa dekret ustanawiajcy godziekanem greckokatolickiej kapituy w Przemy-lu117. W notatce sporzdzonej na jego temat w le-gnickim Urzdzie Wojewdzkim, Wydziale ds.Wyzna czytamy m. in.:
[...] Ksidz Jan Martyniak, swoje przejcie doobrzdku greckokatolickiego uzasadnia tym, edo diecezji gorzowskiej zosta przeniesionywbrew swojej woli. [...] Wiele wskazuje na to, inacjonalizmu nie popiera, w prywatnych rozmo-wach wyraa niezadowolenie z postaw niekt-rych nauczycieli IV LO oraz kazania wygoszo-nego przez goszczcego tu ksidza z Przemyla.[...] Ma zwyczaj dzikowania wiernym za udziaw naboestwach i podkrela, e udzia wy-znawcw obrzdku rzymskokatolickiego w na-boestwach greckokatolickich wiadczy o jed-noci chrzecijan [...]118 .
Warto zauway, e ju w drugiej poowie lat70. byy rozpowszechniane plotki o tym, e ks.J. Martyniak ma zosta biskupem pomocniczymprzy Prymasie Wyszyskim dla wiernych wyzna-nia greckokatolickiego119. Zwaywszy na niedaw-n wizyt abp. Poggi, majc rzekomo zalegalizo-wa wreszcie Cerkiew greckokatolick na tereniePRL oraz sygnay o wsplnych dziaaniach ducho-wiestwa greckokatolickiego i hierarchii rzym-skokatolickiej na terenie wojewdztwa legnickie-go i nowosdeckiego (prby przejcia cerkwiw Gadyszowie) Urzd ds. Wyzna przygotowaprojekt pisma do Episkopatu Polski w formie notyPro Memoria, opisujcym nacjonalistyczne prze-jawy dziaalnoci duchownych greckokatolickichi z daniem ukrcenia takowej. Planowano rw-nie przeprowadzenie rozmw z miejscow hie-rarchi rzymskokatolick, m. in. z abp. Gulbino-wiczem120. Trudno orzec, na ile te dziaania od-niosy skutek, w kadym bd razie po mierciks. B. Hrynyka, nowym wikariuszem generalnymdla grekokatolikw zosta ks. S. Dziubyna.
Ks. mitrat B. Hrynyk, padziernik 1972 r.
-
6060606060
Wobec grekokatolikw wzmoone dziaaniapodjy take organa bezpieczestwa. W1976r.w zwizku ze spotkaniem, do jakiego doszo naterenie Polski pomidzy arcybiskupem Poggiz Watykanu a jednym z greckokatolickich du-chownych ks. Dek, legnicka SB zintensyfiko-waa rozpracowywanie wszelkich rzeczywistychi domniemanych kontaktw ludnoci ukraiskiejz Watykanem. Ten wtek pojawi si np. w trak-cie rozpracowywania dyrektor IV LO w Legnicy I. Snihur w zwizku z korespondencj prowa-dzon przez ni z ks. M. Pryszlakiem, domniema-nym emisariuszem kard. Josyfa Slipego121. Kar-dynaowi Slipemu, bdcemu zwierzchnikiemCerkwi Greckokatolickiej, przypisano przekaza-nie na potrzeby grekokatolikw w Polsce za po-rednictwem jednego z duchownych z Dolnegolska, znacznych sum w latach 19781979122. Po-moc materialna w rzeczywistoci tu docieraa,gdy przy wczesnym systemie dystrybucji dbrzakup samochodu bez wsparcia dewizowego by-by dla poszczeglnych parafii praktycznie nie-moliwy.
W padzierniku 1978 r. nowy wikariusz ge-neralny ks. mitrat Dziubyna przyjecha do Legni-cy. Zaniepokojony tym faktem, prawosawny ks.Jerzy Krysiak, poinformowa Wydzia ds. Wyzna,e przyjazd Dziubyny ma mie charakter intro-nizacji biskupa greckokatolickiego. Wrzeczywi-stoci nic takiego nie miao miejsca, a same uro-czystoci nie miay nawet, wedug urzdnikw,zbyt okazaego charakteru. W wysanej do Urz-du ds. Wyzna informacji subowej w tej spra-wie, znalazo si rwnie wiadectwo ignorancjiurzdnikw zajmujcych si sprawami greckoka-tolickimi, gdy mitr, ktr ks. Dziubyna mia nagowie, uznali za atrybut wadzy biskupiej123.
W tym samym miesicu z chwil rozpoczciapontyfikatu przez papiea Jana Pawa II, doszowszake do wydarzenia, ktre przyczynio siw niedalekiej przyszoci do radykalnej zmiany
w funkcjonowaniu nie tylko Cerkwi greckokato-lickiej w Polsce, lecz caego oblicza tej czci wia-ta. Mimo nowej sytuacji nie osabo zainteresowa-nie wadz problematyk greckokatolick. W In-formacji o sytuacji wrd wyznawcw grekoka-tolicyzmu na terenie woj. legnickiego z 29 kwiet-nia 1980 r. czytamy:
[...] Do niedawna naboestwa dla grekoka-tolikw na naszym terenie odprawiane byy wLegnicy, Zamienicach, Modej i Przemkowie. Sta-y punkt katechetyczny istnia tylko w Legnicy.Ostatnio zorganizowano sta placwk grecko-katolick w Lubinie i podejmowane s dziaa-nia zmierzajce do zorganizowania takich pla-cwek w Polkowicach i Gogowie. Punkty kate-chetyczne utworzono we wszystkich dziaaj-cych placwkach. [...]124.
Przytaczany dokument wymienia trzech du-chownych pracujcych wwczas na terenie woj.legnickiego, tj. ks. Jana Martyniaka, ks. Piotra Kry-ka i ks. Andrzeja Roaka125. Ponadto punkt kate-chetyczny w Przemkowie miaa prowadzi siostrazakonna ze zgromadzenia Bazylianek (crka ks.W. Hajdukiewicza Oksana)126. Autorzy notatkizwracali uwag na ofensywn postaw duchow-nych greckokatolickich wobec prawosawnych:
[...] Charakterystyczna dla dziaalnoci dusz-pasterzy greckokatolickich jest ich nietolerancjaw stosunku do prawosawia, a nawet wyznaniarzymskokatolickiego [...]. Ksidzu Piotrowi Kryko-wi, ktry prowadzi placwk w Lubinie udao sipozyska szereg wiernych ze wsi Mleczno, Juszo-wice, Pielgrzymw i Rynarcice, ktrzy do tej porynaleeli do parafii prawosawnej w Rudnej. [...]wierni [...] w miejscowoci agoszw, parafiaprawosawna Buczyna doprowadzili [...] do li-kwidacji prawosawnego punktu katechetyczne-go. [...] ksidz Martyniak w ostatnim czasie za-chowuje do agresywn postaw wobec parafiiprawosawnej w Legnicy np. [...] zabroni kate-gorycznie wiernym uczszczania na jakiekol-wiek uroczystoci do cerkwi prawosawnej [...]nazywajc j schizmatyck cerkwi rosyjsk[...] Obserwujc rozwj grekokatolicyzmu na na-szym terenie naley stwierdzi, e rozwija si onrwnolegle do parafii prawosawnych i jestw duej mierze nastawiony na przechwytywa-nie wiernych z tych parafii. Niektrzy obserwa-torzy zgodnie stwierdzaj, e rozwj grekokato-licyzmu i odradzanie si tendencji nacjonali-stycznych wrd Ukraicw po dojciu do askkardynaa Slipyja w Rzymie127.
Wydaje si, e kluczem do odczytania tej, skd-ind urzdowej notatki, byli wymieni w niej nie-
Wizytacja ks. mitr. S. Dziubyny we Wrocawiu, 21 lute-go 1979 r. (pierwszy z lewej stoi ks. P. Kryk, w rodkuks. mitrat Stefan Dziubyna)
-
6161616161
ktrzy obserwatorzy, ktrymi w istocie rzeczy
byli ksia prawosawni z Rudnej, Legnicy i Lubi-na. Oto kilka fragmentw, odnoszcych si do ichwypowiedzi:
[...] Ks.[idz] [...] z Rudnej stwierdza jedno-znacznie, e od szeregu miesicy [...] systematycz-nie zmniejsza si ilo wiernych czynnie bior-cych udzia w naboestwach prawosawnych.[...] Ks.[idz] [...] w Lubinie owiadczy, e jak-kolwiek nie zaobserwowa, aby w jego parafiizmniejszya si ilo ludzi biorcych udzia w na-boestwach, to jednak wie, e wielu spord jegoparafian uczszcza rwnie na naboestwagreckokatolickie. [...] Ks.[idz] [...] w Legnicystwierdza, e w ostatnim czasie wszelkie rozr-by prowadzone przez grekokatolikw w parafiiprawosawnej w Legnicy ustay. Zdaniem ksi-dza [...] dzieje si tak dlatego, e cele, jakie zao-yli sobie grekokatolicy nie zostay osignite tj.nie zdoali oni przechwyci adnego z dwchznajdujcych si we wadaniu parafii prawo-sawnej obiektw [...] ani te rozbi jednoci pa-rafii [...]128.
Gdyby przyj wszystkie powysze informa-cje za prawdziwe, mielibymy do czynieniau schyku lat 70. z kolejn akcj misyjn, tym ra-zem skierowan na odebranie wiernych Cerkwiprawosawnej. Co ciekawe, na taki stan sprawprawosawnych w wojewdztwie mia wpywwedug cytowanych duchownych rwnie faktutrzymywania przez prawosawnego biskupaAleksego bezporednich kontaktw z ks. Marty-niakiem. Do jednego ze spotka obu duchownychmiao doj w prywatnym mieszkaniu w Legnicyw lutym 1980 r.129 Wiarygodno podanych przezlegnicki Urzd informacji zmniejsza wszake fakt,i wczesny proboszcz prawosawny w Legnicy,ktrym nadal by ks. Jerzy Krysiak, uwiarygad-nia si przed wadzami wyznaniowymi w rnysposb. Wedug jednej z informacji subowychprzekazanych przez Wydzia w Legnicy do War-szawy, ksidz ten informowa np. o posiadaniuprzez jednego z ksiy prawosawnych [sic!], ad-ministratora parafii prawosawnej we Wrocawiu,wydawnictw o treci niemarksistowskiej, przyczym chodzio o czasopismo yz z Bogom.Z kolei o administratorze parafii w Przemkowie(w 1978 r.) informowa, e przed wyjazdem naurlop do USA by u niego jaki go z Ukrainy, kt-ry prawdopodobnie przekaza duchownemu ja-kie materiay do przewiezienia za ocean130.
Rwnie stwierdzenia o nietolerancji wobecwyznania rzymskokatolickiego pochodziy z ustosoby bezporednio zainteresowanej. Aktywno
ks. Martyniaka przejawiajca si choby w pr-bach uruchomienia naboestw w Lubinie czyznalezieniu innego miejsca dla naboestww Legnicy (odbyway si tu one o niekanonicz-nej porze, po poudniu o godz. 14.) na dobr spra-w nie bya niczym zdronym. Dawaa mu wrczwiadectwo sumiennego ksidza. A jednak,wedug cytowanej wczeniej charakterystyki per-sonalnej, ksia rzymskokatoliccy, po przeniesie-niu z Legnicy jednego z niezadowolonych z po-stpowania ks. Martyniaka duchownych, ledwietolerowali go w obawie przed sankcjami131.
Sierpniowy protest robotnikw, powstanieNSZZ Solidarno wprowadziy niewtpliwiestan wyczekiwania i nadziei na zmiany w kraju.Jednake naley pamita, e spoeczno ukra-iska Dolnego lska bya wieo po dowiadcze-niach zintensyfikowanych w stosunku do niejw latach 19761980, dziaa aparatu pastwowe-go, z SB na czele. W tym sensie nie dziwi informa-cja, i w latach 19801983, ksia greckokatolic-cy z Wrocawia, tj. ks. Kryk i ks. Wodonos, ktryprzeszed na emerytur i pozosta we Wrocawiu,mieli przestrzega swoich parafian, aby ci nie an-gaowali si w toczce si sprawy polityczne uzna-jc, e nie dotycz one spoecznoci ukraiskiej132.
Liturgia aobna po mi