saqartvelosi energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebisa da ganvitarebis politika...
TRANSCRIPT
saqarTveloSi energiis ganaxlebadi wyaroebis
gamoyenebisa da ganviTarebis politika da
evrointegracia
saqarTvelos energetikuli politikis zogadi analizi aRmosavleTis
partniorobis WrilSi.
(sruli angariSi)
moamzada vaxtang zarquam asociacia “kavkasiis garemosdacviTi organizaciebis qselis”
(CENN) dakveTiT fond “Ria sazogadoeba – saqarTvelos” mier dafinansebuli proeqtis
“aRmosavleTis partniorobis samoqalaqo sazogadoebis forumis saqarTvelos erovnuli
platformis mesame Tematuri jgufis instituciuri ganviTarebis programa” farglebSi.
Tbilisi
noemberi, 2011
2
Sinaarsi:
1. Sesavali -------------------------------------------------------------------------------------------------- 3
2. zogadi informacia -------------------------------------------------------------------------------- 5
3. ეnergetikuli balansebi -----------------------------------------------------------------------– 5
4. energiis ganaxlebadi wyaroebis potenciali
da misi gamoyenebis maCveneblebi saqarTveloSi --------------------------------- 6
5. energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebisa da
ganviTarebis arsebuli politika saqarTveloSi -------------------------------- 13
6. energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebisa da
ganviTarebis politikis xarvezebi/barierebi da
Sesabamisi rekomendaciebi --------------------------------------------------------------------- 14
danarTi 1: energiis ganaxlebadi wyaroebis
gamoyenebisa da ganviTarebis politikis mimoxilva
evropis ganviTarebul qveynebSi --------------------------------------------------------------- 33
danarTi 2: energiis ganaxlebadi wyaroebis
gamoyenebis xelSemwyobi instrumentebi
evrokavSiris qveynebSi --------------------------------------------------------------------------------- 43
3
sruli angariSi
1. Sesavali
winamdebare angariSi momzadda vaxtang zarquas mier asociacia “kavkasiis
garemosdacviTi organizaciebis qselis” (CENN) dakveTiT fond “Ria sazogadoeba –
saqarTvelos” mier dafinansebuli proeqtis “aRmosavleTis partniorobis
samoqalaqo sazogadoebis forumis saqarTvelos erovnuli platformis mesame
Tematuri jgufis instituciuri ganviTarebis programa” farglebSi.
qvemoT mocemulia Sesrulebuli samuSaos Sesaxeb mokle informacia.
problema, kvlevis mizani, amocanebi, meTodebi
saqarTvelos ar gaaCnia qarTul sazogadoebasa da evrokavSirTan SeTanxmebuli
energiis ganaxlebadi wyaroebis (egw) gamoyenebis mdgradi ganviTarebis strategia.
sxvadasxva organizaciebis mier (“vinrok jorjia”, “msoflio gamocdileba
saqarTvelosTvis”, “energoefeqturobis fondi”, “energoefeqturobis centri”,
mogvianebiT ki “levan miqelaZis saxelobis fondi” da “asociacia evropuli
gamokvlevebi saqarTvelos inovaciuri ganviTarebisTvis”), qarTveli eqspertebis
monawileobiT, Sesrulebulia kvlevebi, romlebic exeba egw gamoyenebisa da
ganviTarebis sakiTxebs. miuxedavad amisa, aRniSnul sferoSi gakeTebuli ar aris
saqarTvelosa da evropis ganviTarebul qveynebs Soris yovlismomcveli
SedarebiTi analizi; garda amisa, dRemde ver moxerxda aRniSnuli kvlevebiT
miRebuli rekomendaciebis efeqturi lobireba mTavrobaSi, romelic gamoiwvevda
egw gamoyenebis saxelmwifo strategiis SemuSavebas. aRniSnuli garemoeba xels ar
uwyobs saqarTvelos energetikuli seqtoris mdgrad ganviTarebas da
evrointegracias.
bunebrivia, rom mcire droisa da mwiri finansuri resursebis gamo, winamdebare
angariSsac ver eqneba saqarTvelosa da evropis ganviTarebul qveynebs Soris
zemoxsenebuli yovlismomcveli SedarebiTi analizis pretenzia. es angariSi ufro
fokusirebulia saqarTveloSi egw ganviTarebis strategiis umTavres sakiTxebze
evrokavSirTan integraciis WrilSi, romelic iTvaliswinebs da ajamebs
zemoxsenebuli kvlevebiT mocemul informacias. agreTve, es angariSi iZleva
Semsruleblis sakuTar damatebiT informacias, romelic siaxlis saxiT avsebs
sxva eqspertebis mosazrebebs an afiqsirebs gansxvavebul pozicias.
amJamad, adreul wlebTan SedarebiT, Seqmnilia ufro damaimedebeli viTareba
rekomendaciebis efeqturi lobirebis TvalsazrisiT, radgan aRmosavleTis
partniorobis programa, romlis monawile saqarTvelocaa, iTvaliswinebs
samoqalaqo sazogadoebis aqtiur monawileobas evrointegraciis procesebSi.
mTavroba iZulebuli iqneba aRniSnul garemoebas garkveulwilad angariSi
gauwios.
zemoxsenebulidan gamomdinare, SesaZlebelia, angariSi da mis safuZvelze
momzadebuli statia gaxdes mxolod erT-erTi mastimulirebeli RonisZieba
energiis ganaxlebadi wyaroebis ganviTarebis sferoSi Casatarebeli
4
yovlismomcveli kvlevisa da mis safuZvelze Sesabamisi saxelmwifo strategiis
SemuSaveba-miRebisTvis.
mizani:
angariSisa da mis safuZvelze momzadebuli statiis mizania, xeli Seuwyos
energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebis mdgradi ganviTarebis saxelmwifo
strategiis Camoyalibebas saqarTvelosTvis da am kuTxiT, saqarTvelos
evrokavSirTan Semdgom daaxloebas.
amocanebi:
saqarTveloSi energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebisa da ganviTarebis
politikis zogadi analizis gakeTeba aRmosavleTis partniorobis WrilSi da
Sesabamisi rekomendaciebis SemuSaveba.
kvlevis gamoyenebuli meTodi:
internetwyaroebidan Segrovda da Seswavlil iqna qarTveli eqspertebis
monawileobiT bolo 6 wlis manZilze Sesrulebuli angariSebi (moxda
dagrovili codnis Seswavla);
internetwyaroebis gamoyenebiT, eqspertebTan da Sesabamis uwyebebTan
konsultaciebiT gadamowmda da dazustda angariSebSi mocemuli zogierTi
informacia, mopovebul iqna axali informacia;
evropasTan integraciis kuTxiT, energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebisa da
ganviTarebis politikis umTavres sakiTxebze Sejamda qarTveli eqspertebis
zemoxsenebuli kvlevevbiT mocemuli informacia, gakeTda Semsruleblis
sakuTari damatebiTi analizi, romelic siaxlis saxiT avsebs sxva eqspertebis
mosazrebebs. sxva eqspertebis mosazrebebi ucvlelad aris gadmotanili
angariSSi an maTze gadmocemulia winamdebare samuSaos Semsruleblis
gansxvavebuli pozicia;
SemuSavda daskvnebi da rekomendaciebi Segrovebuli da gaanalizebuli
informaciis safuZvelze.
gamoyenebuli literatura:
- saqarTvelos energetikis saministro: www.minenergy.gov.ge;
- eleqtroenergetikuli sistemis komerciuli operatori (esko), www.esco.ge ;
- saqarTvelos energetikisa da wyalmomaragebis maregulirebeli erovnuli komisia:
http://www.gnerc.org/
- karine miqelaZe, “msoflio gamocdileba ganaxlebadi energoresursebis aTvisebis
politikaSi”, ianvari, 2008, organizacia “msoflio gamocdileba saqarTvelosTvis”,
www.weg.ge
- “energiis ganaxlebadi wyaroebis potenciali saqarTveloSi da misi aTvisebis
RonisZiebebi”, Tebervali, 2008 “vinrok jorjia” da “msoflio gamocdileba
saqarTvelosTvis”, www.weg.ge
5
- liana jervaliZe, “saqarTvelos gawevrianeba energetikul gaerTianebaSi, problemebi da
perspeqtivebi”, 2011, levan miqelaZis saxelobis fondi, www.mikeladzefoundation.org
- T. marsagiSvili, „sainovacio procesebi energousafrTxoebasa da garemos marTvaSi:
xedva dasavleTidan da aRmosavleTidan“, asociacia “evropuli gamokvlevebi
saqarTvelos inovaciuri ganviTarebisTvis”, www.inovdev.ge
- m. margvelaSvili, g. muxiguliSvili, “energetikuli usafrTxoeba – xedva
saqarTvelodan”, www.weg.ge
- evrokavSiris energetikuli portali: www.inogate.org
- evrokomisiis vebsaiti: www.ec.europa.eu/policies/energy_natural_resources_en.htm
- vaxtang zarqua, “xelisuflebis xarvezebi eleqtroenergetikul seqtorSi”
energoefeqturobis fondi, Jurnali “energetikis regulirebis macne ”, me-7 nomeri,
2005w, www.ern.org.ge
- energoefeqturobis centri: www.eecgeo.org/
- energetikuli gaerTianeba /Tanamegobroba www.energy-community.org
- vinrok jorjia interneiSenali: http://winrock.ge/
2. zogadi informacia
saqarTveloSi arsebobs TiTqmis yvela saxis ganaxlebadi energetikuli resursebis
mniSvnelovani potenciali. specialistTa SefasebebiT realurad miRwevadi
energetikili potenciali utoldeba 10-15 miliard kilovatsaaTs (teravatsaaaTs)
an Sesabamisad, daaxloebiT 1 milioni navTobis tonis eqvivalents, rac energiis
dRevandeli sruli moxmarebis daaxloebiT 30% Seadgens. sadReisod am
potencialis Zalze mcire nawilia aTvisebuli. ganaxlebadi energoresursebis
wili saqarTvelos mTlian energetikul balansSi (SeSis garda) erT procentze
naklebia. M
3. ეnergetikuli balansebi
saqarTveloSi pirveladi energiis sruli miwodeba daaxloebiT 3.3 milion tona
navTobis eqvivalents (mtne) Seadgens. erT sulze mosuli energiis moxmareba
daaxloebiT 0.74 tne weliwadSi. saqarTveloSi energiis miwodebis da moxmarebis
maCveneblebia:
saqarTveloSi moxmarebuli energoresursebis daaxloebiT 70% - mde
importirebulia, romelSic daaxloebiT 45% aris importirebuli bunebrivi
gazi, xolo daaxloebiT 25% - mde ki importuli navTobproduqtebi.
gamoyenebuli adgilobrivi energoresursebidan yvelaze mniSvnelovania
hidroenergia (18% - mde) da SeSa (12-20%).
ganaxlebad energoresursebs (didi hidroeleqtrosadgurebis garda)
saqarTvelos energomoxmarebaSi 1%-ze naklebi wili SeaqvT.
bunebrivi gazis importi xorcieldeba mTeli wlis ganmavlobaSi, amasTan,
importis moculoba zamTris periodSi 3-4-jer izrdeba zafxulTan SedarebiT
6
eleqtroenergiis adgilobrivi sruli wliuri warmoeba 2010 wlis monacemiT
saqarTveloSi Seadgens daaxloebiT 10 teravatsaaTs (mlrd. kvtsT).
adgilobrivi hidroeleqtrosadgurebis mier warmoebuli eleqtroenergia Seadgens
eleqtroenergiis adgilobrivi saerTo warmoebis daaxloebiT 93%-s.
mcire, 13 mgvt-mde simZlavris eleqtrosadgurebis mier generirebuli
eleqtroenergiis wili ki eleqtroenergiis jamur generaciaSi daaxloebiT 3.15%-s
Seadgens.
E4. ეnergiis ganaxlebadi wyaroebis potenciali da misi gamoyenebis
maCveneblebi saqarTveloSi
mcire hesebi
saqarTveloSi energetikuli TvalsazrisiT 360 mdinarea mniSvnelovani. jamuri
Teoriuli hidroenergetikuli potenciali sxvadasxva avtorTa gamokvlevebiT
Seadgens 135_160 mlrd.kvtsT weliwadSi. teqnikurad gamoyenebadia 81-90 mlrd.
kvtsT/weliwadSi. maT Soris mcire hesebis jamuri Teoriuli hidroenergetikuli
potenciali Seadgens 40 mlrd. kvtsT/weliwadSi, xolo teqnikuri 19.5 mlrd.
kvtsT/weliwadSi. realurad miRwevadi potenciali eqspertebis mier fasdeba,
rogorc am sididis 20-25%; amdenad, egw realisturi strategiis dagegmvisas, mcire
hesebis SesaZlo gamomuSavebis saorientacio maCveneblad miRebuli unda iqnas
daaxloebiT 4-5 mlrd.kvt.sT/wel (4-5 tvt.sT/wel).
2010 wlisTvis saqarTveloSi sul 33 mcire hesia.Aaqedan 28 moqmedi mcire hesia,
romelTa jamuri simZlavre 88.45 mvt, eleqtoenergiis saSualo jamuri gamomuSaveba
ki 317 mln. kvtsT. mcire hesebis wili eleqtroenergiis gamomuSavebis wliur
saerTo balansSi (Tboeleqtrosadgurebis CaTvliT) 3.15 %.
mcire hesebis teqnikuri hidroenergetikuli potenciali mkveTri sezonurobiT
xasiTdeba.GgamomuSavebis maqsimumi modis gazafxul-zafxulis Tveebze, rac misi
aTvisebisTvis garkveul problemebs qmnis, am periodSi eleqtroenergiaze
moTxovnilebis Semcirebis gamo.
ქaris energetika
qaris energiis potenciali saqarTvelos teritoriaze, qaris siCqareebi izomeboda
165 meteosadgurze, ramdenime aTeuli wlis ganmavlobaSi. Aam monacemebis
damuSavebis da analizis safuZvelze dadgenilia, rom qaris sruli Teoriuli
energopotenciali Seadgens 1300 mlrd. kvtsT-s, maSin rodesac saqarTvelos
mdinareebis sruli Teoriuli energopotenciali Seadgens minimum 135 mlrd kvtsT-
7
s. am monacemebis gamoyenebiT SerCeul iqna energetikuli TvalsazrisiT yvelaze
perspeqtiuli regionebi esenia: foTi, Woroxi, quTaisi, mTa-sabueTi 1, mTa-sabueTi
2, gori-kaspi, faravani, samgori, rusTavi. Qaris energetikis kvleviTi centris
“qarenergos” gamokvlevebiT qaris energiis teqnikuri potenciali utoldeba 5
mlrd kvtsT weliwadSi 2000 mgvt dadgmuli simZlavriT, rac 2010 wlis
monacemebiT eleqtroenergiaze moTxovnilebis 57% SeiZleba miRebul iqnas qaris
eleqtrosadgurebis saSualebiT. es Sefaseba moicavs mxolod yvelaze
perspeqtiul ubnebs maRali jamuri potencialiT. aq ar aris asaxuli SedarebiT
mcire zomis ubnebi, sadac lokalurad maRali qaris potenciali SeiZleba
arsebobdes.
aRsaniSnavia, rom Seswavlil adgilebidan mravalia iseTi, sadac bevrze qaris
energiis ZiriTadi wili modis zamTris im Tveebze, rodesac
hidroeeleqtrosadgurebi ganicdian wylis resursebis deficits.
ქaris energiis gamoyeneba saqarTveloSi praqtikulad ar xdeba. გanxorcielebulia
mxolod ramodenime sademonstracio proeqti.
ბiomasa
ბiomasa warmoadgens mcenareuli da cxoveluri warmoSobis organul nivTierebebs
პirveladi biomasaa mcenareebi, cxovelebi, mikroorganizmebi
მeoradi biomasaa pirveladi biomasis gadamuSavebis da cxovelebis moqmedebis
narCenebi.
მcenareuli biomasis saxeebia: SeSa, სatyeo meurneobis eqsploataciis narCenebi, xe-
tyis industriis narCenebi, soflis meurneobis biologiuri narCenebi,
agrogadamamuSavebeli industriis narCenebi, soflis meurneobis energetikuli
daniSnulebis kulturebi.
cxoveluri biomasis saxeebia: mecxoveleobis narCenebi, gamwmendi mowyobilobebis
narCenebi, sayofacxovrebo narCenebi, sxva.
ბiomasidan energia miiReba sxvadasxva Termoqimiuri da bioteqnologiuri
meTodebiT.
rogorc qvemoT moyvanili cxrilidan Cans, saqarTveloSi biomasis energetikuli
potenciali jamSi 12.5 miliard kilovatsaaTs (tvtsT-s) Seadgens. Sesadareblad
aRvniSnavT, rom saqarTvelos energosistema weliwadSi daaxloebiT 8 teravatsaaT
eleqtroenergias gamoimuSavebs.
aRsaniSnavia, rom moyvanili Sefaseba ar iTvaliswinebs saqarTveloSi
energetikuli kulturebis moyvanis da gamoyenebis SesaZleblobas, rac damatebiT
Seswavlas saWiroebs.
saqarTvelos maRali teqnologiebis centrSi (sxvadasxva dargis specialistebTan
erTad) Catarebuli winaswari kvlevebis Tanaxmad saqarTveloSi soflis
meurneobisaTvis gamouyenebel miwebze (aTeuli aTasobiT heqtari) SesaZlebelia
gaSendes energetikuli plantaciebi da miRebul iqnas biosaTbobi (biodizeli,
8
bioeTanoli). es mimarTuleba iTvleba erTerT perspeqtiul da efeqtur
mimarTulebad msoflioSi.
Bbiomasis saxeoba raodenoba
(aTasi tona)
Eenergia
(mlrd.
kvt.sT)
Ddazogili
wiaRis.
saTbobi
Rirebuleba
(mln aSS
dolari)
marcvlovani da
parkosani
kulturebis
narCenebi
870 1,3 112 aTasi
tne
80
mecxoveleobis da
mefrinveleobis
narCenebi
1670 6,9 734*106
kub.m bun. გaz.
ეqv
172
sayofacxovrebo
narCenebi
Tbilissa da
quTaisSi
900 0,6 64*106
kub.m bun.
გaz. ეqv
15
q. Tbilisis kanal.
wylis
gamwmendi
mowyobilobebidan
250 1,0 100*106
kub.m bun.
გaz. ეqv
25
xe-tye da misi
narCenebi
700 2,7 200 aTasi
tne
140
jami 12,5 432
saqarTveloSi biomasidan energiis misaRebad ZiriTadad gamoiyeneba SeSa.
viTardeba SedarebiT axali mimarTulebac – mefrinveleoba-mecxoveleobis
narCenebis gadamuSavebiT biogazis warmoeba.
SeSaze moTxovnileba gacilebiT maRalia (ramodenimejer metia) xe-tyis Wris
dasaSveb normasTan SedarebiT.Ees seriozul ekologiur safrTxes qmnis. isic
aRsaniSnavia, rom SeSis gamoyeneba ZiriTadad xdeba dabali efeqturobis mcire
simZlavris saojaxo RumelebSi, romelTa margi qmedebis koeficienti 10-15 %-ს ar
aRemateba. bolo xanebSi iyo mcdeloba daemzadebiaT SedarebiT efeqturi
Rumelebi, magram saboloo mizani jer kidev ar aris miRweuli.
dRes evrokavSiris qveynebSi SeSis ekonomiis mizniT aqtiurad iyeneben peletebs,
romelic naxerxis an SeSis burbuSelis dapresiT miiReba. maTi miReba
SesaZlebelia Txilis da kaklis naWuWebiTac. gamoangariSebulia, rom saxlis
gasaTbobad saWiroa daaxloebiT 1 - 3 tona peleti zamTris ganmavlobaSi. peletis
es raodenoba imaze ufro mcirea, ra odenobis SeSac sakuTari saxlis
gaTbobisTvis ixarjeba zamTarSi.
9
saqarTvelos regionebSi SeSis dazogvis mizniT mizanSewonilia mosaxleobis mier
maRalefeqturi Rumelebis gamoyenebisa da peletis warmoebis xelSemwyobi
politikis Camoyalibeba da gatareba.
რac Seexeba biomasis danarCen saxeebs, isini saqarTveloSi praqtikulad ar
gamoiyeneba. SeiZleba iTqvas, rom ikargeba daaxloebiT 450 mln aSS dolaris
Rirebulebis produqti.
energetikuli da ekonomikuri momgebianobis garda, biomasis narCenebis
gadamuSavebas aqvs udidesi garemosdacviTi mniSvneloba. magaliTad, saqarTveloSi
arsebuli aseulobiT xe-tyis gadamamuSavebeli sawarmoebidan TiTqmis arc erTi ar
iyenebs sawarmoSi warmoSobil naxerxs srulad. rogorc wesi, es naxerxi iyreba
sawarmos mimdebare teritoriaze an axlogamdinare mdinareSi.
აseve, saqarTveloSi ar xdeba arsebuli Sinauri frinvelebisa da cxovelebis
narCenebis gadamuSaveba. aRniSnuli narCenebi bunebrivi xrwnis procesSi
atmosferos abinZureben meTaniT (romelsac 21-jer ufro maRali saTburi efeqtis
koeficienti aqvs, vidre naxSirorJangs) da naxSirorJangiT. garda amisa, es
narCenebi abinZurebs niadags. garemos dabinZurebis problemebi SeiZleba gadawydes
narCenebidan biogazis warmoebiT. biogazis warmoeba ki gadawyvets, rogorc
ekologiur problemas, ise mniSvnelovnad gaaumjobesebs fermis energetikul da
ekonomikur mdgomareobas. Biogazis warmoebis produqtebia Tavad biogazi da
biosasuqi, romelic nakelis gadamuSavevis Sedegad miiReba.
erTaderTi mimarTuleba, romelic SeiZleba CaiTvalos, rom viTardeba, aris
swored mecxoveleobis narCenebis gadamuSaveba da misgan energiis warmoeba. უnda
aRiniSnos, rom am mimarTulebis winsvla Sedegia calkeuli specialistebis
enTuziazmisa. 1994-2007 წწ. Seqmnilia da praqtikulad ganxorcielebulia 400-ze
meti biodanadgari, romelic mecxoveleobis narCenebidan awarmoebs biogazs. Tumca
bevris funqcionireba Sewyvetilia.
biomasis arsebuli potencialis aTvisebisTvis didi mniSvneloba aqvs agreTve
kanons biomasis narCenebis (msxvili qalaqebis da mecxoveleobis da
mefrinveleobis fermebi, xe-tyis gadamamuSavebeli sawarmoebi da a.S.)
utilizaciisa da gadamuSavebis Sesaxeb. Aam SemTxvevaSi kanoni aiZulebs
sawarmoebs da municipalur organoebs moaxdinon am narCenebis gadamuSaveba.
ekonomikuri sargeblianobis, energetikuli usafrTxoebis donis amaRlebisa da
garemoSi saTburi airebis emisiis Semcirebis mizniT, mizanSewonilia biomasis
narCenebis maqsimalurad gamoyenebis xelSemwyobi efeqturi politikis SemuSaveba
da gatareba, romlis mniSvnelovani Semadgeneli RonisZiebebia zogadad, energiis
ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebis Sesaxeb kanonisa da biomasis narCenebis
utilizaciisa da gadamuSavebis Sesaxeb kanonis SemuSaveba da amoqmedeba.
10
mzis energia
xangrZlivi dakvirvebis Sedegad mzis saSualo wliuri radiaciis sidided
saqarTveloSi miRebulia 1550 kvtsT/kv.m*wel.
saqarTveloSi mzis energiis gamoyenebis miRwevadi potenciali Seadgens 6.5-13 aTasi
tne-s.
sadReisod, saqarTveloSi ar moqmedebs mzis energiis aTvisebis mxardamWeri raime
sakanonmdeblo an normatiuli aqtebi. 2005 wlamde, importuli heliosistemebi ar
ibegreboda damatebiTi Rirebulebis gadasaxadiT, magram 2005 wlis 1 ianvridan,
axali sagadasaxado kodeqsis ZalaSi Sesvlis Sedegad, es SeRavaTebi moixsna da
Sesabamisad importirebuli heliosistemebis fasi gaizarda. eqspertTa SefasebiT
saqarTveloSi heliosistemebi 35-40%-iT meti Rirs, vidre analogiuri sistemebi
TurqeTSi, rac mzis energiis aTvisebisaTvis seriozul dabrkolebas warmoadgens.
მzis energia saqarTveloSi ZiriTad gamoiyeneba turistuli dawesebulebebis,
agarakebis, kerZo tipis sacxovrebeli saxlebis cxeli wyliT uzrunvelyofisTvis
da saTburebis gaTbobisTvis. sayofacxovrebo seqtorSi umTavresad gamoiyeneba
mzis TviTnakeTi danadgarebi.
saqarTvelos mTagorian adgilebSi mdebare, Znelad misasvleli da mcired
dasaxlebuli soflebis, geologiuri partiebis, mwyemsebis, samTomadno
samuSaoebis, samxedro-savele pirobebis, kavSirgabmulobis (telekomunikaciuri)
saretransliacio sadgurebis, saavario situaciebis energiiT momaragebis
optimalur variants warmoadgens mzis energiis gardamqmnelebi.
geoTermuli wylebi
saqarTvelos teritoriaze aRricxulia 30-108 °c temperaturis mqone Termuli
wylis 250-mde bunebrivi da xelovnuri (WaburRilebis saxiT) wyaro. maTi jamuri
debiti Seadgens 160 000 kub.m/d-R (60 000 000 kub.m/w). sxvadasxva monacemebiT
hidroTermuli resursebis Teoriuli potenciali Sefasebulia,rogorc 245-290
mgvt, teqnikuri potenciali ki – 150 mgvt. saqarTvelos Termuli wylis resursebis
80%-ze meti Tavmoyrilia dasavleT saqarTveloSi.
amJamad, saqarTveloSi moqmedebaSia lisis geoTermuli sabado, romelic cxeli
wyliT uzrunvelyofs q. Tbilisis saburTalos raionis mosaxleobis nawils.
kerZod, 79 sacxovrebeli korpusi maragdeba 55 °c temperaturis mqone Termuli
wyliT; 15 sacxovrebeli korpusi maragdeba 70 °c temperaturis mqone Termuli
wyliT.
dasavleT saqarTveloSi arsebuli Termuli wylebidan mcire nawili gamoiyeneba
mxolod samkurnalo daniSnulebiT.
geoTermuli wylebi momavalSi SeiZleba farTod iqnas gamoyenebuli gaTbobisa da
cxelwyalmomaragebisTvis.
jamSi saqarTveloSi egw miRwevadi potenciali aris daaxloebiT 10-15 tvtsT an
eqvivalenturad 0.9-1.3 mtne weliwadSi, rac mTliani pirveladi energiis miwodebis
25-30%-s Seadgens.
11
egw-ebis potenciali
egw tipi Teoriuli
potenciali
teqnikuri
potenciali
Eekonomikuri
potenciali
mcire hidro
32
mlrd. kvt. sT
weliwadSi
19.5
mlrd. kvt. sT
weliwadSi
4
mlrd. kvt. sT
weliwadSi
qari
1300
mlrd. kvt. sT
weliwadSi
5
mlrd. kvt. sT
weliwadSi
1.5
mlrd. kvt. sT
weliwadSi
biomasa
12.5
mlrd. kvt. sT
weliwadSi
Mmze
1500
kvt.sT/kv.m dReSi
60 – 120 kvt.sT/kv.m
dReSi
geoTermia
1.6
mlrd. kvt. sT
weliwadSi
1
mlrd. kvt. sT
weliwadSi
0.5
mlrd. kvt. sT
weliwadSi
12
energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyeneba
dasaxeleba
E
konomikuri
potenciali,
teravat. sT
(mlrd.kvt. sT)
gamoyenebuli
potenciali,
teravat. sT, %
(mlrd.kvt. sT)
mcire hidro
4-5
(miRwevadi
potenciali)
0.317
(8-6 %)
qari
1.5
0
(0%)
biomasa
2.5
0
(0%)
xe-tye
1.3
(dasaSvebi
normisTvis)
12
(923 %)
faqtiuri/aradasaSvebi
normis SemTxvevaSi
mze
60 – 120 kvt.sT/kv.m
dReSi
ar aris gamokvleuli
geoTermuli
0.5
0.03
(6%)
unda iTqvas, rom egw-is potencialis Sesaxeb sxvadasxva informacia arsebobs.
amitom, aucilebelia, xelaxla da safuZvlianad iqnas Seswavlili egw potenciali
da misi gamoyenebis faqtobrivi mdgomareoba ToToeuli saxeobisTvis.
13
5. energiis ganaxlebadi wyaroebis (egw) gamoyenebisa da ganviTarebis
arsebuli politika saqarTveloSi
5.1 egw aTvisebis sakanonmdeblo-normatiuli baza
saqarTveloSi egw aTviseba regulirdeba Semdegi kanonebiT da normatiuli
aqtebiT:
kanoni “eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb”;
kanoni “garemoze zemoqmedebis nebarTvis Sesaxeb”;
kanoni “bunebrivi resursebiT sargeblobis Sesaxeb”;
kanoni “tyiT sargeblobis Sesaxeb”;
“saqarTvelos energetikul seqtorSi saxelmwifo politikis ZiriTadi
mimarTulebebi”;
sagadasaxao kodeqsi;
sabaJo kodeqsi;
eleqtroenergiis bazris wesebi;
energetikis saministros normatiuli aqtebi;
semekis normatiuli aqtebi;
saqarTvelos prezidentis brZanebuleba “saqarTveloSi aratradiciuli
energiis wyaroebis ganviTarebis Sesaxeb”.
E5.2 egw-is ganviTarebis politikis pozitiuri debulebebi
saxelmwifos mier aRiarebulia egw-is ganviTarebis xelSewyobis kursi.
kanonSi “eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb” da “saqarTvelos
energetikul seqtorSi saxelmwifo politikis ZiriTad mimarTulebebSi”, aris egw
ganviTarebis xelSemwyobi samarTlebrivi garemos Camoyalibebis mcdeloba, rac
ukve misasalmebeli wingadadgmuli nabijia. magaliTad, “eleqtroenergetikisa da
bunebrivi gazis Sesaxeb” kanonis miznebSi aRniSnulia, rom kanonis mizania:
• “xeli Seuwyos hidroenegetikuli, sxva ganaxlebadi, alternatiuli da bunebrivi
gazis adgilobrivi resursebis upirates gamoyenebas”, (pirveli muxli, me-2 punqti
“d” qvepunqti).
amasTan energetikis saministros funqciebSi Sedis:
• “energetikuli resursebis mopovebis gafarToebis, ganaxlebadi (alternatiuli)
energiis wyaroebis upiratesi aTvisebis, energoefeqtiani RonisZiebebis xelSewyoba
. . . “ (muxli 3, punqti 1, qvepunqti “l”).,
kanoniT “eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb” da “eleqtroenergiis
bazris wesebiT” esko valdebullia 13 mgvt-mde simZlavris mcire
14
eleqtrosadgurebisgan (mcire hesebisgan) Seisyidos pirdapiri xelSekrulebebis
zeviT darCenili mTeli eleqtroenergia Semdegi tarifebiT:
1 maisidan 1 seqtembramde regulirebadi fiqsirebuli tarifis mqone im hesebis
tarifiT, romelsac komisiis mier dadgenili aqvs yvelaze dabali tarifi
(13.08.2010 N 46 cvlilebiT );
1 seqtemridan 1 maisamde – pirdapiri xelSekrulebis standartuli pirobebis
safuZvelze eleqtroenergiis (simZlavris) mwarmoeblebis mier eskoze gayiduli
yvelaze maRali eleqtroenergiis tarifiT (13.08.2010 N 46 cvlilebiT);.
faqtobrivad, es wesi mcire hesebis mier warmoebuli eleqtroenergiis realizaciis
garantias niSnavs, rac Zalze mniSvnelovania investiciebis mosazidad. garda amisa,
mcire eleqtrosadgurebi:
ar saWiroeben eleqtroenergiis warmoebis licenzias (deregulirebis
SemTxvevaSi);
ufleba aqvT pirdapiri xelSekrulebebiT gamomuSavebuli eleqtroenergia
gayidon nebismier momxmarebelze;
ar saWiroeben eleqtroenrgiis eqsportis licenzias.
“saqarTvelos energetikul seqtorSi saxelmwifo politikis ZiriTadi
mimarTulebebis” (2006 w. ivnisi) amocanebSi aRniSnulia:
“hidroenergetikuli kompleqsebis mSenebloba unda warimarTos yvela SesaZlo
mimarTulebiT – rogorc mcire da saSualo, ise mZlavri kompleqsebis
meSveobiT. saqarTvelos bunebrivi pirobebi iZleva, mniSvnelovnad iqnes
ganviTarebuli alternatiuli energiis wyaroebi”.
6. energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebisa da ganviTarebis politikis
xarvezebi/barierebi da Sesabamisi rekomendaciebi
xarvezi: energiis ganaxlebadi wyaroebis cnebis mkafio ganmartebisa da garemoze
zemoqmedebis Sefasebis srulyofili sistemis ararseboba
komentari:
saqarTveloSi energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebis ganviTarebisTvis,
upirvelesad ki, didi simZlavris wyalsacaviani hesebis dagegmarebisTvis ar
arsebobs garemoze zemoqmedebis Sefasebis daxvewili erTiani sistema. Sedegad
viRebT metad mgrZnobiare garemoze negatiuri zemoqmedebis makompensirebeli da
Semarbilebeli xarjebis gauTvaliswineblobas, rac gaumarTleblad rentabelur
mdgomareobaSi ayenebs did sadgurebs mcire sadgurebTan SedarebiT.
saqarTvelos kanonmdeblobiT mocemuli ar aris energiis ganaxlebadi wyaroebis
cnebis ganmarteba. es sakmaod uxerxul viTarebas qmnis da xels ar uwyobs egw
gamoyenebis ganviTarebas.
15
ufro metic, saqarTvelos kanonmdeblobaSi (magaliTad, saqarTvelos kanonSi
“eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb”, muxli 3 punqti 1, qvepunqti “l”
da “saqarTvelos energetikul seqtorSi saxelmwifo politikis ZiriTadi
mimarTulebebSi” (Tavi 2, punqti 1, qvepunqti 2, da punqti 2.2 qvepunqti 3)
gamoiyeneba ori termini “ganaxlebadi energiis wyaroebi” da “alternatiuli
energiis wyaroebi”.
saqarTvelos kanonmdeblobiT energiis ganaxlebad wyaroebSi SeiZleba
vigulisxmoT:
hidroeleqtrosadgurebi 13 mgvt-mde simZlavriT;
qaris, mzisa da geoTermuli energoresursebi Sesabamasi sadgurebis yovelgvari,
maT Soris, simZlavris mixedviT SezRudvis gareSe;
biomasis mxolod is moculoba, romelic SeiZleba bunebrivad aRdges
(magaliTad, gaCexili an damwvari xe-tyis is raodenoba, romelic sanitarul
normebs aRemateba ganaxlebad energoresursad veRar CaiTvleba).
saqarTveloSi dRes damkvidrebuli Sexedulebis Sesabamisad, ganaxlebadia energiis
wyaro, Tu is aris bunebaSi mudmivad arsebul an periodulad Sevsebad energiis
nakadebze dafuZnebuli, adamianis mier misi gamoyeneba ar amcirebs gansaxilveli
wyaros potencials da garemoze ar axdens mniSvnelovan negatiur zemoqmedebas.
specialistebs Soris gayofilia azri, imis Sesaxeb, Tu ra igulisxmeba
“ganaxlebadi energiis wyaroebis”, anu “alternatiuli energiis wyaroebis” qveS.
specialistebis nawilis azriT, Tu qaris didi (13 mgv-ze meti) eleqtrosadgurebi
Sedis egw, maSin “ganaxlebadebSi” unda igulisxmebodes didi
hidroeleqtrosadgurebic.
amJamindeli mdgomareobiT, didi hidroeleqtrosadgurebi ganaxlebad
energowyaroebSi ar moiazreba, radganac isini mniSvnelovan zemoqmedebas axdenen
garemoze. ganvixiloT, yovelTvis marTebulia Tu ara es mosazreba?
saqarTveloSi miCneulia, rom energiis ganaxlebadi wyaroebis energetikuli
potenciali Zalze mcirea, Sesabamisad, mcire sadgurebis mier warmoebuli energia
Zviria. aqedan gamomdinare, gansakuTrebuli yuradReba eTmoba didi energetikuli
potencialis mqone mdinareebze maregulirebeli wyalsacaviani hesebis mowyobas.
dRes problematuria mcire energetikuli teqnologiebis, magaliTad, mcire hesebis,
dabali konkurentunarianoba did energetikul teqnologiebTan, magaliTad, mZlavr
maregulirebel wyalsacavian hesebTan SedarebiT. problemis erT-erTi mTavari
mizezi garemoze zemoqmedebis Sefasebis dauxvewaobaSi SeiZleba veZeboT.
mcire sadgurebis mier gamomuSavebuli eleqtroenergiis Rirebuleba axlosaa mis
namdvil RirebulebasTan, radgan mcire sadgurebi naklebad axdenen garemoze
zemoqmedebas da amis gamo, faqtobrivad, TiTqmis yvela aucileblad gasawevi
16
danaxarjis gaTvaliswineba xdeba mcire hesebis dagegmarebis dros. Aanu mcire
hesebis dagegmareba-Sefasebis arsebuli modeli martivia, radgan garemoze
zemoqmedebis faqtorebi isedac umniSvneloa, da maTi gaTvaliswineba, an
argaTvaliswineba SefasebaSi mniSvnelovan cdomilebas ar iwvevs. amdenad, is
axlosaa realur modelTan. mkveTrad gansxvavebuli suraTi gvaqvs didi
sadgurebis SemTxvevaSi. kerZod, Sefasebis arsebuli arasrulfasovani sistemis
gamo ver xdeba grZelvadian WrilSi garemoze zemoqmedebis yovlismomcveli
Sefaseba, aseve gansaxilvel proeqtTan SedarebisTvis sxva alternatiuli
ekonomikuri proeqtebis ganxilva da Sefaseba. Sedegad viRebT metad mgrZnobiare
garemoze negatiuri zemoqmedebis makompensirebeli da Semarbilebeli xarjebis
gauTvaliswineblobas, rac gaumarTleblad rentabelur mdgomareobaSi ayenebs did
sadgurebs. aseve, SesaZlebelia, rom didi hidroeleqtrosadguris
gansaxorcielebeli proeqti aRmoCndes naklebad rentabeluri igive adgilze
gansaxorcielebel sxva ekonomikur proeqtTan SedarebiT, romelic arsebuli
bunebrivi resursebis gacilebiT naklebad sarisko gamoyenebas iTvaliswinebs.
idealur SemTxvevaSi, Tu moxdeba didi sadgurebis garemoze zemoqmedebis sruli,
yovlismomcveli Sefaseba, maSin adgili eqneba garemoze zemoqmedebis mravali
makompensirebeli da Semarbilebeli xarjebis gaTvaliswinebas. amis Sedegad,
SesaZlebelia, rom didi hesebis rentabeloba umetes SemTxvevaSi mniSvnelovnad
daeces da maT mier gamomuSavebuli eleqtroenergiis Rirebulebam gadaaWarbos
mcire hesebis mier gamomuSavebuli eleqtroenergiis Rirebulebas. am SemTxvevaSi,
didi wyalsacavebiani hesebis mSenebloba azrs dakargavda. Sesabamisad, aRar
daismeboda didi hesebis masStaburad aSenebis sakiTxi da aRar iarsebebda kiTxva
imis Sesaxeb, rom gvewodebina Tu ara didi hidroeleqtrosadgurebisTvis energiis
ganaxlebadi wyaroebi.
Tu ganvixilavT im SemTxvevas, roca didi hesis proeqti xorcieldeba naklebad
mgrZnobiare garemoSi, rac iSviaTia, magram realuria, maSin garemoze zemoqmedebis
igive srulyofili Sefasebisas SesaZlebelia miviRoT hesis maRali rentabeloba
da eleqtroenergiis dabali fasi. maSasadame, maRali rentabelobis mqone hesebis
didi proeqtebi SesaZlebelia ganxorcieldes garemoze mcire zemoqmedebiT. am
SemTxvevaSi logikurad daismeba kiTxva: ratom ar unda miviCnioT aseTi mZlavri
hesi energiis ganaxlebad wyarod?
garemoze negatiuri didi zemoqmedeba Tu aris is kriteriumi, romliTac unda
ganisazRvros, energiis wyaro aris Tu ara ganaxlebadi, maSin ratom unda
miviCnioT qarisa da mzis mZlavri sadgurebi energiis ganaxlebad wyaroebad? xom
cnobilia, rom qarisa da mzis mZlavr eleqtrosadgurebs qarisa da
fotoelementebiani mzis magenirerebeli danadgarebis fermebis saxiT, romlebic
uzarmazari teritoriebis dakavebas iTxoven, SeuZliaT sakmaod negatiuri
zemoqmedeba moaxdinon garemoze.
zemoxsenebuli msjelobidan gamomdinare SeiZleba vTqvaT:
didi hesi yovelTvis SeiZleba ar axdendes did uaryofiT zemoqmedebas
garemoze;
17
qaris an mzis mZlavri eleqtrosadguri SeiZleba did negatiur zemoqmedebas
axdendes garemoze;
energiis ganaxlebadi wyaroc SeiZleba did negatiur zemoqmedebas axdendes an
ar axdendes garemoze.
maSasadame, umTavresi amocanaa, SevqmnaT garemoze zemoqmedebis Sefasebis
srulfasovani sistema yvela faqtoris sruli gaTvaliwinebis gziT da ara is, rom
energiis ganaxlebadi wyaroebisgan gavmijnoT naklebad mgrZnobiare garemoSi
asaSenebeli mZlavri hesebi.Eenergiis ganaxlebadi wyaroebisagan mZlavri hesebis
nebismier SemTxvevaSi uapelacio gamijvna, nebiT Tu uneblied, malavs, CrdilSi
ayenebs garemoze zemoqmedebis Sefasebis arasrulfasovani sistemis problemas. is
xels uwyobs Semdegi araswori mosazrebis damkvidrebas: “marTalia, mcire
hidroenergoresursebis, rogorc energiis ganaxlebadi wyaroebis ganviTareba
garemos dacvis kuTxiT sayuradReboa, magram mcire hidroenergetikis dabali
potencialisa da rentabelobis gamo iZulebuli varT didi potencialis mqone,
ufro rentabeluri, mZlavri, maregulerebeli wyalsacavebiani hesebi, rogorc
energiis tradiciuli, araganaxlebadi wyaroebi avaSenoT, raTa uzrunvelvyoT
bazris Sida da gare moTxovnebi”. Tu vaRiarebT, rom garemoze zemoqmedebis
Sefasebis arsebuliGsistema marTlac safuZvlianad dasaxvewia, maSin daxvewili
sistema gaiTvaliswinebs garemoze zemoqmedebis yvela faqtors Tavisi realuri
mniSvnelobebiT da aseTi daxvewili sistemiT Sefasebis SemTxvevaSi metad
mgrZnobiare garemoSi asaSenebeli mZlavri hesebi SeiZleba ararentabeluri
aRmoCndes. vfiqrob, es aris erT-erTi mTavari mizezi imisa, Tu ratom ferxdeba
CvenTan Tanamedrove, gacilebiT daxvewili Sefasebis erTiani sistemis normatiuli
dokumentis saxiT SemoReba. amJamad moqmedi TviTSefasebis sistemiT SesaZlebelia
TiTqmis nebismieri mZlavri hesis mSeneblobis dasabuTeba.
Cemi mosazrebis mTeli filosofia imaSi mdgomareobs, rom bunebaSi ukvalod
araferi ikargeba, metad mgrZnobiare garemoze yoveli didi masStabis teqnogenuri
zemoqmedeba adekvaturad did ukuzemoqmedebas iwvevs. arCevani yovelTvis Cvenzea:
wavideT metad mgrZnobiare garemoze didi zemoqmedebis ganxorcielebis gziT da
miviRoT adekvaturad negatiuri ukuzemoqmedeba, Tu avirCioT aRniSnul garemoze
mcire zemoqmedebis ganxorcieleba umniSvnelo negatiuri ukuzemoqmedebiT.
amdenad, naklebad mgrZnobiare garemoSi aSenebuli Tu asaSenebeli didi hesebic,
mcire hesebis msgavsad, energiis ganaxlebad wyaroebs iyeneben da Tu mcire hesebs
miviCnevT energiis ganaxlebad wyaroebad, analogiurad, naklebad mgrZnobiare
garemoSi aSenebuli, Tu asaSenebeli mZlavri hesebic unda miviCnioT energiis
ganaxlebad wyaroebad. Hhesebis gamijvna unda moxdes mxolod garemoze ukve
ganxorcielebuli da mimdinare, Tu gansaxorcielebeli negatiuri zemoqmedebis
masStabis mixedviT.
droTa ganmavlobaSi, roca daxvewili Sefasebis sistemis wyalobiT azrs
dakargavs didi wyalsacaviani eleqtrosadgurebis masStaburi mSenebloba,
18
bunebrivad moxdeba mcire da saSualo simZlavris hesebis gaigiveba energiis
ganaxlebad wyaroebTan.
energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebis mcire teqnologiebis bazarze
SeRwevadobis uzrunvelyofisTvis (magaliTad, didi simZlavris maregulirebel
wyalsacaviani hesebisTvis mcire hesebis mier konkurenciis gawevisTvis) evropaSi
aprobirebulia energetikuli politikisa da regulirebis sxvadasxva tipis
instrumentebi. es instrumentebi garkveulwilad uzrunvelyofen egw-is mcire
teqnologiebis bazarze monawileobas. Tumca ver vityviT, rom isini Zalze
efeqturia, radgan aRniSnuli instrumentebi ufro damdgari Sedegis winaaRmdeg
mimarTul saSualebebs warmoadgenen, vidre, am Sedegis gamomwvevi mizezis
aRmofxvris saSualebebs. ufro efeqturi iqneba, Tu siRrmiseulad, srulad
gaviazrebT mcire teqnologiebis siZvirisa da bazarze SeuRwevadobis an
arasakmarisi monawileobis gamomwvev mizezebs da mivmarTavT maTi aRmofxvris
RonisZiebebs. MerT-erTi umTavresi mizezi ki, rogorc zemoT aRvniSneT, aris
masStaburi teqnologiebis dagegmareba-Sefasebis arasrulfasovano sistema. am
problemis gadaWris idea mdgomareobs imaSi, rom Seiqmnas energowyaroebis
teqnologiebis Sefasebis iseTi daxvewili sistema, romelic SemdgomSi Seamcirebs
an gamoricxavs politikisa da regulirebis sxvadasxva instrumentebis SemoRebis
saWiroebas mcire teqnologiebis bazarze SeRwevadobis uzrunvelyofisTvis. aseve
gasaTvaliswinebelia, rom Sefasebis sistemam ar gamoiwvios mcire teqnologiebis
teqnikuri srulyofis stimulis Semcireba an dakargva.
mZlavri magenerirebeli eleqtrosadgurebis srulfasovani dagegmareba-Sefasebis
aucileblobis sasargeblod ganvixiloT erTi magaliTi: warmovidginoT, rom
dasavleT saqarTvelos yvela mTavar energetikul mdinareze movawyveT didi
wyalsacaviani eleqtrosadgurebis kaskadebi. წyalsacavebis kaSxalebi TiTqmis
mTlianad Seakaveben myar Camonadens, romlebic Savi zRvis sanapiros mdgradobaSi
iRebda monawileobas. droTa ganmavlobaSi, wairecxeba da daikargeba sanapiro
teritoriebis didi nawili zRvis sanapiro zolis myari nataniT bunebrivi,
perioduli kvebis Sewyvetis gamo. saqarTvelo ZiriTadad mTagoriani qveyanaa.
წyalsacavebi ki mTis xeobebSi, ZiriTadad mdinaris Sua da qveda welSi ewyoba,
sadac mosaxleobis ZiriTadi nawilia gansaxlebuli.Aaqedan gamomdinare, did
dartymas miiRebs mTis mosaxleoba, xeli Seewyoba saqarTvelos mTavari
kulturuli memkvidreobis – sxvadasxva kuTxis eTnokulturuli potencialisa da
Rirebulebebis degradacia – gaqrobas, gaizrdeba wyalsacavebze seismuri
zemoqmedebisagan gamowveuli katastrofis riski, gaqreba migraciuli ixtiofauna
da ase Semdeg.
rekomendaciebi:
1. energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebis ganviTarebisTvis, upirvelesad ki,
didi simZlavris wyalsacaviani hesebis dagegmarebisTvis uaRresad
mniSvnelovania (upirvelesi amocanaa) garemoze zemoqmedebis daxvewili
Sefasebis sistemis SemuSaveba, romelic erTiani normatiuli dokumenti gaxdeba
19
da Secvlis saqarTveloSi dRes daSvebul garemoze zemoqmedebis TviTSefasebis
saeWvo sistemebs, riTac xelmZRvaneloben investorebi.
am mimarTulebiT gadaudebeli da seriozuli, fundamenturi kvlevaa saWiro,
romelic, mravali faqtoris gamo, garkveul dros daiWers. manamde ki
SesaZlebelia evrokavSiris qveynebSi aprobirebuli politikisa da regulirebis
yvelaze efeqturi instrumentebis Seswavla, saqarTvelos pirobebisTvis
morgeba da droebiT danergva.
2. aucilebelia kanonmdeblobis doneze moxdes terminis – “energiis ganaxlebadi
wyaroebis” mkafio ganmarteba. swori iqneba Tu kanonmdeblobaSi gamoviyenebT
erT termins – “energiis ganaxlebad wyaroebs” (da ara “ganaxlebad energiis
wyaroebs”), romlebSic moviazrebT ganaxlebad energoresursebze momuSave im
did eleqtrosadgurebsac, romlebic naklebad mgrZnobiare garemoSia
ganxorcielebuli da garemoze mcire zemoqmedebas axdenen.
xarvezi: “deregulirebis” da “tradiciuli da energiis alternatiuli wyaroebis
gamoyenebis Tanabar pirobebSi moqcevis” mizanSeuwonloba sxva mniSvnelovani
pirobebis gaTvaliswinebis gareSe.
komentari:
saxelmwifos mier egw-is xelSewyobis Sesabamisi debulebebiT (amocanebiT)
aRiarebuli kursi winaaRmdegobaSia “saqarTvelos energetikul seqtorSi
saxelmwifo politikis ZiriTadi mimarTulebebis” Semdeg sxva amocanebTan:
eleqtroeneregetikuli seqtoris etapobrivi liberalizacia, deregulireba
(punqti 1).
“pirvel etapze mcire simZlavris (10 mgvt-mde) hidroeleqtrosadgurebis
deregulirebis uzrunvelyofa” (Tavi II, muxli 2, punqti 2.2 qvepunqti 1).
“alternatiuli energiis wyaroebis gamoyeneba imis gaTvaliswinebiT, rom
tradiciuli da alternatiuli energiis wyaroebis gamoyeneba Tanabar
pirobebSi moeqceva.” (Tavi II, muxli 2, punqti 2.2 qvepunqti 3).
tradiciuli da energiis alternatiuli wyaroebis gamoyenebis Tanabar pirobebSi
moqcevas emsaxureba “eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb“
saqarTvelos kanonis debuleba, romlis Tanaxmadac, saqarTvelos mTavrobas,
eleqtroenergetikuli sistemis komerciul operatorsa da Sesabamis pirs
(investori) Soris SeTanxmebisa da eleqtroenergiis nasyidobis xelSekrulebis
gaformebis SemTxvevaSi, esko ganaxorcielebs axladaSenebuli eleqtrosadguris
(warmoebis licenziati an/da mcire simZlavris eleqtrosadguri) mier warmoebuli
eleqtroenergiis (simZlavris) savaldebulo wesiT Sesyidvas moqmedi
kanonmdeblobis Sesabamisad. aRniSnuli sakiTxi regulirdeba saqarTvelos
mTavrobis 2008 wlis 19 aprilis # 107 dadgenilebiT “saxelmwifo programa
“ganaxlebadi energia 2008” saqarTveloSi ganaxlebadi energiis axali wyaroebis
mSeneblobis uzrunvelyofis wesis damtkicebis Taobaze”.
20
daskvna: saqarTvelos buneba marTlac iZleva energiis alternatiuli wyaroebis
anu, egw-is ganviTarebis saukeTeso saSualebas, magram samwuxarod, dRes moqmedi
saqarTvelos energetikuli politika da kanonmdebloba ar iZleva amis saSualebas.
deregulireba energiis ganaxlebadi wyaroebis ganviTarebis Semaferxebeli
faqtoria im SemTxvevaSi, roca: a) moqmedebs garemoze zemoqmedebis arsebuli
dauxvewavi sistema da b) egw-is sabazro ekonomikis principebTan Tavsebadi
wamaxalisebeli politikuri instrumentebis mwvave deficiti gvaqvs. aseT
viTarebaSi egw-is mcire teqnologiebi deregulirebis pirobebSi bazarze
konkurencias ver uweven tradiciul, mZlavr teqnologiebs (magaliTad, mcire
hesebi did hesebs da ase Semdeg). amitom, “deregulireba” da “tradiciuli da
energiis alternatiuli wyaroebis gamoyenebis Tanabar pirobebSi moqceva”
garemoze zemoqmedebis Sefasebis arsebuli, dauxvewavi sistemis SenarCunebisa da
egw-is sabazro ekonomikis pirobebTan Tavsebadi mastimulirebeli politikis
instrumentebis mwvave deficitis pirobebSi ver CaiTvleba “ganaxlebadi
(alternatiuli) energiis wyaroebis upiratesi aTvisebis” RonisZiebebad.
rekomendaciebi:
“tradiciuli da energiis alternatiuli (ganaxlebadi) wyaroebis gamoyenebis
Tanabar sabazro pirobebSi moqceva mizanSewonilia mxolod im SemTxvevaSi, roca
iarsebebs:
1. garemoze zemoqmedebis Sefasebis iseTi daxvewili erTiani sistema, romelic
Tanabar da realur pirobebs uzrunvelyofs “tradiciuli da alternatiuli
(ganaxlebadi) energiis wyaroebis teqnologiebis SefasebisTvis (“Tanabar da
realur pirobebSi” igulisxmeba garemoze zemoqmedebis yvela faqtorisa da
Sesabamisad, aucileblad gasawevi yvela xarjis srulfasovani gaTvaliswinebis
uzrunvelyofa energowyaros aRniSnuli orive tipisTvis);
2. egw-is ganviTarebis wamaxalisebeli da sabazro ekonomikis principebTan
Tavsebadi politikis efeqturi instrumentebi.
xarvezi: egw gamoyenebis ganviTarebis Sesaxeb kanonis ararseboba.
komentari: saqarTveloSi amJamad ar arsebobs specialuri sakanonmdeblo aqtebi,
romlebic zogadad egw aTvisebis sakiTxebs daaregulirebs.
eleqtroenergetikuli seqtoris arsebuli kanonmdebloba aregulirebs mxolod
egw-iT eleqtroenergiis warmoebis zogierTs sakiTxs, rac ver uzrunvelyofs
energiis yvela saxis ganaxlebadi wyaros (mzis, biogazis, biomasis, geoTermul
wylebis da SeSis) ganviTarebas.
aRniSnulis garda, mniSvnelovani problemaa kanonmdeblobis xSiri cvla.
kanonmdeblobaSi xSiri cvlilebebi qmnis sainvesticio garemos arastabilur
imijs, rac, bunebrivia, negatiurad aisaxeba investiciebis mozidvaze.
rekomendacia: aucilebelia, SemuSavdes da miRebul iqnas kanoni egw gamoyenebis
ganviTarebis Sesaxeb. gasaTvaliswinebelia is garemoeba, rom rogorc axali
kanoni, ise arsebul kanonmdeblobaSi Sesatani cvlilebebi safuZvlianad da
21
xangrZlivi perspeqtiviT unda iyos SemuSavebuli da miRebuli, rac gazrdis
potenciuri investorebis interesebs.
xarvezi: egw-is ganviTarebis strategiis ararseboba
komentari: aRsaniSnavia, rom ar arsebobs energiis ganaxlebadi wyaroebis
ganviTarebisadmi miZRvnili raime strategiuli mniSvnelobis dokumenti.
saqarTvelos prezidentis 1998 wlis 3 martis brZanebulebiT damtkicda
“saqarTveloSi ganaxlebadi energiebis ganviTarebis saxelmwifo programa”.
aRniSnuli koncefcia moicavs iseT debulebebs rogoricaa:
• 10-12 procentiani saxelmwifo subsidireba sufTa energiis gamomuSavebisaTvis;
• gamomuSavebuli energiis fiqsirebuli fasiT Sesyidvis garantia;
• sagadasaxado SeRavaTebi sufTa energiis gamomuSavebisaTvis;
• da a.S.
saxelmwifo struqturebs Tavis droze miecaT aRniSnuli konceptualuri
programis ganviTarebis davaleba, magram, samwuxarod, zemoxsenebuli brZanebuleba
ar Sesrulda da ganaxlebadi energiis wyaroebis ganviTarebis saxelmwifo
programa ar Camoyalibda.
aSS-is saerTaSoriso ganviTarebis saagentos dafinansebiT arasamTavrobo
organizaciam `msoflio gamocdileba saqarTvelosTvis~ 2008 wlis TebervalSi
daasrula kvleva ganaxlebadi energiis gamoyenebis ganviTarebis mimarTulebiT.
2008 wlis Semodgomaze unda momxdariyo Sesabamisi sakanonmdeblo aqtis miReba
kvlevis Sedegebis gaTvaliswinebiT. samwuxarod, aRniSnul periods daemTxva
msoflio finansuri krizisis dawyeba da ruseT-saqarTvelos samxedro konfliqti.
sabolood, dagegmili ganaxlebadi wyaroebis ganviTarebis xelSemwyobi
sakanonmdeblo cvlilebebi ar gaxorcielda.
saxelwifo programebis Sedgena erT-erTi mTavari pirobaa egw aTvisebis swrafi
tempiT ganviTarebisaTvis. aRniSnuli programebi unda Seicavden realistur
raodenobriv (simZlavre, gamomuSaveba) parametrebs gawerils droSi. სaxelmwifos
mier egw-is mimarT aRiarebul xelSewyobis mizans akninebs is garemoebac, rom
amJamad moqmed “saqarTvelos energetikul seqtorSi saxelmwifo politikis
ZiriTad mimarTulebebSi” mocemulia mxolod mcire hesebis da qaris energetikis
ganviTarebis ZiriTadi raodenobrivi maCveneblebi 2015 wlamde periodisTvis,
magram araferia naTqvami energiis sxva ganaxlebad wyaroebze. Tumca, mcire
hesebisa da qaris energetikisTvis dadgenili niSnulebic ver iqna miRweuli.
magaliTad, mcire hesebidan warmoebuli eleqtroenergia 2010 wlisTvis unda
yofiliyo 550 mln.Kkvt. sT. realurad ki am maCvenebelma amave wlisTvis Seadgina
317 mln. kvt.sT (saprognozo maCveneblis 58 %). qaris sadgurebis mier
gamomuSavebuli eleqtroenergia 2010 wlisTvis unda yofiliyo 611 mln.kvt.sT (es
TiTqmis 2-jer metia, vidre mcire hesebis realuri maCvenebeli amave wels, rac
aSkarad ararealuria). realurad miRweuli Sedegi ver iqna dadgenili, radgan
qaris sadgurebis mier gamomuSavebuli eleqtroenergiis maCvenebeli ar aris
22
mocemuli energetikul balansebSi. zemoxsenebulidan gamomdinare, aRniSnul
dokumentSi moyvanali 2015 wlamde ganviTarebis perspeqtivebi friad saeWvoa,
radgan mocemuli saprognozo maCveneblebi sakmaod ararealuria.A
rekomendacia: unda daixvewos mcire hesebisa da qaris energetikis samoqmedo
gegmebi. Uaucilebelia, SemuSavdes energiis sxva ganaxlebadi wyaroebis mzis,
biomasis, biogazis, biosawvavis, geoTermuli wylebis gamoyenebis kargad
dasabuTebuli analogiuri grZelvadiani samoqmedo gegmebi.
xarvezi: sadgurebis dagegmareba-mSeneblobisTvis moqmedi teqnikuri standartebis
evrokavSiris qveynebis teqnikur standartebTan Seusabamoba
komentari: ucxoel investorebTan urTierTobis dros problemas qmnis sabWoTa
kavSiris droindeli samSeneblo normebisa da standartebis sistemac, romliTac
amJamad xelmZRvaneloben qarTveli damgegmareblebi.
rekomendacia: saWiroa, SemoRebul iqnas Tanamedrove, evrokavSiris standartebTan
SesabamisobaSi myofi teqnikuri standartebi sadgurebis dagegmareba-
mSeneblobisTvis, rac mniSvnelovnad gauadvilebs qarTvel damgegmareblebsa da
ucxoel investorebs sadgurebis dagegmareba-mSeneblobas.
xarvezi: mcire hesebis mier eleqtroenergiis gamomuSavebis sezonurobis satarifo
politikaSi arasakmarisad gaTvaliswineba.
komentari: eleqtroenergiis gamomuSavebis mkveTri sezonuroba (damokidebuleba
mdinaris Camonadenze, klimatur pirobebze). Eleqtroenergiis maqsimaluri
gamomuSaveba modis gazafxulis da zafxulis Tveebze, rodesac qveyanaSi
eleqtroenergiis gamomuSaveba aWarbebs moTxovnas mis moxmarebaze; amis gamo, mcire
hesebs uWirT didi hesebisTvis bazarze konkurenciis gaweva. amaze metyvelebs is
faqti, rom 2010 wlis monacemebiT, saSualod, mcire hesebis daaxloebiT 63
procentze meti amjobinebs eleqtroenergia standartuli wesiT miyidos eskos,
radgan ver axerxebs, bazarze pirdapiri xelSekrulebebiT eleqtroenergiis ufro
xelsayrel fasad gayidvas. Tumca, eskoc ver sTavazobs mcire hesebis mepatroneebs
stabilurad maRal fasebs. SeTavazebuli fasebi atarebs sezonur xasiaTs,
gazafxul-zafxulis oTxi Tvis ganmavlobaSi, rodesac sistemaSi
eleqtroenergiis siWarbe aRiniSneba, fasebi Zalze dabalia (saSualod, 1.17 TeTri).
danarCen periodSi, gansakuTrebiT, zamTris TveebSi, ki, roca mcire hesebze
gamomuSaveba isedac naklebia, Sesyidvis fasebi gacilebiT maRalia (saSualod, 9
TeTri).
rekomendacia: sasurvelia, kidev ufro daixvewos satarifo politika mcire
hesebisTvis SedarebiT maRali, stabiluri da grZelvadiani tarifebis
uzrunvelyofis mimarTulebiT im mizniT, rom mcire hesebisTvis gaadvildes da
momgebiani gaxdes eleqtroenergiis bazarze vaWroba SemsyidvelebTan pirdapiri
xelSekrulebebis gaformebis gziT.
23
xarvezi: gamanawilebel eleqtrul qselebSi mcire hesebis eleqtroenergiis
gatarebis gadasaxadis aragonivruli sidide
komentari: marTalia, egw-ebze (mcire hesebze) gamomuSavebuli energiis tarifebis
deregulireba moxda, magram gadamcem da gamanawilebel eleqtrul qselebSi
eleqtroenergiis gatarebis gadasaxadi ganawilebis tarifis Tanazomadia, rac
sakmaod maRali da aragonivrulia. mcire eleqtrosadgurebis mier gamomuSavebuli
eleqtroenergiis gamanawilebeli elqtruli qseliT sxva momxmarebelze miwodeba
dabalkonkurentuli gaxada gatarebis sididis gamo. es garemoeba zRudavs mcire
hesebs da aferxebs sabazro urTierTobebs
rekomendacia: gadamcem da gamanawilebel eleqtrul qselebSi eleqtroenergiis
gatarebis gadasaxadis gaangariSebis srulyofili meTodikis SemuSaveba, romelic
uzrunvelyofs mcire sadgurebisTvis eleqtroenergiis gatarebis minimalur
gadasaxads.
xarvezi: qselze mierTebis procedurebisa da fasebis dadgenis meTodologiis
ararseboba
komentari: proeqtis xarjebSi damatebiT sirTules qmnis is garemoeba, rom ar aris
damuSavebuli qselze mierTebis procedurebi da fasebis dadgenis meTodologia,
romelic mcire hesebs qselze mierTebisTvis gasawevi xarjebis winaswar dadgenis
SesaZleblobas miscems, qselis kompaniasTan SeTanxmebis gareSe.
rekomendacia: SesamuSavebeli da dasamtkicebelia saqselo kodeqsi da mierTebis
wesebi, sadac mocemuli iqneba qselze mierTebis procedurebi da fasebis dadgenis
gamWvirvale meTodologia.
xarvezi: egw eleqtroenergiis gasaRebis bazris simZime.
komentari: zafxulSi Warbi eleqtroenergia fiqsirdeba hidroenergoresursebis
mkveTri sezonuri xasiaTis gamo, romlis realizebac gaZnelebulia, radgan,
samwuxarod, regionuli bazris efeqturi meqanizmebi jer kidev ar arsebobs.
amdenad, am periodSi qveynis SigniT, ar arsebobs moTxovna axali mcire hesebis, an
qaris eleqtrosadgurebis eleqtroenergiaze.
rekomendacia: aucilebelia zafxulis Warbi eleqtroenergiis gayidvis an gacvlis
stabiluri sabazro meqanizmis Seqmna. eleqtroenergiis regionuli bazris
ganviTareba xels Seuwyobda egw sadgurebis ganviTarebas.
xarvezi: egw-ze gamomuSavebuli energiis grZelvadiani tarifebis dadgenis
gamWirvale da srulyofili meTodologiis ararseboba
komentari: ar arsebobsEegw-ze gamomuSavebuli energiis grZelvadiani tarifebis
dadgenis gamWirvale da srulyofili meTodologia (aseTi meTodologia arsebobs
mxolod eleqtrosadgurebisTvis)
24
rekomendacia: saWiroa gamoyenebul iqnas Eegw-ze gamomuSavebuli energiis
grZelvadiani tarifebis dadgenis gamWirvale da srulyofili meTodologia,
romelic uzrunvelyofs Cadebuli investiciebis amonagebis ekonomikurad
dasabuTebul da investorisTvis misaReb dones.
egw teqnologiebisaTvis bazarze SeRwevis uzrunvelsayofad evrokavSiris mier
gamoyenebul instrumentebs Soris ori yvela qveyanaSia danergili. esenia:
“fiqsirebuli tarifebiT” savaldebulo Sesyidva da “mwvane sertifikatebis
yidva/gayidva”. amitom, saqarTvelos pirobebisTvis yvelaze optimaluri satarafo
sqemebis SerCevisa da danergvis mizniT, unda moxdes, “fiqsirebuli tarifis”
sxvadasxva variantebis, maTi alternatiuli variantis – “premialuri tarifisa” da
“mwvane sertifikatebis yidva/gayidvis” sqmemebis safuZvliani Seswavla da
racionaluri gadawyvetilebis miReba.
xarvezi: egw proeqtebis dafinansebis (dakreditebis) xelSemwyobi specialuri
sqemebis ararseboba.
komentari: saqarTvelos sabanko seqtori Kar aris aqtiurad CarTuli egw
aTvisebis dafinanasebaSi. zogadadEenergetika kapitaltevadi dargia, sadac
dabandebuli investiciebis amoRebas sakmaod didi dro sWirdeba (rogorc wesi 10
weli da meti). dRes saqarTvelos sakredito bazarze arsebuli saprocento
ganakveTebi (12-18%) da kreditebis gacemis vadebi (10 welze naklebi), ar aris
efeqturi grZelvadiani energetikuli proeqtebis dasafinanseblad.
rekomendacia: saqarTvelos mTavrobam, saerTaSoriso safinanso institutebTan
aqtiuri TanamSromlobiT unda SeimuSaos egw proeqtebis dafinansebis
(dakreditebis) xelSemwyobi specialuri sqemebi.
xarvezi: sagadasaxado kanonmdeblobis, rogorc politikis instrumentis
gamouyenebloba egw ganviTarebis xelSewyobis mizniT
komentari: sagadasaxado kanonmdebloba mniSvnelovan SeRavaTebs iTvaliswinebda
ganaxlebadi energiisTvis 2005 wlis 1 ianvramde:
energoefeqtiani mowyobilobis da ganaxlebadi wyaroebis aTvisebis
mowyobilobis damzadebis da realizaciisaTvis gamoyenebuli miwis nakveTebi
gaTavisuflebuli iyo miwis gadasaxadisgan (Tavi 24. muxli 158.1.r);
igive saqmianoba ar ibegreboda mogebis gadasaxadiT (Tavi 5. muxli 47.k);
igive mowyobilobis importi gaTavisuflebuli iyo damatebiTi Rirebulebis
gadasaxadisgan (Tavi 14, muxli 101.S)
amJamad moqmedi sagadasaxado kodeqsi da sabaJo kanonmdebloba ar iTvaliswinebs
raime SeRavaTebs ganaxlebadi energiis aTvisebis an energoefeqturi
mowyobilobebisTvis.
rekomendacia: egw ganviTarebis xelSewyoba ganxorcieldes sagadasaxado
waxalisebiT saWiroebis SemTxvevaSi.
25
xarvezi: egw-is xelSewyobisTvis mmarTvelobis adgilobrivi organoebis
uflebebisa da dainteresebis efeqturi meqanizmebis ararseboba.
komentari: mmarTvelobis adgilobrivi organoebi egw aTvisebaSi mTel msoflioSi
erT-erT mTavar rols TamaSoben. maTzea damokidebuli miwiT sargeblobis
nebarTvebis gacema, proeqtebis SeTanxmeba da sxva. Ggarda amisa, mmarTvelobis
adgilobrivi organoebi egw gamoyenebas xels uwyoben adgilobrivi gadadsaxadebis
Semcirebis (an gauqmebis), egw-dan miRebuli energiis Sesyidvis, SeRavaTiani
kreditebis gacemis, sainformacio da sakonsultacio momsaxurebisa da sxva
mimarTulebebiT. saqarTveloSi moqmedi kanonmdeblobiT mmarTvelobis
adgilobrivi organoebis ufleba_movaleobebi am mimarTulebiT praqtikulad ar
aris gansazRvruli. maTi roli Semoifargleba 2 mgvt-mde simZlavris
sadgurebisaTvis mSeneblobis nebarTvebis gacemiT. regionebis umetesobaSi egw
ganviTareba ZiriTad, kerZo iniciativebzea damokidebuli da mmarTvelobis
adgilobrivi organoebi aqtiurad ar monawileoben aRniSnuli iniciatebis
stimulirebaSi
rekomendacia: saxelmwifom unda SeimuSaos da gaataros mmarTvelobis
adgilobrivi organoebis uflebebisa da dainteresebis gazrdis efeqturi
meqanizmebi egw-is xelSewyobis mizniT.
xarvezi: egw-is gamoyenebis ganviTarebis samTavrobo struqturuli erTeulis
ararseboba.
komentari: saqarTveloSi ar arsebsebobs samTavrobo struqturuli erTeuli
romelsac eqneba egw ganviTarebis valdebuleba, konkretuli orientirebi da maTi
miRwevisaTvis sakmarisi berketebi.
rekomendacia: aucilebelia samTavrobo struqturuli erTeulis arseboba
(magaliTad, egw-is gamoyenebis ganviTarebis erovnuli saagento), romelsac eqneba
egw ganviTarebis valdebuleba, konkretuli orientirebi da maTi miRwevisaTvis
sakmarisi berketebi.
xarvezi: konkurenciis ganviTarebis xelSemwyobi efeqturi sakanonmdeblo da
institucionaluri instrumentebis ararseboba
komentari: saqarTvelos eleqtroenergetikuli seqtori xasiaTdeba oligopoluri
bazris niSnebiT, anu am bazarze arsebobs vertikalurad integrirebuli mxolod
ramodenime msxvili kompania (Telasi, energo-pro jorjia, kaxeTis distribucia),
romelTaganac Telasi da energo-pro jorjia floben rogorc gamanawilebel
qselebs, ise eleqtrosadgurebsac.Bbazris liberalizaciisa da konkurenciis
ganviTarebisTvis evrokavSiri da energetikuli gaerTianeba iTxoven
eleqtroenergiis warmoebisa da ganawilebis biznesebis gancalkevebas.Aaseve,
26
yuradsaRebia is garemoebac, rom amJamad dadgenili bazris segmentis flobis
niSnuli Zalze maRalia.
saqarTvelos energetikul seqtorSi saxelmwifo politikis ZiriTadi
mimarTulebebis” mixedviT “pirs an pirTa jgufs ara aqvs ufleba, flobdes
eleqtroenergiis warmoebis an ganawilebis (pirdapiri momxmareblebisTvis
gatarebuli eleqtroenergiis gamoklebiT) mTliani moculobis 70 %-ze mets”.
sasurvelia, rom sxvadasxva qveynis gamocdilebisa da saqarTvelos pirobebis
gaTvaliswinebiT, es maCvenebeli ar aRematebodes 30 %-s.
rekomendacia: saqarTvelos mTavrobam unda daZlios adgilobrivi monopoluri
(gazis seqtorSi) da oligopoluri (eleqtroenergetikul seqtorSi) xasiaTis
bazrebze moTamaSe monopolisti da dominanti energetikuli kompaniebis
interesebis gavlena da daaCqaros konkurenciis ganviTarebis xelSemwyobi
efeqturi sakanonmdeblo da institucionaluri RonisZiebebis gatareba.
antimonopoliuri RonisZiebebi (bazris segmentis flobis limitireba, sxvadasxva
saxis biznesebis gancalkeveba da sxva) xels Seuwyobda arsebuli msxvili
kompaniebis aRniSnuli kanonmdeblobis CarCoSi moqcevas da bazarze axali
moTamaSeebis gamoCenas.
xarvezi: monopoliuri fasebisa da sxva pirobebisagan momxmareblis dacvis
ukiduresad dabali done
komentari: saqarTvelos energetikul seqtorSi saxelmwifo politikis ZiriTadi
mimarTulebebis” Sesaxeb dokumentis me-7 paragrafis 1-el da me-2 punqtebSi weria:
“1. tarifi unda icavdes momxmarebels monopoliuri fasebisagan da amavdroulad
energosistemas unda aZlevdes, mdgradi finansuri da teqnikuri ganviTarebis
saSualebas. am miznebis misaRwevad satarifo meTodologia sxvadasxva tipis
momxmareblebisTvis SeiZleba iTvaliswinebdes:
sezonur tarifebs;
pikuri datvirTvis (sadReRamiso) tarifebs;
bijur (moxmarebis moculobaze dafuZnebul) tarifebs;
grZelvadian, winaswar dafiqsirebul (maT Soris, zRvrul) tarifebs;
zRvrul tarifebs
2. sezonuri da pikuri datvirTvis (sadReRamiso) tarifebi unda efuZnebodes
neitralur princips, maTi gamoyeneba savaldebulo ar unda iyos eleqtroenergiis
gamyidvelebisa da momxmareblebisTvis da gamoyeneba unda moxdes gamyidvelisa da
momxmareblis urTierTSeTanxmebis safuZvelze”.
arsebuli monopoliuri da oligopoliuri bazris pirobebSi naklebad
SesaZlebelia, moxdes gamyidvelsa da momxmarebels Soris SeTanxmeba
eleqtroenergiis sezonuri da pikuri datvirTvis (sadReRamiso) tarifebze, radgan
momxmarebeli yovelTvis iZulebuli iqneba daTanxmdes 70 % bazris segmentis
mflobeli monopolistis pirobebs. amitom, es punqti, faqtobrivad, umoqmedoa da
27
winaaRmdegobrivia amave paragrafis 1-el punqtTan, sadac aRniSnulia, rom tarifi
unda icavdes momxmarebels monopoliuri fasebisgan.
rekomendacia: aRniSnuli debuleba unda Seicvalos imis Sesabamisad, rom tarifi
realurad icavdes momxmarebels monopoliuri pirobebisgan, m.S. monopoliuri
fasebisgan.É
xarvezi: erTi samarTlebrivi urTierTobiT gansazRvruli valdebulebis sxva,
sruliad damoukidebeli samarTlebrivi urTierTobiT daregulireba
(valdebulebiTi samarTlis fuZemdebluri principebis uxeSi darRveva)
komentari: saqarTvelos xelisuflebis ukanaskneli uprecendento novaciaa
dasufTavebisa da wyalmomaragebis gadasaxadebis gadaxdis dakavSireba
eleqtroenergiiT momaragebis momsaxurebasTan. kerZod, dasufTavebisa da wylis
gadasaxadebis gadauxdelobis SemTxvevaSi, momxmarebels uwydeba eleqtroenergiiT
momaragebis momsaxureba.
TiToeuli zemoxsenebuli momsaxureba sxvadasxva samarTlebrivi urTierTobebis
sferoebs ganekuTvnebian. erTi samarTlebrivi urTierTobiT gansazRvruli
valdebulebis, magaliTad, wylis an dasufTavebis gadasaxadis gadaxdis
valdebulebis, sxva, magaliTad, eleqtoenergiiT momaragebis momsaxurebis
samarTlebrivi urTierTobiT daregulireba Tavdayira ayenebs valdebulebiTi
samarTlis normebs. es wesi uxeSad arRvevs momxmareblis uflebebsa da principSi,
is miuRebeli unda iyos energosadistribucio kompaniisTvisac. aRniSnuli wesi
zians ayenebs energoseqtorSi, m.S. energiis ganaxlebadi wyaroebis ganviTarebis
sferoSi saerTo sainvesticio garemosac. am wesis SemoRebis Mmizezad
dasaxelebulia dasufTavebisa da wylis gadasaxadebis gadaxdis administrirebis
sirTule (ver xdeba momsaxurebis Sewyveta da gadasaxadebis amoReba
gadauxdelobis SemTxvevaSi). dadebiT momentad ki gadasaxadebis gadaxdis
administrirebis gamujobesebasTan erTad saxeldeba isev socialuri motivebiT
gajerebuli garemoeba, rom mravalsulian ojaxebs gadaxdis axali wesiT
SeumcirdebaT dasufTavebis gadasaxadi (axali wesiT dasufTavebis gadasaxadia: 5%
yovelTviurad moxmarebuli eleqtroenergiisa, gamoxatuli larebSi).
rekomendacia: momxmarebelTa elementaruli uflebebis dacvis, konkurenciis
ganviTarebisa da sainvesticio garemos gauaresebis Tavidan acilebis mizniT
dauyovnebliv unda gauqmdes SemoRebuli wesi, romelic dasufTavebisa da
wyalmomaragebis gadasaxadebis gadaxdas akavSirebs eleqtroenergiiT momaragebis
momsaxurebasTan.
xarvezi: socialuri motivebis gaTvaliswineba tarifebSi, rac miuRebelia
liberaluri sabazro ekonomikisTvis.
komentari: energetikuli politikis igive dokumentis me-7 paragrafis me-3 punqtis
Sesabamisad, gaTvaliswinebulia, bijuri (moxmarebis moculobaze da neitralur
28
principze dafuZnebuli) tarifebis eleqtroenergiis momxmareblebsa da
gamyidvelebs Soris savaldebulo gamoyeneba.
kompania “Telasis” veb-gverdze vkiTxulobT:
bijuri tarifebi SemoRebulia mosaxleobis socialuri dacvis damatebiTi
garantiebis Sesaqmnelad da eleqtroenergiis racionaluri gamoyenebis
xelSewyobisTvis, dadgenilia moxmarebuli eleqtroenergiis moculobis
Sesabamisad:
Tbilisis macxovreblebisTvis, romlebic arian ss “Telasis” abonentebi 220/380
volt Zabvaze, eleqtroenergiis Sesyidvis tarifebia dRg-s CaTvliT:
100 kvt sT-mde moxmarebisTvis - 13.480 TeTri;
101 kvt sT–dan 301 kvt sT – moxmarebisTvis – 16.00 TeTri;
301 kvt sT da meti eleqtroeneriis moxmarebisTvis 17.697 TeTri.
bijuri tarifebi srul winaaRmdegobaSia sabazro principebTan. sabazro
principebis gaTvaliswinebiT, naklebs ixdis is, vinc met energias yidulobs.
bijuri tarifis dRes momqmedi principiT ki naklebs ixdis is, vinc nakleb
eleqtroenergias yidulobs. maSasadame, tarifebi dadgenilia ara kompaniis
danaxarjebis mixedviT, aramed socialuri motivebis gaTvaliswinebiT.
rekomendacia: dRes moqmed bijur tarifs fsevdosocialuri datvirTva gaaCnia.
sabazro ekonomika ar gulisxmobs kompaniebis mier socialuri motivebis
gaTvaliswinebas. rasakvirvelia, biznesisadmi socialuri tvirTis akideba
afrTxobs civilizebul investorebs. Socialuri SeRavaTebi gaTvaliswinebul
unda iyos specialuri saxelmwifo socialuri programebiT.
xarvezi: sabazro ekonomikis principebis gauTvaliswineblobiT tarifebis
diferencireba ara danaxarjebis, aramed momxmarebelTa kategoriis mixedviT.
komentari: energetikuli politikis igive dokumentis me-7 paragrafis me-5 punqtis
Sesabamisad, ”tarifi unda asaxavdes momxmarebelTa sxvadasxva kategoriis
momsaxurebis Rirebulebas”
rekomendacia: sabazro ekonomikis principebis gaTvaliswinebiT tarifebis
diferencireba unda xdebodes danaxarjebis mixedviT. dauSvebelia,
diskriminaciulia, sxvadasxva kategoriis momxmareblebisTvis sxvadasxva tarifebis
daweseba erTi da igive danaxarjebis arsebobis SemTxvevaSi. magaliTad, Tu erTi
da igive Zabvis eleqtroenergia vawvdiT mobinadres da ind. mewarmes da
danaxarjebi TiToeuli maTganis momsaxurebaze erTi da igivea, ar unda dawesdes
sxvadasxva tarifebi.
xarvezi: egw-is ganviTarebis mxardamWeri saerTaSoriso instituciebis da
programebis SesaZleblobebis, sxva saerTaSoriso resursebis arasakmarisad
gamoyeneba.
29
komentari: egw-is ganviTarebisTvis damxmare saerTaSoriso instruments
warmoadgens energetikuli gaerTianeba.
energetikuli gaerTianebis Seqmnis mizania kontraqtor (wevr) qveynebsa da
evrokavSiris wevr qveynebs Soris saerTo bazrisa da sainvesticio sivrcis Seqmna.
aRniSnuli miznis miRwevisTvis kontraqtorma qveynebma energetikisa da garemos
dacvis kanonmdebloba da regulaciebi SesabamisobaSi unda moiyvanon evrokavSiris
qveynebis kanonmdeblobasa da regulaciebTan.
energetikuli gaerTianebis wevrebia: albaneTi, bosnia-hercegovina, Kkosovo,
moldova, montenegro, makedonia, serbeTi, ukraina, xorvatia. saqarTvelo am
gaerTianebis damkvirvebeli wevria 2007 wlis dekembridan. damkvirvebeli wevrebia
TurqeTica da norvegiac.
evrokavSiris kidev erTi saerTaSoriso daxmarebis instrumentia programa INOGATE.
energetikis saministro ganixilavs aRniSnuli programis gamoyenebis
SesaZleblobebs. Tumca, isic unda aRiniSnos, rom am programis SesaZleblobebi ar
aris srulad gaazrebuli, sazogadoebisTvis saTanadod gacnobili da
gamoyenebuli.
kiotos protokolis “sufTa ganviTarebis meqanizmi” (sgm) mniSvnelovani
dafinansebis wyaros warmoadgens. saqarTvelosTvis is qmnis mniSvnelovan
SesaZleblobas naxSirbadis (CO2) saerTaSoriso bazarze, saTburi gazis emisiis
kvotebis gayidviT moizidos investiciebi aTobiT milioni dolaris odenobiT
ekologiurad sufTa teqnologiebSi.
sgm-iT saqarTveloSi ganxorcielda da xorcieldeba ramodenime proeqti,
romelTagan mniSvnelovania nagavsayreli gazis utilizaciis proeqti Tbilisis
maxloblad iaponuri kompaniiis monawileobiT, engurhesis ganaxlebis proeqti
EBRD-Tan erTad.
2007 wlis 31 agvistos, saerTaSoriso rekonstruqciisa da ganviTarebis
bankis (msoflio banki), “saTemo ganviTarebis naxSirbadis fondisa” da
saqarTvelos “energoefeqturobis centr”-s Soris xeli moewera emisiis
Semcirebis Sesyidvis xelSekrulebas. es aris kiotos oqmis “sufTa
ganviTarebis meqanizmis” pirveli xelSekruleba saqarTveloSi.
xelSekrulebis Tanaxmad “energoefeqturobis centri saqarTvelo” aris
proeqtis ganmxorcielebeli organo da USAID-is mier dafinanseuli
proeqtisfarglebSi “energetikis ganviTareba soflad”, Winrock Int. da PA Consulting-is
mier reabilitirebuli 9 mcire hesis mier, 7 wlis (2008-2015ww)
ganmavlobaSi, damatebiT generirebuli sufTa eleqtroenergiis safuZvelze
miRebuli emisiis Semcirebis serTifikatebs miyidis msoflio banks.
kiotos SeTanxmebas 2012 wels gaudis vada, magram, savaraudoa, rom mas Secvlis
ufro daxvewili meqanizmi, romelic ufro meti dafinansebis miRebis
SesaZleblobas gaaCens saqarTvelosTvis ganaxlebadi energiis proeqtebis
30
gansaxorcieleblad. gansakuTrebulad sainteresoa e.w. programuli midgomis
gamoyeneba, romelic mcire zomis egw proeqtebis erTiani programis farglebSi
ganxilvis saSualebas iZleva.
rekomendaciebi:
1. saqarTvelom unda daaCqaros energetikul gaerTianebaSi gawevrianebisTvis
saWiro safuZvlebis Seqmna, radgan:
energetikuli gaerTianeba damxmare saerTaSoriso organizaciaa energetikul
seqtorSi evrointegraciisTvis, romelic iTvaliswinebs egw-is
xelSewyobasac. saqarTvelom energetikul gaerTianebaSi gawevrianebiT
SeiZleba evrokavSirisa da energetikuli gaerTianebisgan finansuri da
teqnikuri daxmareba miiRos reformebis gatarebisTvis. energetikuli
gaerTianebis moTxovnebis Sesruleba (konkurenciis pirobebis ganviTareba,
garemoze zemoqmedebis srulyofili Sefasebis sistemis SemoReba, egw-idan
eleqtroenergiis warmoebis ganviTarebis xelSewyoba, transportis sferoSi
biosawvavisa da energiis sxva ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebis
xelSewyoba) udavod waadgeba egw-is gamoyenebis ganviTarebas.
TurqeTi, aqtiurad axorcielebs reformebs da Sida bazris gaxsnilobiT
saqarTvelo gacilebiT CamorCeba mas. saqarTvelos energetikis
damoukidebeli maregulirebeli komisiis cnobiT 2010 wlisaTvis bazris
gaxsnilobis maCvenebelma dagegmili 31% -is nacvlad, mxolod 24% Seadgina.
TurqeTis energetikuli bazris gaxsnilobis maCvenebelma ki imave 2010 wels,
36% Seadgina. aseTi CamorCena arasasurvelia, radgan gaazrebulia, rom
`energetikul gaerTianebaSi~ saqarTvelo gawevriandes TurqeTis
gawevrianebis paralelurad. (energetikul gaerTianebaSi TurqeTis
gawevrianebis gareSe ver Seiqmneba saqarTvelosa da energetikuli
gaerTianebis qveynebs Soris saerTo savaWro sivrce arsebuli geografiuli
pirobebisa da energetikis dargis specifikis gamo
2. upriania, rom energetikis saministrom SeZlos daxmarebis yvela saerTaSoriso
programisa da proeqtis, maT Soris INOGATE-is ukeT gaazreba, sazogadoebisTvis
gacnoba da gamoyeneba.
amisaTvis, energetikis saministrom unda uzrunvelyos arasamTavrobo
organizaciebisa da eqspertebis ufro metad monawileoba saerTaSoriso
daxmarebis programebsa da proeqtebSi.
3. sasurvelia, sufTa ganviTarebis meqanizmis (sgm) ufro efeqturad da farTTod
gamoyeneba, sxvadasxva donorebis iniciativebis koordinireba ganaxlebadi energiis
wyaroebis asaTviseblad.
xarvezi: arasakmarisi sainformacio, sakonsultacio da saganmanaTleblo
uzrunvelyofa
komentari: egw-is ganviTarebisTvis Zalian didi mniSvneloba aqvs informaciis
gavrcelebas da sazogadoebis cnobierebis amaRlebas. am mxriv jer kidev
aradamakmayofilebeli viTarebaa saqarTveloSi.
31
rekomendacia: sasurvelia, energetikis saministrom SeimuSaos momxmareblebisa da
kerZo mewarmeebis, municipalitetebisa da Temebis ukeT informirebis programa egw
gamoyenebis sargebelsa da arsebul SesaZleblobebze programa SeiZleba
iTvaliswinebdes sainformacio kampaniebis momzadebas da warmarTvas egw
teqnologiebis, arsebuli finansuri instrumentebis da sakanonmdeblo garemos
Sesaxeb.
mniSvnelovania, agreTve praqtikuli treningebisa da sademonstracio RonisZiebebis
Catareba, sakonsultacio centrebis Camoyalibeba.
xarvezi: narCenebis energetikuli mizniT gamoyenebisTvis daxarisxeba –
gadamuSavebis sistemis ararseboba
komentari: saqarTveloSi praqtikulad ar xdeba biologiuri narCenebis
energetikuli mizniT daxarisxeba – gadamuSaveba, Tu ar CavTvliT, nagavsayrelis
gazis utilizaciis proeqts Tbilisis maxloblad iaponuri kompaniiis
monawileobiT. milionobiT tona narCeni, romlis gamoyenebac SeiZleba energiis
misaRebad, nagavsayrelebze iyreba da garemos dabinZurebis seriozuli faqtoria.
rekomendacia: biomasis energetikis ganviTarebis xelSewyobisTvis aucilebelia,
garemos dacvis mkacri kanonmdeblobis miReba narCenebis marTvis – narCenebis
gatanis, daxarisxebisa da gadamuSavebis sferoSi.
zogadi SeniSvnebi rekomendaciebze:
egw ganviTarebis sakanonmdeblo iniciativebs esaWiroeba ganxorcielebis
meqanizmebis damuSaveba, imisaTvis, rom konkretuli dadebiTi Sedegebi moitanos.
egw ganviTarebisaTvis aucilebeli normatiuli da qvenormatiuli aqtebis
sistemis da meTodikebis Camoyalibeba (magaliTad, eleqtroenergiis gatarebisa
da generaciis grZelvadiani Sesasyidi tarifebis, qselze mierTebis
procedurebisa da gadasaxadebis, miwaTsargeblobis wesebis da sxvaTa
gansazRvra-dadgena) gamWvirvale da stabilur garemos Seqmnis da kanonis
zogadi principebis ganxorcielebis meqanizmebs gansazRvravs.
saxelmwifos aRebuli aqvs ekonomikis liberalizaciis kursi. aqedan
gamomdinare, upriania, rom egw-is gamoyenebis ganviTarebisTvis xelSewyobis
iseTi instrumentebi iqnas gamoyenebuli, romlebic gaiTvaliwineben sabazro
ekonomikis principebs. magaliTad, egw-Tvis sagadasaxado SeRavaTebis SemoReba
an grZelvadiani, fiqsirebuli tarifebiT egw-dan energiis savaldebulo
Sesyidvis daweseba araTanabar sabazro pirobebs qmnis da maTi gamoyeneba
mizanSewonilia mxolod im SemTxvevaSi, roca sabazro ekonomikis principebTan
Tavsebadi sxva instrumentebi sakmarisi ar aRmoCnda egw-is stimulirebisTvis.
dasabuTebuli egw politikis Camosayalibeblad aucilebelia damatebiTi
kvleviTi samuSaoebis Catareba zemoxsenebuli rekomendaciebis Sesabamis im
sferoebSi, romlebSic ar gvaqvs sakmarisi da damajerebeli informacia
srulfasovani Sefasebebisa da saboloo konkretuli rekomendaciebisTvis.
32
daskvna
evrokavSiri Tavis politikas energetikasa da garemos dacvaSi gansazRvravs
daaxloebiT 160 direqtiviTa da regulaciiT. evrokavSiris TiToeul qveyanas
calke gaaCnia sakuTari kanonmdebloba, romelic erovnuli mTavrobebis mier
mudmivad wesrigdeba evrokavSiris normatiul aqtebTan SesabamisobaSi moyvanis
mizniT.
saqarTveloSi ki energetikis sferosa da garemos dacvaSi moqmedebs xelis
TiTebze CamosaTvleli ramdenime kanoni. es mianiSnebs saqarTvelos mkveTr
CamorCenaze sakanonmdeblo mimarTulebiT.
saqarTvelos energetikuli politika ar efuZneba garemos dacvis maRal
standartebs, arasakmarisad iTvaliswinebs qveynis ekonomikuri da socialuri
ganviTarebis interesebs: saqarTvelos mTavrobis dRevandeli politika
iTvaliswinebs ganaxlebadi energoresursebidan (hidroenergoresursebidan)
eleqtroenergiis warmoebis ganviTarebas ZiriTadad eqsportisTvis, garemos dacvis
Tanamedrove, evropuli standartebis Sesabamisi moTxovnebis ararsebobis
pirobebSi. nedleulis eqsportze orientacia da ara misi gamoyeneba sakuTari
warmoebebis gansaviTareblad dabali ganviTarebis (ganviTarebadi) qveynebisTvis
damaxasiaTebeli niSan-Tvisebaa da aseT politikas araferi aqvs saerTo
evrokavSiris Tanamedrove politikasTan. saqarTvelos ekonomikuri, energetikuli,
socialuri, kulturuli ganviTarebisTvis gacilebiT momgebiani da mniSvnelovania
ara eleqtroenergiis, rogorc nedleulis, ZiriTadad eqsportze orientacia,
aramed, upirvelesad, mcire da saSualo energotevadi sawarmoebis
ganviTarebisTvis xelSewyoba, romlebic ganapirobeben egw-ze moTxovnilebis
gazrdas, Sesabamisad, egw-is gamoyenebis ganviTrebas, mosaxleobis dasaqmebas da
kulturuli ganviTarebisTvisac xelSewyobas.
sabolood SeiZleba davaskvnaT, rom saqarTveloSi energiis ganaxlebadi wyaroebis
normaluri ganviTarebisaTvis aucilebelia safuZvliani sakanonmdeblo
cvlilebebis gatareba da Sesabamisi struqturuli erTeulis, magaliTad, egw-is
gamoyenebis ganviTarebis saxelmwifo saagentos Seqmna, romelsac eqneba egw
ganviTarebis valdebuleba, konkretuli orientirebi da maTi miRwevisaTvis
sakmarisi berketebi.
egw ganviTarebis konkretuli iniciativebi gaazrebuli unda iyos am dargSi
saxelmwifo strategiis da energetikuli seqtoris ganviTarebis erTiani gegmis
farglebSi, romelic, Tavis mxriv, unda emyarebodes evropul sabazro ekonomikisa
da gamWvirvalobis aRiarebul principebs, pasuxobdes qveynis optimaluri da
mdgradi ganviTarebis interesebs.
vaxtang zarqua
noemberi, 2011
33
danarTi 1
energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebisa da ganviTarebis
politikis mimoxilva evropis ganviTrebul qveynebSi
evrokavSiris ganaxlebadi energoresursebis aTvisebis politikis
koncefcia
ganaxlebadia energiis is arawiaRiseuli wyaroebi, romelTa maragi ar ileva
adamianis mier maTi moxmarebis Sedegad. evrokavSiris 2001/77/EC3 direqtivis
mixedviT, ganaxlebadi energoresursebia (RES):
• qaris energia (xmeleTze da zRvaze);
• mzis energia (fotoelementebi da mzis Tburi energia);
• geoTermuli energia
• hidroenergia (mcire da didi simZlavris)
• talRis energia
• moqcevis energia
• biomasa
• biogazi (maT Soris nagavsayrelidan da kanalizaciidan miRebuli gazi)
ganaxlebadi energiis wyaroebidan sxvadasxva gziT SeiZleba miviRoT Tburi,
eleqtro da meqanimkuri energia.
energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebis wili wiaRiseul wyaroebTan SedarebiT
sakmaod dabalia maRali Rirebulebis gamo. Tumca, garemosa da adamianis
janmrTelobaze negatiuri zemoqmedeba, maT Soris globaluri klimaturi
cvlilebebi, navTobisa da sxva wiaRiseuli energowyaroebis Semcireba da
energiaze fasebis mateba, ganapirobebs ganaxlebadi energiis wyaroebis mimarT
mzard yuradRebas.
ratom aris egw teqnologiebi Zviri tradiciulTan SedarebiT?
mTavari problema isaa, rom ganaxlebadi energoresursebis gamoyeneba ufro Zviri
jdeba, vidre wiaRiseuli sawvavisa. Sesabamisad, egw teqnologiebis
konkurentunarianoba bazarze arasakmarisia energiis tradiciuli wyaroebis (etw)
gamoyenebis teqnologiebTan SedarebiT. evropasa da mTel msoflioSi mimdinareobs
aqtiuri muSaoba ganaxlebadi energiis wyaroebis gamoyenebis teqnologiuri
srulyofis mimarTulebiT ganaxlebad energiaze fasebis Semcirebis mizniT. Tumca,
marto teqnologiuri dauxvewaoba ar aris egw teqnologiebis siZviris mizezi.
34
damkvidrebuli praqtikis mixedviT, ganaxlebadi da araganxlebadi energiis
wyaroebis gamoyenebis teqnologiebis Sedarebisa da Sefasebisas energiis
araganaxlebadi wyaroebis gamoyenebis teqnologiebisTvis srulad ar xdeba
mravali faqtoris, maT Soris, garemosdacviTi, saTburis efeqtis mqone gazebis da
energousafrTxoebis faqtorebis Tanamedrove doneze gaTvaliswineba. am
mniSvnelovani garemoebis gamo, adgili aqvs energiis araganaxlebadi (tradiciuli)
wyaroebis teqnologiebisTvis gareSe xarjebis gauTvaliswineblobas, rac
ganapirobebs etw gamoyenebis aRniSnuli teqnologiebis siiafes egw
teqnologiebTan SedarebiT.
evrokavSiri msoflioSi mowinave pozicias inarCunebs ganaxlebadi
energoresursebis aTvisebis politikis da kiotos protokolis debulebebis
ganxorcielebaSi. evrokavSiri ganaxlebadi energiis aTvisebas xels uwyobs,
Semdegi mizezebis gamo:
garemos dacva, saTburis efeqtis mqone gamonabolqvis Semcireba (kiotos
protokoli), atomur energiasTan dakavSirebuli riskebi (ekologiuri);
energomomaragebis saimedobis gaumjobeseba, importze, wiaRiseul da atomur
energoresursebze damokidebulebis Semcireba;
ekonomikuri konkurentunarianobis gazrda,
samuSao adgilebis Seqmna da socialur keTildReobaSi wvlilis Setana,
mowinave bazrebis Seqmna (lideroba teqnologiebSi);
egw gamoyenebis teqnologiebis bazarze damkvidrebis xelSewyobisTvis
gasatarebeli politika da RonisZiebebi
imisaTvis, rom politikam, maqsimalurad Seuwyos xeli ganaxlebadi
energoresursebis SeRwevas bazarze, is ara marto egw gamoyenebis teqnologiur
srulyofas, aramed, xelisSemSleli faqtorebis mTliani speqtris daZlevas unda
emsaxurebodes.
egw gamoyenebis teqnologiebis bazarze konkurentunarianobis gazrdisa da
gavrcelebis uzrunvelyofisTvis evrokavSirSi iyeneben energetikuli politikis
sxvadasxva instrumentebs. esenia:
maregulirebeli instrumentebi
ekonomikuri instrumentebi (subsidiebi da fasebis dadgenis sistema)
dagegmvis instrumentebi
darwmunebis (informatiuli) instrumentebi.
sxvadasxva qveynebi sxvadasxva tipis RonisZiebebs mimarTaven. mxolod
zemoxsenebuli instrumentebis kompleqsuri gamoyeneba mogvcems sasurvel
pozitiur Sedegs. evropis ganviTarebuli qveynebidan yvelaze karg Sedegebs
energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebis ganviTarebaSi miaRwies swored im
35
qveynebma, romlebmac bazris stimulirebis erTiani paketi gamoiyenes Zlieri
saxelmwifo xelSewyobis politikasTan kombinaciaSi.
egw gamoyenebis teqnologiebis bazarze damkvidrebas SesaZloa aferxebdes
teqnikuri, sabazro, institucionaluri, politikuri da sakanonmdeblo tipis
dabrkolebebi. srulfasovani politikis SemuSavebisa da gatarebisTvis saWiroa
yvela arsebuli dabrkolebis/barieris gamovlena da Sesabamisi zomebis gatareba.
dabrkolebebisa da maTi daZlevis gzebis ganxilvis safuZvelze SeiZleba
davaskvnaT, rom ganaxlebadi energiis teqnologiebis xelSewyobis saukeTeso
strategiaa “xelSemwyob RonisZiebaTa jaWvi”, mimarTuli yvela im problemis
gadasawyvetad, romelic Tavs iCens egw teqnologiebis bazarze SeRwevis sxvadasxva
etapebze. “xelSemwyob RonisZiebaTa jaWvis” magaliTi mocemulia qvemoT:
teqnikuri dabrkolebebi
SesaZlo zomebi:
teqnikuri ganviTarebis xelSewyoba (sakvlevi samuSaoebi xarjebis Semcirebisa
da rentabelobis gaumjobesebis mizniT)
sabazro dabrkolebebi
SesaZlo zomebi:
konkurenti teqnologiebis fasebis dadgena maTi sruli Rirebulebis
safuZvelze
(subsidiebis gauqmeba, gareSe xarjebis gaTvaliswineba);
ganaxlebadi energiis fasebis dadgena maTi sargeblianobis srulad
gaTvaliswinebis gziT
(ganaxlebadi energiis Rirebulebis gansazRvra - socialur-ekonomikuri
faqtorebi)
institucionaluri, politikuri da sakanonmdeblo dabrkolebebi
SesaZlo zomebi:
bazris stimulireba
(garantirebuli Sesyidva, danamatiani fasebi, investiciebis xelSewyoba,
sagadasaxado SeRavaTebi, dabalprocentiani sesxebi)
SesaZleblobebis Sesaxeb codnis gavrceleba
(samrewvelo da komunaluri sawarmoebis da developerebis informireba
bazrebisa da resursebis Sefasebis meTodologiebis gavrcelebis gziT)
komerciuli dafinansebis gamoyeneba
(xarisxis uzrunvelyofa standartebis dawesebisa da sertificirebis gziT,
grZelvadiani saimedobis uzrunvelyofa, erToblivi ganxorcieleba)
36
ganxorcielebis xarjebis Semcireba
(qselSi CarTva, regionaluri energocentrebi, Sefasebis standartizirebuli
teqnika)
kvalificirebuli kadrebis arsebobis uzrunvelyofa
(treningi, cnobierebis amaRleba, informaciis gavrceleba, demonstrireba,
kvalifikacia
dagegmvasTan dakavSirebuli dabrkolebebis aRmofxvra
(garemoze zemoqmedebis minimumze dayvana, damgegmavi pirebis informirebulobis
amaRleba ganaxlebadi energiis wyaroebis dadebiTi mxareebis da
SesaZleblobebis gafarToeba)
ganaxlebadi energiis samomavlo politikis sakvanZo principebi
evrokomisiis azriT, ganaxlebadi energoresursebis gamoyenebis ganviTarebis CarCo-
politika Semdeg moTxovnebs unda akmayofilebdes:
igi grZelvadian savaldebulo niSnulebze da stabilur politikaze
dayrdnobiT unda aigos;
iyos ufro metad moqnili sxvadasxva seqtorebSi misaRwevi maCveneblebis
gansazRvrisas;
iyos yovlismomcveli, gansakuTrebiT iTvaliswinebdes gaTbobisa da gagrilebis
sferosac;
iTvaliswinebdes ganuwyvetel muSaobas zedmeti damabrkolebeli faqtorebis
mosaxsnelad, romlebic ganaxlebadi energoresursebis aTvisebas uSlian xels;
iTvaliswinebdes ekologiur da socialur aspeqtebs;
uzrunvelyofdes rentabelur politikas;
Seesabamebodes Sida energobazars.
gasaTvaliswinebeli mniSvnelovani garemoeba egw gamoyenebis teqnologiebis
gaiafebis mimarTulebiT.
energiis ganaxlebadi wyaroebis ganviTarebaze zrunvisaTvis tradiciuli
praqtikaa, rom siZviris gamo egw gamoyenebis teqnologiebs uweseben
gansakuTrebul SeRavaTian pirobebs energiis araganxlebadi wyaroebis gamoyenebis
teqnologiebTan SedarebiT.Ees, damdgar, arasasurvel SedegTan brZolas ufro
hgavs, vidre mis gamomwvev mizezTan. aseTi moqmedeba konfliqtSia sabazro,
Tanaswori pirobebis principebTan. amitom, ufro mniSvnelovania, aRmoifxvras
mizezi, kerZod, daixvewos zogadad energiis wyaroebis gamoyenebis teqnikur-
37
ekonomikuri Sefasebis sistema realurad moqmedi faqtorebis, maT Soris, adamianis
janmrTelobasa da garemoze grZelvadiani negatiuri zemoqmedebisa da
energousafrTxoebis sruli gaTvaliswinebiT.
mdgradi energetikuli politika gulisxmobs sxvadasxva teqnologiebis
Rirebulebis swor Sefasebas, anu, sxva faqtorebTan erTad garemosdacviT,
saTburis efeqtis mqone gazebisa da energousafrTxoebis faqtorebis grZelvadian
WrilSi srulad gaTvaliswinebas.
pasuxismgebeli pirebi swori politikis SemuSavebisTvis sul ufro metad
eyrdnobian saTanado gamokvlevebis Sedegebs.
erovnuli miznebi da samoqmedo gegmebi
ekonomikis bevr seqtorSi miznebis gansazRvra xdeba dargSi stabilurobisa da
garkveulobis uzrunvelsayofad, rac ufro saimedo dagegmvis da investirebis
saSualebas iZleva. evropis masStabiT aseTi miznebis gansazRvra stabilurobas
kidev ufro aZlierebs: evrokavSiris politika zogadad ufro grZelvadian
periodebzea gaTvlili, ris gamoc moklevadiani adgilobrivi politikuri
cvlilebebi mis destabilizacias ver axdenen.
efeqturobis misaRwevad evrokavSiris sazogado miznebi, gansakuTrebiT,
eleqtroenergiasTan, biosawvavTan, gaTbobasTan da gagrilebasTan mimarTebaSi
mkafiod Camoyalibebuli da wevr saxelmwifoebs Soris mtkiced SeTanxmebuli
unda iyos.
evrokavSiris sazogado mizani ganaxlebadi energiis wyaroebis ganviTarebisTvis
unda aisaxos wevri saxelmwifoebis savaldebulo erovnul gegmebSi.
wevr saxelmwifoebs saSualeba unda mieceT xeli Seuwyon im ganaxlebadi
energoresursebis aTvisebas, romlebic yvelaze metad Seesabameba maT
adgilobriv potencials da prioritetebs.
wevri saxelmwifoebis mier am miznebis miRwevis zusti gza Camoyalibebuli
unda iyos komisiisaTvis warsadgen erovnul samoqmedo gegmebSi.
am samoqmedo gegmebSi mocemuli unda iyos dargebis mixedviT gansazRvruli
gegmebi da maT misaRwevad gasatarebeli RonisZiebebi, romlebic SeTanxmebul
erTian erovnul miznebs unda Seesabamebodnen. naCvenebi unda iyos miRwueli
progresic.
erovnuli samoqmedo gegmebis miznebis Sesruleba unda moxsendes evrokomisias,
rac komisiam unda daadasturos, rom saerTo miznis miRweva uzrunvelyos.
38
evrokavSiris orientirebi
energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebis ganviTarebis mimarTulebiT
adgilobrivi energetikuli resursebis efeqturi gamoyeneba evrokavSiri TviTon
awarmoebs moxmarebuli energiis 46%-s, amasTanave moxmarebuli energiis 10%
miRebulia ganaxlebadi wyaroebidan. 2020 wlisaTvis evrokavSirma es wili unda
gazardos 20%-mde.
mTlian energomoxmarebaSi energiis ganaxlebadi wyaroebis wilis mixedviT
evrokavSiris mier dasaxuli orientirebi (miznebi) Semdegia:
- 2010 wlisTvis - 12%
(faqtobrivad miRweulma niSnulma Seadgina daaxloebiT 10%);
- 2020 wlisTvis - 20%;
evrokavSirisTvis es maCvenebeli ar warmoadgens saboloo niSnuls. evrokavSiris
politika mimarTulia mTlian energomomxmarebaSi energiis ganaxlebadi wyaroebis
wilis Semdgomi zrdisken da wiaRiseuli resursebis ganaxlebadi
energoresursebiT maqsimalurad Canacvlebisken.
ramdenad miRwevadia evrokavSiris mier dasaxuli miznebi?
aRsaniSnavia, rom evrokavSirma 2010 wlisTvis egw ganviTarebis dasaxuli
orienterebidan mniSvnelovan warmatebebs mxolod eleqtroenergetikaSi miaRwia.
dasaxuli miznebi ver iqna miRweuli biosawvavisa da gaTboba-gagrilebis
sferoebSi.
transportSi biosawvavis gamoyenebis evrokavSiris mier dasaxuli orientirebia:
- 2005 wlisTvis – 2 %
(faqtobrivad miRweulma niSnulma Seadgina 1 %)
- 2020 wlisTvis – 10 %
gaTbobisa da gagrilebis sferos wili evrokavSiris mTlian energomoxmarebaSi
daaxloebiT 50%-ia. gaTbobisa da gagrilebis mTlian energomoxmarebaSi
ganaxlebadi energiis wyaroebis wili 2010 wlisTvis daaxloebiT 10-11%-is
farglebSia (ver iqna miRweuli 12%-iani niSnuli) da zrdis tempic umniSvneloa.
39
2010 wlamde dasaxuli miznebis miuRwevadobis ramodenime mTavari mizezi arsebobs:
sabazro fasebSi gareSe xarjebis sistematiuri gauTvaliswinebloba
wiaRiswul sawvavs ekonomikurad gaumarTllebel upiratesobas aZlevs
ganaxlebadi energiis wyaroebTan SedarebiT;
evrokavSiris qveynebis politika da gavrcelebuli praqtika erTmaneTisgan
sakmaod gansxvavebulia. ar arsebobs erTiani koordinirebuli midgoma,
teqnologiebis erTiani evropuli bazari da SeTanxmebuli xelSemwyobi
meqanizmebi. amitom evrokavSirSi miRweuli progresi araTanabaria da
zogierTi qveynis politika evrokavSiris miznebis miRwevas ver
uzrunvelyofda. zogierTi qveynis politika daucveli aRmoCnda cvalebadi
politikuri koniunqturis winaSe;
evrokavSiris doneze ganaxlebadi energiis sferoSi iuridiulad
savaldebulo miznebis ararsebobam evrokavSiris wevri qveynebisTvis
ganapiroba:
o transportis dargSi ganaxlebadi energiis wyaroebis gamoyenebis
maregulirebeli bazis sisuste;
o gaTboba-gagrilebis sferoSi maregulirebeli kanonebis saerTod
ararseboba
garkveuli progresi ZiriTadad ramodenime wevri saxelmwifos Zalisxmevis xarjze
iqna miRweuli.
zemoxsenebulis gaTvaliswinebiT, evrokavSiris mier dasaxuli miznebi 2020 wlisa
da Semdgomi wlebisTvis, sakmaod ambiciurad gamoiyureba. Tumca, isic unda iTqvas,
rom evrokavSiris politika mimarTulia amJamad moqmedi maregulirebeli
kanonmdeblobis gaZlierebisa da gafarToebisken. gansakuTrebuli mniSvneloba
eniWeba yvela wevri saxelmwifos mier saWiro zomebis gatarebas mTlian
energomoxmarebaSi ganaxlebadi energiis wilis gasazrdelad. samoqalaqo
sazogadoeba, biznesis seqtori, wevri saxelmwifoebi, evrosabWo da
evroparlamenti - yvela erToblivad aRiarebs ganaxlebadi energoresursebis
rolis zrdis aucileblobas.
amdenad, evrokavSirs mtkiced aqvs ganzraxuli, ganaxlebadi energoresursebis
aTviseba energetikuli politikis ZiriTad mimarTulebad aqcios da egw
gamoyenebis teqnologiebs gza gaukvalos evrokavSiris bazrebze..
40
გanaxlebadi wyaroebidan eleqtroenergiis generireba
evrokavSirSi 2020 wlisaTvis
41
gaTboba da kondicionireba ganaxlebadi wyaroebidan
evrokavSirSi 2020 wlisaTvis
42
energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebis xelSemwyobi instrumentebi
ganaxlebadi energoresursebis aTvisebis xelSewyobisTvis evrokavSiris wevr
qveynebs Soris mimdinareobs diskusia ZiriTadad ori sistemis Sedarebaze:
1. savaldebulo, anu fiqsirebuli tarifis (feed-in tariff (FIT)) sistema;
2. kvotebze dafuZnebuli regulirebis sistema “mwvane sertifikatebiT”
vaWrobasTan kombinaciaSi
Feed-in tariffs, fiqsirebuli (feed-in) tarifi saSualebas aZlevs eleqtroenergiis
mwarmoeblebs gayidon ganaxlebadi wyaroebidan warmoebuli energia fiqsirebuli
tarifiT drois gansazRvruli xangrZlivi periodis manZilze.
fiqsirebuli tarifi gamoiyeneba evrokavSiris 17 qveyanaSi, rogorc energiis
ganaxlebadi wyaroebidan energiis warmoebis xelSewyobis ZiriTadi instrumenti;
italiaSi - mxolod eleqtrofotogardamqmnelebidan ganviTarebis xelSesawyobad.
savaldebulo kvotebi da mwvane sertifikatebis
vaWroba
SedarebiT axali xelSemwyobi sqema – gamoiyeneba belgiaSi, italiaSi, SvedeTSi,
gaerTianebul samefosa da poloneTSi.
meTodi iTvaliswinebs ganaxlebadi wyaroebiT warmoebuli eleqtroenergiis
minimaluri savaldebulo wilis dadgenas eleqtroenergiis mTlian moxmarebaSi
kvotebis miznis garda dafuZnebulia ganaxlebadi energiis sertifikatebis
bazari. am bazarze sertifikatebis gayidviT, ganaxlebadi energiis mwarmoeblebi
iReben damatebiT Semosavals eleqtroenergiis realizaciis garda.
Ppolitikis sxva instrumentebi
egw-Tvis energetikuli politikis sxva instrumentebi, romlebic damatebiT xSirad
gamoiyeneba aris:
warmoebis sagadasaxado waxaliseba/stimulireba
investirebis waxaliseba/stimulireba.
43
danarTi 2
energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebis xelSemwyobi instrumentebi
evrokavSiris qveynebSi
ganaxlebadi energoresursebis aTvisebis xelSewyobisTvis evrokavSiris wevr
qveynebs Soris mimdinareobs diskusia ZiriTadad ori sistemis Sedarebaze:
1. savaldebulo, anu fiqsirebuli tarifis (feed-in tariff (FIT)) sistema;
2. kvotebze dafuZnebuli regulirebis sistema “mwvane sertifikatebiT”
vaWrobasTan kombinaciaSi
fiqsirebuli Sesasyidi tarifis sistema saSualebas iZleva ganaxlebadi
energoresursebiT gamomuSavebuli eleqtroenergia (RES-E) fiqsirebuli tarifiT
gaiyidos drois garkveuli periodis manZilze. Amis alternatiuli variantia
eleqtroenergiis fasis sabazro gadaxda danamatTan erTad. amJamad evrokavSiris
wevri 25 qveynidan umravlesoba (18) fiqsirebuli Sesasyidi tarifis sxvadasxva
saxeobas iyenebs ganaxlebadi energoresursebidan eleqtroenergiis generaciis
xelSewyobisaTvis.
fiqsirebuli Sesasyidi tarifis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani aspeqtia tarifis
donis da xelSewyobis periodis gansazRvra. erT-erTi variantia, rom tarifis
done ganisazRvros ganaxlebadi energiis wyaroebidan eleqtroenergiis generaciis
xarjebis safuZvelze. evrokavSiris qveynebis umetesoba, romelic fiqsirebul
Sesasyid tarifebs iyenebs, tarifis donis dasadgenad eleqtroenergiis generaciis
xarjebs eyrdnoba.
alternatiuli variantiT, xelSewyobis done SeiZleba ganisazRvros Tavidan
acilebuli gareSe xarjebis safuZvelze, romlebic ganaxlebadi energiis
wyaroebidan eleqtroenergiis warmoebis Sedegad daizoga. egw-dan dazogili
xarjebi SeiZleba iyos is xarjebi, romlebsac damatebiTi xarjebis saxiT adgili
eqneboda tradiciuli eleqtrosadgurebis SemTxvevaSi (magaliTad, klimaturi
cvlilebebiT, haeris dabinZurebisagan miRebuli daavadebebiT, sasoflo-sameurneo
mosavlis danakargiT, materialuri zaraliT, energoresursebis maragis saimedobiT
gamowveuli damatebiTi xarjebi). am variantiT xelmZRvanelobs portugalia.
44
ganaxlebad energoresursebze momuSave eleqtrosadgurebis
xelSewyobis done da xanrgZlioba 2006 wels.
wyaro: EDFTDO 2007
45
fiqsirebuli tarifis saxeobebia: safexurebrivi tarifi da klebadi tarifi.
safexurebrivi tarifi gamoiyeneba erTidaigive tipis teqnologiis
eleqtrosadgurebis SemTxvevaSi, roca eleqtrosadgurebs gaaCniaT gansxvavebuli
xarjebi gansxvavebuli sididis, adgilmdebareobis (rTuli geografiul-klimaturi
pirobebis), an sawvavis tipis gamo.
klebadi tarifi
klebadi tarifis sidide damokidebulia ganaxlebad energoresursebze momuSave
eleqtrosadguris eqspluataciaSi Sesvlis saproeqto vadaze. eqspluataciaSi
Sesvlis dagegmili TariRidan moyolebuli axali sadguris tarifis sidide yovel
wels klebulobs garkveuli procentiT. amis gamo, rac ufro gvian aSendeba
eleqtrosadguri, miT ufro nakleb sargebels miiRebs is. klebadi tarifi
SeiZleba gamoviyenoT teqnologiebis gaumjobesebis da xarjebis Semcirebis
stimulirebisaTvis. ufro metic, igi amcirebs Warbi kompensaciis risks.
klebis winaswar gansazRvruli procenti ufro gamWvirvale da saimedoa
investorebisaTvis, vidre tarifis perioduli gadasinjva da Semcireba.
ganaxlebadi wyaroebidan eleqtroenergiis generaciis xelSewyobis mizniT klebadi
tarifebis sistema gamoiyeneba germaniaSi, safrangeTSi (qaris energiis mimarT) da
italiaSi (mzis sistemebis mimarT).
savaldebulo Sesyidva
savaldebulo Sesyidva evrokavSiris wevri qveynebis umetesobas aqvs SemoRebuli.
“savaldebulo Sesyidvisas” eleqtroqselis operatorebi, eleqtroenergiis
mimwodeblebi da momxmareblebi valdebulni arian ganaxlebad energoresursebze
momuSave eleqtrosadgurebis mier gamomuSavebuli eleqtroenergia iyidon.
fiqsirebuli tarifi ganixileba savaldebulo SesyidvasTan erTad.
“premialuri tarifis sqema” (“premium tariff design”)
“premialuri tarifis sqemis” dros egw generaciis sadgurebi TiToeul
gamomuSavebul kvt.sT-Si sabazro fasis garda danamatsac iReben. “premialuri
tarifis sqema” gamoiyeneba rogorc “fiqsirebuli tarifis sqemis” (“fixed tariff design”)
alternatiuli varianti da egw-s generaciis obieqtebs am ori SesaZleblobidan
erT-erTis arCeva SeuZliaT. es sqema gamoiyeneba espaneTSi, CexeTis respublikaSi
da sloveniaSi. am qveynebSi yidvis valdebuleba dawesebulia mxolod fiqsirebuli
tarifis sqemis gamoyenebis SemTxvevaSi.
daniaSi ki sanapiro zolis qaris eleqtrosadgurebis operatorebma
gamomuSavebuli eleqtroenergia unda gayidon premialuri tarifis safuZvelze,
46
yidvis garantirebuli valdebulebebis gareSe. maT fiqsirebuli tarifiT
eleqtroenergiis gayidvis alternatiuli SesaZlebloba ar eZlevaT.
“savaldebulo Sesyidvis” upiratesoba da naklovaneba
“savaldebulo Sesyidva” investiciebis saimedobis uzrunvelyofis da investorebis
mozidvis SesaZleblobas iZleva. am instrumentis ganxorcieleba SedarebiT
naklebad rTulia. “savaldebulo Sesyidvis” gareSe investorebi gazrdili riskis
dasafaravad ufro maRal ukugebas moiTxoven. “savaldebulo SesyidvasTan”
dakavSirebuli erTerTi problema isaa, rom is sabazro konkurenciis princips ar
Seesabameba, radganac eleqtroenergiis yidva moTxovnilebis Sesabamisad ar xdeba.
“savaldebulo Sesyidvis” gareSe premialuri danamatis sqemis gamoyeneba aris
sabazro konkurenciis ganviTarebis mcdeloba.
Cveulebriv, sabazro konkurenciis stimulirebis aseTi meqanizmebi tarifis zrdas
iwveven. “savaldebulo Sesyidvis” Sefasebis Sejameba 3.7 cxrilSia mocemuli.
premialuri da fiqsirebuli tarifis urTierTSedareba
premialuri (danamatiani) tarifis pirobebSi eleqtroenergiis bazari ufro
konkurentuli da liberalizirebulia, vidre fiqsirebuli Sesasyidi tarifis
pirobebSi. es niSnavs, rom energoqselis xarjebi ufro kargad da efeqturad
nawildeba.
Tumca, premialuri tarifis pirobebSi egw generaciis obieqtebis riski ufro
maRalia, radganac fiqsirebuli tarifis tipiuri sqemisagan gansxvavebiT, am
SemTxvevaSi, mTliani anazRaurebis done winaswar gansazRvruli ar aris da
garantirebuli Sesyidvis valdebulebac ar arsebobs.
aRniSnulis gamo, premialuri tarifis pirobebSi anazRaureba ufro maRali unda
iyos vidre fiqsirebuli tarifis pirobebSi, egw generaciis obieqtebis riskis
kompensaciis mizniT. qvemoT mocemul cxrilSi Sejamebulia premialuri tarifis
upiratesobebi da naklovanebebi fiqsirebul tarifTan SedarebiT.
47
premialuri tarifis upiratesobebi da naklovanebebi
Uupiratesobebi
naklovanebebi
ufro metadaa orientirebuli
bazarze da naklebad arRvevs mis
kanonebs;
ufro metadaa orientirebuli
moTxovnilebaze;
iZleva pikuri moTxovnilebis
dros qselSi eleqtroenergiis
miwodebis stimuls.
“Sesyidvis garantia” ar
arsebobs, amrigad investiciebi
naklebad daculia;
didi albaTobaa imisa, rom
momxmareblebs eleqtroenergia
ufro Zviri daujdebaT,
gansakuTrebiT sabazro fasebis
zrdis SemTxvevaSi;
qaris da mzis
eleqtrosadgurebis operatorebi
zemoqmedebas ver axdenen
eleqtroenergiis generaciis
droze da ar SeuZliaT
isargeblon pikuri moTxovnilebis
dros
eleqtroenergiis miwodebis
upiratesobebiT
“mwvane sertifikatebis” sistema
“mwvane sertifikatebis” Sesyidvis safuZvelze dadgenili savaldebulo kvotebis
gamoyeneba SedarebiT axali sqemaa, romelmac am ukanasknel wlebSi sxva
politikuri instrumentebi Secvala belgiaSi, italiaSi, SvedeTSi, did britaneTSi
da poloneTSi.
am sistemis mTavari arsi is aris, rom eleqtrobazris moTamaSe subieqtebs
udgindebaT moxmarebuli eleqtroenergiis mTlian moculobaSi ganaxlebadi
energoresursebidan warmoebuli eleqtroenergiis savaldebuli kvota. garda
dadgenili kvotisa, iqmneba ganaxlebadi wyaroebidan warmoebuli energiis
sertifikatebis bazari. generaciis obieqtebs, romlebic energias ganaxlebadi
wyaroebidan awarmoeben, saSualeba eZlevaT gayidon sertifikatebi bazarze, ris
48
Sedegadac isini iReben damatebiT finansur saxsrebs, bazarze eleqtroenergiis
gayidviT miRebuli Tanxebis garda.
“mwvane sertifikatebis” sistemis ZiriTadi principi isaa, rom xdeba ganaxlebadi
energoresursebidan warmoebuli eleqtroenergiis sertificireba. aseTi
sertifikatebis SemoReba or mizans emsaxureba:
1. aRricxvis warmoeba – rodesac Sesasrulebelia mTavrobis mier dadgenili
valdebulebebi, an rodesac ganaxlebadi energiis momxmareblebs unda
davumtkicoT, rom garkveuli moculobis eleqtroenergia ganaxlebadi wyaroebidan
iyo warmoebuli
2. “mwvane sertifikatebi” aioleben “mwvane sertifikatebis bazris” Seqmnas,
romelic eleqtroenergiis (rogorc produqtis) bazrisagan damoukideblad
funqcionirebs.
“mwvane sertifikatebis” Seqmna
“mwvane sertifikatebs” eleqtroenergiis mwarmoeblebi qmnian. Generaciis kompaniebi
sertifikatebs iReben ganaxlebadi wyaroebidan warmoebuli da qselSi miwodebuli
eleqtroenergiis winaswar gansazRvrul erTeulSi. eleqtroenergiis
momxmareblebs eZlevaT gegma, Tu rogori unda iyos ganaxlebadi wyaroebidan
warmoebuli eleqtroenergiis wili maT mTlian moxmarebaSi. imis dasamtkiceblad,
rom isini am gegmebs asruleben, momxmareblebma drois garkveul momentSi unda
warmoadginon aRniSnuli serTifikatebi. winaaRmdeg SemTxvevaSi momxmareblebi
jarimdebian. amis gamo, maT eqmnebaT stimuli SeiZinon mwarmoeblebisagan
sertifikatebi da es sertifikatebi faseuli xdeba. savaraudod, generaciis
obieqtebs Soris arsebulma konkurenciam da “mwvane sertifikatebis” ricxvis
zrdam ganaxlebadi energoresursebidan warmoebuli eleqtroenergiis fasi unda
Seamciros. am TvalsazrisiT, “mwvane sertifikatebis” sistema rentabelur meTodad
iTvleba ganaxlebadi energoresursebis aTvisebis dasaxuli donis misaRwevad.
“mwvane sertifikatebis” bazari
dasaxuli gegmebis Sesasruleblad momxmareblebi “mwvane sertifikatebSi”
garkveul Tanxas ixdian. maTi fasi damokidebulia bazarze, e.i. moTxovnilebasa
(romelic dadgenili niSnuliTaa fiqsirebuli) da miwodebaze. Tu “mwvane
sertifikatebis” raodenoba mcirea, fasi maRali iqneba, rac ganaxlebadi energiis
warmoebis stimuls miscems generaciis axal obieqtebs. ufro metic, Teoriulad,
ganaxlebadi energiis miwodeba efeqturad moxdeba, radganac sertifikatebis
gayidvis dros upiratesoba eqnebaT generaciis im obieqtebs, romelTa produqciis
fasic yvelaze dabali iqneba. “mwvane sertifikatebis” kvotebis modelis mixedviT,
gamanawilebeli kompaniebi an komunaluri momsaxurebis kompaniebi valdebulni
arian iyidon ganaxlebadi energoresursebidan warmoebuli eleqtroenergia.
amrigad, angarisSworebis dRes, komunaluri momsaxurebis kompaniebma Sesabamisi
raodenobis “mwvane sertifikatebi” unda warmoadginon. “mwvane sertifikatebis”
49
yidvis xarjebi SeiZleba eleqtroenergiis momxmarebelTa xarjze daifaros,
mTliani tarifis gazrdis gziT.
“mwvane sertifikatebis” yidva-gayidvis organizebeba seriozuli procesia, romelic
iTxovs damatebiT Sromasa da Sesabamis xarjebs. es garkveulwilad dasawyisSi
aZvirebs eleqtroenergias, Tumca, Semdgom, savaraudoa, rom eleqtroenergiaze fasi
daiwevs. saboloo jamSi, es meTodi uaRresad saintereso da sasargebloa.
energiis ganaxlebadi wyaroebidan eleqtroenergiis
generaciis xelSewyobis amJamad gamoyenebuli sqemebi evrokavSiris 25
qveyanaSi