AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZAIM. STANISŁAWA STASZICA W KRAKOWIE

Wydział Humanistyczny

PROJEKT BADAWCZY

Styl ubioru przedstawicieli mody ulicznej w Polsce –

unikalny indywidualizm, czy powielanie schematu?

Maciej PotępaKierunek studiów: Socjologia

Kraków 2012

„Każdy ma inną definicje 'Mody z ulicy',

Dla mnie jest to przede wszystkim nacisk na luz.

Moja zasada - licząc się z modą, kieruj się wygodą”

Moje rozważania postanowiłem rozpocząć od cytatu słów mojej koleżanki, który posłuży mi w

zdefiniowaniu problematyki mojej pracy, czyli mody ulicznej. Celem projektu jest

zweryfikowanie istnienia zjawiska: własny styl ubioru w grupie Polaków, którzy uważają, że to

co noszą, to ich unikalny pomysł. Spróbuję określić, czy ich stylizacje są wyrazem

indywidualizmu, czy przykładem powielania schematu (rozumianego jako gotowy, wielokrotnie

realizowany wzór1). W razie uzyskania podobieństw postaram się stworzyć typologię ubioru.

Uważam, że przedstawiciele mody ulicznej są najlepszym przykładem przekonania o

niepowtarzalności stylu. Są oni wolni od wzorów. Tworzą się sami. Jak pisał Polhemus2:

„Oglądając wystawę „Streetstyle” (...) Odkryłem, ze im bliżej dnia dzisiejszego, tym trudniej jest

znaleźć młodego człowieka, który byłby skłonny nadać sobie pewną etykietę. Nie spotkałem ani

jednej osoby, która gotowa by była oznajmić na przykład „ja to techno”, „,ja to raggamuffin,”,

„,ja to raver”, „ ja to cyberpunk”, „,ja to traveller” itp. Wydaje się, że każdy jest „oryginałem”.

Podejrzewam, ze na plaży w Brighton w 1964 roku wszystko wyglądałoby inaczej”.

Przywołane powyżej obserwacje antropologa były dla mnie podstawą do określenia hipotezy

głównej projektu, która brzmi: Styl ubioru przedstawicieli mody ulicznej w Polsce prezentuje

unikalny indywidualizm.

Realizacja analizy zjawiska będzie oparta na wartości indywidualizmu w kulturze współczesnej,

a także teorii stylu życia oraz ciała jako konstruktu społecznego. Poniżej postaram przybliżyć

najważniejsze informacje na powyższe zagadnienia.

Kultura współczesna, a indywidualizm

1 http://sjp.pwn.pl/slownik/2574947/schemat2 Polhemus T. 1997. In the supermarket of style, [w:] S. Redhead, D. Wynne, J. O`Connor (eds), The Clubcultures Reader: Readings In Popular Cultural Studiem, Oxford: Blackwell: s. 149

2

Kultura współczesna to kultura indywidualizmu. Zanika w niej bowiem społeczny charakter

potrzeb i wartości, na rzecz pragnień i celów jednostki. Stają się one w pełni autonomiczne, są

wolnymi podmiotami kształtowanymi przez własne wybory norm, wartości, dóbr, informacji czy

wzorów zachowań. Jest to głównie domena społeczeństw zachodnich, w których to w

najintensywniejszy sposób zachodzi przejście ze społeczeństwa losu do społeczeństwa wyboru.

Jak twierdzi Jacyno3: ,,sprawczość, autentyczność, poczucie godności i wolności - główne

wartości kultury indywidualizmu - urzeczywistniają się właśnie w możliwości dokonywania

wyborów czy tez w możliwości takiej interpretacji doświadczenia biograficznego, która pozwala

je doświadczać jako efekt wykonywania wyborów,,.

Ponadto indywidualne wybory mają swoje odbicie w pozycji, jaką zajmuje jednostka w

społeczeństwie. Im mamy większa możliwość podejmowania autonomicznych wyborów tym

jesteśmy wyżej sklasyfikowani w społeczeństwie.

Przejście od tożsamości odziedziczonej do tożsamości osiąganej spowodowało wzrost

odpowiedzialności za miejsce w hierarchii społecznej. To nasze osiągnięcia, decydują o tym

gdzie się znajdujemy i gdzie znajdziemy się za jakiś czas. Zewnętrzna kontrola ma teraz na nas

znikomy wpływ, gdyż zostaje zastąpiona przez samokontrole, która wg Jacyno4 ,, określa istotę

doświadczenia podmiotowości: odpowiedzialna za siebie jednostka może sama sobą zarządzać,,.

Indywidualizm odnosi się również do naszej fizyczności wraz z tym jak kształtujemy nasz

ubraniowy wizerunek. Nasze ciała w kulturze współczesnej stało się jednym z ważniejszych

elementów ludzkiej tożsamości.

Ciało i styl życia

Rozważania na temat ciała i stylu życia rozpocznę od przywołania definicji Giddensa5: ,,styl

życia można zdefiniować jako mniej lub bardziej zintegrowany zespól praktyk, które podejmuje

jednostka nie tylko, dlatego, że są użyteczne, ale także, dlatego, że nadają materialny kształt

poszczególnym narracjom tożsamościowym. Style życia są zrutynizowanymi praktykami, które 3 4 Jacyno M. 2007. ,,Kultura indywidualizmu”. Warszawa: PWN. s. 23, 17945 Giddens A. -,,Nowoczesność i tożsamość.,,Ja,, i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, tłum. A. Szulżycka Warszawa: PWN 2002: s. 113 i nast.5

3

odpowiadają nawykom żywieniowym, sposobom ubierania się, zachowania i zwyczajom

spotykania się w ulubionych miejscach”.

Jak twierdzi Giddens6 tożsamość coraz częściej przestaje być warunkowana przez wnętrze, a

coraz większą rolę w jej kształtowaniu ma styl życia, który nierozłącznie wiąże się z dbaniem o

naszą cielesność.

Ważnym aspektem kultury konsumpcyjnej jest obraz, dlatego dbanie o ciało wysuwa się na

pierwszy plan. Jest obiektem narcystycznego kultu. ,,Postawa narcystyczna oznacza, ze nie

jesteśmy obojętni wobec swoich ciał stajemy się ,,uwrażliwieni terapeutycznie,, czyli

monitorujemy i kontrolujemy swoje organizmy, a zajmowanie się ciałem i widoczne efekty tych

praktyk sprawiają nam satysfakcje.,,7

Kultura narcystyczna, która powiązana jest z kultura konsumpcji sprawiła, że powstał nowy

rodzaj osobowości, czyli osobowość na pokaz. Charakteryzuje się ona tym, że jednostka

największa uwagę przywiązuje do siebie, swojego wyglądu oraz dąży do tego by jak najlepiej się

prezentować i sprzedać.

Największy wpływ na zmianę statusu ciała ma rozwój społeczeństwa konsumpcyjnego.

Konsumpcjonizm w dzisiejszym społeczeństwie odnosi się w dużym stopniu do urody,

sprawności fizycznej oraz zdrowia. Dużą rolę w kształtowaniu takiej postaci rzeczy mają media,

które dostarczają społeczeństwu wzorów pragnień wraz ze sposobem ich realizacji. Ponadto

rynek zalewają produkty, które maja poprawić nasz wygląd i zdrowie (salony spa, dietetyczna

żywność).

Dlaczego ciało stało się determinantą tożsamości? Według Shillinga8 jest to możliwe, gdyż ciało

jest w coraz mniejszym stopniu determinowane przez biologie. Drugim powodem jest to, że ciało

zyskało kulturowe i społeczne znaczenie w naszej kulturze. Trzecim jest to, że zmniejszyła się

rola zewnętrznych wobec jednostki struktur, które dotychczas były odpowiedzialne za

6 Giddens A. -,,Nowoczesność i tożsamość.,,Ja,, i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, tłum. A. Szulżycka Warszawa: PWN 2002: s. 9.7 Jakubowska H. 2009. „Socjologia ciała” Poznań,: Wydawnictwo naukowe UAM: s. 378 Shilling Ch. 1996. ,,The Body and Social Theory”. Londyn – Thousand Oaks – New Delhi: Sage Publicitations. s. 3.

4

organizacje i utrzymywanie egzystencjonalnych i ontologicznych aksjomatów na zewnątrz

jednostki.

Zanim przejdę do analizy, chciałbym podsumować dotychczasowe rozważania, tytułem wstępu

do przedstawienia wyników badań. Zmiany w naszym stylu życia oraz narodzenie się

osobowości na pokaz zmuszają nas do dbania o swój wizerunek. Teraz naszemu ciału nie

wystarcza już zaspakajanie podstawowych potrzeb. Musimy o nie dbać z należytą starannością.

Tworzyć własny wzór. Jesteśmy za nie odpowiedzialni znacznie bardziej niż kiedyś. To jak

wyglądamy stanowi o naszej pozycji w społeczeństwie, więc musimy dbać o to, aby nasz

wizerunek nie był nijaki.

Ponadto współczesny świat daje narzędzia, które pozwalają nam tworzyć własne, indywidualne

ja, które buduje ich tożsamość. Dużą rolę w tym procesie odgrywa również konsumpcja. Nasze

konsumenckie wybory są manifestacją jednostek w stosunku do społeczeństwa oraz siebie

samego.

Uważam, że przywołane powyżej zjawiska i pojęcia niejako zmuszają, ale także pomagają nam

stworzyć siebie bez powielania schematu. Dlatego styl ubioru ludzi w epoce współczesnej musi

być oryginalny i wyrażać nasz indywidualizm. Czy tak jest na pewno? Na to pytanie postaram się

odpowiedzieć po przeprowadzeniu badań.

ANALIZA TREŚCI

Metodologia, zmienne i wskaźniki

Aby odpowiedzieć na postawione w tytule pytanie, posłużę się analizą fotografii w książce

Doroty Wróblewskiej pt: „Fashion People Poland”, w którym znalazłem 89 zdjęć młodych osób

najbardziej wyróżniających się na polskich ulicach w 2011 r, które posłużą mi jako grupa

reprezentatywna. Projekt został zrealizowany w największych miastach: Warszawie, Krakowie,

Łodzi oraz Wrocławiu.

W celu poprawnego zrealizowania projektu, wybrałem poniższe zmienne i wskaźniki:

5

Zmienne niezależne:

Indywidualizm w wybieranym stylu ubioru

Powielanie schematu w wybieranym stylu ubioru

Wskaźniki empiryczne:

Wskaźnikiem indywidualnego stylu ubioru jest znalezienie podobieństw wynikających z

tendencji w modzie

Wskaźnikiem powielania schematu stylu ubioru jest znalezienie podobieństw, które są

kalką pozbawioną indywidualizmu

Analiza

Po przygotowaniu materiału do analizy, rozpocząłem próbę znalezienia podobieństw w ubiorach

osób, których zdjęcia ukazały się w przywołanym wcześniej albumie. Zdjęcia nie są podpisane,

gdyż autorka chciała, aby cała uwaga skupiona była na stylizacjach, a nie osobach.

Poniższą analizę oparłem na znajomości tendencji w modzie, oraz stereotypów związanych z tą

tematyką występujących w społeczeństwie, aby wyniki były w jak największym stopniu

pozbawione subiektywnego wydźwięku. Kluczem klasyfikacji było poszukiwanie wspólnych

elementów, a także charakteru stylizacji.

Nasza fizyczność, a w szczególności to co na sobie nosimy jest wyznacznikiem naszej

tożsamości. Epoka w której żyjemy to epoka indywidualizmu. Dążymy więc do tego, by w jak

najpełniejszy i niepowtarzalny sposób pokazać siebie.. Nie należymy do subkultur, gdyż w

dzisiejszym świecie detemrinantą naszej pozycji w społeczeństwie są indywidualne wybory

jednostek. Nasza wolność w doborze ubrań to protest przeciwko etykietom. Kultura

konsumpcyjna w której żyjemy jest nastawiona na obraz, więc i musimy być obrazowi.

Doprowadziła ona do wykształcenia się w naszym świecie nowego rodzaju osobowości,

osobowość na pokaz. Ubranie stało się środkiem dzięki któremu możemy w najbardziej

obrazowy sposób podkreślić naszą indywidualność. Skupiamy się głównie na sprzedawaniu

naszej głównej zalety, jaką jest nasza powierzchowność.

6

Wpływy kultury itd. sprawiają ze jak widać polska moda uliczna jest różnorodna. Tworząc

powyższą typologię nie znalazłem totalnie powtarzających się stylizacji. Podobieństwo wynikało

głównie z tendencji. Pozwala mi to potwierdzić moją hipotezę: Tak, styl ubioru przedstawicieli

mody ulicznej w Polsce to unikalny indywidualizm. Uważam, że niemożliwym byłoby nie

inspirowanie się światem wokół, żyjąc w tej pozbawionej granic epoce.

W Polskiej modzie ulicznej dominują nawiązania do folku przejawiające się w postaci góralskich

wzorów na chuście, czy spódnicy, oraz nawiązań do kultury kraju kwitnącej wiśni. W przypadku

tych ostatnich mamy przekrój od dosłownej stylizacji na kształt kimona, po inspiracje japońskimi

kreskówkami w postaci mocnego koloru włosów. Polska ulica nie odbiega również od trendów

panujących w modzie. Rok 2011 to rok w którym królowały zwierzęce wzory i tak wyglądało to

również na polskich ulicach. Przejawiało się to w akcentach lub w postaci Total looku.

Różnorodność przejawia się również w dwóch przeciwnych sobie grupach stylizacji: rockowi

buntownicy i eleganci w kancik. Pierwsza grupa reprezentowana jest przez niegrzeczne dziurawe,

przetarte dżinsy, skórzane kurtki, czy gotyckie sukienki. Druga grupa to grzeczne garnitury i

koszule.

W efekcie mojej pracy, wyróżniłem 13 grup, które postaram się opisać poniżej:

ZARowi chłopcy

Ubrania wyglądające jak z

plakatu popularnej sieci. Styl

najczęściej spotykany wśród

młodych mężczyzn

Włóczęgarski styl

Kapelusz, luźna flanelowa

koszula, nieśmiertelne

trampki, czyli stylizacje

przypominające włóczęgę.

Elegancja po czubek

Elegancki look od czubka

nosa, po czubek buta.

Gwiazda rocka

Skórzane kurtki, ćwięki,

mroczne akcenty.

7

Mocny akcent

Stylizacje oparte na

kolorystycznym akcencie.

Pozostała część ubioru w

stonowanych barwach

Sport na sobie

Sportowe akcenty: adidasy,

dresy, czapki.

Zwierzęcy instynkt

Stroje oparte na zwierzęcych

motywach, połączonych często z

miejskim lookiem (w tym

wypadku sportowe buty)

Elegancja to podstawa

Stylizacje w tej grupie oparte  są 

na jednym eleganckim elemencie

,w tym wypadku jest to

marynarka. Reszta na luzie.

Jedziemy na wakacje

Tutaj znajdziemy luźne ubrania,

których kryterium wyboru była

przede wszystkim wygoda.

Neonowy total look

Osoby w tej grupie stawiają

przede wszystkim na kolor,

wybierając przy tym proste

kroje.

Folkowa granda

Różnego rodzaju zapożyczenia z

kultur. Tutaj widzimy

dziewczynę w stroju buddyjskiej

szamanki.

Ekstrwagancja po bandzie

Grupa osób, które w takim

stopniu wychodzą poza schemat,

że ciężko je sklasyfikować.

8

Bibliografia:

Giddens A. 2002. „Nowoczesność i tożsamość. ‘Ja, i społeczeństwo w epoce późnej

nowoczesności”, tłum. A. Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN: s. 9, 113

i nast.

Jacyno M. 2007. ,,Kultura indywidualizmu”. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN. s.

23, 179.

Jakubowska H. 2009. „Socjologia ciała” Poznań,: Wydawnictwo naukowe UAM: s. 37

Polhemus T. 1997. „In the supermarket of style” [w:] S. Redhead, D. Wynne, J. O`Connor

(eds) ,,The Clubcultures Reader: Readings In Popular Cultural Studiem”. Oxford:

Blackwell: s. 149.

Shilling Ch. 1996. ,,The Body and Social Theory”. Londyn – Thousand Oaks – New

Delhi: Sage Publicitations. s. 3.

Słownik Języka Polskiego http://sjp.pwn.pl/slownik/2574947/schemat

Wróblewska D. 2011. „Fashion People Poland”. Warszawa: Media Sukces s.c.

9