Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 r.

PRACE NAUKOWE • SERIA KONFERENCJE • NR 1.2006

INNOWACYJNOŚĆ WYRÓŻNIKIEMDOLNEGO ŚLĄSKA ?

Wrocław 2006

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa

WKP_1/1.4.5/1/2005/3/3/225

Organizatorzy Konferencji:

Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych

Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 r. - Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwaWKP_1/1.4.5/1/2005/3/3/225

Redaktor wydaniaKatarzyna Kozłowska

Redaktor technicznyAndrzej Bergier

Printed in Poland

Wydawca:druk woskowy: www.PolGer.wroc.pl

ul. Smoluchowskiego 2250-372 Wrocław

tel. 071 328-16-56studio@PolGer.wroc.pl

ISBN 83-60683-01-8

2

Foresight rozumiany jest powszechnie jako profesjonalne gromadzenie i przetwarzanie informacji w celu budowania średnio lub długookresowej wizji rozwojowej regionów i krajów, w zakresie najszerzej rozumianych technologii, a na tej podstawie podejmowanie dobrze uzasadnionych decyzji i mobilizowanie wszystkich partnerów społecznych do wspólnych działań.

Opracowanie długoterminowej polityki naukowo-technicznej, będącej kluczowym elementem strategii Regionu, wymaga stosowania koncepcji foresight’u technologicznego, którego celem jest identyfikacja szans technicznych i gospodarczych, które mogą zapewnić Regionowi trwałą przewagę konkurencyjną. Foresight technologiczny to zestaw specjalistycznych procedur prognostycznych, który jest szeroko stosowany w krajach zaawansowanych gospodarczo i społecznie. Pojęcie Foresight technologiczny obejmuje zarówno problematykę przewidywania jak i współkreowania przyszłości w zakresie nauka-technologia-rynek i ma istotne znaczenie gospodarcze i społeczne. Foresight technologiczny zapewnia język i kulturę debaty społecznej o przyszłości Regionu. W przypadku projektów typu foresight, analizy i oceny przeprowadzane są przy szerokim udziale aktorów społecznych: przedsiębiorców, naukowców, przedstawicieli administracji publicznej, organizacji pozarządowych i społecznych, polityków, którzy mając bezpośredni kontakt z nauką i gospodarką oraz regulacjami jej dotyczącymi, zapewniają merytorycznie poprawny opis problemów oraz wskazują na możliwości ich rozwiązania.

Dziś w oparciu o przewidywany rozwój technologii kształtuje się nie tylko strategie techniczne przedsiębiorstw, ale praktycznie wszystkich działów gospodarki regionów i krajów, łącznie ze sferą usług i dystrybucji. Wykorzystuje się też w kształtowaniu programów w systemach edukacyjnych, łącznie z kształceniem uniwersyteckim. W krajach rozwiniętych przemysłowo prognozy rozwoju technologii opracowuje się systematycznie, choć rzadko publikuje, z wyjątkiem Japonii gdzie od roku 1970 robi się to systematycznie.

Z wniosku o dofinansowanie ze środków SPO WKP realizacji projektu „Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 roku” WKP_1/1.4.5/1/2005/3/3/225

3

4

Spis treści

Regionalny Program Operacyjny 2007-2013 – szansą wzrostuinnowacyjności Dolnego Śląska Marta Zalewska, Mieczysław Ciurla.............................................................................................7

Foresight i studia regionalne na rzecz Dolnego Śląska Jerzy Kaleta, Anita Kucharska, Katarzyna Kozłowska...............................................................17

Metody i praktyka prognozowania Wacław Kasprzak........................................................................................................................25

Dolny Śląsk: próba analizy potencjału innowacyjnego i osiągnięć Wojciech Myszka.........................................................................................................................31

Narzędzia SPI w zarządzaniu regionami europejskimi Jan Skonieczny............................................................................................................................35

Rola parków przemysłowych w rozwoju regionów europejskich Piotr Kubiński, Jerzy Składzień...................................................................................................41

Rola wzornictwa w gospodarce i kulturze Dolnego Śląska Andrzej Saj..................................................................................................................................47

Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii.Dwa lata doświadczeń, dalsze zamierzenia Mirosław Miller, Jerzy Kaleta.....................................................................................................53

Modelowa ocena tendencji w zakresie koncentracji w strukturzesystemu osadniczego Dolnego Śląska Tadeusz Zipser.............................................................................................................................63

Model ORION jako narzędzie symulacyjne do prognozowania rozwojusieci osadniczej Jerzy Sławski..............................................................................................................................69

5

6

Regionalny Program Operacyjny 2007-2013 - szansą wzrostu innowacyjności Dolnego Śląska

Mieczysław Ciurla1

Marta Zalewska1

1 Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego

Streszczenie:Efektem procesu tworzenia Dolnośląskiej Strategii Innowacji (DSI) było stworzenie ram funkcjonowania polityki innowacji oraz określenie jej narzędzi. Ich finansowanie zapewniają, przynajmniej w części, Fundusze Strukturalne (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski Fundusz Społeczny) wdrażane w latach 2004-2006 w ramach Zintegrowanego i Sektorowych Programów Operacyjnych w nadchodzącym okresie budżetowym region będzie dysponował znacznie większymi środkami na realizację projektów i działań wdrażających politykę innowacyjności. Regionalny Program Operacyjny (RPO) dla województwa dolnośląskiego na lata 2007-2013 obok horyzontalnych (krajowych) Programów Operacyjnych ma być narzędziem realizacji nowych inicjatyw kontynuujących wdrażanie polityki innowacyjnej województwa i w konsekwencji przyczynić się do wzmocnienia potencjału konkurencyjnego gospodarki Dolnego Śląska.

Słowa kluczowe:regionalna polityka innowacji, przedsięwzięcia innowacyjne, fundusze strukturalne.

Abstract: Creation of Lower Silesian Regional Innovation Strategy resulted in formation of regional innovation policy frames and defining its instruments. Financing of the strategy is provided by Structural Funds (European Regional Development Fund and European Social Fund) implemented in 2004-2006 within the Integrated and Sectoral Operating Programs. In the following programming period Dolnośląskie Voivodship will have larger funds for projects and actions realization implementing innovation policy. Regional Operation Program for Lower Silesia (2007-2013) together with horizontal Operation Program is going to be the instrument for realization of new initiatives which will continue implementing of innovation policy. In consequence they will strengthen competitive economy potential of the region.

Key words:Regional Innovation Policy, innovative projects, structural funds.

1. Wprowadzenie 1 Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Departament Rozwoju Regionalnego, ul. Juliusza Słowackiego 12-14, 50-411 Wrocław, e-mail: mieczysław.ciurla@dolnyslask.pl , marta.zalewska@dolnyslask.pl

7

W maju 2004 roku Polska stała się Państwem Członkowskim Wspólnoty Europejskiej, która uważana jest za najbogatszy związek regionów na świecie. Niemniej jednak pomiędzy regionami występują znaczne dysproporcje pod względem rozwoju gospodarczego oraz standardu życia mieszkańców tych regionów. Aby zniwelować te dysproporcje UE prowadzi politykę spójności, której ogólnym celem jest wzmacnianie spójności społeczno-gospodarczej oraz przestrzennej regionów. Instrumentami realizacji tej polityki są odpowiednie Programy określające priorytety oraz obszary wsparcia, które powinny być finansowane tak, aby zrealizować założone cele polityki spójności. Najważniejszymi instrumentami finansowymi realizacji tychże celów są Fundusze Strukturalne oraz Fundusz Spójności. Obecnie kończy się okres programowania 2004-2006, w którym Polska korzysta ze środków pomocowych UE. Podstawą ich programowania był Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-20062

a polityka strukturalna realizowana była w ramach 16 Regionalnych Zintegrowanych Programów Operacyjnych oraz Sektorowych Programów Operacyjnych. Punktem wyjścia do zaprogramowania priorytetów i działań dokumentów w nadchodzącym okresie budżetowym 2007-2013 (Regionalny Program Operacyjny oraz Horyzontalne Programy Operacyjne) w ramach których będzie można pozyskiwać środki na rozwój Dolnego Śląska, w szczególności na wzros innowacyjności regionu są cele ujęte w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego3

Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia4, zdefiniowane w odpowiedzi na wyzwania odnowionej Strategii Lizbońskiej, Strategicznych Wytycznych Wspólnoty5 oraz na podstawie wniosków wynikających ze Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015. Programy operacyjne powinny również być skoordynowane z innymi politykami wspólnotowymi: Wspólną Polityką Rolną, Wspólną Polityką Rybacką, polityką w zakresie współpracy przygranicznej. Uzupełniająco do systemu programów sektorowych i regionalnych wdrażany będzie Program Operacyjny Pomocy Technicznej, służący wsparciu wdrażania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności.

2. Realizacja proinnowacyjnej polityki regionu Dolnego Śląska w latach 2004-2006r.

Istotnym czynnikiem oddziaływującym na siłę gospodarek są innowacje. Bezpośrednie działania w zakresie pobudzania innowacji na poziomie regionalnym zainicjowane zostały na początku lat 90-tych ubiegłego wieku wraz z pojawieniem się koncepcji budowy strategicznego podejścia do innowacyjności i konkurencyjności regionów oraz skierowania na ten obszar środków Funduszy Strukturalnych. Dolny Śląsk rozpoczął proces tworzenia Regionalnej Strategii Innowacji w 2003 roku a prawie 2 lata później (kwiecień 2005r.) opracowanie zostało przyjęte przez Sejmik Wojewódzki i tym samym Strategia stała się podstawowym dokumentem określającym strategiczne obszary rozwoju w dziedzinie innowacji kreującym regionalną politykę innowacji, którą można określić jako zestaw działań prowadzących do podniesienia ilości i efektywności działań innowacyjnych. Aktywność innowacyjna z kolei odnosi się do kreowania, adaptacji i adopcji nowych lub udoskonalonych produktów, procesów lub usług6.Źródłem finansowym implementacji tych narzędzi w znacznej mierze są fundusze strukturalne. Szczególną rolę przypisuje się Zintegrowanemu Programowi Rozwoju Regionalnego (ZPORR), a w nim Działaniu 2.6 Regionalne Strategie Innowacji i transfer wiedzy. Istotnym źródłem są także Sektorowe Programy Operacyjne Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO-WKP) oraz Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO-RZL).

2 Narodowy Plan Rozwoju (2004-2006) - dokument, określający strategię społeczno-gospodarczą Polski w pierwszych latach członkostwa w Unii Europejskiej. (www.mgip.gov.pl)3 Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego (SRWD) - wieloletni dokument programowy określający kierunki rozwoju regionu (www.umwd.pl/?strona=strategia). 4 Narodowa Strategia Spójności 2007-2013 - dokument strategiczny określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności w ramach budżetu Wspólnoty na lata 2007–13 (www.mrr.gov.pl).5 Strategiczne Wytyczne Wspólnoty – dokument określający generalne wskazania dla polityki spójności (2007-2013), które będą uwzględniane w planach rozwoju opracowywanych w poszczególnych krajach członkowskich UE (www.mrr.gov.pl).6 definicja przyjęta przez Komisję Europejską.

8

Jest wiele projektów realizowanych na terenie województwa wdrażających proinnowacyjną politykę regionu, tj. realizujących główny cel DSI jakim jest budowanie na Dolnym Śląsku gospodarki opartej na wiedzy. Poniżej zostaną zaprezentowane niektóre z nich.

- Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych (DCSR)7

Stanowi ono otwarte konsorcjum uczelni, instytutów naukowych oraz podmiotów gospodarczych Regionu Dolnego Śląska, ale nie tylko (27 podmiotów) i koordynowany przez Politechnikę Wrocławska. Jest to jednostka doradcza i w swoim założeniu ma wspierać jednostki samorządu terytorialnego (JST), instytucje gospodarcze, edukacyjne i badawczo-rozwojowe w budowaniu optymalnych strategii rozwojowych, z wykorzystaniem regionalnego potencjału naukowego.

- Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 roku8

Głównym celem projektu jest podniesienie innowacyjności gospodarki Dolnego Śląska poprzez analizy możliwości rozwoju w zakresie technologii High-Tech oraz informatyki a także gromadzenie danych do opracowania szczegółowych branżowych regionalnych strategii innowacyjnych.Dzięki opracowaniu tzw. regionalnego foresight-u technologicznego zapewniającego możliwość podejmowania przez lokalne samorządy, organizacje gospodarcze, przedsiębiorców oraz placówki naukowe, B&R i edukacyjne optymalnych decyzji w przyjmowanych średnio – i długookresowych strategiach rozwojowych, realizacja tego projektu niewątpliwie przyczyni się do zapełnienia luki informacyjnej w tym względzie. Ponadto dostarczy informacji o obszarach, które z dużym prawdopodobieństwem pozwolą na zwrot zainwestowanego kapitału w Regionie.

- Transfer wiedzy pomiędzy sferą B&R a gospodarką Dolnego Śląska poprzez tworzenie regionalnych sieci naukowo-gospodarczych9

Projekt realizowany jest przez Konsorcjum 4 najważniejszych Uczelni Dolnego Śląska, tj. Akademii Medycznej (AM), Akademii Rolniczej (AR), Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr.) oraz Politechniki Wrocławskiej (PWr., DCZT) – koordynator projektu. Celem nadrzędnym jest stworzenie warunków dla szybkiego rozwoju trzech gałęzi gospodarki Regionu i wzrost konkurencyjności w tych obszarach. Osiągnięcie celu nastąpi poprzez wzmocnienie współpracy między sektorem B+R a gospodarką, co zaowocuje transferem innowacji i nowych technologii do przedsiębiorstw.

- Rozwój Regionalnego Systemu Innowacji (Dolnośląskiego)

złożonym przez Politechnikę Wrocławską – WCTT. Dotyczy on tworzenia sieci 10 Ośrodków Transferu Wiedzy i Technologii (OTWT), których zadaniem będzie wspieranie firm w sektorach wskazanych przez DSI w zakresie nabywania nowych technologii tworzonych przez ośrodki akademickie w regionie Dolnego Śląska oraz współpracy między nimi w tworzących się klasterach.

- ISKRA – Internetowy System KReowania Aktywności w Innowacji z Dolnego Śląska.

Projekt realizowany jest przez Dolnośląskie Centrum Euro Info afiliowane przy Dolnośląskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A (DARR S.A.) z siedzibą w Wałbrzychu wspólnie z PWr., WCTT. W ramach projektu zostanie stworzona i powszechnie udostępniona on-line platforma informacyjna (portal

7 na podstawie materiałów udostępnionych przez Prof. Jerzego Kaletę oraz Prof. Mirosława Millera – pomysłodawców Dolnośląskiego Centrum Zaawansowanych Technologii (DCZT).8 Projekt finansowany w ramach SPO-WKP, Podziałanie 1.4.5.złożony przez Samorząd Województwa a koordynowany przez DCZT.9 na podstawie materiałów udostępnionych przez Prof. Jerzego Kaletę oraz Prof. Mirosława Millera – pomysłodawców Dolnośląskiego Centrum Zaawansowanych Technologii (DCZT).

9

internetowy), która będzie usystematyzowaniem i prezentacją działań innowacyjnych w regionie oraz poprzez jej połączenie z podobnymi systemami w kraju i za granicą np. Innovating Regions in Europe – ułatwi dostęp do informacji nt. najlepszych praktyk we wdrażaniu RIS w UE (forma META-informacji).

Dokonując oceny efektywności wykorzystania uzyskanego wsparcia przeznaczanego na realizację polityki proinnowacyjnej na Dolnym Śląsku należy stwierdzić, iż na chwilę obecną, niemożliwe jest dokonanie kompleksowej oceny. Wynika to z faktu, iż znaczna część projektów, które otrzymały dofinansowanie nie zostało jeszcze zakończonych i w związku z tym trudno jest oszacować efekty jakie przyniesie ich realizacja. Pozytywne skutki wynikające z wykorzystywanego wsparcia, widoczne są również w sferze gospodarczej, a w szczególności w sektorze MŚP. Przedsiębiorcy mogli ubiegać się o wsparcie m.in. z funduszy strukturalnych. Największym zainteresowaniem cieszyły się działania bezpośrednio skierowane na inwestycje. Bardzo istotne okazało się wsparcie przeznaczone dla mikroprzedsiębiorstw. Również projekty promujące rozwój przedsiębiorczości, cieszyły się dużym zainteresowaniem i przyczyniły się do wzrostu drobnej przedsiębiorczości w regionie. Otrzymane wsparcie przyczyniło się również do powstania i rozwoju instytucji otoczenia biznesu, w tym wspierających rozwój nowoczesnych technologii. Uzyskana pomoc w tej sferze, ma istotny wpływ na poprawę konkurencyjności oraz wzrost innowacyjności przedsiębiorstw działających na obszarze Dolnego Śląska, a także na poprawę sytuacji na regionalnym rynku pracy. Jednakże w tej dziedzinie (podobnie jak w innych) potrzeby znacznie przewyższają możliwe wsparcie.Bardzo istotne z punktu widzenia regionu, aczkolwiek trudne obecnie do precyzyjnego oszacowania, są korzyści wynikające ze wzrostu potencjału zasobów ludzkich w regionie. Przyczyniła się do tego realizacja tzw. „projektów miękkich”, czyli wszelkiego rodzaju projektów szkoleniowych, doradczych, dotyczących kształcenia ustawicznego itp. Istotną kwestią związaną z wykorzystaniem funduszy pomocowych UE jest umiejętność planowania, opracowywania, wdrażania, zarządzania i rozliczania projektów, przez wszystkich beneficjentów. Z pewnością będzie to miało olbrzymie znaczenie dla dalszego rozwoju różnych podmiotów na terenie regionu i to nie tylko w aspekcie wykorzystywania środków pomocowych w następnych latach. Należy stwierdzić, że mimo zauważalnych rezultatów wynikających z realizacji poszczególnych zadań uzyskane wsparcie jest wysoce niewystarczające w odniesieniu do występujących potrzeb. Ponadto, obecny okres programowania funduszy ogranicza możliwość implementacji regionalnych strategii innowacji do działań o charakterze „miękkim” (finansowanych z ESF), brak jest jednocześnie znaczących środków na prowadzenie inwestycji w regionach. Wskazuje to zatem na konieczność kierowania większej ilości środków finansowych z EFRR, na rzecz implementacji regionalnych strategii innowacji, w kolejnym okresie programowania. Istnieje konieczność interwencji w instrumenty podnoszenia innowacyjności, a w szczególności poprzez wypracowanie wspólnych wskaźników oceny innowacyjności gospodarki na poziomie regionu oraz wskaźników służących ocenie procesów implementacji Regionalnych Strategii Innowacji. Obecnie w końcowej fazie jst formułowanie RPO dla województwa dolnośląskiego na lata 2007-2013. Źródłem informacji w zakresie potrzeb wsparcia w obszarze innowacji i przedsiębiorczości jest DSI.

3. Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 dla województwa dolnośląskiego

Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 jest podstawowym dokumentem operacyjnym służącym realizacji polityki rozwoju regionu. Łączy on w sobie kierunki rozwoju i cele strategiczne określone w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego (SRWD) do 2020 roku a także kierunki rozwoju i cele określone w dokumentach strategicznych czy rozporządzeniach Rady UE opracowanych na szczeblu wspólnotowym oraz krajowym, przy jednoczesnym uwzględnieniu głównych problemów (ujętych w różnych aspektach rozwoju województwa dolnośląskiego) i wewnętrznego potencjału rozwojowego regionu. W skali operacyjnej, tj. w latach 2007-2013 osiąganiu celu głównego SRWD służyć będzie realizacja RPO. Dlatego też cel główny programu tożsamy jest z celem nadrzędnym strategii województwa i brzmi: Podniesienie poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju.

10

Można powiedzieć, że RPO jest swoistą koncepcją programową, która odzwierciedla pomysł na rozwój regionu w wieloletnim horyzoncie czasowym (działania podejmowane w ramach programu finansowania będą z EFRR). Strategia wykorzystania dostępnych środków ukierunkowanych na realizację polityki pro-innowacyjnej regionu znajduje swoje odzwierciedlenie w 3 pierwszych priorytetach RPO, tj. Wzrost innowacyjności dolnośląskiej gospodarki („Innowacyjność”), Wspieranie rozwoju MŚP na Dolnym Śląsku („MŚP”), Rozwój społeczeństwa informacyjnego na Dolnym Śląsku („Społeczeństwo informacyjne”). W ramach tych priorytetów możliwe do realizacjia będą projekty wspomagające przedsiębiorczość akademicką, modernizacji procesów produkcyjnych, badawcze i rozwojowe realizowane przez przedsiębiorstwa na bazie własnych zasobów materialnych i niematerialnych, mające na celu finansowe wsparcie prowadzonych przez naukowców prac adawczych, których wyniki będą mogły być wykorzystane przez przedsiębiorców, wdrażanie nowych technologii i rozwój działalności badawczo-rozwojowej itp. (Priorytet „Innowacyjność”). W zakresie Priorytetu „MŚP” będzie można realizowac projekty otyczące bezpośredniego wsparcia inwestycyjnego MŚP, wsparcia regionalnych i lokalnych funduszy pożyczkowych; wsparcia regionalnych i lokalnych funduszy poręczeniowych, projekty dotyczące rozwoju produktów i rynków, projekty dotyczące wzmacniania potencjału usługowego instytucji wspierających przedsiębiorczość oraz przedsięwzięcia w zakresie kształtowania i rozwoju społeczeństwa informacyjnego („Społeczeństwo Informacyjne”).

4. System ewidencji przedsięwzięć planowanych do realizacji w okresie programowania 2007 - 2013

W ramach prac nad RPO Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego uruchomił system ewidencji przedsięwzięć planowanych do realizacji w okresie programowania 2007-2013. Najważniejszymi celami tego systemu było sprawdzenie założeń SRWD z oczekiwaniami i planami podmiotów publicznych, gospodarczych oraz org. społecznych z terenu województwa, a co najważniejsze zebranie propozycji rodzajów projektów, rozpoznanie oczekiwań/planów inwestycyjnych potencjalnych beneficjentów oraz zapoznanie się z propozycjami wskaźników monitoringu pod potrzeby RPO i Programów Operacyjnych. Struktura karty wniosku obligowała beneficjenta m.in. do opisu planowanego przedsięwzięcia a także przyporządkowania go do jednej ze sfer, jednego z priorytetów i działań zawartych SRWD. Do „Systemu ewidencji” zostało zgłoszonych 3268 przedsięwzięć na łączną kwotę ponad 24,3 mld PLN z czego planowana wartość dofinansowania z EFRR wyniosła ponad 16,9 mld. PLN. Kwota ta ponad trzykrotnie przewyższa środki EFRR, które będą dostępne dla województwa w okresie budżetowym 2007-2013 i wskazuje na ogromne zainteresowanie pozyskiwaniem środków publicznych przez jednostki zlokalizowane w regionie. Niemniej jednak większość przedsięwzięć zgłosiły samorządy gminne i powiatowe (67,5% w ogólnej skali przedsięwzięć), aktywność przedsiębiorstw była bardzo ograniczona - zgłosiły one tylko ok. 2,3% w ogólnej skali przedsięwzięć.

Rys. 1. Procentowe ujęcie wartości przedsięwzięć przyporządkowanych poszczególnym priorytetom RPO na lata 2007-2013 [1].

11

6%

16%

6%

31%

6%2%

5%

4%

17%

2-MŚP ; 0,4%

2%

1-innow; 6%1-innowacyj ność

2-MŚP

3-społ.inform.

4-środowisko

5-zapob.ryz yku

6-turystyka

7-kultura

8-transport

9-energia

10-edukacj a

11-zdrowie

12-miasta

Ponadto, efektem „Systemu ewidencji” było ujawnienie puli pomysłów, której zakres jest dość ograniczony. Nieliczne są projekty związane z rozwojem gospodarczym (priorytet 2 „MŚP” 1% o wartości w ogólnej skali 6%), innowacyjnością i nowymi technologiami (priorytet 1 „Innowacyjność” 2% o wartości w ogólnej skali 0,4%. por. Rys.1). Dominują propozycje projektów infrastrukturalnych, przede wszystkim drogowych (priorytet 8 „Transport” 26%), z zakresu ochrony środowiska (priorytet 4 „Środowisko” 23%) oraz infrastruktury edukacyjnej (priorytet 10 „Edukacja” 13%).

Powyższy wynik znajduje swoje potwierdzenie w wynikach badań przeprowadzonych przez Polską Konfederację Pracodawców Polskich Lewiatan10 z których wynika, że tylko dla 5,8% przedsiębiorstw jednym z trzech głównych czynników budujących ich pozycję konkurencyjną na rynku jest nowatorski, innowacyjny charakter produktów/usług. Można byłoby więc zastanowić się jakie działania należy podjąć w celu aktywizacji firm do pozyskiwania źródeł zewnętrznych jako źródła finansowania ich działalności rozwojowej. Innymi słowy, jak zapewnić „ssanie innowacji” z sektora badawczo-rozwojowego na komercyjny rynek. Możliwe są dwa podejścia: Jednostki sfery Badawczo-Rozwojowej powinny bardzo aktywnie promować swoje wyniki (kampania informacyjna o wynikach badań skierowana do MŚP) a z drugiej strony to MŚP kreują popyt na innowacje – powinny one aktywnie komunikować swoje potrzeby w zakresie innowacji.Niewątpliwie istnieje konieczność wsparcia merytorycznego i finansowego MŚP. Należy wzmocnić cały sektor pomagając firmom w ich zwykłej codziennej działalności. Jest to warunek konieczny dla zaistnienia zdolności do wprowadzania procesów innowacyjnych w MŚP. Ponadto ograniczenia prawne i organizacyjne utrudniają firmom pozyskiwanie promesy na kredyty pomostowe. Większość firm nie prezentuje zdolności kredytowej a bankowość inwestycyjna de facto nie istnieje. Jeśli pojawiłyby się mierniki oceniające przedsięwzięcia w ramach RPO niewątpliwie usprawniłyby procedury otrzymywania kredytów. Jednocześnie można przewidzieć, że wspieranie jedynie liderów, stworzy lukę pomiędzy przedsiębiorstwami typu korporacyjnego a MŚP i mikroprzedsiębiorstwami. Można przypuszczać, iż fakt sprzyjania realizacji najtrudniejszych zadań przez liderów rynku, obniża motywację całej sieci działających na rynku regionalnym podmiotów. Należałoby więc znaleźć metody wspierania i motywowania także tych słabszych. Ponadto, jeśli przychylić się do propozycji wybrania kilku najlepszych firm to pozostaje pytanie jak efektywnie wybrać te najbardziej podatne na innowacje? Czy należy zacząć badania podatności innowacyjnej przedsiębiorstw już dzisiaj i do najlepszych kierować celowe środki? Czy raczej dystrybuować dostępne środki równomiernie pomiędzy wszystkie podmioty. Wreszcie, aby jak najefektywniej wykorzystać dostępne środki finansowe, można wysunąć propozycję obligatoryjnego dołączania oceny ex ante do przygotowywanych wniosków. Da to możliwość zastosowania narzędzi typu business plan, nakłady/przepływy itp. do oceny efektywności proponowanych przedsięwzięć. Wymagałoby to od projektodawców określenia celów projektów w sposób wymierny. Jak wynika z obserwacji większość MŚP nie ma świadomości istnienia strategicznych regionalnych dokumentów (jeżeli już świadomość takowa istnienie to dokumenty te są mylone a znajomość zawartych w nich treści jest znikoma). Dodatkowo dochodzi fakt, że z ok. 302,6 tys. zarejestrowanych w systemie REGON na terenie województwa podmiotów gospodarczych tylko ok. 3% jest zrzeszonych. Przewiduje się dużą rolę banków w pozyskiwaniu MŚP w szczególności tej nie zrzeszonej grupy (kredyty pomostowe).Dodatkowo, ze względu na fakt, że MŚP nie posiadają wystarczającej wiedzy jakie są możliwości uzyskania zewnętrznej pomocy oraz ze względu na występujące trudności w zaangażowania ich w projekty istnieje konieczność finansowania usług instytucji pośredniczących, których jakość i oferta będzie dobrze oceniana przez firmy (zintensyfikowana działalność informacyjna, stworzenie sieci profesjonalnych konsultantów, którzy zapewnią kompleksową usługę doradczą dla MŚP w kontekście pozyskiwania środków przeznaczonych na rozwój firmy). Powstaje pytanie jak/czy certyfikować

10 Badanie przeprowadzono na ogólnopolskiej losowej próbie 1100 aktywnych małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych, firm będących własnością osób fizycznych lub spółek z większościowym udziałem kapitału prywatnego, w tym także sprywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych.

12

doradców w instytucjach niekomercyjnych i gdzie powinni być oni usytuowani, tak aby MŚP chętnie korzystało z ich usług.

Dokonano diagnozy i wyboru tych potrzeb, których zaspokojenie z uwagi na konieczność podniesienia społeczno-gospodarczej konkurencyjności regionu w skali europejskiej, w wieloletniej perspektywie będzie najważniejsze. W związku z tym pytaniem, które wydaje się być kluczowym to: co zrobić, aby osiągnąć tak postawione cele szczegółowe, a tym samym cel strategiczny regionu najefektywniej wykorzystując dostępne w nowym okresie budżetowym środki. Innymi słowy, jaki przyjąć mechanizm wyboru projektów składanych w ramach RPO tak, aby zaspokoić najistotniejsze potrzeby regionu a tym samym osiągnąć „skok” w rozwoju społeczno-gospodarczym jak i przestrzennym.

5. Wdrażanie Dolnośląskiej Strategii Innowacji

DSI jest dokumentem, który należy aktualizować i zmieniać. Stworzenie strategii było bardzo ważnym działaniem. Dzięki niemu zaangażowano odpowiednią liczbę osób z regionu, rozpropagowano pojęcie innowacyjności. Efektywne wdrażanie Dolnośląskiej Strategii Innowacji, wymaga koordynacji działań, które są w tym kierunku podejmowane, aby uniknąć ich dublowania. Zestawienie celów strategii oraz instytucji pośredniczących, które realizują projekty wpisujące się w zestaw 8 celów strategicznych DSI pokazuje ile z nich nie doczekało się żadnych działań. W związku z tym istnienie potrzeba koordynacji i monitorowania projektów. Narzędziem do tego mogłaby być platforma wymiany informacji o przedsięwzięciach finansowanych z pieniędzy publicznych wdrażanych zarówno na poziomie regionalnym (ZPORR) jak i krajowym (SPO-WKP, SPO-RZL), której beneficjentem byłby przede wszystkim Urząd Marszałkowski, w szczególności osoby kwalifikujące do finansowania nowe projekty. Podstawą do pracy byłaby wspólna analiza stopnia wykorzystania przysługujących regionowi środków publicznych oraz efektów cząstkowych realizowanych przedsięwzięć. Efektem byłoby wypracowywanie wspólnej koncepcji dla określania parametrów liczbowych mierzących rozwój regionu zarówno w obszarze infrastrukturalnym „twardym” (źródło finansowania ZPORR oraz SPO-WKP), a także w obszarze zagadnień społecznych, edukacyjnych „miękkich” (źródło finansowania ZPORR, SPO-RZL). Dodatkowo, dzięki wymianie informacji pomiędzy projektami będzie można zaproponować wskaźniki oddziaływania trudno wymierzalne na obecnym etapie realizacji przedsięwzięć w zakresie priorytetów DSI, np. badanie potencjału intelektualnego w postaci takich mierników jak patenty, wdrożenia, publikacje, które są trudne do określenia ze względu na brak spójnego systemu informacji na temat publikacji i dziedzin aktywności na uczelniach.

Rys. 2. „Dolnośląska mapa aktywności”. Wspólna wartość projektów zarejestrowanych w „Systemie ewidencji” przez ogół podmiotów z poszczególnych powiatów [1].

13

Jeżeli chodzi o środki dostępne na finansowanie rozwoju instytucji w regionie nie należy skupiać się tylko na środkach dostępnych z poziomu regionu (ZPORR czy RPO), ale szczególną uwagę należy zwrócić na środki wdrażane na poziomie centralnym (SPO-WKP, SPO-RZL oraz Horyzontolne Programach Operacyjnych). Z badań wynika, że województwo nie wykorzystuje pieniędzy, które są mu przyznane a ponadto niewielka liczba instytucji w regionie aktywnie zabiega o pozyskanie funduszy pomocowych.W rzeczywistości działalność 5% podmiotów stanowi o konkurencyjności regionu (wybitnych jest mało). Należy wyraźnie wydzielić tę grupę i właśnie działania tych podmiotów wspierać finansowo. Należałoby zastanowić się jak pobudzić instytucje do starania się o te środki pomocowe a także które instytucje z regionu stanowią „trzon” będący w stanie po nie sięgnąć. W odniesieniu do okresu budżetowego 2007-2013 wiązałoby się to z przeprowadzeniem w przyszłości powyżej opisanej analizy stopnia wykorzystania przysługujących regionowi środków w ramach RPO jak i horyzontalnych PO (PO-KL, PO-IG) w odniesieniu do wdrażania 8 celów strategicznych DSI. Duża liczba propozycji projektów złożona do „Systemu ewidencji…”, (3268) ich lokalny charakter oraz mała skala oddziaływania świadczy o istniejącym problemie z przygotowywaniem i realizacją kilku dużych projektów. Koncentrują się one przede wszystkim wokół braku zaplecza osobowego do zarządzania dużymi projektami (na miliony euro). W okresie budżetowym 2007-2013 znaczne środki przeznaczone będą na wsparcie tworzenia firm typu spin – off, które mogłyby odegrać ważną rolę w kreowaniu innowacyjnych rozwiązań dla przemysłu. Także i w tym przypadku istnieje problem zarządzania. Należałoby zapewnić pracownikom naukowym możliwość wejścia w struktury istniejących przedsiębiorstw niwelując w znaczny sposób istniejącą obecnie barierę w komercjalizacji badań naukowych. Realizowane powinny być działania o wysokich efektach mnożnikowych dla regionu równocześnie cechując się wysoką wartością dodaną w skali całej Wspólnoty. Wobec powyższego można zastanowić się nad tym, czy wskazanym byłoby powołać grupę ekspertów, którzy byliby odpowiedzialni za tworzenie projektów zintegrowanych mających duże znaczenie dla regionu.Zgodnie z zapisami DSI i SWRD różnorodność przemysłu występująca w województwie (wielo-dziedzinowa gospodarka regionu) daje szansę na stabilny i zrównoważony rozwój regionu. Istnieje potrzeba uruchamiania pilotażowych projektów, np. w zakresie foresightu technologicznego w najbardziej innowacyjnych dziedzinach gospodarki (identyfikacja szans technicznych i gospodarczych, które mogą zapewnić regionowi trwałą przewagę konkurencyjną) czy foresightu regionalnego pozwalających na zdefiniowanie obszarów, które z dużym prawdopodobieństwem umożliwią zwrot zainwestowanego kapitału a także pozwolą na uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące kierunków rozwoju oraz celów strategicznych Dolnego Śląska w horyzoncie średnio- i długoterminowym. Z uwagi na to, iż najlepszym środowiskiem dla proinnowacyjnych zachowań są klastery i należy stymulować ich powstawanie w szczególności w obranych dziedzinach, które na podstawie badań przeprowadzonych w ramach DSI zostały zidentyfikowane jako najbardziej rozwojowe dla regionu, ale zgodnie z ideą „gry o region”. Zasada ta mówi, że należy monitorować zmiany zachodzące w regionie np. w zakresie nowych inwestycji zagranicznych i uwzględniać ich wpływ, ponieważ silnie warunkują one o potencjale rozwojowym regionu. Należy organizować i wspierać proinnowacyjne działania, w szczególności Małych i Średnich Przedsiębiorstw, ponieważ właśnie MŚP generują popyt na innowacje (one są odbiorcami innowacji i w nich tkwi potencjał ich absorpcji).Z obserwacji wynika potrzeba utworzenia instytucji (jednostki, lub komórki), której zadaniem byłoby monitorowanie i koordynacja przedsięwzięć podejmowanych w celu realizacji założeń DSI, powstaje pytanie - gdzie należałoby umiejscowić ową instytucję – w strukturze Urzędu Marszałkowskiego czy może jednostki z sektora badawczego, a ponadto czy przewodniczyć jej powinien przedstawiciel samorządu, biznesu czy może sektora badawczego.

14

6. Kwestie nierozstrzygnięte

Biorąc pod uwagę, iż w chwili obecnej nie zapadły jeszcze decyzje ze strony Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, w kwestii m.in. „linii demarkacyjnej” wydzielającej obszary, które będą realizowane w ramach programów regionalnych i sektorowych oraz wytycznych w zakresie tabel finansowych i systemu wdrażania programów regionalnych, obecna wersja RPO jest projektem dokumentu. Ponadto zgodnie z zapisami SRWD do 2020 roku na terenie województwa powinien zostać wzmocniony szczebel regionalny w obszarze planowania strategicznego, co umożliwi lepsze kreowanie polityki regionalnej a nade wszystko powinna nastąpić decentralizacja zadań wykonywanych obecnie przez agencje państwowe. Jednak, proces ten wymaga przede wszystkim zmian legislacyjnych, szczególnie w zakresie następujących ustaw:

− o finansach publicznych oraz o dochodach jednostek samorządu terytorialnego,− o podziale kompetencji między administracją rządową i samorządową,− o partnerstwie publiczno–prywatnym,− o Narodowym Planie Rozwoju,− o terenowej administracji rządowej.

Obecnie obowiązujące ustawy: o finansach publicznych oraz o dochodach jednostek samorządu terytorialnego nie umożliwiają wieloletniego programowania wydatków publicznych, bo są zbyt mało elastyczne. Konieczne jest przeprowadzenie reformy finansów publicznych. Nieodzowna jest również zmiana systemu planowania budżetu polegająca na zamianie jednorocznego systemu planowania na co najmniej trzyletni, co umożliwiłoby sprawną realizację strategii, a w konsekwencji programu operacyjnego na szczeblu wojewódzkim. Przeprowadzenie reformy finansów publicznych powinno nade wszystko zapewnić samorządom wojewódzkim możliwość samodzielnego współfinansowania regionalnych programów operacyjnych poprzez stworzenie odpowiedniego systemu dochodów własnych.

7. Zakończenie

Dokumenty regionalnych strategii innowacji miały na celu stworzenie planu strategicznego dla realizacji regionalnej polityki innowacji, głównie poprzez włączenie w strategię specyficznych propozycji projektów ze zdefiniowanymi aktorami odpowiedzialnymi za ich realizacje (projekty pilotażowe). Jak wykazała wstępna analiza, proces realizacji projektów pilotażowych został zainicjowany na Dolnym Śląsku jednakże stopień zaawansowania prac nie jest obecnie monitorowany. Istnienie konieczność przeprowadzenia analizy stopnia wykorzystania propozycji projektów pilotażowych wskazanych w DSI. Celem badania byłoby ocena stopnia realizacji celów strategicznych przez pryzmat ich propozycji. Oczekiwanymi rezultatami będą: a. Baza danych projektów wskazanych jako składowe procesu implementacji DSI, b. Lista potrzeb i barier w implementacji strategii w zakresie wskazanych projektów pilotażowych oraz wykorzystywanych źródeł finansowania, c. Rekomendacje dla władz samorządowych i instytucji centralnych w zakresie tworzenia mechanizmów finansowania działań w regionie.DSI, jako dokument kierunkowy, włączony został do SRWD. Był to jednocześnie warunek konieczny dla zagwarantowania postrzegania strategii innowacji, jako formalnie obowiązujący w regionie, a w efekcie alokacje środków finansowych na działania proinnowacyjne w budżecie województwa.Podobnie proces formułowania Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004–2006 wskazał na konieczność uwzględnienia regionalnych strategii innowacji przy definiowaniu priorytetów i działań funduszy strukturalnych. W efekcie w ZPORR zawarto działania dedykowane wsparciu procesu budowania i pierwszej fazy implementacji strategii. W Sektorowych Programach z kolei zawarto działania o charakterze komplementarnym, uwzględniające krajowy poziom oddziaływania na innowacyjność gospodarki. Przeprowadzić należy ocenę stopnia, w jakim priorytety i działania DSI włączone zostały do tych dokumentów. W szczególności dotyczy to Narodowych Strategii Spójności na lata 2007- 2013 i związanych z nim regionalnych i sektorowych programów operacyjnych. Celem badania byłaby analiza znaczenia funduszy strukturalnych w podnoszeniu innowacyjności regionów.

15

Dodatkowo, z punktu widzenia zarządzania i monitoringu procesem implementacji DSI barierą jest brak spójności organizacyjnej, wynikającej z rozproszenia środków finansowych pomiędzy regionalny i krajowy szczebel. Obecnie jedynie poprzez ZPORR najpełniej realizuje się polityka innowacyjności, co pozwala Urzędowi Marszałkowskiemu realizować i kontrolować w pełni proces wdrażania strategii. Problemem jest zatem brak systemu ewidencji wydatkowania pieniędzy i uzyskiwanych rezultatów na poziomie regionalnym.

Literatura:

1. Prezentacja „System ewidencji przedsięwzięć planowanych do realizacji w okresie programowania 2007 – 2013”, dr Katarzyna Kobielska, Zespół Redakcyjny ds. Regionalnego Programu Operacyjnego (www.rpo.umwd.pl).

16

Foresight i studia regionalne na rzecz Dolnego Śląska

Jerzy Kaleta 1,3

Mirosław Miller1,2,Katarzyna Kozłowska1,4

Anita Kucharska1,3

1 Politechnika Wrocławska, Wybrzeże St. Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław2 Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii3 Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych 4 Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 roku

Streszczenie:Wzrastająca podmiotowość regionów wymaga badań stosowanych nad sposobami podejmowania optymalnych decyzji strategicznych, zarówno gospodarczych jak i społecznych. Jest to niezbędne dla przygotowania lokalnych elit i społeczeństwa do przewidywanych zmian, będących następstwem globalizacji i postulatu rozwoju regionów w oparciu o zasady Gospodarki Opartej na Wiedzy. Ważne jest wykorzystanie w tym celu lokalnego środowiska naukowego oraz uwzględnienie uwarunkowań oraz dorobku rozwiniętych regionów Unii Europejskiej. W pracy przedstawiono uwarunkowania wdrażania procesów innowacyjnych na Dolnym Śląsku oraz dwie lokalne inicjatywy, a mianowicie projekty o tytułach odpowiednio: Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych (DCSR) oraz Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 roku.

Słowa kluczowe:Gospodarka Oparta na Wiedzy, innowacyjny rozwój regionu, studia w zakresie rozwoju regionów, foresight regionalny.

Abstract:The growing subjectivity of the regions requires applied research on the methods of taking optimal strategic economic and social decisions. It is essential in order to prepare local stakeholders as well as society for the anticipated changes which result from globalization and the demand for developing regions on the basis of the principles of the Knowledge-Based Economy. Thus, it is important to make use of local scientific communities and the achievements of developed regions of the European Union. The paper presents certain factors for the implementation of innovation processes in Lower Silesia as well as two local initiatives, which are projects entitled: The Lower Silesia Centre for Regional Studies and Innovative macroregion. Technology foresight for Lower Silesia Province by the year 2020.

Key words:Knowledge-Based Economy, innovative development of a region, regional development studies, regional foresight.

17

1. Uwarunkowania procesów proinnowacyjnych na Dolnym Śląsku

Kluczowy problem - nie tylko dolnośląski - to odpowiedź na pytanie jak w najbliższych latach stworzyć warunki do podejmowania optymalnych decyzji strategicznych w Regionie. Jak również przygotować lokalne elity i społeczeństwo do przewidywanych zmian. Jak doprowadzić w rezultacie do poprawy całego systemu planowania i wdrażania przedsięwzięć innowacyjnych i dostosowawczych w Regionie. Działania na rzecz tworzenia instytucji i kultury proinnowacyjnej w regionach muszą uwzględniać uwarunkowania o różnej skali: globalnej, europejskiej i lokalnej. Konieczność znajomości tych uwarunkowań dopiero w nadchodzących latach da o sobie znać na Dolnym Śląsku ze zdwojoną siłą, gdyż dotychczas procesy innowacyjne dotyczyły nielicznych środowisk, przedsiębiorstw, jednostek badawczych, czy jednostek samorządu terytorialnego. Poniżej krótkie zestawienie wybranych jedynie aspektów, które ma dokumentować złożoność sytuacji w jakiej przyjdzie nam na Dolnym Śląsku działać.

Uwarunkowania ponadregionalne. Narastająca konkurencja i globalizacja gospodarki11 zmusiła Unię Europejską do przedefiniowania koncepcji dalszego rozwoju. Liczne dokumenty programowe, w tym przytaczana najczęściej w tym kontekście Strategia Lizbońska (niezależnie od krytyki skuteczności jej wdrażania), jednoznacznie podkreślają rolę edukacji na poziomie wyższym, nauki, technologii oraz procesów innowacyjnych. Wzrasta podmiotowość regionów, nawet jeśli nie jest to jeszcze wystarczająco widoczne z perspektywy polskiego województwa. Proces ten będzie postępował, a jego wsparcie wyrażać się będzie dużymi środkami finansowymi, będącymi bezpośrednio w dyspozycji marszałków. Unia Europejska stawia bowiem na decentralizację i regiony czyni odpowiedzialnymi za kreowanie własnej polityki gospodarczej i społecznej. To regiony są uznawane przez UE za motor europejskiego wzrostu gospodarczego, inicjator zmian innowacyjnych i podnoszenia jakości życia. Stanowisko Unii eksponuje też jednoznacznie rolę szkolnictwa wyższego i instytutów naukowych dla wszechstronnego rozwoju każdego regionu w zakresie edukacji, kultury, a szczególnie gospodarki.

Postulat zmiany modelu uniwersytetu. W UE, w następstwie analizy dokonań nauki i gospodarki amerykańskiej, zmianie ulega sposób postrzegania uniwersytetu. Coraz ostrzej wytykane są niedostatki modelu humboldtowskiego i formułowana potrzeba wdrożenia idei tzw. uniwersytetu trzeciej generacji (np. 12), podejmującego skutecznie zagadnienie przedsiębiorczości akademickiej, wdrażającego wyniki badań w gospodarce i posiadającego również funkcje typowe dla podmiotów gospodarczych, z umiejętnościami prowadzenia gry rynkowej włącznie.

Radykalna zmiana unijnej polityki finansowania nauki przejawiająca się (nierealnym jeszcze dziś w Polsce) postulatem przeznaczenia na ten cel 3% budżetu narodowego, z czego aż 2% ma pochodzić z gospodarki, a tylko 1 % z dotacji budżetowej. Będzie to zatem polityka, która zapewniając znaczące środki najlepszym uniwersytetom i instytutom badawczym stworzy model „trudnego pieniądza”, ponieważ jego uzyskanie będzie silnie uzależnione od skuteczności wdrożeń. Doprowadzi to zapewne również do znaczącej przebudowy „rynku naukowego” w Polsce i na Dolnym Śląsku. Jednocześnie wzrastająca przed polskim maturzystami dostępność kształcenia na dowolnym uniwersytecie UE (nawet jeśli wydaje się to chwilowo nierealne ze względu na warunki materialne, czy kwalifikacje językowe) i olbrzymie niedobory gospodarki „starej” Unii w zakresie inżynierów i specjalistów dyscyplin podstawowych, stworzy zupełnie nowe wyzwania, również dla tak silnego ośrodka akademickiego jak wrocławski.

Uwarunkowania regionalne. Powolnej zmianie ulega też postrzeganie roli uczelni i instytutów badawczych w życiu Dolnego Śląska. Coraz wyraźniej pogląd o kluczowym znaczeniu nauki 11 Sugestywnie przedstawił to T.L. Friedman w książce „Lexus i drzewo oliwne. Zrozumieć globalizację”, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań2001.12 „Technostarterzy. Dlaczego i jak ?”, J.G.Wissema, PARP, Warszawa 2006, http://pliki.parp.gov.pl/wydaw/technostarterzy/technostarterzy.pdf

18

akceptowany jest w gronie polityków, działaczy samorządowych i gospodarczych oraz w samym środowisku naukowym. Dano temu wyraz już cztery lata temu w jednym z dokumentów regionalnych13, gdzie stwierdzono między innymi:

• rozwój gospodarczy i cywilizacyjny Dolnego Śląska nie jest możliwy bez oparcia go na zasobach wiedzy i dostępie do informacji, na badaniach naukowych i nowych technologiach oraz na wykorzystaniu istniejących i przyszłych możliwości współpracy krajowej i zagranicznej.

Kolejne dokumenty regionalne zawierają podobne treści14. Należy jednak zaznaczyć, że deklarowane ze strony lokalnych polityków zrozumienie roli nauki w rozwoju gospodarczym ma często charakter werbalny (jest swoistą formą poprawności politycznej) i nie zawsze przekłada się na konkretne działania stymulujące rozwój proinnowacyjny.Region pozyska, nieporównywalne z obecnym okresem finansowania (2004-2006, około 220 mln €), w latach 2007-2013, środki finansowe szacowane na kwotę 1500 – 1600 mln € 15. Wymagania UE i dyspozycje rządowe zmierzają w kierunku wydania 40% tej kwoty na działania innowacyjne i wspierające małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP). Przygotowywany aktualnie Regionalny Program Operacyjny (RPO)16 powinien te postulaty spełnić. Kluczowe pozostaje pytanie jak to zrobić szczególnie, gdy liczba zgłoszonych aktualnie projektów badawczych, spełniających ten wymóg, to jedynie około 3% wszystkich wniosków. Niestabilność regionalnych koalicji rządzących sugeruje konieczność stworzenia mechanizmu unieza-leżniającego dyskurs o przyszłości regionu od kalendarza i kampanii wyborczej, zdominowanej najczęściej doraźną tematyką, a nie wieloletnimi wizjami. Jest to zresztą problem typowy również dla regionów „starej” Unii.Równolegle zaobserwować można w ostatnich latach na Dolnym Śląsku różnorodność działań, które ze względu na ograniczone ramy wypowiedzi, nie będą bliżej charakteryzowane, a których bezpośrednie lub pośrednie następstwa w zakresie innowacyjnego rowoju Regionu są oczywiste.

Wymienić tutaj zatem należy:• Wrocławskie Centrum Transferu Technologii (WCTT), placówkę o bogatym dorobku i znaczeniu

ponadregionalnym, • Wrocławski Park Technologiczny (WPT) z silnie rozwiniętą infrastrukturą i dużą liczbą

ulokowanych tam podmiotów, głównie jednak dotychczas z rodowodem pozaakademickim,• agencje rozwoju regionalnego,• Wrocławski Park Przemysłowy (WPP), • Bank Karier, • Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości, łącznie dotychczas trzy podmioty, w tym jeden

ze znacznym dorobkiem (AE) oraz dwa w fazie organizacji (UWr, PWr), • TUDAG, filia komercyjnego podmiotu utworzonego na Uniwersytetu Technicznego w Dreźnie,• Regionalna Agencja Brokerów Patentowych, nowa i od dawna oczekiwana inicjatywa.

Autorom znane są też inne inicjatywy, które w najbliższych miesiącach powinny ujrzeć światło dzienne.Szczególnie prężnie rozwija się w ostatnich 20 miesiącach Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii (DCZT), którego działalność opisano dokładniej w stowarzyszonym artykule.

13 Deklaracja przyjęta w dniu 25 czerwca 2002 roku we Wrocławiu, na pierwszej konferencji „Nauka i szkolnictwo wyższe na rzecz Dolnego Śląska – stan aktualny i oczekiwania”.14 Dolnośląska Strategia Innowacji, Wrocław, styczeń 2005, http://www.umwd.pl/?strona=DSI; Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku, http://www.umwd.pl/strategia/strategia_rozwoju_08_03_2006.pdf,15 Dyskusja na temat sposobu dzielenia Środków Strukturalnym pomiędzy województwa nie jest zakończona. Podano kwotę szacunkową.16 Projekt Zintegrowanego Programu Wojewódzkiego (ZPW) na lata 2007-2013 oraz Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO) dla Województwa Dolnoślaskiego na Lata 2007-2013, http://www.rpo.umwd.pl/RPO_21.03.06_mod.pdf

19

Program naukowo-badawczy DCZT obejmuje cztery zasadnicze priorytety: a) projektowanie, wytwarzanie i zastosowanie materiałów zaawansowanychb) technologie informacyjnec) nauka i technologie na rzecz poprawy jakości życiad) odnawialne i alternatywne źródła energii.

Od momentu podjęcia działań DCZT udało się nakłonić do współpracy ponad 80-ciu profesorów wrocławskich uczelni i instytutów naukowych. Opracowano karty tematyczne ok. 100 przedsięwzięć, które w obecnej formie, lub w wyniku ich modyfikacji, mogą stanowić tematy grantów badawczych, projektów celowych, projektów międzynarodowych, wdrożeń, itp. Dotychczasowe starania DCZT zaowocowały uzyskaniem finansowania wyposażenia laboratoriów specjalistycznych o wartości ok. 10 mln zł oraz innych projektów „miękkich” o wartości ok. 5 mln zł. Wiodącym eksperymentem DCZT są aktualnie regionalne sieci naukowo-gospodarcze, z których trzy uzyskały dofinansowanie i podjęły aktywną działalność.Trudny do przecenienia dla przyszłego rozwoju Regionu jest pomysł utworzenia we Wrocławiu Europejskiego Instytutu Technologicznego (ang. European Institute of Technology – EIT), idei mającej wsparcie władz Regionu, Wrocławia i środowiska akademickiego, a także poparcie rządowe.Zaznaczyć w tym miejscu również trzeba, że Region szczyci się posiadaniem 27 uczelni wyższych, 2 instytutów naukowych PAN oraz kilku instytutów branżowych. Niektóre z wrocławskich uczelni od lat zaliczają się do czołowych w Polsce. Placówki te zatrudniają ponad 8 tys. naukowców, w tym 1150 profesorów i kształcą ok. 140 tys. studentów. Cechą szczególną tego środowiska jest duży udział kadry i studentów kierunków technicznych, w tym stanowiących o postępie technologicznym (elektronika, informatyka, biotechnologia, inżynieria materiałowa). Potencjał badawczy i edukacyjny Dolnego Śląska stawia nasz Region na 3-4 miejscu w Polsce. Jednocześnie ośrodek nasz ma szansę istotnego oddziaływania na sąsiednie regiony Niemiec (w szczególności Saksonię) oraz Północnych Czech. W tej części rozważań zasadne jest podkreślenie, iż zarówno złożoność uwarunkować regionalnych jak i bogactwo inicjatyw wymaga odpowiedzi na pytanie, jak procesem innowacyjnym na Dolnym Śląsku kierować i jaka powinna być rola głównych aktorów (władze samorządowe, środowisko akademickie, podmioty gospodarcze, centra, parki, platformy i inne nowe podmioty proinnowacyjne). Jak wykorzystać zalety róźnorodności inicjatyw z postulatem spójności poczynań i jego ekonomiczną efektywnością.

2. Przykłady działań w Unii Europejskiej

Próby tworzenia instytucji proinnowacyjnych i testowania różnych rozwiązań zapewniających transfer wiedzy do gospodarki ma w UE ponad dwudziestoletnią tradycję. Pierwsze projekty, powstały w latach 80. ubiegłego stulecia. Były następstwem sukcesów inicjatyw proinnowacyjnych podejmowanych w Lombardii, na zachodnim wybrzeżu USA oraz obserwacji tzw. technopolis w Japonii. Na początku lat 90. Komisja Europejska zainicjowała szereg inicjatyw na poziomie regionów. Zaliczyć do nich można takie znane przedsięwzięcia jak Regional Innovation and Technology Transfer Infrastructures and Strategies (RITTS), Regional Technology Plans (RTP), czy Regional Innovation Strategies (RIS), współfinasując znaczną ich część z budżetu Unii. Po dwudziestu z górą latach, z ponad 250 regionów UE, aż 120 ma własne strategie innowacyjnego rozwoju.Różnorodność dzisiejszych inicjatyw UE z tego zakresu jest nieporównywalnie większa. Niektóre z inicjatyw, w których bierze udział Dolny Śląsk (RegStrat, UPRIS) opisano w innych pracach.Konieczność swoistego „ogarnięcia” złożonej problematyki innowacyjnego rozwoju regionów skutkowało również powstaniem wyspecjalizowanych placówek naukowych takich jak IReR (Istituto Regionale di Ricerca della Lombardia; od 1974 roku)17 w Mediolanie, URENIO (The Urban and

17 http://www.irer.it/

20

Regional Innovation Research Unit) w Salonikach18, SEZ (Steinbais-Europa-Zentrum)19 w Stuttgarcie i kilka innych. Ważnymi źródłami informacji o regionalnych inicjatywach w UE w tym zakresie jest ponadto IRE (The Innovating Regions in Europe)20. Liczba dostępnych źródeł i opracowań jest znacznie szersza. Jest zatem skąd czerpać wiedzę pamiętając jednak, ze ma ona jednak charakter opisu poszczególnych przypadków (tzw. cases) i trudno zakwalifikować ją jako akademicką.

3. Studia regionalne i foresight regionalny. Nowe inicjatywy na Dolnym Śląsku

Konieczność naukowego zmierzenia się z niektórymi zagadnieniami, których znaczenie i uwarun-kowania omówiono powyżej, była powodem podjęcia przez środowisko akademickie i Urząd Marszałkowski dwóch inicjatyw, które przyjęły postać projektów badawczych finansowanych ze Środków Strukturalnych.Pierwszym z nich jest Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych (DCSR), projekt finansowany ze środków ZPORR (działanie 2.6). Zamierzenie jest przykładem włączania potencjału naukowego do rozwiązywania istotnych problemów Regionu, a jednocześnie komercjalizacji wiedzy w obszarach „miękkich”. DCSR, lokalny „Think-tank”, jako jednostka doradcza będzie wspierać jednostki samorządu terytorialnego, instytucje gospodarcze, edukacyjne i badawczo-rozwojowe w budowaniu optymalnych strategii rozwojowych. Wspierać będzie innowacyjność Dolnego Śląska i wpływać na jego rozwój zgodnie z założeniami Gospodarki Opartej na Wiedzy (GOW). W Polsce brak jest procedur i ośrodków, zajmujących się programowaniem i zarządzaniem rozwojem regionalnym. Powstające dokumenty i strategie nt. rozwoju regionów charakteryzuje duży stopień ogólności. Nieumiejętność definiowania potencjału endogenicznego regionu i jego wykorzystania do pokonywania trudności wynikających z transformacji gospodarczej jest podstawową przeszkodą uniemożliwiającą długofalowy rozwój. DCSR ma wypełnić ten brak. Idea powołania Centrum jest odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie ze strony różnych podmiotów regionalnych na tworzenie i opracowywanie strategii i planów rozwojowych. Obecnie nie są one wspierane w tych działaniach przez żadne opracowania studialne i żaden ośrodek regionalny nie prowadzi profesjonalnych badań w tym zakresie. Na Dolnym Śląsku występuje relatywnie wysoka liczba firm, w których występują trudności gospodarcze. Powszechny jest też brak umiejętności budowy przewagi konkurencyjnej w oparciu o innowacje technologiczne. Firmy (głownie MŚP) mają zbyt małe doświadczenie w działaniu na rynku UE i niskie zasoby kapitału intelektualnego. Szeroki, szybki dostęp do informacji prognostycznej – podnosi szanse władz, firm i organizacji na podjęcie właściwej strategicznie decyzji. W ramach DCSR zostaną zrealizowane następujące działania pilotażowe, które stanowić będą podstawę do dalszych długofalowych programów działań w kolejnym okresie budżetowym (2007-2013):

• zebranie i przeanalizowanie 40 strategii regionalnych wdrożonych w UE wraz z możliwością wykorzystania tej wiedzy dla rozwoju Dolnego Śląska,

• działania na rzecz strategii innowacyjnych na Dolnym Śląsku, w tym: ocena wdrażania, modyfikacja i aktualizacja przyjętej Strategii Innowacyjnej Dolnego Śląska, opracowanie strategii subregionalnych (dla związków gmin), opracowanie strategii „celowanych” (dla podmiotów gospodarczych),

• analiza zasobów intelektualnych (w zakresie dostępności kształcenia na poziomie wyższym w Regionie),

• prognozowanie skutków dużych przedsięwzięć gospodarczych i społecznych w Regionie (opracowanie metodologii tworzenia tego typu prognoz na podstawie wybranego przedsięwzięcia o dużym znaczeniu dla Regionu),

• studium na temat wdrażania przedsięwzięć budujących e-Region na Dolnym Śląsku (analiza stanu obecnego i plan zamierzeń na rzecz budowy Społeczeństwa Informacyjnego),

• doradztwo innowacyjne dla JST i przedsiębiorstw Regionu,18 http://www.urenio.org/profile/ 19http://www.steinbeis-europa.de 20 http://www.innovating-regions.org/index.cfm

21

• akcesja DCSR i Dolnego Śląska do programów UE na rzecz budowy GOW w regionach i ich proinnowacyjnego rozwoju.

Kolejnym przedsięwzięciem jest Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 roku, projekt finansowany ze środków SPO WKP (działanie 1.4.5). Foresight rozumiany jest powszechnie jako profesjonalne gromadzenie i przetwarzanie informacji w celu budowania średnio- lub długookresowej wizji rozwojowej regionów i krajów, w zakresie najszerzej rozumianych technologii, a na tej podstawie podejmowanie dobrze uzasadnionych decyzji i mobilizowanie wszystkich partnerów społecznych do wspólnych działań. Opracowanie długoterminowej polityki naukowo-technicznej, będącej kluczowym elementem strategii Regionu, wymaga stosowania koncepcji foresight’u technologicznego, którego celem jest identyfikacja szans technicznych i gospodarczych, które mogą zapewnić Regionowi trwałą przewagę konkurencyjną. Foresight technologiczny to zestaw specjalistycznych procedur prognostycznych (metoda delficka, budowanie scenariuszy, badania panelowe, ankietyzacja, itp.); jest szeroko stosowana w krajach zaawansowanych gospodarczo i społecznie. Pojęcie „Foresight technologiczny” obejmuje zarówno problematykę przewidywania jak i współkreowania przyszłości w zakresie nauka-technologia-rynek i ma istotne znaczenie gospodarcze i społeczne. Foresight technologiczny zapewnia język i kulturę debaty społecznej o przyszłości Regionu. W przypadku projektów typu foresight, analizy i oceny przeprowadzane są przy szerokim udziale aktorów społecznych: przedsiębiorców, naukowców, przedstawicieli administracji publicznej, organizacji pozarządowych i społecznych, polityków, którzy mając bezpośredni kontakt z nauką i gospodarką oraz regulacjami jej dotyczącymi, zapewniają merytorycznie poprawny opis problemów oraz wskazują na możliwości ich rozwiązania. Dziś w oparciu o przewidywany rozwój technologii kształtuje się nie tylko strategie techniczne przedsiębiorstw, ale praktycznie wszystkich działów gospodarki regionów i krajów, łącznie ze sferą usług i dystrybucji. Wykorzystuje się też w kształtowaniu programów w systemach edukacyjnych, łącznie z kształceniem uniwersyteckim. W krajach rozwiniętych przemysłowo prognozy rozwoju technologii opracowuje się systematycznie, choć rzadko publikuje, z wyjątkiem Japonii gdzie od roku 1970 robi się to systematycznie.Prace przewidziane Projektem obejmą takie zagadnienia jak:

• analizę renomowanych prognoz (japońskiej, amerykańskiej i europejskiej) w zakresie rozwoju nauki i technologii, pod kątem ich przydatności dla rozwoju Dolnego Śląska,

• analizę potencjału naukowego (z podziałem na specjalizacje, placówki naukowe i dorobek), • analizę dorobku innowacyjnego (wykaz oryginalnych osiągnięć naukowych gotowych do

wdrożenia), • typowanie specjalizacji regionu, • ocenę ekspansywności innowacyjnej środowisk społeczno-gospodarczych w regionie, • opracowanie scenariusza zagrożeń społecznych Dolnego Śląska.

4. Uwagi końcowe

Dotychczasowa działalność w obu projektach (DCSR i Foresight) skupiła 30 naukowców przy realizacji zadań o łącznym budżecie 2.5 mln złotych, a działania organizacyjne prowadzone są w będącym tymczasową siedzibą niewielkim biurze, wynajętym w Politechnice Wrocławskiej (ok. 20 m2). Obydwa projekty mają zapewnione finansowanie początkowej, prawie dwuletniej fazy aktywności. Okres ten zamierza się wykorzystać na wypracowanie koncepcji przekształcenia Centrum z jednostki wirtualnej w pełnoprawną jednostkę naukową o wiodących funkcjach stosowanych. Niezbędne jest w tym celu stworzenie infrastruktury, która zapewni trwałość inicjatywie i umożliwi jej rozwój jako placówki naukowej, a jednocześnie zapewni długofalowe wsparcie intelektualne dla władz regionalnych w zakresie GOW. Przewiduje się znaczący rozwój obu projektów i przekształcenie do postaci dwóch podstawowych jednostek przyszłego Centrum, tj.: Sekcji Studiów Regionalnych oraz Sekcji Badań Prognostycznych.

22

Za uzasadnione programowo należy uznać utworzenie kolejnych elementów struktury, o roboczych nazwach:- multimedialne centrum kształcenia i szkoleń- regionalny ośrodek informacji patentowej i normalizacyjnej,- redakcja wydawnictwa oraz bank danych na temat polityki regionalnej UE,- dział współpracy międzynarodowej (projekty badawcze UE, staże naukowe, doktoranckie,

dyplomowe).

Jednostka powinna mieć docelowo status oddzielnego, samofinansującego się podmiotu typu non-profit, o ponadregionalnym znaczeniu, trwale wspierającego wzrost konkurencyjności Dolnego Śląska, a jednocześnie odgrywającego znaczącą rolę w Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ang.: European Research Area – ERA).

23

24

Metody i praktyka prognozowania

Wacław Kasprzak

1 Politechnika Wrocławska, Wybrzeże St. Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

Streszczenie:W pracy omawia się racjonalne podstawy prognozowania, metody i formułowanie hipotez prognostycznych oraz oceny oryginalnych technologii.

Słowa kluczowe:prognozy, ocena technologii.

Abstarct:Methods of forecasting, the way of creating the hypothesis and the methods of estimating of technology have been presented.

Key Words:foresight, technology intelligence process.

Wstęp

Podstawą formułowania strategii technologicznych stały się prognozy rozwoju badań stosowanych i rozwojowych oraz technologii. Z tych względów zapoznanie się z współczesnym warsztatem prac w tym zakresie ma duże znaczenie dla skuteczności prac nad strategiami rozwojowymi.

1. Racjonalne podstawy przewidywań

Istnieją bogato udokumentowane dane pozwalające na opis tzw. pełnego cyklu rozwoju technologii od momentu dokonania wynalazku, aż do osiągnięcia przez nią fizycznych granic rozwoju. Jeśli na osi rzędnych podamy podstawowe parametry technologii, lub wyrobu, a na osi odciętych czas lub nakłady na doskonalenie wyrobu, to otrzymamy przebieg jak na rys.1.

25

C A B nakłady na B&R, czas

Rys. 1. Rozwój parametrów wyrobu w ramach jednej generacji technologicznej

Zgodnie z charakterystyką podaną na rysunku 1, w rozwoju wyrobu w danej generacji technologicznej można wyróżnić trzy fazy. Pierwsza zaczyna się w chwili narodzin idei nowego wyrobu, lub oparcia jego konstrukcji na nowych zasadach i trwa przez badania rozwojowe i wdrożeniowe do czasu, kiedy wzrost nakładów na rozwój zaczyna dawać w przybliżeniu liniowe efekty w przyroście parametrów technicznych wyrobu. Druga, więc faza cechuje się wspomnianą już liniową zależnością między nakładami na prace rozwojowe, a parametrami technicznymi wyrobu (odcinek krzywej od a do B na rys. 1). W fazie trzeciej krzywa rozwoju przechodzi w stan nasycenia, zbliża się asymptotycznie do granic fizycznych rozwoju wyrobu kiedy to nakłady na prace rozwojowe przynoszą już minimalne, efekty mierzone zmianą parametrów wyrobu. Taką sytuację obserwowano np. w przypadku napędu samolotu silnikiem tłokowym i śmigłem; dla tego napędu nieprzekraczalną granicą prędkości jest prędkość dźwięku. Oczywiście racjonalna strategia stosowana przez producenta (patrz np. [1]) zakłada, że jest on zainteresowany doskonaleniem wyrobu jedynie w dwu pierwszych fazach cyklu rozwoju.Nasze rozważania dla ułatwienia wywodu dotyczyć będą wyrobu, który utrzymuje się na rynku przez kilka generacji technologicznych. Wyrobem takim może być komputer, który jak wiadomo funkcjonował w generacji opartej o technikę próżniową, następnie tranzystorową, aż do obecnych generacji opartych o wielka skalę integracji, może to być samolot z napędem silnikiem tłokowym, turbośmigłowym, odrzutowym i rakietowym itp.W tych warunkach interesować nas musi decyzja producenta, co do:• czasu rozpoczęcia prac nad nową generacją,• wprowadzenia wyrobów nowej generacji do produkcji.

26

W przybliżeniu optymalna strategia producenta przedstawiona jest na rys.2 (krzywa α), wszystkie błędy polegające na zbyt późnym podjęciu prac nad nową generacją prowadzą zgodnie z terminologią wprowadzoną przez J. Servan Schreibera [6] do powstania luki technologicznej (patrz krzywa β).Producent chcąc utrzymać się w czołówce, inaczej mówiąc pragnący zachować konkurencyjność swoich wyrobów na rynkach zmuszony jest do prowadzenia badań nad nowymi generacjami zapewniającymi mu możliwość wprowadzenia wyrobów nowych nie później niż robią to konkurenci.

2. Formułowanie hipotez

Opinie ekspertów w czasie wprowadzania do technologii nowych nie znanych wynalazków uzyskuje się na podstawie ich pisemnych opinii przedstawionych w specjalnych ankietach. Opnie te zbierane są po sformułowaniu hipotez prognostycznych.Ustalenie zestawu hipotez w każdej z rozważanych dziedzin technologii oraz ich sformułowanie jest kluczową sprawą dla opracowania trafnych prognoz.Praktycznie dzisiaj respondenci mają niewielki wpływ na dobór hipotez, tylko w pierwszych prognozach japońskich w pierwszej turze ankiet uzyskiwano pewną ilość hipotez formułowanych przez respondentów.

Podstawą formułowania zestawu hipotez jest:1. wykaz hipotez rozpatrywanych w poprzednich badaniach prognostycznych,2. wykaz nowych odkryć z zakresu badań podstawowych i stosowanych, które mogą być

podstawą dających się przewidzieć technologii,3. wykaz istotnych potrzeb społecznych, najistotniejszych problemów z zakresu ochrony

środowiska i ochrony zdrowia.

W prognozie japońskiej nie bierze się pod uwagę hipotez nie mających elementów technologicznych, a związanych jedynie z warunkami socjoekonomicznymi. Bierze się przede wszystkim pod uwagę hipotezy, których spełnienie możliwe jest w przeciągu 30 lat, przy czym zakłada się że realizacja hipotez dotyczy:

• wyjaśnienia zjawiska lub procesu przyrodniczego,• opracowanie nowego wyrobu lub technologii,• praktycznego pierwszego zastosowania wyrobu lub technologii,• szerokiego zastosowania wyrobu lub technologii.

W 2005 roku autorzy prognozy japońskiej w specjalnie wydanym raporcie opisali przebieg prac związanych z formułowaniem hipotez [2]. Metoda ta ze względu na łatwy dostęp do analiz cytowań może być już powszechnie stosowana, przy czym podstawowe informacje otrzymuje się praktycznie w sposób w pełni zautomatyzowany. Przyjmuje się, że dziedziny, w których można spodziewać się przełomowych odkryć to te, które aktualnie są przedmiotem największego zainteresowania uczonych. Prace z tego zakresu są, więc najczęściej przez uczonych cytowane. Oczywiście przełomowe odkrycia powstają w obrębie nauk podstawowych poznawczych, te więc muszą być szczególnie dokładnie analizowane. Tworzy się więc w oparciu o analizę cytowań zbiór autorów prac cytowanych w pewnej dyscyplinie nauki (lub subdyscyplinie), wyodrębnia z tego zbioru podzbiór autorów, obejmujący np. 10% zbioru wyjściowego, ale osiągających najwyższy wskaźnik cytowań. Daje to praktycznie pewność, że autorzy tych prac i rozwiązywane problemy, to tak zwany gorący front badań. Z punktu widzenia dalszych prac byłoby niezwykle korzystne, gdyby udało się wyodrębnić autorów pracujących nad tym samym problemem. W tym celu w pracy [2, 3, 4] założono, że już wyłoniony zestaw autorów można podzielić na monotematyczne grupy analizując wzajemne cytowania. W omawianej pracy założono, że do monotematycznej grupy należy zaliczyć autorów prac, którzy cytują w swych artykułach, co najmniej dwie prace z rozważanego podzbioru.Spotkanie autorów grup monotematycznych, (co musi być weryfikowane przez specjalistów na podstawie przeglądu publikacji) powinno doprowadzić do wyłonienia pomysłów zastosowań technologicznych odkrycia naukowego. Jak widać naszkicowana metoda ma olbrzymią zaletę,

27

większość najbardziej pracochłonnych prac może być przeprowadzona automatycznie przez współczesne systemy informatyczne i to w trybie iteracyjnym, tak że można rozszerzać zakres analiz, osiągając praktyczną pewność, że istotne dla procesu przewidywania odkrycia nie zostaną pominięte. Pozostaje przekonać głównych autorów sukcesów naukowych by zechcieli przedstawić swoją opinię, co do ich zastosowań. Ta sama procedura może być zastosowana do penetracji badań stosowanych i ustalenia zastosowań technologicznych dla procesów, których kontrolę już opanowano. Warto dodać, że te same zespoły typują część ekspertów, których opinia o realizacji hipotez będzie zbierana drogą ankietową.Wydaje się więc, że jest to bardzo skuteczna metoda stawiania hipotez dotyczących możliwych technologii w horyzoncie długo i średnio okresowym.

3. Ocena przedsięwzięć technologicznych.

Praktycznie podobne techniki do wykorzystywanych przy formułowaniu hipotez prognostycznych stosowane są przy ocenie szans na oryginalny sukces innowacyjny oraz przy poszukiwaniu szczegółowych dróg rozwiązania problemu technicznego. Opis tych technik można znaleźć w pracach [4, 5]. Tu podamy jedynie idee ich konstrukcji, dodać jednak warto, że wszystko, co jest potrzebne do zastosowań wspomnianych technik jest w kraju dostępne. W literaturze anglojęzycznej proces zbierania informacji do tworzenia hipotez prognostycznych i ocen nosi nazwę Quick Technology Inteligence Processes (QTIP) i jest w całości oparty na analizie osiągnięć naukowych w oparciu o dostępne zbiory danych. W przypadku oceny technologii, również w oparciu o bazy danych dotyczące patentów. Najczęściej korzysta się z bazy Science Citation Index (SCI), i bazy INSPEC, jeśli chodzi o patenty to ich opisy w formie abstraktów podaje baza Derwent World Patent Index (DWPI). Często korzysta się też z baz danych Internetowych popularnych w rozpatrywanej dyscyplinie nauki, a w przypadku technologii z baz stowarzyszeń technicznych. Na rynku oprogramowania występują już liczne oferty oprogramowania analizującego dane tzw. „tech mining” software. A. Porter, autor opisywanej tu techniki wykorzystywał pakiet „Vantage Point”. W sumie w oparciu o zbiory danych i oprogramowanie analizujące można zbudować automatyczny system analizy przyszłych technologii w języku angielskim zwany Future-oriented Technology Analysis (FTA). Możliwa jest też daleko idąca automatyzacja procesu przygotowywania decyzji dla systemu zarządzania innowacjami.W przypadku ocen pozycji rozpatrywanego państwa, regionu lub wybranego koncernu podaje się stosunek cytowań pochodzących z własnych placówek do liczby cytowań dla danej dziedziny. Ocena, więc stanu badań w Polsce np. w dziedzinie fizyko-chemii ciała stałego podawałaby stosunek liczby cytowań prac polskich, do liczby cytowań prac z tej dziedziny. Ocenę szans uzyskania oryginalnego wyniku innowacyjnego otrzymamy badając wszystkie prace i patenty, które otrzymamy po odpowiedniej selekcji zbioru danych zawierającego słowa kluczowe określające daną technologię.W przypadku poszukiwań właściwego rozwiązania technologicznego dającego duże szanse na oryginalność przeprowadza się analizę danych w zbiorze abstraktów podobnie jak w przypadku opracowywania hipotez prognostycznych, zamiast jednak analizy w obrębie określonych dyscyplin nauki podaje się nazwę technologii, dokładniej słowa kluczowe ją określające. Porter w pracy [4] jako przykład podaje poszukiwania z słowami „Solide oxide fuel cells”. W wyniku otrzymał 11764 abstraktów publikacji i 9724 opisy patentowe. Oczywiście ogniwa paliwowe są technologią znaną w kilku różnych odmianach. Analizy powinny dać możliwość oceny poszukiwanego rozwiązania najbardziej efektywnego w danych warunkach i o najlepszych parametrach. Z tego względu wyszukiwanie dokumentów prowadzimy według schematu podanego na rysunku 3.

28

Rys. 3. Schemat poszukiwania rozwiązań I etap.

Otrzymany zbiór dokumentów poddajemy ponownej analizie ( patrz rysunek 4), jej celem jest znalezienie dokumentów, w których oprócz słów kluczowych pierwszego etapu wyszukiwania, występują inne dokładniej określające projektowane rozwiązanie i to cytowane najczęściej. W wyniku otrzymujemy zbiór, który można podzielić na klastry powiązanych wzajemnie słów kluczowych (występujących w tych samych pracach). Jeden z takich klastrów otrzymany przez Portera [4] podaje rysunek 5. Powtarzające się słowa kluczowe to „nanostructured materials” i „pierwiastki ziem rzadkich”. Dla specjalistów to już istotna informacja, mówiąca wiele o aktualnych wysiłkach zmierzających do rozwiązania problemu technicznego. Można na tej podstawie konfrontować własne pomysły, poszukiwać współpracowników, oceniać własną pozycję i pozycję konkurencji.Analiza patentów, jak pisze Porter [4], dostarcza danych, (jeśli patenty podają parametry techniczne zastrzeganych rozwiązań) do rysowania krzywych rozwoju technologii ( patrz punkt 1 rys. 1.), a więc oceny jak dojrzała jest interesująca nas technologia.

Rys. 4. Schemat poszukiwań II etap.

29

Zbiór dokumentów

Pierwsza wersja słów kluczowych Bank Danych Wstępna analiza

dokumentów i sformułowane w wersji

słów kluczowych

Zbiór dokumentów I etapuWykaz dodatkowych słów

kluczowych

Podział na podzbiory wspólnie występujących słów

kluczowych

Wykaz autorów prac i patentów i instytucji lub firm

Rys. 5. Klaster według [4] pozwalający na przewidywanie najbardziej prawdopodobnego rozwiązania ze słowami kluczowymi „ceramic” i „nanostructured materials”

Są to już informacje nie tylko interesujące technologów, ale cały system decyzyjny zainteresowany wprowadzeniem innowacji. W kraju powstają już pierwsze analizy oparte o opisaną technikę, zaprojektowany system opracowania regionalnej strategii innowacyjnej dla Dolnego Śląska przewiduje:

- opracowania prognozy rozwoju technologii w oparciu o sukcesy naukowe placówek badawczych Dolnego Śląska. Tu powtarza się technikę formułowania hipotez prognostycznych (przez autorów hipotez prognostycznych japońskich),

- oceny rozwiązań innowacyjnych proponowanych do wdrożenia przez lokalne placówki rozwojowe (analizowane w oparciu o techniki opisane przez Portera).

Na koniec warto zwrócić uwagę na to, że wszystkie opisane analizy, jeśli dysponuje się dostępem do baz danych i odpowiednim oprogramowaniem można przeprowadzić w bardzo krótkim czasie, od godzin do kilku dni w zależności od rozmiarów analizy.

Literatura:

[1] W.A.KASPRZAK,K.I.PELC, Planowanie prac naukowo-badawczych i rozwojowych w przemyśle w celu likwidacji zacofania technologicznego, Prace Naukoznawcze i Prognostyczne 1(14) 1976

[2] NISTEP. Study on Rapidly – Developing Research Area, Report No 95[3] NISTEP., Comprehensive Analysis of Science and Technology, Benchmarking and Foresight, Report No 99[4]A. L. PORTER, QTIP: Quick technology intelligence processes, Technological Forecasting and Social Change,

72(2005)1070-1081[5] A. L. PORTER, S.W.Cunningham, Tech.Mininy:Exploiting New Technologies for Competitive Advantage, Wiley,

N.Y. 2005[6] J.J.SERVAN-SCHREIBER, Le Defi Americian Denoel, Paris 1977

30

Pierwiastki ziem rzadkich, platinium alloy

Electric impedance measurements

X-ray photoelectron spectra

Ceramic

Thermal expansion

Nanostructured materials

Surface organometalic chemistry

Dolny Śląsk: próba analizy potencjału innowacyjnego i osiągnięć

Wojciech Myszka1

1 Politechnika Wrocławska, Wybrzeże St. Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

Streszczenie:Praca prezentuje działania, które zostaną podjęte w trakcie realizacji programu Makroregion innowacyjny: Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 roku.

Abstract:The work presents actions that will be taken during realization of the programme Innovating Macro-Region: Technological Foresight for The Lower Silesia Province up to the year 2020.

Wstęp

Ogłaszając Strategię Lizbońską Unia Europejska uznała, że jej (średni) poziom innowacyjności jest niższy niż najważniejszych konkurentów. Realizacja Strategii Lizbońskiej jest również ogromną szansą dla Polski – nasz poziom innowacyjności znacznie odbiega (na niekorzyść) od średniej Europejskiej.21 W związku z tym zajmowanie się innowacjami jest dziś bardzo na czasie. Główne pytanie sprowadza się do tego „Co zrobić, żeby być (bardziej) innowacyjnym?” albo „Czy jesteśmy dosyć (wystarczająco) innowacyjni?”.

1. Innowacje – definicje

Wszelkie rozważania na temat innowacyjności warto rozpocząć od zbadania jak bardzo rozumienie tego pojęcia jest rozpowszechnione. Próba zdobycia informacji jak jest ono rozumiane przez „zwykłych ludzi” jest raczej kosztowna i czasochłonna. Żeby jednak zdobyć jakieś rozeznanie zajrzałem do Wikipedii [7], która w polskiej wersji językowej ma już 240128 haseł (według stanu na dzień 6 czerwca 2006). Internet nie jest tu żadnycm autorytetem, ale Wikipedia jest o tyle odbiciem „powszechnego stanu świadomości”, że każdy kto zechce może dopisywać do niej hasła i ich objaśnienia. Podlegają one później dyskusji i każdy kto uważa że zostały źle objaśnione może wprowadzać poprawki. Wersja angielska porównywana jest dziś z Encyclopedia Britannica. Według Wikipedii [4] innowacja w socjologii oznacza akceptację celów dyktowanych przez istniejące w grupie społecznej lub społeczeństwie wartości, poprzez nowe sposoby, nieakceptowane w danym systemie aksjonormatywnym. Jest to jedna z dewiacji społecznych, czyli odchyleń od konformizmu w ujęciu Roberta K. Metona. Zachowaniem innowacyjnym może być zarówno działanie przestępcze jak

21 Polska (wraz z Estonią, Hiszpanią, Bułgarią, Słowacją, Rumunią i Turcją) została zaliczona do grupy krajów „pozostających w tyle” (losing ground) [1]

31

i działanie, którego rezultatem jest np. upowszechnienie nowej, sprawniejszej metody badań naukowych. Początkowo działania będące innowacyjnymi mogą spotykać się w społeczeństwie czy grupie społecznej z lekceważeniem lub ostrą krytyką, często jednak upowszechniają się i stają się w końcu zachowaniami konformistycznymi. I nie chodzi o to, że zacytowana definicja jest niepoprawna. Chodzi o to, że znalazła się osoba, która tylko taką zechciała do Wikipedii wpisać.22 W oficjalnym obiegu istnieje bardzo wiele informacji czy powszechnie dostępnych stron WWW poświęconych innowacjom, transferowi technologii i ogólnie działaniom poświęconym zagadnieniom rozwoju przez wdrażanie nowych technologii.23 Ale czy przedzierają się one do społecznej świadomości? Jedną z najlepszych książek o innowacyjności we współczesnych przedsiębiorstwach jest „Funky Biznes” [6]. Jest to książka o Gospodarce Opartej na Wiedzy, o innowacyjności, o transferze technologii… jednak te pojęcia tam nie występują. Najlepszym podsumowaniem tej książki jest pojawiające się w tle pytanie „Myślicie, że Nokia ma jakiś układ scalony, którego nie ma Motorola?”.24 Drugim ważnym wnioskiem jest to, że wszystkie tak zwane nowoczesne techniki (Internet, CAD, CAM, CAE, IT, B2B i co jeszcze można pomyśleć) są warunkiem koniecznym osiągnięcia sukcesu. Nie są jednak warunkiem wystarczającym. A z wszystkich tych technologii wszyscy (konkurenci) dziś korzystają. Bardziej sformalizowane podejście do innowacji i innowacyjności przedstawia ważna i interesująca książka „Technostarterzy – dlaczego i jak” [8]. Według niej

innowacyjność = wynalazek + przedsiębiorczość.

Sam wynalazek zaś to pomysł (ale nawet najlepszy pomysł może być nic nie wart), który jest rozwijany aby wprowadzić go na rynek. Wynalazek może być wart sporo, ale dopiero innowacja warta jest miliony. Myśl tę ilustruje następujący schemat:

Rys. 1 Powiązania pomiędzy pomysłem a innowacją (zaczerpnięte z [8], str. 12)

Na innowację składają się dwie składowe „mierzalna” (pomysły, ich liczba i zakres tematyczny, publikacje naukowe, nakłady i zatrudnienie w sferze B&R, liczba patentów i wdrożonych technologii) i „niemierzalna” (zaangażowanie i kreatywność badaczy, „przedsiębiorczość” właścicieli firm czy ich zdolność do podejmowania ryzyka). 22 Warto też zauważyć, że angielska wersja definicji hasła innovation jest i znacznie obszerniejsza i bardziej zgodna z oczeki-waniami [3].23 Interesującą nas definicję innowacji znaleźć można w dostępnej elektronicznie pracy [5].24 Według szacunków z IV kw. 2005 Nokia opanowała 35 % rynku telefonów komórkowych, druga była Motorola z 16,3 %.

32

2. Potencjał innowacyjny

W powyższym kontekście trudno ocenić jak odbierane (i rozumiane) jest pojęcie „potencjał innowacyjny”. Jedno z ciekawszych podejść zaprezentowane zostało na organizowanym przez Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych (CASE) w 2003 roku VI seminarium z cyklu „Innowacyjność w polskiej gospodarce” [2]. Jest ono komplementarne z wcześniej przedstawionym pojęciem innowacyjności. Praca bada przestrzenne rozłożenie „potencjału innowacyjnego” i dostępności edukacji, a następnie porównuje oba rozkłady zaznaczając obszary gdzie pokrywają się wartości korzystne. Jako wyróżniki innowacyjności potraktowano:

• liczbę firm sektora ICT na 10000 mieszkańców, • liczbę bankomatów na 10000 mieszkańców, • odsetek jednostek samorządu terytorialnego posiadających strony WWW.

(Okazuje się, że zatrudnienie w sektorze B&R czy wydatki na badania są dość silnie skorelowane z niektórymi z powyższych wskaźników co pozwala ograniczyć liczbę wskaźników do tych łatwo dostępnych [2].) Dolny Śląsk, czy generalnie Śląsk, aż po Małopolskę znajdują się na takim obszarze.

Rys. 2 Potencjał innowacyjny – pokrywanie się obszarów o wysokim poziomie wykształcenia i korzystnych wartości indeksu innowacyjności (zaczerpnięte z [2], strona 13)

Zatem, skoro jest tak dobrze czemu jest tak źle?

3. Foresight

Dwa zadania programu Makroregion innowacyjny: Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 r.: Analiza potencjału rozwojowego Dolnego Śląska (potencjał kadrowego, placówki naukowe oraz placówki rozwojowe ich specjalizacja i dorobek) oraz Analiza dorobku innowacyjnego Dolnego Śląska (wykaz oryginalnych osiągnięć naukowych i pozytywnie zakończonych badań) mają na celu zrobienie „fotografii” naszych możliwości w „zakresie mierzalnym”.

33

Pierwszy krok naszych działań polegać będzie na wybraniu najaktywniejszych badaczy (jako kryterium aktywności przyjmując liczę cytowań i liczbę publikacji, liczbę patentów i wniosków patentowych oraz liczbę prac badawczych, wdrożeniowych oraz zakończonych grantów). Wykorzystywać będziemy oprócz unikatowej bazy Dorobku Naukowego Pracowników Politechniki Wrocławskiej (DONA) kompetencje Oddziału Informacji Naukowej Biblioteki Głównej PWr, który systematycznie, od wielu lat, prowadzi analizy cytowań.25 Kolejnym źródłem informacji będą bazy danych Ośrodka Przetwarzania Informacji działającego pod egidą Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Kolejnym źródłem informacji będzie ankieta przeprowadzona wśród starannie wybranych jednostek z szeroko rozumianej strefy badawczo-rozwojowej. Ankieta będzie miała za zadanie dokładniej rozpoznać strukturę zatrudnienia, budżetu i badań prowadzonych przez instytuty branżowe i uczelniane. Uzyskane informacje (o najaktywniejszych zespołach badawczych i najefektywniejszych jednostkach badawczych) zostaną skonfrontowane z aktualnymi prognozami rozwoju technologii. Pozwoli to zweryfikować „trafność” zainteresowań najlepszych zespołów. Wszystkie te analizy zostaną wykonane w pierwszej kolejności dla zespołów badawczych Politechniki Wrocławskiej – widzimy tu największe szanse zdobycia wszystkich informacji. Powodzenie realizowanych zadań oraz wdrożenie proponowanych narzędzi da, być może, środki pozwalające na „wczesne wykrywanie” inicjatyw badawczych i wdrożeniowych które powinny uzyskać poparcie i stać się celem świadomej „opieki” ze strony wszystkich tych jednostek, którym zależy na rozwoju nowoczesnej gospodarki.

Literatura

[1] The European Innovation Scoreboard 2005. http://trendchart.cordis.lu/scoreboards/scoreboard2005/index.cfm aktualne 11 czerwca 2006, 2005.

[2] R. GUZIK. Przestrzenne zróżnicowanie potencjału innowacyjnego w Polsce. Górzyński M., Woodward R. (red.), Innowacyjność polskiej gospodarki, numer 2 serii Zeszyty Innowacyjne, strony 33–36, Warszawa, 2003. CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych. http://www.geo.uj.edu.pl/zaklady/zrr/publikacje/pdf/rguzik%20innowacje%%20Polska.pdf aktualne 6 czerwca 2006.

[3] Innovation – hasło w Wikipedii. http://en.wikipedia.org/wiki/Innovation, 2006.

[4] Innowacja – hasło w Wikipedii. http://pl.wikipedia.org/wiki/Innowacja, 06.06.2006.

[5] K. B. MATUSIAK (red.). Innowacje i transfer technologii – słownik pojęć. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa, 2005.

[6] J. RIDDERSTRÅLE, K. NORDSTRÖM. Funky biznes. WIG-Press, Warszawa, 2001.

[7] Wikipedia wolna encyklopedia. http://pl.wikipedia.org/wiki/Strona_g%C5%82%C3%B3wna.

[8] J. G. WISSEMA. Technostarterzy dlaczego i jak? Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa, 2005.

25 Warto zwrócić uwagę, że Politechnika Wrocławska jest jedną z nielicznych – jeżeli nie jedyną uczelnią wyższą w Polsce, która systematycznie, od wielu lat analizuje cytowania prac swoich pracowników oraz świadczy usługi z tego zakresu dla innych uczelni.

34

Narzędzia SPI w zarządzaniu regionami europejskimi

Jan Skonieczny 1

1 Politechnika Wrocławska, Wybrzeże St. Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

Streszczenie:W artykule scharakteryzowano podstawowe narzędzia SPI stosowane w zarządzaniu regionami europejskimi. Omówiono następujące narzędzia SPI: evaluation, technology assessment, benchmarking i foresight regionalny.

Abstract: The paper is focused on the description of the SPI tools, which can be used in the management in Europe’s regions. The author presents the following SPI tools: evaluation, technology assessment, benchmarking and regional foresight.

1. Wstęp

Realizacja głównego celu Strategii Lizbońskiej, aby Unia Europejska stała się najbardziej konku-rencyjną i dynamiczną gospodarką w świecie do 2010 roku, wiąże się ściśle ze wzrostem potencjału innowacyjnego regionów europejskich. Z tego też względu ważną rolę przypisuje się opracowywaniu strategii innowacyjnych zorientowanych na poszukiwanie i utrzymanie przewag innowacyjnych poszczególnych regionów. Dotyczy to szczególnie Polski, ponieważ nasz kraj jest zaliczany do outsiderów26 w Europie, a sześć województw: Lubelskie, Podkarpackie, Warmińsko-Mazurskie, Podlaskie, Świętokrzyskie i Opolskie, należy do najbiedniejszych regionów w Unii Europejskiej [7]. Pozycja innowacyjna Województwa Dolnośląskiego - w stosunku do wymienionych województw - jest silniejsza, ale nasz region nie zalicza się do czołówki krajowej. Według IBnGR pod względem atrakcyjności inwestycyjnej Dolny Śląsk wyprzedzają takie województwa jak: Śląskie, Mazowieckie i Małopolskie. Polepszenie tej pozycji jest możliwe dzięki przedsiębiorczych działaniach w obszarze edukacji, badań naukowych i innowacji technologicznych w regionie27. Doświadczenia rozwiniętych regionów europejskich28 pokazują, że efektywna realizacja tych działań jest możliwa pod warunkiem szerokiego stosowania wywiadowczych (informacyjnych) narzędzi określanych wspólnie angielskim terminem Strategic Policy Intelligence (SPI)29. Są one pomocne

26 Według raportu Komisji Europejskiej dotyczącego innowacji Polska została sklasyfikowana w Europie na 21 miejscu (zob. [6]). W Polsce na B+R wydaje się 0,58 proc. PKB, podczas gdy w Unii Europejskiej średnio 1,9 proc. PKB (zob. [9]).27 W „Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku” zapisano, że zbudowanie konkurencyjnego i inno-wacyjnego regionu wymagać będzie m.in. wzmocnienia jego potencjału innowacyjnego. Na to być osiągnięte przez: kreowanie i wzmacnianie proinnowacyjnego układu instytucjonalnego, budowanie świadomości innowacyjnej w regionalnej społeczności, gromadzenie informacji innowacyjnej i ich udostępnianie publiczne [8].28 Do najbardziej rozwiniętych regionów w Unii Europejskiej zalicza się (według PKB na 1 mieszkańca w proc. średniej unijnej) : Londyn City (315), Bruksela (235), Luksemburg (213), Hamburg (188), Ile de France (176), Wiedeń (173), Berkshire, Buckinghamshire i Oxfordshire (162), Bolzano (160, Sztokholm (158), Górna Bawaria (158) (zob.[ 7]).29 Termin ten nie jest łatwy do przetłumaczenia na język polski. Narzędzia Strategic Policy Intelligence (SPI) można przetłumaczyć jako „wywiadowcze” lub „informacyjne” narzędzia polityki strategicznej. Ponieważ w literaturze przedmiotowej powszechnie stosuje się nazwę angielskojęzyczną na określenie tych narzędzi, autor artykułu decydował się zachować oryginalną pisownię tego terminu.

35

w określaniu celów i priorytetów polityki regionalnej bazującej na opracowywaniu innowacji technologicznych w regionie oraz ułatwiają zarządzanie regionem. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie narzędzi SPI takich jak: evaluation, techology assessment, benchmarking i foresight regionalny30.

2. Evaluation (Ewaluacja)

Ewaluacja to proces systematycznego badania wartości albo cech konkretnego programu, planu, działania (eksperymentu) bądź obiektu (programu rozwojowego, rozwiązania technicznego) z punktu widzenia przyjętych kryteriów, w celu jego usprawnienia, rozwoju lub lepszego zrozumienia. Ewaluacja innowacji dotyczy jej oceny pod względem użyteczności, wykonalności, stosowalności i dokładności.

W przypadku dokonywania ewaluacji innowacji należy odpowiedzieć na następujące pytania [1]:1. Co jest podstawą/ kontekstem/ informacją w procesie ewaluacji?2. Kto jest odbiorcą/zainteresowanym/ użytkownikiem, a kto nadzoruje i przeprowadza

ewaluację?3. Co jest przedmiotem ewaluacji?4. Jakie zdarzenia, sprawy lub informacje są potrzebne do oceny przedmiotu?5. Jakie kryteria są wymagane przy ewaluacji przedmiotu?6. Na jakie pytania należy odpowiedzieć, żeby odnosiły się one do kryteriów ewaluacji?7. Jakie procesy i czynności były zastosowane przy gromadzeniu danych przydatnych przy

porównywaniu przedmiotu ewaluacji z przyjętymi kryteriami oceny?8. Jakie procedury analityczne wykorzystano przy interpretacji danych?9. Jakie sposoby (strategie) komunikowania zastosowano przy przekazywaniu informacji

użytkownikom procesu ewaluacji?10. Jakie są rezultaty lub odpowiedzi na pytania dotyczące oceny?11. Jakie rekomendacje dostarczają te badania?12. Jakie zasoby wykorzystano w procesie ewaluacji (także personalne)?13. Jaki zadania oraz budżet wykonywano i ma się to do tego, co było zaplanowane?14. W jakim stopniu proces uwzględniał standardy ewaluacji takie jak: użyteczność, wykonalność,

stosowalność i dokładność.

Dokonanie efektywnej ewaluacji innowacji wymaga zatrudnienia ekspertów zwanych ewaluatorami (evaluators). Powinni oni kierować się następującymi zasadami: systematycznym badaniem przedmiotu ewaluacji, rzetelnością i prawdziwością ewaluacji, szacunkiem dla ludzi i ich pracy związanej z ochroną informacji poufnych oraz odpowiedzialnością za dobro społeczne, która powinna przejawiać się w braniu pod uwagę opinii zainteresowanych (stakeholders) i wartościowaniu tych opinii z punktu widzenia dobra społecznego.W praktyce proces ewaluacji obejmuje wiele metod i technik badawczych do których najczęściej zalicza się: technology assessment (szacowanie technologii), zarządzanie zmianą, case study (studium przypadku), analizę konkurencji, benchmarking, analizę zawartości, analizę koszt-zysk, metodę delficką, skanowanie otoczenia, analizę czynnikową, studia wykonalności, teorię gier, wywiad, badania marketingowe, badanie opinii publicznej, organizacyjne uczenie się, obserwację uczestniczącą, zarządzanie projektem, analizę polityki, badania ilościowe i jakościowe, kółka jakości, zarządzanie

30 Obecnie realizowany jest projekt badawczy o nazwie Strategy Policy Intelligence Tools for Better Science and Technology Investment Strategies in Europe’s Regions. w projekcie tym uczestniczą: Steinbeis_Europa-Zentrum of Steinbeis-Foundation w Stuttgarcie (Niemcy) Regional Reserch Institute w Mediolanie (Włochy), The National Policy Advirsory Board for Enterprise, Trade, Science, Technology and Innovation w Dublinie (Irlandia), Fundacion para el Desarrollo de la Ciencia y Tecnologia en Extremadura, w Badajoz (Hiszpania), Institute of Baltic Studies w Tartu (Estonia) i Politechnika Wrocławska. W ramach tego projektu zostanie opracowane kompendium wiedzy zawierające opis narzędzi SPI, w celu wykorzystania przez decydentów w regionach europejskich w różnych kontekstach i warunkach regionalnych.

36

jakością, analizę przyczynowości, six-sigmę, teorię systemów, planowanie strategiczne, samoocenę i testowanie.

Technology assessment (szacowanie technologii)

Przez Technology Assessment (TA) rozumie się proces badania i oszacowanie nowej technologii. Podstawą jego jest przekonanie, że badane tendencje rozwojowe i odkrycia naukowe dokonane przez naukowców są ważne nie tylko dla nich samych, ale również dla całej społeczności ludzkiej. Z tego też względu proces ten nie może być pozbawiony oceny etycznej. Tak więc TA uznaje, że ocena etyczna powinna być brana pod uwagę w przygotowywanych przez ekspertów opiniach dotyczących wszelkich projektów innowacyjnych odnoszących się do regionalnego rozwoju gospodarczego i społecznego. Głównymi polami, w których stosuje się TA są: technologia informacyjna, technologia nuklearna, nanotechnologia molekularna, farmakologia, transplantacja organów, technologia genowa i technologia zorientowana na poprawę zdrowotności człowieka.

3. Benchmarking regionalny

Benchmarking jest silnie propagowany przez Komisję Europejską, jako narzędzie sprzyjające zwiększeniu konkurencyjności gospodarek krajowych i regionów europejskich. Komisja Europejska wydała oficjalną publikację „Benchmarking; implementation of an instrument available to economic actors and public authorities” („Benchmarking: wdrażanie instrumentu dostępnego dla uczestników życia gospodarczego oraz władz publicznych”), w której przedstawiono działania, mające na celu promowanie stosowania benchmarkingu [5].

Wyróżnia się sześć etapów benchmarkingu [3]:1. Określenie podmiotu benchmarkingu: należy określić co jest podmiotem benchmarkingu

(środowisko biznesowe w regionie, procesy innowacyjne, strategie i programy itd.), nie należy zbyt szeroko definiować zakresu bechmarkingu, gromadzone informacje powinny być możliwe do weryfikacji, a wyniki możliwe do wdrożenia.

2. Wybór regionu, który będzie brany pod uwagę jako wzorzec (benchmark) oraz uzyskanie jego zgody na udział w procesie benchmarkingu (jeśli taka zgoda jest konieczna): dokonując wyboru regionu należy zastanowić się nad tym, w jakim stopniu jest on podobny do naszego i czy jego doświadczenia można będzie zaadaptować u nas.

3. Pozyskiwanie i gromadzenie danych: aby proces benchmarkingu przebiegł poprawnie, należy rozpocząć od analizy własnych danych dotyczących wybranego obszaru działania, następnie należy sformułować plan pozyskania informacji od wzorca (narzędziem pomocnym może być kwestionariusz benchmarkingu).

4. Analiza zgromadzonych danych: dane obejmują wskaźniki opisowe (np.: opis poszczególnych strategii innowacyjnych) oraz ilościowe (liczby, współczynniki) i muszą być odpowiednio zorganizowane.

5. Określenie luki pomiędzy regionem a benchmarkiem w danej kategorii: analiza pozwala ustalić, w których obszarach najbardziej region różni się od regionu wzorcowego i dlaczego.

6. Sformułowanie planu zaadaptowania rozwiązania od regionu wzorcowego: nie należy ograniczać się do naśladowania, ale dostosować do istniejących w regionie zasobów innowacyjnych i kultury regionalnej.

Z punku widzenia zarządzania regionem wyróżnia się benchmarkinng warunków ramowych i sektorowy [4].

Benchmarking warunków ramowych obejmuje czynniki na poziomie infrastruktury, wyznaczające środowisko biznesu regionów gospodarczych, np. krajów członkowskich UE lub krajów postkomunistycznych, takie jak: finanse, edukacja, transport, inwestycje, stabilność gospodarki, itp.

37

Tabela 1Badania porównawcze w sektorze motoryzacyjnym

Kryterium Polska Czechy Węgry Słowacja Rumunia Słowenia Bułgaria Niemcy(wzorzec)

Koszty pracy 3 2 3 4 5 2 5 5

Wydajność 3 4 3 2 1 3 1 5

Jakość 3 4 3 2 1 5 1 5

Dostępność usług

3 4 3 2 1 4 1 5

Technologia 3 3 2 1 1 2 1 5

Wykształceniepracowników

3 5 4 2 1 3 1 5

Stabilność gospodarki

3 4 2 3 1 4 1 5

Ogółem 21 26 20 15 11 23 11 35

1 = najmniej konkurencyjne, 3 = średnio konkurencyjne, 5 = najbardziej konkurencyjneŹródło: Opracowanie własne na podstawie [4]

Benchmarking sektorowy koncentruje się na porównaniach jednego sektora względem drugiego w układzie międzynarodowym np. sektor chemiczny, automatyki, motoryzacyjny itp. Przykładowo w sektorowych badaniach porównawczych przeprowadzonych przez A. T. Kearney wynika, że Polska jest mniej konkurencyjna tylko od Czech, które mają najlepiej w naszym regionie wyszkolona siłę roboczą, oraz od Słowenii, która jest „gorsza” od Polski, tylko pod względem jednego kryterium – kosztów pracy. Wzorcem jest gospodarka niemiecka (zob. tabela 1) [4].Benchmarking zaliczany jest do jednego z najbardziej obecnie popularnych narzędzi SPI ze względu na naturalną potrzebę człowieka porównywania się i poszukiwania lepszych rozwiązań.

4. Regional foresight (foresight regionalny)

Nie ma jednej powszechnie używanej definicji foresightu. Pojęcie to w języku angielskim oznacza „przewidywanie”. Według przewodnika „Country Guides for Regional Foresight” jest foresight definiowany jako systematyczny, kolegialny, proces zbierania informacji o przyszłości i na tej podstawie budowanie średnio- i długoterminowej wizji rozwojowej regionu umożliwiającej podejmowanie bieżących decyzji i mobilizowanie wspólnych działań. Foresight wyłania się z konwergencji tendencji powstałych w obecnym rozwoju w obszarach analizy polityk sektorowych, planowania strategicznego i studiów o przyszłości. Łączy on kluczowe czynniki zmian i zmiennie źródła wiedzy w taki sposób, żeby rozwijać przyszłe wizje strategiczne [10].

Inną definicję foresightu podają eksperci Komisji Europejskiej realizujący projekt STRATA-ETAN. Według nich foresight to planowy proces łączący oczekiwania zróżnicowanych podmiotów w regionie dotyczący możliwych dróg rozwoju w celu formułowania strategicznych przyszłych wizji dotyczących rozwoju sfery socjalnej i ekonomicznej [10]. W ramach foresightu regionalnego wyróżnia się foresight technologiczny i naukowy.Punktem wyjścia foresightu regionalnego jest uwzględnienie szeregu parametrów, które określają ramy i zakres planowanych działań [2].Pierwszy parametr dotyczy określenia obszaru foresightu. Biorąc pod uwagę kontekst regionalny można wyróżnić cztery obszary: społeczny (rozwój społeczny, demografia, zaludnienie, mobilność, identyfikowanie się, uczucie przynależności, powiązania społeczne, kapitał ludzki, wychowanie i kształcenie, opieka zdrowotna), nauka i technologia (rozwój techniczny, szanse rynkowe i społeczne potrzeby), rozwój sektoralny (klastry przedsiębiorstw, małe i średnie przedsiębiorstwa, związki

38

przedsiębiorców) i wizja terytorialna (zasoby, środowisko, geopolityka, gospodarka i rozwój społeczny). W praktyce regionalne programy typu foresight koncentrują się na więcej niż jednym obszarze.

Kolejnym parametrem jest cel foresightu regionalnego. Cel ten może być różny. Biorąc pod uwagę dwa kryteria: mobilizacja regionalnych aktorów i wspomaganie polityki regionalnej, mogą być realizowane następujące cele: rozwój zdolności przystosowawczych, wspomaganie polityki, określenie wizji, tworzenie sieci, wzrost gospodarczy, wspieranie zdolności konkurencyjnej, polepszenia nauczania, lepsze zabezpieczenie społeczne, specjalne tematy regionalne. Następnie należy uwzględnić rodzaj i wymiar zakresu foresightu. W przypadku wyboru np. obszaru sektoralnego, idealnym rozwianiem byłoby pełne zbadanie przemysłowych sektorów. Nie jest to w praktyce możliwe, szczególnie ze względów finansowych. Dlatego też zakres dotyczy kilku wybranych sektorów przemysłowych.

Z zakresem wiąże się szerokość i głębokość uczestnictwa w regionalnym programie foresight. W zależności od obszaru różne może być zaangażowanie grup interesu. Szerokie zaangażowanie jest kosztowne i trudne do koordynacji. Dlatego przy wielu programach typu foresight biorą udział dwie grupy zainteresowanych: regionalni stakeholders i eksperci. Formami pracy takich zespołów są robocze spotkania (workshops), oficjalne spotkania, ankiety, dyskusje panelowe, konferencje.

Przy opracowywaniu foresightu regionalnego wykorzystuje się następujące metody [3]:• Eksploratywne - wychodzące z oceny sytuacji bieżącej, określające zdarzenia w wyznaczające

trendy, które zaistnieją w przyszłości. Metody te opierają się albo na ekstrapolacji danych z przeszłości albo na ocenie przyczyn dynamiki zmian, umożliwiają znajdowanie odpowiedzi na pytanie: „co się zdarzy, jeśli ..?”, tzn. umożliwiają poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o konsekwencje możliwego rozwoju lub możliwych zdarzeń, które mogą pojawić się jako efekt tych trendów.

• Analityczne – opierają się na liczbowym przestawieniu przyszłości (ekstrapolacja trendów, modelowanie symulacyjne, analizy „cross-impact”, systemy dynamiczne. Stanowią one uzupełnienie metod eksploratywnych.

• Ekspertowe – wykorzystujące wiedzę ekspertów, pozwalające na formułowanie strategii długofalowej. Zalicza się do nich: metodę delficką, panel ekspertów, burzę mózgów, midmapping, analizy scenariuszowe, seminaria, analizy SWOT.

• Pragmatyczne - identyfikujące kluczowe punkty działań strategicznych. Są to metody: analiza morfologiczna, drzewo relewancji, rdzenne (kluczowe) umiejętności.

Stosowanie foresightu jest narzędziem wspierającym decydentów regionalnych w ocenie przyszłych potrzeb związanych z rozwojem gospodarczym i społecznym, zidentyfikowanie szans i zagrożeń związanych z tym rozwojem oraz przygotowanie działań wyprzedzających z obszaru badań i technologii sprzyjających rozwojowi regionu.

5. Zakończenie

Doświadczenia rozwiniętych regionów europejskich pokazują, że stosowanie narzędzi SPI przyczyniło się do rozwoju ich potencjału innowacyjnego. Również w Polsce powinno się zwiększyć wysiłki mające na cele wykorzystywanie i popularyzowanie narzędzi SPI w większym zakresie niż dotychczas stopniu wśród decydentów regionalnych.

Literatura:

1. EVALUATION, http://en.wikipedia.org/wiki2. KEEN M., MILES I., FARHI F., LECOQ D., Visionen für Regionen: Rahmen für die Regionale

Vorausschau, 2001, http://foren.jrc.es

39

3. MATUSIAK K.B. (red.), Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005

4. LISIECKA K.: Bechmarking narzędziem doskonalenia procesów biznesu firmy, Problemy Jakości 1999 nr 1, s.19-20

5. PILCHNER T., Company benchmarking as a Tool to Aid Competitiveness in, ISO9000 & Total Quality Management, Proceedings of the 3rd International Conference, Hong-Kong Baptist University 1998; cyt. za: K.Lisiecką, Benchmarking narzędziem doskonalenia procesów biznesu firmy, Problemy Jakości 1999 nr 1

6. SŁOJEWSKA A., Edukacja to nie wszystko, Rzeczpospolita z dnia 13.01.2006 r.7. SŁOJEWSKA A., Unijne regiony biedy i bezrobocia, Rzeczpospolita z dnia 18.05.2005 r.8. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku, Wrocław, Listopad 2005, s.449. ZWIERZCHOWSKI Z., Trzeba gonić Unię i azjatyckie tygrysy, Rzeczpospolita, z dnia 7.06.2006 r.10.The Potential of Regional Foresight, Final Report of the STRATA-ETAN Expert Group, Office for

Official Publications of the European Communities, Luxembourg 2002, s. 11

40

Rola parków przemysłowych w rozwoju regionów europejskich

Piotr Kubiński1 1, 2

Jerzy Składzień 1, 2

1 Politechnika Wrocławska, Wybrzeże St. Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław2 Park Przemysłowy

Streszczenie: Referat dotyczy zagadnień związanych z rozwojem regionalnym oraz roli, jaką w tym zakresie mogą pełnić parki przemysłowe. W drugiej części artykułu autorzy prezentują ideę i koncepcję rozwoju Wrocławskiego Parku Przemysłowego, także jego wpływ na rozwój naszego regionu (Dolnego Śląska).

Słowa kluczowe:polityka regionalna, park przemysłowy.

Abstract:The paper focuses on regional development strategy for Lover Silesia at Poland. Authors present the role of industrial parks for regional economic development. The second part of the article discusses an idea of Wroclaw Industrial Park (WPP) and its influence for region.

Key words:regional policy, industrial park.

1. Wprowadzenie

Jednym z podstawowych priorytetów rozwoju Unii Europejskiej jest decentralizacja oraz upodmiotowienie regionów. Stąd też kluczowego znaczenia nabiera polityka regionalna realizowana przez jednostki samorządu terytorialnego oraz instytucje/organizacje, które swoim działaniem przyczyniają się do wzrostu konkurencyjności regionu. Podmiotami, które posiadają wszelkie cechy instytucji wspierającej rozwój przedsiębiorczości i aktywności gospodarczej są parki przemysłowe. W Europie Zachodniej jest to stosunkowo dobrze znana formuła funkcjonowania zorganizowanych obszarów przemysłowych, których celem jest wykształcenie się nowego porządku gospodarczego na określonym terenie, przyciąganie nowych podmiotów gospodarczych oraz tworzenie nowych miejsc pracy. Tym samym parki przemysłowe stanowią jeden z ważniejszych instrumentów rozwoju regionalnego, również w naszej rzeczywistości gospodarczej. W Polsce Dolny Śląsk ma aspiracje do odegrania istotnej roli w tej części Europy i w swojej koncepcji rozwoju może i powinien wykorzystać szanse, jakie mogą stworzyć dynamicznie rozwijające się parki przemysłowe. Jednym z takich parków jest Wrocławski Park Przemysłowy, który powstał 14 marca 2005 roku.

2. „Dolny Śląsk europejskim regionem węzłowym”

Tytuł niniejszego punktu to sformułowanie wizji regionu użyte w „Strategii rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku” powstałej w listopadzie 2005 roku [3, str. 40]. Wizja ta przedstawia

41

aspiracje naszego województwa do odgrywania szczególnej roli na mapie Unii Europejskiej. Roli regionu węzłowego, który charakteryzowałby się wysokim stopniem rozwoju społeczno-gospodarczego i ogrywającego istotną rolę w polityce gospodarczej Unii. Region węzłowy to nie tylko taki, który koncentruje najnowsze czynniki wytwórcze, ale także taki, który pobudza aktywność gospodarczą i tworzy znakomite warunki do rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności. Na świecie, w ostatnich kilku, kilkunastu latach, coraz wyraźniej zauważalny jest proces kształtowania się struktur sieciowych oraz coraz ściślejszych powiązań pomiędzy podmiotami gospodarczymi i innego rodzaju instytucjami. Przykładem takich powiązań są m.in.: joint ventures, montaż finansowy, partnerstwo publiczno-prywatne, dystrykty przemysłowe, konsorcja badawcze, itd. Takie sieci składają się z dwóch elementów: węzłów i łączących je relacji. Węzeł tworzą najczęściej znaczące jednostki przestrzenne o wysokiej kumulacji nowoczesnych i innowacyjnych zasobach społeczno-gospodarczych [3, str.41]. Węzłowy charakter Dolnego Śląska polegałby m.in. na umiejętności tworzenia sieci powiązań wewnętrznych (miedzy różnego rodzaju organizacjami krajowymi) i zewnętrznych (pomiędzy naszym regionem a innymi regionami Unii Europejskiej). Taka umiejętność miałaby być jednym z podstawowych czynników warunkujących międzynarodową konkurencyjność Dolnego Śląska. Zmierzając do realizacji powyższej wizji w „Strategii rozwoju Województwa Dolnośląskiego” przyjęto odpowiedni system celów, w którym jako cel nadrzędny sformułowano:„Podniesienie poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju”Natomiast jako kierunki realizacji tego celu przyjęto cele strategiczne w poszczególnych sferach funkcjonowania regionu:

• w sferze gospodarczej „Zbudowanie konkurencyjnej i innowacyjnej gospodarki Dolnego Śląska”;

• w sferze przestrzennej „Zwiększenie spójności przestrzennej i infrastrukturalnej regionu i jego integracja z europejskimi obszarami wzrostu”;

• w sferze społecznej „Rozwijanie solidarności społecznej oraz postaw obywatelskich twórczych i otwartych na świat” [3, str.41-66].

Wśród instytucjonalnych uwarunkowań realizacji wyżej zacytowanych celów strategicznych należy przede wszystkim podkreślić rolę instytucji wsparcia biznesu, takich jak parki przemysłowe, parki technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości, klastry przemysłowe itd. Szczególnego rodzaju katalizatorami rozwoju gospodarczego tworzącymi sieci powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami a innymi organizacjami otoczenia biznesu są parki przemysłowe, którym poświecono dalszą część referatu.

3. Park przemysłowy jako akcelerator rozwoju regionalnego

Park przemysłowy to jedna z najstarszych form zorganizowania przedsiębiorstw na dużych terenach przemysłowych. Pierwsze takie parki zaczęły powstawać jeszcze w latach 90-tych w Wielkiej Brytanii i były skutecznym instrumentem kształtowania porządku gospodarczego i przestrzennego. W Polsce parki przemysłowe nie działają na bazie specjalnie dedykowanych tym organizacjom regulacji prawnych, ale ich definicja wprowadzona została w drodze ustawy z dnia 29 sierpnia 2003 r. – o zmianie ustawy o finansowym wsparciu inwestycji (art. 1 pkt 1 lit. a). Zgodnie z tą definicją „Park przemysłowy to zespół wyodrębnionych nieruchomości, w skład których wchodzi co najmniej nieruchomość, na której znajduje się infrastruktura techniczna pozostała po restrukturyzowanym lub likwidowanym przedsiębiorcy, utworzony na podstawie umowy cywilno-prawnej, której jedną ze stron jest jednostka samorządu terytorialnego, stwarzający możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorcom, w szczególności małym i średnim” [5].Z powyższej definicji wynika, że park przemysłowy to przede wszystkim zorganizowany obszar, który powstał na bazie restrukturyzowanego przedsiębiorstwa przemysłowego. Oznacza to, że park przemysłowy ma być swego rodzaju pomysłem na rewitalizację tradycyjnych terenów

42

poprzemysłowych, na których od wielu lat prowadzona była działalność gospodarcza i zatrudnionych było wielu pracowników. Druga konkluzja wydaje się być jeszcze ważniejsza. Fakt, że jedną ze stron umowy jest jednostka samorządu terytorialnego, świadczy o powiązaniu idei parków przemysłowych z rozwojem regionalnym. W istocie parki przemysłowe mają być „... jednym z instrumentów restrukturyzacji gospodarki regionu, który przez tworzenie atrakcyjnych warunków funkcjonowania będzie zachęcać przedsiębiorców do prowadzenia działalności gospodarczej, co spowoduje powstanie nowych miejsc pracy” [1].W ostatnich latach zwiększyły się możliwości wsparcia finansowego parków przemysłowych, ponieważ w pierwszym okresie planowania budżetu unijnego na lata 2004-2006 przewidziano duże środki na ich rozwój w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw – priorytet 1: Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności z wykorzystaniem instytucji otoczenia biznesu. Z założenia ostatecznymi beneficjentami tych środków mają być nie tyle podmioty zarządzające parkiem, ale firmy zlokalizowane na terenie parku, ponieważ za uzyskane z Unii fundusze zarządcy parków powinni stworzyć przedsiębiorcom atrakcyjne warunki prowadzenia biznesu poprzez modernizację infrastruktury terenów przemysłowych (komunikacyjnej, technicznej i sieciowej) [2]. Wspierając rozwój regionalny, parki przemysłowe spełniają jeszcze jedną ważną rolę. Wspierane przez władze lokalne parki przyciągają do regionu nowych inwestorów kierujących się następującymi korzyściami [6]:

• obniżeniem kosztów stałych działalności: transportu, użytkowania infrastruktury i eksploatacji majątku,

• ulgami w podatkach i opłatach lokalnych,• korzystaniem z usług pomocniczych, takich jak: doradztwo biznesowe, obsługa

prawna i księgowa, transfer technologii,• korzystaniem z usług kooperacyjnych przez wykorzystanie potencjału

zrestrukturyzowanego przedsiębiorcy,• prawem do ubiegania się o pomoc z ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji.

Do tej listy należy jeszcze dodać fakt, że przedsiębiorcy zlokalizowani na terenie parków przemysłowych starający się o dofinansowanie swoich inwestycji ze środków unijnych mogą liczyć na dodatkowe punkty przy rozpatrywaniu wniosków.Ponadto atrakcyjność parków przemysłowych ma zapewnić „jednolite środowisko biznesowe” kształtowane przez zarządcę parku, który ma dbać o silną, dobrze kojarzoną markę parku, pomagać w rozpoczęciu działalności na terenie parku, wpierać przedsiębiorców w rozwoju ich biznesu oraz świadczyć różnego rodzaju usługi. Jednym z takich podmiotów jest Dozamel Sp. z o.o., który jest inicjatorem i zarządcą Wrocławskiego Parku Przemysłowego.

4. Idea Wrocławskiego Parku Przemysłowego i jego znaczenia dla rozwoju regionu

Dozamel Sp. z o.o. jest spadkobiercą tradycji i prawnym następcą Dolnośląskich Zakładów Wytwórczych Maszyn Elektrycznych DOLMEL produkujących przez ostatnich kilkadziesiąt lat turbogeneratory i silniki. Obecnie spółka Dozamel zrezygnowała z działalności produkcyjnej i całkowicie skupiła się na usługach, które na zasadzie outsourcingu świadczy najemcom prowadzącym działalność na terenach zarządzanych przez spółkę.

Od 14 marca 2005 roku Dozamel Sp. z o.o. jest zarządcą Wrocławskiego Parku Przemysłowego (WPP). Wrocławski Park Przemysłowy nie jest podmiotem gospodarczym, ale „...obszarem położonym we Wrocławiu, ograniczonym ulicami Strzegomską, Robotniczą i Góralską oraz torami kolejowymi” [4].

43

Obszar ten obejmuje swoim zasięgiem około 163 ha tradycyjnych terenów przemysłowych w tzw. klinie przemysłowym (dawne tereny Archimedesa, Dolmelu i Pafawagu)31.

Stronami umowy powołującej Wrocławski Park Przemysłowy są następujące podmioty:• Gmina Wrocław,• Dozamel Sp. z o.o.,• Archimedes SA,• Wrocławski Park Technologiczny SA.•

Dozamel Sp. z o.o. jako podmiot zarządzający obszarem Wrocławskiego Parku Przemysłowego ma kompleksową wizję zarządzania obszarem, która jest spójna ze strategią miasta w zakresie rewitalizacji tradycyjnych terenów przemysłowych w tej części Wrocławia. Podstawowym zadaniem Dozamel Sp. z o. o. jako zarządcy WPP jest zapewnienie uczestnikom Parku atrakcyjnych warunków prowadzenia działalności oraz wsparcie tych podmiotów w rozwoju ich biznesu. Przede wszystkim każdy przedsiębiorca we Wrocławskim Parku Przemysłowym może się skupić na swojej podstawowej działalności. Dozamel Sp. z o. o. świadczy bowiem – na zasadzie outsourcingu – kompleksowe usługi przemysłowe, w tym między innymi: dostarcza energię elektryczną, gaz, wodę, ciepło, sprężone powietrze, usługi teleinformatyczne, usługi utrzymania ruchu i remontów maszyn, usługi logistyczne i transportowe, a także dozorowanie, sprzątanie, utylizację odpadów przemysłowych i wiele innych.Ponadto Dozamel Sp. z o. o. troszczy się o infrastrukturę techniczną Parku. W tym celu Spółka zamierza pozyskać prawie 30 mln zł na inwestycje infrastrukturalne, które będą finansowane z funduszy unijnych (w ramach unijnego Sektorowego Programu Operacyjnego – Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw). Pieniądze te będą przeznaczone na modernizację sieci (gazowych, wodnokanalizacyjnych, cieplnych i teletechnicznych) oraz kluczowych obiektów infrastrukturalnych (por. tab. 1).Obok wspomnianej infrastruktury twardej zarządca Parku tworzy również tzw. infrastrukturę miękką (dba o jakość środowiska biznesowego) dążąc do integracji podmiotów na terenie Wrocławskiego Parku Przemysłowego. W ramach tych działań Dozamel Sp. z o. o. oferuje usługi, za które uczestnicy Parku nie muszą płacić. Zarządca oferuje m.in. szkolenia w ramach tzw. Akademii Wrocławskiego Parku Przemysłowego, na których podejmowane są tematy dotyczące praktycznych aspektów zarządzania, omawiane przez znanych przedstawicieli nauki i praktyki gospodarczej. Dozamel uruchomił Internetowy Bank Kadr, dzięki któremu uczestnicy Parku będą mogli przeglądać oferty kandydatów pozyskanych do pracy w WPP. Spółka powołała także Zespół Zintegrowanego Ratownictwa i Ochrony, którego zadaniem jest nie tylko szybkie reagowanie w sytuacjach zagrożenia, ale także koordynacja działań służb ochrony mienia i zapewnienie porządku w ruchu drogowym wewnątrz Parku. Dozamel jako zarządca WPP wprowadza jednolity system identyfikacji wizualnej, który ułatwi kontrahentom zewnętrznym odnalezienie przedsiębiorców zlokalizowanych na terenie Parku. Wszystkie te działania zmierzają do wytworzenia we Wrocławskim Parku Przemysłowym jednolitego środowiska biznesowego oraz do integracji społeczności parkowej. W celu jeszcze większego wzmocnienia tej integracji zarządca WPP powołał w maju 2006 Radę Parku, dzięki której każdy podmiot na tym terenie będzie mógł wpłynąć na losy Parku.Mocną stroną Wrocławskiego Parku Przemysłowego jest bardzo dobrze układająca się współpraca z władzami miasta. Świadczy o tym fakt współuczestniczenia zarządcy Parku w opracowywaniu planów miejscowego zagospodarowania przestrzennego oraz w inicjatywach mających na celu pozyskiwanie inwestorów (np. Futuralia 2006). W przedsięwzięciach realizowanych na potrzeby Parku mają swój udział m.in. Zarząd Dróg i Komunikacji, Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, Agencja Rozwoju Aglomeracji Wrocławskiej. Istotne znaczenie mają uchwalone przez Radę Miejską ulgi podatkowe (nawet trzyletnie zwolnienia z podatku od nieruchomości) dla przedsiębiorców, którzy modernizują albo budują nowe obiekty przemysłowe.

31 Pierwsza fabryka na tym terenie powstała bowiem jeszcze w 1833 r. (założył ją G.H. von Ruffer). Później – w roku 1912 – otwarto na tych terenach Wrocławskie Zjednoczone Zakłady LINKE-HOFMAN-WERKE.

44

Tabela 1. Zamierzenia inwestycyjne zarządcy Parku – Dozamel Sp. z o. o.

Źródło: opracowanie własne

Zorganizowana infrastruktura, dostęp do kompleksowych usług przemysłowych i pozaprzemysłowych, jednolite środowisko biznesowe, konsekwentnie budowana silna marka Wrocławskiego Parku Przemysłowego oraz zwolnienia podatkowe są dużą zachętą dla nowych inwestorów, którzy zamierzają rozpocząć działalność w naszym regionie (we Wrocławiu lub na Dolnym Śląsku). Nowe inwestycje to z kolei napływ kapitału i nowoczesnych technologii do naszego regionu, a co za tym idzie tworzenie nowych miejsc pracy i wzrost gospodarczy. Tym samym Wrocławski Park Przemysłowy ma szansę wymiernie przyczynić się do „podniesienia poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawy konkurencyjności regionu”, co jak wspomniano na początku referatu jest nadrzędnym celem w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego.

Literatura:

1. „Koncepcja regionalnego parku przemysłowego z udziałem Agencji Rozwoju Przemysłu”, Agencja

Rozwoju Przemysłu, Warszawa, sierpień 2002

2. „Ocena możliwości rozwojowych polskich Parków Przemysłowych”, The Institute for Industrial Promotion,

Warszawa, 11 stycznia 2006

3. „Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do roku 2020”, Wrocław, listopad 2006

45

dł. projektowanej sieci (mb)

sieć wodociągowasieć kanalizacyjnasieć gazociągowasieć ciepłowniczasieć IT

planowany koszt (PLN)

budowa przepompowni wód sanitarnychbudowa przepompowni wód deszczowychbudowa gazowej stacji pomiarowej Nr 1budowa gazowej stacji pomiarowej Nr 2modernizacja architektoniczna budynku A1termomodernizacja hali A2budowa budynku recepcyjno-konferencyjnego

873045206400

4609500

3 525 0001 678 0006 580 000

337 0003 027 000

495 000720 000250 000190 000

1 306 0004 700 0004 118 000

RAZEM planowane inwestycje (PLN) 26 926 000

planowany koszt (PLN)

4. Umowa Wrocławskiego Parku Przemysłowego z dnia 14.03.2005

5. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2003 r. – o zmianie ustawy o finansowym wsparciu inwestycji

6. arp.com.pl/rpp/

46

Rola wzornictwa w gospodarce i kulturze Dolnego Śląska

Andrzej Saj 1

1 Politechnika Wrocławska, Wybrzeże St. Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

StreszczenieW artykule, w nawiązaniu do doświadczeń krajów przodujących w konkurencyjności na rynkach światowych i równocześnie wiodących pod względem zaangażowania wzornictwa w rozwój gospodarczy tych państw, zwrócono uwagę na możliwości wykorzystania wzornictwa w sytuacji Dolnego Śląska. W tym celu, po wstępnej refleksji nad przyczynami niezrozumienia dla gospodarczej rangi wzornictwa, postarano się o przybliżenie jego definicji oraz scharakteryzowano specyfikę zawodu projektanta form przemysłowych w Polsce. Przytoczono tu również dane na temat potencjału zawodowego projektantów w naszym kraju oraz na Dolnym Śląsku (mówiąc o liczbie absolwentów kończących kierunki projektowe w uczelniach artystycznych).Artykuł zamykają uwagi o charakterze postulatywnym, dotyczącym aktywizacji sfery wzornictwa w regionie oraz wskazujące na jego potencjalnie znaczącą rolę w podnoszeniu poziomu konkurencyjności i innowacyjności w gospodarce i Kulturze Dolnego Śląska.

Abstract:The paper highlights the application possibilities of design in the situation of Lower Silesia on the basis of experiences of leading competitive countries in the global markets, which at the same time are leaders in terms of involving design in the economic development of those countries. Thus, after an introductory thought on the causes of incomprehension of the economic importance of design, the definition of design has been presented and the specific job of an industrial designer in Poland has been described. Some data on the professional potential of designers in our country and in Lower Silesia have been quoted (with reference to the number of graduates of design studies in artistic universities).The paper is concluded with some suggestions concerning activating design circles in the region as well as pointing its potentially significant role in increasing the competitiveness and innovation levels in the economy and culture of Lower Silesia.

W strategii rozwojowej Dolnego Śląska, a także w jego strategii innowacyjnej nie wspomina się o znaczeniu wzornictwa dla gospodarczego i kulturalnego wizerunku tego regionu. Niedocenianie roli wzornictwa w podnoszeniu konkurencyjności produktów rynkowych, w promowaniu osiągnięć nauki i usług biznesowych oraz szeroko rozumianej kultury lokalnej czy turystyki jest w istocie przypadłością występującą w całym naszym kraju. Zauważa to wielu znawców tego tematu, co bywa często prezentowane na łamach czasopism specjalistycznych (np. 2 + 3 D) i społeczno – politycznych, jest również podnoszone na ogólnopolskich konferencjach poświeconych tej tematyce (np. warszawskiej ze stycznia 2006 r.). „ Polska jest dzisiaj wyspą, jednym z nielicznych krajów Europy, w którym brakuje świadomości i skoordynowanej polityki wspierania wzornictwa przez państwo” – stwierdził Michał Stefanowski, prezes Stowarzyszenia Projektantów Form Przemysłowych w Polsce i profesor Wydziału Wzornictwa ASP w Warszawie, omawiający w trakcie konferencji rolę wzornictwa w polityce państw

47

Unii Europejskiej.1 Również inni uczestnicy tego spotkania dowodzili - opierając się o wiarygodne raporty z badań zagranicznych - że wzornictwo, które było jeszcze kilkanaście lat temu postrzegane głównie jako element kultury (służący estetycznemu uatrakcyjnieniu otoczenia i produktów), jest dzisiaj już zdecydowanie widziane jako element gospodarki; jest kojarzone z techniką, innowacjami, marketingiem i zarządzaniem. Zostało również dowiedzione na przykładzie wielu krajów, „ ...że środki wykorzystane na wparcie i promocję wzornictwa to nie są pieniądze wydane, ale zainwestowane, i najczęściej zwracają się wielokrotnie”. Przynoszą (one) zarówno wymierne zyski w postaci wzrostu konkurencyjności gospodarki, a co za tym idzie zwiększonych wpływów do budżetu i wzrostu zatrudnienia, jaki i korzyści niewymierne, w postaci poprawy wizerunku kraju i kultury materialnej jego mieszkańców. 2

W identyfikacji czynników służących wzrostowi konkurencyjności przedsiębiorstw Dolnego Śląska, a tym samym wskazaniu źródeł sprzyjających aktywizacji Regionalnego Systemu Innowacyjnego (RSI), nie sposób pominąć wzornictwa – jest jednak ono ciągle traktowane z rezerwą , czy z pewnego rodzaju niezrozumieniem. Z czego to wynika ? Przyczyny tego są wielorakie. Po pierwsze, sfera gospodarki – z nawyku lub braku doświadczeń – odnosi się do sfery kultury z pewnego rodzaju pobłażaniem, traktując ją – wyłączenie jako „konsumenta” dóbr wypracowanych w gospodarce, a nie jej współwytwórcę. A nawet jeśli dostrzega efekty w postaci owych dóbr kulturalnych, to widzi je jako coś niewymiernego, jako swego rodzaju „kwiatek do kożucha” .

Po drugie, wzornictwo – to dziedzina ludzkiej aktywności, którą para się stosunkowo niewielki procent populacji; jest to bowiem specyficzny zawód wymagający szczególnego rodzaju kwalifikacji, a więc dotyczący raczej elitarnej grupy osób o wykształceniu artystyczno-plastycznym (nb. ten rodzaj edukacji dominuje współcześnie w tym zwodzie). Ci specjaliści muszą w swej profesji posiłkować się nadto wiedzą z zakresu m.in. socjologii, ergonomii, komunikacji społecznej i reklamy, a do tego wykazywać się umiejętnościami techniczno – konstrukcyjnym i menedżerskimi. Właśnie potrzeby interdyscypli-narnego wykształcenia, rodzaj wymaganych uzdolnień i cech charakterologicznych (pasja twórcza) projektantów, wyznaczają pewną barierę w dostępie kandydatów do tego zawodu oraz w ich edukacji – później zaś w efektywnym włączeniu w praktykę gospodarczą,. Projektanci ciągle widziani są jako „wolni” artyści - realizujący zewnętrzne zadania związane najczęściej z identyfikacją wizualną produktu lub firmy, z reklamą itp. – a nie jako bezpośredni uczestnicy procesu powstawania nowych produktów, nie są włączani w cykl badawczo – rozwojowy generujący i przygotowujący innowacje. Zresztą – wobec rosnącego dzisiaj symbolicznego znaczenia produktów, wyrażanego przez markę, opakowanie, hasła reklamowo – promocyjne itd. – projektanci powinni być także bezpośrednio angażowani w wewnętrzne (w firmie) procedury marketingowe i menedżerskie (zarządzania i wypracowywania strategii rynkowej i rozwojowej firmy). Co niestety w naszej praktyce gospodarczej zdecydowanie jest ewenementem.

I po trzecie: wzornictwo to dyscyplina ciągle ewoluująca; nieustannie zmieniająca się i dostosowująca do postępujących w świecie zmian cywilizacyjno-kulturowych. Wzornictwo, którego początki sięgają pierwszej połowy XIX wieku, było ściśle powiązane z postępującą industrializacją i rozwojem liberalnego rynku, podlegało także – w ciągu kolejnego stulecia – gwałtownym przemianom uzależnionym od rozwoju nauki i techniki (wynalazków), jest więc zdeterminowane powszechnością uprzemysłowienia, ale także poddane presji czynników społeczno – socjalnych, wzrostowi konsumpcjonizmowi, i - już współcześnie – rosnącej randze informacji i roli gospodarki opartej na wiedzy (co wymuszało kolejne zmiany w strategiach gospodarczych). Nadążanie za tempem tych zmian nie było łatwe, stąd konieczność uczenia się (permanentna edukacja „wewnątrz” wzornictwa), a zarazem potrzeba „oswajania” się gospodarki z tą ewoluującą dyscypliną twórczości, kształtowania nawyków podążania za nią, sprostania wymogom rynku i presji nowoczesności (innnowacyjności).

1 Por. Wzornictwo – kultura i gospodarka. Czy można promować Polskę przez wzornictwo? Materiały konferencyjne, Warszawa 20-21. 01. 2006 r. , www.konferencja .diz.pl

48

Innymi słowy wzornictwo zmienia się w tempie zmian technologicznych, rozwoju nauki i wzrostu aspiracji społecznych – co odbija się na jego rozumieniu, przyswajaniu, a również definiowaniu. Pojęcie wzornictwa jest – z „natury” – złożone, bo wyrasta ze związku sztuki z techniką i nauką. Być może trudności w definiowaniu tego zjawiska, w konsekwencji przekładają się na kłopoty w jego odbiorze i przyswajaniu, a w efekcie – wykorzystywania w praktyce. W Polsce pojęcie wzornictwa, wprowadzone w PRL (w 1947 r.) było ściśle związane z zawodem plastyka i, w istocie, nawiązywało do ciągle żywotnych w naszym kraju tradycji (ukształtowanych jeszcze na przełomie XIX i XX w.), tzw. „zastosowania sztuki do przemysłu”, (stąd pojęcie tzw. sztuki stosowanej i przemysłu artystycznego). Potrzeby „kształtowania formy produktu” (w zależności od funkcji), podnoszone przez sferę gospodarki, znalazły później odzwierciedlenie w zaproponowanym pojęciu wzornictwa przemysłowego lub – jak przyjęto to m. in. w nazwie wydziału ASP w Krakowie – form przemysłowych. Ale te określenia nie implikowały wielu – narastających czasowo – celów, jakie wynikały z pracy projektanta (specjalisty wzornictwa). Stąd upowszechnione i o wiele pojemniejsze znaczeniowo, a nadto wartościujące w konotacji (w tradycji anglosaskiej) pojęcie designu. Zresztą termin ten w zasadzie wyparł określenia w językach narodowych i jest używany globalnie. W naszym kraju lansuje się ponadto jego spolszczoną formę : dizajn (np. w publikacjach 2 + 3 D), ale nie jest to regułą.

Współcześnie z pojęciem designu łączą się różne cele, dotyczące wielu złożonych zagadnień związanych nie tylko z projektowaniem produktów (nadawaniem im estetyczno-formalnej postaci) ale również z projektowaniem procesów społecznych (edukacyjnych, socjalnych, opiekuńczo-zdrowotnych itd.) , zadań promocyjnych (w tym promocji marki produktu i kultury regionalnej, kreowania tożsamości narodowej itd.), przedsięwzięć ściśle ekonomiczno-rynkowych (np. w komercyjnym amerykańskim stylingu, służącym zwiększaniu popytu na towary) lub celów poznawczo- naukowych (np. w tzw. „operacjonizmie” niemieckiej szkoły z Ulm – projektowaniu podporządkowanemu potrzebom high – technology). Aktualnie te cele zostały wzbogacone o wymagania stawiane z jednej strony przez potrzeby rozwoju regionów, z drugiej – przez globalizację i procesy powszechnej informatyzacji, co ujmuje się m. in. poprzez tzw. „projektowanie uniwersalne” (tj. projektowanie odpowiedzialne społecznie i nastawione przyszłościowo, np. w Finlandii). 3

Dzisiaj design staje się czymś więcej niż tylko tworzeniem artefaktów. Jak twierdzi Guy Julier:4 „ Teraz chodzi w nim także o tworzenie struktur kontaktowania się we współczesnym świecie wizualnym i przedmiotowym” Stąd omawiana przez tego autora koncepcja designu, odnosząca się do tworzenia i badania tzw. systemów produkt – usługa, gdzie producent odpowiada nie tylko za dostarczenie wyrobu, ale także za jego obsługę oraz utylizację, czyli za cały cykl życia produktu – a więc proces projektowy musi uwzględniać nie tylko zagadnienia zarządzania produktem ale także studia nad zmianami wzorców zachowań konsumentów , zmianami ich zwyczajów i oczekiwań niematerialnych (np. poznawczych, proekologicznych itp.). Design staje się współcześnie zjawiskiem integrującym i inspirującym zarówno szeroko rozumianą aktywność kulturową (społeczną) ale także (a może głównie) gospodarczą. i tak odbierają design współcześnie działający projektanci. Wojciech Wybieralski – wybitny projektant i wykładowca designu w warszawskiej ASP – mówi: „...wzornictwo jest coraz bardziej działalnością z obszaru przedsiębiorczości – usługą wobec zleceniodawcy, gdzie ekspresja własna (projektanta) podlega poważnym ograniczeniom (chyba ,że uzgodniono inaczej).” 5

Rangę wzornictwa dla gospodarki państw Uni Europejskiej podkreśla M. Stefanowski, który opierając się na Raport Centre of Innovation in Design, Finlandia 2003 r., przytacza ranking państw o najwyższej w świecie konkurencyjności i innnowacyjności. Okazuje się, że z opublikowanej w 2001 r. listy dziesięciu najwyżej notowanych krajów aż osiem przoduje także pod względem efektów wzornictwa (zapewnionych w tym wypadku przez stabilny system promocji i finansowania wzornictwa , osiągnięty dzięki rozbudowanej sieci wspomagających go instytucji rządowych). Do tych państw należą

3 Por. „2 + 3 D” nr 13 i nr 16 z 2005 r.4 Gui Julier: Świetlana przyszłość angielskiego dizajnu, w: 2 + 3 D, 2006 r. nr 195 Wybieralski W. Plusy i minusy polskiego dizajnu, w: 2 + 3 D, 2003 r., nr 8

49

w kolejności: Finlandia, USA, Holandia, Niemcy, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania i Dania. We wszystkich tych krajach pozycja wzornictwa mieści się w pierwszej dziesiątce na świecie (np. w Finlandii – I, USA – II a w Niemczech – III miejsce). Interesujące jest również i to, że państwa te wydają stosunkowo najwięcej na prace B + R oraz innowacje, zaś przeprowadzone stosowne oceny potwierdziły, że aż w ok. 80 procentach z liczby badanych przedsiębiorstw, wspierających się wzornictwem, notuje się od 20 do 40 procentowy przyrost sprzedaży. 6

Polska gospodarka nie jest w stanie konkurować z wiodącymi w tym zakresie krajami ani w wysokości nakładów inwestowanych we wzornictwo ani potencjałem kadrowym (dla porównania w Wielkiej Brytanii w 2003 r. roczny budżet rządowy przeznaczony na promocję wzornictwa wyniósł ponad 10 mln euro; w całym kraju funkcjonuje ok. 3 700 firm projektowych i ok. 67 tys. aktywnych zawodowo projektantów – co przynosi efekty, zaliczane do owego „przemysłu projektowego”, w wysokości ok. 180 mld rocznie, czyli ponad 5 % PKB).7 Stąd argument, że nie można ignorować tej sfery działalności. Tymczasem okazuje się, że polska gospodarka tylko w niewielkim stopniu korzysta z dość sporego potencjału wykształconych na naszych uczelniach specjalistów designu. Szacuje się, że blisko 90 % absolwentów uczelni projektowych nie podejmuje pracy w swym zawodzie. Nasz krajowy potencjał osobowy – to coroczna grupa ponad 100 absolwentów kierunku wzornictwa przemysłowego z siedmiu Akademii Sztuk Pięknych i kilku szkół prywatnych. Do tej liczby doliczyć trzeba absolwentów wykształconych w zakresie architektury wnętrz, projektowania mebli, ceramiki, i szkła, co – wziąwszy pod uwagę studia dzienne i wieczorowe – daje dość sporą grupę (ok. 250 – 300 osób w skali kraju) specjalistów przygotowanych do podejmowania różnych zadań projektanckich. Na marginesie tych liczb trzeba zauważyć, że np. w Wielkiej Brytanii w rekordowym 2002 r. liczba absolwentów studiów dizajnerskich wyniosła ok. 15 tys. osób – i które w większości znajdują zatrudnienie w różnych dziedzinach tzw. przemysłu kultury. 8

Stan zaangażowania wzornictwa w procesy gospodarcze jest w Polsce znikomy (czy nie alarmująco?). Ryszard Wiśniewski - podsekretarz stanu w MSZ – zauważył, że „..w polskiej gospodarce pomału, a jednak nieuchronnie, zużywają się rezerwy wzrostu oparte na prostej konkurencji kosztów. Stąd potrzeba wypracowywania wartości dodanej wynikającej raczej z pracy umysłowej, koncepcyjnej, badawczej, a nie z produkcji typowo taśmowej, która na wschód od naszych granic (...) zawsze będzie tańsza (...). Należy wspierać procesy, dzięki którym Polska będzie dostarczycielem myśli projektowej, również w wymiarze szeroko pojętego designu. a przy okazji kreować warunki dla promocji kraju, dla wypracowania znaków i form, sygnujących polskość; chodzi – jak sądzi Wiśniewski - o nową materialną „twarz” naszego kraju; w czym znacząca rola designu.”

Przestawianie się polskiej gospodarki na strategię konkurowania z pomocą designu może być procesem trudnym i długoterminowym. Szybsze tempo może być jednak realne w przypadku niektórych regionów takich jak Dolny Śląsk - choćby ze względu na jego usytuowanie i potencjał naukowo – przemysłowy ( (w tym silne środowisko akademickie). Specjalistów w zakresie projektowania przygotowuje wrocławska Akademia Sztuk Pięknych. Kierunek wzornictwo przemysłowe kończy co roku, na studiach dziennych i wieczorowych, ok. dwudziestu paru osób, do tego dochodzą absolwenci kierunku architektury wnętrz (również w tej liczbie) oraz absolwenci kierunku ceramika i szkło, także przygotowani do projektowania na potrzeby produkcji przemysłowej. Ponadto kilkunastu absolwentów specjalizujących się w grafice użytkowej (projektowanie komputerowe, typografia, plakat, reklama) corocznie wypuszcza Wydział Grafiki ASP. Stanowią oni w sumie dość pokaźny liczbowo potencjał osób kreatywnych, które w większości (poza zdecydowanie powracającymi do swych macierzystych regionów) powinny znaleźć zajęcie na Dolnym Śląsku. Że tak się nie dzieje, i że potwierdzają się tu, wymienione wcześniej, proporcje zatrudnienia absolwentów w swym zawodzie – nie trzeba chyba już dowodzić.

6 Stefanowski M. ...op. cit.7 j.w.8 Gui Julier: Szersza perspektywa, w: 2 + 3 D, 2005 r. nr 16

50

Sam potencjał osobowy jednak nie wystarczy bez odpowiednio kreowanej polityki gospodarczej w regionie. A tej „dokumenty” – jak stwierdzono na wstępie – nie zauważają owej wielkiej szansy dla rozwoju konkurencyjności i innnowacyjności, jaką może dać wzornictwo; jeśli oczywiście poprawią się warunki działania w regionie przemyślanego i skutecznego systemu wspierania i funkcjonowania całej sfery projektowania.

W realizacji takich celów należałoby, po pierwsze; podkreślić potrzebę bliższej identyfikacji potencjału wytwórczego wzornictwa na Dolnym Śląsku (w edukacji i możliwościach pracy biur, zespołów i indywidualnych osób) oraz stworzenia bazy danych w tym temacie. W kolejności zaś – podjęcia przez władze samorządowe i regionalne szeregu inicjatyw wspierających tę dziedzinę aktywności, takich jak np. wpisanie wzornictwa do regionalnych programów operacyjnych i założeń strategii rozwojowych; powołanie ciał doradczych kompetentnych w tym zakresie, zainicjowanie powstania ośrodków badania i rozwoju designu (np. Dolnośląskiego Centrum Designu); stypendialnej pomocy studentom i absolwentom kierunków projektowych, nagradzania najlepszych wzorów w ramach konkursów na produkt roku itp. itd. Działania wspierające rozwój wzornictwa w regionie, byłyby jednocześnie punktem wyjścia promocji Dolnego Śląska. Tym samym udowodnienia, że gospodarka i kultura wspólnie mogą sprzyjać postępowi i świadczyć przykładem zaangażowania wzornictwa również w kreowanie „wzorów” postępowania dla innych regionów w Polsce.

51

52

Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii - dwa lata doświadczeń, dalsze zamierzenia

Mirosław Miller1,2,Jerzy Kaleta1,3

1 Politechnika Wrocławska, Wybrzeże St. Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław2 Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii3 Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych

Streszczenie:Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii (DCZT) staje się ważną instytucją wspierającą transfer wiedzy z nauki do gospodarki w Regionie. Uruchomiono pierwsze projekty środowiskowe, tworzone są branżowe sieci naukowo-gospodarcze kojarzące partnerów w celu opracowania i wdrażania programów innowacyjnych o dużym znaczeniu dla Regionu. Zbliżająca się siedmiolatka 2007-2013 i napływ głównej transzy środków strukturalnych na innowacje i wdrażanie nowych technologii jest szansą na pełne rozwinięcie tej inicjatywy. W artykule omówiono najważniejsze zamierzenia i koncepcje rozwoju DCZT. Zaproponowano sposoby wykorzystania potencjału B+R do wzmocnienia procesów rozwojowych w Regionie oraz sposoby skutecznego rozwoju przedsiębiorczości akademickiej. Sformułowano propozycję powołania regionalnej Rady ds. Innowacji, której zadaniem byłoby wdrażanie zapisów Regionalnej Strategii Innowacji na Dolnym Śląsku. Zaprezentowano ideę organizacji środowiskowego, zintegrowanego Centrum Naukowo-Badawczego, stanowiącego zaplecze aparaturowe dla grup naukowych oraz wysokospecjalistycznych usług badawczych dla przedsiębiorstw wysokich technologii.

Słowa kluczowe:transfer technologii, regionalne strategie innowacji, sektor B+R, Gospodarka Oparta na Wiedzy.

Abstract: Lower Silesian Centre for Advanced Technologies (DCZT) becomes an important institution for technology transfer from universities to enterprises in the region. DCZT has prepared pilot projects for the organizing of regional cooperation networks between scientific and industrial partners in the innovative economy fields. Structure fond 2007-2013 should be effective used for the development of this initiative. In the paper new projects and ideas are presented regarding the DCZT development. It should be aimed in the wide involvement of the regional R&D potential into regional economical development. Several solutions are proposed to cross the present barriers of technology and innovation transfer from academic crises into economy and commercialization of the research results. Organization of the regional integrated R&D infrastructure is postulated in order to integrate the scientific groups and obtain the high level of research and services for high-tech enterprises. Regional Committee for Innovations is proposed for the implementation of the Lower Silesian Innovation Strategy and for the coordination of the regional Knowledge-Based Economy program.

Key words:technology transfer, regional innovation strategies, R&D sector, Knowledge-Based Economy.

53

1. Wprowadzenie

Rozwój sektora zaawansowanych technologii w naszym Regionie jest rezultatem zarówno planowych jak też spontanicznych procesów wynikających m.in. z realizacji określonych programów badawczych, umiejscowienia w przeszłości na Dolnym Śląsku przedsiębiorstw o znacznym potencjale innowacyjnym czy też jest następstwem zagospodarowania znacznych bogactw naturalnych. Przykładami tego rodzaju przemysłów o kilkudziesięcioletnich tradycjach współpracy instytucji naukowych i przedsiębiorstw w obszarze innowacji i nowych technologii jest przemysł energetyczny, ceramiczny, elektronika, informatyka i chemia. Liczne inwestycje w obszarach zaawansowanych technologii ostatnich lat umocniły pozycję Regionu w w/w branżach oraz sprawiły, że Dolny Śląsk stał się krajowym centrum przemysłu informatycznego, motoryzacyjnego oraz produkcji sprzętu AGD i elektroniki. Na naszych oczach Wrocław staje się istotnym w Kraju i Europie ośrodkiem technologii materiałowych, biotechno-logii (np. projektowanie i produkcja leków i kosmetyków), zaawansowanych technologii medycznych, technologii związanych z produkcją wysokiej jakościowo i tzw. bezpiecznej żywności, czy też zaawansowanych technologii recyklingu. Region ma również szansę odegrania istotnej roli w zakresie rozwoju alternatywnych źródeł energii.

Tu i ówdzie wyrażane są obawy co to trwałości osadzenia międzynarodowego kapitału w Regionie, decydującego o jego obecnym szybkim rozwoju gospodarczym. Tym bardziej należy dołożyć wszelkich starań, aby zdyskontować obecną sytuację na korzyść utrwalenia pozytywnych tendencji rozwojowych jakie uwidaczniają się w ostatnich latach. Takim działaniem może być tworzenie lokalnych centrów innowacyjnych, klastrów firm kooperujących z przemysłowymi gigantami czy też kształcenie wysoko-kwalifikowanej kadry na potrzeby rozwoju wiodących gałęzi gospodarki Dolnego Śląska. Temu podo-bne działania wymagają koordynacji oraz wypracowania spójnej polityki proinnowacyjnej na szczeblu Regionu. W wypracowaniu i realizacji tej polityki niezbędny jest udział środowisk naukowych Wrocławia. Pozytywnych doświadczeń dostarczyły w ostatnich latach Wrocławski Park Technologiczny, Inkubator Technologiczny i Wrocławskie Centrum Transferu Technologii. Istnieje pilna potrzeba poszerzenia styku nauki i gospodarki. Można tego dokonać wykorzystując znaczące środki strukturalne, jakie napłyną w najbliższych latach z Europy do Regionu. Skądinąd wiadomo, że 40% tych środków ma być kierowanych na projekty zwiększające innowacyjność i konkurencyjność dolnośląskich przedsię-biorstw. Może to więc stać się doskonałym narzędziem umożliwiającym wdrażanie wypracowanej wcześniej polityki w tym zakresie. O tym jak wiele jest na tym polu do zrobienia świadczą tegoroczne europejskie rankingi innowacyjności, w których Polska wypada bardzo źle plasując się na jednej z ostatnich pozycji na Kontynencie.

W roku 2005 Sejmik Dolnego Śląska przyjął dokument pt. Dolnośląska Strategia Innowacji (RIS) sta-nowiący podstawę do dalszych działań mających na celu wzrost konkurencyjności naszego Regionu [1]. Zapisy tego dokumentu znalazły swoje odzwierciedlenie w przyjętej później Strategii Rozwoju Woje-wództwa Dolnośląskiego [2]. Podobnie, postanowienia RIS znajdą swoje odbicie w opracowywanym aktualnie Regionalnym Programie Operacyjnym na lata 2007-2013 [3]. Spójność dokumentów tej rangi stanowić będzie solidną podstawę do skoordynowanych działań w kolejnych latach, mających zapewnić rozwój regionalny oparty na efektywnym wykorzystaniu Funduszu Spójności oraz funduszy struktural-nych. W pracach [4,5] zaprezentowano niezbędne działania jakie należy podjąć dla zapewnienia opty-malnego wykorzystania potencjału naukowego, gospodarczego i biznesowego dla innowacyjnego rozwoju Regionu wspomaganego środkami unijnymi. W tym kontekście przedstawiono nowe inicjatywy wrocławskiego środowiska akademickiego, w tym Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii (DCZT).W obecnym opracowaniu przedstawiamy dwuletnie doświadczenia DCZT oraz nowe propozycje dot. Wdrażania strukturalnych zmian w zakresie współpracy sektora B+R z sektorem innowacyjnych przedsiębiorstw. Omówiono propozycje rozwiązań, które wpłyną na istotny wzrost konkurencyjności dolnośląskich firm wysokich technologii oraz przyczynią się do znacznego wzrostu finansowania badań naukowych w Regionie.

54

2. Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii

DCZT zostało powołane w 2004 roku. Stanowi ono konsorcjum uczelni, instytutów naukowych oraz podmiotów gospodarczych Regionu. Koordynatorem DCZT jest Politechnika Wrocławska. W skład konsorcjum DCZT wchodzi aktualnie 31 podmiotów, w tym 5 uczelni: Akademia Medyczna, Akademia Rolnicza, Politechnika Wrocławska, Uniwersytet Wrocławski oraz Uniwersytet w Zielonej Górze, dwa instytuty PAN oraz podmioty gospodarcze, zarówno wiodące w Regionie (Elektrownia Turów, KGHM, Dolnośląska Spółka Gazownictwa, Jelfa, Hasco-lek) jak też innowacyjne przedsiębiorstwa z grupy MŚP. W chwili obecnej konsorcjum nie przyjmuje nowych członków i przygotowuje koncepcję zmiany formuły prawnej. DCZT zostało powołane w celu integracji potencjału naukowo-gospodarczego Regionu, komercjalizacji opracowań naukowych oraz skoordynowanego wykorzystania Funduszy Strukturalnych i innych środków przeznaczonych na wzrost konkurencyjności Regionu, transferu technologii oraz wzrostu innowacyjności gospodarki. Cele programowe i zadania DCZT omówiono szczegółowo w pracach [4,5].

DCZT jest afiliowane przy koordynatorze konsorcjum - Politechnice Wrocławskiej, ale finansowane jest wyłącznie z zewnętrznych projektów jakie przygotowane zostały w fazie rozruchu przedsięwzięcia. Realizacja projektów koordynowana jest przez wspólne biuro oraz pracowników naukowych zaangażowanych w poszczególne przedsięwzięcia. Środki pozyskiwane są przede wszystkim w ramach tzw. działań - konkursów ogłaszanych przez instytucje zarządzające środkami strukturalnymi na szczeblu centralnym (sektorowe programy operacyjne - SPO) i regionalnym (zintegrowany program rozwoju regionalnego - ZPORR). W miarę rozwijania się inicjatywy zwiększa się wachlarz źródeł finansowania projektów prowadzonych przez DCZT. Aktualnie włącza się ono również do programów międzynarodowych, w tym do Programów Ramowych UE.Jednym z podstawowych narzędzi realizacji programu DCZT są regionalne, branżowe sieci naukowo-gospodarcze.

3. Regionalne sieci naukowo-gospodarcze

Termin „sieć” kojarzony jest przez polskie środowisko naukowe przede wszystkim z aktywnością zespołów badawczych w ramach 5. i 6. Programu Ramowego UE lub podobnych struktur naukowych powstałych w ostatnim okresie w Polsce. Tymczasem czołowe regiony Europy posiadają dojrzałą, sprawdzoną w ostatnim dziesięcioleciu, formę powiązań partnerów naukowych, gospodarczych i samorządowych w postaci sieci naukowo-gospodarczych. Tak rozumiana sieć jest dobrowolnym zrzeszeniem partnerów akademickich i gospodarczych na obszarze objętym promieniem do 200 km. Sieć naukowo-gospodarcza ma charakter branżowy: np. tworzywa sztuczne (produkcja, przetwórstwo, wyroby), telekomunikacja, informatyka, biomedycyna. Naturalnym spoiwem jednoczącym partnerów sieci są wspólne interesy. Partnerami uczelnianymi są instytuty reprezentujące branżę; zazwyczaj wiodącą rolę odgrywa tutaj 2-3 profesorów. Partnerami sektora gospodarki są natomiast zarówno jednoosobowe firmy (np. rzemieślnicy) jak i większe, aż do firm średniej wielkości. Potentaci przemysłowi zazwyczaj nie są członkami sieci. Do podstawowych zadań sieci działających w Europie należy:

− zapewnienie transferu technologii z uczelni i instytutów badawczych do gospodarki w celu zapewnienia wysokiego poziomu rozwoju branży w regionie,

− tworzenie rozbudowanego systemu podnoszenia kwalifikacji (studia podyplomowe, kursy), − wskazywanie trendów rozwojowych (nowe konstrukcje, materiały, technologie), − organizacja praktyk, staży dyplomowych dla studentów oraz tworzenie warunków

zapewniających szczególnie uzdolnionym absolwentom możliwość zrobienia kariery w regionie (przeciwdziałanie odpływowi wartościowych absolwentów do innych regionów UE),

55

− lobbing wobec władz na rzecz stworzenia w regionie korzystnych warunków rozwoju branży.Rozwiązanie w postaci sieci jest korzystne dla wszystkich stron. Władze regionalne w UE są żywotnie zainteresowane powstawaniem sieci. Alternatywą jest bowiem sterowanie rozwojem każdej branży przez urzędników pionu gospodarczego. Takie rozwiązanie jest niebezpieczne z powodu naturalnego braku w tych sferach wystarczających kompetencji. Zainteresowane tworzeniem sieci jest również środowisko akademickie, które uzyskuje w ten sposób realne związki z gospodarką i wynikające stąd korzyści. Środowisko gospodarcze ma z kolei stały dopływ innowacji, możliwości podnoszenia kwalifikacji i możliwości skutecznego lobbingu. Wyraźnie należy podkreślić, iż sieci naukowo-gospodarcze nie mają zastępować istniejących izb: rzemieślniczych i gospodarczych. Te organizacje bowiem – często z wieloletnimi tradycjami, działają „w innym rytmie” i nie reagują tak szybko na zmiany rynkowe branż. Tymczasem sieć może się łatwo rozwiązać lub przeobrazić, w zależności od zmian na rynku.

Wzorując się na rozwiązaniach francuskich i – przede wszystkim – niemieckich [6], DCZT podjęło się organizacji pilotowych, regionalnych sieci naukowo-gospodarczych. Odpowiedni projekt finansowany w ramach ZPORR znajduje się on w fazie uruchamiania od 1.12.2005, a jego realizacja przewidywana jest na okres 19 miesięcy [7]. Projekt realizuje konsorcjum czterech wrocławskich uczelni akademickich: AM, AR, UWr, PWr. Organizacja sieci stanowi realizację zapisów Dolnośląskiej Strategii Innowacji. Sieci DCZT będą skupiać podmioty naukowe, gospodarcze oraz jednostki badawczo-rozwojowe wokół dużego, regionalnego programu naukowo-wdrożeniowego. W ramach projektu zostaną utworzone trzy pilotowe sieci:

- technologie informatyczne w medycynie i służbie zdrowia (E-zdrowie),- biotechnologia i zawansowane technologie medyczne (Biotech),- energie alternatywne i odnawialne (Energia).

W najbliższych miesiącach planowana jest organizacja kolejnych sieci naukowo-gospodarczych w obszarach technologii ochrony środowiska oraz technologii ICT.

Głównymi zadaniami realizowanymi przez nowopowstałe sieci są:- opracowanie regionalnego programu rozwoju branży i działania na rzecz jego realizacji,- kreowanie projektów celowych i zamawianych,- tworzenie firm spin-off i start-up przez profesorów i absolwentów,- stworzenie systemu prowadzenia doktoratów i prac dyplomowych zamawianych przez

przedsiębiorstwa,- tworzenie systemu zatrudniania najlepszych absolwentów w firmach innowacyjnych,- opracowanie koncepcji i rozwój środowiskowej infrastruktury badawczej.

Przewiduje się, że dobrowolne zrzeszenia branżowe będą liczyły we wstępnej fazie od 10 do 40 podmiotów gospodarczych i naukowych. Na stronie internetowej www.dczt.wroc.pl ukazują się informacje nt. bieżących działań sieci oraz firm do nich przystępujących. Powołano grupy ekspertów, którzy przygotowują i dyskutują opracowania, mające stanowić fragmenty regionalnego programu rozwoju branży. W ramach tych opracowań zostanie przeprowadzona analiza potencjału rozwojowego Dolnego Śląska w trzech branżach odpowiadających profilowi sieci. Grupy ekspertów mają odpowiedzieć na pytanie, co może stać się technologiczną lub gospodarczą specjalnością Dolnego Śląska, w czym Region ma szansę na osiągnięcie przewagi konkurencyjnej w Kraju i Europie oraz gdzie istniejący w Regionie potencjał naukowo-gospodarczy pozwala na odegranie istotnej roli w międzynarodowej kooperacji, np. w postaci koordynowania programu naukowo-badawczego w ramach 7 Programu Ramowego UE. Te zagadnienia omawiane są na organizowanych przez sieci seminariach i konferencjach, a powstające dokumenty i opracowania są dostępne dla grona ekspertów na utworzonych elektronicznych forach dyskusyjnych. Część materiałów (np. prezentacje z konferencji) dostępne są szerokiemu ogółowi obywateli, co ma służyć propagowaniu rozwijania i wdrażania zaawansowanych technologii w społeczeństwie.

56

Sieci nawiązują kontakty i współpracę z rozmaitymi, istniejącymi już inicjatywami. W szczególności zidentyfikowano takowe w obszarze energetyki odnawialnej i e-Zdrowia. Inicjatywy te są w miarę możliwości włączane do sieci wzbogacając jej ofertę, wzmacniając kontakty ze specjalistami i przyczyniając się do tworzonego spójnego, regionalnego programu rozwoju.

Przygotowywane ekspertyzy i inne dokumenty w niektórych przypadkach stanowią materiał wystarczający do opracowania projektu badawczego rozwojowego lub celowego. W takich przypadkach już na obecnym etapie tworzone są konsorcja naukowo-gospodarcze do realizacji projektu. W założeniach sieci projekt musi być spójny z opracowywanym programem regionalnym, a więc np. uwzględniać inne projekty lub wspólną platformę, na której będzie on realizowany. Nie jest to zadanie łatwe zważywszy różnorodność technologii, sprzeczne niekiedy interesy konkurujących ze sobą podmiotów gospodarczych, czy rozmaitość opinii ekspertów. Pomimo tych uwarunkowań, należy dążyć za pomocą instrumentarium finansowego do wypracowania niezbędnego konsensusu.

Jako przykłady opracowań sieci znajdujących się w fazie przekształcania w projekty może służyć propozycja wdrożenia elektronicznego rekordu pacjenta [8] (sieć e-Zdrowie), opracowanie technologii leków opartych na agregatach lipidowych (sieć Biotech), czy też projekt wdrożenia na Dolnym Śląsku programu przestawienia części taboru samochodowego na napęd metanowy (sieć Energia). Prowadzone są kroki w kierunku stworzenia koncepcji przekształcenia Regionu w centrum biopaliwowe. DCZT przygotowuje również pakiet projektów z innych obszarów zaawansowanych technologii takich jak elektronika (łączność bezprzewodowa, technologie RFID, LTCC) oraz technologie ochrony środowiska (recykling sprzętu AGD i elektroniki).

Planuje się, aby sieci naukowo-gospodarcze przekształciły się w trwałe organizacje regionalne lub ponadregionalne samoutrzymujące się z przygotowywania i prowadzenia projektów technologicznych w określonej branży oraz z kojarzenia partnerów. Organizacje takie mogą mieć rozmaitą formułę prawną. Istnieją np. zamysły powołania fundacji e-Zdrowie oraz regionalnej izby gospodarczej skupiającej przedsiębiorstwa z obszaru odnawialnych i alternatywnych energii. Troską DCZT jest zachowanie przez te organizacje ścisłych związków z nauką, gdyż tylko one zapewnią wzmacnianie transferu wiedzy z uczelni do przedsiębiorstw.

4. Wzmacnianie powiązań nauka-gospodarka-biznes

Brak mechanizmów w zakresie wzmacniania powiązań nauki, gospodarki i biznesu to jedna z podstawowych przyczyn niskiego stopnia chłonności polskiej gospodarki na innowacje i nowe technologie. W tym kontekście istnieje pilna potrzeba przetestowania rozmaitych form współpracy podmiotów naukowych i poszczególnych profesorów z praktyką gospodarczą. Zdając sobie w pełni sprawę z innych przyczyn hamujących ten proces (słaba kondycja finansowa przedsiębiorstw, napływ technologii z firm-matek inwestujących w polski przemysł, brak nawyków i niedostatki w prawie patentowym, bariery psychologiczne i inne) nie wolno popełniać grzechu zaniechania nie podejmując na tym polu wysiłków dających choćby niewielkie efekty. I tu znów pomóc mogą środki strukturalne kierowane na tworzenie i aktywizację rozmaitych „interfejsów” naukowo-gospodarczych. Takim przykładem są projekty prowadzone przez Politechnikę i Akademię Rolniczą polegające na organizacji staży podyplomowych i studiów doktoranckich wspólnie z przedsiębiorstwem innowacyjnym (np. [9]). Takich inicjatyw powinno przybywać z czasem, a finansowanie ich powinien w coraz większym stopniu przejmować sektor gospodarki. Już teraz deklarowana jest taka gotowość przez niektórych konsorcjantów DCZT. Należy jednak zorganizować sprawny system realizujący podobne programy. Mogłoby to być jedno z zadań sieci w przyszłej formule organizacyjnej.

Trudniejszą formą aktywizacji środowiska naukowego na rzecz tworzenia Gospodarki Opartej na Wiedzy jest powoływanie firm profesorskich typu spin-off lub spółek technologicznych. Pomimo prób prowadzonych w rozmaitych środowiskach w Kraju oraz wzorców z zagranicy, brak na tym polu dobrych doświadczeń. Sytuację jak dotychczas w niewielkim tylko stopniu poprawiły powstające coraz liczniej inkubatory technologiczne i akademickie inkubatory przedsiębiorczości. Autor głośnego opracowania „Technostarterzy” [10], jakie opublikowano w 2005 roku wskazuje na szereg przyczyn

57

takiego stanu rzeczy. Jedną z nich jest anachroniczna struktura europejskich uczelni technicznych, która utrudnia efektywną współpracę z otoczeniem gospodarczo-finansowym. Spostrzeżenia sformułowane w cytowanej pracy godne są szczególnej uwagi na etapie przygotowywania koncepcji Europejskiego Instytutu Technologicznego we Wrocławiu.

Pomimo odpowiedniej uchwały Senatu Politechniki z 2004 roku [11], nie obserwuje się tendencji do powoływania spółek typu spinoff przez pracowników tej uczelni. Wg wiedzy autorów działa obecnie zaledwie jedna tego typu firma w branży nowe formulacje leków (spółka Novasome). DCZT prowadzi rozmowy dot. tworzenia kolejnych spółek tego rodzaju, w których udziały mieliby profesorowie i przedsiębiorstwa sektora MŚP zainteresowane rozwiązaniami opracowanymi przez takie spółki. W ramach projektu [7] DCZT przygotowuje opracowania dot. istniejących w tym obszarze uregulowań prawnych [12]. W ramach tego samego projektu przygotowana zostanie ekspertyza nt. istniejącego stanu i niezbędnych zmian w zakresie prawa własności intelektualnej [13]. Ten ostatni problem dostrzegły również władze rządowe, które opracowały w początkach 2006 i skierowały do społecznych konsultacji ważne projekty odpowiednich ustaw, m.in. dotyczącej powołania w Polsce instytucji brokera patentowego.Warto w tym miejscu wspomnieć o ciekawych inicjatywach wrocławskiego Stowarzyszenia Sanatorów (http://www.stosanator.pl), które realizuje projekty z zakresu powoływania innowacyjnych spółek technologicznych. Efektem dotychczasowych prac Stowarzyszenia są między innymi pozycje książkowe dot. rozwoju przedsiębiorczości wśród absolwentów wyższych uczelni [14,15,16].

5. Infrastruktura badawcza DCZT a Narodowe Centrum Badawczo-Rozwojowe

Stworzenie środowiskowej infrastruktury naukowo-badawczej stanowić mogłoby decydujący element integracji elit dolnośląskich uczelni i instytutów naukowych. Osiągnięcie tego celu byłoby możliwe w wyniku podjęcia decyzji o utworzenia sieci środowiskowych laboratoriów służących zespołom naukowym realizującym projekty badawczo-rozwojowe oraz podmiotom gospodarczym. Unikalna aparatura zakupiona w ramach Funduszy Strukturalnych i przy wykorzystaniu innych źródeł, włączana byłaby do infrastruktury środowiskowej. Należałoby też rozważyć możliwość włączenia do sieci obecnie istniejących, wysokospecjalistycznych laboratoriów, jak również jednostek będących w dyspozycji miasta czy województwa. W razie pozytywnych decyzji politycznych w tej kwestii, należałoby pilnie określić lokalizacje środowiskowych laboratoriów. Wydaje się, że Miasto i Region byłyby w stanie przeznaczyć na ten cel odpowiednie obiekty. Niezależnie od tego, niezbędne byłyby z pewnością dodatkowe inwestycje.DCZT rozpoczęło realizację tej idei w 2004 r. przygotowując umowę, regulamin i zasady funkcjonowania Środowiskowego Laboratorium NMR afiliowanego przy Wydziale Chemicznym Politechniki Wrocławskiej. Środki na ten cel pozyskano w ramach środków inwestycyjnych Komitetu Badań Naukowych. Laboratorium prowadzone jest i współfinansowane przez Politechnikę Wrocławską, Uniwersytet Wrocławski i Akademię Rolniczą. Jednakże, poza udzieleniem szyldu DCZT nie ma na razie możliwości wydzielenia jednostki środowiskowej w pełnym tego słowa znaczeniu.

Podobnie rzecz się ma w odniesieniu do dwóch kolejnych inwestycji aparaturowych, przygotowanych przez DCZT do centralnego działania SPO WKP 1.4.3. Działanie to zostało uruchomione specjalnie dla unowocześnienia infrastruktury badawczej polskich centrów doskonałości i centrów zaawansowanych technologii. DCZT otrzymało dotychczas dofinansowanie na dwie inwestycje w ramach tych środków o łącznej wartości niespełna 10 mln zł [17,18].

W obecnej chwili znajdujemy się w przededniu poważnych zmian w zakresie organizacji nauki w Polsce [19]. Rząd opracowuje m.in. koncepcję Narodowego Centrum Badawczo-Rozwojowego, mającego za zadanie prowadzenie polityki naukowej państwa. Niewątpliwie do zadań Centrum należeć będzie integracja potencjału naukowo-badawczego, prowadzenie dużych programów badawczych istotnych dla rozwoju Kraju oraz przekierowanie części badań na prace rozwojowe, mające wpłynąć na wzrost konkurencyjności polskich przedsiębiorstw [20]. W ramach reformy polskiej nauki przewiduje się m.in. radykalne unowocześnienie bazy naukowo-badawczej w polskich ośrodkach naukowych

58

wykorzystując w tym celu europejskie środki strukturalne (Program Operacyjny „Konkurencyjna Gospodarka”). W tym kontekście na uwagę zasługuje inicjatywa kilku centrów zaawansowanych technologii z największych ośrodków naukowych Polski, zmierzająca do organizacji sieci ośmiu zintegrowanych centrów naukowych. Stanowiłyby one w istocie regionalną strukturę Narodowego Centrum Badawczo-Rozwojowego. Zgodnie z tą inicjatywą zintegrowane centra miałyby charakter środowiskowy, posiadałyby osobowość prawną i służyłyby instytucjom naukowym i przedsiębiorstwom w zakresie realizacji projektów badawczych i technologicznych. Trudno przecenić rolę jaką takie centra odegrałyby w zakresie integracji zespołów badawczych w głównych ośrodkach Polski oraz zwiększenia udziału tych ośrodków zarówno w ważnych dla Kraju badaniach aplikacyjnych jak również w dużych krajowych i europejskich programach badawczych. W ramach tej inicjatywy należałoby rozpatrzeć możliwość przekształcenia niektórych CZT w podmioty programujące i zarządzające taką zintegrowaną infrastrukturą badawczą. Udziałowcami tak przekształconych CZT mogłyby być, poza Narodowym Centrum Badawczo-Rozwojowym, instytucje naukowe i uczelnie akademickie, podmioty sektora gospodarki wdrażające nowe technologie, jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacje i stowarzyszenia działające na rzecz wzrostu innowacyjności i wdrażania nowych technologii do praktyki gospodarczej. W ten sposób wrócono by do pierwotnie postulowanego powołania 8-10 dużych, krajowych centrów zaawansowanych technologii. Dziś szyld CZT posiada 27 instytucji, co stanowi pewną dewaluację tej cennej inicjatywy.

6. Integracja potencjału naukowego i innowacyjnego w Regionie – Rada ds. Innowacji

W Regionie należy opracować metodykę generowania dużych, zintegrowanych programów naukowych i badawczo-rozwojowych, których oddziaływanie służyłoby unowocześnieniu i wzrostowi konkurencyjności Dolnego Śląska. Jak dotychczas brak jest tradycji tworzenia polityki naukowej Regionu. Jest to następstwem zarówno niewłaściwego pojmowania niezależności i samorządności środowiska akademickiego, jego rozdrobnienia organizacyjnego jak też braku nawyku i umiejętności ze strony władz regionalnych do formułowania oczekiwań mieszkańców Wrocławia i Dolnego Śląska w zakresie udziału nauki w rozwiązywaniu kluczowych problemów społecznych i gospodarczych. W ramach programów opracowywano by projekty i zadania cząstkowe, których finansowanie odbywałoby się w zależności od ich charakteru z Programów Ramowych UE, Funduszy Strukturalnych, środków krajowych (np. projekty zamawiane i celowe KBN), regionalnych lub przy finansowaniu ze strony podmiotów gospodarczych. Do rozważenia jest sposób generowania, nadzoru i koordynacji programów przez konsorcja instytucji będących beneficjentami wdrażanych rozwiązań. Jednym z postulatów jest opracowanie na podstawie projektów zgłoszonych do Regionalnego Programu Operacyjnego 2007-2013 kilku (do 10) priorytetowych, zintegrowanych projektów, które wpłynęłyby na przeobrażenie Regionu w obszar nowoczesnych rozwiązań i technologii. Taką listę mogłoby opracować grono ekspertów wyłonione z sektora nauki i innowacyjnej gospodarki. Opracowanie długoterminowej polityki w zakresie innowacji i technologii, będącej kluczowym elementem strategii Regionu, wymaga stosowania koncepcji foresightu technologicznego. Celem foresightu jest identyfikacja szans technicznych i gospodarczych, które mogą zapewnić Regionowi trwałą przewagę konkurencyjną.Do podmiotów odpowiedzialnych za wdrażanie zapisów Dolnośląskiej Strategii Innowacji oraz za rozwój rynku innowacji i nowych technologii zaliczyć można organy samorządowe, uczelnie wyższe, instytuty Polskiej Akademii Nauk, instytuty resortowe, agencje rozwoju regionalnego, Wrocławski Park Technologiczny, Wrocławski Park Przemysłowy oraz Wrocławskie Centrum Transferu Technologii Politechniki Wrocławskiej. Zważywszy liczbę i różnorodność tych instytucji, naturalna jest konieczność dążenia do koordynacji ich poczynań. Charakter działań koordynujących powinien jednak gwarantować względną niezależność każdego z tych podmiotów, a jednocześnie w pełni wykorzystać ich potencjał. Można natomiast przyjąć, iż niezbędne będą porozumienia określające zarówno rolę każdej z instytucji we wdrażaniu Gospodarki Opartej na Wiedzy na Dolnym Śląsku jak też konkretnych zadań w krótko- i średniookresowych planach działań proinnowacyjnych przyjmujących postać tzw. platform oraz projektów. Można rozważyć np. utworzenie regionalnej Rady ds. Innowacji, złożonej z przedstawicieli w/w instytucji i koordynującej działania w zakresie wdrażania Dolnośląskiej Strategii Innowacji.

59

7. Podsumowanie

W artykule przedstawiono najnowsze propozycje dot. szerszego niż dotąd włączenia środowiska naukowego do procesów innowacyjnych i wdrażania nowych technologii na Dolnym Śląsku. Propozycje te mają na celu wzmocnienie związków nauki i gospodarki a w dalszej perspektywie zwiększenie finansowania polskiej nauki i badań przez sektor przedsiębiorstw prywatnych. Istotną do odegrania rolę ma w tym kontekście Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii. Zaproponowano przygotowanie spójnego programu wykorzystania centralnych i regionalnych środków strukturalnych 2007-2013 na dokonanie jakościowych zmian w zakresie innowacyjności i wdrażania nowych technologii do praktyki gospodarczej w Regionie. Zaproponowano m.in. utworzenie środowiskowego, zintegrowanego centrum naukowo-badawczego jako regionalnej filii Narodowego Centrum Badawczo-Rozwojowego. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego należy wykreować kilka zintegrowanych projektów mających unowocześnić gospodarkę, zwiększając przy tym innowacyjność i konkurencyjność dolnośląskich przedsiębiorstw. Koordynację działań w tym zakresie mogłaby przejąć zaproponowana w Dolnośląskiej Strategii Innowacji Rada ds. Innowacji.

Literatura

1. Dolnośląska Strategia Innowacji, Wrocław, 2005.2. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku http://www.umwd.pl/

strategia/strategia_rozwoju_08_03_2006.pdf.3. Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 dla Województwa Dolnośląskiego,

www.rpo.umwd.pl.4. J. KALETA, M. MILLER, Regionalna Strategia Rozwoju Wspólne Dzieło Społeczności Dolnego

Śląska, Dolnośląska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Techniki, Prace Naukowe, Ser. Konferencje, Nr 1, 2005, Polkowice 2005, str.73.

5. M. MILLER, J. KALETA, Materiały Seminarium „Metodologia identyfikacji przedsięwzięć współfinansowanych z Funduszu Spójności i funduszy strukturalnych w aspekcie polityki regionalnej Dolnego Śląska”, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 2006, praca w druku.

6. http://www.kompetenznetze.de.7. Transfer wiedzy pomiędzy sferą B&R a gospodarką Dolnego Śląska poprzez tworzenie

regionalnych sieci naukowo-gospodarczych – projekt ZPORR 2.6, realizator DCZT, budżet 1,4 mln zł.

8. K. FRĄCZKOWSKI, Inżynieria Biomedyczna, 3/4, 2005, 54.9. Transfer Wiedzy i Innowacji do Przedsiębiorstw Dolnego Śląska poprzez Staże podyplomowe

Absolwentów Politechniki Wrocławskiej – projekt ZPORR 2.6, realizator Politechnika Wrocławska, budżet 1,3 mln zł.

10. J. G. WISSEMA, Technostarterzy dlaczego i jak?, wyd. Edit Sp. z o.o., Otwock, 200511. Stanowisko Senatu Politechniki Wrocławskiej w sprawie intensyfikacji współpracy Politechniki

Wrocławskiej z podmiotami gospodarczymi, w tym szczególnie firmami typu Spin-Off, 2003.12. Metodyka tworzenia nowych podmiotów gospodarczych (spin-off, start-up) w nowych

uwarunkowaniach prawnych.13. „Metodyka ochrony własności intelektualnej w zakresie transferu wiedzy i innowacji z instytucji

naukowo-badawczych do przedsiębiorstw”.14. A. STRZEDNICKI, S. KORDYS, Przewodnik po funduszach Unii Europejskiej, Stowarzyszenie

Sanatorów, wyd. DTSK, Wrocław, 2003.15. E. PIEŃKOWSKA, Załóż firmę, Stowarzyszenie Sanatorów, wyd. DTSK Silesia, Wrocław, 2005.

60

16. W. BOGUSZ, Z. KNECHT, S. KORDYS, E. PIEŃKOWSKA, J. PIEŃKOWSKI, Poradnik mikroprzedsiębiorcy, Stowarzyszenie Sanatorów, wyd. DTSK Silesia, Wrocław, 2005.

17. Wyposażenie laboratoriów DCZT opracowujących technologie leków opartych na agregatach lipidowych – projekt SPO WKP 1.4.3, realizator Politechnika Wrocławska –Uniwersytet Wrocławski – Akademia Rolnicza, budżet 4,9 mln zł).

18. Wyposażenie Laboratorium Materiałów Zol-żelowych i Nanotechnologii DCZT – projekt SPO WKP 1.4.3, realizator Politechnika Wrocławska - Wrocławski Park Technologiczny, budżet 4,7 mln zł.

19. Wstępne założenia do zmiany systemu badań naukowych i prac rozwojowych, Ministerstwo Edukacji i Nauki, Warszawa, 2006.

20. Krajowy Program Reform na lata 2005-2008, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, 2005.

61

62

Modelowa ocena tendencji w zakresie koncentracji w strukturze systemu osadniczego Dolnego Śląska

Tadeusz Zipser 1

Katedra Planowania Przestrzennego, Politechnika Wrocławska, Wybrzeże St. Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

Streszczenie:Celem referatu jest przedstawienie założeń dla badań modelowych, które uściśliłyby obraz szans rozwojowych regionu dolnośląskiego w zakresie uporządkowania i racjonalizacji zagospodarowania przestrzennego, w powiązaniu z problematyką innowacyjnych procesów. Omówiony zostaje model koncentracji „pośrednich możliwości”, gdyż to właśnie koncentracje są nieodzownym warunkiem osiągania równowagi, a także efektywnego i ekonomicznego funkcjonowania systemów żywych. Przedstawione zostają, wyłonione na drodze symulacyjnej, niektóre z tendencji cechujących system osadniczy Dolnego Śląska.

Słowa kluczowe:system osadniczy, Dolny Śląsk, koncentracje, tendencje, rozwój.

Abstract:The purpose of the paper is to present some assumptions for model research, which would specify the picture of development possibilities of the Lower Silesia region in terms of organizing and streamlining the spatial development, in connection with the innovative processes issues. A model of “indirect possibilities” concentration has been described since concentrations are an indispensable condition for achieving balance as well as for an effective and economical functioning of living systems. Some of the trends typical for the settlement system of Lower Silesia, which were determined by means of simulation, have been presented.

Keywords:settlement system, Lower Silesia, concentraction, trend, development.

1. Wstęp

Celem tego referatu jest przedstawienie założeń dla badań modelowych, które uściśliły by obraz szans rozwojowych regionu dolnośląskiego w zakresie uporządkowania i racjonalizacji zagospodarowania przestrzennego. Może to być celem samym w sobie rozumianym jako motyw działań gospodarki przestrzennej w dużym i ważnym regionie kraju. Może to być również wiązane z problematyką innowacyjnych procesów, i to w dwojakim sensie. Po pierwsze sam sposób rozwiązywania problemów sieci osadniczej, a zwłaszcza transportu może stymulować innowacje, po drugie: odpowiednie zaaranżowanie urządzonej przestrzeni może mieć wpływ na pojawianie się instytucji rozwijających innowacje technologiczne, ponieważ będą mogły skorzystać z walorów odpowiednio przygotowanej infrastruktury w bardzo szerokim zresztą znaczeniu tego terminu.Przy tej okazji warto zamieścić dwie uwagi. Pierwsza dotyczy tego, że dziś nowe wiążące inwestycje kierowane są do regionów, rozpoznając lokalne walory położenia, w mniejszym stopniu niż przedtem

63

kierując się wyborem kraju – przynajmniej na obszarze Unii Europejskiej. Decyzja przesunięcia inwestycji z Polski do Czech, czy do Słowacji to nie jest dramatyczna zmiana kraju, a raczej często niemal techniczna korekta położenia w prawie niezauważalnym wymiarze w skali globalnych relacji. Druga uwaga odnosi się do charakteru regionalnych strategii rozwoju. Jak każda strategia w pełnym tego słowa znaczeniu, musi ona brać pod uwagę również porażki, a nawet klęski, i w takich przypadkach musi też mieć przygotowane postępowanie alternatywne. Temu również służy posiadanie właściwie rozpoznanej i przygotowanej „sceny” przestrzennej. Innymi słowy, ta część zadania gospodarki przestrzennej i planowania to zabezpieczenie wartościowych „nisz” lokalizacyjnych, o których można wiedzieć, jak zachowają się w pewnym przedziale intensywności zagospodarowania.

2. Potencjalne koncentracje jako uwarunkowanie przestrzenne systemu

Wbrew pozorom, jakie towarzyszą uproszczonym wyobrażeniom o sposobie rozplanowania i rozwoju sieci miast, mamy raczej do czynienia ze spontanicznymi procesami wyłaniania się stanu równowagi, rządzonymi prawami statystycznymi. Owe warunki osiągania równowagi mają charakter relacji cywilizacyjnych, ukształtowanych w długich okresach i dość zuniformizowanych, co z resztą ułatwia ich prognozowanie. Relacje te dające się w wielu zakresach ująć w formę równań, tworzą rodzaj steady state, wokół którego w miarę istnienia czynników zakłócających pojawiają się stany rzeczywiste. Rozpoznanie takiego, lub takich, steady state w systemie osadniczym jest zadaniem modelowania symulacyjnego. Jego podstawowe stadium to modelowanie koncentracji, gdyż to właśnie koncentracje są nieodzownym warunkiem osiągania równowagi, a także efektywnego i ekonomicznego funkcjonowania systemów żywych, do których zalicza się zarówno komórka, jak organizm osobniczy, jak i miasto, region, a nawet organizacja międzynarodowa [1].Dopiero na takim podkładzie, w takim spontanicznie budującym się tworzywie może planowanie przestrzenne wraz z ingerencjami ekonomicznymi i społecznymi dążyć do świadomie sterowanych modyfikacji. Służyć temu ma między innymi model decyzyjno–symulacyjny ORION przedstawiony w jednej ze swych wersji operacyjnych w następnym referacie.Podstawą struktury tego modelu, ale również schematem dającym się zastosować do opisu każdego pełnego działania planistycznego jest pewien wzorzec nazwany paradygmatem decyzji przestrzennych [2].Paradygmat ten może być zarysowany przez wymienienie kilku warunków o wyraźnie operacyjnym charakterze.

1. Istnieje pewien ograniczony zasób aktywności (form zagospodarowania), jaki może lub powinien być rozlokowany na stojącym do dyspozycji obszarze.

2. W obszarze tym, który ze względów operacyjnych dzieli się na szereg mniejszych regionów, można rozlokować ograniczone ilości wspomnianych aktywności. Można więc mówić o odpowiednich chłonnościach.

3. W obszarze rozlokowane są pewne predyspozycje, różnicujące rejony pod względem przydatności do lokalizowania w nich określonych aktywności. Predyspozycje te mogą być naturalne (o przyrodniczy rodowodzie) lub nabyte w wyniku wprowadzenia pewnych form zagospodarowania. Predyspozycje są więc zmienne w czasie, a część ich powstaje lub zmienia się w trakcie samego rozlokowania aktywności.

4. System przestrzenny kształtuje się pod wpływem kontaktów między jego elementami [3]. Kontakty te można opisać zbiorem reguł, które określają:

(a) Źródło i cel kontaktu (aktywności partnerskie),(b) Intensywność kontaktu,(c) Infrastrukturę konieczną do przeniesienia kontaktu, (d) Dystans krytyczny – ograniczenie dla odległości między partnerami,(e) Ewentualne „uboczne” skutki zaistnienia kontaktu zwłaszcza efekty „tranzytu”

przez obce rejony.

64

5. Wreszcie niezależnie od ogólnego ustalenia partnerów w kategorii aktywności trzeba dokładnie znać procedurę ustalania konkretnej pary źródło–cel w przestrzeni.

6. Obok ograniczonych chłonności terenowych istnieją również skończone, chociaż podlegające poszerzeniu przy użyciu odpowiednich środków, przepustowości, pojemności i wydajności urządzeń związanych z przepływem kontaktów.

7. Między aktywnościami może zachodzić relacja konkurencji lub otwartej kolizji, to jest zakłócanie właściwego działania elementu w systemie. Istnieje więc również zbiór reguł konfliktu opisujących te zachowania.

8. Istnieje pewien układ preferencji o podłożu subiektywnym, wyróżniający dodatnio lub negatywnie pewne obszary w opinii potencjalnych decydentów.

9. Działanie układu kontaktów wymaga spełnienia warunków równowagi bilansowej, polegającej na tym, że liczba potencjalnych celów kontaktu musi być równa liczbie kontaktów tymi celami zainteresowanych. Inaczej mówiąc, nie może utrzymać się sytuacja, kiedy pewna liczba celów pozostaje „niewykorzystana” lub „przeciążona”. Dotyczy to zwłaszcza podzbiorów celów w konkretnych rejonach [2, 4].

10. Istnieje inercja form zagospodarowania uniemożliwiająca lub opóźniająca pewne zmiany w przestrzennej konfiguracji zagospodarowania.

11. Istnieje odczuwana przez człowieka potrzeba porządkowania otaczającej go przestrzeni, zaprowadzania w niej ładu i pewnej regularności. Można więc mówić o regułach „stylu” decyzji przestrzennych, które nie zawsze wynikają z logiki powiązań „funkcjonalnych” w systemie.

Wyżej podane składowe paradygmatu są wystarczającą jego charakterystyką, aby przyłożyć go do znanego zestawu metod. Okaże się wtedy, jak wiele owych składowych nie znajduje uwzględnienia w oferowanych modelach lub wchodzi do nich jako czynniki egzogeniczne, to jest przyjmuje się za z góry dane to, co powinno być dopiero wyprowadzone z procesu decyzyjnego. Należy więc dążyć do koniecznych uzupełnień, względnie do takiej kompozycji modeli cząstkowych, ażeby uzyskać system modelujący, będący jedną z możliwych realizacji paradygmatu.W modelu takim kluczową sprawą staje się potraktowanie kontaktów i konfliktów. Wynika to już z samej istoty ujęcia systemowego, a właśnie przyjęty obraz kontaktów i konfliktów może najsilniej różnicować konkretne modele, nawet jeżeli wszystkie one spełniać będą ogólne warunki paradygmatu.Wśród czynników tego paradygmatu te z nich, które reprezentują już istniejący system geograficzny, spotykają się z takimi regułami, które odzwierciedlają bardziej abstrakcyjny system cywilizacyjny, który charakteryzuje bardzo duża elastyczność przestrzenna (znacznie mniejsza czasowa). Zastosowanie paradygmatu sprawia, że do głosu mogą dojść już nie „własne” wyizolowane predyspozycje jednostkowych obszarów, ale takie predyspozycje wtórne, które wyznacza im system, w jakim są zanurzone i którego elementy stanowią.

3. Symulacyjne modelowanie sił koncentrujących

Zanim zastosuje się model decyzyjno–symulacyjny, realizujący w pełni omówiony wyżej paradygmat, wskazane jest przeprowadzenie serii modelowań odnoszących się do sumarycznie działających sił koncentrujących.Tutaj przydaje się pewna drobna, ale ważna dygresja: należy rozróżniać zagęszczenia zaludnienia wynikające zwykle (również w perspektywie historycznej) z różnic w jakości gleb, klimatu, rozmieszczenia surowców itp. od właściwych koncentracji, które wynikają niejako z obecności czegoś w rodzaju pola sił. Owe siły koncentrujące budują w zasadzie trzy rodzaje koncentracji.W świetle przytoczonych wyżej wymagań stawianych modelowi „otwartemu” okazuje się, że do obrazowania kontaktów w systemie najlepiej nadawałby się mechanizm „pośrednich możliwości” w probabilistycznym ujęciu M. Schneidera, przeinterpretowany tak, że kluczowy parametr tego modelu reprezentujący prawdopodobieństwo akceptacji potencjalnego celu uznany zostaje za fundamentalną charakterystykę cywilizacyjną. Mamy tu do czynienia z ciągiem prób Bernoulliego, czyli niezależnych losowań ze stałym prawdopodobieństwem sukcesu.

65

Ze względu na wygodę obliczeń przechodzi się z dyskretnej przestrzeni prób Bernoulliego do rozkładu ciągłego, gdzie wartość prawdopodobieństwa sukcesu zastąpiona zostaje gęstością prawdopodobieństwa akceptacji i ta liczba stanowi właśnie charakterystykę selektywności podróży [2].Przekształcając odpowiednie wzory stosujące wykładniczy rozkład prawdopodobieństwa uzyskujemy bardzo przydatne wyrażenia pozwalające określić, jaki jest potrzebny zbiór okazji, tj. taka ich liczba, aby przy danej selektywności, czyli przy pewnej wartości p, żądany odsetek potrzeb znalazł swoje zaspokojenie.Będzie to

pRa

1ln= ,

gdzie a oznacza liczbę okazji potrzebną, aby przy selektywności określonej przez dane p w obszarze nie znalazł zaspokojenia jedynie ułamek potrzeb równy R.Podobnie, mając zadany zbiór okazji, możemy określić poziom selektywności, jaka pozwoli jeszcze na zaspokojenie w nim odpowiednio wysokiego odsetka potrzeb. Wtedy posłużymy się wzorem:

aRp

1ln= ,

w którym logarytm naturalny odwrotności „reszty” – ułamka potrzeb niezaspokojonych, podzielony przez ilość okazji, jaką zawiera obszar, daje szukaną wartość parametru p.Ważne jest zdanie sobie sprawy z charakteru kluczowego parametru modelu, jakim jest selektywność charakteryzowana przez wartość p. Na wielkość tę wpływają bowiem przynajmniej trzy główne czynniki.Zasadniczym czynnikiem jest selektywność wypływająca ze zróżnicowanie samej potrzeby, np. specjalizacja zawodowa, wybredność i określone zamiłowania oraz preferencje w zakresie w zakresie potrzeb handlowych i kulturowych itp. Można je uważać za odbicie pewnego poziomu cywilizacyjnego, osiągniętego przez społeczeństwo. Pozostałe czynniki to dostępność informacji o zbiorze celów oraz ewentualne daleko posunięte specjalizacje niektórych obszarów.Charakterystyczną cechą omówionego modelu, jako metody znajdowania między obszarowej wymiany ruchu, są uporczywe „nadwyżki” podróży kończonych w niektórych rejonach oraz niedobory w innych częściach obszaru.Nasilenie nadwyżek, a nawet ich rozłożenie, zależy przy tym od wielkości liczbowych parametru p. Sugeruje to przyjęcie hipotezy, że występująca na danym obszarze selektywność potrzeb oraz określony system dostępności obszaru wymaga takiego rozmieszczenia źródeł i celów ruchu, aby w możliwie wysokim stopniu zapewnić równowagę układu. Z kolei jako równowagę układu rozumieć będziemy taką sytuację, kiedy liczba potrzeb szukających zaspokojenia w danej strefie dyktowana przez występującą selektywność, będzie zgodna z liczbą znajdujących się tam możliwości. Sprowadza się to zazwyczaj do minimalizacji długości przejazdu przy zachowaniu nienaruszonej selektywności. Ta hipoteza leży u podstaw modelu symulacyjnego, który można by nazwać bernoulliowskim modelem symulacji rozwoju osadnictwa. W miarę uwzględniania dodatkowych czynników modyfikujących zasadniczy mechanizm, może on przybierać wiele wariantów.Liczne zastosowane dotychczas symulacje wskazują na olbrzymi wpływ sieci transportowych (lub ogólniej – komunikacyjnych) w różnicowaniu równowagowych odpowiedzi systemu przy identycznych innych warunkach. Istnienie sieci dodaje wyraźnie walor stabilności wynikłym obrazom koncentracji, a geometryczny typ sieci odpowiada za ostrość procesów koncentrujących, a także za stabilność samej sieci.Przystępując do prac badawczych nad makroregionem innowacyjnym z punktu widzenia sieci osadniczej, należy również przeprowadzić na wstępie sekwencję modelowań mających ujawnić naturalne tendencje do koncentracji. Trzeba je prowadzić w szerokim zakresie wartości parametrów. Dokonane już symulacje dotyczyły takich tendencji na razie abstrahując od jakichkolwiek sieci. W takim postępowaniu działa tylko zbiór relacji geometrycznych, kształt obszaru i nierównomierne

66

rozmieszczenie już zaistniałych ośrodków. Jednak w zależności od parametru selektywności obrazy koncentracji bywają różne, chociaż bez oddziaływania sieci na ogół ostatecznie powstaje jedna lub zaledwie kilka centralnych koncentracji zagarniających niemal wszystkie źródła i cele obszaru. Ale i tu charakterystyczne jest miejsce ich powstania, szczególnie zaś, kiedy powtarza się w wielu wariantach. Symulacje wskazują wyraźnie takie miejsca – są nimi Legnica i Świdnica, które wysysają z okolicznych rejonów (gmin) wszystkie cele.Inny wariant postępowania polega na wprowadzeniu arbitralnej pierwotnej koncentracji, a następnie na śledzeniu, jak wpływa to na stany równowagi. Taka kilka, aż do kilkunastokrotnie razy większa zadana koncentracja we Wrocławiu na ogół nie zagraża dominującej pozycji Legnicy, ale ciekawe są konfiguracje przejściowe, w iteracjach przy niepełnym bilansowaniu, które ujawniają charakterystyczny i bardzo dobrze odpowiadający rzeczywistości łuk mniejszych koncentracji, tworzący „przeciwwagę” po zachodniej i południowo – zachodniej stronie Wrocławia. Podobne arbitralne zwiększenia „ładunków” na wejściu zastosowano dla ciągu rejonów miejskich wzdłuż korytarza autostradowego. Dopiero jednak będące w toku symulacje sieciowe zakończą tu wstępny etap badań zdolności innowacyjnych w systemie osadniczym regionu.

Literatura:

[1] MILLER J.G., Systemy żywe, Prakseologia 34 (1969).[2] ZIPSER T. and SŁAWSKI J., Modele procesów urbanizacji. Teoria i jej wykorzystanie w praktyce

planowania, Studia KPZK PAN Tom XCVII, PWE, Warszawa 1988.[3] ZIPSER T., Selected determinants of the future development of the settlement system, Prace

Naukowe IHASiT Politechniki Wrocławskiej 20, Seria: Monografie 10, Wrocław 1987.[4] ZIPSER T., The territorial production complex as a selfbalancing network of spatial relations.

Economic models in regional development and planning, PWN, Warszawa 1976.

67

68

Model ORION jako narzędzie symulacyjne do prognozowania rozwoju sieci osadniczej

Jerzy Sławski

Katedra Planowania Przestrzennego, Politechnika Wrocławska, Wybrzeże St. Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

Streszczenie:W artykule przedstawiono założenia, konceptualizację systemu reprezentującego sieć osadniczą oraz ogólny schemat modelu operacyjnego ORION. Model ORION służy do symulacji spontanicznych procesów rozwoju systemów osadniczych oraz diagnozowania różnorodnych założeń i scenariuszy dotyczących rozwoju osadnictwa. Model pozwala na określenie kosztów funkcjonowania systemu, które poprzez porównanie prowadzą do zobiektywizowanej weryfikacji wariantów. Przedstawiono zastosowanie modelu ORION do symulacji wariantów rozwoju aglomeracji Krakowa. Na przykładzie pokazano różne rozwiązania przestrzenne uzyskane przy różnych wartościach parametrów siły działania procedur. Przedstawiono zestawienie kosztów uzyskanych w różnych wariantach

Słowa kluczowe:system osadniczy, Dolny Śląsk, koncentracje, symulacja, modelowanie.

Abstract:In the paper the concept of the abstract system of spatial settlement and operation model ORION are presented. The ORION model is used for simulation of the spontaneous processes of spatial development as well as the diagnosis of various assumptions and scenarios of spatial development. The model also calculates the costs of spatial system operation. This allows for objective evaluation and verification of different development objectives and scenarios. Application of the ORION model for agglomeration of Krakow is presented. Spatial distributions obtained with different values of parameters responsible on the power of the component procedures are presented. Obtained operation costs are shown in the form of the diagram.

Keywords:settlement system, Lower Silesia, concentration, simulation, modeling.

Artykuł ten służy krótkiej prezentacji idei i aplikacji modelu symulacyjnego ORION, który będzie użyty jako narzędzie prognostyczne do weryfikacji różnorodnych scenariuszy foresight-u technologicznego dla województwa dolnośląskiego z punktu widzenia zdolności rusztu osadniczego do „absorbcji” proponowanych technologii, analizy wymagań dotyczących rozwoju sieci infrastruktury oraz możliwych reakcji tkanki osadniczej na impulsy pochodzące od potencjalnych przemian innowacyjnych.

Zwykle badania oraz prognozy dotyczące możliwości rozwoju gospodarczego w tym szanse wprowadzania innowacji czy rozwoju nowych technologii są sprowadzane do poziomu analiz

69

ekonomicznych, gdzie aspekt dystrybucji działalności i zasobów oraz infrastruktury w przestrzeni geograficznej jest traktowany marginalnie [2].

Wydaje się że dzieje się tak nie tyle z powodu tego, że aspekt przestrzenny uważa się za marginalny, lecz z powodu niewielkiej znajomości odpowiednich metod, oprzyrządowania i trudności w pozyskaniu niezbędnych danych pozwalających w praktyce na analizę przestrzennych uwarunkowań przemian gospodarczych i obiektywne oceny różnych scenariuszy rozwoju uwzględniających stan, specyfikę i walory lokalne przestrzeni osadniczej.

W odniesieniu do zagadnień społeczno-ekonomicznych powstało wiele teorii i modeli operacyjnych, od prostych, łatwych do zastosowania modeli znajdujących dość powszechne zastosowanie w praktyce [2], do modeli o znacznym stopniu złożoności, rzadziej stosowanych ale pozwalających na prowadzenie nawet prognoz długookresowych (np. modele Forrestera [3,4] i Leontiefa [5] ).

W dziedzinie badań przestrzennych powstało wiele metod i narzędzi pozwalajacych na analizę stanu zagospodarowania z punktu widzenia struktury przestrzennej. Sporo mniejszą grupę tworzą narzędzia które pozwalają na wykonywanie prognoz i ocen tych prognoz z punktu widzenia wybranych kryteriów rozwoju i funkcjonowania systemów osadniczych.

Przyczyną takiego stanu rozwoju narzędzi prognostycznych jest trudność modelowego ujęcia procesów rozwoju przestrzeni osadniczej z uwagi na ogromną złożoność przedmiotu jakim jest system osadniczy.

O ile rejestracja stanu zagospodarowania przestrzeni, z punktu widzenia zainstalowanej infrastruktury (w szerokim znaczeniu tego pojęcia) wydaje się zadaniem dość żmudnym, ale stosunkowo łatwym metodologicznie, o tyle znacznie więcej problemu stwarza identyfikacja przestrzennego rozkładu działalności, w szczególności charakterystyk ilościowych. Jednak największą trudność stanowi analiza wszystkich tych charakterystyk, które odnoszą się do systemowego charakteru sieci osadniczej to jest do interakcji jakie zachodzą pomiędzy skladnikami systemu osadniczego.

Zagadnienie to jest o tyle istotne, że to nie samo rozmieszczenie elementów zagospodarowania stanowi o efektywności i jakości systemu osadniczego, ale działalności w nich zainstalowane i oddziaływania między tymi działalnościami. Tak więc poznanie charakterystyk ilościowych i rozkładów przestrzennych interakcji między działalnościami stanowi punkt wyjścia do zrozumienia logiki wzorców przestrzennego rozmieszczenia zagospodarowania.

Korzystając z doświadczeń fizyki, oddziaływania można rozumieć jako wyraz istnienia swoistych pól sił w przestrzeni osadniczej, którym poddawane są działalności, a rozkład przestrzenny zagospodarowania odpowiada dążeniu układu do osiągnięcia stanu równowagi rozumianego jako takie rozmieszczenie działalności, które spełnia warunek równowagi sił działających na każdą działalność w całym obszarze.

Idąc dalej łatwo nasuwa się wniosek, że lokalizacja nowo powstających działalności jest nieprzypadkowa. Szansa zainstalowania nowej działalności w danym miejscu jest tym większa im głębsza jest „nisza” w wypadkowym polu sił działających na ten typ działalności. Z drugiej strony, każdy impuls polegający na pojawieniu się nowej działalności modyfikuje układ pola sił w przestrzeni i w ten sposób może wywołać reakcję wtórną polegającą na relokacji działalności już istniejących.

1. Systemowe ujęcie sieci osadniczej

Współzależnność pomiędzy rozmieszczeniem działalności w systemie osadniczym a rozkładem przestrzennym pól sił została przyjęta za podstawę konceptualizacji sieci osadniczej jako systemu (rys.1.). Identyfikacja składników i relacji systemowych została ściśle podporządkowana paradygmatowi decyzji przestrzennych, stanowiącemu wzorzec składający się z listy czynników kluczowych z punktu widzenia lokalizacji działalności [7].

70

Podstawowe składniki systemu koncepcyjnego to miejsca w przestrzeni geograficznej, aktywności (działalności) rozmieszczone i rozmieszczane w przestrzeni (środowisko przyrodnicze jest również aktywnością) oraz sieci, które warunkują interakcje między aktywnościami (sieci transportowe, energetyczne, teleinformatyczne, wodociągowe itp.). Zgodnie z ideą paradygmatu decyzji przestrzennych oddziaływania między aktywnościami zostały podzielone na trzy główne kategorie: kontakty, konflikty w przestrzeni, konflikty terenowe [1]. Każdy z wymienionych typów posiada całkowicie odmienne charakterystyki jakościowe, ilościowe, przestrznne oraz wyraźnie różnią się sposobem reagowania aktywności na pojawienie się danego typu oddziaływania. Dodatkową kategorię interakcji stanowi relacja zachodząca pomiędzy aktywnościami a miejscami w przestrzeni geograficznej Kategoria ta dotyczy warunków (np. kosztów) instalowania działalności w poszczególnych miejscach przestrzeni geograficznej.

Każda aktywność (działalność) tworzy skomplikowaną sieć interakcji z innymi aktywnościami – składnikami struktury osadniczej, gdzie gęstość, nasilenie powiązań i zasięg takiej sieci zależy od typu aktywności i rodzaju interakcji. Jednak wzorce przestrzenne tych sieci oddziaływań wykazują wyraźną regularność o charakterze uniwersalnym, związanym z czynnikami cywilizacyjnymi. Regularności te można ująć w postaci kilku praw statystycznych. Takie ujęcie modelowe pozwala na wyznaczenie pól sił oddziaływania między składnikami zagospodarowania. Poszczególne pola sił można poddać agregacji, tworząc w ten sposób dla każdego typu aktywności sumaryczny rozkład pola sił. Kształt każdego takiego pola sił zależy od rozmieszczenia działalności w przestrzeni, a poziom zróżnicowania tych sił wskazuje na rozkład przestrzenny zapotrzebowania na aktywnosci. Miejsca w których potencjał pola osiąga ekstrema lokalne stanowią „nisze”, które „przyciągają” nowe aktywności. W ten sposób działa układ sprzężenia zwrotnego między polem sił odziaływań a rozmieszczeniem aktywności w systemie osadniczym.

71

Konflikty w przestrzeni

KontakKonflikty terenowe S

Rys.1. System osadniczy – aktywności i oddziaływania.

Chłonnościterenu

Predyspozycjeterenu

Preferencjeplanistów

Predyspozycje sieciowe terenu

aktywności

sprzężenia zrealizowane jako moduły modelu ORION

czynniki zewnętrzne

Rozmieszcz. aktywności

2. Model symulacyjny ORION

Model symulacyjny ORION jest modelem operacyjnym realizującym przedstawiony wyżej schemat systemu koncepcyjnego.

W modelu ORION wielokrotne pętle równoczesnych sprzężeń zwrotnych (rys.1.) zostały zrealizowane poprzez rozcięcie pętli i iteracyjne przybliżanie się do stanu steady state. Na rysunku 2. przedstawiony jest schemat modelu ORION, gdzie sprzężenia widoczne w modelu koncepcyjnym zostały zrealizowane jako procedury. Trzy główne sprzężenia wychodzące z rozmieszczenia aktywności zostały zrealizowane w postaci trzech procedur (Procedura Kontaktów, Procedura Konfliktów Uciążliwości i Procedura Predyspozycji) które realizowane są równolegle (rys. 2.) [1].

W Procedurze Scalającej następuje agregacja składowych pól potencjałowych ze wszystkich poprzednich procedur a następnie korekta rozmieszczenia aktywności polegająca na przesunięciu aktywności z miejsc o niskim potencjale wynikowym do „nisz” potencjałowych.

72

Rys. 2. Schemat modelu ORION

W następnym kroku uzyskane rozmieszczenie poddawane jest weryfikacji z punktu widzenia chłonności terenu (terenu dostępnego). Działanie procedury polega na „ścinaniu” działalności konkurujących o ten sam fragment terenu (dostępny obszar określony jest przez chłonność). Ścinanie to nie polega jednak na proporcjonalnym obniżeniu liczby aktywności konkurujących. Siła cięcia poszczególnych aktywności uzależniona jest od „wielkości siły” która spowodowała umieszczenie danej aktywności. Im siła ta jest większa, tym aktywność mocniej utrzymuje swoją pozycję w „niszach potencjałowych”.

Po zakończeniu korekty rozmieszczenia następuje sprawdzenie warunków zbliżania się od stanu steady state. Jeśli kryterium równowagi nie zostało osiągnięte wówczas rozmieszczenie to staje się stanem początkowym do następnej iteracji w procesie symulacyjnym. Gdy uzyskane rozmieszcenie zbliży się do warunków steady state, proces symulacji zostaje zakończony

3. Zastosowania modelu ORION

Model ORION przeszedł wielokrotne testy na poziomie działania procedur składowych w celu sprawdzenia poprawnosci działania i zgodności z przyjętymi założeniami. Następnie został przetestowany cały mechanizm, aby zweryfikować przebieg symulacji z punktu widzenia zbieżności do stanu steady state. Wielokrotne testy na danych hipotetycznych jak i rzeczywistych potwierdziły zbieżność metody.

Model ma szerokie zastosowanie do testowania struktur osadniczych pod kątem poziomu równowagi tj. odległości od stanu steady state. Może być użyty w różnorodnych skalach - od miejskiej, regionalnej do krajowej i kontynentalnej. Jednak głównym polem zastosowań modelu jest symulacja spontanicznych procesów zachodzących w przestrzeni osadniczej przebiegających w różnorodnych warunkach sterowania procesem rozwoju przestrzennego.

W artykule pzredstawiono aplikację modelu dla aglomeracji Krakowa [6]. Przykład ten wybrano z uwagi na szczególną czytelność uzyskanych wyników. Modelowanie przeprowadzono dla stosunkowo niewielkiej liczby działalności: mieszkalnictwo, usługi i przemysł, każda rozdzielona na zdeterminowaną i niezdeterminowaną (podlegającą alokacji w procesie symulacji).

Zwykle symulacje wykonuje się seriami, gdzie w ramach serii przeprowadza się symulacje z różnymi siłami działania procedur składowych. Na rysunku 3. przedstawiono wyniki trzech symulacji z różnymi siłami działania procedur, gdzie symbol F reprezentuje Procedurę Konfliktów w Przestrzeni a K Procedurę Kontaktów. Wartości 0 i 1 reprezentują siłę działania odpowiednich procedur, gdzie 0 oznacza wyłączenie procedury a 1 pełną siłe procedury (w praktyce w ramach serii wykonuje się symulacje z różnymi kombinacjami mnożników z przedziału <0, 1>.

Porównując wyniki symulacji można dostrzec silne różnice. W wyniku symulacji z mnożnikami F:0; K:1 układ przestrzenny ulega zdecydowanej koncentracji w obszarach o wysokiej gęstości zagospodarowania w stanie istniejącym. Wyraźnie deglomeracyjne tendencje pojawiają się w modelowaniu z mnożnikami F:1; K:0., kiedy to pojawia się polaryzacja działalności mieszkaniowej i przemysłowej na kierunku wschód – zachód, przy czym każda z aktywności lokuje się w obszarach o małej gęstości początkowej zainwestowania.

73

74

Rys. 3. Kraków – wyniki symulacji - model ORION

F:1 K:0

F:1 K:1

F:0 K:1

Wynik symulacji z mnożnikami F:1; K:1 wskazuje wyraźnie na kompromis miedzy tendencją aglomeracyjną wywołaną przez czynnik kontaktów i deglomeracyjną wywołaną przez czynnik konfliktów w przestrzeni.

Warto zwrócić uwagę na porównnie zagregowanych kosztów jakie uzyskano w wyniku poszczególnych symulacji. Zestawienie kosztów kontaktów i konfliktów na wykresie fazowym tworzy charakterystyczny kształt hiperboli gdzie koszt kontaktów i konfliktów jest tym mniejszy im większa jest wartość mnożka odpowiadającej procedury w porównaniu do mnożnika dla drugiej procedury (rys.4.).

O ile nie jest możliwe sumowanie kosztów różnych kategorii (w przykładzie dotyczy to kontaktów i konfliktów) ze względu na brak wspólnej miary, to wykonanie serii modelowań pozwala na określenie rozwiązań dopuszczalnych (położonych w obszarze B skonstruowanym w oparciu o krzywą rozwiązań serii modelowań) oraz rozwiązań niepożądanych (typu A). Dla każdego scenariusza rozwoju regionu można obliczyć koszty sumaryczne i zestawić z wynikami serii modelowań w celu weryfikacji rozwiązania.

Literatura[5] BRZUCHOWSKA J. i inni, Model symulacyjno-decyzyjny ORION, Oficyna Wydawnicza

Politechniki Wrocławskiej, Wrocław1994.[6] CIEŚLAK M. (red.), Prognozowanie gospodarcze Metody i zastosowania, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 2005.[7] FORRESTER J.W., Urban Dynamics. Cambridge, Massachusetts and London, England, The M.I.T.

Press, 1969.[8] FORRESTER J.W., World Dynamics, Waltham, MA: Pegasus Communications, 1973.[9] LEONTIEF, W.W., Input-Output Economics. 2nd ed., New York: Oxford University Press, 1986.[10]OSSOWICZ T., i SŁAWSKI J., The Allocation model ORION: Its development and Applications,

Papers of the Regional Science Association, vol.66,1989, pp.31-46.[11]ZIPSER T. i SŁAWSKI J., Modele procesów urbanizacji. Teoria i jej wykorzystanie w praktyce

planowania, Studia KPZK PAN Tom XCVII, PWE, Warszawa 1988.

75

Rys. 4. Koszty kontaktów i konfliktów dla różnych.wariantów symulacji.