subs 3 - 2009

SUBSSUBS

SUBS-MAGAZINE JAARGANG 9 NUMMER 3

MAGAZINE

SUBSKAMP2009

VERSLAG

OPLEIDING LOGISTIEKE DIENST

VERZORGING

MEEREN

OCEANGOINGPATROL VESSELS

HETASSAUT

OPERATIESKYWAVE

SUBS-MAGAZINE VOORWOORD / INHOUDSOPGAVE RUBRIEK

PAGINA 2 SUBS-MAGAZINE 3 JAARGANG 9

In dit magazine beginnen we met twee nieuwerubrieken. In de rubriek “Aantreden met adelborstOskam” kun je elk kwartaal lezen over de beleve-nissen van Geertje Oskam. Zij volgt de opleidingtot officier van de Technische Dienst en schrijft inhaar eerste artikel over het Assaut (pagina 14/15).

In “Van SUBS-lid tot…” komen marinemensenaan het woord die lid van SUBS zijn geweest. Zij vertellen over hun keuze voor de marine, hunwerk en hun SUBS-tijd. Marit Köhler heeft deprimeur in deze rubriek (pagina 22 t/m 25). Zij was SUBS-lid tot haar 18e en is nu matroosvan de Logistieke Dienst Verzorging aan boordvan bevoorrader Hr.Ms. Amsterdam.

NIEUW IN SUBS-MAGAZINE

Voor deze laatste rubriek kunnen wij jouwhulp goed gebruiken. Ken jij iemand dieSUBS-lid is geweest en nu bij de KoninklijkeMarine werkt? Mail dan de voor- en achter-naam van deze persoon naar [email protected] checken dan waar bij de marine hij of zij werkt en nemen contact met hem of haar op. Alvast bedankt.

Veel leesplezier!

Silvana Amerika, Coördinator SUBS

PAGINA 03 HET SUBS-KAMP 2009: VAN PEDDELEN TOT PUSH-UPS

PAGINA 06 EEN BAKKIE DOEN BIJ… JORIEN NULAND, MATROOS OD

PAGINA 10 SUBS DUIKEN DIEPER… STOCKHOLM HERE WE COME!

PAGINA 14 AANTREDEN MET ADELBORST OSKAM… HET ASSAUT

PAGINA 16 BACK TO SCHOOL… OPLEIDING TOT MATROOS LDV

PAGINA 21 NEWS & VIEWS… WERELDHAVENDAGEN 2009

PAGINA 22 VAN SUBS-LID TOT… MATROOS LDV

PAGINA 26 OPERATIE SKYWAVE

PAGINA 28 WIST JE DAT… OCEANGOING PATROL VESSELS

FOTO COVER: ARTIST IMPRESSION VAN EEN OPV VAN DE HOLLANDKLASSE (THALES NAVAL NEDERLAND)

VOORW

OORD

INHOUD

SUBS

ARTIKEL 2009

JAARGANG 9 SUBS-MAGAZINE 3 PAGINA 3

Op 27 april 2009 meldden tachtig SUBS-leden zich bij zwembad De Schots in Den Helder. Zij waren de winnaars van een plekje inhet SUBS-kamp 2009, dat drie dagen duurde. Onder deskundigebegeleiding van instructeurs van de Koninklijke Marine en het KorpsMariniers maakten ze kennis met alle ins & outs van het overlevenop zee en op land. Na een welkomstwoord van de commandant vande duiken demonteergroep werden de deelnemers opgesplitst in 8 groepen. Nadat ze afscheid hadden genomen van de ouders, kon het kamp beginnen!

SUBS-KAMP

HET SUBS-KAMP 2009!VAN PEDDELEN TOT PUSH-UPS

SUBS-KAMP 2009

SUBS-MAGAZINE 3 JAARGANG 9

ARTIKEL

DE ZWEMTEST: EVEN CHECKEN HOE GOED IEDEREEN KAN ZWEMMEN

IEDEREEN ZAG ER HETZELFDE UIT TIJDENS HET KAMP

PEDDELEN VAN HET ZWEMBAD NAAR MARINE -KAZERNE EFRPRINS IN EEN RUBBERBOOT DIEDE GROEP ZELF IN ELKAAR HEEFT GEZET.

VAN DE MOGELIJKHEID OM EEN INTRODUCTIEDUIK TE DOEN MAAKTE IEDEREENGEBRUIK. DIT WAS DAN OOK DE MEEST POPULAIRE ACTIVITEIT.

DE WARME MAALTIJD OP DE EERSTE DAG WAS EEN BLIK UIT HET24-UURSRANTOEN, DAT OP EEN VUURTJE VERWARMD MOEST WORDEN

HOE OVERLEEF IK OP ZEE?

SUBS-KAMP

SUBS-MAGAZINE 3 PAGINA 5

WIL JIJ KANS MAKEN OP DEELNAME AAN EEN VOLGEND SUBS-KAMP? CHECK ELK SUBS-MAGAZINE DANGOED. ALS ER WEER EEN KAMP KOMT, ZAL IN HET MAGAZINE STAAN HOE JE JE KUNT AANMELDEN!

HELAAS MOEST HET KAMP OOKWEER AFGEBROKEN WORDEN

ALS VERRASSING KREGEN DESUBS-LEDEN NA HET 24-UURSRANTSOEN EEN BBQ. LEKKER!!!

EVEN STOOM AFBLAZEN BIJ MILITAIREZELFVERDEDIGING (MZV)

OP MILITAIRE WIJZEKWAMEN DE GROEPEN OP DEDERDE DAG OP DE WACHTEN DEOUDERS AF GEMARCHEERD.NA HET BEDANKEN VAN HUNGROEPSBEGELEIDER EN HETMAKEN VAN GROEPSFOTO’SGINGEN DE SUBS-LEDENNAAR HUIS. HEEL WAT ERVARINGEN, MAAR ZEKEROOK HEEL WAT VRIENDENRIJKER.

ARTIKEL

EN NU MAAR HOPEN DATIE BLIJFT DRIJVEN!

Het lijkt eenvoudig om veilig met eenschip te varen, maar dat valt tegen. Er zijn veel gevaarlijke ondiepe stuk-ken op zee, er is stroming, wind en erzijn natuurlijk andere schepen. Maarbelangrijker nog: een schip kan niet zosnel draaien of stoppen als een auto.Om ongelukken te voorkomen iscommunicatie erg belangrijk. Zekerals je met meerdere schepen dicht bijelkaar wilt varen. En dat is nou preciesiets wat marineschepen vaak doen.

“Five echo romeo this is kilo one uniform over,” kraakt het over deverbinding. Matroos 2 ODVB Jorien van Nuland reageert direct:“This is five echo romeo over.” Even later komt de koerswijziging bijJorien binnen en draait de hele formatie (groep) van Nederlandseschepen tegelijk in een nieuwe richting. Jorien is 18 jaar en net aanhaar stage begonnen bij de Operationele Dienst Verbindingen.

TEKST & FOTO’S: JAIME KARREMANN

EEN BAKKIE DOEN BIJ... RUBRIEK


JORIEN VAN NULAND

JORIEN VAN NULANDMATROOS OPERATIONELE DIENST VERBINDINGEN

RUBRIEK EEN BAKKIE DOEN BIJ...

SUBS-MAGAZINE 3 PAGINA 7JAARGANG 9

JORIEN VAN NULAND

Het seinersbankjeDe bevoorrader Hr.Ms. Amsterdam, het luchtver-dedigings- en commandofregat Hr.Ms. Evertsenen het M-fregat Hr.Ms. Van Amstel varen in forma-tie door de grijze Oostzee richting Stockholm,Zweden. Op de navigatiebruggen van de schepenwordt druk gecommuniceerd. Ook aan boord vande Van Amstel zit het personeel van de verbin-dingsdienst op het vertrouwde ‘seinersbankje’.Een tweepersoonsbank, met de communicatieap-paratuur binnen handbereik. Voortdurend ontvan-gen de ‘verbindelaren’ berichten van de andereschepen en sturen ze berichten terug.

Geheime codesDe berichten zijn niet in gewone mensentaal, maarvolgens geheime NAVO codewoorden, alles in hetEngels natuurlijk. Steeds als er een nieuw berichtbinnenkomt schrijft Jorien driftig mee: “break onefive six, tack three two one” en meer van dat soortvoor ons onbegrijpelijke zinnen. Alles heeft eenbetekenis en de seiners van de Van Amstel wetenhet direct. Korporaal ODVB Dagmar van Namen (24)geeft het nieuws gelijk door aan de officier van dewacht: “Van de Evertsen aan de Van Amstel:Evertsen is in het afgesproken gebied en gaat opzoek naar de onderzeeboot!”

JORIEN VAN NULAND EEN BAKKIE DOEN BIJ... RUBRIEK


“Misschien lijkt het wel alsof ik veel weet,” zegt Jorienals ik het met haar over die berichten heb, “maar dat isniks vergeleken met wat Dagmar weet.” Dat de korpo-raal ODVB verstand van zaken heeft blijkt later als deseiners worden opgeschrikt door de uitkijk: “We zijnop de lamp!” Dagmar stuift richting het raam en zietvanaf de Evertsen, die diep door de golven gaat, deseinlamp knipperen. Ze draait om: “Niet voor ons, ze roepen de Amsterdam op.”

Behalve met de gesproken berichten en de bekendeseinlamp, hebben de ODVB’ers ook te maken metvlaggen. Bijna alles kan met deze vlaggen gecom-municeerd worden en het voordeel is dat niemand jekan afluisteren! Ook Jorien is bekend met de vlag-gen. Gaan we langszij Hr.Ms. Amster dam voorbevoorrading op zee? Prima, ze klikt de rode vlagmet het gele kruis aan de lijn en hijst hem omhoog:romeo close up! Steeds hijst Jorien de vlaggenomhoog en haalt ze de vlaggen naar beneden. Zekijkt naar het andere schip of het sein is begrepenen hijst dan de volgende seinvlaggen weer omhoog.

RUBRIEK EEN BAKKIE DOEN BIJ... JORIEN VAN NULAND


High-tech apparatuurHet lijkt haast wel of de tijd voor de verbindings-dienst heeft stil gestaan: vlaggen en seinlampenzijn niet echt high-tech. Maar de ODVB heeft weldegelijk iedere dag te maken met moderne tech-niek. Dat gebeurt allemaal achter de schermen.Het centrum van de ODVB is namelijk de radio-centrale, tegenwoordig network operationcentergenoemd. Hier komen alle berichten binnen voorhet schip die niet via de gesproken verbinding opde brug of via de gevechtsverbinding bij deOperationele Dienst in de commandocentralebinnen komen. Bijna alle berichten zijn versleu-teld: zonder de juiste codes kun je niets makenvan het bericht. De berichten moeten allemaalontcijferd worden en ze worden ook vercijferdvoor ze weer worden verstuurd. Bijvoorbeeldnaar het hoofdkwartier van de marine in DenHelder, als het schip een rapport wil uitbrengenover de reis. Dat vercijferen en ontcijferengebeurt niet meer met een boekwerk, maar datgaat met snelle computers. Computers zijntegenwoordig dus onmisbaar voor de ODVB.

In de Caribische zon Eigenlijk gaat de ODVB steeds meer richting ICTen netwerken. Aan boord van Hr.Ms. Van Amstelis bijvoorbeeld een heel computernetwerk, zodathet hele schip dezelfde mogelijkheden heeft alseen kantoor: printen, e-mailen naar elkaar, eenintranetsite. Op de servers staat de gratis krantMetro, er staan foto’s die vanmiddag nog zijngemaakt. Iedereen kan inloggen op hetsysteem. Maar wie regelt dit nu eigenlijk?Precies. De netwerkbeheerders van de ODVB.Ook Jorien heeft te maken met de nieuwstetechniek. Battleforce e-mail bijvoorbeeld,netwerken aan boord, maar ook draadlozenetwerken met andere schepen. Het is allemaalheel veel wat er op haar af komt, maar ze genieter zichtbaar van. “Het is echt heel leuk, en het issteeds zo afwisselend. Het ene moment ben jemet geheime berichten bezig en straks sta ik inde kou weer vlaggen te hijsen.” Dagmar lacht:“Ja, nu is het nog koud op het seindek, maarvolgende maand staan we weer in de zon als we naar Curaçao gaan!”

STOCKHOLM HERE WE COME! SUBS DUIKEN DIEPER RUBRIEK


Marineschepen zijn niet altijd weg.Schepen zijn gemiddeld 136 dagenvan huis. Als schepen gaan varen,wordt geprobeerd om ieder schipieder weekend in een haven telaten liggen. Tijdens de reis vanHr.Ms. Van Amstel, Hr.Ms. Evertsenen Hr.Ms. Amsterdam was dit ookzo. De schepen vertrokken voordrie weken naar de Oostzee enlagen het eerste weekend inKopenhagen, het tweede weekendin Stockholm en het derde week-end was iedereen weer thuis.

STOCKHOLMHERE WECOME!TEKST & FOTO’S: JAIME KARREMANN

Het is vrijdagmiddag en het isweekend! In Nederland wordt drukgesport, de winkelstraten en cafésworden bezocht. Maar wat houdtdat eigenlijk in voor de marine -mannen -en vrouwen aan boord?Je zult verbaasd zijn dat het levenvoor hen soms precies zo is als inNederland. En soms juist niet.

RUBRIEK SUBS DUIKEN DIEPER STOCKHOLM HERE WE COME!


Vrijdag: afmeren & afsluiten De vrijdag is altijd anders dan de andere werkdagen op zee. De zeedienst is drukmet de laatste voorbereidingen voor het varen door ondiep water bij Stockholm.De logistieke dienst geeft de bestellingen door om de voorraden weer op peil tekrijgen. Telefoonlijnen zijn aangevraagd, ansichtkaarten zijn besteld en bij bureauadministratie staat een rij mensen voor het inwisselen van euro’s. Langzaam varen de drie schepen door de Zweedse fjorden. Steeds meer beman-ningsleden komen met hun camera’s buiten een kijkje nemen. Na een week hardwerken komt het weekend nu heel dichtbij: de haven van Stockholm is in zicht.

Van militair naar toeristAls het schip een tijdje later tegen Hr.Ms. Amsterdam ligt en de loopplank de tweeschepen verbindt, verschijnen er al snel groep-jes bemanningsleden van beide schepen. Eenware ontmoetingsplaats van oude bekenden,vrienden en collega’s die elkaar een weekendeerder in Kopenhagen hebben gezien. De belevenissen van afgelopen week wordenuitgewisseld, er wordt geroepen en gezwaaid. Bij de zeedienst en de operationele dienst keertde rust langzaam weer terug. De lichten op debrug gaan aan en de zeekaarten worden opge-borgen. De roerganger verlaat z’n positie en decomputers in de commandocentrale wordenuitgezet. Maar bij de logistieke dienst is het nutopdrukte. Er zijn een hoop vuilniszakken dievan boord moeten. De hele bemanning helptmee. Even later verschijnen de Zweedse leve-ranciers met eten en drinken voor de komendeweek. Binnen wordt druk schoongemaakt.Overal waar ik kom zie ik mensen met stof -zuigers en schoonmaakmiddelen.

SUBS DUIKEN DIEPER RUBRIEK


STOCKHOLM HERE WE COME!

Ceremonieel feestje Ondertussen gaan de gesprekken maar overéén ding: Stockholm. Wat is er vanavond tedoen in de stad? Hoe komen we in hetcentrum? Bij de officieren aan tafel wordtniet alleen over Stockholm gesproken, maarook over de cocktailparty aan boord vanHr.Ms. Evertsen: een feestje in de hangaarvoor buitenlandse gasten. Officieren enonderofficieren van de Nederlandse schepenkunnen natuurlijk niet ontbreken en iederschip levert een aantal mensen.

Na het avondeten vertrekken we met een delegatie van hetschip (waaronder de commandant en de eerste officier)richting Hr.Ms. Evertsen. We worden ceremonieelonthaald door matrozen in hun netste uniform met geweeren de bootsman met zijn bootsmanfluit. Via het helidek,waar de helikopter mooi opgepoetst staat, gaan we dooreen zijdeur naar binnen. Binnen is de enorme hangaaromgetoverd tot een feestzaal met vlaggen, muziek, eenbar en statafels. De delegatie mengt zich snel tussencollega’s van andere schepen en de buitenlandse gasten.En dat zijn er veel! Ik zie landmachtmilitairen uit Polen,een Amerikaanse en Belgische marineofficier en zelfsRussische marineofficieren zijn op het Nederlandse feest-je afgekomen. Verder zijn er veel ambassadeurs uit allewindstreken, waaronder de gehele Nederlandse ambas-sade. Intussen is de Logistieke Dienst Verzorging vanHr.Ms. Evertsen druk in de weer met de volgende hapjesen drankjes. Als volleerde obers zigzaggen de matrozenmet volle dienbladen tussen de gasten door.

Als alles is schoongemaakt en afgesloten, zie ik steedsmeer bemanningsleden in burgerkleding voorbij komen metinformatieboekjes over Stockholm en kaarten van de stad.Er zijn enorme stapels toeristengidsen afgeleverd aan boorden mensen gaan hun weekend plannen. De verblijven vande matrozen, korporaals, onderofficieren en officieren vullenzich met mensen die klaar zijn met werken. Inmiddels klinktoveral muziek of staan tv’s en spelcomputers aan. Maar nietiedereen is vrij: omdat de bemanning zelf de brandweer isen er ook mensen bij de loopplank moeten staan, heeft eendeel van de bemanning ‘de wacht’. Voor de personen die dewacht hebben bij de loopplank is het gelijk druk, want alsnel willen er mensen aan en van boord.

RUBRIEK SUBS DUIKEN DIEPER STOCKHOLM HERE WE COME!


Bij de officieren draait de beamermet videoclips overuren. In hetkorporaalsverblijf worden desplinternieuwe boxen getest diede korporaals bij elkaar hebbengespaard. De muziek is van ver tehoren en er wordt enthousiastmeegezongen. Maar in het cafeta-ria, het verblijf van de matrozen,klinkt de muziek het hardst. Dedeur staat open en door de helegang klinkt de bas. De stemmingzit er goed in.De avond vordert en het is tijd omrichting de stad te gaan. Met eenklein groepje van de drie schepenlaten we de activiteiten aan boordvoor wat ze zijn. Stockholm moetimmers ook verkend worden!

De stemming zit er goed in Na twee uur is de grootste drukte weer voorbij en keren weweer terug naar de Van Amstel, waar de ‘vrijdagmiddagborrel’ involle gang is. Want zoals in ieder bedrijf, wordt er aan boord vanmarineschepen op vrijdag na werktijd ook geproost op hetweekend. Er zijn veel bezoekers van de andere schepen die methun collega’s van de Van Amstel het weekend willen inluiden.

GEERTJE OSKAM RUBRIEK


Het zit er weer op, nu moeten we weer wachten tot begin 2010. Ik heb hetover het ‘assaut’. Wat vroeger begonnen is als jaarlijks schermfestijn op hetKIM is nu al tientallen jaren veranderd in drie avonden feest waarbij deouders en vrienden van de adelborsten uitgenodigd worden. Maar deze drie avonden zijn niet het meest bijzondere aan dit feest. Nee, dat zijn toch zeker wel de bijna twee weken opbouw die eraan vooraf gaan. Het hele Korps Adelborsten is dan 24 uur per dag in de weer om het hoofd -gebouw te verbouwen in een bepaald thema. Dit jaar is er gekozen voor hetthema Broadway en zijn de verschillende hoeken dan ook omgetoverd totallerlei beroemde musicals. Tijdens de opbouw komen veel verborgen talen-ten naar boven, die alle ruimte krijgen als we bijvoorbeeld extra verdiepingenbouwen of prachtige, levensechte tekeningen maken. Deze twee wekenwisselen we dan ook alle studieboeken, keurige uniformen en baretten invoor hamers, veiligheidshelmen, beschilderde en gescheurde boordtenues.

150 KNIPPERENDE GLOEILAMPJES

Geertje Oskam (20) uit IJsselstein is adelborstTechniek. Ze volgt sinds 2007 de opleiding totofficier van de Technische Dienst aan hetKoninklijk Instituut voor de Marine (KIM). In hetSUBS-magazine schrijft zij elk kwartaal over haar belevenissen bij de Koninklijke Marine.

HET ASSAUT:VAN SCHERMFESTIJN TOT FEESTAVOND

RUBRIEK GEERTJE OSKAM HET ASSAUT


DE ASSAUTOPBOUW IS EEN BELANGRIJK STUKJE OPLEIDING

DE 'BROADWAY-STERREN'

OpbouwMisschien dat je je nu afvraagt wat het nut hier eigenlijk van is,want is dat niet het verspillen van kostbare tijd? De assaut -opbouw is een onmisbaar stukje van onze opleiding omdat jedaarbij leert samenwerken met adelborsten waar je normaalmisschien alleen een kort gesprekje mee zou hebben. Ook leerje hoe je gezamenlijk problemen op moet lossen en hoe jeleiding moet geven aan jongerejaars adelborsten. Zo heb jeploeg- en projectbazen, meestal tweede- en oudstejaars, die deplannen maken en dit moeten communiceren naar de anderen.

Ingedeeld bij de materieelsdienstZelf zat ik in een aparte ploeg met alle(elektro)technische adelborsten. Dezeploeg, de materieelsdienst, is niet gekop-peld aan een bepaalde hoek van hethoofdgebouw maar werkt in alle verschil-lende projecten. Zo zorgen wij voor alleswat te maken heeft met elektriciteit,water, verlichting, audio en speciale (elek-tro)technische zaken. Aan het begin vande assautopbouw leggen we de kracht-stroom aan, zorgen we dat de assautradiowerkt en zorgen we dat door alle projec-ten heen stroom beschikbaar is. Een heelmooi project van dit jaar was een giganti-sche lichtbak die boven de hoofdinganghing. Hierin zaten bijna 150 gloeilampjesdie afwisselend aan en uit gingen, net alsje op het echte Broadway tegen zoukunnen komen. Ook hebben we met onzeploeg bewegende muzieknootjes aan demuur gemaakt en water uit een levens-echte brandkraan laten spuiten.

AfbouwNa 12 dagen opbouw en drie avonden feestkomt ook de afbouw. Want het hoofdge-bouw kan er helaas niet altijd zo uit blijvenzien. Wat we allemaal met veel moeite encreativiteit in elkaar hebben gezet, is in noggeen twee dagen allemaal weer uit elkaargehaald. Desondanks waren het opnieuwtwee fantastische weken en ik kijk nu al uitnaar het assaut van volgend jaar!

Als je van koken houdt, kun je ookbij de Koninklijke Marine aan deslag. Zeker als je graag met anderemensen samenwerkt en niet bangbent om onder moeilijke omstan-digheden te functioneren. Want inde kombuis van een marineschipmoet je ook tijdens de ergste stormeen maaltijd kunnen bereiden!

EVO LDV BACK TO SCHOOL RUBRIEK


TEKST: LOTTIE HERFKENS / FOTO’S: EERSTE VAKOPLEIDING LDV

OPLEIDING TOT

MATROOSLOGISTIEKEDIENSTVERZORGINGDE MARINE: BETER DAN EEN 4-STERRENHOTEL

Urenlang stampen? Echt niet!Iedereen met een diploma VMBO KB kan zich voor de LDV-opleiding inschrijven. Wel is het handig als je gekozen hebtvoor de leerweg Zorg & Welzijn of Consumptief. Mustafa heeftdeze opleiding in Zaandam gevolgd. In 2008 heeft hij zichaangemeld voor de keuring bij de Koninklijke Marine. Gelukkigwerd hij goedgekeurd en kon hij direct aan de Eerste MaritiemMilitaire Vorming (EMMV), de basisopleiding, beginnen. Hiernakwam hij in Brugge terecht.

Net als de meeste mensen houden militairen van een lekker hapje. Het eten wordt bereid in de kombuis van hetschip. Dé plek waar matroos der 3eklasse Mustafa Verkleij (20) graag zouwillen werken. Daarom volgt hij nu deEerste Vakopleiding Logistieke DienstVerzorging (LDV) in Brugge. In dertienweken leert hij hier het vak vanhofmeester, kok en bottelier.

RUBRIEK BACK TO SCHOOL EVO LDV


Als wij hem spreken, is Mustafa halverwege zijn EersteVakopleiding. De theorie-weken heeft hij dus achter de rug. Dat klinkt heftig, maar volgens Mustafa valt dat reuze mee. Hoe zo’n studiedag er uitziet? ‘Je begint ’s ochtends om half acht.De bedoeling is dat je dan al aangekleed bent en hebt ontbeten.De rest van de ochtend staat in het teken van de theorie en leer jealles over het werk van een LDV’er. ’s Middags sta je in dekombuis of het restaurant. Daar leer je meer in de praktijk.’

VERDELING WEKEN

DE EERSTE VAKOPLEIDING LOGISTIEKE DIENSTVERZORGING (EVO LDV) DUURT DERTIEN WEKEN: DE EERSTE WEEK BESTAAT UIT EEN INTRODUCTIE VANHET DIENSTVAKVERVOLGENS KRIJG JE VIER KEER EEN ORIËNTATIEWEEKDAN VOLGT IN VIER KEER TWEE WEKEN DE BEROEPS -GERICHTE FASE

ELK ONDERDEEL SLUIT JE AF MET EEN EXAMEN.

SUBS DUIKEN DIEPER...

MIJNENJAGEN & TECHNIEK



Gegratineerde witlof met prinsessenboontjesNa de theoriemodule is Mustafa aan de praktijk -opleiding begonnen. Deze bestaat uit vier onder-delen: de grootkeuken, de koude keuken, dewarme keuken en het restaurant (de taken van dehofmeester). In de koude keuken leer je saladesen nagerechten maken en in het restaurant hoe jeserveert. Vandaag heeft Mustafa toast met cham-pignons, gegratineerde witlof, prinsessenboon-tjes en karbonade met Spaanse saus bereid.Enthousiast vertelt hij: ‘Op dit moment sta ik in degrootkeuken en leer ik alles over warme gerech-ten. In tegenstelling tot de koude keuken maak jehier maar een deel van de maaltijd. Dat kanbijvoorbeeld de spaghettisaus zijn of de nasi.’Voor wie dat lekkers is bedoeld? ‘Voor de officie-ren, onderofficieren en manschappen.

Elke woensdag ‘blauwe hap’Voor iemand die nog nooit voor groepen heeftgekookt, is de praktijkfase best spannend. Zestigrunderlapjes op tijd klaar hebben: dat moet jeecht leren. Mustafa heeft geen last van stress. ‘Ik heb altijd in de horeca gewerkt, waaronder inhet Mercure-hotel Amsterdam. Dus een beetjekoken kan ik wel.’ Valt de marine na een 4-ster-renhotel niet tegen? Mustafa schudt zijn hoofd.‘Ik vind het hier leuker. In het Mercure heb je eenvast menu en maak je vaak hetzelfde.’

RUBRIEK BACK TO SCHOOL EVO LDV


Alle messen onder de snijplankErvaring met koken zegt trouwens niet alles. Mustafawist bijvoorbeeld best hoe je bepaalde gerechten moestbereiden, maar niet wáárom die zo werden gemaakt. Nu leert hij aan welke eisen een voedzame maaltijdvoldoet, dat je na een zwaar hoofdgerecht beter eenlicht nagerecht kunt maken en welke drank je bij eenbepaald gerecht serveert. Wel zo belangrijk, vindt hij.Net als het vak HACCP (Hazard Analyses Critical ControlPoints). Mustafa: ‘Tijdens deze lessen leer je hoe je dewerkomgeving veilig houdt.’ Is dat niet vanzelfspre-kend? Mustafa meent van niet. ‘Aan boord van een schipmoet je met andere dingen rekening houden dan in eengewone keuken. Zo leren we om onze messen nagebruik altijd onder de snijplank te leggen, zodat ze bijeen plotselinge beweging van het schip niet door deruimte vliegen.’ HACCP is dan ook een belangrijk vak.Eén bacterie kan namelijk een heel schip ziek maken.Dat wil je op zee niet hebben. De bereiding van voedselmoet daarom aan Europese richtlijnen voldoen.

LESSEN

TIJDENS DE LDV-OPLEIDING VOLG JE INDERTIEN WEKEN ZOWEL PRAKTIJK- ALSTHEORIELESSEN.

DE THEORIELESSEN BESTAAN UIT: APPARATUUR & GEREEDSCHAPPENDRANKENLEERMENU & SERVEERKUNDEKEUKENTHEORIEWARENKENNISVOEDINGSLEERHACCP (HAZARD ANALYSES CRITICALCONTROL POINTS)

DE PRAKTIJKLESSEN BESTAAN UIT:RESTAURANTKOUDE KEUKENKLEINE KEUKENGROOTKEUKEN

Natuurlijk is er bij de marine ook regelmaat.Zo is er op woensdag meestal een ‘blauwehap’, een Indische maaltijd. Maar vaak zijn demenu’s zo afwisselend dat je een maand langiedere dag iets anders bereidt. ‘Dat maakt hetwerk uitdagend’, grijnst Mustafa. Het samen-stellen van de menu’s is de taak van de chef-kok. Dit doet hij in overleg met de bemanning.Daarna gaat hij naar de bottelier. ‘Die zorgtvoor de bevoorrading van het magazijn’, legtMustafa uit. ‘En hij controleert of alle besteldegoederen op tijd binnenkomen.’ Ook hier krijgje in Brugge les in. ‘Je loopt dan met de botte-lier mee terwijl hij aan het werk is.’



Rennen met een boomstam in je nekNaast koken en serveren is er tijdens de LDV-opleidingaandacht voor de conditie. ‘Op dinsdag en donderdaghebben we twee uurtjes sport. Soms gaan we basket-ballen of voetballen. Een andere keer doen we push-en sit-ups.’ En natuurlijk is er ook tijd voor ontspan-ning. ‘Iedere dag zijn we om vier uur vrij. Soms gaanwe dan de stad in.’ Mustafa traint ook in zijn vrije tijdregelmatig. ‘Tegenover de kazerne is een hindernis-baan. Met een paar jongens doe ik daar vaak eencircuitje. Bijvoorbeeld rennen met een boomstam in jenek, of gewoon een stukje hardlopen.’

Leiding over een eigen keukenMustafa’s droom is kok worden aan boord van een marineschip. Zover is het nog niet. Als hij straks zijn EVOheeft afgerond, begint hij eerst aan zijn Beroeps praktijk -vorming (BPV). Hierin komen alle horeca- en marinetakennog eens aan bod. Pas daarna kan Mustafa als Matroos 1LDV aan de slag. Een duidelijk beeld van zijn toekomstheeft hij al.‘Ik wil graag chef-kok worden, zodat ik mijneigen keukenbrigade krijg. De komende tijd heb ik dusnog wel wat uitdagingen voor de boeg!’

> DOE-DINGEN & DEMONSTRATIES

Op de kade kun je klimmen in het mariniersdorp, eenritje maken in een BV (rupsvoertuig) of een schip af -meren in een haven in de brugsimulator. Op diversemomenten in het weekend geeft de marine spectacu-laire demonstraties. Hier zijn twee Lynx-helikopters,de Bijzondere Bijstandseenheid (BBE) en deBootcompagnie van Texel bij betrokken.

Op 4, 5 en 6 september 2009 staat Rotter -dam weer in het teken van de Wereld haven -dagen. Ook dit jaar is de Konink lijkeMarine hier weer groots aanwezig. Aan dekade liggen de marineschepen Hr.Ms.Zeeleeuw, Hr.Ms. Mercuur, Hr.Ms. Hydra enmega-schip Hr.Ms. Johan de Witt. In dehangaar van dit laatste schip kun je deSUBS-stand dit jaar vinden. We staan dusniet op de kade, zoals voorgaande jaren.

RUBRIEK NEWS & VIEWS WERELDHAVENDAGEN 2009


SUBS IN HANGAAR JOHAN DE WITT OP WERELDHAVENDAGEN>>

> EEN SUBS-PARATAS VOOR LEDEN

Op de Marinedagen 2009 in Den Helder kon je ditjaar op vertoon van je SUBS ID-card een zwarteparatas ophalen. De tassen die we aan heteinde van dit evenement nog over waren nemenwe mee naar de Wereldhavendagen. Ben je nietin de gelegenheid geweest om de tas in DenHelder op te halen, check dan bij de SUBS-balieof we er nog eentje voor je hebben. Vergeet dannatuurlijk niet je ID-card!

>> Tot ziens in Rotterdam!

MATROOS LDV VAN SUBS-LID TOT... RUBRIEK


MARIT KÖHLERWie lid is van SUBS, wil alles weten over wat er bij deKoninklijke Marine gebeurt. Veel van de leden gaan later zelfbij de marine werken. In deze nieuwe rubriek laten we je zienwie dat zijn en wat ze doen. Matroos der 1e klasse MaritKöhler (22) bijt het spits af. Op haar vijftiende werd ze lid vanSUBS. Nu werkt ze alweer drie jaar als kok bij de marine.

128 Zalmmootjes en een vrouwDonderdagochtend, kwart over tien: spitsuur in dekombuis van de Hr. Ms. Amsterdam. Het reusachti-ge bevoorradingsschip is die ochtend de havenvan Den Helder binnengevaren. In de keuken wordtnu druk gewerkt aan de middagmaaltijd. Over ietsmeer dan uur moet de maaltijd voor 128 opvaren-den klaar staan. Marit blijft er rustig onder. ‘Het iseigenlijk hetzelfde als thuis koken, maar dan voorveel meer mensen’, zegt ze schouderophalend.Ontspannen draait ze de zalmmoten op debakplaat om. Dan draagt ze haar taak over aan eencollega, om eventjes met ons te kunnen praten.

VAN SUBS-LID TOT...MATROOS LDV

VAN SUBS-LID TOT... MATROOS LDV


Samen met de chef-kok en nog een kok zorgt Marit aanboord voor de dagelijkse drie maaltijden, het borrelplankje ende koffie en thee met iets lekkers erbij. Aan de relaxtemanier waarop ze met haar collega’s omgaat, merk je dat zeop haar plek is bij de marine. Ze vindt het helemaal niet ergom als vrouw in een mannenwereld te zitten. ‘Voor mij maaktdat niet uit, al moet je natuurlijk wel een beetje stevig in jeschoenen staan’. Met een serieus gezicht: ‘Als je net begint,proberen de mannen je uit. Maar als je laat zien dat je echtniet over je heen laat lopen is de lol er snel af’.

Gek op mensen en kokenDe frons op Marits gezicht maakt plaats voor eenglimlach. Enthousiast vertelt ze hoe ze bij demarine terechtkwam. ‘Mijn vader ging vroegeraltijd naar de vlootdagen. Hij heeft tijdens zijndienstplicht bij de Koninklijke Marine gezeten,vandaar. Uit nieuwsgierigheid gingen mijn broeren ik mee. Op een keer ben ik lid geworden vanSUBS. Zo is het balletje gaan rollen.’ Dat Maritiets met mensen en koken wilde doen, wist zetoen al. Door haar SUBS-lidmaatschap ontstondhet plan om kok bij de marine te worden.‘Ik hebFacilitair Management aan het Friesland Collegein Heerenveen gestudeerd. Binnen deze oplei-ding is veel aandacht voor de horeca en dat vondik erg leuk. Daarin wilde ik verder. Daarom heb ikna mijn examen bij de marine gesolliciteerd.Gelukkig werd ik aangenomen.’

MATROOS LDV VAN SUBS-LID TOT... RUBRIEK


Na haar opkomst volgde Marit eerst een basisop-leiding. ‘Net als de andere toekomstige matrozenben ik begonnen met EMMV (Eerste MaritiemMilitaire Vorming). In twaalf weken leer je van allesen nog wat over de marine, zoals welke rangen enstanden er zijn en hoe je moet handelen in gevaar-lijke situaties.’ Haar volgende opleiding bereiddeMarit voor op haar toekomst als kok. Aan boordvan een marineschip is de Logistieke DienstVerzorging (LDV) verantwoordelijk voor het eten endrinken van de bemanning. Om LDV’er te wordenvolg je in Brugge de Eerste Vakopleiding (EVO).Marit: ‘Deze opleiding duurt dertien weken enbestaat uit drie richtingen: kok, bottelier enhofmeester. Eerst krijg je een paar weken theorieen dan wissel je tussen de verschillende praktijk -onderdelen. Mijn EVO-tijd in Brugge was heel leuk.Omdat we daar in de zomer zaten, konden we ‘s avonds lekker op een terrasje zitten.’

HET ONDEROFFICIERSVERBLIJF, EEN VAN DE WERKPLEKKEN VAN MARIT

RUBRIEK VAN SUBS-LID TOT... MATROOS LDV

SUBS-MAGAZINE 3 PAGINA 25

Eerste hulp bij ongelukkenNa het behalen van haar papiertje ging Marit opde Hr. Ms. Amsterdam aan de slag. Naast haarwerk als kok heeft ze aan boord nog eenneventaak. Van oudsher zijn bijna alle LDV’ersingedeeld bij de Medische Actie Dienst (MAD).‘Wanneer er iets op het schip gebeurt, bijvoor-beeld een ongeluk, komen wij in actie’, verteltze. ‘De mensen van de Logistieke DienstGenees kundige Dienst (LDGD) zijn de eigenlij-ke artsen en ziekenverplegers. Totdat zij erzijn, verlenen wij eerste hulp. En bij een ramphelpen wij hen bij het verzorgen van de gewon-den.’ Een zware taak, vindt Marit, maar ze isgoed voorbereid. ‘Voor de MAD hebben we eenopleiding van zes weken gehad. Regelmatigkrijgen we lesjes om onze kennis op peil tehouden.’ Glimlachend voegt ze toe: ‘Gelukkigis er in mijn tijd nog niets ergs gebeurd.’

We zijn terug in de keuken. Het eten is bijna klaar. Marit scheptrosbiefrolletjes op een schaal. ‘Voor de mensen die niet van vishouden’, verduidelijkt ze. Voordat ze aan de laatste voorberei -dingen voor de lunch begint, vertelt ze snel hoe ze haar toekomstziet. ‘Mijn droom is om samen met mijn vriend een eigen restau-rant te beginnen. Daarvoor is natuurlijk geld nodig en nu met decrisis is het niet zo’n goede tijd. Daarom wil ik eerst een paar jaarals kok naar Curaçao. Dan krijg ik een buitenlandtoelage boven-op mijn salaris en kan ik sparen. Binnenkort hoor ik of ik daarterecht kan. Als het niet lukt, wacht ik op de volgende kans. Tot die tijd heb ik het hier prima naar mijn zin.’

"HET IS EIGENLIJK HETZELFDE ALS THUIS KOKEN"

OPERATIE SKYWAVE BBE ARTIKEL


De mooie stewardessen en de grijze piloten zijningeruild voor mannen in donkerblauwe overalls. Deéén gespierd en kaal geschoren, de ander heeft meereen normaal postuur en een hip kapsel. Maar alle-maal behoren ze tot de absolute wereldtop. Het zijnmannen van de Bijzondere Bijstandseenheid (BBE).

Stikdonker en muisstilPlotseling springt één medepassagier op en haalt een pistool tevoorschijn. Al snel komen overal andere kapers vandaan: “Dit is een kaping! Iedereenhanden op zijn hoofd!” De trainers van de BBE-opleiding nemen snel hun positiein. Natuurlijk wisten we dat we gekaapt zouden worden, maar nu we met onzehanden op het hoofd zitten, is het toch wel anders. We krijgen de opdracht omde luiken dicht te doen en niemand mag een geluid maken. Stikdonker en muis-stil. Zo nu en dan wordt er iemand verplaatst en wordt er wat geschreeuwd. De temperatuur in het toestel stijgt en we wachten af wat er gaat gebeuren.

Terwijl de langzaam ondergaande zon de start- en landingsbanen opSchiphol oranje kleurt, zit ik met ongeveer 30 personen in een gigan tischMD-11 passagierstoestel. Het vliegtuig lijkt op het punt te staan om tevertrekken: het is helemaal schoon, op alle 250 stoelen liggen kus sen -tjes en dekentjes ingepakt in plastic. Maar helaas. Geen vakantie voorons. Sterker nog: binnen een half uur wordt het toestel gekaapt!

OPERATIE SKYWAVETEKST: JAIME KARREMANN / FOTO’S: AVDD

“DIT IS EEN KAPING!”

ARTIKEL BBE OPERATIE SKYWAVE


Bewapend & beschermdDe mariniers zijn goed bewapend en beschermd: ze hebben behalveeen kogelwerend vest ook been- en armbeschermers. Samen met dehelm met vizier maken ze een behoorlijke en zelfs bijna robot-achtigeindruk. Ze hebben ietwat vreemde wapens: het gaat om de FN P-90(5,7mm). Geliefd bij Special Forces in kleine ruimtes. Het wapen is rela-tief klein en daardoor makkelijk in een vliegtuig. Tegelijkertijd is het eenkrachtig wapen en je kunt er snel en doeltreffend mee schieten. Als hetnodig is, moeten terroristen namelijk met zo min mogelijk schotenworden uitgeschakeld: nog voor ze een gegijzelde wat aandoen. Met de felle lichtbundels van hun zaklampen doorzoeken ze het vliegtuig.Ze weten niet wie de kapers zijn en een aantal heeft zich verstopttussen de gegijzelden. Maar al snel worden ze gezien en overmees-terd. Ondertussen moeten wij het vliegtuig te verlaten. Met onze han-den op het hoofd dalen we de steile noodtrappen af het vliegtuig uit.

De kapers houden ons goed in de gaten,terwijl de tijd verstrijkt. Mijn armen begin-nen zwaar te worden en ik begin me af tevragen hoe lang we al zo zitten. Ik zit vlakbij het raam en hoor buiten geluiden,maar voor ik me kan bedenken wat hetis, schuiven de vliegtuigdeuren aan allekanten open. Binnen een paar secondenschieten de lichtstralen van de zaklam-pen op de wapens door het vliegtuig.

Tijd om te vertrekkenAls de zon even later helemaal verdwenen is,is het tijd om te gaan. We stappen in de bus,op weg naar huis. Het vliegtuig vertrekt diezelf-de nacht nog naar een verre bestemming,gelukkig zonder kapers. Maar mochten die erooit wel zijn, dan is de BBE er klaar voor.

OCEANGOING PATROL VESSELS WIST JE DAT... RUBRIEK


TEKST: JAIME KARREMANN / FOTO’S: THALES

OCEANGOINGPATROL VESSELSOP 30 NOVEMBER 2010 IS DE KONINKLIJKE MARINE EEN NIEUWE SCHEEPS -KLASSE RIJKER. DAN ZAL HET EERSTE SCHIP VAN DE HOLLANDKLASSE INDIENST WORDEN GESTELD: HR.MS. HOLLAND. DE SCHEPEN ZIJN OP HET VLAKVAN AUTOMATISERING EN SENSOREN WEER EEN NIEUWE STAP VOORUIT. TIJDVOOR EEN KIJKJE IN DE WERELD VAN DE OCEANGOING PATROL VESSELS (OPV’S)!

Fregatten kunnen uitstekend vechten, ze zijn belangrijk voor alshet echt misgaat en daar moet ons land op voorbereid zijn. Maarfregatten worden ook gebruikt om bijvoorbeeld op piraten tejagen, mensen in nood te redden, drugstransporten op te sporen,etc. Ook dat kunnen ze, maar daar zijn ze niet voor gebouwd. Er isbijvoorbeeld maar één gevangeniscel aan boord en grote hoeveel-heden vluchtelingen kunnen er moeilijk terecht. Daarnaast kostenfregatten door de grote bemanningen en vele wapens vaak meer.In 2005 ontstond daarom de behoefte aan vier patrouilleschependie goedkoper zijn en beter geschikt zijn voor minder gevaarlijketaken. Omdat ze niet alleen langs de kust, maar ook op woesteoceanen moeten varen worden ze oceangoing patrol vesselsgenoemd: OPV’s. De scheepsontwerp-afdeling van de DefensieMaterieels Organisatie (DMO) ging direct aan de slag. De schepenworden namelijk wel gebouwd door de scheepswerf Damen,maar ontworpen door technici van de marine!

RUBRIEK WIST JE DAT... OCEANGOING PATROL VESSELS


NieuwighedenDe bouw is in volle gang en er wordt steeds meer duide-lijk. Eén van de opvallende nieuwigheden is de kleur.Onderzoek wijst uit dat een grijs-blauwe kleur beter isvoor de wateren waar de schepen zullen varen, dan hethuidige grijs. Met de nieuwe kleur zijn ze minder snelzichtbaar zijn voor bijvoorbeeld piraten of smokkelaars.

Ook de binnenkant is anders. Ze zijnruimer, omdat er slechts 50 man werken.Matrozen slapen in een verblijf met maximaal 4 personen en veel officierenhebben een hut alleen. Net als op anderemarineschepen is er intranet, zodat menonderling mails kan sturen, maar ookkunnen foto’s worden geplaatst van eenhavenbezoek of oefening. Daar naastkrijgt iedereen een mobiele (scheeps) -tele foon, zodat ze elkaar snel en makke-lijk kunnen vinden. Deze mobiele tele-foons zijn tegelijk een voorbeeld van denieuwe, geavanceerde techniek. Wanthier krijgen de technici hun storings -meldingen binnen. Eén van de redenen isdat er geen volledige technische centraleis, zoals op andere marineschepen.

OCEANGOING PATROL VESSELS WIST JE DAT... RUBRIEK


De commandobrugBehalve de technische centrale komt ook de commandocentrale (deplek waar alle sensorinformatie binnenkomt en de wapens bediendworden) op een andere manier terug in het ontwerp van het OPV.Samen met de brug zijn de technische centrale en de commando-centrale gecombineerd in een commandobrug. De commandobrugbestaat uit twee delen: de commandobrug voor is eigenlijk degewone brug waar het schip bestuurd wordt en in de commando-brug achter staan beeldschermen voor wapens en sensoren enbeeldschermen met technische informatie van het schip.

HypermodernesystemenOp de beeldschermen van de commando-brug achter is informatie te zien die binnen-komt via de sensoren: radars en camera-systemen. Ook op deze schepen zijn ditweer de meest moderne systemen. Allesensoren zijn geplaatst in de geïntegreerdemast, bedacht door technici van de marineen verder ontwikkeld door Thales NavalNederland uit Hengelo. Doordat alle syste-men in één mast zitten, storen ze elkaarveel minder. Bovendien zijn de sensorenzelf ook nog eens hypermodern. Ze zijnspeciaal gemaakt voor dicht bij de kust.Hier hebben veel andere radars het name-lijk moeilijk door land, vogels en wind -molens. In deze mast zit onder andere deSMILE luchtwaarschuwingsradar gebaseerd op de APAR op het LCF. De SEA -STAR zorgt voor zeebeeld en kan automa-tisch kleine objecten en dreigingen op korteafstand ontdekken en volgen. Bijvoorbeeldzwemmers en periscopen in alle weers -omstandigheden. De GATE KEEPER is eenwaarschuwingssysteem met infrarood/full-HD camera’s. Deze camera’s zorgenvoor haarscherp beeld, 360 graden om hetschip heen. Zwemmers en bootjes kunnenrazendsnel worden herkend. De beeldenvan de GATEKEEPER zijn op een LCD-scherm op de commandobrug te zien, maarkun je ook op je beeldscherm tevoorschijntoveren, om bijvoorbeeld in te zoomen opeen interessant onderwerp.

RUBRIEK WIST JE DAT... OCEANGOING PATROL VESSELS


De schepen zijn met hun maximum snelheid vrij langzaam,door de elektrische of dieselvoortstuwing. De snellegasturbines ontbreken, deze zijn namelijk duurder dandieselmotoren. Maar daarom hebben de OPV’s wel FRISC’saan boord: 12 meter lange super snelle rubberboten die 40knopen kunnen varen. Samen met de NH-90 helikopterkunnen de FRISC en patrouilleschip een groot gebiedbestrijken om piraterij en drugstransporten nog beter aante pakken. Men is gewaarschuwd!

FACTS & FIGURES

AFMETINGEN: 107,9 X 16 M (LXB)DIEPGANG: 4,55 MWATERVERPLAATSING: 3750 TONMAX SNELHEID: 21,5 KNOPENBEMANNING: 50 + 40 OPSTAPPERS (HELIKTOPTER -BEMANNING, BOARDINGTEAM, MEDISCH TEAM) EN 100EVACUÉSVOORTSTUWING: 2X 5400 KW MAN DIESELMOTOREN, 2X 400 KW ELEKTROMOTORENWAPENSYSTEMEN: 1 OTO MELARA 76MM KANON, 1AUTOMATISCH 30 MM MARLIN WS KANON EN 2 HITROLEAUTOMATISCHE MACHINEGEWEREN 12,7 MMSENSOREN:SMILE LUCHTWAARSCHUWINGSRADARSEASTAR OPPERVLAKTEWAARSCHUWINGSRADARGATEKEEPER INFRAROOD/ ELECTRO-OPTISCH WAARSCHUWINGSSYSTEEMMIJNENDETECTIE-SONAR

HELIKOPTER: NH-90

NUMMER NAAM IN DIENST P840 HOLLAND 2010P841 ZEELAND 2011P842 FRIESLAND 2011 P843 GRONINGEN 2012

LINKS: ‘GATEKEEPER’ONDER: ‘SEASTAR’

COLOFON

SUBS-MAGAZINE IS EEN UITGAVE VAN DE KONINKLIJKE MARINE. HET IS BESTEMD VOOR ALLELEDEN VAN SUBS -DE JONGERENCLUB VAN DE MARINE- EN VERSCHIJNT VIER KEER PER JAAR.

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:

Silvana AmerikaWendy van OverloopJaime KarremannGeertje OskamLottie HerfkensHr.Ms. Van AmstelThales Naval NederlandBuddy FreethAudiovisuele Dienst Defensie (AVDD)

VORMGEVING

Krijn Ontwerp, Nijmegen

DRUK

OBT BV, Den Haag

REDACTIEADRES

Koninklijke MarineSUBS-magazinePostbus 26301000 CP Amsterdam

INSCHRIJVEN

Ben je nog geen lid van SUBS en wil je je inschrijven? Surf dan naar www.subs.nl, klik op CLUB en kies ’Lid worden’.

AFMELDEN

Wil je geen lid meer zijn van SUBS? Mail dit dan ff naar [email protected].

SUBSSUBS-MAGAZINE JAARGANG 9 NUMMER 3 JULI 2009

subs 3 - 2009

Documents