SUBSSUBS

SUBS-MAGAZINE JAARGANG 10 NUMMER 3

MAGAZINE

DENH-90MEIDEN

VAARDAG

2010

VLIEGKAMPSCHEPEN

MARINIERVERKENNERS

ENMEER...

SUBS-MAGAZINE /// VOORWOORD / INHOUDSOPGAVE /// RUBRIEK

MIDDEN IN DE MARINE

PAGINA 03 WIST JE DAT... DE NH-90

PAGINA 06 EEN BAKKIE DOEN BIJ… JEAN PAUL VAN HOLST, BOTTELIER

PAGINA 10 AANTREDEN MET ADELBORST OSKAM

PAGINA 12 SUBS DUIKEN DIEPER... VLIEGKAMPSCHEPEN

PAGINA 16 MARINIER-VERKENNERS OP TRAINING IN DARTMOOR

PAGINA 20 MEIDENVAARDAG 2010

PAGINA 22 NEWS & VIEWS… MIDDEN IN DE MARINE

PAGINA 24 BACK TO SCHOOL… ALGEMEEN MILITAIR VERPLEEGKUNDIGE

PAGINA 28 MANON RIDDER KRIJGT HET RODE EREKOORD

SUBS

Tijdens missies is het belangrijk dat je weet watje moet doen als er iets gebeurt met een collegaof vriend. In Afghanistan verrichtte ManonRidder de juiste handelingen op het juistemoment, waardoor haar collega na een bijnafatale hartstilstand nu weer gezond en wel rond-loopt. Reden voor de landmacht om haar alseerste vrouw van de marine het rode erekoordtoe te kennen. Op pagina 28 t/m 31 lees je haarverhaal.

Eigenlijk moet iedereen die op missie gaat ken-nis hebben van EHBO en reanimeren. Maar bin-nen de marine zijn er ook mensen die nog veelmeer leren over het verhelpen van alle mogelijkegezondheidsproblemen: de Algemeen MilitairVerpleegkundigen. In dit SUBS-magazine verteltPhilip Swinkels over de uitgebreide opleiding.

Om calamiteiten zoveel mogelijk te voorkomen, worden bijeen actie in het veld altijd eerst een aantal marinier-verken-ners op vooronderzoek gestuurd. Zij brengen de omgevingin kaart en zoeken naar de meest geschikte route naar eenbepaald doel. Lees erover op pagina 16 t/m 19.

Over doelen gesproken… Eén van de doelen van de marinetijdens SAIL Amsterdam 2010 was het lanceren van dedocumentaireserie Midden in de Marine. Wat je van dezeven afleveringen van deze serie kunt verwachten staatbeschreven in de rubriek News & Views, maar kun je ookzelf beleven op www.middenindemarine.nl.

Alvast heel veel leesplezier!

SUBS-coördinatorenSilvana AmerikaWendy van Overloop

02

FOTO COVER: DE NH-90

RUBRIEK /// WIST JE DAT... /// NH90

DE NIEUWSTE HELIKOPTER:

DE NH90ER IS JARENLANG AAN GEWERKT, EN HET PROJECT IS NOGSTEEDS NIET AFGELOPEN, MAAR OP 17 MEI 2010 WERD DEEERSTE NH-90 AAN DEFENSIE OVERGEDRAGEN. OP HET MARITIEM VLIEGKAMP DE KOOY IN DEN HELDER IS OOK HETTWEEDE EXEMPLAAR GELAND. DE NH-90 IS EEN GEAVANCEERDENIEUWE HELIKOPTER WAAR NEDERLAND ER UITEINDELIJKTWINTIG VAN KRIJGT. OP DEN DUUR GAAT HIJ DE LYNX, WAAR HET DEFENSIE HELIKOPTER COMMANDO NU TEN BEHOEVEVAN DE MARINE MEE VLIEGT, HELEMAAL VERVANGEN.

03

TEKST: RITA MESHULAM FOTO’S: DEFENSIE MATERIEEL ORGANISATIE

Al in 1992 werd er begonnenmet de ontwikkeling van de‘NATO Helicopter of the 90s’ deNH-90. Maar met projecten alsdit ben je niet in een paar jaarklaar. In 1995 en 1999 werdener proefvluchten gehouden metprototypes van bepaaldeversies van de heli: niet alle529 NH-90’s die inmiddelswereldwijd zijn besteld zullenprecies hetzelfde zijn. Eén vande voor Nederland bestemdetypes, de NFH (NATO FrigateHelicopter), ging in 2007 voorhet eerst de lucht in. Maar pasdit jaar was onze eerste NH-90echt klaar. Naar verwachtingwordt het laatste exemplaar in2014 opgeleverd.

DE NH-90 IN DE HANGAAR

NH90 /// WIST JE DAT... /// RUBRIEK

04

Fly-by-wireNederland, Frankrijk, Duitsland enItalië waren in die tijd de spelers diede koppen bij elkaar staken. Laterkwamen België en Portugal erbij, ennog later ook de Scandinavischelanden. Je kunt je voorstellen dat erheel wat werd vergaderd. Maar al datdenken en praten leidde wel tot eenhypermoderne helikopter met velebijzondere eigenschappen. Zo kan deNH-90 sneller, langer en verder vlie-gen dan zijn voorgangers. En waar deLynx een radar van 180 graden heeftom oppervlakteschepen op te sporen,heeft de NH-90 er eentje van 360graden. Ook heeft ’ie een beteresonar voor het detecteren van onder-zeeboten, en een betere FLIR(Forward Looking Infra Red) omobjecten te spotten in het donker.Op alle manieren ‘ziet’ hij dus veelmeer dan andere toestellen. De rotor-bladen worden niet mechanisch maardigitaal ingesteld: het ‘fly-by-wire’-systeem. En in de cockpit zitten geenanaloge metertjes, maar vijf multi-functionele displays waarop debemanningsleden alles kunnen zienwat voor hun taken nodig is. Hoe modern wil je het hebben!?

DE NH-90 KAN SNELLER, LANGER EN VERDER VLIEGEN

RUBRIEK /// WIST JE DAT... /// NH90

05

Reddingsacties langs de kustVan de twintig NH-90’s die Nederland uitein -delijk krijgt, komen er twaalf (type NFH) naarDen Helder, onder andere voor operaties vanafschepen, voor het vervoer van patiënten vanafde Wadden eilanden en voor zoek- enreddings acties langs de kust, en acht (typeTNFH) in Gilze-Rijen, voor transporten vanafland en van en naar de LPD’s van de marine.De Nederlandse NH-90 is lichtgrijs, een goedecamouflagekleur boven zee, en is de stilstehelikopter binnen Defensie. Al met al eenprachtig nieuw stukje luchtvaarttechniek!

FACTS & FIGURES DE NH-90 OP EEN RIJTJE

LENGTE: 19,60 METERHOOGTE: 4,25 METERBREEDTE: 3,80 METERHOOFDROTOR DIAMETER: 16,30 METERGEWICHT: 7000 KG (LEEG)VERMOGEN: 2910 PK MAXIMAALSNELHEID: KRUISSNELHEID

269 KM/UMAXIMUM 306 KM/U

VLIEGBEREIK: 926 KM OF 4 UURVLIEGHOOGTE: MAXIMAAL 6100 METERBEWAPENING: TORPEDO: 2 X MK 46

BOORDWAPENS: MAG 762/BARRET.50/M3M.50

Verder is de nieuwe heli uitgerust met een ElectronicWarfare System (EWS), en met Link-11. Met dat laatstekunnen gegevens van de verschillende systemen(radar, sonar, infrarood, EWS) naar andere eenhedenworden gestuurd, of dat nou vliegtuigen zijn of schepen. Optimale communicatie dus. De romp van deNH-90 is gemaakt van composiet materiaal. Daardoorheeft het toestel een hogere sterkte/gewicht-ratio, is het beter bestand tegen corrosie en is het mindergemakkelijk te ontdekken op de radar. Nog een grootvoordeel: om materialen, brandstof, mensen of watdan ook te vervoeren heeft de NH-90 een capaciteitvan 14 pax, tegen de 6 pax die de Lynx maximaal kanmeetorsen. Nogal een verschil!

WANNEER ER OP EEN VAN ONZE MARINESCHEPEN EEN RECEPTIE OF EEN VIP-DAG METBELANGRIJKE GASTEN WORDT GEORGANISEERD, DAN MOET HET ETEN EN DRINKEN NATUUR-LIJK TIPTOP IN ORDE ZIJN. “EEN LEUKE KLUS VOOR DE BOTTELIER”, ZEGT JEAN PAUL VANHOLST (32), ZELF BOTTELIER AAN BOORD VAN DE HR.MS. AMSTERDAM. “MAAR DE MAALTIJDENVOOR DE EIGEN BEMANNING VIND IK NET ZO BELANGRIJK HOOR! ALS IEDEREEN LEKKER TEETEN KRIJGT, IS DAT ALLEEN MAAR GOED VOOR DE SFEER AAN BOORD…”

06

JEAN PAUL VAN HOLSTKORPORAAL BOTTELIER

Als bottelier maak je deel uit van deLogistieke Dienst Verzorging. Maar watdoet een bottelier precies? “Eigenlijkalles op het gebied van eten en drinken,behalve koken en serveren. Ik stel demenulijsten op, maak de planningen enik doe de inkopen van alle voedingsmid-delen in binnen- en buitenland. Als deleverancier de bestelde spullen komtleveren, zorgen wij voor de opslag. Daarhoort uiteraard ook een stuk administra-tie bij. We moeten namelijk binnen eenbudget blijven en daarin is geen plaatsvoor elke dag ossenhaas of dure vis.”

JEAN PAUL VAN HOLST /// EEN BAKKIE DOEN BIJ... /// RUBRIEK

TEKST: RITA MESHULAM / FOTO’S: JEAN PAUL VAN HOLST

RUBRIEK /// EEN BAKKIE DOEN BIJ... /// JEAN PAUL VAN HOLST

07

DE BOTTELIERS VAN HR. MS. AMSTERDAM

Wat er wél op het menu staat? “Eigenlijkhetzelfde als thuis. Een paar keer per weekeen Hollandse prak met aardappels, vlees entwee soorten groenten. Verder zijn de meestemensen gek op pasta en rijst, dus dat zijnook wekelijks terugkerende maaltijden op demenulijst. Op woensdag maken we bij demarine de zogenaamde ‘blauwe hap’, eenIndische maaltijd met bijvoorbeeld nasi, saté,gebakken ei, sperzieboontjes, atjar en kroe-poek. Valt eigenlijk altijd wel in de smaak.Maar er zijn ook dingen die niet erg wordengewaardeerd. Spruitjes bijvoorbeeld, en tuin-bonen. Die zet ik dus niet vaak op het menu.”

Genoeg blikjes aan boordEen beetje handig plannen is ook een belangrijk onderdeel van detaken van de bottelier. “Aan de hand van de menulijsten zorgen wijdat het stukje vlees of vis op tijd uit de vriezer wordt gehaald, zodatze dat in de kombuis ontdooid aangeleverd krijgen.” In het buitenlandgaan de bestellingen per mail. Dan proberen Jean Paul en zijn colle-ga’s ervoor te zorgen dat de leverancier al op de steiger staat als hetschip aan komt varen. Behalve het eten wordt ook het drinken door debottelier besteld, opgeslagen en betaald. “Dankzij ons zijn er altijdgenoeg blikjes cola, sinas en andere drankjes aan boord.” De botte-liers aan boord van de Hr.Ms. Amsterdam zijn met z’n drieën: eensergeant, een korporaal (Jean Paul) en een matroos. In principe heeftieder zijn eigen taak. “Maar in de praktijk doen we gewoon allessamen”, zegt Jean Paul. “Dat werkt voor ons ook gezelliger.”

IN HET KOMBUIS WORDT ETEN BEREID

JEAN PAUL VAN HOLST /// EEN BAKKIE DOEN BIJ... /// RUBRIEK

08

Hij laat ons zien waar hij zoal aan het werk is. In een apart kantoortje,de bottelarij, worden de administratie en de bestellingen gedaan. Eenheel andere werkomgeving is natuurlijk de kombuis, waar Jean Paulweliswaar niet achter de fornuizen staat, maar waar hij wel regelmatigte vinden is om spullen af te leveren en te overleggen met de koks enhet andere kombuispersoneel. Ook komt hij regelmatig in de koel- envriesruimtes waar de voedingsmiddelen worden opgeslagen.

DE LOGISTIEKE DIENST VERZORGING

Opwerken voor Somalië“Ik heb in mijn carrière bij de marine veel op dit schip gevaren, en eigen-lijk altijd met plezier. Ook deze keer hebben we een heel bijzondere reisachter de rug, de oefening Halcyon, waarbij dertig marineschepen vanandere landen werden ingezet. We hebben daarbij havens aangedaanin IJsland, Canada en Amerika. Een van de doeleinden van deze reiswas het opwerken van de bemanning voor de operatie Atalanta, hetbestrijden van piraterij langs de kust van Somalië.”

RUBRIEK /// EEN BAKKIE DOEN BIJ... /// JEAN PAUL VAN HOLST

Queen Elisabeth“Tijdens ons bezoek aan Halifax, Canada, waser een groot evenement, namelijk het honderd-jarig bestaan van de Canadese marine. Hieromheen waren enorm veel festiviteiten georga-niseerd. Er werd onder andere een vlootschouwafgenomen door de koningin van Engeland,Queen Elisabeth. Aan boord hadden we eengrote receptie, met als eregast Jan-PeterBalkenende. Als bottelier heb je hier ook mee temaken, want alle hapjes en drankjes die danworden genuttigd moeten worden aangekocht,opgeslagen, ingeschonken en uitgeserveerd.Erg leuk om daar een rol in te spelen!”

09

Een andere bijzondere reis waar Jean Paul metveel plezier op terugkijkt, was de reis in 2009naar het Caribische gebied. “Wij werden ingezetvoor onder andere drugsbestrijding en het verle-nen van hulp bij eventuele orkanen. Een prachtigereis van vijfenhalve maand waarbij we allerleiexotische plekken aandeden: uiteraard Curaçao,want dat is onze thuishaven in De West, maarook Aruba, Bonaire, Sint Maarten, de Domini -caanse Republiek, Antigua, Puerto Rico, CostaRica, en nog meer…” Ook op andere schepen entijdens andere reizen heeft Jean Paul heel watvan de wereld gezien. “Ik vind de marine nogsteeds een heel mooi bedrijf, en daarbij heb ikook nog eens een fantastische functie!”

DE REIS NAAR HET CARIBISCHE GEBIED

DE EREGAST JAN-PETER BALKENDE

AFSCHEID VAN HET KIM /// AANTREDEN MET ADELBORST OSKAM /// RUBRIEK

AFSCHEID VAN

AANTREDEN MET ADELBORST OSKAM

GEERTJE OSKAM (20) UIT IJSSELSTEIN IS ADELBORST TECHNIEK. ZE VOLGT

SINDS 2007 DE OPLEIDING TOT OFFICIER VAN DE TECHNISCHE DIENST AAN HET

KONINKLIJK INSTITUUT VOOR DE MARINE (KIM). IN SUBS-MAGAZINE SCHRIJFT

ZIJ ELK KWARTAAL OVER HAAR BELEVENISSEN BIJ DE KONINKLIJKE MARINE.

10

TEKST EN FOTO’S: GEERTJE OSKAM

Het feit dat je als derdejaars detitel ‘oudstejaars’ draagt, geeft al aan dat er voor de vierdejaarsgeen plek meer is op het KIM.Wanneer wij vertrekken, makenwe plaats voor de nieuwe lich-ting, die medio september aaneenzelfde avontuur begint als wij drie jaar geleden. Maar tot ophet moment dat ik dit schrijf ishet schooljaar nog niet officieel af gerond, dus de spanning vande laatste tentamens houdt memet beide benen op de grond.

HET KIM

SPORTDAG OP HET KIM

Niet meer naar de kantineOndanks dat ik al drie jaar lang nietmeer doordeweeks thuis woon, is ditvoor mij toch echt wel een grote veran-dering… op mezelf wonen in mijn eigenhuis! Ik kijk er erg naar uit, maar zal hetleven op de kazerne zeker ook wel eensmissen. Je hebt hier altijd mensen omje heen en maakt met iedereen weleenseen praatje. ’s Avonds ga je na een daghard studeren naar de kantine en danzijn er altijd wel mensen die zin hebbenom mee te gaan. Dat wordt straksanders. Gelukkig zie ik mijn klas -genoten nog wel tijdens de lessen. Boven dien kan ik iedereen natuurlijkuitnodigen om gezellig langs te komenin mijn eigen huis!

RUBRIEK /// AANTREDEN MET ADELBORST OSKAM /// AFSCHEID VAN HET KIM

11

Andere woonruimteNu er een einde komt aan het leven op het KIM moeten alle derde-jaars adelborsten op zoek naar andere woonruimte. Gebruikmakenvan een andere kamer van de marine of zelf een huis kopen ofhuren. Zelf heb ik ervoor gekozen om in Den Helder te blijven ensamen met een jaargenootje een huis te huren. Ik moet in het vier-de jaar namelijk nog wel bijna dagelijks lessen volgen op het KIM.

DE ‘ONTGROENING’

DE CAT CRAWL TIJDENS HET BIVAK OP TEXEL IN DE MACHINEKAMER

Het vierde jaar staat verder ook nogvoor een andere, nog grotere verande-ring: vanaf dan is er de mogelijkheidom bevorderd te worden tot officier. En tot slot… als vierdejaars, wonendbuiten het KIM, zal ik geen stukjesmeer schrijven voor SUBS-magazine. Ik heb het met veel plezier gedaan enhoop dat jullie op jullie beurt ook veelleesplezier hebben gehad, én een beterbeeld hebben gekregen van het levenop het KIM. Misschien tot ziens in hetdonkerblauw!

VLIEGKAMPSCHEPEN /// SUBS DUIKEN DIEPER /// RUBRIEK

12

VLIEGKAMPSCHEPENSUBS

DUIKEN

DIEPER

SPECIAAL VOOR SUBS GAAT

JAIME KARREMANN (32) O

P

ONDERZOEK UIT BIJ DE

KONINKLIJKE MARINE.

ELK KWARTAAL DUIKT

HIJ IN EEN ANDER

ONDERWERP.

HET IS DRUK IN DE WERELD VAN DE VLIEG-KAMPSCHEPEN (ENGELS: CARRIERS OFAIRCRAFT CARRIERS). WAAR VEEL LANDENER VROEGER GEEN HADDEN, ZULLENBINNENKORT MEER MARINES IN HET BEZITKOMEN VAN DEZE GROOTSTE EN KRACHTIG-STE MARINESCHEPEN. OOK LANDEN DIE ALVELE JAREN AIRCRAFT CARRIERS HEBBEN,VERNIEUWEN HUN VLOOT.

Grote bemanningenDe populariteit van het vliegkampschip liepterug: de politiek zag er niet veel in en dekosten waren te hoog. Niet alleen de schepen zelf en de vliegtuigen kostten eenheleboel geld, wat ze pas écht duur maaktewaren de grote bemanningen. Het aantalbemanningsleden op de Doorman was1300, een aantal dat in het geval van dehuidige Amerikaanse vliegkampschepenkan oplopen tot 6000. Landen als Canada,Australië en Nederland lieten geen nieuwevliegkampschepen meer bouwen en ookGroot-Brittannië had ze afgeschreven.Totdat de schepen ineens hard nodig blekente zijn in de Falklandoorlog van 1982.

HR.MS. KAREL DOORMAN

In de jaren zeventig tot negentig namhet aantal vliegkampschepen af,terwijl in de periode vlak na deTweede Wereldoorlog juist meerlanden vliegkampschepen hadden.Nederland had er twee. De grootste:Hr.Ms. Karel Doorman, 192 meter langen een capaciteit van 24 vliegtuigen.

RUBRIEK /// SUBS DUIKEN DIEPER /// VLIEGKAMPSCHEPEN

13

Azië en OceaniëDe populariteit van vliegkampschepen is helemaal terug. China, Japan,Zuid-Korea en Australië hebben voor het eerst sinds lange tijd een vlieg-kampschip. India zoekt een vervanger voor hun verouderde carrier. Nietzo vreemd dat dit landen zijn uit Azië en Oceanië, want daar schieten debudgetten voor marineschepen de laatste jaren omhoog.

Zo is China al jaren bezig met debouw van een vliegkampschip.In 2001 kochten ze een half-afge-bouwde Russische carrier. Dewerkzaamheden verliepen traag,maar lijken nu vorm te krijgen.Als alles goed gaat heeft Chinavanaf 2011 een groot eigen vlieg-kampschip. Na de Amerikaanseschepen zal dit het grootstevliegkampschip ter wereld zijn.Ook wordt het ingericht metCATOBAR [zie kader op pag. 15],waardoor de vliegtuigen meermogelijkheden hebben.

DE BRITSE VLIEGKAMPSCHEPEN VAN DE QUEEN ELIZABETH KLASSE HEBBEN EEN SKISCHANS

VLIEGKAMPSCHEPEN /// SUBS DUIKEN DIEPER /// RUBRIEK

14

Japan, Zuid-Korea en Australië zijn minder langbezig met hun projecten, maar begonnen dan ookeen stuk kleiner. De schepen van Zuid-Korea enJapan zijn helikopter carriers die maar net in hetrijtje vliegkampschepen thuis horen. Australië heeftstraks ook een helikopter carrier, maar kan er wel F-35’s op zetten als het zou willen.

Gebaseerd op Brits modelDe Fransen hebben niet genoeg aan hun vrij nieuwe nucle-air voortgestuwde Charles de Gaulle en kozen voor nogeen carrier. Deze is gebaseerd op het Britse ontwerp. Eenvan de belangrijkste wijzigingen is de keuze voor CATO-BAR, waardoor zij de Dassault Rafale en de E-2C Hawkeyekunnen blijven gebruiken. Een andere mogelijke wijzigingis nucleaire voortstuwing. Vanaf 2017 te zien op zee.

Behalve Amerika pakken ook de Britten groots uit.Zij gaan van drie kleine vliegkampschepen naartwee grote; de nieuwe zijn bijna tachtig meterlanger en zullen de grootste Britse marineschepenooit zijn. De capaciteit voor vliegtuigen zal verdub-belen: van 22 naar 40 of zelfs 50.

CAVOUR VAN DE ITALIAANSE MARINE EEN INTERNATIONALE FORMATIE

Nucleair voortgestuwde schepenAls één land het niet rustig aan doet op dit gebied ishet Amerika, al jaren het land met de grootste enmeeste carriers. Ook nu weer heeft Washington eenmega-order geplaatst. In de periode 2019-2058 zullener maar liefst 10 nieuwe vliegkampschepen van deGerarld R. Ford-klasse in dienst worden gesteld.Groter, sneller, sterker en meer dan alle andere vlieg-kampschepen ter wereld bij elkaar. Op twee Ameri -kaanse vliegkampschepen staan meer vliegtuigen enheli’s dan de Nederlandse luchtmacht en marine intotaal in bezit hebben. Weinig landen hebben nucleairvoortgestuwde schepen. De VS wel, en ook dezeFord’s hoeven daardoor niet te tanken, terwijl ze welveel harder varen dan een gemiddeld fregat.

RUBRIEK /// SUBS DUIKEN DIEPER /// VLIEGKAMPSCHEPEN

15

Aardbeving HaïtiIn Spanje en Italië denkt men minder groot, met deSTOVL [zie kader] vliegkampschepen Juan Carlos I enCavour, ieder goed voor acht vliegtuigen. Maar met dezetwee nieuwe carriers hebben beide landen hun aantalvliegkampschepen (ieder één) wél verdubbeld. Het nieu-we Italiaanse vliegkampschip is al in actie geweest: in 2010 werd het ingezet na de aardbeving op Haïti.

STOVL/CATOBAR

STOVL: SHORT TAKE-OFF ANDVERTICAL LANDING.VLIEGTUIGEN VLIEGEN OPEIGEN KRACHT VAN HETSCHIP. AAN HET EINDEVAN DE STARTBAAN ISEEN SKISCHANS WAARDOORHET VLIEGTUIG DE LUCHTIN GAAT. SPECIALEVLIEGTUIGEN ZOALS DEF-35B EN HARRIERHANGEN STIL BOVEN HETSCHIP EN LANDEN VERTICAAL.

CATOBAR:CATAPULT ASSISTED TAKE OFF BUT ARRESTEDRECOVERY. HET VLIEGDEKIS PLAT EN DE VLIEG-TUIGEN WORDEN GELAN-CEERD MET EEN KATA-PULT. HET LANDEN GAATMET HAAK EN REMKABELS,OP HET ‘ANGLED DECK’.DOOR DEZE METHODEKUNNEN VLIEGTUIGENMEER BRANDSTOF ENMUNITIE MEENEMEN, ENDUS VERDER VLIEGEN.

USS DWIGHT EISENHOWER

16

HOE JEMARINIER-VERKENNERWORDT

OPLEIDING MARINIERS DARTMOOR /// MARINIER-VERKENNER /// ARTIKEL

TEKST: MAARTJE VAN DER MAASFOTO’S: CEES BAARDMAN

Na urenlang sjouwen door de donkere bossenvol verraderlijke moerassen is er geen warmetruck terug naar het kamp, geen lekkere maal-tijd, geen zacht bed met schone lakens voor deafgepeigerde lichamen. Nee, de cursisten vande marinier-verkennersopleiding in het EngelseDartmoor worden getrakteerd op een nachtoverleven in de natuur. De noodonderkomenszijn inmiddels gebouwd, de vuurtjes staan tesmeulen, en het zelfgevangen eten ligt klaarom geroosterd te worden…

…IN HET MOERASSIGE DARTMOOR

ARTIKEL /// MARINIER-VERKENNER /// OPLEIDING MARINIERS DARTMOOR

17

Het uitzicht over de rivier the Exe is prachtig. Toch hebben de twaalfcursisten meer oog voor de kaart die voor hun neus op de grond ligtdan voor de zeilboten die gracieus door het water glijden. “Julliehebben tien minuten om te bepalen waar jullie nu zitten”, roept deinstructeur. “Daarna kom ik met de volgende opdracht.” De mariniersrichten hun kompas, oriënteren hun kaart en gaan op zoek naarmarkante punten in de omgeving.

Vrolijke gele bloemetjesIn totaal stapten er 24 mariniers op de boot naarEngeland. Terwijl de helft van deze cursisten met hunneus in de kaart boven op de berg staat te bepalen wathun exacte positie is, kruipen de twaalf overigen onderaan de berg met hun neus door de stinkende moeras-grond. De sniper-instructeur zit verdekt opgesteld ineen hoger gelegen observatiepost. Hij en zijn collegaspeuren met professionele kijkers het uitgestrekteterrein voor zich af. De sniper-instructeur legt uit: “De mannen worden ongeveer twee kilometer verder-op gedropt met een kaart. Het is de bedoeling dat zijongezien tot 400 meter van onze observatiepost nade-ren en ons dan zogenaamd onder vuur nemen.” Eenblik op de lap grond voor de instructeurs maakt duide-lijk dat dit geen gemakkelijke opdracht is. Een grotevlakte met hier en daar een boom, wat plassen wateren af en toe een pad. De brede stukken struiken metvrolijke, gele bloemetjes lijken perfect geschikt omdoorheen te sluipen, maar zijn in werkelijkheid de metgemene stekels uitgeruste gorshes-bosjes, die zokenmerkend zijn voor de moerassige Moors. Opverschillende plekken lopen de zogenaamde marinier-spotters, die op aanwijzingen van de twee snipersover hun Motorola de sluipende cursisten uit het veldproberen te plukken.

ONGEZIEN OP VUURAFSTAND KOMEN

NOODONDERKOMEN VOOR DE NACHT IN HET BOS

18

OPLEIDING MARINIERS DARTMOOR /// MARINIER-VERKENNER /// ARTIKEL

“Haal die vent er maar uit”Op de heide komt een marinier met zijn geweer het pad op gekropen. Zijndoel is de muur van struiken tussen hem en de observatiepost van de instruc-teurs. Dan klinkt het blikkerig uit de Motorola van een van de spotters: “Ik heber een gezien. Op het pad, net achter de bosjes. Haal die vent er maar uit.” Demarinier staat op en loopt naar de truck. “Lastig terrein met al die prikkeldin-gen, drassige grond en blubber”, zegt hij. “Wel een supermooie oefening.”

Even later klinkt er vanuit het veld een fluitje, wat wil zeggen dat eenvan de cursisten denkt dat hij binnen de goede afstand is om deinstructeurs onder vuur te nemen. Helaas blijkt dit niet het geval tezijn en ook deze marinier wordt uit de oefening gehaald. Tijdens deevaluatie van de oefening vat de instructeur de leermomentensamen. “Kijk goed op de kaart waar de open plekken zitten envermijd die. Aan de hoogtelijnen kun je zien waar er een dipje in hetterrein zit, maak daar gebruik van. Zorg ervoor dat er altijd ietstussen jullie en ons zit, maar pas op met bomen. Een bobbeltjenaast een stam identificeer je gemakkelijk als hoofd.”

19

ARTIKEL /// MARINIER-VERKENNER /// OPLEIDING MARINIERS DARTMOOR

Superinfanterist “Een marinier-verkenner wordt voorde troepen uit gestuurd om deomgeving in kaart te brengen of demeest geschikte route naar eenbepaald doel te bepalen”, vertelt depelotonscommandant van het ver -kenningspeloton in Doorn. “Tijdenshun opdrachten hebben zij niet altijdondersteuning van het bataljon ensoms liggen ze dagen met eenverrekijker voor hun ogen naar eenbepaald object te loeren. De verken-ners moeten zichzelf dus goedweten te redden in hun eentje. Een nachtje overleven zonder appa-ratuur, tent, slaapzak of hapklarevoeding hoort daar gewoon bij.”

De marinier-verkennersopleiding duurt elf weken. Een deelvan de geslaagde kandidaten zal daarna meteen doorstro-men naar de opleiding tot de ‘special forces’. De rest wordtingedeeld bij het verkenningspeloton in Doorn. De pele-tonscommandant gaat verder: “Deze cursus legt een basisvoor de specialistische opleidingen. Maar ook als demannen niet kiezen voor verdere scholing, wordt er eenprima carrièrepad voor ze uitgerold. “De marinier-verkenneris eigenlijk een superinfanterist. Hij kan routes uitstippe-len, een eenheid gidsen en de pelotonscommandant advi-seren. Daarbij is hij gewend onder een hoger dreigings -niveau te werken, zijn fysieke en mentale weerbaarheid isgetest en hij is een ster in kaart- en kompasoefeningen.Zo’n man is een aanwinst voor elk bataljon.”

20

MEIDENVAARDAG

2010

MEIDENVAARDAG /// 2010 /// ARTIKEL

TEKST EN FOTO’S: RITA MESHULAM

Welkom aan boord van Hr.Ms. Tromp! Dat goldalthans op woensdag 16 juni voor ongeveer 150meiden die het leven en werken op een varendmarineschip wel eens wilden proeven. SUBS was erbij en sprak een aantal van hen.

Lize Boot (20) uit WormerLize is goedgekeurd en gaat in oktober de EMMV in.“Misschien wel samen met Denise, die ik vandaag aanboord heb ontmoet.” Maar daarna begint voor Lize dekorporaalsopleiding Operationele Dienst Operaties. “Ikheb er ontzettend veel zin in. Het lijkt me geweldig omde wereld te zien en met een grote groep mensensamen te werken.” De meidenvaardag vond ze ergleuk. “Ik heb op de brug en in de commandocentraleheel veel uitleg gehad. Ik kon al mijn vragen opODOPS-gebied kwijt. En die demonstratie waarbij DeRuijter langszij vaart om te laten zien hoe een bevoor-rading op zee plaatsvindt… spannend hoor! Ja, ik ziemezelf wel rondlopen aan boord!”

ARTIKEL /// 2010 /// MEIDENVAARDAG

21

Jennifer Jager (15) uit Den Helder“Ik vond de rondleiding heel goed, alles werd duidelijk uitgelegd.Ik wil later ook gaan varen, misschien wel met mijn nichtje LizeBoot. Maar voordat ik kan solliciteren ga ik eerst de opleidingVeiligheid & Vakmanschap volgen, de richting Maritiem. Dan hebik later een mooie basis.” De Man Over Boord (MOB) oefeningviel bij de meeste meiden wel in de smaak. Ook bij Jennifer.“Stoer om te zien hoe snel ze een drenkeling weer aan boordhijsen, in een rubberbootje…”

Vera Eikenhorst (15) uit Arnhem“Ik vond het een heel interessante dag. Vooral het gevechtsfilm-pje in de commandocentrale, waarbij je kon zien hoe de raket-ten vanaf zo’n schip worden afgevuurd. Als ik na de HAVO bij demarine solliciteer, wil ik het liefste bij de WapentechnischeDienst. Maar voorlopig volg ik alles nog via het SUBS-magazine,dat ik van A tot Z lees.” En wat vond ze vandaag van de blauwehap, de traditionele Indische maaltijd die bij de marine elkewoensdag op het menu staat? “Hartstikke lekker!”

Denise Kok (21) uit Den HelderMilitaire Vorming (EMMV) en daarna ga ik de opleidingvolgen voor matroos Operationele Dienst Verbindingen.Was het maar zover! Maar wel extra leuk natuurlijk omnu alvast mee te gaan met deze vaardag. Kan ik eenbeetje rondkijken, hoe het werkt in de radiocentrale enwat de werkzaamheden zijn op de brug. En misschienook nog toekomstige collega’s ontmoeten…”

MIDDEN IN DE MARINE /// NEWS & VIEWS /// RUBRIEK

HOE IS HET NOU ÉCHT OM BIJ DE MARINE TE WERKEN? IN TV-COMMERCIALS IS ER TE WEINIG TIJD OM DAT GOED TE LATEN ZIEN, EN IN ADVERTENTIES TE WEINIG RUIMTE. DE OPLOSSING: EEN ONLINE DOCUMENTAIRESERIE. HARTSTIKKE HANDIG (EN LEUK!) OM EEN BETER BEELD TE KRIJGEN VAN WAT HET

INHOUDT OM EEN PAAR MAANDEN AAN BOORD VAN EEN MARINESCHIP TE LEVEN. KIJK MEE!

Vorig jaar startte de marine een welheel bijzonder project: het makenvan een online documentaireserie,samen met oud-studenten van deFilmacademie in Amsterdam. Zokonden we eindelijk eens uitgebreidlaten zien wat op tv en in advertenties

altijd heel kort en beknopt moest. Voor heteerst lekker de diepte in. Want dat je weleens lang van huis bent als je bij de marinewerkt, dat weet iedereen. En dat op missiegaan best spannend kan zijn, dat ook. Maardaarmee snap je nog niet wat het betekentom het zelf mee te maken, het dagelijksleven aan boord van een marineschip. Omdat nou een keer vast te leggen, reisden defilmmakers van de Filmacademie mee metHr. Ms. Tromp, op weg naar de Golf vanAden. Onderweg en ter plekke gingen zehelemaal los! Het resultaat is de spannendedocumentaireserie Midden in de Marine. Een serie waar we trots op zijn!

22

MIDDEN IN DE MARINE

RIEKE JACK

RUBRIEK /// NEWS & VIEWS /// MIDDEN IN DE MARINE

TEKST KRIS MANDERS / FOTO’S: PETER VAN BASTELAAR

23

> ZEVEN KORTE FILMSDe serie bestaat uit maar liefst zeven korte films waarin jongens enmeiden van de marine te zien zijn op hun missie naar Soma lië. Zijlaten een stukje privé-leven achter om een onmisbaar onderdeel teworden van een exclusieve eenheid. Het schip en de be man nings -leden worden gevolgd tijdens hun deelname aan de anti-piraterijmissie ATALANTA, waar ze drie maanden lang voor van huis zijn.

> EXTRA SPANNENDEind augustus heeft de marine een specialewebsite voor de serie gelanceerd. Daarworden sindsdien iedere week twee nieu-we afleveringen op geplaatst, om het extraspannend te maken. De avonturen van Jack,Nora, Andrew, Rieke, Kimberly en Brian zijnte zien op www.middenindemarine.nl. Ga maar kijken! En mail, krabbel, tweet ofbel ons daarna even om te laten weten watje van de filmpjes vindt. Ben je nou heelenthousiast, val dan vooral je vriendenlastig en stuur ze meteen een link naar desite. Of kijk gewoon gezellig samen!

ANDREW

ALGEMEEN MILITAIR VERPLEEGKUNDIGE /// BACK TO SCHOOL /// RUBRIEK

DE OPLEIDING TOT

HET IS EVEN SCHRIKKEN ALS JE DE PRAKTIJKRUIMTE VAN DE OPLEIDING TOT ALGEMEENMILITAIR VERPLEEGKUNDIGE (AMV) BINNENLOOPT. EEN ZIEKE VROUW MET EEN BLEEKGEZICHT EN GLAZIGE OGEN LIGT IN EEN STRAK OPGEMAAKT BED NAAR HET PLAFOND TESTAREN. BEWEGINGSLOOS. HELP! HET DUURT EEN PAAR SECONDEN VOORDAT JE IN DEGATEN HEBT DAT HET HIER OM EEN POP GAAT. EEN LEVENSECHTE, DAT WEL, MAARGELUKKIG GEEN PATIËNT DIE DRINGEND HULP NODIG HEEFT… PHILIP SWINKELS (21)LACHT. HIJ KENT DE POP VAN BINNEN EN VAN BUITEN. “TJA, ZO OEFENEN WIJ DUS VOORDAT WE DAAD WERKELIJK PATIËNTEN GAAN BEHANDELEN. EEN PRIMA VOORBEREIDING HOOR!”

TEKST EN FOTO’S: RITA MESHULAM

ALGEMEEN MILITAIR VERPLEEGKUNDIGE

24

Eigenlijk wist Philip altijd al dat hij iets in de zorgwilde doen. Met name de omgang met mensentrok hem aan. Na de middelbare school overwooghij opleidingen in de richting van fysiotherapie,sport en beweging, maar door een neef van hemdie bij de marine werkte, kwam hij op het idee omverpleegkundige én militair te worden. Een combi-natie waar hij nog geen moment spijt van heeftgehad. “Een militaire setting leek me toch nog watuitdagender dan een ziekenhuissetting. En hier opde kazerne in Hilversum studeer ik voor een alge-meen erkend diploma, op kosten van de baas enin de tijd van de baas. Best een luxe dus!”

RUBRIEK /// BACK TO SCHOOL /// ALGEMEEN MILITAIR VERPLEEGKUNDIGE

25

OEFENEN OP EEN LEVENSECHTE POP

“Begin 2008 startten we als gemengde klas– jongens en meiden van de marine en vande landmacht – met de eerste fase van deAMV-opleiding. De eerste fase duurt een jaaren bestaat uit verschillende modules: eerste-lijns gezondheidszorg, hygiëne, preventie,tropengeneeskunde, geriatrische zorg, labo-ratorium… Alles waar je als verpleegkundigemee te maken kunt krijgen.”

Volledige opleidingPhilip is een van de laatsten die de volledigeopleiding tot AMV’er nog helemaal binnen demarine volgt. Met deze opleiding kan hij latereventueel ook in de burgermaatschappij aande slag. Inmiddels is het systeem gewijzigd:wie nu AMV’er wil worden, moet bij aanstel-ling al gediplomeerd verpleegkundige zijn endan intern nog een aantal aanvullende mili-taire deelkwalificaties halen.

ALGEMEEN MILITAIR VERPLEEGKUNDIGE /// BACK TO SCHOOL /// RUBRIEK

BLOEDDRUK METEN IN DE PRAKTIJKRUIMTE

26

Respect voor de pop“Het leukste van dat eerste jaar vond ikde stages. Ik heb zes weken stagegelopen in een verpleeghuis, en laterongeveer drie maanden in een gewoonziekenhuis. Daar kreeg ik een kamertoegewezen en op de mensen dieverzorgd werden, heb ik alle noodzake-lijke medische handelingen toegepast.Infuus prikken, wondverzorging, sondesinbrengen, bloeddruk meten, tempera-tuur checken… En alles natuurlijk altijdmet respect voor de patiënt. Hier in depraktijkruimte moeten we dat ook oefe-nen met die poppen. Daar moeten weecht tegen praten. Maar ja, die pratenniet terug hé? Daar word je dan somswel erg lacherig van…”

Gezonde bemanning Na de eerste fase werd Philip voor bijna anderhalf jaar aan boordvan de Hr.Ms. Van Amstel geplaatst. In die tijd reisde hij onderandere naar Noorwegen en het Caribisch gebied. “Voor mijnvrienden thuis klonk het allemaal als één grote vakantie. En ja,het wás ook geweldig. Maar meestal was ik natuurlijk welgewoon aan het werk, in de ziekenboeg, met een chef en eenarts. Niet dat je de hele dag met patiënten bezig bent, want jebegint zo’n reis in principe met een gezonde bemanning. Maar jebent wel op post. Mensen komen bij je met verwondingen ofandere klachten. Als leerling-verpleegkundige probeer je ieder-een dan zo goed mogelijk te helpen. En ook bij de wekelijksebrandoefeningen en dergelijke speel je een belangrijke rol.”

Verpleegkundige plus“In de opleiding tot AMV’er leer je hande-len in situaties die je als gewoneverpleegkundige niet tegenkomt. TraumaLife Support, bijvoorbeeld, als er iemandis neergeschoten en jij die persoon inleven moet houden totdat hij afgevoerdkan worden. Of iemand rechtstandig uiteen voertuig krijgen na een ernstig onge-luk. Dat zijn voorbeelden van die aanvul-lende militaire deelkwalificaties diegewone verpleegkundigen er nog extra bijmoeten doen om als AMV’er bij de marineaan de slag te kunnen. Wij leren dus voorverpleegkundige plus!”

RUBRIEK /// BACK TO SCHOOL /// ALGEMEEN MILITAIR VERPLEEGKUNDIGE

27

Op missiePhilip begint binnenkort met de tweede fase van deopleiding, en daarna volgt de derde en laatste fase.En dan, als hij helemaal klaar is? “Dan ben ikeindelijk AMV’er, en dan zou ik bijvoorbeeld wel inDoorn bij de mariniers geplaatst willen worden:liefst met ze mee op missie naar het buitenland,een landoperatie ergens. Eigenlijk wil ik gewoonalles wat de marine te bieden heeft een keermeegemaakt hebben. Maar zo ver is het nog niet.Eerst nog flink studeren. Nee, dat diploma krijg jeniet cadeau, maar… dan heb je ook écht wat!”

MANON RIDDER /// ROOD EREKOORD /// ARTIKEL

ROOD EREKOORD VOOR SNEL EN ADEQUAAT HANDELEN

HOE MANON HET LEVEN VAN EEN COLLEGA REDDE...

“Ik denk dat als ik later terugkijk op mijn mari-ne-carrière, dat ik deze missie dan toch wel

als het meest bijzondere onderdeel zalzien.” Manon Ridder (29), matroosOperationele Dienst Verbindingen,werkte van december 2009 totapril 2010 met onze mariniers inKamp Holland, Afghanistan.Naast alle andere belangrijkewerkzaamheden die ze daardeed, speelde ze een grote rolbij het redden van het levenvan een collega – zo grootzelfs dat ze er na afloop eenonderscheiding voor kreeg!

TEKST: RITA MESHULAM / FOTO’S: MANON RIDDER

28

ARTIKEL /// ROOD EREKOORD /// MANON RIDDER

29

Geen pols en geen ademhaling “Mijn werk bestond uit het onderhouden van radiocon-tact met mariniers die de poort uit gingen. Dat wassoms heel druk, soms rustiger.” Maar een datum dieManon nooit meer zal vergeten is 4 februari 2010. “Ikzat ’s nachts op post, samen met een collega, Eric. Hijzat achter de computer en ik achter de radio. Ineenshoorde ik een heel raar geluid, een soort gerochel.Eric lag heel vreemd in zijn stoel en ik dacht: oh help,wat gebeurt hier? Ik ging naar hem toe en vroeg hemwat er aan de hand was, maar hij reageerde niet. Hijwas nog wel bij bewustzijn, maar het was niet goed.Iets met zijn hart? Eerst wilde ik de ziekenboegbellen, maar ik was bang dat het dan te lang zouduren, dus ik liep naar het eerste het beste slaapver-blijf, waar ik Michel, een adjudant, wakker maakte. Ikriep dat hij onmiddellijk moest komen. Ook hij dachtmeteen aan hartproblemen. Hij ging direct bellen,maar Eric was al buiten bewustzijn geraakt en liepblauw aan. Hij had geen pols en geen ademhalingmeer. Toen zijn we zelf meteen gaan reanimeren.”

OEFENEN OP DE SCHIETBAAN“In maart 2009 werd mij gevraagd of ik geïnteresseerdwas in een individuele uitzending van vijf maanden naarAfghanistan. Dat leek mij een enorme uitdaging, dus ikbesloot het te doen. Na een aantal specialistische oplei-dingen en andere voorbereidingen vertrok ik op 3 decem-ber dan eindelijk naar Kamp Holland, provincie Uruzgan.”

30

MANON RIDDER /// ROOD EREKOORD /// ARTIKEL

Bijzondere militaire onderscheidingAan het eind van een missie vindt er altijd eenmedaille-uitreiking plaats. Ook Manon stondvoor de gelegenheid opgesteld. “De comman-dant van Kamp Holland hield een praatje overonze missie, en ineens noemde hij de nachtvan 4 februari. Dat hij die nacht nooit zouvergeten omdat drie mensen toen een levenhadden gered. Samen met Michel en nog eenandere collega werd ik verzocht om voor hemte komen staan. Toen kregen wij tot mijnstomme verbazing het rode erekoord uitge-reikt. Een heel bijzondere landmacht-onder-scheiding! En ik was de eerste vrouw van demarine die hem kreeg! De commandant deedhet koord bij me om en zei nog het een enander, maar ik was zo perplex dat ik niet meerhoorde wat hij zei. Zelf wist ik ook niks uit tebrengen. Wel was ik zo trots als een pauw.”

“Dat sloeg op zich wel aan, maar voor ons gevoel duurde het te lang,dus toen hebben we hem toch maar in een jeep getild om hem naar deziekenboeg te kunnen vervoeren. Daar zijn ze doorgegaan met reani-meren. Uiteindelijk heeft hij twintig minuten zonder zuurstof gezeten.Toen kreeg hij weer een zwakke pols en was er weer een beetje hoop.Maar hij kreeg wéér een hartstilstand. Gelukkig kregen ze hem er wéérbovenop. Vervolgens is hij naar een ziekenhuis in Duitsland gebracht,waar hij verder aan zijn hart werd behandeld. Het had allemaal maareen haartje gescheeld… Twee dagen later hoorde ik dat Eric wakkerwas geworden en dat het naar omstandigheden goed met hem ging.Hij was herenigd met zijn vrouw en kinderen. Ik was zó blij!”

ARTIKEL /// ROOD EREKOORD /// MANON RIDDER

Prins Willem Alexander“Toen Prins Willem Alexander later een keer op bezoekkwam bij Kamp Holland, kreeg hij een presentatie te zienwaarin ook een foto van ons met het erekoord werdgetoond. Onze commandant heeft ons toen aan hemvoorgesteld. Heel bijzonder.” Tijdens de tweede medail-le-uitreiking in Den Helder, op 26 mei, zagen Manon enEric elkaar weer voor het eerst. Hij was weer helemaalin orde en ging de week daarna zelfs al fulltime werken.

Het rode erekoord is inmiddels op Manon haar nette pakgenaaid. “Dat tenue draag je alleen bij speciale gelegenheden,dus meestal is het niet aan me te zien dat ik deze specialeonderscheiding heb gekregen. Maar zelf zal ik nooit vergetenwat er gebeurd is. Die nacht van 4 februari staat in mijn geheu-gen gegrift. En je kunt je wel voorstellen dat ik ongelofelijk blijben met de goede afloop, meer nog dan met het erekoord…”

MOUNTAINBIKEN OP KAMP HOLLAND

MANON WORDT GEFELICITEERD DOOR PRINS WILLEM-ALEXANDER

HET RODE EREKOORDMILITAIREN ONTVANGEN HET RODE EREKOORD WANNEER ZIJ ZICHONDERSCHEIDEN DOOR BIJZONDERE GEDRAGINGEN, BUITENGEWONEINSPANNING, TOEWIJDING OF LOFFELIJK HANDELEN.

31

BIJ THUISKOMST OP HETVLIEGVELD IN EINDHOVENWORDT SAMEN MET FAMILIECHAMPAGNE GEDRONKEN.

COLOFON

SUBS-MAGAZINE IS EEN UITGAVE VAN DE KONINKLIJKE MARINE. HET IS BESTEMD VOOR ALLELEDEN VAN SUBS -DÉ JONGERENCLUB VAN DE MARINE- EN VERSCHIJNT VIER KEER PER JAAR.

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:

Silvana AmerikaWendy van OverloopRita MeshulamJaime KarremannKris MandersGeertje OskamMaartje van der MaasJean Paul van HolstDefensie Materieel Organisatie (DMO)Audiovisuele Dienst Defensie (AVDD)

VORMGEVING

Krijn Ontwerp, Nijmegen

DRUK

Thieme MediaCenter Zwolle

REDACTIEADRES

Koninklijke MarineSUBS-magazinePostbus 26301000 CP Amsterdam

INSCHRIJVEN

Ben je nog geen lid van SUBS en wil je jeinschrijven? Surf dan naar www.subs.nl enklik op ‘Word SUBS-lid’.

AFMELDEN

Wil je geen lid meer zijn van SUBS? Mail dit dan ff naar info@subs.nl.

SUBSSUBS-MAGAZINE JAARGANG 10 NUMMER 3 SEPTEMBER 2010