T.C.

ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

PROJE SONUÇ RAPORU

PROJE ADI:

Orman Amenajman Planlamasının Sosyal Boyutu:

Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Örnek Uygulama

Social Dimension of Forest Management Planning:

A Case Study of Pozantı Forest Sub-District Directorate

PROJE NUMARASI:

20.5315/2014–2015

PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ

Dr. Ersin YILMAZ

ARAŞTIRMACILAR:

Alparslan ABBAK

Rüstem KIRIŞ

Mehmet Ali SAYIN

YÜRÜTÜCÜ KURULUŞ:

DOĞU AKDENİZ ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ

ARALIK/2014

TARSUS/MERSİN

i

İÇİNDEKİLER

Sayfa

İÇİNDEKİLER.................................................................................................................... i

KISALTMALAR................................................................................................................. iii

ÖNSÖZ.................................................................................................................................. iv

ŞEKİLLER LİSTESİ……………………………………………………………………... v

ÇİZELGELER LİSTESİ…………………………………………………………………. v

ÖZ.......................................................................................................................................... vi

ABSTRACT.......................................................................................................................... vii

1. GİRİŞ.............................................................................................................................. 1

1.1. Araştırmanın Tanıtımı........................................................................................... 1

1.2. Araştırmanın Gerekçesi………………………………………............................. 2

1.3. Araştırmanın Amaçları………………………………………………………….. 4

1.4. Kapsam ve Uygulama Yerleri…………………………………………………... 5

2. LİTERATÜR ÖZETİ………………………………………………………………… 6

2.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel

Yapılarının Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Literatür Özeti………………….. 6

2.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına

Yönelik Literatür Özeti………………………………………………………….. 7

2.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin

Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Literatür Özeti……………………………….. 10

3. MATERYAL VE YÖNTEM......................................................................................... 15

3.1. Materyal................................................................................................................. 15

3.2. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel

Yapıları………………………………………………………………………….. 16

3.2.1. Yerleşim Yerlerinin Genel Özellikleri…………………………………... 16

3.2.2. Yerleşme ve Mesken Şekilleri…………………………………………... 17

3.2.3. Nüfus ve Nüfus Hareketleri……………………………………………... 17

3.2.4. Gelir Kaynakları………………………………………………………… 18

3.2.5. Bitkisel Üretim…………………………………………………………... 19

3.2.6. Hayvansal Üretim……………………………………………………….. 19

3.2.7. Köylerin En Önemli Sorunları…………………………………………... 20

3.3. Yöntem.................................................................................................................. 21

3.3.1. Örnekleme Yöntemi……………………………………………………... 21

3.3.2. Değerlendirme Yöntemleri……………………………………………… 21

3.3.2.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik

ve Kültürel Yapılarının Belirlenmesi Aşamasına Yönelik

Yöntem………………………………………………………..

21

3.3.2.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum

Analizi Aşamasına Yönelik Yöntem………………………….

21

ii

Sayfa

3.3.2.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev

Önceliklerinin Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Yöntem……

23

4. BULGULAR................................................................................................................... 24

4.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel

Yapılarının Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Bulgular…………………………

24

4.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına

Yönelik Bulgular………………………………………………………………...

24

4.2.1. SWOT Çözümlemeleri………………………………………………….. 24

4.2.2. SWOT Faktörlerinin Öncelik Sıralaması………………………………... 27

4.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin

Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Bulgular……………………………………...

30

4.3.1. Karar Verme Modeli…………………………………………………….. 30

4.3.2. Karar Vericilerin Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarına Yönelik Öncelikleri. 32

4.3.3. Karar Vericilerin, Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarının ve Sektör

Uzmanlarının Karar Kriterlerine Yönelik Öncelikleri…………………...

33

4.3.4. Sektör Uzmanlarının Orman İşlevlerine Yönelik Öncelikleri…………... 35

4.3.5. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlevlerin Genel Öncelik

Değerlerinin ve Sıralamasının Elde Edilmesi……………………………

37

5. TARTIŞMA, SONUÇLAR VE ÖNERİLER………………………………………... 40

5.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel

Yapılarının Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler…

40

5.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına

Yönelik Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler…………………………………………

40

5.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin

Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler………………

42

5.4. Genel Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler…………………………………………... 44

ÖZET..................................................................................................................................... 45

SUMMARY.......................................................................................................................... 48

KAYNAKÇA........................................................................................................................ 51

iii

KISALTMALAR

ÇKKV : Çok Kriterli Karar Verme

SWOT : Üstünlükler, Zayıflıklar, Fırsatlar/Olanaklar ve Tehditler/Tehlikeler

R’WOT : SWOT Çözümlemeleri, Sıralama Tekniği ve Doğrusal Kombinasyon Tekniğinin bir

arada kullanıldığı melez bir teknik

AHS : Analitik Hiyerarşi Süreci Tekniği

A’WOT : Analitik Hiyerarşi Süreci Tekniği ile SWOT Çözümlemelerinden oluşan melez bir

teknik

iv

ÖNSÖZ

“Orman Amenajman Planlamasının Sosyal Boyutu: Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Örnek

Uygulama” isimli bu araştırma, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü tarafından 2014

yılı içerisinde çalışılarak sonuçlandırılmış bir araştırma projesidir. Çalışmada orman amenajman

planlarının hazırlanması sürecine “katılımcı yaklaşımın” ve daha geniş anlamıyla “sosyal boyutun”

nasıl dâhil edilebileceğini konusu ele alınmıştır. Bu doğrultuda çalışmanın amaçları; plan

ünitesindeki orman köylerinin sosyal, ekonomik ve kültürel durumunun tespit edilmesi, ormancılık

sektörü konusundaki mevcut yapıyı inceleyerek bu yapıyı iyileştirmek üzere öneriler geliştirilmesi ve

orman kaynaklarına yönelik işlevlerin önem ve önceliklerinin katılımcı anlayışla ortaya konmasıdır.

Pozantı ilçe merkezindeki ve buraya bağlı Alpu, Fındıklı, Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık

köylerindeki Orman Kaynakları Yöneticilerine, Yerel Yöneticilere, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş

Temsilcilerine, Çıkar ve Baskı Grupları Temsilcilerine, Yerel Halk Temsilcilerine ve Ormancılık

Sektörü Uzmanlarına, destek ve katkılarını esirgemeyerek çalışmaya katıldıkları, anket ve bilgi

formlarını samimiyetle doldurdukları ve Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırları içerisindeki orman

kaynaklarına ilişkin tercihlerini, ihtiyaçlarını, talep ve beklentilerini dile getirdikleri için

teşekkürlerimizi sunarız.

Bunun yanında araştırma alanındaki çalışmalar süresince her konuda ilgi, yardım ve desteğini bizden

esirgemeyen Pozantı Orman İşletme Müdürlüğü Yönetici ve Personeline, özellikle de Pozantı Orman

İşletme Şefi Akif HAYTA’ya teşekkürü zevkli bir görev biliriz.

Tarsus, 2014 Proje Ekibi

v

ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa

Şekil 1 : Araştırma Alanı Olan Pozantı İlçesinin, Adana İli İçerisindeki Konumu………. 5

Şekil 2 : Karar Vericilerin Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarına Yönelik Öncelik Değerleri.. 33

Şekil 3 : Karar Vericilerin, Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarının ve Sektör Uzmanlarının

Karar Kriterlerine Yönelik Öncelik Değerleri…………………………………...

34

Şekil 4 : Uzmanlar Açısından Karar Kriterlerine Göre Orman İşlevlerinin Öncelik

Değerleri…………………………………………………………………………

37

Şekil 5 : AHS Tekniği Uygulamasına Göre Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Orman

Kaynaklarına İlişkin Orman İşlevlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralamaları……

39

ÇİZELGELER LİSTESİ

Sayfa

Çizelge 1

:

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki Ormancılık Sektörüne Yönelik “R’WOT

Tekniği” Çözümlemeleri Sonucunda Elde Edilen Genel Öncelikler…………..

28

Çizelge 2

:

Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Genel Öncelik Değerlerine Göre SWOT

Faktörlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralaması………………………………...

29

Çizelge 3

:

Karar Vericilerin Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarına Yönelik Öncelik

Değerleri………………………………………………………………………..

33

Çizelge 4

:

Karar Vericilerin, Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarının ve Sektör Uzmanlarının

Karar Kriterlerine Yönelik Öncelik Değerleri…………………………………

34

Çizelge 5

:

Uzmanlar Açısından Karar Kriterlerine Göre Orman İşlevlerinin Öncelik

Değerleri………………………………………………………………………..

36

Çizelge 6

:

AHS Tekniği Uygulamasına Göre Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Orman

Kaynaklarına İlişkin Orman İşlevlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralamaları…..

38

vi

ÖZ

Ülkemizde Fonksiyonel Planlama yaklaşımına geçilmesiyle birlikte, orman amenajman planlarının

hazırlanması sürecine “katılımcı yaklaşım süreci” ve daha geniş anlamıyla “sosyal boyut” da

eklenmiştir. Bu doğrultuda Fonksiyonel Planlamada, klasik planlardan farklı olarak, yerel toplumun

sosyoekonomik durumuna ait bilgilerin toplanması ve karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve

sektör uzmanlarının orman amenajman planlaması sürecine doğrudan katılımları hedeflenmektedir.

Ancak orman kaynakları planlamasının sosyal boyutundaki temel sorun, tüm bu ilgi gruplarının

görüş ve tercihlerinin ölçülmesi ve planlama sürecine dâhil edilmesidir. Bu kapsamda katılımcıların

ihtiyaç ve beklentilerinin nasıl dikkate alınacağı, sayısallaştırılacağı ve karar verme sürecine hangi

uygun metotlar, araçlar ve matematiksel formülasyonlarla dâhil edileceği konusunda cevaplara

ihtiyaç bulunmaktadır. Bu araştırmada üç aşamada farklı Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV)

Teknikleri kullanılarak ilgi gruplarının tercih, ihtiyaç ve beklentilerinin ölçülmesi ve tüm

katılımcıların planlama sürecine dâhil edilmesi konularının üstesinden gelecek çözümler üretilmiştir.

Araştırmanın ilk aşamasının bulguları, araştırma alanında yer alan yerleşim yerlerinde uygulanan

anketlerden elde edilen bilgilere ve bölgede yapılan gözlemlere dayandırılmıştır. Böylece plan

ünitesinde ilgili yerleşim birimlerinin sosyal, ekonomik ve kültürel yapıları belirlenmiştir.

Araştırmanın ikinci aşamasında, plan ünitesindeki orman kaynakları planlaması ve stratejilerine

yönelik kararlara ışık tutan güçlü ve zayıf yönler ile fırsatlar/olanaklar ve tehditler/tehlikeler,

katılımcı yaklaşımla değerlendirilmiştir. Bu amaçla Doğrusal Kombinasyon ve Sıralama (Ranking)

Teknikleri ile SWOT Çözümlemelerini bir araya getiren ve melez bir teknik olan “R’WOT Tekniği”

kullanılmıştır. Bu teknik SWOT faktörlerinin önceliklendirilmesini, birbirleriyle karşılaştırılmasını

ve böylece en tercih edilen stratejileri seçmeyi sağlamıştır. Araştırmanın üçüncü aşaması ise, orman

kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi problemini ele almıştır. Bu doğrultuda

araştırmanın ikinci aşamasına dâhil olan katılımcıların tercih, ihtiyaç ve beklentileri dikkate alınmış

ve yine katılımcı bir yaklaşım sergilenmiştir. Bu amaçla ÇKKV Tekniklerinden birisi olan “Analitik

Hiyerarşi Süreci (AHS) Tekniği” kullanılmıştır. Sonuçta Çevresel İşlevler, en fazla tercih edilen

orman işlevi olmuştur.

Anahtar Kelimeler: İşlevsel Planlama, Katılım, Sosyoekonomik Envanter, R’WOT, AHS, Pozantı Orman İşletme

Şefliği.

vii

ABSTRACT

After adopting Functional Planning approach, “participatory approach process” and “social

dimension” were added to preparation process of forest management planning. But, answers

are needed on how participants’ needs and expectations can be taken into account and

quantified, and which methods, tools and mathematical formulation can integrate participants’

opinions to the decision making process. It was provided solutions to overcome the problem

of the measurement of the stakeholders’ preferences, needs and expectations, and involve all

stakeholders to planning process with the uses of different Multiple Criteria Decision Making

(MCDM) Techniques in three phases in this research.

Findings of the first phase of this study were based on the data obtained from the surveys

done in settlement units and on qualitative information obtained through observation of

research areas. So, the social, economic and cultural frameworks of the planning unit were

determined. In the second phase of this research, it was assessed the strengths, weaknesses,

opportunities and threats relating to the decisions of forest resources planning and strategies

by using participatory approach. It was used SWOT Analysis in combination with Ranking

and Linear Combination Techniques, i.e. “R’WOT Technique”, to achieve this task. R’WOT

Technique allowed to prioritize and compare the SWOT factors and to select the most

preferable strategies. In the third phase of the study, the aim was to determine the priorities of

forest values. Again, preferences, needs and expectations of different concerned parties, who

were participated the second phase of this research, were clarified. For this aim, the “Analytic

Hierarchy Process (AHP) Technique” which was one of the MCDM Techniques was used. It

was observed that Environmental Values became the most preferred forest value.

Keywords: Functional Planning, Participation, Socioeconomic Inventory, R’WOT, AHP, Pozantı Forest Sub-

District Directorate.

1

1. GİRİŞ

1.1. Araştırmanın Tanıtımı

Türkiye ormancılığında amenajman planlaması çalışmaları çok uzun bir geçmişe sahiptir.

Ülkemizde ilk amenajman planı 1917 yılında Türk ve Avusturyalı mühendislerden oluşan

heyet tarafından yapılmıştır. Ülke ormanlarının tamamını kapsayan ilk amenajman planları ise

1963-1972 dönemini kapsayan planlardır. 1973 yılından itibaren amenajman planları

periyodik olarak yenilenmeye başlanmıştır (Orman Genel Müdürlüğü, 2009). Ülkemiz 19.

Yüzyıl Ormancılığının sadece odun hammaddesi üretimine dayandığı ve bu etkinliklerin

1960’lı yıllarda ortaya atılan “orman kaynaklarının çok amaçlı kullanımı” görüşü ile ürün ve

hizmetlerin birlikte üretimine yöneldiği görülmektedir (Asan, 2002).

Ancak dünya genelinde ormanların azalması, su, hava, toprak kirliliğinin artması, doğal afet

ve yıkımlar, pek çok hayvan, bitki, mantar vs. türünün azalması ve son günlerdeki küresel

ısınma tehlikesi ülkeleri dünyanın geleceği için ortak tedbirler almaya itmiştir. Bu kapsamda

gerçekleşen uluslararası anlaşma ve sözleşmeler orman ekosistemlerinin planlanması,

planların uygulanması ve denetlenmesi amacıyla yeni yaklaşımları gündeme getirmiştir. Asan

ve ark. (2005) bu yeni yaklaşımların aşağıdaki üç başlıkta toplandığını belirtmektedir;

1. Planlamada doğanın taklit edilmesini öngören ve uygulamada silvikültürel amaç ve

ilkeleri ön plana çıkaran “Doğaya Uygun Orman İşletmeciliği” yaklaşımı,

2. Planlamada ekosistem bütünlüğünü ve korunmasını ön plana çıkaran ve silvikültürel

uygulamaları, orman dinamiğine göre kararlaştırarak, planlamayı yer ve zamana

bağlayan “Konumsal” ya da “Ekosistem Planlaması” yaklaşımı,

3. Planlamada ormanlardan beklenen fayda ve fonksiyonları ön plana çıkaran ve

ekosistem sürekliliğini ürün ve hizmet sürekliliği ile birlikte ele alarak, planlamayı

yer ve zamana bağlayan “Fonksiyonel Planlama” yaklaşımıdır.

Ülkemiz 2000 yılında deneme amaçlı fonksiyonel planlama çalışmalarına başlamış olup

(Orman Genel Müdürlüğü, 2009), 2008 yılında Fonksiyonel Planlama yaklaşımına geçmiştir.

Böylece orman amenajman planlarının hazırlanması sürecine sürdürülebilirlik, sektörlerarası

eşgüdüm, uluslararası sorumluluk, biyolojik çeşitliliği koruma, estetik ve diğer değerleri

koruma ve karbon dengesi ilkeleri yanında “katılımcı yaklaşım süreci” ve daha geniş

anlamıyla “sosyal boyut” da eklenmiştir. Artık orman kaynaklarının planlama, uygulama,

izleme ve değerlendirme süreçlerinin her birinde yerel toplumun ve ilgili grupların aktif

katılımları teşvik edilmektedir. Sonuçta ormanların ürettiği ürün ve hizmetler (işlevler)

toplumun yararına katılımcılık, süreklilik ve çok amaçlı yararlanma ilkeleri içerisinde

sunulmaya başlanmıştır (Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı, 2008). Bu doğrultuda

Fonksiyonel Planlamada, klasik planlardan farklı olarak, yerel toplumun sosyoekonomik

durumuna ait bilgilerin toplanması ve karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör

uzmanlarının orman amenajman planlaması sürecine doğrudan katılımları hedeflenmektedir.

Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) (Resmi Gazete, 2006), Türkiye Ulusal Ormancılık

Programı (2004-2023) (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2004), Orman Genel Müdürlüğü, Stratejik

Planı (2010-2014) (Orman Genel Müdürlüğü, 2009) ve Orman Genel Müdürlüğü, Stratejik

Planı (2013-2017) (Orman Genel Müdürlüğü, 2012) gibi stratejik belgelerde, orman

kaynakları yönetiminin sosyal ve katılımcı yaklaşım boyutunun önem ve önceliği konusunda

birçok ifade bulunmaktadır. Ancak Ok (2003) tarafından dile getirilen, “…ormancılık

açısından büyük kapsam ve etkiye sahip orman amenajman planlarına, halkın ihtiyaç veya

isteklerinin nasıl yansıtılacağı, yerel arazi kullanım biçimini önemli ölçüde değiştiren

2

ağaçlandırma projelerinin yerel sosyal dokuya etkilerinin nasıl dikkate alınacağı veya bir

orman parçasına korunan alan statüsü vermenin toplumsal yansımalarının nasıl izlenip,

yönlendirileceği uygulamada bir düzene kavuşturulamamış…” olması halinin halen

geçerliliğini koruyan bir durum olduğu, yine aynı yazarca belirtilen “…bu çalışmaların belirli

bir yörenin –amaçsızca- bazı sosyo ekonomik özelliklerini alt alta yazmakla sınırlı

kalmaması…, aksine -bir amaca- yönlendirerek, bir başka değişle kaynak yönetim ve

planlamasıyla ilişkilendirilerek yapılması” konusunun önem taşıdığını da söylemek gerekir.

Esasen orman kaynakları planlamasının sosyal boyutundaki temel sorun, tüm katılımcıların

görüş ve tercihlerinin ölçülmesi ve planlama sürecine dâhil edilmesidir. Bu kapsamda

katılımcıların ihtiyaç ve beklentilerinin nasıl dikkate alınacağı, sayısallaştırılacağı ve karar

verme sürecine hangi uygun metotlar, araçlar ve matematiksel formülasyonlarla dâhil

edileceği konusunda cevaplara ihtiyaç bulunmaktadır. Bu araştırmada üç aşamada farklı Çok

Kriterli Karar Verme (ÇKKV) Teknikleri kullanılarak ilgi gruplarının tercih, ihtiyaç ve

beklentilerinin ölçülmesi ve tüm katılımcıların planlama sürecine dâhil edilmesi konularının

üstesinden gelecek çözümler üretilmiştir.

Araştırmanın ilk aşamasında, fonksiyonel planlama sürecinde plan ünitesinde sosyoekonomik

envanter çalışmasının nasıl yapılabileceği ve yerel topluma ait sosyal bilgilerin nasıl

toplanabileceği ve değerlendirilebileceği konusu ele alınmıştır. Bu kapsamda plan ünitesinde

ormancılık dışındaki sektörler (tarım, mera vb.) için de bilgiler toplanmış ve

değerlendirilmiştir.

Araştırmanın ikinci aşamasında, plan ünitesindeki orman kaynakları yönetiminin güçlü ve

zayıf yönleri belirlenmiş ve dış çevreden kaynaklanan fırsat ve tehditleri saptanmıştır. Bu

aşamada iç ve dış etkenleri dikkate alarak, var olan güçlerden ve fırsatlardan en üst düzeyde

yararlanıp tehditlerin ve zayıf yanların etkisini en aza indirecek bir orman kaynakları

planlaması ve stratejileri geliştirecek veriler elde edilmiştir. Bu işlem için katılımcı bir

yaklaşım benimsenmiştir. Bu doğrultuda plan ünitesindeki orman kaynakları yönetimi ile

doğrudan veya dolaylı ilgili Orman Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş

Temsilcileri, Özel Sektör Temsilcileri, Meslek Örgütleri Temsilcileri, Yerel Yönetim

Temsilcileri, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcileri ve Orman Amenajman Heyetlerindeki

Sektör Uzmanları çalışmaya dâhil olmuştur. Bu ilgi gruplarıyla sörvey ve görüşmeler

yapılmıştır. Böylece sadece plan ünitesine ait orman kaynakları planlamasındaki güçlü olunan

ve büyük fırsatların yattığı alanlara odaklanılması sağlanmakla kalmayıp, aynı zamanda zayıf

olunan yanları ve gelecek için muhtemel tehditleri de görmeye imkân sağlanmak istenmiştir.

Araştırmanın üçüncü aşaması ise, orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi

problemini ele almıştır. Araştırmanın bu aşamasında da, katılımcı bir yaklaşım sergilenmiştir.

Bu doğrultuda orman işlevlerinin öncelik değerlerinin belirlenmesi ve seçilmesinde,

araştırmanın ikinci aşamasında olduğu gibi yine plan ünitesindeki orman kaynakları ile

doğrudan veya dolaylı ilgili Orman Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş

Temsilcileri, Özel Sektör Temsilcileri, Meslek Örgütleri Temsilcileri, Yerel Yönetim

Temsilcileri, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcileri ve Orman Amenajman Heyetlerindeki

Sektör Uzmanlarının tercih, ihtiyaç ve beklentileri dikkate alınmıştır.

1.2. Araştırmanın Gerekçesi

Orman kaynakları yönetimi ile ilgili alınan kararlar kamuyu ve çok sayıda ve çeşitli çıkar ve

baskı grubunu etkilemektedir. Konuya orman amenajman planlaması açısından bakıldığında

3

bu etkileşimin daha da geniş bir kitleyi kapsayacağı açıktır. Kamu ve ilgili çıkar ve baskı

gruplarının görüşlerini dikkate almak ve politikaların belirlenmesine onların bakış açılarını

dâhil etmek, ileri dönemlerde ortaya çıkabilecek çatışmaların önüne geçilmesi açısından

önemlidir.

Orman kaynakları yönetiminde katılım, çeşitli görüşler arasında bir görüş birliğine

ulaşılmasını sağlamakta ve orman işlevlerinin çok amaçlı faydalanmaya dayalı yönetimine

doğru bir gelişmeyi yansıtmaktadır. Orman kaynakları yönetim sistemine karar vericiler

yanında kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının tercih, ihtiyaç ve beklentilerinin

dâhil edilmesi, çağdaş ormancılık politikası ve yönetiminin bir gereğidir.

Kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercih, ihtiyaç, talep ve beklentilerini dikkate almayan ve

kabul etmeyen bir doğal kaynak yönetimi, sadece toplum içinde anlaşmazlıklara ve

çatışmalara neden olmakla kalmayacak, bunun yanında doğal kaynakların tahribine ve hatta

yok olmasına da neden olabilecektir. Bu nedenle etkin bir doğal kaynak yönetiminin, kamu ve

çıkar-baskı gruplarının belirli bir kaynağa yönelik tercih, ihtiyaç, talep ve beklentilerini doğal

kaynak yönetimi kararlarına doğrudan ve açık şekilde dâhil etmesi bir zorunluluktur. Böylece

katılımcı orman kaynakları yönetim süreci daha sağlıklı kararlar alınmasına yardımcı olacak,

daha sağlam temele dayalı ormancılık politikası çıktıları sağlayacak ve uzun dönemli etkileri

dikkate alan sürdürülebilir ormancılık kararlarına ulaşma şansını arttıracaktır.

Bu doğrultuda orman kaynakları yöneticileri, orman kaynakları yönetiminin sadece biyolojik

ve teknik bir süreç olmadığını, bunun yanında çeşitli kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercih,

talep, ihtiyaç ve beklentilerini de yansıtması gerektiğini kabul etmelidir.

“Geleneksel kamu katılımında”; önceden verilmiş kararlar hakkında kamuya ve ilgili gruplara

bilgi verme veya bu gruplardan söz konusu kararlara uyulmasını isteme şeklinde bir iletişim

söz konusudur. Bu tek yönlü iletişim sonucunda karar vericilere karşı şüpheler artmakta ve

olası çatışmalar önlenememekte veya artmaktadır. Oysa “etkin katılımcı yaklaşım”; kamunun

ve ilgili çıkar ve baskı gruplarının tercihlerinin, ihtiyaçlarının ve beklentilerinin alınacak

kararlara doğrudan dâhil edildiği yani iki yönlü bir iletişim sürecini gerektirmektedir. Bu

araştırmanın her aşamasında ilgili grupların planlama sürecine etkin katılımı esas alınmıştır.

Orman amenajman planlamasının biyolojik, teknik ve fiziksel olarak en iyi şekilde yapıldığı

varsayılsa dahi, yerel toplumun mevcut sorunları çözülmedikçe planların uygulanmasında

başarı oranı düşük olacaktır. Dolayısıyla öncelikle toplumdaki olası her türlü sorunların tespiti

ve çözülmesi yoluna gidilmelidir. Plan ünitesinin geçmişten bugüne sosyal, ekonomik,

kültürel, teknik ve ekolojik durumu incelenmeli, yeni dönemde yapılacak amenajman

planlarında olası sorunların çözümüne yönelik hususlara yer verilmelidir. Bu nedenle orman

amenajman planlaması çalışmalarında köylerin sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarının

tespiti, önemli bir konu olarak düşünülmelidir. Bu kapsamda monografik nitelikteki köy

araştırmaları, orman amenajman planlaması için faydalı bilgiler ortaya koyacaktır. Bu

doğrultuda araştırmanın ilk aşamasında, orman amenajman planlaması kapsamında

yürütülecek sosyoekonomik durum envanteri çalışmalarında hangi bilgilerin ne şekilde

toplanacağı, toplanan bilgilerin nasıl değerlendirilebileceği ve bu bilgilerden planlama

sürecinde nasıl faydalanılabileceği konusu araştırılmıştır.

Öte yandan orman kaynaklarını planlamak, düzenlemek, izlemek ve değerlendirmek için,

öncelikle katılımcı yaklaşımla orman kaynakları yönetim stratejilerinin belirlenmesi ve

önceliklendirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Ancak orman amenajman planlamasında

4

ormancılık sektörünün geliştirilmesine yönelik stratejilerin katılımcı anlayışla belirlenmesi ve

önceliklendirilmesi konusunda, kapsamlı bir metodoloji elde mevcut değildir. Bu nedenle

araştırmanın ikinci aşamasında, plan ünitesindeki orman kaynaklarının geliştirilmesine

yönelik stratejilerin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi işleminin katılımcı yaklaşımla nasıl

yapılabileceği konusu ele alınmıştır. Sonuçta araştırma alanında ormancılık sektörünün nasıl

geliştirilebileceği yönünde öneriler geliştirilmiştir.

Araştırmanın üçüncü aşamasında ise, orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin

belirlenmesi konusu ele alınmıştır. Zira dünden bugüne, orman kaynaklarının yönetiminde

işlevlerde (değerlerde, ürün ve hizmetlerde) önem sırası değişimleri yaşanmakta yahut

yenileri işlevler listesine eklenmektedir. Orman kaynaklarına ilişkin işlev çeşitleri ve öncelik

belirlemesine yönelik çözümlemeler; ormancılık kurum ve kuruluşlarının kaynaklarının, yani

finans, personel, donanım, araç, yatırım, araştırma, geliştirme, eğitim... olanaklarının hangi

konularda yoğunlaştıracağını ve nasıl bir kurumsal yapı oluşturacağını ortaya koymaktadır.

Öncelikler aynı zamanda işlev ağlarının kurulmasının ve/veya genişletilmesinin de öncelikleri

anlamına gelmektedir (Geray, 2003). Diğer yandan bu işlev önceliklerinin belirlenmesine

ilişkin çözümlemeler, orman amenajman planlamasındaki işlevsel haritalarda hangi işlevlere

hangi genişlikte alan tahsis edileceğinin de somut dayanağını oluşturmaktadır. Bu nedenle

orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlemesi yapılmaksızın, orman amenajman

planlamasının ve devamında temel ormancılık politikası kararlarının başarılı biçimde ortaya

konulması mümkün değildir. Öte yandan orman kaynaklarına ilişkin işlevler, bu kaynaklar ile

doğrudan veya dolaylı olarak ilgili kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercihlerindeki olası

farklılıklar nedeniyle, farklı önceliklere de sahip olabilecektir. Bu nedenle, böyle bir

çalışmada ormancılık sektörü çalışanları yanında, kamu ve çıkar-baskı gruplarının orman

kaynaklarının kullanımına yönelik öncelikleri ve eğilimleri belirlenerek ve bunlar

çözümlemelere doğrudan dâhil edilerek katılımcı bir anlayış benimsenmelidir. Bu sorunlar

dikkate alındığında, orman kaynaklarına ilişkin işlev çeşitlenmesi ve önceliklerinin katılımcı

bir yaklaşımla somut olarak belirlenmesine yönelik bütünsel bir yaklaşımın geliştirilmesine

ihtiyaç bulunmaktadır.

1.3. Araştırmanın Amaçları

Araştırmanın uzun dönemli (kalkınma amacı) ve kısa dönemli amaçları aşağıdaki gibidir.

Uzun dönemli amaçlar:

- Etkin, verimli ve başarılı bir orman kaynakları planlaması ve yönetimine katkı

sağlamak,

- Gelişen taleplere uygun olarak, gittikçe önemi artan orman kaynakları yönetimine

yönelik politikaların belirlenmesine katkıda bulunmak,

- Orman amenajman planlamasının katılımcı bir anlayışla ele alınması suretiyle,

katılımcı yaklaşımın geliştirilmesine ve orman kaynakları yöneticileri tarafından

benimsenmesine katkıda bulunmak,

- Orman İdaresinin alacağı kararları kamu ve ilgili çıkar ve baskı gruplarının tercih,

ihtiyaç ve beklentilerini dikkate alarak belirlemesini sağlamaya yardımcı olmak,

- Orman kaynakları yönetiminde toplumun değişen taleplerini, ihtiyaçlarını ve

beklentilerini dikkate alan bir yönetim anlayışının benimsenmesine katkıda

bulunmak.

Kısa dönemli amaçlar:

5

- Plan ünitesindeki orman köylerinin sosyal, ekonomik ve kültürel durumunu tespit

etmek,

- Plan ünitesinde ormancılık sektörünün geliştirilmesine yönelik “üstünlükleri/güçlü

yanları”, “zayıflıkları”, “fırsatları/olanakları” ve “tehditleri/tehlikeleri” ortaya

koymak, ardından buna dayalı olarak orman kaynakları yönetim stratejilerinin

katılımcı yaklaşımla belirlenmesini ve önceliklendirilmesini sağlamak,

- Plan ünitesindeki ormancılık sektörü konusundaki mevcut yapıyı incelemek,

ormancılığın geliştirilmesine yönelik potansiyelleri ve kısıtları belirlemek ve

ormancılığın geliştirilmesine yönelik mevcut yapıyı iyileştirebilmek için öneriler

geliştirmek,

- Orman kaynakları yönetiminde yeni ve sağlıklı bir strateji oluşturmak için, işlevlerin

önem ve önceliklerinin katılımcı yöntemlerle ortaya konması,

- Orman kaynaklarına ilişkin işlev çeşitlerinin belirlenmesi, ölçülmesi ve önem

sırasına konulması konusunda karar verme modelleri geliştirmek,

- Orman kaynaklarına ilişkin işlevlerin çeşitlenmesi ve önceliklerinin belirlenmesi

konusundaki problem ile ilgili ortaya çıkan çok kriterli karar verme probleminin

çözümlerini gösteren, örnek uygulama çalışması gerçekleştirmek,

- Karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının işlev çeşitlenmesi

ve önceliklerine ilişkin görüşlerini ortaya koymak.

1.4. Kapsam ve Uygulama Yerleri

Çalışma alanı olan Pozantı İlçesi (Şekil 1), Çukurova Bölgesini ve Akdeniz kıyılarını İç

Anadolu’ya bağlayan en kolay ulaşım yolu üzerinde bulunmaktadır. Sözü edilen ulaşım

kolaylığı Pozantı’dan geçerek bir taraftan İç Anadolu’ya (Kapadokya, Ihlara Vadisi, Konya,

Ankara, Kayseri) diğer taraftan Akdeniz Bölgesi (Adana, Mersin, Osmaniye, Gaziantep,

Kahramanmaraş, Hatay) ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinin (Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin)

ulaşımını sağlamaktadır.

Şekil 1: Araştırma Alanı Olan Pozantı İlçesinin, Adana İli İçerisindeki Konumu.

İlçede geleneksel toplumsal yaşam yanında farklı kültürler de geleneksel yapıda sürmektedir.

Sayfiye yeri yaylacılığının yoğunlaştığı 1985 yılından bu yana farklı kültürleri taşıyan

insanların bir arada olması sonucu, şehirsel alanlar (Pozantı ve Akçatekir) ve yayla

6

kesimlerinde (Alpu, Fındıklı, Kamışlı, Belemedik gibi) kültürel değişimler gözlenmektedir.

Ancak aynı bölge (Çukurova) insanları bir araya toplandığından, ciddi kültürel farklılık ve

uyumsuzluk görülmemektedir.

Araştırma alanını oluşturan plan ünitesinde ise 5 köy bulunmaktadır. Bunlar; Alpu,

Eskikonacık, Fındıklı, Gökbez ve Yenikonacık köyleridir.

Çalışma alanı olan Pozantı Orman İşletme Şefliği ise 1954 yılında kurulmuş olup, 13.394 ha

ormanlık alan ve 4.480 ha ormansız alan olmak üzere 17.874 ha genel alandan oluşmaktadır.

Toplam orman alanındaki 9.985 ha normal orman iken, 3.409 ha bozuk ormandır. İşletme

Şefliğinin idare merkezi Pozantı olup, Pozantı Orman İşletme Müdürlüğü ile Adana Orman

Bölge Müdürlüğüne bağlıdır.

2. LİTERATÜR ÖZETİ

2.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yapılarının

Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Literatür Özeti

Bu çalışmanın ilk aşamasında, Pozantı Orman İşletme Şefliği dahilindeki orman köylerinin

sosyal, ekonomik ve kültürel durumunu tespit etmek amaçlanmıştır. Ülkemizde orman

köylerinin sosyo-ekonomik ve kültürel yapısına yönelik pek çok çalışma yapılmıştır.

Bunlardan bu araştırmadaki çalışma alanı yakınında yapılmış olan ve konuyla doğrudan ilgili

olanlara aşağıda kısaca değinilmiştir.

Gemici ve ark. (1996) tarafından hazırlanan “Kadıncık Vadisi ve Çevresinin Tabiatı Koruma

Alanı Olarak Değeri” isimli makalede, Mersin İli Çamlıyayla (Namrun) İlçesi sınırlarında yer

alan Kadıncık Vadisi’nin sahip olduğu doğal ve kültürel değerler bakımından ülkemizin en

önemli “tabiatı koruma alanı” olmaya aday olduğu ve bunun gerekçeleri üzerinde

durulmuştur. Bu bağlamda, alana ilişkin kapsamlı sosyo-ekonomik envanter bilgilerine de yer

verilmiştir. Başta Çamlıyayla olmak üzere, yerleşim birimlerinde mevsimlik oturma amacıyla

yoğun yapılaşma dikkat çekmektedir. Ancak, bunun doğayla uyumlu oluşu ve geleneksel

yaşam biçimini değiştirmediği de vurgulanmıştır. Köylerin sosyo-ekonomik verileri ortalama

bir yaşam standartını yansıtmaktadır. Köylerde sağlık personelinin bulunmayışı, eğitim ve

öğretim olanaklarının sınırlı oluşu ve en acil problem olarak içme ve sulama suyunun

gösterilmesi dikkat çekicidir. Köylerde geleneksel üretim biçimlerinin yanı sıra, başta tarım

ve hayvancılık olmak üzere yeni geçim kaynaklarına yönelinmiş olması olumlu bir

gelişmedir. Besi hayvancılığının yanı sıra göçebe hayvancılığın da devam ettirildiği

görünmektedir. Yöre insanları, hemen tüm Toroslarda görünen kültürel değerlerin önemli bir

kesitini yansıtmaktadırlar. Ayrıca, iğne oyacılığı ve kilimcilikten, ağaç işlerine değin bir çok

özgün değere de sahiptir.

Yılmaz (2005) “Mersin İli, Cehennemdere Vadisi Köylerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel

Yapıları ile Orman Kaynaklarıyla İlişkileri” isimli araştırmasını, Mersin ili Cehennemdere

vadisinde yer alan toplam 10 yerleşim yerinde uygulanan anketlerden elde edilen bilgilere ve

bölgede yapılan gözlemlere dayandırmıştır. Araştırmada, ilgili yerleşim birimlerinin sosyal,

ekonomik ve kültürel yapılarının ve orman kaynaklarıyla ilişkilerinin belirlenmesi

amaçlanmıştır. Yerleşim yerlerinde köy hakkında genel bilgi sağlamak üzere toplam 188

sorudan oluşan bir “Köy Genel Bilgi Formu” hazırlanmıştır.

7

Şenyaz ve ark. (2005) tarafından gerçekleştirilen ve FAO, Plan Bleu ve T.C. Çevre ve Orman

Bakanlığının ortak çalışması olan “Akdeniz Ormancılığı Açısından Mersin İli, Tarsus İlçesi

Bazı Orman Köylerindeki Sosyo-ekonomik Yapı ve Ormancılık Faaliyetlerinin

Değerlendirilmesi” isimli araştırmada, Akdeniz ormancılığının sürdürülebilir kalkınmaya ve

özellikle orman köylerinin yaşam biçimine etkilerini belirlemek amacıyla Mersin ili, Tarsus

ilçesindeki 7 adet orman köyü ele alınmıştır. Bu çalışmayla Akdeniz bölgesinde bulunan

orman kaynakları ve bu kaynakların orman köylerine etkileri araştırılmıştır. Çalışma

sonucunda, katılımcı bir yaklaşımla orman kaynakları yönetimiyle ilgili olan kamu, çıkar-

baskı grupları ve orman idaresi personelinin tercih, ihtiyaç ve beklentileri ortaya konmuştur.

Yapılan anket çalışmalarıyla, bölge için sürdürülebilir ormancılık uygulamalarına yönelik

örnek senaryolar belirlenmiştir. Ayrıca yerel yönetimler, bakanlıklar ve ilgili kurumlar

arasında ortak çalışmalar yapılmasına ve aralarındaki iletişimin güçlendirilmesi gereği

konularına da dikkat çekilmiştir.

2.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına

Yönelik Literatür Özeti

Araştırmanın ikinci aşamasında, katılımcı yaklaşımla plan ünitesindeki orman kaynaklarının

geliştirilmesine yönelik stratejilerin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi işlemi ele alınmıştır.

Böylece araştırma alanında ormancılık sektörünün geliştirilebilmesi yönünde öneriler

geliştirilmiştir. Bu amaçla Doğrusal Kombinasyon ve Sıralama (Ranking) Teknikleri ile

SWOT Çözümlemelerini bir araya getiren ve melez bir teknik olan “R’WOT Tekniği”

kullanılmıştır. Aşağıda bu tekniğin uygulama örnekleri kısaca açıklanmıştır.

R’WOT Tekniği ilk kez “R’WOT Tekniği: Arıcılık Sektöründe Katılımcı Yaklaşım ile Örnek

Bir Uygulaması” isimli çalışmada Yılmaz (2006a) tarafından geliştirilmiş olup, SWOT

Çözümlemeleri uygulamalarının faydalanılabilirliğini, uygulanabilirliğini, etkinliğini ve

yeteneğini geliştirme yönünde ortaya konmuş melez bir tekniktir. Bu teknik kapsamında

SWOT Çözümlemeleri ile Ranking (Sıralama) Tekniği ve Doğrusal Kombinasyon Tekniği

bütünleştirilmiştir. R’WOT Tekniği vasıtasıyla, SWOT Çözümlemelerindeki SWOT grupları

ve her bir SWOT grubu içerisindeki SWOT faktörlerine yönelik önem durumları,

sayısallaştırılarak ölçülebilir hale getirilmektedir. Böylece SWOT grupları ile her bir SWOT

grubundaki SWOT elemanlarına ait öncelikler sayısal değer olarak belirlenmekte ve bunlar

önem sırasına konulmaktadır. Buna göre mevcut karar verme problemine yönelik izlenecek

alternatif stratejiler açık bir şekilde ortaya konmakta ve en uygun alternatif strateji

seçilmektedir. Bu çalışmada “Çamlıyayla’da Arıcılığın Geliştirilmesi (ARIGEL) Projesi”

adıyla uygulanan ve Avrupa Birliği (AB) hibe yardımı almış bir dış kaynaklı projenin başarı

durumunun değerlendirilmesinde uygulanmıştır. Bu çalışmada R’WOT Tekniği kullanılarak,

adı geçen dış kaynaklı projenin başarı durumunu etkileyen içsel ve dışsal faktörler sayısal

olarak ölçülmüştür. Böylece Çamlıyayla’da arıcılık sektörünün gelişmesi yönünde alternatif

stratejilerin özlüce belirlenmesi ve en uygun olan stratejinin seçilmesine temel teşkil edecek

bilgiler ortaya konmuştur.

Sönmezler (2008) tarafından “Proje Yönetimi Yaklaşımıyla En İyi Festival Mekanı ve

İçeriğinin Seçimi” isimli çalışmada bir festival projesinin yönetimi için farklı dört alternatif

arasından doğru kararı verme uygulamasına R’WOT Tekniği uygulanmıştır. Elde edilen

verilere dayanarak üç farklı katılımcı kitlesiyle dört alternatifin güçlü ve zayıf yanlarını,

tehditlerini ve fırsatlarını ortaya koymak için SWOT Çözümlemeleri yapılmıştır. Ancak

SWOT Çözümlemeleri ile ele alınan strateji belirleme durumları, kurumun stratejisini

belirlemede etkili olan içsel ve dışsal faktörlerin sadece kalitatif olarak değerlendirilmesini

8

kapsamakta, SWOT grupları ve her bir SWOT grubu içindeki SWOT faktörlerinin öncelik

değerlerini kantitatif (sayısal, objektif, niceliksel) olarak ortaya konmasını sağlamamakta ve

sonuçta bu grup ve faktörlerin önem sırasını belirleyecek araçlar sunmamaktadır. Bu nedenle

SWOT grupları ve her bir SWOT grubu içindeki SWOT faktörlerine ait öncelik değerlerinin

ve önem sırasının belirlenmesi yönünde, SWOT Çözümlemelerine ilave olarak diğer başka

tekniklerin de devreye alınması gerekmektedir. Bu çalışmada SWOT Çözümlemelerini

sayısallaştırmak amacıyla R’WOT tekniği kullanılmış ve katılımcılar karar verirken Nominal

Grup Tekniğini kullanmışlardır. Böylece bir festival projesinde öncelikle nelere dikkat

edilmesi gerektiğine ve bu noktalarda hangi tekniklerin uygulanabileceğine değinilmiştir.

Sonuçta kalitatif değerler içeren bir karar verme noktasında R’WOT Tekniği, faktörlerin

sayısallaştırılmasına ve karar vericinin sayısal değerlere dayanarak karar vermesine katkıda

bulunmuştur.

Gürbüz (2010) tarafından gerçekleştirilen “A’WOT Analizi-Erciyes Üniversitesi Endüstri

Mühendisliği Bölümü Uygulaması” isimli çalışmada Kayseri Organize Sanayi Bölgesi’nde

faaliyet gösteren bir tekstil üretim fabrikasına ait sevkiyat bölümünde R’WOT Tekniği

kullanılarak sevkiyat bölümüne ait mevcut durumun SWOT Çözümlemeleri sonuçları sayısal

değerlerle ortaya konulmuştur. SWOT faktörlerini belirlemek için sevkiyat, pazarlama, kalite

güvence ve sistem geliştirme bölümlerindeki çalışanlara sevkiyat bölümüne ait “güçlü

yanlar, zayıf yanlar, fırsatlar ve tehditleri” belirlemek için dağıtılan boş SWOT formları ilgili

kişiler tarafından doldurulmuştur. Bu sayede sevkiyat bölümü ile aynı süreçte çalışan

bölümlerinde çalışmaya katılması sağlanmıştır. Elde edilen veriler sistem geliştirme ve

sevkiyat bölümü tarafından değerlendirilmiştir ve bazı SWOT faktörleri elenerek, bazıları ise

aynı başlık altında birleştirilerek karşılaştırma sürecinde kullanılacak SWOT faktörleri

belirlenmiştir. Sonuçta farklı bölümlerin de katılımı sağlanarak genel bir bakış açısıyla

sevkiyat bölümünün mevcut durumu değerlendirilmiştir. Ardından “Sıralama Tekniği” ve

“Doğrusal Kombinasyon Tekniği” SWOT Çözümlemeleri ile bütünleştirilerek SWOT grupları

ve her bir SWOT grubundaki SWOT faktörlerine ait öncelikler sayısal değerlerle

belirlenmiştir. Böylece iyileştirilmesi gereken yönlerin tespitinde ve gelecekte alınacak

kararların belirlenmesi sürecinde kullanılabilecek SWOT faktörlerine ait sayısal değerler

belirlenmiş ve en uygun stratejisinin seçilmesine yönelik sayısal veriler elde edilmiştir.

Daha sonra Öztürk (2011) tarafından yapılan “Devrekâni Çayı Alt Havzası Örnekleminde

Havza Yönetim Planının Geliştirilmesi” isimli doktora tezi çalışmasında, sosyo-ekonomik ve

beşeri değerler ile doğa arasında dengeyi sağlayarak alanın potansiyellerini ortaya çıkaran,

sorunlara çözüm üreten yönetim planının oluşturulması hedeflenmiştir. Bu kapsamda, önemli

potansiyel değerler yanında bu potansiyellere tehdit unsuru olan birçok çevresel kullanımları

barındıran Devrekâni Çayı Alt Havzası, çalışma alanı olarak seçilmiştir. Yönetim planına

merkezi yönetim, yerel yönetim, özel sektör, uzman grubu, yöre halkı, STK ve ilgili meslek

odalarının katılımlarını sağlamak, görüş ve tutumlarını değerlendirmek amacıyla alanın güçlü

ve zayıf yönleri, tehdit ve fırsatları değerlendirilmiş, çok kriterli karar verme yöntemlerinden

R’WOT Tekniği ile önceliklendirilmiştir. Alanın özelliklerine ilişkin veriler, özel sektör ve

belediye yetkilileri ile yapılan derinlemesine görüşmeler ve R’WOT Tekniği sonuçları

değerlendirilerek, öncelikli sorunlar ve değerlendirilmesi gereken potansiyeller belirlenmiştir.

Alt yapı eksikliği ve ekonomik üretkenlik açısından sıkıntılar alandaki en önemli sorunlar

olarak tespit edilirken ekoturizm ve geleneksel üretim (hayvancılık, odun dışı tali ürünler) en

önemli potansiyeller olarak belirlenmiştir. Bu sonuçlar ile çevresel değerlerin daha ön planda

tutulduğu, alan için koruma öncelikli bir planlama yaklaşımının uzun vadede kazanç

getireceği anlaşılmaktadır. Bu anlamda, Devrekâni Çayı Alt Havzası’nın kaynak değerlerinin

9

koruma-kullanma dengesinin sağlanması için yönetim planının uygulama araçlarının

geliştirilmesi ideal hedefinden yola çıkılarak havza yönetim planı oluşturulmuştur.

Ardından Kılıçaslan ve ark. (2012) ise R’WOT Tekniğini, “Kentsel Sit Yerleşimlerinde Dış

Mekan Yaşantısının Değerlendirilmesi: Şirince Köyü, Selçuk” isimli çalışmalarında kentsel sit

yerleşimlerinde dış mekanların ve dış mekan yaşantısının korunarak geliştirilmesi ve mevcut

niteliğinin arttırılması kapsamında kullanmışlardır. Bu çalışmada, Selçuk – Şirince Köyünün

yaşanabilirliği ile geleneksel dış mekan yaşantısının sürdürülebilirliğini etkileyebilecek

kriterler belirlenmiş ve Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü’nden 10

öğretim elemanının yardımıyla Şirince yerleşiminin SWOT Çözümlemesi yapılarak

yerleşimin güçlü ve zayıf yönleri ile fırsat ve tehditleri ortaya konulmuştur. Analizde her bir

ana analiz başlığı için 10’ar adet değerlendirme kriteri belirlenmiş ve uzmanların araştırma

alanını bu kriterler ve R’WOT Tekniği yardımıyla değerlendirmesi istenmiştir. Sonuç olarak;

Şirince Köyü varlığıyla geleneksel yaşam biçimini sürdüren bir yerleşim olarak ülke için iyi

bir örnek teşkil ettiği ve geleneksel Ege yaşam biçimini ve alışkanlıklarını görmek için

yapılan ziyaretlerin devamlılığının sağlanması için yerleşimin dokusunun ve yaşam biçiminin

bu haliyle korunmasının ve geliştirilmesinin gerekliliği vurgulanmıştır. Bu devamlılığın

sağlanması için de imar planının ivedilikle tamamlanması, geleneksel yaşam biçiminin

özendirilmesi, yerel üretimin desteklenmesi, SWOT Çözümlemesiyle ortaya çıkan tehdit ve

zayıf yönleri bertaraf edecek önlemlerin alınması, fırsatların değerlendirilerek güçlü yön

haline dönüştürülmesi için gerekli çabaların gösterilmesi gerektiği belirtilmiştir.

Sonrasında Öztürk ve ark. (2014) “Devrekani Çayı Havzası Yönetim Planı Sürecine Kamu

Kurumları ve Özel Sektör Paydaşlarının Katılımı” isimli çalışmalarında, havza yönetiminin,

su kaynakları başta olmak üzere diğer doğal kaynaklar ve habitatlar ile insanlar arasında

ekolojik dengeyi kurduğunu belirtmişler, suyun hayat verdiği doğa ve insan ile insanların

beşeri faaliyetlerini kapsayan tüm bileşenler ele alarak Devrekani Çayı Havzası ilgi

gruplarından kamu kurumları ve özel sektörün katılımlarını sağlamışlar, görüş ve tutumlarını

değerlendirmek amacıyla alanın güçlü ve zayıf yönleri, tehdit ve fırsatları (SWOT

Çözümlemesi) değerlendirmişler ve R’WOT Tekniği ile önceliklendirmişlerdir. Analiz

sonucuna göre, her iki grup, havza alanı için yapımı planlanan hidroelektrik santrallerin

(HES) doğal kaynak değerlerini olumsuz etkileyeceğini belirtmişlerdir. En önemli sorunlar

yerel yönetimler için alanın ekonomik anlamdaki yetersizliği, özel sektör için nitelikli iş gücü

yetersizliği olarak belirlenmiştir. Çevre düzeni planının (ÇDP) bulunması, geleneksel

hayvancılık sektörünün desteklenmesi yerel yönetim gurubu tarafından, orman ve mera

alanlarının varlığı, ekoturizm potansiyeli özel sektör tarafından en yüksek öncelikli faktörler

olarak belirlenmiştir. Çalışma ile özellikle alana ilişkin tehditleri yüksek öncelikli tercih

etmeyen, önemli karar verici mekanizmalarından birisini oluşturan kamu kurumları grubuna

farkındalık oluşturulması öngörülmüştür.

Daha sonra ise Coşgun ve Güler (2015) tarafından R’WOT Tekniği “Arıcılık Yapanların

İşletme Ekonomisi Açısından İncelenmesi (Batı Akdeniz Orman Köyleri Örneği)” isimli

çalışmada, RWOT Tekniği ile Batı Akdeniz bölgesi arıcılığı için stratejiler geliştirmek üzere

bir analiz gerçekleştirilmiştir. Antalya, Burdur ve Isparta Arıcılar Birliği yönetim kurulları, bu

illerde yapılan arıcılık eğitimine katılan arıcılar ve örneklemde yer alan orman köyleri

muhtarları ile odak grup toplantıları yapılarak önce SWOT Çözümlemeleri, daha sonrada

bunu sayısallaştırmaya yönelik R’WOT Tekniği ile analizler gerçekleştirilerek bölge illeri için

arıcılık ile ilgili önemli konular saptanmış ve önceliklendirilmiştir. Çalışmada ayrıca Yılmaz

(2006) tarafından yine R’WOT Tekniği Mersin/Çamlıyayla bölgesi için yapılan arıcılık

10

sektörüne yönelik gerçekleştirilen çalışmadan elde edilen sonuçlar ile bölge illeri için elde

edilen veriler irdelenmiş ve karşılaştırılmıştır.

2.3 Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi

Aşamasına Yönelik Literatür Özeti

Araştırmanın üçüncü aşamasındaki katılımcıların tercih, ihtiyaç ve beklentilerinin dikkate

alınarak orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi probleminin

çözümlenmesinde “Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) Tekniği” kullanılmıştır.

AHS tekniği kullanılarak çeşitli alanlarda çok sayıda uygulama gerçekleştirildiği

görülmektedir (Yılmaz, 2004). AHS tekniğinin orman kaynakları yönetimindeki problemlerin

çözümünde kullanımı, ilk kez Mendoza ve Sprouse (1989) tarafından örneklendirilmiştir. Bu

çalışmada orman sistemlerinin doğası gereği karmaşık olduğu ve bu nedenle orman

kaynakları planlaması ve karar verme işlemlerinin güçlükler taşıdığı belirtilmiştir. Bu

doğrultuda orman kaynakları planlamasına yönelik olarak iki safhalı bir yaklaşım önerilmiştir.

Alternatif çözümlerin üretilmesine yönelik metotta, bulanık (fuzzy) bir yaklaşım

benimsenmiştir. Alternatiflerin ortaya konmasını takiben orman kaynakları planlamasının

ikinci adımında, bu alternatiflerin değerlendirilmesi ve önceliklendirilmesi konusu ele

alınmıştır. Bu kapsamda özellikle çok amaçlı faydalanmaya dayalı ormancılık gibi karmaşık

planlama problemleri için birkaç uygun özellik gösteren bir teknik olarak AHS tekniği

önerilmiştir. Ormanlardan çok amaçlı faydalanmanın planlanmasında AHS tekniğinin uygun

olduğu ifade edilmiştir.

Kangas (1992) tarafından AHS tekniği, bir orman alanındaki çok amaçlı faydalanmanın

planlanması problemine uygulanmıştır. Bu örnekte genel amaç olarak orman alanından elde

edilecek faydanın maksimizasyonu ve kriterler olarak ise odun hammaddesi üretiminin net

geliri, orman peyzajının görsel değeri ve av yönetiminden elde edilen faydalar seçilmiştir.

Odun hammaddesi üretiminin net geliri kriteri; ilk on yıllık planlama periyodundaki net gelir,

ikinci on yıllık planlama periyodundaki net gelir ve ikinci planlama periyodundan sonra odun

hammaddesi üretiminden elde edilen faydalar şeklinde alt kriterlere ayrılmıştır. Buna karşın

orman peyzajının görsel değeri kriterinin alt kriterleri; bina çevresine yakın orman peyzajının

görsel değeri ve diğer yerlerden orman peyzajının görsel değerinden oluşmuştur. Bir diğer

kriter olan av yönetiminden elde edilen faydalar kriteri ise; geyiğin korunması ile oluşan

fayda ve yabani av kuşlarının korunmasına yönelik fayda şeklinde alt kriterlerden oluşmuştur.

Böylece AHS tekniği kullanılarak altı adet yönetim alternatifinin bu kriterlere ve alt kriterlere

göre genel öncelik değerlerine ulaşılmıştır. Bu çalışma ile AHS tekniğinin alternatifleri

önceliklendirme ve değerlendirmeye imkan vermesi, karar vericinin hükümlerini

çözümlemelere dahil edebilmesi, kantitatif kriterler yanında kalitatif kriterleri de dikkate

alabilmesi ve çözümleme sonuçlarını yorumlama kolaylığı sağlaması özellikleri ile orman

kaynaklarından çok amaçlı faydalanmanın planlanması problemleri için kullanılabilecek bir

araç olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Yine Kangas (1994) tarafından bir orman alanı için yönetim stratejisinin seçilmesi işleminde,

kamu tercihlerinin dikkate alınmasına yönelik olarak AHS tekniği kullanılmıştır. Orman

kaynaklarından çok amaçlı faydalanmanın planlanması konusunun tipik çok amaçlı bir karar

çözümlemesi örneği olduğu ve böyle bir çözümlemede çoğunlukla tüm amaçların (estetik,

rekreasyon vb.) sayısallaştırılmasının güç olduğu belirtilmiştir. Öte yandan orman

kaynaklarından çok amaçlı faydalanmanın planlanması probleminde kullanılabilen uygun

analitik tekniklerin ve özellikle kamu tercihlerini dikkate alan tekniklerin eksikliğinin

11

hissedildiği de vurgulanmıştır. Bu açılardan gerek kamu tercihlerini çözümlemelere dahil

edebilmesi ve gerekse çok kriterli karmaşık karar problemlerinin çözümüne uygunluğu ile

AHS tekniğinin orman kaynaklarından çok amaçlı faydalanmanın planlamasına uygun bir

teknik olduğu ifade edilmiştir. Daha sonra AHS yaklaşımı, Doğu Finlandiya’daki Ruunaa

Doğa Koruma Alanının katılımcı orman yönetim planlaması sürecine uygulanmıştır. Kurulan

AHS modelinde altı adet alternatif yönetim stratejisi, dört adet karar kriterine (koruma,

araştırma, rekreasyon ve odun hammaddesi üretimi) göre ve farklı ilgi gruplarının tercihleri de

dikkate alınarak değerlendirilmiş ve sonuçlar tartışılmıştır.

Schomoldt ve ark. (1995) doğal kaynak arazi yönetiminin, biyofiziksel unsurlar yanında

sosyal unsurlara da ihtiyaç duyduğunu belirtmişlerdir. Buna karşın farklı sosyal tercihlerin

değerlendirilmesi ve sayısallaştırılması ile çeşitli sosyal grupların sahip olduğu ve çoğunlukla

çatışan görüşleri bir araya toplamanın son derece güç olduğu ifade edilmiştir. Bu kapsamda

AHS tekniği farklı ilgi gruplarının sübjektif hükümlerini ortaya çıkarmada ve bunları

sayısallaştırmada sistematik ve güçlü bir mekanizma sağlamaktadır. Sübjektif hükümleri elde

etmede kullanılan ikili karşılaştırmaları değerlendirirken, ya katılımcılar arasında her bir

karşılaştırma için görüş birliği sağlanabileceği ya da her bir karşılaştırma için bireysel

hükümlerin matematiksel olarak kombine edilmesi ile bir grup ortalamasına ulaşabileceği

ifade edilmiştir. Daha sonra farklı ilgi gruplarının söz konusu olduğu doğal kaynak yönetim

planlaması ve karayolu köprü tasarımı konularında AHS tekniğinin kullanımı örneklenmiştir.

Böylece AHS tekniğinin sahip olduğu esneklik ve karar verme sürecine farklı ilgi gruplarının

katılımlarının sağlanması yönünde, oldukça faydalı bir araç olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Kangas ve ark. (1996) gelişmiş ülke halklarının artık kendi hayatlarını etkileyen kararlar

üzerinde daha fazla kontrol talep ettiklerini ve özellikle ormancılık meslek grubundaki karar

vericilerin tek taraflı kararlar verme ve yerine getirme gücünü giderek kaybettiklerini

belirtmektedir. Zira kamu ormanlarına yönelik olarak kararlar alan ve genellikle atanmış olan

yetkililerce gücün tek taraflı kullanımı, artan çatışmalar ile problem haline gelmiştir.

Katılımcı orman kaynakları planlamasında tek bir karar verici değil, heterojen bir kamu

mevcuttur ve bu kamunun tercihleri planlamaya ve karar verme sürecine dahil edilmektedir.

Kamu ormancılığındaki karar verme, onu diğer kamu karar verme alanlarından farklı kılan

özelliklere sahiptir. Bu farklılıklara örnek olarak çatışan değerler veya hedefler, amaçların

çeşitliliği, sürekli olarak büyüyen çok sayıda farklı ilgi grupları, uzun planlama dönemleri,

uzun dönemli etkilere sahip değişik alternatifli işlemler ve orman ürünlerinin gelecekteki

fiyatları ve çıktıları ile ilgili belirsizlik ve risk belirtilebilir. Doğal kaynak yönetimine yönelik

bu özellikler, çatışmayı kaçınılmaz kılmaktadır. Bu şekilde çatışma yönetimi, doğal kaynak

yönetiminin ayrılmaz bir parçası olarak görülmelidir. Bu kapsamda uygulanabilecek

tekniklerden birisi olarak bu çalışmada AHS tekniği açıklanmıştır. AHS tekniği ile kamu

değerlerini kullanarak bir yönetim stratejisinin seçimi gerçekleştirilebileceği gibi, çatışan

çıkarlar arasında bir çözüme ulaşmaya yönelik imkanlar hakkında bilgiler de elde edilebilir.

AHS tekniğinde değişik katılımcılar tarafından yapılan hükümler, karar hiyerarşisinin farklı

düzeylerine entegre edilebilmekte ve uygulanabilmektedir. Ancak kamu katılımında AHS

tekniği uygulandığında karar durumunu yeterince uygun şekilde tanımlayan basit bir karar

hiyerarşisinin oluşturulması, ikili karşılaştırma işlemlerinin dikkatli şekilde yerine getirilmesi

ve karar alternatiflerinin sayısı ile ilgili sınırlamalara dikkat edilmesi gerektiği belirtilmiştir.

Bu koşullar altında planlama durumunun yapılandırılmasında ve optimal yönetim stratejisi

alternatifinin ortaya konulmasında AHS tekniğinden faydalanılabileceği ifade edilmiştir.

Kuusipalo ve ark. (1997) tarafından yapılan bir çalışmada, Endonezya’da yerel halkla

görüşmeler, çevresel değerlendirme ve ekonomik analiz içeren katılımcı bir planlama

12

yaklaşımı kullanılmak sureti ile örnek bir uygulama gerçekleştirilmiştir. Böylece elde mevcut

alternatifler arasından en uygun yönetim stratejisini ortaya koyma yönünde ekonomik,

çevresel ve sosyal sürdürülebilirliğin aynı anda dikkate alındığı bir orman kaynakları

planlamasına yönelik bir yaklaşım sunulmuştur. Sürekli bir odun hammaddesi üretimi yanında

çevresel ve sosyo-kültürel olarak sürekliliği sağlayan optimal bir stratejinin belirlenmesindeki

kaynak tahsisi ve önceliklerin saptama işlemlerinde AHS tekniği kullanılmıştır. AHS tekniği,

sürdürülebilir orman kaynakları yönetiminde karar verme işlemini etkileyen önemli ekolojik,

sosyo-kültürel ve ekonomik faktörleri aynı anda dikkate alma imkanı vermiştir. Sosyo-

kültürel tercihlere göre stratejiler arasındaki karşılaştırmalar katılımcı planlama uygulanmak

sureti ile yapılmıştır. Bu kapsamda AHS tekniğinin, özellikle bir çok çıkar-baskı grubunun

katılımının söz konusu olduğu planlama durumları için uygun olduğu belirtilmiştir.

Yılmaz (1999) tarafından yapılan çalışmada, AHS tekniğinin çok kriterli karar verme

problemlerinin çözümlenmesinde sıkça kullanılmakta olan çok kriterli karar verme

tekniklerinden birisi olduğu ve bu tekniğin asıl olarak elamanların ikili karşılaştırılmasından

elde edilen önceliklere dayalı bir ölçüm teorisi olduğu ifade edilmiştir. Bu teknik en iyi

alternatifin seçilmesinde, hem kantitatif ve hem de kalitatif unsurların dikkate alınmasına

imkan vermektedir. AHS tekniği, karmaşık karar verme problemlerinin çözümünde gösterdiği

basitlik, esneklik, kullanım kolaylığı ve rahat yorumlanması gibi özellikleri ile, bugün

kullanılan en popüler çok kriterli karar verme metodolojilerinden birisidir. Bu çalışmada,

AHS tekniği genel olarak tanıtılmış ve tekniğin ilkeleri sunulmuştur. Tekniğin en iyi

alternatifin seçilmesi işleminde kullanımı, bir arazi kullanımı seçim problemi örneğine dayalı

olarak açıklanmıştır. Bunun yanında AHS tekniğine yönelik literatürde belirtilen eleştirilere

de değinilmiş ve tartışılmıştır. Ardından tekniğin önemli avantajları sıralanarak bu tekniğin

karar verme problemlerinin çözümünde sağladığı kolaylıklar ve üstünlükler vurgulanmış ve

çeşitli kararların çözümlenmesindeki uygulanabilirliğine dikkat çekilmiştir.

Yılmaz (2004a) tarafından yapılan bir diğer araştırmada, orman kaynaklarının işlevsel

haritalaması kapsamında, aynı alana birden fazla sayıda orman işlevinin rastladığı durumlarda

çözülmesi gereken işlevlerin öncelik sıralamasının, yani hangi işlevin asıl işlev hangilerinin

yan işlev ve/veya işlevler olduğunun, belirlenmesi problemini ele alınmaktadır. Orman

kaynaklarının işlevsel haritasının gerek karar vericiler (orman kaynakları yöneticileri) ve

sektör uzmanları ve gerekse kamu ve çıkar-baskı grupları tarafından kabul görmesi ve

desteklenmesi, harita uygulamalarının başarı şansını arttıracaktır. O nedenle bu çalışmada,

katılımcı bir yaklaşım sergilenmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda orman işlevlerinin öncelik

değerlerinin belirlenmesi ve seçilmesinde bu grupların tercih, ihtiyaç ve beklentileri dikkate

alınmıştır. Bu amaçla AHS tekniği kapsamındaki ikili karşılaştırmalar işleminden

faydalanılmıştır. Bu yaklaşım korunan bir doğal alan olan Mersin-Cehennemdere vadisindeki

orman kaynaklarının işlevsel haritalaması ve planlaması kapsamındaki bir uygulama

çalışmasıyla örneklendirilmiştir.

Yılmaz (2004b) tarafından yapılan bir başka araştırmada, AHS tekniği kullanılarak karar

vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının tercih, ihtiyaç ve beklentilerine

göre katılımcı bir yaklaşımla en uygun arazi yönetim stratejisinin seçilmesine yönelik bir

uygulama çalışması gerçekleştirilmiştir. Araştırmada yedi adet kamu ve çıkar-baskı grubu

temsilcisinin hükümleri dikkate alınmıştır. Bunlar; Ormancılık Kooperatifi, Yerel Yöneticiler,

Orman Endüstrisi Şirketi, Odun Dışı Orman Ürünü Şirketi, Çevreci Sivil Toplum Kuruluşu,

Avcı Derneği ve Ekolojik Turizm Şirketidir. Bunların öncelik değerlerinin belirlenmesi,

araştırma alanında bulunan Orman İdaresi Yöneticilerinin ikili karşılaştırmalarına

dayandırılmıştır. Kurulan karar verme modelinin karar kriterleri Ekonomik Sürdürülebilirlik

13

kriteri, Çevresel Sürdürülebilirlik kriteri ve Sosyal Sürdürülebilirlik kriteri olmak üzere üç

adettir. Bunlardan Ekonomik Sürdürülebilirlik kriterinin alt kriterleri; Odun Hammaddesi

Üretimi, Odun Dışı Orman Ürünü Üretimi, Maliyet Minimizasyonu ve Turizm Olanağı iken,

Çevresel Sürdürülebilirlik kriterinin alt kriterleri; Av Hayatı, Biyolojik Çeşitlilik, Erozyonu

Önleme ve Suyun Nitelik-Nicelik Olarak İyileşmesi ve Sosyal Sürdürülebilirlik kriterinin alt

kriterleri ise Görsel Değer, İstihdam Sağlama ve Rekreasyondur. Bu karar kriterleri ve alt

kriterlerin önceliklerini belirleme işlemi, her bir kamu ve çıkar-baskı grubu temsilcisinin

verdiği ikili karşılaştırma hükümlerine dayalı olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmada karar

alternatifleri olarak üç adet alternatif yönetim stratejisi dikkate alınmıştır. Bu karar

alternatiflerine ait veriler, bir başka araştırmadaki (Yılmaz, 2004a) Amaç (Goal) Programlama

tekniği ile çözümlenen bir planlama modelindeki duyarlılık analizi çalışmasından alınmıştır.

Karar alternatiflerinin her bir alt kritere göre öncelik değerleri Araştırmacı Uzmanlar

tarafından yapılan ikili karşılaştırmalara göre belirlenmiştir. Öte yandan araştırmada, karar

vermeye destek sağlaması açısından, duyarlılık analizleri de gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda

kamu ve çıkar-baskı grupları ile karar kriterlerinin ağırlıkları değiştirilmiş ve sonuçların ne

yönde değiştiği ortaya konmuştur. Böylece AHS tekniği gibi çok kriterli karar verme

tekniklerinin, katılımcı doğal kaynak planlamaları için uygun araçlar olduğu sonucuna

ulaşılmıştır.

Yine Yılmaz (2004c) iki aşamalı bir orman kaynakları işlevsel planlama modeli önermiştir.

İlk aşamada, planlama alanındaki orman işlevlerinin her birisine ne kadar alan düzeyi tahsis

edilmesi gerektiğini belirleyecek bir planlama modeli ortaya konmuştur. Bunun için öncelikle

planlama alanındaki üretim sektörleri, planlama amaçları ve planlama kısıtları ortaya konmuş

ve plan amaçlarına ulaşmak için gerekli koşullar belirlenmiştir. Bu model Doğrusal

Programlama tekniği kullanılarak çözümlenmiş ve alternatif arazi tahsis şekilleri elde

edilmiştir. Araştırmanın ikinci aşamasında ise, orman kaynaklarının işlevsel haritalaması

konusu ele alınmıştır. Bu kapsamda Harita Çözümlemeleri, Doğrusal Kombinasyon tekniği ve

AHS tekniği bir arada kullanılarak orman arazisinin farklı orman işlevlerine tahsisi

gerçekleştirilmiştir. Ayrıca her bir aşamada duyarlılık analizleri gerçekleştirilerek, farklı ve

değişken koşullarda nasıl bir sonuca ulaşılacağı araştırılmış ve elde edilen sonuçlar

karşılaştırılmıştır. Öte yandan bu araştırmada kullanılan çok aşamalı orman kaynakları

yönetim modeli; biyofiziksel, sosyal ve ekonomik faktörleri, kamu, çıkar-baskı grupları ve

sektör uzmanlarının tercih ve beklentilerini ve çevresel değerleri bir araya getirerek çözümler

üretmiştir. Böylece bu araştırmada sunulan modelleme yaklaşımı, orman kaynaklarının

işlevsel planlaması (çok amaçlı orman kaynakları planlaması) ve dolayısıyla havza yönetimi

için kullanılabilecek bir araç olduğu vurgulanmıştır. Basit ve esnek olması nedeniyle avantajlı

olan bu planlama modelinin, bölgesel arazi kullanım planlaması çalışmaları için de

kullanılabileceği belirtilmiştir.

Yılmaz ve ark., (2004), katılımcı bir yaklaşımla alternatif ekoturizm etkinliklerinin seçimi

işleminde kullanılacak metodolojinin, karar vericilerin, kamunun, çıkar-baskı gruplarının ve

sektör uzmanlarının hükümlerini sayısal hale getirebilme, bu hükümler yoluyla elde edilen

verileri tutarlı olarak değerlendirebilme ve farklı görüşleri bir araya toplayabilme özelliklerini

taşıması gerektiğini belirtmişlerdir. Bundan dolayı AHS tekniğinin, karmaşık ve çok kriterli

bir karar verme işlemini gerektiren ekoturizm etkinlik seçimi probleminde kullanılmak üzere

seçildiğini ve uygulandığını ifade etmişlerdir. Bu çalışmada, araştırma alanının ekoturizm

değerlerinin envanter bulgularına dayalı olarak yedi ekoturizm etkinliği oluşturulmuştur.

Oluşturulan etkinlikler kuş gözleme, flora keşif yürüyüşü, sportif doğa yürüyüşü, odun dışı

orman ürünleri keşif ve faydalanma gezisi, doğa keşif yürüyüşü, bisiklet turu ve yaban hayatı

gözlemedir. Araştırmadaki alternatif ekoturizm etkinlikleri; yaban hayatı, vejetasyon, gelir,

14

altyapı, istihdam, talep ve kültür kriterlerine göre değerlendirmiştir. Bu nedenle çok kriterli

bir karar modeli ortaya çıkmıştır. Araştırma katılımcı bir yaklaşımla planlamak düşüncesine

göre tasarlanmıştır. Araştırmada karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grubu ve sektör uzmanları

olarak adlandırılan dört ayrı katılımcı grubu yer almış ve modelin farklı aşamalarında rol

oynamıştır. Araştırma sonucunda kuş gözleme etkinliği, en yüksek önceliğe sahip etkinlik

olarak bulunmuştur. Ancak yapılan duyarlılık analizleri, karar vermeye katılan çıkar ve baskı

gruplarının ve karar kriterlerinin ağırlıklarının veya bileşiminin değişmesinin, etkinliklerin

öncelik sırasını değiştirebildiğini göstermektedir.

Yine Yılmaz (2005) tarafından arazi kullanım planlamasına yönelik bir karar verme modeli

geliştirilmiştir. Bu doğrultuda araştırma alanındaki orman, tarım ve mera sektörleri birlikte

değerlendirmeye alınmıştır. İlk olarak her bir arazi kullanım şekli için çok kriterli arazi

uygunluk değerlendirmeleri gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla öncelikle arazi uygunluk kriterleri

ve alt kriterleri belirlenmiştir. Sonrasında her bir arazi uygunluk kritere yönelik ağırlık

değerleri saptanmıştır. Kriter ağırlıklarının ortaya konmasında AHS tekniğinden

faydalanılmıştır. Böylece AHS tekniği yardımı ile farklı sektörlere mensup uzmanların

hükümleri ortaya konmuş ve arazi uygunluk kriterlerinin ağırlıkları bu uzman hükümlerine

dayalı olarak belirlenmiştir. Arazi uygunluk kriterleri kombine edilirken, çok kriterli arazi

uygunluk değerlendirmesi tekniklerinden birisi olan Doğrusal Kombinasyon tekniği

kullanılmıştır. Daha sonra çok amaçlı (sektörlü) arazi tahsisine yönelik değerlendirmeler

gerçekleştirilmiştir. Son aşamada ise amaçlanan arazi tahsisi düzeyini elde etmek için

ayarlama ve düzeltmeler yapılmıştır. Amaçlanan arazi tahsisi düzeylerine yönelik veriler, bir

başka araştırmanın sonuçlarından alınmıştır. Böylece nihai arazi tahsisi kararlarına

ulaşılmıştır.

Geray ve ark., (2007) tarafından İzmir İlindeki ilgi ve çıkar gruplarının orman ürün ve

hizmetlerine yani orman işlevlerine yönelik talep ve beklentilerindeki değişimleri ortaya

koymak, ormancılık politikasındaki sorunların ve boşlukların belirlenmesine katkıda

bulunmak amacıyla bir araştırma gerçekleştirilmiştir. Araştırma, katılımcı anlayışla orman

kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi problemini, karar verme sürecine katılan

orman kaynakları yöneticileri, sektör uzmanları ve ilgi çıkar grupları kapsamında

çözümlemiştir. İlgi ve çıkar grupları; Çevre ve Orman Bakanlığı Kuruluşu, Özel Sektör

Kuruluşları, Diğer Kamu Kuruluşları, Meslek Örgütleri, Ar-Ge Kuruluşları, Yerel Yönetimler

ve Sivil Toplum Örgütleri biçiminde yedi grupta toplanmıştır. Yine her bir ilgi ve çıkar

grubunun kendi alt grupları bulunmaktadır. Veriler, belirlenen ilgi ve çıkar gruplarının

temsilcileri, orman kaynakları yöneticileri ve uzmanlar olmak üzere üç farklı kesimin

görüşleri dikkate alınarak elde edilmiştir. Çalışmada Sıralama Tekniği ile AHS Tekniği

birlikte kullanılmıştır. Bu bağlamda her bir elemanın önceliği Sıralama Tekniği ile ve

işlevlerin genel öncelik değerleri ise kurulan hiyerarşiye göre AHS Tekniği yardımıyla

belirlenmiştir. Çalışmada duyarlılık analizi ile, ilgi ve çıkar gruplarının ve karar ölçütlerinin

öncelik değerlerindeki değişikliklerin, en uygun orman işlevi seçimine etkisi de test edilmiştir.

Sonuç olarak İzmir İli orman işlevleri sıralamasında çevresel işlevler birinci önceliği

almaktadır. Çevresel işlevleri sırasıyla, nitelikli ve bol su üretme işlevi, odun dışı bitkisel

orman ürünleri işlevi, turizm işlevi, rekreasyon işlevi, odun hammaddesi üretimi işlevi ve ot

ve yaprak faydalanması işlevi izlemektedir.

Yılmaz ve ark., (2010) ise Mersin İlindeki orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin

belirlenmesine yönelik bir araştırma gerçekleştirmişlerdir. Bu çalışmada karşılaştırmalı bilgi

elde etmek, etkinliği arttırmak ve sonuçların geçerliliğini yükseltmek için AHS Tekniği ve

TOPSIS Tekniği olmak üzere iki ayrı çok kriterli karar verme tekniği kullanılmıştır. İlk olarak

15

karar vericiler, kamu ve çıkar-baskı grupları, alt kamu ve çıkar-baskı grupları, sektör

uzmanları, karar kriterleri ve alternatif orman işlevleri belirlenmiştir. İkinci olarak seçilen

kamu ve çıkar-baskı grupları ile alt kamu ve çıkar-baskı gruplarına yönelik öncelikleri

konusunda, farklı karar vericilerin görüşleri alınmıştır. Daha sonra farklı karar vericilerin, alt

kamu ve çıkar-baskı gruplarının ve sektör uzmanlarının, seçilen karar kriterlerine yönelik

öncelikleri konusunda görüşleri alınmıştır. Nihayet her bir karar kriterine yönelik orman

işlevlerinin önceliklerinin belirlenmesi işlemi ise, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma

Müdürlüğündeki sektör uzmanlarına yaptırılmıştır. AHS tekniği ve TOPSIS tekniği ile elde

edilen sonuçlar, çoğunlukla tutarlı çıkmıştır. Buna göre katılımcılar, ormanların çevresel

faydalarının ürün faydalarından daha değerli olduğunu düşünmektedir. Nitekim hem AHS

tekniğine hem de TOPSIS tekniğine göre Çevresel İşlevler, en fazla tercih edilen orman işlevi

olmuştur. Yine Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi ikinci en fazla tercih edilen seçenek

olmuştur. Her iki çok kriterli karar verme tekniği için de Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri

Üretimi İşlevi, Turizm İşlevi ile Ot ve Yaprak Faydalanması İşlevi sırasıyla üçüncü, dördüncü

ve beşinci tercih edilen alternatif orman işlevleri olmuştur. Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi

ve Rekreasyon İşlevi ise, her iki teknik için de en az tercih edilen işlevler olmuştur.

Rekreasyon İşlevinin öncelik sıralaması AHS tekniğinde altıncı sırada iken, TOPSIS

tekniğinde yedinci sıradadır. Odun Hammaddesi Üretimi İşlevinin öncelik sıralaması ise AHS

tekniğinde yedinci sıra, TOPSIS tekniğinde altıncı sıra olarak ortaya çıkmıştır. Böylece

karşılaştırmalı bilgi sağlamak, etkinliği arttırmak ve sonuçların geçerliliğini yükseltmek için,

bu araştırmada örneklendiği üzere, aynı karar verme probleminde birkaç çok kriterli karar

verme tekniğinin kullanımının uygun olacağı sonucuna varılmıştır.

3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Materyal

Araştırmanın ilk aşamasındaki plan ünitesi yerleşim yerlerinin sosyal, ekonomik ve kültürel

yapılarının belirlenmesi işlemi için “Köy Genel Bilgi Formu” hazırlanmıştır. Ardından her bir

köyde köy muhtarı, azaları, kooperatif başkanı, öğretmen, imam ve diğer bazı köylülerden

oluşan gruplarla yüz yüze görüşme yolu ile bu formların proje ekibince doldurulması

sağlanmıştır. Bu bilgi formları yanında köylerde yapılan gözlemler ile tarım ve nüfus

istatistiklerine yönelik çalışmalardan da faydalanmak suretiyle, araştırma bölgesi köylerinin

sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarına ilişkin bilgiler derlenmiştir.

Araştırmanın ikinci aşamasındaki en uygun orman kaynakları yönetim stratejilerinin ortaya

konması amacıyla materyal olarak, konu ile ilgili literatür yanında katılımcılara yönelik

hazırlanmış “SWOT ve Sıralama (Ranking) Bilgi Formları” kullanılmıştır. Ayrıca plan

ünitesine yönelik çeşitli tip ve amaçta hazırlanmış haritalar, planlar, raporlar araştırmanın bu

aşaması için materyali olarak değerlendirilmiştir. Hazırlanan SWOT ve Sıralama Bilgi

Formlarının proje ekibince yüz yüze her bir Orman Teşkilatı Çalışanı, Diğer Kamu Kurum ve

Kuruluş Temsilcisi, Özel Sektör Temsilcisi, Meslek Örgütleri Temsilcisi, Yerel Yönetim

Temsilcisi, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcisi ve Orman Amenajman Heyetlerindeki Sektör

Uzmanı tarafından doldurulması sağlanmıştır.

Araştırma projesinin üçüncü aşamasındaki orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin

belirlenmesi amacıyla, konu ile ilgili literatür ile araştırmanın ikinci aşamasındaki karar

vericiler, kamu, ilgili çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarına yönelik ayrı olarak

hazırlanmış ve bunlar tarafından doldurulması sağlanmış “İkili Karşılaştırmalara Dayalı Bilgi

16

Formları” materyal olarak kullanılmıştır. Ayrıca, çalışma alanına yönelik çeşitli tip ve amaçta

hazırlanmış haritalar, planlar, raporlar vb. de, yine araştırmanın bu bölümünün materyali

olarak değerlendirilmiştir.

3.2. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yapıları

Bu çalışmanın ilk aşamasında, Pozantı Orman İşletme Şefliği dahilindeki orman köylerinin

sosyal, ekonomik ve kültürel durumunu tespit etmek ve köylerdeki halkın orman kaynakları

ile olan ilişkilerini ortaya koymak amacı ile bir “Köy Genel Bilgi Formu” hazırlanmıştır. Her

bir köyde köy muhtarı, azaları, kooperatif başkanı, öğretmen, imam ve diğer bazı köylülerden

oluşan gruplar ile köy kahvelerinde yüz yüze görüşme yolu ile bu formların doldurulması

sağlanmıştır. Ayrıca köylerde yapılan gözlemler de değerlendirilerek, plan ünitesindeki

köylerin sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarına ilişkin bilgiler derlenmiştir. Böylece Pozantı

Orman İşletme Şefliğine dâhil olan yerleşim yerlerinin sosyal, ekonomik ve kültürel

yapılarının toplu özellikleri konusunda aşağıdaki değerlendirmeler yapılmıştır:

Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırları içerisinde Pozantı ilçe merkezi ile birlikte Alpu,

Fındıklı, Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık olmak üzere toplam altı adet yerleşim yeri

bulunmaktadır.

3.2.1. Yerleşim Yerlerinin Genel Özellikleri

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki yerleşim yerleri arasında, bağlı olduğu Pozantı ilçesine en

yakın mesafede bulunan yerleşim birimi, 1,5 km’lik uzaklık ile Gökbez köyüdür. Buna karşın

bağlı olduğu ilçeye en uzak mesafedeki köy ise 13 km uzaklık ile Fındıklı köyüdür. Köylerin

ilçeye uzaklık ortalaması 6,3 km olarak ortaya çıkmıştır. Öte yandan en yakınındaki yerleşim

yerine uzaklık açısından Yenikonacık köyü en kısa mesafede iken, Eskikonacık köyü ise en

uzak mesafededir. Nitekim Yenikonacık köyü kendisine en yakın yerleşim yeri olan Pozantı

ilçe merkezine 3 km uzaklıkta iken, Eskikonacık köyü kendisine en yakın köy olan

Yenikonacık köyüne 10 km mesafededir. Araştırma bölgesi yerleşim yerlerinin en

yakınındaki yerleşim yerlerine uzaklıkları, ortalama 5,6 km olarak hesaplanmıştır. Öte yandan

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylerin tamamı orman içi köydür.

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylerden Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık

köylerinin mahalleleri bulunmaz iken, Alpu köyünün 6 adet ve Fındıklı köyünün ise 7 adet

mahallesi mevcuttur. Buna göre köyler ortalama 2,6 mahalleden oluşmaktadır.

Pozantı Orman İşletme Şefliği köyleri en alçak yükseltiden en yüksek yükseltiye doğru

Gökbez köyü (850 m), Alpu köyü (1050 m), Eskikonacık köyü (1100 m) ve Fındıklı ve

Yenikonacık köyleri (1200 m) şeklinde sıralanmaktadır. Köylerin denizden yükseklik

değerlerinin ortalaması hesaplandığında 1080 m değerine ulaşılmaktadır. Öte yandan

ülkemizde ortalama denizden yüksekliğin 1132 m olduğu ve orman köylerinin daha çok 500

m rakımın üzerinde bulunduğu belirtilmektedir (Bayraktaroğlu, 1968). O halde bölge

köylerinin ortalama yükseltisinin 500 m’yi geçerek bu genel duruma uyduğu ortaya çıkmıştır.

İşletme Şefliği köylerinden Alpu ve Fındıklı köyleri yamaç arazide, Gökbez ve Eskikonacık

köyleri etek üzerinde ve Yenikonacık köyü ise vadi üzerinde kurulmuş durumdadır. Köylerin

tamamında orman ve arazi kadastrosu çalışması tamamlanmış durumdadır.

17

Pozantı Orman İşletme Şefliği köylerinin sınırları dahilindeki doğal kaynaklar olarak Çakıt

deresi ile İslikeler, Akdağ, Deve Kileri, Samanlık Kileri, Cinli Kiler, Ses Veren Kiler ve Öküz

Kiler mağaraları belirtilebilir. Ayrıca bölgede, Alpu köyü dahilinde Kuyucunun Yaylası,

Fındıklı köyünde Karanfil Dağı ve Yenikonacık köyünde Kalacık Yaban Keçisi Sahaları da

bulunmaktadır. Bunun yanında ören yerleri, kaleler, tarihi binalar, anıtlar ve su sarnıçları

bölgenin kültürel kaynaklarını oluşturmaktadır. Bu kapsamda Örenin Önü arkeolojik yeri ile

Sarının Hüseyini anıtı ve Anaşılı kalesi belirtilebilir. Bunun yanında Alpu köyü sınırlarında

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesine bağlı olarak çalışan bir Araştırma İstasyonu da

bulunmaktadır.

3.2.2. Yerleşme ve Mesken Şekilleri

Akdeniz bölgesinin kırsal yörelerinde yerleşim yerlerinin genellikle toplu yerleşim düzenine

sahip olduğu belirtilmektedir (Yurdakul, 1990). Nitekim Pozantı Orman İşletme Şefliği

köylerinden Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık köylerinde toplu yerleşim şekli dikkat

çekmektedir. Öte yandan Alpu ve Fındıklı köylerinde merkezden (içten) çevreye (dışa) doğru

gelişme, yani geniş bir alana yayılma sonucu dağınık yerleşim tipi göze çarpmaktadır.

Böylece bölgede dağınık yerleşme tipine sahip yerleşim yerlerinin oranı % 40 olarak ortaya

çıkmıştır. Ancak bu köylerde ilköğretim okulu, camii, köy odası gibi sosyal altyapı

birimlerinin ve kahvehane, değirmen, demirci, fırın, hızar, bakkal gibi esnaf ve sanatkarların

işyerlerinin bulunduğu bir köy merkezinin oluşmaya başladığı gözlenmektedir.

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylülere ait 530 dolu ve 248 boş olmak üzere toplam

778 hane (mesken) bulunmaktadır. Yerleşim yerleri içerisinde 260 dolu ve 50 boş hane ile

toplam 310 haneye sahip Gökbez köyü, en fazla haneye sahiptir. Buna karşılık Yenikonacık

köyü, 35’i dolu ve 55’i de boş olmak üzere toplam 90 hane ile en az haneli köydür.

Bölgede meskenlerde yapı malzemesi olarak, tuğla ve taş kullanımı yoğunluk kazanmıştır. Bu

kapsamda Alpu, Fındıklı ve Gökbez köylerindeki meskenlerin inşaatında tuğla malzemesi,

buna karşın Yenikonacık ve Eskikonacık köylerindeki meskenlerin inşasında ise taş

malzemesinin daha yaygın olarak kullanıldığı gözlenmiştir.

Meskenler çoğunlukla 2 katlı olarak inşa edilmiştir. Bu meskenlerde alt kat hayvanlar için

ahır olma yanında samanlık, odunluk veya ambar olarak kullanılır iken, ikinci katlar ise aileler

için ikametgah olarak işlev görmektedir.

3.2.3. Nüfus ve Nüfus Hareketleri

Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Pozantı ilçe merkezi hariç tutulduğunda, 2013 yılı itibariyle

orman köylerinin nüfus ortalaması 390 kişidir. Bölgedeki köyler arasında, 2013 yılı için en

fazla nüfus 920 kişi ile Gökbez köyüne ait iken, Yenikonacık köyünün ise 72 kişi ile en düşük

nüfusa sahip olduğu anlaşılmaktadır. Buna karşın diğer köylerin 2013 yılındaki nüfusları

sırasıyla Fındıklı köyünde 525 kişi, Alpu köyünde 300 kişi ve Eskikonacık köyünde 130

kişidir.

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki yerleşim yerlerinde oturmasına karşın sürekli olarak

yerleşim yeri dışında çalışan Alpu köyünden 20 kişi ve Fındıklı köyünden 30 kişi olmak

üzere, toplam 50 kişi bulunmaktadır. Öte yandan bölgedeki yerleşim yerlerinde oturmasına

karşın geçici olarak yerleşim yeri dışında çalışan kişi sayısı ise Gökbez köyü nüfusunun

hemen tamamını oluşturmakta iken, Alpu ve Yenikonacık köylerinden 20’şer kişi ve Fındıklı

18

köyünden 30 kişi olarak belirlenmiştir. Bu kişiler Pozantı ilçe merkezinde esnaflık, sanayide

işçilik ve devlet dairelerinde çalışma gibi farklı işler için günübirlik veya belli dönemlerde

geçici olarak yerleşim yerlerini terk etmektedir.

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylerden son on yıl içerisinde 4 yerleşim yerinden (%

80) göç yaşanmıştır. Bu dönem içerisinde bölgedeki köylerden toplam 100 aile göç etmiştir.

En fazla göç veren yerleşim yeri 50 aile ile Alpu köyü iken, bunu sırasıyla 30 aile ile Fındıklı

köyü ve 10’ar aile ile Yenikonacık ve Eskikonacık köyleri izlemektedir. Buna karşın Gökbez

köyünden son on yıl içerisinde göç eden aile bulunmamaktadır.

Bu göç eden ailelerin çoğunluğu Adana il merkezine olmak üzere, Pozantı ilçe merkezi ve

civar köylere taşınmıştır. Göç nedenleri olarak, önem sırasına göre köydeki iş imkanlarının

azlığı, fakirlik, çocukların eğitimini sağlama ve evlilik belirtilmiştir. Halen bölge dışında

yaşayan bu ailelerin reisleri, göç ettikleri yerlerde çoğunlukla özel sektörde işçilik

yapmaktadır. Bunun yanında taşındıkları yerlerde devlet sektöründe işçi, esnaf, devlet

memuru ve esnaf yanında çırak olarak çalışan aile reisleri de mevcuttur.

3.2.4. Gelir Kaynakları

Ülkemiz kırsal kesiminde görüldüğü üzere, Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylülerin de

ana gelir kaynakları olarak tarım, ormancılık ve hayvancılık belirtilebilir. Ancak bölgede az

sayıda da olsa demirci, bakkal, değirmenci, fırıncı, kahvehaneci, hızarcı ve lokantacı gibi

tarım dışı faaliyetlerde esnaf ve sanatkar olarak geçimini temin eden köylüler mevcuttur.

Gelir kaynakları arasında bulunan meyvecilik Alpu, Fındıklı, Yenikonacık ve Eskikonacık

köylerinde birinci sırada yer alan gelir kaynağıdır. Buna karşın Gökbez köyündeki

meyvecilik, bu yerleşim yerinin ikinci derecede önemli gelir kaynağıdır. Bu köylerdeki

meyvecilik faaliyetleri çoğunlukla üzümden oluşurken, bunun yanında elma, kiraz ve şeftali

meyveciliği de bulunmaktadır.

Çiftçilik (kuru tarım ziraatçılığı) Gökbez köyünde en önemli gelir kaynağı iken, Fındıklı ve

Yenikonacık köylerinde ikinci derecede ve Eskikonacık köyünde ise üçüncü derecede önemli

gelir kaynağıdır. Buna karşın Alpu köyündeki gelir kaynakları arasında çiftçilik önemli bir yer

tutmamaktadır.

Bir diğer gelir kaynağı olan ahır hayvancılığı, Eskikonacık köyünde köyün ikinci derecede

önemli gelir kaynağı iken, Alpu köyünde üçüncü derecede, Gökbez köyünde dördüncü

derecede ve Yenikonacık köyünde ise daha düşük derecede önemli gelir kaynakları

arasındadır. Fındıklı köyünün gelir kaynakları içerisinde ahır hayvancılığının yeri ise kayda

değer değildir.

Pozantı Orman İşletme Şefliği köylerinin bir diğer gelir kaynağı olan salma hayvancılık ise

Alpu köyünde ikinci derecede önemli gelir kaynağı iken, Gökbez, Yenikonacık ve

Eskikonacık köylerinde üçüncü derecede ve Fındıklı köyünde ise beşinci derecede önemli

gelir kaynağıdır.

Bir diğer gelir kaynağı olan arıcılık Alpu, Fındıklı ve Eskikonacık köyleri için dördüncü

derecede en önemli gelir kaynağı iken, Yenikonacık köyü için beşinci derecede önemli gelir

kaynakları arasındadır. Buna karşın Gökbez köyünde arıcılık, gelir kaynakları kapsamında

değildir.

19

Orman işçiliği ise daha alt sıralarda öneme sahip olsa da, Pozantı Orman İşletme Şefliği

köylerinin tamamı için gelir kaynakları arasında bulunmaktadır. Bunun yanında özellikle

kadın giyiminde bir süsleme unsuru olarak kullanılan iğne oyaları, Gökbez köyündeki dikkate

değer bir diğer ek gelir kaynağı olarak belirtilebilir.

3.2.5. Bitkisel Üretim

Pozantı Orman İşletme Şefliği köylerindeki tarımsal faaliyetlerde karşılaşılan en önemli sorun

sulama suyunun olmayışı veya yetersizliği olup, bu sorun aynı zamanda köylerin genel

sorunları arasında da öncelikle belirtilmektedir. Nitekim bu sorun; Alpu, Gökbez ve

Eskikonacık köylerinin en önemli tarımsal sorunu iken, Fındıklı ve Yenikonacık köylerinde

ikinci derecede önemli sorundur.

Yakıt fiyatlarının yüksekliği sorunu; Fındıklı ve Yenikonacık köylerinde birinci derecede,

Gökbez köyünde ikinci derecede, Alpu köyünde üçüncü derecede ve Eskikonacık köyünde ise

beşinci derecede önemli tarımsal sorunlar arasındadır.

Tarımsal faaliyetlerdeki bir diğer sorun, gübre fiyatlarının yüksekliğidir. Bu sorun; Alpu

köyünde ikinci derecede önemli sorun iken, Fındıklı köyünde üçüncü derecede ve Gökbez,

Yenikonacık ve Eskikonacık köylerinde ise dördüncü derecede önemli tarımsal sorundur.

Tarımsal arazilerin verimsiz, eğimli vb. olması nedenleri ile nitelik düşüklüğü sorunu; Gökbez

köyü için üçüncü derecede önemli tarımsal sorun iken, Alpu köyü için dördüncü derecede ve

Yenikonacık köyü için ise beşinci derecede önemli tarımsal sorundur. Fındıklı ve Eskikonacık

köylerinde ise bu sorun, en önemli beş adet tarımsal sorun içerisinde belirtilmemektedir.

Tarımsal faaliyetler ile ilgili sorunlar içerisindeki işletme büyüklüğünün yetersiz olması

sorunu; Fındıklı köyü için dördüncü derecede ve Gökbez köyü için ise beşinci derecede

önemli tarımsal sorundur. Bir diğer tarımsal sorun olan tarım ilaçları fiyatlarının yüksekliği

sorunu; Yenikonacık köyünde üçüncü derecede önemli sorun iken, Eskikonacık köyünde ise

dördüncü derecede önemli tarımsal sorundur. Pazarlama olanaklarının sınırlı olması sorunu

ise; sadece Eskikonacık köyünde ve üçüncü derecede önemli tarımsal sorun olarak

belirtilmektedir. Diğer köylerde bu tarımsal sorunlardan söz edilmemektedir.

Öte yandan tarımsal faaliyetlerde karşılaşılabilecek tohum fiyatlarının yüksekliği, makine kira

bedellerinin yüksekliği, işgücü maliyetinin yüksekliği, ürünlerdeki böcek, mantar, bakteri,

virüs vb. zararlılar, tarımsal yayım hizmetlerinin yetersizliği, tarımsal makinelerin

teminindeki güçlükler, kullanılan tohumun verimsiz/kalitesiz olması vb. sorunlar ise Pozantı

Orman İşletme Şefliğindeki köylerin en önemli beş adet tarımsal sorunu arasında

bulunmamaktadır.

3.2.6. Hayvansal Üretim

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylerde sahip olunan küçükbaş hayvan sayıları

incelendiğinde; Alpu köyünde 500 adet (250 koyun + 250 keçi), Fındıklı köyünde 60 adet,

Gökbez köyünde 1000 adet (tamamı keçi), Yenikonacık köyünde 1400 adet (200 koyun +

1200 keçi) ve Eskikonacık köyünde 64 adet (60 koyun + 4 keçi) olmak üzere bölgede toplam

3024 adet küçükbaş hayvan bulunduğu tespit edilmiştir. Buna karşın Alpu köyünün 50 adet,

20

Gökbez ve Yenikonacık köylerinin 10’ar adet ve Eskikonacık köyünün 30 adet olmak üzere

bölgede toplam 100 adet büyükbaş hayvan mevcuttur.

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylerde hayvansal üretimde karşılaşılan en önemli

sorun, yem fiyatlarının yüksek oluşudur. Nitekim bu sorun; Gökbez, Yenikonacık ve

Eskikonacık köylerinin en önemli hayvansal üretim sorunu iken, Fındıklı köyünün ikinci ve

Alpu köyünün üçüncü derecede önemli hayvansal üretim sorunudur.

Bir diğer hayvansal üretim sorunu olan çayır/mera alanlarının yetersizliği; Alpu ve Fındıklı

köylerinde birinci derecede, Gökbez köyünde ikinci derecede, Yenikonacık köyünde üçüncü

derecede ve Eskikonacık köyünde ise dördüncü derecede önem taşıyan hayvansal üretim

sorunudur.

Veteriner hizmetlerinin pahalı olması sorunu; Yenikonacık köyü için ikinci derecede,

Eskikonacık köyü için üçüncü derecede önemli iken, Alpu ve Gökbez köyleri için ise

dördüncü derecede önem taşıyan hayvansal üretim sorunudur. Bu sorun sadece Fındıklı

köyünde hayvansal üretimin önemli bir sorunu olarak ifade edilmemektedir.

Öte yandan kredi temininde güçlükler ve kredi koşullarının ağırlığı sorunu; sadece Alpu köyü

için ve üçüncü derecede önemli bir hayvansal üretim sorunudur. Bunun yanında büyükbaş

hayvan fiyatlarının düşüklüğü sorunu; Eskikonacık köyü için beşinci derecede ve Alpu köyü

için altıncı derecede önemli hayvansal üretim sorunu iken, küçükbaş hayvan fiyatlarının

düşüklüğü sorunu ise; Alpu, Gökbez ve Eskikonacık köyleri için beşinci derecede önemli

hayvansal üretim sorunudur.

Öte yandan bölgede hayvansal üretimde karşılaşılması olası süt fiyatlarının düşüklüğü, çoban

ücretlerinin yüksekliği, çoban bulmada güçlük çekilmesi, hayvansal yayım hizmetlerinin

yetersizliği vb. sorunlar yaşanmamaktadır.

3.2.7. Köylerin En Önemli Sorunları

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylerde görüşme yapılan kişilerden köylerinin en önemli

temel sorunlarından beş tanesini önem sırasına göre belirtmeleri istenmiştir. Alınan cevaplara

göre Fındıklı ve Eskikonacık köylerinde birinci sırada, Gökbez köyünde ikinci sırada, Alpu

köyünde üçüncü sırada ve Yenikonacık köyünde ise dördüncü sırada önemli olarak görülen

sorun, işsizliktir.

İşsizlik sorunu dışında, sulama suyunun olmayışı veya yetersizliği sorunu; Alpu ve Gökbez

köyleri için ilk sırada, Fındıklı ve Yenikonacık köyleri için ikinci sırada ve Eskikonacık köyü

için ise üçüncü sırada önem taşıyan sorundur.

Buna karşın kanalizasyon altyapısının olmaması; Yenikonacık köyünde birinci sırada ve Alpu

köyünde ikinci sırada önemli olarak görülen bir sorundur. Bu sorun Fındıklı, Gökbez ve

Eskikonacık köylerinde önemli bir sorun olarak görülmemektedir.

İçme suyunun yetersizliği sorunu; Fındıklı ve Yenikonacık köyleri için üçüncü sırada önemli

bir sorundur. Tarımsal verim düşüklüğü; Gökbez köyünde üçüncü, Yenikonacık ve Alpu

köylerinde ise beşinci sırada önemli bir sorundur.

21

Bununla birlikte sağlık, eğitimsizlik, toprak reformunun yapılmamış olması, sosyal güvenliğin

olmayışı, kadastro-mülkiyet sorunu vb. bölgenin daha az önemli görülen diğer sorunlarını

oluşturmaktadır.

3.3. Yöntem

3.3.1. Örnekleme Yöntemi

Bir planlama çalışmasının katılımcı yaklaşımla ele alınması, karar verme sürecinin ve

devamında nihai kararın alınmasının bir grup tarafından yerine getirilmesi anlamına

gelmektedir. Bu grubun tespit edilmesinde (örnekleme yönteminde) iki farklı yaklaşım

kullanılabilir (Kangas, 1994). Bunlar;

- İlgili kurum-kuruluş yetkililerinin (karar vericilerin), kamunun, ilgili çıkar-baskı

gruplarının ve uzmanların temsilcilerinin karar verici grubu oluşturduğu “Temsili

Demokrasi Yaklaşımı”,

- İlgili tüm bu gruplara ait bireylerin karar verici grubu oluşturduğu “Katılımcı

Demokrasi Yaklaşımı”dır.

İlgili grupların temsilcilerinin belirlenmesi ve bunlar aracılığı ile katılımcı yaklaşımın

uygulanması daha kolay olduğundan dolayı, bu araştırma projesinde örnekleme yöntemi

olarak “Temsili Demokrasi Yaklaşımı” uygulanmıştır. Bu kapsamda ilgili grupların

temsilcileri seçilirken, konuyla ilgili en gerekli ve en etkili durumda olan temsilciler dikkate

alınmıştır. Öte yandan seçilen ilgili grup temsilcilerinin, temsil ettiği grubun tercih, ihtiyaç ve

beklentilerini en iyi bilenler arasından olması istenmiştir.

3.3.2. Değerlendirme Yöntemleri

3.3.2.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel

Yapılarının Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Yöntem

Bu çalışmanın Materyal bölümünde sunulan ilk aşamasında, Pozantı Orman İşletme Şefliği

dahilindeki orman köylerinin sosyal, ekonomik ve kültürel durumunu tespit etmek amacı ile

Köy Genel Bilgi Formu hazırlanmıştır. Her bir köyde köy muhtarı, azaları, kooperatif

başkanı, öğretmen, imam ve diğer bazı köylülerden oluşan gruplar ile köy kahvelerinde yüz

yüze görüşme yolu ile bu formların doldurulması sağlanmıştır. Bu uygulama yoluyla elde

edilen sosyal, ekonomik ve kültürel veriler, öncelikle Excel programında toplanmış ve

düzenlenmiştir. Ardından bu veriler analize tabi tutulmuştur.

3.3.2.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına

Yönelik Yöntem

Araştırmanın ikinci aşamasında Pozantı Orman İşletme Şefliği çalışma alanında görev yapan

Orman Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş Temsilcileri, Özel Sektör

Temsilcileri, Meslek Örgütleri Temsilcileri, Yerel Yönetim Temsilcileri, Sivil Toplum

Kuruluşu Temsilcileri ve Orman Amenajman Heyetlerindeki Sektör Uzmanlarının tercihlerini

dikkate alarak alternatif orman kaynakları yönetim stratejilerinin belirlenmesi ve öncelik

sıralamasına konulmasına yönelik elde edilecek ortak kararın belirlenmesinde “R’WOT

Tekniği” kullanılmıştır, Bu teknik SWOT Çözümlemeleri, Sıralama (Ranking) Tekniği ve

22

Doğrusal Kombinasyon Tekniğinin bir arada kullanıldığı melez bir tekniktir. Aşağıda bu

teknik kısaca tanıtılmakta, bu teknik kapsamında kullanılan diğer teknikler açıklanmakta ve

bu tekniğin çözüm aşamalarına değinilmektedir.

SWOT (Üstünlükler, Zayıflıklar, Fırsatlar/Olanaklar ve Tehditler/Tehlikeler) Çözümlemeleri,

karar verme süreçlerine sistematik bir yaklaşımla destek olmak için, içsel ve dışsal ortamların

ele alınmasında yaygın şekilde kullanılan bir araçtır. Bu çözümlemelerin ana amacı; bir

kurumun izleyeceği stratejilerin seçilmesine yardımcı olma yönünde karar desteği

sağlamaktır. SWOT Çözümlemeleri ile geliştirilen strateji, kurumun stratejisi olarak

benimsenmektedir. Bu haliyle SWOT Çözümlemeleri, eğer doğru şekilde kullanılır ise, kurum

için başarılı bir stratejiyi kısaca ve açık seçik olarak ortaya koymada iyi bir araç olarak

düşünülebilir.

Bununla birlikte SWOT Çözümlemeleri asıl olarak, kurum stratejisini belirleme sürecine

katılan kişilerin uzmanlıkları, bilgileri, deneyimleri ve becerileri doğrultusunda, sadece

kalitatif (sözel, sübjektif) çözümlemelere imkan vermektedir. Kurumun strateji belirleme

sürecinin çok sayıda değişkene bağlı olması ve bu değişkenlerin birbirleri ile ilişkilerinin

karmaşıklığı, SWOT Çözümlemelerinden faydalanmayı kısıtlamaktadır. Böylece SWOT

Çözümlemeleri ile ele alınan strateji belirleme durumları, kurumun stratejisini belirlemede

etkili olan içsel ve dışsal faktörlerin sadece kalitatif olarak değerlendirilmesini kapsamaktadır.

Bu durum SWOT Çözümlemelerini, kurum stratejisinin belirlenmesinde etkili içsel ve dışsal

faktörleri sadece yüzeysel olarak listeleyen bir araç durumuna getirmektedir.

Öte yandan SWOT Çözümlemeleri, stratejik karar verme durumlarını kapsamlı olarak ortaya

koyamaz. Nitekim sadece karar verme ortamında yer alan Üstünlükler, Zayıflıklar,

Fırsatlar/Olanaklar ve Tehditler/Tehlikeler gruplarındaki SWOT faktörlerini belirleyebilir.

Ancak SWOT grupları ve her bir SWOT grubu içindeki SWOT faktörlerinin önceliğini

(önemini, ağırlığını) tespit edemez. Zira SWOT Çözümlemeleri dahilinde, SWOT grupları ve

her bir SWOT grubu içindeki SWOT faktörlerinin öncelik değerlerini kantitatif (sayısal,

objektif) olarak ortaya konmasını sağlayacak ve sonuçta bu grup ve faktörlerin önem sırasını

belirleyecek araçlar bulunmamaktadır. Bu nedenle SWOT grupları ve her bir SWOT grubu

içindeki SWOT faktörlerine ait öncelik değerlerinin ve önem sırasının belirlenmesi yönünde,

SWOT Çözümlemelerine ilave olarak diğer başka tekniklerin de devreye alınması

gerekmektedir.

Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) Teknikleri, SWOT Çözümlemelerinin yukarıda belirtilen

eksikliklerini gidermesine ve bu çözümlemelerin daha sayısal şekilde yürütülmesine yardımcı

olmaktadır. Nitekim bu kapsamda A’WOT (Analitik Hiyerarşi Süreci + SWOT) ve R’WOT

(Sıralama + Doğrusal Kombinasyon + SWOT) melez tekniklerini örnek olarak vermek

mümkündür. Ülkemizde A’WOT Tekniği; Yılmaz (2006b) ve Yılmaz (2007) tarafından bir

dış kaynaklı uygulama projesinin katılımcı yaklaşımla başarı durumunun

değerlendirilmesinde, Yüksel ve Akın (2006) tarafından bir tekstil işletmesindeki strateji

belirlemesinde, Çelik ve Murat (2008) tarafından Bartın İlinin ekonomik yapısının

değerlendirilmesinde ve Gürbüz (2010) tarafından ise Erciyes Üniversitesi Endüstri

Mühendisliği Bölümünün değerlendirilmesinde kullanılmıştır. R’WOT Tekniği ilk olarak

Yılmaz (2006a) tarafından, arıcılığın geliştirilmesi ile ilgili bir dış kaynaklı projenin başarı

durumunun katılımcı yaklaşımla değerlendirilmesinde kullanılmıştır. Bunun yanında

“Literatür Özeti” bölümünde açıklandığı üzere Sönmezler (2008), Gürbüz (2011), Öztürk

(2011), Kılıçaslan ve ark. (2012) ve Coşgun ve Güler (2015) ise farklı karar verme

problemlerinin çözümünde R’WOT Tekniğinden faydalanmışlardır.

23

Bu araştırmada uygulanmak üzere seçilen R’WOT Tekniğinde izlenmesi gereken çözümleme

süreci, aşağıdaki adımlardan oluşmaktadır (Yılmaz, 2006a):

Adım 1. SWOT Çözümlemeleri Gerçekleştirilir,

Adım 2. Her Bir SWOT Grubundaki SWOT Faktörleri İçin Karşılaştırmalar Yaptırılır,

Adım 3. Dört SWOT Grubu İçin Karşılaştırmalar Yaptırılır,

Adım 4. Her Bir SWOT Faktörünün Nihai Öncelik Değeri Bulunur.

Bir sektörün veya firmanın geleceği için en önemli içsel ve dışsal faktörler, SWOT

Çözümlemelerinde ortaya konmaktadır. R’WOT Tekniğinde ise, dört SWOT grubu ve her bir

gruptaki SWOT faktörlerine sayısal değerler verilmek suretiyle SWOT Çözümlemeleri daha

analitik hale getirilmektedir. R’WOT Tekniği kullanımıyla, üstünlükler, zayıflıklar, fırsatlar

ve tehditlerin sayısal değerlerinin ne olduğunu ortaya konmaktadır. Böylece bu teknik, SWOT

Çözümlemelerinde kullanılan faktörler için sayısal öncelikler belirlemekte ve bu faktörleri

ölçülebilir ve birbiriyle karşılaştırılabilir yapmaktadır.

3.3.2.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi

Aşamasına Yönelik Yöntem

Bu araştırmanın üçüncü aşamasında, plan ünitesindeki orman kaynaklarına ilişkin işlev

(fonksiyon) önceliklerinin belirlenmesinde etkili olan kriterlerin önem derecelerini belirlemek

ve orman işlevlerini önem sırasına koymak konusu çalışılmıştır. Bu konu, çok sayıda kriter ve

bu kriterler arasındaki ilişkileri açıklamaya dayanan bir ÇKKV problemidir. Genel olarak

ÇKKV Teknikleri, çok sayıdaki birbirinden bağımsız ve farklı şekillerde ifade edilen kriterleri

dikkate alarak, en uygun alternatifin seçilmesine yardımcı olan yaklaşımlardır.

Bu durumlar göz önüne alınarak, ÇKKV Tekniklerinden birisi olan “Analitik Hiyerarşi Süreci

(AHS) Tekniği”, bu çalışmadaki orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin

belirlenmesinde kullanılmak üzere seçilmiştir. Ayrıca AHS Tekniği karmaşık,

yapılandırılmamış ve çok kriterli karar verme süreçlerinde karar vermeye yardımcı olan bir

araçtır. Bu teknik, karar vermede birey veya grubun önceliklerini de dikkate alarak nitel

(sözel, kalitatif) ve nicel (sayısal, kantitatif) değişkenleri bir arada değerlendirmektedir.

Bir karar verme probleminin AHS Tekniği ile çözümlenebilmesi için izlenmesi gereken

uygulama adımları aşağıdaki şekilde özetlenebilir (Zahedi, 1986 ve Yılmaz, 1999):

Adım 1. Modelin Kurulması ve Problemin Formüle Edilmesi,

Adım 2. Verilerin Toplanması ve İkili Karşılaştırmalar Matrisinin Oluşturulması,

Adım 3. Özdeğer Yöntemi Kullanılmak Suretiyle Karar Elemanlarının Göreli Öncelik

Değerlerinin ve Tutarlılık Oranlarının Tahmin Edilmesi,

Adım 4. Karar Alternatiflerinin Genel Öncelik Değerlerinin ve Sıralamasının Elde

Edilmesi.

AHS Tekniği; karmaşık karar problemlerinin çözümünde sağladığı basitlik, esneklik,

kullanım kolaylığı ve rahat yorumlanması ile her türlü kişisel, kurumsal, ulusal vb.

problemlere kolaylıkla uygulanabilecek bir tekniktir.

Araştırmanın üçüncü aşamasında uygulanan AHS Tekniğinin ilk adımında, hiyerarşik model

kurulmuştur. Bu doğrultuda hiyerarşinin en üst düzeyine araştırmanın bu aşamasındaki

problemin genel amacı olan “orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi”

yerleştirilmiştir. Hiyerarşinin ikinci düzeyinde ise, problem ile ilgili olduğu düşünülen “kamu

24

ve çıkar-baskı grupları” bulunmaktadır. Karar hiyerarşisindeki üçüncü düzeyinde “karar

kriterleri” yer almıştır. Bu çalışmanın karar kriterleri, Geray (2001) ile Geray ve Yılmaz

(2006) tarafından sunulan ve ardından İzmir İli (Geray ve ark., 2007) ve Mersin İli (Yılmaz ve

ark., 2010) orman işlevlerinin önceliklerinin belirlenmesi çalışmalarında da kullanılan 11 adet

kriterdir. Karar hiyerarşisinin dördüncü ve son düzeyine ise; plan ünitesinde görevli

Amenajman Heyetlerindeki sektör uzmanlarından, her bir karar kriterine göre tercihleri ve

öncelikleri ortaya koymaları istenen, “orman kaynaklarına ilişkin işlevler” yerleştirilmiştir.

4. BULGULAR

4.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yapılarının

Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Bulgular

Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırları içerisinde Pozantı ilçesine bağlı Alpu, Fındıklı,

Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık orman köylerinin sosyal, ekonomik ve kültürel

durumunu tespit etmek ve köylerdeki halkın orman kaynakları ile olan ilişkilerini ortaya

koymak amacı ile hazırlanan Köy Genel Bilgi Formları, her bir köyde köy muhtarı, azaları,

kooperatif başkanı, öğretmen, imam ve diğer bazı köylülerden oluşan gruplar ile köy

kahvelerinde yüz yüze görüşme yolu ile doldurulmuştur. Ayrıca köylerde yapılan gözlemler

de değerlendirilerek, plan ünitesindeki köylerin sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarına ilişkin

bilgiler derlenmiştir. Böylece Pozantı Orman İşletme Şefliğine dâhil olan yerleşim yerlerinin

sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarının toplu özellikleri konusunda değerlendirmeler bu

araştırmanın Materyal bölümünde ayrıntılı olarak sunulmuştur.

4.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına

Yönelik Bulgular

4.2.1. SWOT Çözümlemeleri

Pozantı Orman İşletme Şefliğinde orman kaynakları planlaması ve orman işlevlerinin

geliştirilmesi yönünde potansiyelleri ve kısıtları ortaya koymak amacıyla, öncelikle SWOT

Çözümlemeleri gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla konuyla ilgili literatürden, Pozantı Orman

İşletme Şefliği çalışma alanında görev yapan Orman Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu

Kurum ve Kuruluş Temsilcileri, Özel Sektör Temsilcileri, Meslek Örgütleri Temsilcileri,

Yerel Yönetim Temsilcileri, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcileri ve Orman Amenajman

Heyetlerindeki Sektör Uzmanlarıyla farklı zamanlarda gerçekleştirilen karşılıklı

görüşmelerden, Şeflik sınırlarında daha önce yapılmış araştırma çalışmalarından ve arazi

çalışmaları sırasında yapılan gözlem ve incelemelerden faydalanılmıştır. SWOT

Çözümlemeleri yapılırken önce olası tüm SWOT faktörleri sıralanmış ve ardından bazı

SWOT faktörleri elenmiş bazıları da aynı faktör altında birleştirilmiştir. Sonuçta Pozantı

Orman İşletme Şefliğinde orman kaynakları planlaması ve orman işlevlerinin geliştirilmesi

yönünde dikkate alınacak SWOT grupları ile her bir SWOT grubu dahilindeki SWOT

faktörleri belirlenmiştir. Bir başka ifadeyle SWOT Çözümlemeleriyle, Pozantı Orman İşletme

Şefliğinin ormancılık sektörü açısından üstünlükleri ve zayıflıkları ile fırsatları/olanakları ve

tehditleri/tehlikeleri, yani mevcut durumu ortaya konmuştur.

Buna göre Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörünü değerlendirmede

kullanılan SWOT Çözümlemelerinin, “Üstünlükler” grubunda yer alan SWOT faktörleri

aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:

25

1. Altyapı, tesis, araç-gereç, bütçe, haberleşme ve uzman personel yönlerinden etkin

durumda olan ve bölgenin sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel koşullarına önemli

katkılar yapan bir Orman Teşkilatı,

2. Havza bazında çok amaçlı planlamaya uygun doğal kaynaklar ve ekolojik koşullar,

3. Kızılçam, karaçam, sedir ve göknar ağırlıklı doğal, saf veya karışık, zengin bir karbon

birikimine sahip ve odun hammaddesi üretimi açısından nispeten verimli ormanlar ile

orman ürünleri sanayinin gelişimi için elverişli bir ortam,

4. Kaliteli ve bol su sağlayan yeraltı ve yerüstü tatlısu kaynakları ile su üretim alanlarının

varlığı ve tatlısu balıkçılığı için uygun bir destinasyon özelliğine sahip olma,

5. Otlatma ve yaban hayatının sürekliliği açısından önemli orman içi açıklıkların ve

meraların mevcudiyeti,

6. Avcılık ve av turizmine uygun habitatlar ile buralardaki memeli hayvanların ve

kuşların bolluğu,

7. Bozulmamış üstün doğal kaynak değerleri ve çeşitli fırsatlar sunan zengin tarihi ve

kültürel miras değerleri ile ucuz sayfiye yeri yaylacılığına, kültürel ve miras turizmine

ve birçok rekreasyon ve ekoturizm etkinliğine imkan veren olanaklar,

8. Büyük şehirlere, pazarlara ve tüketim merkezlerine nispeten yakınlık ve iyi bir

karayolu ve demiryolu ulaşım ağı vasıtasıyla kolay ulaşım,

9. Sosyal, ekonomik, kültürel, çevresel ve yönetsel gelişmelere yönelik güçlü bir toplum

desteği.

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörüne yönelik SWOT Çözümlemelerinin,

“Zayıflıklar” grubundaki SWOT faktörleri ise şunlardan oluşmuştur:

1. Orman Teşkilatında yetişmiş, nitelikli ve uygulamada yer alabilecek ara ve alt kademe

personel yetersizliği ve Orman İşletme Şeflerinin görev tanımlarındaki iş yükünün ağır

olması gibi organizasyon sorunları,

2. Mevcut orman amenajman planının odun hammaddesi üretimi, estetik ve doğa koruma

işlevleriyle sınırlı kalması,

3. Odun hammaddesi dışındaki diğer orman işlevlerine yönelik güncel, güvenilir ve

ulaşılabilir nitelikte veri, envanter ve bilimsel araştırma sonuçlarının yeterince mevcut

olmayışı,

4. Her bir orman işlevinin sürekliliğini ve geliştirilmesini sağlamak için orman bakımı,

gençleştirme vb. hangi teknik müdahalelerin nasıl ve ne zaman yapılacağını ortaya

koyan silvikültürel uygulama ilkelerinin belirlenmemiş olması,

5. Farklı orman işlevlerinden faydalanmaya yönelik yasal düzenlemeler, parasal değer

ölçümleri, tanıtım, altyapı, sermaye, finansman, uzmanlık, kurumsal kapasite,

pazarlama ve koordinasyon eksiklikleri,

6. Yayla turizmi, kültürel ve miras turizmi, rekreasyon ve ekoturizme yönelik tanıtım,

deneyim ve altyapı olanaklarının ve hizmetlerin eksikliği ve herhangi bir planın veya

ilgili grupların katılımıyla oluşturulmuş bir organizasyonun olmayışı,

7. Orman kaynakları yönetimine ilgili grupların doğrudan katılımlarının yetersizliği,

yukarıdan-aşağıya karar verme kültürünün hakim olması ve bu kapsamda Orman

Teşkilatı ile ilgi grupları arasındaki iletişim ve işbirliğinin yetersizliği,

8. Odun hammaddesi üretiminden sağlanabilen gelir ve/veya istihdam olanaklarının

sınırlı düzeyde kalması ve yerel ekonominin yeterince çeşitlenmemiş olması

nedenleriyle kırsal kesimdeki yüksek işsizlik oranı, ehil genç nüfusun kentlere göçü ve

nüfusun yaşlanması,

9. Kırsal kesimde doğal kaynaklara yönelik yatırımların, uzun dönemli amaçların,

vizyonun (ileriyi görme) ve girişimcilik kültürünün yetersizliği.

26

Pozantı Orman İşletme Şefliğine ait orman kaynakları planlamasının ve orman işlevlerinin

geliştirilmesini değerlendirmede kullanılan SWOT Çözümlemelerinin, “Fırsatlar/Olanaklar”

grubunda yer alması uygun görülen SWOT faktörleri ise şunlardır:

1. Orman kaynaklarının önemi ve sürdürülebilir yönetimi konusunda yerel, ulusal ve

küresel ölçekteki kamuoyunun eğitim, bilgi ve bilinç düzeyinin gün geçtikçe artması,

2. Orman kaynaklarının çok amaçlı, çok disiplinli ve katılımcı planlanması yönünde

Orman Teşkilatında görülen olumlu gelişmeler,

3. Orman kaynakları planlamasında kullanılabilecek yeni ve çağdaş orman kaynakları

planlama metotları (doğal kaynak planlaması, katılımcı planlama, ETÇAP vb.),

4. Odun hammaddesi üretimi dışındaki diğer orman işlevlerinin önem ve önceliklerinin

artması ve bu orman işlevlerine yönelik talep ve beklentilerin yükselmesi ve

çeşitlenmesi sonucunda, bu talebin yeni pazarlar oluşturabilmesi,

5. Orman kaynaklarının odun hammaddesi yanında diğer orman işlevlerini de içerecek

şekilde çok amaçlı planlanmasının bölge ekonomisine getireceği canlılık, istihdam ve

gelir olanaklarının sonucu olarak yaşanacak kırsal kalkınma,

6. Bölgede orman kaynakları planlamasına katılım sağlamaya gönüllü ve istekli kamu,

sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler, kamu kurum ve kuruluşları ve sektör

uzmanlarının varlığı,

7. Orman kaynakları yönetimi konusunda kurum içi ve kurumlararası entegrasyonun

sağlanabilmesi olanağı,

8. Orman kaynakları yönetimi ve planlamasına yönelik doğrudan veya dolaylı olarak

bölgede AR-GE çalışmaları yapan Araştırma Enstitüleri ve Üniversitelerin

mevcudiyeti,

9. Bölgede sürekli kalanlar ile yazın mevsimsel olarak kalan yaylacıların oluşturduğu

zengin bir toplumsal çeşitliliğin doğal kaynakların etkin kullanımı yönünde sağladığı

olanaklar.

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki orman kaynakları planlaması ve orman işlevlerinin

geliştirilmesi yönündeki SWOT Çözümlemelerinin “Tehditler/Tehlikeler” grubunda ise,

aşağıdaki SWOT faktörleri bulunmaktadır:

1. Amenajman heyetlerinde odun hammaddesi üretimi işlevi dışındaki orman işlevlerinin

envanter çalışmalarına yönelik kaynakların (uzman personel, ödenek, donanım vb.)

olmaması,

2. Piyasa arz ve taleplerindeki dalgalanmalar sonucu yaşanabilecek odun hammaddesi

satış miktarının azalması, fiyatlarının düşmesi ve istihsal maliyetlerinin artmasıyla

odun hammaddesi satış gelirlerinde azalma,

3. Küresel ısınma, orman yangınları, böcek-mantar-virüs-bakteri zararları, kuraklık,

plansız yaylacılık, kontrolsüz otlatma, yasadışı avlanma, aşırı faydalanma, kaçakçılık,

işgal, ormancılık dışı kullanımlara tahsis vb. nedenlerle yaşanabilecek doğal kaynak

bozulmaları,

4. Siyasal, ekonomik ve sosyal etkiler/baskılar/yönlendirmeler,

5. Doğal kaynak yönetimine yönelik yerel, ulusal ve uluslararası alternatif ve

sürdürülebilir finans kaynaklarının sınırlı olması,

6. Kurum içi ve kurumlararası yetki ve güç örtüşmesi,

7. Kanunları uygulayan orman teşkilatı ile kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve

yerel yönetimler (muhtarlık, belediye vb.) arasında yaşanabilecek olası anlaşmazlıklar,

8. Orman köylülerinin eğitim, refah ve istihdam düzeylerinin düşüklüğü,

9. Kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimlerin odun hammaddesi

üretimi dışında bölgedeki diğer orman işlevleri konusunda yeterli bilgi ve deneyime

sahip olmamaları.

27

SWOT Çözümlemeleri sonucunda Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörüne

yönelik konuların bir incelemesi sağlanmıştır. Şeflikteki ormancılık açısından olumlu yönler

“Üstünlükler” ile ifade edilmiştir. “Zayıflıklar” Şeflikte ormancılık gelişimini olumsuz

etkileyen konulardır. “Fırsatlar/Olanaklar” ormancılık sektörü açısından Şeflikte

geliştirilmeye değer olan faktörlerdir. “Tehditler/Tehlikeler” ise, Şeflikte ormancılık

sektörünü sınırlandırıcı konulardır. Böylece SWOT Çözümlemeleri çerçevesinde, Pozantı

Orman İşletme Şefliğinin ormancılık sektörü açısından uygun olan özellikleri “Üstünlükler”

ve “Fırsatlar/Olanaklar” kapsamında, uygun olmayan özellikleri ise “Zayıflıklar” ve

“Tehditler/Tehlikeler” kapsamında sınıflandırılmıştır.

4.2.2. SWOT Faktörlerinin Öncelik Sıralaması

Pozantı Orman İşletme Şefliğinde katılımcı bir yaklaşımla ormancılık stratejilerinin

belirlenmesi ve önceliklendirilmesi amacıyla Orman Teşkilatı Çalışanlarına, Diğer Kamu

Kurum ve Kuruluş Temsilcilerine, Özel Sektör Temsilcilerine, Meslek Örgütleri

Temsilcilerine, Yerel Yönetim Temsilcilerine, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcilerine ve

Orman Amenajman Heyetlerindeki Sektör Uzmanlarına, öncelikle “SWOT ve Ranking Bilgi

Formları” yardımıyla yüz yüze bir form doldurma çalışması uygulanmıştır. Bu çalışmada,

katılımcılara SWOT grupları ve her bir SWOT grubundaki SWOT faktörlerine ilişkin

karşılaştırmalar yaptırılmıştır. Böylece elde edilen veriler kullanılarak, her bir katılımcı için,

R’WOT Tekniği yardımıyla SWOT grupları ve her bir SWOT grubundaki SWOT faktörleri

için göreli öncelik değerleri elde edilmiştir (Çizelge 1).

Bu araştırmada her bir katılımcının eşit önceliğe sahip olduğu varsayılmıştır. Bu nedenle her

bir katılımcı gruba ait öncelik değerleri ve genel öncelik değerleri belirlenirken, katılımcılara

ait R’WOT Tekniği öncelik sonuçlarının aritmetik ortalamaları alınmıştır.

Böylece katılımcıların Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki orman kaynaklarına yönelik

potansiyeli ve kısıtları için yaptıkları karşılaştırmalara dayalı olarak, R’WOT Tekniği

yardımıyla belirlenen genel önceliklere göre, tüm SWOT faktörlerinin öncelik sıralaması

Çizelge 2’de sunulmaktadır. Buna göre Pozantı Orman İşletme Şefliğinin ormancılık sektörü

açısından belirlenen üstünlükler, zayıflıklar, fırsatlar/olanaklar ve tehditler/tehlikeler ile

bunlara yönelik katılımcıların verdiği hüküm ve öncelikler bir bütün olarak dikkate

alındığında, bölgede ormancılık sektörünün geliştirilmesine yönelik stratejilerde,

planlamalarda ve yönetimde göz önünde tutulması gereken ilk 10 faktörün öncelik sıralaması

aşağıdaki şekilde ortaya çıkmıştır:

1. Büyük şehirlere, pazarlara ve tüketim merkezlerine nispeten yakınlık ve iyi bir

karayolu ve demiryolu ulaşım ağı vasıtasıyla kolay ulaşım (0,0325),

2. Kızılçam, karaçam, sedir ve göknar ağırlıklı doğal, saf veya karışık, zengin bir karbon

birikimine sahip ve odun hammaddesi üretimi açısından nispeten verimli ormanlar ile

orman ürünleri sanayinin gelişimi için elverişli bir ortam (0,0318),

3. Küresel ısınma, orman yangınları, böcek-mantar-virüs-bakteri zararları, kuraklık,

plansız yaylacılık, kontrolsüz otlatma, yasadışı avlanma, aşırı faydalanma, kaçakçılık,

işgal, ormancılık dışı kullanımlara tahsis vb. nedenlerle yaşanabilecek doğal kaynak

bozulmaları (0,0315),

4. Kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimlerin odun hammaddesi

üretimi dışında bölgedeki diğer orman işlevleri konusunda yeterli bilgi ve deneyime

sahip olmamaları (0,0303),

5. Siyasal, ekonomik ve sosyal etkiler/baskılar/yönlendirmeler (0,0302),

28

Çizelge 1: Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki Ormancılık Sektörüne Yönelik “R’WOT Tekniği” Çözümlemeleri Sonucunda Elde Edilen Genel Öncelikler. (En Yüksek Önceliğe Sahip SWOT Grubu ve her bir SWOT Grubu İçerisindeki SWOT Faktörü/Faktörleri, Kalın Siyah Harflerle Gösterilmiştir).

SWOT GRUPLARI ÖNCELİK SWOT FAKTÖRLERİ ÖNCELİK

Üstünlükler 0,2555

Altyapı, tesis, araç-gereç, bütçe, haberleşme ve uzman personel yönlerinden etkin durumda olan ve bölgenin sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel koşullarına önemli katkılar yapan bir

Orman Teşkilatı 0,0297

Havza bazında çok amaçlı planlamaya uygun doğal kaynaklar ve ekolojik koşullar 0,0299

Kızılçam, karaçam, sedir ve göknar ağırlıklı doğal, saf veya karışık, zengin bir karbon birikimine sahip ve odun hammaddesi üretimi açısından nispeten verimli ormanlar ile orman ürünleri

sanayinin gelişimi için elverişli bir ortam 0,0318

Kaliteli ve bol su sağlayan yeraltı ve yerüstü tatlısu kaynakları ile su üretim alanlarının varlığı ve tatlısu balıkçılığı için uygun bir destinasyon özelliğine sahip olma 0,0256

Otlatma ve yaban hayatının sürekliliği açısından önemli orman içi açıklıkların ve meraların mevcudiyeti 0,0262

Avcılık ve av turizmine uygun habitatlar ile buralardaki memeli hayvanların ve kuşların bolluğu 0,0243

Bozulmamış üstün doğal kaynak değerleri ve çeşitli fırsatlar sunan zengin tarihi ve kültürel miras değerleri ile ucuz sayfiye yeri yaylacılığına, kültürel ve miras turizmine ve birçok rekreasyon

ve ekoturizm etkinliğine imkan veren olanaklar 0,0281

Büyük şehirlere, pazarlara ve tüketim merkezlerine nispeten yakınlık ve iyi bir karayolu ve demiryolu ulaşım ağı vasıtasıyla kolay ulaşım 0,0325

Sosyal, ekonomik, kültürel, çevresel ve yönetsel gelişmelere yönelik güçlü bir toplum desteği 0,0274

Zayıflıklar 0,2409

Orman Teşkilatında yetişmiş, nitelikli ve uygulamada yer alabilecek ara ve alt kademe personel yetersizliği ve Orman İşletme Şeflerinin görev tanımlarındaki iş yükünün ağır

olması gibi organizasyon sorunları 0,0287

Mevcut orman amenajman planının odun hammaddesi üretimi, estetik ve doğa koruma işlevleriyle sınırlı kalması 0,0258

Odun hammaddesi dışındaki diğer orman işlevlerine yönelik güncel, güvenilir ve ulaşılabilir nitelikte veri, envanter ve bilimsel araştırma sonuçlarının olmayışı 0,0272

Her bir orman işlevinin sürekliliğini ve geliştirilmesini sağlamak için orman bakımı, gençleştirme vb. hangi teknik müdahalelerin nasıl ve ne zaman yapılacağını ortaya koyan silvikültürel

uygulama ilkelerinin belirlenmemiş olması 0,0250

Farklı orman işlevlerinden faydalanmaya yönelik yasal düzenlemeler, parasal değer ölçümleri, tanıtım, altyapı, sermaye, finansman, uzmanlık, kurumsal kapasite, pazarlama ve koordinasyon

eksiklikleri 0,0281

Yayla turizmi, kültürel ve miras turizmi, rekreasyon ve ekoturizme yönelik tanıtım, deneyim ve altyapı olanaklarının ve hizmetlerin eksikliği ve herhangi bir planın veya ilgili grupların

katılımıyla oluşturulmuş bir organizasyonun olmayışı 0,0263

Orman kaynakları yönetimine ilgili grupların doğrudan katılımlarının yetersizliği, yukarıdan-aşağıya karar verme kültürünün hakim olması ve bu kapsamda orman teşkilatı ile ilgi grupları

arasındaki iletişim ve işbirliğinin yetersizliği 0,0270

Odun hammaddesi üretiminden sağlanabilen gelir ve/veya istihdam olanaklarının sınırlı düzeyde kalması ve yerel ekonominin yeterince çeşitlenmemiş olması nedenleriyle kırsal kesimdeki

yüksek işsizlik oranı, ehil genç nüfusun kentlere göçü ve nüfusun yaşlanması 0,0254

Kırsal kesimde doğal kaynaklara yönelik yatırımların, uzun dönemli amaçların, vizyonun (ileriyi görme) ve girişimcilik kültürünün yetersizliği 0,0275

Fırsatlar/Olanaklar 0,2508

Orman kaynaklarının önemi ve sürdürülebilir yönetimi konusunda yerel, ulusal ve küresel ölçekteki kamuoyunun eğitim, bilgi ve bilinç düzeyinin gün geçtikçe artması 0,0297

Orman kaynaklarının çok amaçlı, çok disiplinli ve katılımcı planlanması yönünde Orman Teşkilatında görülen olumlu gelişmeler 0,0288

Orman kaynakları planlamasında kullanılabilecek yeni ve çağdaş orman kaynakları planlama metotları (doğal kaynak planlaması, katılımcı planlama, ETÇAP vb.) 0,0279

Odun hammaddesi üretimi dışındaki diğer orman işlevlerinin önem ve önceliklerinin artması ve bu orman işlevlerine yönelik talep ve beklentilerin yükselmesi ve çeşitlenmesi sonucunda, bu

talebin yeni pazarlar oluşturabilmesi 0,0292

Orman kaynaklarının odun hammaddesi yanında diğer orman işlevlerini de içerecek şekilde çok amaçlı planlanmasının bölge ekonomisine getireceği canlılık, istihdam ve gelir olanaklarının

sonucu olarak yaşanacak kırsal kalkınma 0,0287

Bölgede orman kaynakları planlamasına katılım sağlamaya gönüllü ve istekli kamu, sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler, kamu kurum ve kuruluşları ve sektör uzmanlarının varlığı 0,0268

Orman kaynakları yönetimi konusunda kurum içi ve kurumlararası entegrasyonun sağlanabilmesi olanağı 0,0264

Orman kaynakları yönetimi ve planlamasına yönelik doğrudan veya dolaylı olarak bölgede AR-GE çalışmaları yapan Araştırma Enstitüleri ve Üniversitelerin mevcudiyeti 0,0281

Bölgede sürekli kalanlar ile yazın mevsimsel olarak kalan yaylacıların oluşturduğu zengin bir toplumsal çeşitliliğin doğal kaynakların etkin kullanımı yönünde sağladığı olanaklar 0,0252

Tehditler/Tehlikeler 0,2527

Amenajman heyetlerinde odun hammaddesi üretimi işlevi dışındaki orman işlevlerinin envanter çalışmalarına yönelik kaynakların (uzman personel, ödenek, donanım vb.) olmaması 0,0287

Piyasa arz ve taleplerindeki dalgalanmalar sonucu yaşanabilecek odun hammaddesi satış miktarının azalması, fiyatlarının düşmesi ve istihsal maliyetlerinin artmasıyla odun hammaddesi satış

gelirlerinde azalma 0,0227

Küresel ısınma, orman yangınları, böcek-mantar-virüs-bakteri zararları, kuraklık, plansız yaylacılık, kontrolsüz otlatma, yasadışı avlanma, aşırı faydalanma, kaçakçılık, işgal,

ormancılık dışı kullanımlara tahsis vb. nedenlerle yaşanabilecek doğal kaynak bozulmaları 0,0315

Siyasal, ekonomik ve sosyal etkiler/baskılar/yönlendirmeler 0,0302

Doğal kaynak yönetimine yönelik yerel, ulusal ve uluslararası alternatif ve sürdürülebilir finans kaynaklarının sınırlı olması 0,0299

Kurum içi ve kurumlararası yetki ve güç örtüşmesi 0,0256

Kanunları uygulayan orman teşkilatı ile kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimler (muhtarlık, belediye vb.) arasında yaşanabilecek olası anlaşmazlıklar 0,0259

Orman köylülerinin eğitim, refah ve istihdam düzeylerinin düşüklüğü 0,0280

Kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimlerin odun hammaddesi üretimi dışında bölgedeki diğer orman işlevleri konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmamaları 0,0303

29

Çizelge 2: Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Genel Öncelik Değerlerine Göre SWOT Faktörlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralaması. SWOT FAKTÖRLERİ DEĞER SIRA

Büyük şehirlere, pazarlara ve tüketim merkezlerine nispeten yakınlık ve iyi bir karayolu ve demiryolu ulaşım ağı vasıtasıyla kolay ulaşım 0,0325 1

Kızılçam, karaçam, sedir ve göknar ağırlıklı doğal, saf veya karışık, zengin bir karbon birikimine sahip ve odun hammaddesi üretimi açısından nispeten verimli ormanlar ile orman ürünleri sanayinin gelişimi için elverişli bir

ortam 0,0318 2

Küresel ısınma, orman yangınları, böcek-mantar-virüs-bakteri zararları, kuraklık, plansız yaylacılık, kontrolsüz otlatma, yasadışı avlanma, aşırı faydalanma, kaçakçılık, işgal, ormancılık dışı kullanımlara tahsis vb.

nedenlerle yaşanabilecek doğal kaynak bozulmaları 0,0315 3

Kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimlerin odun hammaddesi üretimi dışında bölgedeki diğer orman işlevleri konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmamaları 0,0303 4

Siyasal, ekonomik ve sosyal etkiler/baskılar/yönlendirmeler 0,0302 5

Havza bazında çok amaçlı planlamaya uygun doğal kaynaklar ve ekolojik koşullar 0,0299 6

Doğal kaynak yönetimine yönelik yerel, ulusal ve uluslararası alternatif ve sürdürülebilir finans kaynaklarının sınırlı olması 0,0299 7

Altyapı, tesis, araç-gereç, bütçe, haberleşme ve uzman personel yönlerinden etkin durumda olan ve bölgenin sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel koşullarına önemli katkılar yapan bir Orman Teşkilatı 0,0297 8

Orman kaynaklarının önemi ve sürdürülebilir yönetimi konusunda yerel, ulusal ve küresel ölçekteki kamuoyunun eğitim, bilgi ve bilinç düzeyinin gün geçtikçe artması 0,0297 9

Odun hammaddesi üretimi dışındaki diğer orman işlevlerinin önem ve önceliklerinin artması ve bu orman işlevlerine yönelik talep ve beklentilerin yükselmesi ve çeşitlenmesi sonucunda, bu talebin yeni pazarlar

oluşturabilmesi 0,0292 10

Orman kaynaklarının çok amaçlı, çok disiplinli ve katılımcı planlanması yönünde Orman Teşkilatında görülen olumlu gelişmeler 0,0288 11

Orman Teşkilatında yetişmiş, nitelikli ve uygulamada yer alabilecek ara ve alt kademe personel yetersizliği ve Orman İşletme Şeflerinin görev tanımlarındaki iş yükünün ağır olması gibi organizasyon sorunları 0,0287 12

Orman kaynaklarının odun hammaddesi yanında diğer orman işlevlerini de içerecek şekilde çok amaçlı planlanmasının bölge ekonomisine getireceği canlılık, istihdam ve gelir olanaklarının sonucu olarak yaşanacak kırsal

kalkınma 0,0287 13

Amenajman heyetlerinde odun hammaddesi üretimi işlevi dışındaki orman işlevlerinin envanter çalışmalarına yönelik kaynakların (uzman personel, ödenek, donanım vb.) olmaması 0,0287 14

Bozulmamış üstün doğal kaynak değerleri ve çeşitli fırsatlar sunan zengin tarihi ve kültürel miras değerleri ile ucuz sayfiye yeri yaylacılığına, kültürel ve miras turizmine ve birçok rekreasyon ve ekoturizm etkinliğine imkan

veren olanaklar 0,0281 15

Farklı orman işlevlerinden faydalanmaya yönelik yasal düzenlemeler, parasal değer ölçümleri, tanıtım, altyapı, sermaye, finansman, uzmanlık, kurumsal kapasite, pazarlama ve koordinasyon eksiklikleri 0,0281 16

Orman kaynakları yönetimi ve planlamasına yönelik doğrudan veya dolaylı olarak bölgede AR-GE çalışmaları yapan Araştırma Enstitüleri ve Üniversitelerin mevcudiyeti 0,0281 17

Orman köylülerinin eğitim, refah ve istihdam düzeylerinin düşüklüğü 0,0280 18

Orman kaynakları planlamasında kullanılabilecek yeni ve çağdaş orman kaynakları planlama metotları (doğal kaynak planlaması, katılımcı planlama, ETÇAP vb.) 0,0279 19

Kırsal kesimde doğal kaynaklara yönelik yatırımların, uzun dönemli amaçların, vizyonun (ileriyi görme) ve girişimcilik kültürünün yetersizliği 0,0275 20

Sosyal, ekonomik, kültürel, çevresel ve yönetsel gelişmelere yönelik güçlü bir toplum desteği 0,0274 21

Odun hammaddesi dışındaki diğer orman işlevlerine yönelik güncel, güvenilir ve ulaşılabilir nitelikte veri, envanter ve bilimsel araştırma sonuçlarının olmayışı 0,0272 22

Orman kaynakları yönetimine ilgili grupların doğrudan katılımlarının yetersizliği, yukarıdan-aşağıya karar verme kültürünün hakim olması ve bu kapsamda orman teşkilatı ile ilgi grupları arasındaki iletişim ve işbirliğinin

yetersizliği 0,0270 23

Bölgede orman kaynakları planlamasına katılım sağlamaya gönüllü ve istekli kamu, sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler, kamu kurum ve kuruluşları ve sektör uzmanlarının varlığı 0,0268 24

Orman kaynakları yönetimi konusunda kurum içi ve kurumlararası entegrasyonun sağlanabilmesi olanağı 0,0264 25

Yayla turizmi, kültürel ve miras turizmi, rekreasyon ve ekoturizme yönelik tanıtım, deneyim ve altyapı olanaklarının ve hizmetlerin eksikliği ve herhangi bir planın veya ilgili grupların katılımıyla oluşturulmuş bir

organizasyonun olmayışı 0,0263 26

Otlatma ve yaban hayatının sürekliliği açısından önemli orman içi açıklıkların ve meraların mevcudiyeti 0,0262 27

Kanunları uygulayan orman teşkilatı ile kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimler (muhtarlık, belediye vb.) arasında yaşanabilecek olası anlaşmazlıklar 0,0259 28

Mevcut orman amenajman planının odun hammaddesi üretimi, estetik ve doğa koruma işlevleriyle sınırlı kalması 0,0258 29

Kaliteli ve bol su sağlayan yeraltı ve yerüstü tatlısu kaynakları ile su üretim alanlarının varlığı ve tatlısu balıkçılığı için uygun bir destinasyon özelliğine sahip olma 0,0256 30

Kurum içi ve kurumlararası yetki ve güç örtüşmesi 0,0256 31

Odun hammaddesi üretiminden sağlanabilen gelir ve/veya istihdam olanaklarının sınırlı düzeyde kalması ve yerel ekonominin yeterince çeşitlenmemiş olması nedenleriyle kırsal kesimdeki yüksek işsizlik oranı, ehil genç

nüfusun kentlere göçü ve nüfusun yaşlanması 0,0254 32

Bölgede sürekli kalanlar ile yazın mevsimsel olarak kalan yaylacıların oluşturduğu zengin bir toplumsal çeşitliliğin doğal kaynakların etkin kullanımı yönünde sağladığı olanaklar 0,0252 33

Her bir orman işlevinin sürekliliğini ve geliştirilmesini sağlamak için orman bakımı, gençleştirme vb. hangi teknik müdahalelerin nasıl ve ne zaman yapılacağını ortaya koyan silvikültürel uygulama ilkelerinin

belirlenmemiş olması 0,0250 34

Avcılık ve av turizmine uygun habitatlar ile buralardaki memeli hayvanların ve kuşların bolluğu 0,0243 35

Piyasa arz ve taleplerindeki dalgalanmalar sonucu yaşanabilecek odun hammaddesi satış miktarının azalması, fiyatlarının düşmesi ve istihsal maliyetlerinin artmasıyla odun hammaddesi satış gelirlerinde azalma 0,0227 36

30

6. Havza bazında çok amaçlı planlamaya uygun doğal kaynaklar ve ekolojik koşullar

(0,0299),

7. Doğal kaynak yönetimine yönelik yerel, ulusal ve uluslararası alternatif ve

sürdürülebilir finans kaynaklarının sınırlı olması (0,0299),

8. Altyapı, tesis, araç-gereç, bütçe, haberleşme ve uzman personel yönlerinden etkin

durumda olan ve bölgenin sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel koşullarına önemli

katkılar yapan bir Orman Teşkilatı (0,0297),

9. Orman kaynaklarının önemi ve sürdürülebilir yönetimi konusunda yerel, ulusal ve

küresel ölçekteki kamuoyunun eğitim, bilgi ve bilinç düzeyinin gün geçtikçe artması

(0,0297),

10. Odun hammaddesi üretimi dışındaki diğer orman işlevlerinin önem ve önceliklerinin

artması ve bu orman işlevlerine yönelik talep ve beklentilerin yükselmesi ve

çeşitlenmesi sonucunda, bu talebin yeni pazarlar oluşturabilmesi (0,0292).

Bu öncelik sıralamasına göre, en yüksek önceliğe sahip ilk on SWOT faktörü içinde dörder

adet “Üstünlük” ve “Tehdit/Tehlike” grubundan faktör bulunmaktadır. Bu durumda çalışmaya

katılan temsilciler, Pozantı Orman İşletme Şefliğinde izlenecek ormancılık stratejisinin

“Üstünlükler” ve “Tehditler/Tehlikeler” SWOT grubu içindeki SWOT faktörlerine dayalı

olması gerektiğini ifade etmiştir. Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörünün

gelişimi açısından önem taşıyan ilk 10 faktörün dâhil olduğu bir diğer SWOT grubu ise,

“Fırsatlar” grubudur. Bu SWOT grubundan iki faktör, en yüksek öncelikli 10 faktör arasına

girmiştir. Dolayısıyla katılımcıların verdikleri hükümlere göre, Pozantı Orman İşletme

Şefliğinde izlenecek ormancılık stratejinin diğer öncelikli faktörleri ise “Fırsatlar/Olanaklar”

SWOT grubundan olmalıdır.

4.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi

Aşamasına Yönelik Bulgular

AHS Tekniği kullanılarak ve Orman Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş

Temsilcileri, Özel Sektör Temsilcileri, Meslek Örgütleri Temsilcileri, Yerel Yönetim

Temsilcileri, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcileri ve Orman Amenajman Heyetlerindeki

Sektör Uzmanlarının tercih ve hükümlerine dayalı olarak, karar alternatiflerinin her bir karar

elemanına göre karşılaştırmaları ve değerlendirmeleri yapılmış ve sonuçta katılımcı bir

yaklaşım vasıtasıyla orman işlevlerinin öncelik belirlemesi işlemi gerçekleştirilmiştir.

4.3.1. Karar Verme Modeli

Pozantı Orman İşletme Şefliğinde orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi

amacıyla, öncelikle bu karar verme probleminin çözümüne yönelik olarak bir AHS karar

hiyerarşisi modeli kurulmuştur. Bunun için amaç, kamu ve çıkar-baskı grupları (katılımcılar),

karar kriterleri ve orman işlevleri (karar alternatifleri) belirlenmiştir. AHS Tekniğinin ilk

adımı olan hiyerarşik modelin kurulması işlemine, hiyerarşinin en üst düzeyine problemin

genel amacının yerleştirilmesi ile başlanmıştır. Böylece karar hiyerarşisinin en üstündeki ilk

düzeyinde, probleme yönelik olarak tespit edilmiş olan “Pozantı Orman İşletme Şefliğinde

orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi” genel amacı yer almıştır.

Hiyerarşinin ikinci düzeyinde ise, problem ile ilgili olduğu düşünülen “kamu ve çıkar-baskı

grupları” bulunmaktadır. Bu kapsamda yedi kamu ve çıkar-baskı grubu temsilcisinin

tercihleri çözümlemelere dâhil edilmiştir. Bunlar aşağıda sıralanmıştır.

- Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları,

- Diğer Kamu Kuruluşları,

31

- Özel Sektör Kuruluşları,

- AR-GE Kuruluşları,

- Meslek Örgütleri,

- Yerel Yönetimler ve

- Sivil Toplum Örgütleridir.

Bu kamu ve çıkar-baskı gruplarının kendi aralarında ikili olarak karşılaştırılması işlemi, karar

vericiler yani Pozantı Orman İşletme Müdürlüğü Teknik Elemanları tarafından yerine

getirilmiştir. Bunlar;

- Pozantı Orman İşletme Müdürü,

- Pozantı Orman İşletme Müdürlüğündeki Orman İşletme Şefleridir (Pozantı,

Bürücek, Karakuz ve Hamidiye Orman İşletme Şefleri).

Karar hiyerarşisindeki üçüncü düzeyinde “karar kriterleri” bulunmaktadır. Bu kapsamda

değerlendirmeye alınan 11 kriter şunlar olup, bu karar kriterlerinin öncelik değerlerinin

belirlenebilmesi için; her bir kamu ve çıkar-baskı grubu temsilcisine ve sektör uzmanına

olmak üzere, kriterlere yönelik göreli önemleri hakkında hükümlerini ortaya koymaları için

ikili karşılaştırmalar yaptırılmıştır:

- Orman ve Su İşleri Bakanlığı sistemine parasal ve finansal katkı sağlama,

- Beslenme güvenliğine katkı sağlama,

- Doğal (organik) besin üretimine destek sağlama,

- Ormanların korunmasına destek sağlama,

- Kırsal kalkınmaya destek sağlama,

- İşlendirmeye destek sağlama,

- Döviz tutumuna destek sağlama,

- Ormancılık dışı sektörlere destek sağlama,

- Uluslararası sözleşmeler nedeniyle öne çıkma,

- Ormanların öneminin bilinç haline gelmesine katkı sağlama ve

- Mesleğin saygınlığına güç vermedir.

Karar kriterlerinin öncelik değerlerinin belirlenebilmesi işlemine dahil olmak için araştırmaya

katılan ve hükümlerini belirten Orman Teşkilatı Çalışanı, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş

Temsilcisi, Özel Sektör Temsilcisi, Meslek Örgütleri Temsilcisi, Yerel Yönetim Temsilcisi,

Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcisi ve Orman Amenajman Heyetlerindeki Sektör Uzmanı

listesi aşağıda belirtilmektedir;

- Pozantı Orman İşletme Müdürü,

- Bürücek Orman İşletme Şefi,

- Karakuz (Vekil) ve Hamidiye (Asil) Orman İşletme Şefi,

- Pozantı Kaymakamlığı Özel Kalem Müdürü,

- Pozantı İlçe Tarım Müdürlüğü Mühendisi,

- Pozantı Milli Emlak Dairesi Uzmanı,

- Pozantı Sağlık Müdürlüğü Hekimi,

- Pozantı Karayolları Müdürlüğü Şefi,

- Arıcılar Derneği Üyesi,

- Hayat Su - İçme Suyu Şirketi,

- Alpin Su - İçme Suyu Şirketi,

- Pozantı Orman Mühendisleri Odası Temsilcisi,

- Pozantı Ziraat Mühendisleri Odası Temsilcisi,

- Pozantı Belediye Başkanlığı Fen İşleri Müdürlüğü Uzmanı,

- Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırlarındaki Alpu Orman İçi Köyü Azası,

32

- Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırlarındaki Fındıklı Orman İçi Köyü Muhtarı,

- Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırlarındaki Gökbez Orman İçi Köyü Muhtarı,

- Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırlarındaki Yenikonacık Orman İçi Köyü Muhtarı,

- Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırlarındaki Eskikonacık Orman İçi Köyü Muhtarı,

- Gökbez Orman İçi Köyü Kooperatif Başkanı,

- Yenikonacık Orman İçi Köyü Kooperatif Başkanı,

- Pozantı Esnaf ve Sanatkarlar Odası Başkanlığı Temsilcisi,

- Pozantı TEMA - Çevreci Sivil Toplum Örgütü Üyesi,

- Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Uzmanı,

- Çukurova Üniversitesi, Pozantı Meslek Yüksek Okulu Müdürlüğü Yetkilisi,

- Amenajman Denetim ve Kontrol Başmühendisi,

- Amenajman Heyeti Başkanları (3 kişi),

- Amenajman Heyeti Mühendisleri (4 kişi).

Karar hiyerarşisinin dördüncü ve son düzeyine ise; Amenajman Heyetlerindeki Teknik

Elemanlardan (sektör uzmanlarından), her bir karar kriterine göre tercihleri ve öncelikleri

ortaya koymaları istenen, “orman kaynaklarına ilişkin işlevler (karar alternatifleri)”

yerleştirilmiştir. Alternatif orman işlevleri olarak aşağıdaki 7 işlev alınmıştır;

- Çevresel İşlevler (biyolojik çeşitlilik, erozyon önleme, yaban hayatı, iklim

düzenleme),

- Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak odun),

- Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi,

- Ot ve Yaprak Faydalanması Sağlama İşlevi,

- Turizm İşlevi (av turizmi, ekolojik turizm),

- Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi ve

- Rekreasyon İşlevi.

Ardından hazırlanan bilgi formları vasıtasıyla ilgili grup temsilcilerinden bu karar

hiyerarşisinin bir üst düzeyindeki elemanların her birine göre, her bir düzeydeki elemanları

kendi aralarında ikili olarak karşılaştırmaları istenmiştir. Bilgi formlarında bu amaçla, ikili

karşılaştırmalara dayalı göreli önceliklendirme ölçeğine uygun olarak 1–9 ölçek doğrusu

kullanılmıştır. Böylece karar hiyerarşinin her bir düzeyindeki elemanlar kendi aralarında ikili

olarak karşılaştırılmış ve her bir elemanın önemi belirlenmiştir. Bu ikili karşılaştırmalar

sonucu elde edilen değerler, ikili karşılaştırmalar matrisleri olarak adlandırılan matrislerin

girdilerini teşkil etmiştir.

Daha sonra karar hiyerarşisinin farklı düzeylerindeki her bir elemanın (kamu ve çıkar-baskı

grupları, karar kriterleri ve karar alternatifleri) göreli öneminin veya öncelik değerlerinin

belirlenmesine geçilmiştir. Bu doğrultuda ikili karşılaştırmalar matrislerine dayalı olarak

özvektör hesapları yapılmış ve her bir elemanın öncelik değerlerine ulaşılmıştır. Ardından

elde edilen sonuçların doğruluğunu (tutarlılığını) kontrol edebilmek için, özdeğer

hesaplamaları yardımıyla Tutarlılık Oranı çözümlemeleri de gerçekleştirilmiştir. Ayrıca

çözümlemelerde bireysel önceliklendirme yerine geometrik ortalama kullanılmıştır.

4.3.2. Karar Vericilerin Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarına Yönelik Öncelikleri

Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları, Diğer Kamu Kuruluşları, Özel Sektör Kuruluşları,

AR-GE Kuruluşları, Meslek Örgütleri, Yerel Yönetimler ve Sivil Toplum Örgütlerinden

oluşan kamu ve çıkar-baskı gruplarına yönelik olarak, bu araştırmada karar vericiler olarak

kabul edilen Pozantı Orman İşletme Müdürlüğü Teknik Elemanları tarafından yapılan ikili

33

karşılaştırmalara ve bunların geometrik ortalamalarına dayalı olarak hesaplanan öncelik

değerleri Çizelge 3 ve Şekil 2’de gösterilmektedir.

Çizelge 3: Karar Vericilerin Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarına Yönelik Öncelik

Değerleri.

Kamu ve Çıkar-Baskı Grupları Öncelik Değerleri Sıra

Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları 0,2617 2

Diğer Kamu Kuruluşları 0,3079 1

Özel Sektör Kuruluşları 0,0470 7

AR-GE Kuruluşları 0,1117 4

Meslek Örgütleri 0,0563 5

Yerel Yönetimler 0,1620 3

Sivil Toplum Örgütleri 0,0533 6

Tutarlılık Oranı 0,0160

Kamu ve Çıkar-Baskı Grupları

Sivil Toplum Ö

rgütl.

Yerel Yönetimler

Meslek Ö

rgütleri

AR-GE Kuruluşları

Özel Sektör Kuruluş.

Diğer Kamu Kuruluşla

Orm

an ve Su İşl.Bak.

Ön

celik

De

ğe

ri

,4000

,3000

,2000

,1000

0,0000

,0533

,1620

,0563

,1117

,0470

,3079

,2617

Şekil 2: Karar Vericilerin Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarına Yönelik Öncelik Değerleri.

Buna göre karar vericiler tarafından kamu ve çıkar-baskı grupları için tespit edilmiş olan ikili

karşılaştırmaların geometrik ortalamalarına dayalı öncelik değerleri dikkate alındığında; Diğer

Kamu Kuruluşları 0,3079 öncelik değeri ile en yüksek önceliğe sahip olduğu görülmekte iken,

bunu sırasıyla 0,2617 öncelik değeri ile Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları, 0,1620

öncelik değeri ile Yerel Yönetimler, 0,1117 öncelik değeri ile AR-GE Kuruluşları, 0,0563

öncelik değeri ile Meslek Örgütleri, 0,0533 öncelik değeri ile Sivil Toplum Örgütleri ve en

düşük 0,0470 öncelik değeri ile Özel Sektör Kuruluşlarının takip ettiği ortaya çıkmıştır.

Öte yandan karar vericilerin kamu ve çıkar-baskı gruplarına yönelik vermiş oldukları

hükümlerin Tutarlılık Oranı ise 0,0160 olarak hesaplanmıştır.

4.3.3. Karar Vericilerin, Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarının ve Sektör Uzmanlarının

Karar Kriterlerine Yönelik Öncelikleri

Karar kriterlerine yönelik olarak Karar Vericiler, Kamu ve Çıkar-Baskı Grupları ve Sektör

Uzmanları tarafından yapılan ikili karşılaştırmalara ve bu verilerin geometrik ortalamalarına

göre hesaplanmış olan öncelik değerleri Çizelge 4 ve Şekil 3’de verilmiştir.

34

Çizelge 4: Karar Vericilerin, Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarının ve Sektör Uzmanlarının Karar Kriterlerine Yönelik Öncelik Değerleri.

Katılımcılar

K a r a r K r i t e r l e r i

Finansal

Katkı

Beslenme

Güvenliği

Doğal

Besin

Ormanların

Korunması

Kırsal

Kalkınma

İşlendirmeye

Destek

Döviz

Tutumu

Orman Dışı

Sektörler

Uluslararası

Sözleşmeler

Ormanların

Önemi

Meslek

Saygınlığı

Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra

Orm.ve Su İşl.Bak.Kur. 0,0835 5 0,0501 8 0,0598 7 0,0499 9 0,2365 1 0,2169 2 0,0220 10 0,0847 4 0,0220 10 0,0789 6 0,0958 3

Diğer Kamu Kuruluşları 0,0730 7 0,0804 6 0,0394 10 0,1400 3 0,1048 5 0,0371 11 0,0577 9 0,1072 4 0,1471 1 0,1431 2 0,0703 8

Özel Sektör Kuruluşları 0,0127 9 0,0354 8 0,0399 7 0,1849 2 0,1131 4 0,0726 5 0,1131 4 0,0726 5 0,1146 3 0,1864 1 0,0548 6

AR-GE Kuruluşları 0,0385 9 0,0783 5 0,0650 8 0,2266 1 0,1754 2 0,1463 3 0,0209 11 0,0216 10 0,0926 4 0,0697 6 0,0652 7

Meslek Örgütleri 0,0655 4 0,0241 7 0,1183 3 0,3689 1 0,1651 2 0,0655 4 0,0241 7 0,0655 4 0,0384 6 0,0409 5 0,0235 8

Yerel Yönetimler 0,0317 11 0,0463 8 0,0445 9 0,2009 1 0,0986 5 0,0954 6 0,0420 10 0,1025 4 0,0661 7 0,1549 2 0,1170 3

Sivil Toplum Örgütleri 0,0760 6 0,0755 7 0,0621 8 0,2331 1 0,1198 2 0,1024 5 0,0372 10 0,0275 11 0,0378 9 0,1116 4 0,1169 3

Katılımcılar

Yerel Yönetimler

Sivil Toplum Ö

rgütle

Özel Sektör Kuruluşl

Orm

.ve Su İşl.Bak.Ku

Meslek Ö

rgütleri

Diğer Kamu Kuruluşla

AR-GE Kuruluşları

Önc

elik

Değ

eri

,4000

,3500

,3000

,2500

,2000

,1500

,1000

,0500

0,0000

Karar Kriterleri

Finansal Katkı

Beslenme güvenliği

Doğal besin

Ormanları n korunması

Kı rsal kalkı nma

İşlendirme

Döviz tutumu

Orm. dı şı sektörler

Uluslararası sözl.

Ormanları n önemi

Mesleğin saygı nlı ğı

Şekil 3: Karar Vericilerin, Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarının ve Sektör Uzmanlarının Karar Kriterlerine Yönelik Öncelik Değerleri.

35

Bu katılımcılar tarafından kriterlere verilmiş olan öncelik değerleri incelendiğinde, en yüksek

öncelik değerine sahip kriterler AR-GE Kuruluşları, Meslek Örgütleri, Yerel Yönetimler ve

Sivil Toplum Örgütleri için ormanların korunmasına destek sağlama kriteri (sırasıyla öncelik

değerleri 0,2266, 0,3689, 0,2009 ve 0,2331) iken, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları

için kırsal kalkınmaya destek sağlama (0,2365) kriteri, Diğer Kamu Kuruluşları için

uluslararası sözleşmeler nedeniyle öne çıkma (0,1471) ve Özel Sektör Kuruluşları için ise

ormanların öneminin bilinç haline gelmesine katkı sağlama (0,1864) kriteri olmuştur.

Buna karşın Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları için döviz tutumuna destek sağlama ve

uluslararası sözleşmeler nedeniyle öne çıkma (0,220), Diğer Kamu Kuruluşları için

işlendirmeye destek sağlama (0,0371), Özel Sektör Kuruluşları için Orman ve Su İşleri

Bakanlığı sistemine parasal ve finansal katkı sağlama (0,0127), AR-GE Kuruluşları için döviz

tutumuna destek sağlama (0,0209), Meslek Örgütleri için mesleğin saygınlığına güç verme

(0,0235), Yerel Yönetimler için Orman ve Su İşleri Bakanlığı sistemine parasal ve finansal

katkı sağlama (0,0317) ve Sivil Toplum Örgütleri için ise ormancılık dışı sektörlere destek

sağlama (0,0275) kriteri en az tercih edilen kriterler olarak hesaplanmıştır.

Karar Vericiler, Kamu ve Çıkar-Baskı Grupları ve Sektör Uzmanlarının kriterlere yönelik ikili

karşılaştırmalarının Tutarlılık Oranları ise, en düşük Sivil Toplum Örgütleri temsilcileri için

0,0061 olarak hesaplanmış, bunu Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları (0,0110), Yerel

Yönetimler (0,0138), Meslek Örgütleri (0,0180), Diğer Kamu Kuruluşları (0,0196), Özel

Sektör Kuruluşları (0,0198) ve AR-GE Kuruluşları (0,0599) temsilcileri izlemiştir.

4.3.4. Sektör Uzmanlarının Orman İşlevlerine Yönelik Öncelikleri

Orman Amenajman Heyetlerindeki 8 sektör uzmanının her birisi tarafından Çevre ve Orman

Bakanlığı sistemine parasal ve finansal katkı sağlama, beslenme güvenliğine katkı sağlama,

doğal (organik) besin üretimine destek sağlama, ormanların korunmasına destek sağlama,

kırsal kalkınmaya destek sağlama, işlendirmeye destek sağlama, döviz tutumuna destek

sağlama, ormancılık dışı sektörlere destek sağlama, uluslararası sözleşmeler nedeniyle öne

çıkma, ormanların öneminin bilinç haline gelmesine katkı sağlama ve mesleğin saygınlığına

güç verme kriterlerinin her birine göre Çevresel İşlevler (biyolojik çeşitlilik, erozyon önleme,

yaban hayatı, iklim düzenleme), Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak

odun), Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi, Ot ve Yaprak Faydalanması

Sağlama İşlevi, Turizm İşlevi (av turizmi, ekolojik turizm), Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi

ve Rekreasyon İşlevine yönelik olarak yapılan ikili karşılaştırmalardan elde edilen veriler ve

bunların geometrik ortalamaları vasıtasıyla öncelik değerleri hesaplamaları yapılmıştır. Elde

edilen sonuçlar Çizelge 5 ve Şekil 4’de sunulmuştur.

36

Çizelge 5: Uzmanlar Açısından Karar Kriterlerine Göre Orman İşlevlerinin Öncelik Değerleri.

Kriterler

O r m a n İ ş l e v l e r i

Tutarlılık

Oranı

Çevresel İşlevler

(Biy.Çeş.,Er.Ön.,

Yab.Hay.,İkl.Düz.)

Odun Ham. Üretimi

(Yakacak ve Yapacak

Odun Ür.)

Odun Dışı Bitkisel

Orman Ürünleri

Ot ve Yaprak

Faydalanması

Sağlama

Turizm

(Av Turizmi,

Ekolojik Turizm)

Nitelikli ve Bol Su

Üretme

Rekreasyon

Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra

Çevre ve Orman Bakanlığı sistemine parasal ve finansal

katkı sağlama

0,1197 4 0,3502 1 0,1286 3 0,0640 7 0,1287 2 0,0967 6 0,1121 5 0,0068

Beslenme güvenliğine katkı

sağlama 0,1650 3 0,0502 7 0,1839 2 0,1304 5 0,1570 4 0,2270 1 0,0866 6 0,0045

Doğal (organik) besin

üretimine destek sağlama 0,2446 1 0,0506 7 0,2159 2 0,1442 4 0,0832 6 0,1616 3 0,0999 5 0,0034

Ormanların korunmasına destek sağlama

0,3560 1 0,1141 5 0,1162 4 0,0641 7 0,0872 6 0,1203 3 0,1421 2 0,0052

Kırsal kalkınmaya destek

sağlama 0,0798 7 0,2133 1 0,1415 4 0,0821 6 0,1814 2 0,1290 5 0,1729 3 0,0065

İşlendirmeye destek sağlama 0,0999 6 0,2469 1 0,1321 3 0,1115 5 0,2173 2 0,0698 7 0,1226 4 0,0051

Döviz tutumuna destek

sağlama 0,0938 6 0,2351 1 0,1723 3 0,0648 7 0,2029 2 0,1335 4 0,0975 5 0,0034

Ormancılık dışı sektörlere destek sağlama

0,0923 7 0,0933 6 0,1638 2 0,1124 5 0,1599 3 0,2471 1 0,1313 4 0,0025

Uluslararası sözleşmeler

nedeniyle öne çıkma 0,3430 1 0,0682 7 0,0926 5 0,0740 6 0,1254 3 0,1942 2 0,1025 4 0,0041

Ormanların öneminin bilinç haline gelmesine katkı

sağlama

0,2823 1 0,1141 4 0,1289 3 0,0701 6 0,1070 5 0,2370 2 0,0607 7 0,0043

Mesleğin saygınlığına güç

verme 0,2280 2 0,0826 6 0,1523 3 0,0578 7 0,1371 4 0,2499 1 0,0923 5 0,0026

37

Karar Kriterleri

Uluslararası sözleşm

Parasal ve finansal

Orm

anların önemi

Orm

anların korunması

Orm

ancılık dışı sekt

Mesleğin saygınlığı

Kırsal kalkınma

İşlendirme

Döviz tutumu

Doğal besin üretimi

Beslenme güvenliği

Önc

elik

Değ

eri

,4000

,3500

,3000

,2500

,2000

,1500

,1000

,0500

0,0000

Orman İşlevleri

Çevresel İşlevler

Odun Ham. Üretimi

Odun Dışı Ür.Üretimi

Ot ve Yaprak Fayd.

Turizm İşlevi

Su Üretimi

Rekreasyon İşlevi

Şekil 4: Uzmanlar Açısından Karar Kriterlerine Göre Orman İşlevlerinin Öncelik

Değerleri.

Buna göre Çevre ve Orman Bakanlığı sistemine parasal ve finansal katkı sağlama kriteri için

en uygun orman işlevi 0,3502 öncelik değeri ile Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak

odun, yapacak odun) iken, beslenme güvenliğine katkı sağlama kriteri için Nitelikli ve Bol Su

Üretme İşlevi (0,2270), doğal (organik) besin üretimine destek sağlama kriteri için Çevresel

İşlevler (biyolojik çeşitlilik, erozyon önleme, yaban hayatı, iklim düzenleme) (0,2446),

ormanların korunmasına destek sağlama kriteri için yine Çevresel İşlevler (biyolojik çeşitlilik,

erozyon önleme, yaban hayatı, iklim düzenleme) (0,3560), kırsal kalkınmaya destek sağlama

(0,2133), işlendirmeye destek sağlama (0,2469) ve döviz tutumuna destek sağlama (0,2351)

kriterleri için Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak odun), ormancılık

dışı sektörlere destek sağlama kriteri için Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi (0,2471),

uluslararası sözleşmeler nedeniyle öne çıkma (0,3430) ve ormanların öneminin bilinç haline

gelmesine katkı sağlama (0,2823) kriterleri için Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak

odun, yapacak odun) ve mesleğin saygınlığına güç verme kriteri için de Nitelikli ve Bol Su

Üretme İşlevi (0,2499) en iyi orman işlevleri olarak belirlenmiştir.

Bu aşamada karar kriterlerinin her birine göre alternatif orman işlevleri için sektör uzmanları

tarafından yapılan ikili karşılaştırmalara yönelik hesaplanan Tutarlılık Oranları en yüksek

0,0068 değerinde olmak üzere oldukça tutarlı olarak ortaya çıkmıştır.

4.3.5. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlevlerin Genel Öncelik

Değerlerinin ve Sıralamasının Elde Edilmesi

Karar hiyerarşisinin en aşağı düzeyinde yer alan orman işlevlerinin (Çevresel İşlevler, Odun

Hammaddesi Üretimi İşlevi, Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi, Ot ve Yaprak

38

Faydalanması Sağlama İşlevi, Turizm İşlevi, Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi ve Rekreasyon

İşlevi), bu hiyerarşinin en üst düzeyindeki “Pozantı Orman İşletme Şefliğinde orman

kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi” olarak ifade edilen genel amaca göre

genel öncelik değerleri ve sıralamasını elde etmek ve böylece katılımcı bir yaklaşım ile karar

vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının tercihlerini de dikkate alarak

Pozantı Orman İşletme Şefliğinde orman işlevlerinin öncelik değerlerini ve sıralamasını

belirleyebilmek için, karar hiyerarşisinin her bir düzeyindeki öncelik takımlarını kombine

eden bir sayısal hesaplama gereklidir. Bir başka ifadeyle yukarıdaki öncelik değerleri

matrislerinden faydalanarak, karar hiyerarşisinin en aşağı düzeyindeki elemanların (orman

işlevlerinin) en üst düzeydeki genel amaca göre genel öncelik değerlerinin belirlenmesi işlemi

yerine getirilmelidir.

Bu amaçla karar hiyerarşisinin her bir düzeyindeki elemanın öncelik değeri, bunun bağlı

olduğu bir üst düzeydeki elemanın öncelik değeri ile ağırlıklandırılması yapılmıştır. Sonuçta

toplama işlemi en aşağı düzeydeki elemanlar için yapılarak karar alternatiflerinin öncelik

değerleri hesaplanmıştır.

Böylece Pozantı Orman İşletme Şefliğinde orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin

belirlenmesi genel amacına göre Çevresel İşlevler (biyolojik çeşitlilik, erozyon önleme, yaban

hayatı, iklim düzenleme), Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak odun),

Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi, Ot ve Yaprak Faydalanması Sağlama

İşlevi, Turizm İşlevi (av turizmi, ekolojik turizm), Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi ve

Rekreasyon İşlevinden oluşan karar alternatiflerinin her birisi için göreli öncelik değerlerine

ulaşılmıştır. Sonuçta AHS Tekniği kullanılarak orman işlevlerinin genel öncelik değerleri ve

öncelik sıralaması Çizelge 6 ve Şekil 5’de sunulduğu şekilde elde edilmiştir.

Çizelge 6: AHS Tekniği Uygulamasına Göre Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Orman

Kaynaklarına İlişkin Orman İşlevlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralamaları.

Orman İşlevleri Öncelik Değeri Öncelik Sırası

Çevresel İşlevler (Biyolojik Çeşitlilik, Erozyon

Önleme, Yaban Hayatı, İklim Düz. vb.) 0,2004 1

Odun Hammaddesi Üretimi (Yakacak ve Yapacak

Odun Üretimi) 0,1482 3

Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi 0,1409 5

Ot ve Yaprak Faydalanması Sağlama İşlevi 0,0855 7

Turizm İşlevi (Av Turizmi, Ekolojik Turizm) 0,1430 4

Nitelikli ve Bol Su Üretme 0,1645 2

Rekreasyon İşlevi 0,1176 6

39

Orman İşlevleri

Rekreasyon

Nitelikli ve Bol Su

Turizm

Ot ve Yaprak

Odun Dışı Ürün

Odun Ham

maddesi

Çevresel İşlevler

Önc

elik

Değ

eri

,2200

,2000

,1800

,1600

,1400

,1200

,1000

,0800

,0600

,0400

,0200

0,0000

,1176

,1645

,1430

,0855

,1409,1482

,2004

Şekil 5: AHS Tekniği Uygulamasına Göre Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Orman

Kaynaklarına İlişkin Orman İşlevlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralamaları.

Buna göre Pozantı Orman İşletme Şefliğinde orman işlevlerinin öncelik değerlerinin ve

sıralamasının belirlenmesi genel amacı açısından en yüksek göreli öncelik değerine sahip olan

orman işlevi, 0,2004 öncelik değeri ile Çevresel İşlevler olduğu ortaya çıkmıştır. Bu orman

işlevinden sonraki ikinci en önemli orman işlevinin 0,1645 öncelik değeri ile Nitelikli ve Bol

Su Üretme İşlevi olduğu anlaşılmaktadır. Üçüncü önem sırasındaki orman işlevi 0,1482

öncelik değerine sahip Odun Hammaddesi Üretimi İşlevidir. Ardından dördüncü öncelik

sıralamasına sahip orman işlevi 0,1430 öncelik değeri ile Turizm İşlevi olduğu görülmektedir.

Beşinci önem sırasındaki orman işlevi 0,1409 öncelik değeri ile Odun Dışı Bitkisel Orman

Ürünleri Üretimi İşlevidir. Bunu 0,1176 öncelik değeri ile izleyen Rekreasyon İşlevi altıncı

sırada öneme sahip orman işlevi olmuştur. Buna karşın Ot ve Yaprak Faydalanması Sağlama

İşlevi ise, 0,0855 öncelik değeri ile Pozantı Orman İşletme Şefliğinde için diğer orman

işlevlerine göre nispeten daha az önemli, bir başka ifadeyle mevcut orman işlevleri arasında

önemsiz bir orman işlevi olarak belirlenmiştir.

O halde AHS Tekniği kullanılarak, karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör

uzmanları temsilcilerinin verdiği hükümler doğrultusunda, Pozantı Orman İşletme Şefliği için

orman kaynaklarına ilişkin işlev öncelikleri sıralaması şu şekilde ortaya çıkmıştır:

1. Çevresel İşlevler (biyolojik çeşitlilik, erozyon önleme, yaban hayatı, iklim

düzenleme),

2. Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi,

3. Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak odun),

4. Turizm İşlevi (av turizmi, ekolojik turizm),

5. Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi,

6. Rekreasyon İşlevi ve

7. Ot ve Yaprak Faydalanması Sağlama İşlevi.

40

5. TARTIŞMA, SONUÇLAR VE ÖNERİLER

5.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yapılarının

Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler

Araştırma bölgesindeki yerleşim yerleri Adana ili, Pozantı ilçe merkezi ve buraya bağlı Alpu,

Fındıklı, Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık orman içi köyleridir. Bölgenin 2013 yılı

itibariyle orman köylerinin nüfus ortalaması 390 kişidir. Bölgeden daha çok Adana il

merkezine olmak üzere, Pozantı ilçe merkezi ve civar köylere göç yaşanmaktadır. Araştırma

bölgesi köylülerinin ana geçim kaynakları, önem sırasına göre meyvecilik (üzüm, elma, kiraz

ve şeftali vb.), çiftçilik (kuru tarım), ahır hayvancılığı, salma hayvancılık, arıcılık, orman

işçiliği ve iğne oyacılığı olarak belirtilebilir.

Bölgede tarımsal faaliyetlerde karşılaşılan en önemli sorunlar arasında, önem sırasına göre

sulama suyunun olmayışı veya yetersizliği, yakıt fiyatlarının yüksekliği, gübre fiyatlarının

yüksekliği, tarımsal arazilerin verimsiz ve eğimli olması vb. nedenleri ile nitelik düşüklüğü,

işletme büyüklüğünün yetersiz olması, tarım ilaçları fiyatlarının yüksekliği ve pazarlama

olanaklarının sınırlı olması belirlenmiş durumdadır. Bölge köylerinde hayvansal üretimde

karşılaşılan en önemli sorun, yem fiyatlarının yüksek oluşudur. Bunun yanında çayır/mera

alanlarının yetersizliği, veteriner hizmetlerinin pahalı olması, kredi temininde güçlükler ve

kredi koşullarının ağırlığı, büyükbaş hayvan fiyatlarının düşüklüğü ve küçükbaş hayvan

fiyatlarının düşüklüğü köylerde hayvansal üretimde karşılaşılan diğer sorunlar olarak tespit

edilmiştir. Bölgedeki yerleşim yerlerinin en önemli sorunları ise, öncelik sırasına göre işsizlik,

sulama suyunun olmayışı veya yetersizliği, kanalizasyon alt yapısının olmaması, içme

suyunun yetersizliği, sağlık, eğitimsizlik, toprak reformunun yapılmamış olması, sosyal

güvenliğin olmayışı ve kadastro-mülkiyet sorunlarıdır.

5.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına

Yönelik Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler

Ormancılık sektörünü planlamak, düzenlemek, izlemek ve değerlendirmek için, öncelikle

ormancılık stratejilerinin belirlenmesine ve önceliklendirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Bu

stratejinin sorumlu ve sürdürülebilir bir şekilde orman kaynaklarının korunmasını,

genişletilmesini ve geliştirilmesini kolaylaştırması gereklidir. Bu araştırmada Pozantı Orman

İşletme Şefliğinin mevcut üstünlükleri, zayıflıkları, fırsatları/olanakları ve tehditleri/tehlikeleri

ortaya konularak ormancılık stratejileri belirlenmiş ve önceliklendirilmiş olup, ormancılık

sektörünün geliştirilmesine yönelik öneriler geliştirilmiştir. Araştırmada, SWOT

Çözümlemeleri ile ÇKKV Tekniklerini bir araya getiren ve melez bir teknik olan R’WOT

Tekniği kullanılmıştır. Bu teknik SWOT gruplarına ve her bir SWOT grubu içindeki SWOT

faktörlerine ait önceliklerin ve önem sırasının belirlenmesinde, Sıralama Tekniği ve Doğrusal

Kombinasyon Tekniğini birlikte kullanan kombine bir yaklaşımdır.

Pozantı Orman İşletme Şefliğinin ormancılık sektörü açısından mevcut durumu ortaya koyan

SWOT Çözümlemeleri tamamlandıktan ve R’WOT Tekniği kullanılarak öncelikler

belirlendikten sonra, toplanan bilgilerden faydalanmak önemlidir. Üstünlüklere dayalı olarak

ve bunların tüm potansiyelini kullanarak hareket edilmelidir. Zayıflıkların ya taşıdığı riskler

en aza indirgenmeli ya da bunların üstesinden gelecek şekilde üzerlerinde değişiklik

yapılmalıdır. Zayıflıklar mümkün olduğunca üstünlüklere dönüştürülmelidir. Ardından

sektörün önünde bulunan her fırsattan yararlanmak amaçlanmalıdır. Sonrasında amaçlara

41

ulaşma yönünde mevcut tehditlerin farkında olunmalı ve bu tehditlerin fırsatlara

dönüştürülmesine çalışılmalıdır.

Böylece R’WOT Tekniği kullanarak ormancılık sektörünün geliştirilmesine yönelik

planlamalara ve yönetime yönelik stratejilerin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi sonucu,

mevcut durumda ve gelecekte ne yapılacağı ve niçin yapılacağı belirlenmekte ve ana

faaliyetler tam olarak tanımlanabilmektedir. Bunun yanında gelişme yönünde en büyük

avantajların neler olduğu ve hangi konularda değişiklik yapılmaya ihtiyaç duyulduğu da

ortaya çıkmaktadır. Ancak ormancılık sektörünün bulunduğu ortam zaman içerisinde sürekli

değişeceği için, bu çözümlemenin de sektör için sürekli bir uygulama olması gereklidir.

Yapılan SWOT Çözümlemeleri Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki orman kaynakları

potansiyelinin yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Nitekim sahip olduğu güçlü bir Orman

Teşkilatı, doğal kaynakları ve ekolojik koşulları, verimli ormanları ile orman ürünleri

sanayinin gelişimi için elverişli ortamı, tatlısu kaynakları, orman içi açıklıkları ve meraları,

avcılık ve av turizmine uygun habitatları, zengin tarihi ve kültürel miras değerleri, iyi bir

ulaşım ağı ve gelişmelere yönelik güçlü bir toplum desteği bu araştırma alanının

“Üstünlükleri” kapsamında sayılabilecek özellikleridir. Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki

ormancılık sektörünün geliştirilmesine yönelik stratejilerde, sayılan tüm bu güçlü yanlarından

tam olarak faydalanmalı ve daha da geliştirilmesine çalışılmalıdır.

Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörünün gelişimini zorlaştırıcı bazı

“Zayıflıklar” da vardır. Bu kapsamda Orman Teşkilatında ara ve alt kademe personel

yetersizliği ve Orman İşletme Şeflerinin iş yükünün ağır olması, mevcut orman amenajman

planının birkaç orman işleviyle sınırlı kalması, farklı orman işlevlerine yönelik veri,

silvikültürel uygulama ilkeleri ve diğer bilgilerin eksikliği, ekoturizme yönelik stratejilerin

olmayışı, orman kaynakları yönetimine ilgili grupların doğrudan katılımlarının yetersizliği,

kırsal kesimdeki yüksek işsizlik oranı ve girişimcilik kültürünün yetersizliği, araştırma

alanının önemli zayıflıkları arasında dikkat çekmektedir. Pozantı Orman İşletme Şefliğine ait

ormancılık stratejilerinde tüm bu olumsuzlukların bilincinde olunmalı, yok edilmesine

çalışılmalı veya taşıdıkları riskler minimize edilmelidir. Böylece her bir zayıflığın üstünlüğe

dönüştürülmesi yolları aranmalıdır.

Pozantı Orman İşletme Şefliği, ormancılık sektörünün gelişimi yönünden pek çok

“Fırsatlar/Olanaklar” da sahiptir. Nitekim orman kaynaklarının önemi konusunda

kamuoyunda artan bilgi ve bilinç düzeyi, orman kaynaklarının işlevsel ve katılımcı

planlanması yönünde Orman Teşkilatında görülen olumlu gelişmeler, yeni ve çağdaş orman

kaynakları planlama metotları, orman işlevlerine yönelik talep ve beklentilerin yükselmesi ve

çeşitlenmesi, orman kaynaklarının işlevsel planlaması sonucu yaşanacak kırsal kalkınma,

katılım sağlamaya gönüllü ve istekli farklı toplum kesimleri, orman kaynakları yönetimi

konusunda kurum içi ve kurumlararası entegrasyonun sağlanabilmesi olanağı, bölgede AR-

GE çalışmaları yapan kuruluşların mevcudiyeti ve bölgede sürekli kalanlar ile yazın

mevsimsel olarak kalan yaylacıların oluşturduğu zengin bir toplumsal çeşitlilik en önde gelen

avantajlardır. Pozantı Orman İşletme Şefliğine ait ormancılık stratejilerinde, geliştirilmeye

değer tüm bu durumlar değerlendirilmeli ve bunlardan yararlanılmaya çalışılmalıdır.

Öte yandan Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörünün gelişimi yönünde

karşı karşıya bulunduğu bazı “Tehditler/Tehlikeler” de bulunmaktadır. Bunlardan önem

taşıyanları sıralamak gerekirse; Amenajman heyetlerinde farklı orman işlevlerinin envanter

çalışmalarına yönelik kaynakların olmaması, orman ürün ve hizmetlerin piyasa arz ve

42

taleplerindeki dalgalanmalar, farklı nedenlerle yaşanabilecek doğal kaynak bozulmaları,

siyasal, ekonomik ve sosyal etkiler/baskılar/yönlendirmeler, doğal kaynak yönetimine yönelik

finans kaynaklarının sınırlı olması, kurum içi ve kurumlararası yetki ve güç örtüşmesi, orman

teşkilatı ile farklı toplum kesimleri arasında yaşanabilecek olası anlaşmazlıklar, orman

köylülerinin eğitim, refah ve istihdam düzeylerinin düşüklüğü ve diğer orman işlevleri

konusunda toplumun yeterli bilgi ve deneyime sahip olmaması konularıdır. Pozantı Orman

İşletme Şefliğine ait ormancılık stratejilerinde yukarıda belirtilen tüm bu tehditler göz önünde

bulundurulmalı, ormancılık sektörünün gelişimini olumsuz etkileyebilecek bu durumlardan

kaçınılmalı ve her bir tehdidin bir fırsata dönüştürülmesine çalışılmalıdır.

Bunun yanında ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi sürecine ilgi

gruplarının katılımı da sağlanmalıdır. Bu durum farklı grupların diğer bir grubun fikirlerini ve

çıkarlarını anlamaları açısından önemlidir. Böylece daha fazla etkileşimle karşılıklı anlayış

sağlanması, farklı grupların stratejilere saygı duyması ve stratejileri uygulamaya istekli olması

sağlanabilecektir. Ayrıca bu sürece katılan ilgi grupları, kendilerinin çalışmalara dâhil olduğu

ve içinde bulundukları toplum için bir şeyler yapıyor olduğu hissine de sahip olacaklardır.

Aynı zamanda bu sürece katılım, ormancılık stratejilerinin gerçekleştirilmesi yönünde farklı

gruplar için bir eğitim süreci olarak da görülebilecektir.

Nitekim bu araştırmadaki ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi

işleminde katılımcı bir yaklaşım benimsenmiş ve ilgili tüm grupların katkısı alınmıştır. Bu

doğrultuda Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörüyle doğrudan veya dolaylı

tüm ilgili gruplar çalışmanın bu aşamasına dâhil olmuştur. Bu ilgi gruplarıyla anketler ve

görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmeler R’WOT Tekniğinin aşamalarındaki ilkelere uygun

olarak gerçekleştirilmiştir. Böylece ilgi gruplarına ait farklı bakış açıları, sağlıklı sonuçlar

alabilmek açısından faydalı olmuştur.

Öte yandan bu araştırma sadece Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörü

konusunda belirli bir zamandaki mevcut durumu ortaya koymaktadır. Bununla birlikte belirli

bir zaman sürecinde bu konuların gelişimini veya herhangi bir eğilimi açığa çıkarmamaktadır.

Gelecek dönemlere ait bilgiler toplamak için, aynı araştırma alanında gelecekte de bilgi

formları doldurma çalışmaları yürütülmelidir.

5.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi

Aşamasına Yönelik Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler

Bilimsel çalışmalardaki ilerlemelerin bir sonucu olarak, orman kaynaklarına ilişkin alternatif

işlevlerin sayısı zaman geçtikçe artmaktadır. Bu durumda orman kaynakları yöneticileri, farklı

kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercih, ihtiyaç, talep ve beklentilerini karşılama yönünde

orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerini belirlemek durumundadır. Bir başka ifadeyle

orman kaynakları yönetimine ilişkin karar verme sürecinde, orman kaynaklarına ilişkin işlev

önceliklerinin belirlenmesi önemli bir görev olarak düşünülmelidir. Öte yandan bu

çalışmanın, ülke düzeyine yaygınlaştırılması da hayati öneme sahiptir.

Diğer yandan orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi, karmaşık bir

işlemdir. Bu tür bir karar verme problemi, işlev önceliklerinin belirlenmesi yanında diğer

başka faktörlerin dikkate alınmasına da ihtiyaç duyar. Nitekim orman kaynaklarına ilişkin

işlev önceliklerini belirlemeye yönelik karar verme sürecini etkileyen faktörlere; karar

vericilerin, farklı kamu ve çıkar-baskı gruplarının ve sektör uzmanlarının karar verme

43

sürecine doğrudan katılımları, çok sayıda karar kriterleri, alternatif orman işlevleri ve orman

işlevlerinin değerlendirilmesi ve önceliklendirilmesi dâhildir.

Orman kaynakları yönetiminde katılım, çeşitli görüşler arasında bir görüş birliğine

ulaşılmasını sağlamakta ve orman işlevlerinin çok amaçlı faydalanmaya dayalı yönetimine

doğru bir gelişmeyi yansıtmaktadır. Bir başka açıdan, orman kaynakları yönetim sistemine

karar vericiler yanında kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının tercih, ihtiyaç ve

beklentilerinin dâhil edilmesi, çağdaş ormancılık politikası ve yönetiminin bir gereğidir. İlgi

gruplarının tercih, ihtiyaç, talep ve beklentilerini dikkate almayan ve kabul etmeyen bir doğal

kaynak yönetimi, sadece toplum içinde anlaşmazlıklara ve çatışmalara neden olmakla

kalmayacak, bunun yanında doğal kaynakların tahribine ve hatta yok olmasına bile neden

olacaktır. Bu nedenle etkin bir doğal kaynak yönetiminin, ilgi gruplarının belirli bir kaynağa

yönelik tercih, ihtiyaç, talep ve beklentilerini doğal kaynak yönetimi kararlarına doğrudan ve

açık şekilde dâhil etmesi bir zorunluluktur. Böylece katılımcı orman kaynakları yönetim

süreci daha sağlıklı kararlar alınmasına yardımcı olacak, daha sağlam temele dayalı

ormancılık politikası çıktıları sağlayacak ve uzun dönemli etkileri dikkate alan sürdürülebilir

ormancılık kararlarına ulaşma şansını arttıracaktır. Tüm bu nedenlerle orman kaynakları

yöneticileri, orman kaynakları planlaması ve yönetiminin sadece biyolojik ve teknik bir süreç

olmadığını, bunun yanında çeşitli kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercih, talep, ihtiyaç ve

beklentilerini de yansıtması gerektiğini kabul etmelidir.

Bu çalışmada orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi sürecine Orman

Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş Temsilcileri, Özel Sektör Temsilcileri,

Meslek Örgütleri Temsilcileri, Yerel Yönetim Temsilcileri, Sivil Toplum Kuruluşu

Temsilcileri ve Orman Amenajman Heyetlerindeki Sektör Uzmanlarının tercihlerini dâhil

etmede AHS Tekniği kullanılmıştır. Böylece alternatifleri öncelik sıralamasına koyan ve

bunlar arasında seçim yapma imkânı veren AHS Tekniği, araştırmanın bu aşaması için

çözümleme yöntemi olarak seçilmiş ve orman kaynaklarına ilişkin işlevlerin öncelik

sıralaması problemini çözmek için kullanılmıştır.

Bu çalışmada AHS Tekniği kullanılarak, karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör

uzmanları temsilcilerinin verdiği hükümler doğrultusunda, Pozantı Orman İşletme Şefliği için

orman kaynaklarına ilişkin işlev öncelikleri sıralaması en yüksek öncelikliden en düşük

öncelikliye doğru olmak üzere şu şekilde ortaya çıkmıştır: Çevresel İşlevler (biyolojik

çeşitlilik, erozyon önleme, yaban hayatı, iklim düzenleme), Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi,

Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak odun), Turizm İşlevi (av turizmi,

ekolojik turizm), Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi, Rekreasyon İşlevi ve Ot

ve Yaprak Faydalanması Sağlama İşlevi.

Öte yandan orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi konusunda Mersin

İlinde gerçekleştirilen ve hem AHS Tekniğinin hem de TOPSIS Tekniğinin uygulamasıyla

elde edilen orman işlevlerinin öncelik sıralaması da, Pozantı Orman İşletme Şefliği için

belirlenen işlev öncelikleri sıralamasına benzer çıkmıştır. Nitekim Mersin İlinde her iki teknik

için de Çevresel İşlevler (Biyolojik Çeşitlilik, Erozyon Önleme, Yaban Hayatı, İklim Düz.

vb.), Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi, Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi,

Turizm İşlevi (av turizmi, ekolojik turizm) ve Ot ve Yaprak Faydalanması İşlevi en yüksek ilk

beş önceliğe sahip işlevlerdir (Yılmaz ve ark., 2010). Öte yandan İzmir İli için AHS ve

Sıralama Tekniği uygulamasıyla elde edilen orman işlevleri öncelik değerleri ve sıralaması

ise, en yüksek öncelik değerine sahip olandan en düşük öncelik değerine sahip olana doğru

Çevresel İşlevler, Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi, Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri

44

Üretimi İşlevi, Turizm İşlevi, Rekreasyon İşlevi, Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi ve Ot ve

Yaprak Faydalanması Sağlama İşlevi şeklinde gerçekleşmiştir (Geray ve ark., 2007). O halde

hem Mersin İli hem de İzmir İli için elde edilen orman işlevlerinin öncelik sıralamaları,

Pozantı Orman İşletme Şefliği için bu araştırmada ortaya çıkan işlev öncelikleri sıralamasıyla

benzerlikler taşıdığı ortaya çıkmıştır.

5.4. Genel Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler

Orman kaynakları planlaması, doğası gereği karmaşık bir süreçtir. Zira orman kaynakları

planlaması; biyolojik, teknik, ekonomik, yönetsel ve yasal birçok karmaşık boyut yanında,

toplumdaki Kamu Kurum ve Kuruluş Temsilcileri, Çıkar ve Baskı Grubu Temsilcileri, Yerel

Yöneticiler, Yerel Halk Temsilcileri vb. çok sayıda ve çeşitli ilgi gruplarını da kapsamaktadır.

Orman kaynakları planlamasının sosyal boyutundaki temel sorun, tüm bu ilgi gruplarının

görüş ve tercihlerinin ölçülmesi ve planlama sürecine dâhil edilmesidir. Bu kapsamda

katılımcıların ihtiyaç ve beklentilerinin nasıl dikkate alınacağı, sayısallaştırılacağı ve karar

verme sürecine hangi uygun metotlar, araçlar ve matematiksel formülasyonlarla dâhil

edileceği konusunda cevaplara ihtiyaç bulunmaktadır. Böylesi karmaşık durumları ele alma

yönünde etkin bir yaklaşım, katılımcı planlama ile ÇKKV Tekniklerinin birlikte

kullanılmasıdır. Bu teknikler, planlamanın sosyal boyutunun başarısını sağlayacaktır. Nitekim

bu çalışma, orman amenajman planlaması kapsamında ÇKKV Tekniklerinin katılımcı

yaklaşım sürecinde kullanıldığı örnek uygulama çalışmalarını temsil etmektedir. Bu

kapsamda R’WOT ve AHS Teknikleri kullanılarak ilgi gruplarının tercih, ihtiyaç ve

beklentilerinin ölçümü ve tüm katılımcıların planlama sürecine dâhil edilmesi konularının

üstesinden gelecek çözümler üretilmiştir. Bu çalışmanın sonuçları değerlendirildiğinde,

katılımcı planlama ve ÇKKV Teknikleri bütünleşmesinin, karmaşık orman kaynakları

planlaması ve yönetimi konularının üstesinden gelinmesinde uygun bir seçenek olduğu ortaya

çıkmaktadır.

Orman kaynakları planlaması, tüm ilgili grupların tercihlerinin, ihtiyaçlarının ve

beklentilerinin planlamalara dâhil olmasının ve karar verme sürecinde katılımına yer

verilmesinin gerekli olduğu bütünsel bir yaklaşım olarak görülmelidir. Bu çalışmada sunulan

ve farklı karar verme metotlarına dayalı olan aşamalı yaklaşım, doğal kaynakların korunması

ve iyileştirilmesi yönünde daha uygun ve sosyal olarak daha kabul edilebilir orman

amenajman planlarının hazırlanmasında kullanılabilecektir.

Öte yandan bu çalışmadan elde edilen verileri toplamada kullanılan “SWOT, Sıralama ve İkili

Karşılaştırmalar Bilgi Formlarının” Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki nispeten küçük bir

örneklemeye uygulandığı göz önünde bulundurulmalıdır. Nitekim bu çalışma, bu alandaki

karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarından seçilen örnekleri

kapsamaktadır. Bu nedenle bu araştırmadaki Pozantı Orman İşletme Şefliği örnek uygulama

çalışmasına dayalı olarak ülkemize yönelik genel sonuçlara ulaşmanın ve genelleştirmeler

yapmanın olanaksız olduğunu belirtmek gereklidir. Zira her bir araştırma alanı belirli

biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel koşullara sahiptir. Bu durum o alanı kendine

özgü ve diğer alanlardan farklı kılmakta olup, sadece belirli çalışma alanlarına özgü belirli

sonuçlar ortaya konulabilir. Dolayısıyla bu çalışmanın bulgularını daha geniş bir ölçekte

kullanılmak istenmesi durumunda dikkat edilmelidir. Esasen genelleştirme yapmak veya

farklı hükümler elde etmek için, olabildiğince büyük örnekleme yapılması uygun olacaktır.

Bu kapsamda elektronik posta yoluyla sörvey yaklaşımı, daha büyük bir örnekten bilgi

toplamaya imkan verebilecektir.

45

ÖZET

Araştırmanın ilk aşaması, Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırları içerisindeki Adana iline

bağlı Pozantı ilçe merkezi ile birlikte Alpu, Fındıklı, Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık

köylerinden oluşan toplam 6 yerleşim yerinde uygulanan anketlerden elde edilen bilgilere ve

bölgede yapılan gözlemlere dayandırılmıştır. Adı geçen bu yerler orman içi yerleşimleri olan

dağ köyleridir. Yerleşim yerleri hakkında genel bilgi sağlamak üzere, Köy Genel Bilgi Formu

hazırlanmış ve uygulanmıştır. Çalışmanın bu aşamasında, ilgili yerleşim birimlerinin sosyal,

ekonomik ve kültürel yapılarının belirlenmesi amaçlanmıştır.

Yerleşim yerlerinin 2013 yılı itibariyle nüfus ortalaması 390 kişidir. Bölgede en önemli geçim

kaynakları meyvecilik, çiftçilik, ahır hayvancılığı, salma hayvancılık, arıcılık, orman işçiliği

ve iğne oyacılığıdır. Bölge köylerinin en önemli sorunları; işsizlik, sulama suyunun olmayışı

veya yetersizliği, kanalizasyon sisteminin olmaması, içme suyunun ve sağlık hizmetlerinin

yetersizliğidir.

Araştırmanın ikinci aşamasının asıl amacı; Pozantı Orman İşletme Şefliğinde ormancılık

sektörünün geliştirilmesine yönelik üstünlükleri, zayıflıkları, fırsatları/olanakları ve tehditleri

ortaya koymak ve böylece ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesini

sağlamaktır. Bu aşamadaki diğer amaçları ise; Pozantı Orman İşletme Şefliğinde ormancılık

sektörü konusundaki mevcut yapıyı incelemek, ormancılığın geliştirilmesine yönelik

potansiyelleri ve kısıtları belirlemek ve ormancılığın geliştirilmesine yönelik mevcut yapıyı

iyileştirebilmek için öneriler geliştirmektir.

Ormancılık sektörün geliştirilmesine yönelik stratejilerinin belirlenmesi ve

önceliklendirilmesi konusunda, kapsamlı bir metodoloji elde mevcut değildir. Bu nedenle bu

çalışma, örnek uygulama alanı olan Pozantı Orman İşletme Şefliğinde ormancılığın

geliştirilmesine yönelik stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesini ele alması

açısından önem taşımaktadır. Sonuçta Pozantı Orman İşletme Şefliğinde ormancılığın nasıl

geliştirilebileceği yönünde öneriler geliştirilmiştir.

SWOT Çözümlemeleri, içsel (üstünlükler ve zayıflıklar) ve dışsal (fırsatlar/olanaklar ve

tehditler/tehlikeler) ortamların incelenmesini sağlamaktadır. SWOT Çözümlemeleri

sonucunda, strateji belirlemeyle en çok ilgili faktörlerin bir listesi elde edilmektedir. Bir başka

ifadeyle SWOT Çözümlemeleri, SWOT faktörlerinin genelde sadece kalitatif incelemesini

içermektedir. SWOT faktörlerinin önemini (önceliğini, ağırlığını) sayısal olarak belirleme

yeteneği yoktur. Oysa bir karar verme durumunda ve planlamada sayısal verilere ihtiyaç

duyulur. Bu nedenle planlama sürecinde SWOT Çözümlemeleri etkin şekilde

gerçekleştirilemez ve planlamada bu çözümlemelerinden yeterince faydalanılamaz. Bu

çalışmada, SWOT Çözümlemeleri ile ÇKKV Tekniklerini bir araya getiren bir melez teknik

olan R’WOT Tekniği kullanılmıştır (Yılmaz, 2006a). Bu teknik SWOT gruplarının ve her bir

SWOT grubu içindeki SWOT faktörlerinin öncelikleri ve önem sırasının belirlenmesinde,

Sıralama Tekniği ve Doğrusal Kombinasyon Tekniğini birlikte kullanan kombine bir

yaklaşımdır. R’WOT Tekniğinde, dört SWOT grubu ve her bir gruptaki SWOT faktörlerine

sayısal değerler verilmek suretiyle SWOT Çözümlemeleri daha analitik hale getirilmektedir.

R’WOT Tekniği kullanımıyla, karar verici üstünlüklerin, zayıflıkların, fırsatların/olanakların

ve tehditlerin/tehlikelerin sayısal değerlerinin ne olduğunu ortaya koymaktadır. Böylece bu

teknik SWOT Çözümlemelerinde kullanılan faktörler için sayısal öncelikler ortaya koymakta

ve bu faktörleri ölçülebilir ve birbiriyle karşılaştırılabilir yapmaktadır.

46

Ormancılık sektörünü planlamak, düzenlemek, izlemek ve değerlendirmek için, öncelikle

ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.

Sunulan R’WOT Tekniği, farklı stratejik planlama durumları için uygun bir araçtır.

Ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi ile ilgili Pozantı Orman İşletme

Şefliğinde gerçekleştirilen bu örnek uygulama çalışması da, sunulan metodolojinin

faydalılığını göstermiştir.

Ormancılık sektörü çeşitli ve çok sayıda ilgi grubu (Kamu Kurum ve Kuruluş Temsilcileri,

Yerel Nüfus, Ekoturistler, Çıkar-Baskı Grupları vb.) içermesi nedeniyle, iyi bir ormancılık

politikasının tüm ilgi gruplarını dikkate alması gereklidir. Öte yandan farklı ilgi gruplarının

da, ormancılık uygulamalarını desteklemesi gereklidir. İlgili kamu kuruluşlarının ormancılık

konusunda politikalar, düzenlemeler ve stratejiler oluşturması ve ormancılığa konu alanları

koruması gerekmektedir. Çevrenin iyi şekilde korunmasını sağlamak açısından en önemli olan

konu, yerel nüfustan sağlanacak destektir.

Bunun yanında ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi sürecine ilgi

gruplarının katılımı da sağlanmalıdır. Bu durum farklı grupların diğer bir grubun fikirlerini ve

çıkarlarını anlamaları açısından önemlidir. Böylece daha fazla etkileşimle karşılıklı anlayış

sağlanması, farklı grupların stratejilere saygı duyması ve stratejileri uygulamaya istekli olması

sağlanabilecektir. Ayrıca bu sürece katılan ilgi grupları, kendilerinin çalışmalara dâhil olduğu

ve içinde bulundukları toplum için bir şeyler yapıyor olduğu hissine de sahip olacaklardır.

Aynı zamanda bu sürece katılım, ormancılık stratejilerinin gerçekleştirilmesi yönünde farklı

gruplar için bir eğitim süreci olarak da görülebilecektir.

Nitekim bu araştırmadaki ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi

işleminde katılımcı bir yaklaşım benimsenmiştir. Bu doğrultuda Pozantı Orman İşletme

Şefliği çalışma alanında görev yapan Orman Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu Kurum ve

Kuruluş Temsilcileri, Özel Sektör Temsilcileri, Meslek Örgütleri Temsilcileri, Yerel Yönetim

Temsilcileri, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcileri ve Orman Amenajman Heyetlerindeki

Sektör Uzmanları çalışmaya dâhil olmuştur. Bu amaçla bu ilgi gruplarıyla anket ve

görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmeler R’WOT Tekniğinin aşamalarındaki ilkelere uygun

olarak gerçekleştirilmiştir.

Ancak bu araştırmadaki Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki örnek uygulama çalışmasına

dayalı olarak genel sonuçlara ulaşmanın ve genelleştirmeler yapmanın olanaksız olduğunu

belirtmek gereklidir. Zira her bir orman alanı belirli biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve

kültürel koşullara sahiptir. Bu durum o alanı kendine özgü ve diğer alanlardan farklı

kılmaktadır. Bu nedenle sadece belirli çalışma alanlarına özgü belirli sonuçlar ortaya

konulabilir.

Öte yandan bilimsel çalışmalardaki ilerlemelerin bir sonucu olarak, orman kaynaklarına

ilişkin alternatif işlevlerin sayısı zaman geçtikçe artmaktadır. Bu durumda orman kaynakları

yöneticileri, farklı kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercih, ihtiyaç, talep ve beklentilerini

karşılama yönünde orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerini belirlemek durumundadır.

Bir başka ifadeyle orman kaynakları yönetimine ilişkin karar verme sürecinde, orman

kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi önemli bir görev olarak düşünülmelidir.

Bu doğrultuda araştırmanın üçüncü aşamasının amaçları şu şekilde sıralanabilir; Pozantı

Orman İşletme Şefliğindeki orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesine

yönelik katılımcıların, karar kriterlerinin ve karar alternatiflerinin öncelik değerlerini karar

47

vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının tercihlerine dayalı olarak

belirlemek, karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının orman

işlevlerine ait önceliklerindeki benzerlikleri ve farklılıkları karşılaştırmak ve analize tabi

tutmak, genel bir karar analizi çatısına katılımcı yaklaşımı dâhil etmek ve farklı karar

kriterlerini dikkate almak suretiyle orman kaynaklarına ilişkin işlevlerin değerlendirilmesi ve

önceliklendirilmesine yönelik etkin çok kriterli karar verme yaklaşımlarını uygulamak.

Bu çalışmada katılımcıların tercihlerinin ortaya çıkarılmasına ve orman işlevlerinin öncelik

sıralamasının belirlenmesine yönelik metodoloji olarak AHS Tekniği seçilmiş ve

kullanılmıştır. Nitekim bu teknik, orman kaynakları planlaması ve doğal kaynak yönetimi

konularındaki uygulama çalışmalarında en sık tercih edilen ÇKKV Tekniklerinden birisidir.

Araştırmanın üçüncü aşamasında, ilk olarak karar vericiler, kamu ve çıkar-baskı grupları, alt

kamu ve çıkar-baskı grupları, sektör uzmanları, karar kriterleri ve alternatif orman işlevleri

belirlenmiştir. İkinci olarak seçilen kamu ve çıkar-baskı grupları ile alt kamu ve çıkar-baskı

gruplarına yönelik öncelikleri konusunda, farklı karar vericilerin görüşleri alınmıştır. Daha

sonra farklı karar vericilerin, alt kamu ve çıkar-baskı gruplarının ve sektör uzmanlarının,

seçilen karar kriterlerine yönelik öncelikleri konusunda görüşleri alınmıştır. Nihayet her bir

karar kriterine yönelik orman işlevlerinin önceliklerinin belirlenmesi işlemi ise, sektör

uzmanlarına yaptırılmıştır. Ardından AHS Tekniği kullanılarak karar vericiler, kamu, çıkar-

baskı grupları ve sektör uzmanlarından toplanan verilere dayalı olarak her bir karar

elemanının göreli önemi ve nihai orman işlevlerinin öncelik sıralaması elde edilmiştir.

Buna göre katılımcılar, ormanların çevresel faydalarının ürün faydalarından daha değerli

olduğunu düşünmektedir. Nitekim Çevresel İşlevler, en fazla tercih edilen orman işlevi

olmuştur. Yine Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi ikinci en fazla tercih edilen seçenek

olmuştur. Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak odun), Turizm İşlevi (av

turizmi, ekolojik turizm) ve Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi sırasıyla

üçüncü, dördüncü ve beşinci tercih edilen alternatif orman işlevleri olmuştur. Rekreasyon

İşlevi ve Ot ve Yaprak Faydalanması Sağlama İşlevi ise, en az tercih edilen orman işlevleri

olmuştur.

Orman kaynakları planlaması, doğası gereği karmaşık bir süreçtir. Orman kaynakları

planlaması; biyolojik, teknik, ekonomik, yönetsel ve yasal birçok karmaşık boyut yanında,

toplumdaki Kamu Kurum ve Kuruluş Temsilcileri, Çıkar ve Baskı Grubu Temsilcileri, Yerel

Yöneticiler, Yerel Halk Temsilcileri vb. çok sayıda ve çeşitli ilgi gruplarını da kapsamaktadır.

Bu nedenle orman kaynakları planlaması, tüm ilgili grupların tercihlerinin, ihtiyaçlarının ve

beklentilerinin planlamalara dâhil olmasının ve karar verme sürecinde katılıma yer

verilmesinin gerekli olduğu bütünsel bir yaklaşım olarak görülmelidir. Bu çalışmada sunulan

ve farklı karar verme metotlarına dayalı olan aşamalı yaklaşım, doğal kaynakların korunması

ve iyileştirilmesi yönünde daha uygun ve sosyal olarak daha kabul edilebilir orman

amenajman planlarının hazırlanmasında kullanılabilecektir. Orman kaynakları planlamasının

sosyal boyutundaki temel sorun, tüm bu ilgi gruplarının görüş ve tercihlerinin ölçülmesi ve

planlama sürecine dâhil edilmesidir. Bu kapsamda katılımcıların ihtiyaç ve beklentilerinin

nasıl dikkate alınacağı, sayısallaştırılacağı ve karar verme sürecine hangi uygun metotlar,

araçlar ve matematiksel formülasyonlarla dâhil edileceği konusunda cevaplara ihtiyaç

bulunmaktadır. Böylesi karmaşık durumları ele alma yönünde etkin bir yaklaşım, katılımcı

planlama ile ÇKKV Tekniklerinin birlikte kullanılmasıdır. Bu teknikler, planlamanın sosyal

boyutunun başarısını sağlayacaktır. Nitekim bu çalışma, orman amenajman planlaması

kapsamında ÇKKV Tekniklerinin katılımcı yaklaşım sürecinde kullanıldığı örnek uygulama

48

çalışmalarını temsil etmektedir. Bu kapsamda R’WOT ve AHS Teknikleri kullanılarak ilgi

gruplarının tercih, ihtiyaç ve beklentilerinin ölçümü ve tüm katılımcıların planlama sürecine

dâhil edilmesi konularının üstesinden gelecek çözümler üretilmiştir. Bu çalışmanın sonuçları

değerlendirildiğinde, katılımcı planlama ve ÇKKV Teknikleri bütünleşmesinin, karmaşık

orman kaynakları planlaması ve yönetimi konularının üstesinden gelinmesinde uygun bir

seçenek olduğu ortaya çıkmaktadır.

Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar, Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki nispeten küçük bir

örneklemeye dayalıdır. Dolayısıyla bu çalışmanın bulgularını daha geniş bir ölçekte

kullanılmak istenmesi durumunda dikkat edilmelidir. Esasen genelleştirme yapmak veya

farklı hükümler elde etmek için, olabildiğince büyük örnekleme yapılması uygun olacaktır.

Bu kapsamda elektronik posta yoluyla sörvey yaklaşımı, daha büyük bir örnekten bilgi

toplamaya imkan verebilecektir.

SUMMARY

The first phase of the study was based on the data obtained from the surveys done in total 6

settlement units that were at Alpu, Fındıklı, Gökbez, Yenikonacık and Eskikonacık villages

and Pozantı district administratively attached to Adana province and on qualitative

information obtained through observation in Pozantı Forest Sub-District Directorate. The

villages are settled in forest and mountain area. In order to provide general information on the

village, a Village General Information Survey were prepared. In this phase of the study, the

determination of social, economic and cultural framework of the related settlement units was

aimed.

The mean population of the villages is 390 in 2013. The most important living sources of the

villages are fruit-growing, field agriculture, stock-breeding, beekeeping and forest

workmanship. The most significant problems of the villages are unemployment, lack or

inadequacy of water for watering, lack of sewerage system, inadequacy of health services and

drinking water.

The main purpose of second phase of the research was to explore the strengths, weaknesses,

opportunities and threats, so to determine and prioritize forestry strategies for developing

forestry in Pozantı Forest Sub-District Directorate. The other purposes of this phase were to

review the current structure regarding forestry sector, to identify the potentials and the

constraints for developing forestry sector, and to recommend ways to improve the current

structure for developing forestry sector in Pozantı Forest Sub-District Directorate.

There is no comprehensive methodology on determining and prioritizing forestry strategies

for developing forestry in potential areas available. Therefore, the significance of this study

was be to examine the determining and prioritizing forestry strategies for developing forestry

in the case study areas. So possible suggestions on how to develop forestry in Pozantı Forest

Sub-District Directorate would be made.

SWOT analysis includes examination of internal (Strengths and Weaknesses) and external

(Opportunities and Threats) operational environments. A result of SWOT is a list of factors

most relevant to the strategy determining, usually only qualitative examination of

environmental factors. No means to analytically determine importance of factors. The amount

of numerical data in planning an decision making situation is large and SWOT can be carried

49

out poorly and underutilized in further planning process. In this research, it was used the

R’WOT Technique, which is a hybrid technique connecting Multiple Criteria Decision

Making (MCDM) Techniques to SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats)

analysis (Yılmaz, 2006a). This technique is a combined method utilizing Ranking Technique

and Linear Combination Technique when assessing priorities of SWOT factors. In the

R’WOT Technique, SWOT analysis is made more analytical by giving numerical values to

the SWOT factors as well as to the four SWOT groups. By using R’WOT Technique, the

decision maker finds out the numeric expression, what are the main strengths, weaknesses,

opportunities and threats. So this technique yields analytical priorities for the factors included

in SWOT analysis and makes them commensurable.

Determining and prioritizing forestry strategies should be done to plan, regulate, monitor and

evaluate the forestry sector. Presented R’WOT Technique is suitable for a variety of different

strategic planning situations. Also, this case study on determining and prioritizing forestry

strategies showed the usability of presented method.

Since forestry involves many stakeholders (state representatives, local people, ecotourists,

NGOs etc.), a good forestry policy should get these people involved. Forestry practices should

be also supported by different stakeholders. State organizations should make policies,

regulations or strategies on forestry and protect forest areas. Support from the local people is

the most important to ensure the environment is well protected.

The process of determining and prioritizing forestry strategies should get stakeholders

involvement. This situation is important for different parties to understand the concerns and

ideas of another party. With more interactions, mutual understanding can be achieved, and

different parties will respect the strategies and are willing to follow the strategies. Getting

stakeholders involved in the process of determining and prioritizing forestry strategies will

also make them feel that they are being involved, and they are doing something for their

society where they are part of. The participation to this process is also a training process for

different parties to understand the importance of respecting the nature.

This study adopted a participatory approach. It was involved all interested parties, who were

local people, government agencies representatives, local administers, non-governmental

organizations and experts, related to forestry sector in Pozantı Forest Sub-District Directorate.

The study was based on all interested parties interviews and questionnaires. These interviews

were structured according to principles of the steps of the R’WOT Technique.

But, it is important to highlight that it is impossible to generalize and make broad conclusion

based on a case study in Pozantı Forest Sub-District Directorate. Each forest area has its

particular biological, physical, social, economical and cultural conditions. These conditions

make it unique and different to other areas. Therefore, only specific conclusion linked to the

particular study areas can be raised.

The number of available alternatives values of forest resources is increasing over the years as

a result of progress in scientific researches. Forest resources managers face a situation to

determine the priorities of forest values by satisfying various public and stakeholders’

preferences, needs, demands and expectations. In other words, determination of priorities of

forest values have to be seen as an important task in the decision making process of forest

resources management.

50

There are main objectives in third phase of the research including to determine the

participants, the decision criteria and the decision alternatives importance weights according

to the decision makers, the public, stakeholders and sector experts’ preference, to identify the

priorities of forest values of the decision makers, the public, stakeholders and sector experts,

and to compare and analyze the differences and similarities among priorities of forest values

of each group, to integrate participatory approach into general decision analysis framework

and to apply effective multiple criteria decision making approaches for evaluating and ranking

forest values by considering various decision criteria.

In this study, it was chosen and used the AHP Technique as the methodology for eliciting

participants’ preferences and determining priorities of forest functions. AHP Technique is one

of the MCDM Techniques most frequently applied in case studies in the field of forest

resources planning and natural resources management.

In third phase of the research, decision makers, the public and stakeholders, sub public and

stakeholders, sector experts, decision criteria and alternative forest values were identified

first. Second, different decision makers were contacted to express their opinion on the

importance of selected the public and stakeholders, and sub public and stakeholders. Then,

different decision makers, sub public and stakeholders, and sector experts were contacted to

express their opinion on the importance of selected decision criteria. Finally sector experts

were contacted to express their opinion on the importance of forest values according to the

decision criteria. Then, by using the AHP Technique, it was determined relative importance of

each criterion and final ranking order of forest values by using data collected from decision

makers, the public, stakeholders and sector experts.

Participants considered that environmental benefits from forests are valued higher than

commodity benefits. It was observed that Environmental Values became the most preferred

forest value. Again, Water Quality and Quantity Value became the second most preferred

option. Wood Production Value, Tourism Value and Non-wood Forest Products Production

Value were third, fourth and fifth preferable alternative forest values, respectively. Recreation

Value and Forage Production Value became the least preferable.

Forest resources planning is inherently complex process. Forest resources planning comprises

complex biological, technical, economical, administrative and legal issues, also involving

many stakeholders, such as Government Agencies Representatives, Interest Groups

Representatives, Local Administers, Local People etc. So, forest resources planning should be

a holistic approach in which public participation in decision making and incorporation of

public preferences, needs and expectations in forest management plans are main elements.

The hierarchical approach based on different decision making methods presented in this study

can be used in forest resources planning in preparing the more suitable and socially acceptable

forest management plan for protecting and restoring the natural resources. A main problem in

the social dimension of forest resources planning is the way of incorporating the planning

process and quantifying stakeholders’ opinions and preferences. Answers are needed on how

participants’ needs and expectations can be taken into account and quantified, and which

methods, tools and mathematical formulation can integrate participants’ opinions to the

decision making process. An effective approach for handling these complex situations is to

use together with participatory planning, and MCDM Techniques. These techniques can help

the achievement of the social dimension of forest resources planning. This study presents a

case study where MCDM Techniques were used in a participatory approach process within

the context of forest management planning. It was provided solutions to overcome the

51

problem of the measurement of the stakeholders’ preferences, needs and expectations, and

involve all stakeholders to planning process with the uses of R’WOT and AHP Techniques.

When the results of this study were assessed, it could be stated that the integration of

participatory planning and MCDM Techniques were suitable options for handling complex

forest resources planning and management.

The results derived in this study were from a small sample in Pozantı Forest Sub-District

Directorate relatively. So, a caution should be taken in using the findings of this study in a

broader context. A large sample is suitable for capturing greater heterogeneity in judgment or

making generalizations. Electronic mail survey approach can allow to gather information

from a large sample.

KAYNAKÇA

ASAN, Ü., 2002: Orman Amenajmanı – I (Temel Kavram ve Prensipler). Ders Notları, İ.Ü.

Orman Fakültesi, 148 sayfa, İstanbul.

ASAN, Ü., YEŞİL, A., DESTAN, S., ÖZDEMİR, İ. ve H. ZENGİN, 2005: Sürdürülebilir

Orman İşletmeciliğinin Gerçekleştirilmesinde Fonksiyonel Planların Yeri ve Önemi.

TMMOB Orman Mühendisleri Odası, Türk Ormancılığında Uluslararası Süreçte Acil

Eyleme Dönüştürülmesi Gereken Konular, Mevzuat ve Yapılanmaya Yansımaları

Sempozyumu, 22–24 Aralık 2005, Bildiriler Kitabı, Sayfa: 23–37, Antalya.

BAYRAKTAROĞLU, H., 1968: Toplum Kalkınmasında Orman İçi Köyleri. İ.Ü. Orman

Fakültesi Dergisi, Seri: B, Cilt: 18, Sayı: 2, Sayfa: 31-42, İstanbul.

COŞGUN., U. ve K. H. GÜLER, 2015: Arıcılık Yapanların İşletme Ekonomisi Açısından

İncelenmesi (Batı Akdeniz Orman Köyleri Örneği). Batı Akdeniz Ormancılık

Araştırma Müdürlüğü, Sonuçlanan Proje Sonuç Raporu, 88 sayfa, Antalya.

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI, 2004: Türkiye Ulusal Ormancılık Programı (2004-

2023). T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Araştırma Planlama ve Koordinasyon

Kurulu Başkanlığı, Planlama ve Projeler Dairesi Başkanlığı, 90 sayfa, Ankara.

ÇELİK, N. ve G. MURAT, 2008: Sayısallaştırılmış SWOT Analizi ile Bartın İli’nin Ekonomik

Yapısını Değerlendirme. 2. Ulusal İktisat Kongresi, 20-22 Şubat 2008, DEÜ İİBF

İktisat Bölümü, 11 sayfa, İzmir.

GEMİCİ, Y., GÜRSES, M.K. ve E. YILMAZ, 1996: Kadıncık Vadisi ve Çevresinin Tabiatı

Koruma Alanı Olarak Değeri. DOA Dergisi No: 2, Doğu Akdeniz Ormancılık

Araştırma Enstitüsü Yayını, Sayfa: 91–111, Tarsus.

GERAY, A. U., 2001: Ormancılık Kurumları (2. Yazım), (Ulusal Ormancılık Programı İçin

Rapor). Yayınlanmamıştır, 10 Temmuz 2001, 75 sayfa, İstanbul.

GERAY, A. U., 2003: Ormancılık Politikasının Belirlenmesinde Halkın Katılımı. II. Ulusal

Ormancılık Kongresi, 19-20 Mart 2003, Türkiye Ormancılar Derneği Yayını, Kongre

Serisi No:2, ISBN 975-93478-2-2, Sayfa: 409-414, Ankara.

GERAY, U. ve E. YILMAZ, 2006: Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin

Belirlenmesi. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi (26–28 Mayıs 2006,

Ilgaz/Çankırı) Bildiriler Kitabı, Ankara Üniversitesi, Çankırı Orman Fakültesi,

Orman Ekonomisi Anabilim Dalı, Sayfa: 206–212, Çankırı.

GERAY, U., ŞAFAK, İ., YILMAZ, E., KİRACIOĞLU, Ö. ve H. BAŞAR, 2007: İzmir İlinde

Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi. T.C. Çevre ve Orman

Bakanlığı, Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın

No: 300, Müdürlük Yayın No: 46, Teknik Bülten No: 35, İzmir, 137 sayfa.

52

GÜRBÜZ, F., 2010: A’WOT Analizi-Erciyes Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü

Uygulaması. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt: 26, Sayı: 4,

Sayfa: 369-378.

GÜRBÜZ, F., 2011: Bir Tekstil Sanayi Sevkiyat Bölümünde R’WOT Analizi Uygulaması.

Yıldız Teknik Üniversitesi Sigma Dergisi, İstanbul.

KANGAS, J., 1992: Multiple-Use Planning of Forest Resources by Using the Analytic

Hierarchy Process. Scandinavian Journal of Forest Research, Volume: 7, No: 2, pp:

259-268.

KANGAS, J., 1994, An Approach to Public Participation in Strategic Forest Management

Planning. Forest Ecology and Management, Volume: 70 Number: 1-3, pp: 75-88.

KANGAS, J., LOIKKANEN, T., PUKKALA, T. ve J. PYKALAINEN, 1996: A Participatory

Approach to Tactical Forest Planning. Acta Forestalia Fennica, The Finnish Society

of Forest Science, The Finnish Forest Research Institute, ISBN: 951-40-1514-2,

ISSN: 0001-5636, Number: 251, 24 pages, Finland.

KILIÇASLAN, Ç., MALKOÇ, E., ÖZKAN, M. B., TUNÇALP, G. ve A. O. AYDIN, 2012:

Kentsel Sit Yerleşimlerinde Dış Mekan Yaşantısının Değerlendirilmesi: Şirince Köyü,

Selçuk. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt: 49, Sayı: 3, Sayfa: 265-274.

KUUSIPALO, J., KANGAS, J. ve VESA, L., 1997: Sustainable Forest Management in

Tropical Rain Forests: A Planning Approach and Case Study from Indonesian

Borneo. Journal of Sustainable Forestry, Volume: 5, Number: 3-4, pp: 93-118.

MENDOZA, G. A. ve W. SPROUSE, 1989: Forest Planning and Decision Making under

Fuzzy Environments: An Overview and Illustration. Forest Science, Volume: 35,

Number: 2, pp: 481-502.

OK, K., 2003: Orman Kaynaklarının Planlanmasında Sosyal Değerlendirme ve Katılım. II.

Ulusal Ormancılık Kongresi, 19-20 Mart 2003, Türkiye Ormancılar Derneği Yayını,

Kongre Serisi No:2, ISBN 975-93478-2-2, Sayfa 58-73, Ankara.

ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 2009: Orman Genel Müdürlüğü, Stratejik Plan (2010-

2014). T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Strateji Geliştirme

Dairesi Başkanlığı, 148 sayfa, Ankara.

ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012: Orman Genel Müdürlüğü, Stratejik Plan (2013-

2017). T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Strateji

Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 82 sayfa, Ankara.

ORMAN İDARESİ VE PLANLAMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI, 2008: Orman Amenajman

Yönetmeliği, Ekosistem Tabanlı Fonksiyonel Planlama. T.C. Çevre ve Orman

Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı,

58 sayfa, Ankara.

ÖZTÜRK, S., 2011: Devrekâni Çayı Alt Havzası Örnekleminde Havza Yönetim Planının

Geliştirilmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve

Bölge Planlama Anabilim Dalı, 212 sayfa, Ankara.

ÖZTÜRK, S. ve G. UBAY TÖNÜK, 2014: Devrekani Çayı Havzası Yönetim Planı Sürecine

Kamu Kurumları ve Özel Sektör Paydaşlarının Katılımı. İstanbul Üniversitesi,

Orman Fakültesi Dergisi, ISSN: 1309-6257, Cilt: 64, No: 2, Sayfa: 14-23, İstanbul.

RESMİ GAZETE, 2006: Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013). 1 Temmuz 2006

Cumartesi – Mükerrer, Sayı: 26215, 100 sayfa, Ankara.

SCHOMOLDT, D. L., PETERSON, D. L. ve R. L. SMITH, 1995: The Analytic Hierarchy

Process and Participatory Decision Making. Proceedings of the 4th International

Symposium on Advanced Technology in Natural Resource Management, Editors: J.

M. Power, M. Strome and T. C. Daniel, American Society of Photogramm. and

Remote Sensing, pp: 129-143, Bethesda, MD, U.S.A.

53

SÖNMEZLER, G., 2008: Proje Yönetimi Yaklaşımıyla En İyi Festival Mekanı ve İçeriğinin

Seçimi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Makine Fakültesi, Endüstri Mühendisliği

Bölümü, 149 sayfa, İstanbul.

ŞENYAZ, A., SÜLÜŞOĞLU, M. ve E. YILMAZ, 2005: Akdeniz Ormancılığı Açısından

Mersin İli, Tarsus İlçesi Bazı Orman Köylerindeki Sosyo-Ekonomik Yapı ve

Ormancılık Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı,

Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın

No: 254, DOA Yayın No: 39, Çeşitli Yayın No: 5, Tarsus, 84 sayfa.

YILMAZ, E., 1999: Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanılarak Çok Kriterli Karar Verme

Problemlerinin Çözümü. Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü, DOA

Dergisi, Orman Bakanlığı Yayın No: 127, DOA Yayın No: 16, Dergi Sayısı: 5,

ISSN: 1300-8544, Sayfa: 95-122, Tarsus.

YILMAZ, E., 2004a: Orman Kaynaklarının İşlevsel Bölümlemesine İlişkin Çözümlemeler.

İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Ormancılık

Ekonomisi Programı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 387 sayfa+Ekler, İstanbul.

YILMAZ, E., 2004b: Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanarak Katılımcı Doğal Kaynak

Planlaması. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma

Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 238, DOA Yayın No: 31, Teknik

Bülten No: 22, 67 sayfa, Tarsus.

YILMAZ, E., 2004c: Orman Kaynaklarının İşlevsel Planlaması. T.C. Çevre ve Orman

Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman

Bakanlığı Yayın No: 239, DOA Yayın No: 32, Teknik Bülten No: 23, Tarsus, 130

sayfa.

YILMAZ, E., 2005: Bir Arazi Kullanım Planlaması Modeli: Cehennemdere Vadisi Örneği.

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü,

Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 253, DOA Yayın No: 37, Çeşitli Yayın No: 3,

Tarsus, 131 sayfa.

YILMAZ, E., 2005: Mersin İli, Cehennemdere Vadisi Köylerinin Sosyal, Ekonomik ve

Kültürel Yapıları ile Orman Kaynaklarıyla İlişkileri. T.C. Çevre ve Orman

Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman

Bakanlığı Yayın No: 252, DOA Yayın No: 36, Çeşitli Yayın No: 2, Tarsus, 64 sayfa.

YILMAZ, E., 2006a: R’WOT Tekniği: Arıcılık Sektöründe Katılımcı Yaklaşım ile Örnek Bir

Uygulaması. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma

Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 274, DOA Yayın No: 40, Çeşitli

Yayın No: 6, 93 sayfa, Tarsus.

YILMAZ, E., 2006b: Bir Dış Kaynaklı Odun Dışı Orman Ürünleri Geliştirme Projesinin

A’WOT Tekniği ile Değerlendirilmesi. 1.Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu

(1–4 Kasım 2006, Trabzon), Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi,

Trabzon.

YILMAZ, E., 2007: A’WOT Tekniği Kullanarak Katılımcı Yaklaşımla Proje Değerlendirmesi.

DOA Dergisi No: 13, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayını, Sayfa:

1–19, Tarsus.

YILMAZ, E., OK, K. ve T. OKAN, 2004: Ekoturizm Planlamasında Katılımcı Yaklaşımla

Etkinlik Seçimi: Cehennemdere Vadisi Örneği. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı,

Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın

No: 237, DOA Yayın No: 30, Teknik Bülten No: 21, Tarsus, 56 sayfa.

YILMAZ, E., KELEŞ, H. ve Z. KOÇAK, 2010: Mersin İlinde Orman Kaynaklarına İlişkin

İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğu Akdeniz

Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 431, DOA

Yayın No: 57, Teknik Bülten No: 35, 223 sayfa, Tarsus.

54

YURDAKUL, O., 1990: Akdeniz Bölgesi Tarım İşletmelerinde Sosyo-Ekonomik Yapı.

Akdeniz Bölgesinde Tarımın Verimlilik Sorunları Sempozyumu, Milli Prodüktivite

Merkezi Yayınları, Yayın No: 433, Sayfa: 24-33, Antalya.

YÜKSEL, İ. ve A. AKIN, 2006: Analitik Hiyerarşi Proses Yöntemiyle İşletmelerde Strateji

Belirleme. Doğuş Üniversitesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 2, Sayfa: 254-268.

ZAHEDI, F., 1986, The Analytic Hierarchy Process: A Survey of the Method and Its

Applications. Interfaces, Volume: 16, Number: 4, July-August, pp: 96-108.

55

El Broşürü Örneği

T.C.

Orman ve Su İşleri Bakanlığı

Orman Genel Müdürlüğü

Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

Araştırma Projesi

Orman Amenajman Planlamasının Sosyal Boyutu:

Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Örnek Uygulama

(2014-2015)

Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

P.K.: 18, 33401 Tarsus/MERSİN

Tel: (0 342) 648 74 53; Faks: (0 324) 648 73 37;

Web: http://doa.ogm.gov.tr/

2014

0,0000000

0,1000000

0,2000000

Çev

rese

l İşl

evler

Odun

Ham

. Üre

timi

OD

OÜ Ü

retim

i

Ot ve

Yap

rak

Fay.

Turiz

m İş

levi

Su

Üre

timi

Rek

reas

yon

Orman İşlev leri

Ön

ce

lik

De

ğe

ri

56

Araştırma 3 aşamadan oluşmuştur. Bunlar;

1. Sosyoekonomik envanter çalışması ve yerel topluma

ait sosyal bilgilerin toplanması ve değerlendirilmesi,

2. Katılımcı yaklaşımla alternatif orman kaynakları

yönetim stratejilerinin belirlenmesi ve öncelik

sıralamasına konulması,

3. Yine katılımcı yaklaşımla orman kaynaklarına ilişkin

işlev önceliklerinin belirlenmesidir.

.

Neler Yaptık?

Çalışma alanı Pozantı Orman İşletme Şefliğidir. Şeflik

sınırlarında 5 köy bulunmaktadır. Bunlar; Alpu, Eskikonacık,

Fındıklı, Gökbez ve Yenikonacık köyleridir. Şeflik 13.394 ha

ormanlık alan ve 4.480 ha ormansız alan olmak üzere 17.874

ha genel alandan oluşmaktadır. Toplam orman alanındaki

9.985 ha normal orman iken, 3.409 ha bozuk ormandır.

Araştırmanın farklı aşamalarında kullanılan materyaller

şunlardır:

Araştırmanın ilk aşamasındaki plan ünitesi yerleşim

yerlerinin sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarının

belirlenmesi işlemi için “Köy Genel Bilgi Formu”,

Araştırmanın ikinci aşamasındaki en uygun orman

kaynakları yönetim stratejilerinin ortaya konması

amacıyla “SWOT ve Sıralama Bilgi Formları”,

Araştırmanın üçüncü aşamasındaki orman

kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi

amacıyla “İkili Karşılaştırmalara Dayalı Bilgi

Formları”.

Proje ile Neyi Amaçladık? Bu projenin amaçları;

- Plan ünitesindeki orman köylerinin sosyal, ekonomik

ve kültürel durumlarını tespit etmek,

- Plan ünitesindeki ormancılık sektörünün mevcut

yapısını incelemek ve buna dayalı olarak orman

kaynakları yönetim stratejilerinin katılımcı

yaklaşımla belirlenmesini ve önceliklendirilmesini

sağlamak,

- Orman kaynaklarına ilişkin işlevlerin önem ve

önceliklerini katılımcı yöntemlerle ortaya koymaktır.

57

Araştırmanın 2. aşamasında kullanılan Değerlendirme

Yöntemi “R’WOT Tekniği” olmuştur. R’WOT Tekniğindeki

çözüm süreci aşağıdaki adımlardan oluşmuştur:

Adım 1. SWOT Çözümlemeleri Gerçekleştirilmiştir.

Adım 2. Her Bir SWOT Grubundaki SWOT Faktörleri İçin

Karşılaştırmalar Yaptırılmıştır.

Adım 3. Dört SWOT Grubu İçin Karşılaştırmalar

Yaptırılmıştır,

Adım 4. Her Bir SWOT Faktörünün Nihai Öncelik Değeri

Bulunmuştur.

Araştırmanın 3. aşamasında kullanılan Değerlendirme

Yöntemi ise “Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) Tekniği”

olmuştur. AHS Tekniğindeki çözüm sürecinin adımları şunlar

olmuştur:

Adım 1. Model Kurulmuş ve Problem Formüle

Edilmiştir,

Adım 2. Verilerin Toplanmış ve İkili Karşılaştırmalar

Matrisleri Oluşturulmuştur,

Adım 3. Özdeğer Yöntemi Kullanılmak Suretiyle

Karar Elemanlarının Göreli Öncelik Değerleri ve

Tutarlılık Oranları Tahmin Edilmiştir,

Adım 4. Karar Alternatiflerinin Genel Öncelik

Değerleri ve Sıralaması Elde Edilmiştir.

Bu çalışmanın ilk aşamasında, Pozantı Orman İşletme Şefliği

dahilindeki orman köylerinin sosyal, ekonomik ve kültürel

durumunu tespit etmek amacı ile hazırlanan Köy Genel Bilgi

Formları, her bir köyde köy muhtarı, azaları, kooperatif

başkanı, öğretmen, imam ve diğer bazı köylülerden oluşan

gruplar ile köy kahvelerinde yüz yüze görüşme yolu

doldurtulmuştur. Bu uygulama yoluyla elde edilen veriler,

öncelikle Excel programında toplanmış ve düzenlenmiştir.

Ardından bu veriler analize tabi tutulmuştur.

58

Elde Ettiğimiz Bilgiler ve Önerilerimiz

Araştırmanın ilk aşamasının bulguları, araştırma alanında yer

alan yerleşim yerlerinde uygulanan anketlerden elde edilen

bilgilere ve bölgede yapılan gözlemlere dayandırılmıştır.

Böylece plan ünitesinde ilgili yerleşim birimlerinin sosyal,

ekonomik ve kültürel yapıları belirlenmiştir. Yapılan

değerlendirmeler sonucunda bölge köylerinin en önemli

sorunlarının; işsizlik, sulama suyunun olmayışı veya

yetersizliği, kanalizasyon sisteminin olmaması, içme suyunun

ve sağlık hizmetlerinin yetersizliği olduğu ortaya çıkmıştır.

Araştırmanın ikinci aşamasında, plan ünitesindeki orman

kaynakları planlaması ve stratejilerine yönelik kararlara ışık

tutan güçlü ve zayıf yönler ile fırsatlar/olanaklar ve

tehditler/tehlikeler, katılımcı yaklaşımla değerlendirilmiştir. Bu

amaçla Doğrusal Kombinasyon ve Sıralama (Ranking)

Teknikleri ile SWOT Çözümlemelerini bir araya getiren ve

melez bir teknik olan “R’WOT Tekniği” kullanılmıştır. Bu

teknik SWOT faktörlerinin önceliklendirilmesini, birbirleriyle

karşılaştırılmasını ve böylece en tercih edilen stratejileri

seçmeyi sağlamıştır. Bu aşamada, Pozantı Orman İşletme

Şefliğindeki orman kaynakları yönetimi ile doğrudan veya

dolaylı ilgili katılımcılardan elde edilen verilerden

faydalanılmıştır. Buna göre çalışmaya katılanlar, Pozantı Orman

İşletme Şefliğinde izlenecek ormancılık stratejisinin

“Üstünlükler” ve “Tehditler/Tehlikeler” SWOT grubu içindeki

SWOT faktörlerine dayalı olması gerektiğini ifade etmiştir.

Araştırmanın üçüncü aşaması ise, orman kaynaklarına ilişkin

işlev önceliklerinin belirlenmesi problemini ele almıştır. Bu

doğrultuda araştırmanın ikinci aşamasına dâhil olan

katılımcıların tercih, ihtiyaç ve beklentileri dikkate alınmış ve

yine katılımcı bir yaklaşım sergilenmiştir. Bu amaçla ÇKKV

Tekniklerinden birisi olan “Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS)

Tekniği” kullanılmıştır. Sonuçta Çevresel İşlevler, en fazla

tercih edilen orman işlevi olmuştur. Yine Nitelikli ve Bol Su

Üretme İşlevi ikinci en fazla tercih edilen seçenek olmuştur.

Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak

odun), Turizm İşlevi (av turizmi, ekolojik turizm) ve Odun Dışı

Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi sırasıyla üçüncü,

dördüncü ve beşinci tercih edilen alternatif orman işlevleri

olmuştur. Rekreasyon İşlevi ve Ot ve Yaprak Faydalanması

Sağlama İşlevi ise, en az tercih edilen orman işlevleri olmuştur

(Şekil 1).

59

0,0000000

0,1000000

0,2000000

Çev

rese

l İşl

evler

Odun

Ham

. Üre

timi

OD

OÜ Ü

retim

i

Ot ve

Yap

rak

Fay.

Turiz

m İş

levi

Su

Üre

timi

Rek

reas

yon

Orman İşlev leri

Ön

ce

lik

De

ğe

ri

Şekil 1: AHS Tekniği Uygulamasına Göre Pozantı

Orman İşletme Şefliğinde Orman Kaynaklarına İlişkin

Orman İşlevlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralamaları.

Orman amenajman planlaması çalışmalarında köylerin sosyal,

ekonomik ve kültürel yapılarının tespiti, yerel toplum ile

Orman Teşkilatı arasındaki olası sorunların çözümü açısından

önemli bir konu olarak düşünülmelidir. Bu kapsamda

monografik nitelikteki köy araştırmaları, orman amenajman

planlaması için faydalı bilgiler ortaya koyacaktır.

Bu doğrultuda plan ünitesinin geçmişten bugüne sosyal,

ekonomik ve kültürel durumu (sosyoekonomik durum

envanteri) ortaya konmalı ve yeni dönemde yapılacak orman

amenajman planlarında olası sorunların çözümüne yönelik

hususlara yer verilmelidir. Nitekim bu araştırmada yerleşim

yerleri hakkında genel bilgi sağlamak üzere, Köy Genel Bilgi

Formu hazırlanmış ve uygulanmıştır. Bu bilgi formları

yanında köylerde yapılan gözlemler ile tarım ve nüfus

istatistiklerine yönelik çalışmalardan da faydalanmak

suretiyle, araştırma bölgesi köylerinin sosyal, ekonomik ve

kültürel yapılarına ilişkin bilgiler derlenmiştir.

Ormancılık sektörünü planlamak, düzenlemek, izlemek ve

değerlendirmek için, öncelikle ormancılık stratejilerinin

belirlenmesi ve önceliklendirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.

Çalışmada kullanılan R’WOT Tekniği, orman kaynaklarına

yönelik stratejik planlama durumları için uygun bir araçtır.

60

SWOT Çözümlemeleri tamamlandıktan ve R’WOT Tekniğine

dayalı olarak öncelikler belirlendikten sonra, toplanan

bilgilerden faydalanmak önemlidir. Üstünlüklere dayalı olarak

ve bunların tüm potansiyelini kullanarak hareket edilmelidir.

Zayıflıkların ya taşıdığı riskler minimize edilmeli ya da

bunların üstesinden gelecek şekilde üzerlerinde değişiklik

yapılmalıdır. Ardından sektörün önünde bulunan her fırsattan

yararlanmak amaçlanmalıdır. Sonrasında amaçlara ulaşma

yönünde mevcut tehditlerin farkında olunmalı ve bu

tehditlerin fırsatlara dönüştürülmesine çalışılmalıdır.

Orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlemesi

yapılmaksızın, orman amenajman planlamasının ve

devamında temel ormancılık politikası kararlarının başarılı

biçimde ortaya konulması mümkün değildir.

Böylesi bir belirlemede ormancılık sektörü çalışanları yanında,

kamu ve çıkar-baskı gruplarının orman kaynaklarının

kullanımına yönelik öncelikleri ve eğilimleri belirlenerek ve

bunlar çözümlemelere doğrudan dâhil edilerek katılımcı bir

anlayış benimsenmelidir. Bu çalışmada seçilen ve kullanılan

AHS Tekniği, katılımcı yaklaşımla orman işlevlerinin öncelik

sıralamasının belirlenmesinde uygun bir Çok Kriterli Karar

Verme Tekniğidir.

Orman kaynakları yöneticilerimiz, orman kaynakları

yönetiminin sadece biyolojik, teknik ve ekonomik bir süreç

olmadığını, bunun yanında sosyal boyutun da yani çeşitli

kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercih, talep, ihtiyaç ve

beklentilerini de yansıtması gerektiğini kabul etmelidir.

Ancak orman kaynakları planlamasının sosyal boyutundaki

temel sorun, tüm bu ilgi gruplarının görüş ve tercihlerinin

nasıl ölçüleceği ve planlama sürecine nasıl dâhil edileceğidir.

Bu çalışmada orman amenajman planlaması kapsamında

R’WOT ve AHS Teknikleri kullanılarak, ilgi gruplarının

tercih, ihtiyaç ve beklentilerinin ölçümü ve tüm katılımcıların

planlama sürecine dâhil edilmesi konularının üstesinden

gelinmiştir.

Proje Ekibi

Proje Yürütücüsü: Dr. Ersin YILMAZ

Proje Araştırmacıları: Alparslan ABBAK, Rüstem KIRIŞ,

Mehmet Ali SAYIN