tefsirül-münir sure sure (9)

6NSA SURES

6Ad:

6l-i mran Suresi ile likisi:

6Muhtevas:

6Fazileti:

7nsan Meneinin Birlii, Elerin Birlii Ve Aile Ba

7'rb:

7Belagat:

7Kelime ve bareler:

7Aklamas

8Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

10Yetimlerin Mallarn Yemenin Haram Klnmas

10Belagat:

10Kelime ve bareler:

10Nzul Sebebi

10Aklamas


11Drde Kadar Hanmla Evlenmenin Mbahl Ve Mehir Vermenin Vacip Olmas

11'rb:


12Nzul Sebebi

12Aklamas


16Birden ok Kadnla Evlenmenin Hikmeti:

17Peygamber (s.a.)'in Hanmlarnn Birden ok Olmasnn Sebebleri:

18Sefihleri (Kt Aklllar), Kkleri Ve Benzerleri Hacr Altna Almak Ve Reit Olmadka Mallarn Teslim Etmemek

18Belagat:


18Nzul Sebebi

19Ayetler Aras liki

19Aklamas


23Miraslarn Mirastaki (Terekedeki) Haklar le Miras Olmayan Muhtalarn, Yetim Ve Akrabalarn Haklar

24Belagat:


24Nzul Sebebi

25Ayetler Aras liki

25Aklamas


28Miras Ayetleri

28'rb:

28Belagat:


29Nzul Sebebi

29Ayetler Aras liki

29Aklamas

29Mirasta ocuklarn Haklar:

30Anne Babann Miras:

31Borlara, Sonra da Vasiyetlere ncelik Vermek:

31Elerin Miras:

31Kellenin Miras:

33Miras Ayetlerinden Anlalan Dier Hkmler:

35Yce Allah'n Snrlar

35Belagat:


35Aklamas


36Teriin lk Dnemlerinde Ahlakszln Cezas

36Belagat:


36Ayetler Aras liki

36Aklamas

36Zina Eden Kadnlarn Cezas:

37Zina Eden Erkeklerin Cezas:


38Sopa Cezas ile Srgn Cezas Birlikte Verilebilir mi?

38Tevbenin Kabul Hali Ve Zaman


38Ayetler Aras liki

38Aklamas


40slm'da Kadnlara Davran

40Belagat:


41Nzul Sebebi

42Aklamas

421- Bizzat Kadnlara Miras Olmann Haram Klnmas:

422- Kadn Engellememek:

423- yilikle (Maruf ile) Geinmek:

434- Mehrin Ttmnde Kadnn Hakk:


45Kendileriyle Evlenmek Haram Olan Kadnlar

45Belagat:


46Nzul Sebebi

46Ayetler Aras liki

46Aklamas

46Makt Nikh:

46Nesep Yahut Shr ya da St Akrabal Dolaysyla Haram Klananlar:


50Evli Kadnlarla Nikhlanmann Haraml, Mehri Verildii Takdirde Mahrem Olmayan Kadnlarla Evlenmenin Meruluu

51Belagat:


51Nzul Sebebi

52Ayetler Aras liki

52Aklamas

52Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler

54Cariye le Evliliin artlar, Fuhu rtikp Ederlerse Cezas


55Ayetler Aras liki

55Aklamas


59Yukakda Geen er' Hkmlerin Sebepleri


59Ayetler Aras liki

59Aklamas


60Batl Yollarla Mal Yemenin Haraml, Zulmden Menetme, Karlkl Rza le Muamelenin Mbahl


61Ayetler Aras liki

61Aklamas


64Byk Gnahlardan (Kebairden) Kanmann Mkfat


64Ayetler Aras liki

64Aklamas


66Hasetten Nehiy Ve Allah'tan Fazln stemek

66Belagat:


66Nzul Sebebi

66Ayetler Aras liki

66Aklamas


68Her Varise Terekeden Hakkn Vermek

68I'rb:


68Nzul Sebebi

69Ayetler Aras liki

69Aklamas


70Erkeklerin Kadnlarn zerine Muhafz Ve Reis Olmalar (Kvme), Kar-Koca Arasndaki Anlamazln Dzeltilmesi

71'rb:

71Belagat:


71Nzul Sebebi

72Ayetler Aras liki

72Aklamas


75Sadece Allah'a badet, Ana-Babaya, Akrabalara Ve Komulara yilikte Bulunmak, Gsteri in Harcamaktan Sakndrmak

75Belagat:


75Nzul Sebebi

76Ayetler Aras liki

76Aklamas


80Allah'n Emirlerine Boyun Emeye Tevik, O'na Muhalefet Ve syan Etmekten Sakndrmak

80'rb:

80Belagat:


80Ayetler Aras liki

80Aklamas


82Sarhoken Namaz Klmann Haram Olmas, Su Bulunmadnda Teyemmm Etmek


82Nzul Sebebi

83Ayetler Aras liki

83Aklamas


88Yahudilerin leri Ve Tasarruflar

88'rb:

88Belagat:


88Nzul Sebebi

89Ayetler Aras liki

89Aklamas


90Ehl-I Ktab'a Kur'an'a man Etmelerinin Emredilmesi Ve Lanet le Tehdit Olunmalar

90Belagat:


91Nzul Sebebi:

91Aklamas


92Allah Teal'nn Mafiret Ettii Ve Etmedii eyler


92Nzul Sebebi

93Ayetler Aras liki

93Aklamas


94Ehl-i Kitabn Baka lerinden rnekler Ve Karlklar

94Belagat:


94Nzul Sebebi

95Aklamas


98Kafirlerin Cezas, Mminlerin Sevab

98Belagat:


98Ayetler Aras liki

98Aklamas


99Emanetleri Ve Haklar Ehline Vermek, Adaletle Hkmetmek, Allah'a, Rasulne

99Ve Mslmanlardan Olan Emirlere (darecilere) taat Etmek

99Belagat:


100Nzul Sebebi

100Ayetler Aras liki

100Aklamas


103Mnafklarn Yalan ddialar Ve Takndklar Tavrlar

104Belagat:


104Nzul Sebebi


105Aklamas

106Ayetlerden kan Hkm ve Hikmetler:

106Rasulullah (S.A.) a taat Etmek Farzdr

106Belagat:


107Nzul Sebebi


107Aklamas


Rahman ve Rahim olan Allah'n adyla

NSA SURES(Kur'an- Kerim'in 4. suresi olup Medine'de inmitir.)

Buhar Hz. Aie'den yle dediini rivayet etmektedir: "Nisa suresi, phesiz ben, Resulullah (s.a.)'n yannda iken nazil olmutur."

Hz. Aie'nin Resulullah (s.a.) ile birlikte evlilik hayat hicretin birinci yl evval aynda balamtr. nsan Meneinin Birlii, Elerin Birlii Ve Aile Ba1- Ey insanlar! Sizi tek bir nefisten yaratan, ondan da zevcesini var eden ve her ikisinden bir ok erkekler ve kadnlar treten Rabbinizden saknn ve O'nun ad ile birbirinizden dilek-Hl i^mn: Allah'tan saknn. Akrabalk (balarn koparmak)tan da (saknn). phesiz Allah zerinizde tam bir gzeeyicidir.

AklamasYce Allah akl sahibi olan insanlara, kendisine hibir eyi ortak komadan, onu tevhid ederek ibadet etmek ve kul haklar ile ilikisi bulunan btn emirlere uyma ve btn yasaklardan kanma emrini vermekte ve bu emirleri yerine getirmeye sevk edecek ekilde takva emrini bir defa daha pekitirmektedir. Bunu ise nimetleriyle onlar besleyip byten, ihsan ve ltuflann onlara bol bol veren kendisinin Rububiyyetini.muhataplara (Rabbiniz diye) izafe edip hatrlatmakla tekit etmektedir. Daha sonra ikinci olarak takva emri verilirken Yce Allah lafz bir defa daha zikredilmektedir. nk Yce Allah'n ad heybet ve cellin zel addr. Arkasndan onlarn yaratcs olduu hatrlatlmakta ve kendilerini tek bir nefisten yaratma kudretine dikkatleri ekmektedir. Onlar tek bir asldan gelmilerdir. Hepsi Adem'dendirler, Adem ise topraktandr. Yce Allah bu candan eini yaratt ve erkek ve dii btn insanlar da her ikisinden reyip tredi. Bu zrriyet arasnda Yce Allah akrabalk ve kan ba esaslar zerinde kurulan aile ban ortaya kard. Bu balar onlar birbirlerine merhametli davranmaya, birbirleriyle dayanmaya sevk eder. te btn bunlar takvay gerektiren, Allah'n cezasndan sakndran gz kamatrc ilh kudretin delilidir. Nitekim akrabalk nimeti de kr vazifesini yerine getirmek ve byle bir nimeti itiraf etmek zere takva sahibi olmay gerektirir. nk akrabalk bir destek, bir iliki, karlkl bir sevgi, atfet ve muhabbettir ki, insana mutluluk duygusu verir, toplum ierisinde manev g kayna olur. Kii ailesinin sevinci ile sevinir, kederi ile kederlenir. Nitekim Ahmet ve H-kim'in el-Misver'den rivayetine gre Resulullah (s.a.v.) yle buyurmutur: "Fat-ma benden bir paradr. Onu zen ey beni de zer, onu sevindiren ey beni de sevindirir..."

nsann kendisine asln hatrlatmakta insan snrlara bal kalmann gereine dellet vardr. nsann houna gitsin yahut gitmesin, bir dier insann kardei olduuna, kardeliin ise bar iinde yaamay, yardmlamay, sava, dmanl ve balan koparmay bir kenara atmay gerektirdiine iarettir.

lim adamlarnn cumhurunun grne gre tek bir candan kast, insanln babas olan Adem (a.s.)'dir. Onlar, Hz. Adem dnda "tek bir can* diye nitelenecek kimsenin olmadn kabul ederler. Ondan nce bir takm Ademlerin varln iddia edenlere gelince, bu iddia Kur'an- Kerim'in zahir ifadeleriyle atmaktadr.

Einden kast da Havva'dr. Havva Hz. Adem'in sol kaburga kemiinden uykuda bulunduu srada yaratlmtr. Hz. Adem uyanp da Havva'y grdnde onu beenmi ve karlkl birbirlerine yaknlk duymulard. Buna delil ise Buhar ile Mslim'de yer alan sahih hadistir. Buna gre Resulullah (s.a.) yle buyurmutur: "Kadnlar hakknda birbirinize hayr tavsiye ediniz. nk kadnlar bir kaburga kemiinden yaratlmlardr. Kaburga kemiinde en eri olan ksm ise onun st tarafdr. Sen onu dzeltmeye kalkrsan onu krarsn. Olduu gibi brakrsan eri kalmaya devam eder."

Ebu Mslim el-Isfahn gibi baz ilim adamlarnn grne gre ise maksat, "o cann cinsinden onun eini de yaratmtr" eklindedir. Her ikisi de buna gre tek bir cinstir ve ayn tabiattr. Dier taraftan einin kaburga kemiinden yaratlmasnn faydas nedir? nk Yce Allah Adem'i topraktan yaratt gibi, onu da ayrca yaratmaya kadirdir. Ebu Mslim buna delil olarak Yce Allah'n u buyruklarn gstermektedir: "Sizin iin nefsinizden kendileriyle skn bulacanz eler yaratm olmas da O'nun ayetlerindendir." (Rm, 30/21). Burada "nefsinizden" buyruundan kast sizin cinsinizdendir. Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi: "mmler arasnda kendilerinden bir rasul gnderen O'dur." (Cuma 62/2). Yine burada kast onlarn cinsidir. u buyruk da byledir: "Andolsun ki size kendi nefislerinizden bir peygamber gelmitir." (Tevbe, 9/128).

Ancak Ebu Mslim'e az nce geen sahih hadisin delletine aykr iddiada bulunduu belirtilerek cevap verilmektedir. Buna gre byle bir yaratmadaki hikmet Yce Allah'n canldan -doum yoluyla deil de- canl yaratmaya, tpk canszdan bir canl yaratmaya kadir olduunu ortaya kartmaktr.

Daha sonra Yce Allah insan trnn oalma yolunu aklamakta ve Adem ile Havva'dan insan cinsinin iki trn etrafa yayp dattn sz konusu etmektedir. Bu iki tr ise yeryznde yerleen, oray imar eden ve her ikisinden dallanp budaklanan erkek ve diilerdir.

Daha sonra Yce Allah az nce sz geen takva emrini, insanlarn ihtiyalarn karlamak zere Allah adna birbirlerinden isteklerde bulunmalar yolunu hatrlatarak pekitirmektedir. Allah adna bu ekilde bir eyler istemeleri O'na imann ve O'nu tazimin delilidir. Kii, "Allah adna bu ihtiyacm vermeni istiyorum" derken bunun kabul edilmesini umarak istekte bulunur. Byle bir sz Yce Allah'n emirlerine uymay gerektiren hususlar arasndadr. Buna uyan kimse ise Allah'tan korkar, O'nun emirlerine aylan hareket etmekten saknr, yasaklarndan uzak durur.

Allah'tan korkmak gerektii gibi akrabalk balarn kesmekten korkmak da icap eder. Yani adn tazim ettiiniz ve onun ad ile birbirinizden bir eyler istediiniz Allah'tan da, akrabalk ban koparmaktan da korkunuz. Yani sevgi ve iyilikle bu balar birletiriniz, onlar koparmaynz. nk onlar koparmak, saknlmas gereken bir husustur.

Daha sonra Yce Allah her eye muttali olduunu, her bir ii, her bir durumu tespit edip gzetlediini bildirerek ayet-i kerimeyi sona erdirmektedir. O bakmdan Yce Allah ancak bizim korunmamza yarayacak, menfaatimize olacak eyleri ter buyurur. O hallerimizi ok iyi grendir. te bu ifade takva emrinin verilmesinin ve bu emre riayet etme gereinin bir gerekesi gibidir. Ayetin sonundaki bu buyruk, Yce Allah'n, "Allah her bir eye tanktr" (Mcadele, 58/6) buyruunu andrmaktadr.

Yetimlerin Mallarn Yemenin Haram Klnmas2- Yetimlere de mallann verin. Temizi murdara deimeyin ve onlarn malla- ku bu byk bir gnahtr.

Nzul SebebiMuktil ve el-Kelb der ki: Bu ayet-i kerime Gatafanl bir adam hakknda nazil olmutur. Bu kiinin yannda oka mal bulunan ve kardeinin olu olan yetim bir ocuk vard. Bu ocuk bul yana gelince maln istedi. Amcas mal ona vermek istemedi. Peygamber (s.a.)'in yanna gidip davalatlar. Bunun zerine bu ayet-i kerime nazil oldu. Amca bu ayet-i kerimeyi iitince, "Allah ve Ra-sulne itaat ettik, biz pek byk gnahtan Allah'a snrz" dedi ve ocua maln verdi. Resulullah (s.a.) yle buyurdu: "te her kim nefsinin cimriliinden korunur ise ve bu ekilde cimriliinden vazgeip geri dnerse o gzel yurduna yerleir." Yani cennetine konaklar. Delikanl (amcasndan) maln alnca Allah yolunda infak etti. Peygamber (s.a.) de yle buyurdu: "Ecir sabit oldu, gnah kald." Ey Allah'n Rasul, dediler, ecrin sabit olduunun ne anlama geldiini bildik. O Allah yolunda infak ettii halde gnah nasl olur da olduu gibi kalr? Resulullah (s.a.) yle buyurdu: "Delikanl iin ecir sabit oldu, babas aleyhine ise gnah kald."

AklamasAyet-i kerimenin konusu: Yce Allah ergenlik yana geldikleri takdirde yetimlere mallarnn tam ve eksiksiz olarak verilmesini emretmekte, mallarm vasilerin kendi mallarna katmalarn yasaklamaktadr. Hitap, mal ellerinde yetimler de yanlarnda bulunduu srece vasilere yneliktir.

te bu, takvann deiik hallerinin aklanmasnn bir balangcdr. Takvann ba ise -Yce Allah sla-i rahimi ve akrabalk ban hatrlattktan sonra- zayf ve gsz yetimlerin mallarn korumaktr.

Anlam udur: Ey yetimlerin vasileri olanlar! Ergenlik yana geldikten sonra yetimlere mallarn tam ve eksiksiz olarak veriniz. Onlar kken har-* camalann mallarndan yapnz. Onlarn mallarndan herhangi bir eyi kendi mallarnza katmaynz. Burada, mallar telef eden dier tasarruflar ve eitli yararlanma yollarn ifade etmek zere "yemek" tabirini kulland. nk tasarruflarn pek ou yemek iin yaplr. Yce Allah'n, "(il) = e, a" harf-i eri burada "ile birlikte" ya da gerek manasna kullanlm olabilir. Yani onlarn mallarn yemek hususunda kendi mallarnza katmayn, eklemeyin. nk sizler ne yapacak olursanz Allah'n ltfuyla kazanm olduunuz kendi malnz olan hell bir eyi, yetimlerin mallar olup sizin iin haram olana deimi olursunuz. Byle bir yemek byk bir gnah, byk bir vebaldir. Rivayet edildiine gre onlar -slm'dan veya bu ayetin nzulnden-nceleri zayf koyun verir, yerine semiz bir koyun alrlard. Byle davranmalar yasakland.

Yetim, mutlak olarak babas lm kimseye denir. Fakat nceden de akland gibi eriat ve rfte bu tahsis edilmi bulunmaktadr. nk Resulullah (s.a.) -Ebu Davud'un Ali (r.a.)'den rivayetine gre- yle buyurmutur: "Ergenlik yandan sonra yetimlik olmaz."

Ayet-i kerime yetimlere mallarnn verilmesi hususunda zahiri zeredir ve ergenlik yana gelmeden nce mallarnn onlara verilmemesi anlamnda deildir. Burada yetimlere mallarnn verilmesi mecaz yoluyla o mallara kt bir maksatla el uzatmadan onlar sa salim sahibine brakmak demektir. Buna delil ise sonraki, "Yetimleri ... deneyin." (Nisa, 4/6) ayetidir. Yani ergenlik yama geldikleri vakit mallarn teslim alabilecek durumda olup olmadklarn deneyiniz. Bu ayet-i kerime ergenlik ve reitliin gereklemesi halinde fiilen mallarnn yetimlere teslim edilmesine bir teviktir. "Yetimlere de mallarn verin" ayeti ise ergenlik yama gelip reit olduklar vakit mallarnn kendilerine teslim edilmesi iin yetimlerin mallarnn korunmasn tevik etmektedir.

Fakat daha uygun olan "verme"nin gerek anlam ile kullanlm olmasdr ki, bu da fiilen vermek demektir. Buna gre "yetimler" kelimesi ise daha nceki durumlar nazar itibara alnarak kullanlm mecaz bir tabirdir. Bu ekilde yetimlik tabirinin kullanlmasnn sebebi kklkleri zerinden fazla bir zaman gemeden mallarn kendilerine vermekte eli abuk tutup acele etmenin vcubuna iaret etmektir. nk yetimlik zayflktr. Bu ise merhameti, iffeti gerektirir. Adeta yetim ad ergenlikten sonra da devam ediyor gibi bir intiba verilmitir. Usl-i fkhta bu gibi anlatmlara nassn iareti ad verilir.

Drde Kadar Hanmla Evlenmenin Mbahl Ve Mehir Vermenin Vacip Olmas3- Eer yetim kzlar hakknda adaletli davranamayacamzdan korkarsanz size hell olan kadnlardan ikier, er, drder olmak zere nikahlayn. ayet adalet yapamayacanzdan endie ederseniz o zaman bir yahut sahibi olduunuz cariye (ile yetinin). Bu, sizin hakszlk yapmamanza daha yakndr.

4- Kadnlarn mehirlerini honutlukla ve bir ba olarak verin. Bununla beraber gnl holuu ile ondan size bir ksmn balarlarsa onu da iinize sindire sindire yiyin.

Nzul Sebebinc ayet-i kerime olan, "Eer ... korkarsanz" buyruu ile ilgili olarak Buhar, Mslim, Nesa, Beyhak ve bakalar unu rivayet etmektedirler: Urve mminlerin annesi Hz. Aie'ye (r. anh) bu ayet-i kerime hakknda soru sordu. O da yle dedi: "Ey kzkardeimin olu, burada sz edilen velisinin himayesindeki yetim kzd. Bu adam malnda ona ortak olur, mal ve gzelliinden de holanrd. Mehrinde adaletli olmadan onunla evlenmek istediinden dolay onun dengi olanlara verdii mehri vermezdi. te byle yapmalar onlara yasak klnd ve holarna giden kadnlardan ikier, er ve drder olarak nikahlamalar emrolundu."

Said b. Cbeyr, Katde, er-Rab, ed-Dahhk ve es-Sdd de der ki: Yetimlerin mallarndan saknrlar, ancak kadnlara gereken kymeti vermez ve diledikleri ekilde evlenirlerdi. Kimi zaman adalet yapar, kimi zaman yapmazlard. Yetimlere dair soru sormalar zerine, "Yetimlere de mallarn verin" diyen ayet-i kerime nazil oldu. Yine an yce Allah, "Eer yetim kzlar hakknda adaletli davranmayacanzdan korkarsanz..." ayetini de inzal buyurdu. Yce Allah buyuruyor ki: Yetimler hakknda adalet yapamamaktan korktuunuz gibi yine kadnlar hakknda da onlara adil davranamamaktan korkunuz. O bakmdan haklarnn altndan kalkmanz mmkn olandan fazlas ile evlenmeyiniz. nk kadnlar zaaf ve acizlik bakmndan yetimler gibidirler. el-Vlib (nc tabakadan gvenilir ravilerden Ali b. Rabia b. Nadla)'nin rivayetine gre bni Abbas'n da gr budur.

"Kadnlarn mehirlerini honutlukla... verin" mealindeki drdnc ayet-i kerimenin nzul ile ilgili olarak da bni Eb Hatim, Ebu Salih'ten yle dediini rivayet etmektedir: Baba kzn evlendirdiinde mehrini alr, ona bir ey vermezdi. Yce Allah byle davranmalarn yasak klarak, "Kadnlarn mehirlerini honutlukla ve bir ba olarak verin" ayetini indirdi.

AklamasBu ayetlerin konusu nzul sebebine gre tespit edilebilir. Buna gre konu ya yetimlerin dnda kalan hanmlarla evlenmektir; yani eer sizden herhangi birinizin himayesinde yetim bir kz bulunur ve byle bir kza mehr-i mislini verememekten korkuyor iseniz, bunun dnda hanmlarla evlenmeye ynelin. nk bu durumda olanlar pek oktur ve bu konuda Allah evlenmek isteyene darlk vermemitir. Yahut da ayet-i kerime kadnlar hakknda adaletli davranmakla ve birden fazla evlenmeleri halinde onlara zulm nlemekle ilgilidir. Yani, "Yetimlere de mallarn verin" ayet-i kerimesi nazil olunca, kadnlarn haklarnda adaleti terk etmekten ekinmemekle birlikte, yetimleri velayetleri altna almaktan ekinmeye koyuldular. nk bu durumda herhangi birisinin nikh altnda kimi zaman on kadn bulunur ve bunlar arasnda adalet yapma-yabilirdi. te bunlara yle dendi: Yetimlerin haklaryla ilgili olarak adaleti terk etmekten ekindiiniz gibi, kadnlar arasnda adaletten uzak durmaktan da korkun, ekinin ve nikhnz altnda tutacanz kadnlarn saysn azaltn.

Korkmaktan kast ise bilmektir. Bu ifadeyle, bilinen eyin korkulacak ve saknlacak bir ey olduu anlatlmak istenmitir.

Yani eer sizler mehirlerini vermemek suretiyle yahut batl yollarla yetimlerin mallarm yemek suretiyle yetimlere hakszlk yapacanz bilir yahut hissederseniz, yetim bir kzla evlenmemelisiniz. Onun dnda bir, iki, yahut drde kadar baka kadnlarla evlenebilirsiniz. Birden ok kadnla evlendiiniz takdirde de adaletle davranmalsnz. Adaletle muamele yapma ve aralarnda haklarn pay edebilme imknn bulabilmeniz iin drtten fazla kadnla evlenmeyiniz. Bu durumda erkeklerin eitli durumlar sz konusu olur. Kimisi iki hanmla, kimisi , kimisi drt hanmla evlenir. Drt says, hanmlar aras adaletin mmkn olabilecei azami snrdr.

Yce Allah'n, "Nikahlayn'' buyruundaki emir mbahlk ifade eder. Bu, Yce Allah'n, "yiyiniz, iiniz" (Bakara, 2/187) buyruklarn andrmaktadr. Bunun vcup ifade ettii de sylenmitir. Yani Yce Allah'n, "kier, er, drder olmak zere" buyruundan alnm sayy amamann vcubunu ifade ediyor, demektir. Yoksa asl itibariyle nikhn vcubunu ifade etmez.

Yce Allah'n, "kier, er, drder olmak zere" buyruunun her bir kelimesi trnn tekrarna dellet etmektedir. "ikier"de iki, ikiye, "er"de , e, "drder"de drt, drde dellet etmektedir. Yani birden ok hanmla evlenmek isteyen herkes, sz geen saydan diledii kadarn nikahlayabilir. Kimisinin bu kadar hanm olabilir, kimisinin olmaz.

Daha sonra Yce Allah birden ok hanmlar arasnda adalete bal kalmann zorunlu olduunu pekitirmektedir. Bu husus da Yce Allah'n, "Eer yetim kzlar hakknda adaletli davranamayacanzdan..." buyruundan anlalmaktadr. Bu buyruunda Yce Allah unu zikretmektedir: Sizler birden ok hanm ile evlenmeniz halinde adaletle davranamayacanzdan korkarsanz o takdirde tek bir hanm ile yetinmelisiniz. Birden ok hanmla evlenmek Yce Allah'n u buyruunda aka emrolunan adaleti gerekletireceinden yana emin olan kimse iin mubahtr: "Hrs gsterseniz bile kadnlar arasnda adaleti gzetmeye g yetiremezsiniz." (Nisa, 4/129). Bu buyruk, kalb meyil arasndaki adalet hakknda anlalabilir. Eer bu ihtimal olmam olsayd, her iki ayetten herhangi bir ekilde birden ok hanmla evlenmenin caiz olmamas sonucu kard.

Adaletli davranamamak korkusu bu hususta zan ve phe halini de kapsar. O bakmdan ya hr kadnlardan tek bir kadn ile yetinmelisiniz yahut da cariyelerden dilediiniz kadar cariyeyi odalk almak yoluyla yetinme yoluna gitmelisiniz. Cariyelerin nikahlanma yoluna gidilmemesi ise aralarnda her hususta adaletin vacip olmayndandr. Onlar hakkndan istenen yalnzca rfe uygun olarak geim iin gerekli nafakadan ibarettir.

Tek bir kadnla evlenmeyi semek yahut da cariye ile yetinme yoluna gitmek, hakszlk ve zulm yapmamaya daha yakndr. Yce Allah'n, "Sizin hakszlk yapmamanza" buyruundan kast, zulm yapmamanzadr. mam afi (r.a.)'nin bu, "Hakszlk yapmamanza" buyruunu, "Geindirmekle ykml olduunuz kimselerin saysnn artmamasna daha yakndr" diye tefsir ettii nakledilmitir. Buna delil de Kisa, Asma ve Ezher'nin belirttiklerine gre Araplarn fasih olanlarndan bir kimsenin geindirmekle ykml olduu kiilerin (aile efradnn) says artt takdirde bu durumu ifade iin (ayet-i kerimede kullanlan kelime ile ayn kkten gelen) le, ye'lu fiili ve ayn kkten gelen kelimeler kullanmasdr.

Ksacas zulmden uzak durmak, tek bir kadn ile yetinmenin yahut da cariye ile yetinme yoluna gitmenin teri edilmesinin sebebidir. Bunda ayrca hanmlar arasnda adaletin art olduuna da iaret vardr. Kadnlar aras istenen adalet ise madd adalettir. Yani yanlarnda gecelemeyi aralarnda eit paylatrmak, yemek, imek, giyinmek, mesken gibi geim harcamalarnda eitlii salamaktr. Manev adalet yahut da kalb yaknlk olan meyil ve sevgi ise, istenen bir ey deildir. nk bu, insann elinde olan bir ey deildir. Bundan dolay Hz. Aie'ye dier hanmlarndan daha fazla meyleden Allah Rasul, Snen kitaplarnda Hz. Aie'den zikredildiine gre yle buyurmutur: "Allah'm bu elimde olan eyleri paylatrmamam Elimde olmayan eylerden dolay da beni sorumlu tutma." Bundan kast ise kalb meyildir. Kii adalet yapamamaktan korkacak olursa, birden fazla hanmla evlenmesi haram olur.

Daha sonra Yce Allah kocalara hitap ederek hanmlarna mehirlerini tereddtsz ve gnl holuu ile vermelerini emretmektedir. Bu ise iki e arasnda kurulacak sevginin bir sembol, hanma olan sevgi ve ona verilen kymetin bir belirtisidir. bni Abbas'm grne gre "kadnlara mehirlerini... veriniz" ayetindeki hitap kocalaradr. nceleri koca mehirsiz olarak evlenir, "Ben sana miras olurum, sen de bana miras olursun" der kadn da buna raz olurdu. Burada ise mehirlerini vermekte ellerini abuk tutmakla emrolundular.

Hitabn velilere olduu da sylenmitir. bni Ebi Hatim, Ebu Salih'ten yle dediini rivayet etmektedir: Erkek (velayeti altnda bulunan) dul bir kadn evlendirdii takdirde, mehrini kendisi alr, ondan kadna bir ey vermezdi. Yce Allah onlara bunu yasaklad ve, "Kadnlara mehirlerini... verin" ayeti nazil oldu.

Eer kadnlarn kendileri gnl holuu ile, bask altnda tutulmakszn ve aldatlmakszn size bir ey verecek olursa, onu da afiyetle yiyiniz. Yani bu sizin iin hell olur, onu almakta sizin iin bir gnah yoktur. Dnyada bunun sizden geri isteneceinden korkmayn, ahirette de bir sorumluluktan ekinmeyin.

Burada "yemek" kelimesi ile onda tasarrufun hell olduu kastedilmektedir. zellikle yemekten sz edilmesi ise mal tasarruflarn ou ekillerinin bu yolla olmasndan dolaydr. Yce Allah'n, "Onlarn mallarn mallarnza (kartrarak) yemeyin" buyruunda olduu gibi.

Sefihleri (Kt Aklllar), Kkleri Ve Benzerleri Hacr Altna Almak Ve Reit Olmadka Mallarn Teslim Etmemek5- Allah'n sizin iin geimlik kld mallarnz beyinsizlere vermeyin. Kendilerine bunlardan yedirin, giydirin, bir de onlara gzel sz syleyin.

6- Yetimleri evlenme ana erecekleri zamana kadar deneyin. ayet onlarda bir reitlik grrseniz mallarn kendilerine teslim edin. Byyecekler diye onlar israfla tez elden yemeyin. Zengin olan kansn, fakir olan da rfe gre yesin. Mallarn kendilerine verdiiniz zaman onlara kar ahit bulundurun. Hesap sorucu olarak Allah yeter.

Nzul Sebebi"Yetimleri evlenme ana geldikleri zamana kadar deneyin..." mealindeki 6. ayet-i kerime Said b. Rifa ile amcas hakknda nazil olmutur. yle ki: Ri-fa vefat etmi ve olu Sabit'i kk yata yetim brakmt. Sabit'in amcas Resulullah'n yanna varp yle dedi: "Kardeimin olu yanmda yetim olarak bulunmaktadr. Malndan bana hell olan nedir ve maln ben kendisine ne zaman teslim edeyim?" Bunun zerine Yce Allah bu ayet-i kerimeyi indirdi.

AklamasYce Allah sefih ve savurgan kimselere insanlar iin ticaret ve buna benzer yollarla geimlerini ayakta tutacak bir vasta kld mallarn teslim etmeyi yasaklamaktadr. Bu yasaklama ise sefihleri hacr altna almann delilidir.

Sefihlik (ya da hacr altna almak) ya kklk ya delilik ya da akl ve dinde ktlk, eksiklik, kt tasarruf ya da ifls sebebiyle olur. fls ise, bir kiinin borca batmas ve elindeki maln borcunu karlamaya yeterli olmamas demektir. Alacakllar hakimden hacr altna alnmasn isteyecek olurlarsa, hakim de bu borluyu hacr altna alr.

lim adamlar ayet-i kerime ve muhatap alnann tayini ve sefihlerden kimlerin kastedildii hususunda farkl grlere sahiptir. Bu grlerin en mehurlar unlardr: Sefihlere mallarn vermemek zere muhatap alnanlar yetimlerin velileridir. Sefihler ise ya mutlak olarak yetimler yahut da fiilen mallarn sap savuran kimselerdir. Bir dier gre gre ise muhatap btn mmettir. Yasak da her trl sefihi kapsamna alr. bni Abbas ve bni Mes'ud (r. anhum) derler ki: Burada hitap insanlar arasnda akl eren herkesedir. Sefihlerden kast ise kadnlar ve kklerdir. Maksat da bunlar arasndan reit olmayan kimselere maln verilmesinin yasaklanmasdr. Buna gre bu yasak kk, deli ve savurganl sebebiyle hacr altna alman herkesi kapsar.

Birinci gre gre, mallar muhatap olan velilere ait zamire izafe olur. Aslnda maln yetimlere ait olmasna ramen byle bir izafenin yaplmas, bu mallan koruma hususunda onlar titiz davranmaya itmek iindir. Bu da yetimlerin mallarn kendi mallan gibi gzetmekle olur. nk yetim ile velisi arasnda belli bir nesep ba vardr. kinci gre gre ise mallar lafzn hakikatine uygun olarak muhatap alnanlarn zamirine izafe edilmitir. Yani mallar mmete ait gsterilmitir.

Yce Allah'n, "Allah'n sizin iin geimlik kld mallarnz" buyruunun anlam ise udur: Mallar hayat ayakta tutan unsurdur. Geimin, ilerin dzene girmesine sebeptir. mmetler mal ile ilerler, uygarlk yapsn ykseltir. Fert ve toplum mal ile mutlu olur. Dmanlara kar zafer de yine onunla gerekleir. Selef ise, "Mal mminin silhdr; Allah'n kendisi dolaysyla beni hesaba ekecei bir mal brakmak, benim iin insanlara muhta olmaktan daha hayrldr" derdi. Rivayet edildiine gre Sfyan'n ticaret yapt bir mal vard. Kendisine "Bu ticaret mal seni dnyaya yaklatnr" denilince yle dedi: "Bu ticaret mal dnyaya yaklatnyor olabilir. Ama beni dnyaya kar korumutur da." Yine selef yle derdi: "Ticaret yapn ve kazann. nk sizler yle bir zamanda bulunuyorsunuz ki, biriniz muhta decek olursa, bu ihtiyac dolaysyla ilk yiyecei ey kendi dini olacaktr."

Maln hayatn ilerinin dzenlenmesine ara klnmas onun iletilmesini, arttnlmasn gerektirir. Ancak bu, mal ymak, saklayp biriktirmek iin olmamaldr. Ayrca hikmetli ve harcamalarda iktisatl davranmak suretiyle maln idare edilmesini de gerektirir. Nitekim Kur'an- Kerim u buyruu ile mminlere bu yolu gstermitir: "Ve onlar ki infak ettiklerinde israf da etmezler, cimrilik de gstermezler; bunun arasnda orta bir yol tutarlar." (Furkn, 25/67). Peygamber (s.a.) de iktisatl davranmay tevik etmitir. Ahmet, bni Mes'ud'dan, "ktisatl davranan fakir dmez" szn rivayet ettii gibi, Tabe-rn ve Beyhak de bni mer'den yle dediini rivayet etmektedirler: "Harcamalarda iktisat geimin yarsdr. nsanlara sevgi gstermek akln yarsdr. Gzel bir akl da ilmin yansdr."

Yce Allah'n, "Kendilerine bunlardan yedirin, giydirin" buyruunun anlam da udur: Yani onlarn mallar, geimlerini ve yiyecek ihtiyalarn karlayabilecek ekilde olsun. Bunu da mallarn ticaretle arttrarak yapnz. Bylelikle yaplacak olan harcama, mallarnn nemasndan ve krndan olsun. Sermayeden olmasn ki, bu harcamalar mallarn bitirip tketmesin. te mallarn yiyimleri ve giyimleri iin bir yer olarak tespit edilmesinden anlalan budur. O bakmdan Yce Allah "bunlardan" buyruunda (minh) deil de (fh) diye buyurmutur.

Yce Allah'n, "Bir de onlara gzel sz syleyin" buyruunun anlam da udur: Yani her veli velayeti altnda bulunan kiiye gnln ho edecek gzel szler sylesin ve ona gzel vaatlerde bulunsun. Mesel, ke yle desin: "Bu mal senin malndr. Ben bu mal zerinde ancak gvenilir bir vekilim. Bydnde bu mal sana vereceim." ayet o kk sefih (kt akll) ise ona t verir, nasihat eder ve israf ve savurganl terk etmeye tevik eder. Bunun sonucunda fakir dmenin, insanlara muhta olmann kanlmaz olacan anlatr. Gzel (ma'rf) sz, er'an veya aklen gzel grlen ve bunun iinde insann nefsini rahatlatan sz yahut davrantr. Mnker ise er'an veya aklen irkinlii dolaysyla nefsin ho grmedii eydir.

Yetimlere mallarnn verilmesinin emredilmesinden sonra Yce Allah bu maln verilecei zaman ve bundan nceki durumlar aklamaktadr ki bu da o yetimlerin snanmasdr. Yce Allah bizlere mallarn kendilerine teslim etmeden nce yetimleri snamamz emretmektedir. Evlenme yama geldikleri vakit -ki bu da evlenme yadr- onlar denemekle emrolunduk. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Sizden ocuklar ergenlik yana geldiklerinde..." (Nr, 24/59) yani bul yana vardklarnda. Bu ise mkellef olmann snrdr. Bu da ya ihtilm ile olur ya da kzn ay hali grmesiyle olur ya da belli bir ya doldurmakla olur. Bu ya ise afi ve Ahmed'in grne gre on betir. Bu yaa gelip de reit olduklar takdirde, yani koruma, ynetme, artrp geniletme hususlarnda gzel tasarrufta bulunabildikleri zaman mallarn kendilerine teslim ediniz. Aksi takdirde onlarn reit olduklarn grnceye kadar snamaya devam ediniz. Ebu Hanife'nin grne gre ise, yetim yirmi be yana ulat takdirde reit olmasa dahi, mal kendisine teslim edilir. nk bundan nceki ayet-i kerimede, "Yetimlere mallarn veriniz" diye bu-yurulmaktadr. Dier taraftan ergenlik yama gelip de iman ve kfr muteber olan bir kimseye maln teslim etmemek zulme benzer bir eydir. Ayrca byle bir davran onun insan olu olma haysiyetini de ayaklar altna almaktr. Fakat ayet-i kerimenin zahiri bula erseler dahi reit olduklar grlmedike mallarnn verilmeyeceini ortaya koymaktadr. Cumhurun gr de budur.

Ebu Hanife ve afi'nin grne gre snama, ergenlik yandan nce olur. Buna delil ise gaye (nihai nokta)yi ifade etmek zere kullanlan (hatt) = ...e, a kadar" edatdr. Malik'in grne gre ise bu buldan sonra olur.

Ebu Hanife buna bal olarak velinin izni ile akl eren mmeyyiz kn tasarruflarn sahih kabul etmitir. nk bu bir snamadr. Bu snama ise velinin ke alveri yapmasna izin vermesi ile ortaya kabilir. Bu da byle birisinin tasarrufunun sahih olmasn gerektirir.

afi ise der ki: Snama tasarruf iznini gerektirmedii gibi, yle bir izne bal olmas da gerekmez. Aksine deneme kn durumuna uygun bir ekilde tasarruf olmakszn da yaplabilir. Mesel, ticaret yapan birisinin olu ak-din tamamlanmasndan ncesine kadar alm ve satm hususunda denenir. Akit o noktaya geldi mi diledii takdirde veli akdi gerekletirebilir. Eer tasarruf hususunda ke fiilen izin caiz olsa, kkken maln da ona verilmesi caiz olur. nk malnn ona verilmesinin engellenmesinin sebebi, tasarrufunun sahih olmamasdr. Ayn ekilde kn kendi malndaki tasarrufu da malnn ona verilmesine baldr. Malnn ona verilmesi ise bul ve ondan sonra reitlik olmak zere iki artn gereklemesine baldr.

afi'ye gre reitlik, din ve mal konularda salhtr.

Cumhura gre ise reitlik, yalnzca mal konularda salhtr. Daha sonra Yce Allah u buyruklanyla velilere baz eyleri yasaklamaktadr: Zorunlu bir ihtiya olmakszn ergenlik yana varmadan nce yetimlerin mallarn abucak tez elden karmak iin yemeyiniz. Yani onlarn mallarn sizden alacaklar yaa gelmezden nce abuk davranarak onlar yemeye kalkmaynz.

srafsz olarak ve ergenlik yama gelmeden nce lr korkusuyla eli abuk tutmak sz konusu olmakszn, yapt iin ve kontrolnn karl olarak yetimin malndan yemek zorunda kalan muhtaca gelince: Eer velayeti altmda bulunan yetimin malna ihtiyac olmayan zengin bir kimse ise, yetimin malndan yemeyip afiflik gstersin. Fakir kimse ise yetimin malndan aln giderecek, avretini rtecek kadar zorunlu ihtiyac kadarn yesin. Bunu Ahmed'in Abdullah b. Amr'dan yapt u rivayet de desteklemektedir: Bir adam Resulul-lah (s.a.)'a, "Benim bir malm yok, himayem altmda bir yetimim var" diye soru sorar. Hz. Peygamber ona yle der: "sraf etmeksizin, kendin iin mal biriktirmek yoluna gitmeksizin, sap savurmakszn ve maln korumaya kalkmaks-zn -yahut- onun maln feda ederek kendi maln kurtarmak yoluna gitmeksizin yetiminin malndan yiyebilirsin."

el-Casss Yce Allah'n, "Byyecekler diye onlar israfla tez elden yemeyin" buyruunu byme snrna gelmesi halinde akl banda olduu takdirde reitliinin grlmesi artna bal kalmakszn, yetimin maln almaya hak kazandna delil gstermektedir. nk buldan sonra reitliin grlmesi art koulmutur. Yine el-Cessas bu ayet-i kerimeyi una delil gsterir: Byme yana geldikten sonra yetimin maln elinde tutmak veli iin caiz deildir. Eer bu byle olmasayd burada "byme"nin sz konusu edilmesinin bir anlam olmazd. Zira yetimin velisi, bymeden nce de sonra da yetimin malnda hak sahibi olurdu. te bu da yetim byme snrna geldii takdirde malnn kendisine verilmesi hakkn kazandn gstermektedir. Ebu Hanife bu hususta byme snrm yirmi be ya olarak kabul etmitir. nk bu yataki bir kimse dede olmas ihtimal dahilindedir. Dede olabilecek yata olup da bykler arasnda saylmamasna ise imkn yoktur.

afiler ise der ki: Yce Allah'n, "Byyecekler diye" buyruundan kast reit olarak bula ermeleridir. Bu da Yce Allah'n u buyruu ile amel etmenin bir gereidir: "Evlenme ana erdikleri zamana kadar deneyin. ayet onlarda bir reitlik grrseniz, mallarn kendilerine teslim edin." Yce Allah bunu byme diye ifade etmitir. Zira adam olma yama gelen kimsenin reit olduu ounlukla grlen bir durumdur.

lim adamlar yle bir soru sorarlar: Acaba velinin yetimin malndan yedikleri, yaptklarna karlk olarak bir cret saylr m saylmaz m? Hanefle-rin grne gre bu bir cret deildir. Bakalarnn grne gre ise bu bir crettir ve bunlar zengin ile fakir arasmda fark gzetmezler. Nitekim bir cret karl yaplan btn ilerde kyas bunu gerektirir (yani zengin ile fakir arasnda fark olmamas gerekir). O takdirde Yce Allah'n, "Zengin olan kansn" buyruundaki emir de mendup olma eklinde yorumlanr. Fkh kaide ise bu cretin veliye ister yetsin ister yetmesin ecr-i misil ile belirlenmesini gerektirmektedir. Daha sonra Yce Allah maln denme yolunu ylece aklamaktadr: Ey veliler ve vasiler! Sizler mallar yetimlere teslim ettiiniz takdirde onlar tarafndan mallarn kabzedildiine ve bu konuda zimmetinizin ibra olunduuna dair ahit tutunuz. nk -daha nce sz geen nce bul, sonra reitlik artlarna riayet ettikten sonra- bu ekilde ahit tutmak sizin itham altnda kalmanz ihtimalini uzaklatrr; bu konuda dava edilmenize imkn vermez ve emanete daha uygundur.

Bu ayet-i kerimenin zahiri ile amel etmenin bir gerei olarak Maliklerle afilere gre byle bir ahit tutmak vaciptir. nk bu ekilde ahit tutmay terk etmek, karlkl davalamaya, mahkemelemeye gtrr. Ayrca emir kipi vcup ifade eder. Hanefiler ise byle bir ahit tutmay mendup kabul ederler. Bunun vcup ifade etmesine mani olan karine ise, vasinin emin bir kimse olmasdr. Emin bir kimsenin, kendisine gvenene maln verdii iddiasnda bulunacak olursa, yemini ile birlikte sz doru kabul edilir. Yce Allah'n, "Hesap sorucu olarak Allah yeter" buyruu ise byle bir belgelendirmenin gerekmedii hususunda lehlerine delildir. Bunun anlam da yle olur: Sizinle yetimler arasnda Yce Allah'tan daha iyi bir tank bulunamaz. Byle bir aklama Said b. Cbeyr'den rivayet edilmitir.

Vasinin, mal, bali olduktan sonra yetime teslim ettii iddias ve kkken ona yapt harcamalar hususunda vasinin sz doru kabul edilir mi?

mam Malik ve afi der ki: Sz doru kabul edilemez, nk vasi malik deildir. mam Ebu Hanife ve arkadalar ise, doru kabul edilir, derler. nk vasi emindir, eminin ise emin olarak grlmeye devam ettii srece yemini ile sz doru kabul edilir.

Daha sonra Yce Allah ayet-i kerimeyi kk byk btn ileri koruyup gzettiini vurgulayarak sona erdirmekte ve hesaba eken olarak kendisinin yeterli olduunu hatrlatmaktadr. Yani sizi gzetleyen ve gizleyip akladnz eyler dolaysyla hesaba eken olarak Allah yeter.

Miraslarn Mirastaki (Terekedeki) Haklar le Miras Olmayan Muhtalarn, Yetim Ve Akrabalarn Haklar7- Anne ve baba ile yakn akrabalarn braktklarndan erkekler iin bir pay, yine anne ve baba ile yakn akrabalarn braktklarndan kadnlar iin de bir pay vardr. Bu o maldan az veya ok olsun, farz klnm bir paydr.

8- Paylatrma srasnda yaknlar, yetimler, yoksullar da hazr bulunursa, kendilerini o mirastan rzklandrn ve onlara gzel szler syleyin.

9- Arkalarnda kendileri hakknda endie edecekleri gsz evltlar brakacaklar korksunlar, Allah'tan saknsnlar da dosdoru sz sylesinler.

10- phe yok ki zulmle yetimlerin mallarn yiyenler karnlarna ancak bir ate yemi olurlar. Onlar yaknda alevli bir atee de gireceklerdir.

Nzul Sebebi7. ayet olan, "Baba ve anne ile yakn akrabalarn braktklarndan bir pay vardr." buyruu ile ilgili olarak Ebu'-eyh (H. 274 doumlu Ebu Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Cafer b. Hayyn el-Isfahn) ile bni Hibbn Kita-bu'l-Feriz'de bni Abbas'tan yle dediini rivayet etmektedirler: Cahiliye dnemi halk kzlara ve yetiinceye kadar kk erkeklere miras vermezlerdi. Ensar*dan Evs b. es-Sabit adnda bir adam vefat etti. Geriye kk bir kz ocuu ve iki olu kald. Amcasnn iki olu olan Hlid ve Arfate (Kurtub gibi baz kitaplarda Arface ve Sveyd eklindedir -ki bunlar asabedendir-) gelerek onun btn mirasn aldlar. Vefat edenin hanm olan mm Kahme (bni Ke-sir'de mm Kuhna, Kurtub'de mm Kucca) Resulullah (s.a.)'n yanna gelip O'na durumu anlatt. Resulullah (s.a.), "Ne syleyeceimi bilemiyorum" deyince, "Baba ve anne ile yakn akrabalarn braktklarndan bir pay vardr..." ayet-i kerimesi nazil oldu.

bni Eb Hatim ve Beyhak de bu ayet-i kerimenin nzul ile ilgili olarak bir baka sebebi nakletmektedirler ki bunun muhtevas yledir: Ayet-i kerime vasiyette bulunma esnasnda lm hastalnda olan kiinin yannda bulunan ziyaretilere ynelik bir emir nitelii tamaktadr. Bu ziyaretilerin byle birisine miras almayan akrabalarna vasiyette bulunmasn hatrlatmalar emre-dilmektedir. Bunlara malnn bete birini yahut drtte birini vasiyet eder. Ancak bu kimseler hasta olana malndan sadaka vermeyi yahut onun bir ksmn Allah yolunda vermeyi emretmezler.

"phe yok ki zulmle yetimlerin mallarn yiyenler..." mealindeki 10. ayetin nzul ile ilgili olarak da Muktil b. Hayyn yle demektedir: Bu ayet-i kerime Mersed b. Zeyd adnda Gatafanl bir adam hakknda nazil olmutur. Bu kii, kardeinin olunun mal zerinde veli idi. Yeeni ise kk bir ocuktu. Bu kiinin, yeeninin maln yemesi zerine Yce Allah onun hakknda bu ayet-i kerimeyi inzal buyurdu.

AklamasAnne baba ile akrabalarn geriye braktklarndan yetimlere ait bir mal var ise, bu malda yetimler eittirler. Erkek ve kz arasnda fark yoktur. Maln ok ya da az olmas arasnda da bir fark yoktur. stedii kadar az olsun, Yce Allah'n hkmnde hepsi birbirine eittir. lene olan akrabal veya evlilik ba dolaysyla Allah'n, her birisi iin tespit etmi olduu farz hisse bakmndan aralarnda fark bulunsa bile, asl olarak miras almak bakmndan aralarnda fark yoktur. Daha sonra Yce Allah tmne ait olan bu hakk, "Farz klnm bir paydr" buyruu ile pekitirmektedir ki, bunun herhangi bir kimsenin eksiltme hakk olmayan kesin ve tartlmaz muayyen bir hak olduu anlalsn.

Daha sonra Kur'an- Kerim ruh bir yn ele alp tedavi etmektedir ki, bu da mirasn paylatrld mecliste akrabalarn hazr olmasn istememe hususudur. Yce Allah bu ekilde mirasn paylatrlmas esnasnda miras brakanlarn akrabalarndan, yetim ve yoksullardan herhangi bir kimse hazr bulunacak olursa, az dahi olsa o maldan onlara bir eyler vermeyi, nefislere sknet kazandran kin ve dmanl skp atan ruhtaki kskanl kkten kazyan gzel szler sylemeyi ve bir zr beyan etmeyi buyurmaktadr.

Paylatrmadan kast terekenin miraslar arasnda pay edilmesidir. Akrabalardan kast ise hacb olunduklar yahut zevil erhamdan (yakn akrabalardan) olduklar iin miras alamayan kimselerdir. Bu emre muhatap olanlar ise veli yahut da bula erip maln teslim alaca vakitte yetimlerdir. Yce Allah'n, "Kendilerini o mirastan rzklandrn" buyruundaki zamir anne, baba ve akrabalarn geriye braktklar mala yahut da lafzna itibar yoluyla deil manasna itibar yoluyla paylatrlan ey olmak zere paylatrmaya racidir. Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi: "Sonra onu kardeinin yknden kard." (Yusuf, 12/76). Bundan kast ise "marapay ondan kard" demektir.

Aralarnda bni Abbas ve Said b. Cbeyd'in de yer ald mfessirlerin ounluu bu ayet-i kerimenin muhkem olduu ve emrin zahiri ile amel ederek vcup ifade ettii grndedirler. Ancak insanlar bu gr benimsememi-lerdir. Nitekim evlere girme esnasnda izin almay uygulamadklar gibi. Bununla muhatap olan ise miraslarn by yahut kn velisidir.

Hasan- Basr ve Neha der ki: Burada emir tanabilir ayn mallar ile ilgilidir. Arazilere gelince, onlardan bir ey vermezler. Bunlar yerine gzel sz sylemekle yetinilir.

slm leminin deiik blgelerinin fakihlerinin kanaatine gre byle bir eyler vermek menduptur. Miraslarn yaa byklerinin bunu yerine getirmeleri istenmitir. nk sz geen bu kimselerin eer muayyen bir hakk bulunmu olsayd, dier haklar aklad gibi, Yce Allah bunu da elbette aklard. Onlara byle bir hak aklamadna gre, bu hakkn vacip olmadn renmi bulunuyoruz. Dier taraftan eer bu vacip bir hak olsayd, bu hakka dair bir ok dava sz konusu olurdu. nk fakir ve yoksullarn buna olan hrslar byle obuasn gerektirir. Durum byle olsayd o zaman bu tr davalarn da tevatr yoluyla bize nakledilmesi gerekirdi. Byle olmadna gre, onlara bir eyler vermenin vacip olmadn da renmi bulunuyoruz.

Said b. el-Mseyyeb, Dahhk ve At'nn ondan yapt rivayete gre bni Abbas derler ki: Ayet-i kerime "Allah size evltlarnz hakknda tavsiye eder..." (Nisa, 4711) diye balayan miras ayeti ile neshedilmitir.

Ayet-i kerimelerde bir dier ruh hastaln tedavi edildiini gryoruz. Sz konusu bu hastalk yetime kar tecavzkr olmak ve ona kar kat davranmaktr. Yce Allah yetimleri gzeten veli ve vasilere yetimlere gzel sz sylemelerini, onlarla kendi ocuklaryla konutuklar gibi gzel bir ekilde konumalarn ve onlara, "yavrum, ocuum" ve buna benzer szlerle seslenmelerini emretmektedir. Ta ki kendileri de ldkten sonra ocuklarn -aradan fazla bir zaman gemeden- terk etmi olabileceklerini, onlarn ihmal edilip zayi olacaklarndan korkmalarnn uzak olmadn hatrlasnlar. Elleri altnda bulunan yetimler hususunda Allah'tan korkarak vefatlarndan sonra gsz ve zayf evltlarna nasl davranlmasm istiyor iseler, elleri altndaki yetimlere de bylece davransnlar.

Ayet-i kerimeden maksat ise, velileri yetimlerin mallarn korumaya, onlara gzel sz sylemeye tevik etmektir. Bu ise kendilerinden sonraki bizzat kendilerinin ve oluk ocuklarnn hallerini hatrlatmakla yaplmaktadr. Ta ki onlar da bunu tasavvur edebilsinler ve bundan ibret alabilsinler. Bu ise t ve ibret almaya gtren en gl ifade tarzdr. nk insan bakasna nasl davranrsa yle karlk grr ve nk bakalarnn kendisine ne ekilde davranmalarn arzu ediyor ise, dierlerine de ylece davranmas istenir.

Ayet-i kerime ayn zamanda kendisinden nceki buyruklarla da alkaldr. nk Yce Allah'n, "Erkekler iin bir pay... vardr." buyruu miraslara emir anlamndadr. Yani onlara haklarm veriniz, vasiler de kendilerine verileni gerei gibi korusunlar ve bizzat kendi ocuklar iin korktuklar gibi bunlar iin de korksunlar, anlamndadr.

Daha sonra Yce Allah bundan nceki emir ve yasaklar pekitirmekte, vurgulamakta, haksz yere zulmen yetimin maln alan kimselere etin azaba urayacaklarn hatrlatmaktadr. Bu azap cehenneme girip atete yaklmalardr. Cehennem ise ar derecede yakan alevli bir atetir. Onun yakt insanlar ve talardr. Allah bizleri ondan muhafaza buyursun.

Yemek, netice olarak karndan baka bir eye gitmemekle birlikte, karnlarn sz konusu edilmesinden kast, ya bu kimselerin sonuna kadar karnlarn atele dolduracaklardr yahut da tekit ve mbalaa iindir. Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi: "Kalplerinde olmayan azlaryla sylerler." (l-i m-ran, 3/167). Zaten sylemek azdan bakasyla olmaz ki. Yce Allah'n u buyruu da byledir: "Fakat asl gslerdeki kalpler kr olur." (Hac, 22/45). Yce Allah'n, "Ve iki kanadyla uan hi bir ku yoktur ki... " (En'am, 6/38) buyruu da byledir. nk ku ancak iki kanadyla uar. Btn bunlardan maksat tekit ve mbalaadr. Ayn zamanda bu ifadelerde yetimin maln yeme zalimliinin ne kadar irkin olduu anlatlmak istenmitir.

Yemenin "zulm" ile kaytlandrmas yetimin maln hak ile almann meru olduunu ifade etmektedir. Yaplan bir iin creti ve karz gibi. Bu ise bir zulm saylmaz. Bunu alp yiyen de zalim deildir.

"Yemek" tabiri ile btn faydalanmalar, telef ve tketme yollar kastedilmektedir. Ancak bu tabirin kullanlmas yararlanma yollarnn en nemlisi oluundan dolaydr.

"Bir ate" tabiri ise mfessirlerin cumhuruna gre mecaz- mrseldir. Yani sebep kastedilmekle birlikte msebbebin sz konusu edilmesi kabilindendir. nk bu ayet-i kerimede iaret her kiiyedir. Ayetin zahirine gre hkm, yetimin maln yiyen herkes hakknda umumidir. Bu ister mmin, ister kfir olsun fark etmez. Ayet-i kerimenin mrikler hakknda nazil olduu sylenecek olsa bile, sebebin zellii hkm tahsis etmez. Nazar itibara alnan ise sebebin hususilii deil, lafzn genelliidir.

Ayrca baz haberlerde varit olduuna gre bu ayet-i kerime nazil olunca herkes yetimlerle birlikte bulunmaktan ekinmeye koyuldu. yle ki bu bizzat yetimlerin kendilerine ar geldi. Bunun zerine Yce Allah, "ayet onlarla bir arada yaarsanz (onlar) sizin kardelerinizdir." (Bakara, 2/220) buyruunu indirdi.

Miras Ayetleri11- ocuklarnz hakknda Allah size yle emrediyor: Erkee iki diinin hissesi kadar vardr. Eer kadnlar ikiden fazla ise mirasn te ikisi onlarndr. ayet kz bir tek ise o zaman yars onundur. lenin ocuu varsa anne ve babann her birine mirasn altda biri vardr. ocuu olmayp da anne ve babas ona miras olduysa maln te biri annesinindir. ayet kardeleri varsa o vakit altda biri annesinindir. Bu, borlarndan ve yapaca vasiyetten sonradr. Babalarnz ve oullarnzdan size hangisinin faydaca daha yakn olduunu bilemezsiniz. Bunlar Allah'tan birer farizadr. phesiz ki Allah Alm'dir Hakm'dir.

12' Hammlarmzn ocuu yoksa mirasn yars sizindir. ocuklar varsa b-raktklarmn drtte biri sizindir. Bunlar yaptklar vasiyetten ve bortan sonradr. Eer ocuunuz yoksa braktnzn drtte biri onlarndr. ayet ocuunuz varsa edeceiniz vasiyet ve bortan sonra sekizde biri onlarndr: Eer miras aranan erkek veya kadn ocuu ve babas olmayan biri (kelle) olup erkek veya kzkardei bulunursa bunlardan her birine altda bir vardr. ayet bunlar bundan daha ziyade iseler hepsi edecei vasiyet ve bortan sonra te bire ortak olurlar. Ancak zarar verici olmamaldr. Bunlar Allah'tan bir vasiyettir. Allah Alm'dir, Halm'dir. Nzul Sebebi11. ayet-i kerime olan, "ocuklarnz hakknda Allah size emrediyor..." ayet-i kerimesi ile ilgili olarak Ktb-i Sitte sahipleri Cbir b. Abdullah'tan yle dediini rivayet etmektedirler: Resulullah (s.a.) ile ben Selime oullar diyarnda bulunuyorken Ebu Bekir yaya olarak beni ziyaret ettiler. Peygamber (s.a.) aklmn bamda olmadn (kendimden getiimi) grd. Bunun zerine bir su istedi, onunla abdest ald, sonra o sudan zerime serpti, kendime geldim ve dedim ki: Malma ne yapmam emredersin? Bunun zerine, "ocuklarnz hakknda Allah size emrediyor..." ayeti nazil oldu.

Ahmed, Ebu Davud, Tirmiz ve Hkim, Cbir b. Abdullah'tan yle dediini rivayet etmektedirler: Sa'd b. er-Rab'in hanm Resulullah'n yanna gelip dedi ki: Ey Allah'n Rasul, ite bunlar Sa'd b. er-Rabfnin iki kzdr. Babalar seninle birlikte savarken ehit dt. Amcalar ise onlarn mallarn ald, onlara mal namna bir ey brakmad. Bunlarn mal olmazsa kimse onlarla evlenmeye yanamaz. Hz. Peygamber, "Allah bu hususta hkm verecektir" buyurdu. Bunun zerine, "ocuklarnz hakknda Allah size emrediyor..." ayeti nazil oldu ve Resulullah (s.a.) amcalarna haber gnderip yle dedi: "Sa'd'n kzlarna te ikiyi, annelerine sekizde biri ver, geri kalan da senindir." Derler ki: slm tarihinde ilk paylatrlan tereke bu olmutur.

Hafz bni Hacer der ki: Ayet-i kerimenin, Cbir olay ile ilgili deil de Sa'd'n iki kz hakknda nazil olduunu syleyenler, bunu delil gsterirler. zellikle Cbir'in o gnlerde bir ocuu yoktu. bni Hacer der ki: Bu ayet-i kerime her iki husus hakknda da nazil olmutur. Bunun ba tarafnn iki kz hakknda nazil olmas, son tarafnn ise Hz. Cbir kssas hakknda nazil olmas mmkndr. Son taraflar, "Eer miras aranan erkek veya kadn ocuu ve babas olmayan biri olup..." blmdr. Buna gre Hz. Cbir'in ocuklar hakknda, "Allah size yle emrediyor..." ayeti nazil oldu, demekten maksad, "bu ayet-i kerimeden hemen sonra gelen kelle'yi de sz konusu eden buyruk nazil olmutur" demek olur.

Aklamas

Mirasta ocuklarn Haklar:

an Yce Allah ocuklarn haklarn belirterek balad. nk zayflklar sebebiyle efkat ve yardma en ok hak sahibi olanlar onlardr. Usln (anne ve babann) ise vefat edenden bakas zerinde de almalar gereken bir haklar bulunabilir yahut onlarn kazanma gleri olabilir. O bakmdan Yce Allah yle buyurmaktadr: Allah sizlere hak ettikleri miras hususunda ocuklarnz ile ilgili olarak u emri veriyor ve farz klyor: Onlarn miras almalarnn temel kaidesi, "Erkee iki diinin hissesi kadar vardr" ifadesidir. Yani lenden sonra erkek ve kz ocuklar kalmsa erkein pay diinin iki katdr. nk erkekten nafaka, kazanma, alma, zorluklara katlanma, hanmnn mehrini verme gibi ykmllkler istenir. Kadnn ise herhangi bir kimseye harcama yapmas istenmez, ister kz, ister kzkarde, ister hala, ister teyze olsun. Ancak bydkten veya bula erdikten sonra ayet evli deil ise kendi masraflarn kendisi karlar.

Eer geriye kalan miraslar kadn yani kzkarde yahut kz ocuk olup bunlar iki kiiden fazla iseler vefat edenin braktnn te ikisi onlarndr. Geriye kalan sadece bir dii ise beraberinde onu asabe yapacak bir erkek de bulunmuyor ise yars onundur.

Erkek bir kardei olmakszn sadece iki kzn miras hususunda gr ayrl vardr. bni Abbas der ki: Bu iki kzn hkm tek bir kz gibidir, mirasn yarsn alrlar. nk, "Eer kadnlar ikiden fazla ise mirasn te ikisi onlarndr" ayetinin zahiri bunu gerektirmektedir.

Cumhur ise der ki: ki kz ayr ayr iki kzkarde gibidir. Bunlar da te iki alrlar. Bu da Yce Allah'n yle buyurduu iki kzkardee kyasen tespit edilmitir: "Eer kzkarde iki ise olan kardein braktnn te ikisini alrlar." (Nisa, 4/176). Dier bir sebep de udur: Kz, erkek kardeiyle birlikte olduu takdirde te bir alr. Kzkardeiyle birlikte bunu almas ise ncelikle sz konusu olur. Ayrca bni Mes'ud (r.a.) bir kz, olun kz ve kzkardein miras olduu bir mesele hakknda yle hkm vermitir: Mirasn altda biri olun kzma, te ikiyi tamamlamak zere de yarsn kza vererek kz ile birlikte olun kzna te iki, iki kza te iki verilmesi daha uygundur. Dier taraftan Yce Allah'n, "Eer kadnlar ikiden fazla ise" buyruunun kadnlar iki ve daha yukar ise anlamna gelmesi de mmkndr. Yce Allah'n, "Boyunlarn zerine vurun" (Enfl, 8/12) buyruunun, boyunlara ve daha yukarsndaki blgelere vurun, anlamna gelmesi gibi.

zetle: ocuklar erkek ve dii olduklar takdirde erkek diinin iki katn alr. Eer ocuk sadece bir kz ise yansn alr. Eer iki ve daha fazla ocuk varsa cumhurun grne gre te iki alr. Tek bana erkek ocuk bulunursa terekenin tamamn alr. Onunla birlikte bir ve daha ok erkek kardei varsa terekeyi aralarnda eit olarak paylarlar.

Olun ocuklar ve bunlarn ocuklar ise z oullar gibidir. Daha yukarda olan daha aada olan hacbeder (mirastan mahrum eder). Eer daha yukarda olan -kz veya onunla birlikte olun olu olmasnda olduu gibi- dii olursa kz yansn alr, dier kalan ise olun olunun olur. ayet olun ocuu dii olursa daha yukarda olan yansn alr, daha aada olan da te ikiyi tamamlamak zere altda bir alr. Eer daha yukardaki ocuklar kza da beraberinde kendi derecesinde veya ondan daha aa derecede kendisini asabe yapacak bir kimse bulunmuyor ise, hi bir ey kalmaz.

Anne Babann Miras:

len ocuun eer erkek yahut dii bir yahut daha fazla ocuu varsa, lenin anne ve babasnn her biri terekenin altda birini alrlar. Geri kalan ise nceki ekliyle ocuklara aittir. ayet lenin hi ocuu yoksa anne babas ona miras olursa anne mirasn te birini alr. ocuklarn varl ile birlikte anne babann mirasta eit pay almalarnn sebebi ise eit ekilde her ikisinin saygnlnn korunmasdr. Anne ile babann paylannm ocuklann payndan daha az olmasnn sebebi ise ya yaa byklkleri yahut da ihtiyalarnn olmaydr. Bu ise ya hayatta bulunan ocuklar gibi nafakalarn salamakla ykml kimselerin varl dolaysyladr yahut da ocuklann pek ok harcamaya ihtiyalar olduundan dolaydr. ocuklann harcamalara ihtiyalarnn olmas ise ya yaa kklkleri ya da evlenme ihtiyac ile bydkleri esnada hayatn yklerini tayp katlanma durumunda olmalandr.

Anne babas ile birlikte eer lenin erkek yahut dii birden ok kardeleri bulunuyor ise, bu sefer anne te bir yerine altda bir alr. Bu kardelerin anne baba bir olmas, baba bir ya da anne bir olmas arasnda ise fark yoktur.

ki karde ve daha fazlas gibidir. nk Peygamber (s.a.) ile Rid halifeler iki erkek kardein ve iki kzkardein annenin mirasn te birden altda bire indirdiine hkm vermilerdir. bni Cerir, bni Abbas'tan rivayetine gre bni Abbas Hz. Osman (r. anhum)'n yanna girip dedi ki: Neden iki karde annenin payn te birden altda bire indirsin ki? Halbuki Yce Allah, Eer onun kardeleri varsa" diye buyurmaktadr. Oysa senin kavminin diline, kavminin konumasna gre (yani Arapa'da) iki karde hakknda "kardeler" denilmez. Hz. Osman ona u cevab verdi: nsanlarn geleneksel olarak rene-geldikleri ve her yerde yrrle konulmu ve benden nce kararlatrlm bir ii ben nakzedebilir miyim?

Yani bu konuda eriatta icma olmutur. Aynca bunu u husus da desteklemektedir: Dilde oul kipi iki kii hakknda da kullanlmtr. Yce Allah'n u buyruklarnda olduu gibi: "Eer ikiniz Allah'a tevbe ederseniz (ne al, nk) kalpleriniz haktan meyletmitir." (Tahrm, 66/4); "Sana u hsmlarn haberi geldi mi, hani onlar mihraba trmanmlard" (Sd, 38/21); "Biz iki davacyz, birimiz dierine hakszlk etmitir, dediler." (Sd, 38/22).

zetle: Eer anne ile birlikte miras alan bir fer* yahut iki ve daha fazla erkek ve kzkarde bulunmazsa anne te bir alr. Miras alan, fer* yahut birden ok erkek ve kzkarde ile birlikte ise anne altda bir alr. Baba da miras fer* ile birlikte altda bir alr. Eer fer", kz ocuk ise mirasn yarsn alr, baba da farz ve asabelik yoluyla miras alr. Eer anne baba ile birlikte bir e bulunursa anne kalann te birini alr. Bu ise "meriyye mes'elesi" veya "el-Garra meselesi" diye bilinir. Mesel koca, baba, anne yahut hanm, baba ve annenin miras olma hali buna benzer. Birincisinde erkek mirasn yarsn, baba da kalann yarsn asabelik yoluyla alr. Anne ise kocann farz hissesi olan altda birden sonra kalann te birini alr. kinci halde ise hanm on ikiden drtte bir (yani pay) alr. nk miras bir fer5 yoktur. Baba ise asabelik yoluyla alt pay olan kalan alr, anne ise paydan ibaret olan geri kalan alr.

Borlara, Sonra da Vasiyetlere ncelik Vermek:

Btn mirasn miraslar arasnda paylatrlmasndan nce tereke ile alkas olan borlarn denmesi ve vasiyetlerin yerine getirilmesi sz konusudur. an Yce Allah ter buyurduu ekilde mirasn lenin yapt vasiyetin yerine getirilmesinde ve yine lenin lmden nce zimmetine taalluk eden borcun denmesinden sonra yerine getirilmesini emir ve tavsiye etmektedir.

demede bor ncelikli olmakla birlikte vasiyetin bortan nce zikredilmesi ona verilen nemi belirtmek, vasiyetin inkrn nlemek ve yerine getirilmesini tevik etmek iindir. Borca gelince, borcun denmesinin ne derece gl bir grev olduu bilinen bir husustur. ster ona ncelik tannsn, ister tannmasn. Dier taraftan burada yer alan "veya" mbahlk iindir ve tertibi gerektirmez. Borcun denmesine ncelik tannmasnn delili ise Hz. Ali'nin rivayet edip bni Cerr et-Taber'nin de iinde bulunduu bir topluluun kendisinden yapt u rivayettir: Sizler u "Borlarndan ve yapaca vasiyetten sonradr" buyruunu okuyorsunuz. phesiz Resulullah (s.a.) vasiyetten nce borcun denmesi hkmn vermitir. O bakmdan miraslardan herhangi bir kimsenin olsun lehlerine vasiyet yaplanlardan olsun hi bir kimsenin borcun denmesinden sonra terekede bir hakk yoktur. ayet bor terekenin tamamn kuatacak olursa herhangi bir kimsenin alacak bir eyi kalmaz. lenin kefenlenme ve defnedilme masraflar ise -insanlna duyulan sayg dolaysyla- borcun da vasiyetin de hatta mirasn da nne geirilir.

Borcun vasiyet ve mirasn nne alnmasnn sebebi ise, lenin zimmetinin borcu karlnda rehin olmas ve borcun denmesinin Allah iin yaplan hayrl iten daha ncelikli olmas dolaysyladr.

Terekenin te biri snrlan erevesinde olmak zere, vasiyetin mirastan ne alnmasnn sebebi ise, Ktb-i Sitte sahipleri ile Ahmed b. Hanbel'in Hz. Sa'd'dan rivayet ettikleri "te bir olsun, geri te bir de oktur ya" buyruundaki snnet-i nebeviyyede vasiyet iin izin verilen miktarn bu olmasdr.

Dier taraftan kiinin iin akbetlerini bilemeyeceine dair dikkatinin ekilmesi kasd ile bir ara (mutariza) cmlesinin ayet-i kerimede yer aldn gryoruz.

Bununla Yce Allah unu beyan etmektedir: Yce Allah'n kendileri hakknda sizlere tavsiyede (emirde) bulunduu ve miras paylarm tespit ettii kimseler, sizin babalarnz ve evltlannzdr. O bakmdan paylatrmada zulme sapmaynz. Bazlarn mahrum etmeyiniz. Cahiliye dneminde Araplarn yapt gibi yapmaynz. nk sizler menfaat itibariyle kendinize kimlerin daha yakn olduunu bilemezsiniz. Yce Allah btn bu paylan kesin bir farz olarak emir buyurmutur. phesiz Yce Allah yarattklarna neyin uygun dtn ok iyi bilendir; onlarn ilerini ekip evirmekte, dzene koymakta Hakm olandr. Yani btn ileri uygun ve doru olan yerlerine yerletirendir. O size ancak sizin iin faydal olan eyleri eriat yapar. Miras da sizin aranzda hak, adalet ve maslahat esasna gre paylatrmtr. O bakmdan siz de O'nun bu konudaki dzenine tabi olunuz. Cahiliye dnemi insanlarnn yaptklar gibi sizler de kadnlar ve zayf kimseler gibi miraslardan herhangi bir kimseyi mahrum etmekten kannz.

Elerin Miras:

Kocann hanmnn terekesinden -eer ocuu yoksa- yansn alma hakk vadr. Bu ocuun kocann kendisinden olmas ile bakasndan olmas, erkek ya da kz olmas, bir ya da fazla olmas, dorudan ondan olmas ile hanmnn olundan yahut olunun olundan olmas arasnda bir fark yoktur. Bundan sonra kalan, hanmn ocuklannndr. Kadn ile duhl (gerdee girmi olmak) art deildir. ayet kadnn ocuu varsa koca drtte bir alr. Geri kalan ise onun farz sahipleri ile asabelerinedir yahut da Haneflerin grne gre zevil-erhm'a (yakn akrabalara) veya baka bir mirass yoksa Beytlml'e ait olur.

O hanmlann terekesinde borlarn denmesinden ve vasiyetlerin yerine getirilmesinden sonra kalan miktar kocanndr.

ayet len kocann ocuu yoksa terekenin drtte biri hanmnmdr. Eer ocuu varsa hanm sekizde bir alr.

Eer hanmlar birden fazla olurlarsa drtte birde yahut sekizde birde ortaktrlar. nceden de getii gibi bu, borcun denmesinden ve vasiyetin yerine getirilmesinden sonradr.

Kellenin Miras:

Yce Allah bu ayet-i kerimelerde miraslan ksma ayrm bulunmaktadr: Bir ksm, arada bir vasta olmakszn l ile akraba olanlardr. Onun bu akrabal kan akrabaldr, bunlar ocuklar ile anne babadr. Bir ksm ise lye vastasz olarak bal olanlardr ki bu ball akit ile olmaktadr; bunlar da elerdir. Dier bir ksm akraba ise belli bir vasta ile lye bal olanlardr. Bunlar da kelle diye bilinenlerdir. Kelle, baba ve ocuun dnda kalanlardr. Bu ismin verilmesi ise Yce Allah'n beyanda ne ald birinci ksmn akrabalk bann kuvvetidir. Bundan sonra ise ikinci ksm zikretmi, daha sonra ise nc ksm zikretmitir. Zira ilk iki ksm herhangi bir ekilde mirastan dmezler; nc ksm ise byle deildir, bazan tamamyla miras hissesi debilir.

Tercih edilen gre gre kelle, baba ve ocuun dnda kalanlardr. Bu, Ebu Bekir es-Sddk (r.a.)'n tefsiridir. bni Cerr yle rivayet etmektedir: Ebu Bekir (r.a.) dedi ki: Ben kelle hakknda bir gr belirttim; eer bu doru ise o yalnzca orta olmayan Allah'tandr. ayet hatal ise benden ve eytandandr, Allah bu hatadan beridir. Gerek u ki kelle, baba ve ocuun dnda kalan miraslardr.

Onun bu aklamasn kelimenin tredii kk de pekitirmektedir. Bu kelime zayflktan alnmadr. Vildet (doum) yolundan gelmeyen akrabalk zayf bir akrabalk badr. Vildet yoluyla gelen akrabalk ise gl bir akrabalktr. Ayrca Yce Allah babann olmamas halinde erkek ve kzkardelerin miras almalar hkmn vermitir. O halde baba kelleden olmamaldr.

Nassa gre kellenin miras hkm udur: Eer anneleri ayn olan erkek yahut kzkarde bulunacak olursa, bunlarn her birisi altda bir alr. ayet bunlar daha fazla olurlarsa te birde ortaktrlar. Bu konuda ise erkeklerle diiler arasnda miras pay itibariyle bir farkllk yoktur.

Kelle ayetinde erkek ve kzkardeten farkn anne bir kardeler olduunun delili ise Sa'd b. Eb Vakkas'm, "Ve onun anne bir erkek yahut kzkardei varsa" eklindeki kraatidir. Dier taraftan z kardeler Nisa suresinin sonunda hkm gelecek olan asabeler arasndadrlar. "Senden fetva isterler, de ki: Allah size kelle hakknda hkmn ylece aklar:..." (Nisa, 4/176). O halde burada onlardan kast anne baba bir kardeler yahut baba bir kardelerdir. Tek bana olduklar takdirde maln tm onlarndr.

Dier taraftan burada farz hisse ya te bir yahut altda birdir. Bu ise annenin farzdr. O bakmdan anne vastasyla akraba olan kardelerin farznn anne bir kardeler olmas uygun dmektedir.

zetle: Anne bir kardelerin iki durumlar sz konusudur:

1- Anne bir erkek yahut kzkarde tek bana olduklar takdirde onlarn her birisi altda bir alr.

2- Anne bir kardeler birden ok olduklar takdirde te biri aralarnda eit olarak paylatrrlar. Erkek ile diileri arasnda fark yoktur. nk onlarn mterek klnmalar buna dellet etmektedir.

Anne bir kardelerin paylar, borcun denip vasiyetin uygulanmasndan sonra verilir. Bunlarn ise, miraslara ve alacakllara bir zararnn olmamas gerekir. Bor ve vasiyette zarar vermenin ise bir takm halleri vardr:

1- len kii yabanc birisi lehine maln tmn kuatacak yahut bir ksmn kuatacak bir borcu miraslara zarar vermek kasd ile ikrarda bulunur. Bu zarar kasd ise ounlukla kelle (uzak akrabalar) hakknda ortaya kar. Anne, baba, evlt ve eler iin ise bu nadiren grlen bir husustur.

2- Filnda bulunan alacan daha nce alm olduunu ikrar etmesi.

3- te birden fazlasn vasiyet etmesi. bni Abbas der ki: Vasiyette zarar byk gnahlardandr.

4- Yce Allah'a yaknlamak kasd ile deil de miraslarn paylarn eksiltmek maksadyla malnn te birini vasiyet etmesi.

Allah kendisiyle amel edilmek ve yerine getirilmek zere sizlere bunu tavsiye etmekte, emretmekte ve buyurmaktadr. Allah Alm'dir, Halm'dir. Alm'dir, yani kullarnn maslahatn ve onlara zararl olan, kimlerin mirasa hak kazandn, kimlerin kazanmadm ok iyi bilir. Halm'dir, yani kendisine isyanda bulunarak vasiyetinde miraslara yahut da alacakllarna zarar verenlere ya da kadn yahut ocuklardan herhangi bir kimseyi mirastaki hakkndan mahrum etmesine karlk verecei cezasn acilen, abucak vermeyendir.

Buna kulak verip gerei gibi kavrayan kimseleri etkileyici olan bu son ifadeler, an yce Allah'n hayr ve maslahat bildii iin byle ter buyurduuna bir iarettir. O bakmdan Mslmanlara den Yce Allah'n emir ve farizalarna kulak vermek, O'nun ngrd dzene ve snrlara sk skya bal kalmaktr. Bundan dolay haddi amamak, haklar azaltmamak gerekir. Yahut da mirasta kadnla erkei eit tutmak gibi miras dzeninde akllarnca tadilata gitmemek lzmdr. Kesin Kur'an naslarla att halde tutarsz ve yanl bir takm rfler esas alnmamal, yahut da Bat dzenlerini ve ortaya koyduklar kanunlar taklit edilmemelidir. Bu sapmalar ise byle bir uygulamann adil olduu ve erkek ile kadn arasndaki haklarda eitliin gerekli olduu iddias ile yaplmaktadr. Fakat Allah'n adaleti tesinde adalet olamaz. Allah'n rahmetinden stn bir rahmet olamaz. Ayet-i kerimenin Yce Allah'n, "ocuklarnz hakknda Allah size emrediyor..." buyruu ile balamas Yce Allah'n insanlara annenin ocuuna olan merhametinden daha merhametli olduunun delilidir. nk Yce Allah anne ve babaya kendi ocuklarn vasiyet etmekte, onlar hakknda emir vermektedir. Bunu da u sahih hadis teyit etmektedir: "phesiz Allah kullarna u annenin ocuuna olan merhametinden daha merhametlidir..."

Yce Allah'n Snrlar13- te bunlar Allah'n snrlardr. Kim Allah'a ve Rasulne itaat ederse, onu orada ebediyyen kalmak zere altnda rmaklar akan cennetlere sokar. En byk kurtulu ite budur.

14- Kim de Allah'a ve Rasulne isyan eder snrlarn aarsa, onu da orada ebed kalmak zere atee koyar. Onun iin kltc bir azap da vardr.

AklamasYce Allah, "Allah Allm'dir, Halm'dir" buyruundaki uyarsnn muhtevasn bu ayet-i kerimelerde bir daha pekitirmektedir. Bununla daha nce gemi bulunan yetimlerin mallarna, zevcelerin hkmlerine ve mirasa dair hallere ait aklamalarn, Yce Allah'n snrlan olduuna dikkat ekmektedir. Yani bunlar Yce Allah'n snrlarn belirledii hkmlerdir. Allah bunlar yetimler, evlilik ba ve mirasn miraslar arasnda paylatrlmas hususunda aile hukukunun kanunu yapmtr. Bu mirasn paylatrlmas ise miraslarn lene olan yaknlklar, ona ihtiyalar ve onu kaybetmeleri dolaysyla tespit etmitir.

te bunlar Allah'n snrlar ve hkmleridir. Sakn bunlar amaynz, gemeyiniz. Herhangi bir Mslmann bu snrlar ap gemesi uygun bir i deildir.

Her kim Yce Allah'n dinden eriat kld eylere ve erefli Rasulne indirdiklerine itaat etmek suretiyle Allah'a, Rabbinden tebli etmi olduu hkm ve ayetlere uymak suretiyle de Rasulne itaat ederse -ki Rasule itaat u buyruk gereince Allah'a da itaattir: "Her kim Rasule itaat ederse Allah'a da itaat etmi olur." (Nisa, 4/80). Allah onu altndan rmaklar akan cennetlere koyar. Bizler cennete iman eder ve orann dnyadaki her trl nimetin stnde olduuna, itaatkr kullarn da orada ebed kalacaklarna inanrz. te bu ebed kurtulutur (Fevz'l-azm). Bu, dnyadaki kurtululara hi benzemeyen stn zafer ve felahtr.

Kim Allah'n snrlarn aar, Allah'a ve Rasulne kar gelir, Allah'n haramlarn ap inerse Allah da onu yakt insanlarla talar olan bir atee koyar. Onlar iin kk drc, zelil klc bir azap sz konusudur. nk byle bir kimse Allah'n hkmne kar km ve O'nun koyduu hkme raz olmamtr.

Cennet ehlinin ebed nimetlerden yararlanp biribirleriyle nsiyet bulacaklar ebedlikleri ile, cehennem ehlinin yalnz braklarak ile en etin azab tadacaklar ateteki ebedlik arasnda ok byk bir fark vardr. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Bu gn (pimanlnz) size asla fayda vermez. nk zulmettiniz. Muhakkak siz azapta da ortaksnz." (Zuhruf, 43/39).

Mminlerin isyankrlarna gelince, onlar da cehennemde gnahlar mik-tarnca azap grecekler, sonra da cennete girmek zere karlacaklardr. Azab gerektirici isyan ise, kasten masiyet ilemek ve onun zerinde srar etmektir. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Hayr, kim bir ktlk iler ve gnah onu kuatrsa ite onlar cehennemliktirler, orada ebed kalcdrlar." (Bakara, 2/81). Her naslsa aya kayp bir masiyet ileyen, sonra da bundan dolay nefsini knayp tevbe eden, Yce Allah'n, "Ve onlar bile bile yaptklar zerinde srar etmezler" (Al-i mran, 3/135) buyruunda dile getirilen durumdakilere gelince, bunlar kurtulacaklardan olacaklardr.

Teriin lk Dnemlerinde Ahlakszln Cezas15- Kadnlarnzdan fuhu irtikap edenlere kar iinizden drt ahit getirin. ayet ehadet ederlerse lm onlar alp gtrnceye kadar yahut Allah onlara bir kar yol gsterinceye kadar onlar evlerde alkoyun.

16- Sizlerden fuhu irtikap edenlerin her ikisine de eziyet edin. Eer tevbe edip slah olurlarsa, artk onlardan yz evirin. phesiz Allah Tevvb'dr, Ra-hm'dir. Aklamasslm'n ilk dnemlerinde hkm uydu: Kadn zina eder ve zina ettii adaletli drt ahidin ahitlii ile sabit olursa, evde hapsedilir ve lnceye kadar oradan kmasna imkn verilmezdi. Erkeklerin cezas ise szl olarak tahkir edilmek, ayplanmak ve ayakkab ve benzeri eylerle vurulmak eklindeydi. an Yce Allah evlenmemi olanlar iin sopa cezas ve muhsan (evli) erkek ve kadnlar iin de recm ile neshedinceye kadar hkm bylece srp gitti. Zina Eden Kadnlarn Cezas:

Ayetin ifadesine gre fuhu irtikap eden -ki fuhu irkin ve kt i demek olup bundan kast zinadr- kadnlarn zina ettiklerine dair erkeklerden drt ahit tutulur. Eer drt erkek ahitlik ederlerse, lm melei bunlar alp gt-riinceye yahut da Yce Allah onlara bir k gsterinceye kadar evlerde alkonulur.

Bu, balangta byleydi. Daha sonra Yce Allah onlara bir kar yol gsterdi ki, bu da (duruma gre) sopa ve recimdir. bni Cerir et-Taber, Yce Allah'n, "Kadnlarnzdan fuhu irtikap edenlere... yahut Allah onlara bir kar yol gsterinceye kadar onlar evlerde alkoyun" buyruu haknda bni Abbas'tan yle dediini rivayet etmektedir: Kadn zina ettii vakit lnceye kadar evde hapsedilirdi. Bundan sonra ise Yce Allah, "Zina eden kadn ile zina eden erkein her birine yzer denek vurun..." (Nur, 24/2) buyruunu indirdi. Eer her ikisi de muhsan (evli) iseler recm edilirlerdi. te Allah'n kendilerine gsterdii kar yollar budur.

Mslim ile Snen sahipleri bade b. es-Smit'ten, o da Peygamber (s.a.)'den u lafzla bir hadis-i erif rivayet etmilerdir: "Benden reniniz, benden reniniz! Allah o kadnlar iin bir yol gstermemi bulunuyor. Evlenmemi olan erkek evlenmemi olan kz ile zina ederse yz sopa ve bir yl srgn; evli erkek ile evli kadn birbiriyle zina ederse yz sopa ve recm cezas vardr.".

lim adamlarnn niha gr ise Ubade'nin hadisinin son blmnn nesholunduu ve Yce Allah'n evli zina edenler iin gsterdii yolun sopa cezas olmakszn sadece recm olduu eklindedir. nk Resulullah'n recm etmekle birlikte sopa cezas vurmadna dair sahih hadisler de gelmitir. Onlar da Peygamber (s.a.)'in sahih olarak gelen bu fiil uygulamasn Ubade'nin hadi-sindeki szne kar delil gstermilerdir.

Zina Eden Erkeklerin Cezas:

Ayet-i kerimenin manas yledir: Mcahid'in grne gre "fuhu irtikap eden" burada zina eden erkeklerdir. es-Sdd ile bni Zeyd'in grne gre fuhu irtikap eden evlenmemi erkek ve kadn -tevbe etmedikleri takdirde- szl olarak yaptklar bu i dolaysyla ayplanp azarlanmahdrlar. ayet tevbe eder, ilerini dzeltir, hallerinde bir deiiklik yapar ve iledikleri o ahlkszlktan vazgeip piman olurlarsa, onlara eziyet etmeyi braknz. nk gnahndan tevbe edenin gnah yok gibidir. Daha sonra Yce Allah onlardan yz evirmenin gerekesini u buyruu ile aklamaktadr: phesiz Allah kullarnn tevbesini oka kabul edendir, onlara kar ok merhametli olandr. Onlardan yz evirmek, burada onlar terk etmek deildir, fakat daha nce ilemi olduklar masiyet sebebiyle onlar hakir grerek onlarla ilikiyi kesmektir.

Burada hitap ise ynetici olan ulul-emredir. Ayet-i kerime hem zina eden bu kadnlarn hkmn hem de bekr erkek ve kadnlarn zinalarnn hkmlerini kapsamakta, fakat evli olup zina eden erkein hkmn aklamamak-tadr. Muhtemelen bu evli kadnn hkmne kyas edilmitir.

Bu ceza slm'n ilk dnemlerinde keyfiyet ve miktar ile mmete havale edilmi tazir kabilindendi. Daha sonra bu, Nur suresinde yer alan, "Zina eden kadn ile zina eden erkein her birine yzer denek vurun" (Nur, 24) ayeti ve yukarda geen hadis-i eriflerle neshedilmitir.

Kur'an- Kerim'de neshin varln kabul etmeyen Mslim el-Isfahan'nin grne gre ise, birinci ayet-i kerimeden kast, kadnlar aras grlen ve si-hk tabir edilen (lezbiyenlik)dir. ikinci ayet-i kerime ile kastedilenler ise Lt kavminin fiilini ileyenlerdir. Bu aklamaya gre ise nesih sz konusu deildir.

Tevbenin Kabul Hali Ve Zaman17- Allah'n tevbelerini kabul edecei kimseler, ktl ancak bilmeden yapanlar, sonra da arabuk tevbe edenlerdir. te Allah'n tevbelerini kabul edecei kimseler bunlardr. Allah Alm'dir, Hakm'dir.

18- Yoksa (makbul) tevbe ktlkleri ileyip durup da onlardan herhangi birine lm attnda, "Ben imdi gerekten tevbe ettim" diyenlerin ye kfir olarak leceklerinki deildir. te biz onlar iin ok ackl bir azap hazrla-mzdr.

AklamasTevbenin kabul ve mafiretin tahakkuku Allah'tan bir ltuf ve bir ihsan olmak zere, ayaklar kayp masiyet ileyen, bilmeden bu masiyeti irtikap eden ve bu gnahn sonular, etkileri ve tehlikelerini takdir etmeyen, bununla birlikte de masiyet zere srar etmeyen kimseler iindir. nk bunlar bu ma-siyeti nevalarna uyarak ve eytann etkisi altnda kalarak ilemilerdir. te bunlar melein ruhlarn kabzettiini grdkten sonra dahi olsa, lm halinde gargara diye bilinen vakitten nce can ekime ardndan tevbe ederlerse tevbe-leri makbuldr, onlar iin mafiret sz konusudur.

Bilgisizlikten kast o masiyetin haram olduunu bilmemek deildir. nk her bir Mslmann er"an haram olan bilmesi istenmitir. Burada kast, ehvetin galeyan yahut da kzgnln akl bastrmas esnasnda ne yaptn bilememe ve akln bandan gittii haldir.

Mcahid ve bakalar der ki: Hata ile yahut kasten Allah'a isyan eden herkes gnahndan vazgeinceye kadar cahildir. Katade, Ebu'l-liye'den yle dediini zikretmektedir: Ebul-Aliye Resulullah (s.a)'n ashabndan yle dediklerini naklederdi: Kulun iledii her bir gnah bir cahilliktir. Abdrezzk da der ki: Ma'mer'in Katade'den haber verdiine gre Ma'mer yle demitir: Resulullah (s.a.)'n ashab bir araya geldiler ve hep birlikte kendisiyle Allah'a kar gelinen her bir iin -kasten olsun veya olmasn- bir cehalet olduu grnde ittifak ettiler. Buna delil ise Yce Allah'n u buyruudur: "De ki: Ey kendi z nefisleri aleyhine haddi aan kullarm, Allah'n rahmetinden mit kesmeyin." (Zmer, 39/53) Bilgisizlikten kast ise, kt olduunu bilerek bir fiili ilemektir.

Bunu da Yce Allah'n Hz. Yusufun durumunu haber veren u buyruu pekitirmektedir, "... onlara meylederim de cahillerden olurum." (Yusuf, 12/33) Yine Yce Allah Hz. Nuh'a yle buyurmutur: "Bana hakknda bilgin olmayan bir eyi sorma. Ben sana cahillerden olmayasn diye t veriyorum." (Hd, 11/46).

Bilerek isyan etse dahi isyankra cahil denilmesinin sebebi udur: Rabbi-ne asi olan kimse Rabbinin nezdindeki sevap ve cezay gerei gibi takdir ede-bilseydi, hi bir zaman bu asilii ilemeye kalkmazd. nk byle bir kimse tehdidin gerek mahiyetini bilmemesi hali mstesna, o asilii ileyemez.

te birinci art budur. Yani masiyetin bilgisizce yaplmasdr, ikinci art ise, insann gnahn iledikten ksa bir sre sonra tevbe etmesidir. Ksa sre ise bni Abbas'n dedii gibi o gnah iledii sre ile lm meleini grecei vakit arasndaki sredir. ed-Dahhk ise der ki: lmden nce olduu srece bu yakn bir zaman demektir. abucak tevbe etmenin anlam, bu ekilde gnah ileyenlerin aradan uzun bir zaman gemeden tevbe etmesi demektir. Masiyetin ilenmesi ile lm arasndaki sreye ksa sre denilmesi gereince, kii bu srenin hangi diliminde tevbe ederse, yakn bir sre ierisinde tevbe etmi olur. Aksi takdirde uzak bir sre sonra tevbe etmi demek olur.

Daha sonra Yce Allah sz geen iki art ile tevbenin kabul edilmesi ilkesini pekitirerek yle buyurmaktadr: te Allah, bilgisizce gnah ileyip ksa bir sre sonra tevbe edenlerin tevbelerini kabul eder. nk bunlar yaptklar zerinde srar etmemi olurlar.

Allah ehvet ve hiddet karsnda insann zayfln ok iyi bilendir. Bu zayf varln tevbesini kabul etmek de Yce Allah'n zatna yakan olduka hikmetli bir davrantr.

Tevbeleri kabul edilecek kimselerin durumunu akladktan sonra Yce Allah, tevbeleri kabul olunmayacak zatlarn durumunu sz konusu ederek yle buyurmaktadr:

lm gelip atncaya kadar gnah ilemeye devam edip duranlarn bu hal zereyken yapacaklar tevbe kabul edilebilecek bir tevbe deildir. nk o noktadan itibaren dzelme umudu yoktur. Tevbenin faydas da yoktur. Bunun bir benzeri Yce Allah'n u buyruudur: "Fakat bizim azabmz grdklerinde tevbeleri onlara bir fayda vermedi." (M'min, 40/85). Boulmas esnasnda Fira-vun'un syledii nakledilen u buyrukta da ayn husus dile getirilmektedir: "s-railoullarnn iman ettiklerinden baka bir ilhn olmadna inandm, ben de Mslmanlardanm, demiti. imdi mi? Halbuki bundan nce sen isyan etmi fesatlardan olmutun." (Yunus, 10); "lm geldiinde "Ya Rab beni dnyaya dndrn" der. Belki terk ettiim ile salih amel ilerim. (Ona) Asla (denilir). Gerekten o, onun sylemi olduu bir szden ibarettir." (M'minun, 23/99-100).

kinci olarak, yine kfir olarak lenlerin tevbe etmesi (tevbelerinin kabul) sz konusu deildir. Bunun da iki ihtimali vardr: Birinci ihtimale gre bundan kast, lmleri yaklam olanlardr yani iman lmn gelip att esnada kfirden makbul deildir.

kinci ihtimale gre kast, kfr zere ldkleri takdirde kfirlerin tevbelerinin kabul olunmayacadr.

te bunlar yani sz geen bu iki kesime Yce Allah can yakc, ac ve z-drap verici bir azap hazrlamtr. Bu azap ise lnceye kadar srarla iledikleri ktlklerin cezasdr. slm'da Kadnlara Davran(Zorla kadnlara miras olmann, evlenmelerini engellemenin, zorla mehirle-rinden bir eyler almann haram klnmas ve onlarla iyi bir ekilde geinmek)

19- Ey iman edenler, kadnlara zorla miras olmanz size hell olmad gibi, -onlar apak bir hayaszlk ilemedike- kendilerine verdiinizden bazsn elde edebilmek iin onlar zorlamanz da hell deildir. Onlarla iyi geinin; ayet onlardan holanmadnzsa hounuza gitmeyen eyde Allah ok hayr takdir etmi olabilir.

20- Eer bir e brakp da yerine bir baka e almak isterseniz brne yklerle (mehir) vermi olsanz bile ondan hibir ey almayn. Onu bir iftira ve apak bir gnah diye alr msnz?

21- Hem birbirinize karm ve onlar sizden kuvvetli bir sz almken onu nasl alabilirsiniz?

Nzul Sebebi"Ey iman edenler... size hell deildir" mealindeki 19. ayet-i kerimenin nzul ile ilgili olarak Buhar, Ebu Davud ve Nesa, bni Abbas'tan yle dediini rivayet etmektedir: Erkek ldnde onun velileri karsn almaya herkesten ok hak sahihi idiler. Onlardan birisi dilerse kars ile evlenebilirdi. Diledikleri takdirde de bakasyla evlendirirlerdi. O kadnn durumu hakknda akrabalarndan daha ok hak sahibi idiler. te bunun zerine bu ayet-i kerime nazil oldu.

bni Eb Hatim ve bni Cerr et-Taber de hasen bir sened ile Ebu Umme Sehl b. Humeyd'den yle dediini rivayet etmektedirler: Ebu Kas b. el-Esved vefat ettiinde onun olu babasnn hanm ile evlenmek istedi. Cahiliye dneminde byle bir haklan vard. te bunun zerine Yce Allah, "Kadnlara zorla miras olmanz size hell deildir" buyruunu indirdi.

Mfessirler derler ki: Cahiliye dneminde ve slm'n ilk yllarnda Medi-neliler, birisi lp de geriye hanmn brakmsa o adamn baka bir kadndan olma olu yahut onun asabesinden olan akrabalar gelip elbisesini o kadn zerine brakrd. Bylelikle bu kii, bu kadn zerinde kadnn kendisinden de, bakalarndan da daha bir hak sahibi olurdu. O kii eer o kadnla evlenmek isterse, mehirsiz olarak evlenirdi. O kadnn ald tek mehir sadece lenin ona vermi olduu mehirden ibaret olurdu. Dilerse de kendisinden bakas ile evlendirir ve onun mehrini kendisi alr ve kadna bir ey vermezdi. Diledii takdirde ise onu zorlar, ona zarar verir; bylelikle kadnn lenden ald miras kendisine fidye vermesini salar yahut da kadn lr ve kendisi kadna miras olurdu. Ensar"dan Ebu Kays b. el-Esved vefat edip de geriye yine Ensar'dan Kubeye adnda bir hanm brakmt. O kadndan bakasndan olma ve Hsn adndaki olu gelip elbisesini bu hanm zerine brakt. Bylelikle o kadnn nikhna miras oldu, sonra da o kadn terk etti. O kadna yaklamad gibi ona zarar vermek kasdyla ona herhangi bir harcamada da bulunmad. Kadnn maln kendisine fidye vererek kurtulmasn salamak istemiti. Kadn Re-sulullah'a gidip ikayette bulundu. Hz. Peygamber ona yle buyurdu: "Hakknda Yce Allah'n emri gelinceye kadar git, evinde otur." Bunun zerine Allah bu ayeti inzal buyurdu.

Aklamasslm'dan nce kadn, hakk yenen bir varlkt. Yce Allah evlilik hususunda onun bir takm haklarn belirledi ve ona hakszlk yaplmasn yasaklad.

1- Bizzat Kadnlara Miras Olmann Haram Klnmas:

Kadn miras alnacak bir mal deildir ve lenin kars miras olmaz. Ey mminler! Cahiliye halkn taklit edip mal ve eyaya miras olduunuz gibi, kadnlar miras almanz ve kadnlar hakknda dilediiniz gibi -onlar bu iten holanmadklar halde- tasarruf etmeniz ve sizden herhangi bir kimsenin dilerse o kadnla evlenmesi, dilerse bir bakasyla evlendirmesi, dilerse evlenmesine engel olmas eklinde onlarda dilediinizce tasarruf etmeniz hell deildir. 2- Kadn Engellememek:

Yani kadnn evlilikten alkonulmas ve sktrlmas da hell deildir. Kadnlar miras almanz da, elinizden kendisini kurtarmas iin miras yahut me-hir ve buna benzer bir mal size bedel olarak verinceye kadar sktrmanz da hell olmaz. bni Cerr'in rivayetine gre bni Zeyd yle demitir: Mekke'de Kureylilerden herhangi bir kimse soylu bir kadn ile evlenir; kimi zaman bu kadn ile uyuamaz, o da kendisinin izni olmadka evlenmemesi art ile ondan ayrlrd. Bunun zerine gider ahit getirir ve kadnn aleyhine olan bu durumu belgelendirirdi. Bir kimse gidip o kadna talip oldu mu, eer dilediini ona verir ve raz ederse evlenmesine izin verirdi; aksi takdirde msaade etmezdi. ou zaman da bir mal verip kendilerini kurtarmalar iin kadnlar bask altnda tuttuklar oluyordu.

Kadnlar zorlamay yasaklamaya dair hitap ya kocalaradr yahut da lenin zevcesini miras alp, ldnde olunun brakaca miras alncaya kadar o kadn evlenmekten alkoyan mteveffann velilerinedir. Ya da bizzat kadnn velilerinedir. Ancak bu kabul edilemez. nk kadnn velileri o kadna bir ey vermemilerdir ki, ona verdiklerinin bir ksmn almalar sz konusu olsun. Yce Allah'n, "Kendilerine verdiinizden birazn elde edebilmek iin" buyruundan kast, onlara verdiiniz mehri yahut bir ksmn veya kadnn sizin zerinizdeki haklarndan bir hakk ya da bunlardan herhangi birisini, onu zorda ve bask altnda tutarak size brakmalar iin onlara zarar vermeyiniz, demektir.

Daha sonra Yce Allah kendilerini zorlamann yani engelleyip sktrmann hell olduu tek bir hali istisna etmektedir. Bu da zina, hrszlk, itaatten uzak durup boyun ememek gibi apak hayaszlk hali, er'an ve rfen holanlmayan buna benzer dier iler. te o takdirde erkeklerin verdikleri mehir ve onun dndaki mallarn geri almak iin kadnlar zorlamalar caizdir. nk kt davran kadn tarafindandr. Bu hayaszln apak yani belirgin ve sabit olmasnn art koulmas, erkein ar gayreti, susuz olan zevcesi hakknda ya da iffetli olan hanm hakknda hkm vermekte an davranmas sebebiyle mcered kt zan ve itham sebebiyle onu zorlamann engellenmesi ve bu durumda erkein zulme dmesinin nlenmesi iindir.

3- yilikle (Maruf ile) Geinmek:

Bunun anlam gzel szl, iyi davranl olmak, nafaka ve mesken temininde insafl hareket etmektir. Kadn hassas duygulara sahip bir varlktr. Erkein kadnda grmekten holand eyleri kadn da erkekte grmekten holanr. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Kadnlarn zerlerindeki haklar gibi maruf bir ekilde kendilerinin de haklar vardr." (Bakara, 2/228). Resu-lullah (s.a.) da bni Askir'in Hz. Ali'den rivayetine gre yle buyurmutur: "Sizin en hayrlnz ailesi iin en hayrl olannzdr ve ben aranzda ailesine en hayrl olanm." Gzel geinmek ve srekli gle yzllk Hz. Peygamberin ahlk cmlesindendi. O ailesiyle akalar, onlara gzel sz syler, nafakalarn geni tutar, hanmlar ile glr, hatta Hz. Aie ile bir sevgi gsterisi olmak zere kou yar dahi yapard. Her gece btn hanmlarn geceyi geirecei hanmn odasnda toplar, kimi zaman hepsiyle birlikte akam yemeini yer, sonra da her birisi kendi odasna ekilirdi. Yats namazn kld m kendi evine girer, uyumadan nce ksa bir sre aile halkyla sohbet eder, bylelikle onlarn gnln ho tutard. Yce Allah da yle buyurmaktadr: "Andolsun ki Resu-lullah'ta sizin iin uyulacak gzel rnekler vardr." (Ahzab, 33/21). Hz. Peygamber bni mer'in rivayet ettiine gre Veda Hacc hutbesinde yle buyurmutur: "Kadnlar hakknda birbirinize hayr tavsiyesinde bulununuz. Onlar sizin yannzda esir gibidirler. Siz onlar Allah'n emaneti ile aldnz. Allah'n ad ile onlarn namuslar size hell klnd. Sizin onlar zerinde hakknz, onlarn da sizin zerinizde hakk vardr. Namusunuzu kimseye inetmemek, maruf herhangi bir hususta size kar gelmemek onlar zerindeki hakknzdr. Bunu yaptklar takdirde maruf ller ierisinde onlarn giyimlerini, yiyeceklerini karlamanz da onlarn hakkdr."

Yce Allah'n, "Onlarla iyi geinin" buyruundaki emir, cahiliyedeki durumu red iindir. nk erkekler kadnlarla kt bir ekilde geinir, onlara kaba sz syler, onlara zarar vermeye alrlard.

ayet huylarndaki bir kusur yahut yaratllarndaki irkinlik veya ev hizmeti gibi yapmalar gereken bir iteki kusurlar ya da sizin ondan bakasna meyletmeniz gibi bir sebep dolaysyla onlardan holanmayacak olursanz, sabrediniz. Onlara zarar vermek ve onlardan ayrlmakta acele etmeyiniz. Allah onlarda bir ok hayrlar yaratm olabilir ve onlar sizin iin holanlacak, raz olunacak zevceler klabilir yahut da Allah size onlardan asil ve salih evltlar verebilir. Hz. Peygamber Mslim'in Ebu Hureyre'den rivayetine gre yle buyurmutur: "Mmin bir erkek mmin bir kadndan bsbtn nefret etmesin. Eer bunun bir huyundan holanmyor ise bir baka huyundan holanr." Yani ondan ayrlmaya kendisini itecek ekilde bsbtn ona buzetmesin. Aksine affetsin, balasn ve holanmad eyleri grmezlikten gelerek houna giden, sevdii eyleri grmeye alsn. Eer erkek konu ile ilgili hadis ve ayet zerinde dnp gereklerince amel edecek olursa, mutluluun farkna varr, aileye de mutluluu tattrr, hellin en ok buzedilenine (yani boanmaya) gtrecek, bedbahtla ve hsrana drecek btn anlamazlklardan uzak durabilir.

4- Mehrin Ttmnde Kadnn Hakk:

nsanlarda ve insann tabiatnda zulm olduka eskidir. Zalim olan erkek, deten kendi gcne ve boama hakknn elinde olmasna gvenir. Erkeklerin kadnlara yaptklar zulm ve agzllklerinden bir tanesi de u idi: Erkek karsn boamak istedi mi ona vermi olduu mehri geri almaya alrd. Bunun iin de pek ok yollara ba vurur, trl ekillerde bask altnda tutard. Bunlardan bir tanesi ise kadn apak hayaszlkla itham etmekti. Yce Allah bunu, "Eer bir ii brakp da yerine bir baka e almak isterseniz..." ayeti ve, "Hem birbirinize karm..." ayeti ile yasaklamakta, byle bir ii apak bir iftira ve bir gnah olarak deerlendirmekte, kadn ile ili dl olup da erkeklerden ok ar bir sz alnmasndan sonra, byle bir eyi yapmalarn reddetmekte ve yle buyurmaktadr:

Eer sizler hounuza gitmeyen bir hanmn yerine bir bakasn almak istiyor iseniz, sabrediniz ve gzel bir ekilde ayrlnz. O kadn apak bir hayaszlkla itham etmeyiniz, ona verdiiniz mehirden geri bir ey almaynz. sterse yaptnz bu deme pek byk bir mal olsun. Daha sonra Yce Allah u buyruklanyla onlarn bu tutumlarn reddetmekte ve onlar azarlamaktadr:

a) "Onu bir iftira veya apak bir gnah diye alr msnz?" Yani iftira ederek, haksz yolla ve gnah kazanarak m?

Burada iftirann uygunluu yle aklanr: Bu iftira (bhtan) yalan iftiradr. Bu da ya batl oluu dolaysyla insan hayrete dren her batl iin bhtan tabiri kullanldndandr ya da "hayaszlk (fahie)" ithamnn kadna yaplmas dolaysyladr. Bu ise kadn tenkit etmektir ve ona bir zulmdr. Ya da ondan mehir almak iin kadn batl olan bir itham ile kar karya brakmak dolaysyla bu kelime kullanlmtr.

b) Sizler herhangi bir gnah, Allah'n snrlarna ballk konusunda herhangi bir kusur olmakszn kadnlarn mehirlerini almay nasl hell kabul edebilirsiniz ve nasl alabilirsiniz? Halbuki bundan nce siz birbirinizden yararlanm yahut karlkl olarak birbirinizle ili dl olmutunuz. Sizin bu durumunuz kimi zaman ocuun domasna da sebep olabilir. Byle bir ba nasl koparabilirsiniz? Kadnn gizli kalmas gereken hallerini nasl aa vurursunuz, onun adn nasl ktye kartabilirsiniz? Hakszlkla, kzgnlkla malna tamah ederek bunu nasl yapabilirsiniz? Halbuki siz alabilir ve mal kazanabilir durumdasnz.

c) Onlar sizden olduka salam bir sz almlard. Yani arkadalk ve iyi geinmek, haklarna riayet edip bal kalmak hususunda sizden kesin bir sz almlard. Katade ve Mcahid der ki: Buradaki sz Yce Allah'n kadnlar lehine erkeklerden u buyruu ile ald szdr: "Ya iyilikle tutmak yahut gzellikle salmak..." (Bakara, 2/22). Yce Allah'n buradaki sz "kuvvetli" olmak ile nitelendirmesi, szn alabildiine salam ve nemli oluundan dolaydr. Derler ki: Yirmi gnlk bir arkadalk, bir akrabalk gibidir. Peki ya eler arasnda meydana gelen birliktelik ve ililik dllk ne olabilir?

Byle bir fiil, Yce Allah'n u buyruunda takdir buyurmu olduu sevgi ve rahmet ban koparmaktr: "Sizin iin nefislerinizden skn bulacanz ve aranzda sevgi ve esirgeme kld eler yaratm olmas da onun ayetlerinden-dir. phesiz bunlarda iyice dnecek bir topluluk iin ayetler vardr." (Rum, 30/21).

Kendileriyle Evlenmek Haram Olan Kadnlar22- Babalarnzn nikahlad kadnlarla evlenmeyin; ancak gemi olan mstesna. phe yok ki o bir hayaszlk ve bir hm idi, o ne kt bir yoldu!

23- Size anneleriniz, kzlarnz, kzkar-

tefsirül-münir sure sure (9)

Documents