texto, imaxe, cibertexto - usc · 2019. 8. 30. · imaxe e artes visuais nos séculos xx e xxi. a...

TEXTO, IMAXE, CIBERTEXTO

Santiago Díaz Lage

GUÍA DOCENTE E MATERIAL DIDÁCTICO

2019/2020

FACULTADE DE FILOLOXÍA

DEPARTAMENTO DE LINGUA E LITERATURA ESPAÑOLAS,

TEORÍA DA LITERATURA E LINGÜÍSTICA XERAL

FACULTADE DE FILOLOXÍA. DEPARTAMENTO DE LINGUA E LITERATURA

ESPAÑOLAS, TEORÍA DA LITERATURA E LINGÜÍSTICA XERAL

AUTOR: Santiago Díaz Lage

Edición electrónica. 2019

ADVERTENCIA LEGAL: Reservados todos os dereitos. Queda prohibida a duplicación

total ou parcial desta obra, en calquera forma ou por calquera medio (electrónico,

mecánico, gravación, fotocopia ou outros) sen consentimento expreso por escrito dos

autores.

Índice

1. Datos descritivos da materia…………….................................................................… 5

2. Obxectivos e competencias……………….................................................................. 7

3. Contidos……………………………………...........................................................…. 9

4. Bibliografía xeral da materia…………..............................................................…… 25

5. Metodoloxía…………………...………............................................................……. 27

6. Sistema de avaliación……………………................................................................. 29

7. Distribución e calendario de actividades…................................................................ 31

5

1. DATOS DESCRITIVOS DA MATERIA

NOME

Texto, imaxe, cibertexto.

CÓDIGOS

Grao en Filoloxía Clásica: G5071202. Grao en Lingua e Literatura Españolas:

G5041202. Grao en Lingua e Literatura Galegas: G5051202. Grao en Lingua e

Literatura Inglesas: G5061202. Grao en Lingua e Literaturas Modernas: G5081202.

TIPO DE MATERIA

Formación optativa dentro do módulo Aplicacións teórico-comparadas: literatura,

cultura, teatro.

CURSO E CUADRIMESTRE

3º ou 4º cursos. Primeiro cuadrimestre.

NÚMERO DE CRÉDITOS

6 ECTS.

LINGUAS QUE SE UTILIZARÁN

Galego e/ou castelán. Nas lecturas, tamén outras linguas románicas e inglés.

SENTIDO DA MATERIA NA TITULACIÓN

Hai un dobre nivel que merece ser destacado: o dos vínculos desta materia con outras da

titulación e o da súa función específica no Grao. Referímonos á materia de primeiro

curso Teoría e Crítica literarias e á materia Conceptos fundamentais de Teoría literaria

e Literatura comparada de segundo curso. Esta materia presenta ademais una relación

co resto das materias que conforman o Minor en Teoría da Literatura e Literatura

Comparada e os dous módulos nel integrados, Os Estudos literarios na actualidade

(coas materias Cinema e literatura, Traxectorias da literatura europea, Teorías

literarias contemporáneas e Literatura comparada) e Aplicacións teórico-comparadas:

literatura, cultura e teatro (coas materias Estudos teatrais, Análise cultural, e

Socioloxía da literatura).

Alén disto, esta materia está conectada con calquera outra dos graos impartidos

nas Facultades de Filoloxía e Humanidades nas que ocupen algún espazo nocións como

ficción, texto, discurso, oralidade, canon, hipertexto, mito, globalización, ideoloxía,

interpretación, intermedialidade, transmedialidade, entre moitas outras.

6

Canto á función específica de Texto, imaxe, cibertexto no Grao pode expresarse

indicando que consiste en promover con rigor e dinamismo intelectual unha ampliación

das bases do coñecemento do feito literario alcanzadas nos cursos anteriores. Esa

ampliación é no esencial unha apertura á análise comparada das relacións da literatura

con outras formas artísticas e culturais, tanto no marco nacional coma no internacional.

Este marco está comenzando a denominarse Digital Humanities e leva uns anos

reivindicándose na comunidade académica internacional, especialmente a anglosaxona,

como a intersección inevitábel e necesaria entre a informática, os medios dixitais, e os

estudos de Humanidades. Vivimos ademais nun tempo de converxencia mediática e

cultural –utilizando a expresión de Henry Jenkins–, marcado pola hibridación e

integración dos diferentes medios coñecidos até agora, e a aparición de linguaxes que

nacen do uso dos vellos e novos soportes por parte dos chamados nativos dixitais. Neste

contexto cremos que os estudos teóricos e comparados da literatura e da cultura son moi

necesarios para axudar a comprender estes fenómenos emerxentes e para aportar

ferramentas de análise, conxugando o uso das metodoloxías máis tradicionais coa

elaboración de métodos novos para a investigación.

PROFESORADO

Santiago Díaz Lage

Despacho 132

O horario de titorías figura en

http://www.usc.es/gl/centros/filoloxia/profesorado.html

7

2. OBXECTIVOS

Estabelecer dende un punto de vista teórico e crítico as condicións que determinan o

desenvolvemento da literatura, o cinema, a televisión, a narrativa, a poesía, o teatro e a

arte na denominada era das Humanidades dixitais. O programa prestará unha atención

especial ás relacións entre os textos e as súas representacións editoriais, sen excluír

produtos culturais cuxas estratexias de produción e recepción foron transformadas como

resultado do seu contacto coas novas tecnoloxías: hipertextualidade e hipermedia,

videoxogos, blogues e redes sociais, arte dixital, teatro dixital, cinema, televisión e

performance, entre outros.

Este programa presenta un espazo onde se dará cabida á parte non-canónica e

antixerárquica da literatura e da cultura, nada atento ás taxonomías xenéricas, un espazo

intermedial e híbrido constituído por textos nos que conflúen o verbal, o visual e o

sonoro. Veremos, polo tanto, a importancia do que se denomina "literatura e cultura

aplicadas", poñendo en execución os elementos promovidos pola UNESCO en canto

aos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS): http://es.unesco.org/sdgs.

COMPETENCIAS

Tranversais:

-CT1: Que os estudantes teñan unha visión actualizada dos sistemas teóricos e

metodolóxicos no campo dos Estudios Literarios e culturais.

-CT2: Que os estudantes poidan profundizar nos coñecementos xa adquiridos,

enriquecéndose desde unha perspectiva interdisciplinar.

-CT3: Que os estudantes posúan os instrumentos metodolóxicos que sirvan para

desenvolver un espíritu crítico e reflexivo, áxil e práctico de cara a distintos fenómenos

culturais.

-CT4: Que os estudantes aprendan a desenvolver criterios que atendan á igualdade entre

os sexos e á inclusión, así como a diversidade cultural.

-CT5: Que os estudantes adquiran as ferramentas para unha educación á cidadanía para

o desenvolvemento sostible.

Específicas

-CE1: Que os estudantes poidan aproximarse, de maneira rigurosa, ao que nos últimos

anos se denominó "postliteratura", reflexionando e cuestionando a concepción máis

tradicional do termo e concepto Literatura.

-CE2: Que os estudiantes sexan capaces de ampliar a noción de literatura a través da

súa relación cos novos medios tecnolóxicos, os medios de comunicación, o cinema, a

televisión, o videoxogo, a banda deseñada e as artes, así como a diversidade xenérica,

social, cultural, en definitiva.

-CE3: Que os estudantes aborden o concepto de texto e textualidade dun modo aberto,

dando cabida a outras formas culturais, non estrictamente literarias, atendendo a

distintas artes e á irrupción dos novos medios.

9

3. CONTIDOS

TEMARIO

Proposta dunha educación para un Desenvolvemento sostible. O impacto dos novos

medios na cultura, na sociedade e no medio ambiente. Principios da UNESCO.

1. Humanidades dixitais. O problema do texto. Literatura e cibercultura. Conceptos

básicos.

2. Imaxe e artes visuais nos séculos XX e XXI. A nova Estética e as súas relacións cos

Estudos literarios.

3. A narrativa na era dixital. O transmedia.

4. A Poesía na era dixital. Literatura aplicada.

5. O teatro e a danza na era dixital. O teatro fóra do teatro.

6. Cinema, televisión e novos medios.

11

Desenvolvemento do temario

Tema 1

Humanidades dixitais. Cibercultura e ciberliteratura. Conceptos básicos

Descrición

O tema incorpora unha introdución ás Humanidades dixitais como campo específico

emerxente e correlaciónao cos desenvolvementos dunha Estética que nos últimos vinte

anos marca diferenzas coas propostas prevalentes durante o século XX. Sen abandonar

o concepto literatura electrónica, o tema quere profundar na análise das novas formas

creativas desde a relativización da noción de xénero e a asunción da converxencia como

recente contexto epistemolóxico. Deste xeito centrarase en tres aspectos chave no que

afecta a esta intersección e a esta textualidade: a transmedialidade, a hibridación e a

performatividade.

Apartados

1.1. As Humanidades dixitais.

1.2. O problema do texto. Literatura e cibercultura.

1.3. Da literatura oral ao ciberespazo. Poética do medio dixital.

Bibliografía fundamental recomendada

AARSETH, E. (1997). Cybertext: Perspectives on Ergodic Literature. Baltimore, Johns

Hopkins UP. Tradución portuguesa de José Augusto Mourão.

BARBOSA, P. (1996). A Ciberliteratura. Criação Literária e Computador. Lisboa,

Cosmos.

BERRY, D. M. (2012). Understanding Digital Humanities. Houndmills: Palgrave.

BURDICK, Anne et al. (2012). Digital humanities. Cambridge, Mass.: MIT Press.

JONES, S. E. (2014). The Emergence of Digital Humanities. Nova Yotk: Routledge.

LEVY, P. (1993). Tecnologias da inteligência: o futuro do pensamento na era da

informática. São Paulo, Ed. 34. Trad. Carlos Irineu da Costa.

LÉVY, P. (1997). Cibercultura. La cultura de la sociedad digital. Barcelona:

Anthropos, 2007.

MANOVICH, L. (2001). The Language of New Media. Cambridge, MIT Press.

MANOVICH, L. (2001). "New Media From Borges to HTML". In: WARDRIP-

FRUIN, N. e N. MONFORT, eds. (2003). The New Media Reader. Cambridge:

MIT Press.

McGANN, J. J. (1992). The textual condition. Princeton, N. J.: Princeton University

Press.

McGANN, J. J. (2001). Radiant textuality: literature after the world wide web. New

York: Palgrave.

12

McGANN, J. J. (2014). A new republic of letters: memory and scholarship in the age of

digital reproduction. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.

PACKER, R. & JORDAN, K. (2002). Multimedia: from Wagner to virtual reality.

Norton Publishers. Parcialmente en rede.

RYAN, M.-L. (1999). “Cyberespace, Virtuality and the Text”. En M.-L. Ryan (ed.).

Cyberspace Textuality. Computer Technology and Literary Theory. Bloomington

e Indianapolis: Indiana University Press, pp. 78-107.

SÁNCHEZ MESA MARTÍNEZ, D. (2004). Literatura y cibercultura. Madrid: Arco.

SCHREIBMAN, S., SIEMENS, R. & UNSWORTH, J (2004). A Companion to digital

humanities, Malden: Blackwell.

VAN LOOY, J. & BAETENS, J. (2003). Close Reading New Media. Analyzing

Electronic Literature. Leuven: UP of Leuven.

TURKLE, S. (1997). La vida en la pantalla: la construcción de la identidad en la era

de Internet. Barcelona: Paidós.

VILARIÑO PICOS, M. T. (2004). “Literatura e novas tecnoloxías”. En A. Casas

(coord.). Elementos de crítica literaria. Vigo: Xerais, pp. 615-650.

VITANZA, Víctor J. (1998). CyberReader. Nova York: Longman.

WARDRIP-FRUIN, N. & MONFORT, N., eds. (2003). The New Media Reader.

Cambridge: MIT Press. Parcialmente en rede.

13

Tema 2

Imaxe e artes visuais nos séculos XX e XXI. A nova Estética e as súas relacións cos

Estudos literarios.

Descrición

Estamos a vivir nunha era da imaxe na que se evidencia unha radical incidencia das

novas artes visuais sobre a experiencia, incluída a dimensión histórica da mesma.

Establécense así dialécticas novas coas tradicionais artes plásticas –pintura, escultura,

arquitectura– e mesmo nalgún caso, como o da fotografía, experiméntase a convivencia

de tecnoloxías analóxicas e dixitais. Este tema atende a incidencia de todo o anterior

sobre a consideración do lugar social, cultural e institucional das artes e abre un espazo

para a reflexión estética e política sobre nocións como suxeito, tecnoloxía e poder.

Apartados

2.1. Lugar, corpo, danza, vídeo, instalación. O espectáculo e o museo.

2.2. Tecnoloxía e arte. O caso da fotografía.

2.3. Arte dixital e arte en rede. Perspectivas sistémica e sociolóxica.

2.4. Arte, suxeitos, poder, política. É necesaria outra Estética?


AZNAR ALMAZAN, S. (2006). El arte de acción. 2ª ed. Hondarribia, Nerea.

CARRILLO, J. (2004). Arte en la red. Madrid: Cátedra.

COUCHOT, H. (2003). L’Art Numérique. Comment la technologie vient au monde de

l’art. París: Flammarion.

FLUSSER, V. (2009). Una filosofía de la fotografía. Madrid: Síntesis.

GUILBAUT, S. (2009). Los espejismos de la imagen en los lindes del siglo XXI. Tres

Cantos: Akal.

MARTÍN PRADA, J. (2012). Otro tiempo para el arte. Cuestiones y comentarios sobre

el arte actual. Valencia: Sendemà.

MOLINA, Á. & LANDA, K. (2000). Futuros emergentes. Arte, interactividad y nuevos

medios. Diputación de València.

RAMÍREZ, J.A., e CARRILLO, J. (eds.) (2004). Tendencias del arte, arte de tendencias

a principios del siglo XXI. Madrid: Cátedra. 11

RIESER, M. (2002). New Screen Media. Cinema/Narrative. Londres: British Film

Institute. RUSH, M. (1999). New Media in Late 20th-Century Art. Londres.

Thames and Hudson.Traducido ao castelán por Silvia Komet. Nuevas expresiones

artísticas a finales del siglo XX. Barcelona: Destino.

RODRÍGUEZ FONTELA, M. Á. (2004). “Literatura e fotografía”. En A. Casas

(coord.). Elementos de crítica literaria. Vigo: Xerais, pp. 533-568.

14

SANTACANA i MESTRE, J. & HERNÁNDEZ CARDONA, F. X. (2006). Museología

crítica. Gijón: Trea.

SABHARWAL, A. (2015). Digital Curation in the Digital Humanities: Preserving and

Promoting Archival and Special Collections. Amsterdam: Elsevier.

VILARIÑO PICOS, M. T. (2011). “Cibercartografías de la ciudad. Arquitecturas

líquidas en el ciberespacio”. En Romance Notes. 51.3. Lectura obrigatoria.

VILARIÑO PICOS, M. T. (2012). “Ciudad y Trans-Urbanismo en los espacios

virtuales”. en Urbes Europaeae II. Ciudades europeas: Imaginarios culturales

ante la globalización. Kiel: Ludwig.

VILARIÑO PICOS, M. T. (2012). “Re-Implacement: The Metamorphosis of Literary

Space in the Cyber-Cities”. En Revista de Estudos Literários, vol. 2. Coímbra,

Centro de Literatura Portuguesa.

WENDORFF, A. (2010). Vanguardias poéticas en el arte digital en Latinoamérica.

Gobierno Bolivariano de Aragua. 12

15

Tema 3

A narrativa na era dixital. O transmedia

Descrición

Designar ó dixital como un novo paradigma é revelador dunha descrición da cultura

inscrita aínda na Galaxia Gutemberg. A era dixital hai moito que se converteu en

dominante en todos os sentidos, e polo tanto converteuse nun desafío (ou unha

oportunidade) para as prácticas culturais e narrativas. No sen ánimo provocador, este

tema problematizará as formas literarias dominantes en tanto que anacrónicas e seguirá

de cerca os debates historiográficos en torno ás nova(s) narrativa(s) do noso entorno.

Fenómenos como o hipertexto consustancial á estrutura dos medios e as redes dixitais, o

multimedia, as hibridacións e remediacións do impreso, o audiovisual e o dixital e as

mutacións nos sistemas e plataformas de edición achegaranos a unha postnovela ou a

unha narrativa aumentada en consonancia coa realidade aumentada polas –¿novas?–

tecnoloxías.

Apartados

4.1. A transmedialidade narrativa na cultura da converxencia

4.2. A era do post. Postnovela e nova(s) narrativa(s).

4.3. Narrativa aumentada: da novela e o cómic interactivos ó wonderbook.


Primaria (lecturas e obras audiovisuais)

Agustín Fernández Mallo, El proyecto Nocilla; Jorge Carrión, Crónica de viaje; Vicente

Luis Mora, Alba Cromm, Narr8, MediaEntity, Wonderbooks,

Secundaria

BOLTER, J. D. e R. Grusin (1999). Remediation: Understanding New Media.

Cambridge, Mass., MIT Press.

BORRÀS, L. (2005). “Teorías literarias y retos digitales”. Textualidades electrónicas.

Nuevos escenarios para la literatura. Barcelona: UOC, pp. 23-79.

ELLESTRÖM, L. (2010). Media borders, Multimodality and Intermediality. Palgrave

Macmillan 13

ESCANDELL MONTIEL, D. (2012). “El escenario virtual de la blogoficción”.

Construcción avatárica en la narración digital”. En J. Ortega, Nuevos hispanismos.

Para una crítica del lenguaje dominante. Madrid y Frankfurt: Iberoamericana-

Vervuert, pp. 107-125.

FERNÁNDEZ PORTA, E. (2007). Afterpop. La literatura de la implosion mediática.

Córdoba: Berenice.

GAUDREAULT, A., e T. GROENSTEEN (eds.) (1998). La transécriture, Angouleme:

Editions Nota Bene-Centre National de la Bande Desinée.

16

GENETTE, G.(1989). Palimpsestos. La literatura en segundo grado, Madrid: Taurus

GIL GONZÁLEZ, A. J. (2012). “Hacia una (post)novela postnacional”. En J. Ortega,

Nuevos hispanismos. Para una crítica del lenguaje dominante. Madrid e

Frankfurt: Iberoamericana-Vervuert, pp. 232-252.

GIL GONZÁLEZ, A. J., “Narrativa aumentada” (2015). 1616. Anuario de Literatura

Comparada, 5, pp. 45-74

JENKINS, H. (2008). Convergence culture: la cultura de la convergencia de los medios

de comunicación. Barcelona: Paidós.

KUNZ, M. e S. Gómez (eds.) (2014). Nueva narrativa española. Barcelona: Red

Ediciones.

LANDOW, G. P. (2006). Hypertext 3.0. Critical Theory and New Media in an Era of

Globalization. Baltimore: John Hopkins UP, pp. 250-4.

LANDOW, G. P. (ed.). (1997). Teoría del hipertexto. Trad. P. Ducher. Barcelona:

Paidós.

LANDOW, G. P. (1995). Hipertexto. La convergencia de la teoría crítica

contemporánea y la tecnología. Trad. P. Ducher. Barcelona: Paidós.

MENDOZA, A. (ed.) (2012). Leer hipertextos. Del marco hipertextual a la formación

del lector literario. Barcelona: Octaedro.

MORA, V. (2007), La luz nueva. Singularidades en la nueva narrativa española.

Córdoba: Berenice.

MORA, V. (2012) El lectoespectador. Barcelona:Seix Barral.

MURRAY, J. (1999). Hamlet en la holocubierta. El futuro de la narrativa en el

ciberespacio. Trad. de Susana Pajares. Barcelona, Paidós.

RAJEWSKY, Irina O. (2005). “Intermediality, Intertextuality, and Remediation: A

Literary Perspective on Intermediality”. Intermédialités, 6 (automne 2005): 43-64.

En línea en: http://cri.histart.umontreal.ca/cri/fr/intermedialites/p6/pdfs/

p6_rajewsky_text.pdf.

RYAN, M. L. (2006). Avatars of a Story. Minneapolis: University of Minessotta Press.

RYAN, M. L. (2004). La narración como realidad virtual. La inmersión y la

interactividad en la literatura y los medios electrónicos. Trad. María Fernández

Soto. Barcelona: Paidós.

RYAN, M. L. (2004). Narrative Across Media: The Languages of Storytelling. U of

Nebraska Press.

SAINT-GELAIS, Richard (2011). Fictions transfuges. La transfictionnalité et ses

enjeux. Paris: Seuil.

VILARIÑO PICOS, Mª. T. (2007). “De la poética del videojuego a los mundos

habitados MUDs”. Tecnologías de la creación en la era digital. II Jornadas de

Literatura Comparada. Ed. V. Tortosa. Alicante: U de Alicante, 2007. Lectura

obrigatoria.

VILARIÑO PICOS, Mª. T. e A. ABUÍN GONZÁLEZ (eds.) (2006). Teoría del

hipertexto. La literatura en la era electrónica. Madrid: Arco.

VV. AA. Dossier Novela española de la década. Quimera, 313, 2009, pp. 25-65. 15

17

Tema 4

A poesía na era dixital. Literatura aplicada

Descrición

O ordenador supuxo para a poesía unha nova localización na súa actividade,

caracterizada pola fragmentación, a inmersión e a interactividade. Este tema aborda a

propia indefinición dos termos poesía electrónica, poesía dixital, ciberpoesía,

holopoesía, videopoesía, poesía performativa, etc. Farase un estudo de autores e obras e

proporcionanse ferramentas metodolóxicas para abordar estas novas textualidades.

Apartados

4.1. Hipertexto e poesía.

4.2. Fragmentación, espazo e ciberpoesía.

4.3. Literatura aplicada


CAÑAS, D. & GONZÁLEZ TARDÓN, C. (2010). ¿Puede un computador escribir un

poema de amor? Tecnoromanticismo y poesía electrónica. Madrid: Devenir

Ensayo.

DONGUY, J. (2002). Terminal Zone. Poésie et nouvelles technologies. Centre d’Art

Contemporaine de Basse-Normandie (10-27 de outubro de 2002).

DOS SANTOS, A. L. (1994). «Sur la poésie hypertextuelle Réi (m(nv)agination du

langage et du réel dans la poésie (hypertextuelle)». En Alain Vuillemin y Michel

Lenoble (comps). Littérature, Informatique, Lecture. Limoges: Presses

Universitaires de Limoges, pp. 275-286.

GARRIGUES, P. (1995), Poétiques du fragment. París: Klincksieck.

PEQUEÑO GLAZIER, L. (2002). Dig[it]al Poet(I)(c)s. The Making of E-

Poetries.Tuscaloosa y Londres: University of Alabama Press.

SADIN, É. (2004). Poésie atomique. [Écriture & Complexités contemporaines].

Éc/arts.

VILARIÑO PICOS, M. T. (2006). «Redefiniendo la poesía experimental: la holopoesía

de Eduardo Kac». En Campus stellae. Haciendo camino en la investigación

literaria. Santiago de Compostela : Servicio de Publicacións da Universidade de

Santiago de Compostela, pp. 105-114. Tamén en

VILARIÑO PICOS, M. T. (2008). “Fragmentación, espacio y ciberpoesía”. En Dolores

Romero López e Amelia Sanz Cabrerizo (eds.). Literaturas del texto al

hipermedia. Barcelona: Anthropos, pp. 228-242.

VILARIÑO PICOS, M. T. (2009). "La cultura digital en los estudios literarios:

ciber/textual/espacialidades poéticas". En A. Sanz Cabrerizo, Teoría literaria

española con voz propia. Madrid: Arco, pp. 235-261.

18

VUILLEMIN, A. & LENOBLE. M. (comps) (1994). Littérature, Informatique, Lecture.

Limoges: Presses Universitaires de Limoges.

WINDER, W. (1994). «Le robot-poète: littérature et critique dans l’ère électronique».

En Alain Vuillemin y Michel Lenoble (comps) (1994). Littérature, Informatique,

Lecture. Limoges: Presses Universitaires de Limoges, pp. 187-213. 17

19

Tema 5

O teatro e a danza na era dixital. O teatro fóra do teatro

Descrición

A concepción do teatro como espazo de interacción no que a copresencialidade entre

actores e público é un dos seus rasgos definitorios fai difícil unha reformulación

asociada ao uso das novas tecnoloxías. Desafiaremos en todo caso o estatuto ontolóxico

do xénero dramático a partir da súa vinculación cos novos médicos dixitais e visuais.

Estudaremos a partir das formulacións pioneiras de B. Laurel e M. Causey a

denominada postorganic performance para referir un teatro que abandona a inmediatez

en beneficio dun campo de representación manipulador de parámetros temporais e

espaciais.

Apartados

5.1. ¿Teatro virtual, teatro dixital, ciberdrama?

5.2. Performance e drama interactivo. Teatro, corpo e virtualidade.


ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2006). Escenarios del caos. Entre la Performance y la

hipertextualidad electrónica. Valencia: Tirant lo Blanch.

ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2007). “Algumas consideraçoes sobre a possibilidade de um

teatro virtual”. En Cibertextualidades 02. Ciberdrama e hipermédia, Universidade

Fernando Pessoa, pp. 9-17

ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2008). Teatro y nuevas tecnologías: conceptos básicos.

Signa, 17, pp. 29-56.

ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2008). “Consideraciones sobre la posibilidad de un teatro

virtual”. En VirgilioTortosa (ed.), Escrituras digitales: tecnologías de la creación

en la era virtual. Alicante: Publicaciones de la Universidad de Alicante, pp. 267-

287.

CAUSEY, M. (1999). "Postorganic Performance. The Appearence of Theatre in Virtual

Spaces". En M. L. Ryan (ed.). Cyberspace Textuality. Computer Technology and

Literary Theory. Bloomington and Indianapolis. Indiana University Press., pp.

182-200. Traducido ao castelán en D. Sánchez Mesa-Martínez "La performance

postorgánica. La apariencia del teatro en los espacios virtuales". Literatura y

cibercultura. Madrid: Arco Libros, pp. 297-325.

KAYE, N. (1994). Postmodernism and Performance. Nova York. St. Martin's.

LAUFER, R. (eds.) (1987). Le Texte en mouvement. PUV: Saint-Denis.

LAUREL, B. (1993). Computer as Theatre. Addison Wesley Longman.

TRONSTAD, R. (2001). “MudPerformance and Theatrically”. En Computer Games

and Digital Textualities.

20

VUILLEMIN, A. & LENOBLE. M. (comps) (1994). Littérature, Informatique, Lecture.

Limoges: Presses Universitaires de Limoges.

21

Tema 6

Cinema, televisión e novos medios.

Descrición

Os repertorios literarios e narrativos tradicionais pugnan pola centralidade como fontes

dos procesos e as prácticas adaptativas tradicionais (de carácter xenético, binario e

filmoliterario) a prol dun sistema intermedial conformado en torno as narrativas

dominantes da novela, o cinema, a televisión, a banda deseñada e o videoxogo, que se

retroalimentan de xeito crecente dando lugar a unha galaxia de fenómenos de

ilustración, reescrita, transficcionalidade e transmedialidade: Novelizacións,

peliculizacións, telesierializacións, historietizacións, ludonarrativizacións: novela-

filmes, cine-series, serie-cómics, ludo-novelas e cine-xogos, ludo-series e cómic-xogos,

etc, etc.. Multimedia, cross-media, transmedia, relatos multiplataforma e expansions

transficcionais, franquicias narrativas e tie in derivados como remakes, secuelas,

precuelas, serializacións, spin-off, crossovers, biopics, fandom e de novo un largo etc.

articulan os universos ou multiversos da agora chamada converxencia cultural (H.

Jenkins), a hipertextualidade, as hipermediacións e o transmedia.

Mentres as diversas prácticas ciberliterarias e ciberculturais inscríbense aínda

tentativamente na experimentación e as vangardas máis ou menos consolidadas do

subcampo da producción restrinxida, o videoxogo conquistou nas últimas décadas o da

gran producción no campo das industrias culturais. Medio(s) mutante entre as primeiras

máquinas arcade e computadoras personais, a rede e as videoconsolas domésticas, non

parece aínda ter acadado nin unha plataforma estable (o seu campo último neste sentido

é o das apps para tabletas e smartphones) nin o seu modo de representación institucional

particular. Neste tema abordaremos a súa incipiente consideración teórica decantando o

noso interés polo eixo narratolóxico sen esquecer o ludolóxico dos intensos debates nos

que vive incurso entre os diversos axentes do medio. Apuntaremos como as súas

xenealoxías máis visibles os repertorios temáticos e xenéricos das narrativas literaria e

audiovisuais, estudiaremos o proceso de lexitimación simbólica en curso no que adoita

empregar expresións como novela, drama ou cine interactivo e nos achegaremos as súas

variantes xenéricas máis desenvolvidas dende o punto de vista narrativo, como a

aventura gráfica, a experiencia interactiva e a realidade virtual (RV).

Apartados

6.1. O ecosistema adaptativo transmedial: Literatura, cinema, televisión, banda

deseñada e videoxogo.

6.2. Ludonarrativa. O videoxogo como primeiro campo cultural do século XXI.

6.3. A experiencia interactiva e a realidade virtual.

22


Primaria (lecturas, obras audiovisuais, videoxogos, experiencias interactivas e de

realidade virtual)

Javier Fernández, Cero absoluto; David Cronemberg, eXistenZ; Black Mirror; Alan

Moore, V de Vendetta; Émilie &Simon, MediaEntity; Examen; Heavy Rain; Dear

Esther; The Stanley Parable; The Vanishing of Ethan Carter; The Abbot; The Price of

Freedom; L. A. Noir.

Secundaria

ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2002). “O cinema ou a lóxica da remediación: mímese

formal e reflexividade”. En Boletín Galego de Literatura. Literatura e cinema, 27,

2002, pp. 13-24.

ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2005). “Flexinarrativas de fin de siglo: estudios de televisión

y literatura comparada”. Lecturas, imágenes, 4, pp. 395-408.

BALLÓ, J. E . X. PÉREZ (2005). Yo ya he he estado allí. Ficciones de la repetición.

Barcelona: Anagrama.

BANKS, J. (2013). Co-creating videogames. London/New York: Bloomsbury

Academics

CARRIÓN, J. (2011). Teleshakespeare. Madrid: Errata Naturae Editores (2ª edición

Tintable, Universidad Autónoma de Nuevo León, 2015.

CASCAJOSA VIRINO, C. (2006). El espejo deformado: versiones, secuelas y

adaptaciones en Hollywood, Sevilla, Servicio de Publicaciones de la Universidad

de Sevilla.

FUERTE CARRILLO, S e A. GALISTEO BAENA (2015). Grandes maestros de las

aventuras gráficas. Madrid: Síntesis.

GIL GONZÁLEZ, A. J. (2012). + Narrativa(s). Intermediaciones novela, cine, cómic y

videojuego en el ámbito hispánico. Salamanca: Ediciones Universidad de

Salamanca

GIL GONZÁLEZ, A. J. y Javier Pardo (eds.) (2018). Adaptación 2.0. Estudios

comparados sobre intermedialidad. Binges: Orbis tertius (en prensa)

JENKINS, H. (2009). Fans, blogueros y videojuegos. La cultura de la colaboración.

Barcelona: Paidós.

JUUL, J. (2006). Half-Real. Videogames between Real Rules and Fictional Worlds.

Cambridge/Londres: MIT.

JUUL, J. (2010). A Casual Revolution. Reinventing Video Games and Their Players.

Cambridge Mass./London: The MIT Press. 21

MANOVICH, L. (2005). El lenguaje de los nuevos medios de comunicación. La

imagen en la era digital. Barcelona: Paidós

MARTÍN RODRÍGUEZ, I. (2015). Análisis narrative del guión de videojuego. Madrid:

Síntesis.

MARTÍNEZ CANTUDO, RICARDO (2015). La generación que cambió la historia del

videojuego. Madrid: Síntesis.

23

NAVARRETE CARDERO, L. e D. ACOSTA (2017). Spain lúdica. La imagen

romántica de España en el videojuego. Barcelona: UOC.

NEWMAN, J. (2004). Videogames. London/New York: Routledge.

NEWMAN, J. (2008). Playing with Videogames. London/New York: Routledge.

PARDO, P. J. e J. SÁNCHEZ ZAPATERO (2014). Sobre la adaptación y más allá:

trasvases filmoliterarios. Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca.

PÉREZ BOWIE, J. A. (ed.) (2010). Reescrituras fílmicas. Nuevos territorios de la

adaptación, Salamanca, Ediciones Universidad de Salamanca.

PERRON, B. e M. J. P. Wolf (2003 e 2009). The Video Game Theory Reader (2 vols).

New York/London: Routledge

PLANELLS, A. (2015). Videojuegos y mundos de ficción. De Super Mario a Portal.

Madrid: Cátedra.

ROUSE, R. (2005). Game Design: Theory & Practice. Plano, Texas: Wordware

Publishing.

SÁNCHEZ-MESA MARTÍNEZ, D. “¡Jugad, jugad malditos! Videojuegos y cine:

deslindes teóricos para un estudio intermedial”, en J.A. Pérez Bowie (ed.)

Reescrituras fílmicas: nuevos territorios de la adaptación. Salamanca, Ediciones

de la Universidad de Salamanca, pp. 295-318

SÁNCHEZ-MESA MARTÍNEZ, D. (2004). “Los vigilantes de la metamorfosis. El reto

de los estudios literarios ante los nuevos medios y formas de comunicación

digital”. Literatura y cibercultura. Madrid: Arco Libros, 2004, pp. 11-34.

SICART, M. (2009). The Ethics of Computer Games, Cambridge (Mass.) / Londres.

SCOLARI, C. (2013). Narrativas transmedia. Barcelona: Deusto.

SWINK, S. (2009). Game Feel. A Game Designer’s Guide to Virtual Sensation.

Amsterdam: Morgan Kaufmann Publishers.

VV.AA (2014) Universos transmedia y convergencias narrativas. Caracteres: 3 22

WARDRIP-FRUIN, N. e P. HARRIGAN (eds.) (2004). First Person: New Media as

Story, Performance and Game. Cambridge: MIT.

WOLF, M. J. P. (2008). The Video Game Explosion. A History from Pong to

Playstation and Beyond. Westport/London: Greenwood Press.

25

4. BIBLIOGRAFÍA XERAL DA MATERIA

Para unha bibliografía básica, vid. http://proxectole.es/bibliografia/ e Narrativas

cruzadas (https://narrativascruzadas.wordpress.com/).

AARSETH, Espen J. (1997), Cybertext. Perspectives on Ergodic Literature. Baltimore:

The John Hopkins U. P.

ABUÍN GONZÁLEZ, A. (2006). Escenarios del caos. De la hipertextualidad a la

performance en la era electrónica. Valencia: Tirant lo Blanch.

BOLTER, J. D. (1991). Writing Space: The Computer, Hypertext, and the History of

Writing. Lawrence Erlbaum: Hillsdale.

BORRÀS CASTANYER, L. (ed.) (2005). Textualidades electrónicas. Nuevos

escenarios para la literatura. Barcelona: UOC.

DOUGLAS, J. Y. (2000). The End of Books-or Books without End? Reading Interactive

Narratives. Michigan: The University of Michigan Press.

JENKINS, H. (2006). Convergence Culture. Where Old and New Media Collide. New

York and LonDon: New York University Press.

JOYCE, M., (1995). Of Two Minds: Hypertext Pedagogy and Poetics. Michigan: Ann

Arbor: The University of Michigan Press.

LANDOW, G. P. (1992). Hypertext: The Convergence of Contemporary Critical

Theory and Technology. Baltimore e Londres: The John Hopkins University

Press. Tradución ao castelán de P. Ducher, Hipertexto. La convergencia de la

teoría crítica contemporánea y el hipertexto. Paidós: Barcelona, 1995.

LANDOW, G. P. (comp.) (1994). Hyper/Text/Theory. The Johns Hopkins University

Press: Baltimore. Tradución ao castelán por P. Ducher, Teoría del hipertexto.

Barcelona: Paidós, 1997. – (2006). Hypertext 3.0. Critical Theory and New Media

in an Era of Globalization. The John Hopkins University Press.

MARTÍN PRADA, J. (2015). Prácticas artísticas en Internet en la era de las redes

sociales. Akal.

McGANN, J. J. (1992). The textual condition. Princeton, N. J.: Princeton University

Press.

McGANN, J. J. (2001). Radiant textuality: literature after the world wide web. New

York: Palgrave.

McGANN, J. J. (2014). A new republic of letters: memory and scholarship in the age of

digital reproduction. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.

MURRAY, J. H. (1997). Hamlet on the Holodeck. The Future of Narrative in

Cyberspace. The Free Press: Nueva York. Tradución ao castelán en

http://www.jamillan.com/hamlet.htm.

NELSON, TH. H. (1981). Literary Machines. Swarthmore, Pa, Publicación propia.

PAJARES TOSCA, S. (2004). Literatura digital. El paradigma hipertextual.

Cáceres: Universidad de Extremadura.

RYAN, M.-L. (2001). Narrative as Virtual Reality: Immersion and Interactivity in

Literature and Electronic Media. Baltimore: Johns Hopkins University Press,

series Parallax.

26

RYAN, M.-L. (2006). Avatars of Story. University of Minnesota Press, series Electronic

Mediations Sample.

ROMERA CASTILLO, J. et al. (eds.) (1997). Literatura y multimedia. Actas del VI

Seminario Internacional del Instituto de Semiótica Literaria, Teatral y de Nuevas

Tecnologías de la UNED. Madrid: Visor.

SÁNCHEZ MESA-MARTÍNEZ, D. (comp.) (2004). Literatura y cibercultura. Madrid:

Arco Libros.

VEGA, Mª. J. (ed.) (2003). Literatura hipertextual y Teoría literaria. Madrid: Mare

Nostrum.

VILARIÑO PICOS, Mª. T. y Abuín González, A. (comp.) (2006). Teoría del

hipertexto. La literatura en la era electrónica. Madrid: Arco Libros.

VILARIÑO PICOS, Mª.-T. (2011). Textos a escape: a literatura e a cultura na era

dixital. Boletín Galego de Literatura, vol 46.

VILARIÑO PICOS, Mª.-T. (2017). Hibridación, transmedia y performatividad en las

Humanidades digitales. Vigo: Academia del Hispanismo. 25

27

5. METODOLOXÍA DA ENSINANZA

As sesións expositivas a cargo do profesorado complementaranse cunha grande

participación nas clases dos alumnos/as, mediante intervencións individuais, que

demanden aclarar dúbidas ou ampliación de contidos, e tamén a través de propostas

conxuntas derivadas de intereses específicos do grupo ou dun sector do mesmo. Estas

sesións non terán un carácter reservadamente teórico, senón que incorporarán

dimensións prácticas e aplicacións concretas do marco conceptual presentado ao grupo.

As sesións de seminario reforzarán o traballo persoal e directo dos estudantes verbo do

corpus de textos literarios, visuais, audiovisuais, dixitais e culturais sobre os que

gravitarán os conceptos das sesións expositivas.

No fundamental, as liñas de traballo que os alumnos desenvolverán ao longo do

curso, de forma individual ou en grupo, consistirán na aplicación dos conceptos e

ferramentas metodolóxicas, a análise, crítica e interpretación dos textos e a súa

aplicación práctica no entorno máis próximo, orientado claramente a un compromiso

social.

Recomendacións para o estudo da materia

Dado que a programación de contidos e prácticas está moi axustada na súa

temporalización, recoméndase ao alumno a asistencia regular e puntual á clase, o

seguimento diario das tarefas programadas, a lectura serea e profunda dos textos de

traballo e o uso de todas as canles comunicativas co profesor e coas fontes de

aprendizaxe. En particular aconséllase ao alumno o aproveitamento máximo das horas

de titoría onde a aprendizaxe pode ser máis persoalizada. A profesora terá entrevistas

individuais con cada alumno ao longo do curso, que será convocado ao seu despacho en

distintas ocasións para facer un seguimento do seu progreso.

Tempo de estudo e traballo persoal

As horas non presenciais poderán distribuirse do seguinte modo, que son os mínimos

requeridos. -Estudo e reflexión sobre as sesións expositivas, interactivas, titoriais;

estudo e reflexión sobre a bibliografía: 28 horas.

-Realización de traballos e de actividades de diversa índole: 37 horas.

-Lectura de textos literarios, acceso ás redes: 37 horas. 26

29

6. SISTEMA DE AVALIACIÓN

No contexto da lexislación vixente, a avaliación das materias impartidas pola Área de

Teoría da literatura e Literatura comparada comprende, xunto coa convocatoria das

probas oficiais que cada curso efectúa o Decanato, posíbeis probas complementarias

acordadas expresamente entre profesorado e alumnado. Ademais, serán factores

relevantes con incidencia directa na cualificación a participación activa e continuada nas

sesións expositivas e interactivas e o seguimento doutras actividades prácticas que o

equipo docente considere de especial interese formativo e académico.

Un 50% da cualificación final dependerá do exame final da materia, que se

realizará na data oficial fixada pola Facultade.

Un 25% dependerá da realización dun traballo obrigatorio, que se entregará por

escrito vinte días antes do feche das actas.

Un 25% corresponderá á participación crítica e informada nas clases expositivas e

ás tarefas programadas nas sesións interactivas da materia.

É necesario superar todas as partes da avaliación.

A asistencia non computa de seu mais é obrigatoria. Un índice de ausencias non

xustificadas superior ao 20% implica a non superación da materia.

Avaliación da segunda oportunidade e convocatorias seguintes: nas seguintes

oportunidades non variarán os criterios seguidos na primeira, polo que se refire ao

dominio dos contidos teóricos e das estratexias aprendidas e demostradas na práctica

crítica. A cualificación dunha convocatoria na que o alumno non se presenta ou non

supera os obxectivos estabelecidos será de “suspenso”. Todas as cualificacións acadadas

na realización dos traballos resérvase o curso académico e son válidas para a segunda

oportunidade.

Os casos de dispensa académica estarán obrigados a facer o seguimento do curso

mediante a entrega de traballos parciais e do traballo obrigatorio, ademais de realizar o

exame final. En casos excepcionais de enfermidade debidamente xustificada ou outras

razón que impidan a asistencia e a participación nas clases poden contemplarse

modalidades de avaliación similares.

Observación importante sobre o plaxio: o plaxio na realización dos traballos

programados ou a utilización indebida e non indicada de maneira adecuada das fontes

impresas ou de Internet pode implicar o suspenso na convocatoria correspondente coa

cualificación más baixa.

Observacións

No aproveitamento do programa desta materia é moi estimábel unha competencia

lectora rica e plural, non só en sentido cuantitativo senón tamén cualitativo

(multixenérica, multicultural, etc.). Só deste xeito, os contidos teóricos poderán ser

contrastados e valorados na súa dimensión hermenéutica e analítica nunha proxección

mesmo retrospectiva.

Fomentarase o uso e acceso a certos MOOCs da UNED, como complemento da

materia, como o impartido por Juan Martín Prada na UNED.

30

Fomentarase e valorarase dunha maneira moi especial a creatividade, a empatía, a

tolerancia e o respecto cos demais compañeiros, co profesor e co entorno social.

Resulta de especial incidencia o hábito de ler ensaio e de afacerse á consulta e

seguimento de revistas especializadas no campo teórico-comparado. É así mesmo

pertinente lembrar aquí o carácter teórico-comparado da materia e a apertura do

horizonte textual e discursivo a prácticas artísticas e mediais diversas que serán

contrastadas coas literarias (narrativas de transmisión oral, pintura, hipertexto,

performance, música, variantes interartísticas, etc.).

Por último, recoméndase vivamente ao alumnado que poña en relación os

contidos abordados nesta materia cos doutras materias afíns, en especial con Teoría e

Crítica literarias, Conceptos fundamentais de Teoría literaria e Literatura Comparada,

Cine e literatura e Análise cultural e cos coñecementos adquiridos sobre as tradicións

literarias e culturais propias de cada Grao.

31

7. DISTRIBUCIÓN E CALENDARIO DE ACTIVIDADES

Horario das clases: http://www.usc.es/gl/centros/filoloxia/horario_cursos.html

Datas dos exames: http://www.usc.es/gl/centros/filoloxia/horario_exames.html

Titorías

Cada alumno/a disporá de tres horas de titorías de grupo reducido. As titorías constitúen

un reforzo personalizado das sesións expositivas e interactivas. Servirán para profundar

nas cuestións que presenten dificultades ou para ampliar sectores que sexan do

específico interese do alumnado. Nese labor titorial o profesor/a terá a ocasión de

comprobar en que medida progresa cada alumno/a na aprendizaxe, polo que as horas de

titoría acaban proxectando unha dimensión didáctica de axuste de posíbeis disfuncións

tanto no plano individual como no colectivo. O cronograma da materia e a

secuenciación do programa explicarase ao comezo das clases de xeito detallado.

texto, imaxe, cibertexto - usc · 2019. 8. 30. · imaxe e artes visuais nos séculos xx e xxi. a...

Documents