Żywność i żywienie a zdrowie Dlaczego w masmediach jest tak dużo

błędnych informacji

Wojciech Roszkowski, emerytowany profesor

Katedry Żywienia Człowieka

Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego

Wszechnica Żywieniowa, 2018 r.

1

Przyczyny błędnych informacji w masmediach na temat żywności i żywienia

• Powierzchowność i tempo pracy dziennikarzy

• Korzyść finansowa producentów, działania ośrodków lobujących.

• Chęć wywołania sensacji.

• Kreowanie przez celebrytów błędnych poglądów.

• Powielanie błędnych, z pozoru atrakcyjnych informacji w rodzinie, w pracy, u sąsiadów.

• Pogoń za sławą w nauce.

• Postęp nauki i rozwój specjalizacji, które powodują, że trudniej w masmediach popularyzować nowe poglądy.

2

Przykłady mitów i fikcji:

• Ser biały jest najlepszym źródłem wapnia

• Można schudnąć bez żadnej diety i wyczerpujących ćwiczeń fizycznych. Wystarczą suplementy diety

• Powinniśmy zjadać jak najwięcej ryb

• Dieta wegetariańska = dieta odchudzająca

• Seniorzy nie powinni pić mleka

• Gluten odpowiada za nadwagę czy dodatkowe kilogramy

3

Przykłady półprawd

• Mleko szkodzi zdrowiu

• Masło/margaryna jest zdrowsze

• Produkty bez konserwantów są zdrowsze i smaczniejsze

• Warzywa z upraw ekologicznych są zdrowsze

• Diety odchudzające – plusy/minusy

• Niektóre reklamy

4

Epidemiologia jest nauką o• rozpowszechnieniu chorób, inwalidztwa i

zgonów• o czynnikach wpływających na ich

rozmieszczenie

Epidemiologia żywieniowa bada powiązania między żywieniem a zdrowiem

5

6

Podstawą do formułowania wniosków z badań o wpływie żywienia na zdrowie jest analiza przyczynowości.

Wnioskowanie o przyczynowości to zazwyczaj przypuszczenie i choć poparte dostępnymi dowodami, zawsze pozostawia cień niepewności.

Natomiast pseudo-nauka podaje zwykle pewne, wnioski autorytatywnie, powołując się na tradycje, naturalność, natychmiastowe efekty, itp.

Siła dowodów naukowych w odniesieniu do czynników mogących sprzyjać lub zapobiegać ryzyku chorób nowotworowych

Dowody naukowe Zmniejszone ryzyko Zwiększone ryzyko

Przekonujące • Aktywność fizyczna (j.grube)

• Nadwaga i otyłość (przełyk, j.grube i odbytnica, pierś, macica, nerka)

• Alkohol (jama ustna, gardło, przełyk, wątroba , pierś)

• Aflatoksyny (wątroba)

Prawdopodobne• Warzywa i owoce (jama ustna,

przełyk, żołądek, j.grube)• Aktywność fizyczna (pierś)

• Mięso konserwowane (j.grube)• Sól i słone produkty (żołądek)• Bardzo gorące napoje i inne produkty

(jama ustna, gardło, przełyk)

Możliwe • Błonnik pokarmowy • Tłuszcze zwierzęce

Niewystarczające

• Produkty sojowe• Ryby• Kwasy tłuszczowe n-3• Karotenoidy• Wit. z grupy B, C,D i E• Wapń, cynk, selen• Nieodżywcze składniki roślin

(np.z czosnku), polifenole

• Aminy heterocykliczne• Nitrozaminy• Wielopierścieniowe węglowodory

aromatyczne

7

Wybrane elementy wartości odżywczej mięsa i jego przetworów

• Bogate źródło białka o wysokiej wartości odżywczej

• Duża zawartość biodostępnego żelaza

• Znaczna zawartość cynku i miedzi

• Dobre źródło witamin z grupy B, zwłaszcza kwasu

pantotenowego

• Bogate źródło energii w produktach mięsnych o

wyższej zawartości tłuszczu

8

Grupa Robocza IARC zaklasyfikowała nadmierne spożycie mięsa przetworzonego jako przekonująco kancerogenne dla człowieka (Siła dowodów 1) a mięso czerwone jako prawdopodobnie kancerogenne (Siła dowodów 2A)

9

Mięso przetworzone: peklowane i wędzone posiada kancerogenne azotany i azotyny, a poddawane obróbce

termicznej w wysokiej temperaturze lub bezpośrednio w płomieniu ognia – wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne i heterocykliczne aminy aromatyczne. Związki te sprzyjają powstawaniu nowotworów jelita

grubego, trzustki i prostaty.

Mięso czerwone (wołowina, wieprzowina i baranina) z powodu stosunkowo dużej zawartości żelaza może

uszkadzać cząsteczki DNA

10

Wybrane zasady żywienia dla osób dorosłych dotyczące spożycia mięsa i jego przetworów wg „Normy żywienia dla populacji Polski IŻŻ

2017”

Ograniczaj spożycie mięsa (zwłaszcza czerwonego) i przetworzonych produktów

mięsnych do 0,5 kg/tydzień

11

Dodatkowe źródła rekomendowanych informacji

• Instytut Żywności i Żywienia (www.izz.waw.pl)- Normy i zalecenia żywieniowe- Tabele składu i wartości odżywczej- Inne opracowania- Narodowe Kongresy Żywienia 2016, 2017 i 2018

• Biblioteczka Olimpijska – 16 tomików• Podręczniki akademickie PWN

- Podstawy nauki o żywieniu 1998- Żywienie człowieka zdrowego i chorego 2000,2011- Żywienie jako element zdrowia publicznego 2009

• Fakty i Fikcje w Żywieniu Człowieka – coroczne konferencje Wydziału NoŻCziK SGGW i PTNŻ

12