1

เอกสารประกอบการสอน วชา สศ 200

โภชนศาสตรสตวเบองตน

เรยบเรยงโดย ดร.ทองเลยน บวจม

ภาควชาเทคโนโลยทางสตว คณะผลตกรรมการเกษตร มหาวทยาลยแมโจ

2

เอกสารประกอบการสอน

วชา

โภชนศาสตรสตวเบองตน

เรยบเรยงโดย

ดร.ทองเลยน บวจม

ภาควชาเทคโนโลยทางสตว คณะผลตกรรมการเกษตร มหาวทยาลยแมโจ

3

คานา

เอกสารประกอบการสอนวชา สศ 200 โภชนศาสตรสตวเบองตน เลมนจดทาขนเพอเปนประกอบการสอนนกศกษาระดบปรญญาตร สาขาสตวศาสตร คณะผลตกรรมทางการเกษตร มหาวทยาลยแมโจ โดยแบงเนอหาออกเปน 10 บทเรยน โดยผเรยบเรยงหวงเปนอยางยงวา นกศกษาทผานการเรยนวชาน จะมความรเกยวกบ ประวตและการพฒนาทางดานอาหารสตว คานยามทางดานอาหารสตว สวนประกอบของรางกายสตวและอาหารสตว การจาแนกประเภทของอาหารสตว โภชนะในอาหารอาหารสตว ความสาคญของโภชนะในอาหารทมตอการดารงชพ และการใหผลผลตของสตว สรระวทยา การยอย การดดซมและการใชประโยชนของโภชนะในรางกายสตว การประเมนคณคาทางโภชนะของอาหารสตว พลงงานในอาหารสตวและการใชประโยชนจากพลงงาน รวมทงการคานวณสตรอาหารสตวเบองตน และสามารถนาความรทไดรบไปประยกตใชไดอยางถกตองในสาขาวชาทนกศกษาเรยนอย รวมถงใชเปนความรในการประกอบวชาชพตอไป

ดร.ทองเลยน บวจม มกราคม 2551

4

สารบญ

หนา บทท 1 ประวตและการพฒนาทางดานอาหารสตว 1 ความกาวหนาทางวชาการโภชนศาสตรสตว

4

บทท 2 คานยามทางดานอาหารสตว

6

บทท 3 สวนประกอบของรางกายสตวและอาหารสตว 11

สวนประกอบของรางกายสตว (composition of the animal body) 11 สวนประกอบของพช (Composition of plants)

15

บทท 4 การจาแนกประเภทของอาหารสตว 18

องคประกอบของอาหารสตว 18 การแบงประเภทของอาหาร (classification of feeds) 20 วธการนาพชอาหารสตวไปใชประโยชน 34 ตวอยางวตถเสรม (additive materials)

44

บทท 5 โภชนะในอาหารอาหารสตว 62

นา 63 คารโบไฮเดรต 65 โปรตน 74 ไขมนและสารทคลายไขมน 84 วตามน 91 แรธาต 107 ไอโอดน 120 ทองแดง 122 โคบอลท 123 แมงกานส 124 สงกะส 126

5

สารบญ (ตอ)

หนา บทท 5 โภชนะในอาหารอาหารสตว (ตอ) โมลบดนม 126 ฟลออลน 127 ซลเนยม 127 บทท 6 ความสาคญของโภชนะในอาหารทมตอการดารงชพ และการใหผลผลตของสตวเลยง

130

การดารงชพของสตว (maintenance) 130 การเจรญเตบโต (growth) 132 การเพมไขมนของสตว (fattening ) 133 เปรยบเทยบการขนสตวกบการเจรญเตบโต 134 การผลตนม (milk production) 134 การผลตนานม (milk secretion) 135 การพฒนาลกสตวในทอง (fetal development) 136 การผลตขนสตว (wool production) 137 การสบพนธ (reproduction) 138 การผลตแรงงาน (Work Production) 139

บทท 7 สรระวทยา การยอย การดดซม และการใชประโยชนของโภชนะใน รางการสตว

141

ทางเดนอาหาร 141 การยอยอาหาร (digestion) 150 นายอย (Enzymes) 151 การดดซมอาหาร (Nutrient absorption) 157 การลาเลยงโภชนะ (Nutrient transport) 158 กระบวนการเมตาโบลซม (Metabolism) 158

6

สารบญ (ตอ)

หนา บทท 8 การประเมนคณคาทางโภชนะของอาหารสตว 165 การยอยไดของอาหาร (digestibility) 166 สมประสทธการยอย (digestion coefficients) 167 โภชนะทยอยไดทงหมด (Total Digestible Nutrients) 169 บทท 9 พลงงานในอาหารสตวและการใชประโยชนจากพลงงาน 175

คาจากดความเบองตน 175 ยอดพลงงาน (gross energy, GE) 176 พลงงานทยอยได (digestible energy, DE.) 177 พลงงานทใชประโยชน (metabolizable energy, ME) 177 พลงงานสทธ (net energy, NE) 178 พลงงานทสญเสยไป 179 บทท 10 การคานวณสตรอาหารสตวเบองตน 181

หลกเกณฑประกอบในการคานวณสตรอาหาร 181 วธตางๆในการคานวณสตรอาหาร 186 - การคานวณโดยใชรปสเหลยมของเพยสน ( Peason ‘s Square Method ) 186 - การคานวณโดยวธพชคณต (Algebratic Method ) 190 บรรณานกรม

7

สารบญตาราง

หนา ตารางท 1 แสดงเปอรเซนตสวนประกอบของรางกายสตว (Percentage gross

composition of the animal body) 11

ตารางท 2 แสดงเปอรเซนตแรธาตหลกทเปนสวนประกอบของรางกายสตว 12

ตารางท 3 แสดงสวนประกอบของอาหาร 19

ตารางท 4 แสดงองคประกอบทางเคมของเสยจากสตว 27

ตารางท 5 แสดงแหลงของธาตแคลเซยมและ/ หรอ ฟอสฟอรส 45

ตารางท 6 แสดงประโยชนของปฏชวนสารบางชนด 51

ตารางท 7 แสดงสารเสรมสาหรบสกร 56

ตารางท 8 แสดงสารเสรมสาหรบโคเนอ 59

ตารางท 9 แสดงสารเสรมสาหรบแกะ 60

ตารางท 10 แสดงโคนม (โคกาลงใหนม) 61

ตารางท 11 แสดงสารเสรมสาหรบมา 62

ตารางท 12 แสดงแสดงสญลกษณและนาหนกอะตอมของธาตตาง ๆ 62

ตารางท 13 แสดงการยอยไดของเยอใยในสตวชนดตาง ๆ 73

ตารางท 14 แสดงชนดของกรดอะมโนในโปรตน 77

ตารางท 15 แสดงตวอยางกรดไขมนอมตว 86

ตารางท 16 แสดงตวอยางกรดไขมนไมอมตว 87

ตารางท 17 แสดงแหลงของแคลเซยมและฟอสฟอรส 112

ตารางท 18 แสดงสรปความตองการโภชนะสาหรบการผลตสตว 140

ตารางท 19 แสดงแสดงผลผลตขนสดทายในระบบทางเดนอาหาร 150

ตารางท 20 แสดงสรปการยอยอาหาร 152

ตารางท 21 แสดงนายอยชนดตาง 155

ตารางท 22 แสดงสมประสทธการยอยของอาหารแตละชนด 168

ตารางท 23 แสดงตวอยางการหา TDN ของราขาว 170

8

สารบญตาราง (ตอ)

หนา ตารางท 24 แสดงความตองการโภชนะของไกเนอ 182

ตารางท 25 แสดงความตองการโภชนะของไกไข 183

ตารางท 26 แสดงความตองการโภชนะของเปดเนอ 183

ตารางท 27 แสดงความตองการโภชนะของเปดไข 184

ตารางท 28 แสดงความตองการโภชนะของสกร 184

ตารางท 29 แสดงความตองการโภชนะของโคนม 185

ตารางท 30 แสดงแสดงคณคาทางโภชนะของอาหารสตวบางชนด รอยละของสภาพ ทใชเลยง

186

9

สารบญภาพ

หนา ภาพท 1 แสดงระบบทางเดนอาหารของสตวปก 147

ภาพท 2 แสดงระบบทางเดนอาหารของสกร 148

ภาพท 3 แสดงระบบทางเดนอาหารของมา 148

ภาพท 4 แสดงระบบทางเดนอาหารของโคทโตเตมท 149

ภาพท 5 แสดงผนงภายในของกระเพาะโคแตละสวน 149

ภาพท 6 แสดงสวนประกอบของวลไล (villi) 157

ภาพท 7 แสดงเครอง Bomb calorimeter 175

10

บทท 1 ประวตและการพฒนาทางดานอาหารสตว

การเลยงสตวหรอการผลตสตว (Livestock production) ทกชนดมปจจยทมผลโดยตรงตอการผลตสตว คอปจจยในฟารมเลยงสตว ทผเลยงจะตองดแลจดการปจจยตางๆเหลานเพอใหไดผลผลตสงตามท ผเลยงตองการ ปจจยสาคญทเกยวของกบการเลยงสตว ประกอบดวย 4 ปจจย คอ 1. พนธสตว (breeds)

2. อาหารทใชเลยงสตว (nutrition) 3. โรงเรอนของสตว (housing)

4. โรคภยไขเจบตาง ๆ (diseases)

อาหารของสตวนบเปนปจจยทสาคญเบองตนปจจยหนง เนองจากสตวตองใชอาหารเปนประจาทกวน สตวเลยงไมสามารถจะรบอาหารจากแมไดตลอดเวลา จะไดรบอาหารจากแมชวระยะเวลาหนงเทานน เชนสตวเลยงลกดวยนม (Mammals) ลกจะไดรบนานมจากแมเปนอาหารกอนการหยานม หลงการหยานมอาหารทจะตองใชเพอการดารงชพ (maintenance) เพอการเจรญเตบโต (growth) เพอการสรางผลตผลตางๆ (productions) เพอการสบพนธ (reproduction) นนเปนอาหารทไดรบจากภายนอกทงสน (เปนอาหารทผเลยงจะตองจดให) แมแตสตวอยางอน เชน สตวปก (poultry) เมอไขถกฟกออกเปนตวแลวอาจอาศยไขแดงเปนอาหารไดชวระยะหนง หลงจากนนอาหารทไดรบกไดรบจากภายนอกเหมอนกน มนษยเราไดตระหนกถงความจาเปนของอาหารทจะใชยงชพของตนเองและของสตวมาเปนเวลาชานาน ในสมยกอนอาหารทใชเลยงสตวแตกตางจากสมยปจจบนมาก เนองจากสมยกอนวทยาการ ความเขาใจดานนยงมนอย แตเมอมการศกษา วจย มการปรบปรงอาหารสตวและคนพบสงใหม ๆ มากมาย ซงเปนประโยชนตอการเลยงสตว จนปจจบนอาหารของสตวไดพฒนาการกาวหนาไปมาก ทาใหการเลยงสตวไดรบความสะดวกถกหลกวชาการ ทาใหสามารถเลยงสตวใหเปนจานวนมากๆ จนทาใหเกดการผลตสตวเปนอตสาหกรรมทใหญโต

มนกวทยาศาสตรหลายทานทเกยวของหรอมสวนทาใหวชาวทยาศาสตรทางอาหารสตวพฒนาไปไดมาก ซงเกดมาจากผลของการศกษาวจย และการคนพบของนกวทยาศาสตรเชน Antoine Iavoisier (1743 – 1794) ทานผนเปนนกเคมทมชอเสยงชาวฝรงเศส ถอกนวา เปนผกอตงวทยาศาสตรทางอาหาร โดยไดสรางพนฐานทางเคมทเกยวกบอาหาร ทานไดทาการทดลองเกยวกบการหายใจ (respiration experiment) ซงทาการทดลองกอนการปฏวตในฝรงเศส โดยไดนาเทอรมอมเตอรเขามาเกยวของกบการศกษาทางอาหาร ทานไดคนพบวา การเผาไหม (combustion) เปนออกซเดชน (oxidation) อยางหนงและไดแสดงใหเหนวา การหายใจในรางกายเกยวของกบการรวมตวของคารบอนและไฮโดรเจนกบออกซเจน ซงไดจากการสดอากาศเขาไป ปรมาณของออกซเจนทสดเขาไป และคารบอนไดออกไซด ทถกขบออกมาขนอยกบอาหารทกนเขาไปและการทางานของรางกาย Lavoisier และ Laplace ไดออกแบบ แคลลอรมเตอร (calorimeter) เพอใชเปนเครองมอแสดงใหเหนวา การหายใจเปนแหลงสาคญของความรอนภายในรางกาย แตเปนทนาเสยใจทวทยาศาสตรทางอาหารไดชงกงนไมกาวหนาเปนเวลาหลายป เมอ Lavoisier ไดถงแกกรรม

หลงจากนนวทยาศาสตรทางอาหารไดเรมพฒนาอกครง เนองจากไดคนพบสงใหม ๆ เชน คนพบวตามน

คนพบบทบาทของ กรดอะมโน และแรธาตทสาคญหลายอยาง ซงกอนหนานเขาใจวามอาหารเพยง 3 ชนดเทานนทรางกายตองการคอ โปรตน ไขมน และคารโบไฮเดรต ความรมากมายในดานอาหาร มผลโดยตรงมาจากปญหาทาง

11

อาหาร ปญหาเกยวกบสขภาพของมนษยและสตว ปจจบนไดทราบกนแลววารางกายมความตองการอาหารทแตกตางกนถง 40 ชนด

การศกษาเบองตนเกยวกบหนาทของอวยวะตาง ๆ ของสตว การศกษาในดานสรระวทยา และการศกษาทางชวเคม เปนสวนสาคญททาใหวทยาศาสตรทางอาหารไดพฒนาไปไดมาก ตวอยางเชน การทดลองทมชอเสยงของ Stephen M.Babcock (1843 – 1931) เปนการทดลองใหอาหารสตว โดยทาท The Wisconsin Experiment Station ในสหรฐอเมรกา Babcock ไดทาอาหาร (ration) ซงประกอบดวยพชชนดเดยวลวน ๆ ใหสตวกน แตการทดลองของ Babcock ประสบปญหามาก เพราะผเลยงสตวไมใหความรวมมอ ผเลยงสตวในสมยนนไมไดคานงถงผลการทดลอง แตคานงถงคณคาของโคมากกวา อยางไรกตาม Babcock ไดแมโค 2 ตว มาทาการทดลอง เมอทาการทดลองไปได 3 เดอน แมโคตวหนงตายลง ทาใหการทดลองตองลมเลกไปแมโคทเหลอภายหลงไดตายลงเชนเดยวกน จากความคดของ Babcock นเอง ตอมาภายหลงเพอนรวมงาน ซงประกอบดวย Hart, Humphrey, McCollum และ Steenbock ไดรวมมอกนทาการทดลองตอไปอก โดยการคดเลอกโคสาวอาย 5 เดอน จานวน 16 ตว แลวแบงโคสาวทง 16 ตวออกเปน 4 กลม ๆ ละ 4 ตว ใหกนอาหารแตกตางกน ดงน กลมท 1 ใหกนอาหารทาจากขาวสาล (wheat)

กลมท 2 ใหกนอาหารทาจากขาวโอต (oat)

กลมท 3 ใหกนอาหารทาจากขาวโพด (corn) กลมท 4 ใหกนอาหารทาจากขาวสาล ขาวโอตและขาวโพดรวมกน (wheat + oat + corn)

เมอสนปพบความแตกตางระหวางโคทใหกนขาวโพดและขาวสาล คอ โคสาวทใหกนขาวโพด รปรางเรยบ และแขงแรงมากกวาโคทกนขาวสาล และเมอทาการผสมโคสาวนน ผลทไดออกมากแตกตางกน คอ โคสาวทใหกนขาวโพดใหลกเปนปกต และลกโคมการเจรญเตบโตเปนสตวทสมบรณแขงแรงตอไป ตรงกนขามโคทใหกนขาวสาล ใหลกไมด ลกทเกดออกมาจะตาย หรอไมเชนนนกมกจะตายในภายหลง นอกจากนโคทใหกนขาวโพดยงใหนานมมากกวาถง 3 เทาตว การทดลองครงนนไดสรปผลวา ขาวสาล มสงทเปนพษ หรอไมเชนนนกคงขาดบางสงบางอยาง และการทดลองนนชใหเหนความแตกตางของคณคาของอาหารไดอยางชดแจง

การคนพบททนสมยตาง ๆ ในทางโภชนศาสตรในระยะตอมา กเนองจากมการนาสตวชนดตาง ๆ มาใชในการศกษาทดลอง เชน ใชหนเพอการศกษาเรองวตามน กรดอะมโน และแรธาตหลายอยาง หรอการคนพบ อนซลน (Insulin) และบทบาทของกรดนโคตนก (nicotinic acid) กใชสนขทดลอง สวนหนตะเภาไดนามาใชในการทดลองทาใหรถงสาเหตทแทจรงของโรคลกปดลกเปด (scurvy) และทาใหรจกวธปองกนโรคน การคนพบวตามนวตามนบ 1 (vitaminB1,

thiamine) กเนองจากมการทดลองกบไก นอกจากนสตวอยางอนเชน ลง แฮมซเทอะ (hamster) ไดเขามามบทบาทสาคญในการทดลอง แมแตสงทมชวตชนตา เชนแบคทเรย กถกนามาใชทดลองทาใหทราบถงปจจยทมผลตอการเจรญเตบโต (growth factors)

การขยายตวในการพฒนาของโภชนศาสตร เนองจากมการนาความรและเทคนคหลายอยางจากวทยาศาสตรแขนงตาง ๆ มาใช เชน เคม (Chemistry) สรรศาสตร (Physiology) ชวเคม (Biochemistry) ฟสกส (Physics) จลชววทยา (Microbiology) ฯลฯ ยกตวอยาง เชน นกสรระวทยาและนกชวเคม ไดทางานรวมกนเปนเวลานานในการศกษาความตองการอาหารของรางกายและศกษาวา อาหารทรางกายตองการจะถกนาไปเมตะโบลซม (metabolism) อยางไร

ความสนใจของนกอนทรยเคม ทาใหมการแยกและการสงเคราะหวตามนขนมาหลายชนด เพยงพอทจะใชในการทดลองและการใชเปนอาหาร นกฟสกสกไดเขามาเกยวของกบการพฒนาดานโภชนศาสตร เชนพบ รงสเอกซ (X-

12

rays) สเปกโทรกราฟ (spectrograph) ไอโซโทป (isotopes) และเครองมอเครองใชตาง ๆ ซงไดนามาใชเพอความกาวหนาทางโภชนศาสตร นกพนธกรรมไดคนพบความแตกตางระหวางพนธ อนเนองมาจากความตองการอาหารและประสทธภาพของการใชอาหาร นกจลชววทยาไดมสวนชวยอยางสาคญในการคนพบบทบาทของแบคทเรยในกระเพาะรเมน (rumen) ของโคและแกะ และในลาไสของสตวอน

โภชนะหลายอยางทมความจาเปนสาหรบสตว ไดคนพบเมอไมนานมานโภชนะบางอยางสตวมความตองการนอยมาก เชน วตามน เปนตน แรธาตบางอยาง เชน โคบอลท เพยง 0.1 มลลกรมตอวนกมความจาเปนสาหรบชวตของแกะ ถาไมไดรบอาจทาใหแกะถงตายได การขาดโภชนะจานวนเพยงเลกนอยเหลานมผลทาใหสตวลมตายได ซงเกดขนบางทองทของโลกกอนทจะมการคนพบสาเหตการขาดทแทจรง เรามกกลาวถงความตองการโปรตนเปนปอนดหรอเปนกรม แตโภชนะบางอยางสตวตองการเปนมลลกรมหรอไมโครกรม แมจะเปนจานวนเพยงเลกนอยกมความสาคญตอสขภาพและการใหผลผลตของสตว การศกษาถงแรธาตทตองการนอยมาก (trace mineral elements) บางอยางไดแสดงใหเหนวาดนทเราใชปลกพช มบทบาทสาคญเกยวของกบคณคาทางอาหารของพชทใชเปนอาหารสตว พชแมจะเปนพนธเดยวกน แตปลกในทดนตางกนกจะทาใหคณคาทางอาหารแตกตางกนไป แรธาตบางชนดถาสตวไดรบเปนจานวนนอยกเปนประโยชนตอสตว แตถาไดรบมากเกนไปกเปนอนตรายตอสตว อาหารทไมดนนเนองมาจากมบางอยางมากเกนไปหรอมนอยเกนไปไมเกดการสมดล ตามความตองการของสตว ฉะนน เพอความเหมาะสม อาหารทใชเลยงสตวควรจะทาใหเกดความสมดลตามความตองการของสตวนน ๆ

ความกาวหนาทางวชาการโภชนศาสตรสตว ในปจจบนนกวชาการใหความสนใจดานชววทยาระดบเซลล (cell biology) พนธ-ศาสตรโมเลกล (molecular genetics) พนธวศวกรรมศาสตร (genetic engineering) และเทคโนโลยชวภาพ (biotechnology) มากขนทาใหเขาใจโภชนศาสตรไดอยางลกซงและนาไปประยกตใชใหเปนประโยชนมากมาย เชน

- ผลตเอนไซมไฟเตส (phytase) เพอยอยกรดไฟตค (phytic acid หรอ phytate ทาใหการใชประโยชนในอาหารดขน ลดการเสรมฟอสฟอรสในอาหารลงทาใหสตวขบฟอสฟอรสออกมานอยลง ชวยลดปญหาดานมลภาวะได

- ผลตเอนไซมโพลแซคคาไรดอน ๆ ทไมใชแปง (non starch polysaccharide , NSP) ทาใหสตวกระเพาะเดยวสามารถใชประโยชนจากสารเหลาน ซงมมากในเมลดธญพชบางชนดไดดขน

- ผลตเอนไซมเพอชวยการยอยอาหารในลกสกรเลกระยะหยานม เพราะมนยงไมสามารถผลตนายอยไดสมบรณนก

- ผลตฮอรโมนเรงการเจรญเตบโตในสกร (porcine somatotropin , pST) เพอชวยเรงอตราการเจรญเตบโตและปรบปรงคณภาพซากทาใหมการสะสมเนอแดงมากขนและมไขมนนอยลง bovine somatotropin (bST) ทาใหผลตนานมดขน

- ผลตสารโปรไบโอตค (probiotic) เชน แบคทเรยกรดแลคตก, ยสต(yeast) เพอชวยตอตานแบคทเรยทเปนโทษในรางกายทาใหสตวมสขภาพดขน มประสทธภาพการเปลยนอาหารและการใหผลผลตเพมขน

- คดเลอกและปรบปรงพนธกรรมของจลนทรยเพอใหไดสายพนธใหมซงใชปรบปรงคณภาพของพชหมกและพชอาหารหยาบคณภาพเลวใหดขน หรอชวยในการยอยเยอใยในกระเพาะสวนหนาของสตวเคยวเออง ลดการสญเสยพลงงานในรปคารบอนไดออกไซดและมเทนทาใหสตวมประสทธภาพการผลตเพมขน

13

- คดเลอกพชสมนไพร เชน ฟาทะลายโจร ขมนชน กระเทยม พรกแดง ขา ตะไคร ใบมะกรด เพอใชแทนยาปฏชวนะในการรกษาโรคหรอปองกนโรค รวมทงเพอเพมผลผลตเรงการเจรญเตบโต และปรบปรงผลตภณฑสตวทได

ดานพชอาหารสตวกมการใชเทคโนโลยชวภาพเชนกน ไดแก - Transgenic plant คอ พชสายพนธใหมทมพนธกรรมดขนกวาเดม ซงเกดจากการถายยนจากพช

ชนดหนงไปยงอกชนดหนงสามารถทาใหพชทนโรค แมลง และสภาวะทไมเหมาะสมไดดขน นอกจากนยงอาจทาใหมคณสมบตอน ๆ ไดตามตองการ

- ปรบปรงพนธพชนามน เชน ถวเหลอง ปาลมนามน เมลดเรพ หรอแคโนลา และทานตะวนใหมสดสวนของกรดไขมนทไมอมตวลดลงทาใหสามารถยดอายการเกบไดนานขน โดยไมตองใชกระบวนการเตมไฮโดรเจนเหมอนเดม

- ปรบปรงพนธถวเหลองใหมสารยบยงการใชประโยชนไดของโภชนะ เชน trypsin inhibitor ใหนอยลง

- การใสเอนไซมไฟเตส เขาไปในพชพวกแคโนลาทาใหใชฟอสฟอรสทอยในรปของไฟเตทไดดขน รวมทงใสเอนไซมไซเลนเนส (xylanase) เขาไปในขาวสาลหรอขาวเรย ทาใหใชคารโบไฮเดรททมไซเลน ( xylan)

เปนองคประกอบไดดขน

- การใช DNA probe ตรวจสอบคณภาพของอาหาร

บทท 2 คานยามทางดานอาหารสตว

14

1. Antibiotics (สารปฏชวนะ) หมายถง สารทจลนทรย (microorganisms) สงเคราะห (synthesized) ขนมา เพอใชทาลายจลนทรยชนดอน เนองจากในชวตของจลนทรยเตมไปดวยการตอสเพอการดารงอย สารปฏชวนะนามาใชในดานอาหารสตวเพอจดประสงคตาง ๆ เชน เพอใหสตวมการเจรญเตบโตดขน เพอใชปองกนรกษาโรคสตว เปนตน สารปฏชวนะทใชในอาหารสตว เชน เพนนซลน (penicillin) ออรโอมยซน (aureomycin) เทอรามยซน (terramycin) สเตรปโตมยซน (streptomycin) ฯลฯ

2. Balanced Ration (อาหารสมดล หรอ อาหารถกสวน) หมายถง อาหารทประกอบกนขน โดยมโภชนะตาง ๆ ในปรมาณและสดสวนครบตามความตองการของสตวแตละชนด แตละวย แตละประเภท ซงสตวสามารถเจรญเตบโตและใหผลผลตสงได

3. Basal (Energy) Feeds (อาหารฐานหรออาหารใหพลงงาน) หมายถง กลมอาหารทมโปรตนนอยกวา 20% และมพวกเยอใย (fiber) ตากวา 18% อาหารพวกนโดยทวไปเปนอาหารทใหพลงงาน เพราะมแปงและนาตาลมาก สวนใหญเปนอาหารทไดจากเมลดพชหรอผลตผลพลอยไดจากเมลดพช (grains and grain by – products) ซงเปนอาหารทใชในปรมาณทมากกวาวตถดบอน เชน ขาวโพด ราขาว ปลายขาว ไขมนพช ไขสตว และมนสาปะหลง เปนตน

4. Complete feed (อาหารสาเรจรป) หมายถง อาหารทมสารอาหารครบถวนตามความตองการของสตว เมอสตวไดรบในปรมาณทเพยงพอแลวสามารถเจรญเตบโตและใหผลผลตไดโดยไมตองใหอาหารอนนอกจากนาเทานน

5. Concentrated feed (อาหารขน) หมายถง อาหารทมปรมาณของโภชนะตอหนวยนาหนกสงมเยอใยตากวา 18% และมคาการยอยไดของโภชนะทงหมดหรอคาทดเอน (Total Digestible Nutrients, TDN) สงกวา 60% อาหารขนเปนอาหารทกชนดทเราใชเตมลงไปสตรอาหาร เพอใหไดโภชนะเบองตน คอโปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน ในสตรอาหารสงขน

6. Concentrates (หวอาหาร) หมายถง อาหารทประกอบดวยวตถดบชนดเดยวหรอหลายชนดรวมกน มคณคาทางอาหารสง ซงสวนมากมกจะประกอบไปดวยโปรตน แรธาตและวตามนรวมกนอย เมอนาไปผสมกบอาหารชนดอน ซงมกไดแก อาหารประเภทคารโบไฮเดรต ตามสดสวนทกาหนดแลว จะมคณคาครบถวนตามความตองการของสตว

7. Crumble feed (อาหารเมดซก) หมายถง อาหารอดเมดทนามาผานการบดหยาบ ทาใหมขนาดเลกและใหญปนกน ทาใหสตวมโอกาสเลอกกนขนาดตาง ๆ และลดเวลาในการอดเปนอาหารเมดขนาดเลก

8. Diet หมายถง อาหารทเตรยมหรอผสมเสรจแลว เพอไวใชเลยงสตวเฉพาะอยาง ๆ ไป

9. Dry Matter (วตถแหง) หมายถง วตถแหงในอาหาร วตถแหงเปนสารทเหลอหลงจากทาการไลนาออกไปจนหมดสนแลว วตถแหงบางทกเรยกวา dry substance หรอ total solids วตถแหงประกอบดวยโปรตน (crude protein) ไขมน (crude fat) เยอใย (crude fiber) ไนโตรเจนฟรเอกซแทรกหรอเอนเอฟอ (nitrogen free extract, NFE) และ เถา (ash)

15

10. Enzymes (นายอย) หมายถง สารอนทรยทสรางขนมาจากตอมทมหนาทกลนสรางนายอยภายในทางเดนอาหารหรอจากอวยวะทอยนอกทางเดนอาหาร นายอยมหนาททาใหสวนประกอบทางเคมของอาหารเปลยนแปลงโดยตวเองไมเปลยนแปลง โดยปกตการยอยอาหารใชนายอยเปนจานวนนอย เมอเปรยบเทยบกบจานวนอาหารทถกยอย

11. Feed (อาหารสตว) หมายถง สงหนงสงใดกตาม เมอสตวกนเขาไปแลวไมกอใหเกดอนตรายตอสตวสามารถจะถกยอย (Digest) และดดซมภายในรางกายสตว เพอสตวจะไดนาไปใชเปนประโยชนเพอการดารงชพ (maintenance) เพอการเจรญเตบโต (growth) เพอการสบพนธ (reproduction) เพอการสรางผลตผล (production) ตาง ๆ และเพอประโยชนอน ๆ

12. Feed Additives (สารเสรม) หมายถง สารทใชเตมลงไปในอาหารเพอจดประสงคตาง ๆ กน เชน เพอใหสตวมการเจรญเตบโตดขน เพอใหสตวสรางผลผลตเพมขน หรอเพอปองกนรกษาโรค สารเสรมทใชกนมากไดแก ปฏชวนะสาร (antibiotics) ฮอรโมน (hormones) นายอย (enzymes) ยาถายพยาธ (wormers) และสารกระตนการเจรญเตบโต (growth-stimulating substances)

13. Feed Supplement (อาหารเสรม) หมายถง วตถดบอาหารสตวชนดเดยวหรอหลายชนดผสมกน มความเขมขนของโภชนะชนดใดชนดหนงอยสง ใชเตมลงในการผสมอาหาร เพอใหเกดความสมดลของโภชนะในอาหารผสมนน สวนใหญหมายถงการเพมโปรตนหรอกรดอะมโน รวมไปถงการเพมแรธาตและวตามนดวย อาหารเสรมมดงตอไปน

13.1 อาหารเสรมโปรตน (protein supplement) หมายถง วตถดบอาหารทมโปรตนสงกวา 20% มกากหรอเยอใยนอยกวา 18% เชน ปลาปน หางนมผง กากถวเหลอง และใบกระถน

13.2 อาหารเสรมกรดอะมโน (amino acid supplement) หมายถง กรดอะมโนสงเคราะห ตางๆ เชน ไลซน เมทไทโอนน ใชเตมลงในอาหารผสมเพอใหมปรมาณกรดอะมโนครบตามปรมาณทรางกายสตวตองการ

13.3 อาหารเสรมแรธาต (mineral supplement) หมายถง วตถดบอาหารทใหแรธาตในปรมาณสง เชน เกลอ กระดกปน ไดแคลเซยมฟอสเฟต และเปลอกหอย

13.4 อาหารเสรมวตามน (vitamin supplement) หมายถง วตถดบอาหารทใหวตามนสงเชน นามนตบปลา วตามนสงเคราะหตาง ๆ

13.5 อาหารเสรมทเปนของเหลว (liquid supplement) สวนใหญเปนพวกกากนาตาล และ สารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตน (non protein nitrogen, NPN) โดยทวไปมโปรตน 30-35%

14. Feeding Stuffs (วตถดบอาหารสตว) หมายถง อะไรกตามทมคณคาทางอาหาร ทสตวกนเขาไปทาใหเจรญเตบโต อาจเปนสงท เกดเองตามธรรมชาต อาจไดจากทางพชและทางสตว นอกจากน Feeding stuffs ยงหมายรวมไปถงอาหารทไดจากการสงเคราะหทางเคม

15. Forage Crops (พชอาหารสตว) หมายถงพชอาหารสตวซงอาจไดมาจากพชตระกลหญาหรอพชตระกลถวหรอพชตระกลอน ๆ พชอาหารสตวทไดจากพชตระกลหญา เชนหญาขน หญาเนเปยร หญากนน ขาวโพด ขาวฟาง

16

ฯลฯ จากพชตระกลถว เชน ถวลาย (Centrosema) ถวแลบแลบ (Lablab) ถวแระหรอถวมะแฮะ กระถน และแค ฯลฯ จากพชตระกลอน ๆ เชน สาหราย ผกตบชวา กลวย จอก และ แหน ฯลฯ

16. Hay (พชอาหารสตวแหง) หมายถงตนและใบพชชนดใดกตามททาใหแหงพอสมควรเพอเกบไวใชเปนอาหารของสตว ตามธรรมดาหญาแหงจะทามาจากพชพวกหญาและถวซงทาใหแหงไดงาย และเมอแหงแลวไมแขงจนเกนไป ตามปกตหญาแหงจะมนาไมเกน 25%

17. Haylage (พชอาหารสตวแหงหมก) หมายถงตนและใบพชชนดใดกตามทมความชนประมาณ 45-55% ทถกเกบหมกไวในไซโล (Silo) ชนดทไมมอากาศ วตถแหงของ haylage จะมเทากบ หรอบางทอาจมมากกวาหญาแหงททาจากพชเดยวกน

18. Limiting factor (ปจจยจากดการใชประโยชนของอาหาร) หมายถง สงทมอยหรอไมมในวตถดบอาหารสตว และเปนตวจากดปรมาณการใชประโยชนของอาหารชนดนน ๆ ซงอาจมมากหรอนอยเกนไป เชน ขาวโพด มกรดอะมโนไลซนตา และกากถวลสงมกรดอะมโนอารจนนมาก ทาใหการนาไปใช ไมไดรบผลเตมท

19. Mash feed (อาหารปน) หมายถง อาหารทสาเรจรปอยในรปปน โดยผสมจากวตถดบอาหารสตวทบดแลว คลกใหเขากน

20. Nutrients (สารอาหารหรอโภชนะ) หมายถง สารเคม หรอกลมสารเคมทมคณสมบตคลายคลงกน ประกอบขนเปนสวนประกอบของอาหารสตวในธรรมชาตหรอนาไปสงเคราะหเปนอาหารสตว เมอสตวกนเขาไปแลวทาใหสตวมชวตตามปกต ในทางอาหารสตวแบงโภชนะออกเปน 6 อยาง ตามความใกลเคยงกน โภชนะแตละอยางมหนาทโดยเฉพาะเจาะจงในการเสรมสรางชวตสตว โภชนะ 6 อยางมดงตอไปน

20.1 นา (water) 20.2 คารโบไฮเดรต (carbohydrate) 20.3 โปรตน (protein) 20.4 ไขมนและสารทคลายไขมน (lipid) 20.5 แรธาต (mineral or ashe) 20.6 วตามน (vitamin)

21. Pasture (ทงหญาหรอแปลงหญา) หมายถง กลมของพชซงขนอยบนพนททจะปลอยใหสตวลงเลมกน ทงหญาจงเปนแหลงอาหารหยาบทใหญทสด

22. Pelleted feed (อาหารอดเมด) หมายถง อาหารผสมทอดเปนเมดหรอเปนแทงสน ๆ โดยมวตถประสงคเพอใหสตวไดรบอาหารและโภชนะครบถวน ไมสามารถเลอกกน ลดการเปนฝนและการสญเสยจากการตกหลนตลอดจนเพมประสทธภาพในการใชอาหาร ลดพนทการบรรจ และลดคาขนสง

17

23. Premix (อาหารผสมลวงหนา) หมายถง สวนผสมของแหลงอาหารปลกยอยหลายชนด ซงจะผสมกบตวเจอจางไวลวงหนา กอนนามาผสมกบวตถดบอาหารอน ๆ เพอใหอาหารปลกยอยเหลานนคลกเคลาปนกบอาหารอน ๆ ไดงายขน เชน วตามนพรมกซ แรธาตพรมกซ

24. Ration หมายถง ปรมาณของอาหารทกะไวใหสตวกนภายใน 1 วน (24 ชวโมง) ในบางครงอาจหมายถงอาหารทว ๆ ไป เชน อาหารทใชขนสตวเรากเรยกวา fattening ration ปรมาณอาหารทจะใหสตวกนภายใน 1 วนจะใหสตวกนครงเดยวหมดหรอหลายครงกได

25. Roughages (อาหารหยาบ) หมายถง อาหารทมปรมาณหรอความเขมขนของโภชนะตาเมอคดตอหนวยนาหนก เปนอาหารทมเยอใยสง โดยมเยอใยมากกวา 18% และมคาทดเอน ตากวา 60% (เมอทาใหแหง) อาหารพวกนอาจทามาในรปทแหงแลว เชน หญาแหง ฟางขาว หรอเปนอาหารทยงสดอย เชนหญาสด ตนถวสด หรอเปนอาหารทหมกไว เชนหญาหมก

อาหารบางชนด เปนไดทงอาหารขนและอาหารหยาบ เชน ใบกระถนเมอยงสดอยเปนอาหารหยาบ แตถาตากใหแหงบดใหสตวกน กลายเปนอาหารขน

26. Silage (พชอาหารสตวหมก) หมายถงสวนของตนพชทเกบไวในสภาพอวบนา โดยเกบไวในททไมมอากาศเพอใชเปนอาหารสตว ตามปกตหญาหมกจะมวตถแหงประมาณ 25-30% และมความชนประมาณ 65-70%

27. Soiling crops or Soilage (พชอาหารสตวสด) หมายถงพชอาหารสตวทตดมาใหสตวกนในสภาพทยงสดอย เชน หญาหรอถวทตดมาใหสตวกนสด ๆ ถงคอก

28. Unidentified growth factor; UGF (ปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตแตจาแนกไมได) หมายถง สารบางชนดทมอยในวตถดบอาหารสตวตามธรรมชาตมผลในการกระตนการเจรญเตบโตและการใหผลผลตของสตว แตไมสามารถแยกองคประกอบหรอไมทราบกลไกทสารออกฤทธ เชน ในยสต หรอนาปลา

18

บทท 3 สวนประกอบของรางกายสตวและอาหารสตว

อาหารทสตวกนเขาไปจะมสวนเกยวของกบกจกรรมทางเคมและสรรวทยาหลายอยางในรางกายสตว รางกายของสตวจะทาการเปลยนอาหารใหไปเปนสวนประกอบตาง ๆ ดงนนจงควรจะไดเรยนรถงสวนประกอบของรางกายสตวไวบางพอสมควร

สวนประกอบของรางกายสตว (Composition of the animal body)

John B. Lawes และ Joseph H. Gilbert นกวทยาศาสตรทมชอเสยงขององกฤษสองทาน ไดเปนผทเรมทาการวเคราะหหาสวนประกอบของรางกายสตว หลงจากนนมากมนกวทยาศาสตรทานอน ๆ ไดศกษาสวนประกอบรางกายไปในแนวเดยวกน จนปจจบนทาใหเราทราบถงสวนประกอบของรางกายสตวชนดตาง ๆ ทยงมอายแตกตางกน และไดรบอาหารตาง ๆ กน ดงตารางท1

ตารางท 1 แสดงเปอรเซนตสวนประกอบของรางกายสตว (Percentage gross composition of the animal body)

ชนดของสตว (Species)

นา

(Water)

โปรตน

(protein)

ไขมน

(Fat)

แรธาต (Mineral matter)

โคหนมตอน (steer) 54 15 26 4.6

สกรตอน (hog) 58 15 24 2.8

แกะ (sheep) 60 16 20 3.4

แมไก (hen) 56 21 19 3.2

แมมา (mare) 60 17 17 4.5

คน (man) 69 18 18 4.3

ทมา: Maynard and Loosli (1969)

1. นาและสารอนทรย (water and organic substances) สวนประกอบของรางกายสตวมกผนแปรได ทงนขนอยกบอาย สภาพของอาหารทไดรบ จนกระทงแมแตความแตกตางเฉพาะตวของสตวเอง รางกายสตวจะมนา เปนองคประกอบอยไมมาก กนอย แตเปอรเซนตของนาภายในรางกายสตวจะลดลงตามอายทเพมขน ยกตวอยางเชน โคและกระบอ จะมนาภายในรางกาย ดงตอไปน ตวออน (embryo) หลงจากผสมตดมนา 95%

ขณะเกดออกมามนา 75 – 80%

อาย 5 เดอนมนา 66 – 72%

เมอเตบโตเตมทมนา 50 – 60%

19

สาหรบสารอนทรยทเปนองคประกอบของรางกายสตวไดแก โปรตน ไขมน และคารโบไฮเดรต

1.1 โปรตน พบอยตามเซลลตาง ๆ ของรางกายสตว จงถอวาโปรตนเปนองคประกอบหลกทสาคญของเซลล ในรางกายสตวโปรตนพบอยตามอวยวะตาง ๆ และตามสวนทออนนม เชน ตามกลามเนอ เอน และเนอเยอเกยวพน

1.2 ไขมน เปนองคประกอบของรางกายจะพบอยในรปของไขมนในเนอเยออดโพส (adipose tissues) หรอ ไขมนสะสม (fat depot) ซงจะอยตามใตผวหนง อยรอบ ๆ ลาไส อยรอบ ๆ ไต และอวยวะอน ๆ นอกจากนอาจพบไขมนอยตามกลามเนอ กระดก และสวนอน ๆ

1.3 คารโบไฮเดรต คารโบไฮเดรตพบมอยในรางกายสตวนอยมาก ฉะนนในตารางจงไมไดแสดงไว ทงนเนองจากคารโบไฮเดรตจะถกนาไปใชอยตลอดเวลา คารโบไฮเดรตในรางกายสตวพบตามตบ กลามเนอ และเลอดของสตว

2. สวนประกอบพวกแรธาต (mineral composition)

รางกายสตวประกอบดวยแรธาตหลายชนด ซงพบอยตามสวนตาง ๆ ของรางกายสตว ปรมาณทมอยจะแตกตางกนออกไป ทงนกขนอยกบหนาทของแรธาตเชนนน ๆ เปนสาคญ แรธาตหลกทเปนสวนประกอบของรางกายสตว มดงตารางท 2 ตารางท 2 เปอรเซนตแรธาตหลกทเปนสวนประกอบของรางกายสตว

แรธาต เปอรเซนต

แคลเซยม (calcium) 1.33

ฟอสฟอรส (phosphorus) 0.74

โซเดยม (sodium) 0.16

โปแตสเซยม (potassium) 0.19

คลอรน (chlorine) 0.11

แมกนเซยม (magnesium) 0.041

ซลเฟอร (sulfur) 0.15

ขอมลทไดมาจากการหาผลเฉลยของการวเคราะหหาสวนประกอบของววตวผ จานวน 18 ตว ซงมอายตาง ๆ กน โดยหามาจากสวนประกอบตลอดทวทงรางกาย ยกเวนทางเดนอาหาร (digestive tract) ไมไดหาไว แตทางเดนอาหารจะมแรธาตอยเพยงเลกนอยเทานน เราจะเหนไดวานอกจากแคลเซยมแลว แรธาตชนดอนมกจะมจานวนนอย คอคดเปอรเซนตไมได แตทงทมอยนอยเชนน แรธาตดงกลาวกมความสาคญสาหรบชวตสตว สาหรบสตวชนดอนๆ กมชนดแรธาตเปนสวนประกอบของรางกายเชนเดยวกบของววตวผ แตจะแตกตางกนตรงปรมาณของแรธาตเทานน 2.1 แคลเซยม แรธาตชนดนมอยเปนจานวนมากในรางกายสตว สวนใหญพบตามกระดกและฟน และจะอยในรปของฟอสเฟต (phosphate) และคารบอเนต (carbonate) 2.2 ฟอสฟอรส มกจะรวมตวอยกบแคลเซยมเพอเปนสวนประกอบของโครงราง ประมาณ 80% ของฟอสฟอรสจะอยทโครงรางของสตว สวนทเหลออก 20% จะเปนสวนประกอบโปรตน ไขมน และเกลออนนทรย (inorganic salts) 2.3 โซเดยม โปแตสเซยม และคลอรน จะอยในรางกายของสตวในรปเกลออนนทรยเปนสวนใหญ คออยตามสวนทเปนของเหลวในรางกายสตว 2.4 แมกนเซยม สวนใหญจะอยตามกระดก แตพบแมกนเซยมตามสวนอน ๆ ของรางกาย

20

2.5 ซลเฟอร จะอยตามสวนตาง ๆ ของรางกาย โดยเปนสวนประกอบของโมเลกลของโปรตน (the protein

molecule)

นอกจากแรธาตทกลาวมาแลว ยงมแรธาตชนดอน ๆ ในรางกายสตว แตแรธาตเหลานมจานวนเพยงเลกนอย เชน ไอโอดน ทองแดง สงกะส แมงกานส โคบอลท เหลก และฟลออรน แรธาตพวกนจะเปนสวนประกอบสาคญของโครงรางหรอทเกยวของกบขบวนการเมตะโบลซม นอกเหนอจากนกมแรธาตโบรอน ซลคอน โบรมน อะลมนม นเกล

และอารเซนนค พบมอยในรางกายสตวดวย แตยงไมทราบหนาททแทจรง

3. เลอด (blood) รางกายสตวประกอบไปดวยเลอดประมาณ 5-10% ของนาหนกตว ทงนกขนอยกบชนดของสตวและสภาพของอาหารทไดรบ 3.1 หนาทของเลอด (functions of the blood)

เลอดมหนาทสาคญ ๆ ในรางกายสตว ดงน 3.1.1 นาอาหารจากทางเดนอาหารไปยงเนอเยอตาง ๆ 3.1.2 นาออกซเจนจากปอดไปสเนอเยอตาง ๆ

3.1.3 นาของเสย (waste products) ทเกดจากการเมตะโบลซมของเนอเยอไปสอวยวะทมหนาทขบของเสยออกจากรางกาย 3.1.4 นาสงทขบออกมาจากตอมไรทอ (endocrine or ductless glands) เชน พวกฮอรโมน ไปยงเนอเยอ 3.1.5 รกษาความสมดลของนาภายในรางกายสตว 3.16 ชวยควบคมอณหภมของรางกาย

3.17 ชวยตอตานพวกจลนทรยตาง ๆ 3.18 เกยวของกบการควบคมความเขมขนของอออนไนโตรเจน (hydrogen ion concentration) ในรางกายสตว

3.2 สวนประกอบของเลอด

เลอดประกอบดวยสวนทเปนของเหลว เรยกวาพลาสมา (plasma) และสวนทเปนเมดเลอดหรอเซลล (corpuscles or cells) ซงจะลอยตวอยในพลาสมา สวนทเปนเซลลไดแกเมดเลอดแดง (erythrocytes or red blood cells) เมดเลอดขาว (leukocytes or white blood cells) และแผนเลอด (thrombocytes or platelets) สวนทเปนพลาสมาจะมของแขงประมาณ 10%

ครงหนงของของแขงจะเปนพวกโปรตน สวนทเหลอครงหนงเปนพวกไขมน, นาตาล, สารประกอบทไมใชโปรตน แตมไนโตรเจนอยดวย (non-protein nitrogenous compounds) และเกลออนนทรย (inorganic salts) แรธาตทสาคญไดแก โซเดยม คลอรนโปแตสเซยม แคลเซยม แมกนเซยม ฟอสฟอรส และแรธาตอน ๆ สวนประกอบของพลาสมา พอจะเขยนแสดงไดดงน 1. นา ออกซเจน

2.กาซ คารบอนไดออกไซด ไนโตรเจน

อลบมน (albumin)

21

3. โปรตน กลบมน (globulin)

ไฟบรโนเจน (fibrinogen)

4. กลโคส แลคโตส และไพรเวท

ไขมน 5.ลพด เลคซตน (lecithin)

คลอเลสเตอรอล (Cholesterol) ยเรย

กรดอะมโน

6. สารประกอบ ครเอทน (creatine) ไนโตรเจนท ครเอทนน (creatinine) ไมใชโปรตน เกลอแอมโมเนยม อนๆ โซเดยม

โปแตสเซยม แคลเซยม

แมกนเซยม

ไอรอน

คลอไรด 7. สารอนนทรย ซลเฟต

ฟอสเฟต

แมงกานส

โคบอลท คอปเปอร แรธาตทตองการนอยหรอตองการนอยมาก

สงกะส ไอโอดน

8. เอนไซม ฮอรโมน วตามน เมดส และอนๆ

สวนประกอบของพช (Composition of plants)

22

อาหารเปนแหลงทใหโภชนะตาง ๆ แกสตว สตวรบเอาโภชนะตาง ๆ ไปใชในการซอมแซม, ใชเปนสวนประกอบของรางกาย และใชในการสรางผลตผลตาง ๆ เชนเนอ นม ไข และขนสตว นอกจากนอาหารยงเปนแหลงใหพลงงาน อาหารทใชเลยงสตวสวนใหญจะไดมาจากทางพช แตกมสตวบางชนดเทานนทกนเนอเปนอาหาร ฉะนน แทบจะกลาวไดวาพชเปนแหลงอาหารทสาคญในการดารงชพของสตว พชรบพลงงานจากแสงแดดเอาไปสรางเปนสารอาหารซงจะเปนอาหารสาหรบสตว พชใชคารบอนได ออกไซด นา ไนเตรต และเกลอแรอน ๆ ในการสรางคารโบไอโดรต ไขมน และโปรตน สตวจะใชโภชนะดงกลาวในการเสรมสรางรางกายและนาโภชนะไปทาใหเกดการสลายตวดดซมไปใชในการดารงชวต

พชประกอบดวยสารตาง ๆ เชนเดยวกบทพบในรางกายสตว แตปรมาณทมอยจะแตกตางกน พชตางชนด (species) กยงมองคประกอบแตกตางกนไดมาก พชทกชนดจะมนาเปนองคประกอบซงถอเปนองคประกอบทสาคญ จานวนนาในพชจะลดลงเมอพชแกตว ขอแตกตางระหวางสวนประกอบของพชและสตวคอ วตถแหง (dry matter) วตถแหงของพช ประกอบดวยคารโบไฮเดรตเปนสวนใหญ ทงนกเนองจากคารโบไฮเดรตเปนสวนประกอบทสาคญของโครงสรางพช และเปนแหลงสารองอาหารของพช แตในสตวนนโครงสรางประกอบดวยโปรตนโดยเฉพาะเนอเยอทออนนม (soft tissues) ในรางกายสตวพบวา มคารโบไฮเดรตเพยงเลกนอยเทานน เชนพบตามตบ กลามเนอ และเนอเยอ คารโบไฮเดรตเปนอาหารทสาคญของสตว เพราะเปนแหลงใหพลงงานแกสตว และสตวยงสามารถเปลยนคารโบไฮเดรตไปเปนไขมน เกบไวตามสวนตาง ๆ ของรางกาย

โปรตนจะพบในเนอเยอเจรญของพช ดงนนในใบพชจงมโปรตนมากกวาในตนพช ในใบของพชตระกลถวจะมโปรตนมากกวาในใบของพชตระกลหญา เมอพชแกตว โปรตนทอยสงตามสวนตาง ๆ จะเคลอนตวไปอยทเมลดพช ดงนนเมอพชโตเตมท เมลดพชจะมโปรตนมากกวาสวนอน ๆ ของพช

ไขมน พบมากในใบพชมากกวาในลาตนพช แตไขมนพบมมากทสดในเมลดพช ทงนเนองจากเมลดพชเกบไขมนไวเปนพลงงานสาหรบใชในการงอก ในพชหลายชนดเชน ขาวโพด และธญพชอน ๆ (cereals) จะเกบพลงงานไวในรปของคารโบไฮเดรต แตสาหรบเมลดพชนามน เชนเมลดถวเหลอง เมลดฝายจะเกบพลงงานไวในรปของการสกดนามน เชนกากถวเหลอง กากเมลดฝาย นาไปใชเปนอาหารสตว เมลดพชนามนนอกจากมนามนสงแลวยงมโปรตนสงกวาโปรตนในเมลดธญพช

ยกเวนพชนามน ผลตผลทไดจากพชทกชนดสวนใหญจะไดในรปคารโบไฮเดรต รปของคารโบไฮเดรตทอยตามสวนตาง ๆ ของพชจะแตกตางกน เชน คารโบไฮเดรตทพบอยตามเมลดจะอยในรปของแปง (starch) เปนสวนใหญ สวนลาตน และใบจะมเซลลโลสมาก ตามเปลอกนอกของเมลด ประกอบดวยเซลลโลสและสารประกอบอน ๆ ทยอยยาก ในทางอาหารสตวจดเซลลโลสและสารทยอยยากไวเปนพวกเยอใย สวนตาง ๆ ของพชจะมคณคาทางอาหารมากหรอนอยกขนอยกบการทสตวสามารถจะยอยไดมากหรอนอย อาหารทมเยอใยสง เชน หญาแหง ฟางขาว และหญาสดมกมการยอยไดตา อาหารพวกนจดไวเปนอาหารหยาบ สวนอาหารขนเปนอาหารทมเยอใยตา การยอยไดจงสงกวาอาหารหยาบ

แรธาตทมอยในพชมปรมาณแตกตางกน ซงขนอยกบชนดของพช พชชนดเดยวกนมแรธาตอยตามสวนตาง ๆ แตกตางกน เปรยบเทยบระหวางพชและสตวแลว รางกายสตวมปรมาณแรธาตมากกวาในพช แมวาพชจะมแรธาตอยนอย แตแรธาตกมความสาคญตอการเจรญเตบโตของพช แรธาตทสาคญในพชเชน ฟอสฟอรส โปแตสเซยม ซลเฟอร แคลเซยม เหลก และแมกนเซยมนอกจากนกมแรธาตทจาเปนชนดอน ๆ พชไดรบแรธาตจากพนดนในรปของสารละลายพวกเกลอแร โดยการดดซมผานทางรากพช แรธาตทพบสวนใหญจะเปนสวนประกอบของสารอนทรย เชน ซลเฟอรเปนสวนประกอบของโปรตน ฟอสฟอรสเปนสวนประกอบของโปรตนและฟอสโฟลพด (phospholipids) ซง ฟอสโฟลพดจะ

23

เปนองคประกอบทสาคญของโปรโตพลาสซม (protoplasm) แมกนเซยมเปนสวนประกอบทสาคญของ คลอโรฟวล (chlorophyll) สาหรบธาตแคลเซยมและฟอสฟอรส ซงเปนแรธาตสาคญสาหรบสตวนน ในพชพบแคลเซยมในใบมากกวาสวนทเปนลาตน เมลดพชมแคลเซยมนอยกวาสวนอน ๆ ของพช ตรงกนขามธาตฟอสฟอรสจะพบวามมากในเมลด ธาตแคลเซยมและฟอสฟอรสในพชจะมมากนอยเพยงใดขนอยกบดนทใชปลกพชและปจจยอน ๆ

24

บทท 4 การจาแนกประเภทของอาหารสตว

องคประกอบของอาหารสตว

อาหารทใชเลยงสตวมมากมายหลายชนด แตอาหารทกชนดจะมองคประกอบสวนใหญ คอ นา และวตถแหง 1. นาหรอความชน (water or moisture) อาหารทกชนดมนาเปนองคประกอบไมมากกนอย เชน หญาสด ขาวโพดสด รวมทงพชอาหารสตวหมก กลมนมนาเปนองคประกอบสง แตพชอาหารสตวตากแหง อาหารกลมกระดกปน วตามน และแรธาต มนาเปนองคประกอบนอย 2. วตถแหง (dry matter, DM) คอสวนของอาหารทไดทาการไลนาออกไปจนหมดสนแลว สวนทเปนวตถแหงเปนกลมสารอนทรย สารอนนทรย และวตามนตาง ๆ

2.1 สารอนทรย แบงเปน 2 กลม คอ กลมมไนโตรเจน และกลมไมมไนโตรเจน โดยกลมมไนโตรเจนแบงยอยเปนกลมโปรตนและกลมไมใชโปรตน สวนกลมไมมไนโตรเจนแบงเปนไขมน และคารโบไฮเดรต

2.2 สารอนนทรย ไดแกกลมแรธาตตาง ๆ 2.3 วตามนตาง ๆ ไดแก วตามนชนดละลายไดในนา และวตามนชนดละลายไดในไขมน

สวนประกอบของอาหารอาจแสดงโดยยดถอวตถแหงเปนหลกไดดงตอไปน As fed บางทเรยกวา wet or fresh basis (สภาพทยงสดอย) โดยยดหลกวาอาหารมวตถ

แหงตงแต 0 - 100% Air dry โดยยดหลกวาอาหารจะมวตถแหง 90% วธนมประโยชนในการเปรยบเทยบ

อาหารทมความชนแตกตางกนสวนมากการใหอาหารจะใหอาหารในสภาพ Air – dry แกสตว Oven dry โดยยดหลกวาอาหารไมมนาอยเลยหรอมวตถแหง 100% วธนกมประโยชน

ในการเปรยบเทยบอาหารทมความชนแตกตางกน โดยการยดหลกทงสามทกลาวมา สามารถแสดงสวนประกอบของอาหารไดดงแสดงใน

ตารางท 3

ตารางท 3 แสดงสวนประกอบของอาหาร

25

องคประกอบทางเคม As fed Air – dry Oven-dry นา (water) ปรมาณนาขนกบ

วตถดบนนๆ ปกต 10% 0

โปรตน (crude protein) ไขมน (crude fat) เยอใย (crude fiber) คารโบไฮเดรตทยอยไดงาย (Nitrogen free extract, N F E) แรธาต (ash)

สวนนทงหมดเปนวตถแหงหาไดจาก

100-% นา ปกต 90% 100%

การคานวณหาสวนประกอบของอาหาร โดยการยดถอวตถแหงเปนหลก คานวณไดจากสตร

ตอไปน

% สวนประกอบในอาหาร (สภาพใดๆทกาหนดให) % สวนประกอบในอาหาร (สภาพอนๆทตองการหา) % วตถแหงในอาหารนน (เหมอนสภาพทกาหนดให)

= %วตถแหงในอาหาร (เหมอนสภาพทตองการหา )

ตวอยาง ถาอาหารมโปรตน 4 % ในสภาพสด (on fresh basis) และมนา 75% จงคานวณหาเปอรเซนต

โปรตนในสภาพแหงตามธรรมชาต (on air-dry basis) วามอยเทาไร วธคานวณ วตถแหงของอาหารในสภาพสด (on fresh basis) = 100 – 75 = 25 %

ดงนนในสภาพแหงตามธรรมชาต (on air-dry basis)จะมโปรตนเทากบ 4 = x 25 90 25x = 360 x = 14.4 % (on air – dry basis)

การแบงประเภทของอาหาร (classification of feeds)

26

อาหารสตวแบงเปน 3 ประเภทใหญ ๆ ดงน คอ

1. อาหารขน (concentrates) 1.1 อาหารขนกลมคารโบไฮเดรต (carbonaceous concentrates)

เปนอาหารทใหพลงงานสง สวนใหญไดจากเมลดพชหรอผลตผลพลอยได (by products) อาหารกลมนมโปรตนไมตากวา 20% และมเยอใยตากวา 18%

ลกษณะทวไปของอาหารขนกลมคารโบไฮเดรตมดงน - มพลงงานสง (TDN หรอ NE) - มเยอใยตา - มโปรตนตา เมอเปรยบเทยบกบเมลดพชนามน - คณคาของโปรตนผนแปรและโดยทวไปมคณภาพของโปรตนคอนขางตา - ระดบของแรธาต มธาตฟอสฟอรสพอสมควรเมอเปรยบเทยบกบพชอาหารสตว

แตมธาตแคลเซยมตา - ระดบของวตามน มวตามน ด และวตามน เอ ตา ยกเวนขาวโพดเหลอง มวตามน

บ 1 สง มวตามน บ 2 บ 12 และแพนโททนคตา มไนอาซนสง แตเปนไนอาซนทอยในรปเอาไปใชไดยาก มวตามน อ พอสมควร

1.2 อาหารขนกลมโปรตน (pertinacious concentrates) เปนอาหารทใชเสรมโปรตนใหแกสตว อาหารกลมนมความสาคญตอการเลยงสตวมาก

เพราะอาหารขนกลมคารโบไฮเดรตและอาหารหยาบนนมโปรตนตา ซงบางครงไมพอกบ ความตองการของสตว จงจาเปนตองเสรม (supplements) อาหารขนกลมโปรตนมโปรตนสงกวา 20% และมเยอใยตากวา 18% มแหลงทมาจาก 2 แหลงใหญ ๆ คอ

1.2.1 อาหารขนกลมโปรตนทไดจากพช ( supplements of vegetable origin) เชน กากถวเหลอง ( soybean meal ) กากถวลสง ( peanut meal ) กากเมลดฝาย ( cottonseed meal ) การลนสด (linseed meal), กากงา (sesame meal) เปนตน

1.2.2 อาหารขนกลมโปรตนทไดจากทางสตว (supplements of animal origin ) เชน เนอปน ( meat meal ) เลอดปน ( blood meal ) ปลาปน (fish meal) ผลตภณฑนม (milk product) เปนตน

2. อาหารหยาบ (roughages) เปนอาหารทมพลงงานตาและมเยอใย มากกวา 18 % อาหารหยาบแบงเปน 2 กลม คอ

27

2.1 อาหารหยาบกลมคารโบไฮเดรต (carbonaceous roughages) เปนพชในตระกลหญา เชน หญาตาง ๆ ฟางขาว ขาวโพด และขาวฟางหมก เปนตน

2.2 อาหารหยาบกลมโปรตน (pertinacious roughages) เปนพชในตระกลถว เชน ถวแหง (legume hays) ถวหมก (legume silage) ตนถวตาง ๆ เปนตน

3. วตถเสรม (Additive Materials) แบงเปน 2 กลม 3.1 กลมโภชนะ (nutrients) ไดแก วตามนและแรธาตตาง ๆ 3.2 กลมไมใชโภชนะ (no nutrients) ไดแก ยาปฏชวนะ (antibiotics) ฮอรโมน และ ยาอนๆ (medicants)

ตวอยางของอาหารขนประเภทตางๆ

1. อาหารขนกลมคารโบไฮเดรต ( carbonaceous concentrates ) อาหารขนกลมคารโบไฮเดรตเปนอาหารใหพลงงาน หรอใชเปนอาหารฐาน (basal feeds) ใน

การผสมอาหาร อาหารขนกลมนทนยมใชมากไดแก 1.1 ราขาว (rice bran) มหลายชนดเชน ราขาวอดนามน ซงปจจบนอตสาหกรรมอดนามนจากราเพอเอานามนไปเปน

อาหารของมนษย ราทอดแลวเรยกวา ราอดนามนยงมปลายขาวอยบาง ราขาวขาวหรอราละเอยด เปนราขาวทไดจากการสขาวและไมไดสกดนามน ราละเอยดมจมกขาวซงอดมไปดวยโภชนะ ราละเอยดจะมโปรตนประมาณ 12 % (สงกวาขาวโพด) นอกจากนราละเอยดยงมวตามน บ 1 และไนอาซนสง มนามนประมาณ 13 % และมกลมเยอใยราว 12 % เนองจากไมไดสกดนามนออก เมอเกบราชนดนไวนาน ๆ จะมการเหมนหน ( rancidity ) ปจจบนมการใชราเปนอาหารสตวมากโดยเฉพาะในการเลยงไก การเลยงสกร

1.2 ปลายขาว (rice broken)

ปลายขาวเปนอาหารคารโบไฮเดรตทมราคาไมแพงนก คณภาพใกลเคยงกบขาวโพด ใหพลงงานสง ในสกรมพลงงานใชประโยชนได 3, 596 กโลแคลอร/กโลกรม ในสตวปก3, 500 กโลแคลอร/กโลกรม ในการผสมอาหารสตวปกอาจใชสดสวนของปลายขาวเทากบขาวโพดหรอตางกนกได โดยพจารณาถงราคาเปนหลก ปลายขาวจะมโปรตนประมาณ 8 % มไขมนและเยอใยตา เกบไวใชไดนานโดยไมหน

28

1.3 ขาวโพด (cone) ขาวโพดทใชเลยงสตวในบานเรา ปจจบนเปนขาวโพดเหลอง (yellow corn) ลกผสมสายพนธ

ตาง ๆ ซงใหผลผลตสง ขาวโพดดงกลาวมคณคาทางอาหารไมแตกตางกนนก เวลาใชเปนอาหารสตวถาบดควรบด และใชทนท ไมควรบดแลวเกบไวนาน ๆ เพราะจะทาไขมนในขาวโพดเกดการเหมนหน ทาใหสตวไมชอบกน และอาจมรากลม Aspergillus flavus ซงผลตสารอะฟลาทอกซนทเปนพษตอสตว ขาวโพดเปนอาหารสาคญอยางหนงของไกกระทงเพราะยอยไดงายกวาเมลดธญพชอน ๆ ขาวโพดมวตามน เอ สง ชวยใหไขแดงมสเขมขน มกรดไขมนทจาเปนตอสตว คอ linoleic สง โดยทวไปขาวโพดจะมโปรตนประมาณ 8.8 % มไขมน 7-9% ขอเสยของขาวโพดกคอมแคลเซยมคอนขางตา ม riboflavin และ pantothenic acid ตา มกขาดวตามน บ. 12 นอกจากนยงขาดกรดอะมโนทจาเปน ตอสตว 3 ชนด คอ เมทไธโอนน, ไลซน และ ทรฟโตเฟน

1.4 ขาวฟาง (sorghum grain) ขาวฟางมคารโบไฮเดรตประมาณ 70% ซงเปนจานวนใกลเคยงกบคารโบไฮเดรตในปลาย

ขาวและขาวโพด จานวนโปรตนในขาวฟางมมากกวาจานวนโปรตนในขาวโพดเพยงเลกนอย (แตเปนโปรตนชนดใหประโยชนนอย) วตามนบรวมมเทากบขาวโพดแตมไนอาซนสงกวาขาวโพด ขอเสยของขาวฟางคอขาดแคโรทน (carotene) และขาวฟางบางพนธมแทนนน (tannin) สง การยอยไดของขาวฟางตากวาขาวโพด นอกจากนขาวฟางมแคลเซยมตา อาจใชขาวฟางไดบางถาราคาถกกวาปลายขาวและขาวโพด ขาวฟางมการยอยไดของโภชนะทงหมด (TDN) ตากวาขาวโพด โดยขาวฟางม TDN 75 – 80 % ขณะท ขาวโพดมTDN 80%

1.5 มนสาปะหลงแหง (cassava)

มนสาปะหลงเปนอาหารทมคารโบไฮเดรตสง แตมโปรตนและไขมนตามาก ราคาถกกวาปลายขาวและขาวโพด โดยทวไปอยในรปของมนเสนซงเปนการนาหวมนสดมาหนเปนชนเลกๆ แลวผงแดดใหแหงประมาณ 3-5 วน สวนมนสาปะหลงทสงออกจาหนายยงตางประเทศมกจะอยในรปของมนอดเมด มนสาปะหลงมวตถแหงประมาณ 75-80% มพลงงานใกลเคยงกบขาวโพด มโปรตนประมาณ 2.8 % ไขมน 0.5 % N F E 84 % เยอใย 3.4% และแรธาต 5% ในหวมนและใบมนสดมกรดไฮโดรไซยานคหรอกรดพรสสด ซงมความเปนพษตอสตว แตสามารถทาลายหรอลดความเปนพษไดโดยความรอน เชน การผงแดด อาการของสตวทไดรบสารพษจากมนสาปะหลงจะคลายๆกบอาการเปนพษจากการไดรบยเรยในปรมาณมาก เยาวมาลยและสาโรจน (2519) พบวามนสาปะหลงอดเมลดทเสรมดวยเมทไธโอนน ใชแทนขาวโพดไดถง 30% ในอาหารไกกระทง ในสตรอาหารสกรเลกและลกไกเลกไมควรใชเกน 20%

29

2. อาหารขนกลมโปรตน (proteinaceous carbohydrates) สวนใหญเปนอาหารทใชเสรมโปรตน (protein supplements) อาหารขนกลมโปรตน แบงเปน

2 กลม คอ 2.1 อาหารขนกลมโปรตนทไดจากพช ทสาคญ เชน 2.1.1 กากถวเหลอง (soybean meal ) เปนแหลงสาคญของโปรตนจากพช ใชมากในอาหารสตว กากถวเหลองมโปรตนสงแต

อาจจะมกรดอะมโนทสาคญบางอยางตา เชน เมทไธโอนน และ ไลซน นอกจากนกากถวเหลองม วตามนบ 12 ตา ถวเหลองดบไมเหมาะสาหรบใชเปนอาหารสตว เพราะมสารตอตานการใชประโยชนของโปรตน คอ anti-trypsin หรอ trypsin inhibitor สารนจะไปขดขวางการทางานของเอนไซมทร

ปซน (trypsin) ไมใหยอยโปรตน แตเมอใหความรอน 100-120 °C เวลา 15-20 นาท จะทาลายสารนได กากถวเหลองทสกดนามนออกโดย กรรมวธทางเคมจะมโปรตนประมาร 44 % ไขมน 1 % แตกากถวเหลองชนดทสกดนามนออกโดยการอดเปนแผน ๆ จะมโปรตนราว 41 % ไขมน 5-6 % กากถวเหลองชนดโปรตน 44 % ให ME = 2,260 กโลแคลอร / ก.ก. สวนชนด 50 % ให ME = 2,440 กโลแคลอร / ก.ก. โดยทวไปกากถวเหลองจะมเยอใยตา คอมไมมากกวา 7 % ม TDN 71-80 % มแคลเซยมตาประมาณ 0.29 % และมฟอสฟอรสพอสมควร ประมาณ 0.63 %

2.1.2 กากถวลสง (peanut meal) กากถวลสงมโปรตนแตกตางกนซงขนอยกบแหลงทปลก ประโยชนของกากถวลสง

ใกลเคยงกบกากถวเหลอง กากถวลสงชนดอดนามนดกวาชนดสกดนามนดวยวธเคม ในกากถวลสงมแคลเซยมตา และมฟอสฟอรสเพยงครงหนงของกากเมลดฝาย เชนเดยวกบเมลดถวชนดอน ๆ คอ กากถวลสงไมมแคโรทน ไมมวตามนด ม ไรโบฟลาวนตา มวตามนบ 1 ปานกลาง แตมไนอาซนสงมาก ตามปกตกากถวลสงจะมโปรตน 40 ถง 48% มเยอใยประมาณ 13 % ขาดความสมดลของ กรดอะมโนบางชนด เชน ไลซน และ เมทไธโอนน อนตรายทอาจเกดจากการใหกากถวลสงทมเชอรา เชน เชอ Aspergillus flavus ทาใหเกดอะฟลาทอกซน ซงเปนพษแกสตว ควรจะไดระมดระวงการใชกากถวลสงอยาใหเกดเชอราดงกลาว การใชกากถวลสงในอาหารสกร และอาหารสตวปกสามารถใชแทนกากถวเหลองได 5-10 % อาหาร หรอ 30-50 % ของกากถวเหลอง สาหรบสตวเคยวเอองการใชกากถวลสงมคณคาทางอาหารใกลเคยงกบการใชกากถวเหลอง การเกบรกษากากถวลสงใหมคณภาพด ไมเกดการเหมนหน ควรเกบไวไมเกน 6 สปดาห

2.1.3 กากเมลดฝาย (cottonseed meal ) กากฝายมโปรตนประมาณ 20-40 % ซงขนอยกบการเอาเปลอกออกหรอไม กากเมลดฝาย

เปนอาหารโปรตนทมราคาถก กากฝายม TDN 61-70 % มเยอใย 10-14 % มแคลเซยมตาประมาณ

30

0.16 % แตมฟอสฟอรสสง 1.2 % คณภาพโปรตนในกากเมลดฝายตา ฉะนน จงใชกากเมลดฝายเปนอาหารสกรและอาหารสตวไดไมมากนก อนตรายทเกดจากการใชกากฝายเลยงสกรและสตวปกคอ ในกากเมลดฝายมสารพษทเรยกวา กอซซพอล (gossypol ) ปรมาณ 0.03-0.2 % โดยเฉพาะเมอใชเลยงสตวดงกลาวขณะมอายนอย เชน ใชเลยงลกไกและลกสกร ไกกระทงจะไมกระทบกระเทอนถาระดบกอซซพอล ทไดรบมเพยง 0.015 % สวนลกสกรสามารถทนทานตอระดบกอซซพอล ถง 0.01 % การเตม เฟอรส ซลเฟต (ferrous sulfate) ลงไปในอาหารจะชวยลดอนตรายจากพษของกอซซพอลการใช เฟอรส ซลเฟต ใชในอตรา 1:1 ของกอซซพอลอสระ ในการปฏบตทว ๆ ไปสาหรบอาหารไกจะใชกากเมลดฝายไมเกน 5 % ในอาหาร อาการเปนพษของกอซซพอล จะมอาการคลาย ๆ กบโรคปอดบวม ( pneumonia ) การใชกากเมลดฝายมากกวา 5 % ในอาหารไกไขจะทาใหไขขาวมสชมพและไขแดงเปนสแดงคลา สเขยวหรอสนาตาล การใชกากเมลดฝายเปนอาหารเสรมโปรตนสาหรบสตวเคยวเอองสามารถใชไดดและไมเกดเปนพษ

2.1.4 กากงา (sesame meal) มโปรตนราว 40 % หรอมากกวา หรอ ใกล เคยงกบจานวนโปรตนในกากถวเหลองแต

คณภาพโปรตนสกากถวเหลองไมได (ในแงทจะใชเสรมโปรตนใหแกสตวกลมสกรและสตวปก) หากกากงามมากหาไดงายและราคาถก สามารถใชเปนอาหารเสรมโปรตนกบสตวเคยวเอองไดเปนอยางด ขอดของกากงาคอไมเหมนหนไดงายอยางกลมกากถว

2.1.5 กากมะพราว (coconut meal) ในบานเรากากมะพราวทใชเลยงสตวสวนใหญสกดนามนออกโดยวธเคม กากมะพราวม

ราคาถก กากมะพราวชนดตองมสขาวหรอสนาตาลออน และตองไมมกลนเหมนหน ใชผสมในอาหารราว 2.5-5 % ในอาหารไกไข แตอาจใชสงมากกวานถามอาหารโปรตนทดชนดอนกากมะพราวผสมกบกากนาตาลเขากนไดด มโปรตน 21.8% เยอใย 12% ไขมน 6.3%

2.1.6 ใบ กระถนปน (leucaena leaf meal)

ใบกระถนปนมโปรตน 20 % ไขมน 4.2 % เยอใย 13.4 % แรธาต 13.8 % NFE 3.4 % และความชน 11.2 % ใบกระถนปนใชในอาหารลกไกไดไมเกน 3 % ในอาหารไกใหญใชไมเกน 7-8 % ถาใชเกนกาหนดสารแอลคาลอย ซงเรยกวา มโมซน (memosine) จะทาใหลกไกโตชา การงอกของขนชา และไมเปนผลดตอการไข ทาใหขนไกรวง การผสมพนธไมด ในใบกระถนม อารจนน แคโรทน , ไอโซลซน ไรโปฟลาวน ไนอาซน และเพนโททานคสง การใชใบกระถนปนเปนอาหารสตวเคยวเอองไมเกดอนตรายแตประการใด

2.2. อาหารขนกลมโปรตนทไดจากสตว ทสาคญไดแก 2.2.1 ปลาปน (fish meal)

31

ปลาปนมหลายชนด และมคณภาพแตกตางกน ปลาปนอาจแบงไดเปน 4 ชนดตามวธการทาคอ 1 ) ปลาปนเคม ไดแกปลาทดองเกลอหรอดองกบเกลอทาเปนปลาเคมกอนแลวจงนาไปตาก

แหง ดงนนจงมเกลอสงประมาณ 8-15 % ไมเหมาะทจะทาอาหารปนแหงเลยงสตว เพราะอาจเกดเปนพษเนองจากเกลอสงปลาปนชนดนมโปรตนสงประมาณ 40-45 %

2) ปลาปนกรอย มเกลอนอยกวาชนดแรก คอ มเกลอประมาณ 3-5 % ใส เกลอเพยงเพอปองกนการเนาเสยของปลา แลวนามาผงแดดทาเปนปลาปน เมอใชปลาปนชนดนไมควรเตมเกลอลงไปในอาหารอก ขอเสยของปลาปนกรอยคอ มไขมนสง และมความชนสง จงเหมนหนไดงาย ระดบโปรตนในปลาปนกรอยมประมาณ 45-50 %

3) ปลาปนจดไมอดนามน คอ ปลาปนทนาปลาไปตมเสยกอนใหสกพรอมกบเตมเกลอ ลงไปเลกนอยขณะตมแลวจงนามาผงแดดใหแหง ปลาปนชนดนถาผลตจากปลาทนามนนอย เชน ปลาปลาแปน ปลาอกกะแล จะมโปรตนประมาณ 60 % และสามารถเกบไวไดเปนเวลานาน แตถาผลตจากปลาทมนามนมาก เชน ปลาท อาจทาใหเหมนหนไดงาย มความชนประมาณ 9-10 % ปลาปนชนดนมคณภาพดกวา 2 ชนดแรก

4) ปลาปนจดอดนามน นบเปนปลาปนทมคณภาพดทสดในกลมปลาปนดวย กน มโปรตนสงกวา 60 % ปลาปนชนดนมวธการทาเชนเดยวกนกบชนดทสาม แตกอนจะนาปลาไปทาใหแหง คอ หลงจากตมปลาใหสก แลวจะเอาปลานนเขาเครองอดเอานาปลา และนามนออก เสรจแลวนาไปทาใหแหงโดยเรว ดวยวธการตงบนกระทะหรอแผนโลหะ ทมความรอนแทนปลาปน ชนดนสามารถเกบไวไดเปนเวลานานโดยไมเหมนหน และถอวาเปนปลาปนทถกตองตามมาตรฐานอาหารสตวสากลใชเลยงสตวไดเปนอยางด ปลาปนมไอโอดน ไวตามนบชนดตาง ๆ และไวตามนอ สงมาก มโปรตนสง แตมไวตามน เอ และไวตามนด มแคลเซยมราว 4% และฟอสฟอรส 2 %

2.2.2 เนอปน (meat scrap or meat meal ) เนอปนไดจากการนาเนอและกระดก ไมรวมขน หนง เขา กบ เลอด และเครองใน แตอาจม

เลอดปนลงไปดวยทาใหมโปรตนสงขน เนอปนมประโยชนนอยกวาปลาปน หรอผลตผลพลอยไดจากนม ทงนเนองจากเนอปนขาดเมทไธโอนน เนอปนถามเอนและกระดกมาก คณภาพของโปรตนยอมตาลง เนอปนจะมโปรตนราว 50 –55 % ควรใชผสมในอาหารไมเกน 10% เนองจากมโปรตนยอยยาก โดยถาเปนอาหารสกรไมควรใชเกน 5% และในสตวปกไมเกน 7-10%

2.2.3 เลอดปน (blood meal ) เลอดทรวบรวมไดจากโรงฆาสตว ไดถกความรอนจนสกแลว เลอดปนมโปรตนสงกวา

65 % คณภาพของโปรตนตากวาเนอปน หรอเศษเนอ เพราะเลอดปนไมมไอโซลซน เลอดปนมแคลเซยมและฟอสฟอรสตา แตมไลซนสงมาก ขอเสยของเลอดปนคอยอยยาก บางทมกลนทาใหสตวไมคอยชอบ นอกจากนมความนากนตา (low palatability)

32

2.2.4 ขนไกปน (feather meal) เปนผลตผลพลอยไดจากโรงฆาไก มโปรตนสง 85-88 % ขอเสยของขนไกปนคอ ขาด

กรดอะมโนทจาเปนตอสตวหลายชนด แมจะมโปรตนสงแตเปนโปรตนคณภาพตากวาของปลาปน หรอของถวเหลอง เพราะกรดอะมโนกลม ไลซน เมทไธโอนน ทรฟโตเฟน ฮสตดนนอยมาก แตขนไกปนมไกลซน ซสตน และอารจนนมาก ขนไกปนอาจใชแทนโปรตนอยางอนในอาหารไกไข และไกกระทงได 10-20 %

2.2.5 นมผง (milk powder) เปนผลตภณฑทไดจากนานมโค โดยการทาใหนาระเหยออกดวยกรรมวธตาง ๆ จน

กลายเปนผง นมผงม 3 ชนด คอ นมผงธรรมดา ( whole milk powder ) ซงเปนนมผงทมไขมนไมตากวา 26 % ของนาหนกและมความชนไมมากกวา 5 % ของนาหนก นมผงชนดทสอง คอ นมผงพรองมนเนย ( partly skimmed milk powder ) นมผงชนดนมไขมนไมนอยกวา 1.5 % ของนาหนกและมความชนไมมากกวา 5 % ของนาหนก สวนนมผงชนดทสามเรยกวาหางนมผง ( skimmed milk powder ) เปนนมผงทมไขมนนอยกวา 1.5 % ของนาหนกและมความชนไมมากกวา 5 % ของนาหนก

นมผงธรรมดามโปรตนประมาณ 26 % มคารโบไฮเดรต 38 % และมแรธาต 6 % สวนหางนมผงมโปรตน 36 % มคารโบไฮเดรต 52 % และมแรธาต 8.0 % คณภาพของโปรตนในนมผงมคณภาพด ดงนนจงใชนมผงเปนอาหารของลกสตวทาใหลกสตวมการเจรญเตบโตไดด เชนใชเลยงลกโค ลกไก นมผงถาใชเลยงสตวทกาลงใหผลผลต เชน ไกไข กชวยใหไขดกด แตราคาของนมผงมราคาแพงซงเปนขอจากดในการใชนมผง

2.2.6 ผลตผลพลอยไดจากสตวปก (poultry by-products) เปนสวนของซากสตวปกทไมไดนาไปใชเปนอาหารคน เชน สวนทเปนหวไก แขงไก

ไขทฟกไมออก และสวนทเปนลาไส โดยไมรวมสวนทเปนขน ผลตผลพลอยไดจากสตวปกจะทาใหแหงแลวบด โดยทวไปจะมโปรตน 55-60 % และมแรธาต 75 %

2.2.7 ของเสยจากสตว (animal wastes) ของเสยจากสตว เชน มล และปสสาวะสตว มสวนประกอบตาง ๆ แตกตางกนไปซง

ขนอยกบชนดของสตวดงตอไปน

33

ตารางท 4 องคประกอบทางเคมของเสยจากสตว

องคประกอบทางเคม ไกไข ไกเนอ วว สกร

CP % 28.0 31.3 12.7 22-27

CF % 12.7 16.8 37.5 - - - EE % 2.0 3.3 2.5 - - - Ash % 28.0 15.0 16.1 - - - TDN % 52.3 72.5 45.0 45.0

ปจจบนไดมการนาเอาของเสยจากสตวมาระเหยนาหรอทาใหแหง หรอเอาหมกไวแลวเตมโภชนะอยางอน ๆ ทตองการใหสตวไดรบลงไป นามาใชเลยงสตวอกทหนง การใชของเสยจากสตวกลบมาเลยงสตวยงไมเปนทแพรหลายในการเลยงสตวในบานเรา แตในตางประเทศ เชน อเมรกาไดมการศกษาวจยในเรองนกนมากแลว

ตวอยางของอาหารหยาบประเภทตางๆ ลกษณะทวไปของอาหารหยาบ 1. เปนอาหารทมพลงงานตาและมเยอใยมากกวา 18% 2. มเยอใยมากกวาเยอใยของอาหารขนและโดยปกตจะมพลงงานตากวาพลงงานในอาหารขน 3. เปนแหลงอาหารทใหวตามนชนดทละลายไดในไขมน 4. เปนอาหารทจาเปนสาหรบสตวเคยวเออง 5. อาหารหยาบทไดจากพชตระกลถวปกตจะมโปรตนและวตามนมาก 6. เปนอาหารทใชนอยสาหรบการเลยงสกรและสตวปก 7. เปนอาหารทชวยรกษาระดบไขมนในนานมของ โคนมใหอยในระดบปกต 8. โภชนะการเปนองคประกอบมปรมาณผนแปรไดมาก ซงขนอยกบอายการเกบเกยวและ

วธการเกบรกษา 1. อาหารหยาบกลมคารโบไฮเดรต (carbonaceous roughages)

อาหารหยาบกลมนจะมโปรตนตากวา 10 % (DM basis) สวนใหญไดมาจากพชตระกลหญา (Gramineae) เชน

1.1 หญาขน (paragrass) หญาขนเปนพชคางป (pernnial) ชนดเลอยพน มลาตนคอนขางหยาบ เจรญไปตามผวดนซงอาจ

มความยาวไดถง 3-4 เมตร ใบคอนขางกวางและยาวกวาสวนอน ๆ ของลาตน หญาขนสามารถขนไดดใน

34

ดนทว ๆ ไป ขอใหดนนนมความชนเพยงพอหญาขนสนองตอบการใสปยโดยเฉพาะปยไนโตรเจน สามารถปลกหญาขนรวมกบถวเมองรอนไดดหลายชนด เชน ถวลาย (centrosema)

หญาขนไมคอยทนทานตอการเหยยบยา และไมทนแลงเมอเปรยบเทยบกบหญากนน และหญา เนเปยร ประโยชนของหญาขนใชไดทงในรปปลอยสตวลงกน ตดมาใหสตวกนสด ๆ และตดทา หญาแหง

1.2 หญาเนเปยร (napier grass) หญาเนเปยรเปนหญาคางป ใบใหญลกษณะคลายตนออย ตนสงประมาณ 0.5-1.5 เมตร

เนองจากเปนหญาทมระบบรากชอนไชลงไปใตดนไดลก หญาเนเปยรจะทนทานตอความแหงแลง ผลผลตของเนเปยรคอนขางสง ตดครงหนงจะได 5,000 กก./ไร สตวชอบกนแตเนเปยรไมทนตอการเหยยบยา จงเหมาะสมจะใชตดใหสตวกนสด ๆ ในหนาฝนจะตดไดทก ๆ 5-6 สปดาห การตดสงเกนไปจะทาใหการแตกกอไมด เนเปยรลกผสมจะมโปรตน 1.1% มเยอใย 9% มแรธาต 2.6%

1.3 หญากนน (guinea grass,panicum maximum) เปนพชคางป (perennial) มลกษณะลาตนตงตรงเปนกอคลายตะไคร ใบยาวและกวาง ตามตน

ตามใบมขน ใบกวางประมาณ 3.5 ซม. ยาว 30-75 ซม. หญากนนขนไดดในเขตทมอากาศรอนและชน มฝนตกมากกวา 35 นว เนองจากหญากนนมระบบรากลก มความหนาแนนของรากมากและเปนรากฝอย จงทาใหหญาชนดนทนทานตอความแหงแลงไดนาน แตถาอากาศเยนจะทาใหผลผลตลดลง ขอดของหญากนนคอ ทนทานตอสภาพทเปนรมเงา (shade tolerance) สามารถปลกใตตนไมและใตรมเงาของไมพมตาง ๆ ไดด หญากนนทนทานตอการเหยยบยา ทนทานตอไฟไหม การปลอยสตวลงแทะเลมนน ทางทดไมควรใหสตวแทะเลมจนเหลอกอตากวา 6-9 นว สามารถปลกหญากนนรวมกบถวไดหลายชนด เชน ถวเซนโตรซมา ถวซราโทร เปนตน ประโยชนของหญากนนนอกจากจะใชทาทงหญาปลอยสตวกนแลว ยงสามารถตดมาใหสตวกนสด ๆ หรอตดทาหญาแหงกได การตดครงหนงจะไดประมาณ 4,000 กก./ไร หญากนนมหลายสายพนธ เชน gatton panic, hamil, coloniao, greeen panic เปนตน

1.4 หญาบาเฮย (bahia grass, paspalum notatum) เปนพชคางป มระบบรากลกและแนน สามารถขนไดดในดนทกชนด ทนทานตอสภาพดนทม

ความอดมสมบรณตา ใชประโยชนในการทาทงหญาปลอยสตวลงแทะเลมหรอตดทาหญาแหง หญาบาเฮยมหลายสายพนธ เชน pensacola, argentine ขอดของหญาบาเฮย คอไมคอยเปนโรค ergot (claviceps pasapli ) และไมถกรบกวนโดยแมลง

1.5 หญาบพเฟล (buffel grass, cenchrus ciliaris ) เปนพชคางป ททนทานตอความแหงแลงและทนทานตอการเหยยบยา มระบบรากแขงแรงหยง

ลกลงไปใตดน เจรญไดดในดนรวนทมการระบายนาไดด ทนทานไดพอสมควรกบสภาพดนเปนเกลอ

35

ไมชอบดนทมนาขง ใชปลกรวมกบถวลาย ถวซราโทรไดด หญาบพเฟล มหลายสายพนธ เชน biloela, nonbank, boorara, tawinnabar, molopa และ lawes ประโยชนของหญาบพเฟลใชปลกเพอทาทงหญา

1.6 หญาไคคย (kikuyu grass, pennisetum clandestinum) เปนหญาตนเตย มระบบรากลกและเปนพชคางป เหมาะทใชปลกบนทสง ทนทานตอสภาพอากาศหนาว หญา

ชนดนตอบสนองตอการใหปยไนโตรเจนไดด หญาไคคยเปนหญาทใชปองกนการพงทะลายของดนไดดมาก ขอเสย

ของหญาชนดนคอ การจดการเปนไปอยางยากลาบาก เมอแงง (rhizomes) แนนเปนผนทาใหอาหารสงขนไปเลยง

สวนตอนบนๆดนเปนไปไดยาก ซงจะทาใหบางสวนของแปลงหญาตายได และขอเสยอกประการหนงคอการรกษา

ความสมดลยระหวางหญาและถว ทาไดดวยความลาบาก

1.7 หญาซกแนล (signal grass, brachiaria decumbens) เปนหญาคางปประเภทเลอย การเจรญเตบโตเหมอนหญาขน ชอบอากาศรอนชน ทนตอความแหงแลงได

ดกวาหญาขน สามารถขนบนดนทเปนเนน ทนทานตอการเหยยบยา ใหผลผลตสง ปลกเพอทาทงหญาปลอยสตวลงกน

1.8 หญาซอรกม (columbus grass, sorghum almum) เปนกลมหญายนตนทมอายสน (short-lived perennial) มลาตนแขงแรงตงตรง ถาปลกภายใต

สภาวะทเหมาะสมจะสงถง 10 ฟต ใบยาวและกวาง หญาชนดนเจรญเตบโตไดดในฤดรอน สามารถปรบตวเขาไดกบทมฝนตก 20-35 นว/ป ไดดมาก ชอบดนทมความอดมสมบรณสง เนองจากหญาซอรกมมอายสนจงใชปลกระหวางแถวรวมกบหญาคางปชนดอน ๆ ขอดของหญาซอรกมคอทนทานตอการแทะเลมของสตวอาจใชไดถงสองสามป แตถาเปนซอรกมอยางอนจะใชไดดเพยงปเดยว ปตอไปการเจรญเตบโตไมคอยด หรอบางทหยดชงกการเจรญเตบโตไปเลย หญาซอรกมมหลายสายพนธ เชน nunbank และ crooble

1.9 หญาซดาน (sudan grass, sorghum sudanense) เปนกลม biennial หรอ annual ซงขนอยกบการจดการและสภาพของดนฟาอากาศ หญาซดาน

เจรญเตบโตไดสงถง 10 ฟต แตมลาตนบอบบางกวาหญาซอรกม เจรญเตบโตไดดในฤดรอน และทนทานตอความแหงแลง ชอบดนทมความอดมสมบรณ ปรบตวเขากบททมฝนตก 20-35 นว/ป เนองจากมอายสน จงทาใหทาทงหญาชวคราว

1.10 หญาเบอรมวดาหรอหญาแพรก (bermuda grass, cynodon dactylon)

36

เปนพชคางป เจรญเตบโตไดดในททมอณหภมเกนกวา 240C หากอณหภมลดลงเหลอ 6-9 0C หญาชนดนจะเจรญเตบโตเพยงเลกนอย หญาเบอรมวดาสามารถเจรญเตบโตในดนทมความอดมสมบรณปานกลาง และดนนนจะตองมการระบายนาไดดมความชนเพยงพอ แมวาหญาเบอรมวดาจะทนทานตอการถกนาทวมไดเปนเวลานาน ๆ กตาม แตพบวาการเจรญเตบโตมเพยงเลกนอยในสภาพดนทมนาขง การเจรญเตบโตในดนเหนยวดกวาในดนปนทรายทงนกเนองจากดนเหนยวมความอดมสมบรณ และเกบความชนไดดกวาดนปนทราย หญาเบอรมวดาใชประโยชนในการทาทงหญาถาวร หรอตดทาหญาแหง ปลกกนมากในรฐทางใตของอเมรกา หญาเบอรมวดามหลายพนธ เชน common, coastal, suwanee, midland, coastcross-1, tifton 44, callic,ฯลฯ

1.11 หญาแพงโกลา (pangola grass, digitaria decumbens) เปนพชคางป ประเภทเลอยไปตามดน เจรญเตบโตในททมฝนตกมากกวา 40 นว/ป หนาหนาวการ

เจรญเตบโตไมด หญาชนดนสามารถเจรญเตบโตไดดในดนทราย มความทนทานตอสภาพนาขงและตอบสนองดตอปย

ไนโตรเจน ประโยชนใชปลกทาทงหญา

1.12 หญาโรด (rhodes grass, chloris gayana) เปนพชคางป มไหลอยเหนอดน มใบมาก ชอบชนในททมฝนตก 25-50 นว/ป แตถาไดรบนา

มากเกนไปใบจะเหลองแคระแกรน ทนทานตอสภาพดนเคม ทนทานตอการเหยยบยา ประโยชนใชปลกทาทงหญาและใชเปนพชคลมดน ปองกนการพงทะลายของดน หญาโรดมหลายสายพนธ เชน callide, samford, katambora

1.13 หญาเซททาเรย (setaria grass, setaria anceps) เปนหญาทมลกษณะเปนกอแนน มลาตนใตดน ใบบาง ยาว ไมมขน ลาตนมความสง 15-20

เมตร เจรญเตบโตไดดในเขตรอนหรอเขตกงรอน ทนทานตอการแทะเลมของสตว หญาชนดนมหลายสายพนธ เชน nandi, narok, และ kazungula

1.14 หญาพาสพาลม (paspalum grass, paspalum dilatatum) เปนหญาคางป มลาตนใตดนสน ๆ ชอบขนในททมอากาศเยนชน ขนไดดในดนเหนยว ไมชอบดนทราย

ตองการดนทมความอดมสมบรณสง หญาชนดนทนทานตอการเหยยบยา และการแทะเลมของสตว ใบคอนขางกวาง

ยาวและนม และมความนากน ใชปลกรวมกบถวชราโทร, เดสโมเดยม, กรนลฟ ไดด

1.15 หญาโมลาสส (molasses glass, melinis minutiflora)

37

เปนหญาคางป ใบมขนมากและมนามนชนดระเหยได จงทาใหมกลน แตกลนจะไมปรากฏในนานมหรอใน

เนอ ขนไดดในททมระดบนาฝนมากกวา 40 นว/ป ขนไดดในดนทเปนทรายจดหรอดนทเปนกรด ไมชอบนาขง ไม

ทนทานตอไฟไหม ไมทนทานตอการแทะเลมของสตว เปนเวลานาน ๆ ไมควรปลอยเขากนในขณะทลาตนมความสงตา

กวา 6-9 นว

2. อาหารหยาบกลมโปรตน (proteinacekous roughages) อาหารหยาบกลมนจะมโปรตนมากกวา 10 % (dry matter basis) สวนใหญไดจากพชตระกลถว

(leguminoseae) หรอไดจากหญาออน ๆ บางชนด ถวโดยทวไปจะมแคลเซยมสง (มแคลเซยมมากกวา 0.9 %) นอกจากนถวจะมวตามน เอ สง และยงใชประโยชนจากถวโดยการปลกรวมกบหญา ชวยในการบารงดนและเพมคณคาทางอาหารใหแกสตว ตวอยางอาหารหยาบกลมโปรตนมดงตอไปน

2.1 ถวซราโทร (siratro, macroptilium atropurpureus) เปนถวคางป ผสมพนธขนมาโดย Dr. E.M.Hutton of C.S.I.R.O. ถวซราโทรเปนถวเหลองเลอย

พน มความสามารถสรางหนอ (stolons) ตามขอ มรากหยงลกลงไปในดน ดอกมสแดงเขม ขนไดดในแถบทมอากาศกงรอนหรออากาศรอนชน ปรบตวเขากบททมฝนตก 35-70 นว/ป ทนทานตอความแหงแลงทนทานตอการเหยยบยา และการแทะเลมของสตว เมอเปรยบเทยบกบถวเหลองหรอถวลเซน (lucerne) พบวาถวซราโทรมความตองการโภชนะนอยกวา ขอดของซราโทรกคอ เปนถวทมความสามารถกระจายไนโตรเจนใหกบหญาทปลกรวมไดดมาก และยงเปนถวทมความทนทานตอไสเดอนฝอย (vematodes) ประโยชนใชปลกเปนทงหญาถาวร

2.2 ถวเซนโตรซมาหรอถวลาย (centrosema pubescens )

38

เปนถวคางป ประเภทเลอยพน เจรญเตบโตไดดในเขตรอนชน มฝนตกมากกวา 50 นวตอป มระบบรากดซงทา

ใหถวชนดนทนทานตอความแหงแลงไดเปนเวลานาน ๆ มการตอบสนองตอปยซเปอร ฟอสเฟตและแรธาตปลกยอยอน

ๆ ไดด

ถวเซนโตรซมาสามารถเจรญไดดในสภาพดนเปนกรด ทนทานตอการแทะเลมของสตว ปลกรวมกบหญากนนไดด ทาใหเพมคณคาทางอาหารแกสตว ถวเซนโตรซมามแรธาตและโปรตนสง

2.3 ถวแลบแลบ (lablah purpureus) เปนถวอายสนหรอเปนถวลมลก เจรญเตบโตไดในททสามารถปลกถวคาวพ (cowpeas) ถว

ชนดนดกวาถวคาวพหลายอยาง เชน ทนทานตอโรคดกวา ทนทานตอการรบกวนของแมลง มประโยชนเมอปลกรวมกบหญาหรอทาปยพชสด ขอควรระมดระวงกคอ โรคทองอดอาจเกดขนกบสตวทกนถวชนดน ฉะนนในการปลอยสตวลงกนไมควรปลอยสตวลงกนในขณะทถวยงออน ๆ อยหรอในขณะทสตวหว

2.4 ถวสไทโล (stylo, stylosanthes guyanensis) เปนถวคางปใชในการทาทงหญาในหลายประเทศเชน West Indies, Hawaii, Fiji, Kenya,

Uganda, Nigeria และ Southern Rhodesia ถวสไทโลมลาตนแขงและเตมไปดวยขน ใบยาวแตแคบ ใบเปนแบบ trifoliato มดอกสเหลองขนาดเลก ขนไดดในทมอากาศอบอน ชอบอากาศรอนกวาถวเหลอง ไมทนทานตออากาศหนาว ไมทนทานตอไฟไหม แตทนทานตอความแหงแลง ทนทานตอสภาพของดนทมความอดมสมบรณตา สามารถปลกไดในดนทเปนกรดและทนทานตอสภาพดนทมนาขง นอกจากนสามารถปลกถวสไทโลไดในดนทราย ดนทเปนหน ขอเสยของสไทโลคอ ไมคอยทนทานตอการแทะเลมมาก ๆ ฉะนนในการปลอยสตวเขาไปกนควรจะไดจดโปรแกรม จดจานวนสตวใหพอเหมาะ ถวสไทโลมหลายสายพนธ เชน Schfield, Cook, Endevour และ Oxley

2.5 ถวทาวนสวลลสไทโล (townsville stylo, stylosanthes humilis) เปนถวลมลก อายเพยงสองป ลกษณะตนเตย ใบเปนแบบ trifoliato ลกษณะของใบแคบยาวและ

แหลม ถวชนดนขนไดดในดนหลายชนดทมการระบายนาด ทนทานตอสภาพดนทมความอดมสมบรณตา ทนทานตอสภาพความแหงแลงไดดพอสมควร มการตอบสนองตอปยฟอสเฟต ขอเสยของ ถวทาวนสวลล คอ ไมทนทานตอสภาพทเปนรมเงา สามารถปลกรวมกบหญา buffol,birdwood, angleton และ urochloa ประโยชนใชทาทงหญา ถวทาวนสวลลสไทโลมหลายสายพนธ เชน Patetrson, Lawson, Gordon, Kulumbaru เปนตน

2.6 ถวคาโลโพ (caolpo, calopogonium mucuoides)

39

เปนถวอายสน ๆ เปนเถาเลอยพน ดอกมสฟาออน ๆ ฝกมความยาว 1-2 นวปกคลมดวยขนสนาตาลออน ถว

คาโลโพเหมาะสาหรบในทมระดบนาฝนมากกกวา 50 นวตอป ขนไดดในทอากาศอบอน ทนทานตออากาศหนาวได

เพยงเลกนอย และทนทานตอสภาพรมเงาไดปานกลาง

2.7 ถวเดสโมเดยส ,กรนลฟ ( desmodeun , greenleaf, desmodim intortum) ถวกรนลฟเปนถวประเภทคางป ชนดเลอยพน ลาตนคอนขางหนาหยาบ ใบมสนาตาลปนแดง ถว

ชนดนสามารถปรบตวเขาไดกบสภาพดนหลายชนดในเขตกงรอนและเขตรอน เจรญเตบโตไดดในเขตทมอากาศเยนชน และตองการความอดมสมบรณของดนปานกลาง ทนทานตอการเหยยบยา ไมเหมาะทจะใชปลกในททระดบนาฝนตากวา 35-40 นวตอป ทนทานตอการดนทมนาขงและดนทมสภาพเปนกรด ตอบสนองตอปยฟอสเฟตไดดมาก ปลกรวมกบหญา nandi setaria, guinea, green panec, molasses,และ plicatulum ไดด ในฤดแลงบางทจะมการสญเสยเกดขนเนองจาก amnemus or leptopius weevil กอนปลกควรคลกเมลดดวยเชอ rhizobium เพอชวยในการตรงไนโตรเจน ประโยชนใชในการปรบปรงทงหญาธรรมชาตโดยการหวานเมลด ถวกรนลฟทบลงไป

2.8 กระถน (leuceana, leucena leucocephala) เปนไมพมประเภทคางป มระบบรากลก กระถนบางสายพนธมความสงถง 30 ฟต ใบแคบและ

เปนใบแบบ bipinnate กระถนขนไดดในดนหลายชนด ชอบอากาศรอน ชอบดนทมการระบายนาไดด ทนทานตอสภาพดนทมความอดมสมบรณตา ไมทนทานตอสภาพดนทมความเปนกรด เหมาะทจะใชปลกในทมระดบนาฝนมากกวา 30 นวตอป กระถนเปนพชทแขงแรงและใหผลผลตโปรตนคณภาพด ขอเสยของกระถนคอ มสารแอลคาลอยทเรยกวา mimosine อยสง ซงจะเปนอนตรายตอสตวกระเพาะเดยวเชน มา หม สตวปก นอกจากนสารดงกลาววาจะทาใหขนรวง จงไมแนะนาสาหรบใชเลยงแกะ ประโยชนปลกเพอใหสตวแทะเลมกนหรอตดมาใหกนสด ๆ สวนใหญใชกบการเลยงโคนม โคเนอ กระถนมกมหลายสายพนธ เชน กระถนเปร (Peruvian type) กระถนฮาวาย (Hawaiian type) กระถนเอลซลวาดอร (E1 Salvakdor type) เปนตน

2.9 ถวแระ หรอถวมะแฮะ (pigean pea ; cajanus cajan) เปนพชพนเมองของอนเดยและอาฟรกา เปนถวอายสนมลกษณะเปนพม ใบเปนแบบ trifoliate ม

ระบบรากลก ทนทานตอความแหงแลง ชอบดนทไมมนาขง ปลกเพอปลอยใหโคลงกน ซงจะพบวาโคจะเพมนาหนกได 1 ½ - 2 ¾ ปอนดตอวน มโปรตน 7.11% ไขมน 1.65% เยอใย 10.72% แรธาต 2.64%

2.10 ถวพวโร (puero, pueraria phasioloides)

40

เปนถวประเภทคางปเปนเถาเลอย มลาตนและแขนงแขงแรง ลาตนทเลอยไปตามพนดนอาจยาวถง 25 ฟต ใบกลมใหญ

แตคอนขางบางปกคลมไปดวยขน ชอบอากาศรอนชน ทนทานตอสภาพรมเงา ทนทานตอสภาพนาขงและสภาพดนเปน

กรด ประโยชนปลกทาทงหญาแบบรบดวนเพราะการเจรญเตบโตเรว

2.11 ถวเลสพเดซา (lespedeza) ถวเลสพเดซามทงประเภทลมลกและประเภทคางป ประเภทลมลกมสองสายพนธ คอ Lespedeza striata และ Lespodeza stipulacea ประเภทคางปมหลายสายพนธ เชน L. cuneata, L. latissima, L. juneaca และL. hedysaroides ถวเลสพเดซา เหมาะทจะใชปลกในดนหลายชนดทมระดบนาฝนมากกวา 30-35 นวตอป

เจรญเตบโตในดนทเรยกวา sandy loams ชอบดนทเปนกรดหรอเปนดาง แตจะไมชอบขนในดนทมระดบ pH 6.0-6.5 ถวชนดนมระบบรากหยงลกลงไปใตดนประมาณ 18 นว ประโยชนปลกทาทงหญาปลอยสตวลงแทะเลมกน หรอตดทาถวแหง ขอควรปฏบตกคอ ไมควรตดหรอปลอยสตวลงกนในปแรก ๆ การตดควรตดเมอตนสง 12-14 นว ถาปลอยใหตนสงกวานจะทาใหมลกนนสงและระดบโปรตนตาลง นอกจากนใชถวเลสพเดซาเปนพชคลมดนปองกนการพงทะลายตามไหลทาง ขอเสยของ lespedeza คอจะม tannin สง ปจจบนไดมการพยายามาผสมพนธใหไดสายพนธใหม ๆ เพอลดระดบ tannin

2.12 ถวคดช (kudzu, pueraria spp.) เปนถวคางปมลกษณะเปนเถาเลอยพน ลาตนมขนปกคลม ใบเปนแบบ pinnately 3- foliat ใบ

ใหญ ดอกสมวงอมแดง ถวชนดนมคณคาทางอาหารใกลเคยงกบ alfalfa ถวชนดนไมทนตอการเหยยบยา ปลกเพอทาทงหญาปลอยใหสตวเขาไปกนเปนครงคราว หรอตดทาถวแหง นอกจากนใชประโยชนเปนพชคลมดนปองกนการพงทะลายของดน

วธการนาพชอาหารสตวไปใชประโยชน

1. จดทาทงหญา (pasture) หมายถงพนททมพชอาหารสตวเจรญเตบโตสาหรบปลอยใหสตวลงแทะเลมกน (grazing) ทงหญาทดจะตองมพชอาหารสตวทมคณคาทางอาหารสง เขยวและออนอยเสมอ คณภาพของทงหญาจะแตกตางกนไปซงขนอยกบประเภทสภาพการเจรญเตบโต และอายของพชอาหารสตว ทงหญามหลายประเภทขนอยกบหลกทจะใชในการพจารณาแบงประเภท ถาในแงเปรยบเทยบแลว แบงทงหญาออกไดดงตอไปน

41

1.1 Legumes VS Non legumes ถว (legumes) เปนพชทมความสามารถตรงไนโตรเจนจากอากาศ ทงนเนองจากการทรากถวจะม

ปมแบคทเรย แบคทเรยจะชวยในการตรงธาตไนโตรเจนจากอากาศ รากถวบางชนดไมมปมแบคทเรย ฉะนนกอนปลกควรคลกเมลดถวกบเชอแบคทเรยเสยกอน

พชทไมใชถว (nonlegumes) พชเหลานไมมความสามารถในการตรง ไนโตรเจนจากอากาศ ฉะนนไนโตรเจนทจะไดรบจะไดมาจากการใสปย

1.2 Annuals VS Perennials พชลมลก (annuals) เปนพชทขยายพนธดวยเมลด ทงหญาทใชพชลมลกจะตองจดทาใหมทก ๆ

ปเพราะใชไดไมนาน พชคางปหรอพชยนตน (perennials) เปนพชทปลกครงหนงเสรจ สามารถใชไดเปนเวลานาน ๆ

อายยนยาว 1.3 Summer VS. Winter

ทงหญาฤดรอน (summer pasture) เปนทงหญาทจดทาตอนทมอากาศรอน ทงหญาฤดหนาว (winter pasture) เปนทงหญาทจดทาในฤดใบไมรวงเพอใหทนใชในฤดหนาว

และจะใชตดตอกนไปจนถงฤดใบไมผลต สาหรบในบานเรานนการทาทงหญามกจะทาในตอนใกลฤดฝน แตถามการชลประทานดจะ

จดทาในฤดไหนกได เพยงแตขอใหเลอกพชทจะนามาทาทงหญาใหเหมาะสมกบฤดกาล 1.4 Temporary VS. Permanent ทงหญาชวคราว (temporary pasture) เปนทงหญาทจดทาขนเพอใชประโยชนในระยะสนเปนการ

ชวคราว เชนใชเพยงหนงฤดของการปลอยสตวลงกน พชทจะใชปลกเปนพชลมลกชนดเดยว หรอเปนพชลมลกหลาย ๆ ชนดปลกรวมกน

ทงหญาถาวร (permanent pasture) เปนพชทปลกคางปเพยงชนดเดยวหรอหลายชนดรวมกน 1.5 Mixtures VS. Pure seedings Mixtures หมายถง ทงหญาทปลกทปลกพชสองชนดหรอมากกวาสองชนดในทเดยวกน เพอหวง

ผลในแงใชประโยชนและแงคณคาทางอาหาร Pure seedings เปนทงหญาทปลกพชพนธแทเพยงสายพนธเดยว

การจดการทงหญา (pasture management) ทดตองปฏบตดงตอไปน

1) ควบคมการแทะเลมของสตว (controlled grazing)

42

1.1. ในปแรก ๆ หลงจากทาทงหญาเสรจ ควรปลอยสตวลงกนเพยงเลกนอยในทางปฏบตควรตดหญาใหเหลอตอสงเพยง 3 นว แลวนาหญานนไปทาหญาแหงหรอทาหญาหมก

1.2. หมนเวยนสตวเขาไปแทะเลมกน โดยแบงทงหญาออกเปน 2-4 แปลง ใหมขนาดเทากน หมนเวยนสตวเขากน

1.3. มการยายทใหเกลอแรและทใหนาโดยพยายามยายไปในท ๆ สตวมการแทะเลมนอย 1.4. หลกเลยงไมใหสตวลงแทะเลมเปนเวลานานเกนไปจนกระทงเหลอตอพชสน ๆ ปกตอยาให

สตวแทะเลมตอพชสน ๆ นนจะทาใหลดผลผลตของทงหญาเปดโอกาสใหวชพชเตบโต และทาใหการพงทลายของดนเพมขน

1.5. หลกเลยง under grazing หมายถงการปลอยสตวเขาไปกนนอยครงหรอจานวนสตวไมสมดลกบการเจรญเตบโตของทงหญาทาใหเกดผลเสยคอ ทาใหทงหญาแก สตวไมชอบกนและคณคาทางอาหารตา เปดโอกาสใหวชพชเจรญเตบโตได

2) มการตดแตงทงหญาและควบคมวชพช (clipping pasture and controlling weeds) 2.1 มการตดแตงทงหญาเปนครงคราวตามความจาเปนเพอควบคมวชพชและกาจด

2.2 ตอพชแขง ๆ ไมนากน

2.3 ทงหญาทปลอยใหสตวกนตดตอกนไป ควรจะมการตดแตงกอนเวลาทาหญาแหง

2.4 ทงหญาแบบหมนเวยนอาจจะตดใกลระยะเวลาการปลอยสตวลงแทะเลม

3) มการใสปย (topdressing) หลงการตดแตงควรมการใหปย หวานปนขาว (ถาจาเปน) เพอใหทงหญามคณภาพด

4) ทาการคราดเปนครงคราว เพอเกลยมลสตวใหกระจายไปทวแปลงหญา

5) ปลอยสตวเขาแทะเลมมากกวาหนงชนด สตวแตละอยางมการแทะเลมหญาไมเหมอนกน บางชนดชอบหญาอกอยางหนง แตสตวอกชนด

ชอบหญาตรงกนขาม

6) จดระบบการใหนาทงหญาอยางเพยงพอ

2. ตดมาใหกนสด ๆ (soilage or soiling)

43

หมายถงการตดพชอาหารสตวในขณะพชสด ๆ อย แลวนามาใหสตวกนถงคอก เชน การตดหญา ตดตนขาวโพด ตนขาวฟางทสด มาใชเลยงโคนม โคเนอ ฯลฯ ขอด

1) ผลผลตตอไรสง 2) มการสญเสยโภชนะนอยกวาวธอน ๆ 3) สนเปลองคาใชจายนอย เพราะไมตองทารวกนเปนแปลง ๆ แบบปลอยใหสตวลงแทะเลมกน 4) ลดปญหาโรคทองอดซงอาจเกดขน 5) ใชมากในการเลยงโคนมเพอการคา

ขอเสย 1) ขาดความสมาเสมอในเรองคณภาพ ซงขนอยกบสภาพดนฟาอากาศ และความแกออนของพช 2) อาจมปญหาในฤดฝน การตดอาจลาบาก 3) อาจเปนวธทแพงถาแรงงานและเครองมอทใชมราคาสง 4) ไมสามารถมพชสาหรบตดใหกนตลอดป

3. หญาแหงและการทาหญาแหง (hay and hay making) ประเทศไทยมการทาหญาแหงนอยมาก ไมเหมอนประเทศในแถบหนาว เชน ประเทศทางยโรป

ทางอเมรกา ประเทศดงกลาวมการทาหญาแหงมาก จดประสงคเพอเกบไวใหสตวกนในฤดหนาวซงไมสามารถปลกพชอาหารสตวไดเพยงพอ ประเทศเราประสพปญหาขาดแคลนพชอาหารสตวในฤดแลง โค กระบอ สญเสยนาหนกมากหากเราจะไดทาหญาแหงในฤดทอาหารงอกงามดแลวเกบไวใชในฤดแลวจะชวยลดปญหาดงกลาวได

จดประสงคในการทาหญาแหง

จดประสงคของการทาหญาแหงเพอลดจานวนนาทมอยในพชสเขยว ใหเหลอจานวนนาเหมาะทจะเกบรกษาหญาแหงไวไดอยางปลอดภยโดยปราศจากการเนาเสยหรอการสญเสยโภชนะตาง ๆ ในการทาหญาแหงมขอความคานงดงตอไปน

1. หญาแหงแบบอดเปนฟอนควรมความชนประมาณ 18-22 % 2. หญาแหงทยงแหงไมดพอมความชนสง หากนาไปเกบไวอาจเกดลกตดเปนไฟไดเอง ซงเปนผลมาจาก spontaneous combustion.

3. หญาแหงทมความชนสงมาก อาจทาใหเกดเชอราทาใหเนาเสยซงไมเหมาะเปนอาหารสตว 4. หญาแหงททาจากพชทอยในระยะยงไมเหมาะจะเกบเกยวหรอทามาไมถกตอง อาจทาใหเกด

การสญเสย คอการรวงหลน (shattering) เชน การหลดรวงของใบ ซงเปนสวนทมคณคาทางอาหารมากทสด ใบของถวตางๆ จะหลดรวงไดงายกวาใบของหญา

44

4.1. การสญเสยจากนาชะลาง (leaching) ในระยะทกาลงทาหญาแหงหากมฝนตกลงมาฝนจะชะลางหญาแหงทาใหเกดการสญเสยโภชนะ โดยเฉพาะโภชนะทละลายไดงาย 4.2. การสญเสยจากการฟอกส (bleaching) หญาแหงทผงแดดมานานเกนไปจะทาใหสเขยวถกฟอกเปลยนเปนสซดๆ ทาใหเกดการสญเสยแคโรทนมาก

คณคาทางอาหารของหญาแหง

หญาแหงมคณคาทางอาหารมากกวาหญาสด เพราะวามความชนนอยกวา ประมาณวาหญาสด 3 กโลกรม มคณคาทางอาหารเทากบหญาแหง 1 กโลกรม หญาแหงททาจากพชตระกลถวหรอทาจากพชตระกลถวผสมกบหญา ถาทาอยางถกตองและเกบรกษาอยางถกวธจะมคณคาทางอาหารสงมาก คอจะมโปรตน แรธาต วตามนสงกวาหญาแหงทไดจากพชอนๆ

ชนดของหญาแหง

1. หญาแหงชนดผงแดด (field-cured hay) เปนหญาแหงทตดแลว ทาการผงแดดไวในแปลงหญาเปนแถวๆเมอแหงพอสมควร จงทาการเกบกวาดมาสมไวเปนกองหลวมๆ ตากแดดไวอก 2-3 วน เมอตรวจสอบความชนใหเหลอ 15-20 % แลวจงทาการอดเปนฟอนๆ(baled hay) หรอจะทาการเกบโดยไมตองอดฟอน (loose hay) หญาแหงชนดน ถาทาอยางระมดระวงปฏบตใหถกตอง จะมการสญเสยประมาณไมเกน 30% เชน การรวงหลนของใบ การสญเสยเนองจากการสลายตวของโปรตนและวตามน เนองจากความรอนจากแสงแดด 2. หญาแหงชนดตากแหงในโรง ( barn-cured hay ) เปนหญาแหงทตดแลวตากในแปลงพอแหงหมาดๆ จากนนรบนาไปกองไวในโรงแลวใชความรอน หรอลมชวยไลความชนทา การอบอยประมาณ 4 – 7 วน พอแหงไดทกทาการอดเปนฟอนหรอเกบแบบเปนกองสมไวในโรง หญาแหงททา โดยวธนมการสญเสยนอยมาก แตตนทนในการผลตอาจจะสง เพราะตองลงทนสรางโรงอบและเสยคาเครองทาความรอนเพมขน

3. หญาชนดระเหยนาโดยเรว (dehydrated hay) เมอตดหญาเสรจแลวกจะนามาสบเปนทอนๆ นาไปทาใหแหงดวยลมรอนในต หรอปลองทมความรอนประมาณ 315 องศาเซลเซยสเปนระยะเวลาสนๆ ทาใหสามารถรกษาสเขยวและโภชนะไดดทสด ถาปฏบตอยางดการสญเสยจะไมมการเกน 5 % หญาแหงแบบนลงทนสงมาก 4. หญาแหงอดเมดหรออดเปนกอน ( pelleted hay and water ) ไดแก การนาหญาแหงบางชนดมาหนหรอบดใหเลกลง แลวเขาเครองอดเมด เพอจะไดสะดวกในการขนสงการเกบรกษาและการเลยงด

45

ขนตอนในการทาหญาแหงแบบผงแดด

1. ทาการตดพชทนททพชอยในระยะ early bloom stage of maturity ถาตดพชชาไปกวาระยะนจะทาใหไดหญาแหงทมคณภาพตา แตอยางไรกตาม บางครงอาจมความจาเปนทจะตองตดพชชาไปบางเนองจากทศนวสยไมอานวย เชน มฝนตก หรอมแสงแดดไมเพยงพอ 2. การตดหญาเรมตดในตอนเชาจนถงเทยง ไมควรตดหญาในตอนบายมาก จดประสงคเพอใหหญาเหยวทาใหเซลลพชตายในวนทตด ถาปลอยใหหญาสดขามคนเซลลพชมการหายใจทาใหเกดการสญเสย 3. หญาทตดควรวางกระจายบางๆ ปลอยใหแดดเผาใหแหงโดยเรวในแปลงปลอยหญานนทงไวขามคน รงเชาหญาโดยความชนจากนาคางหญาจะออนตวลงบาง ใบพชไมทนกรอบ ใชคราด มารวมกนเปนกองหรอเปนแถว สมกองอยางหลวมๆ ใหอากาศผานได จะใชเวลาประมาณ 2 วน จงจะแหงพอเกบได 4. เมอหญาแหงพอสมควรมความชนเหลอไมเกน 20% ใหเกบในโรงเกบ การเกบควรกองอยางหลวมๆใหอากาศผานเขากองหญาได ถาจะอดเปนฟอนตองตากใหมความชนเหลอไมเกน 15%

หมายเหต วนททาหญาแหงควรเปนวนทมอากาศดไมมฝนตก มแสงแดดเพยงพอ ปกตจะใชเวลาทาหญาแหงประมาณ 2 – 3 วน ฉะนนควรจะไดฟงรายงานลกษณะอากาศเพอประกอบการพจารณาในการทาหญาแหง

หญาแสะถวทนยมใชทาหญาแหง

หญาแหงอาจทามาจากพชตระกลหญาหรอตระกลถวหรอจากหญาผสมกบถวกไดพชตระกลหญาทนยมใชทาหญา

แหงไดแก หญาขน (paragrass ) หญาบลแพนนค (blue panic grass) หญาโคสตล เบอรมวดา (Coastal bermuda grass) หญาจอน

สน (Johnson grass) เปนตน พชตระกลถวทนยมใชทาหญาแหง ไดแก Alfalfa , Birdsfoot terfoil , red clovers , ถวเหลอง

(sotbean) , Sweet clovers เปนตน ในบานเราการทาหญาแหงใชหญาขนเปนสวนใหญ สวนการใชพชตระกลถวทาหญาแหงยงม

นอย

ความสาคญของหญาแหงในการใชเปนอาหารสตว

1. หญาแหงสวนใหญใชเปนอาหารของสตวเคยวเออง (โค กระบอ แพะ แกะ) และใชเปนอาหารของสตวกระเพาะเดยว เชน มา

46

2. หญาแหงเปนอาหารทใหพลงงานเพอเสรมการสรางผลตผลตางๆ ชองสตว เชน เนอ นม ขนสตว และแรงงานจากสตว พลงงานทไดจากหญาแหงมราคาถกกวาพลงงานทไดจากอาหารขน (concentrates) เชน เมลดธญญพช (cereal grains) และจากเมลดพชทใหนามน 3. หญาแหงเปนแหลงใหวตามน และแรธาต สาหรบสตวกระเพาะเดยว เชน สกร และ สตวปก 4. จานวนไขมนในนานมจะลดลงหากเราใหโคนมกนอาหารขนมากๆ (โดยเฉพาะในชวงฤดแลงหรอในระยะทขาดหญาสด) แตถาเราจดหญาแหงใหโคนมกนวนละ 3 – 6 กโลกรม จะชวยรกษาระดบไขมนในนานมใหเปนปกต 5. หญาแหงเปนอาหารทมราคาถก สามารถเกบสารองไวใหสตวกนในยามขดสน เชนใน ฤดแลง หรอในระยะทมฝนตกมากๆ

ลกษณะของหญาแหงทด

1.มคณคาทางอาหารสง เชน มโปรตน แรธาต และวตามน 2.มสดสวนของใบมากกวาสวนอนของพช และใบมสเขยวจด

- ใบมโปรตนมากวาลาตนประมาณ 2 – 3 เทา - ใบมแคโรทน (carotene) มวตามน บ แรธาตและพลงงานมาก 3. มลาตนออนนมไมแขง สตวกนไดหมด 4. มรสด กลนหอม มความนากน 5. ตองไมมสงปลอมปน สงปลอมปนมทงกลมทไมเปนอนตราย เชน วชพช เมลดพช และกลมทเปนอนตราย เชน สารพษในพช สารพษจากจลนทรย เชอรา เศษไม หน ลวด ตะป ฯลฯ

ปจจยทมผลกระทบกระเทอนตอคณภาพของหญาแหง

1. อายของพชทตดมาทาหญาแหง พชทตดในระยะแรกของการเจรญเตบโตจะมคณคาทางอาหารสง สตวชอบกนมากกวาพชทตดในระยะอนของการเจรญเตบโต 2. เปอรเซนตของใบ หญาแหงถามใบมากคณคาทางอาหารสงกวาหญาแหงทมใบนอยหญาแหงทดพอสมควรจะมใบเหลออยประมาณ 60 – 65 % 3. วธทาหญาแหง หญาแหงททาโดยวธผงแดด หรอทาใหแหงในโรง คณภาพสหญาแหงททาโดยวธการระเหยนาโดยเรวไมได เพราะหญาแหงทาโดยวธผงแดด หรอทาใหแหงในโรงมการสญเสยมาก (1). หญาแหงททาใหแหงโดยวธผงแดด หรอทาใหแหงในโรงมการสญเสย ดงน

% การสญเสย

47

วตถแหง (DM) 20 – 30 โปรตน (Protein) 27 – 30 โภชนะยอยไดทงหมด (TDN) 25 – 28 แคโรทน (Carotene) 90 – 97

(2). หญาแหงททาโดยวธระเหยนามการสญเสย ดงน % การสญเสย

วตถแหง (DM) 16 โปรตน (Protein) 18 โภชนะยอยไดทงหมด (TDN) 13 แคโรทน (Carotene) 76

4. ลกษณะทางฟสกสของหญาแหงทใชเลยงสตว 5. ชนดของพชทใชทาหญาแหง (forage species)

6. หญาหมกและการทาหญาหมก (Silage and Silage Making)

หญาหมกเปนอาหารทหมกไวโดยการใชสวนตางๆของตนพชหมกไวในสภาพอวบนาในททไมมอากาศ ทหมกหญาหมกเราเรยกวา ไซโล (silo)

ประเภทของไซโล มหลายแบบ 1. แบบหลมยาว ( trench silo ) มกขดเปนหลมยาวโดยเลอกขดในททมนาทวมไมถง ไซโลแบบนมหลายขนาด แตตามปกตจะมความกวาง 15 – 20 ฟต ความยาว 100 – 300 ฟต และลก 10 – 20 ฟต ตามธรรมดากนหลมจะแคบกวาตอนปากหลม ทงนกเพอประโยชนในการอดหญาหมกใหแนน ผนงและพนเปนคอนกรต สามารถรบนาหนกรถแทรกเตอร ซงจะตองวงเขสออกในการบรรจและอดหญาหมก 2. แบบหลมสเหลยมเหนอดน ( bunker ) มกใชในทราบ ทเปนหน และ/หรอในทดนไมเหมาะจะทา Trench silo ผนงอาจใชพลาสตกหรอกระดาษหนาๆสวนพนเปนคอนกรต ตอนปลายของหลมหมกแบบนจะมชองทางเปด 3. แบบคอหอย ( tower silo ) มรปรางกลมสรางเหนอดน ปจจบนมกทาดวยคอนกรต หรอแผนไมบางๆ เสรมคอนกรต ( concrete staves ) ไซโลแบบนมหลายขนาดปกตจะมเสนผาศนยกลางประมาณ 12 – 20 ฟต และมความสงเหนอดนประมาณ 40 – 80 ฟต 4. แบบหลมกลม ( pit silo ) ขดเปนหลมกลมๆ ในแนวดง คาใชจายถกแตถาพนและผนงกอดวยอฐ หรอทาดวยคอนกรตคาใชจายจะเพมขน ปกตจะขดใหลกและกวางประมาณ 2 – 3 เมตร 5. แบบกองบนดน ( stack ) โดยใชวสดบางอยางปกคลม เชน พลาสตกขนาดใหญ

48

ชนดของพชทใชทาหญาหมก ( forages used for silage )

มการใชพชหลายชนดทาหญาหมก แตพชทนยมใชทาหญาหมกมากม 2 ชนด คอ

1. ขาวโพด ( corn ) ในสหรฐอเมรกามการปลกขาวโพดเพอทาหญาหมกมากกวาการปลกขาวฟางถง 10 เทาตว หญาหมกททาจากขาวโพดใหวตถแหงและ TDN มากกวาขาวฟาง ขอเสยของขาวโพด คอ มโปรตนตา มแรธาตตาโดยเฉพาะแคลเซยมและแมงกานส ฉะนนถาใชขาวโพดหมกเปนอาหารโคควรเสรมโภชนะดงกลาว การเตมยเรยในอตราสวน 4 – 5 กโลกรม / ตน ของ 30 % dry matter corn forage ขณะบรรจหญาหมกจะทาใหขาวโพดหมกมโปรตนประมาณ 12 % ( crude protein on a dry basis ) 2. ขาวฟาง ( sorghum ) ขาวฟางหมกโดยทวๆไป ไปจะมคณคาทางอาหารตากวาขาวโพดเพยงเลกนอย ขอเสยของขาวฟางกเชนเดยวกบขาวโพด คอ มโปรตนและแคลเซยมตา นอกจากนขาวฟางหมกมคาพลงงานตา อยางไรกตามยงนยมปลกขาวฟางแทนขาวโพดในแถบทไมสามารถปลกขาวโพดไดด เพอนาขาวฟางมาทาหญาหมกเลยงสตว เชน ในแถบตอนใตของสหรฐอเมรกา

การเตรยมพชเพอทาหญาหมก

1. พชทใชททาหญาหมกควรมความชนประมาณ 65 – 75 % (25-35% DM) สาหรบขาวโพดควรอยในระยะ early don’t stage ถาเปนขาวฟางควรอยในระยะ late dough stage หญาหมกทมความชนมากกวา 75 %( ม DM ตากวา 25%) จะมรสเปรยวจดและมการสญเสยโภชนะมาก สาหรบหญาหมกทม DM มากกวา 35% และมความชนตากวา 65% ทาใหอดลาบากและมกเกดเชอราอยเสมอ เพราะมชองใหอากาศเขาได 2. พชทจะใชทาหญาหมกควรหนใหมขนาดเลก ปกตจะมขนาดยาวประมาณ 1 นวหรอยาวกวาหนงนว เพราะจะทาใหสะดวกในการอดใหแนน สาหรบตนขาวฟางควรทบใหแตกเพอไลอากาศออกบาง บางครงมการเตมขาวโพดบด กากนาตาล หนปนปน ยเรย และ/หรอสารเคมอนๆ เพอลดการสญเสยจากการหมกบด ( fermentation ) ซงจะทาใหหญาหมกมคณภาพด และ /หรอเพอคณคาทางอาหารของหญาหมก

การหมกหญาหมก

นาพชทไดเตรยมไวแลวเขาไปอดในไซโล พยายามอดใหแนน ถาเปนไซโลแบบหลมยาว (trench Silo) กใชแทรกเตอรยาไปมา ถาเปนไซโลแบบอนอาจตองใชแรงคนหรอเครองมออยางอนชวย หากจาเปนตองเตมขาวโพดบดประมาณ 40 กโลกรม ตอพช 1 ตน ถาใชกากนาตาลใชในอตรา 30 ลตร / พช 1 ตน เมออดจนแนนแลวใชหญาแหง ฟาง หรอพลาสตกหนาปทบ แลวกลบดวยดนใหหนาประมาณ

49

6 – 12 นว เพอปองกนมใหนาไหลซมลงไปทหญาหมก ควรทาดนทกลบใหมรปเปนหลงเตา นาฝนทตกลงมาจะไดระบายงาย

ขบวนการตางๆ ทเกดขนเมอทาการหมกพช

ในการทาหญาหมก ตนพชสดจากไรจะถกสบใหเปนชนเลกๆ แลวอดใหแนนในไซโลซงมสภาพไรอากาศ ( anaerobic condition or without oxygen ) แบคทเรยจะทาการเปลยนคารโบไฮเดรตใหเปนกรดอนทรย ซงทาใหพชหมกมระดบ pH ประมาณ 3.5 – 4.5 กรดทเกดขนจะทาลายแบคทเรยใหหมดสนไป ทาใหสามารถเกบหญาหมกไวไดเปนเวลานานๆ โดยไมมการเปลยนแปลงอกตอไป ขบวนการหมกบดหญาหมก ( fermentation ) แบงออกไดเปน 5 ระยะดวยกน คอ

1. ระยะท 1 ( phase 1 ) เรมตงแตเอาพชสดใสเขาไปในไซโล เซลลของพชยงมชวตอยจะหายใจโดยการใชออกซเจน ซงอยระหวางชนพชและคายคารบอนไดออกไซดและนาออกมา และทาใหเกดพลงงานและความรอน ผลตามมาทาใหจลนทรยกลม yeast และ mold เจรญและเพมจานวน ระยะนอณหภมอาจสงถง

100° F โดยวธนภายในเวลา 5 ชวโมง ออกซเจนทมอยจะถกใชหมดไปจนในทสดเซลลของพชหยดการหายใจและตาย กลาวโดยยอระยะท 1 คอ ระยะเซลลพชหายใจ ( cell respiration ) มการผลตคารบอนไดออกไซด ( production of CO2 ) และเปนระยะทมการผลตความรอน ( production of heat ) 2. ระยะท 2 ( phase 2 ) เมอไมมอากาศ เชอราและแบคทเรยทตองการอากาศจะหยดการเจรญเตบโต แตมแบคทเรยทไมตองการอากาศ ( anaerobic bacteria ) เจรญ แบคทเรยกลมนจะทาการผลตกรดโดยการเปลยนแปงและนาตาลทมอยในพชใหเปนกรดดงกลาว เมอกรด acetic ถกผลตขนมากความเขมขนเพมขนกจะเรมเขาสระยะท 3 3. ระยะท 3 ( phase 3 ) เปนระยะทแบคทเรยสรางกรด lactic เมอมการผลตกรด lactic แบคทเรยทผลตกรด acetic เรมลดจานวนลง เนองจากแบคทเรยกลมนไมมความทนทานตอความเปนกรดสง ระยะท 1, ระยะท 2 , ระยะท 3 จะใชเวลาประมาณ 3 – 5 วน นบแตวนทเรมเอาพชเขาไปหมก 4. ระยะท 4 ( phase 4 ) เปนระยะทมการผลตกรด lactic มาก ซงจะใชเวลาประมาณ 15 - 20 วน เมอระดบกรดมากพอสมควร คอ มระดบ pH ประมาณ 3.5 – 4.5 แบคทเรยตางๆจะหยดการเจรญ

50

5. ระยะท 5 ( phase 5 ) ระยะท 5 ขนอยกบผลของ 4 ระยะแรก ถามกรด acetic และ lactic เกดขนเพยงพอทจะหยดการเจรญเตบโตของแบคทเรยแลว การเปลยนแปลงตางๆ จะไมเกดขนอก ทาใหสามารถเกบรกษาหญาหมกไวไดนานๆ อยางไรกตามถาระดบกรดทงสองชนดดงกลาวเกดขนนอยจะมแบคทเรยอกกลมหนง (เปนแบคทเรยทเราไมพงปรารถนา) ทาการผลตกรด butyric ทาใหหญาหมกมกลนและรสไมด สตวไมชอบกน นอกจากนโปรตนในหญาหมกจะถกทาลายทาใหหญาหมกเกดการเนาเสย

การสญเสยของโภชนะในการทาหญาหมก

1. การสญเสยเนองจากการบดของหญาหมก คอ ทาใหแปงและนาตาลถกทาลายกลายเปนคารบอนไดออกไซดและนา การสญเสยทางนไมควรเกน 5 – 10 % 2. การสญเสยเนองจากอากาศเขา ตอนบนของหญาหมกในไซโล ซงมอากาศเขาไดเพราะอดใหแนนไมได ถาไซโลสงและแคบการสญเสยกจะมนอย ปกตหญาหมกจะเสยตอนปากถงไมเกน 5 % 3. การสญเสยเนองจากมนามาก จะทาใหนะไหลพาเอาโภชนะบางสวนไป การสญเสยควรไมเกน 3 % ถาพชหมกมนามากและนาไหลหนไมไดจะทาใหหญาหมกมรสเปรยวจด สตวไมชอบกน วธแกไข คอ ผงแดดใหพชเหยวเสยกอนแลวจงนาไปหมก

การใชหญาหมกเลยงสตว

1. หญาหมกนยมใชเลยงโคเนอและโคนม โดยใชเปนสวนหนงของอาหารหยาบ หรอใชเปนอาหารหยาบแทนพชสด หญาหมกใชเลยงแกะไดด หญาหมกเปนอาหารทไมดนกสาหรบมา และไมนยมใชหญาหมกเลยงสกร 2.ใชหญาหมกประมาณ 2.5 – 3 ปอนด แทนหญาแหง 1 ปอนด ทงนเนองจากหญาหมกมวตถแหงตา 3. เมอเอาหญาหมกออกเลยงสตวแลว ตอไปจะตองเอาหญาหมกออกทกวน วนละ 2-5 นว ทงนกเพอรกษาหญาหมกใหสดอยเสมอ แตถาอากาศรอนขนควรเอาหญาหมกออกเลยงสตวมากกวาวนละ 2 – 5 นว จนกวาหญาหมกหมดถง 4. การใชหญาหมกหมกใชในเวลาททงหญาไมดพอ หรอในระยะทขาดแคลนอาหารพชสด 5.ในระยะทมอากาศรอน หญาหมกเปนอาหารหยาบทด สาหรบใชเลยงโคในโรง

51

ขอดของหญาหมก

1.ใหจานวน TDN / ไรสง 2. เปนอาหารทมสภาพอวบนา อาหารแหงกอนถกยอยมกจะถกทาใหอมนา 3. ไมมการสญเสย เนองจากการรวงหลน การถกฝนชะลาง และการถกฟอกสโดยแสงแดด 4. สามารถกนไดทกสวน แมจะเปนลาตนทแขงหรอสวนทเปนซงขาวโพด 5. วชพชสามารถใชเปนหญาหมกได 6. สามารถทาหญาหมกไดทกฤด 7.ไมมปญหาเกยวกบไฟไหม ซงมกเกดกบหญาแหง 8. ลดปญหาเกยวกบพยาธภายใน ถาเปนทงหญาจะมปญหาดงกลาวมาก 9. ทาใหจดโปรแกรมการใชเครองจกรกลการเกษตรไดสะดวก 10. สามารถใชทดนปลกพชอนไดเรวขน

ขอเสยของหญาหมก

1. ตองการแรงงานพเศษในการบรรจพชลงในไซโล 2. ตองการอปกรณและเครองมอในการเกบเกยว การรกษา และการใชหญาหมกเลยงสตว 3. DM จากหญาหมกจะตากวาหญาแหงหรอเมลดทแหง (จากพชชนดเดยวกน) ฉะนน เมอใชหญาหมกเลยงสตว ทาใหอตราการเจรญเตบโตตากวา หรออาจจะใชเวลาเลยงนานกวาจะสงตลาดได เมอเปรยบเทยบกบการใชพชชนดเดยวกนในรปขงหญาแหง หรอเมลดพช 4. หญาหมกมนามาก การทางานอาจจะไมสะดวก 5. หญาหมกไมเหมาะทจะใชเลยงสตวเปนระยะๆแลวหยดไป โดยไมใชตดตอกน ซงจะทาใหเกดการเนาเสยได

ตวอยางวตถเสรม (additive materials)

1. วตถเสรมประเภทแรธาต (mineral additive) แหลงของแรธาต (sources of minerals)

1. แรธาตทตองการมาก (major minerals) แรธาตกลมนอาจอยในรปของแรธาตชนดเดยวลวน ๆ หรอเปนแรธาตผสม 1.1 แหลงของธาตแคลเซยมและ/ หรอ ฟอสฟอรส มดงแสดงในตาราง 5

52

ตารางท 5 แหลงของธาตแคลเซยมและ/ หรอ ฟอสฟอรส

Mineral source % Ca % P Remarks Limestone 33 –38 0 Oyster shell 34 –39 0 Soft colloidal phosphate 18 –19 9 – 10 Steamed bone meal 24 –30 12 – 14 12 –13% CP Curacao phosphate 34 –36 12 – 15 Raw rock phosphate 29 –30 12 – 15 2 – 4% F Defluorinated rock phosphate 32 – 33 16 – 18 <1 past F to 100 parts P Dicalcium phosphate 23 – 28 18 – 22 Diammonium phosphate 0 20 – 24 Not < 17% N Monosodium phosphate 0 22 – 26 16 –19 % Na Phosphoric acid 0 22 – 31.6

แหลงของธาตแคลเซยมและฟอสฟอรส แตกตางกนในดานการนาไปใชประโยชนและการหาไดงายหรอหาไดยาก ตามตาราง phosphoric acid, dicalcium phosphate, และ steamed bone meal เปนแหลงของธาตฟอสฟอรสทหาไดงาย นาไปใชประโยชนไดด แต soft colloidal phosphate เปนแหลงของธาตฟอสฟอรสทสตวเอาไปใชไดยากไมสจะเปนประโยชน สวน raw rock phosphate มธาต F สงซงเปนพษตอสตว ในพชประมาณ 1/2 - 2 /3 ของฟอสฟอรสจะอยรวมกบ phytic acid (เรยก phytin P) นนเปนฟอสฟอรสในรปทสตวกระเพาะเดยวนาไปใชไดยากไมสจะเปนประโยชน

1.2 เกลอ (แหลงของธาตโซเดยมและคลอรน) 1.2.1. Common or flain salt 1.2.2. Iodized salt 1.2.3.Trace mineral sal t -เปนเกลอเขาธาตไอโอดน และมสวนผสมของ

แรธาตปลกยอยอน ๆ เพยงเลกนอย เชน มธาตโคบอลท แมงกานส, เหลก, สงกะส, และ ทองแดง เกลอดงกลาวในขอ 1.2 มขายในรปเกลอปนหรอแบบอดเปนแทง

53

2. แรธาตทตองการนอย (trace minerals) แรธาตกลมนมความแตกตางกนในแงการใชประโยชน และความเสยหายเพยงพอ สวนมากจะ

อยในรปของเกลออนนทรยหรอในรปของออกไซด ปจจยทควรคานงถงคณคาทางชวะของ Trace minerals ดงน

1) การละลายไดในนาหรอในกรดเจอจาง 2) ประสทธผลในการปองกนหรอการรกษาอาการของการขาดแรธาต 3) ผลทมแรธาตจานวนมากในเนอเยอหรอระดบทจะเปนพษ

ตอไปนเปนแรธาตทใชเสรมลงไปในอาหารและการใชกนทว ๆ ไป

2.1 แมกนเซยม เชน 2.1.1 Magnesium oxide - หาไดงายมเพยงพอ 2.1.2 Magnesium carbonate - หาไดงายมเพยงพอ 2.1.3 Magnesium sulfate - หาไดงายมเพยงพอ

2.2 โปแตสเซยม เชน 2.2.1 Potassium chloride - หาไดงายเพยงพอ

2.2.2 Potassium sulfate - หาไดงายเพยงพอ 2.2.3 Potassium carbonate - หาไดงายเพยงพอ

2.3 กามะถน 2.3.1 สารประกอบกลมซลเฟตสามารถทาใหธาตกามะถน เชน sodium sulfate (22.5 % S) ใช

มากในอาหารโคเนอทมยเรย 2.4 เหลก เชน

2.4.1 Ferrous sulfate - หาไดงายเพยงพอ 2.4.2 Ferrous gluconare - หาไดงายเพยงพอ 2.4.3 Ferrous fumarate - หาไดงายเพยงพอ 2.4.4 Ferrous ammonium citrate - หาไดงายเพยงพอ 2.2.5 Ferrous chloride - หาไดยากมไมเพยงพอ 2.2.6 Ferrous carbonate - สวนใหญหาไดยาก 2.2.7 Ferric oxide - สวนใหญหาไดยาก มกจะใชเปนสารใหส

54

2.5 ทองแดง เชน 2.5.1 Copper sulfate - หาไดงายมเพยงพอ, สตวเคยวเอองใชไดด 2.5.2 Copper carbonate - หาไดงายมเพยงพอ 2.5.3 Copper oxide - ปานกลางถงหาไดยาก 2.5.4 Copper chloride - ปานกลางถงหาไดยาก

2.6 แมงกานส เชน 2.6.1 Manganese sulfate - หาไดงายมเพยงพอ 2.6.2 Manganese oxide - หาไดงายมเพยงพอ 2.6.3 Manganese carbonate - หาไดงายมเพยงพอ 2.6.7 Native manganese ores - หาไดยากมไมเพยงพอ 2.6.8 Manganese dioxide - หาไดยากมไมเพยงพอ

2.7 สงกะส เชน 2.7.1 Zinc oxide - หาไดงายมเพยงพอ 2.7.2 Zinc carbonate - หาไดงายมเพยงพอ 2.7.3 Zinc sulfate - หาไดงายมเพยงพอ 2.7.4 Zinc chloride - หาไดงายมเพยงพอ 2.7.5 Zinc sulfide (sphalerite) - หาไดงายมเพยงพอ

2.8 ไอโอดน เชน 2.8.1 Calcium iodate และ potassium iodide หาไดงายมเพยงพอ แตถกทาลาย

ไดงายโดย oxidation เมอผสมกบอาหารอยางอน 2.8.2 3, 5 – diiodosalicylic acid (D I S) เปนสารประกอบอนทรยทหาไดงาย ,

ตานทาน Oxidation ได แตอยในรางกายไดไมนาน 2.8.3 Ethylenediamine dihydroiodide (E D D I) เปนรปของสารประกอบ

ไอโอดนททนทานและหาไดงาย 2.9 โคบอลท เชน

2.9.1 Cobalt carbonate - หาไดงายมเพยงพอ 2.9.2 Cobalt oxide - หาไดงายปานกลาง 2.9.3 Cobalt chloride - หาไดงายปานกลาง

55

2.9.4 Cobalt sulfate - หาไดงายปานกลาง 2.10 ซลเนยม

2.10.1 F D A ( food and drug administration) รบรองใหใชเปนอาหารเสรม ของสกร ไกกระทง และไกงวง

2.10.2 Sodium selenite และ sodium selenate หาไดงายมเพยงพอ

2. วตถเสรมประเภทวตามน (vitamins additives)

วตามนทมจาหนายโดยทวไปมกจะเปนวตามนเดยว ๆ เพยงชนดเดยวหรออาจอยในรปผสม วตามนละลายไดในไขมนมกตองการ stabilizer หรอ antioxidant เพอชวยรกษาอานาจของวตามน ผลตภณฑวตามนทมจาหนายสวนใหญถก stabilized มาแลว วตามนทละลายไดในนาบางชนดถกทาลายไดงายโดยความรอน ฉะนนควรไดระมดระวงในการเกบรกษา

2.1 วตามนละลายไดในไขมน (fat soluble vitamins) 2.1.1 วตามน เอ ตามธรรมชาตอยในรปของ carotene ซงพบอยตามสวนทมสเขยวของ

พชและในรปของวตามน เอ แอลกอฮอล ซงพบอยตามนามนตบปลาหรอนามนพชบางชนดเชนนามน แครอท สวนวตามน เอ ในรปสารสงเคราะหเคมนยมใชกนอยางแพรหลาย

2.1.2 วตามน ด ตามธรรมชาตพบอยในหญาแหง ททาใหแหงโดยวธผงแดดและพบอยในนามนตบปลา (D3) สวนวตามน ด รปสงเคราะหไดจากการ activations สารกลม sterol ในสตวโดยแสงอตราซงจะไดวตามน ด3 สวนการ activation สารกลม sterols ในพช จะไดวตามน ด2 นอกจากนวตามน ด2 ยงไดจากการนายสตแหงไปผานรงสอลตรา

2.1.3 วตามน อ เปนสารประกอบกลม tocopherols ซงสารกลมนมหลายชนด แตทใหวตามน ด ทมฤทธมาก คอ D – alpha ตามธรรมชาตพบวตามนอทปมงอกของเมลดพช พชสเขยว และหญาแหงททาใหแหงอยางด ปจจบนมวตามนอ ในรปสารสงเคราะหจาหนาย

2.1.4 วตามน เค ตามธรรมชาตพบในพชสเขยว หญาแหงทมคณภาพด และในเมลดพช สวนวตามนเครปสารสงเคราะหเชน monadine sodium bisulfite และ menadione dimethyl pyrimidinol bisulphite.

2.2 วตามนทละลายไดในนา (water soluble vitamins) 2.2.1 Riboflavin

56

1) แหลงธรรมชาต พบอยในผลตภณฑนม, ตบปน,ยสตแหง, ถวแหงทมใบมาก, ธญพชแหง, ผลตภณฑจากการกลนและจากการหมก

2) สารสงเคราะหโดยจลนทรยหรอโดยทางเคม

2.2.2 Niacin 1) แหลงธรรมชาต พบตามอาหารสตวทว ๆ ไป แตในเมลดธญพชม niacin ตา ไม

เพยงพอกบความตองการของสกร 2) สารสงเคราะห เชน amide form of nicotinic acid, niainide หรอ nicotinamide

2.2.3 Pantothenic acid 1) แหลงธรรมชาต มอยในอาหารสตวทว ๆ ไป แตปรมาณผนแปรตามชนดของ

อาหารสตว เชน มอยนอยมากในขาวโพด 2) สารสงเคราะห เชน calcium pantothenate

2.2.4 Choline 1) แหลงธรรมชาต มอยในอาหารสตวทว ๆ ไป จะมมากหรอนอยขนอยกบชนด

ของอาหาร 2) สารสงเคราะห เชน choline chloride (นยมใช) และ choline xanthate

2.2.5 วตามน บ 12 (vitamin B12) 1) ตามธรรมชาตวตามน บ 12 พบอยในโปรตนทไดจากสตว เชน เนอปน

ปลาปน ฯลฯ 2) ในทางการคาเตรยมวตามน บ12 จากขบวนการหมกบด แมวาจะทราบโครงสรางของวตามน ชนดนแลวกตาม ยงไมสามารถสงเคราะหได ตองอาศยจลนทรยทาการหมกบด

3. วตถเสรมประเภททไมใชโภชนะ ไดแก สารเสรม (feed additives)

สารเสรม คอสารทนอกเหนอไปจากโภชนะทกลาวขางตน (โปรตน ไขมน คารโบไฮเดรต แรธาต และวตามน) เตมลงไปในอาหารเพอจดประสงคตาง ๆ กน สารเสรมมมากมายหลายชนด เชน

1. ปฏชวนสาร (antibiotics) เปนสารทจลนทรย (microorganisms) ไดกลนออกจากตว (synthesized) เพอใชทาลายจลนทรยกลมอน ๆ เนองจากวาตลอดชวตของจลนทรยเตมไปดวยการตอสเพอการดารงอยและอาวธทใชกคอสารกลม organic ซงเปนพษตอกลมอน ๆ แตไมเปนพษตอกลมเดยวกน ในราวป พ.ศ. 2420 Plasture ไดสงเกตเหนโดยบงเอญวามจลนทรยกลมหนงไดทาลายเชอ anthrax bacilli ซงเปนสาเหตทาใหเกดโรค

57

anthrax ในสตว ทาให Plasture เกดแนวความคดทจะคนหาจลนทรยทไมเปนอนตรายตอสตวเลยงและมนษยเขามาทาลายลางจลนทรยทเปนสาเหตทาใหเกดโรค Alexander Fleming ไดคนพบเชอราชนดหนงชอวา Penicillium notatum หรอตวเชอราทใหตวยา Penicillin ทใชรกษาโรคตาง ๆ การคนพบปฏชวนสาร คนพบและผลตครงแรกในประเทศองกฤษทงสน แตเนองจากเงนทนทจะลงทนไมม Lord Florey และ Ernest Chain ซงเปนผสกด penicillin ออกมาได จงตดตอกบบรษทตาง ๆ ในอเมรกาใหเปนนายทน ปฏชวนสารจงไปแพรหลายในอเมรกา

บทบาทของปฏชวนสาร

ปฏชวนสาร เขามามบทบาทในการเลยงสตวอยางบงเอญ ครงแรกไมมผใดทราบวาปฏชวนสารสามารถทาใหสตวเจรญเตบโตเรวขน ทราบกนแตวาวตามนอยางเดยวมผลดงกลาวและไดมการทดลองวตามนตาง ๆ ตอการเจรญเตบโตของสตว ในการทดลองครงหนงไดใชวตามนบ 12 ซงสกดออกมาในรปของวตามนบรสทธ เปรยบเทยบกบวตามนบ 12 ในรปของกากปฏชวนสาร (residue) ซงเหลอจากการสกดเอาตวยา chlortetracycline แลวผลปรากฎวาการใชกากปฏชวนสารชวยทาใหลกไกเจรญเตบโตไดดกวาวตามนบ 12 ในรปของสารบรสทธ ทาใหสงสยวาอาจจะไมใชวตามนบ 12 เพยงอยางเดยวทชวยการเจรญเตบโตของลกไก การทดลองครงนทาใหเกดการพสจนตอไปและไดพบวาปฏชวนสาร chlortetracycline ซงหลงเหลอในกากเปนตวสงเสรมการเจรญเตบโตของลกไก นบแตนนมาการทดลองเกยวกบปฏชวนสารตาง ๆ ตอการเจรญเตบโตเพอประโยชนตอการผลตสตวเปนไปอยางกวางขวางขน

ระดบการใชปฏชวนสารในอาหารสตว แบงระดบการใชออกเปน 2 ระดบ คอ

1. การใชระดบตา (nutritional level) เปนการใชปฏชวนสารตงแต 1 ถง 50 กรมตออาหาร 1 ตน เฉพาะในไกมกจะใช 10 กรมตออาหาร 1 ตน สวนในโคและสกรบางครงอาจใช 10 กรม ตออาหาร 1 ตน ในการใชปฏชวนสารในระดบตา มลกษณะดงน 1.1. ใชกบสตวทไมมอาการเปนโรค 1.2. มงหวงใหสตวโตรวดเรวขน 1.3. รกษาสขภาพสตว ลดจานวนการตายใหนอยลง 1.4. เพมประสทธภาพของอาหารตอหนวยนาหนก 1.5. ทาใหสตวในฝงโตอยางสมาเสมอ 2. การใชระดบสง (high level)

58

เปนการใชปฏชวนสารตงแต 50 กรมขนไป โดยมจดประสงคในการปองกนและรกษาโรค เชน ใชปองกนและรกษาโรคทองรวง (scours) โรคจมกบวม (atrophic rhinitis) โรคเลป-โตสไปโรซส (leptospirosis) ในสกร ใชปองกนและรกษาโรคเรอรงในระบบหายใจ (chronic respiratory disease) โรคหงอนดา (blue comb) โรคเยอหมขออกเสบ (synovitis) ในไก เปนตน ตารางท 6 ประโยชนของปฏชวนสารบางชนด

ชอปฏชวนสาร ประโยชน

Bacitracin 1. ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพในการใช อาหารในไก ไกงวง สกร และโค

ทเลยงในคอก

2. เพมการใหไขและการฟกออกเปนตวในไกและไกงวง Bacitracin Methylene 1. ประโยชนเชนเดยวกบ bacitracin Disalicylate 2. ลด Liver abscesses ในโคทเลยงในคอก Bactitacin Zinc 1. ประโยชนเชนเดยวกบ bacitracin Bambermycins 1. ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหารในไกกระทงและ

สกร Chlortetracycline 1. ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหารในไก ไกงวง สกร

โค แกะ และมา 2. เพมการใหไขและการฟกออกเปนตวในไกและไกงวง 3. ชวยปองกน Liver abscesses ในโคทเลยงในคอก 4. ลด enterotoxaemia ในแกะ

Erythromycin 1.ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหารในไกทกาลงเจรญเตบโต ไกงวง (อายตากวา 12 สปดาห) สกรและโคทเลยงในคอก

Lincomycin 1. ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหารในไกกระทงและสกร

Monensin 1. เพมประสทธภาพการใชอาหารในโคเนอ Oleandomycin 1. ชวยการเจรญเตบโตและประสทธภาพการใชอาหารในไกกระทง ไกงวง

และสกร

59

Oxytetracycline

1.ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพในการใชอาหารในไก ไกงวง สกร โค และแกะ

2.เพมการใหไขและการฟกออกเปนตวในไก ไกงวง และปรบปรงคณภาพของเปลอกไข

3.ชวยลดอบตเหตและความรนแรงของโรคทองอด Liver abscesses ในโคเนอ 4. ชวยลดความสญเสยเนองจาก enterotoxaemia ในแกะ

ตารางท 6 ประโยชนของปฏชวนสารบางชนด (ตอ)

ชอปฏชวนสาร ประโยชน Penicillin 1. ชวยการเจรญเตบโตและปรบปรงประสทธภาพการใชอาหารในไก ไกงวง

และสกร 2. ชวยลดการสญเสยและความรนแรงของโรคทองอดในโคทเลยงในแปลงถว

Tylosin 1. ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหารในไกและสกร 2. ลดอบตเหตของ liver abscesses ในโคทเลยงในคอก

Virginiamycin 1. ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพในการใชอาหารในสกรจากระยะหยานม ไปจนถงนาหนก 60 กก.

2. Chemotherapeutic Agents เปนสารอนนทรยหรออนทรยทไปลดการเจรญของจลทรยและเปนสารทชวยปรบปรงอตราการเจรญเตบโตและประสทธภาพการใชอาหารของสตว chemotherapeutic agents มหลายชนด เชน 2.1 Arsanilic Acid (หรอ Sodium Arsanilate) 2.1.1 เพมอตราการเจรญเตบโตและปรบปรงประสทธภาพในการใชอาหารใน ไก ไกงวงและสกร 2.1.2 ชวยการงอกของขนและการใหสในไกและไกงวง

2.2 Carbadox 2.2.1 เพมการเจรญเตบโตและประสทธภาพการใหอาหารของสกร 2.3 Furazolidone 2.3.1 ชวยการเจรญเตบโตและประสทธภาพการใชอาหารในไกและไกงวง 2.3.2 ชวยการเจรญเตบโตในสกร 2.4. Ipronidazole

60

2.4.1 ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหารในไกงวงทกาลง เจรญเตบโต

2.5 Roxarsone 2.5.1 ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหารในไก ไกงวงและสกร 2.5.2 ปรบปรงการใหสในไกและไกงวง

3. ผลตภณฑทคลายฮอรโมน (Hormonelike Products) 3.1 Diethylstilbestrol (stilbestrol)

3.1.1 ใชในการขนโค และแกะ เพอเพมอตราการเจรญเตบโต (10-20%) และปรบปรง ประสทธภาพการใชอาหารของสตว (10-15%)

3.1.2 ใช 10 มลลกรม/โค 1 ตว/วน ทมนาหนกตากวา 350 กโลกรม และใช 2 มลลกรม/แกะ 1 ตว/วน โคทนาหนกมากกวา 750 ปอนด จะใช diethylstilbestrol จาก 10-20 มลลกรม/ตว/วน

3.1.3 กอนสงโรงฆา 14 วนตองงดให Diethylstilbestrol 3.1.4 ไมควรใชกบสตวทใชผสมพนธหรอสตวใหนม หรอกบสกร หรอกบสตวปก 3.1.5 อาจใชฝงกบสตวดงตอไปน

- ลกโค (น.น.ตากวา 200 กก.) ใช 1-2 มลลกรม/ตว - ลกโค (น.น.มากกวา 200 กก.) และ yearlings ใช 24-36 มลลกรม/ตว (การฝง Stilbestrol น ผลของสารดงกลาวจะมฤทธอยประมาณ 100 ถง 120 วน) - การขนแกะใช 3 มลลกรม/ตว

3.1.6 Stilbestrol ใชไดผลดกบ steers และ wethers

3.2 MGA (Melengestrol Acetate) 3.2.1 ใช 0.25-0.5 มลลกรม/ตว/วน (ใหกบโคสาวทเลยงในคอก) 3.2.2 เรงการเจรญเตบโต (7-11%) 3.2.3 ชวยหยดการเปนสด

3.3 Ralgro (Zearalanol) ใชฝง 3.3.1 ปรบปรงอตราการเจรญเตบโต (10-12%) และประสทธภาพการใชอาหาร (7-10%)

ในโคเนอและแกะ

61

3.3.2 ใชฝง 3 เมดในโคและใชฝง 1 เมดในแกะ 3.3.3 ไมควรสงโรงฆาภายในเวลา 65 วนนบจากวนทาการฝง ralgro

3.4 Synovex (ใชฝง) 3.4.1 Synovex-s (ใชฝงกบ Steer) แตละเมดจะม Progesterone 20 มลลกรมและม

estradiolbenzoate 20มลลกรม 3.4.2 Synovex-H (ใชฝงกบ heifer) แตละเมดจะม testosterone 200 มลลกรม และม

estradiol benzoate 20 มลลกรม 3.4.3 Synovex ทงสองชนดดงกลาวชวยเพมอตราการเจรญเตบโต (10-15%) และชวย

ปรบปรงประสทธภาพการใชอาหาร (8-12%) ในโคเนอ 3.4.4 ไมควรสงโรงฆาภายในเวลา 60 วน นบจากวนฝง

3.5 Thyroprotein (ชอการคา stimulac, protamone < และ Pro-Tone 3.5.1 เปนสารกลม iodinated eascin (synthetic thyroxine) 3.5.2 ใชกบแมโคกาลงใหนมหรอกบแมสกรกาลงใหนม เพอกระตนและเพมการใหนม 3.5.3 ใชไดดกบแมสกรทหยานม เมอลกสกรอายได 3 สปดาห 3.5.4 การใชกบแมโคกาลงใหนม ผลทไดรบยงผนแปรอยถาการผลตฮอรโมน thyroxine

ของแมโคผลตไดจากด thyroprotein จะชวยเพมการผลตนม เพมจากเดม 6-12% 3.5.5 โดยทวไปไมแนะนาใหใชกบแมโคนม เพราะราคา thyroprotein ยงมราคาแพง

และผลทไดรบยงผนแปรและมปญหาเมองดการให thyroprotein 3.5.6 ระดบการใชในอาหาร

แมโค : ใช ½ - 1 ½ กรม/น.น. ตว 50 กโลกรม แมสกร : ใช 100 มลลกรม/1 ปอนดของอาหาร หรอใช 100 กรม/อาหาร 1 ตน

4. ยาถายพยาธ (worming or anthelmintic agents)

4.1 Banminth (pyrantel tartrate) - ใชผสมในอาหาร โดยใช 60 กรม/อาหาร 1 ตน (ใชตดตอกนไป) แตถาใชเพยงครงเดยวเพอหวงผลในการขบพยาธใช 800 กรม/อาหาร 1 ตน

4.2 Coumaphos (Meldane or Baymix) - ใชผสมในอาหารไก โคเนอ หรอโคนม เพอใชเปนครงคราวในระยะสน ๆ

4.3 Dichlorvos ใชผสมในอาหารสกรหรอมาเปนครงคราว (ใชในระยะสน)

62

4.4 Hygromix (hygromycin B) - ใชผสมลงในอาหารไก (ใช 8-12 กรม/อาหาร 1 ตน) และอาหารสกร (ใช 12 กรม/อาหาร 1 ตน) และใหอาหารผสมยาถายพยาธตดตอกนไปจนกระทงอาหารทผสมหมด

4.5 Phenothiazine ใชผสมลงในอาหารหรอผสมกบเกลอใชไดกบสตวทกชนด (ไก,โค,สกร,แกะ, และมา) และใชผสมกบอาหารไดทละมาก ๆ หรอผสมกบอาหารเพอใชในระยะสน ๆ

4.6 Piperazine ใชผสมกบอาหารและจดใหสตวกนใหหมดภายใน 1 วน (ใชเตมลงในอาหาร 0.2-0.4%) หรอใชระดบ 0.1-0.2% ในนา ยาถายพยาธนใชไดดกบไก ไกงวง และสกร

4.7 Thibenzole (thiabenzadole) ผสมลงในอาหารสตว โดยผสมดงน อาหารโคใช 3-5 กรม/นาหนกตว 100 ปอนด

แกะ ใช 2 กรม/นาหนกตว 100 ปอนด

สกร ใช 0.005 - 1% ของอาหาร 4.8 Tramisol (levamisole hydrochloride) ผสมลงในอาหารโค ใช 0.08 - 0.8% -ของ อาหาร

หรออาหารสกรใช 0.08% ของอาหาร การใช ใหใชเพยงครงเดยวหมด นอกจากนมยาถายพยาธอกหลายชนด ซงการใชจาเปนตองปรกษากบสตวแพทย

5. Goitogenes เปนผลตภณฑทใชหยดยงการทางานของตอมไทรอยดเพอลด metabolic activity สารกลมนมหลายอยาง ยกตวอยาง เชน thiourea, thiouracil และ tapazole

6. ผลตภณฑทใชปองกนโรคทองอด 6.1 Poloxalene มชอทางการคาวา Bloat Guard การใช ใช 1-2 กรม/นาหนกตว 100 ปอนด/วน 6.2 นามนพช (vegetable oils) ใชพนในแปลงหญา แตคาใชจายสง หรอใชฉดเขากระเพาะ

ผาขรว

7. Tranquilizers การใชผสมกบอาหารยงเปนทถกเถยงกนอย การใชฉดเขากลามเพอทาใหสตวไมตนงายในเวลาเขาประกวด อาจใชบางโดยผสมกบอาหารไกเพอลดความเครยด ตวอยางของ tranquilizers เชน hydroxyzine และ reserpine

63

ตารางท 7 สารเสรมสาหรบสกร

ชอยา ชอการคาหรอ ชอสามญ

ประโยชน ระดบการใช

Arsanilic Acid Pro-gen ชวยการเจรญเตบโตและประสทธภาพการใชอาหาร, ควบคมโรค ; dysentery

45-90กรม/อาหาร 1 ตน (ใชตดตอกน) 227-363 กรม/อาหาร 1ตน (ใชในเวลา 5-6 วน)

Bacitracin ชวยการเจรญเตบโตและเพม ประสทธภาพการใชอาหาร ; bacterial enteritis

10-50กรม/ตน 50-100 กรม/ตน

Bacitracin Methylene disalicylate

Bacitracin MD ชวยการเจรญเตบโตและเพม ประสทธภาพการใชอาหาร ; bacterial enteritis

10-50กรม/ตน 50-100 กรม/ตน

Bacitracin,Zinc Baciferm ชวยการเจรญเตบโตและเพม ประสทธภาพการใชอาหาร ; bacterial enteritis.

10-100 กรม/ตน 50-100 กรม/ตน

Bambermycin Flavomycin เพมอตราการเจรญเตบโต และประสทธภาพการใชอาหาร

2 กรม/ตน

Carbadox Mecabox เพมการเจรญเตบโตและเพม ประสทธภาพการใชอาหาร ; Swine dysentery

10-50 กรม/ตน 50 กรม/ตน

Chlortetracycline Aureomycin ชวยการเจรญเตบโตและเพม ประสทธภาพในการใชอาหาร ปองกนและรกษาโรคหลายชนด

10-50 กรม/ตน 50-400 กรม/ตน P-50กรม/ตน

Chlortetracyclin ASP-250 ชวยการเจรญเตบโตและเพม C-100กรม/ตน

64

sulfa, and Penicillin

CAP – 250 ประสทธภาพการใชอาหาร ปองกนและรกษาโรคหลายชนด

S- 100กรม/ตน P-50กรม/ตน

ตารางท 7 สารเสรมสาหรบสกร (ตอ)

ชอยา ชอการคาหรอ ชอสามญ

ประโยชน ระดบการใช

Dichlorvos Atgard ยาถายพยาธ 0.0384% diet 2 วน

Dichlorvos KLP-30 ปรบปรงการผลตลก/คอก 0.0366-0.055% diet last 30 days gestation

Erythromycin Gallimycin ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหาร

10 กรม/ตน

Ethylenediamine dihydriodide

EDDI. Expectorant 250-500 มลลกรม/ตว/วนเปนเวลา 7 วน

Furazolidone NF-180 or Furox

ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหาร ปองกนรกษาโรคหลายชนด

100-300 กรม/ตน

Hygromycin B Hygromix ยาถายพยาธ 12 กรม/ตน Levamisole hydrochloride

Tramisol ยาถายพยาธ 0.08 % diet

Lincomycin Lincomix ควบคมและรกษา Swine dysentery 40 กรม/ตน 100 กรม/ตน

Neomycin Sulfate

Neomycin Enteritis 70-140 กรม/ตน

Neomycin Sulfate and Oxytetracy- clin

Neo- Terramycin

โรค enteritis และ dysentery ในลกสกร

N - 35-140 กรม/ตน O-50-100 กรม/ตน

65

Nitrofurazone NFZ Enteritis 500 กรม/ตน 5-7 วน

Olendomycin OM-5 ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหาร

5-11.25 กรม/ตน

ตารางท 7 สารเสรมสาหรบสกร (ตอ)

ชอยา ชอการคาหรอ ชอสามญ

ประโยชน ระดบการใช

Oxytetracycline Terramycin ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหารปองกนและรกษาโรคหลายชนด

7.5-500 กรม/ตน

Penicillin Pro-pen ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหาร

10-500 กรม/ตน

Penicillin and Streptomycin

Penstrep Prostrep

ชวยกรเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหาร; Enteritis

P:S = 1:5 50 กรม / ตน 90-270 กรม/ตน

Phenothiazine ยาถายพยาธ 5-30 กรม/ตว/วนใหครงเดยว Piperazine ยาถายพยาธ 0.2-4% ในอาหาร Pyrantel tartrate

Banminth ยาถายพยาธ 56 กรม/ตน (ใชตดตอกน) 800 กรม/ตน(ใชในครงเดยว)

3 nitro-4 hydroxy phenylarsonic

acid

Roxarsone ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหาร; Dysentery

22.7-68 กรม/ตน (ใชตดตอกน) 181กรม/ตน (5-6วน)

Thiabenzadole Thibenzole ยาถายพยาธ 0.005-0.1% of diet continuous

Thyroprotein (iodinated casein)

Protamone เพมการใหนานม 100-200 กรม/ตน

Tyrosin Tylan ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหาร : รกษาโรค

10-100 กรม/ตน 40-100 กรม/ตน

66

Tyrosin and Sulfamethazine

Tylan plus Sulfa

รกษาโรค 100 กรม/ตน

Virginiamycin Stafac ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหาร Swine dysentery

10 กรม/ตน 25-100 กรม/ตน

ตารางท 8 สารเสรมสาหรบโคเนอ

ชอยา ชอการคาหรอ ชอสามญ

ประโยชน ระดบการใช

Amprolium Amprol ปองกนและรกษา cocccidiosis

5 มลลกรม/น.น. ตว 1 กก. (21 วน) 10 มลลกรม/นน.ตว 1 กก. (5 วน)

Bacitracin Bacitracin เพมอตราการเจรญเตบโต 35 มก./ตว/วน Bacitracin methylene dialicylate

Fortracin เพมอตราการเจรญเตบโต ; ลด liver abscesses

35 มก./ตว/วน 70 มก./ตว/วน

Bacitracin Zine Baciferm เพมอตราการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหาร

35-70 มก/ตว/วน

Chlortetracy Cline

Aureomycin เพมอตราการเจรญเตบโต ใชกบโรคหลายชนด

0.1-0.5 มก./ตว/วน

Chlortetracycline and Sulfamethazine

AS.700 Shipping fever 350 มก./ตว/วน (28 วน)

Coumaphos Baymix ยาถายพยาธ 0.091กรม/น.น.ตว 100 ปอนด/วน(6วน)

Diethylstilbestrol DES or Stilbestrol

เพมอตราการเจรญเตบโตและประสทธภาพการใชอาหาร

10 หรอ 20 มก./ตว/วน

Erythromycin Gallimycin เพมอตราการเจรญเตบโตและประสทธภาพการใชอาหาร

37 มก./ตว/วน

Ethylenidiamine Dihydriodide

EDDI ปองกนโรค Foot rot และ Soft tissue Lumpy jaw; รกษาโรค Food rot และ Soft

50 มก./ตว/วน (ใชตดตอกน) 400-500 มก./ตว/วน

67

tissue Lumpy jaw (2 – 3 สปดาห) Levamisole Hydrochloride

Tramisol ยาถายพยาธ

0.08-0.8% diet

Melengestrol Acetate

MGA ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหาร

0.25-0.50 มก./ตว/วน

ตารางท 8 สารเสรมสาหรบโคเนอ (ตอ)

ชอยา ชอการคาหรอ ชอสามญ

ประโยชน ระดบการใช

Monensin sodium Rumensin ปรบปรงประสทธภาพการใชอาหาร

5-30 กรม/ตน (ใชตดตอกน)

Oxytetracycline Terramycin เพมอตราการเจรญเตบโตและใชกบโรคหลายอยาง

0.1 มก.-0.5 มก./ lb.b.w./วน

Phenothiazine ลดแมลงวนคอกสตว ยาถาย พยาธ

0.26 รม/100 lb.b.w./วน 10-20 กรม/100 lb.b.w. (single dose)

Poloxalene Bloat Guard ปองกนโรคทองอด 1.0-2.0 กรม/100 lb. b.w./วน

Rabon ควบคมแมลงวนตามกอง ปยคอก

0.07 กรม/100 lb.b.w. / วน

Ronnel Trolene 18 or Rid-Ezy

ควบคมหนอนและ แมลงวน

% Ronnel at rate of 0.25 Lb/100 lb.b.w.(75วน)

Thiabenzadole Thibenzole ยาถายพยาธ 3 หรอ 5 กรม/100lb. b.w.(single dose)

Tylosin Tylan ลด Liver abscesses 60-90 มก./ตว/วน

ตารางท 9 สารเสรมสาหรบแกะ

ชอยา ชอการคาหรอ ชอสามญ

ประโยชน ระดบการใช

Chlortetracycline Aureomycin เพมการเจรญเตบโต และ 20-50 กรม/ตน

68

ประสทธภาพการใชอาหาร ; enterotoxemia.

20 กรม/ตน

Diethylstilbestrol DES or Stil bestrol

เพมอตราการเจรญเตบโตและประสทธภาพการใชอาหาร

2 มก./ตว/วน

ตารางท 9 สารเสรมสาหรบแกะ (ตอ)

ชอยา ชอการคาหรอ ชอสามญ

ประโยชน ระดบการใช

Ethylenediamine dihydriodide

EDDI ปองกนเนอเยอออนนม lumpy jaw

12 มก./ตว/วน

Neomycin sulfate Neomycin Bacterial enteritis and dysentery

70-140 กรม/ตน diet

Oxytetracycline Terramycin เพมอตราการเจรญเตบโต ; Diarrhea และ dysentery enterotoxaemia.

10-20 กรม/ตน 50-100 กรม/ตว/วน 25 มก./ตว/วน

Phenothiazine ควบคมพยาธบางชนดภายในลาไส

1.0 กรม /ตว /วน (ใชตดตอกน)

Thiabenzadole Thibenzole ยาถายพยาธ 2 กรม/นน.ตว 100 ปอนด (single dose)

ตารางท 10 สารเสรมสาหรบโคนม (โคกาลงใหนม)

ชอยา ชอการคาหรอ ชอสามญ

ประโยชน ระดบการใช

Chlertetracycline Aureomycin Bacterial diarrhea ; Food rot ; Respiratory infection

0.1 มก./นน. 1 ปอนด/วน

Oxytetracycline Terramycin Bacterial diarrhea; ลดโรคทองอด,เพมการใหนม

75-100 มก./ตว/วน

Thyroprotein (iodinated casein)

Protamone เพมการใหนม 0.5-1.5 กรม/นน.ตว 100 ปอนด

69

ตารางท 11 สารเสรมสาหรบมา

ชอยา ชอการคาหรอ ชอสามญ

ประโยชน ระดบการใช

Chlortetracy cline Aureomycin ชวยการเจรญเตบโตและเพมประสทธภาพการใชอาหาร

85 มก ./ต ว /วน (ใช ไปจนกระท งสตวอาย ถง 1 ป)

70

บทท 5 โภชนะในอาหารอาหารสตว

ปจจบนเรารจกธาตมากกวา 100 ธาต แรธาตอยางนอย 20 ธาต เปนองคประกอบทสาคญของโภชนะตาง ๆ ในอาหาร ธาตทง 20 ธาตมสญลกษณและนาหนกอะตอมดงตารางท 12

ตารางท 12 แสดงสญลกษณและนาหนกอะตอมของธาตตาง ๆ

ชอธาต สญลกษณ นาหนก คารบอน ( carbon ) C 12

ไฮโดรเจน ( hydrogen ) H 1

ออกซเจน ( oxygen ) o 16

ฟอสฟอรส ( phosphorus ) P 31

โปแตสเซยม ( potassium ) K 39

ไอโอดน ( iodine ) I 127

ไนโตรเจน ( nitrogen ) N 14

ซลเฟอร(sulfur) S 32

แคลเซยม ( calcium ) Ca 40

เหลก ( iron ) Fe 55.8

แมกนเซยม ( magnesium ) Mg 24.3

คลอรน ( chlorine ) Cl 35.5

โคบอลท ( cobalt ) Co 59

ทองแดง ( copper ) Cu 63.5

ฟลออรน ( fluorine ) F 19

แมงกานส ( manganese ) Mn 55

สงกะส ( zinc ) Zn 65.4

โมลบดนม ( molybdenum ) Mo 96

ซลเนยม ( selenium ) Se 79

โซเดยม ( sodium ) Na 23

ธาตดงกลาวเพยงหนงธาตหรอหลาย ๆ ธาตรวมกนเขา เปนองคประกอบของโภชนะในอาหารแยกออกไดเปน 6 ชนดดงน

1. นา นาประกอบดวยธาตไฮโดรเจนและออกซเจน สตวเลยงใชนามากกวาวตถแหง ประมาณ 3-8 เทาตว สตวเมอ

ขาดนาจะตายไดในเวลาอนรวดเรวกวาการขาดโภชนะอน ๆ ตามทเคยไดกลาวไวแลววา รางกายสตวประกอบดวยนามากกวา 50% เนอเยอหลายอยางประกอบดวยนาตงแต 70-90 % อาหารสตวทกชนดจะมนาเปนองคประกอบไมมากกนอย

71

โดยทวไปอาหารแหง (air-dry feeds) จะมนาอยประมาณ 10 % แตถาเปนอาหารพชสดอาจมนามากกวา 80 % อาหารทมนามากเกนไปจะมความรอนและมเชอราเกดขน ซงทาใหคณภาพของอาหารลดลง เปอรเซนตนาในอาหารตาง ๆ ควรมไมเกน ดงตอไปน อาหารแหงบดละเอยด มนาไมเกน 11 %

เมลดธญพช มนาไมเกน 13 % เมลดขาวโพด มนาไมเกน 15 %

หญาแหง มนาไมเกน 20 %

กากนาตาล มนาไมเกน 40 %

พชอาหารสตวหมก มนาไมเกน 75 %

เพอความปลอดภยในการเกบรกษาอาหารสตว ควรจะไดคานงถงเปอรเซนตนาในอาหารไวดวย สตวเลยงไดรบนาจากแหลงตาง ๆ 3 แหลงดวยกนคอ จากนาทดมเขาไปเอง จากนาทมอยในอาหาร และจากนาทเกดขนมาจากปฏกรยาทางเคมภายในรางกายสตว นาชนดนเรยกวานาจากกระบวนการเมตะ-โบลซม หรอจากการออกซเดชน (metabolism or oxidation water) ยกตวอยาง เชน กลโคสเมอถกออกซไดส ( oxidized ) จะใหคารบอนไดออกไซดและนา ดงสมการ

C6H12O6 + 6 O2 6CO2 + 6 H2O

จากสมการ ออกซไดส กลโคสจะใหนา 60 % สวนการเมตะโบลซมของโปรตนจะใหนา 42 % และการเมตะโบลซมของไขมนจะใหนามากกวา 100 %

นาจากกระบวนการเมตะโบลซมอาจเกดขนไดจากการสงเคราะหโดยการลดนาของโปรตน ไขมน และคารโบไฮเดรตภายในรางกาย ภายใตบางสภาวะ นาจากกระบวนการเมตะโบลซมเพยงพอกบความตองการของสตวบางชนด โดยเฉพาะสตวจาศล (Hibernating animals) สตวกลมนจะทาการ เมตะโบลซม อาหารคารโบไฮเดรตและไขมนทเกบสารองไวในรางกายใหเปนพลงงาน นาจากกระบวนการเมตะโบลซมทเกดขนมาเพยงพอทจะรกษาความสมดลของนาทสญไปทางการหายใจและการระเหยนา

หนาทของนา (function of water) 1. ชวยรกษาอณหภมของรางกายใหเปนปกตโดยอณหภมปกตของรางกายสตวเปนดงน

โค

สกร

มา แกะ

ไก

101.50F

102.60F 100.20F 103.50F 1050F

2. เกยวของกบปฏกรยาทางชวเคมในรางกายสตว 3. เปนสวนประกอบของเซลล ของเนอเยอ ของเลอดและของนาเหลอง

4. นาโภชนะไปยงสวนตาง ๆ ของรางกาย

5. เปนสวนประกอบของ synovial fluid ซงเปนของเหลวทหลอลนตามขอตอตาง ๆ (joints)

72

6. เปนสวนประกอบของของเหลวภายในสมอง

7. ชวยในการรกษารปรางของสตว 8. เปนตวนาเสยงในหและนาแสงในตา

9. ชวยในการขบถายของเสย เชน มลสตว ปสสาวะ เหงอ

10. เปนสวนประกอบของนายอยและเปนสอกลางทาใหเกดการยอยอาหารและการดดซมอาหาร

11. เปนสวนประกอบในการสรางนมและไข

ความตองการนาของสตวเลยง สตวเลยงตองการนามากนอยเพยงใดขนอยกบ ระดบของการผลต ระดบของอาหารทสตวกน สภาพของอากาศ ชนดของอาหารทสตวกน ขนาดของรางกาย การทางานและการเคลอนไหวของสตว โดยเฉลยสตวตองการนา ดงน

โคนม ตองการนา 40-50 ลตร/วน หรอตองการนา 3.0-4.0 กโลกรม/ 1 กโลกรม ของอาหารแหง โคเนอ ตองการนา 20-30 ลตร/วน หรอตองการนา 3.0-8.0 กโลกรม/ 1 กโลกรม ของอาหารแหง

สกร ตองการนา 8 ลตร/วน หรอตองการนา 2.0-2.5 กโลกรม/ 1 กโลกรม อาหารแหง

แพะแกะ ตองการนา 8 ลตร/วน

ไก 100 ตว ตองการนา 16 ลตร/วน

ผลกระทบของการขาดนา สตวมความสามารถทแตกตางกนในการทจะเกบรกษานาไวในรางกาย และแตกตางกนในความทนทานตอการขาดนา มนษยเมออยในสภาพรอนแหง ถาขาดนาจะแสดงการกระหายนา เมอรางกายขาดนา 4-5 % ของนาหนกตว จะไมสบายและเบออาหาร ถาการขาดนาเพมขนเปน 6-10 % จะปวดศรษะ การเคลอนไหวชาลง เสยงเรมแหบและผวหนงเรมเปลยนเปนสมวง ยงถาการขาดนาเพมเปน 12-14 % ตาเรมแหง ผวหนงยน ไมมความสามารถในการกลนอาหาร และเรมเพอคลง เลอดเมอขาดนาความเขมขนของเลอดและการไหลเวยนของเลอดจะเพมขน ในสภาพอากาศรอน เมอรางกายขบนาออกจากรางกายประมาณ 12 % กจะเปนอนตรายตอรางกาย สตวทะเลทรายบางชนด เชน อฐ และสตวทใชฟนแทะอาศยในโพรง (gerbil) มความทนทานตอการขาดนาไดดกวามนษยและสนขโดยไมเปนอนตรายจากความรอนทเพมขน

การวเคราะหหานาในอาหาร

การวเคราะหหานาในอาหารทาไดเปนขน ๆ ดงน 1. ชงตวอยางอาหารทตองการวเคราะหหานาจานวนเพยงเลกนอย

(ปกตจะตากวา 10 กรม)

2. นาไปทาใหแหงโดยการอบในตอบ (oven) จนกระทงนาหนกไมเปลยนแปลง

3. ชงนาหนกตวอยางอาหารหลงจากทาใหแหง

4. คานวณหาเปอรเซนตนาจากสตร

% นา = นาหนกทหายระหวางการทาใหแหง X 100

73

นาหนกตวอยางกอนการทาใหแหง

หรอจากสตร % DM (dry matter) = นาหนกตวอยางหลงการทาใหแหง นาหนกตวอยางกอนการทาใหแหง

% นา = 100 - DM

คารโบไฮเดรต คารโบไฮเดรตประกอบดวยธาตคารบอน ไฮโดรเจน และ ออกซเจน อตราสวนระหวางไฮโดรเจนและ

ออกซเจน เทากบ 2 : 1 ดงนนสตรทว ๆ ไปของคารโบไฮเดรตคอ Cx(H2O)y โดย x และ y จะมคาเทากบเทาไหรขนอยกบชนดของคารโบไฮเดรตในพชมวตถแหงทเปนคารโบไฮเดรตถง 75 % รางกายสตวมคารโบไฮเดรตนอยเพราะ คารโบไฮเดรตถกนาไปใชอยตลอดเวลา เชน ถกนาไปใชในรปของพลงงาน เพอขบวนการตาง ๆ ของชวตสตว พชเปนแหลงอาหารคารโบไฮเดรตทสาคญสาหรบสตว คารโบไฮเดรตไดแก นาตาล แปง เซลลโลส กม (gums) ฯลฯ

การสรางคารโบไฮเดรตในพช (formation of carbohydrates in plants)

คารโบไฮเดรตในพชเกดขนจากขบวนการสงเคราะหแสง (photosynthesis) พชนาคารบอนได ออกไซดจากอากาศเขาไปทางปากใบ (stomata) ของใบพช คารบอนไดออกไซดจะไปรวมตวกบนาซงดดขนมาจากทางราก สาหรบพลงงานทใชมาจากแสงอาทตย โดยคลอโรฟว (chlorophyll) เปนตวจบพลงงาน ( radiant energy ) จากแสงอาทตย

6 CO2 + 6 H2O + 673 Kcal C6H12O6 + 6 O2

(กลโคส)

จากนาตาลกลโคส พชสามารถสรางสารประกอบอนทรยทสลบซบซอนอน ๆ ได

การแบงประเภทของคารโบไฮเดรต (classification of carbohydrates )

การแบงประเภทของคารโบไฮเดรตทางเคมแบงออกไดดงน

1. นาตาลโมเลกลเดยว (simple sugars, monosaccharides )

เปนคารโบไฮเดรตทมรสหวาน พบอยตามธรรมชาต นาตาลกลมนจะไมถก ยอย อกตอไป นาตาล monosaccharides

แบงออกเปน 2 กลม คอ

1.1 นาตาลเพนโตส (pentose) เปนนาตาลทมคารบอน 5 อะตอม ซงมสตรทว ๆ ไป C5H10O5 นาตาลเพนโตส มหลายชนดแตทรกนโดยทวไปมดงน

1.1.1 ไซโลส (xylose) ไดจากการยอย (hydrolysis) ซงขาวโพด เปลอกเมดนน เปลอกขาวโอต ราขาว หญาแหง และไมหลายชนด

1.1.2 ไรโบส (ribose) เปนผลตผลทไดจากการยอยของกรดนวเคลอก (nucleic acids) นาตาล ไรโบส มบทบาทสาคญในการ เมตะโบลซมของสตว เชนเปนสวนประกอบของสารใหพลงงานสง เชน เอดพ ( adenosine diphosphate,

X 100

74

ADP), เอทพ (adenosine triphosphate, ATP) นอกจากนไรโบสยงเปนองคประกอบของไรโบฟลาวน (riboflavin) อารเอนเอ

(ribonucleic acids, RNA) และ ดเอนเอ ( deoxyribonucleic acids, DNA ) ซงจะพบอยในเซลลของสงมชวต

1.1.3 อะราบโนส (arabinose) เปนผลตผลทไดจากการยอย gum arabic และอาจไดจากการยอย ราขาว และ cherry

gum 1.2 นาตาลเฮกโซส (hexoses) เปนนาตาลทมคารบอน 6 อะตอม ซงมสตรทวไปคอ C6H12O6 นาตาลเฮกโซสทสาคญ

เชน กลโคส ฟรกโตส และกาแลคโตส

1.2.1 นาตาลกลโคส (glucose) มชอเรยกไดหลายอยาง เชน เดกซโตรส (dextrose) นาตาลองน(grape sugar) นาตาลกลโคสพบอยตามธรรมชาต เชนพบอยตามผลไม นาผง นอกจากนพบกลโคสรวมตวอยในนาตาล 2โมเลกลหลายชนด เชน ซโครส มอลโตส แลคโตส และเซลโลไบโอส นาตาล กลโคสถอเปนนาตาลชนดเดยวทพบอยในเลอด โดยปกตในเลอดมกลโคสประมาณ 0.1% ทางอาหารสตวใหความสนใจกลโคสเปนพเศษ เพราะวาผลผลตขนสดทายทไดจากการยอยคารโบไฮเดรตทสลบซบซอนในสตวไมเคยวเอองจะไดกลโคส และกลโคสจะไหลเวยนไปตามเลอด สตวนากลโคสไปใชเปนพลงงาน นาตาลกลโคสเปนนาตาลทมรสหวานนอยกวานาตาลทไดจากออย

1.2.2 นาตาลฟรกโตส (fructose) มชอเรยกไดอยางอนอกคอ ลวโลส (levulose) และนาตาลผลไม (fruit

sugar) นาตาลฟรกโตสพบอยตามธรรมชาตในผลไมทสก และพบในนาผง นาตาลชนดนมความหวานทสด และเมอถกหมกบดโดยยสตจะไดคารบอนไดออกไซดและแอลกอฮอล

1.2.3 นาตาลกาแลคโตส (galactose) เปนนาตาลทไดจากการยอยนาตาลแลคโตสซงพบอยในนานม ฉะนนจะไมพบกาแลคโตสแยกอยโดดเดยวในธรรมชาต

1.2.3 นาตาลแมนโนส (mannose) ซงจดเปนนาตาลเฮกโซสนน ไมสมความสาคญในดานอาหารสตว เพราะพบแมนโนสอยตามธรรมชาตนอยมาก

2. นาตาล 2 โมเลกล (disaccharides)

เปนนาตาลทเกดขนจากการรวมตวของนาตาลโมเลกลเดยว 2 ชนด หรอ 2 โมเลกล โดยการลดนาออก 1 โมเลกล ฉะนนสตรทว ๆ ไปของ นาตาล 2 โมเลกล คอ C12H22O11

C6H12O6 + C6H12O6 C12H22O11 + H2O

(เฮกโซส) (เฮกโซส) (นาตาล 2 โมเลกล)

นาตาล 2 โมเลกลสามารถละลายไดในนา แตการละลายไดจะมากหรอนอยขนอยกบชนดของ นาตาล 2 โมเลกล ซงมหลายชนด เ ชน ซโครส มอลโตส แลคโตส และเซลโลไบโอส

2.1 ซโครส (sucrose) เปนนาตาลทพบอยในออย ในหวผกกาด นาตาลทใชในครวเรอนเปนนาตาลชนดน นอกจากนพบซโครสในผลไมสก นาตาลซโครสเมอถกยอยดวยนายอยซเครส (sucrase) จะไดนาตาลกลโคส และฟรกโตสดงสมการ

C12H22O11 + H2O C6H12O6 + C6H12O6

(ซโครส) (กลโคส) (ฟรกโตส)

เนองจากพบนาตาลซโครสมมากในออยและหวผกกาด บางทจงเรยกชอนาตาลชนดนวานาตาลออย ( cane

sugar) หรอ นาตาลหวบท ( beet sugar)

ซเครส

75

2.2 มอลโตส (maltose or malt sugar) เปนนาตาลทไดจากการยอยแปงจากพช ความหวานของ มอลโตสจะหวานเพยง 1ใน 4 ของความหวานของซโครส นาตาลมอลโตสเมอถกยอยดวยนายอย มอลเตส ( maltase) จะไดนาตาลกลโคส 2 โมเลกล ดงสมการ

C12H22O11 + H2O C6H12O6 + C6H12O6

(มอลโตส) (กลโคส) (กลโคส)

2.3 แลคโตส (lactose or milk sugar) เปนนาตาลทพบอยในนานมสตว มความหวาน 1ใน 6 ของความหวานของซโครส ฉะนนเวลาดมนมจงไมรสกหวาน แลคโตสเมอถกยอยดวยนายอยแลคเตส (lactase) จะไดกลโคสกบกาแลคโตสอยางละ 1 โมเลกล ดงสมการ

C12H22O11 + H2O C6H12O6 + C6H12O6

(แลคโตส) (กลโคส) (กาแลคโตส)

ในบรรดานาตาลดวยกนแลคโตสจดเปนนาตาลทถกดดซมไดชา นานมมแลคโตสโดยเฉลยประมาณ 4.8%

แลคโตสมความสาคญในอตสาหกรรมทานมเปรยว เนองจาก แลคโตสถกทาใหสลายตวไดโดย แบคทเรยทาใหเกดกรดแลคตก ซงทาใหนมมรสเปรยว ดงสมการ

C12H22O11 + H2O 4C3H6O3 (แลคโตส) (กรดแลคตก)

แบคทเรยทนยมนามาใชในการทานมเปรยว เชน Lactobacilus bulgaricus และ Streptococcus thermophilus นอกจากจะใชประโยชนในการทานมเปรยวแลวแลคโตสยงนามาใชประโยชนในการประกอบอาหารทารกและอาหารพเศษสาหรบคนไขบางประเภท ใชในการทายาบางชนด เปนอาหารเชอราในการเตรยมปฏชวนะสารพวกเพนนซลน (penicillin) ใชทาส คาราเมล(caramel ) และใชแลคโตสเปนเชอทาใหเกดการตกผลกละเอยด ในทางอาหารสตวกไดใหความสนใจนาตาลแลคโตสมาก เนองจากเกอบครงหนงของ ๆ แขงทอยในนานม จะเปนแลคโตส นานมเปนอาหารสาหรบลกสตว แลคโตสชวยทาใหเกดการเปนกรดภายในลาไส ซงทาใหแบคทเรยทเปนประโยชนขยายตว แบคทเรยกลมนจะเปนตวคอย ชะงกการเจรญเตบโตของแบคทเรยชนดทไมเปนประโยชนได แตถาลกสตวไดรบแลคโตสมากเกนไป จะเปนสาเหตหนงททาใหเปนโรคทองรวง (diarrhea)

เซลโลไบโอส (cellobiose)โครงสราง ประกอบดวยกลโคส 2 โมเลกล เชนเดยวกบมอลโตส แตการจบตวของกลโคสจะแตกตางกน

3. นาตาล 3 โมเลกล (trisaccharides) เกดขนจากการรวมตวของนาตาลโมเลกลเดยว 3 โมเลกล โดยการลดนาออก 2 โมเลกล ดงสมการ

C6H12O6 + C6H12O6 + C6H12O6 C18H32O16 + 2 H2O

ตวอยางของนาตาล 3 โมเลกล เชน ราฟโนส (raffinose) พบในหวผกกาดหวาน เมลดนน ราฟโนสเมอถกยอยจะให กลโคส ฟรกโตส และกาแลคโตส อยางละ 1 โมเลกล ดงสมการ

C18H32O16 + 2 H2O C6H12O6 + C6H12O6 + C6H12O6

มอลเตส

แลคเตส

แบคทเรย

76

(ราฟโนส) (กลโคส) (ฟรกโตส) (กาแลคโตส)

เปรยบเทยบความหวานของนาตาลชนดตาง

แลคโตส มความหวานเทากบ 16

ราฟโนส มความหวานเทากบ 22.6

กาแลคโตส มความหวานเทากบ 32.1 มอลโตส มความหวานเทากบ 32.5 กลโคส มความหวานเทากบ 74.3

ซโครส มความหวานเทากบ 100

ฟรกโตส มความหวานเทากบ 173

4. โพลแซกคาไรด (polysaccharides)

เปนคารโบไฮเดรตทมโครงสรางสลบซบซอน และพบตามธรรมชาตมากทสด โครงสรางประกอบดวยอณของนาตาลโมเลกลเดยวเปนจานวนมาก จงทาใหมขนาดของโมเลกลใหญและมนาหนกมาก มคณสมบตแตกตางจากนาตาล คอไมมรสหวาน และไมเปนผลก ละลายนาอยในรปคอลลอยดเปนสวนมาก เมอถกแปรสภาพดวยกรดหรอนายอย จะไดผลตภณฑตวกลาง (intermediate products) ตาง ๆ แตผลผลตขนสดทายจะไดนาตาลโมเลกลเดยว

โพลแซกคาไรดทมความสาคญทางอาหารสตว ไดแก แปงจากพช (starch) เดกซตรน (dextrin) ไกลโคเจน (glycogen ) เซลลโลส (cellulose) และเฮมเซลลโลส (hemicellulose)

4.1 แปง เปนคารโบไฮเดรตทพชเกบสารองไวในสวนหว เมลด และ ผลไม เมอแปงเมอถกยอยดวยกรดหรอนายอย ขนแรกจะแปรสภาพเปนเดกซตรน ตอมาจะเปนมอลโตส และผลสดทายใหกลโคส แปงของพชแตละชนดมลกษณะของเมลดแปงแตกตางกน จงงายตอการพสจนวาเปนแปงของพชชนดใด

แปงจากพชโดยปกตไมไดเปนคารโบไฮเดรตทบรสทธ มกมสารอน ๆ รวมอย เชน ม โปรตน กรดไขมน (fatty acids ) และฟอสฟอรส แปงจากพชเวลาทาปฏกรยากบไอโอดนจะไดสนาเงน

4.2 เดกซตน หรอแปงเปยก เปนผลตภณฑตวกลางทไดจากการ ยอยแปง หรอไดจากการเปลยนแปลงของไกลโคเจน

แปง เดกซตรน มอลโตส กลโคส ไกลโคเจน

เดกซตนมคณสมบตแตกตางไปจากแปงคอละลายนาไดมากกวา และมขนาดโมเลกลเลกกวา เดกซตนเมอละลายนาจะมลกษณะเหนยวคลายกม เดกซตนพบมอยเพยงชวครงชวคราวทงในพชและในสตว ซงเปนผลมาจากขบวนการเมตะโ

บลซม ในพชพบเดกซตนอยในราก ลาตน และใบ แปงในเมลดพชทอยในระยะพกตว ( resting stage) จะมเดกซตนอยเพยงเลกนอย แตเดกซตนจะมมากในเมลดพชทกาลงงอก (germinating seeds) เดกซตนเมอถกยอยดวยนายอยเชน ไทยาลน(ptyalin)หรออะไมโลปซน(amylopsin) และ ไดแอสแตส (diastase) จะไดมอลโตส และผลสดทายจะไดกลโคสเชนเดยวกบแปง

เดกซตน มอลโตส

มอลโตส กลโคส

Ptyalin or Amylopsin or Diastase

maltase

77

เดกซตนเปนอาหารทเหมาะสมสาหรบจลนทรยกลม Acidophilicในทางเดนอาหารเชนเดยวกบ แลคโตส - ไกลโคเจน (glycogen or animal starch) แปงชนดนปรากฏอยในตบ กลามเนอ และเนอเยอตาง ๆ ของ

รางกาย เปนคารโบไฮเดรตทรางกายสตวเกบสะสมไว เมอรางกายตองการใช ไกลโคเจน จะถกเปลยนเปน กลโคส

จากนน กลโคส ถงจะถกนาไปใชในรปของพลงงาน ไกลโคเจน ทบรสทธมลกษณะเปนผงสขาว ละลายนาไดงาย เมอละลายนาจะอยในรปของคอลลอยด ไกลโคเจน ทาปฏกรยากบไอโอดน จะใหสนาตาลจนถงสแดง ( brown to red color )

- เซลลโลส (cellulose) พบอยตามสวนทเปนเยอใยของพช โครงสรางของ เซลลโลส ประกอบไปดวย กลโคส ตอกนเปนลกโซ เซลลโลส ทนตอการเปลยนแปลงโดยสารเคมมากกวาแปง เชน ทนตอกรดและดางทเจอจาง แตจะสลายตวไดโดยกรดอยางแรง เซลลโลส ไมถกยอยดวยนายอยทสรางจากทางเดนอาหารหรออวยวะทอยนอกทางเดนอาหาร เซลลโลส จงจดเปนคารโบไฮเดรตทยอยยาก ยกเวนสตวเคยวเอองและสตวพวกมา ลา ฬอ สามารถยอยไดโดยอาศยการกระทาของจลนทรยในกระเพาะผาขรว ( rumen ) ของสตวเคยวเออง หรอจลนทรยในไสตง และ ปลายลาไสใหญ (colon) ของมา จลนทรยจะทาการหมกบด ( fermentation ) เซลลโลส ใหเปนกรดไขมนระเหยงาย volatile

fatty acids ( VFA ) เชน กรดอะซตก (acetic) กรดโพรพโอนค (propionic) และ บวทรค (butyric) ซงรางกายสตวจะนากรดเหลานไปใชประโยชนอกทหนง นอกจากนการหมกบดดงกลาวมแกสตาง ๆ เกดขน เชน คารบอนไดออกไซด ไฮโดรเจน มเทน และ ไอโดรเจนซลไฟด (H2 S)

- เฮมเซลลโลส (hemicelluloses) เปนคารโบไฮเดรตทรวมอยกบ เซลลโลส ในใบและสวนออนของพช นอกจากนยงมอยในเมลดของพช เฮมเซลลโลสนอกจากจะเปนสวนประกอบของผนงเซลลของพชแลว บางครงบางคราว ยงเปนแหลงเกบอาหารสารองของพช เชน ในรากของพชจะม เฮมเซลลโลสอยเปนจานวนมาก คารโบไฮเดรตชนดนมความตานทานสารเคมไดนอยกวา เซลลโลส ฉะนน เฮมเซลลโลสจงสลายตวไดโดยกรดเจอจางหรอดางเจอจาง ซงปกตจะให ไซโลส, กลโคส, กาแลคโตส, อะราบโนส (arabinose) และ uronic acid ดงนน จงจด เฮมเซลลโลส เปนคารโบไฮเดรตทสตวยอยไดและเปนคารโบไฮเดรตทมมากในพชออน และจะลดนอยลงเมอพชแกขน

- ลกนน (lignin) ไมจดเปนคารโบไฮเดรต แตมกจะพบเปนสวนประกอบอยตามสวนแขงๆ ของพช เปนสารทไมมนายอยชนดใดสามารถยอยได จงไมมประโยชนในทางอาหาร โครงสรางทางเคมของลกนน ยงไมทราบแนนอน ลกนนประกอบดวยธาต C, H, และ O แตสดสวนของ H ในลกนน สงกวาคารโบไฮเดรต นอกจากนลกนนม N อยตงแต 1-5 % ถามลกนนอยในอาหารชนดใดกตามจะทาใหการยอยไดของโภชนะตางๆ ในอาหารนนลดลง นอกจากนคณคาทางอาหารของลกนนยงไมทราบแนชด ทราบแตเพยงวาลกนนมคณสมบตเปน bulk factor การแบงคารโบไฮเดรตในทางวเคราะห

ในทางวเคราะหแบงคารโบไฮเดรต ออกเปน 2 กลม คอ 1. เยอใย (crude fiber, CF)

2. ไนโตรเจนฟรเอกซแทรก (nitrogen free extract, NFE)

1. เยอใย หมายถงคารโบไฮเดรตทเปนโครงสราง รวมทงลกนนซงไมใชคารโบไฮเดรต แตมกอยรวมกบคารโบไฮเดรตประเภทนในผนงเซลลพช ชวยสรางความแขงแรงใหกบพช วธวเคราะหหา เยอใย ไดทามามากวา 90 ปมาแลว โดยนกวทยาศาสตราชาวเยอรมนสองทาน คอ Hennebery (1825-1890) และ Stohmann (1832-1897) และวธวเคราะหหานเรยกวา Weena Method โดยใหชอตามสถานทดลองแหงนน การวเคราะหหา เยอใย ทาไดเปนขน ๆ ดงน

1) ชงตวอยางอาหารทตองการวเคราะหหา เยอใย มาเพยงเลกนอย (ปกตจะใชตากวา 5 กรม)

78

2) ทาการไลนาโดยการนาตวอยางอาหารไปอบในเตาอบ (oven)

3) ทาการสกดไขมนดวยอเทอร (ether)

4) นาสวนทเหลอหลงจากไดสกดไขมนออกแลว ตมกบกรดซลฟรคอยางจาง (H2SO4 1.25%) เปนเวลา 30 นาท เสรจแลวทาการกรองกนาสวนทกรองไดไปตมกบดางโซเดยมไฮดรอกไซดอยางจาง (NaOH 1.25%) เปน เวลา 30 นาท สารกลมโปรตน นาตาล แปง เฮมเซลลโลส แรธาตทละลายได และอาจม ลกนน บาง ถกสกดออกไป

5) ทาการกรองและทาใหตกตะกอนทไดแหง โดยการนาไปอบทอณหภม 1000C เปน

เวลา 2 ชวโมง เสรจแลวทาใหเยน แลวชงใหไดนาหนกคงท 6) สารทเหลอจากการสกดประกอบดวย เยอใย และเกลอแรทไมละลายนาในกรด และดาง

7) นาสารทเหลอไปเผาทอณหภม 6000C ± 150C เปนเวลา 30 นาท แลวทงใหเยนใน โถดดความชน (desiccators) ชงใหไดนาหนกคงท

8) น.น. เยอใย = น.น. คงท (ขอ 5.) - น.น. คงท (ขอ 7.) 9) คานวณหาเยอใยรวม จากสตร

% เยอใยรวม = น.น. เยอใย

น.น. ตวอยางอาหาร

2. ไนโตรเจนฟรเอกซแทรก (NFE) เปนคารโบไฮเดรตพวกนาตาล, แปง, เฮมเซลลโลส ทยอยได การวเคราะหหา NFE ทาไดหลายวธ แตเปนการยงยากและสนเปลองทงเวลาและเงนทอง ฉะนนการวเคราะหหา NFE จงใชวธออม คอ ไปทาการวเคราะหหา % นา, % โปรตนรวม, % ไขมนรวม, % เยอใย และ % เถา เสยกอน จากนน นา เปอรเซนตทวเคราะหไดดงกลาวรวมกน ลบออกจาก 100 กจะได % NFE % NFE = 100 - (% นา + % โปรตนรวม + % ไขมนรวม + % เยอใยรวม + % เถา)

การวเคราะหหาเยอใยโดยวธการของ Van Soest

Neutral Detergent Fiber (NDF)

NDF เปนสวนทอยตามผนงเซลล (cell wall) NDF ไมละลายใน detergent ทเปนกลาง NDF ประกอบดวย เซลลโลส, ลกนน, Silica, เฮมเซลลโลส และโปรตนอยบาง การวเคราะหหา NDF โดยวธการของ Van Soest ทาไดเปนขน ๆ ดงน

1. ชงตวอยางอาหารทตองการวเคราะหซงไดตากแหงแลวจานวน 1 กรม

2. นาตวอยางอาหารไปตมกบ acid detergent solution (49.04 กรม H2SO4

และ 20 กรม cetyl trimethyl ammonium bromide /ลตร) เปนเวลา 1 ชวโมง แลวทาการกรอง นาตะกอนทกรองไดใสลงใน crucible (ททราบนาหนกแนนอน) แลวนาไปทาใหแหง ชงนาหนก จะไดนาหนก crucible + NDF

(น.น.คงท)

3. ลางตะกอนทอยใน crucible ใหหมด แลวนา crucible ไปอบ ทอณหภม 1000C นาน 8 ชวโมง นา crucible ออกมาทงใหเยน แลวชงหานาหนกคงท

4. คานวณหา NDF จากสตร

% NDF = A - B

X 100

Conc.

X 100

79

S

A = น.น. crucible + NDF

B = น.น. crucible

S = น.น. ตวอยางอาหารแหง

เมอได % NDF แลวกสามารถคานวณหา % NDS ไดจากสตร

%NDS = 100 - % NDF

NDS = Neutral Detergent Solubles เปนสวนทอยภายในเซลล (cell contents) NDS ประกอบดวย ลพด, Sugars,

Starches และโปรตน

ประโยชนของ NFE และ เยอใย NFE เปนอาหารคารโบไฮเดรตทละลายได จงเรยกวา soluble carbohydrates ประกอบดวย นาตาล, แปง, เฮมเซลลโลส และบางสวนของ เซลลโลส และ เพนโตแซน (pentosan) ทละลายได ฉะนน เมอสตวกนอาหารดงกลาวเขาไป กจะถกยอยดวยนายอยตาง ๆ ในทางเดนอาหาร แปรสภาพของ NFE ใหเปน monosaccharide กอนจะถกดดซมจากทางเดนอาหารเขาสรางกาย สาหรบใชเปนประโยชนใหเปนพลงงานและความรอน ในการทางานตาง ๆ ของรางกายใหเปนปกต เนองจาก NFE เปนคารโบไฮเดรตทยอยไดงาย เมอมมากในอาหารใดกจะทาใหอาหารนนมพลงงานสง คารโบไฮเดรตกลมนมมากใน เมลดธญพช เชน ขาวจาว ขาวฟาง ขาวโพด ในขาวโพดและขาวฟางม NFE อยประมาณ 70% นอกจากน NFE มอยในราก และหวของพช หญาแหงและอาหารหยาบอน ๆ ม NFE ตา สวนใบและตนพชทงถวและหญา ม NFE ตา จงไมเหมาะทจะใชเปนอาหารหลกของสตวพวกเปด ไก และสกร

เยอใย เปนคารโบไฮเดรตทประกอบดวย เซลลโลส และคารโบไฮเดรต สวนอน ๆ ทมความทนทาน ไมละลายในกรดและดางอยางจาง ในกลมอาหารหยาบ จะมเยอใยสงกวาเมลดพช อาหารกลมเยอใยจงจดเปนอาหารทยอยไดยากและเปนประโยชนตอสตวนอย แตในสตวบางกลมจะยอยเยอใยไดโดยอาศยการกระทาของจลนทรย เชน แบคทเรย จงสามารถนาเยอใยไปใชเปนประโยชน การยอยไดของเยอใยไมใชจะแตกตางกนตามลกษณะของอาหารอยางงเดยว แตยงแตกตางกนไปตามชนดของสตว ดงแสดงในตารางท 13

ตารางท 13 การยอยไดของเยอใยในสตวชนดตาง ๆ

ชนดสตว แหลงทาการยอย % ยอยได

สตวเคยวเออง

มา

สกร

เปด, ไก

rumen, colon cecum, colon cecum, colon

ceca

50-90

13-40

3-25

20-30

เยอใย เปนสงจาเปนในอาหารสตวทกชนด เวนลกสตวอายยงนอย คอ เยอใย ชวยการยอยอาหารโดยชวยใหอาหารขนพองตว เพอใหนายอยแทรกเขาไปไดทวถงและยงชวยใหอาหารในทางเดนอาหาร เคลอนตวไดสะดวก เยอใย มคณสมบตเปนยาระบายออน ๆ (laxative) ไกทกน เยอใย นอยเกนไปจะเปนสาเหตหนงทาใหไกเปนโรคจกกนเอง สาหรบมา โค กระบอ ถาไดรบ เยอใย นอยจะเกดเปนโรคกระเพาะแนน อาหารไมยอย แตถาใหกน เยอใย มากเกนไปจะทาใหสตวมอาการทองกาง คอในอาหารมกากมาก มเนออาหารนอย และจะทาใหอาหารตาง ๆ ยอยไดยากขน ซงจะเกดผลรายมากกวาผลด ทงสตวจะตองเสยพลงงานในการยอยมากขน

80

หนาทของคารโบไฮเดรต (functions of carbohydrates)

1. เปนแหลงพลงงานความรอน ทงนกเนองจากคารโบไฮเดรตทถกทาใหสลายตวจะให กลโคส แลวจะถกนาไปใชเปนพลงงานชนสง ทเรยกวา Adenosine Triphosphate (ATP) เพอใชเปนพลงงานความรอนของขบวนการตาง ๆ ในรางกาย เชน การเคลอนไหว การหายใจ กายยอยอาหาร การหมนเวยนโลหต และการสบพนธ

2. เปนโภชนะสาหรบสรางนม สรางไข 3. เปนพลงงานสารอง (reserved energy) อาหารคารโบไฮเดรต เมอสตวกน เขาไปเหลอใช สตวจะ

เปลยนเปนไขมนเกบไวตามสวนตาง ๆ ของรางกาย เมอสตวขาดแคลนพลงงานหรอไดรบอาหารพลงงานไมเพยงพอสตวจะดงพลงงานสารองมาใช

3. โปรตน โปรตนเปนสวนประกอบทสาคญในรางกายสตว คอเปนสวนประกอบของอวยวะตาง ๆ และโครงสรางทออนนม สตวตองการใชโปรตนตลอดชวต เพอใชในการเจรญเตบโตและซอมแซมสวนทสกหรอ เซลลของสตวประกอบดวยโปรตน แตละเซลลของพชประกอบดวย คารโบไฮเดรต นอกจากนสตวยงตองการโปรตนเพอใชเปนสวนประกอบของเลอด เนอ และยงนาไปสรางผลผลตเพอการสบพนธ สรางยายอย สรางฮอรโมนตาง ๆ

หนาทของโปรตน (function of proteins)

1. เปนสวนประกอบของรางกาย เชน เลอด, เนอ, ขน, เขา, กบสตว และอวยวะอน ๆ 2. เพอสรางเซลลใหมทดแทนเซลลทสกหรอไปภายในรางกายสตว 3. เปนสวนประกอบของฮอรโมนและนายอย ซงเปนตวคอยควบคมการทางานของตอม

ตาง ๆ และการยอยอาหารภายในรางกายสตวใหเปนปกต 4. ชวยสรางความเจรญเตบโตของลกสตวในทอง, สตวทกาลงเจรญเตบโต

5. ชวยในการสรางผลผลตตาง ๆ เชนการใหนม การใหไข และการใหเนอของสตว 6. ชวยใหรางกายมความตานทานโรค เนองจากโปรตนเปนองคประกอบของสารทม

อานาจตอตานเชอโรค สารนนเรยกวา antibody

7. ชวยในการสบพนธใหแกสตว เพราะ sperm และ ovum จะสรางไดกตองมโปรตน

8. เปนแหลงพลงงาน เพราะโปรตนกใหพลงงานพอ ๆ กบคารโบไฮเดรต

สวนประกอบของโปรตน (elementary composition of proteins)

โปรตนเปนสารอนทรยทประกอบดวยธาตคารบอน ไฮโดรเจน ออกซเจน และ ไนโตรเจน นอกจากนยงมธาตเหลก ฟอสฟอรส และ/หรอ ซลเฟอร เปนองคประกอบอยบางเลกนอย ตามธรรมชาตโปรตนมลกษณะเปนสาร colloid

และมนาหนกสง อาหารโปรตนโดยเฉลยจะมธาตไนโตรเจน 16% โปรตนเกดขนจากการรวมตวของกรดอะมโนหลายชนด โปรตนบางชนดจะมกรดอะมโนมากกวา 25 ชนด ซงกรดอะมโนเปนกรดอนทรย มหนาทนากลมอะมโน (amino

group, NH2)

81

การแบงประเภทของโปรตน (classification of proteins) โปรตนเปนสารทมโครงสรางสลบซบซอนยากตอการจาแนก ไมสามารถทจะแยกความแตกตางของโปรตนแตละอยางโดยวธอยางงาย ๆ แตถาจะแบงตามการละลาย (solubility) การแขงตว (coagulation) การตกตะกอน (precipitation)

และผลผลตทไดจากการสลายตว จะแบงโปรตนไดเปน 3 กลม คอ 1. โปรตนธรรมดา (simple proteins) เปนโปรตนทพบอยตามธรรมชาต เมอถกยอยดวย กรด ดาง หรอนายอย จะ

ไดกรดอะมโนเพยงอยางเดยว โปรตนทจดอยในกลมน ไดแก 1.1. Albumins โปรตนชนดนละลายไดในนาบรสทธ และแขงตวเมอถกความรอน พบอยในไขขาว เรยกวา

egg albumin พบในนม เรยกวา lactalbulin และพบในเลอด เรยกวา serum albumin 1.2. Globulins เปนโปรตนทไมละลายนา แตละลายไดในนาเกลอ แขงตวเมอถกความรอน globulin พบอย

ในไขแดง เรยกวา ovoglobulin นอกจากนพบอยในกลามเนอและเมลดพช

1.3. Glutelins เปนโปรตนทไมละลายในนาบรสทธ ไมละลายในนาเกลอเปนกลางแตละลายไดในกรดและดางทเจอจาง แขงตวเมอถกความรอน โปรตนกลมนอยในปมงอกของเมลด (endosperm) ของเมลดธญพช เชน ในขางสาลเรยกวา glutenin ในขาวจาวเรยกวา oryzenin

1.4. Prolamines เปนโปรตนทละลายไดในแอลกอฮอล 70% ไมละลายในนา โปรตนกลมนไดแกโปรตนในเมลดขาวโพด เรยกวา zein ในเมลดขางสาล เรยกวา gliadine ในเมลดขาวบาเลย เรยกวา hordeine

1.5. Histones เปนโปรตนทละลายไดในนาแตไมละลายในแอมโมเนยทเจอจางมาก ไมแขงตวเมอถกความรอน เมอสลายตวจะใหกรดอะมโนไลซน histones พบอยในตอมไทมส และใน hemoglobin ของสวนทเรยกวา globin

1.6. Aluminoids เปนโปรตนทไมละลายในสารทเปนกลางแตจะละลายในกรดและดางทเขมขน โปรตนชนดนพบอยเฉพาะในสตว เชนพบในเนอเยอเกยวพน(connective tissues) เรยกวา collagen และพบใน epidermal tissues

เรยกวา keratin ตวอยางของ aluminoids เชน ขน เขา กบของสตวเปนตน 1.7. Protamines เปนโปรตนทละลายไดในนาและใน amonium hydroxide แตไมแขงตวเมอถกความรอน

protamines เปนโปรตนธรรมชาต ทมหนวยเลกทสดพบในอสจของปลา (fish sperm)

2. โปรตนประกอบ (conjugated or compound proteins) เปนโปรตนทประกอบดวยโปรตนธรรมดาและ สารอนทไมใชโปรตน (non- protein group) โปรตนพวกนพบมากในเนอเยอของสตว เมอถกยอยจะไดกรดอะมโนและสารอน เชน ลพด คารโบไฮเดรต เปนตน โปรตนประกอบทสาคญ ไดแก

2.1. Nucleoproteins เปนสารประกอบทประกอบดวยโปรตนหนงโมเลกล หรอมากกวา และยงมกรดนวคลอค (nucleic acid) รวมอยดวย สวนมากพบในเมลดพชและตอมตางๆภายในอวยวะของสตว

2.2 Glycoproteins เปนสารประกอบทประกอบดวยโมเลกลของโปรตนกบคารโบไฮเดรตกลมนาตาลเฮกโซส โปรตนชนดนพบอยในเนอเยอตางๆในลาไส และในไขขาว

2.3. Phosphoproteins เปนโปรตนทมกลมฟอสฟอรส (P- group) ตวอยางเชน casein ในนานม หรอ vitellin ในไขแดง

2.4. Chromoproteins เปนโปรตนทมสารใหส เชน hemoglobin ซงประกอบดวย globin และ hematin

รวมตวกนทาใหเกดสแดงในเลอด

2.5. Lecithoproteins เปนสารประกอบทประกอบดวยโมเลกลของโปรตนกบ lecithin โปรตนชนดนพบอยในกลามเนอทวๆ ไป ตวอยางเชน tissue fibrinogen

82

3. โปรตนอนพนธ (derived proteins) เปนโปรตนทไดจากการแปรสภาพ (degrade) ของโปรตนธรรมดาหรอโปรตนประกอบ ดวยความรอน นายอย กรด และดาง ในทางเดนอาหาร โปรตนชนดนทสาคญ ไดแก

Simple protein proteose peptone Conjugated protein

Amino acid peptide

3.1. Proteose เปนผลตผลขนแรกทไดจากการแปรสภาพของโปรตนดวยกรด ความรอนหรอนายอย มคณสมบตละลายในนาและไมแขงตวเมอถกความรอน แตยงมขนาดอณเทาเดม

3.2. Peptone เปนโปรตนทไดจากการแปรสภาพของ proteose มขนาดอณเลกกวา แตมคณสมบตเชนเดยวกบ proteose คอละลายนาได แตไมแขงตวเมอถกความรอน

3.3. Peptide เปนสารทไดจากการแปรสภาพของ peptone กอนจะเปนกรดอะมโน peptide ถาประกอบดวยกรดอะมโน 2 อณ เรยกวา dipeptide และถามกรดอะมโน 3 อณ เรยกวา tripeptide

3.4. Amino acid โปรตนทกชนดประกอบดวยกรดอะมโน โดยจานวนและชนดของกรดอะมโนในโปรตนแตละชนดมกแตกตางกน กรดอะมโนเปนผลตผลขนสดทายทไดจากการตมโปรตนกบกรดทเขมขนเปนเวลานานหลายชวโมง หรอถกยอยโดยนายอยทเหมาะสม

ชนดของกรดอะมโนในโปรตน (kinds of amino acids)

กรดอะมโนทประกอบขนเปนโปรตน แบงออกเปน 2 กลม คอ กรดอะมโนทจาเปนและไมจาเปน ดงแสดงในตารางท 14

1. กรดอะมโนทจาเปน (essential amino acids) เปนกรดอะมโนทสตวตองการและรางกายขาดไมได ถาขาดจะทาใหการเจรญเตบโตของสตวไมเปนไปตามปกต รางกายสตวไมสามารถสงเคราะหรกรดอะมโนทจาเปนได จาเปนทตองไดรบจากทางอาหาร

2. กรดอะมโนทไมจาเปน (non - essential amino acids) กรดอะมโนกลมนรางกายสามารถสรางไดจากสารทมไนโตรเจน หรอสรางมาจากกรดอะมโนทจาเปน กรดอะมโนทไมจาเปน แมรางกายจะขาดไปกไมกระทบกระเทอนตอสตว

ตารางท 14 ชนดของกรดอะมโนในโปรตน

Essential Amino Acids Non-essential Amino Acids Arginine Alanine Histidine Aspartic acid Isoleucine Citrulline Leucine Cystine Lysine Glutamic acid

Methionine Glycine Phenylalanine Hydroxyproline

83

Threonine Proline Tryptophan Serine

Valine Tyrosine

กรดอะมโนทจาเปนทงหมดน เปนกรดอะมโนทจาเปนสาหรบสกร สวนในสตวปกตองการกรดอะมโนทจาเปนอก 2 ชนด คอ glycine และ glutamic acid

โค กระบอ แพะ แกะ และมา สามารถสรางกรดอะโนทจาเปนขนเองไดจากการกระทาของจลนทรยในกระเพาะผาขรว หรอ ไสตง และ ปลายลาไสใหญ (colon) ของมา โดยเปลยนสารทมไนโตรเจนไปเปนโปรตนของจลนทรยเอง โปรตนทจลนทรยสรางขนมาประกอบดวยกรดอะมโนทจาเปนและไมจาเปน แลวสตวจะยอยโปรตนเหลานไปใชอกทหนง ฉะนนคณภาพของโปรตนจงไมมความหมายสาหรบสตวกลมน

นอกจากนพบวา cystine และ tyrosine มมาก ๆ จะใชแทนกรดอะมโนบางชนดได คอ cystine สามารถแทน methionine =1/6

tyrosine สามารถแทน phenylalanine =1/2

คณสมบตของโปรตน (Properties of proteins) 1. โปรตนสามารถรวมตวไดกบกรดและดาง จงมคณสมบตเปนพวก amphoteric substances ฉะนนเมอสตวกน

โปรตนเขาไปจะถกกรดและนายอยภายในกระเพาะทาใหโปรตนสลายตวใหอณของโปรตนเลกลงจนเปน amino acid

ใชเปนประโยชนตอรางกายตอไป

2. โปรตนเปนสารกลม colloid จงไมซมผาน membranes หรอ gels

3. โปรตนละลายไดในนา แตละชนดไดมากนอยไมเทากน

4. โปรตนละลายไดในนาเกลอ บางชนดละลายไดในแอลกอฮอล ซงทาใหโปรตนตกตะกอน จากคณสมบตนเราใชแยกโปรตนจากสารอน ๆ และยงนาไปสงเคราะหโปรตนทบรสทธได

5. โปรตนเมอถกความรอนทาใหคณสมบตเปลยนไป คออาจทาใหคณคาของอาหารสงขนหรอตาลงกได โดยเฉพาะการตมโปรดตนโดยผานความรอนไอนา จนพบวาการยอยไดของโปรตนจะเสอมลงโดยเฉพาะโปรตนทไดจากพช เชนโปรตนทอยในขาวโพด เมอถกความรอนจะทาใหเสอมคณภาพและยงเปนสาเหตใหเกดโรคฝ (ulcer)

ภายในกระเพาะสตวไดประมาณ 22-30% โปรตนทมอยในนานม ถาเอามาตมโดยใชความรอนสง ๆ จะทาใหคณคาอาหารตาลงมา คณคาทางอาหารจะเสอมไปมากนอยแคไหนขนอยกบ อณหภม (temperature) และระยะเวลา (duration) แตการใชความรอนทาใหคณภาพของโปรตนสงขนไดเหมอนกน เชนถวเหลอง ถวลสง มสารบางชนดอย ซงทาใหคณคาทางอาหารตาถาไมผานความรอน สารทมอยนนเรยกวา anti - enzyme สารนจะปองกนมใหนายอย trypsin เขาไปทาการยอยโปรตน เราจงเรยกใหชดลงไปอกวาพวกถวเหลอง ถวลสงมสารพวก anti - trypsin ถาถกความรอน anti -

trypsin จะสลายไป นอกจากนในถวเหลองมสารพวก soyin ซงเปนพษตอสตว ถาถกความรอน soyin จะถกทาลายใหนอยลงและหมดไป

แหลงของโปรตน (sources of proteins)

84

แหลงทมาของโปรตน ม 2 แหลงใหญ ๆ คอ 1. โปรตนจากสตว (animal protein) เปนโปรตนทไดจากสตวหรอผลตผลพลอยไดจากสตว โปรตนทไดจากสตวจะม animal protein factor (APF) ปจจบนทราบแลววา APF ม วตามนบ12 เปนองคประกอบ โปรตนจากสตว เชน เนอปน ปลาปน นมผง หางนมผง เลอดปน กงปน เปนตน โปรตนจากสตวมกจะมคณภาพสง เพราะประกอบดวยกรดอะมโนทจาเปนตอสตวอยมากชนด

2. โปรตนจากพช (plant protein) เปนโปรตนทไดจากพชหรอผลตผลพลอยไดจากพช เชน กากถวเหลอง กากถวลสง กากมะพราว กากเมลดฝาย กากงา ใบกระถนปน โปรตนจากพชมกจะมคณภาพตากวาโปรตนจากสตว แตราคาจะถกกวา

ระดบโปรตนในอาหาร ระดบโปรตนในอาหารมอยดวยกน 3 ระดบ คอ

1. อาหารทมโปรตนระดบตา คอ จะมโปรตนอยระหวาง 1-15 % ไดแกหญาตาง ๆเชน หญาขน หญาเนเปยร หญากนน ขาวโพด ขาวฟาง เปนตน

2. อาหารทมโปรตนระดบปานกลาง คอ มโปรตนระหวาง 16-40% เชน ใบกระถนปน กากมะพราว เปนตน 3. อาหารทมโปรตนระดบสง คอ มโปรตนระหวาง 41-80 % เชน กากถวตาง ๆ เนอปน เลอดปน ปลาปน เปนตน

คณภาพของโปรตน (protein quality)

Magendie ไดยนยนวาโปรตนทกชนดมคณภาพไมเหมอนกน โดยไดทารายงานเกยวกบเรอง gelatin ทพมพในป ค.ศ. 1841 แสดงใหเหนวา gelatin นน ไมสามารถใชแทนโปรตนทไดจากเนอ เนองจากคณภาพแตกตางกน

ปจจบนเราทราบวาโปรตนประกอบดวยกรดอะมโนตางชนด ตางจานวนกน ซงเปนสาเหตใหโปรตนแตละชนดแตละอยางมคณภาพแตกตางกนออกไป โปรตนใดมกรดอะมโนชนดทจาเปนอยมากชนด และปรมาณทมอยกมมาก ยอมมคณคาทางอาหารสงกวาโปรตนทมกรดอะมโนอยนอยชนด หรอเปนจานวนนอย เชน โปรตนจากนมผง จะมคณภาพสงกวาโปรตนจากกากถว ทงนเนองจากโปรตนจากนมประกอบดวยกรดอะมโนทจาเปนทสตวตองการอยมากชนด และจานวนกมมากกวา จงมคณภาพสง สวนโปรตนจากกากถวขาดกรดอะมโนทจาเปนตอสตวหลายอยาง จงเปนเหตใหคณภาพตา โดยทวไปแลวโปรตนทไดจากสตวจะมคณภาพสงกวาโปรตนทไดจากพช นอกจากนโปรตนทไดจากสตวมสารเสรมพเศษทเรยกวา APF ซงชวยใหสตวมการเจรญเตบโตดขน สารเสรมพเศษนมวตามน บ 12 เปนองคประกอบ คาทางชวะ (biological value)

คาทางชวะของโปรตน หมายถง เปอรเซนตโปรตนทยอยไดของอาหาร หรออาหารผสมซงสตวสามารถเอาโปรตนนนไปใชได คาทางชวะของโปรตนขนอยกบชนดและปรมาณของกรดอะมโนทจาเปนหรอไมจาเปน ขนอยกบความตองการของสตว วามความตองการกรดอะมโนชนดไหน เปนจานวนเทาใด โปรตนทมกรดอะมโนทจาเปนตามความตองการของสตวอยอยางสมดลย จะมคาทางชวะสง โปรตนชนดนจะเปนโปรตนทมคณภาพด สวนโปรตนทขาดกรดอะมโนชนดทจาเปนไปเพยงหนงชนด หรอมากกวาจะเปนโปรตนทมคณภาพตา

85

ผลการใหโปรตนแกสตวมากเกนไป โดยทวไปอาหารทใหโปรตนสง มกมราคาแพงกวาอาหารทมโปรตนตา ในทางปฏบตการใหอาหารโปรตนแกสตว เรามกใหเพยงพอแกความตองการของสตว เพอใหสตวใหผลตอบแทนแกเราดทสด แตในบางครงอาหารทมโปรตนสง มราคาถกกวาอาหารทมคารโบไฮเดรตสง ทาอยางไรจงจะไมใหเกดอนตรายแกสตว เมอใหสตวไดรบโปรตนมาก ๆ ทงนกเนองจากถาสตวไดรบโปรตนมากเกนไป จะทาใหเปนการเพมการทางานของตบและไตในการขบไนโตรเจน

จากการทดลองของนกโภชนศาสตรหลายทานแสดงใหเหนวาไมมอนตรายแตอยางใด เมอใหสตวเลยงไดรบโปรตนมากเกนไปจากความตองการของสตว แตบางทานกกลาววา การใหอาหารทมโปรตนสง เชนกากเมลดฝายหรออาหารขนทมโปรตนสงแกแมโคนม จะเปนการเพมปญหาเกยวกบโรคเตานมอกเสบและโรคอน ๆ แตกยงไมไดพสจนวาเปนความจรงหรอไมตามคากลาวนน แมวาการปวยของสกร บางครงตรวจพบวามสาเหตมาจากการเปนพษของโปรตน เนองจากใหอาหารมโปรตนมากเกนความตองการ แตกยงเปนทสงสยเพราะจากการทดลองท Ohio

สหรฐอเมรกา โดยสกรไดรบโปรตน 42 % เปนเวลา 13 สปดาห ผลของการทดลองพบวาสกรยงคงมสขภาพดและมการเพมนาหนกไปตามปกต และจากการทดลองท Illinois โดยใหสกรไดรบโปรตน 30% หลงการหยานมเปนตนไป พบวาไมเกดอนตรายแตอยางใดแกสกร แมกระทงการทดลองใหหนไดรบอาหารทมโปรตนถง 90% หนกยงมการเจรญเตบโตเปนปกต

Supplementary effect of proteins

เมอโปรตนสองชนดมกรดอะมโนอยอยางจากดทงชนด และปรมาณ แตโปรตนชนดหนงมกรดอะมโนมากกวาโปรตนอกชนดหนง การเสรมกรดอะมโนใหแกกนจะเกดขนเมอเอาโปรตนทงสองชนดรวมกนเขา แสดงใหเขาใจไดงายดงน Arginine Histidine Isoleucine Leucine Lysine Methionine

ความตองการ

มในขาวโพดและกากถวเหลอง

ความตองการ มในขาวโพดและกากถวเหลอง

ความตองการ

มในขาวโพดและกากถวเหลอง

ความตองการ

มในขาวโพดและกากถวเหลอง

ความตองการ

มในขาวโพดและกากถวเหลอง

4.4 8.91 12.29 21.2 3.9 3.57 4.22

7.8 10.9 8.19 9.60 18.5 13.1 19.6 13.06 32.7 15.3

3.57 11.14 14.7

10.9

86

+ Cystine Phenylalanine Threonine Tryptophan Valine

ความตองการ

มในขาวโพดและกากถวเหลอง

ความตองการ

มในขาวโพดและกากถวเหลอง

ความตองการ

มในขาวโพดและกากถวเหลอง

ความตองการ

มในขาวโพดและกากถวเหลอง

ความตองการ

มในขาวโพดและกากถวเหลอง

3.56 4.60 8.16

10.9

8.19 8.45 17.4 9.8 7.13 6.53 13.7 2.8 1.78 2.30 4.1 10.9 7.13 9.22 16.4

หมายเหต ความตองการเปนความตองการตอวนของสกรนาหนก 47.5 กโลกรม โดยใชขาวโพด 1.981 กโลกรม

+ กากถวเหลอง 0.384 กโลกรม/วน และใหแรธาตและวตามน เพยงพอกบความตองการ

โปรตนเหลอใช

สตวเมอไดรบโปรตนมาก หรอไมตรงกบความตองการของรางกาย รางกายจะแยกกลมอะมโน (NH2 group)

ออกจากกรดอะมโน แลวขบออกจากรางกายในรปของยเรยทางปสสาวะ ประมาณ 30 กรมของยเรย จะถกขบออกมาภายในเวลา 24 ชวโมง สวนประกอบทเหลอจากการแยกรางกายจะนาไปใชเผาผลาญใหเปนพลงงาน หรอความรอนไดเชนเดยวกบอาหารคารโบไฮเดรต โดยทเหตทโปรตนเปนอาหารทมราคาแพง เมอเปรยบเทยบกบอาหารคารโบไฮเดรต เชน ขาวโพด ขาวฟาง มนเสน ปลายขาว ฯลฯ ดงนน การใหอาหารโปรตนแกสตวมากเกนไปจะเปนการสนเปลองโดยใชเหต ซงผเลยงควรจะไดระมดระวง ไมควรใหมากเกนความตองการ และควรใหอาหารทมคณภาพสง

การใชประโยชนจากสารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตนของสตวเคยวเออง

สารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตน หรอ non-protein nitrogen (NPN) จลนทรยในกระเพาะ ผาขรวของสตวเคยวเอองสามารถสงเคราะหโปรตนจาก NPN ได ฉะนน NPN อาจใชแทนโปรตนสาหรบเปนอาหารของสตวเคยวเออง แตการใช NPN นน จะตองจดอาหารคารโบไฮเดรต เชน ขาวโพด ขาวฟาง หรอกากนาตาล ซงเปนแหลงใหพลงงานเพอนาไปใชเปนพลงงานสรางโปรตนใหแกสตวเคยวเอองอยางเพยงพอ

การใชยเรย

87

มการศกษาหาผลตภณฑตางๆ เมอนามาใชเพอเปนแหลงใหสาร NPN ปจจบนมการใชยเรยเปนสารหลกสาหรบให NPN ในการเลยงสตว ยเรยไดจากการรวมตวของแกสธรรมชาตกบนาและอากาศ มสตรทางเคม คอ CO(NH2)2 ในลกษณะทบรสทธ ยเรยมไนโตรเจน 46.6% ซงจะใหโปรตน (crude protein) ถง 281% (45.0 X 6.25) จลนทรยในกระเพาะรเมนของสตวเคยวเอองจะใชยเรยโดยขนแรกยเรยถกยอยดงสมการ

CO (NH2)2 + H2O CO2 + 2NH3

การยอยเกดขนโดยอาศยนายอย Urease ซงจลนทรยสรางขนมา จะทาปฏกรยากบกรดอนทรยทเกดจากการหมกบด (fermentation) ภายในกระเพาะผาขรว ซงจะไดเกลอแอมโมเนยม (ammonium salts) เชน ammonium acetate,

ammonium propionate ตอจากนนจลนทรยจะ metabolize เกลอแอมโมเนยมเพอสรางเปนโปรตนของเซลลจลนทรย การเปนพษของยเรย (urea toxicity)

ตามปกตรางกายจะขบยเรยออกทางปสสาวะ การใหยเรยในระดบปกตจะไมเกดเปนพษตอสตว ตวยเรยเองมไดเปนพษตอสตวโดยตรง แตแอมโมเนย (NH3) ทเกดขนจากการยอยยเรย ถาเกดมากเกนไปจะเปนพษ เพราะ NH3

ไปรวมตวกบกรดอนทรยไดไมหมด ทาให NH3 ทไมรวมตวกบกรดอนทรยถกดดซมผานผนงกระเพาะผาขรว เขาสเสนเลอดไปสรางเปน alkalosis ซงกอใหเกดอนตราย ทาใหสตวตายได ฉะนน การใหยเรยแกสตวจะตองจดคารโบไฮเดรตใหแกสตวอยางเพยงพอ เพอรกษาระดบการเปนกรดภายในกระเพาะผาขรว ใหสง เมอระดบการเปนกรดตา นอกจากจะทาใหมกรดอนทรยไมเพยงพอแลว ยงทาใหเอนไซมยรเอสทางานไดไมด (เอนไซมยรเอสทางานไดดท pH 6-8) นอกจากนการทม NH3 มากเกนไปจะทาใหม NH4OH เกดขนภายในกระเพาะผาขรว NH4OH จะไปลดระดบการเปนกรด

การใชยเรยมการใชมากกบสตวเคยวเออง การใชยเรยไมควรใชเกนกวา 1/3 ของโปรตนในสตรอาหาร ถาใชเกนไปจากจานวนดงกลาว จะทาใหเกดเปนพษและประสทธภาพการใชจะลดลง

การวเคราะหหาปรมาณโปรตน (The chemical determination of proteins)

ในการวเคราะหหาโปรตนในอาหารไมนยมหาโดยวธตรง ในทางปฏบตใชวธหาปรมาณของไนโตรเจนแทน เนองจากอาหารโปรตนทกอยางจะมไนโตรเจนเปนองคประกอบอยคอนขางจะคงท เฉลยโดยทวไปแลวโปรตนจะมไนโตรเจนประมาณ 16% ดงนน แฟคเตอรทใชคอ 6.25 (100-16) โดยนาแฟคเตอรนไปคณกบไนโตเจนทรวเคราะหได กจะทาใหทราบวาอาหารชนดนน ๆ มโปรตนเปนเทาไร สาหรบแฟคเตอร 6.25 นนนยมใชกนทว ๆไป แตอาหารบางอยาง เชนโปรตนในนานมจะมไนโตรเจนโดยเฉลย 15.7% แฟคเตอรทใชจงเปน 6.38 โปรตนในแปงขาวสาลมไนโตรเจน 17.5% แฟคเตอรทใชจงเปลยนเปน 5.71 แทน ในการวเคราะหหาโปรตนทาไดเปนขน ๆ ดงน

1. ชวตวอยางอาหารทตองการวเคราะหหาโปรตนมาเพยงเลกนอย (ปกตจะใช 1-5 กรม) 2. วเคราะหหาไนโตรเจนโดยการใช Kjedahl method

2.1 ทาการยอยอาหารดวยกรดซลฟรค โดยม CuSO4 เปนตวเรงปฏกรยาและม Na หรอ potassium sulfate เปนตวชวยใหจดเดอดสงขน ในระหวางการยอย ดงสมการ

3H2SO4 3H2O + 3SO2 + 3O

88

CH2(NH2)COOH + 3 O 2 CO2 + H2O + NH3 2 NH3 + H2SO4 (NH4)2 SO4

ทาการกลน (distillation) ภายหลงการยอยเสรจแลวกนามากลน โดยตมกบดางอยางแรง เชน NaOH , เพอไล NH3 ออกมาดงสมการ

(NH4)2 SO4 + NaOH Na2 SO4 + 2 NH3 + 2 H2O NH3 + H2O NH4 OH

2.2 เกบ NH4OH ทไดโดยกรดซลฟรคมาตรฐาน (0.1 N,H2SO4) ททราบหา ปรมาณทแนนอน

2.3 Titration หาปรมาณกรดทเหลอดวยดางามาตรฐาน (0.1N, NaOH) กจะทราบ ปรมาณกรดททาปฏกรยา

3. คานวณหาปรมาณโปรตนในตวอยางอาหาร โดยใชปรมาณไนโตรเจน X 6.25 4. คานวณหา crude protein จากสตร

Crude protein = ปรมาณโปรตนในตวอยางอาหาร X 100 นาหนกของตวอยางอาหาร

โปรตนทไดจากการวเคราะหเปนโปรตนรวม (crude proteins) ไมใชโปรตนแท ๆ เพราะจะประกอบไปดวยโปรตนแท ๆ (true proteins) และสารอนทไมใชโปรตน แตมไนโตรเจนเปนองคประกอบอยดวย เชน amides, amino acids, nitrogenous glucosides and fats, alkaloids, ammonium salts

สารประกอบไนโตรเจนทไมใชโปรตน (non-protein nitrogen compounds, NPN)

สารอนทไมใชโปรตนแตมไนโตเจนเปนองคประกอบ ดงไดกลาวแลวนน สารพวก amides และ amino acids มกพบวามอยในอาหารสตวมากกวาสารอน อาหารบางอยางมสารสองอยางนอยในปรมาณทมาก เชนในหญาทกาลงเจรญอยางรวดเรว จะม amides และ amino acids มากกวา 1/3 ของไนโตรเจนทงหมดทพบในหญา สาหรบเมลดพชทกาลงเจรญ จะม NPN มาก แตปรมาณของ NPN จะลดลงเมอเมลดพชแก พชทใชทาหญาหมกเมอตดขณะยงออนจะม NPN สง สวนหญาแหงททามาจากหญาแก และอาหารขนทประกอบดวยเมลดพชหรอผลตผลพลอยไดจะม NPN ตา

4. ไขมนและสารทคลายไขมน (lipids)

89

ในอาหารสตวมสารอนทรยกลมหนงทมคณสมบตแตกตางไปจากคารโบไฮเดรตและโปรตนคอไมละลายนา แตจะละลายใน ether, benzene, chloroform, alcohol สารทจดอยในกลมนไดแก fats, waxes, phospholipids, glycolipids, sterols, และอน ๆ ในบรรดาลพดดวยกนถอวาไขมนเปนองคประกอบทพบอยในรางกายสตว และในอาหารสตว ฉะนนกลาวไดวาไขมน เปนลพดทสาคญทสด แตม ลพดบางชนดทมความสาคญในดานอาหารสตวและสาคญตอสรรวทยาของสตว ยกตวอยาง เชน ergosterol ซงเปนสารทจะใหวตามนด ไขมนประกอบดวยธาต C, H และO เชนเดยวกบคารโบไฮเดรต แตสดสวนของ C และ H จะมากกวา O

คารบอน ไฮโดรเจน ออกซเจน ไขมน 77% 12% 11% แปง 44% 6% 50%

ลพดบางชนดนอกจากจะมธาตดงกลาวเปนองคประกอบแลว ยงมธาตอน เชน N และ P เปนองคประกอบดวย

ความสาคญของลพดทมตอมนษยและสตว 1. เปนอาหารทใหพลงงานและความรอนแกรางกายไดเชนเดยวกบอาหารคารโบไฮเดรต

แตจะใหพลงงานมากกวาประมาณ 2.25 เ ทา ทงนเนองจาก คารโบไฮเดรต 1 กรม ใหพลงงานความรอน 4.23 Kcal. ลพด 1 กรม ใหพลงงานความรอน 9.33 Kcal.

∴ ลพด ใหพลงงานความรอนสงกวาคารโบไฮเดรต = 9.33 = 9 = 2.25 เทา 4.23 4

2. ทาหนาทเปนฉนวนกนความหนาวจากอากาศภายนอก จงทาใหรางกายอบอน 3. ทาหนาทเปนตวกนการกระทบกระเทอนของอวยวะภายในรางกาย 4. ชวยในการละลายและดดซมวตามนบางชนด โดยเฉพาะวตามนทละลายไดในไขมน เชน

วตามน เอ ด อ และเค

การแบงประเภทของไขมนและสารทคลายไขมน (classification of lipids)

ลพด แบงออกเปน 3 ประเภท คอ 1. ลพดธรรมดา (simple lipids) ลพดประเภทนมโครงสรางอยในรปโมโนกลเซอรไรด ไดกล

เซอรไรด และไตรกลเซอรไรด แบงออกเปน 2 ชนด คอ

90

1.1 ไขมน (fats) ประกอบดวยสารสองชนด คอ ester fatty acid กบ กลเซอรอล 1.2 ขผง (waxes) ประกอบดวยสารสองชนด คอ คอ ester fatty acid กบ alcohol

2. ลพดเชงประกอบ (compound lipids ) เปนลพดทนอกจากจะประกอบดวย ester fatty acid กบ กลเซอรอล หรอ alcohol แลว ยงประกอบดวยอณของสารอน ทพบมาก คอ

2.1 Phospholipids ลพดชนดนนอกจากจะม ester fatty acid แลว ยงมธาตฟอสฟอรส เปนองคประกอบ ฟอสฟอรสพบอยในรปของ phosphoric acid แต phospholipids หลายชนดมไนโตรเจนเปนองคประกอบดวย ตวอยางของ phospholipids เชน lecithin, cephalin, sphingomyelin เปนตน

2.2 Glycolipids เปนลพดทนอกจากจะม ester fatty acid แลวยงม คารโบไฮเดรตและไนโตรเจนเปนองคประกอบ ลพดชนดนไมม phosphoric acid ตวอยาง เชน cerebrosides

2.3 Aminolipids เปนลพดทนอกจากจะม ester fatty acid แลวยงม amino acids องคประกอบดวย

2.4 Sulfolipids เปนลพดทนอกจากม ester fatty acid แลวจะพบวามธาตซลเฟอร เปนองคประกอบอยดวย

3. ลพดอนพนธ (derived lipids) เปนลพดทไดจากการ ยอย ของลพดธรรมดาและลพดเชงประกอบ ทสาคญไดแก sterols ซงสวนใหญของ sterols จะมแอลกอฮอลโมเลกลใหญเปนองคประกอบ ตามธรรมชาตมกรวมตวอยกบกรดไขมน sterols ละลายไดในสารละลายไขมน

กรดไขมน (fatty acids) ไขมนและสารทคลายไขมนแทบทกชนด จะมกรดไขมนเปนองคประกอบ กรดไขมนแบงออกเปน 2 ประเภท คอ 1. กรดไขมนอมตว (saturated fatty acids) เปนกรดไขมนทไมมพนธะคในระหวางคารบอนอะตอม กรดไขมนทจดไวในประเภทน แสดงในตารางท 15

ตารางท 15 ตวอยางกรดไขมนอมตว

กรด (acids)

สตร (formula) จดหลอมเหลว

(melting point) (0C) Butyric (butanoic) Caproic (hexanoic) Caprylic (octanoic) Capric (decanoic) Lauric (dodecanoic)

C3H7COOH C5H11COOH C7H15COOH C9H19COOH C11H23COOH

-7.9 3.2 16.3 31.2 43.9

91

Myristic (tetradecanoic) Palmitic (hexadecanoic)

C13H27COOH C15H31COOH

54.1 62.7

ตารางท 15 ตวอยางกรดไขมนอมตว (ตอ)

กรด (acids)

สตร (formula) จดหลอมเหลว

(melting point) (0C) Stearic (octadecanoic) Arachidic (eicosanoic) Ligoceric (tetracosannoic)

C17H35COOH C19H39COOH C23H47COOH

69.6 76.3 86

กรดไขมนทมคารบอนอะตอมตากวา 10 จะมลกษณะเปนของเหลวในอณหภมหองธรรมดา สวนกรดไขมนทม คารบอนอะตอมมากกวา 10 จะมลกษณะเปนของแขง

1. กรดไขมนไมอมตว (unsaturated fatty acids) เปนกรดไขมนทมพนธะคระหวางคารบอนอะตอม ตวอยางทสาคญ แสดงในตารางท 16

ตารางท 16 ตวอยางกรดไขมนทไมอมตว

กรด (acids)

สตร (formula) จดหลอมเหลว

(melting point) (0C) Palmetoleic (hexadecanoic) Oleic (octadecanoic) Linoleic (octacecadienoic) Linolenic (octadecatrienoic) Arachidonic (eicosatetraenoic) Clupanodoic (docosapentaenoic)

C15H29COOH C17H33COOH C17H31COOH C17H29COOH C19H31COOH C21H33COOH

0 13 -5

-14.5 -49.5

Liquid

จะเหนวากรดไขมนทไมอมตวมจดหลอมเหลวตา จงมลกษณะเปนของเหลวในอณหภมธรรมดา

กรดไขมนทจาเปนตอสตว (essential fatty acids, EFA)

92

กรดไขมนทจาเปนตอสตว ม 3 ชนด คอ linoleic, linolenic และ arachidonic กรดทง 3 ชนดนจาเปนตอการเจรญเตบโต, การสบพนธ, การใหนม, และจาเปนตอสขภาพของสตว เชน หน สกร เปด ไก ลกโค ลกแพะ ถาขาดจะทาใหเปนโรคผวหนง เตบโตชา และในทสดถงตายได, EFA มอยในอาหารทมไขมนหลายชนด เชน นามนจากขาวโพด, ถวเหลอง, เมลดฝาย, ถวลสง อาหารสตวโดยทวไปจะม EFA เพยงพอกบความตองการของสตว การใหสตวไดรบ EFA มากเกนความตองการของสตว จะทาใหเกดผลเสยคอทาใหรางกายมความตองการวตามน อ สง เพอปองกนการเหมนหนภายในรางกายสตว ซงจะทาใหรางกายมวตามน อ ไมเพยงพอทจะปองกนโรคกลามเนอเสอม (muscular dystrophy) และ โรคเกยวกบสมองหรอประสาท (encephalomalacia)

ไขมนและขผง (the fats and waxes)

ไขมน (fats) ในรปบรสทธเปนสารไมมส แตเมอปรากฎในธรรมชาต ไขมนบางชนดมสารใหสเปนองคประกอบอย เชน ไขมนนานมและไขมนในไขจะมสารใหสคอแคโรทน และ เซนโทฟล (xanthophyll) ขผง (waxes) ประกอบดวยกรดไขมน (fatty acid) และแอลกอฮอล ขผงเปนสารทมจดหลอมเหลวสง และยากตอการทจะทาใหเกด saponification ดงนน จงจดเปนสารทยอยยาก ขผงเปนสารทขบออกมาทางมลสตวหลายชนด โดยเฉพาะพวกแมลง และ พบขผงในรปตาง ๆ อยในพช เชน ในรป protecting coatings เปนตน

คณสมบตบางประการของไขมน 1. Hydrolysis ไขมนเมอถก ยอย ดวยนายอยไลเปสจะสลายตวใหกรดไขมนกบกลเซอรอล Fat fatty acid + glycerol

2. Oxidation ไขมนจะถก oxidized ไดอยางรวดเรวตรงพนธะคซงจะทาใหไขมนเกดลกษณะเหนยวและแขง ยกตวอยางสทาบานเมอแหงกเกดลกษณะดงกลาว ทงนกเนองจากสทาบานจะใช linseed oils เปนสวนผสม linseed oils มกรดไขมนทไมอมตว

3. Rancidity (การเหมนหน) ไขมนเมอเกบไวเปนเวลานานจะเกดการเหมนหน ปจจยทชวยทาใหเกดการเหมนหนไดแก ความรอน, อากาศ, แสงสวาง, ความชน, นายอย, แบคทเรย และโลหะ โดยเฉพาะเหลกและทองแดง อาหารสตวทมนามาก เชน รา กากถวตาง ๆ ถาเกบไวเปนเวลานานจะมกลนเหมนหน ทาใหสตวไมชอบกนหรอเปนพษได วธปองกนการเหมนหน โดยใชสารปองกนการเหมนหน (antioxidants) เชน crude lecithin, hydroguinone, วตามนซ วตามนอ สารเหลานจะไปเกาะกบกรดไขมนทไมอมตว จงทาใหกรดไขมนมโอกาสถก oxidized ไดยาก ทาใหไมเกดการเหมนหน

lipase

93

4. Iodine number คอ จานวนกรมของไอโอดนซงจะถกดดซมไวดวยไขมนจานวน 100 กรม ไขมนทไมอมตวสามารถรวมตวกบไอโอดนได โดยไอโอดน 2 อะตอม จะเขาไปแทนท 1 double bond ฉะนนจงใช iodine number เปนตวตรวจสอบองศาของความไมอมตวของไขมน

5. Saponification number คอ จานวนมลลกรมของโปแตสเซยมไฮดรอกไซด (KOH) ซงใช Saponification ไขมนหรอนามนหนงกรม ไขมนเมอนามาตมกบดาง เชน โซเดยมไฮดรอกไซด(NaOH) หรอ KOH จะได กลเซอรอล และ alkali salt ซง alkali salt กคอสบนนเอง เราเรยกขบวนการนวา Saponification ซงเกดขนไดเมอมการยอยไขมน ไขมนจะถกนาด (Bile) ซงสรางมาจากตบทาใหเกดขบวนการดงกลาว

6. Reichert –Meissl number คอ จานวนมลลกรมของ 0.1N KOH หรอ NaOH ซงใชในการทาใหกรดไขมนทกลนจากไขมน 5 กรม ใหมฤทธเปนกลาง กรดไขมนทกลนไดคอกรดไขมนทระเหยได (Volatile fatty acids ) ซงจะมขนาดเลกมคารบอนประมาณ4-12 อะตอม ยกตวอยางเชน ไขมนในนานม (Butter-fat) ม Reichert-Meissl number 23-33 แตไขมนจากมะพราว (Coconut fat) ม Reichert-Meissl number เพยง 6-8

การสะสมไขมนในรางกายสตว ( Fat Deposition)

ไขมนทสะสมอยในรางกายสตวมาจากไขมน คารโบไฮเดรต และโปรตน สาหรบคารโบไฮเดรตและโปรตน เมอสตวไดรบมากๆรางกายสตวสามารถเปลยนไปเปนไขมนสะสมไวในรางกายไดประมาณ 50% ของไขมนทสะสมไวในรางกายจะพบอยใตผวหนง เชน subcuteneous fat นอกจากนพบไขมนอยรอบๆอวยวะตางๆ เชน รอบๆ ไต ลาไส ในกลามเนอ และสวนอนๆของรางกาย

ประเภทของลพดทมอยในรางกายสตว แบงออกเปน 2 กลม กลมแรกเรยกวา constant element สวนอกกลมหนงเรยกวา variable element ซง variable element เปนลพดทรางกายสตวสามารถถอนเอามาใชเปนพลงงานได เมอรางกายขาดแคลนหรอเมอไมไดรบพลงงานจากอาหาร สวน constant element ไมสามารถถกถอนเอาไปใชเพราะเปนสวนประกอบสาคญของโครงสรางรางกายสตว โดยเปนสวนประกอบสาคญของเซลล constant element ประกอบดวย phospholipids และ sterols สวน variable element ประกอบดวยไขมนเปนสวนใหญซงถอวาเปนพลงงานสารองของสตว ในสตวเลอดเยน จะม ไขมนทมลกษณะออนนมกวาในสตวเลอดอน และสตวทกนเนอเปนอาหาร (carnivora) จะมไขมนในรางกายออนนมมากกวาสตวกนพชเปนอาหาร (herbivora)

ตวอยางของลพดประกอบ (compound lipids) 1. Phospholipids อาจเรยกชออนไดอกคอ phosphatides หรอ phospholipins เปนลพดทม

ฟอสฟอรสเปนองคประกอบ พบอยในเซลลของพชและสตวทกชนด phospholipids เมอถก ยอย จะให

94

กรดไขมน และ phosphoric acid เปนสวนใหญ แตกใหกลเซอรอล และ nitrogenous base ออกมาดวย ตวอยาง ทสาคญ เชน

1.1 Lecithin เปนสารประกอบพวกไขมน ซงกรดไขมนในโครงสรางสามารถถกทดแทนทดวย phosphoric acid และ nitrogenous base choline โดย Lecithins พบเปนสวนประกอบทจาเปนของเซลลตาง ๆ ในรางกายสตว

1.2 Cephalins เปน phospholipids ทคลายคลงกบ lecithins แตแทนทจะม choline ในโครงสราง กลบม amino-ethyl alcohol แทน

1.3 Sphingomyelins เปน phosphoric acid ทถกยอยแลวจะให fatty acids, choline, phosphoric acid และ complex nitrogenous base sphingosine, โดย Sphingomyelins ไมม กลเซอรอลเปนองคประกอบอยเลย ทง cephalins และ sphingomyelins พบอยในเนอเยอตาง ๆ โดยเฉพาะในสมอง

Phospholipids พบอยในเมลดพช จะอยในรปของ reserve material แตถาอยในใบพชจะเปนสวนประกอบของโปรโตปลาสซม

2. Glycolipids เปน ลพดทประกอบดวยคารบอนไฮเดรต กาแลคโตส นอกจากนมกรดไขมน และ sphigosine เปนองคประกอบรวมอยในโครงสราง glycolipids ทพบอยในสมองเรยกวา cerebrosides

ตวอยางของลพดอนพนธ (derived lipids)

ลพดอนพนธ ทสาคญไดแก sterols ตาง ๆ sterols เปน solid alcohols ซงมนาหนกโมเลกลสง มสาร sterols หลายอยางทมความสาคญทางชวภาพ เชน กรดนาด (bile acids) และฮอรโมนเพศ (sex hormones) sterols เปน unsaponifiable fraction ของลพด ไขมนจากสตวและพชม sterols นอย แตนามนตบปลาบางชนดจะม sterols มาก เชนนามนตบปลาฉลาม sterols ทสาคญไดแก 1. Cholesterol (C27H45OH) เปน sterol ทสาคญ พบในเนอเยอของสตว cholesterol เปนองคประกอบทสาคญของเซลลในเลอด เกยวของกบการเคลอนยายไขมน cholesterol ทสาคญ คอ 7 - dehydrocholesterol ซงสงเคราะหไดภายในรางกายสตว แตจะเดนทางไปอยทผวหนงชนนอกของสตว เมอผวหนงถกแสงแดดจะทาให ultraviolet ทมอยในแสงแดด ทาปฏกรยากบ 7 - dehydrocholesterol แลวไดวตามนด3 7 - dehydrocholesterol + UVL Vit. D3 (Cholecalciferol)

2. Phytosterols เปน sterols ทพบในพช มหลายชนด sitosterol พบอยในขาวโพด แตในพชม sterol ทสาคญชนดหนงคอ ergosterol ซงใหวตามนด2 เมอถกแสง ultraviolet

95

Ergosterol + UVL Vit. D2

การวเคราะหหาลพดและสารทคลายลพด (The determination of lipids)

การวเคราะหหาลพดทาไดโดยการใช anhydrous ethyl ether เปนตวสกด สารทไดจากการสกดนเรยกวา ether extract ซงมไขมนแท ๆ (true fat) และสารทคลายไขมน (fat - like substance) การหาแบบนตวเลขทไดอาจไมถกตองนก เพราะสารใหสบางชนด เชน chlorophyll, xanthophyll และ carotene จะละลายปนออกมาดวย แมวาตวเลขทไดจะคลาดเคลอนไปจากความเปนจรงกคลาดเคลอนไปไมมากนก การวเคราะหหาลพดมขนตอน ดงน

1. ชงตวอยางอาหารทตองการวเคราะห (ปกตจะใชนอยกวา 5 กรม) 2. ทาการไลนาทมอยในอาหารออกโดยการนาไปอบใน Oven 3. ทาการสกดดวยอเทอรใน Soxhlet extractor เปนเวลา 16 ชวโมง 4. ทาการระเหยอเทอรออกจากตวอยางหลงจากไดทาการสกดเสรจแลว ชงนาหนกตวอยางท

เหลอ กจะไดนาหนกของ ลพด 5. คานวณหาเปอรเซนตของลพด จากสตร

% ลพด = นาหนกของ ลพด

5. วตามน (Vitamins)

วตามนเปนสารอนทรยทสตวตองการนอยเมอเทยบกบโภชนะอนๆ สตวตองการ วตามนเพอเอาไปใชในขบวนการตาง ๆ ดาเนนไปอยางปกตเชน เพอการดารงชพ (Maintenance) เพอการเจรญเตบโต (Growth) เพอการใหผลผลต (Production) เพอการสบพนธ (Reproduction) เพอสขภาพของสตว (Health) และการใหสของขน (Pigmentation)

กอนศตวรรษท 20 ยงไมมการบญญตใชคาวา “วตามน” ทงนกเนองจากความร ความเขาใจในเรองวตามนมนอย การนาเอาคาวา วตามนมาใชเพงจะเรมตอนตน ๆ ของศตวรรษท 20 การคนพบวตามนเรมจากทางภาคตะวนออก โดยการพบวา การใหขาวทไมไดขดแกนกโทษ นกโทษจะไมเปนโรคเหนบชา (Beri Beri) แตถาเอาขาวทขดใหนกโทษ ปรากฏวานกโทษจะเปนโรคเหนบชา ทาใหเกดทฤษฎวาขาวทไมไดขดมแฟคเตอรทางอาหารทปองกนโรคเหนบชา เพอยนยนทฤษฎดงกลาวไดมการทดลองกบไก ผลกออกมาเชนเดยวกน จงมการวเคราะหหาแฟคเตอรนน พบวาเปนสารพวก amine (มไนโตรเจน

(ergocalciferol) (C28H43OH)

นาหนกของตวอยางอาหารทใช X 100

96

เปนองคประกอบ) เปนสารทจาเปนสาหรบชวต จงไดชอวา “Vitamins” หลงจากนนมการคนพบแฟคเตอรทางอาหารในไขมนทไดจากนานม แฟคเตอรนมคณสมบตแตกตางไปจากแฟคเตอรทพบในขาว คอสามารถปองกนโรค nightblindness ในลกโค ซงตอมาไดตงชอแฟคเตอรทางอาหารทพบในขาวเปน วตามนบ และแฟคเตอรทพบในไขมนทไดจากนมเปน วตามนเอ ตอจากนนกมการพบแฟคเตอรทางอาหารตวทสามในผลไม ซงปองกนโรคเลอดออกตามไรฟน (Scuruy) และไดตงชอเปน วตามนซ แตเนองจากในภายหลงพบวา วตามนบ นนมไดประกอบดวยแฟคเตอรทางอาหารเพยงชนดเดยว แตมแฟคเตอรตวอน ๆ ดวย จงไดแยกตงชอวตามนบ1 วตามนบ 2 ปจจบนไดคนพบวตามนทจาเปนสาหรบสตวถง 16 ชนด

ประเภทของวตามน วตามนแบงออกไดเปน 2 ประเภท ตามคณสมบตของการละลาย ของวตามน

1. วตามนทละลายไดในไขมน ( Fat Soluble Vitamins ) ไดแก วตามน เอ ด อ และ เค

2. วตามนทละลายไดในนา ( Water Soluble Vitamins ) ไดแก วตามนบรวม (B-Complex vitamins) และวตามนซ ซงวตามนบรวมประกอบดวย Thiamine(B1), Riboflavin (B2), Niacin, Pantothenic Acid, Pyridoxine (B6), Biotin, Folic Acid, Choline,

Inositol, Para-aminobenzoic Acid และ Cyanocobalamin (B12)

การเกบสารองวตามนไวในรางกาย (Body Reserves)

สตวจะเกบสารองวตามนบางชนดสารองไวในรางกาย วตามนทถกเกบสารองไวมกจะเปนวตามนทละลายไดในไขมน ทงนเนองจากวตามนทละลายไดในนามกละลายสญหายหรอลดนอยลง เมอนาผานเขาไปในรางกายหรออวยวะตาง ๆ วตามนทสตวเกบสารองไว เชน วตามน เอ/ แคโรทน (carotene) ซงจะถกเกบไวตามตบ (liver) และตามเนอเยอพวกไขมน (Fatty tissue) เปนจานวนเพยงพอจะนาไปใชไดตามความตองการของสตว เปนเวลานานถง 6 เดอน หรออาจนานกวาน นอกจากนสตวยงสามารถเกบสารองวตามนไวในรางกาย เมอรางกายขาดวตามนด.โดยไมไดรบจากทางอาหาร สตวสามารถดงเอาวตามนด ทเกบสารองมาใชได

การดดซมวตามน

วตามนทละลายไดในไขมน ถกดดซมเขาทาง Lymphatic System หรอทางสายนาเหลอง

วตามนทละลายไดในนา ถกดดซมเขาทาง Portal System หรอทางสายเลอด

สของวตามน

วตามนสวนมากเปนสารไมมส แตมสารบางชนดทสามารถใหวตามนได เชน สารพวกแคโรทน (Carotene) เปนสารทมสเหลอง สารพวกนสามารถถกเปลยนใหเปนวตามนเอ ตรงผนงลาไสเลกของสตว สตวทใหนม เชน โคนมบางพนธ มความสามารถในการเปลยนแคโรทนใหเปนวตามนเอ ไดตา จงทาใหมแคโรทนตกคางในนานมมาก ทาใหนมทไดเปนสเหลอง

97

การสงเคราะหวตามนของสตวเคยวเออง

ภายใตสภาวะปกตจลนทรยภายในกระเพาะผาขรว (Rumen) สามารถสงเคราะห วตามนบรวม (B-Complex

Vitamins) ไดเพยงพอกบความตองการของสตว ฉะนน จงไมจาเปนจะตองจดวตามนบรวม ใหแกสตวเคยวเออง แตสตวกระเพาะเดยว (simple stomach animals) เชน สกร เปด ไก สงเคราะหวตามน บรวม ไดไมเพยงพอกบความตองการ ผเลยงจะตองจดวตามน ดงกลาวให

ความทนทานของวตามน (เรยงตามความทนทานมากทสด) กบสงตอไปน

ความรอน Oxidation แรธาต แสงสวาง

Choline Folic acid Pantothenic acid Pantothenic acid Folic acid Pantothenic acid Vitamin D Riboflavin Choline Vitamin D

ความไมทนทานของวตามน (เรยงจากความทนทานนอยทสด) กบสงตอไปน

ความรอน Oxidation แรธาต แสงสวาง Thiamine Thiamine Thiamine Folic acid Pantothenic acid Vitamin A Vitamin A Riboflavin Vitamin A Vitamin E Vitamin D Vitamin K Vitamin K Vitamin E

การละลายไดในนา (เรยงตามการละลายไดมากทสด)

1. Choline 2. Pantothenic Acid 3. Niacin 4. Vitamin B12

5. Rifoflavin 6. Vitamin A 7. Vitamin E

ลาดบความทนทานของวตามน เมออยในรปของอาหารผสมสาเรจ

1. Vitamin B12 2. Choline 3. Niacin 4. Riboflavin 5. Pantothenic Acid 6. Vitamin D

7. Vitamin E 8. Vitamin A

98

5.1 วตามน เอ (vitamin A) สตรทวไป C2 H30O

วตามน เอ เปนวตามนทสตวทกชนดตองการ และจาเปนตอการเจรญเตบโตและสขภาพของสตวใหเปนไปตามปกต วตามนนพบอยในรางการสตว เราจะไมพบวตามน เอ ในพช แตในพชมสารชนดหนงเรยกวา แคโรทน (Carotene) ซงถอเปนสารทจะใหวตามนเอ (Provitamin A) ทงนกเนองจากสตวเมอไดรบแคโรทน สตวจะเปลยนแคโรทนใหเปนวตามน เอ ตรงผนงลาไสเลกของสตว

หนาทของ วตามน เอ

1. ชวยสงเสรมการเจรญเตบโตในสตวออน

2. ชวยรกษาเยอบในระบบการหายใจ ทางเดนอาหาร นยนตาและเยอบอน ๆ ใหแขงแรง มความตานทานตอโรค

3. ชวยปองกนโรคผวหนง

4. ชวยใหการมองเหนของสตว ในเวลาพลบคาหรอในเวลาทไมมแสงแดดได ทงนกเนองจาก Vitamin A +

protein in Visual Purple - Sight วตามน เอ สามารถชวยปองกนโรคตาบอดกลางคน (Nightblindness) และโรคตาบวมอกเสบ (Xeropthalmia)

5. ชวยในการสบพนธใหเปนปกต 6. ชวยในการสรางกระดก

7. เกยวของกบการสงเคราะหนาตาล กลโคส

การขาดวตามน เอ

สตวเมอขาดวตามน เอ จะทาใหสตวเบออาหาร การเจรญเตบโตชา มการอกเสบตามเยอออน ๆ ของตา ของจมก ของโพลงจมก เปลอกตาหนาทาใหเปลอกตาในคลมบางสวนของลกตา ทาใหสตวมองไมเหนในตอนพลบคา ซงทาใหเปนโรคตาบอดกลางคน (Nightblindess) และโรคตาอกเสบ (Xerophanomia) นอกจากนการขาดวตามน เอ ทาใหสตวมผดหนงหยาบแหง เปนปมขรขระ, มเชออสจไมแขงแรง ผสมไมตดหรอผสมตดอาจแทงได และลกทเกดมามกออนแอหรอตายได, มการบวมตามขอตอของกระดกและระดบของวตามน เอ ในตบจะตา

หนวยของวตามน เอ

หนวยของ วตามน เอ เรยกวา I.U. (International Unit) หรอ USP (United State Pharmaceutics) 1 หนวย I.U. ของ วตามน เอ = 0.3 ไมโครกรมวตามน เอ แอลกอฮอลล = 0.344 ไมโครกรมวตามน เอ อะซเตท (Acetate) = 0.544 ไมโครกรมพาลมเตท (palmitate) ดงนน 1 มลกรมของวตามน เอ แอลกอฮอลล = 3,333 IU.

1 หนวย IU. ของวตามน เอ สมมลยจาก แคโรทน (Carotene) = 0.6 ไมโครกรม เบตา (β) แคโรทน

ความแตกตางระหวางชนดของสตว

(1) หนและสตวปก - 1 หนวย IU. ของวตามน เอ สมมลยจากแคโรทน = 1 หนวย IU.

วตามน เอ

ดงนน 1 มลลกรม แคโรทน = 1,000 = 1,667 IU.วตามน เอ

(2) สกร - 1 หนวย IU. ของวตามน เอ สมมลยจากแคโรทน = 1/3 IU.

99

วตามน เอ หรอ 1 มลกรมแคโรทน = ประมาณ 500 IU. วตามน เอ

(3) โค - 1 หนวย IU. ของวตามน เอ สมมลยจากแคโรทน = 1/4

วตามน เอ หรอ 1 มลกรมแคโรทน = ประมาณ 400 IU. วตามน เอ

การเกบสะสม วตามน เอ ไวในรางกายสตว การเกบสะสมวตามน เอ และแคโรทน ไวในตบและตามสวนทเปนไขมนในรางกาย แมโคซงไดรบแคโรทนจานวนมากเกนความตองการนน ประมาณ 0.5 – 0.7 กรม (สาหรบแมโคอายนอย) แตถาเปนแมโคอายมากจะเกบวตามน เอ และแคโรทนไวในรางกายไดถง 3.6 กรม ประมาณ 67 – 93% ของวตามน เอ จะเกบไวทตบ สวนแคโรทนสวนใหญเกบไวตามสวนทเปนไขมน (depot fat)

การเปนพษของวตามน สตวเมอไดรบวตามน เอ มากเกนความตองการและไดรบเปนเวลานาน ๆ จะทาใหสตวลดการเจรญเตบโต มกระดกผดปกต ตวอยางเชน การทดลองใหวตามนเอ แกลกสกร (นาหนก 8. 4 กโลกรม) ซงมากเกนความตองการ จานวน 440,000 IU. / กโลกรม ของอาหาร จะเปนพษตอลกสกรภายในเวลา 43 วน ซงจานวน 440,000 IU. เปนจานวนเกนความตองการของลกสกรถง 20 เทา

ความสมพนธของวตามน เอ กบ x- disease

การสญเสยสตวจากโรค x-disease หรอ hyperkeratosis โรคดงกลาวแสดงอาการหลายอยางคลายคลงกบการขาดวตามนเอ อาการของโรค คอ มผวหนงหนา เบออาหาร การเจรญเตบโตของลกสตวชะงก หรอหยดการเจรญเตบโต ตวผเปนหมนเนองจากระทบกระเทอนตอการสรางอสจ ตวเมยมการแทงลกบอย ๆ รงไขมขนาดเลกและมประสทธภาพในการทางานตา

โรคเมอเกดกบโคทาใหโคตายบอย ๆ โคบางตวแมไมตายกเสยประโยชนทางเศรษฐกจมนกวจยหลายกลมไดรายงานวาอาการของโรค x-disease เนองจากมระดบวตามน เอ ในพลาสมาตามาก การใหอาหารทมวตามน เอ สงจะทาใหระดบวตามน เอ ในพาสมาเพมสงขน แตถาหากไมมการใหอาหารทมวตามน เอ สงแกสตวตอเนองกนไปจะทาใหระดบวตามน เอ ในพลาสมาลดลงอยางรวดเรว เมอใหอาหารทมแคโรทนแกสตวระดบแคโรทนในพลาสมาเพมสงขน แตไมไดทาใหระดบวตามน เอ ในพลาสมาสงตามไปดวย สตวพวก แพะ แกะ สกร หม และไก มระดบ แคโรทนในพลาสมาเพยงเลกนอย สตวกลมนมความตานทานโรค x-disease ไดมากกวาโค

แหลงของวตามน เอ และแคโรทน

วตามน เอ พบมากในตบของปลาบางชนด เชน ปลาฉลาม ปลา Halibut ปลาดาบ นอกจากนวตามน เอ ยงมมากในไขมนทไดจากนม และไขแดง (egg yolk) สาหรบในพชไมม วตามน เอ อยเลย แตมสารชนดหนงเรยกวา แคโรทน ซงเปนทมาของ วตามน เอ (provitamin A or precusor of vitamin A) เมอสตวกนเขาไปกสามารถเปลยนเปนวตามน เอ ได แคโร

100

ทนมมากในพชสเขยว หวแครอท หวมนเทศ เมลดขาวโพดเหลอง ในเมลดและกากเมลดพช เชน กากถว กากฝาย มแคโรทนอยนอยหรอไมมอยเลย

ในหญาและถวสดมแคโรทนมากกวาในหญาหรอถวแหง และในพชออนมแคโรทนมากกวาพชแก สาหรบตนหรอใบพชทนามาทาใหแหงอาจจะมการสญเสยคาของแคโรทนมากหรอนอยประมาณไดจากความเขมของสเขยว ฉะนนในการวดวาหญาแหงดหรอเลว การสงเกตจากสเขยวมมากหรอนอยกเปนวธการหนงทใชวดคณภาพของหญาแหง

ถวและหญาสด (ทยงไมแก) มแคโรทน 15-40 มลลกรม/ปอนด ถวหมก (legume silage) มแคโรทน 5-20 มลลกรม/ปอนด ขาวโพดและขาวฟางหมก มแคโรทน 2-10 มลลกรม/ปอนด หญาแหงทไมไดทาจากถว มแคโรทน 9-14 มลลกรม/ปอนด ถวแหง (ทาใหแหงโดยเรวโดยใชแสงแดด) มแคโรทน 35-40 มลลกรม/ปอนด

5.2 วตามน ด (vitamin D) Vitamin D2 - C27H44O (Ergocalciferol) Vitamin D3 - C27H44O (Cholecalciferol)

วตามน ด เปน วตามนทจาเปนตอการใชประโยชนในการดดซมธาตแคลเซยมและธาตฟอสฟอรสไปใชในการสรางกระดก เนองจากวตามน ด สามารถปองกนโรคกระดดออน (ricket) ได ดงนนบางทจงเรยกวตามนนวา anti –

rachitic Vitamin

ความตองการวตามน ด มมากระหวางการเจรญเตบโต ทงนกเนองจากในระยะนโครงรางของสตวกาลงขยายตว สตวทโตเตมทแลวมความตองการวตามน ด นอย แตถาเปนสตวกาลงใหผลตผล เชน กาลงใหนม กาลงใหไข มความตองการวตามน ด มาก เพราะสตวตองการแคลเซยมและฟอสฟอรสมาก เพอเอาไปเปนสวนประกอบในการสรางผลตผลดงกลาว นอกจากนวตามน ด จาเปนสาหรบ Carbohydrate Metabloism (Phosphorylation) จาเปนตอการสบพนธของสตว

การขาดวตามน ด การขาดวตามน ด ในสตวทาใหสตวแสดงอาการ ดงน

1. เปนโรคกระดกออน (Ricket) ซงจะเปนกบสตวในระยะกาลงเจรญเตบโต

2. เปนโรคกระดกเปราะ (Osteomalacia) ในสตวทโตแลว

3. สตวจะเจรญเตบโตชา แกรน เปนงอย ขอเทาขอกระดกและซโครงบวม

4. ไขเปลอกบางและลดการผลตไข มเปอรเซนตการฟกออกเปนตวตา

5. ไกมกระดกอกคด กระดกขา กระดกตรงปกเปราะหกไดงาย

การวดคาของวตามน ด 1 หนวย I.U. ของ วตามน ด = 0.025 ไมโครกรม

ดงนน 1 ไมโครกรม = 1/0.025 40 I.U.

1 หนวย ICU (International Chick Unit) = 0.025 ไมโครกรม วตามน ด 3

101

(ไกไมสามารถใช วตามน ด2 ไดอยางมประสทธภาพ)

การเกบวตามน ด ไวในรางกายสตว สตวมความสามารถทจะเกบวตามน ด ไวในรางกาย สวนใหญจะเกบวตามน ด ไวทตบ แตกพบวตามน ด เกบไวทปอด, ไต และสวนอน ๆ ของรางกาย วตามน ด ทเกบสารองไวน สตวสามารถนาเอามาใชไดในระยะทขาดแคลน ยกตวอยางเชน ลกแกะ ทเกดใหมหากไมไดรบ วตามน ด สามารถดง วตามน ด ทเกบไวมาใชเพยงพอกบความตองการเปนเวลานานถง 6 สปดาห รางกายของสตวสามารถสงเคราะหสาร 7-dehydrocholesterol สารนจะเคลอนยายไปอยทผวหนงชนนอก เมอผวหนงชนนอก เมอผวหนงชนนอกถกแสงแดดรงสอลตรา (Ultra violet) ในแสงแดด จะทาปฏกรยากบ 7-dehydrocholesterol

แลวได วตามน ด3 7-dehydrocholesterol + UVL Vit. D3 ( Cholecalciferol )

ฉะนน สตวทเลยงกลางแจงถกแสงแดด จงไมคอยขาดวตามน ด สาหรบในพชมสารทเรยกวา Ergosterol สารดงกลาวเมอทาปฎกรยากบรงสอลตรา ในแสงแดดจะใหไดวตามน ด2

Ergosterol + UVL - Vit. D2 (Ergocalciferol)

แหลงของวตามน ด วตามน ด มมากในนามนตบปลา ไขแดง หญาแหงททาโดยวธผงแดด สวนในนานมสตวมจานวนวตามน ด ไมแนนอน ซงขนอยกบไขมนในนานมเปนสาคญ (ปกตในนานมมวตามน ด 5-40 IU. / ครอท) แตเมอเอานานมไปผานรงสจะทาใหมวตามนเพมมากขน 400 IU. / ครอท นอกจากนวตามนด มอยในรปวตามนด สงเคราะห

5.3 วตามน อ (vitamin E)

วตามน อ มหลายรปเชน alpha tocopherol (C29H50O2) beta tocopherol (C28H48O2) และ gamma tocopherol (C28H48O2)

วตามน อ มความสาคญตอการสบพนธ (siminiferous epithelium) ชวยใหรางกายใชประโยชนจาก วตามน เอ ในอาหารใหดขน, ชวยปองกนไขมนมใหถก oxidation ซงจะชวยปองกนการเหมนหนของไขมน, ชวยลด Peroxide ทเปนพษในรางการสตวใหนอยลง, เกยวของกบโครงสรางของกลามเนอ, และวตามน อ ยงชวยเรงขบวนการ metabloism ตาง ๆ ในรางกายใหเปนปกต

การขาดวตามน อ การขาด วตามน อ ในโค จะไมกระทบกระเทอนตอการสบพนธ แตในลกโค วตามน อจาเปนตอการทางานของหวใจ การขาดวตามน อ มกเกดกบลกโคทมอายถง 3 สปดาห ซงจะกระทบกระเทอนตอการทางานของกลามเนอหวใจ ซงจะทาใหลกโคตายทนทโดยไมไดแสดงอาการปรากฏใหสงเกตเหน

สาหรบไกเมอขาด วตามน อ จะเปนอมพาตทขา ทปกและคอ บางทคอบดหกหวไปขางหลงคลายอาการของโรค New Castle เรยกโรคนวา Crazy – chick disease or nutritional enoephalomalacia ทงนกเพราะของเหลวทจะไปหลอเลยงสมองและสวนอน ๆ เปนไปอยางไมปกต สาหรบพอพนธไกเมอขาด วตามน อ จะทาใหนาเชอมความสมบรณพนธตา แตถาตวเมยขาด วตามน อ จะทาใหไขลดและมเปอรเซนตการฟกออกเปนตวตา ตวออนจะตายวนท 4 ของการเอาเขาฟก

ลกไกงวงทขาด วตามน อ จะทาใหกระดกบวม แตในสกรทขาด วตามน อ จะทาใหแมสกรผสมไมตด ถาผสมตดลกมกตายในทอง มอาการเหมอนลกโค คอกลามเนอหวใจทางานผดปกต และสตวมกจะตายในทนททนใด

102

แหลงของวตามน อ

วตามน อ มอยในเมลดธญพช, ในกระถนปน, ตบ และในหญาสด แตจะมมากในปมงอกของเมลดพช (Embryo)

ในราขาวมวตามน อ อยพอสมควร วตามน อ ถกทาลายไดงาย เชนเดยวกบ วตามน เอ เสอมตวลงเนองจากการเหมนหนของนามน ฉะนนจงไมควรใชวตถทเหมนหนผสมลงไปในอาหารสตว เพอปองกนการเหมนหนควรผสมสารปองกนการเหมนหนลงไปในอาหารเพอชวยรกษาปรมาณของ วตามน อ ไว

5.4 วตามน เค (vitamin K)

K1 - (C31H45O2, phylloquinone) K2 - (C41H56O2, Menaquinone) K3 - (C11H8O21 Menadione)

วตามน เค เปนวตามนทจาเปนตอการสรางโปรทมบน (prothrombin) และพลาสมาโปรตนในตบ สารดงกลาวมความสาคญตอการแขงตวของเลอด

Prothrombin Thrombin + Fibrinogen = Fibrin (clot)

วตามน เค แมวาจะจาเปนสาหรบสตวทกชนด แตไมจาเปนตองจดใหทางอาหาร เพราะสตวสามารถไดรบจากการสงเคราะหของแบคทเรยในทางเดนอาหาร ยกเวนสตวปก โดยเฉพาะ ลกไก ลกหาน ลกนกพราบ และลกเปด ซงสราง วตามน เค ไดแตไมเพยงพอกบความตองการ

การขาดวตามน เค

สตวเมอขาด วตามน เค เมอเกดบาดแผลจะทาใหเลอดไหลไมหยด ทาใหการแขงตวของเลอดเนนนานออกไป มระดบโปรทอมบนในเลอดตา แมไกไขเมอใหอาหารทขาด วตามน เค จะใหมไขมวตามน เค ตา ถานาไขนนไปฟกจะพบวาลกไกทฟกออกมาจะมระดบ วตามน เค ในรางกายตา เมอลกไกเกดมบาดแผลจะทาใหเลอดไหลไมหยดและอาจถงตายได Hemorrhagic sweet clover disease เปนโรคททาใหสารโปรทอมบนในเลอดมระดบตา เมอเกดบาดแผลทาใหเลอดไหลไมหยด เชนเดยวกบการขาด วตามน เค ทงนเนองจากใน sweet clover ทเนาเสยจะมสารประกอบชนดหนงเรยกวา dicumarol สารชนดนจะไปลดระดบโปรทอมบนในเลอด สตวถาไปกน Sweet clover ทเนา เวลาเกดมบาดแผลทาใหเลอดไหลไมหยดได

การสงเคราะห วตามน เคในสตว

สตวเคยวเออง เชน โค กระบอ แพะ แกะ สามารถสงเคราะห วตามน เค ภายในกระเพาะผาขรวโดยอาศยการกระทาของแบคทเรย สวนในสตวไมเคยวเอองมการสงเคราะห วตามน เค ภายในสาไสใหญ การวดคาของวตามน เค

0.3 มลลกรม menadione = 1 มลลกรม K1

0.5 มลลกรม menadione sodium bisulfite = 1 มลลกรม K1

แหลงของ วตามน เค

Ca ++

103

พชสเขยวทงสดและแหงจะมวตามน เค สง สวนอาหารทไดจากสตว เชน ตบ ไข เนอปน และปลาปน กม วตามน เค สง

5.5 วตามน บ 1 (vitamin B1, thiamine)

Thiamine Hydrochloride – (C12H18O N4 SGl2) วตามน บ1 มหนาทภายในเซลลทกเซลลคอ วตามน บ1 เปนสวนประกอบของโคเอนไซมcarboxylase (thiamine

pyrophosphate) ซงจาเปนตอการเปลยนแปลงของสาร pyruvate ใหเปน acetate ฉะนน วตามน บ 1 จงจาเปนตอการใชประโยชนของคารโบไฮเดรตเพอเปนพลงงานภายในรางกาย นอกจากน วตามน บ 1 ยงจาเปนในการปองกนโรคเหนบชา (beriberi) ในมนษย และปองกนโรคสนนบาต (polyneuritis) ในสตวปก

การขาด วตามน บ 1 สตวเมอขาด วตามน บ 1 จะเรมดวยอาการเบออาหาร (loss of appetite) ซบผอมลง (emaciation) กลามเนอออนแอ (muscular weakness) ตอมาระบบประสาทจะไมทางานทงนเนองจาก วตามน บ 1 เปนสวนประกอบของโคเอนไซม carboxylase ซงมหนาทเกยวของกบการเผาผลาญคารโบไฮเดรตใหเปนพลงงานภายในรางกายสตว ดงนน การขาดวตามนนจะทาใหขบวนการเผาผลาญคารโบไฮเดรตเปนไปอยางไมสมบรณ ทาใหเกดม pyruvic acid และ lactic acid คงคางภายในเนอเยอของรางกาย ทาใหมผลกระทบกระเทอนตอการทางานของระบบประสาทอยางรนแรง

ไกเลกและไกใหญ เมอขาด วตามน บ 1 ทาใหเปนโรคสนนบาต (polyneuritis) ไกใหญจะแสดงอาการใหเหนภายในเวลา 3 สปดาห นบจากวนทเรมขาด สวนลกไกแสดงอาการใหเหนไดรวดเรวกวา คอภายในเวลา 2 สปดาห อาการของโรคเรมดวยการเบออาหาร ซบผอม กลามเนอออนเปลยหรอเปนตะครว หวใจบวมโต ตกใจงายและในทสดจะเปนโรคเหนบชา ถาเปนถงขนนแลวหวจะหกไปขางหลง ทงนเพราะกลามเนอตรงคอสวนหนาเปนอมพาต และจะพบวาไกไมสามารถยนไดอยางปกต จะลมตวลงนอนโดยหวจะไปขางหลง อณหภมของรางกายจะลดลงตาจนถง 96 oF อตราการหายใจลดลง adrenal glands มขนาดใหญขน ซงจะทาใหเกดบวมนา (edema) ตามเนอเยอโดยเฉพาะตรงผวหนง

สกรทขาด วตามน บ 1 จะเบออาหาร การเจรญเตบโตหยดชะงกและมอาการอาเจยน และหายใจขด ลกสตวทเกดออกมามกออนแอ หรอตายในขณะเกดได ในมาทใหอาหารม วตามน บ 1 ตา พบวาจะทาใหมามอาการทางประสาท ซงชใหเหนวามาตองการ วตามน บ 1 จากทางอาหาร

นอกจากนการขาด วตามน บ 1 ยงมผลทาใหการสบพนธในสตวประสบความลมเหลวทงในเพศผและเพศเมย ความตองการ วตามน บ 1 จะมมากในระยะการใหนมมากกวาระยะการเจรญเตบโต เพราะในระยะใหนม metabolism จะเพมขน

การสงเคราะห วตามน บ 1 การสงเคราะห วตามน บ 1 ในสตวเคยวเอองเกดจากการกระทาของจลนทรยภายในกระเพาะผาขรว วตามน บ 1 ทสงเคราะหขนมานมเพยงพอกบความตองการของสตวดงกลาว สาหรบในมาสามารถสงเคราะห วตามน บ 1 ไดตรงไสตงและลาไสใหญ แตจากการศกษาพบวา วตามน บ 1 ทสงเคราะหไดไมเพยงพอกบความตองการ สวนในสตวปกการสงเคราะหวตามนนเกดขนในลาไส ปรมาณการสงเคราะหจะมมากหรอนอยขนอยกบประเภทของคารโบไฮเดรตทไดรบ ถาไดรบอาหารแหงการสงเคราะห วตามน บ 1 จะมมากกวาการไดรบนาตาลกลโคส หรอนาตาล ซโครส แต

104

วตามน บ 1 ทสตวปกสงเคราะหไดนาไปใชไดไมด เนองจากการสงเคราะห เกดตรงตอนปลายของลาไส จงทาใหการดดซม วตามน บ 1 ไปใชมนอย

แหลงของวตามน บ 1 วตามน บ 1 มมากในเมลดธญพช (Cereal grains) และจากผลตผลพลอยไดของ ธญพช เชน ราขาว นอกจากนพบไไไ วตามน บ 1 ในพชสเขยว ตบ ไขแดง หมเนอแดง กากสาเหลา (yeast) ไสวนในหญาแหงจะม วตามน บ 1 มากหรอนอยขนอยกบสเขยว ความมใบมากหรอนอยและขนอยกบปรมาณโปรตนในหญาแหง สาหรบนานมม วตามน บ 1 การพลาสเจอไรด โดยใชอณหภม 145 oF เปนเวลา 30 นาท จะทาลาย วตามน บ 1 ถง 25 %

5.6 วตามน บ 2 (vitamin B2, riboflavin) สตรทวไป C17H20N4 O6

วตามน บ 2 เปนวตามนทเกยวของกบระบบนายอยหลายชนดทเกยวกบการยอยคารโบไฮเดรตและโปรตน โดย วตามน บ 2 จะเปนสวนประกอบของ Coenzyme สองชนด คอ Flavine Mononucleotide (FMN) และ Flavin Ademine

Dinucleotide (FAD)

วตามน บ 2 จาเปนสาหรบการเจรญเตบโต บางทเรยกวตามนนวา Vitamin G (Growth Vitamin) ในรปทบรสทธ วตามน บ 2 จะมลกษณะเปนผนกสเหลองแกมเขยวละลายในนา ทนตอความรอนในสารละลายทเปนกรด แตละถกทาลายไดงายในสภาพทเปนดางถกทาลายไดรวดเรวโดยแสงสนาเงนและแสงสมวง วตามน บ 2 ทอยในนานมระหวางการพลาสเจอไรดและถกแสงสวางจะถกทาลายประมาณ 10-20 %

การขาดวตามน บ 2 ลกไกเมอขาด วตามน บ 2 จะเตบโตชา เปนอมพาตทขา เวลาเดนจะเดนดวยเขา นวเทาจะงองมเขาขางในเรยกโรคนวา curled toe paralysis อาการทองรวง (diarrhea) เปนอาการทมกจะพบเสมอในลกไกทขาดวตามนน สาหรบในไกไขการขาด วตามน บ 2 มผลทาใหการใหไขลดลงและเปอรเซนตการฟกออกเปนตวตา

สกรทขาด Riboflavin จะเบออาหาร การเจรญเตบโตหยดชะงก อาเจยน ผวหนงหยาบกราน และมการอาการผดปกตทตา การสบพนธและการใหนมพลอยกระทบกระเทอนไปดวย

อตราการเจรญเตบโตและประสทธภาพการใชอาหารลดลง เปนอาการทว ๆ ไปทพบในสตวทกชนดทไดรบ วตามน บ 2 ไมเพยงพอกบความตองการ ในมาสามารถสงเคราะห Riboflavin ไดตรงไสตง แตปรมาณทสงเคราะหไดไมเพยงพอกบความตองการ

แหลงของ วตามน บ 2

วตามน บ 2 มมากในหางนมผง ยสต (ม วตามนบ2 เทากบ 125ไมโครกรม/ยสต 1 กรม) ไข ตบ หวใจ ไต และจากกลามเนอ สวนในเมลดพชและผลตผลพลอยไดจะมวตามนนอยนอย ปจจบน วตามน บ 2 ในรปสารสงเคราะหใชกนอยางแพรหลาย

5.7 ไนอาซน (niacin)

Nicotinamide, Nicainamide - C6H6N2O Nicotinic Acid - C6H5O2N

ไนอาซนทาหนาทเปนองคประกอบของโคเอนไซม สองชนด คอ 1. Nicotinamide Adenine Dinucleotide (N A D กอนนเรยก D P N)

105

2. Nicotinamide Adenine Dinucleotide Phosphate (N A D P กอนนเรยก T P N)

นายอยทม NAD และ NADP เปนองคประกอบ มความสาคญตอการ metabolism ของ คารโบไฮเดรต โปรตน และไขมน ไนอาซนเปนวตามนทสลายตวไดยาก ทนตอความรอน กรดและดาง

การขาดไนอาซน

สตวทขาดไนอาซน จะแสดงอาการทประกอบดวยอาการนาหนกลด (loss of weight) อาเจยน (vomiting) ทองรวง (diarrhea) ผวหนงอกเสบ (dermatitis) มสมองพการ (dementia) และเปนโรคโลหตจาง (normocytic Anemia)

ไกทขาดไนอาซนทาใหลนดา (Black tongue) คอมลกษณะอาการเปนแผลอกเสบภายในชองปาก และสวนบนของหลอดคอ ไกลดการกนอาหาร การเจรญเตบโตลดลง การงอกของขนชา และในทสดเปนโรคเอนเคลอน (pesosis or

slipped tendon) คอเอนตรงขอขอจะเคลอนไปจากเดมทาใหขอขาบวมหรอพงออก

สกรเมอขาดไนอาซนจะเตบโตชา ผวหนงหยาบกราน และทองรวง

สตวทเลยงดวยขาวโพดในระดบสงมกขาดไนอาซน ทงนกเนองจากในขาวโพดมกรดอะมโนทจาเปนคอ tryptophan ตา tryptophan มความสมพนธกบไนอาซน โดย tryptophan เปน precusor สาหรบการสงเคราะหไนอาซนภายในรางกาย ดงนน อาหารทใหไกและสกรทใชขาวโพดมาก ๆ จะตองเพมไนอาซนใหเปนพเศษ

แหลงไนอาซน ผลตผลพลอยไดจากสตว เชน เนอปน ปลาปน ตบปน มไนอาซนอยสง นอกจากนไนอาซนมมากใน ยสต ในเมลดพชทผานการกลน สาหรบนมและผลตภณฑนม รวมทงไข มไนอาซนตา ปจจบนไนอาซนทเปนรปสารสงเคราะหนยมใชกนมากในการผสมลงในอาหารไกและสกร

5.8 แพนโตทนค แอซด (pantothenic acid) สตรทวไป C9H17O5N

แพนโตทนค แอซด เปนวตามนทเปนองคประกอบของโคเอนไซมเอ ซงโคเอนไซมเอจะทาปฎกรยา กบ pyruvic acid ภายในรางกายเพอใหได hydrogen atoms และ hydrogen atoms จะถกนาไปสงเคราะห ATP

C3H4O3 + CoA ------ C2H3O S CoA + CO2 + 2H (pyruvic Acid) (acetyl CoA)

นอกจากนแพนโตทนค ยงเปนวตามนทจาเปนตอการเจรญเตบโตของเซลลผว (epithelial Cells)

การขาดแพนโตทนค

สตวเมอขาดแพนโตทนค ประกอบดวยอาการดงนคอ การสบพนธประสบความลมเหลวเปนแผลตามผวหนงและตามระบบประสาท มอาการทางระบบทางเดนอาหาร

ไก เมอขาดแพนโตทนคจะทาใหการเจรญเตบโตและการงอกของขนชา ตอมามแผลทรมฝปาก มมเปลอกตาแตกตกสะเกด (dermatitis) เมออาการหนงขนตากปด ตามตวตามเทาอาจเปนแผลตกสะเกด ตบถกทาลายและประสาทสนหลงทางานผดปกต ถาเปนไกไขจะทาใหไดไขทมเปอรเซนตการฟกออกเปนตวตา

สกรทขาดวตามนนจะเตบโตชา ขนรวงและผวหนงตกสะเกด มสารสเหลองอยรอบ ๆ ตา มปญหาเกยวกบทางเดนอาหาร และสกรจะเดนคลายหาน (goose – stepping) ถาเปนมาก ๆ ทาใหสกรยนไมได

106

แหลงของแพนโตทนค

แพนโตทนคมมากในกากถวลสง กากนาตาล ราขาว เชอยสต เมลดธญพช และผลตผลพลอยได ในเนอเยอของพชและสตว วตามนนจะอยในรปของโคเอนไซมเอ เปนสวนใหญ ซงเรยกวา bound form

5.9 ไพรดอกซน (vitamin B.6, pyridoxine)

Pyridoxine - C8 H11O3 N Pyridoxal - C8 H9 NO2 Pyridoxamine - C8 H11N2O

ไพรดอกซน เปนวตามนทเกยวของกบการ metabolism ของโปรตนและไขมน และเปนวตามนทจาเปนตอการสราง antibody

การขาดไพรดอกซน สกรเมอขาดไพรดอกซนจะทาใหเตบโตชา เปนโรคโลหตจาง (microcytic hypochromic anemia) มการชกกระตก ขนหยาบกราน เมอผาซากดจะพบสสนมเหลกภายในรางกาย

ลกไกและลกไกงวงเมอขาดวตามน บ6 จะทาใหเตบโตชา วงอยางปราศจากจดหมายปลายทาง มอาการชกกระตก และอาการทางประสาทอน ๆ และในทสดทาใหสตวถงตายได ถาเปนไกไขตองการวตามน บ6 ในการชวยใหมเชอไขเพอใหฟกออกเปนตวไดด

แหลงของไพรดอกซน

ไพรดอกซนมอยในอาหารทว ๆ ไป แตมมากในยสต ตบ กลามเนอ นม พชสเขยว ราขาว และในธญพชตาง ๆ อาหารทเราใชเลยงสตวมกไมคอยขาดวตามน บ6

5.10 ไบโอตน (biotin)

ไบโอตนเปนองคประกอบของโคเอนไซม carboxylase และวตามนนยงเกยวของกบ carbondioxide fixatim และ decarboxylation โครงสรางของไบโอตนมธาตซลเฟอรเชนเดยวกบวตามน บ1 ตามธรรมดาไบโอตนคอนขางอยตวไมถกทาลายงาย แตถกทาลายไดโดย nitrous acid ฟอรมาลดไฮดกรด และดางอยางเขมขน ไบโอตนชวยปองกนโรคเอนเคลอน (perosis or slipped tendon) และปองกนโรคผวหนงตกสะเกด (dermatitis) ในสตวปก โรคผวหนงตกสะเกดทเกดจากการขาดไบโอตน จะแตกตางไปจาก dermatitis ทขาด pantothenic acid กรณแรกหนงตรงฝาเทาหนาแตกตกสะเกด กรณหลงแสดงอาการทมมปากและผวหนงดวย แตการขาดไบโอตนไมมผลกระทบกระเทอนตอการผลตไข ในไขขาวดบ มโปรตนชนดหนงเรยกวา Advidin (เปนโปรตนกลม Glycoprotein) ถาใหไขขาวดบแกสตวจะมผลกระทบกระเทอนในการสรางประโยชนจากไบโอตน ทงนเนองจาก Advidin จะไปทาใหมปฏกรยากบไบโอตน ทาใหไดสารทเรยกวา Adidin-biotin complex จงทาใหสตวไมสามารถนาไบโอตนไปใชเปนประโยชนไดเพราะลดการละลายไดของไบโอตน

แหลงของไบโอตน อาหารทมไบโอตนสงไดแก ขาวโพด ขาวบาเลย กากถวเหลอง alfalfa ใบกระถนปน ในอาหารสตวตามธรรมดาไมขาดวตามนน

107

5.11 โฟลค แอซค (folic acid)

Folacin - C19H19N7 O6

โฟลค แอซค มหนาทเกยวของกบการสงเคราะห Purines และ Pyrimidines ซงเปนสารประกอบทสาคญทจะนาไปสราง Nucleic Acid ถารางกายม Nucleic Acid ไมเพยงพอกจะกระทบกระเทอนตอการสรางเมดเลอดแดง โฟลค แอซค เปนวตามนทอยตว ไมถกทาลายงาย

การขาดโฟลค แอซค ลกไกและลกไกงวง เมอขาดวตามนนจะทาใหการเจรญเตบโตชา เปนโรคโลหตจาง (Macrocytic Anemia)

สาหรบไกใชทาพนธเมอขาดจะทาใหไดไขมเปอรเซนการฟกออกเปนตวตา ทาให embryo ตายทนทหลงจากเจาะชองอากาศออกมา

แหลงของโฟลค แอซค โฟลค แอซค มมากใน ตบปน alfalfa กากถวเหลอง ใบกระถนปน ยสต พชสเขยว เมลดธญพช

5.12 โคลน (choline) สตรทวไป C15H15O2N โคลนเปนสวนประกอบของ phospholipid lecithin ซงเปนสวนประกอบของเซลล และเนอเยอในรางกาย ดงนนโคลนจงจาเปนสาหรบการสรางและบารงรกษาเซลล และโคลนยงเกยวของกบการ metabolism ของไขมนภายในตบ ปองกนการสะสมไขมนในตบ (fatty-livers) ทงนเนองจากโคลนชวยในการลาเลยง lecithin และชวยการใชประโยชนของกรดไขมนในตบ นอกจากนโคลนยงจาเปนสาหรบการสราง adetylcholine ซงมหนาทชวยในการทางานของประสาท

การขาดโคลน ไกถาขาดโคลนจะเปนโรคเอนเลอน (perosis or slipped tendon) อาการของโรคเรมจากขอขาบวม ขาขางหนงเปนงอย และเหยยดออกขางหนาหรอขางหลง อาการดงกลาวอาจเปนกบขาขางเดยวหรอสองขางกได ไกปวยไมสามารถกนนาหรอกนอาหารไดเตมท และอาจถกลกไกอนเหยยบยาตาย โรคเอนเคลอนอาจเกดขนจากการใหอาหารทขาดแมงกานส ไบโอตน ไนอาซน และโฟลค แคซด ไกพนธหนกมโอกาสเปนโรคนงายกวาไกพนธเบา นอกจากนถาขาดโคลน ตบจะอกเสบ หรอมไขมนสะสมอยทตบมาก (Fatty livers) ไกและไกงวงทโตเตมทแลว จะสรางโคลนไดในตวของมนเอง จงไมจาเปนตองเตมโคลนลงในอาหารอก

สกรทขาดโคลนจะทาใหเจรญเตบโตชา มไขมนสะสมทตบมาก และประสทธภาพการสบพนธลดลง

แหลงของโคลน โคลนมมากในกากถว กากเมลดพชอดนามน นอกจากนโคลนมยสต ไต ไขแดง สาหรบสารเคมCholine Chloride

เปนสารสงเคราะหทยอยและละลายไดงาย จงเหมาะสาหรบใชผสมลงในอาหาร

5.13 อนโนซทอล ( inositol) สตรทวไป C6H12O6

ยงไมทราบหนาททแนนอนของวตามนน อนโนซทอลพบอยในผลตพนธทไดจากพช โดยเปนสวนประกอบของ phytin ในสตวพบอนโนซทอลเปนสวนประกอบของ cephalins บางชนด อาหารทใชเลยงสตวโดยทวไปจะมอนโนซทอลเพยงพอกบความตองการของสตว ดงนนสตวไมคอยขาดวตามนน

108

5.14 กรดพาราอะมโนเบนโซอค (paraaminobenzoic acid) สตรทวไป C7H7O2N

พาราอะมโนเบนโซอค จาเปนสาหรบการเจรญเตบโตของจลนทรยบางชนด ดงนนวตามนนอาจชวยใหจลนทรยสงเคราะหวตามนบรวมไดดขน โดยทวไปสตวจะไมขาดพาราอะมโนเบนโซอค

5.15 วตามน บ 12 (vitamin B12, cyanocobalamin) สตรทวไป C63H90O14N14PCo

วตามน บ 12 ทาหนาทเปนโคเอนไซม ในขบวนการ metabolism หลายชนด ดานโภชนศาสตรสตวเคยวเอองใหความสนใจวตามนนเปนพเศษ ทงนเนองจากวตามน บ 12 มบทบาทสาคญตอการผลต propionic acid ทเกดขนจากการหมกบดอาหารคารโบไฮเดรต (carbohydrate fermentation) ในกระเพาะผาขรว นอกจากนวตามน บ 12 ยงทาหนาทสาคญในการสงเคราะหโปรตนและ purine metabolism, APA (antipernicious anemia factor) และ APF (animal protein factor) มวตามนนเปนองคประกอบ

การขาด วตามน บ 12 สตวเคยวเอองเมอขาดวตามน บ 12 จะทาใหไมมความสามารถในการ metabolism กรดโพรพออนค (propionic

acid) ในลกโคเมอขาดวตามนนพบวาการเจรญเตบโตลงลง เบออาหาร เปนโรคโลหตจาง (macrocytic anemia)

คนเราถาขาด วตามน บ 12 จะเปนโรคโลหตจาง (pernicious Anemia) แตโรคโลหตจาง ชนดนไมปรากฏวาเกดกบสตวเลยง

ไกทขาดวตามนน ทาใหการเจรญเตบโตชะงก แตไมกระทบกระเทอนตอการใหไข แตจะทาใหเปอรเซนตการฟกออกเปนตวตา ในลกไกทฟกออกมาใหม ๆ ถาขาดวตามนนจะทาใหมกระดดผดปกตคลาย ๆ กบการเปนโรคเอนเคลอน

สกรทขาด วตามน บ 12 จะมผลทาใหการสบพนธลดลง

แหลงของ วตามน บ 12 วตามน บ 12 พบในตบ ปลาปน เนอปน อาหารโปรตนทไดจากสตว มลโค จลนทรย ในกระเพาะของสตวเคยวเอองสามารถสงเคราะหวตามนนไดอยางเพยงพอ ถาหากใหอาหารทมโคบอลทอยบรบรณ

5.16 วตามน ซ (vitamin C, ascorbic acid) สตรทวไป C6H8O6

วตามน ซ เปนวตามนทปองกนโรคเลอดออกตามไรฟน ดงนนบางทจงเรยกวตามนนวา antiscorbutic factor

วตามน ซ จาเปนตอการ natabolism ของ tyrosine และจาเปนตอ การเปลยนแปลง folic acid ใหเปน folinic acid พบวตามน ซ

ในสมตาง ๆ ผกตาง ๆ คน ลง และหน มความตองการวตามนซสง

6. แรธาต ( minerals of ashes )

แรธาตเปนสารอนนทรยซงพบอยในอาหารสตว แตมแรธาตบางชนดไปเปนสวนประกอบของสารอนนทรย เชน ธาต P, S เปนสวนประกอบของโปรตนบางอยาง, เหลกเปนสวนประกอบของ hemoglobin ในเลอด แมกนเซยมเปนสวนประกอบของ chlorophyll เปนตน ตามเนอเยอตางๆของสตว มแรธาตประมาณ 24 ชนดหรอมากกวา แรธาตบางอยางพบอยนอย แรธาตบางอยางมหนาทสาคญๆ หลายอยาง แตยงไมทราบหนาททแทจรง

109

ประเภทของแรธาต ธาตทจาเปนตอสตวเทาททราบมอยประมาณ 15 – 16 ชนด ถาหากแบงตามจานวนมมากนอยภายในรางกาย

แบงออกไดเปน 3 กลม 1. แรธาตทตองการมาก ( Major or Macro Elements )

เปนแรธาตทมมากในรางกายสตว และจะตองมจานวนเพยงพอในอาหารสตว แรธาตกลมนไดแก Ca, P,

Na , K , Cl , Mg และ S 2. แรธาตทตองการนอย ( Minor Elements )

เปนแรธาตทสตวตองการนอย แตขาดไปกไมได แรธาตเหลานไดแก Fe , I , Cu , Co, Mn, Zn , Mo

3. แรธาตทตองการนอยมาก ( Trace Elements )

กลมนบางทกเปนประโยชน แตถามมากกเปนพษตอสตว เชน ธาต F, Se

หนาทโดยทวไปของแรธาต ( General Functions of Minerals )

ในรางกายสตวมแรธาตอยประมาณ 3 % ของนาหนกตว ประมาณ 80 % ของแรธาตทงหมด พบเปนสวนประกอบของกระดกและฟน เพอชวยคาจนและใหความแขงแกรงแกโครงรางของสตว แรธาตมหนาทสาคญดงตอไปน

1. เปนสวนประกอบของกระดกและฟน กระดกและฟนจะมแรธาตสง กระดกทยงสดอย มสวนประกอบดงน

นา 45 %

แรธาต 25 %

โปรตน 20 % ไขมน 10 %

2. เปนสวนประกอบของสารอนทรย เชน โปรตนและ lipides ซงสารอนทรยดงกลาวเปนสวนประกอบของกลามเนอ อวยวะ เซลลของเลอด และเนอเยอทออนนมภายในรางกายสตว

3. เปนสวนประกอบของนายอย , ฮอรโมน และวตามนตางๆ

4. ทาหนาทเปน soluble salts ในเลอด และของเหลวภายในรางกาย ซงเกยวของกบแรงดนออสโมซส และการรกษาความสมดลของการเปนกรดและดาง ( Acid – base balance or Acid base equilibrium ) โดยการชวยรกษาระดบ pH

ของของเหลวภายในรางกาย ใหม pHประมาณ 7.0

5. มหนาทเกยวกบการยดหดตวของกลามเนอและการทางานของประสาท 6. เปนสวนประกอบของผลตผลตางๆ เชน เนอ นม ไข และลกสตวในทอง

7. เปนสวนประกอบของขน ,เขา และกบสตว 8. เกยวของกบ Metabolic cycles

9. เปนสวนประกอบของรางกาย ในรางกายสตวมแรธาตอยหลายชนด ยกตวอยาง เชน steer จะมแรธาตตางๆ ดงน

แคลเซยม 1.33 %

110

ฟอสฟอรส 0.74 %

โปแตสเซยม 0.19 %

โซเดยม 0.16 %

ซลเฟอร 0.15 %

คลอรน 0.11 %

แมกนเซยม 0.04 %

เหลก 0.01 % 49 % Ca.

2.73 27 % P.

24 % แรธาตอน ๆ

โคบอลท

ทองแดง ฟลออรน

ไอโอดน

แมงกานส Trace amounts

โมลบดนม

ซลเนยม สงกะส

อนๆ

1. แคลเซยมและฟอสฟอรส (Calcium and Phosphorus)

มากกวา 70 % ของแรธาตในรางกายสตว เปนธาตแคลเซยมและฟอสฟอรส แคลเซยมสวนใหญเปนสวนประกอบของกระดกและฟน (คอประมาณ 99 % ของแคลเซยมทงหมด) สวนทเหลอเปนสวนประกอบของเนอเยอเลอด ในเลอดมแคลเซยมประมาณ 9 – 12 มลลกรม / เลอด 100 ซซ. สาหรบธาตฟอสฟอรส เปนธาตทมความสมพนธใกลชดกบธาตแคลเซยม คอ ประมาณ 80 % ของฟอสฟอรสจะเปนสวนประกอบของกระดกและฟน สวนทเหลออก 20 %

ของฟอสฟอรสจะเปน สวนประกอบของเนอเยอและของเหลวในรางกายสตว เชน เปนสวนระกอบของ Phosphoproteins ,

Nucleic acid และ Phospholipids ในเลอดมฟอสฟอรสอยประมาณ 35 – 45 มลลกรม /เลอด 100 ซซสวนใหญอยในซรม ( Serum ) และมมากทสดในเมดเลอดแดงใน Plasma ของเลอดมฟอสฟอรส 4 – 9 มลลกรม / เลอด 100 ซซ. และอยในรปของอนนทรยคอ เปนฟอสฟอรสทมอยในรางกายทจะถกนาไปใชทางปฏกรยาเคมตางๆ

หนาทสาคญของแคลเซยมและฟอสฟอรส 1. เปนสวนประกอบของโครงราง เชน กระดกและฟน

2. รกษาความสมดลของการเปนกรดและดาง

3. เปนสวนประกอบของเลอด ,ของเหลว และเนอเยอตางๆภายในรางกาย

111

4. ชวยในการดดซมไขมน

5. แคลเซยมชวยในการควบคมการทางานของระบบประสาท,กลามเนอ,และการเตนของหวใจใหเปนไปตามปกต

6. แคลเซยมชวยในการแขงตวของเลอด โดยแคลเซยมเปนตวสาคญในการสราง Thrombin จาก Prothrombin

ทาใหเลอดจบตวเปนลม เราเรยกวา Clot

7. แคลเซยมชวยกระตนการทางานของนายอย (activate enzyme ) บางอยางเชนนายอย Lipase และนายอยทยอยโปรตนตางๆ

8. ฟอสฟอรสเกยวของ เกยวกบการ Metabolism ตางๆภายในรางกาย เชน

- energy metabolism - carbohydrate metabolism - amino acid & fat metabolism - nervous tissue metabolism

9. ฟอสฟอรสเกยวของกบการเคลอนยายกรดไขมนและ ลพด อนๆ ภาในรางกายสตว 10. ฟอสฟอรสเปนสวนประกอบทสาคญของ Nucleic Acids

11. ฟอสฟอรสชวยในการถายทอดลกษณะกรรมพนธ โดยฟอสฟอรสจะเปนสวนประกอบของ DNA และ RNA โดย

DNA = Deoxyribonucleic acid อยทนวเคลยสของเซลล มหนาทควบคมการสงเคราะหโปรตนในพชและสตว เปนตวควบคมลกษณะทางกรรมพนธ RNA = Ribonucleic acid อยท cytoplasm ของเซลล มหนาทเกยวของกบการสงเคราะหโปรตน RNA มหลายชนด แตทสาคญคอ - t RNA ( transfer RNA ) มหนาทนา Enzyme – activated amino acids ไปส ribosomes

- m RNA ( Massager RNA ) มขนาดโมเลกลใหญและซบซอนมากกวา t RNA

12. แคลเซยมและฟอสฟอรสจาเปนสาหรบสตวทอยในระหวางการเจรญเตบโต การใหผลตผล เชน เนอ นม ไข และสตวทกาลงอมทอง

ความสมพนธระหวางแคลเซยม ฟอสฟอรส และวตามนด

การทรางกายสตวจะดดซมแคลเซยมและไปใชใหเปนประโยชนตอรางกายได จาเปนตองเกยวของสมพนธกบปจจย 3 ประการคอ

1. มแคลเซยมและฟอสฟอรสเพยงพอ

2. มอตราสวนระหวางแคลเซยมและฟอสฟอรสเหมาะสม

3. มวตามนดเพยงพอ

ธาตแคลเซยมและฟอสฟอรสตองมเพยงพอ เพราะเปนสงจาเปน ทรางกายสตวจะดดซมเอาไปใช แตทงนอตราสวนของธาตแคลเซยมและฟอสฟอรสตองอยในสดสวนทพอเหมาะ โดยทวไปแลว Ca : P = 2 : 1 และ 1 : 1

อาหารสกรควรม Ca : P = 1.5 : 1 ถง 2.5 : 1

อาหารสตวปกควรม Ca : P = 1 : 1 ถง 2 : 1

112

อาหารลกโคควรม Ca : P = 1 : 1 ถง 7 : 1

สาหรบวตามนด เปนปจจยทสาคญอกปจจยหนง ซงจะตองมเพยงพอ เพราะเกยวของกบการดดซมแคลเซยมและฟอสฟอรส

สวนประกอบของกระดก ประมาณ 99% ของแคลเซยมและ 80 % ของฟอสฟอรสในรางกายสตว จะพบอยตรงกระดกและฟน ซงจะแตกตางกนไปตามอาย สภาพของอาหารและชนดของสตว ในสตวทโตแลว กระดกจะประกอบดวยนา 45 % ,แรธาต 25 % ,โปรตน 20 % และไขมน 10 % ในกระดกของสตวเลยงลกดวยนมจะมแคลเซยม 36 % , ฟอสฟอรส 17 % และแรธาตอนๆ อกเลกนอย

แคลเซยมและฟอสฟอรสในเลอด เซลลของเลอดจะไมมแคลเซยม แตจะพบแคลเซยมในซรม ในซรมมแคลเซยมประมาณ 9 – 12 มลลกรม / 100

ซซ.ของเลอด ในไกไข ระดบแคลเซยมจะสงในระยะใหไข แคลเซยมทพบอยในเลอดสตวม 2 ประเภทคอ ประเภท Diffusible และประเภท Non-diffusible พบอยรอบๆโปรตน สวนใหญแคลเซยมพวก Diffusible มประมาณ 60 % หรอมากกวา ของแคลเซยมทงหมดนน สวนใหญพบอยในรปของสารประกอบ phosphate และ Bicarbonate

เลอดมฟอสฟอรสอยประมาณ 35 – 45 มลลกรม / 100 ซซ.ของเลอด สวนใหญของฟอสฟอรสพบอยทเซลลของเลอด ในพลาสมามฟอสฟอรส 4 – 9 มลลกรม / 100 ซซ. ของเลอด ซงขนอยกบอายและชนดของสตว ระดบของฟอสฟอรสในขณะสตวกาลงคลอดลกจะมสงกวาเมอสตวโตเตมทแลว

แคลเซยมและฟอสฟอรสในเนอเยอทออนนม 1 % ของแคลเซยมในรางกายสตวจะพบตามอวยวะและเนอเยอตางๆ ในสภาพของสารคอลลอยด สาหรบธาตฟอสฟอรสทพบอยตามสวนอนๆ นอกเหนอไปจากกระดกแลว มกจะพบเปนสวนประกอบของสารอนทรย เชน Phosphoprotein , Nucleoprotein , Phospholipids , Phosphocreatine , Hexose phosphate และอนๆ Phosphate เปนสวนประกอบของระบบนายอยหลายชนด เนอเยอทออนนมจะมฟอสฟอรสประมาณ 0.15 ถง 0.2 %

แคลเซยมและฟอสฟอรสในอาหาร อาหารขนและอาหารหยาบชนดตางๆ มแคลเซยมและฟอสฟอรสอยมากพอ แตอาหารบางชนดจะมแรธาตทงสองไมเพยงพอ โดยปกต เมลดพช เชน ขาว ขาวโพด ขาวฟาง มแคลเซยมอยนอย แตพวกเมลดถวมกมแคลเซยมสงกวาเมลดธญพช ฉะนนกากถวทกชนดจงมแคลเซยมสง พวกหญามแคลเซยมนอยกวาพวกถวทกชนด นม กระดกปน ปลาปน และเนอปนมแคลเซยมสง สาหรบธาตฟอสฟอรส มกมอยในเมลดพชทกชนด รวมทงผลผลตพลอยไดจากเมลดพช เชน ราขาว และกากเมลดพช กระดกปนมทงแคลเซยมและฟอสฟอรส พชจะมฟอสฟอรสมากหรอนอย ขนอยกบดนทใชปลกพชนน แคลเซยมและฟอสฟอรสไดมาจากกอาหารดงตารางท 17

ตารางท 17 แหลงของแคลเซยมและฟอสฟอรส

113

วตถดบ % Ca %P

กระดกปน ( Bone Meal )

เนอและกระดกปน ( Meat and Bone meal )

ปลาปน ( Fish Meal )

เปลอกหอยปน ( Oyster shell Meal )

เนอปน ( Meat Scrap )

ผลตผลพลอยไดปน ( ของสตวปก ) (Poultry by – product Meal )

กากงา ( Sesame oil Meal )

ถวลสงแหง ( Peanut hay )

ถวเหลองแหง ( Soybean Hay )

หนปนปน ( Limestone )

นมผง ( Dried Whole Milk )

เศษเนอปน กากนาตาล ( Cane Molasses )

ราขาว ( Rice Bran )

Dicalcium Phosphate Dofluorinated Phosphate

กระดกปน นงแลว ( Bone Meal , Steamed )

23 – 26 11.42 2 – 14 38 8.49 3.00 1.99 1.16 1.08 39 0.90 9 – 14 0.81 0.07 20 – 30 33 30.92

8 – 18 1.69 2 – 7 - 4.18 1.70 1.33 0.22 - - 0.72 3 – 7.5 0.08 1.59 18 – 22 14 – 18 14.01

โทษ และอาการขาดธาตแคลเซยมและธาตฟอสฟอรส ทาใหสตวชะงกการเจรญเตบโต รางกายแคระแกรน กระดกและฟนไมเจรญ

ทาใหสตวเปนงอยหรอชกกระตก

ทาใหสตวเปนโรค คอ 3.1 โรคกระดกออน (Ricket )โรคนมกเกดกบสตวในระยะกาลงเจรญเตบโต สาเหตเนองจากสตวไดรบ Ca,

P หรอวตามนดจากอาหารไมเพยงพอ ทาใหการสรางกระดกเปนไปไดชากวาปกต และหากขาดเปนเวลานาน จะทาใหกระดกออน มขอตอและขอขาบวม ทาใหสตวพยงตวและเดนลาบาก ถาหากไดรบการแกไขเสยแตระยะแรก คอใหสงทขาดไปในอาหารเพอใหพอกบความตองการของสตว กจะไมเปนอนตรายตอสตวได แตถาหากแกไขในระยะทรางกายผดปกตไปมากแลว มกจะไมสามารถแกไขความพการของสตวได โรคกระดกออนเปนโรคทพบอยเสมอในลกโค ลกสกร ลกโคเมอเปนโรคกระดกออน จะแสดงอาการคอ การเจรญเตบโตลดลง กระดกไมแขงแรง ทาใหเดนลาบาก มอาการบวมและเจบตรงขอตอ หลงโกง เมอตรวจดเลอดจะพบวามแคลเซยมตามากกวาทพบวามฟอสฟอรสในเลอดตากวาปกต สาหรบในสกรเมอเปนโรคกระดกออน พบวา การ

114

เจรญเตบโตชะงก ตรงขอตอบวมขยายใหญ กระดกผดไปจากปกต ทาใหเปนอมพาต ในลกสกรเมอตรวจเลอดจะพบวามฟอสฟอรสตา แตถาหาก Ration มแคลเซยมตา เลอดกจะมแคลเซยมตาดวย ลกแกะเมอเปนโรคกระดกออนจะพบวาตรงขอตอบวมขยายใหญ และแสดงอาการเจบปวดตรงขอตออยเสมอ ทาใหลกแกะเดนลาบาก และทาใหอตราการเจรญเตบโตลดลง นอกจากนแลว โรคกระดกออนกพบเปนกบสตวพวกมา ไก สนข และสตวอนๆอกหลายชนด

3.2 โรคกระดกเปราะสตวทโตแลว เมอขาดแคลเซยม , ฟอสฟอรสหรอวตามนด จะทาใหเปนโรคกระดกเปราะ ทงนกเนองจากจะมการถอนเอาแคลเซยมและฟอสฟอรสทอยตรงกระดกมาใช ทาใหกระดกสวนนนเปราะหกงาย เราเรยกโรคนวา โรคกระดกเปราะ การเคลอนตวของแคลเซยมและฟอสฟอรสจากกระดกเกดขนมาก อาจเนองจากสาเหตเพราะตอม Parathyroid ทางานมากเกนไป สตวทกาลงทอง หรอใหนมมาก ซงเปนระยะทรางกายตองการธาตแคลเซยม และฟอสฟอรสเปนจานวนมากกวาปกต รางกายจะถอนแคลเซยมและฟอสฟอรสทสะสมไวในกระดกมาใช ทาใหกระดกออนแอและหกไดงาย

การใหผลตผลเชน เนอ นม ไข ลดลง และพบวาไขเปลอกบาง

สตวเมอขาดแคลเซยมจะทาใหมการตกเลอดภายในรางกาย ( internal hemorrhang )ได งาย ม Basal Metabolic Rate สง ระดบ Urine เพมมาก, และทาใหเกดการแทงในสตวทตงทอง

สตวเมอขาดฟอสฟอรสจะแสดงอาการ ผดปกต จะกดกนไม ดน หน เปนตน เราเรยกวา Pica ทาใหการผสมพนธตา กระทบกระเทอนตอการสราง high energy phosphate , DNA , RNA และนายอย

2. โซเดยม,โปแตสเซยม และคลอรน (Sodium , Potassium and Chlorine )

สวนใหญของแรธาตทงสามน จะพบตามสวนทเปนของเหลวและเนอเยอทออนนม หนาทของโซเดยม,โปแตสเซยม และคลอรน คอรกษาแรงดนออสโมซส ( Osmotic Pressure ) และรกษาความสมดลยของการเปนกรดและดาง ( Acid – Base Equilibrium ) ซงมหนาทควบคมการเดนทางของโภชนะตางๆ และควบคมการเปลยนแปลงของนา ( Water

Metabolism ) ตามลาดบ การขาดแรธาตทงสามจะทาใหสตวเบออาหาร ชะงกการเจรญเตบโต นาหนกลด การใหผลตผลลดลง และยงทาใหระดบของเลอดลดลง

2.1 โซเดยม ( Na )

รางกายสตว มโซเดยมประมาณ 0.2% โซเดยมในรปทไมละลายหรอในรปทไมวองไว พบอยในโครงราง ( Skeleton ) แตโซเดยมในรปทวองไว พบอยตามสวนทเปนของเหลวของเซลล เมดเลอดไมมโซเดยม แตจะพบโซเดยมมมากในกลามเนอ การขาดโซเดยมทาใหการยอยโปรตนไปใชประโยชน การใชพลงงาน และการสบพนธของสตว ลดลง เกลอของโซเดยมถกดดซมและหมนเวยนไปใชตามสวนตางๆของรางกายไดอยางรวดเรว ไตมหนาทขบโซเดยมออกจากรางกายในรปของสารคลอไรดและฟอสเฟต โซเดยมบางสวนจะถกขบออกมาทางเหงอ โดยเฉพาะในเวลาทมอากาศรอน ความตองการธาตโซเดยมเพอการเจรญเตบโตของสตวประมาณ 0.1 – 0.2 % ของ Ration โดยปกตทวไปแลวอาหารทใชเลยงสตวมกมโซเดยมไมพอกบความตองการของสตว

2.2 โปแตสเซยม ( K )

โปแตสเซยม มอยในรางกายสตว พอๆกบจานวนของโซเดยม แตสวนใหญจะพบโปแตสเซยมทเซลล ยกตวอยางเชน เซลลของเลอดมนษย มโปแตสเซยมมากกวาในพลาสมาประมาณมากกวา 20 เทา โปแตสเซยมทาหนาทสาคญๆ ในกลามเนอ ในกลามเนอมโปแตสเซยมมากกวาโซเดยมประมาณ 6 เทา

มการทดลองการขาดธาตโปแตสเซยมกบสตวหลายชนด อาการทพบ ไมพบอาการทแสดงอยางแนชดชเฉพาะลงไป แตเมอตรวจสอบพบวา โปแตสเซยมในหวใจและอวยวะอนๆ มระดบตาลง หวใจมบาดแผล ทอภายในไตเสอม

115

เปนตน จากการศกษากบหน สกร และไก พบวา มความตองการโปแตสเซยมมากกวาโซเดยม คอตองการโปแตสเซยม 0.2 – 0.3 % ของ dry ration โปแตสเซยมถกดดซมไดรวดเรวเชนเดยวกบธาตโซเดยม รางกายสตวเมอไดรบโปแตสเซยมมากเกนความตองการ จะทาการขบโปแตสเซยมออกทางปสสาวะไดถง 90 % แตเวลามการขบเหงอมากๆ โปแตสเซยมกถกขบออกมามากทางเหงอ

2.3 คลอรน ( Cl )

แตกตางไปจากโซเดยมและโปแตสเซยมกคอ ธาตคลอรนจะพบมากในเซลลและนอกเซลลของเนอเยอของรางกายสตว เซลลของเลอดมคลอรนมากกวาในพลาสมา ประมาณ 10 – 20 %ของคลอรนในรางกายพบรวมตวกบสารอนทรยกบสารคลอไรดของเลอด สวนใหญเปนโซเดยมคลอไรด ซงเปนสวนประกอบถง สองในสามของ acidic ions

แสดงใหเหนวาคลอรนมบทบาทสาคญทเกยวของสมพนธกบการเปนกรดและดาง นายอยจากกระเพาะมคลอรนอยในรปกรดและในรปของเกลอ รางกายสามารถเกบคลอรนไวในผวหนง และเนอเยอใตผวหนงรางกายจะขบคลอรนออกมาพรอมกบโซเดยม และโปแตสเซยม สาหรบความตองการของรางกายตองการคลอรนประมาณครงหนงของความตองการโซเดยม

เกลอ

เกลอเปนสารประกอบทใหธาตโซเดยมหรอโปแตสเซยมและคลอรน ( NaCl หรอ KCl ) เกลอนอกจากจะเปนสวนปรงแตงใหอาหารมรสดแลว เกลอยงถอเปนโภชนะทสตวตองการ เกลอชวยกระตนการขบนาลาย และปฏกรยาของ diastic enzymes เมอรางกายไดรบเกลอนอย รางกายสตวจะปรบการขบธาตโซเดยมและคลอรนออกทางปสสาวะ คอเกอบไมมการขบออกมาเลย ในทางตรงกนขาม ถารางกายไดรบเกลอมาก การขบเกลอกมมาก ทาใหรางกายสตวมความตองการนามาก

จากการศกษาของ Babcock ในป ค.ศ. 1905 พบวาแมโคทไมไดรบเกลอ จะเบออาหาร นาหนกตวและการใหนานมลดลง การใหเกลอในอาหารจะชวยใหสตวฟนตวจากอาการทแสดงนน การขาดเกลอจะทาใหสตวแสดงอาการดงตอไปน

1. ทาใหสตวเบออาหาร ชะงกการเจรญเตบโตและทาใหนาหนก และผลตผลนอยลง

2. การใหไขและการใหนมของสตวจะลดลง ววนมทใหนมสงๆ ถาขาดเกลอมากๆ อาจทาใหถงตายได 3. นยตาแหง ขนหยาบกราน

4. ไกทขาดเกลอจะเปนโรคจกกนเอง ( Cannibalism )

แหลงทมาของเกลอ

ในอาหารสตว ปกตจะม K อยบรบรณ สวน Na และ Cl มอยนอยในอาหารทไดจากพช แตมมากในอาหารทไดจากสตว เขน เนอปน ปลาปน นอกจากนมมากในเกลอทะเล ฉะนน สตวกนพชเปนอาหาร เชน โค กระบอ แพะ แกะ

116

และมา จงมความตองการธาตทงสองมากกวาเปด ไก และสกร ในทางปฏบต ควรมเกลอตงทงไวให โค กระบอ มา แพะ แกะ กนตามความตองการ

การเสรมเกลอใหแกสตว

ควรไดเสรมเกลอใหแกสตว เพราะอาหารทใชเลยงสตวมกมเกลอไมเพยงพอกบความตองการของสตว เกลอจาเปนสาหรบสตวเลยงทกชนด การเสรมเกลอใหแกสตว ทาไดดงน

1. เกลออดเปนแทงสเหลยม มหลายชนด คอ แทงสขาว – จะมแต NaCl

แทงสเหลอง – จะมแต NaCl + S

แทงสแดง ,แทงสนาตาล ,หรอแทงสมวง – โดยปกตจะม NaCl + Critical trace minerals

2. รปเกลอปน เปนรปเกลอลวน ๆ หรออาจเปนรป Trace mineralized

3. แรธาตผสม จะมเกลอลวนๆ หรอ Trace mineralized ประมาณ 20 – 50 %

4. ใชเกลอผสมกบอาหาร ปกตจะใชเกลอ 0.25 – 0.5 % ของอาหาร

ความตองการเกลอของสตว

สตวตองการเกลอ ( NaCl ) ประมาณ 0.25 – 0.5 % ของอาหารทงหมด หรอ 0.005 – 0.010 % ของนาหนก ตว / วน ความตองการเกลอของสตวจะแตกตางกนออกไป ซงขนอยกบปจจยดงตอไปน

1. ชนดของสตว 2. ประเภทของอาหารทสตวไดรบ

3. กจกรรมของสตว 4. การสรางผลตผลของสตว สตวทกนพช ตองใหเกลอเพมมากกวาสตวทกนเนอ เพราะในพชทว ๆ ไป จะมเกลอนอย

กวาในเนอสตว

3. แมกนเซยม ( Magnesium )

แมกนเซยมเปนธาตทมอยในรางกายสตวนอย แตเปนธาตทมความสมพนธอยางใกลชดกบธาตแคลเซยม และฟอสฟอรส ประมาณ 70 % ของแมกนเซยมในรางกายเปนสวนประกอบของกระดกและฟน สวนทเหลอของแมกนเซยมกระจายอยตามสวนทเปนของเหลว และอยตามเนอเยอทออนนมตางๆ ประมาณ 1ใน 3 ของแมกนเซยมทอยตรงกระดก รางกายสามารถถอนเอาไปใชในเนอเยอทออนนมได เมอสตวไดรบแมกนเซยมไมเพยงพอ ซรมของเลอดมแมกนเซยม อยตงแต 2 – 5 มลลกรม ตอ เลอด 100 ซซ ( ขนอยกบชนนดของสตว และลกษณะเฉพาะตวของสตว ) แมกนเซยมถกขบออกมาทางปสสาวะและทางมลของสตวได เชนเดยวกบธาตแคลเซยมและฟอสฟอรส แตพบวาแมกนเซยมขบออกมาทางมลมากกวาทางปสสาวะ

หนาทของแมกนเซยม 1. จาเปนสาหรบระบบนายอยหลายชนด 2. เกยวของกบการเปลยนแปลงของคารโบไฮเดรตในรางกาย ( Carbohydrate Metabolism )

117

3. จาเปนสาหรบการทาหนาทของระบบประสาท

การขาดธาตแมกนเซยม การขาดธาตแมกนเซยมในอาหารมผลทาใหรางกายสตวมแมกนเซยมในเลอดตา ซงมอาการตามลาดบดงนคอ มความดนของเลอดตา ( Vasodilation ) มระบบประสาทไวตอความรสกและทางานผดปกต ( Hyperirritabality ) และมอาการชกกระตก ( Tetany ) ในทสดถงตายได Grass tetany หรอ Grass Stagger เปนโรคทพบเกดกบโคและแกะ ทเลยงในพนททมแมกนเซยมตา และไมใหแมกนเซยมเพมเตมในอาหาร เชน ในทองทบางแหงของ Netherland และ New Zealand ซงพบวา สตวทเปนโรคดงกลาวจะมระดบแมกนเซยมในเลอดตา (ตากวา 1 มลลกรม / เลอด 100 ซซ . ) ซงจะทาใหสตวมอาการทางประสาท เบออาหาร หายใจถและชพจรเตนเรว ในทสดมอาการชกกระตก และทาใหสตวตายอยเสมอ โรคนมกเกดกบแมโคนมหลงจากคลอดลกแลว แตมรายงานวาโรคนเกดกบโคนมแหง (Dry Cow) , โคตอนเมออายยงนอย (Steer) และลกโค ( Calves) การแกปญหาอาจทาไดโดยการใหแมกนเซยมออกไซด ( MgO ) 2 สวน เกลอ 1 สวน จดใหสตวกน หรออาจใช 30% Magnesium

oxide + 32 % defluorinated phosphate + 30 % trace mineralized salt + 8 % cottonseed meal จดใหสตวกนแบบตามใจชอบ กจะแกปญหาโรค grass tetany ได

ความตองการและแหลงของแมกนเซยม จากการศกษาความตองการของธาตแมกนเซยมของสตวจะแตกตางกน แตปรากฏวาความตองการแมกนเซยมสาหรบการเจรญเตบโตจะอยประมาณ 0.06 % ของ Dry Ration ทงนจะตองมธาตแคลเซยมและฟอสฟอรสเพยงพอกบความตองการของสตว และจะตองมไมมากเกนความตองการของสตว แมกนเซยมมมากในราขาวสาล ยสต และในอาหารโปรตนจากพชโดยเฉพาะกากฝาย ในอาหารสตวทว ๆ ไปมแมกนเซยมอยบรบรณ ไมจาเปนทผเลยงจะตองกงวลอก

4. ซลเฟอร (Sulfer ) ในรางกายสตวมซลเฟอรอยประมาณ 0.15 % ธาตนสวนใหญจะอยในรปสารอนทรย โดยเปนสวนประกอบของโปรตนทมกรดอะมโนทมกามะถนเปนองคประกอบ เชน Cystine และ Methionine ขนสตวมซลเฟอรประมาณ 4 %

นอกจากนซลเฟอรเปนองคประกอบของ glutathione , insulin และเปนสวนประกอบของ วตามน 2 ชนดคอ thiamine และ biotin ซลเฟอรยงพบอยในรปสารอนนทรย คอพบใน chondroitin sulfate ซงเปนสวนประกอบของกระดกออน ในเลอดม sulfate เพยงเลกนอย พบซลเฟอรในนาด ( Bile ) รางกายสตวจะขบกามะถนออกทางมลและทางปสสาวะ

การขาดธาตซลเฟอร สตวถาขาดซลเฟอรทาใหชะงกการเจรญเตบโต เพราะขาดกรดอะมโนทจาเปน คอ Methionine การใหซลเฟอรแกสตวโดยทวไปตองใหในรปของสารประกอบอนทรย เชนใหในรปของกรดอะมโน ยกเวนในสตวเคยวเออง สามารถใหซลเฟอรในรปสารอนนทรยได นอกจากนการขาดซลเฟอรทาใหการงอกของขนโดยเฉพาะในไกชาลง ทาใหกระบวนการเผาผลาญในรางกายสตวทางานไดไมเตมท

ความตองการซลเฟอรของสตว โคและแกะมความตองการซลเฟอร 0.1% ration dry matter

118

แหลงของซลเฟอร ซลเฟอรพบอยในธญพชตาง ๆ เมลดพชอน ๆ ในกรดอะมโน พวก Methionine, Cystine และจากกามะถนผง กามะถนผงจะใชไดกบสตวเคยวเออง เชน โค กระบอ แพะ แกะ โดยการชวยเหลอของแบคทเรย ในกระเพาะผาขรวสามารถใชซลเฟอรในกามะถนผงไปสรางกรดอะมโนชนดทมซลเฟอรเปนองคประกอบได

5. เหลก ( Iron )

ในรางกายสตวมเหลกอยเพยง 0.004% เหลกเปนธาตทสาคญตอขบวนการชวตสตว เหลกเปนองคประกอบของ Hemoglobin จาเปนตอหนาทของอวยวะ และเนอเยอตาง ๆ ของรางกาย ธาตเหลกพบอยทนวเคลยสในรปของ iron- porphyrin หรอทเรยกวา heme เหลกพบอยในโปรตนซงเปนองคประกอบของ Cytochrone C , Peroxidase , Catalase

และนายอยอน ๆ มากกวาครงหนงของธาตเหลกในรางกายสตวพบท hemoglobin นอกจากน ธาตเหลกพบตามตบ ( liver ) , มาม ( spleen ) , ไต ( kidney ) และโพรงกระดก ( bone marrow ) รางกายสามารถถอนเหลกจากแหลงดงกลาวมาใชไดในยามขดสน

หนาทของ Hemoglobin

Hemoglobin มหนาทนาออกซเจนออกจากปอด ไปยงเนอเยอตางๆ และนาคารบอนไดออกไซดจากเซลลของรางกายไปสปอด

Hb + O2 HbO2 ( Hemoglobin ) ( Oxyhemoglobin )

Hemoglobin สามารถรวมตวไดกบ CO2 และรวมตวไดมากกวารวมตวกบ O2 ถง 210 เทา Hb + CO > Hb + O2 ถง 210 เทา ฉะนนในแหลงทมไอเสยมากๆจะทาใหขาดออกซเจนทรางกายจะนาไปใช

การสราง Hemoglobin

เซลลของเมดเลอดทมเฮโมโกลบนสรางมาจากโพรงกระดก (bone marrow) ขบวนการสรางเฮโมโกลบนเรยกวา hemopoiesis เมดเลอดแดงถกทาลายและสรางขนมาใหมตลอดเวลา Life span ของเมดเลอดแดง เฉลยประมาณ 127 วน ( ตามทไดมการศกษาไอโซโทฟกบหน)ในการทาลายเมดเลอดแดงนน สาร hematin ของเฮโมโกลบนถกแยกเปนสารประกอบเหลก Bilirubin และสารใหสอน ๆ สารดงกลาวนถกนาไปยงตบและขบออกไวในนาด เหลกทไดจากการทาลายเมดเลอดแดงทปกต สามารถนาไปสรางเฮโมโกลบนไดอก อยางไรกตาม โรคสตวบางชนด การทาลายเมดโลหตแดงเกดขนไดรวดเรว ทาใหธาตเหลกเกดเปนพษ ไมสามารถนาไปสรางเฮโมโกลบนได

โรคโลหตจาง (Anemia )

สตวเมอไดรบธาตเหลกไมเพยงพอจะทาใหเปนโรคโลหตจาง ทงนเพราะเหลกเปนธาตทสาคญในการสรางเฮโมโกลบน โดยทวไปแลวในสตวทปกตทงหลายมเฮโมโกลบนประมาณ 10 – 18 กรม / เลอด 100 ซซ. ซงขนอยกบ

ชนด ,เพศ และอายของสตว สตวทเปนโรคโลหตจางมากๆ พบวาระดบของเฮโมโกลบนอาจลดตาลงถง 21

หรอ 31

ของ

ระดบปกต โรคโลหตจางอาจเกดขนไดทกระยะถาสตวไดรบเหลกไมเพยงพอ โรคนมกพบในลกสตวทดดนม ทงนเพราะในนานมแมมธาตเหลกอยนอย โดยปกตมกเปนกบลกสกรกอนหยานมทเลยงในคอก และไมปลอยลงดนหรอแปลงหญา ซงตองการธาตเหลกสาหรบการเจรญเตบโตตามปกตประมาณ 7 มลลกรมตอวน แตในนานมแมสกรสามารถ

119

ใหธาตเหลกเพยง 1 มลลกรมตอวน ฉะนนตองเพมใหอก 6 มลลกรมตอวน ลกสกรจงไมเปนโรคโลหตจาง เพอปองกนอาจใหยาเขาธาตเหลกปายลนหรอฉดกบลกสกร ลกสกรเมอขาดธาตเหลกจะแสดงอาการดงน .-

1. มเฮโมโกลบนในเลอดตา

2. หายใจลาบาก

3. เซองซมไมกระตอรอรน

4. ผวหนงหยาบ ยน 5. หนงตา ห และจมกซด

การใหธาตเหลก 1. ให ferrous sulfate หรอสารละลายธาตเหลกทางปากเพยง 2 – 3 หยด / วน ระหวาง 3 – 4 สปดาหแรก หรอให

31

- 1 ชอนชา / สปดาห

2. ฉด Iron dextrin จานวน 100 มลลกรม เมออายได 3 วน , 50 มลลกรม เมออายได 21 วน

การดดซมธาตเหลก ( Iron Absorption )

ธาตเหลกถกดดซมไดตรงลาไสเลก แตบางสวนของธาตเหลกถกดดซมไดตรงกระเพาะอาหาร การใหธาตเหลกอยางเพยงพอในอาหารของสตว ทาใหสตวสามารถมการดดซมธาตเหลกเปนไปอยางปกตตามความตองการใชธาตเหลกของสตว ฉะนนสตวทมสขภาพสมบรณจงมความตองการธาตนนอยมาก ยกเวนสตวทเสยเลอดมากๆ หรออยในระยะอมทอง มความตองการธาตเหลกเพมขน จากการศกษาโดยการใช F 50 ไดแสดงใหเหนวาการดดซมธาตเหลกเพมขนในขณะสตวกาลงอมทอง ทงนกเพอใหเพยงพอกบความตองการเพอการเจรญของลกสตวในทอง

ความตองการธาตเหลกของสตว 80 มลลกรมของธาตเหลก / กโลกรม ของ diet เปนจานวนเพยงพอสาหรบความตองการของสตว ลกสกรทมนาหนก 3 – 50 ปอนด ตองการธาตเหลก 100 – 110 สวนในลานสวนของอาหารขน สาหรบลกไกทมอาย 2 – 3 สปดาหแรกตองการธาตเหลก 40 สวนในลานสวนของอาหารขน

แหลงของธาตเหลกในอาหาร เหลกมอยในอาหารสตวทว ๆ ไป มมากในพชสเขยว,ตนพชตระกลถวและเยอหมเมลด (Seedcoats ) ธาตเหลกอยในรปตางๆ บางชนดสามารถนาไปใชไดด แตบางชนดอยในรปทรางกายดดซมและนาไปใชไดยาก เชน เลอดปน ( Blood

Meal ) เปนอาหารทมธาตเหลกมาก แตมประโยชนตอสตวนอยมาก

7. ไอโอดน ( Iodine )

สตวทโตเตมทแลวจะมไอโอดนในรางกายประมาณ 0.00004 % ประมาณ 65 % ของไอโอดนพบเปนสวนประกอบของฮอรโมน Thyroxine สวนไอโอดนทเหลออก 35 % พบอยทตอมนาลาย,กระเพาะอาหาร ลาไสเลก ขน รงไข รก และทตอมกลนสรางนานม

ตอมไทรอยด (Thyroid Gland )

120

ตอมไทรอยดเปนตอมทม 2 พ แตละพจะตดอยขางๆตอนบนสดของ Trachea ในมนษยตอมไทรอยดจะหนกประมาณ 25 – 35 กรม แตจะแตกตางกนไปตามอายและปรมาณของไอโอดน ตอมไทรอยดเจรญเรวเมอเปรยบเทยบกบเนอเยอชนดอน ตอมนเจรญดในระยะเปนหนมเปนสาวและระยะแกตว หรอขณะรางกายขาดไอโอดน ตอมไทรอยดจะขยายใหญ หนาทของตอมไทรอยดคอผลตฮอรโมน Thyroxine Iodine + Tyrosine Thyroxine

หนาทของไทรอกซน 1. ควบคมอตราของ Energy Metabolism หรอระดบของ Oxidation ของเซลลตางๆ

2. ควบคมการเจรญเตบโตและการแกตวของสตว ถาสตวขาดไทรอกซนจะทาใหสตวแคระแกรน เจรญเตบโตชา

3. เกยวของกบการเจรญเตบโตของอวยวะเพศ

4. เกยวของกบการทางานของตอมไรทอ ( Endocrine glands ) โดยเฉพาะ hypophysis และ gonads

5. มหนาทเกยวของกบการทางานของระบบกลามเนอ

6. มหนาทเกยวของกบระบบเสนเลอด

7. มผลตอการทางานของระบบประสาท

8. มหนาทเกยวกบ diffusion ของนาของเกลอภายในรางกาย

การขาดธาตไอโอดน สตวทไดรบไอโอดนทมอยในอาหารนอย ไมเพยงพอตอความตองการของรางกาย จะทาใหรางกายสตวพยายามขยายตอมไทรอยด เพอจะผลตฮอรโมน thyroxine ใหเพยงพอกบความตองการของรางกาย ซงเปนผลใหตอมไทรอยดโตขนเรอยๆ เพราะวาตองทางานมากเพอจะสรางฮอรโมนใหมากขน เมอตอไทรอยดโตขนทาใหบรเวณคอหอยพองโต ยนออกมาและเหนไดชดเจน เราเรยกโรคนวา คอหอยพอก ( goiter ) ในทางแพทย แบงโรคคอหอยพอกออกเปน 2 ประเภท คอ simple of endemic goiter เปนโรคคอหอยพอกทมสาเหตมาจากการขาดไอโอดน และอกประเภทหนงเรยกวา exophthamic goiter เปนโรคคอหอยพอกทมกพบเหนเสมอ โรคนถาเปนในระยะใหลก พบวา ลกสตวทคลอดออกมาจะไมมขน ออนแอ หรอลกออกมาตาย ลกสตวบางตวอาจจะมชวตรอดกจะแสดงอาการคอบวม ลกลาบาก เดนไมไหว ในลกโค ,ลกแกะ และลกแพะจะพบตอมไทรอยดขยายใหญเมอเกดออกมา ในสกรพบวา ถาขาดไอโอดนเวลาเกดออกมาไมมขน สาหรบลกมา จะแสดงอาการออนแอมากขณะเกดออกมา เปนผลใหไมสามารถยนและดดนมได เชนเดยวกบสตวปก และปลา สตวเลยงลกดวยนม เมอขาดไอโอดน ตอมไทรอยดกจะขยายใหญ

ความตองการไอโอดนของสตว ระดบ 0.2 มลลกรม / กโลกรม ของ air – dry dict เปนระดบทเพยงพอตอความตองการของสตว โคตองการ 1.0 – 2.0 ไมโครกรม / นาหนกตว 1 กโลกรม / วน

สกรตองการ 4.4 ไมโครกรม / นาหนกตว 1 กโลกรม / วน ไกเรมเลยงและไกทาพนธ ตองการ 0.5 มลลกรม / อาหาร 1 ปอนด ไกกาลงเจรญเตบโตและไกไข ตองการ 0.2 มลลกรม / อาหาร 1 ปอนด ความตองการไอโอดนมอยตลอดชวตสตว เพอทาใหตอมไทรอยดทางานไดตามปกต ในทองททขาดไอโอดนควรเสรมไอโอดนใหพอกบความตองการของสตว เพราะถาสตวขาดไอโอดนกแสดงอาการเปนโรคคอหอยพอก

121

การเสรมไอโอดนใหแกสตวทาไดงาย โดยการใชเกลอไอโอดน เชน 0.1 % โปแตสเซยมไอโอได ( KI ) หรอ 0.0076 % ไอโอดน

แหลงของธาตไอโอดน ในอาหารสตว สวนมากมไอโอดนอยนอย แตจะมมากในอาหารทไดจากทะเล เชน ปลาปน เกลอปน ซงจะเพยงพอกบความตองการของสตวทกชนด สาหรบไอโอดนในพชจะมมากหรอนอยขนอยกบปรมาณไอโอดนในดน ฉะนนปรมาณไอโอดนในพชจะแตกตางกนไปตามสภาพของพนททพชขนอย ในทองทบางแหง มไอโอดนอยนอย เชน ภาคเหนอ ภาคอสาน โดยมากสตวทเลยงในทองทดงกลาวมกขาดไอโอดน ในกรณเชนน การใหอาหารทมเกลอไอโอดน จงเปนสงจาเปน

8. ทองแดง ( Copper )

จากการศกษาทมหาวทยาลยวสคอนซน ในป ค.ศ. 1925 พบวา ทองแดงจานวนเพยงเลกนอยจาเปนเกยวของกบการสรางเฮโมโกลบนของเมดเลอดแดง แตธาตทองแดงมไดเปนสวนประกอบของเฮโมโกลบนโดยตรง ทองแดงพบอยใน hemocuprien ในเซลลของเลอด ในสตวทไมมกระดกสนหลงพบทองแดงใน hemocyanin ซง hemocyanin มหนาทนาออกซเจนในสตวดงกลาว นอกจากนพบทองแดงทตบ ,หวใจ, ปอด และไต

หนาทของทองแดง 1. เกยวของกบการดดซมธาตเหลก 2. ชวยใหธาตเหลกไปเปนสวนประกอของเฮโมโกลบน 3. ชวยใหเมดเลอดแดงแกตว ( maturation ) 4. ทาหนาท activated enzymes เชน Ascorbic acid oxidase , tyrosinase , Cytochrome oxidease

และ Catalase 5. สงเคราะห Keratin ของขนและการเจรญของขนสตว

การขาดธาตทองแดง เนองจากธาตทองแดงมหนาทหลายอยางในรางกายสตว ฉะนนการขาดกจะทาใหสตวมอาการ

แตกตางกนไป ซงขนอยกบสถานทเลยงสตวและขนอยกบชนดของสตว การขาดธาตทองแดงไมมอาการทเฉพาะ แตการขาดธาตทองแดง ประกอบดวยอาการดงน .-

1. มระดบทองแดงในเลอดและในตบตา 2. มการผดปกตของขนสตว เชนทาใหขนโคซดขาว และทาใหการเจรญของขนแกะขนชาผด

ไปจากปกต 3. ทาใหสตวมกระดกผดไปจากปกต ( bone disorder ) เชนเกดกบลกแกะ,โค, ลกสกร ,ไก ,

และสนขซงทาใหขาสตวเสย มอาการบวมตรงขอตอ และทาใหกระดกสตวเปราะ แตกไดงาย

122

4. ลกสตวออนแอเมอเกดออกมา 5. เปนโรคโลหตจาง ( Anemia ) และเปนโรคอจจาระรวง ( Diarrhea )

สตวทเลยงบนพนททมธาตทองแดงนอย จะทาใหเกดโรคซงมชอเรยกตาง ๆ กนตามชนดของสตว หรอของทองท เชน Enzootic ataxia หรอ awayback คอมอาการหลงแอนผดปกต และชกกระตกซงเปนลกษณะอาการของโรคทเกดจากการขาดธาตทองแดงกบลกแกะในองกฤษและออสเตรเลย สาหรบทเลยงบนพนททมธาตนอยนอย ทาใหเปนโรค falling disease มอาการคอ ยนซวนเซ และลมตายทนท เปนโรคทพบในออสเตรเลย

ความตองการทองแดงของสตว โคและแกะมความตองการ 4 –5 มลลกรม / กโลกรม ของอาหาร สกร มความตองการ 6 มลลกรม / กโลกรม ของอาหาร มา มความตองการ 5 – 8 มลลกรม / กโลกรม ของอาหาร ลกไกอาย 1 – 2 อาทตย ตองใหธาตทองแดง 3.2 สวนในอาหารลานสวน

ถาระดบของโมลบดนม และ/หรอ ซลเฟตสง ความตองการธาตทองแดงจะเพมเปน 2 – 3 เทาตว เกลอเขาธาตทองแดงแบบเปนแทง สาหรบใหสตวเลยกน ควรม Copper Sulfate ( CuSO4 * 5H2O ) ประมาณ 0.25 – 0.5 % ใชไดผลดในการปองกนในแหลงททมธาตทองแดงตา

แหลงของธาตทองแดง ในอาหารสตวตามธรรมชาต มทองแดงอยบรบรณ ปรมาณทองแดงในพชจะมความสมพนธกบระดบทองแดงในดน คอถาในดนมทองแดงมาก จะทาใหพชทขนอย มธาตนมากขนดวย ทองแดงพบมากในเมลดและผลตผลพลอยไดจากเมลด ( grains and grain – by products ) เชนราและกากถว สวนในฟางขาวมธาตนอยนอยมาก

9. โคบอลท ( Cobalt )

โคบอลทเปนธาตทจาเปนตอการเจรญเตบโตและสขภาพของสตว สตวทใชหญาเปนอาหาร เชน โค แพะ แกะ ทขาดธาตน จะทาใหเปนโรคทมชอเรยกตางๆ กนไปตามทอททเลยงสตว สาเหตเนองจากในดน และพชมธาตโคบอลทอยนอยมาก เชนทองทบางแหงของออสเตรเลย ,รฐบางรฐในสหรฐอเมรกา เชน ฟลอรดา , มชแกน , วสคอนซน , นวแฮมเชยร ,นวยอรค และนอทแคโรไลนา เปนตน โรคขาดธาตธาตโคบอลทเรยก Bush sickness ,Coast disease ,Salt disease หรอบางทกเรยกวา Pining Nutritional Anemia

หนาทของธาตโคบอลท

123

เชอกนวาธาตโคบอลทมหนาทเกยวกบการเจรญของแบคทเรยในกระเพาะผาข รว ถาขาด โคบอลทจะทาใหจานวนและชนดของแบคทเรยลดลง โคบอลทเปนองคประกอบทสาคญของวตามน บ 12 วตามนนจาเปนสาหรบสตวทกชนด แตในโค กระบอ แพะ แกะ สามารถสรางวตามนบ 12ไดจากการกระทาของจลนทรย ถาไดรบธาตโคบอลท ฉะนนถาหากขาดโคบอลท กมผลทาใหจลนทรยไมสามารถสรางวตามน บ 12 ไดเพยงพอกบความตองการ ซงเปนสาเหตทาใหเกดโรค สาหรบ เปด ไก และสกร พวกแบคทเรยและจลนทรยในลาไสสามารถสงเคราะห วตามนบ 12 ได แตไมเพยงพอกบความตองการ เพอปองกนการขาดธาตน ในทางปฏบตอาจเลอกใหอาหารทมวตามนบ . 12 อยมาก เชน ปลาปน นาปลาขน ผสมกบอาหารขน รวมกบเกลอของโคบอลท

การขาดธาตโคบอลท อาการขาดธาตโคบอลทในโค กระบอ และแกะ จะทาใหสตวมลกษณะซมเซา เบออาหาร รางกายผอมลง นาหนกลด ขนหยาบกระดาง ออนแอ เปนโรคโลหตจาง มความสมบรณพนธตา และการใหนม , การใหขนสตวลดลง

ความตองการธาตโคบอลทของสตว อาหารสาหรบโคและแกะ ถามโคบอลท 0.05 – 0.10 มลลกรม / อาหาร 1 กโลกรมเพยงพอทจะปองกนอาการขาดธาตโคบอลทได สาหรบมามความตองการโคบอลทนอยกวาสตวเคยวเออง สวนสกรตองการเพยงวตามนบ 12 การใหโคบอลทแกสตว อาจใหในรปของ Cobolt Chloride , Cobolt Sulfate , หรอ Cobalt Carbonate โดยมโคบอลทอยในระดบ 12.5 กรม / 100 กโลกรม ของสารดงกลาว

แหลงของธาตโคบอลท มอยในอาหารทว ๆไป ในประเทศไทย สตวไมคอยขาดธาตโคบอลท โคบอลทมมากในปลาปน นาปลาขน นอกจากนมในสารเคม เชน Cobalt Sulfate , Cobalt Carbonate และ Cobalt Chloride

10. แมงกานส ( Manganese ) แมงกานสเปนธาตทมหนาทอยในรางกายนอยมาก สวนใหญของธาตนมอยทตบนอกจากน

แมงกานสจะพบอยทตบออน,ไต , ตอมใตสมอง ( Pituitary gland ) ผวหนง ,กลามเนอ , และกระดก

หนาทของแมงกานส แมงกานสมหนาทสาคญเกยวของกบระบบนายอย ซงมอทธพลตอการเปนสด การเจรญของลกสตวในทอง การเจรญของเตานม การสรางนานม การเจรญเตบโต และการขยายตวของโครงรางของสตว โดยแมงกานสเปนตวเรงปฏกรยาของนายอยทเกยวกบการเปลยนแปลงของคารโบไฮเดรต โปรตน และไขมนในรางกาย

124

การขาดธาตแมงกานส จากการทดลองการใหอาหารทขาดธาตแมงกานสกบหนและกระตาย พบวาหนมการเจรญเตบโตลดลง , มกระดกผดปกต ,และการสบพนธลดลง สาหรบกระตายมกระดกออนแอ ไมแขงแรงและมขาโกงงอ แมงกานสเปนธาตทสตวทกชนดตองการนอยมาก สตวเลยงตามธรรมชาตทว ๆไป มกไมแสดงอาการขาดธาตน สตวถาขาดแมงกานสจะทาใหการเจรญเตบโตเปนหนมเปนสาวชา การเปนสด ( estrus ) ไมสมาเสมอ การผสมพนธไมคอยตด ถาผสมพนธตด ลกทเกดออกมาจะออนแอหรอตาย ถาเปนตวผจะทาใหเกดการเปลยนแปลงเยอบภายในอณฑะ ทาใหนาเชอเสอม ตวอสจผดปกต และออนแอ สาหรบลกไกไดรบแมงกานส ไมพอจะทาใหเปนโรคเอนเคลอน ( slipped tendon or perosis ) คอมอาการผดปกตของกระดกขา ขอเขาบวม และเอนรอยหวาย ( Achilles tendon ) เลอนไปจาก Condiles. สาหรบไกไขจะทาใหการใหไขลดลง เปลอกไขแตกงายและไขฟกออกนอย สาหรบสกรจะมอาการเปนงอย โครนทเลมหญาบนดนทรายหรอกนพชทขนอยบนดน ทมธาตนนอยมาก จะเจรญเตบโตชา มกระดกขาผดปกต มการผสมพนธตา และมกแทง

ความตองการแมงกานสของสตว โคเนอและแกะตองการ 1 – 25 มลลกรม / กโลกรม ของ diet โคนม ตองการ 10 – 20 มลลกรม / กโลกรม ของ diet สกร ตองการ 20 มลลกรม / กโลกรม ของ diet ลกไก ตองการ 25 มลลกรม / อาหาร 1 ปอนด แมไกใชทาพนธตองการ 0.5 มลลกรม / อาหาร 1 ปอนด

แหลงของธาตแมงกานส แมงกานสมอยในอาหารทวๆไป อาหารหยาบมแมงกานส 40 – 140 มลลกรม / กโลกรม เมลดพชทนอกเหนอไปจากขาวโพด มแมงกานส 15 – 45 มลลกรม / กโลกรม ขาวโพดมแมงกานสนอยมาก

ประมาณ 5 มลลกรม / กก . แมงกานสซลเฟตมกนยมใชเสรมธาตแมงกานสใหสตวปก คอจะใช 41

ปอนดของแมงกานสซลเฟต / อาหารสตวปก 1 ตน ซงสามารถปองกนการขาดแมงกานสในสตวปกได

11. สงกะส ( Zinc ) สงกะสเปนธาตทพบในเนอเยอทกชนดของสตว ธาตนพบอยมากในใน Epidermal tissues เชน ผวหนง ขน ขนสตว แตพบสงกะสอยนอยในกระดก กลามเนอ เลอด และอวยวะ อนๆ

125

หนาทของสงกะส 1. หนาททแทจรงยงไมทราบ 2. ปองกนโรค Parakeratosis 3. ชวยในการเจรญเตบโตการสรางขน และสขภาพของสตว 4. เปนสวนประกอบของนายอยหลายชนด

การขาดธาตสงกะส อาหารสตวธรรมชาตจะมสงกะสอยเพยงพอและสตวเลยงทว ๆ ไปมกไมแสดงอาการขาดธาตน แตสกรซงเปนสตวทมความตองการสงกะสสง เมอขาดสงกะสจะทาใหเปนโรคผวหนงทเรยกวา parakeratosis ซงทาใหสกรเตบโตชา มประสทธภาพการใชอาหารตา ผวหนงเปนจดแดงพพอง สกรทเลยงบนพนคอนกรตโดยใหกนอาหารทมแคลเซยมสงแตมสงกะสตามกจะเปนโรคน นอกจากนการขาดสงกะสทาใหสตวมขนหยาบ เมอเกดบาดแผลทาใหหายชา ปญหาการขาดสงกะสแกไขไดโดยใหสงกะสเพมเตมประมาณ 50 มลลกรม / อาหารแหง 1 กโลกรม การใหสงกะสอาจใหในรปสารเคม ZnCo3 หรอ ZnSO4

ความตองการธาตสงกะสของสตวเลยง โคเนอตองการ 20 – 30 มลลกรม / อาหารแหง 1 กโลกรม

แกะ ตองการ 20 – 30 มลลกรม / อาหารแหง 1 กโลกรม

สกร ตองการ 50 มลลกรม / อาหารแหง 1 กโลกรม

ไก ตองการ 50 ppm. ของอาหารทงหมด

แหลงของธาตสงกะส มในนม ผก และพชอาหารสตวทว ๆ ไป นอกจากน มในสารเคม ZnS04 Zn CO3

12. โมลบดนม ( Molybdenum )

ธาตโมลบดนม ถามนอยเปนประโยชนตอสตว แตถามมากจะเปนพษ โมลดนมเปนสารประกอบสาคญของนายอย Xanthine oxidase ซงมหนาทเกยวของกบ Purine Metabolism , Xanthine oxidase พบทตบและเนอเยอของลาไส โมลบดนมจาเปนสาหรบการเจรญเตบโตของลกไก ในลกไกตองการ Xanthine oxidase มากเพราะนายอยชนดนมความสาคญเกยวกบการสราง Urie adie ( ผลผลตขนสดทายของ Nitrogen Metabolism ) ถาเปนสตวเคยวเอองโมลบดนมจาเปนในการกระตนการทางานของจลนทรยภายในกระเพาะผาขรว

ความตองการธาตโมลบดนมของสตว โคเนอและสตวเลยงอน ๆ มความตองการโมลบดนมประมาณ 0.01 มลลกรม / กโลกรม ของอาหารแหง หากสตวไดรบโมลนมในระดบ 5 – 10 มลลกรม / กโลกรม ของอาหารกจะเกดการเปนพษตอสตวคอจะไปกระทบกระเทอนตอระบบนายอยบางชนด และกระทบกระเทอนตอ Copper Metabolism

126

แหลงของธาตโมลบดนม ธาตนมอยในอากาศทว ๆ ไป โดยเฉพาะพวกถว

13. ฟลออรน ( Fluorine )

ฟลออรนมอยทกระดกและฟนประมาณ 0.04 – 0.06 % ฟลออรนถามมากกจะเปนพษตอสตวคอจะทาใหกระดกและฟน เปนสเหลอง กระดกและฟนไมแขงแรง ถาตรวจดทฟนจะพบคลาย ๆ แผนหนปนไปเกาะอย แตถามนอยจะเปนประโยชนคอ ทาใหกระดกและฟนแขงแรงและมสขาว

ความตองการธาตฟลออรน โค แพะ แกะ และสกร ตองการ 0.1 % dry ration

ลกไก ตองการ 0.035 % dry ration

ไกไข ตองการ 0.053 % dry ration

14. ซลเนยม ( Selenium ) ซลเนยมมหนาทเกยวของกบการดดซมและการนาวตามน อ ไปใชเปนประโยชนและชวยปองกนโรคเนอเยออกเสบในตบ ( Liver Necrosis ) และโรคกลามเนอพการ ( Muscular dyptrophy ) ของลกแกะ ลกโค

การขาดซลเนยม สตวเมอขาดซลเนยมจะแสดงอาการเชนเดยวกบการขาดวตามน อ, คอ

1. เปนโรคกลามเนอพการ ( Nutritional muscular dystrophy ) ในลกแกะและลกโค

2. กระทบกระเทอนตอการทางานของหวใจทาใหลกสตวตายทนท

3. เปนอมพาต

4. การเจรญเตบโตไมด 5. ความสมบรณพนธตา

6. เปนโรคเนอเยอตบอกเสบ ( liver necrosis )

การเปนพษของซลเนยม

สตวถาไดรบซลเนยมมากเกนไปจะทาใหเปนอนตรายตอสตว ทาใหสตวเปนโรคทเรยกวา Alkali stagger

หรอ blind stagger ซงมกเปนกบโคและมาทกนพชบางชนดทมธาตซลเนยมอย 10 – 30 ppm. สตวทเปนโรคนจะมอาการซม ขอขาแขง ขาเสย และมขนรวงตามบรเวณแผงคอและทหาง

ความตองการธาตซลเนยมของสตว สตวทมความตองการ 0.1 มลลกรม หรอนอยกวา / อาการแหง 1 กโลกรม ถาสตวไดรบมากกวา 5 มลลกรม / อาการแหง 1 กโลกรม กจะเปนพษตอสตว

หลกการใหแรธาตแกสตว

127

1. จดเกลอใหแกสตวประมาณ 0.25 - 0.50% ของอาหาร ถาใหเกลอตากวาระดบดงกลาว ควรจดเกลอแกสตวโดยใหกนแบบอสระตามใจชอบ ( Free choice )

2. การใชแคลเซยมและฟอสฟอรส ควรจดใหตามความจาเปนโดยเตมลงในสตรอาหารเพอทาใหอาหารเกดความสมดลย

3. การใหเกลอแกสตวตองจดนาไวใหเพยงพอแกความตองการของสตว 4. หากคดวา trace minerals อาจขาด ควรเตม trace – mineralized salt ซงมราคาถก ไมเปนอนตายตอสตวและเปน

ประโยชนตอสภาพของดน

5. การจดแรธาตใหแกสตวแบบ Free choice มวธการให 2 วธคอ 5.1 Cafeteria style จดแรธาตแตละอยางแยกกนตางหากแลวใหสตวเลอกกนเองความตองการ

5.2 Single mixtures จดแรธาตแตละอยางมาผสมกน หากใชเมลดพชเปนหลกในการ เลยงสตว ควรผสมแรธาตดงน

เกลอ 1 สวน Difluorinated phosphate 1 – 2 สวน

of Steamed Bone Meal

เปลอกหอยปนหรอหนปนปน 1 – 2 สวน

หากเปนสตวทเลยงในทงหญา , เลยงดวยหญาแหง ควรผสมแรธาตดงน เกลอ 1 สวน Difluorinated phosphate 1 – 3 สวน

of Steamed Bone Meal

การวเคราะหหาแรธาต

การวเคราะหหาแรธาตในอาหารทาไดเปนขน ๆ ดงน 1. ชงตวอยางอาหารทตองการวเคราะหหาแรธาตมาเพยงเลกนอย ใสลงไปใน Crucible

2. นาไปเผาใน furnace ( อณหภม 600 ° C ) เปนเวลาหลายชวโมง 3. ชงนาหนกเถา ซงจะเปนนาหนกของแรธาต 4. คานวณหา % ของแรธาต จากสตร

% ของแรธาต = นน.ของเถา X 100

นน.ของอาหาร

128

บทท 6 ความสาคญของโภชนะในอาหารทมตอการดารงชพ

และการใหผลผลตของสตวเลยง

การดารงชพของสตว (maintenance) หมายถง การรกษาชวตสตวใหอยในสภาพทดหรอมสขภาพด อาหารทสตวตองการเพอการ

ดารงชพเปนจานวนโภชนะทนอยทสด ซงจาเปนตอการทางานของระบบตาง ๆภายในรางกายใหดาเนนไปอยางปกต เพอใหรางกายมชวตอยไดโดยทสตวไมมการสรางผลผลตเพมขนเปนพเศษ เชน ไมมการผลตลกสตว ไมมการเจรญเตบโต ไมมการสะสมไขมน ไมมการผลตนานมหรอผลตผลอนใด โดยเฉลยประมาณครงหนงของอาหารทใหสตวกนจะถกนาไปใชเพอการดารงชพ อาหารถกนาไปใชในดานตางๆดงตอไปน

1. เปนพลงงานเพอทาหนาทสาคญตาง ๆ 1.1 พลงงานสาหรบการทางานของหวใจ การหมนเวยนโลหต และการทางานท

สาคญอน ๆ ของรางกาย 1.2 พลงงานทตองการอยในรปของพลงงานสทธ ( net energy ) 1.3 พลงงานทใชทาหนาทสาคญตาง ๆ ในทสดจะถกขบออกมาเปนความรอน 1.4 ความรอนทเกดขนตามขอ 1.3 จะถกนาไปใชรกษาอณหภมของรางกาย 1.5 การทางานของหนาททสาคญตาง ๆ มกกลาวเปน basal metabolism 1.6 Basal metabolism วดหรอคานวณจากการแลกเปลยนระหวาง O2 และ CO2 1.7 Basal metabolism เปนปฏภาคกบพนทผวของรางกายสตว (body surface) ไมได

เปนปฏภาคกบนาหนกสตว

2. เปนความรอนเพอรกษาอณหภมของรางกายใหคงท สตวเลยงเปนสตวเลอดอน ฉะนนจงตองมความตองการความรอนเพอใชรกษาอณหภมของ

รางกายใหคงท อณหภมปกตของรางกายสตว มดงน มา 100.2๐ F โค 101.5๐ F สกร 102.6๐F แกะ 103.5๐F และสตวปก 105 ๐F ความรอนทใชรกษาอณหภมของรางกายใหเปนปกตมาจากแหลงตางๆ คอ

1) ความรอนจากการทางานของอวยวะทสาคญตาง ๆ 2) ความรอนจากการใชประโยชนจากโภชนะ 3) ความรอนจากการทางานของกจกรรมตาง ๆ 4) ความรอนจากการหนาวสนของสตว

129

ขณะทสตวมการ oxidation ภายในรางกาย สตวตองใชอณหภมเพมขนเพอรกษาอณหภมของรางกายใหเปนปกต เรยกอณหภมนนวาอณหภมวกฤต (critical temperature) ซงอณหภมวกฤตผนแปรไดมากซงขนอยกบ

1) ชนดของสตว (species of animal) 2) ขนทหอหมตวสตว (hair or wool coat of animal) 3) การสะสมไขมนของสตว (fatness of animal) 4) ระดบของอาหาร (level of feed animal) 5) กจกรรมของสตว (activity of animal) 6) การเคลอนไหวของอากาศ ( air movement ) 7) ความชน ( humidity )

โดยปกตอณหภมวกฤต มกไมคอยเกดกบสตว เวนเสยแตวาจะมอากาศหนาวเยนมาก

3. โปรตนเพอการซอมแซมเนอเยอของรางกาย 3.1 โปรตนทเปนสวนประกอบของเนอเยอมการชารดเสยหายอยตลอดเวลา 3.2 โปรตนมการสญเสยไปทก ๆ วน เชน สญเสยทางยเรย ทางฮอรโมนนายอย

และผวหนงลาไสสกกรอน 3.3 โปรตนทสญเสยไปตามขอ 3.1 และ 3.2 จะถกซอมแซมโดยโปรตนท ไดรบจาก

อาหาร 3.4 ความตองการโปรตนสาหรบการดารงชพของสตวจะเทากบจานวนไนโตรเจนท

ขบออกทาง Urine ในระหวางทสตวอดอาหาร 3.5 ความตองการโปรตนเพอการดารงชพเปนปฏภาคกบพนท ผวของรางกาย

(Body surface area) 3.6 โปรตนเพอการดารงชพจะตองเปนโปรตนทมคณภาพด นนคอจะตองมสดสวน

ของกรดอะมโนทจาเปนตอสตวอยอยางเพยงพอ

4. แรธาตตาง ๆ เพอชดเชยแรธาตทสญเสยไป 4.1 การสญเสยแรธาตทจาเปนตาง ๆ เปนไปอยางคงท เชน แคลเซยมและ ฟอสฟอรส

เปลยนไปเปนสวนประกอบของกระดก การสญเสยโซเดยมทางเหงอ เปนตน 4.2 อาหารทตองการเพอการดารงชพจะตองมแรธาตทจาเปนอยอยางเพยงพอเพชดเชย

จานวนแรธาตทสญเสยไป 4.3 อาหารของสตวโดยทวไปจะมจะมแรธาตอยอยางเพยงพอ ยกเวนเกลอ

130

5. วตามนบางอยางทจาเปนสาหรบการดารงชพ 5.1 วตามนทก ๆ อยางจาเปนสาหรบชวตสตว 5.2 วตามนทกชนดมการถกทาลาย และ / หรอสญเสยไปจากรางกายคอนขางคงท 5.3 ควรคานงถงการใหวตามนแกสตวเพอชดเชยจานวนทสญเสยไป

6. นา 6.1 สตวเมอขาดนาจะตายไดอยางรวดเรวกวาการขาดโภชนะอน ๆ

6.2 สตวตองการนาเพอการทางานทสาคญตาง ๆ ภายในรางกาย 6.3 การสญเสยนาจากรางกายสตวคอนขางคงทเชน การสญเสยนาทางปสสาวะ มลเหงอ และ

การหายใจ

7. กรดไขมนบางชนด สตวตองการกรดไขมนทจาเปนสาหรบการดารงชพ เพอรกษาสขภาพ กรดไขมนทสตวตองการ

เปนประเภทกรดไขมนทไมอมตว เชน linoleic, linolenic และ arachidonic

การเจรญเตบโต (growth)

หมายถงกระบวนการทางสรรวทยาในการเพมกลามเนอ กระดก อวยวะตาง ๆ (organs) และเนอเยอเกยวพน ( connective tissue ) การทาใหสตวมอตราการเจรญเตบโตสงเปนกญแจสาคญในการเลยงสตว อตราการเจรญเตบโตเฉลย = W2 - W1

t2 - t1

W1 = นน. เรมตนของสตว W2 = นน. สดทายของสตว t1 = เวลาเรมการทดสอบ t2 = เวลาสนสดการทดลอง

เปอรเซนตของอตราการเตบโต = W2 - W1

W2

131

สตวจะใชอาหารทเหลอจากการดารงชพไปใชเพอการเจรญเตบโต โดยปกตสตวออนมกจะมประสทธภาพการใชอาหาร (feed efficiency) ดกวาสตวทโตแลว เพราะสตวออนกาลงอยในวยทกาลงเจรญเตบโต ประสทธภาพการใชอาหารคานวณไดจากสตร ประสทธภาพการใชอาหาร = จานวนอาหารทกนทงหมด นน.ทเพมตลอดการศกษา

โภชนะตาง ๆ ทสตวตองการเพอการเจรญเตบโต มดงตอไปน

1. โปรตน เนองจากกลามเนอ เนอเยอเกยวพน และกระดก มโปรตนเปนองคประกอบ ดงนนโปรตนจงเปนโภชนะทจาเปนสาหรบการเจรญเตบโต และตองเปนโปรตนทมคณภาพด มสดสวนของกรดอะมโนทจาเปนอยเพยงพอตามความตองการของสตว

2. พลงงาน การสรางเนอเยอเพอการเจรญเตบโตตามปกต ตองการพลงงานสทธ

3. แรธาตตาง ๆ เนองจากการสรางกระดกเปนกจกรรรมขนแรกของการเจรญเตบโต กระดกมธาตแคลเซยม และธาตฟอสฟอรสเปนองคประกอบอยสง ดงนนแรธาตทงสองจงจาเปนสาหรบการเจรญเตบโต สวนแรธาตอน ๆ ทเกยวของกบการยอยอาหารและการใชประโยชนจากอาหารกมความจาเปนสาหรบการเจรญเตบโต

4. วตามนตาง ๆ วตามนดสาคญสาหรบการสรางกระดก วตามนอน ๆ มหนาทสาคญในขบวนการ metabolism ซงเกยวของสมพนธกบการใชโภชนะอน ๆ สาหรบการเจรญเตบโต

5. นา เนอเยอของกลามเนอทปราศจากไขมน มนาเปนองคประกอบประมาณ 79 - 80 % ดงนนนาจงเปนโภชนะทสาคญสาหรบการเจรญเตบโต

การเพมไขมนของสตว (fattening )

หมายถงการสะสมไขมนไวในเซลลหรอระหวางเซลลของรางกาย ทาใหสตวอวนขน การสะสมไขมนของสตวม 2 ประเภท 1. Abdominal , intramuscular and subcutaneous deposition เปนการสะสมไขมนไวตามทอง ระหวางกลามเนอ และตามใตผวหนง 2. Intramuscular deposition เปนไขมนทแทรกอยตามเนอสตว ซงเรยกวา marbling

จดประสงคในการทาใหสตวอวนหรอทเรยกวาการขนสตวนน กเพอทาใหเนอนมชม และมรสด แตเนองจากการเพมไขมนในสตวสนเปลองเงนทองมาก ฉะนน ในการขนสตวควรขนใหสตวอวนอย

132

ในขอบเขตเพยงเพอใหเนอมไขมนแทรกเพยงพอสาหรบความนยมของผบรโภคเทานน ไมควรขนสตวใหอวนมากเกนไป ความตองการอาหารเพอขนสตวมดงน

1. พลงงานทตองการเปนพลงงานสทธ ( net energy) ซงจะไดมาจากอาหารทใหพลงงานตาง ๆ เชน แปง นาตาล เซลลโลส โปรตน และไขมน

2. การขนสตวเปนการเพมความตองการโปรตนมากเกนกวาความตองการโปรตนสาหรบการดารงชพและการเจรญเตบโต

3. การขนสตวอาจเพมความตองการวตามนตางๆทเกยวของสมพนธกบenergy metabolism 4. อาหารตองมโปรตนเพยงพอ โดยเฉพาะเวลาขนสตวออน 5. อาหารตองมแรธาตเพยงพอแกความตองการ

เปรยบเทยบการขนสตวกบการเจรญเตบโต

นาหนกเพมของสตวไดมาจากการเจรญเตบโต การขนสตว และจากนาหนกของอาหารและนาทสตวไดรบ การผลตสตวเพอใหไดนาหนกเพมไปจากเดมนน พบวานาหนกเพมทไดจากการเจรญเตบโตผลตไดในราคาถกกวานาหนกเพมทไดจากการขนสตว (เมอเปรยบเทยบนาหนกเพมจานวนเทากน) นาหนกเพมจากการเจรญเตบโตจะอยในรปเนอเยอ โปรตน และกระดก สวนนาหนกเพมจากการขนสตวอยในรปของไขมน เนอเยอโปรตนประกอบดวยโปรตน 25 % และนา 75 % โภชนะโปรตนมราคาแพง แตนามราคาถก ดงนนจงทาใหนาหนกเพมทผลตไดจากการเจรญเตบโตมราคาถก การเตบโตของกระดกตองการธาตแคลเซยมและฟอสฟอรสมาก แตธาตทงสองมราคาถกจงทาใหนาหนกเพมทผลตไดสนเปลองเงนทองนอย นาหนกเพมจากไขมนโดยทวไปผลตไดในราคาทแพง เนองจากการสรางไขมน 1 กโลกรมตองใชพลงงานมากกวาการสรางโปรตน 1 กโลกรม ถง 2.25 เทา

เนองจากการเพมนาหนกทไดจากการเจรญเตบโต มประสทธภาพมากกวา และผลตไดในราคาถกกวาเพมนาหนกจากการขนสตว และสตวมอายยงนอยมการเจรญเตบโตดทสด ผทผลตสตวเพอหวงใหไดนาหนกเพมมากควรกระทาขณะสตวอายนอย เพราะสนเปลองคาใชจาย ตาง ๆ ถกกวาการผลตสตวทมอายมากแลว สาหรบสตวทมอายมากจะขนใหอวนไดเรวกวาสตวอายนอย เพราะวาพลงงานสวนใหญทเหลอจากการดารงชพถกนาไปเกบสะสมเปนไขมน

การผลตนม (milk production)

นานมสวนใหญไดมาจากโคนม แตสตวเลยงลกดวยนมทกชนดมการผลตนมเพอใชเลยงลก สตวบางชนดมประสทธภาพในการผลตไดดพอ ๆ กบโคนม นานมสตวประกอบดวย 2 สวนใหญ ๆคอ นา (water) และวตถแหง (dry matter) สวนทเปนวตถแหงนน บางทกเรยกวาสวนทเปน

133

ของแขง (solids) ซงสวนนจะประกอบไปดวย ไขมนนม (milk - fat) โปรตน นาตาลแลคโตส และแรธาต โดยเฉลยทวไปนานมประกอบดวยสงตาง ๆ ดงน นา 87.25 % และวตถแหง 12.75 % โดยวตถแหงประกอบดวย ไขมน 3.80 % โปรตน 3.50 % แลคโตส 4.80 % และแรธาต 0.65 %

เปรยบเทยบสวนประกอบของนานมสตวชนดตาง ๆ

% นา % วตถแหง

นานมโค 87.2 12.8

นานมแกะ 80.8 19.2 นานมแพะ 86.8 13.2 นานมมา 90.6 9.4 นานมสกร 79.9 20.1 นานมกระบอ 81.6 18.4 นานมคน 87.8 12.2

การผลตนานม (milk secretion)

นานมผลตขนมาโดยตอมสรางนานม (mammary glands) ซงอยภายในเตานมตอมสรางนานมประกอบดวยตอมกลนสรางนานมเลก ๆ เรยกวา alveolus ตอมนมขนาดเลกมากมองดวยตาเปลาไมเหนตองสองดดวยกลองจลทรรศน นานมผลตขนมาภายในตอมกลนสรางนานม โดยตอมกลนสรางนานมจะคดเลอกเอาโภชนะทสงมาตามเลอด แลวเปลยนโภชนะดงกลาวใหเปนสวนประกอบของนานม โภชนะทตองการใชเปนสวนประกอบของนานมไดมาจากอาหารทใหสตวกนเปนสวนใหญ โภชนะทสตวตองการเพอใชผลตนานมมดงตอไปน

1. โปรตน ตองเปนโปรตนมคณภาพด ตรงตามความตองการในการผลตนานม หากอาหารมโปรตนไม

เพยงพอ โปรตนทเกบไวตามเนอเยอจะถกนาไปสรางเปนนานมแทน การขาดโปรตนเปนเวลานาน ๆ จะทาใหการผลตนานมลดลง

2. พลงงาน ตองเปนพลงงานสทธ (net energy) พลงงานอาจไดมาจากอาหารคารโบไฮเดรต ไขมน หรอ

จากโปรตนทเหลอใชภายในรางกาย สตวจะไมผลตนมหรอผลตนอยถาไดรบพลงงานไมเพยงพอ ถา

134

อาหารทไดรบมพลงงานตา สตวจะใชพลงงานทเกบสะสมไวในรางกายไปผลตนานม การขาดพลงงานเปนเวลานาน ๆ จะทาใหการผลตนมลดนอยลง

3. แคลเซยมและฟอสฟอรส ไดมาจากอาหารหรอจากอาหารเสรม สตวจะไมผลตนมถามธาตทงสองตา ถาสตวไดรบ

แคลเซยมและฟอสฟอรสไมเพยงพอสตวจะถอนเอาแคลเซยม และ ฟอสฟอรสทอยในกระดกมาใชเปนสวนประกอบของนานม ซงจะทาใหกระดกเปราะหกงาย การขาดแคลเซยมและ / หรอฟอสฟอรส เปนเวลานาน ๆ ทาใหการผลตนมตาลง

4. วตามน เอ และ / หรอ แคโรทน อาจไมสาคญเปนพเศษสาหรบการผลตนานม สตวสามารถผลตนานมได แมจะไดรบวตามน

ดงกลาวตา นมทมวตามน เอ และ / หรอ แคโรทนสง เปนทตองการของตลาด แคโรทน และ / หรอวตามน เอ สาหรบการผลตนมไดมาจากอาหาร หรอจากการสะสมไวในรางกาย จานวนวตามนเอ และแคโรทนในนานมจะเพมขนโดยการเพมวตามน เอ และแคโรทนใหแกสตว

5. วตามนด จากหลกฐานบางแหงเชอไดวาวตามน ด จาเปนสาหรบการดดซมแคลเซยมและฟอสฟอรสเพอ

ใชเปนสวนประกอบของนานม วตามนดในนานมสามารถเพมไดโดยการเพมวตามนใหแกสตวทางอาหาร

6. โซเดยมและคลอรน (เกลอ) สาคญสาหรบการยอยโภชนะเพอใชเปนสวนประกอบของนานม ตามปกตนานมจะมเกลอบาง

ชนดอย 7. แรธาตและวตามนอน ๆ แรธาตหลายอยางเกยวของกบการใชประโยชนจากโภชนะ แรธาตและวตามนอน ๆ ทจาเปน

สาหรบสรางนมไดมาจาก อาหาร นา หรอจากการสงเคราะหของกระเพาะผาขรวหรอจากการสงเคราะหของรางกาย

การพฒนาลกสตวในทอง (fetal development)

สงสาคญ 2 ประการ ในการใหอาหารระหวางการตงทองของสตว มดงน 1. ควรจดโภชนะเพยงพอสาหรบการพฒนาของลกสตวและการพฒนาของเยอ การพฒนาของ

ลกสตวในทองเปนการเจรญเตบโตกอนทจะคลอดออกมา ความตองการโภชนะเพอพฒนาลกสตวใกลเคยงกบการเจรญเตบโต โภชนะทตองการ ไดแก โปรตน แคลเซยม ฟอสฟอรส และวตามน ด รวมทงโภชนะอน ๆ ปรมาณความตองการโภชนะเพอพฒนาลกสตวเปนจานวนไมมากมายนก ลกโคทเกดออกมาใหม ๆ มนาหนกประมาณ 37 กโลกรม จะมสวนประกอบทเปนวตถแหงเพยง 25 % ( ซง

135

เทากบนาหนกแหงตากวา 10 กก. ) หรอเทยบไดเทากบนานมเพยง 75 กโลกรมเทานน ถาสตวไดรบแคลเซยม ฟอสฟอรส โปรตน และ/หรอพลงงานไมเพยงพอสตวจะดงเอาโภชนะดงกลาวจากรางกายไปพฒนาลกสตว ถาสตวทตงทองใหม ๆ ไดรบโภชนะไมเพยงพอ ลกสตวทอยในทองจะไมพฒนาหรอหยดพฒนา รางกายของแม จะดดซมตวออนกลบคนหรอเกดแทงลก

2. ควรจดอาหารใหแกสตวระหวางการอมทองใหเพยงพอ เพอสตวจะไดนาเอาโภชนะตาง ๆ ไปเกบสารองไวในรางกาย แลวสตวจะนาอาหารทเกบสารองไวนนมาผลตเปนนานมภายหลงคลอดลก สตวเลยงบางตวมความสามารถกนอาหาร ยอยอาหารและใชอาหาร ใหเพยงพอแกความตองการระหวางการใหนานมมาก ๆ แตสตวสวนมากแลวมกจะดงเอาอาหารทเกบสารองไวในรางกายในรปของไขมน โปรตน แคลเซยม ฟอสฟอรส วตามน เอ และโภชนะอน ๆ มาใชสรางผลตผลดงกลาว ดงนน การใหอาหารระหวางการตงทองตองเผออาหารไวใหสตวไดเกบสารองไวใชดวย ตอนปลาย ๆ ของระยะการใหนม โภชนะทเหลอใชจะถกนาไปเกบสารองไวการใหอาหารแกสตวมากเกนไปในระยะปลาย ๆ ของการใหนม มผลทาใหลกสตวในทองมขนาดใหญเกนไป ซงเปนปญหาทาใหคลอดยาก

การผลตขนสตว (wool production)

ขนสตวประกอบดวย 1. Wool fiber เปนสวนทประกอบดวยโปรตนบรสทธซงเปนโปรตนทมธาตกามะถนเปนองคประกอบ สวนทเปน wool fiber มอยประมาณ 20 – 75 % องคประกอบทางเคม มดงน C 50 %, N 18 %, S 3 %, H 7 % และ O 22 % 2. Yolk or grease ประกอบดวย

2.1 Suint สารประกอบของโปแตสเซยมกบกรดอนทรยละลายในนาไดมอยประมาณ 15 –50 %

2.2 Wool fat สวนนรจกในชอของ lanolin ซงเปนสารพวกขผงไมสามารถละลายในนา มอยประมาณ 8 – 30 % องคประกอบม C, H และO

ความตองการอาหารสาหรบการผลตขนสตว

1. โปรตน ตองเปนโปรตนทมธาตกามะถน หรอโปรตนทสงเคราะหภายกระเพาะผาขรว 2. พลงงาน ตองจดพลงงานใหแกแกะมากและเกนความตองการโปรตนทจะเอาไปสราง yolk in

wool พลงงานตองเปนพลงงานสทธซงไดมาจากอาหารทใหพลงงาน 3. โปแตสเซยม ธาตน เปนองคประกอบทสาคญของ suint ในขนสตว แตในอาหารสตว

โดยทวไปมธาตโปแตสเซยมเพยงพอแกความตองการ

136

4. แรธาตและวตามนอน ๆ แรธาตและวตามนหลายอยาง สาคญโดยทางตรงและทางออมในการผลตขนสตว

การสบพนธ (reproduction) เปนการเพมหรอทวจานวนสตวใหมากขน การสบพนธเปนการผลตรปหนง กอนทสตวจะ

สบพนธได สตวจะตองสรางความเปนหนมเปนสาว แลวจงผลตไขและนาเชอมาผสมกน โภชนะเปนปจจยทสาคญปจจยหนงทจะทาใหสตวโตเปนหนมเปนสาว (puberty) เพอพรอมท

จะผสมพนธใหลกสบไป ฉะนนจงจาเปนทสตวในระยะผสมพนธตองไดรบอาหารตรงความตองการของรางกายและตองมจานวนอาหารเพยงพอทจะใชสรางลกสตว การใหอาหารไมถกตองแกแมพนธทอยในระยะผสมพนธ ทาใหลกสตวทเกดออกมาไมสมบรณ เลยงยาก สาหรบการใหอาหารแกพอพนธกตองจดใหเพยงพอและถกตองเพอจะใหพอพนธมความสมบรณพนธสง (high fertility)

โภชนะสาหรบแมพนธ 1. โปรตน ความตองการโปรตนระหวางการอมทองมกเพมขน ทงนกเนองจาก ลกสตวประกอบ

ไปดวยโปรตน ความตองการโปรตนมมากทสดระหวางชวงทสามของการตงทอง เพราะในระยะนลกสตวมการเจรญเตบโตเรวมากทสด โปรตนทตองการสาหรบการตงทองนอกจากจะมจานวนเพยงพอแลวตองเปนโปรตนทมคณภาพด

2. แคลเซยมและฟอสฟอรส ตองมจานวนเพยงพอ เพราะลกสตวกาลงเจรญเตบโตตองการใชสวนประกอบของกระดก

3. วตามนเอ หรอแคโรทน ตองมจานวนเพยงพอแกความตองการ เพราะเปนวตามนทจาเปนตอการสรางไข และสรางลกสตว การขาดวตามน เอ นอกจากจะกระทบกระเทอนตอลกสตวในทองแลวยงกระทบกระเทอนตอนมนาเหลอง (colostrum) จะทาใหนมนาเหลอง ขาดวตามน เอ หรอแคโรทน

4. วตามน ด วตามน อ และวตามนอน ๆ ซงจาเปนตอการเจรญเตบโตของ embryo 5. แรธาตอน ๆ เชน ไอโอดน เหลก ทองแดง และโคบอลต จาเปนสาหรบบางทองทซง

อาจขาดธาตใดธาตหนง ผเลยงจะตองจดธาตทขาดใหแกสตว

โภชนะสาหรบพอพนธ

137

สตวทใชเปนพอพนธควรไดรบการเลยงดใหอยในสภาพทด มอานาจในการผสมพนธ หรอมความสมบรณพนธสง ฉะนนตองจดใหพอพนธไดรบอาหารตรงตามความตองการและมจานวนอาหารเพยงพอ อาหารทพอพนธตองการเชน โปรตน แรธาต และวตามนตาง ๆ

การผลตแรงงาน (Work Production)

แรงงานจากสตวยงมความจาเปนสาหรบประเทศทมอาชพทางการเกษตร แรงงานของสตวเปนการเคลอนไหวของสตว ประเภทของแรงงานมดงน 1. Involuntary เชนการทางานของหวใจและอวยวะทสาคญ involuntary เปนสวนสาคญสวนหนงของการดารงชพ 2. Voluntary เชนแรงงานทใชสาหรบการพกผอน

โภชนะทตองการสาหรบแรงงานมดงน 1. พลงงาน ตองเปนพลงงานทอยในรปของพลงงานสทธ พลงงานสาหรบแรงงานตองมากกวา

และเหนอกวาพลงงานทตองการเพอวตถประสงคอนๆ พลงงานสาหรบแรงงานไดมาจากอาหารพวกคารโบไฮเดรต ไขมน และ / หรอ โปรตนทเหลอใช ถาพลงงานทไดรบจากอาหารไมเพยงพอ สตวจะดงเอาไขมนทเกบไวในรางกายมาใช

2. โปรตน แรธาต และวตามน ความตองการโปรตน แรธาต และวตามนสาหรบการทางานของสตวเพมขนเพยงเลกนอยโปรตนจาเปนในการสรางนายอย ฮอรโมน สตวทใชแรงงานจงขาดโปรตนไมไดสตวตองการธาตโซเดยม คลอรน ซงจะสญเสยทางเหงอ ธาตเหลกสญเสยเนองจากเมดเลอดมการแตกสลาย ฟอสฟอรสเปนสวนประกอบของนายอยวตามน ตองมเพยงพอ เพราะถกใชเปนสวนประกอบของนายอย สวนวตามน เอ ด และ เค ตองการเพมไมมากนก

การยดหดตวของกลามเนอสตว ( muscle contraction ) เกยวของกบการใชพลงงาน ดงน เซลลของสตวจบพลงงานนาตาลกลโคส (glucose) ในรปของ adenosine triphosphate (ATP) โดย ATP ไดมาจากการทาปฏกรยาทางเคมของ ADP (adenosine diphosphate) กบ inorganic phosphate ( HPO=

4 ) ดงสมการ

ADP + HPO=4 + energy ATP

138

ATP + muscle protein muscle contraction + ADP ตารางท 18 สรปความตองการโภชนะสาหรบการผลตสตว พลงงาน โปรตน แคลเซยม ฟอสฟอรส วตามน

เอ

วตามนด

แรธาตอน ๆ

วตามนอน ๆ

การดารงชพ ا ا ا ا ا ا ا ا

การเจรญเตบโต

สวนใหญจากโปรตน

ا ا ا ا ا ا ا

การขน ا ตองการเพยงเพอการยอย

� � possibly � probably probably

การผลตนม ا ا ا ا ไมตองการแตอยากใหมในนานม

ตองการนอยมาก

ตองการนอยมาก

ตองการนอยมาก

การพฒนาลกสตว

สวนใหญจากโปรตน

probably probably ا ا ا ا ا

การผลตขนสตว

โดยเฉพาะ � � � � � اธาตKและP

probably

การผลตแรงงาน

ا ا � Possibly� � เลกนอย ا

หมายเหต : ا = ตองการ � = ไมตองการ

139

บทท 7

สรระวทยา การยอย การดดซม และการใชประโยชนของโภชนะในรางกายสตว

ทางเดนอาหาร (digestive tract or alimentary canal) ทางเดนอาหารคอสวนของรางกายทอาหารผานไป เรมตงแตปากและไปสนสดททวารหนก ทางเดนอาหารบางตอนมลกษณะเปนถง แตบางตอนมลกษณะเปนทอ พนผนงม mucous membrane บอยทาหนาทปองกนมใหทางเดนอาหารถกยอยโดยนายอย ผนงบางตอนของทางเดนอาหารมชองเปดใหนายอยจากตบออนและนาดจากตบเขามาทาการยอยอาหาร และชวยในการยอยอาหารตามลาดบ

หนาทของทางเดนอาหาร มหนาทใหญๆ 5 ประการ ดงน 1. การรบอาหาร (ingestion) 2. การบดอาหาร (grinding) 3. การยอยอาหาร (digestion) 4. การดดซมอาหาร (absorption) 5. การขจดของเสยเชนมลสตว (elimination of solid wastes)

สวนตาง ๆ ของทางเดนอาหาร 1. ปาก (mouth) 2. คอหอย (pharynx) 3. หลอดคอ (esophagus) 4. กระเพาะ (stomach) 5. ลาไสเลก (small intestine) 6. ลาไสใหญ (large intestine) 7. ทวารหนก (anus)

ตอมหรออวยวะทเกยวของกบทางเดนอาหาร (glands or organs) เปนตอมหรออวยวะทชวยในการยอยอาหาร เชน ทาใหอาหารมขนาดเลกลง หรอสรางนายอย หรอสารเคมทชวยในการยอยอาหาร ตอมหรออวยวะทเกยวของกบทางเดนอาหารมดงน คอ ฟน (teeth) ลน (tongue) ตอมนาลาย (salivary glands) ตบ (liver) และตบออน (pancreas)

140

1. ปาก (mouth)

เปนสวนรบประทานอาหารและบดอาหารรวมไปถงการคลกเคลาอาหารใหเขากบนาลายเพอสะดวกในการกลน ในบรเวณปากของสตวบางชนดจะมตอมสาหรบกลนสรางนาลาย (saliva) ตอมนเรยกวาตอมนาลาย (salivary glands) ตอมนาลายชนดผลตนายอย salivary amylase หรอบางทเรยกวา ptyalin ซงชวยยอยอาหารคารโบไฮเดรตพวกแปงหรอ maltose ใหเปนนาตาลกลโคส (glucose) หนาทของปากและอวยวะทเกยวของ (ลนและฟน) ยงมหนาทรวมไปถงการจบอาหาร การบดเคยวอาหาร 2. คอหอย (pharynx) เปนทางผานของอาหารและอากาศ พนผนงของคอหอยม mucous membrane บอย และถกลอมรอบดวยกลามเนอ จากคอหอยมชองทางเปดไปสปาก ไปสหลอดคอ และไปสดานบนของรจมก 3. หลอดคอ (esophagus) เปนทอยาวทเชอมตอระหวางคอหอยและกระเพาะ หลอดคอมกลามเนอหม กลามเนอนมคณสมบตยดตวและหดตวในลกษณะเปนลกคลน (peritalsis) เพอบบไลอาหารใหผานจากหลอดคอไปสกระเพาะ 4. กระเพาะ (stomach) เปนสวนทอยระหวางหลอดคอและลาไสเลก กระเพาะเมออยในลกษณะวางเปลาจะมรปคลายตวเจ แบงกระเพาะสตวเปน 2 ชนด คอ กระเพาะรวม (compound stomach) ซงเปนกระเพาะของสตวเคยวเออง (โค กระบอ แพะ แกะ และอฐ) และกระเพาะเดยว (simple stomach) ซงเปนกระเพาะของสตวพวก สกร คน มา และไก 4.1 กระเพาะรวม (compound stomach) มลกษณะเปนถง 4 ถง คอ 4.1.1 กระเพาะผาขรวหรอกระเพาะทหนง (rumen or paunch) เปนกระเพาะทมขนาดใหญมาก จงมความจมาก จไดถง 80% ของปรมาตรของกระเพาะทง 4 ถงรวมกน หรอจไดถง 40 แกลลอน ลกษณะภายในมลกษณะคลายผาขรว มแถบของกลามเนอเรยกวา pillars ทาหนาทแบงกระเพาะผาขรวออกเปน 4 ตอน คอ dorsal sac 1 ตอน ventral sac 1 ตอน และ posterior sacs 2 ตอน นอกจากทาหนาทแบงกระเพาะออกเปนตอนๆ แลว pillars ยงทาหนาทบงคบใหอาหารภายในกระเพาะหมนเวยนไปมาเพอใหอาหารผสมคลกเคลาเขากบนาภายในกระเพาะ พนผนงของกระเพาะนมอวยวะคลายนวมอบอยเรยกอวยวะนวา papillae หนาทของ papillae คอ ชวยเพมพนทผวของกระเพาะใหมมากขน เพอใหมการดดซมอาหารใหไดมากขน กระเพาะทหนงไปอยทางดานซายของชองทอง ภายในกระเพาะจะมจลนทรย (microorganisms) เชน แบคทเรย (bacteria) และโปรโตซว (protozoa) จลนทรยพวกนอาศยอยแบบพงพาอาศย (symbiotic relationship) อณหภมภายในกระเพาะผาขรว 38 – 42 oC ระดบ pH 6 – 7, และคาของ Eh (oxidation – reduction potential) - 250 ถง – 450 Mv เมอลกสตวมขนาดเลกกระเพาะ rumen ยงไมขยายใหญจงใชงานยงไมได นานมทลกสตวกนจะผานตรงไปยง

141

กระเพาะทสามและทส แตเมอลกสตว (ลกโค) อายได 4 – 6 สปดาห กระเพาะ rumen จะขยายใหญขน แตจะทางานไดเตมทเหมอนกระเพาะของโคใหญกตอเมอลกโคอายได 1 ปขนไป เนองจากพนผนงกระเพาะผาขรว ไมมตอมกลนสรางนายอย ฉะนนจงผลตนายอยไมได การยอยอาศยจลนทรย หนาทของกระเพาะทหนงมดงน 1) เปนทพกอาหาร (storage place) อาหารทสตวเคยวเอองกนเขาไปเชน หญา ตอนแรกสตวจะมการเคยวพอใหกลนลงสกระเพาะผาขรวเทานน อาหารพวกนจะถกสงกลบขนมายงปากเพอทาการเคยวใหละเอยดอกทหนง

2) เปนทหมกบดอาหารโดยจลนทรย (place for fermentation) เนองจากกระเพาะผาขรวมสงแวดลอมทเหมาะสมสาหรบการเจรญเตบโต การขยายตวของจลนทรย เชน การไหลเขาของนาและอาหารเปนไปอยางคงท อณหภมและระดบ pH เหมาะสม มความชนคงท และมแรงดนออสโมซส (osmotic pressure) ใกลเคยงกบความดนของเลอด จลนทรยดงกลาวมหนาท ดงน

2.1) ชวยยอยอาหารเยอใย (crude fiber) เนอเยอของพชประกอบดวย คารโบไฮเดรตประมาณ 75% สวนใหญคารโบไฮเดรตทพบในหญาหรอพชอาหารสตวจะเปนคารโบไฮเดรตพวกเยอใย พวกเยอใยจะม cellulose เปนองคประกอบเปนสวนใหญ อาหารพวกเยอใยไมมนายอยในทางเดนอาหารยอยได แตจลนทรยมความสามารถผลตนายอยขนมาเพอทาการยอย ผลผลตทไดจากการยอยอาหารพวกเยอใยโดยจลนทรย ไดแก acetic acid, propionic acid, butyric acidซงกรดเหลานจะถกดดซมผานผนงของกระเพาะผาขรวเขาสสายเลอด

2.2) ชวยสงเคราะหโปรตน จลนทรยสามารถสราง กรดอะมโน จากสารทไมใชโปรตน แตมไนโตรเจนเปนองคประกอบได โปรตนทสรางขนมาจะเปนสวนประกอบของจลนทรย เมอจลนทรยตายกถกยอยโดยสตวเคยวเออง นาโปรตนทยอยไดนนไปใชประโยชนตอรางกายอกทหนง ฉะนนจงไมจาเปนทจะตองจดโปรตนทมคณภาพใหกบสตวเคยวเออง

3) ชวยสรางวตามนบรวม (B-Complex vitamins) จลนทรยสรางวตามนบรวม เชน thiamine, riboflavin, niacin, pantothenic acid, pyridoxin, cyanocobalamin และอนๆ ฉะนนจงไมจาเปนตองจดวตามนบรวมใหแกสตวเคยวเออง การหมกบดอาหาร (fermentation) โดยจลนทรยทาใหเกดแกส CO2, methane (CH4) และ ammonia ซงแกสทงสามชนดนจะเกดขนมาก นอกจากนม H, H2S, และ CO เกดขนเปนจานวนนอย ปกตแกสเหลานจะออกจากรางกายโดยการเรอ (belching) ของสตว แตอยางไรกตามบางครงสตวไมสามารถขบแกสออกจากรางกาย กจะทาใหสตวเปนโรคทองอด (bloat) ได ในการสงเคราะหวตามนบรวมและโปรตนโดยจลนทรยมความตองการโภชนะจากอาหารของสตวเคยวเอองอยตลอดเวลา อาหารทจลนทรยตองการ คอ

142

1) อาหารทใหพลงงาน 2) อาหารทใหแอมโมเนย เชน โปรตน ยเรย เกลอแอมโมเนย (ammonia salts) 3) แรธาตทตองการมาก เชน โซเดยม, โปแตสเซยมและฟอสฟอรส 4) โคบอลทหรอแรธาตทตองการนอยมากชนดอนๆ (trace minerals) 5) ปจจยสาหรบการเตบโต (growth factors) เชน branched – chain volatile fatty

acids. 4.1.2 กระเพาะรงผง หรอกระเพาะทสอง (reticulum or honeycomb) กระเพาะรงผงวางตวอยขางหนากระเพาะผาขรว โดยธรรมชาต กระเพาะผาขรวและกระเพาะรงผงไมไดถกกนแบงกนอยางเดดขาด ดงนน จงทาใหอาหารจากกระเพาะทงสองผานไปหากนไดอยางอสระ พนผนงของกระเพาะรงผงมลกษณะรปแองหกเหลยมคลายรงผง หนาทหลกของกระเพาะรงผงคอ ทาหนาทกรองอาหาร กระจายอาหาร และชวยในการเคลอนอาหารระหวางกระเพาะ rumen กบหลอดคอ และกระเพาะทสามในระหวางทาการเคยวเออง วตถหนกๆ เชน ตะป ลวด ทสตวไดรบพรอมอาหารมกตกคางอยทกระเพาะน แตเนองจากกระเพาะรงผงอยใกลหวใจ หากของมคมดงกลาวแทงทะลกระเพาะนกจะไปถกหวใจ ซงเปนสาเหตทาใหสตวตายได เรยกโรคนวา hardware stomach กระเพาะทสองไมมการสรางนายอย 4.1.3 กระเพาะสามสบกลบหรอกระเพาะทสาม (omasum or manyplies) มกจะเรยกกระเพาะทสามแทนทจะเรยกกระเพาะสามสบกลบ เนองจากกระเพาะทสามมลกษณะเปนกลบหรอหลบ จานวนมากคลายกบกลบของกะหลาปล จานวนกลบมมากเกนกวาสามสบกลบ ความรความเขาใจถงหนาททแทจรงของกระเพาะทสามยงมนอย ปจจบนเชอวาหนาทของกระเพาะทสาม คอ ทาการลดจานวนนาทมอยในอาหาร และทาหนาทบดขยอาหารทยงเปนกอนใหกระจายและหลวมตว เพอสงใหกระเพาะทส กระเพาะทสามไมมนายอยเชนเดยวกน 4.1.4 กระเพาะทส หรอกระเพาะจรง (abomasum or true stomach) กระเพาะนมลกษณะเหมอนกระเพาะเดยว เปนกระเพาะทมตอม (glandular portion) เชน ตอมกลนสรางนายอย การวางตวของกระเพาะทสวางตวอยใตกระเพาะทสาม ตรงรอยตอระหวางสวน pyrolus ของกระเพาะทสกบลาไสเลกมกลามเนอ sphincter muscle นายอยทผลตจากกระเพาะน ไดแก pepsin, rennin และ HCl สภาพของอาหารทผานไปจากกระเพาะทสจะมสภาพเปนของเหลว ของเหลวดงกลาวจะถกสงไปยงลาไสเลก เพอทาการยอยและดดซมตอไป

4.2 กระเพาะเดยว (single or simple stomach) เปนกระเพาะของคน มา และสกร กระเพาะแบบนเปนถงเดยว ตงอยทางดานหลงไปทางซายของกระบงลม (diaphragm) กระบงลมเปนแผนกลามเนอทาหนาทกนแบงหนาอก (thoracic) และชองทอง (abdominal cavity) ตรงรอยตอระหวางหลอดคอและกระเพาะมกลามเนอวงแหวนเรยกวา sphincter

143

muscle เมอกลามเนอนหดตวจะทาหนาทปดทางเขาของกระเพาะ ตามปกตปากทางเขาของกระเพาะจะปดอยเสมอ เพอปองกนมใหของทอยในกระเพาะไหลยอนกลบขนสหลอดคอ โดยเฉพาะในขณะทกระเพาะมการเคลอนไหวระหวางการยอยอาหาร ปากทางเขาของกระเพาะจะเปดกตอเมอมการยดหดตวแบบลกคลนของหลอดคอเพอขบอาหารใหลงสกระเพาะ กระเพาะเดยวแบงออกเปน 4 ตอน คอ cardia (ทางเขา), esophageal, fundus และ pylorus (ทางออก) cardia และ pylorus เปนกลามเนอ sphincter ซงทาหนาทควบคมการไหลของอาหารภายในกระเพาะ esophageal region มขนาดแตกตางกนขนอยกบชนดของสตว และเปนสวนไมมตอม fundus region เปนสวนทมตอมสาหรบผลตกรดเกลอ (HCl) และนายอย pepsin สวนสดทายของกระเพาะเดยวเรยกวา pylorus เปนสวนทเชอมตอกบสวนตนของลาไสเลก (duodenum) ซงpylorus มหนาทสรางนายอย pepsin และ rennin หนาทโดยทวไปของกระเพาะเดยว คอ ทาหนาทยอยอาหารและเปนทพกอาหารชวคราว ความจอาหารของกระเพาะเดยวแตกตางกนตามชนดของสตว เชน กระเพาะของมาจได 3 – 4.75 แกลลอน ของสกรจได 2.125 แกลลอน

5. ลาไสเลก (small intestine) ลาไสเลกเปนทอยาวมาก ขดไปมาและเปนสวนทอยถดจากกระเพาะลงไป แบงลาไสเลกออกไดเปน 3 ตอน คอ

5.1 ลาไสเลกสวนตน (duodenum) อยตดกบผนงของรางกาย ทอทมาจากตบและตบออนเปดเขาสสวนนของลาไส ลกษณะของ duodenum จะเปนรปคลายตวซ duodenum ประกอบดวยสวนตางๆ ดงน descending, transverse และascending หากสองดดวยกลองจลทรรศนจะพบวาพนผนงของ duodenum ประกอบดวย

1) Villi เปนอวยวะคลายนวมอ ซงมหนาทชวยใหพนทผวของการดดซมอาหารมมาก 2) Intestinal glands เปนตอมทมหนาทกลนสรางนายอย 3) Brunner’s glands เปนตอมซงมหนาทกลนสรางดางซงขนและเหนยว

5.2 ลาไสเลกสวนกลาง (jejunum) เปนสวนทเรมตนตรงจดทเรยกวา mesentery โดย jejunum ไมไดแยกตวออกอยางเดนชดจากสวน duodenum และ ileum

5.3 ลาไสเลกสวนปลาย (ileum) เปนลาไสสวนทอยเชอมตดตอกบ jejunum โดยไมมเสนแบงแยกชดเจนเชนเดยวกน ในกรณของมา ileum จะไปเชอมตอกบไสตง สวนสตวอน ileum จะไปเชอมตอกบไสตงและ colon

ลาไสเลกมความยาวและมความจแตกตางกนไปตามชนดของสตว เชน ลาไสเลกของสกรยาวประมาณ 15 – 21 เมตร และมความจประมาณ 2 – 5 แกลลอน สวนลาไสเลกของโคยาว 27 – 49 เมตร และมความจประมาณ 14.7 แกลลอน ลาไสเลกของมายาว 19 – 30 เมตร และลาไสเลกของแกะยาว 18 – 35 เมตร

144

6. ลาไสใหญ (large intestine) แบงลาไสใหญออกไดเปน 3 ตอน 1) ไสตง (cecum) เปนถงปด เปนสวนแรกมขนาดแตกตางกน ซงขนอยกบชนดของสตว ในสกรไสตงมหนาทไมสสาคญมากนก 2) Colon เปนสวนทอยตรงกลาง และเปนสวนทใหญทสดของลาไสใหญ colon ประกอบดวยสวนตางๆ 3 สวน คอ ascending, transverse และ descending สวนทเปน descending colon จะไปสนสดท rectum และ anus

3) Rectum เปนสวนปลายของลาไสใหญ มชองเปดออกสทวารหนก

หนาทของลาไสใหญ (1) เปนสวนทดดซมนา (2) เปนทพกของอาหารทไมถกยอย (3) เปนทหมกบดของจลนทรย ( bacterial fermentation) เพอสงเคราะหวตามนบรวม

บางชนดและวตามน เค และแบคทเรยบางชนดทาการยอยอาหารทมเยอใยนอกจากนกจะสงเคราะหโปรตนไดบาง เนองจากลาไสใหญของสตวแตกตางกนมาก (โดยเฉพาะสวนทเปน ascending colon) ฉะนน จงจาเปนจะตองแยกอธบายเปนสตวแตละชนดดงน 6.1 ลาไสใหญของมา ในบรรดาสตวเลยงดวยกนมาเปนสตวทมลาไสใหญมขนาดใหญและมความซบซอนมากทสด มความจประมาณมากกวา 60% ลาไสใหญของมาแบงออกได คอ cecum, large colon, small colon และ rectum โดยเฉพาะสวน cecum และ large colon มแบคทเรยซงมจานวนใกลเคยงกบจานวนจลนทรยภายในกระเพาะ rumen ของสตวเคยวเออง แบคทเรยทอยตามสวนดงกลาวของลาไสใหญของมาจะทาหนาทยอย cellulose และอาหารและคารโบไฮเดรตอนๆ ซงทาใหไดกรดไขมนระเหยได (VFA เชน acetic, propionic, butyric acids) นอกจากนแบคทเรยยงสงเคราะหวตามนบรวมและโปรตน การดดซม VFA จะเกดขนบางท cecum สวน small colon เปนสวนทดดซมนาจาก intestinal contents อกครงหนง เนองจากลาไสใหญของมามกจะขยายตวอยเสมอ เนองจากมอาหารเขาไป ฉะนนการแนนของลาไสจงเกดขนไดงาย

6.2 ลาไสใหญของสกร ลาไสใหญของสกรแบงออกเปน 3 ตอน คอ cecum, colon และ rectum ลาไสใหญของสกรมหนาทดงตอไปน เปนทดดซมนา ขบแรธาตบางอยาง เชน แคลเซยม เปนทพกของอาหารทไมถกยอย และเปนทหมกบดอาหารโดยการกระทาของจลนทรย ซงจลนทรยดงกลาว สามารถสงเคราะหวตามนบรวมบางชนด และวตามน เค และแบคทเรย สามารถทาการยอยอาหารทมเยอใยได และสงเคราะหโปรตนไดบาง

145

6.3 ลาไสใหญของสตวปก มขนาดสน (2 – 3 นว) แตประกอบดวยไสตง (cecum) 2 อน ซงมลกษณะเปนถงปด ลาไสใหญของสตวปกเปนทสาหรบดดซมนา ยอยอาหารเยอใยไดบาง เปนทสงเคราะหวตามนบรวม โดยอาศยการกระทาของแบคทเรย แตปรมาณทสงเคราะหได มปรมาณนอย

6.4 ลาไสใหญของสตวเคยวเออง ลาไสใหญของสตวเคยวเออง มลกษณะและทาหนาทคลายของสกร

ดงนนระบบทางเดนอาหารของสตวแตละชนดกจะคลายคลงกน อาจจะมมบางสวนทแตกตางกนบาง เชน ในสตวปกจะไมมฟน ไมมแกมเหมอนสตวชนดอน แตจะมกระเพาะพก และกนซงในสตวชนดอนไมม โดยระบบทางเดนอาหารของสตวแตละชนดแสดงในภาพท 1- 4

ภาพท 1 ระบบทางเดนอาหารของสตวปก ทมา: Taylor, 1995

146

ภาพท 2 ระบบทางเดนอาหารของสกร ทมา: Herren, 1994 และ Pond et al., 1995 ภาพท 3 ระบบทางเดนอาหารของมา ทมา: Pond et al., 1995

147

ภาพท 4 ระบบทางเดนอาหารของโคทโตเตมท ทมา: Taylor, 1995

ภาพท 5 ผนงภายในของกระเพาะโคแตละสวน ทมา: Taylor, 1995

148

การยอยอาหาร (digestion)

หมายถง ขบวนการเปลยนแปลงอาหารทสตวกนเขาไปใหมขนาดเลกลง และใหอยในสภาพสารละลายทรางกายสามารถดดซมเอาไปใชตามสวนตาง ๆ ของรางกาย ขบวนการยอยอาหารของสตวแบงออกเปน 3 แบบใหญ ๆ

1. การยอยทางกล (mechanical digestion) ไดแก การบดเคยวอาหารภายในปาก เพอใหอาหารมขนาดเลกลงโดยอาศยปาก ฟน และอวยวะทเกยวของ การยอยวธนรวมไปถงการบบตวหดตวของกลามเนอเพอทาการบบนวดอาหาร การยอยอาหารภายในกนของไก (gizzard)

2. การยอยทางเคม (chemical digestion) เปนการยอยโดยอาศยนายอยทผลตขนมาจากทางเดนอาหารหรอจากสวนอนของรางกาย และรวมไปถงการใชนาด (Bill) และกรดเกลอ (HCL)

3. การยอยโดยจลนทรย (microbial digestion) เปนการยอยโดยอาศยจลนทรย (microorganisms) ซงไดแกแบคทเรย (bacteria) โปรโตซว (protosoa) จลนทรยจะทาการหมกบดอาหาร (fermentation) การยอยแบบนเกดขนมากทกระเพาะผาขรว (Rumen) ของสตวเคยวเอองและตรงไสตงกบลาไสใหญของสกร มา เปด และไก

ผลผลตขนสดทายของการยอยอาหาร (end products of digestion) ผลผลตขนสดทาย หมายถงรปหรอสภาพของอาหารทถกเปลยนจนกระทงอยในสภาพทจะถกดดซม

ผานทางเดนอาหารเพอรางกายจะไดดดซมนาไปใชได ผลผลตขนสดทายของอาหารมดงตารางท 19

ตารางท 19 แสดงผลผลตขนสดทายในระบบทางเดนอาหาร

โภชนะ (Nutrient) ผลผลตขนสดทาย (End products) โปรตน (Protein) แปง (Stanch) นาตาลซโครส (Sucrose) นาตาลแลคโตส (Lactose) เซลลโลส (Cellulose)

กรดอะมโน (Amino acids) กลโคส (Glucosc) กลโคสและฟรคโตส (Glucose and fructose) กลโคสและกาแลคโตส (Glucose and galactose) กรดอนทรยและเกลอของกรดอนทรย (Organic acids and Salts of organic acids)

149

ไขมน (Fats) แรธาต (Minerals) วตามน (Vetamins)

กรดไขมนและกลเซอรอล ( F a t t y a c i d s a n d g l y c e r o l )

สารละลาย (any soluble form) สารละลาย (any soluble form)

หมายเหต : Fructose และ Galactose จะถกเปลยนใหเปน Glucose เสยกอน กอนทจะมการดดซม

นายอย (Enzymes)

นายอยเปน Organic catalysts สวนใหญมโปรตนเปนองคประกอบ นายอยแตละชนดมหนาทเฉพาะทจะทาการยอยอาหารเปนเฉพาะอยางไป (ยกตวอยางเชนนายอยทยอยโปรตนกจะทาการยอยเฉพาะอาหารพวกโปรตนเทานน จะไมไปทาการยอยอาหารพวกคารโบไฮเดรตและอาหารพวกไขมน) นายอยผลตมาจากตอมกลนสรางนายอยภายในทางเดนอาหาร หรอจากอวยวะอนทอยนอกทางเดนอาหาร นายอยจะทาปฏกรยาทางเคมกบอาหารเพอใหอาหารมขนาดเลกลง นายอยสวนใหญมชอลงทายดวยคาวา “ase” แตมนายอยเพยงสองสามชนดทมชอลงทายคาวา”in” ตวอยางนายอยมดงตอไปน

1. Salivary Amylase 2. Salevary Maltase 3. rennin 4. pepsin 5. Gastric Lipase 6. Pancreatic Amylase 7. Trypsin 8. Pencreatic Lepase 9. Intestenal Peptidases (Erepsin) 10. Intestinal Maltase 11. Sucrase 12. Lactase

150

ตารางท 20 สรปการยอยอาหาร

โภชนะ (Nutrient)

ปาก

(Mouth)

กระเพาะผาขรว (Rumen)

กระเพาะของสตวไมเคยวเอองและกระเพาะท 4 ของสตวเคยวเออง

(Nonruminant stomcah and ruminant abomasum)

ลาไสเลก (Small intestine)

ไสตงและลาไสใหญ (Cecum and Large

intestine)

โปรตน (Protein) ไมถกยอย บางสวนถกยอยใหเปน amend acid โดยการหมกบดของจลนทรยบางชนดมการสงเคราะหกรดอะมโนทจาเปนได

นายอย rennin ทาใหนมจบตวเปนกอน นายอย pepsin ยอยโปรตนใหเปน proteoses, polypep tides และ peptices

นายอย trypsin และนายอยบางชนดของ pancreatic,juice ทาการยอยโปรตนและ IPBP ใหเปน IPBP และ amino acids (IPBP= intermedeate protein breakdown products เชน proteoses, polypip tides, peptides) นายอย Intestinal peptidases ทาการยอย IPBP ใหเปน amino acids.

ดาเนนปฏกรยาการยอยของ trypsin และ peptidase

151

ตารางท 20 สรปการยอยอาหาร (ตอ)

โภชนะ

(Nutrient)

ปาก (Mouth)

กระเพาะผาขรว (Rumen)

กระเพาะของสตวไมเคยวเออง และกระเพาะท 4 ของสตวเคยวเออง (Nonruminant stomach and

ruminant abomasum)

ลาไสเลก (Small intestine)

ไสตงและลาไสใหญ (Cecum and Large

intestine)

แปง (Starch)

-ในสตวไมเคยวเออง นายอย salivary amylase ทาการยอยแปงใหเปน นาตาล maltose -นายอย salivary maltaseยอย maltase ยอย maltose ใหเปนนาตาล glucose

- บางสวนของแปงจะถกหมกบด โดย bacteria และ protozoa ใหเปน acetic, propionic, butyic และ กรดไขมนระเหยไดบางชนด (Volatile Fatty Acids,VFA) methane (CH4) CO2

และความรอน

- ไมถกยอย - นายอย pancreatic amylase ยอยแปงใหเปนนาตาล maltose - นายอย intestinal maltose ยอย maltose ใหเปนนาตาล glucose

- ดาเนนปฏกรยาการยอยของ pancreatic amylase และ intestinal maltase

นาตาลซโคส (Sucrose)

- ไมถกยอย - เชนเดยวกบการยอยแปง

- ไมถกยอย - นายอย intestinal sucraseทาการยอย sucrose ใหเปนนาตาล glucose และ fructose

- ดาเนนปฏกรยาการยอยของ intestinal sucrase (ถา sucrose ยงคงมอย)

152

ตารางท 20 สรปการยอยอาหาร (ตอ)

โภชนะ

(Nutrient)

ปาก (Mouth)

กระเพาะผาขรว (Rumen)

กระเพาะของสตวไมเคยวเออง และกระเพาะท 4 ของสตวเคยวเออง (Nonruminant stomach and

ruminant abomasum)

ลาไสเลก (Small intestine)

ไสตงและลาไสใหญ (Cecum and Large

intestine)

นาตาล แลคโตส (Lactose)

-ไมถกยอย - นาตาล lactose จะไมพบในกระเพาะผาขรวททาหนาทไดแลว

- ไมถกยอย - นายอย intestinal lactase ทาการยอย lactose ใหเปนนาตาล glucose และ galactose

- ดาเนนปฏกรยาการยอยของ intestinal lactase

เซลลโลส (Cellulose)

-ไมถกยอย - ถกยอยเชนเดยวกบแปง

-ไมถกยอย - ไมถกยอย - ถกยอยเชนเดยวกบการยอยภายในกระเพาะ ผาขรว แตยอยไดนอยกวา(ยกเวนในมา)

ไขมน (Fat)

-ไมถกยอย

- จลนทรยบางชนดจะทาการหมกบดไขมนใหเปน fatty acids และ glycerol

- นายอย gestric lipase ทาการยอยไขมนใหเปน fatty acids และ glycerol

- นาดทาปฏกรยากบไขมนบางสวนใหได soap และ glycerol - นายอย pancreatic lipase ทาการยอยไขมนใหเปน fatty acids และ glycerol

- ดาเนนปฏกรยาการยอยของ pancreatic lipase

153

ตารางท 21 แสดงนายอยชนดตางๆ

นายอย สรางมาจาก แหลงททาการ

ยอย ทาการยอย

การยอยตองการความเปนกรดหรอดาง

ผลผลตทไดจากการยอย

Salivary amylase Salivary glands Mouth Starch Neutral to slightly alkaline Maltose Salevary maltase Salivary glands Mouth Maltose Neutral to slightly alkaine Glucose

rennin Wall of Stomach Stomach or abomasum

Milk protein Acid Cord

pepsin Wall of Stomach Stomach or abomasum

Protein Acid Proteoses, Poly, peptides, peptides

Gastric Lipase Wall of Stomach

Stomach or abomasum

Fats Acid Fatty acidy, glycarol

Paneretic Amylase Pancreas Upper small intestine

Starch Alkaline Maltose

Trypsin Pancreas Upper small intestine

Proteins, proteoses, polypeptides, peptides

Alkaline Intermaediate protein breakdown products,

aminoacids

154

ตารางท 21 แสดงนายอยชนดตางๆ (ตอ)

นายอย สรางมาจาก แหลงททาการยอย ทาการยอย การยอยตองการความเปนกรดหรอดาง

ผลผลตทไดจากการยอย

Pancroatic Lepase Pancreas Upper small intestine Fats Alkaline Fatty acids, glycerol, maneglyceerides.

Intestinal peptidases (Eropsin)

Wall of small intestine Small intestine IPBP Alkaline Amino acids

Intestinal maltase Wall of small intestine Small intestine Maltose Alkaline Glucose Sucrase Wall of small intestine Small intestine Sucrose Alkaline Glucose, fructose Lacrase Wall of small intestine Small intestine Lactose Alkaline Glucose, fructose

Bile (ไมถอเปนนายอย)

Liver Upper small intestine Bile reacts with fats Alkaline Soap, glycorol

155

การดดซมอาหาร (Nutrient absorption)

หมายถง การเคลอนตวของผลผลตขนสดทายของการยอยอาหารจากทางเดนอาหารเขาสเลอด และ/ หรอระบบนาเหลอง การดดซมอาหารอาศยขบวนการออสโมซส ผาน Semi permeable membranes ซงบอยตามทางเดนอาหารในสตวไมเคยวเออง การดดซมอาหารจะเกดขนมากทสดทลาไสเลก ภายในลาไสเลกจะม Villi ซงจะทาหนาทชวยในการดดซมอาหาร สาหรบสตวเคยวเอองการดดซมอาหารจะเกดขนทกระเพาะผาขรวเชนเดยวกบทลาไสเลก

นาตาล glucose, amino, water soluble vitamins, แรธาตถกดดซมเขาสสายเลอด (blood stream) สวนไขมนและวตามนทละลายไดในไขมน ถกดดซมเขาสระบบนาเหลอง

ภาพท 6 สวนประกอบของวลไล (villi) ทมา: http://www.colorado.edu/intphys/Class/IPHY3430-200/020digestion.htm

156

การลาเลยงโภชนะ (Nutrient transport)

หมายถงการเคลอนตวของโภชนะจากจดทถกดดซมไปยงจดทมการใชโภชนะนน เลอดจะมหนาทลาเลยงอาหารและสารอน ๆ ภายในรางกาย แตอยางไรกตาม นาเหลองเปนตวเชอมขนสดทายระหวางเสนโลหตฝอยและเซลลทมการใชโภชนะ โภชนะทกอยางถกลาเลยงไปในสภาพสารละลาย โภชนะหลายอยางถกซมจากนาเหลองเขาสเซลลทมการใชโภชนะโดยขบวนการออสโมซส

กระบวนการเมตาโบลซม (Metabolism) Metabolism หมายถงผลรวมของขบวนการทงทางฟสกสและทางเคมทเกดขนภายในเซลลของสงมชวต ปฏกรยาทางเคมตางๆ ทเกดขนกบอาหาร อาศยนายอยเปนตวเรงขบวนการททาใหอาหารเกดการเปลยนแปลงประกอบดวยขบวนการทาใหอาหารเกดการสลายตว (Breaking – down Process) โดยอาหารจะถกออกซไดส เกดเปนพลงงานและความรอน และขบวนการสราง (Building up Process) ซงนาเอาพลงงานและสารประกอบคารบอนสราง หรอซอมแซมเนอเยอตางๆ ของรางกาย กอใหเกดการเจรญเตบโต การแบงเซลล ตลอดจนการเคลอนไหวและการขบถายของเสยออกจากเซลล metabolism แบงออกไดเปน 2 อยาง คอ 1. กระบวนการสลาย (catabolism) เปนกระบวนการทประกอบดวยปฏกรยาเคมตางๆ ในการเปลยนแปลงโมเลกลใหญๆ ของอาหารคารโบไฮเดรต ไขมน โปรตน ใหเปนโมเลกลทมขนาดเลกลง เชน เปลยนแปลงอาหารดงกลาวใหเปน lactic, acetic, Co2, แอมโมเนย และยเรย เปนตน 2. กระบวนการสราง (anabolism) เปนกระบวนการสงเคราะหโมเลกลคอนขางใหญจากโมเลกลทมขนาดเลก เชน การสงเคราะหโปรตน หรอ การสรางไขมน

กระบวนการเมตาโบลซมคารโบไฮเดรต (carbohydrate metabolism)

การยอยนาตาลและแปง (The Digestion of Sugars and Starch) คารโบไฮเดรตพวกนาตาลและแปง เมอถกยอยโดยนายอยทเหมาะสมซงขบออกมาจากทางเดนอาหารจะสลายตวให simple sugars

Starch Glucose (End product)

Specific Enzyme

157

กลโคสถกนาไปใชในรปของพลงงาน เพอใชในขบวนการตางๆ กลโคสเมอเหลอใชจะถกเปลยนเปนไกลโคเจน (แปงจากสตว) เกบไวตามตบ หรอเปลยนเปนไขมนในรางกาย (body fat) เกบไวตามสดสวนตางๆ ของรางกาย ในสตวทกาลงดดนมแม จะพบวามนาตาลกาแลคโต เกดขนจากการยอยนานม แตถาเราใหสตวกนอาหารทมนาตาลซโครส เชน กนหวผกกาดหวาน นอกจากนนาตาลฟรกโตสกเปนนาตาลอกชนดหนงทไดจากการยอยหวผกกาดหวาน

การยอย Polysaccharides โดยจลนทรย Polysaccharides พวกซลลโลส หรอสารประกอบอนๆ ทมลกษณะคลายคลงกน ซงถาจะเรยกรวมๆ กนกคออาหารพวกเยอใย (Crude Fiber) นนเอง อาหารพวกนไมมนายอยชนดใดทขบออกมาจากทางเดนอาหารของสตว สามารถจะทาการยอยได แตจะถกยอยไดโดยนายอยของพวกจลนทรย โดยจลนทรยทมความสาคญ คอ แบคทเรย จลนทรยททาการยอยอาหารพวกเยอใยจะอยในแบบ Symbiotic Relationship จลนทรยดงกลาวนจะมมากในกระเพาะ Rumen ของสตวเคยวเออง จลนทรยจะทาการยอยอาหารพวกเยอใยซงจะไดกรดไขมนระเหยได (Volatile Fatty Acids) ไดแก กรด Acetic, Butyric และ Propionic กรด Acetic จะเกดขนประมาณ 2/3 – ¾ ของ Volatile Fatty Acids ทงหมด รองลงมากเปน Propionic และนอยทสดกคอ Butyric โดย Volatile Fatty Acids นมใชวาจะเกดมาในกระเพาะ Rumen โดยการ Ferment อาหารพวกคารโบไฮเดรตแตเพยงอยางเดยว อาจจะเกดขนมาไดจากการกระทาของจลนทรยทมกบอาหารโปรตน และ Nitrogenous Compounds ไดดวย สาหรบแกสทเกดขนมาจากการ ferment อาหารพวกเยอใย ไดแก CH4, CO2, H2S, บางครงอาจพบ H2 เกดขนดวย จลนทรยนอกจากจะมหนาทดงกลาวแลว ยงสามารถสงเคราะหโภชนะทจาเปนบางอยาง โดยเฉพาะกรดอะมโน และวตามนตางๆ แมวาการยอยอาหารพวกเยอใยโดยจลนทรยจะมมากในกระเพาะ Rumen ของสตวเคยวเออง ในสตวอยางอน การยอยชนดนกขนไดในทางเดนอาหารของสตว เชน มา สกร หน กระตาย เปนตน และกมกรดไขมนระเหยไดทงสามชนดเกดขนเหมอนกน สวนใหญแลวการยอยโดยจลนทรยจะเกดขนท colon บางทกเกดตรง Cecum โดยเฉพาะในมา

ปจจยทควบคมการยอยอาหารเยอใยโดยจลนทรย

เนองจากในสตวทกนพชเปนอาหาร อาหารประมาณ 20% หรอมากกวาจะถกยอยโดยการกระทาของจลนทรยเทานน เชน อาหารทมเยอใย (Crude Fiber) พวกจลนทรยจะทาการยอย Crude Fiber ไดดหรอไมเพยงใดนนกมปจจยหลายประการทคอยควบคมอย ซงพอจะกลาวเปนขอๆ ได คอ 1. Characters of Feeds หมายถง ลกษณะของอาหารทงทางฟสกสและทางเคม เชน ถาเอาหญาแกๆ กบหญาออนๆ ใหสตวกนจะพบวา จลนทรยจะยอยหญาออนไดดกวาหญาทแก

158

2. Kinds of the Microorganism หมายถง ชนดของจลนทรย จลนทรยแตละชนดมความสามารถในการยอย Crude Fiber ไดแตกตางกนออกไป พวก Bacteria จดเปนจลนทรยททาการยอย Crude Fiber ไดดกวาจลนทรยชนดอนๆ 3. Number of Microorganism หมายถง จานวนของจลนทรย จลนทรยถามมากจะทาการยอย Crude Fiber ไดมาก 4. Kinds of Feeds หมายถง ชนดของอาหาร พบวาถาใหอาหารคารโบไฮเดรตทยอยไดงาย เชน แปง นาตาลจากออย หรอกากนาตาล พวก Bacteria จะไปยอยอาหารพวกนาตาลหมด ทาใหการยอยอาหารพวกเยอใยตาลง ตรงกนขามถาใหอาหารโปรตน พบวา activity ตางๆ ของ Microorganisms จะทางานไดด คอจะยอย Crude Fiber ไดดขน ทงนเชอกนวา Bacteria มความตองการโปรตนสาหรบใชในตวของมนเอง ทาใหตวของมนแขงแรง

การดดซมและการนากรดไขมนระเหยไดไปใชประโยชน

จากการศกษาของ Barcroft และผรวมงาน และในภายหลงจากทานอนๆ ทาใหทราบวากรดไขมนทไดจาก fermentation ถกดดซมโดยตรงเขาสสายเลอดตรงกระเพาะ Rumen, Reticulum, Omasum และตรงลาไสใหญ (Large intestion) โดย Propionic จะถกนาไปสรางเปน glycogen สวน Acetic และ Butyric อยางใดอยางหนง กสามารถถกดดซมไปสรางเปน glycogen ได กรดทงสองนยงถกนาไปใชเพอใหเกดเปนพลงงานทตองการสาหรบรางกายสตว นอกจากน Acetic และ Butyric สามารถเขาสวงจรการเปลยนแปลงของไขมน (The Metabolic Cycle of Fat) เพอเปลยนเปนไขมนของรางกาย ในตอมนานมของสตวเคยวเออง Acetic ถกนาไปสงเคราะหเปนกรดไขมนทเปนแบบ short – chain ของนานม ฉะนนจงกลาวไดวา นอกเหนอจากแกสตางๆ ผลผลตทไดจากการ ferment อาหารคารโบไฮเดรตถกนาไปใชเปนพลงงานในขบวนการตางๆ และนาไปสรางเปนไขมนของรางกายสตว

การดดซมและการเปลยนแปลงของนาตาล Hexoses มหลกฐานยนยนไดวา นาตาล glucose สามารถผานเขาสสายเลอดไดตรงกระเพาะ Rumen แตโดยทวไปแลว นาตาล glucose และนาตาล Hexoses อนๆ เชน Fructose, Galactose จะถกดดซมทลาไสโดยเฉพาะทลาไสเลก แลวจงถกนาไปยงตบและเนอเยอเพอเปลยนเปน glycogen โดยglycogen นจะถกเปลยนกลบมาเปน glucose ทละเลกละนอยเพอใชในรางกายสตว ตบของสตวเปนแหลงสาหรบเกบ glycogen ประมาณ 10 –15 % ของนาหนก ตบจะเปน glycogen และ glycogen อาจพบอยตามเนอเยอ แตจานวนทมอยเพยงเลกนอย เชน ตามกลามเนอ ในเลอดไมพบวาม glycogen อยเลย ถาสตวไดรบ glucose มากเกนไปจนกระทงตบ และกลามเนอไมสามารถควบคมดแลได glucose กจะถกขบออกมาทางปสสาวะ ตบของสตวนอกจากจะเปนแหลงเกบ glycogen ยงทาหนาทคอยควบคมระดบของนาตาลในโลหตมใหมมาก

159

หรอนอยเกนไป เชน ในโลหตของโคและแกะจะม glucose อยประมาณ 40 – 60 mg. / เลอด 100 ซซ ในนกจะมระดบนาตาลในเลอดอยสงกวาสตวเลยงลกดวยนานม แตในสตวเลอดเยน มระดบนาตาลในเลอดตา เชน กบ มเพยง 20 mg./ เลอด 100 ซซ glucose หลงจากถกดดซมจะถกเกบไวเปนการชวคราวในรปของ glycogen ทงน เพอปองกนมใหเกดระดบนาตาลในเลอดสงกวาปกต (Hyperglycemia) และหลงจากนน glycogen จงจะถกนาออกมาใชโดยเปลยนเปน glucose เพอใหเกดการสมดลย เนองจากนาตาลในเลอดถกดงไปใช โดยเนอเยอตางๆ และเปนการปองกนมใหเกดระดบนาตาลในเลอดตากวาปกต (Hypoglycemia) พบวามฮอรโมนทเกยวของกบการควบคมระดบนาตาลในเลอดคอ Adrenaline ซงสรางมาจาก Adrenal gland ฮอรโมนชนดนมหนาททาใหระดบนาตาลในโลหตสง และยงมฮอรโมนอกชนดหนง คอ Insulin สรางมาจาก Island cell ของ Pancreas ฮอรโมนนจะคอยควบคมระดบนาตาลใหมนอยลง คอจะทาการกระตนใหรางกายมการเผาผลาญ glucose ใหเกดเปนพลงงานขนมา และทาการกระตนตบใหเปลยน glucose ในเลอดเปน glycogen เพอใหระดบนาตาลในเลอดอยในระดบสมาเสมอ หากม Insulin นอยหรอไมทางาน จะทาใหการเผาผลาญนาตาลเพอเอาไปใชในรางกายลดลง ทาใหมนาตาลในเลอดมากกวาปกต ซงนาตาลนจาเปนตองถกขบออกทางปสสาวะ ทาใหเกดเปนโรคเบาหวาน (Diabetes)

การเปลยนนาตาลไปเปนไขมน เนองจากความสามารถของตบและเนอเยอทจะเกบนาตาลไวในรป glycogen นนมขอบเขตจากด ดงนน เมอสตวไดรบคารโบไฮเดรตมากเกนพอทรางกายจะเอาไปใชเปนพลงงาน นาตาลทเหลอจะถกเปลยนไปเปนไขมน ขบวนการเปลยนคารโบไฮเดรตทเหลอเปนไขมนจะเกดมากในสตวททาการขน ทงนกเนองจากอาหารของสตวททาการขนประกอบดวยคารโบไฮเดรต เปนสวนใหญ

คารโบไฮเดรตในเนอเยอรางกาย คารโบไฮเดรตจานวนเลกนอย พบอยกบโครงสรางในเนอเยอบางอยาง เชน นาตาล pentose พบอยเปนสวนประกอบของ cell nucleic acids, นาตาลกาแลคโตสรวมตวกบลพดอยในเนอเยอของประสาท คารโบไฮเดรตอนๆ พบวารวมอยกบโปรตน มอยในกระดกออน กระดกและเอนตางๆ

กระบวนการเมตาโบลซม (protein metabolism) ผลผลตขนสดทายทไดจากการยอยโปรตนในทางเดนอาหาร คอกรดอะมโน อาหารโปรตนจะถกยอยดวย proteolytic enzymes ทกระเพาะและลาไสของสตวกระเพาะเดยว แตในสตวเคยวเอองจลนทรยจะมบทบาทสาคญตอการยอยอาหารโปรตน

กระบวนการเมตาโบลซมในกระเพาะผาขรว

160

ตามทไดกลาวมาแลวเกยวกบ Carbohydrate metabolism ชใหเหนวาแบคทเรยและ จลนทรยอนๆ มบทบาทสาคญตอการเปลยนแปลงคารโบไฮเดรตทมโครงสรางสลบซบซอน เชน ชวยยอย crude fiber ขณะทแบคทเรยเพมจานวนจะทาการสงเคราะหโปรตน เพอเอาไปใชเปนสวนประกอบของรางกาย โดยจลนทรยจะใชวตถดบจากอาหาร เชน amides, ammonium salts และแมกระทงไนเตรตไปสรางเปนโปรตน โปรตนทสรางโดยแบคทเรยตอไปจะถกยอยตรงกระเพาะและลาไสเลกของสตว สตวจะนาผลตผลขนสดทายทไดจากการยอยไปใชเปนประโยชนอกทหนง อาหารโปรตนทใหสตวเคยวเออง สวนใหญจะถกจลนทรยยอยใหเปน amino acids และสารประกอบทมไนโตรเจนอนๆ เชน แอมโมเนย สารประกอบทมไนโตรเจนดงกลาวตอไปจะถกแบคทเรยนาไปสงเคราะหเปนโปรตนเพอเปนสวนประกอบของเซลล สวนนอยของโปรตนจะผานไปทกระเพาะและลาไสซงจะถกยอยโดยนายอยทยอยโปรตน

การยอยโปรตนโดยนายอย การยอยโปรตนใหเปนกรดอะมโน โดยนายอยทสรางจากทางเดนอาหารนน ทราบกนมาเปนเวลานานแลว โดยอาหารโปรตนจะถกยอยครงแรกภายในกระเพาะ

proteins proteoses + peptones

proteoses และ peptones มลกษณะเปนสารละลาย แตยงมโครงสรางสลบซบซอน เมอ proteoses และ peptones รวมทงโปรตนทไมถกยอยโดย pepsin ผานไปสลาไสเลกของสตวจะถกนายอย trypsin ซงสรางมาจากตบออนทาการยอยใหเปนกรดอะมโนตอไป กรดอะมโนซงอยในสภาพสารละลายจะถกดดซมอยางรวดเรวโดย villi ซงอยตามผนงลาไส จากนนกรดอะมโนจะถกสงไปตามเสนเลอดเพอนาไปเลยงยงสวนตางๆ ของรางกายสตว สตวทกาลงดดนมหรอสตวอนๆ ทกนนม นายอย rennin ซงสรางจากกระเพาะของสตวจะมหนาทเปลยนนานมจากสภาพเปนของเหลวใหเปนกอนแขง เพอใหนานมผานกระเพาะอยางชาๆ เพอเปดโอกาสใหนายอยภายในกระเพาะทาการยอย

ไนโตรเจนในมล (fecal nitrogen) สารประกอบทมไนโตรเจนทถกขบออกมาทางมลสตว ประกอบดวยอาหารไนโตรเจนทไมถกยอยและไมถกดดซม และไนโตรเจนทมาจากสวนอนๆ เรยกรวมๆ กนวา metabolic fecal nitrogen ไนโตรเจนจากสวนอนๆ ทถกขบออกมาทางมลนนมาจากเศษเหลอของนาดและนายอยอนๆ epithelial cells จากทางเดนอาหาร และ/หรอ เศษเหลอของจลนทรย

i

161

การดดซมกรดอะมโน ผลตผลขนสดทายทไดจากการยอยโปรตนคอ กรดอะมโน โดยกรดอะมโนจะถกดดซมผานเขาไปยงสายเลอด แอมโมเนย และเพปไทดถกดดซมเพยงเลกนอย ตอจากนนกรดอะมโนถกนาไปใชดงตอไปน 1. กรดอะมโนถกนาไปสงเคราะหเปนสวนประกอบของเนอเยอโปรตน และเนอเยออนๆ ทมไนโตรเจนเปนองคประกอบ การสงเคราะหดงกลาวรวมทงการสงเคราะหโปรตนในนานมและการซอมแซมโปรตนตามเซลลตางๆ ของรางกาย นอกจากนกรดอะมโนยงถกนาไปสรางเปนสวนประกอบของนายอยและฮอรโมน ยกตวอยางเชน phenylalanine และ tyrosine ใชเปนสวนประกอบของฮอรโมน thyroxine และ adrenaline 2. กรดอะมโนถก deaminated เชน Oxiditive deamination CH3 - CH - COOH + O CH3 - C11 - COOH + NH3 NH2 O ( Alanine ) ( pyruvic acid ) หรอ transmination เชน R COOH COOH R CHNH2 + CH2 CH2 + C = 0 COOH CH2 CH2 COOH C = C CHNH2 COOH COOH

( Amino acids) ( ∝ keto glutaric a ) ( glutamic a ) ( keto a )

แอมโมเนยทเกดขนจะถกขบออกจากรางกายในรปของยเรย สวนใหญยเรยถกขบออกทางปสสาวะ แตถาเปนสตวปกจะขบแอมโมเนยออกจากรางกายในรปของ uric acid ในสตวทไมใหผลตผล (เชน นม ไข ขนสตว หรอลกสตว) ความตองการโปรตนทไดจากการสงเคราะหมนอย สตวดงกลาวตองการโปรตนไปซอมแซมสวนสกหรอ

กระบวนการเมตาโบลซมลพด (lipid metabolism)

162

emulsificat + glycerol

bile Pancreatic

ในรางกายสตวม Lipids เปนสวนประกอบแตไมมากนก แต Lipids กเปนอาหารทสาคญในการดารงชพของสตว เชน เปนสวนประกอบของเซลล เปนสวนประกอบของโครงสรางของกรดทนวเคลยสของเซลล นอกจากน Lipids ถกนาไปสรางผลผลตเชน เปนสวนประกอบของไขมนในนานม เปนสวนประกอบของไข ไขมนทสตวไดรบถกนาไปใชในรปของพลงงาน ไขมนทเหลอใชจะถกเกบสะสมไวตามอวยวะตางๆ โดยเฉพาะใตผวหนง เยอบชองทอง หรอตามอวยวะอนๆ ไขมนทอยตามอวยวะภายในรางกาย จะชวยการพยงโครงราง ไขมนทอยใตผวหนงเปนสอปองกนมใหความรอนหนออกจากรางกายไดเรวเกนไป

การยอยลพด (The Digestion of Lipids) อาหารไขมนซงจดเปน Lipid ชนดหนง เมอผานไปถงลาไสเลกของสตวจะถกนาด (Bile) ซงสรางมาจากตบ (Liver) ทาใหไขมนเกด sponification และ emulsification เสยกอน ตอไปนายอย Pancreatic Lipase ซงสรางมาจากตบออน (Pancreas) จะทาการยอยไขมนใหไดกรดไขมน (Fatty a ) และ glycerol Fat Sponification fatty a

การขบลพดออกทางมล (Fecal Lipids) Lipids ทขบออกมาทางมลสตว ประกอบดวย ไขมนทไมถกยอยโดยนายอย ในทางเดนอาหารของสตว Lipids ไมถกดดซม เชน sterols ทมในพช, และในมลสตวยงมสารทไมใช Lipids เชน สารใหสตางๆ

การดดซมไขมน (The Absorption of Fat) กรดไขมน (fatty acids) และ glycerol จะถกดดซมโดยอวยวะทเรยกวา Villi ซงอยตามผวหนงของลาไสเลก บางสวนของไขมนทไมเปลยนแปลงอาจถกดดซมโดยการกระทาของนาด (Bile) กรดไขมนเปนสวนนอยจะรวมตวกบ alkalies เปนสบซงจะถกดดซมไดเชนเดยวกน กรดไขมนและ glycerol หรอ soaps จะถกนามารวมตวกนเสยใหม เปนไขมนภายในอวยวะทเรยกวา villi จากนนไขมนถกสงเขาสระบบนาเหลองนาไปสเสนเลอดดาทอยใกลหวใจ อนเปนแหลงทไขมนจะเขาสระบบการหมนเวยนของเลอดตอไป

163

บทท 8 การประเมนคณคาทางโภชนะของอาหารสตว

การประเมนคณคาของอาหารสตวเปนสงสาคญอยางหนงในการผลตสตวเพราะขอมลทไดจะเปนประโยชนแกนกอาหารสตวในการทจะประกอบสตรอาหารใหมโภชนะในปรมาณและสดสวนทเหมาะสมกบความตองการของสตวเลยงแตละชนดทาใหผผลตสามารถผลตสตวไดอยางมประสทธภาพและประหยดตนทนการผลต วธการประเมนคณคาอาหารสตว สามารถทาไดหลายวธดงน

1. การประเมนคณคาอาหารสตวโดยพจารณาลกษณะทางกายภาพ 1.1 การศกษาลกษณะภายนอกโดยการดดวยตาเปลา

1.2 การประเมนความนากนของอาหาร 1.3 การตรวจสอบคณภาพอาหารโดยใชกลองจลทรรศน

2. การประเมนโดยการวเคราะหสวนประกอบทางเคม มดงน 2.1 การวเคราะหโดยประมาณ (Proximate analysis) ประกอบดวย ความชน โปรตนหยาบ

ไขมน เยอใยทงหมด เถา และคารโบไฮเดรตทยอยไดงาย 2.2 การวเคราะหเยอใยโดยใชสารฟอก (Detergent fiber analysis)

การประเมนหาเยอใยประกอบดวยการวเคราะหผนงเซลลและสวนประกอบภายใน การวเคราะหเฮมเซลลโลส และการวเคราะหลกนน

2.3 การวเคราะหโดยใชแสงอนฟราเรด 2.4 การวเคราะหหากรดอะมโน 2.5 การวเคราะหวตามน 2.6 การวเคราะหสารพษ

3. การวเคราะหคณคาอาหารสตวโดยการหาการยอยไดของสตว ซงจะไดกลาวในรายละเอยดตอไป

4. การประเมนคณคาอาหารสตวโดยการวดคาพลงงานในอาหารสตว 4.1 การหาโภชนะยอยไดทงหมด (Total Digestible Nutrient, TDN) 4.2 การวดคาพลงงานตามขนตอนการใชประโยชน 4.3 การหาอตราสวนระหวางอาหารหยาบและอาหารขน 4.4 การวเคราะหหาพลงงานโดยใชเครอง bomb calorimeter

5. การประเมนคณคาอาหารสตวโดยการวดและประเมนคณคาอาหารของโปรตน 5.1 การหาปรมาณโปรตนทแทจรง (true protein) 5.2 การหาปรมาณทยอยได

164

5.3 การหาอตราสวนประสทธภาพโปรตน 5.4 การหาอตราสวนโปรตนสทธ 5.5 การหาคาทางชวะ (biological value) 5.6 การหาการใชประโยชนโปรตนสทธ 5.7 การหาคาสมดลไนโตรเจน

การยอยไดของอาหาร (digestibility)

หมายถงจานวนอาหารทสตวไดดดซมเพอนาไปใชเปนประโยชนตอรางกาย อาหารแตละชนดมการยอยไดแตกตางกนไป การยอยไดของอาหารมกวดออกมาเปนเปอรเซนต การทจะทราบวาอาหารนนๆ มการยอยไดเทาไหรจะตองทาการทดลองหาการยอยได ซงเรยกวา Digestion Trial หรอ Metabolism Trial เสยกอน การทดลองหาการยอยได ทาไดดงน

1. วเคราะหหาสวนประกอบของอาหารวามโภชนะอะไรบาง จานวนเทาใด 2. จดอาหารใหสตวกน (โดยทราบจานวนทแนนอน) 3. รวบรวมมลทสตวถายออกมา 4. วเคราะหหาสวนประกอบของมลวามโภชนะอะไรบาง จานวนเทาใด 5. คานวณหา % การยอยได ซงเรยกวา apparent digestibility

% apparent digestibility = 100 x โภชนะทสตวกน – โภชนะทถายออกทางมล โภชนะทสตวกน

ตวอยาง แมโคนมตวหนง กนหญาแหงซงมวตถแหง (dry matter) หนก 50,800 กรม ในวตถแหงดงกลาวมโปรตน 10,216 กรม, เยอใย 8,255 กรม, NFE 20,823 กรม และไขมน 1,697 กรม จานวนมลทแมโคถายออกมาหนก 11,609 กรม นามลนนไปวเคราะหพบวามโปรตน 2,559 กรม, เยอใย 2,158 กรม,

NFE 4,043 กรม และไขมน 783 กรม อยากทราบวาม % การยอยไดของโภชนะแตละอยางเปนจานวนเทาใด

การคานวณ % การยอยไดของโปรตน = 100 x จานวนโปรตนในอาหาร – จานวนโปรตนในมล

จานวนโปรตนในอาหาร = 100 x 10,216 – 2,559 10,216

165

x 100

= 74.95 %

% การยอยไดของเยอใย = 100 x จานวนเยอใยในอาหาร – จานวนเยอใยในมล จานวนเยอใยในอาหาร

= 100 x 8,255 – 2,158 8,255 = 73.9 %

% การยอยไดของ NFE = 100 x จานวน NFE ในอาหาร – จานวน NFE ในมล จานวน NFE ในอาหาร

= 100 x 20,823 – 4,042 20,823 = 80.6 %

% การยอยไดของไขมน = 100 x จานวนไขมนในอาหาร – จานวนไขมนในมล จานวนไขมนในอาหาร

= 100 x 1,697 - 783 1,697 = 53.9 %

สมประสทธการยอย (digestion coefficients)

สมประสทธการยอย = (น.น. ของอาหาร x % โภชนะในอาหาร) – (น.น. ของมล x % โภชนะในมล) น.น. ของอาหาร x % โภชนะในอาหาร

คาของสมประสทธการยอยวดออกมาเปนเปอรเซนต สมประสทธของการยอยของอาหารแตละชนดจะแตกตางกน ดงแสดงในตารางท 22

166

ตารางท 22 สมประสทธการยอยของอาหารแตละชนด

สมประสทธการยอย

ชนดของอาหาร

(Feeding stuff)

โปรตน %

ไขมน %

เยอใย %

NFE %

กากงา (sesame oil meal) ราขาว (rice bran) กากถวเหลอง (soybean oil meal, solvent, all analyses) นมผง (skimmilk, dried) ยสต (yeast, brewer’s, dried) เลอดปน (blood meal) หญาซดาน (sudan grass) หญาเนเปยร (napier grass, immature) ขาวโพด (corn, dent, well-matured, well-eared)

91 68 92 90 86 71 69 29 55

65 83 47 100 0 38 71 65 78

55 28 87 - 0 18 67 50 64

65 76 94 93 88 25 49 40 74

ความคลาดเคลอนของการยอยไดของอาหาร

การยอยไดของอาหารทไดจากการทดลองหาการยอยไดอาจคลาดเคลอน ไมไดตวเลขทถกตอง ทงนกเนองจากโภชนะทขบออกมาทางมลสตวนนอาจมโภชนะทมาจากแหลงอนมไดมาจากอาหารทสตวกนโดยตรง เชน

1. มาจากนายอย 2. มาจากบคเตร 3. มาจากผนงของทางเดนอาหารทแตก 4. มาจากแรธาตในทางเดนอาหาร

นอกจากนความคลาดเคลอนของการยอยไดอาจเนองมาจากขอผดพลาดในการวเคราะหหาโภชนะ และการตกหลนของอาหารและมลสตว

167

ปจจยทควบคมการยอยไดของอาหาร

1. อายของสตว – มอทธพลเพยงเลกนอย สวนใหญเกยวกบฟนและอวยวะทเกยวของ 2. โรค และ/หรอ พยาธ 3. แหลงของอาหารและสวนประกอบ – อาหารมกจะแตกตางกนในประเภทของเยอใย

และ/หรอ ไขมน ซงมอทธพลตอการยอยไดของอาหาร 4. ระดบของอาหารทใหสตว – ขณะทระดบของอาหารทสตวไดรบเพมขนเกนกวา

ระดบทสตวจะรบได การยอยไดของอาหารจะลดลง 5. อตราการไหลของอาหารผานลาไส

ไหลเรว – ทาใหมเวลานอยทยอย และดดซมอาหารไดไมหมด ไหลชา – อาจสนเปลองเวลามากเกนไปในการหมกบดอาหาร ขนาดและการเตรยมอาหาร – มอทธพลตอการไหลของอาหาร

6. การไดรบโภชนะมาก หรอการขาดโภชนะ – อาจเปนสาเหตทาใหการดดซมและการใชโภชนะอยางอนไดไมด

โภชนะทยอยไดทงหมด (Total Digestible Nutrients) TDN หมายถง ผลรวมของโภชนะทยอยไดทกชนด แตไมคดรวมถงนา แรธาต และไวตามน เพราะโภชนะทงสามนไมใหพลงงาน TDN เปนหนวยทใชวดคาของพลงงานในอาหารแตละชนดใชประโยชนในการประเมนคณคาและราคาของอาหาร อาหารทม TDN สง เปนอาหารทสตวยอยไดมาก และเปนอาหารทมพลงงานสง หนวยของ TDN มกแสดงเปนปอนดหรอกโลกรม หรอเปนเปอรเซนต (ปอนดหรอกโล ของ TDN ตอ 100 ปอนดหรอกโลของอาหาร) การคานวณหา TDN ใชสตรดงน

TDN = โปรตนทยอยได (digestible crude protein) + เยอใยทยอยได

(digestible crude fiber) + 2.25 x ไขมนทยอยได (digestible crude fat) + แปงและนาตาลทยอยได (digestible nitrogen free extract)

168

ตารางท 23 ตวอยางการหา TDN ของราขาว

โภชนะ % โภชนะในอาหาร ส.ป.ส. การยอย โภชนะทยอยได

(Nutrient) (% Nutrient) (Dig. Coeff.) (Dig. Nutrient)

โปรตน 12.4 68 12.4 x 68 = 8.432

100

เยอใย 11.6 28 11.6 x 28 = 3.248

100

ไขมน 13.6 83 13.6 x 83 = 11.288

100

NFE 39.9 76 39.9 x 76 = 30.324

100

∴TDN = 8.432 + 3.248 + (11.288 x 2.25) + 30.324 = 67.39 โภชนะทยอยไดทงหมด หรอ TDN นไมไดเปนโภชนะทยอยไดทงหมดอยางแทจรง ทงนกเนองจาก

1. ไมไดรวมถงแรธาตทยอยได 2. ไขมนทยอยไดตองคณดวย 2.25 ทาใหคาของพลงงานเพมขน

อาหารใดทมไขมนสงบางครงทาใหมคา TDN เกน 100 %

ปจจยทมผลกระทบตอคาของ TDN 1. เปอรเซนตของวตถแหง (the percentage of dry matter)

นาทมอยในอาหารไมไดนามาคด อาหารใดทมนามากจะมโภชนะอนๆ นอย ทาใหอาหารนนมคา TDN ตา ยกตวอยางเชน นม ในสภาพทแหง คณคาทางอาหารจะสง แตนมในสภาพทสดจะม TDN ตา (16%) ทงนกเนองจากนมสดมนา เปนองคประกอบ ถง 87% หญาหมกม TDN ตา เมอเปรยบเทยบกบหญาแหง กเพราะความแตกตางของนา

2. การยอยไดของวตถแหง (the digestibility of the dry matter) วตถแหงทมอยในอาหาร มเปอรเซนตการยอยไดแตกตางกน ซงขนอยกบชนดของอาหารนนๆ ยกตวอยาง mineral oil มคา gross energy สง แตไมสามารถถกยอยโดยสตว ดงนนจงไมม

169

พลงงานทยอยได หรอ TDN สารพวกลกนนทมอยในพชกเหมอนกน ไมมคาของ TDN อาหารทมเยอใยสง โดยทวไปจะม TDN คอนขางตา ทรายเปนวตถแหงทสตวไมสามารถยอยได ฉะนนจงมคาของ TDN = 0.0

3. จานวนของแรธาตทมอยในวตถแหงทยอยได (the amount of mineral matter in the digestible dry matter)

แรธาตทอยในอาหารสตวสามารถถกยอยได แตแรธาตเปนโภชนะทไมใหพลงงาน ฉะนน จงไมมคาของ TDN แรธาตดงกลาว เชน เกลอ หนปน เปนตน อาหารใดทมแรธาตสงกจะทาใหมคา TDN ตา

4. จานวนของไขมนทมอยในวตถแหงทยอยได (the amount of fat in the digestible dry matter)

ตามทไดกลาวแลววา ในการคานวณหา TDN ถาเปนไขมนทยอยได จะตองนามาคณ 2.25 เสยกอน ทงนกเนองจากไขมนมพลงงานมากกวาคารโบไฮเดรต และโปรตนถง 2.25 เทา ฉะนน อาหารทมไขมนยอยไดสงจะทาใหคาของ TDN สง ยกตวอยางเชน นมผง อาจมคา TDN มากกวา 100%

แผนภมตอไปน อาจชวยใหเขาใจถงปจจยทกระทบกระเทอนตอคาของ TDN ในอาหารไดงายขน นา (ไมมคา TDN) วตถแหงทไมยอย - โปรตนทไมยอย - เยอใยทไมยอย วตถแหง (Dry matter) - NFE. ทไมยอย ไมมคา TDN

- ไขมนทไมยอย - แรธาตทไมยอย วตถแหงทยอย - โปรตนทยอย - เยอใยทยอย - NFE. ทยอย - ไขมนทยอย x 2.25 - แรธาตทยอย – ไมมคา TDN

อาหาร

=

170

ตวอยางคา TDNของอาหาร

อาหารทมไขมนสง 1. ไขมนจากสตว ม TDN 175.2 % 2. นามนขาวโพด ม TDN 172.8 % 3. นมผง (dried whole milk) ม TDN 110.1 % 4. แปงขาวโพด ม TDN 85.8 % 5. เมลดถวเหลอง ม TDN 83.1 % 6. Peanut kernels ม TDN 131.1 % 7. Ground cottonseed ม TDN 86.6 %

อาหารทไดจากเมลดพชหรอผลตผลพลอยไดทมเยอใยตา อาหารโปรตนทมเยอใยและมกระดกตา และเปลอกสมและกากนาตาลจากออย 1. เมลดขาว wheat ม TDN 78.3 % 2. Yellow shelled corn ม TDN 78.0 % 3. Dried whey ม TDN 77.8 % 4. หางนมผง ม TDN 77.4 % 5. Dried citrus pulp ม TDN 76.6 % 6. 49 % กากถวเหลอง ม TDN 76.3 % 7. Corn gluten meal ม TDN 75.4 % 8. กากนาตาล ม TDN 73.9 % 9. 49 % กากเมลดฝาย ม TDN 73.6 % 10. กากลนสด ม TDN 73.6 % 11. Poultry by – product meal ม TDN 73.0 % 12. กากงา ม TDN 72.6 % 13. ขาวฟาง (Hegari) ม TDN 72.0 % 14. 44 % กากถวเหลอง ม TDN 72.0 % 15. Potato meal ม TDN 71.7 % 16. Grain sorghum grain ม TDN 71.3 %

171

17. กากถวลสง ม TDN 70.5 % อาหารขนทไดจากเมลดพชและผลตผลพลอยไดซงมเยอใยมาก อาหารโปรตนทมกระดกสง และกากนาตาลจากหวผกกาดหวาน 1. Safflower meal without hulls ม TDN 69.5 % 2. 41% Safv. – extd cottonseed meal ม TDN 68.5 % 3. ราขาวโพด ม TDN 68.1 % 4. ปลาปน ม TDN 67.8 % 5. Dried beet pulp 1 molasses ม TDN 67.7 % 6. 36 % กากเมลดฝาย ม TDN 67.1 % 7. Digester tankage ม TDN 65.5 % 8. Dried beet pulp ม TDN 65.2 % 9. Tankage with bone ม TDN 62.7 % 10. Wheat bran ม TDN 62.7 % 11. ขนไกปน ม TDN 62.2 % 12. Meat scrap ม TDN 62.0 % 13. กากนาตาลจากหวผกกาดหวาน ม TDN 61.1 % 14. เนอและกระดกปน ม TDN 60.6 % 15. กากทานตะวน ม TDN 60.6 % 16. Brevers dried grains ม TDN 60.3 %

หญาแหง, ฟางขาว, ซงขาวโพด, ตนขาวโพดแก, กากนาตาลจากสมและไม และเลอดปน

1. ราขาว ม TDN 58.9 % 2. เลอดปน ม TDN 58.8 % 3. เปลอกถวเหลอง ม TDN 58.8 % 4. ถวลสงแหง ม TDN 58.3 % 5. หญาจอนสนแหง ม TDN 53.8 % 6. กากนาตาลจากไม ม TDN 53.4 % 7. ถวคาวพ แหง ม TDN 53.3 % 8. หญาซดานแหง ม TDN 53.1 %

172

9. กากนาตาลจากสม ม TDN 52.5 % 10. ตนขาวโพดแก ม TDN 51.4 % 11. เปลอกเมลดฝาย ม TDN 46.5 % 12. ถวเหลองแหง ม TDN 45.8 % 13. ซงขาวโพดบด ม TDN 44.8 % 14. หญาแพรกแหง ม TDN 44.7 % 15. ฟางขาว Barley ม TDN 38.2 %

อาหารทมความชน และมแรธาตสง , เปลอกถวลสงและแกลบขาว 1. มนฝรง ม TDN 25.4 % 2. เศษอาหาร ม TDN 22.4 % 3. หญาหมกทาจากตนขาวโพดแก ม TDN 20.2 % 4. หญาหมกทาจาก grain sorghum ม TDN 17.6 % 5. เปลอกถวลสง ม TDN 16.7 % 6. นมสด ม TDN 16.1 % 7. กระดกปนอบไอนา ม TDN 15.0 % 8. Carrots ม TDN 10.6 % 9. แกลบขาว ม TDN 10.0 % 10.หางนมสด ม TDN 8.5 % 11. หวกะหลาปล ม TDN 8.3 % 12. Defluorinated phosphate ม TDN เพยงเลกนอย 13. Ground limestone ม TDN เพยงเลกนอย 14. Oyster shell flour ม TDN เพยงเลกนอย

173

บทท 9 พลงงานในอาหารสตวและการใชประโยชนจากพลงงาน

คาจากดความเบองตน

1. แคลอร (calorie, cal.) คอ จานวนพลงงานหรอความรอนททาใหนา 1 กรมรอนขน 1 องศาเซลเซยส จาก 14.5 oC เปน 15.5 oC 2. กโลแคลอร (kilocalorie, kcal.) คอ จานวนพลงงานหรอความรอนททาใหนา 1 กโลกรมรอนขน 1 oC จาก 14.5 oC เปน 15.5 oC 3. เมกะแคลอร (megacalorie, Mcal.) 1 Mcal. = 1,000 Kcal. หรอ 1,000,000 cal. 4. บทย (British Thermal Unit, BTU) คอ จานวนพลงงานหรอความรอนททาใหนา 1 ปอนด รอนขน 1 oF 1 BTU = 252 แคลอร (ปจจบนไมคอยนยมใชในอาหารสตว) 5. Bomb calorimeter เปนเครองมอทใชหา gross energy ภาพท 7 เครอง Bomb calorimeter ทมา:

174

แผนภมแสดงพลงงานและการใชประโยชนจากพลงงาน

ยอดพลงงาน (gross energy)

พลงงานสญเสยทางมล (fecal energy)

พลงงานทยอยได (digestible energy) การสญเสยทางปสสาวะและทางแกส (urinary energy and gaseous products of digestion)

พลงงานทใชประโยชนได (metabolizable energy)

การสญเสยทางความรอนเพม (heat Increment)

พลงงานสทธ (net energy) พลงงานเพอการดารงชพ พลงงานเพอสรางผลตผล (maintenance energy) (productive energy)

ยอดพลงงาน (gross energy, GE)

คอ พลงงานทงหมดทไดจากการเผาไหมอาหารคารโบไฮเดรต ไขมน และโปรตน บางทเรยกความรอนหรอพลงงานทเกดขนนวา Heat of combustion การหา GE ใช bomb calorimeter (ความรอนทเกดขนวดเปนแคลอร) โดยทวไปจะวดเปนกโลแคลอรตอกโลกรมของอาหาร หรอ Kcal. / Kg. คา GE จะไมมความสมพนธกบ metabolizable energy หรอ net energy จานวน NE นนจะนอยกวา GE เสมอ ผลตภณฑบางชนด เชน ถานหน นามนแร และลกนน มคา GE สง แตเนองจากไมสามารถถกยอยได ดงนนผลตภณฑดงกลาวจงไมมคณคาทางดานพลงงานทจะเปนประโยชนตอสตว อาหารหยาบหลาย

Die

tary

D

iges

tion

And

Inte

rmed

iar

y

Util

izat

ion

175

อยาง มคา GE ใกลเคยงกบอาหารขน (concentrates) แตอาหารหยาบมคา ME, DE และ NE แตกตางจากอาหารขนมาก

พลงงานทยอยได (digestible energy, DE.)

คอ จานวนพลงงานทสตวยอยไดจรงๆ โดยหกพลงงานทสญเสยทางมลสตวออกแลว ดงนนจงเขยนเปนสตรไดดงน DE = GE – FE (Fecal Energy) (1) จานวน DE. นมคาของ ME, urinary energy, และ gaseous energy รวมอยดวย หรอเขยนเปนสตรเสยใหมได คอ DE = ME + urinary energy + gaseous Energy (2) DE. แตกตางจาก TDN กคอในการคานวณหา TDN นนไมไดนาเอาพลงงานทสญเสยทางปสสาวะ (urinary energy) มาคด ซงการสญเสยดงกลาวมมากโดยเฉพาะ จาก protein metabolism

พลงงานทใชประโยชน (metabolizable energy, ME)

คอ จานวนพลงงานทสตวจะนาไปใชประโยชนเพอทางาน (work), การเตบโต (growth), การทาใหอวน (fattening) , การพฒนาของลกสตว (fetal development), การผลตนานม (milk production), และ/หรอ heat production หรอกลาวอกอยางหนงวา ME กคอสวนหนงของ GE หลงจากหกการสญเสยทางมล การสญเสยทางปสสาวะ และการสญเสยทางแกส (สวนใหญเปนแกสมเทน) ตามสตร ME = GE – UE (urinary energy) – gaseous energy แตเนองจาก DE = GE – FE ดงนน ME = DE – UE – Gaseous Energy ถาเปรยบเทยบกบ TDN ME = TDN – พลงงานสญเสยทางแกสจากการ fermentation

176

พลงงานสทธ (net energy, NE) คอพลงงานสวนหนงของ ME ซงสตวเอาไปใชเปนประโยชนไดจรงๆ ตามความตองการของสตว โดยสตวนาไปใชเพอการทางาน การเจรญเตบโต การทาใหอวน การพฒนาลกสตว การสรางนานม และ/หรอ heat production, NE แตกตางจาก ME คอ NE ไมไดรวมถงความรอนจากการหมกบด (heat of fermentation) และ nutrient metabolism หรอการเพมความรอน (heat increment) NE = GE – FE – UE – Gaseous Energy – Heat Increment หรอ NE = DE – UE - Gaseous Energy – Heat Increment หรอ NE = ME – HI (Heat Increment)

พลงงานสทธทใชในการดารงชพของสตว (NE for maintenance, NEm )

1) BM (basal metabolism) เปนพลงงานทสตวตองการใชหรอสตวระบายออกนอกรางกาย ในขณะทสตวอยเฉยๆ โดยไมมการผลต และไมกนอาหาร หรออาจพดอกอยางหนงวา เปนพลงงานทสตวตองการใชในการหายใจ การหมนเวยนโลหต การทางานของกลามเนอบางสวน การสรางนายอย การสรางฮอรโมน และการทาใหเกดปฏกรยาตางๆ ของรางกายขณะอยเฉยๆ พลงงานนมจานวนนอยทสด บางทเรยกพลงงานนวา fasting or resting catabolism การวด BM ใช BMR (basal metabolic rate) ซงสตวทจะใชวดหา BMR นน ตองอยในสภาพดงตอไปน

ไดรบอาหารทดมาแลว ก. อณหภมรอบตวประมาณ 25 oC มการพกผอนตามสบายกอนการวด ผานระยะการยอยและการดดซมอาหารมาแลว

2) VAE (voluntary activity energy) เปนพลงงานทตองการใชในการลก การยน การเคลอนไหวไปมาเพอกนอาหาร และการเลมหญา การดมนา การนอน ฯลฯ 3) HBW (heat to keep body warm) เปนพลงงานทตองการเพมเตม เพอทาใหรางกายอบอน เมออณหภมภายนอกรางกาย หรอสงแวดลอมมอณหภมตา อยางเชนในฤดหนาว HI (heat increment) และ HF. (heat of fermentation) เปนพลงงานทงหมดหรอบางสวนทสตวใชในการทาใหรางกายเกดความอบอน 4) HBC (heat to keep body cool) เปนพลงงานพเศษเพมเตมทสตวใชในขณะทสงแวดลอมมอากาศรอนเกนกวาระดบ thermal neutrality

177

พลงงานสทธทใชในการสรางผลผลตของสตว (net energy for production, Nep)

เปนพลงงานสทธทสตวตองการเพมเตมไปจาก Nem เพอนาพลงงานไปใชในการเจรญเตบโต หรอการสรางไขมน การสรางลกสตว การผลตนม การผลตไข การสรางขนสตว ฯลฯ

พลงงานทสญเสยไป

1. พลงงานสญเสยทางมล (fecal energy, FE) ระหวางการยอยและการดดซม GE จะถกแยกออกสวนหนงจะสญเสยไปทางมลนอกจากจะมสวนของอาหารทไมถกยอยและไมถกดดซมแลว สงทปนออกมากบมลสตวมเซลลของ villi, เศษเหลอของจลนทรยทไมถกยอย และนายอย เปนตน การหา FE โดยการเกบขอมลสตวแลวนาไปหาพลงงานโดยการใช bomb calorimeter การสญเสยทางมลเปนการสญเสยทสง

2. พลงงานสญเสยทางปสสาวะ (urinary energy, UE) เปนพลงงานทขบออกทางปสสาวะในรปของ Urea, citric acid, และสารประกอบทมไนโตรเจนอนๆ

3. พลงงานสญเสยทางแกส (gaseous energy) พลงงานจานวนนอยสญเสยทาง combustible gases โดยเฉพาะทางแกสมเทน (CH4) ซงเกดจากการหมกบด (fermentation) อาหารเซลลโลส, pentosans และอาหารคารโบไฮเดรตอนๆ พลงงานทสญเสยทางแกสประมาณนอยกวา 10% ของพลงงานทงหมด

4. พลงงานทสญเสยทางความรอนเพม ( heat increment, HI) เปนพลงงานทสญเสยไปในการเคยว การบดอาหาร การกลน การยอยอาหาร การดดซม และการนาเอาอาหารไปใช การหา HI เปนเรองยงยากและสลบซบซอน เครองมอทใชหาเรยกวา Respiration Calorimeter.

เปรยบเทยบ TDN, DE, ME และ NE DE มความถกตองแนนอนนอยทสด เมอเปรยบเทยบกบ TDN, ME และ NE เพราะ DE นนรวมเอาพลงงานทกอยาง (ยกเวนพลงงานทสญเสยทางมล) โดยมไดคานงถงการสญเสยพลงงานระหวางการยอยอาหาร และการใชอาหารใหเปนประโยชนตอรางกาย TDN เปนการวดหาพลงงานทดกวาDE แตคาของTDNมขอเสยตรงทวาไมไดคานงถงการสญเสยทางแกส โดยเฉพาะในการหมกบดอาหารหยาบของสตวเคยวเออง นอกจากนคาของ TDN อาจกระทบกระเทอนเนองจากการสญเสยพลงงานโปรตนทาง Urine

178

ME เปนการวดหาพลงงานทดกวา DE หรอ TDN เพราะเอาคาของพลงงานทสญเสยทาง Urine และทางแกสมาคดดวย การใช ME จงเหมาะสาหรบสตวเคยวเออง เพราะในสตวดงกลาว การสญเสยพลงงานมมากทงทาง urine และทางแกส NE เปนการวดหาพลงงานทดทสด และถกตองแนนอนกวาวธอนๆ เพราะเปนการวดหาจานวนพลงงานทสตวตองการใชจรงๆ และคานงถงการสญเสยของพลงงานทเกดขนทกๆ ทาง

179

บทท 10 การคานวณสตรอาหารสตวเบองตน

หลกเกณฑประกอบในการคานวณสตรอาหาร ในการคานวณสตรอาหาร ควรจะไดพจารณาถงหลกเกณฑตางๆ ดงตอไปน

1.1 ตองทราบความตองการอาหารของสตวแตละชนดตามขนาด อาย นาหนก และกาลงผลตวามความตองการโภชนะตางๆเทาไร จากขอมลของกองอาหารสตว กรมปศสตว แสดงใหเหนวาสตวแตละชนดมความตองการแตกตางกนดงแสดงในตารางท 24 - 27 1.2 ในการคานวณสตรอาหารมกคานวณวตถแหง ( Dry matter ) โปรตน ( Protein ) พลงงาน ( Energy ) แคลเซยม ( Calcium ) ฟอสฟอรส ( Phosphorus ) และแคโรทน หรอวตามน เอ ( Carotene or Vitamin A ) สาหรบสกรและไก ควรคานวณหากรดอะมโนทจาเปน (Essential amino acids) และวตามนอนๆดวย 1.3 ตองทราบคาโภชนะตางๆทมอยในอาหารวาอาหารแตละชนดทจะใชมโปรตน พลงงาน ฯลฯ อยเปนจานวนเทาไร ยกตวอยางเชน กากถวเหลองมโปรตน 44 % ถาเราตองใชกากถวเหลองจานวน 15 กโลกรม ในสตรอาหาร กสามารถคานวณหาวากากถวเหลอง 15 กโลกรม ใหโปรตนเทาใด ดงนนกากถวเหลอง 15 กโลกรม มโปรตน = 44 x 15 100 = 6.6 % ดงนนโภชนะอยางอนกสามารถคานวณหาไดเชนเดยวกน

1.4 เลอกอาหารทจะใชผสมในสตรอาหารใหถกตอง เชน เปนอาหารทใหโภชนะสง มคณภาพสง เปนอาหารทหางาย ราคาถก เมอเปรยบเทยบกบอาหารอน มความนากน และเปนอาหารทไมทาใหโภชนะอนๆเสอมคา ในกรณของราคาวตถดบจะแปรผนตลอดเวลา ดงนนตองใชราคาในชวงเวลาปจจบน 1.5 จดสดสวนวตถดบใหเหมาะสม เชน ใหมอาหารพลงงาน 70 – 75 % โปรตน 20% แรธาต วตามนอน ๆ 5 – 10 % โปรตนนนควรเปนโปรตนจากสตวไมนอยกวา 10 % 1.6 จะตองม essential amino acid ครบ ตามความตองการของสตว 1.7 จะตองมวตามนอยครบโดยเฉพาะวตามน เอ ด อ และเค 1.8 จะตองมพลงงานเพยงพอ

1.9 จะตองมแรธาตเพยงพอ โดยเฉพาะแคลเซยมและฟอสฟอรส 1.10 เมอคานวณสตรอาหารออกมาแลว ตองมโภชนะตางๆ ตรงตามความตองการของสตว เชน

180

- ควรมโภชนะตางๆ ไมตากวาระดบ minimum ทสตวตองการมากกวา 3 % - ควรมพลงงานไมเกนกวาความตองการมากกวา 5 % เพราะสตวมความสามารถใชพลงงานไดจากด

- โปรตนถามมากเกนความตองการ ไมกอใหเกดอนตรายตอสตว แตเปนการสนเปลองเงนทองโดยใชเหต - แคลเซยมและฟอสฟอรส เมอคานวณออกมาแลวมมากเกนความตองการถาจะใหดควรคานงถงอตราสวนระหวางแคลเซยม: ฟอสฟอรส ควรอยระหวาง 1: 1 และ 2: 1 - จานวนแคโรทนทคานวณไดอาจมมากเกนความตองการของสตว บางครงไมสามารถหลกเลยงได แตแคโรทนถงจะมมากกไมเกดอนตรายตอสตว

ตารางท 24 ความตองการโภชนะของไกเนอ

ความตองการโภชนะในสตรอาหาร

ไกเนอระยะแรก (อาย 0-3 สปดาห)

ไกเนอระยะรน (อาย 3-6 สปดาห)

ไกเนอระยะขน (อาย 6 สปดาหขนไป)

โปรตน (%) 23.00 20.00 18.00

พลงงาน (ก.แคล/กก.) 3180.00 3180.00 3200.00

แคลเซยม (%) 1.00 0.90 0.80

ฟอสฟอรสทใชได (%) 0.45 0.40 0.35

ไลซน (%) 1.20 1.00 0.85

เมท+ซส (%) 0.93 0.72 0.60

ตารางท 25 ความตองการโภชนะของไกไข

181

ความตองการโภชนะ

ในสตรอาหาร

ไกสาวกอนไข (อาย 14-20 สปดาห)

ไกระยะไข (ปรมาณกนได

90-100 กรม/วน)

ไกระยะไข (ปรมาณกนได

100-110 กรม/วน)

โปรตน (%) 14.50 17.7 16.00

พลงงาน (ก.แคล/กก.) 2800.00 2900.00 2900.00

แคลเซยม (%) 1.05 4.15 3.75

ฟอสฟอรสทใชได (%) 0.50 0.39 0.35

ไลซน (%) 0.80 0.79 0.71

เมทไธโอนน+ซสทน(%) 0.56 0.67 0.61

ตารางท 26 ความตองการโภชนะของเปดเนอ

ความตองการโภชนะในสตรอาหาร

เปดเนอระยะแรก (อาย 0-2 สปดาห)

เปดเนอระยะรน (อาย 2-4 สปดาห)

เปดเนอระยะขน (อาย 4-7 สปดาห)

โปรตน (%) 22.00 18.00 16.00

พลงงาน (ก.แคล/กก.) 3080.00 2900.00 2900.00

แคลเซยม (%) 1.00 0.80 0.80

ฟอสฟอรสทใชได (%) 0.45 0.40 0.35

ไลซน (%) 1.20 1.00 0.90

เมท+ซส (%) 1.00 0.80 0.80

ตารางท 27 ความตองการโภชนะของเปดไข

182

ความตองการโภชนะในสตรอาหาร

เปดสาวกอนไข (อาย9-20 สปดาห)

เปดไข (อาย 24-48 สปดาห)

เปดไข (อาย 48-72 สปดาห)

โปรตน (%) 15.00 18.00 16.00

พลงงาน (ก.แคล/กก.) 2600.00 2700.00 2700.00

แคลเซยม (%) 1.10 2.50 2.10

ฟอสฟอรสทใชได (%) 0.42 0.50 0.42

ไลซน (%) 0.82 0.88 0.65

เมทไธโอนน+ซสทน (%) 0.58 0.89 0.59

ตารางท 28 ความตองการโภชนะของสกร

ความตองการโภชนะในสตรอาหาร สกรหยานม

(นน. 15-25 กก.) สกรรน

(นน.25-50 กก.) สกรขน

(นน. 50-90 กก.)

โปรตน (%) 18.00 16.00 14.00

พลงงาน, ME (กโลแคลอร/กก.) 3250.00 3150.00 3150.00

แคลเซยม (%) 0.70 0.60 0.60

ฟอสฟอรสทใชได (%) 0.32 0.50 0.50

ไลซน (%) 0.95 0.75 0.60

เมทไทโอนน+ซสทน (%) 0.48 0.41 0.34

ตารางท 29 ความตองการโภชนะของโคนม

183

ความตองการโภชนะ

เพอการดารงชพ เพอการผลตนานม 1กก.

และมไขมน (%)

นน.ตว400 กก.

นน.ตว450 กก.

นน.ตว500 กก.

3.0 3.5 4.0 4.5

เพอเพมนาหนกตว 1 กก.

โปรตน (ก./วน) 318 341 364 78 84 90 96 320

โภชนะทยอยไดทงหมด (กก./วน)

3.13 3.42 3.07 0.280 0.301 0.322 0.343 2.26

พลงงานทใชประโยชนได (Mcal/วน)

12.01 13.12 14.20 1.07 1.15 1.24 1.32 8.56

แคลเซยม (ก./วน) 16 18 20 2.73 2.97 3.21 3.45 -

ฟอสฟอรส (ก./วน) 11 13 14 1.68 1.83 1.98 2.13 -

ตารางท 30 แสดงคณคาทางโภชนะของอาหารสตวบางชนด รอยละของสภาพทใชเลยง

สวนประกอบ (%) ชนดวตถดบ

ความชน เถา โปรตน เยอใย ไขมน Ca P

184

แหลงอาหารพลงงาน ราละเอยด 12.00 10.90 12.00 11.00 12.00 0.06 0.47 ปลายขาว 12.00 0.70 8.00 1.00 12.00 0.03 0.04 ขาวโพด 13.00 1.30 8.00 2.50 4.00 0.01 0.10 ขาวฟาง 11.20 - 11.00 2.00 11.00 0.04 0.29 มนสาปะหลง 10.00 3.70 2.50 3.70 0.75 0.12 0.05 แหลงอาหารโปรตน กากถวเหลอง 10.00 6.00 44.00 7.00 1.00 0.25 0.20 กากถวลสง 8.20 - 45.00 12.00 5.00 0.15 0.55 กากฝาย 10.00 6.00 41.00 12.00 1.50 0.15 0.33 กากงา 8.00 10.40 40.40 6.40 10.60 - - กากมะพราว 10.00 7.00 21.00 12.00 6.00 0.20 0.20 ใบกระถนปน 10.00 8.80 20.20 18.00 3.50 0.54 0.30 ปลาปน 60% 8.00 19.00 60.00 - 10.00 5.00 3.00 เลอดปน 10.40 4.80 81.50 0.70 1.00 0.28 0.22

วธตางๆในการคานวณสตรอาหาร

1.การคานวณโดยใชรปสเหลยมของเพยสน ( Peason ‘s Square Method ) 1.1 เมอใชอาหารเพยงสองชนด

ตวอยาง กสกรผเลยงสกรตองการผสมอาหารโดยการใชขาวโพด (8.8 % โปรตน) ผสมกบอาหารเสรม ( 40 % โปรตน ) เขาดวยกนเพอใหไดอาหารทมโปรตน 16 % ถากสกรผสมอาหาร 100 กโลกรม จะตองใชขาวโพด และอาหารเสรมอยางละกกโลกรม

วธคานวณ

1. เขยนรปสเหลยมดงภาพ

185

ขาวโพด 8.8 24 16 % อาหารเสรม 40.0 7.2 รวม 31.2 2. เขยน % โปรตนของอาหารทใชดานซายบนและลาง 3. เขยน % โปรตนของอาหารทผสมไวตรงกลางรปสเหลยม 4. หาผลตางของโปรตน ตามเสนทแยงมม

16 – 8.8 = 7.2 ( เขยนไวดานลาง ) 40 – 16 = 24 ( เขยนไวดานบน )

5. หาผลรวมสดสวนของอาหารทใช 24 + 7.2 = 31.2

6. คานวณการใชอาหารแตละชนด ใชขาวโพด = 24 x 100 = 76.92 ก.ก. 31.2

ใชอาหารเสรม = 7.1 x 100 = 23.08 ก.ก. 31.2 หรอใชอาหารเสรม = 100 – 76.92 ก.ก. = 23.08 ก.ก. 7. ตรวจสอบวาการคานวณถกตองหรอไม ดงตอไปน

ขาวโพดใหโปรตน = 76.92 x 8.8 = 6.77 % 100 อาหารเสรมใหโปรตน = 23.08 x 40 = 9.23 % 100 16.00 % แสดงวาการคานวณถกตอง

1.2 เมอใชอาหารสามชนดหรอมากกวาสามชนด

186

ตวอยางท 1 กสกรตองการผสมอาหารจานวน 100 กโลกรม โดยใชขางโพด ( 8.8 % โปรตน ) , ราขาว ( 12 % โปรตน ) และอาหารเสรม ( 40 % โปรตน ) เมอผสมอาหารทงสามชนดเขาดวยกนแลวใหไดโปรตน 14 % ( ใชขาวโพด : ราขาว = 2 : 1 ) อยากทราบวาจะตองใชอาหารแตละชนดเปนจานวนเทาใด

วธคานวณ

1ราขาว 2 ขาวโพด 9.8 % 26 อาหารเสรม 40 4.13 รวม 30.13 1. หาสวนผสมระหวางขาวโพด และราขาวเสยกอนวามโปรตนกเปอรเซนต ดงตอไปน

ขาวโพดมโปรตน 2 x 8.8 = 17.6 ราขาวมโปรตน 1 x 12 = 12.0

รวม = 29.6 ÷ 3 ขาวโพด + ราขาวมโปรตน = 9.87 %

2. ปฏบตตามขนตอนเชนเดยวกบขอ 2.1.1 3. คานวณการใชอาหารแตละชนด

ใชขาวโพด + ราขาว = 26 x 100 = 86.29 ก.ก. 30.13 ใชอาหารเสรม = 100 – 86.29 = 13.71 ก.ก. ใชขาวโพด = 2 x 86.29 = 57.53 ก.ก. 3 ใชราขาว = 1 x 86.29 = 28.76 ก.ก. 3 4. ตรวจสอบการคานวณ

ขาวโพดใหโปรตน = 57.53 x 8.8 = 5.063 % 100

14

187

ราขาวใหโปรตน = 28.76 x 12 = 3.451 % 100 อาหารเสรมใหโปรตน = 13.71 x 40 = 5.484 % 100 รวม = 13.998 % หรอ = 14 %

ตวอยางท 2 ตองการผสมอาหารเลยงโคเนอใหมโปรตน 12 % โดยใชขาวโพด ( 8.8 % โปรตน ) หญาแหง ( 9.0 % โปรตน ) , และกากถวเหลอง ( 45.8 % โปรตน ) ผสมอาหาร 100 กโลกรม อยากทราบวาจะใชอาหารแตละชนดเปนจานวนเทาใด ( กาหนดใหใชขาวโพด : หญาแหง = 4 : 1 )

วธคานวณ

4 ขาวโพด

1 หญาแหง 8.84 33.80 กากถวเหลอง 45.8 3.16 รวม 36.96

ขาวโพดมโปรตน 4 x 8.8 = 35.2 % หญาแหงมโปรตน 1 x 9.0 = 9.0 %

44.2 ÷ 5 ขาวโพด + หญาแหงมโปรตน = 8.84 % ใชขาวโพด + หญาแหง = 33.80 x 100

36.96 = 91.45 กโลกรม

ใชกากถวเหลอง = 100 – 91.45 = 8.55 กโลกรม

ใชขาวโพด = 4 x 91.45 5

= 73.16 กโลกรม ใชหญาแหง = 91.45 – 73.16

12.00

188

= 18.29 กโลกรม

ตรวจสอบการคานวณ

ขาวโพดใหโปรตน = 73.16 x 8.8 = 6.45 %

100 หญาแหงใหโปรตน = 18.29 x 9.0 = 1.64 %

100 กากถวเหลองใหโปรตน = 8.55 x 45.8 = 3.91 %

100 รวม = 12.00 %

2. การคานวณโดยวธพชคณต (Algebratic Method ) 2.1 เมอใชอาหารเพยงสองชนด

ตวอยาง กสกรผเลยงสกรตองการผสมอาหารโดยการใชขาวโพด ( 8.8 % โปรตน ) ผสมกบอาหารเสรม ( 40 %โปรตน ) เขาดวยกน เพอใหไดอาหารทมโปรตน 16% ถากสกรผสมอาหาร 100 กโลกรม

จะตองใชขาวโพดและอาหารเสรมอยางละกกโลกรม?

วธคานวณ

X = กโลกรมขาวโพด / 100กโลกรมอาหารผสม Y = กโลกรมอาหารเสรม / 100 กโลกรมอาหารผสม X + Y = 100 -------------- (1)

0.088 X + 0.40Y = 16.0 ( กโลกรมโปรตน / 100กโลกรมอาหารผสม ) ------------ (2) (1) คณดวย 0.088

0.088 X + 0.088 Y = 8.8 ----------------(3) (2) – (3) 0.31 Y = 7.2 Y = 23.08 X = 100 – 23.08 = 76.92 ใชขาวโพด = 76.92 กโลกรม ใชอาหารเสรม = 23.08 กโลกรม

189

2.2 เมอใหอาหรสามชนดหรอมากกวาสามชนด

ตวอยาง กสกรตองการผสมอาหารจานวน 100 กโลกรม โดยใชขาวโพด ( 8.8 %โปรตน ) ราขาว ( 12 %โปรตน ) และอาหารเสรม ( 40 %โปรตน ) เมอผสมอาหารทงสามชนดเขาดวยกนแลวใหไดโปรตน 14% ( ใชขาวโพด :ราขาว = 2 : 1 ) อยากทราบวาจะตองใชอาหารแตละชนดเปนจานวนเทาใด

วธคานวณ

X = กโลกรมขาวโพด + กโลกรมราขาว / 100 กโลกรมอาหารผสม Y = กโลกรมอาหารเสรม / 100 กโลกรมอาหารผสม

X +Y = 100 -------------------(1) [(2 x 8.8 ) + ( 1 x 12)] X + 0.40 Y = 14 -------------------(2) 3 100 0.0987 X + 0.40 Y = 14 -------------------(3) (1) คณดวย 0.0987 0.0987 X + 0.0987 Y = 9.87 ------------------(4 ) ( 3 ) – (4 ) 0.3013 Y = 4.13 Y = 4.13 0.3013 = 13.71 X = 100 – 13.71 = 86.29

∴ ใชขาวโพด 2 x 86.29 = 57.53 กโลกรม 3

ใชราขาว 1 x 86.29 = 28.76 กโลกรม 3 ใชอาหารเสรม = 13.71 กโลกรม

2.3 เมอกาหนดจานวนอาหารบางชนด

ตวอยางท1 ตองการผสมอาหารจานวน 100 กโลกรม ใหมโปรตน 14% โดยใหอาหารทผสมนนมราขาว 17 % (11.7 % โปรตน) และมวตามน 3 % สวนทเหลอเปนขาวโพด (8.8 % โปรตน) และกากถวเหลอง (44 % โปรตน) อยากทราบวาจะใชอาหารแตละชนดเปนจานวนเทาใด

190

วธคานวณ

17 กโลกรมของราขาวใหโปรตน 17 x 0.117 = 1.99

3 กโลกรมของวตามนใหโปรตน 3 x 0 = 0

โปรตน / 20 กโลกรม = 1.99 ตองการใหมโปรตน 14 % ในอาหารผสม

14 กโลกรมโปรตน / 100 กโลกรม อาหารผสม โปรตน 1.99 กโลกรม จากอาหารทกาหนดใหใช โปรตน12.01 กโลกรม จากอาหารทเหลอ 80 กโลกรม

หรอ 12.01 = 15.0 % โปรตนในอาหาร 80 กโลกรม 80

X = กโลกรมขาวโพด 80 – X = กโลกรมถวเหลอง

X ( 0.088 ) + ( 80 – X ) ( 0.44 ) = 12.01

0.088 X – 44 + 35.2 = 12.01 - 352 X = - 23.19 X = 23.19 0.352 = 65.88 กโลกรม

∴ใชกากถวเหลอง = 80 – 65.88 = 14.12 กโลกรม

ตรวจสอบการคานวณ

ใชขาวโพด 65.88 กโลกรม ใหโปรตน = 65.08 x 0.088 = 5.80 กากถวเหลอง 14.12 กโลกรม ใหโปรตน = 14.12 x 0.44 = 6.21 ราขาว 17 กโลกรม ใหโปรตน = 17 x 0.117 = 1.99 วตามน 3 กโลกรม ใหโปรตน = 3 x 0 = 0

รวม 100 กโลกรม 14 %

191

ตวอยางท 2 จงคานวณสตรอาหารเพอใชเลยงลกสกรหนก 50 ปอนด จานวน 2,000 ปอนด โดยกาหนดใหใชอาหารดงตอไปนขาวโพด ( 8.8%โปรตน ) กากถวเหลอง ( 44% โปรตน )

Dicalcium phosphate ( 22 % Ca , 18 % P ) Calcium carbonate ( 38% Ca , 0 % P )ในสตรอาหารใหมเกลอ 10 ปอนด, Vitamin premix 5 ปอนด, Mineral premix 1 ปอนด และปฏชวนะสาร 2 ปอนด รวมทง

วธคานวณ

กอนอนดความตองการของลกสกรหนก 50 ปอนด พบวามความตองการดงน โปรตน 16 %แคลเซยม 0.65 % และฟอสฟอรส 0 .50 %

ในสตรอาหารใหใช เกลอ 10 ปอนด Vitamin premix 5 ปอนด Mineral premix 1 ปอนด ปฏชวนะ 2 ปอนด Dicalcium phosphate และ Calcium carbonate 42 ปอนด (สมมตเอาเอง) รวมเปน 60 ปอนด 60 x 100 = 3 % (อาหารไมมโปรตน)

2000 100 – 3 = 97 % (อาหารใหโปรตน)

X = จานวนขาวโพดทใช 97 – X = จานวนกากถวเหลองทใช

0.088 X + 0.44 (97 – X) = 16 0.088 X + 42.68 – 0.44 X = 16 0.088 X – 0.44 X = 16 – 42.68

- 0.352 X = - 26.68 X = 26.68 0.352 = 75.79 %

∴ใชขาวโพด = 75.79 %

18 ปอนด

192

∴ใชกากถวเหลอง = 97 – 75.79 = 21.21 %

รายชออาหาร %ทใชในสตรอาหาร %แคลเซยม %ฟอสฟอรส ขาวโพด 75.79 0.0076 0.189 กากถวเหลอง 21.21 0.053 0.127 รวม 97.00 0.0606 0.316

ความตองการฟอสฟอรสของลกสกร = 0.50 % ขาวโพดและกากถวเหลองให = 0.316 % ยงขาดอย = 0.184 %

จากโจทยกาหนดให Dicalcium phosphate ม 22 % Ca และ 18 % P สวน Calcium carbonate ม 38 % Ca และ 0 % P ดงนน 0.18 X = 0.184

X = 0.184 0.18 = 1.02 %

ตองใช Dicalciumphosphate 1.02 % ถงจะไดฟอสฟอรสครบตามความตองการ ความตองการแคลเซยมของสกร = 0.65 % ขาวโพดและกากถวเหลองให = 0.0606 % ยงขาดอย = 0.5894 %

แต Dicalciumphosphate 1.02 % ให Ca = 0.2244 % ยงขาด Ca = 0.365 %

0.38 X = 0.365 X = 0.365

0.38 = 0.96 %

ตองใช Calcium carbonate 0.96 % ถงจะไดแคลเซยมครบตามความตองการ ดงนนโดยสรปตองใช เกลอ 0.5 %

Vatamin premix 0.25 % Mineral premix 0.05 %

193

Antibiotics 0.10 % Dicalcium phosphate 1.02 % Calcium carbonate 0.96 %

รวม 2.88 % (อาหารทไมใหโปรตน) 100 – 2.88 = 97.12 % (อาหารใหโปรตน)

0.088 X + 0.44 (97.12 – X) = 16 0.088 X + 42.7328 – 0.44 X = 16 0.088 X – 0.44 X = 16 – 42.7328 - 0.352 X = - 26.7328 X = 26.7328 0.352 = 75.94 %

∴ใชกากถวเหลอง = 97.12 – 75.94 = 21.18 %

สตรอาหารสาหรบลกสกรหนก 50 ปอนด มดงตอไปน 1. ขาวโพด = 75.94 % 2. กากถวเหลอง = 21.18 % 3. เกลอ = 0.5 % 4. Vitamin premix = 0.25 %

5. Mineral premix = 0.05 % 6. Antibiotics = 0.10 % 7. Dicalcium phosphate = 1.02 % 8. Calcium carbonate = 0.96 %

100

ตรวจสอบการคานวณ % โปรตน % Ca % P ขาวโพด 75.94 % 6.68 0.0076 0.1898 กากถวเหลอง 21.18 % 9.32 0.0529 0.1271 เกลอ 0.5 % - - - Vit. premix 0.25 % - - - Mineral premix 0.05 % - - -

Antibiotics 0.10 % - - -

194

Dical . phosphate 1.02 % - 0.2244 0.1836 Cal . carbonate 0.96 % - 0.3648 -

รวม 16.00 0.65 0.50

195

เอกสารอางอง ก ร มปศ ส ต ว . 2551. ค ว า ม ต อ ง ก า ร โ ภ ชน ะ ข อ ง ส ต ว . ( ร ะ บบอ อน ไ ลน ) . แห ล ง ท ม า

http://www.dld.go.th/nutrition/Nutrition_Knowlage/nutrition_1.htm (21 มกราคม 2551). กว จตกล. 2532. หลกโภชนศาสตร. มหาวทยาลยขอนแกน ขอนแกน. 200 หนา. จรส สวางทพ. 2548. อาหารและการใหอาหารสตว. สถาบนราชภฏบรรมย บรรมย. 341 หนา. ดาวลย ฉมภ. 2550. ชวเคม พมพครงท 2. โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพฯ. 534 หนา เทดชย เวยรศลป. 2548. โภชนศาสตรสตวเคยวเออง พมพครงท 5. ทรโอ แอดเวอรไทซง แอนด มเดย.

เชยงใหม. 357 หนา. ธาตร จราพนธ . 2549. อาหารและการใหอาหารสตว . (ระบบออนไลน) . แหลงทมา

http://www.nsru.ac.th/e-learning/animal/project.php (21 มกราคม 2551). บญลอม ชวอสระกล. 2541. ชวเคมทางสตวศาสตร. ธนบรรณการพมพ เชยงใหม. 178 หนา บญลอม ชวอสระกล. 2541. โภชนะศาสตรสตว พมพครงท 6. มหาวทยาลยเชยงใหม เชยงใหม.

170 หนา. บญเสรม ชวอสระกล และ บญลอม ชวอสระกล. 2542. พนฐานสตวศาสตร พมพครงท 2.

มหาวทยาลยเชยงใหม เชยงใหม. 186 หนา. ประดษฐ มสข. 2547. ชวเคมเบองตน (เคมชวต) ฉบบปรบปรงใหม พมพครงท 4. โอเดยนสโตร

กรงเทพฯ. 445 หนา. พนทพา พงษเพยรจนทร. 2539. การผลตอาหารสตว.โอเดยนสโตร กรงเทพฯ. 294 หนา. พนทพา พงษเพยรจนทร. 2547. หลกการอาหารสตว: หลกโภชนศาสตรและการประยกต เลม2. โอ-

เดยนสโตร กรงเทพมหาฯ. 611 หนา. เมธา วรรณพฒน. 2533. โภชนศาสตรสตวเคยวเออง. ฟนนพบลชชง กรงเทพฯ. 473 หนา. เยาวมาลย คาเจรญ และสาโรช คาเจรญ. 2530. อาหารและการใหอาหารสตวปก. มหาวทยาลยขอนแกน

ขอนแกน. 335 หนา. เยาวมาลย คาเจรญ สาโรช คาเจรญ และ ภทนย เลกศรสมพงษ. (2534). สถานการณทางเศรษฐกจตอ

อนาคตของอตสาหกรรมอาหารสตวไทย. วารสารธรกจอาหารสตว. 8 (29) : 9 – 18. วโรจน จนทรตน. 2537. กายวภาคและสรรวทยาของสตวปก. มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหม. 899 หนา. ศรสกล วรจนทรา และ รณชย สทธไกรพงษ. 2539. โภชนศาสตรสตว. โอ. เอส. พรนตง เฮาส.กรงเทพฯ.

216 หนา. สาโรช คาเจรญ. 2523. อาหารและการใหอาหารสตวเลยง. มหาวทยาลยขอนแกน ขอนแกน. 250 หนา.

196

สาโรช คาเจรญ. 2547. อาหารและการใหอาหารสตวไมเคยวเออง พมพครงท 2. มหาวทยาลยขอนแกน ขอนแกน. 669 หนา.

สกญญา จตตพรพงษ. 2530. วตถดบอาหารสตว: การใชและการตรวจสอบคณภาพ. ศนยวจยและฝกอบรมการเลยงสกรแหงชาต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร นครปฐม. 135 หนา.

สวทย ธรพนธวฒน. 2536. วตถดบอาหารสตวและการใชประโยชนไดของวตถดบอาหารสตว.มหาวทยาลยขอนแกน ขอนแกน. 167 หนา.

สรพนธ จลกรงคะ. 2541. โภชนศาสตรสตวเบองตน. สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ. 282 หนา.

อทย คนโธ. 2529. อาหารและการผลตอาหารเลยงสกรและสตวปก พมพครงท 2. ศนยวจยและฝกอบรมการเลยงสกรแหงชาต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร นครปฐม. 297 หนา.

อาภสสรา ชมดท. 2543. ชวเคม. รวเขยว กรงเทพฯ. 589 หนา. Acker, D. and M. Cunningham. 1991. Animal Science and Industry. 4 th edition. Prentice Hall,

Englewood cliffs, New Jersey. 709 p. Aehle, W. 2007. Enzymes in Industry: Production and Applications. 3rdedition. Wiley, Weinheim 489

p. Church D.C. and W.G. Pond. 1982. Basic Animal Nutrition and Feeding. 2 nd edition. John Wiley &

Son Inc., New York. 300 p. Cofee, C.J. 1999. Quick look Metabolism. Fence Creek Publishing, LLC, Madison, Connecticut. 194 p. Fernandez, J.A., and J.N. Jorgensen. 1986. Digestibility and Absorption of Nutrients as Affected

by Fiber Content in the Diet of the Pigs. Livestock Prod. Sci. 15, 53 – 71. Herren, R.V. 1994. The Science of Animal Agriculture. Delmar publishers Inc., New York. 335 p. Jurgen, M.H. 1982. Animal Feeding and Nutrition. 4 th edition. Kendall Hunt Publishing Company,

Dubuque, Iowa. 549 p. Larbier, M., and B. Leclerco. 1994. Nutrition and Feeding of Poultry. Translated by Weisman, J.

Leichester, England : Nottingham University Press. 305 p. Lyons, T.P. and K.A. Jacques. 1997. Biotechnology in the Feed industry. Proceedings of Alltech's

Thirteenth Annual Symposium. Nottingham University Press. 441 p. Machlin, L.J. (1991). Handbook of Vitamins. 2 nd edition. Mercel Decker, NewYork . 595 p. Martin, D.W. 1981. Harper’ s review of biochemistry. Lange Midical, Los Altos. 614 p. Maynard, L.A. and J.K. Loosli. 1969. Animal Nutrition. 6 th edition. McGraw - Hill Book Company,

New York. 613 p.

197

Maynard, L.A., J.K. Loosli, H.F. Hintz and R.G. Warner. 1981. Animal Nutrition. 7 th edition. Tata McGraw - Hill Publishing Company Ltd., New Delhi. 602 p.

McDonald, P., R.A. Edwards, J.F.D. Greenhalgh and C.A. Morgan. 1995. Animal Nutrition. 5 th edition. Longmann Scientific and Technique, New York. 607 p.

McDowell, L.R. 1992. Minerals in Animal and Human Nutrition. Academic Press, San Diego. 524 p. Naylor, M.J. and S.L. Ralston. 1991. Large Animal Clinical Nutrition. Mosby Year Book, St. Louis.

576 p. NRC. 1994. Nutrient Requirements of Domestic Animals. 9th edition. National Academy Press,

Washington, DC. 143 p. NRC. 1994. Nutrient Requirements of Poultry. 9th edition. National Academy Press, Washington,

D.C. 155 p. NRC. 1998. Nutrient Requirements of Swine. 10th edition. National Academy Press, Washington, DC.

189 p. NRC. 2001. Nutrient Requirements of Dairy Cattle. 7th edition. National Academy Press,

Washington, DC. 381 p. Orskov, E.R. 1988. Feed Science. Elsevier Science Publisher, Amsterdam. 336 p. Pond, W.G., D.C. Church and K.R. Pond. 1995. Basic Animal Nutrition and Feeding. 4 th edition. John

Wiley & Son, New York. 615 p. Reece,W.O. 1991. Physiology of Domestic Animals. Lea & Febiger, Pennsyl. 370 p. Riis, P.M. 1983. Dynamic Biochemistry of Animal Production. Elservier Science Publishers,

Amsterdam. 501 p. Schingoethe, D.J., F.M. Byers. and G.T. Schelling. 1988. Nutrient Needs During Critical Periods of

the Life Cycle. Church, D.C. (Ed.). The Ruminant Animal: Digestive Physiology and Nutrition. Prentice Hall, New Jersey. 564 p.

Suttle N.F. and D.G. Jones. 1989. Recent Developments in Trace Element Metabolism and Function. Trace Element, Disease Resistance and Immune Responsiveness in Ruminants. Nutrition. 119, 1055-1061.

Taylor, R.E. and T.G. Field. 1995. Scientific Farm Animal Production: An Introduction to Animal Science. 5 th edition. Prentice – Hall, Inc., London. 672 p.

Taylor, R.E. 1992. Scientific Farm Animal Production : An Introduction to Animal Science. 4 th edition. McMillan Publishing Company, New York. 626 p.

198

University of Colorado. 2008. Anatomy of the Small Intestine. Available http://www.colorado.edu/intphys/Class/IPHY3430-200/image/villi.jpg (30 January 2008).

Weisman, J. 1987. Feeding of Non-ruminant Livestock. Butterworth’s, London. 214 p. nutritional aspects. Livestock Production Science. 16, 395-405.