ค ูมือการกำหนดร...

ผเูขยีน : ผทูรงคณุวฒุดิานวศิวกรรมโยธา (ดานสำรวจและหรอืออกแบบ)กองประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริคณะทำงาน สำนกัออกแบบวศิวกรรมและสถาปตยกรรมกรมชลประทาน

พมิพ : มถินุายน 2559 จำนวน 3,000 เลมจดัพมิพโดย : กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

811 ถนนสามเสน แขวงถนนนครไชยศร ีเขตดสุติกรงุเทพมหานคร 10300โทร. 0 2241 0020 ถงึ 29Website : www.rid.go.th

ออกแบบปก : นายสญัชยั บวัทรงนายชางศลิปชำนาญงาน กรมชลประทาน

พมิพโดย : บรษิทั บมู สเตชัน่ จำกดั โทร. 081 331 3131

คมูอืการกำหนดรปูแบบ กอสรางซอมปรบัปรงุ บำรงุรกัษา และเพิม่ประสทิธภิาพฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริ

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

คมูอืการกำหนดรปูแบบ กอสราง ซอมปรบัปรงุ บำรงุรกัษา และเพิม่ประสทิธภิาพฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริ

คมูอืการกำหนดรปูแบบ กอสราง ซอมปรบัปรงุ บำรงุรกัษา และเพิม่ประสทิธภิาพฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ อาศัยกระบวนการศึกษารวบรวมพระราชกรณยีกจิ และโครงการพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวเรื่องการพัฒนาและฟนฟปูาไม โดยใชทรพัยากรทีเ่อือ้อำนวยสมัพนัธซึง่กนัและกนัใหเกดิประโยชนสงูสดุซึง่ตวัแปรแหงความอยรูอดของปาไมนัน้ คอื "น้ำ" พระองคทรงใชเปนเครือ่งมอืทีจ่ะเปนประโยชนในการอนรุกัษฟนฟปูาไมทีไ่ดผลดทีีส่ดุ กด็วยการสรางฝายชะลอความชมุชืน้กัน้ลำหวยลำธารขนาดเลก็ ในบรเิวณทีเ่ปนตนน้ำหรอืพืน้ทีท่ีม่คีวามลาดชนัสงู เพ่ือชะลอการไหลของน้ำใหชาลง และดกักกัเกบ็ตะกอนไมใหไหลลงไปทบัถมลำน้ำตอนลาง ซึง่เปนการอนรุกัษดนิและน้ำทีไ่ดผลดมีากวธิกีารหนึง่

สำนกังานคณะกรรมการพเิศษเพือ่ประสานงานโครงการอนัเนือ่งมาจากพระราชดำริเปนหนวยงานทีม่หีนาทีใ่นการกำกบั ดแูล ประสานการดำเนนิงานตดิตามและประเมนิผลการดำเนนิการโครงการอนัเนือ่งมาจากพระราชดำร ิ รวมถึงการเปนหนวยงานหลกัของยทุธศาสตรที ่1 สงเสรมิการขับเคลือ่นการพฒันาตามปรชัญาของเศรษฐกจิพอเพยีงในภาคการเกษตรและชนบท ตามยุทธศาสตรการบูรณาการการขับเคลื่อนการพัฒนาตามปรชัญาของเศรษฐกจิพอเพยีง (พ.ศ.2557 - 2560)

ดงันัน้ เพือ่ใหการดำเนนิงานดานการกำหนดรปูแบบ กอสราง ซอมปรบัปรงุ บำรงุรกัษา และเพิม่ประสทิธภิาพฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิดำเนนิไปอยางมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล จึงไดจัดทำคูมือฯ โดยการศึกษา รวบรวมขอมูลจากแนวคิดของเจาหนาที่บุคคลที่เกี่ยวของ ที่มีองคความรูและประสบการณ เพื่อใชเปนแนวทางในการจดัทำคมูอืฯ

กรมชลประทาน ในฐานะหนวยงานดำเนินการจัดทำคูมือฯ หวังเปนอยางยิ่งวาเจาหนาที่ผูปฏิบัติงานที่เกี่ยวของจะสามารถนำคูมือฯ ไปปรับใชใหสอดคลองกับพื้นที่อยางเหมาะสมตอไป

คำนำ

คณะผจูดัทำ

มถินุายน 2559


คมูอืการกำหนดรปูแบบ กอสราง ซอมปรบัปรงุ บำรงุรกัษา และเพิม่ประสิทธิภาพฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริฉบับนี้สำเร็จไดดวยความอนุเคราะหขอมูล รูปภาพ จากหนวยงานตางๆ ทั้งภายในกรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ และหนวยงานอื่นๆ ไดแกกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม การไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร และสถาบันพัฒนาการชลประทาน

รวมถึง สถาบัน ชมรมตางๆ ทั้งภาครัฐ เอกชน และรัฐวิสาหกิจที่รวมดำเนินการสืบสานแนวพระราชดำริ ในการกอสรางฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริอยางกวางขวาง มีการประชาสัมพันธและเผยแพรในเวบ็ไซตในรปูแบบตางๆ คณะทำงานฯ ตองขอขอบคณุรปูภาพตางๆ ทีท่ำใหคมูอืเลมนีม้คีวามสมบรูณมากข้ึน รวมถึงภาพสเกตซประกอบโดยนายกมัปนาท แฝงฤทธิ ์สถาปนกิปฏบิตักิาร สวนสถาปตยกรรม สำนกัออกแบบวศิวกรรมและสถาปตยกรรม กรมชลประทาน

ขอขอบพระคุณ สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอนัเนือ่งมาจากพระราชดำร ิสถาบนัสงเสรมิและพฒันากจิกรรมปดทองหลงัพระ สบืสานแนวพระราชดำร ิทีเ่ปนผกูำหนดแนวทาง ประสานงาน และสนบัสนนุการจดัทำคมูอืในครัง้นีใ้หสำเรจ็ลลุวงเปนอยางดี

กิตติกรรมประกาศ


สารบัญ

คำนำ Iกิตติกรรมประกาศ IIสารบญั III1. หลกัการและเหตผุล 12. วตัถปุระสงค 33. คำจำกดัความ 34. ประโยชนของฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริ 45. ประเภทฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริ 76. การเลอืกตำแหนงทีต่ัง้ของฝายชะลอน้ำพอเพยีง 9

ตามแนวพระราชดำริ7. การกำหนดรปูแบบฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริ 128. การกอสรางฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริ 239. การซอมแซม ปรบัปรงุ บำรงุรกัษาฝายชะลอน้ำพอเพยีง 24

ตามแนวพระราชดำริ10. การเพิม่ประสทิธภิาพฝายชะลอน้ำพอเพยีง 26

ตามแนวพระราชดำริ


บรรณานุกรม 30ภาคผนวก 31ผ1 คำสัง่สำนกันายกรฐัมนตร ีที ่140/2557 32

เรือ่ง แตงตัง้คณะกรรมการอำนวยการขบัเคลือ่นยทุธศาสตรการบรูณาการการพฒันาตามปรชัญาของเศรษฐกจิพอเพยีง

ผ2 คำสัง่คณะกรรมการอำนวยการขบัเคลือ่นยทุธศาสตร 34การบรูณาการ การพฒันาตามปรชัญาของเศรษฐกจิพอเพยีงที ่1/2557 เรือ่ง แตงตัง้คณะอนกุรรมการสงเสรมิการขบัเคลือ่นการพฒันาตามปรชัญาของเศรษฐกจิพอเพยีงในภาคการเกษตรและชนบท

ผ3 การประยกุตรปูแบบของฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริ 37ผ4 " 8 ขัน้ตอน การกอสราง ซอมปรบัปรงุ บำรงุรกัษา 41

และเพิม่ประสทิธภิาพฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิ"โดยสถาบนัสงเสรมิและพฒันากจิกรรมปดทองหลงัพระสบืสานแนวพระราชดำริ

ผ5 การคดิคาความลาดชนัของพืน้ที ่และวธิกีารคำนวณ 49ปริมาณน้ำในลำน้ำโดยประมาณ

ผ6 การประมาณราคาคากอสรางฝายชะลอน้ำฯ ประเภทตางๆ 51


1. หลกัการและเหตผุลพระบาทสมเดจ็พระเจาอยหูวั ทรงตระหนกัถงึความสำคญัของการพฒันาและฟนฟู

ปาไมทรงแนะนำใหใชฝายกั้นน้ำหรือฝายชะลอน้ำ เปนแนวทางหรือวิธีหนึ่งในการชวยสรางความชมุชืน้เพือ่อนรุกัษและฟนฟปูาไมตนน้ำลำธาร คนืความอดุมสมบรูณ และทำใหเกดิความหลากหลายดานชวีภาพแกสงัคมของพชืและสตัว ตลอดจนนำความชมุชืน้มาสูแผนดิน ฝายชะลอน้ำ คือสิ่งขวางกั้นทางเดินของน้ำ ใชกับลำหวย ลำธารขนาดเล็กในบรเิวณทีเ่ปนตนน้ำ หรอืพืน้ทีท่ีม่คีวามลาดชนัสงูทำใหเกดิความชมุชืน้ พชื สตัว สามารถดำรงชีพอยไูด และหากชวงทีน่้ำไหลแรงกส็ามารถชะลอการไหลของน้ำใหชาลง และ กกัเกบ็ กรอง ตะกอนไมใหไหลลงไปในบรเิวณลมุน้ำตอนลาง เปนวธิกีารอนรุกัษดนิและน้ำไดดีมากวิธีการหนึ่ง

"...สำหรบัตนไมทีข่ึน้อยใูนบรเิวณสองขางลำหวย จำเปนตองรกัษาไวใหดีเพราะจะชวยเกบ็รกัษาความชมุชืน้ไว สวนตามรองน้ำ และบรเิวณทีน่้ำซบั

กค็วรสรางฝายขนาดเลก็กัน้น้ำไวในลกัษณะฝายชมุชืน้แมจะมจีำนวนนอยกต็าม สำหรบัแหลงน้ำทีม่ปีรมิาณน้ำมาก

จึงสรางฝายเพื่อผันน้ำลงมาใชในพื้นที่เพาะปลูก..."

พระราชดำรสัพระบาทสมเดจ็พระเจาอยหูวั เมือ่วนัที ่1 มนีาคม 2521ณ อำเภอแมลานอย จงัหวดัแมฮองสอน

1



ในสวนของรปูแบบและลกัษณะฝายชะลอน้ำ ไดมพีระราชดำรสัวา

"...ใหพจิารณาดำเนนิการสรางฝายราคาประหยดั โดยใชวสัดรุาคาถกูและหางายในทองถิน่ เชน แบบทิง้หนิคลมุดวยตาขาย

ปดก้ันรองน้ำกบัลำธารเลก็เปนระยะๆ เพือ่ใชเกบ็กกัน้ำและตะกอนดนิไวบางสวนโดยน้ำทีเ่กบ็กกัไวจะซมึเขาไปในดนิ ทำใหความชมุชืน้แผขยายออกไปทัง้สองขาง

ตอไปจะสามารถปลกูพนัธไุมปองกนัไฟ พนัธไุมโตเร็วและพนัธไุมไมทิง้ใบเพือ่ฟนฟตูนน้ำลำธารใหมสีภาพเขยีวชอมุขึน้เปนลำดบั..."

ทรงแยกประเภทของฝายชะลอน้ำเปน 2 ประเภท ดงัพระราชดำรสัคอื

"...ฝายชะลอน้ำม ี2 อยาง ชนดิหนึง่สำหรบัใหมคีวามชมุชืน้รกัษาความชมุชืน้อีกอยางสำหรับปองกันมิใหทรายลงในอางใหญ..."

"...ควรสรางฝายในตนน้ำลำธารตามรองน้ำเพ่ือชวยชะลอกระแสน้ำและเกบ็กกัน้ำสรางความชมุชืน้ใหกบับรเิวณตนน้ำ..."

พระราชดำรสัพระบาทสมเดจ็พระเจาอยหูวั เมือ่วนัที ่11 มนีาคม 2532ณ ดอยอางขาง อำเภอฝาง จงัหวดัเชียงใหม

2

สำนกังานคณะกรรมการพเิศษเพือ่ประสานงานโครงการอนัเนือ่งมาจากพระราชดำริในฐานะฝายเลขานุการอนุกรรมการสงเสริมการขับเคลื่อนการพัฒนาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ในภาคการเกษตรและชนบท จึงไดจัดทำคูมือการกำหนดรูปแบบกอสราง ซอมปรบัปรงุ บำรงุรกัษา และเพิม่ประสทิธภิาพฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำรขิึน้ เพือ่ใชเปนมาตรฐานกลางในการเสนอโครงการพฒันาแหลงน้ำของพืน้ที่เปาหมายของยุทธศาสตรตอไป ซึ่งไดรับการรวมมือสนับสนุนจากกรมชลประทานเปนหนวยงานดำเนินการ


2. วตัถปุระสงคการจัดทำคูมือการกำหนดรูปแบบ กอสราง ซอมปรับปรุง บำรุงรักษา และเพิ่ม

ประสทิธภิาพ ฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิมวีตัถปุระสงค ดงันี้2.1 เพ่ือใหเปนมาตรฐานกลางประกอบการเสนอโครงการพัฒนาดานแหลงน้ำ

ของพื้นที่เปาหมายของยุทธศาสตรที่ 1 สงเสริมการขับเคลื่อนการพัฒนาตามปรชัญาของเศรษฐกจิพอเพยีง ในภาคการเกษตรและชนบท

2.2 เพือ่ใชเปนคมูอืในการพจิารณา ออกแบบ เลอืกประเภท รปูแบบในการกอสรางฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำรทิีเ่หมาะสม

2.3 เพือ่ใชเปนคมูอืการซอมแซม ปรบัปรงุ บำรงุรกัษา ฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิสำหรบัจงัหวดันำไปปรบัใชใหสอดคลองกบัสภาพภมูปิระเทศในแตละพืน้ที่

2.4 เพื่อใชแนวทางในการเพิ่มประสิทธิภาพ ฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำร ิเพือ่ใหเกดิประโยชนสงูสดุ

3. คำจำกดัความฝายทดน้ำ คอื สิง่กอสรางทีส่รางปดขวางทางน้ำไหล เพือ่กกัเกบ็ทดน้ำทีไ่หลมาให

มรีะดบัสงูขึน้ จนสามารถผนัน้ำเขาไปตามคลองหรอืคสูงน้ำใหแกพืน้ทีเ่พาะปลกูบรเิวณสองฝงลำน้ำไดสะดวก น้ำทีไ่หลมาตามลำน้ำไมสามารถไหลผานตวัฝายทดน้ำไดเนือ่งจากทำจากวสัดทุบึน้ำ สวนน้ำทีเ่หลอืจะไหลลนขามสนัฝายลงไปในลำน้ำเดมิ ฝายจะตองมีความยาวมากพอทีจ่ะใหนํา้ไหลมาในชวงหนาฝนไหลขามฝายไปได โดยไมทำใหเกดิน้ำทวมตลิ่งสองฝงดานเหนือน้ำ

ภาพฝายทดน้ำ

3


ฝายชะลอน้ำ คอืสิง่กอสรางทีส่รางปดขวางทางน้ำไหล เพือ่ทดกรองน้ำทีไ่หลมาใหมรีะดบัสงูขึน้ เพือ่สรางความชมุชืน้ใหกบัพืน้ที ่น้ำทีไ่หลมาตามลำน้ำสามารถไหลผานตวัฝายทดน้ำไดเนือ่งจากทำจากวสัดไุมทบึน้ำ ชวยดกักรองตะกอนทีไ่หลมากบัน้ำ น้ำทีไ่หลผานจะไหลลงไปในลำน้ำเดิม

ภาพฝายชะลอน้ำ

ฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิคอื ฝายชะลอน้ำประเภทหนึง่ กอสรางโดยใชวสัดทุีห่าไดงายในทองถิน่ เชน ตนไม กิง่ไม ดนิ กอนหนิ ฯลฯ สรางเพือ่กัน้ชะลอน้ำในลำหวย หรือทางน้ำเล็กๆ เพื่อใหน้ำไหลชาลง ชวยดักตะกอนที่ไหลมากับน้ำลดการตื้นเขินที่ปลายน้ำ ทำใหน้ำใสมีคุณภาพดีขึ้น สามารถสรางความชุมชื้นใหดินเพิม่ความอดุมสมบรูณ ความหลากหลายทางชวีภาพ สตัวปาและสตัวน้ำ ไดอาศยัน้ำในการดำรงชีวติ เมือ่ดนิมคีวามชืน้ ปากช็มุชืน้ กลายเปนแนวกนัไฟปาไดดวย มกีารกอสรางที่เรียบงาย ใชเวลานอย ใชงบประมาณที่ประหยัด และหากมีการกักเก็บน้ำไดมากจะสามารถยกระดบัน้ำไหลเขาสพูืน้ทีก่ารเพาะปลกูได

4. ประโยชนของฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิเกดิประโยชนในหลายๆ ดาน ดงันี้

4.1 ดานการอนรุกัษทรพัยากรธรรมชาตแิละสิง่แวดลอม

ปรมิาณน้ำฝนในปจจบุนัมปีรมิาณลดลง และมแีนวโนมลดลงจนทำใหเกดิสภาวการณขาดแคลนน้ำเพือ่ใชในการอปุโภคบรโิภคของมวลมนษุย การทีป่รมิาณน้ำฝนลดลงเชนนี้

4


สวนหนึง่เปนเพราะปรมิาณไอน้ำจากการคายระเหยบนผนืแผนดนิลดลง ปาไมถกูทำลายลงเปนจำนวนมาก ซึง่ผนืปาเปนแหลงใหญในการเกดิคายน้ำเขาสชูัน้บรรยากาศ ปรมิาณไอน้ำลดลงปรมิาณน้ำฝนทีเ่กิดขึน้กม็ปีรมิาณลดลงตามดวย ฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำรสิามารถชะลอใหน้ำฝนตามธรรมชาตทิีต่กลงมาอยบูนผนืแผนดนิยาวนานมากขึน้ การทำฝายชะลอการไหลของน้ำจะเปนสวนชวยสรางความชมุชืน้ในดนิไดมากข้ึนสรางความสมบูรณของปาตนน้ำทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมที่ดี ทำหนาที่คืนความชมุชืน้เขาสรูะบบน้ำธรรมชาต ิชวยใหปรมิาณน้ำธรรมชาตมิากขึน้

4.2 ดานการจดัการพืน้ทีล่มุน้ำแบบธรรมชาติ

ลกัษณะสวนใหญลมุน้ำตามธรรมชาตเิปนพืน้ทีภ่เูขาและมรีองน้ำ รองหวย ตัง้แตรองน้ำขนาดเล็กๆ ที่อยูบนพื้นที่สูง รองน้ำขนาดเล็กๆ นี้จะมีน้ำไหลนอยเมื่อไหลมารวมกันหลายรองน้ำกจ็ะมขีนาดทีใ่หญเพิม่มากข้ึน และเมือ่มกีารไหลมารวมกนัหลายๆสายมากขึน้ ปริมาณน้ำก็จะมีมากขึ้น ขนาดรองน้ำ รองหวยก็จะมีขนาดใหญมากขึ้นฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ จะทำหนาที่ชะลอการไหลของน้ำจากแหลงตนน้ำลำธาร มใิหไหลหลากอยางรวดเรว็ และทำหนาทีใ่นการดกัตะกอนหนาดนิมใิหไหลปนไปกบักระแสน้ำจนทำใหน้ำมคีวามขนุขน และไปทำใหแหลงน้ำธรรมชาตทิีอ่ยูดานลางตองตืน้เขนิ ถอืเปนการจดัการพืน้ทีล่มุน้ำแบบธรรมชาติ

4.3 ดานการใชประโยชนทรพัยากรน้ำสงูสดุ

น้ำมคีวามสำคญัตอวถิกีารดำรงชวีติของสิง่มชีวีติและพชื ทัง้การบรโิภค อปุโภค การใชน้ำเพ่ือการเพาะปลกู การอตุสาหกรรม และนบัวนัมนษุยยิง่มคีวามตองการน้ำมากขึน้มนษุยมวีวิฒันาการในการเรยีนรเูพ่ือจดัการทรพัยากรน้ำเพือ่การใชประโยชนมาตัง้แตอดตีฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ เปนที่กักเก็บน้ำขนาดเล็ก ในลักษณะตุมน้ำเลก็ๆ กระจายทัว่พืน้ที ่เพือ่กกัเก็บน้ำเพ่ือประโยชนทัง้การสรางความชมุชืน้ เพือ่การอนรุกัษและพฒันาระบบนเิวศน การเกษตร การใชสอยอปุโภค บรโิภค สรางระบบวงจรน้ำแกปา สิง่มชีวีติ ใหเกิดประโยชนสงูสดุ พระบาทสมเดจ็พระเจาอยหูวัไดพระราชทานแนวพระราชดำรวิา "...ใหดำเนนิการสำรวจหาทำเลสรางฝายตนน้ำลำธารในระดบัทีส่งูใกลบรเิวณยอดเขามากทีส่ดุเทาทีจ่ะเปนไปได ลกัษณะของฝายดงักลาวจำเปนตองออกแบบใหม เพือ่ใหสามารถกกัเกบ็น้ำไวไดปรมิาณน้ำหลอเลีย้งและประคบัประคองกลาไม

5


พนัธทุีแ่ขง็แรงและโตเรว็ทีใ่ชปลกูแซมในปาแหงแลงอยางสม่ำเสมอและตอเนือ่ง โดยการจายน้ำออกไปรอบๆ ตวัฝายจนสามารถตัง้ตวัได..." เปนแนวคดิในการใชทรพัยากรน้ำใหเกดิประโยชนสงูสดุ

4.4 ดานการปองกนัภยัจากธรรมชาติ

มนุษยไดเผชิญกับภัยธรรมชาติอันเกิดขึ้นจากความรุนแรงของการไหลบาของน้ำสงผลใหเกิดความเสยีหายแกทรพัยสนิ และพืน้ทีป่ระกอบการเพาะปลกู เชน ความรนุแรงของการไหลของน้ำทำใหบานเรือนสิ่งปลูกสรางไดรับความเสียหาย พังทลาย พื้นที่การเพาะปลูกเกิดการทับถมจากดิน ตะกอนที่ไหลมากับน้ำทำใหพื้นที่ทำกินขาดประสทิธภิาพ การจัดทำฝายตนน้ำ เพือ่การชะลอการไหลน้ำไวเปนระยะๆ จะชวยทำใหน้ำไหลชาลง ทำใหลดความรวดเรว็และความรนุแรงในการไหลของน้ำ เปนการลดและปองกนัการสญูเสยีทรพัยสนิจากการไหลกระแทก อนัเนือ่งจากความแรงจากการไหลของน้ำ นอกจากนีท้ำใหโอกาสการกดัเซาะดนิลดนอยลง เปนการลดการสญูเสยีดนิใหไหลไปทบัถมแหลงน้ำใหตืน้เขนิ เชน การตืน้เขนิในลำหวย การตืน้เขนิของอางเกบ็น้ำและเปนตะกอนหนิดนิลงไปทบัถมพืน้ทีเ่กษตรกรรม จนเกดิเปนความเสยีหายตอแหลงพืน้ที่ทำกนิ ในฤดแูลงการเพ่ิมความชมุชืน้ใหดนิ ปากจ็ะชมุชืน้เกดิเปนรองน้ำลำธาร กลายเปนแนวกนัไฟปาไดดวย

4.5 ดานระบบนเิวศน และเศรษฐกจิครัวเรอืน

ฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิชวยสรางความชมุชืน้ใหเกดิข้ึน สภาพปาตนไม พชืพรรณทีม่อียใูนบรเิวณนัน้จะไดรบัการฟนฟพูฒันาสภาพปาตนน้ำ กอใหเกดิความอดุมสมบรูณ สามารถเกบ็กกัซบัน้ำเปนแหลงเพ่ิมพนูความหลากหลายในระบบนเิวศนทำใหสภาพแวดลอมของชมุชนมคีวามชมุชืน้ยิง่ขึน้เปนแหลงเกบ็กกัน้ำเสมอืนเปนแองเกบ็น้ำขนาดเลก็ทีก่ระจายอยทูัว่ไปในพืน้ทีต่นน้ำ อนัเปนประโยชนตอชมุชนในการใชประโยชนเพือ่การอปุโภคและบรโิภค เปนการปองกนัความแหงแลงสภาพปาทีอ่ดุมสมบรูณ และความหลากหลายของระบบนเิวศนทีเ่กดิขึน้ ทำใหเกดิแหลงอาหารตามธรรมชาตเิพือ่การเกบ็หาบรโิภคและพึง่พงิปาได ทำใหชมุชนมแีหลงอาหารแหลงเสรมิสรางอาชพีจากการอนุรักษปา เชน การเก็บหาผลิตผลจากปา เห็ด หนอไม เปนการเสริมสรางอาชีพ

6


เพิม่พูนรายได ชมุชนเกดิความรกัสามคัค ีมคีวามสขุใจ มสีวนรวมในการรกัและหวงแหนทรัพยากรธรรมชาติในชุมชน เกิดระบบการบริหารจัดการปาชุมชนใหมีความเขมแข็งเปนแหลงเรียนรู แหลงอาหาร แหลงสมุนไพรของคนในชุมชนและคนนอกชุมชนเกดิเครอืขายการเรยีนร ูและขยายผลการสรางความเขาใจเก่ียวกับการอนรุกัษการจัดการพืน้ทีล่มุน้ำดวยฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิ เรยีนรกูารใชประโยชนแบบพึ่งพิงปาไดอยางเกื้อกูล รวมทั้งเปนแหลงเรียนรูของเยาวชน เปนเสนทางเดินธรรมชาตแิกผมูาศกึษาอนรุกัษทรพัยากรธรรมชาตแิละสิง่แวดลอม เพือ่การปลกูสรางจติสำนกึ

5. ประเภทฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิแบงออกเปน 3 ประเภท ดงันี้

5.1 ประเภทที ่1 เปนฝายชะลอน้ำฯ ชัว่คราว ทีส่รางปดกัน้บรเิวณรองลำหวยขนาดเล็กบริเวณตนน้ำ โดยใชวัสดุธรรมชาติหาไดงายในทองถิ่นเปนสวนหลัก ไดแกกิง่ไม ตนไม ทราย ดนิ หนิ และกรวด เปนตน สรางสำหรบัชะลอน้ำ และเพิม่ความชุมชื้นเทานั้น สามารถกักเก็บน้ำไดแตมีการซึมของน้ำผานตัวฝายอยูตลอดเวลา หรือน้ำอาจลนขามฝายลงสลูำหวยสาขาอยบูรเิวณดานลาง เมือ่ถงึฤดนู้ำหลากอาจเกดิความเสยีหายทัง้หมดเพือ่ไมใหมผีลกระทบตอระบบนเิวศน และการวางไขของสตัวน้ำ ฝายชะลอน้ำฯ ชัว่คราวมหีลายรปูแบบ กอสรางเรยีบงายตามภมูปิญญาดัง้เดมิแตละทองถิน่และสภาพความเหมาะสมของพืน้ทีโ่ดยชมุชนเองมอีายกุารใชงานประมาณ 1 - 2 ป

5.2 ประเภทที่ 2 เปนฝายชะลอน้ำฯ กึ่งถาวร ที่สรางปดกั้นบริเวณลำหวยสาขาบรเิวณตนน้ำ สรางจากวสัดจุากธรรมชาต ิรวมกบัวสัดกุอสราง ไดแก ตะแกรงลวดเหลก็ปนูซเีมนต หนิ ทราย ไมแปรรปู เปนตน กอสรางสำหรบัชะลอ กกั เกบ็น้ำ แตกม็ีการซมึของน้ำผานตวัฝาย หรอืซมึลอดใตตวัฝายได และน้ำสามารถลนขามฝายลงสลูำหวยทีอ่ยบูรเิวณดานลาง อาจมชีองหรอืทอสำหรบัการระบายตะกอนทีต่กทบัถมบรเิวณเหนอืฝาย เพือ่รกัษาระบบนเิวศน ฝายชะลอน้ำฯ กึง่ถาวรมหีลายรปูแบบ ตามแตละทองถิน่หรอืภมูภิาคและสภาพความเหมาะสมของพืน้ที ่มอีายกุารใชงาน 2 - 5 ป

7


5.3 ประเภทที ่3 เปนฝายชะลอน้ำฯ ถาวร ทีส่รางปดกัน้ลำน้ำบรเิวณลำหวยหลกัสรางจากวัสดใุนการกอสรางเปนหลกั ไดแก คอนกรตี ลวดเหลก็ เหลก็เสรมิ หนิใหญกรวดทราย เปนตน มกีารออกแบบตามหลกัวชิาการ มคีวามมัน่คง แขง็แรง สามารถตานทานแรงดนัของน้ำ ทนทานตอการกดัเซาะของน้ำได และตองคำนงึถึงผลกระทบกบัสภาพแวดลอม เชน น้ำลนตลิง่ การกดัเซาะทายน้ำ และปองกนัผลระบบนเิวศนอยางถาวร ฝายชะลอน้ำฯถาวร จงึมอีายกุารใชงานยนืยาว ถาไดรบัการซอมปรบัปรงุบำรงุรกัษาอยเูสมอจะใชงานไดตลอดไป อายกุารใชงานมากกวา 5 - 10 ปขึน้ไป

8แบบรางแสดงฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำรปิระเภทตางๆ


9

6. การเลอืกตำแหนงทีต่ัง้ฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริการเลอืกตำแหนงทีต่ัง้ ฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิมแีนวทางและ

หลกัเกณฑในการพจิารณาพอสงัเขป ดงันี้6.1 ตำแหนงทีต่ัง้ฝาย ควรเปนรองลำหวย ลำหวยสาขา หรอืลำหวยหลกั ทีม่พีืน้ที่

เหนอืน้ำทีส่ามารถกกัเก็บน้ำไดพอสมควร6.2 สภาพตลิง่ ณ ตำแหนงทีต่ัง้ฝาย ดานเหนอืน้ำและดานทายน้ำจะตองมคีวาม

สูงพอที่จะไมทำใหน้ำลนขาม หรือตลิ่งตองมีความแข็งแรงเพียงพอตอการกดัเซาะ

6.3 ในรองลำหวยทีม่คีวามลาดชนัสงู ตองพจิารณาสรางฝายชะลอน้ำฯ ใหมจีำนวนฝายมากเพยีงพอทีจ่ะสามารถกกั กรองน้ำ ดกัตะกอนทีจ่ะไหลลงสลูำหวยสาขาและลำหวยหลกัอยางเพียงพอ

6.4 สำรวจสภาพพืน้ที ่วสัดทุีจ่ะใชในการกอสราง สภาพลำน้ำ เพือ่เลอืกประเภททีเ่หมาะสมในการกอสราง เชน พืน้ทีต่นน้ำในรองลำหวยควรเปนฝายชัว่คราวเปนตน

6.5 ควรมขีอมลู ระดบัน้ำ ปรมิาณฝนในแตละฤดกูาล เพือ่ตองพจิารณารปูแบบในการกอสรางใหมีความแขง็แรงเพยีงพอในการตานทานแรงดนัของน้ำในฤดฝูน

6.6 ในกรณทีีเ่ปนฝายประเภทกึง่ถาวร หรอืฝายถาวร ควรเลอืกทำเลทีต่ัง้ทีส่ามารถจดัสรางระบบสงน้ำสรางความชมุชืน้ใหปา และพืน้ทีก่ารเพาะปลกูไดดวย

6.7 ควรเลอืกตำแหนงทีต่ัง้ทีม่คีวามเหมาะสมควบคกูบัประโยชนทีจ่ะไดรบัสงูสดุ


10

ตำแหนงทีต่ัง้ฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำรทิีเ่หมาะสม

⌫

⌫

⌫

⌦

⌫

สภาพภูมิประเทศเปนรองน้ำ หรอืลำหวยทีค่อนขางตรง

ความลาดชนัทองลำหวย

(ตามความยาว) *

ความลกึลำหวย(เมตร)

ความสงูของฝาย(เมตร)

ความกวางลำหวย(เมตร)

ปรมิาณน้ำไหลผานสงูสดุไมควรเกนิ(ลบ.ม.ตอ วนิาท)ี*

ประเภทของดินสภาพชัน้ดนิทองลำน้ำ

สภาพการกดัเซาะตลิง่

พื้นที่สูงชันตนน้ำรองลำหวย

หรอืทีเ่หมาะสม

พืน้ทีล่าดชนัสงูความลาดเอยีงไมเกนิ

1 ตอ 20

ไมควรเกนิ1.00 เมตร



0.50

ดนิเหนยีว/กรวด/หนิคอนขางแนน

นอย

พืน้ทีล่าดชนับรเิวณลำหวยสาขา


พืน้ทีล่าดชนัปานกลางความลาดเอยีงไมเกนิ

1 ตอ 40




0.50

ดนิเหนยีว/กรวด/ทรายแนน

นอย

พืน้ทีล่าดชนับรเิวณลำหวยหลกั


พืน้ทีล่าดชนัต่ำความลาดเอยีงมากกวา

1 ตอ 40




1.50

ดนิเหนยีว/กรวด/ทรายแนนมาก

นอย

* การคดิคาความลาดชนัของพืน้ที ่ และปรมิาณน้ำไหลผานสงูสดุในลำน้ำดภูาคผนวก หรอือาจขอความรวมมอืจากนายชางของโครงการชลประทานจงัหวดั (ในพืน้ที)่


จำนวนฝายชะลอน้ำ ขึน้อยกูบัความลาดเอยีงของพืน้ที่(พืน้ทีม่คีวามชนัมาก ควรมฝีายชะลอน้ำมากขึน้)

11


12

7. การกำหนดรปูแบบฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริการกำหนดรปูแบบฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริแบงตามวัสดทุีใ่ชในการกอสรางและอายกุารใชงาน ออกเปน 3 ประเภท ดงันี้

ประเภทที ่1 ประเภทชัว่คราว ประกอบดวย1) ฝายไม เปนฝายชั่วคราวขนาดเล็กที่ทำจากไมเปนหลัก สวนมากจะเปนไมไผ

หรอืไมทีม่ใีนพืน้ที ่ฝายไมทีน่ยิมสรางม ี2 รปูแบบ ดงันี้1.1) ฝายไมแนวเดียว เปนฝายขนาดเล็กชั่วคราว สรางกั้นรองหวยที่มีความลึก

ไมมากนกั ความลาดชนัคอนขางสงู สรางโดยการปกไมเสาเปนระยะๆ 0.30ถงึ 0.50 เมตร แลวนำไมมาสอดเรยีงในแนวนอนแลวยดึตดิกนั ดงัแสดงในรปูแลวใชวัสดุที่มีน้ำหนักมาถมดานหนาตลอดแนวซึ่งอาจเปนดินหรือหินก็ไดเพือ่ใหเกดิความมัน่คง

ฝายไมแนวเดยีว


13

1.2) ฝายไมคอกหมู เปนฝายลักษณะเดียวกันกับฝายไมแนวเดียว แตจะทำการปกไมเสาเปนสองแนวหางกนัเทากับความสงูของฝาย พรอมมกีารยดึแถวหนากบัแถวหลงัเขาดวยกนั ดวยไมในแนวนอนทีฝ่งปลายเขาไปในตลิง่ทัง้สองดานดังแสดงในรูป แลวนำวัสดุใสระหวางกลางจะเปน หิน ดิน หรือวัสดุอื่นๆในพื้นที่ฝายคอกหมูชั่วคราวอาจทำการตอกเสายึดเปนแนวเอียงกันเทากับความสงูของฝายกไ็ด

ฝายไมคอกหมู


14

2. ฝายหินเรียง สรางโดยนำเอา หิน ในหวยมาเรียงกันใหไดระดับเพื่อเปนแนวสนัฝาย โดยเลอืกหนิทีม่ขีนาด 0.20 ม. ขึน้ไป เปนหลกัเพือ่สามารถทีจ่ะรบัแรงดนัน้ำได โดยเรยีงหนิเปนรปูสามเหลีย่มโดยประมาณ ใหฐานกวางกวาความสงู อยางนอย3 เทา ถาจะใหเก็บลดการรั่วซึมควรหาวัสดุ พวกใบไม กิ่งไมหรือดินมาอุดชองวางระหวางหินและควรกระทุงหินใหมีความแนนขึ้น

ฝายหนิเรยีง


15

3. ฝายดิน เปนฝายชัว่คราวขนาดเลก็ทีท่ำจากดนิ สวนมากจะเปนประเภทดนิเหนยีวฝายดนิชัว่คราวทีน่ยิมสรางม ี2 รปูแบบ ดงันี้

3.1) ฝายดินเหนยีว เปนการนำดนิเหนยีวมาถม กระทงุใหแนนแลวเรยีงตามแนวขวางลำน้ำ แลวนำวสัดมุาปดผวิหนา เชน หนิ ไม หรอืวสัดอุืน่ ทีห่าไดในพืน้ที่ดงัแสดงในรปู

ฝายดนิเหนยีว


16

3.2) ฝายเรยีงดวยกระสอบบรรจดุนิ/ทราย นำมาเรยีงกนัเพือ่กัน้ในลำธาร โดยเรียงกระสอบบรรจุดิน/ทรายใหไดความลาดดานเหนือน้ำประมาณ 1 : 2ดงัแสดงในรปู

ฝายเรยีงดวยกระสอบบรรจดุนิ/ทราย


17

ฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริประเภทที ่2 ประเภทกึง่ถาวร เปนฝายชะลอน้ำฯ ทีท่ำจากวสัดจุากธรรมชาตริวม

กบัวสัดกุารกอสราง แบงตามวสัดแุละการกอสรางออกเปน 3 ชนดิ ดงันี้

1) ฝายไมแกนหนิยาแนวหรอืแกนดนิเหนยีว เปนฝายกึง่ถาวรสรางกัน้ลำน้ำสาขาที่มีความลึกไมมากนัก ความลาดชันปานกลาง สรางโดยการปกไมเสาเปนแนวปดกั้นลำน้ำจำนวน 2 แถว หรือมากกวา แลวนำไมมาสอดเรียงในแนวนอนแลวยึดติดกันดงัแสดงในรปู ใชหนิเรยีงยาแนวหรอืดนิเหนยีวอาจทำลกัษณะทีม่สีนัหลายระดบัหรอืเปนแบบขัน้บนัไดใสในชองระหวางแนวทีป่กไม เพือ่ทำใหเกดิความมัน่คง

ฝายไมแกนหนิยาแนวหรอืแกนดนิเหนยีว


18

2) ฝายกลองลวดตาขายบรรจหุนิ (Gabion) เปนฝายกึง่ถาวรสรางก้ันลำน้ำสาขาทีม่คีวามลกึไมมากนกั ความลาดชนันอยถงึปานกลาง สรางโดยการเรยีงกลองลวดตาขายทีบ่รรจดุวยหนิทีม่ขีนาดเทาๆ กนั รปูกลองเปนรปูสีเ่หลีย่มผนืผาเพือ่สะดวกในการเรยีงตอเนือ่งและเปนชัน้ๆ ตามความสงูของฝายฯ ทีต่องการ ดังแสดงในรปู

ฝายกลองลวดตาขายบรรจหุนิ


19

3) ฝายหนิกอหรอืหนิทิง้ เปนฝายกึง่ถาวรสรางกัน้ลำน้ำสาขาทีม่คีวามลกึไมมากนกัความลาดชันปานกลาง สรางโดยการกอหินปะกบแกนคอนกรีต หรือแกนไมใชหินกอหรอืหนิทิง้ อาจทำลกัษณะทีม่สีนัหลายระดบัหรอืแบบขัน้บนัได เพือ่ทำใหเกดิความมัน่คงดงัแสดงในรปู

ฝายหนิกอหรอืหนิทิง้


20

ฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริประเภทที่ 3 ประเภทถาวร เปนฝายที่สรางปดกั้นลำน้ำบริเวณลำหวยหลัก

สรางจากวัสดใุนการกอสรางเปนหลกั ไดแก คอนกรตี ลวดเหลก็ เหลก็เสรมิ หนิใหญกรวด ทราย เปนตน มกีารออกแบบตามหลกัวชิาการ มคีวามมัน่คง แขง็แรง สามารถตานทานแรงดนัของน้ำ ทนทานตอการกดัเซาะของน้ำได พอแบงตามวสัดแุละการกอสรางออกเปน 3 ชนดิ ดงันี้

1) ฝายหนิเรยีงยาแนวเปนฝายถาวรสรางก้ันลำน้ำทีม่คีวามลกึคอนขางมากแตมีความลาดชนัของทองลำน้ำนอย สรางโดยการเรยีงหนิทีม่ขีนาดเทาๆ กนัหรอืคละกนัโดยเรยีงหนิทีม่ขีนาดใหญอยดูานลางเพ่ือเปนฐานฝายเรยีงหนิใหชดิเปนแนวตามแนวราบ และเรยีงเปนชัน้ๆ ตามความสงูเปนรปูสีเ่หลีย่มคางหม ูเพือ่สะดวกในการเรยีงตอเนือ่งเปนชัน้ๆตามความสูงของฝายฯ ที่ตองการ และใชปูนซีเมนตยาแนวตรงรองของรอยตอทั้งในแนวราบและแนวความสงูหรอืแบงเปนชองๆ กไ็ด ดงัแสดงในรปู

ฝายหนิเรยีงยาแนว


21

2) ฝายคอนกรีต หรือฝายคอนกรีตลวนสรางโดยการเรียงหินขนาดใหญ แลวเทคอนกรตีทบัโดยไมมกีารเสรมิเหลก็มรีปูตดัคลายรปูสีเ่หลีย่มคางหมซูึง่มดีานบน หรอืสันฝายแคบกวาดานลางหรือฐานฝายสันฝายอาจทำเปนหยักใหน้ำไหลผาน โดยปกติดานเหนอืน้ำหนาฝายจะตัง้ชนัเปนแนวดิง่กบัพืน้ฝายสวนดานทายน้ำจะมคีวามลาดหรอืเปนขัน้ เพือ่ใหฝายมคีวามมัน่คง และลดความเรว็ของน้ำไหลขามฝายไมไหลตกกระแทกพืน้ฝายแรงเกนิไปจนเกดิการกัดเซาะ

ฝายคอนกรตีลวน


22

3) ฝายคอนกรีตเสริมเหล็ก เปนฝายที่มีการกอสรางดวยคอนกรีตเสริมเหล็กจะมคีวามคงทนถาวรมากกวาฝายคอนกรตีลวน รปูราง ขนาด ตองมกีารคำนวณออกแบบตามหลกัวชิาการมีการพิจารณารายละเอยีดมากกวาฝายประเภทอืน่ ฐานฝายมลีกัษณะเปนฐานคอนกรตีเสรมิเหลก็ตัง้อยบูนพืน้แขง็แรงตลอดความกวางของลำน้ำตวัฝาย มขีนาดที่เหมาะสมทำดวยคอนกรีตเสริมเหล็ก สันฝายมักทำเปนชองใหน้ำไหลผานสามารถปรบัระดบัน้ำโดยใชแผนไมกระดานเสยีบปดไวกกัน้ำเม่ือตองการยกระดบัน้ำใหสงูข้ึน

ฝายคอนกรตีเสรมิเหลก็


23

8. การกอสรางฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริการกอสรางฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิมขีัน้ตอนพอสงัเขป ดงันี้ 8.1 การสำรวจสภาพภมูปิระเทศ หรอืรองลำน้ำทีเ่หมาะสมในการกอสราง

- กำหนดตำแหนง พกิดั ทีเ่หมาะสมในการกอสราง- วดัขนาดรองลำน้ำ ความลาดชนัทองลำน้ำ- หาปรมิาณน้ำไหลผาน :- ตลอดทัง้ป ชวงฤดูกาล- ตรวจสภาพตลิง่และทองน้ำ :- มกีารกดัเซาะ

8.2 กำหนดประเภทและเลอืกรปูแบบ สำหรบัการกอสรางฝายชะลอน้ำฯ- ชัว่คราว :- พืน้ทีล่าดชนัตนน้ำ รองลำหวย- กึง่ถาวร :- พืน้ทีล่าดชนัปานกลาง ลำหวยสาขา- ถาวร :- พืน้ทีล่าดชนันอย ลำหวยหลกั

8.3 สเก็ตซรูปแบบ กำหนดขนาด สัดสวน และกำหนดวัสดุที่ใชในการกอสรางใหเปนไปตามขอแนะนำในคมูอื ในกรณทีีเ่ปนฝายชะลอน้ำถาวรตองมกีารเขียนแบบและถอดแบบคำนวณหาปริมาณวัสดุที่ใชในการกอสรางโดยนายชางหรอืวศิวกร

8.4 วางผงัตำแหนง และการกอสรางฝายชะลอน้ำฯ- วางแนวรองแกนฝาย- ขดุรองแกนใหมคีวามลกึถงึชัน้ดนิแนน

8.5 ขัน้ตอนการกอสรางฐานฝายและตวัฝาย เปนไปตามรปูแบบ ขนาด วสัด ุตามทีก่ำหนดไว และตองคำนงึถงึความมัน่คงแขง็แรงใหมากพอทีฝ่ายจะสามารถตานทานกระแสน้ำ และไมเกิดผลกระทบกบัระบบนเิวศนได

แสดงลกัษณะทัว่ไปของฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริ


24

9. การซอมแซม ปรบัปรงุ บำรงุรกัษา ฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิสรางจากวสัดจุากธรรมชาตริวมกบัวสัดุ

กอสราง ตามประเภทและวตัถปุระสงคของการใชงาน จะมอีายกุารใชงานทีแ่ตกตางกนัไปขึน้กบัวสัดทุีใ่ช สภาพของลำน้ำ ความรนุแรงของกระแสน้ำ รวมถงึชัน้ดนิบรเิวณทีต่ัง้ของฝาย ซึง่ปจจยัตางๆ อาจเปนสาเหตุของการชำรดุของตวัฝายได วสัดทุีใ่ชกอสรางอาจเสือ่มสลาย ฉะนัน้ควรมกีารซอมแซม ปรบัปรงุ บำรงุรกัษา ใหอยใูนสภาพทีส่มบรูณก็จะสามารถใชงานไดอยางมีประสิทธิภาพ

การบำรงุรกัษาฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิมขีอควรปฏบิตั ิดงันี้

1) ฤดนู้ำหลากตองเฝาระวงัเศษกิง่ไม ทอนไมขนาดใหญทีไ่หลมากบัน้ำปะทะตวัฝายอาจเปนสาเหตทุำใหฝายชำรดุเสยีหายได

2) ตรวจสอบตวัฝายฯ ทกุๆ หลงัฤดูน้ำหลาก หากมคีวามชำรดุเสยีหาย ในกรณทีี่เปนฝายประเภทกึง่ถาวร หรอืฝายถาวร ตองทำการซอมแซม ปรบัปรงุ โดยใชวสัดทุีเ่หมาะสมใหคงสภาพเดมิ

3) ตรวจสอบการตะกอนดานหนาฝายหากมปีรมิาณตะกอนมาก อาจขดุลอกออกบางสวนเพือ่ไมใหเกดิการต้ืนเขนิ หรอืเปนสาเหตทุำใหกลายเปนปจจยัทำใหตวัฝายชำรดุเสยีหายได ในกรณทีีฝ่ายมชีองหรอืทอระบายตะกอนใหตรวจสอบวามกีารอดุตนัหรอืไม

4) ฝายชะลอน้ำฯ ทีพ่งัเสยีหายบอยๆ อาจตองพจิารณาเปลีย่นรปูแบบหรอืประเภทเชน เปลีย่นรปูแบบจากฝายไมแนวเดยีวเปลีย่นมาเปนฝายคอกหมชูัว่คราว เปนตน

5) ตรวจสอบสภาพแวดลอมของฝายชะลอน้ำฯ ประกอบดวย5.1) ตลิง่ตำแหนงปกฝายทัง้สองดานวามกีารกัดเซาะของน้ำเกิดการกัดเซาะพงั

ทลายอาจเปนสาเหตใุหฝายพงัเสยีหาย5.2) ตลิง่ของลำน้ำดานเหนอืน้ำทัง้สองดานมกีารพงัทลายจากสาเหตจุากน้ำลน

ขามเนือ่งจากสนัฝายอาจจะมคีวามสงูมากเกนิไป หรอืมเีศษกิง่ไมใบไมสะสมทบัถมบนสนัฝายมากเกนิไป


25

5.3) รองน้ำดานทายฝายมกีารกดัเซาะของดนิทองน้ำเกดิเปนหลมุ เปนบอ หรอืตลิ่งดานทายน้ำ ที่เปนผลกระทบการไหลของน้ำที่ผานจากตัวฝาย หรือสภาพดินทองน้ำ

6. ในกรณีที่ฝายมีระบบสงน้ำ (ระบบทอสงน้ำ และหรือคูสงน้ำ) เพื่อการอุปโภคบรโิภค หรอืเกษตรกรรม ตองมกีารตรวจสอบคณุภาพมคีณุภาพสะอาดไมเนาเสยีเนือ่งจากเศษใบไมกิง่ไมทบัถม และตองมปีรมิาณเพยีงพอตอความตองการใชในภารกจิตางๆในแตละชวงอยางสมบรูณ

7. สำหรบัฝายชะลอน้ำฯ ชัว่คราวทีม่กีารดแูลเปนอยางดกีจ็ะสามารถเพิม่ความชมุชืน้ใหกบัปาตนน้ำ ควรมกีารปลกูตนไมเพิม่เตมิโดยรอบบรเิวณทีส่รางฝายเพือ่ฟนฟรูะบบนเิวศนของปาตนน้ำลำธาร และเปนการรกัษาสภาพน้ำทีจ่ะไหลลงลำน้ำ หรอืไหลลงอางเก็บน้ำดานทายน้ำตอไป

สำหรบัขัน้ตอน วธิกีารการซอมแซมฝายชะลอน้ำฯ โดยเฉพาะฝายชะลอน้ำฯ ประเภทถาวร เริม่จากการสำรวจ ประเมนิเบือ้งตนของสภาพทัว่ไปของฝาย ประกอบดวย

1) จุดที่ตั้งฝาย- ชือ่ฝาย (ปทีส่ราง) :- ประชาอาสา (2554) เปนตน- ระบลุำน้ำ:- รองลำหวย ลำหวยสาขา ลำหวยหลกั ลำน้ำ ฯลฯ- ตำแหนงทีต่ัง้ พกิดัตำแหนง :- หมบูาน หมทูี ่ตำบล อำเภอ จงัหวดั- เขตพ้ืนที ่:- อทุยานแหงชาติ ปาสงวนฯ ทีส่าธารณะประโยชน อืน่ๆ

2) ประเภทฝาย :- ชัว่คราว กึง่ถาวร ถาวร3) รปูแบบฝาย :- ไม คอกหม ูดนิ หนิเรยีง หนิกอ กลองลวดตาขาย คอนกรตี

คอนกรตีเสรมิเหลก็ หรอือืน่ๆ4) ขอมลูตวัฝาย :- ความสงู ความกวาง ความยาวของตวัฝาย ระดบั รทก. อาคาร

ประกอบฝาย เชน ชองระบายตะกอน คนัดนิ กำแพงปกฝาย กำแพงปองกนัตลิง่ ระบบสงน้ำ (ถาม)ี พรอมรปูแบบหรอืภาพสเกต็ซทีม่มีติหิรอืขนาด

5) หนวยงาน เจาหนาทีผ่รูบัผดิชอบการซอมแซมฝายชะลอน้ำ


26

6) สำรวจสภาพการชำรดุ- ตวัฝาย :- สนัฝาย ปกฝาย ฐานฝาย- ตลิง่ดานเหนอื และทายน้ำ :- หนิทิง้ หนิเรยีง ดาดคอนกรตี ฯลฯ- ทองน้ำดานเหนอื และทายน้ำ :- สภาพการตกตะกอนและการกดัเซาะ- ระบบสงน้ำ (ถาม)ี :- ทอสงน้ำ ทางน้ำเปดพรอมอาคารประกอบ

7) สาเหตกุารชำรดุเสยีหาย- อายกุารใชงาน- ภยัธรรมชาติ- อืน่ๆ เชน การทำลายโดยฝมอืมนษุย ฯลฯ

10. การเพิม่ประสทิธภิาพฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริวัตถุประสงคหลักของการสรางฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ

พระบาทสมเดจ็พระเจาอยหูวั ทรงตระหนกัถงึความสำคญัของการพฒันาและฟนฟปูาไมตนน้ำลำธาร เพื่อคืนความอุดมสมบูรณ และทำใหเกิดความหลากหลายดานชีวภาพแกสงัคมของพชืและสตัว ตลอดจนนำความชมุชืน้มาสแูผนดนิ หากชวงทีน่้ำไหลแรงฝายสามารถชะลอการไหลของน้ำใหชาลง และ กกั เกบ็ กรอง ตะกอนไมใหไหลลงไปในบรเิวณลมุน้ำตอนลาง

ปรมิาณน้ำทีฝ่ายกกัเกบ็ไวกย็งัสามารถนำน้ำไปสพูืน้ทีเ่พาะปลกูเพือ่ใหไดผลผลติทางการเกษตร ทำใหเกษตรกรไดรับประโยชนจากการสรางฝายชะลอน้ำโดยเฉพาะฝายประเภทกึง่ถาวรและถาวร สามารถสรางระบบสงน้ำเขาพืน้ทีใ่กลเคยีงเพือ่อปุโภค บรโิภคและการเกษตรเปนการเพิม่ประสทิธภิาพของฝายชะลอน้ำฯ

ทัง้นีต้องคำนงึถงึปรมิาณน้ำเหนอืฝาย งบประมาณในการลงทนุ ปญหาความขดัแยงระหวางผใูชน้ำ ปญหาสงัคม เศรษฐกจิ และการเมอืง เปนตน


27

การเพิ่มประสิทธิภาพของฝายชะลอน้ำฯ หมายถึงการเพิ่มระบบสงน้ำที่เชื่อมตอกับตัวฝายโดยที่ระบบสงน้ำเปนการสงน้ำตามแรงโนมถวงของโลก อาจเปนคูสงน้ำที่ขุดแยกออกมาจากแหลงน้ำเหนือฝาย เพื่อรับน้ำและสงน้ำเขาไปในเขตการเพาะปลูกตองมีการวางแผน ออกแบบ กอสรางตามหลักวิชาการเพ่ือไมใหเกิดผลกระทบในดานตางๆ ทีต่ามมา ระบบสงน้ำอาจแบงไดเปน 2 ประเภท คอื

1)ระบบคสูงน้ำ แบงออกเปน 2 ชนดิ คอื คดูนิ เปนคทูีข่ดุดนิ หรอืถมดนิใหเปนรปูค ูคดูาด เปนคทูีม่กีารดาดผวิคลองเปนเปลอืกดวยวสัดตุางๆ เชน คอนกรตีลวน คอนกรตีเสรมิเหลก็ เพือ่ไมใหน้ำรัว่ออกจากคสูงน้ำ

คสูงน้ำเปนคสูงน้ำขนาดเลก็หนาตดัรูปสีเ่หลีย่มคางหม ูขนาดของปากคกูวางไมเกนิ2.00 เมตร กนคูกวางไมเกิน 1.00 เมตร และความลึกไมเกิน 1.00 เมตร ระดับทองคูตองอยูต่ำกวาระดับน้ำเหนือฝายเทากับความลึกของคูสงน้ำ ทั้งนี้ขนาดคูสงน้ำจะขึ้นกับความสูงของระดับน้ำเหนือฝาย การกำหนดความลาดดานขางของคูสงน้ำตองมีอัตราสวน 1 : 1.5 เปนอยางนอย เพื่อปองกันการพังทลายของดินดานขางคูแตถามกีารดาดคดูวยคอนกรตีอาจทำใหมคีวามลาดดานขางเพ่ิมมากข้ึนเปน 1 : 1 ได

ความกวางและความลกึของคสูงน้ำอาจมขีนาดเลก็ลงตามความยาวของค ูความลาดตามความยาวของคูไมควรชันมาก ขึ้นกับลักษณะภูมิประเทศ วางไปตามแนวเสนชั้นระดบัของพืน้ที ่โดยมคีวามลาดเอยีงเฉลีย่ประมาณ 1: 1,000 (ระยะทาง 1,000 เมตรจะมคีวามตางระดบัลง 1 เมตร) เพือ่ใหน้ำสามารถไหลไดสะดวกและมคีวามเรว็ไมสงูมากปองกนัการกดัเซาะพงัทลายของดนิขางคู

รปูตดัคูดนิ


28

2)ระบบทอสงน้ำ ในกรณทีีไ่มสามารถดำเนนิการขดุเปนคสูงน้ำไดอาจพจิารณาใชการสงน้ำแบบระบบทอสงน้ำทดแทน สวนใหญมกันยิมใชทอ พวีซี ีโดยใหมขีนาด ความยาว และทศิทางตามความตองการของพืน้ทีร่บัประโยชน ระบบทอสงน้ำมหีลกัเกณฑแนวทางการพจิารณา ดงันี้

2.1 ฝายตองมีปรมิาณน้ำทีก่กัเกบ็ไวมากพอกบัการสงน้ำใหพืน้ที ่โดยพจิารณาจากปรมิาณน้ำทีไ่หลผานฝาย พืน้ทีก่กัเกบ็ และความลกึ เปรยีบเทยีบกบัปรมิาณน้ำทีน่ำไปใชประโยชนกบัราษฎร ทัง้พืน้ทีเ่พาะปลกู และจำนวนครวัเรอืน

2.2 ระดับของน้ำเหนือฝายตองมีระดับสูงกวาระดับของพื้นที่สงน้ำไมนอยกวา 5เมตร เพือ่ใหน้ำมแีรงดนัเพยีงพอทีจ่ะสงผานระบบทอสงน้ำได

2.3 การวางทอสงน้ำจะมีความลาดเอียงหรือไมก็ได ความยาวทอสงน้ำจะมีผลตอแรงดันน้ำในทอ ถาทอยาวมากตองมีความตางระดับประมาณ 10 เมตรตอความยาว 1 กโิลเมตร

2.4 การคำนวณหาความตองการใชน้ำสามารถหาไดจาก ตารางที ่1 และ ขนาดทอสงน้ำ ปรมิาณน้ำทีต่องการ (ลติรตอวนั) ดงัแสดงในตารางที ่2

คนววั ควายหมูไกปลูกผักหนาแลงปลูกขาวหนาแลง

ลติร / คน / วนัลติร / ตวั / วนัลติร / ตวั / วนัลติร / ตวั / วนัลติร / ไร / วนัลติร / ไร / วนั

10050200.5

7,00013,000

หมายเหต ุทีม่าคมูอืปฏบิตังิานดานจดัสรรน้ำ เลมที ่8 กรมชลประทาน

ตารางที ่1 ตารางแสดงความตองการใชน้ำตอวนั

รปูตดัคดูาดคอนกรตี


29

ตารางที ่2 ขนาดทอและปรมิาณน้ำทีส่ามารถสงตอวนั

ขนาดเสนผาศูนยกลาง

ทอ (ม.)O 0.10O 0.15O 0.20O 0.25O 0.30O 0.35O 0.40

ลิตรตอวัน

656,6401,909,4404,104,0007,344,00011,854,08017,720,64025,168,320

หมายเหต ุการคำนวณปรมิาณน้ำคดิจากการใชทอ PVC ชัน้ 8.5 ระดบัน้ำสงูกวาระดบั พืน้ทีส่งน้ำประมาณ 10 เมตร ตอความยาวทอสงน้ำ 1 กโิลเมตร

ฝายชะลอน้ำฯ ประเภทถาวร อาจพจิารณาใหเพิม่ระดบัสนัฝายขึน้เพือ่ใหสามารถกกัเกบ็น้ำไดเพิม่มากขึน้ หรอือาจจะทำสนัฝายใหมลีกัษณะเปนชองลดระดบัเพือ่สามารถปรบัระดบัสนั เพือ่การเพิม่/ลดการกกัเกบ็น้ำใหเหมาะสมในแตละฤดกูาล โดยใชแผนไมเสยีบลงในรองทีเ่ตรยีมไว ดงัแสดงในรปู

สำหรบัโครงการกอสราง ปรบัปรงุ ซอมแซม บำรงุรกัษา และเพิม่ประสทิธภิาพของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ ที่เสนอขอรับการสนับสนุนงบประมาณของโครงการขับเคลื่อนยุทธศาสตรการพัฒนาตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงในภาคการเกษตรและชนบท มีขั้นตอนดำเนินการตามที่สถาบันสงเสริมและพัฒนากิจกรรมปดทองหลงัพระ สบืสานแนวพระราชดำร ิตามแบบฟอรมการเสนอโครงการดานพฒันาแหลงน้ำและ 8 ขัน้ตอน การกอสราง ซอมปรบัปรงุ บำรงุรกัษา และเพิม่ประสทิธภิาพฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำร ิดรูายละเอยีดในภาคผนวก


30

บรรณานกุรม

ประดบั เขม็กลดัเพชร. 2548. คมูอืฝายตนน้ำลำธาร ศนูยศกึษาการพฒันาหวยฮองไครอนัเนือ่งมาจากพระราชดำร ิสำนกัชลประทานที ่1 กรมชลประทาน

สวนจดัการทรพัยากรตนน้ำ สำนกัอนรุกัษและจดัการตนน้ำ กรมอทุยานแหงชาตสิตัวปาและพนัธพชื. 2550. คมูอืการกอสรางฝายตนน้ำลำธาร (CHECK DAM)

สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ(สำนกังาน กปร.). 2555. หนงัสอืชดุ จอมปราชญแหงการพัฒนา ชะลอน้ำ : เพิม่ความชมุชืน้

มลูนธิแิมฟาหลวง ในพระบรมราชปูถมัภ. มถินุายน 2556. แนวทางการพฒันาตามตำราแมฟาหลวง เรือ่ง การบรหิารจดัการน้ำ

ศนูยอาสาบรรเทาภยัแลง โครงการกอสราง สำนกังานชลประทานที ่6 กรมชลประทานกระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2558. ฝายชะลอน้ำตามวธิปีระชารฐั


31

ภาคผนวก

ผ1 คำสัง่สำนกันายกรฐัมนตร ีที ่140/2557 เรือ่ง แตงตัง้คณะกรรมการอำนวยการขับเคลื่อนยุทธศาสตรการบูรณาการการพัฒนาตามปรัชญาของเศรษฐกจิพอเพยีง

ผ2 คำสัง่คณะกรรมการอำนวยการขบัเคลือ่นยทุธศาสตรการบรูณาการ การพัฒนาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงที่ 1/2557 เรื่อง แตงตั้งคณะอนุกรรมการสงเสริมการขับเคลื่อนการพัฒนาตามปรัชญาของเศรษฐกจิพอเพยีง ในภาคการเกษตรและชนบท

ผ3 การประยกุตรปูแบบของฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริ

ผ4 "8 ขัน้ตอน การกอสราง ซอมปรบัปรงุ บำรงุรกัษา และเพิม่ประสทิธภิาพฝายชะลอน้ำพอเพยีง ตามแนวพระราชดำร"ิ สถาบนัสงเสรมิและพฒันากจิกรรมปดทองหลงัพระ สบืสานแนวพระราชดำริ

ผ5 การคดิคาความลาดชนัของพืน้ที ่ และวธิกีารคำนวณปรมิาณน้ำในลำน้ำโดยประมาณ

ผ6 การประมาณราคาคากอสรางฝายชะลอน้ำฯ ประเภทตางๆ


32

ผ1


33


34

ผ2


35


36


37

ผ3 การประยกุตรปูแบบของฝายชะลอน้ำพอเพยีงตามแนวพระราชดำริการประยุกตรูปแบบของฝายชะลอน้ำพอเพียงตามแนวพระราชดำริ ที่ใชในการ

กอสรางในปจจบุนั มกีารประยกุตใชรปูแบบใหเหมาะสมกบัสภาพพืน้ที ่แหลงวสัดใุนการกอสราง รวมถงึภมูปิญญาทองถิน่และการบรูณาการรวมมอืรวมใจของภาครฐั องคกรตางๆ ภาคเอกชน และประชาชน ในพืน้ทีต่างๆ ของประเทศ สรปุไดพอสงัเขป ดงันี้

1) ฝายชะลอน้ำวิธีประชารัฐ ศูนยบรรเทาภัยแลง โครงการกอสรางสำนักงานชลประทานที ่6 กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ จำนวน 7 แบบ

- แบบที ่1 ฝายชะลอน้ำวธิปีระชารฐั แบบพอเพยีง (สนัเดยีว/คนัแทนา)ฐานรากเปนดนิ

- แบบที ่2 ฝายชะลอน้ำวธิปีระชารฐั แบบพอเพยีง (สนัเดยีว/คนัแทนา)ฐานรากเปนหิน

- แบบที ่3 ฝายชะลอน้ำวธิปีระชารฐั แบบพอเพยีง (สนัเดยีว/คนัแทนา)ฐานรากวางบนดนิ และมทีางขาม

- แบบที ่4 ฝายชะลอน้ำวธิปีระชารฐั แบบประหยดัและเรงดวนทีม่ฐีานรากเปนดนิ

- แบบที ่5 ฝายชะลอน้ำวิธปีระชารฐั แบบยัง่ยนื (หลายสนั)ที่มีฐานรากวางบนดิน

- แบบที ่6 ฝายชะลอน้ำวิธปีระชารฐั แบบพอเพยีง (หลายสนั)ฐานรากเปนหิน

- แบบที ่7 ฝายชะลอน้ำวธิปีระชารฐั แบบยัง่ยนื (หลายสนั) ฐานรากเปนดนิและมทีางขาม


38

รูปแบบและขั้นตอนการกอสราง สามารถประสานขอรับขอมูลไดโดยตรงจากโครงการกอสราง สำนกังานชลประทานที ่6 จงัหวดัขอนแกน โทร. 043-221798

2) ฝายชะลอน้ำแกนดนิเหนยีว เปนฝายแกนดนิเหนยีวใตพืน้ทราย เปนการพฒันาแหลงน้ำเชิงอนุรักษ โดยมีวัตถุประสงคเพื่อชะลอและกักเก็บน้ำใหขังใตพื้นทรายในลำหวย หรือคลองธรรมชาติ ที่มีชั้นทรายลึกและชั้นถัดไปเปนดินดานหรือชั้นหินเหมาะกบัสภาพภมูปิระเทศทีม่ปีญหาไมมนี้ำไหลในชวงฤดูแลง รปูแบบ และวธิกีารกอสรางสามารถประสานขอรับขอมูลไดโดยตรงจาก โครงการชลประทานตาก จังหวัดตากโทร. 055-893594

3) ฝายมชีวีติ.ฝายมชีวีติตำบลละอาย อ.ฉวาง จ.นครศรธีรรมราช

ฝายมีชีวิตตำบลละอาย เปนฝายกึ่งถาวรที่ใชไมไผและกระสอบทรายมาใช โดยการนำไมไผมาปกลงพื้นลำหวยเปนแบบตารางหมากรุก ผูกรัดยึดโยงใหมีความกวางความยาวที่เหมาะสมในการบรรจุกระสอบทรายลงไปใหมีความสูงเทาไมไผที่ปกลงไป


39

สำหรบัดานหนาและดานหลงัฝายปกไมไผลงลดหลัน่เปนขัน้บนัได แลวเรียงกระสอบทรายระหวางขัน้บนัได ปลกูตนไมบรเิวณหชูาง เชน ตนไทร เพือ่ใหรากจากตนไมกลายเปนโครงสรางฝายในอนาตค

4) ฝายชะลอน้ำประยกุตกึง่ถาวร.ฝายชะลอน้ำบานทงุศร ีอ.รองกวาง จ.แพร

ฝายชะลอน้ำบานทุงศรี เปนการประยุกตโดยใชเสาคอนกรีตมาปกลงพื้นลำหวยแนวขวางและขงึตะแกรงตาขายระหวางเสาคอนกรตี ลกัษณะเปนแบบฝายคอกหม ูแลวนำหนิทีม่ตีามทองลำหวยหรอืบรเิวณใกลเคยีงมาเรยีงใสใหมคีวามสงูเทากบัเสาคอนกรตีจากนัน้ค้ำยนัดวยหนิดานหนาและดานหลงัฝายดวยหนิอกีครัง้เพือ่ใหมคีวามมัน่คงมากขึน้.ฝายชะลอน้ำบานบงึหลม อ.บอพลอย จ.กาญจนบรุี

ฝายชะลอน้ำบานบงึหลม เปนการประยกุตโดยใชอฐิบลอ็กนำมากอเปนเปนกลองแลวน้ำดนิมาใสบดอดัใหแนนเสรจ็แลวเททบัดวยคอนกรตี สำหรบัชองกลางฝายนัน้ ทำเปนชองเปดสามารถใสแผนไมเพือ่ทดนำ้ใหไหลปรมิาณมากนอยตามตองการ


40

.ฝายชะลอน้ำบานทรายขาว อ.วงัสะพงุ จ.เลย

ฝายชะลอน้ำบานทรายขาว เปนการประยุกตใชยางรถยนตที่ไมใชแลวน้ำมาเรียงซอนกันเปนชั้นๆ โดยเติมดินลงในชองวางของยางรถยนตแลวใชทอนไมมาเสียบยดึลงเพือ่ไมใหยางรถยนตเลือ่นไปตามน้ำ เมือ่น้ำไหลผานตวัฝายแลวกัดเซาะผวิหนาดนิทีอ่ดัในลอยาง


41

ผ4


42


43


44


45


46


47


48


ผ5 การคดิคาความลาดชนัของพืน้ที่และวิธีการคำนวณหาปริมาณน้ำในลำน้ำ

การคดิคาความลาดชนัของพืน้ที่

ในกรณีที่ไมมีกลองสองระดับใหปรับพื้นในรองลำน้ำที่ตองการวัดความลาดชันใหอยูในแนวราบ ประมาณ 1.00 x 1.00 เมตร จัดเตรียมไมขนาดเสนผาศูนยกลางประมาณ 2 นิว้ ความยาว 1.20 เมตร ปกลงในพืน้ทีท่ีเ่ตรยีมไวใหลกึ 0.20 เมตร สงูเหนอืดนิ 1.00 เมตร โดยใหมรีะยะหางกนั 1.00 เมตร ปกใหดิง่ จำนวน 2 ทอน ในแนวทีต่องการวัดความลาดชัน ใชวิธีการเล็งใหผานปลายไมทั้งสองทอนไปจบที่ทองรองลำน้ำณ จุดใดใหทำการวัดระยะหางนั้นหมายถึงความลาดชันของทองลำหวยเทากับ 1 ตอระยะทีว่ดัได (หนวยเปนเมตร)

รปูการหาความลาดชนัของทองลำหวยโดยประมาณ

49


50

วธิกีารคำนวณหาปรมิาณน้ำในลำน้ำ

การคำนวณหาปริมาณน้ำไหลผานในลำน้ำ ในกรณีที่ขณะที่ตองการวัดมีน้ำไหลผานลำน้ำ คำนวณไดจากการสรางที่กั้นน้ำชั่วคราว โดยใชวัสดุที่หาไดในทองถิ่น เชนแผนไม ไมไผ กระสอบทราย ฯลฯ โดยใหมีความสูงไมเกินครึ่งหนึ่งของความลึกของรองน้ำ และวัดความสูงของระดับน้ำที่ไหลผานเหนือสันที่กั้นน้ำชั่วคราว สามารถหาคาปรมิาณน้ำผานลำน้ำ โดยประมาณไดจากตาราง

ระดับน้ำเหนือสันที่กั้น

(เซนตเิมตร)5101520253035404550

ปรมิาณน้ำ (ลติรตอวนิาท)ี

2159107165231304383468558654

หมายเหต ุ: ปรมิาณน้ำจากตารางคดิตอความยาวทีก่ัน้น้ำ 1 เมตร


51

ผ6 การประมาณราคาคากอสรางฝายชะลอน้ำฯ ประเภทตางๆ

หมายเหตุ1. ความยาวของตวัฝายฯ วดัจากความกวางของลำหวยบรเิวณทีจ่ะสรางฝายรวม กบัสวน

ของฝายทีย่ืน่เขาไปในตลิง่ (ปกฝาย)2. ความสงูของตวัฝายฯ วดัจากทองลำหวยถงึสนัฝาย3. ประมาณราคาคากอสรางฝายชะลอน้ำฯ อาจเปลีย่นแปลงไดขึน้อยกูบัรปูแบบ

วสัดทุีใ่ชในการกอสราง และคาแรง

รายการรูปแบบ/ประเภทฝาย

1. ฝายชะลอน้ำฯ ชั่วคราว(ฝายไม ฝายหนิ ฝายดนิ)

2. ฝายชะลอน้ำฯ กึ่งถาวร 2.1 ฝายฯ ไมแกนหนิ

เรยีงยาแนว หรอืแกนดินหนียว

2.2 ฝายฯ กลองลวดตาขายบรรจุหิน

2.3 ฝายฯ หนิกอหรอืหนิทิง้

3. ฝายชะลอน้ำฯ ถาวร3.1 ฝายฯ หนิกอ3.2 ฝายฯ คอนกรตี3.3 ฝายฯ คอนกรตี

เสริมเหล็ก

ความยาวของตัวฝาย(เมตร)

1.00 - 3.00

3.00 - 5.00

3.00 - 5.00

3.00 - 5.00

5.00 - 10.005.00 - 10.005.00 - 10.00

ความสูงของตวัฝาย (เมตร)

0.30 - 0.80

0.80 - 1.20

0.80 - 1.20

0.80 - 1.20

1.00 - 1.501.00 - 1.501.00 - 1.50

ราคาคากอสรางโดยประมาณ (บาท)

1,000 - 5,000

15,000 - 30,000

15,000 - 40,000

10,000 - 30,000

30,000 - 50,00030,000 ขึน้ไป50,000 ขึน้ไป


52


ราคาตอเมตร (บาท)

รปูแบบ

1. ฝายชะลอน้ำฯชัว่คราว

1.1 ฝายฯ ไมแนวเดยีว

1.2 ฝายฯ ไมคอกหมู

1.3 ฝายฯ หนิเรยีง

1.4 ฝายฯ ดนิ

500

1,000

1,000

1,200


53



รปูแบบ

2. ฝายชะลอน้ำฯกึง่ถาวร

2.1 ฝายฯ แบบฝายไมแกนหนิ

2.2 ฝายฯ แบบกลองลวดตาขาย

2.3 ฝายฯ แบบหนิเรยีงยาแนว

4,000ถงึ

8,000

14,000ถงึ

18,000

12,000ถงึ

18,000


54



รปูแบบ

3. ฝายชะลอน้ำฯ ถาวร3.1 ฝายฯ หนิกอ

3.2 ฝายฯ คอนกรตี

3.3 ฝายฯ คอนกรตีเสรมิเหลก็

16,000ถงึ

25,000

38,000ถงึ

54,000

55,000ถงึ

69,000

หมายเหตุ1. ความยาวตวัฝายฯ วดัจากความกวางของลำหวยบรเิวณทีจ่ะสรางฝายรวมกบัสวนของ

ฝายที่ยื่นเขาไปในดิน2. ความสงูฝายชะลอน้ำฯ ทีใ่ชในการประมาณราคาตามตารางนี้

-ฝายชะลอน้ำฯ ชัว่คราว สงู 0.80 เมตร-ฝายชะลอน้ำฯ กึง่ถาวร สงู 1.00 เมตร-ฝายชะลอน้ำฯ ถาวร สงู 1.20 เมตร

3. ฝายชะลอน้ำฯ ชัว่คราว เปนราคาประมาณเฉพาะคาแรงงานในทองถิน่ ไมมคีาวสัดุ4. ฝายชะลอน้ำฯ กึง่ถาวร และฝายชะลอน้ำฯ ถาวร เปนราคาทีป่ระมาณจากคาวสัดุ

รวมคาแรงทีเ่ปนงานดำเนนิการเองตามพืน้ที ่(จงัหวดั)5. การประมาณราคาเปนไปตามอตัราราคางานตอหนวย ของสำนกังบประมาณ พ.ศ. 25586. การประมาณราคาตามตารางนี ้คำนวณ ณ เดือนมถินุายน 2559

ค ูมือการกำหนดร...

Documents