Deney hayvanlarnda ila kullanm

Hayvan deneyleri etiiTarihsel sre ve bugn-etik nedir?-tarihsel sre-insan-hayvan ilikileri-3 R kural-Hayvan haklar-T.C.DE KANUN DZENLEMELER

Hayvanlarn cehenneme gitme riski yoktur; nk onlar zaten cehennemdeler.

Victor HUGO

ETK NEDR?ETK kavramnn tanm

GREKE ethos : bir eye almak, allm, DORK dilinde ethios : gvenilir, onurlu

Wikipediaya greEthicsormoral philosophyis a branch ofphilosophythat involves systematizing, defending, and recommending concepts of right and wrongconduct Etik veya ahlaki felsefe, soru veya yanl davran kavramlarnn systematize edilmesini, nerilmesini ve savunulmasn ieren bir felsefe daldr.

As a branch of philosophy, ethics investigates the questions "What is the best way for people to live?" and "Whatactionsare right or wrong in particular circumstances?"Felsefenin bir dal olarak etik, nsanlarn yaamas iin en iyi yol nedir? ve Belli durumlarda hangi eylemler dorudur veya yanltr? sorularnn cevabn aratrr.

Etik tanmna yaklamlar-KidderRushworth Kidder(Yandaki resimde grlen Global Etik Enstitisnn kurucusu)Kiddera gre etik: the science of the ideal human character' or 'the science of moral dutyYani etik, ideal insan karakterinin bilimi veya ahlaki vazifenin bilimidir.

Etik tanmna yaklamlar-ELDER

LINDA ELDER(Yandaki resimde grlen The Critical Thinking Communitynin kurucusu)Eldera gre etik: "a set of concepts and principles that guide us in determining what behavior helps or harms sentient creatures"Etik, hisseden varlklara hangi davrann zarar verdiini ya da hangi davrann onlara yararl olduunu tanmlamada bizlere rehber olan prensipler ve kavramlar btndr.

TARHSEL SRE

Tarihesi-m..Bilimsel kaytlarda ilk deney hayvan kullanmna M..400 yllarnda yazlan Corpus Hippocraticum kitabnda rastlanmtr. O dnemde hayvanlar zerinde yaplan incelemeler sadece anatomik yapy belirlemeye ynelik olmutur.

Tarihe m.s. (129 199 / 217 AD)Deneysel nitelikteki ilk uygulama Galen tarafndan yaplmtr.

Bundan sonra birok aratrmac eitli nedenlerle deney iin hayvan kullanmtr.

Picture:dissection of a pig with instruments as used by Descartes and probably very similar by GalenAnestezinin olmad bu dnemde karteziyen gr deneycilerin elini iyiden iyiye glendirmiti.Descartesn kartezyen gr:-nsann akl olmas nedeni ile hayvanlardan farkldr.-Akllar olmad iin hayvanlar ac ekmez.Bu dnce yakn tarihe kadar aratrmaclarn hakllklarn savunmak iin kullandklar bir sav haline gelmitir.Ruhsuz ve ac duymayan makineler.

Bir canlnn ac ekmesi iin gerekli zellikler

1.Has a suitablenervous systemandsensory receptorsUygun bir sinir sistemi ve sensrl alclara sahip olmak,

2.Physiological changes tonoxious stimuliZararl uyanlar karsnda duygusal deiim gstermek

3.Displays protective motor reactions that might include reduced use of an affected area such as limping, rubbing, holding orautotomyOtonomi, Topallama, sarlma, srtnme gibi etkilenmi kstl bir alan ierebilecek Savunmac motor reaksiyonlar gstermek

4.Hasopioid receptorsand shows reduced responses to noxious stimuli when givenanalgesicsandlocal anaestheticsVcutta morfin gibi etki gsteren kimyasal maddelere sahip olmak ve genel ve local anestezi verilmiken kstlanm tepkiler gstermek

5.Shows trade-offs between stimulus avoidance and other motivational requirementsUyar kaynakl tepkiler ile dier motivasyonel gereklilikler arasnda denge gsterme

6.Showsavoidance learning-kanmal renme zellii gsterme

7. Highcognitive abilityandsentience-yuksek bilisel yetenek ve sezgisellikPort Royal lahiyat Okulundaki deneycilerin uygulamaryla ilgili bir tanklk:

Byk bir kaytszlkla kpekleri dvyorlard ve ac ektiklerini dnerek bu hayvanlara acyanlarla alay ediyorlard. Hayvanlarn birer saat olduunu, vurulunca kardklar sesin tmeas edilen kk bir zemberiin sesi olduunu, ama vcudun genelinde hibir hissin olmadn sylyorlard. Zavall hayvanlar ayaklarndan tahta panolara iviliyorlar, sonra bakla ilerini aarak kan dolamn inceliyorlard

Hayvanlar duygusuz mu?

ACI EKME N MERHAMET ZERNEHayvanlar ldrmeye kar baz grler esas olarak hayvanlarn ac ekmesi zerinde merhametimizle ilgili grnmektedir.

nsanlarn stn olduunu vurgulayan tm tartmalar u gerein zerini rtemez: Ac ekmede hayvanlar bizimle eittir

Peter SINGER, Animal LiberationAsl tartma ak deil, fakat, eer hayvanlar yaptklarmz nedeniyle ac ekiyorsa bu aktivitelerimizden kanmamz gerekir gibi grnyor.

HAYVAN ZEKASI AISINDAN TARTIMALAR

Baz hayvanlar yuksek dzeyde zeka gstermekte, bu da yeniden dnmeyi gerektiriyor.

Daha yuksek zekal hayvanlara, dk zekal hayvanlardan daha farkl m davranmalyz?Soru:Eer korku duymuyorlarsa veya ac ekmiyorlarsa hayvanlarn ldrlmesi ho grlebilir mi?

KARAKTER AISINDAN TARTIMALAR

MERHAMET

Sadece Hayvan kymn m grmek istemiyoruz?Soru:Eer korku duymuyorlarsa veya ac ekmiyorlarsa hayvanlarn ldrlmesi ho grlebilir mi?

AYDINLANMA DNEM 18. yy

DAVID HUME-nsanln yasalar, bu canllar kullanrken yumuak davranmamz gerekli klyor.

JEREMY BENTHAM-Sormamz gereken asl soru,

Akl yrtebiliyorlar m? ya da Konuabiliyorlar m? deil, Ac ekiyorlar m? olmaldr.

19.-20.yy19. yzylda Claude Bernard fizyolojik deneyleriin hayvan kullanmnn gerektiini kesin bir dille anlatmtr.

Deney hayvanlarnn bilimsel almalarda kullanlmasn aklayan en erken tanmlamalardan birisi de Priestley(1792) adl aratrmac tarafndan gaz almasndaki kullanmdr.Deney hayvanlarnn eitli etkenler iin ilk sistematik kullanlmas Orfila(1814) tarafndan yaynlanm; Dubois ve Geiling(1959) adl aratrmaclar tarafndan da tekrarlanmtr.

19. Yy ve darwinHayvanlar zerinde yaplacak aratrmalara ivme kazandrmtr. Charles Darwin, bireysel olarak da hayvan deneylerine kar bir tutum taknmamtr.

gnmzdeDaha sonraki dnemlerde deneysel almalar iin retilecek hayvanlarn standart koullarda yetitirilmesi yollar aranmtr.Gnmzde basit omurgal hayvanlardan gelimi memeli hayvanlara kadar birok hayvan tr denek olarak kullanlmaktadr. En fazla kullanlanlar; san, fare, tavan ve balk, orta dzeyde kullanlanlar ise domuz, kobay, hamster ve maymundur.

Hayvan haklar m? hayvan refah m?

Hayvan haklarHayvan refahAhlakiHayvanlar kullanmak ahlaki olarak yanltr.Hayvanlar kullanmak ahlaki olarak yanltr.

FaydaHayvanlar kendimize fayda salamak iin kullanmamalyz.Hayvanlar kendimize fayda salamak iin kullanmalyz.MenfaatlerHayvan haklarn hangi durum olursa olsun insan haklar karsnda geersiz klmamalyz.Kendi menfaatlerimiz her zaman hayvanlarn menfaatlerinden daha nemlidir.AcHayvanlara ac vermemeli onlarn lmne sebep olmamalyz.Gereksiz yere hayvanlara ac vermemeli onlarn lmne sebep olmamalyz.nsancl MuameleHer zaman hayvanlara insanca davranmal ve insandan kaynaklanan hayvan zdrabn elimine etmeliyiz.Hayvanlara ancak bizler iin uygunsa insancl davranmalyz.

1970 ylndan itibaren hayvan kullanmnda azalmain vetro metotlarnn gelitirilmesiIn vetro: In vitrostudiesare performed withmicroorganisms,cells, orbiological moleculesoutside their normal biological context.Normal biyolojik yaplarnn dnda mikroorganizmalar, hcreler veya biyolojik molekllerle gerekletirilen almalar. in vetro metotlarnn gelitirilmesiLaboratuar Hayvan BilimiUluslararas anlamalar-Toksisit almalarPahalSosyal tepkiler-Protestolar-planlamada daha dikkati, alternative metotlarTransgenetik hayvanlar

ngiltereHollandaAlmanyaVe dier Avrupa lkelerinde, aratrmalarda kullanlan hayvan says 1970lere oranla yarya dmtr.

Kanadada memeliler yerine balklar tercih edilmeye balanm, ABDde maymun kullanm sabit kalrken; kedi ve kpek says 1970lere oranla yarya dmtr.

Insan-hayvan ilikileri

Evde bakmBeslenmeGiyinmeHayvanat baheleriDeri giysilerIlalar, kozmetikler vs.avlanma

NSAN VE HAYVAN LKLERN DZENLEYEN FAKTRLERDN GELENEKLERSEMAV DNLERBUDZM VE HNDUZMAMERKAN YERL GELENEKLER

NSAN VE HAYVANLAR ARASINDAK LK MODELLERKstszSemavi dinlere ve teknolojiye gre Hayvanlar sadece insanlarn kullanmna ak nesneler olarak grlr.

KstlHayvanlar yine hl esas olarak kullanm nesnesi olarak grlr, fakat ahlaki deerleri bu kullanm kstlar.

Bir kullanm nesnesi olarak hayvanlar

NSAN VE HAYVANLAR ARASINDAK LK MODELLERBu grte, hayvanlar-ve aclar-insan dnyasnda, insannkine edeer olmasa da, baz ahlaki durulara sahiptir.

Byle bir ac karlnda gl bir insan yarar sz konusu olmadka (rnein hayvanlarla tbbi aratrma) hayvanlarn ac ekmesini azaltmalyz.

Sayg nesnesi olarak hayvanlar

NSAN VE HAYVANLAR ARASINDAK LK MODELLERBu grte, hayvanlar hak sahibi olarak grlr.

Bir canlnn hak sahibi olmasn salayan nedir?Baz zellikler:

ZekaDuygusallk

Hayvanlar hangi haklara sahiptir?YaamDoal ortamnda yaam

Hak sahibi olarak hayvanlar

HAYVAN DENEYLERN SAVUNAN GRLER Tpta hayvan deneyleri nemli bulular salamtr. -Kanser, AIDS, Kuduz as v.s. nsan tr yalnzca kendi trne kar sorumludur. Elde edilen yararlar, hayvanlara verilen zarardan daha ar basmaktadr.Hayvan deneylerinin insan yaamn uzatabildiini sylerler halbuki u an DNA teknolojisi sayesinde lmszle hayvanlarla yaplan deneylere kyasla birka adm daha yaklalmtr.Hayvanlar ac ekmez - Descartes-Kartezyen grYiyecek ve giyecek amac ile kullanlmalar yerine laboratuarda kullanlmalar daha yararl

HAYVAN DENEYLERN TAMAMEN REDDEDEN GRLER Masum bir canlya hibir koulda ac verilemez ya da ldrlemez. Laboratuvar koullar hayvanlarn doal yaam koullarn salamaz.

Yandaki resim bir kozmetik markas olan LOrealin alt markas Maybelline in kozmetik rnleri iin hayvanlar zerinde deney yapt laboratuardan bir grnt

HAYVAN DENEYLERNDE YENLK VE DEKL SAVUNAN GRBaz snrlamalar ile deney yaplabilir.sve, Avustralya, svire 1980de snrlama koydu.ABD etik komiteler oluturdu.

SPECIESISM-TRCLK

Hayvan haklar savunucular kendileri ile ayn grte olmayanlar trclk yapmakla sulamaktadr. Baz hayvan haklar kartlarnn bu etiketi kabul ettii ve bu sulamada itiraz edilecek bir taraf olamayacan belirttikleri de grlmektedir.

3-r ruleReductionRefnementreplacementREDUCTION: En az sayda hayvan kullanarak en iyi sonuca varmaREFINEMENT: Hayvanlarn doumlarndan, deneylerde kullanmlarnn sonlandrlmasna kadar geen srete rahatlarn (animal wellfair) ve mmkn olduu kadar az ac duymalarn salamak iin nlemlerin alnmas gereken yntemlerREPLACEMENT: Yerine baka bir ey koyma anlamna gelir. bu maddeye gre, aratrma ve biyolojik testlerde mmknse omurgal hayvanlar yerine baka eylerin kullanlmas tercih edilmelidir.European Directive 86/609

It is not allowed to perform an animal experiment when another method entailing no animals, fewer animals or less suffering is available.

TC GLERThe Principles of Humane Experimental TechniqueW.M.S. Russell ve R.L.Burch (1959)ORGANZASYONLAREcvam (eu)Frame (uk)Zebet (germ)Nca (n)Caat (usa)peta

3-r ruleREPLACEMENT-YERNE KOYMADoku kltrBilgisayar modellleriOmurgaszlarEmbriyonik yumurtaReduction-Say azaltmaKullanlan hayvan saysn azaltmak iin yi bir PUBMED taramas yaplmal (literatr taramas)Daha nce yaplm almalar tekrarlamaktan kanmalstatistiksel yntemler kullanlmalDeneyimli bir ekiple allmalKurslara katlmalEitimli kiiler n almalar srasnda daha az deney hayvan kullanrREFINEMENT-KONFOR LEMLERretiminden deneyi sonlandrana kadar deney hayvanlarnn konforunun salanmas

Uygun barnma koullarUygun beslenme koullarBakclarn eitimli olmasAratrmacnn eitimli olmasyi anestezi ve analjezi uygulama

RUTH HARRISOND.Fraser bu kitap (1964) iin dropped a bomb on industrialised animal production endstriyel hayvansal retimin zerinde bir bomba gibi dt yorumunu yapmtr.

Bu kitap, modern hayvan refah hareketinin balamasnda esas rol oynamtr. Harrison bu kitabnda iftlik hayvanlarn makineler eklinde tasvir etmi ve bu tasvir kamuoyunun ilgilisini harekete geirmitir.

Hayvanlarn deney hayvan olarak kullanldklar alanlarDeney hayvanlar ok eitli alanlarda kullanlmakla birlikte en fazla salk bilimleri alanndaki almalarda kullanlr. Bu hayvanlar salk bilimleriyle ilgili aratrmalarda olduu gibi alar, ilalar, zehirlilik almalar ve tbbi malzemelerle ilgili ok sayda biyolojik testlerde de kullanlr. Deneysel tpta, farmakolojide, farmastik gelimelerde, gvenirlik denemelerinde ve toksikolojik deerlendirmelerde, kozmetik malzemeleri deneylerinde

Mevcut durum2012 ylndaWeb of Science dergilerinde 2000in zerinde makalede diabet sorunun ele alnm ve fare ya da san kullanld belirtilmitir.

Konservatif bir tahminle her almada 50 hayvan kullanld dnlrse Ve sadece yaplan almalarn yarsnn yayanland dnlrseSadece ylda 200,000 kemirgen kullanldn ve milyarlarca dolar harcandn kabul ederiz.

Bu parann sadece bir blm insanlarn beslenme konusundaki eitimine harcansa, daha az hayvan aratrmasna gerek duyabilirdik!

Deney hayvanlarnda ila kullanmDeney hayvanlarna ila uygulama ve hayvanlardan kan veya vcut svlar alma srasnda en az dzeyde strese yol almaldr

Stres ve ar vcudun normal deerlerini deitirdiinden, yaplacak ilemlerde bilimsel teknikler kullanlmal ve aratrmac kendine gvenerek uygulamalar hassas bir ekilde gerekletirmelidir.

Hayvanlar zerinde yaplan deneylerModern tbbn gelimesinde hayvanlar zerinde yaplan deneysel almalarn nemli bir yeri olmutur.

Deney hayvanlarnda ila kullanmlalar tek doz olarak verilebilecei gibi tekrarlayan uygulamalar eklinde de verilebilir.

Genel olarak laboratuar hayvanlarnda dk dozlarda ila kullanlmaldr. Deri alt ve damar ii yollarla da ayn miktar verilebilir. Ancak kas ii yolla az miktarda ila uygulanmas daha uygundur.

Deney hayvanlarnda ila verili yollarDeriMukozalarParenteral (DER ALTI, KAS , VENA VB.)

KASLARIN NNERVASYONUNDA HERHANG BR PROBLEM YOKSA, LALARIN VERLMESNDE UYGUN YOL KAS OLARAK VERLMESDR.

VERLECEK LACIN PHI FARKLI VE SOLSYON RKLTC ZELLKTE SE KAS YOL KULLANILMAMALIDIR.

TEORK OLARAK ENJEKTE EDLECEK SOLSYONLAR STERL OLMALIDIR.

Enjeksiyon uygulamasGenel olarak tm enjeksiyonlar, zellikle damar ii enjeksiyonlar yava yaplmal.Sodyum tiyopental gibi baz anestezik ilalar hzl yaplmal ve hesaplanan sozun yars hemen verilmelidir.

Enjeksiyon yaplacak inein ap hayvann bnyesine, uygulanacak ilaca ve younluuna uygun olmaldr.

Enjeksiyonun piston zor svlar verilirken geriden kitlenebilir, bu nedenle zel enjektrlerin seilmesi nerilmektedir.

az yoluAz yoluyla ila uygulamarda, yiyecek ve iecekler ile ya da mide sondasyla gerekletirilebilir.

Verilecek miktar zamana bal ise mide sondas uygulanmas uygundur. Bu ilem sonda ile besleme olarak isimlendirilir.

Rat ve kobay iin 3-4, fare in 2-3 nolu polietilen kateterler, tavanlar iin ise 8 nolu kateter mide sondas olarak kullanlabilir.

Sondalama srasnda hayvanlar skc tutulmal ve sonda hayvann dileri arasndan dikkatli bir ekilde uygulanmaldr.

Fareler iin metal sondalar tercih edilmelidir.

Damar ii enjeksiyonDamar ii enjeksiyonlar genellikle kuyruk venlerinden yaplr.

Tavanlarda damar ii ila ve sv uygulamak iin kulak venleri seilir. Tavan bu srada (ac ile) zplar veya dnebilir. Bunun iin kelebek inein kullanlmas nerilir.

Damar ii ila uygulamas, istenilen konsantrasyonda ve hzl bir ekilde yaplr. Fazla miktarda sv bir defada uygulanabilir. Ar verici ilalar damar ii uygulanabilir.

Damar ii verilecek ila solsyonu izotonik olmaldr.

Deri alt yolla ila vermeDeri alt uygulanacak solsyon steril ve izotonik olmaldr.

Kas ii enjeksiyonDeney hayvanlarnda kas ii enjeksiyonlar quadrceps, biceps femors ve triceps kaslarna yaplr. Bces femors kas laboratuar hayvanlarnda en az rahatszla yol aar. Kasn en ikin ksmna ila uygulanr. Bu kasn posterior ksmndan enjeksiyon yaplrken siyatik sinirini tahrip etmemeye zen gsterilmelidir.Quadrceps kaslarna verilecek ilalar, hayvanlarda daha fazla arya neden olur. Enjeksiyonun yava yaplmas ve az miktarda sv verilmesi ary azaltabilir. Farelerde bu yolla az miktarlarda (0,05ml) ila veya sv verilebilir.Tavanlar dier kemiricilerle karlatrldnda kaslar kan damarlar bakmndan zengindir. Bu nedenle kas ii yolla ila verilmeden nce inenin geri ekilerek kann gelmediinden emin olunmas gerekir.

Periton ii enjeksiyonRat, fare ve kobaylar bir yardmc tarafndan tespit edildikten sonra aratrmac bir elle baca tutar ve dier elle femura parallel olarak ineyi karnn geri lk ksmndan peryton boluuna uygular.

Idrar kesesine ve daha ileri giderek karacierin anterior ksmna ila uygulanmamaldr.

Klinik olarak uygun bir yol olmay, irritant ajanlarn verilmesi iin kullanl olmamas, aseptik teknikler gerektirmesi, uygun yaplmayan enjeksiyonlarn peritonitisoluturma riski ve tekrarlayan dozlarn enfeksiyona yol aabilmesinemli dezavantajlar olarak saylr.

Antibakteriyel ila kullanmtavan ve kemiricilerde ilalarn yerel uygulanmas son derece snrldr.Gz damlalar ve merhemler btn trler iin yararldr, fakat yerel kremler ve merhemler kk kemiricilerde etkisizdir. Bunlar zellikle tavan ve kobaylarda kullanlabilir.Kemiricilerde damla, merhem ve krem tarzndaki maddeler ile steroidieren maddeler, yerel toksiketkilere neden olur; bu nedenle bu farmastikekiller kemiricilerde dikkatli uygulanmaldr. Antibiyotiklerin nebulizasyontarznda uygulanmas btn trlerde ve zellikle solunum yolu enfeksiyonlarnda faydaldr. Nebulizasyonilemi solunum yolu enfeksiyonlarnda btn trler iin az ya da parenteralyolla tedaviye yardmc olarak dnlr. Pulseterapiolarak deerlendirilen yeni bir kavram ise ilacn gnlk olarak blnerek deil gnde bir kez olarak verilmesini esas alr. Bu ekilde ila uygulamas zellikle postantibiyotik etkiye sahip ilalar iin nemlidir. Bu ynyle dnldnde florokinolonlarve aminoglikozidlerbu tarz uygulamada daha etkili ve gvenli olarak kabul edilir

Antimikrobiyal zehirliliiDier hayvan trlerinden farkl olarak antimikrobiyalmaddeler tavan ve dier kemiricilerde lme neden olabilecek ekilde zehirlenmelere yol aarlar.

Bu olumsuz etkilerin en nemlisi barsaklardaki mikroflorann bozulmasdr.rnein kobay ve hamsterlerde penisilin gibi dar spektrumlu antibiyotiklerin kullanlmasyla iddetli diyare geliebilir.

Kobaylarda da penisilinin kas ii yolla uygulanmasn takiben iddetli bir diyaregeliir ve uygulamadan 4-5 gn sonra lm ekillenir.

Hamsterlerde klindamisin, penisilin ya da linkomisininkas ii yolla uygulanmas enteritise bal lm ekillendirebilir.

Tetrasiklinlerin parenteral yolla uygulanmasna bal olarak hamsterlerde enterotoksemide grlebilir.

Tavanlarda linkomisinampisilin, klindamisin, penisilin gibi antibiyotiklerin uygulanmas ldrc nitelikte ishal olaylarna yol aabilir.

Bunlarn dnda da antimikrobiyal maddeler yerel etkilere yol aabilir. Fare ve gerbillerde dihidrostreptomisin toksisitesi meydana gelebilir.Btn bunlarla birlikte uzun sreli antibiyotik tedavisi direnli sularn gelimesine de araclk edebilir. Uzun sreli tetrasiklin tedavisi tavanlarda immunsistemi etkiler

DENEY HAYVANLARINDA PARAZTER HASTALIKLARIN SAALTIMIDeney hayvanlarnda i ve d parazitlerden kaynaklanan ok sayda hastala ve etkene rastlamak mmkndr. Laboratuvar hayvanlarnda paraziteretkenler ve zellikle mitelarlamcadelede ilalar parenteralyolla ya da yerel olarakkullanlrlar. D parazit enfeksiyonlarnn tedavisinde en fazla kullanlan ila vermektindir. zellikle Psoroptescuniculi'den kaynaklanan kulak hastalklar yerel etkili akarisidlerile ya da ivermektinile tedavi edilebilir. Bununla birlikte yzeyel yerleen mitellarla mcadelede (Cheyletiellave Myobiagibi) permetrinieren tozlar da kullanlabilir. Saaltm uygulamas baz olaylarda 10-21 gn arayla tekrarlanabilir. parazitler de deney hayvanlarnda hastalklara yol aarlar. Saaltm amacyla kullanlacak ila yem ya da ime suyuna katlarak verilebilir. Gerekli durumda doz 2-3 hafta sonra tekrarlanabilir. Tedavide vermektinde kullanlabilir; sz konusu ila etkili, gvenli ve geni bir gvenlik marjna sahiptir

DENEY HAYVANLARINDA ANESTEZK LALARIN KULLANILMASIDeney hayvanlarnn anestezisindeki ama, hayvanlarn gvenli ekilde tespit edilmesi ve yeterli kas gevemesi salayarak yaplacak cerrahi giriimlerin kolayca yaplmasnn salanmasdr. Ayrca arnn engellenmesi de ncelikli hedeftir.Anestezi olaynn analjezi (ar kesilmesi), amnesia(bilin kayb) ve immobilizasyon(hareket kayb)olmak zere boyutu vardr. Kullanlan ilalar bu aamalar farkl ekilde etkilerler. Bazlar bu aamann tm zerinde etkili olabilir. Anestezi srasnda hayvanlarn ncelikle dikkatli ve uygun ekilde tespit edilmesi gerekir. Operasyonun gvenli ekilde gerekletirilmesi iin muayene odasndan operasyon salonuna geite nce bir trankilizankullanlmas tavsiye edilir.Deney hayvanlar iin uygun anesteziinseilmesi olduka nemlidir. Bu uygulama ayn zamanda bilimsel almann geerliliini gvence altna ald gibi uygun bir alma ortam da salar. Deneysel ilemler sonras hayvanlar en ksa srede iyilemeli ve fizyolojik olarak normal snrlara gelmelidirler. Bilimsel almalar uygun olmayan anestezi prosedrleriyle olumsuz hale dnebilir. Anestezikilalar hayvanlar aratrmada kullanan aratrclar ve dier alanlar da etkiler.Eter ve siklopropanpatlayc ve yancdr. Halotankaracier iin zehirli etkiye sahiptir ve insanlarda fertiliteyietkiler. Metoksifloranise bbrekler iin zehirlidir. Bu gibi durumlarda gerekli nlemler alnmaldr

Zehirlilik denemeleriZehirlenme denemelerinin esasn herhangibir madde ile biyolojik systemin belirli veya snrsz bir sre (genellikle mr boyu) temasa getirilmesi srasnda veya sonucu ortaya kacak grevsel, yapsal, biyokimyasal vb. Istenmeyen etkilerin nitel ve nicel ynlerden Deerlendirilmesi oluturur.Zehirlenmelik denemeleri deney hayvanlarnda yaplr; eitliyollarla vcuda giren ana-madde yannda, vcutta BTu sonucu oluan nemli-belirte metabolitleri de dikkate alnr.nsan ve hayvanlarda herhangi bir maddenin etkilerini deerlendirmek iin, insan ve hayvanlara anatomic ve fizyolojik grev yaknl bulunan genellikle san(kemiricilerin temsilcisi) ve kpek (memelilerin temsilcisi) seilir. 2 tr de herhangi bir madde birbirine benzer etki oluturuyorsa, bu durumun dier hayvanlar ve insanlarda da grlebilecei kabul edilir.

Zehirlilik denemelerialmann planlamasalmaya balamadan nce, ana hatlar aada verilen bir alma planlamas yaplmaldr. Etik kurul karar alnr. Deney hayvanlarnda 3R kural (baka ey kullanma, azaltma, arndrma; sras ile replacement, reduction, refinement) ngrlr. almann amac, kullanlan maddenin safl, etkisi, doz seimi ve gerekesi.Hayvanlarn bakm (aydnlatma, havalandrma, grlt, uyum gibi) ve beslemesi (yem, su gibi). ncelenen maddenin hazrlanmas ve uygulanmas. Muayene (gnlk veya belli aralkla klinik muayene gibi). rnekleme (kan, idrar, otopsi sonras doku ve organlar gibi). Analizler (kan, idrar, doku-organ incelemeleri, yem tketimi gibi). Bulgular (hayvanlara ve rneklere ilikin). Sonularn incelenmesi, deerlendirilmesi, yorumlanmas gibi

RNEK ALMA TEKNKLER VE MUAYENEGZLEM VE FZKSEL MUAYENEGnlk gzlemler hayvanlarn saln deerlendirmek iin yaplmaldr ve olas arlklar tanmlanmaldr.Davran durumu, solunum bulgular ve atlan rnler not edilmelidir. Bu gzlemleri yaparken hayvanlar mmkn mertebe rahatsz etmemeli ve herhangi bir rahatszlk durumunun strese yol aaca ve hayvan davranlarn etkileyecei unutulmamaldr.Az miktardaki kan antikoagulantlkapillartplere alnabilir. Eer kan almadan sonra hayvann yaamas isteniyorsa dolamda bulunan kan miktarnn %10undan fazla kan alnmamasgerekir.Pratikte toplam kann %30-40 alnabiliyorsa da bunun ciddi hipovolemi ve kardiyovaskler yetmezlie yol aaca da unutulmamaldr.Stres ve anestezi, hematolojik ve biyokimyasal parametreleritamamen deitirebilir. zellikle hayvan tespit ederken oluturulan ar stres hematokritve akyuvar saysnda arta neden olur. Anestezikve aneljeziklerhematolojik ve biyokimyasal parametreleri deitirebilmekle birlikte bu durum kontrol ve normal referans deerleri asndan nemli deildir

tanazitanazi ilemi bu konuda eitim alm kiiler tarafndan uygun metotlarla yaplmal ve bu konuda toplumsal ve etik deerler ile kanuni prosedrde gz nnde bulundurulmaldr.

Seilecek metot hayvann tr, says ve lm sonras hayvann kullanlp kullanlamayacana gre deikenlik gsterir.

tanazi amacyla hayvanlarda farkl yntemler kullanlr.

Bu amala, barbitratlar, kloralhidrat, magnezyum slfat, uucu anestezikler, karbondioksit, karbonmonoksitgibi maddeler

Fiziksel metotlar (kafaya darbe, servikaldislokasyon, mermi, giyotin gibi) tanazi iin kullanlan yntemler olmutur

YASALAR VE KURALLAR KLERN VCDANINI KONTROL EDEMEZ.DENEY SIRASINDA ARATIRMACI VE DENEY HAYVANLARI YALNIZ KALIR.

Yasal dzenlemelerhayvan haklar(!)

OSMANLI-II.BYEZD DNEM (1502)

Ve aya yaramaz brgiri iletmeyenler. Ve at ve katr ve eek ayan gzedeler ve semerin greler. VE ar yk urmayanlar; zira dilsz canavardr. Her kangsnda eksk bulunursa, shibine tamam etdre. Etmeyeni ve eslemeyeni gerei gibi hakkndan gele.

Fil-cmle bu zkrolunanlardan gayr her ne kim Allah u Te-la yaratmtr, hepsinin hukukunu muhtesip grp gzetse gerektir, er hkmi vardr.

NGLTERETheNational Anti-Vivisection Society(NAVS)Ticari, eitim veya bilimsel aratrma amal hayvan testlerine kar aktif olarakkampanya yrten Londra merkezli Ulusal kr amac gtmeyen bir hayvan refah kurulutur1876-Cruelty to Animal Act

Canl hayvan deneylerinin-ancak, bilim iin yararl ise-eyelet sekreterliinin kontrol altnda ve anestezi kullanlarak yaplabilecei karara balanm; ayrca, bu tip almalar iin lisans zorunluluu getirilmitir. Bu yasa 1933e kadar tek yasa olarak kalmtr.ngiliz Hkmeti tarafndan 1993 ylnda kurulan iftlik Hayvanlar Refah Komitesi, hayvanlara verilmesi gereken 5 zgrl u ekilde belirtmitir:

Hayvanlar, alk, susuzluk, vb. Ihtiyalardan mahrum braklmamalHayvanlar bulunduklar evre artlarnda rahatsz olmamalHayvanlar ac ve arya neden olan arpma, yaralanma ve hastalklardan korunmalHayvanlar normal davranmalrn gsterebilmeliHayvanlar korku ve strese neden olan olaylardan korunmal

1845-FRANSAHayvanlar Koruma Dernei

Hayvan haklar evrensel bildirgesi 14 maddeden olumaktadr:

1. Btn hayvanlar yaam nnde eit doarlar ve ayn var olma hakkna sahiptirler.

2. Btn hayvanlar sayg grme hakkna sahiptir. Bu hakk ineyerek onlar smremezler. Bilgilerini hayvanlarn hizmetine sunmakla grevlidir. Btn hayvanlarn insanca gzetilme, baklma ve korunma haklar vardr.

3. Hibir hayvana kt davranlamaz, acmasz ve zalimce eylem yaplamaz. Bir hayvann ldrlmesi zorunlu olursa, bu bir anda, ac ektirmeden ve korkutmadan yaplmaldr.

4. Yabani trden olan btn hayvanlar, kendi zel doal evrelerinde karada, havada ve suda yaama ve retme hakkna sahiptir. Eitim amal olsa bile zgrlkten yoksun klmann her eidi bu hakka aykrdr.

5. Geleneksel olarak insanlarn evresinde yaayan bir trden olan btn hayvanlar uyumlu bir biimde trne zg yaam koullar ve zgrlk iinde yaama ve reme hakkna sahiptir.

6. nsanlarn yanlarna aldklar btn hayvanlar doal mr uzunluklarna uygun srece yaama hakkna sahiptir. Bir hayvan terk etmek acmasz bir davrantr.

7. Btn alan hayvanlar i sresi ve younluunun snrlandrlmas ve glerini artrc bir beslenme ve dinlenme hakkna sahiptir.

8. Hayvanlara fiziki ya da psikolojik bir ac ektiren deneyler yapmak hayvan haklarna aykrdr. Tbbi, bilimsel, ticari ve bakaca biimlerdeki her trl deneyler iin de durum byledir.

9. Hayvan beslenmek iin yetitirilmise de baklmal, barndrlmal, tanmal, lm de ac ektirmeden ve korkutmadan olmaldr.

10. Hayvanlardan insanlarn elencesi olsun diye yararlanlamaz, hayvanlarn seyrettirilmesi ve hayvanlardan yararlanlan gsteriler hayvan onuruna aykrdr.

11. Zorunluluk olmakszn bir hayvann ldrlmesi yaama kar sutur.

12. ok sayda yabani hayvann ldrlmesi demek olan her davran bir soykrm, yani bir sutur.

13. Hayvan lmne de sayg gstermek gerekir. Hayvann ldrld iddet sahneleri sinema ve televizyonda yasaktr.

14. Hayvanlar koruma ve savunma kurallar, hkmet dzeyinde temsil olunmaldr. Hayvan haklar da insan haklar gibi yasayla korunmaktadr.15 Ekim 1978-FRANSAHayvan Haklar Evrensel Beyannamesi

USA

Basel deklerasyonu 20102011 ylnda svirenin Basel ehrinde imzalanan basel deklarasyonu; tbbi ve biyomedikal aratrmalarda laboratuvar hayvanlarnn kullanmnn gereklilii ve toplumda artan duyarlla karn hayvan refah ve etik uygulamalara vurgu yapmaktadr.

Deklarasyon imdiye kadar dnyada yaklak 4000 bilim adam tarafndan imzalanmtr. Basel deklarasyonu, her sene laboratuvar hayvanlar konusunda aratrmalar yapan bir bilim insann dllendirmektedir.

2016 YILINDA BR TRK VETERNER DL ALMITIR: ABDURRAHMAN AKSOY

TRKYE CUMHURYETnde HAYVAN haklarKanun No. 5199Kabul Tarihi : 24.6.2004

30/6/2004

Hayvanlar Koruma KanunuBRNC KISIMGenel HkmlerBRNC BLMAma, Kapsam, Tanmlar ve lkeler 3285 SAYILI HAYVAN SALII VE ZABITASI KANUNU

Kanun Numaras : 3285Kabul Tarihi : 8/5/1986Yaymland R.Gazete : 16/5/1986 Say: 19109Yaymland Dstur : Tertip: 5 Cilt: 25 Sayfa: 209

Yararlanlan kaynaklarProf.Dr.ender yarsan, http://docplayer.biz.tr/815658-Deney-hayvanlarinda-ilac-kullanimi.htmlBercu koca, http://slideplayer.biz.tr/slide/10197102/https://en.wikipedia.org/wiki/Animal_testing_regulationshttp://keywordsuggest.org/gallery/359032.htmlhttp://www.neavs.org/research/lawshttp://www.jurlique.com.au/blog/animal-testing-policyhttps://speakingofresearch.com/tag/animal-testing-statistics/http://www.evrimagaci.org/makale/488https://en.wikipedia.org/wiki/Pain_in_animalshttps://en.wikipedia.org/wiki/Animal_ethicshttps://tr.wikipedia.org/wiki/Hayvan_Haklar%C4%B1_Evrensel_Beyannamesihttps://en.wikipedia.org/wiki/Animal_Welfare_Act_of_1966https://awionline.org/content/animal-welfare-acthttp://aldf.org/resources/when-you-witness-animal-cruelty/animal-testing-and-the-law/