Klimatske promjene

u Bosni i Hercegovini

-uticaji, ranjivost i mogućnosti adaptacije-

2

A1B scenario SINTEX-G MODELpromjene temperatura i količine padavina na godišnjem nivou

period 2001-2030. u odnosu na 1961-1990.

3

4

A1B 2071-2100.

5

A2 scenario 2071-2100.

6

Komparativni prikaz promjena temperature dva klimatska modela

A1B 2001-

2030

A1B 2071-

2100

A2 2071-

2100S

SINTEX-5 DJF 0.6 – 0.9 1.8 – 2.4 2.4 – 3.6

MAM 0.8 – 0.9 2.4 – 2.6 3.4 – 3.8

JJA 1.1 – 1.4 3.4 – 3.6 4.6 – >4.8

SON 0.5 – 0.9 2.0 – 2.4 2.8 – 3.2

GODINA 0.8 – 1.0 2.4 – 2.8 3.4 – 3.8

ECHAM5 A1B 2001-

2030

A1B 2071-

2100

A2 2071-

2100

DJF 0.2 – 0.5 3 – 3.8 3.2 – 4

MAM < 0.2 2.2 – 2.6 2.6 – 3.2

JJA 0.5 – 0.8 4 – 4.2 4.4 – 4.8

SON 0.9 – 1.1 3.4 – 3.8 3.8 – 4.2

GODINA 0.4 – 0.6 3.2 – 3.6 3.6 – 4.0

7

Komparativni prikaz promjena padavina dva klimatska modela

A1B

2001-2030

A1B 2071-

2100

A2 2071-

2100

SINTEX-5 DJF -15 – -5 -50 – -10 -5 – 30

MAM -10 – 5 -15 – 0 -30 – 0

JJA -5 – 15 -30 – 0 -50 – 0

SON -10 – 20 -50 – -15 -30 – 0

GODINA -20 – 10 -30 – -10 -15 – 0

ECHAM5 A1B

2001-2030

A1B 2071-

2100

A2 2071-

2100

DJF 0 – 10 -15 – 5 -30 – 15

MAM 0 – 15 -5 – 15 -10 – 10

JJA -10 – 10 -50 – -20 -50 – -20

SON -10 – 5 -30 – -5 -20 – 0

GODINA -5 – 10 -15 – -5 -20 – -5

8

Razlike srednjih godišnjih temperatura vazduha i padavina

1981-2010. u odnosu na 1961-1990.

9

Percentili padavini za 2010. i 2011.

10

Percentili padavini za 2010. i 2011

11

Zaključak

• Na osnovu analiza i klimatskih modela promjene klime u BiH očekuju se po

modelu A1B (‘’srednji scenario’’);

• Prisutan trend povećanja temperatura na čitavom području BiH;

• Količine padavina karakteriše regionalna promjena ali i drugačiji način izlučivanja

što uslovljava značajne promjene pluviometrijskog režima;

• Međutim, povećan je intenzitet i frekvencije ekstremnih događaja od kojih

izdvajamo suše i poplave (2010. i 2011);

• Ovo upućuje da pojedine godine mogu imati i klimat koji se mijenja pa scenariju

A2 (‘’visoki scenario’’?

• Prethodne analize upućuju na neophodnost većeg korišćenja klimatskih

istraživanja i klimatskih modela kod izrade strateških dokumenata ali i konrektne

realizacije istih

• Neophodna izrada Strategije adaptacije na klimatske promjene.

12

Klimatske promjene u Evropi prema IPCC (AR4)

• Povećan pritisak na vodne resurse, posebno u južnoj Evropi;

• Povećan rizik od klimatskih ekstrema, a naročito olujnih nepogoda,

poplava, erozije, klizišta, gubitka močvarnog tla, zatim suša i degradacije

zemljišta (naročito u Južnoj Evropi);

• Pad kvaliteta zemljišta;

• Promjene u eko-sistemima praćene gubitkom odreĎenih staništa i

potencijalnim gubitkom vrsta;

• Povećana produktivnost sjevernih komercijalnih šuma i smanjena

produktivnost šuma u Južnoj Evropi;

• Povećana opasnost od šumskih požara, posebno u oblastima Južne

Evrope i Mediterana;

• Pozitivni efekti na poljoprivredu u Sjevernoj Evropi, ali uglavnom negativni

efekti u Južnoj Evropi. U nekim dijelovima Južne Evrope, poljoprivreda

može i posredno biti ugrožena klimatskim promenama usljed povećanog

pritiska na vode;

• Pomjeranje agroklimatskih zona prema sjeveru i većoj nadmorskoj visini..

13

• Ključni sektori za oblast Adaptacije u SNC BiH prema

UNFCCC

- Poljoprivreda

- Vodni resursi

- Ljudsko zdravlje

- Šumarstvo

- Biodiverzitet i osjetljivi ekosistemi

- Energetika (hidro-energija)

- Turizam

14

Poljoprivreda• - Uticaji:

• Prema Scenariju A1B (2001-2030) predviĎa produženje vegetacionog

perioda (dani sa temperaturom većom od 15°C) u nizijskim dijelovima sa

32 na 75 dana, kao i produženje perioda sa temperaturom iznad 20°C sa

38 na 69 dana;

• Produženje bezmraznog perioda;

• Smanjenje padavina u vegetacionom periodu, povećanje temperature i

promjene pluviometrijskog režima uslovljavaju mnogo češću pojavu suše;

• Više temperature i smanjena vlažnost zemljišta zbog smanjenja količina

padavina bitno će uticati na biološke, hemijske i fizičke karakteristike

zemljišta.

• Pomjeranje agroklimatskih zona prema većoj nadmorskoj visini;

15

Poljoprivreda• Mjere adaptacije:

• razvoj i unaprjeĎenje sistema navodnjavanja ‘’kap po kap’’

• promjenu izbora sorti i hibrida;

• razvoj višefunkcionalne poljoprivrede (polj. kulture i sirovine za biodizel);

• promjene u načinu obrade zemljišta (sprječavanje erozije, gajenje

specijalnih usjeva tzv. ‘’zelenog Ďubriva’’;

• Selekcija i stvaranje sorti otpornih na sušu;

• korištenje manjih rezervoara vode za nakupljanje kišnica sa krovova

stambenih i pomoćnih objekata;

• unaprjeĎenje proizvodnje u zaštićenom prostoru (plastenici i staklenici);

• unaprjeĎenje sistema protivgradne zaštite;

• isušivanje vlažnih i posebno teških zemljišta (utiče na kalendar sjetve);

• Agroklimatska rejonizacija prema klimatskim scenarijima;

• razvoj agrometeorloškog monitoringa i sistema ranog upozoravanja;

• povećanje društvene svijesti o efektima klimatskih promjena na

poljoprivredu i edukacija farmera;

• malčovanje (nastiranje) zemljišta;

• plansko Ďubrenje i ishrana biljaka;

16

Vodni resursi• Uticaji:

• Smanjenje padavinu tokom proljeća i ljeta;

• Regionalno smanjenje padavina na godišnjem nivou;

• Češća pojava poplava i suša;

• Povećanje temperature i smanjenje evapotranspiracije;

• Očekivano smanjenje proticaja prema klimatskim modelima;

• Češća pojava poplava;

• Češća pojava suša;

17

Vodni resursi• Mjere adaptacije;

• Izvrsiti detaljnu ocjenu ranjivosti vodnih resursa na klimatske promjene;

• Izraditi karte ugrozenosti i karte rizika od poplava u GIS tehnici;

• regulacija riječnih korita;

• izgradnja više funkcionalnih akumulacija (primjer jezero Drenova);

• razvoj meteorološkog monitoringa i rane prognoze dotoka velikih voda;

• unaprijediti sistem hidroloških osmatranja i mjerenja;

• unaprijediti sisteme za odvodnjavanje i navodnjavanje;

• unaprijediti sistem odbrana od poplava;

• uključiti problem uticaja klimatskih promjena u sektorsku strategiju i Akcioni

plan.

• Izraditi sektorski plan adaptacije;

• unaprijediti istraživanja u oblasti modeliranja hidroloških procesa;

• intenzivirati multidisciplinarna istraživanja uticaja klimatskih promjena na

vodne resurse;

• jačanje kapaciteta nadležnih institucija, lokalnih zajednica i javne svijesti o

uticaju klimatskih promjena na vodne resurse i mogućnostima adaptacije;

18

Hidroenergija

• Uticaji:

• Klimatske promjene usloviće povećanu evapotranspiraciju i izraženije

ekstremne minimume u režimu vodotoka.

• sve učestalije padavine izrazito velikog intenziteta izazivati će naglo

oticanje, često u obliku poplava.

• za režim oticanja rijeka značajan je uticaj sniježnih padavina, pa je u tom

smislu značajan i predviĎeni porast temperatura tokom zimske sezone

DJF (decembar-januar-februar).

• iz svega navedenog, može se zaključiti da prezentirani rezultati različitih

scenarija vode ka još izraženijoj godišnjoj neravnomjernosti oticanja voda

u BiH.

• s jedne strane, generalno će se smanjiti raspoloživost vodnih resursa u

vegetacionoj sezoni, kad su potrebe za vodom najveće, a s druge strane,

rizik od poplava bit će sve izraženiji.

19

Hidroenergija

• Prema podacima iz SPP FBiH i onim dobijenim od Elektroprivrede BiH i

Elektroprivrede HZHB, planirana je izgradnja oko 2.300 MW

termoenergetskih postrojenja na ugalj, te vjetroelektrana ukupne snage

460 MW, velikih hidroelektrana 254 MW i MHE 37 MW.

• Paralelno s tim, predviĎa se izlazak iz pogona nekih termoenergetskih

blokova.

• Neki kapaciteti povećavaju efikasnost i/ili kapacitet prilikom revitalizacija.

• Tako je npr. predviĎeno povećanje kapaciteta HE Rama sa 160 na 180

MW uz istu akumulaciju.

• Prema Strategiji razvoja energetike RS-a iz 2012., planirana je izgradnja

novih kapaciteta ukupne snage 920 MW i očekivane proizvodnje od 4.550

GWh/a.

• Pored toga, planira se izgradnja MHE ukupne snage oko 160 MW i

očekivane proizvodnje od oko 500 GWh/a.

20

Ljudsko zdravlje• Uticaji:

• Uticaj toplijih zima na epidemije i pandemija;

• Preliminarni podaci ukazuju na porast broja toplotnih udara i smrtnih

slucajeva u periodima sa ekstremno visokim dnevnim temperaturama;

• Povećana smrtnost od kardiovaskularnih, malignih i respiratornih bolesti u

vrijeme ekstremnih vremenskih stanja;

• Mogućnost širenja egzotičnih transmisivnih bolesti iz tropskih krajeva

(‘’čikungunja’’ koja prenosi azijski tigrasti komarac (Aedes albopictus);

• Bolesti koje se vezuju za klimatske promjene;

• Lyme borelliosis

• Enchephalitis uzrokovan ujedom krpelja

21

Tigrasti komarac (Aedes albopictus)

22

Ljudsko zdravlje• Mjere:

• izvršiti detaljnu ocjenu ranjivosti zdravstvenog sektora od klimatskih

promjena;

• unaprijediti istraživanje uticaja i veza klimatskih promjena sa ljudskim

zdravljem;

• istraživanje i utvrĎivanje kritičnih temperatura na ljudsko zdravlje;

• uključivanje klimatskih promjena u sektorske strategije zdravstva;

• Uspostavljanje monitoringa vektora, transmisivnih i infektivnih bolesti;

• Jačanje kapaciteta Instituta za zastitu zdravlja;

• Jačanje stručnih i istraživačkih kapaciteta;

• Jačanje kapaciteta nadležnih institucija i programe kontrole;

23

Šumarstvo• Uticaji:

• Pomjeranje granice pojedinih tipova šuma u horizontalnom i vertikalnom

smjeru;

• Pomicanje i promjene u staništima pojedinačnih rodova flore i faune;

• Povećanje učestalosti i obima šumskih požara;

• Povećanje stepena rizika za rijetke, reliktne i ugrožene šumske zajednice;

• Promjene u kvalitativnom i kvantitativnom sastavu biocenoza;

• Povećana gradacija potkornjaka i gubara (NAO indeks);

• Postoji mogućnost da klimatske promjene u dugoročnom periodu (scenario

A2) dovedu do transformisanja cjelokupnog šumskog ekosistema,

pomjerajući raspored i sastav šuma;•

24

Šumarstvo

• Mjere:• Izvršiti detaljnu analizu uticaja klimatskih promjena na šumske ekosisteme;

• Izvršiti detaljno kartiranje šumske vegetacije u GIS tehnici;

• Razviti metode i modele promjene u strukturi šumskih ekosistema na

osnovu klimatskih modela;

• Unaprijediti istraživanje i monitoring;

• Unaprijediti zaštitu šuma od štetočina i šumskih bolesti;

• Uključiti problem klimatskih promjena u strategije šumarstva i akcione

planove;

• • Povećanje površine zaštićenih šumskih područja (koji su sada 1-2%) i

postavljanje stalnih uzorkovanja parcela u njima za praćenje klimatskih

promena.

• Intenzivirati pošumljavanje sa adekvatnim izborom vrsta;

• Jačati kapaciteta nadležnih institucija, lokalnih zajednica i javnosti;

25

Biodiverzitet i osjetljivi ekosistemi

• Uticaji:• Promjene režima temperature i padavin

• Indikovane promjene u morfologiji i fiziologiji vrsta;

• Gubitok postojećih i pojava novih staništa;

• Promjene u broju idistribuciji vrsta;

• Promjene granice areala;

• Promjene u funkcionisanja ekosistema;

• Fragmentacija staništa;

26

Biodiverzitet i osjetljivi ekosistemi

• Mjere:• povećati broj zaštićenih područja i poboljšati upravljanje tim područjima

novim adaptivnim metodama upravljanja;

• očuvanje migratornih koridora za vrste koje mogu opstati prom,jenom

područja i obima pojavljivanja;

• PrilagoĎavanje prostornih planova i planova upravljanja zaštićenim

područjima;

• Planiranje i predviĎanje promjena granica zaštićenih područja;

• PrilagoĎavanje programa zaštite na nivou vrsta;

• Razvijanje infrastrukture za naučnu evaluaciju stanja, prognozu i praćenje

promjena u kopnenim ekosistemima i biološkoj raznovrsnosti

27

Biodiverzitet i osjetljivi ekosistemi

• Mjere:

• Uključiti problem klimatskih promjena u sadržaj sektorske strategije;

• Realizacija studija procjena rizika sa gledišta biološke raznovrsnosti,

naročito za osjetljive oblasti;

• Razvoj naučnih instrumenata za ocjenjivanje efekata klimatskih promjena

na lokalne populacije riba i divljih životinja i stanjišta;

• Neophodno je iizvršiti kartiranje rasprostranjenosti i utvrĎivanje areala u

BiH za ciljne indikatorske grupe flore i faune;

• Neophodno je procijeniti migraciju invazivnih vrsta flore i faune;

• Uspostaviti banku sjemena radi očuvanja genetičkog fonda endemičnih i

rizičnih vrsta flore i faune u kojoj će se čuvati sakupljeni sjemenski

materijal biljaka, te prikupljati uzorke životinjskih vrsta;

28

Turizam

• Uticaji:

• Povećanje temperature tokom zime uslovljava rjeĎe pojave snijega i kraće

zadržavanje snježnog pokrivača što direktno utiče na planinski i ski-

turizam;

• Promenljivi i nestabilni vremenski uslovi otežaće funkcionisanje i planiranje

u turizmu;

• Prirodne vremenske katastrofe mogu naškoditi turističkoj infrastrukturi,

prirodnom i kulturnom naslijeĎu i lokalnim zajednicama;

• Klimatske promene mogu uticati na nivo komfora turista, kao i na broj

aktivnosti;

• Klimatske promene mogu uticati na prirodna staništa i biodiverzitet, koji su

glavna atrakcija ekoturista i ljubitelja prirode;

• Promena u količini padavina i hidrološki ciklus mogu uticati na dostupnost

izvora slatke vode na destinaciji, što je osnovna potreba turista;

29

Turizam

• Mjere:

• uključivanje klimatskih promjena u strategije razvoja turizma;

• detaljnije istraživanje o mogućim uticajima klimatskih

promjena na pojedine vidove turizma;

• promovisanja vidova turizma koji su pod manjim uticajem

klimatskih promjena (banjski, kongresni, kulturni, vjerski..);

• promovisanje održivog turizma i održivog korišćenja energije

(stimulisanje izgradnje solarnih panela-naročito na području

Hercegovine);

30

Bitni preduslovi adaptacije na klimatske promjene:

• funkcionalno prilagođavanje (poljoprivreda,

šumarstvo, vodoprivreda, biodiverzitet i osjetljivi

ekosistemi, energetika, turizam...)

• energetska efikasnost (oblast gradnje, upotreba

odgovarajućih materijala, saobraćajna infrastruktura,

korištenje saobraćajnih sredstava, kultura življenja...)

• zakonodavni okvir i praksa planiranja prostora.