norsk utdanningshistorie

Norsk utdanningshistorieNorsk utdanningshistorie

PED4300

16. februar – 8. mars 2004

Knut Tveit

2. Innleiing2. Innleiing

• Pensum

• Formålet med utdanningshistorie

• Goodlads analysemodell

• Grunnlaget for inndeling av utdanningshistoria i epoker

- Utdanningshistorie 1739 - ca 1990 med vekt på læreplanar Pensumbok: Gundem (lysbilde 7 - 35)

- Utdanningsreformene på 1990-talet Pensumbok: Telhaug (lysbilde 36 – xx)

3. Kva er formålet med pedagogisk historie?3. Kva er formålet med pedagogisk historie?

Svar: å forstå skole og utdanning I DAG

Skal vi kunne forstå, må vi kunne SAMANLIKNE

Det er to måtar å samanlikne på:

- bakover, dvs historisk

- utover, dvs komparativt

Historie er ein diakron vitskap: vise utvikling over tid

Ei enkelthending i fortida er ikkje “historie” (synkron historie)

Siktemålet med dette kurset er å forstå skolen i 2004

4. Lover og planar på ulike nivå4. Lover og planar på ulike nivåLover og planar spelar ei viktig rolle i skolehistorie

Lover dannar ofte grunnlaget for inndeling i historiske epoker

Lover og planar er viktige styringsinstrument for staten

Skolen vil alltid vere styrt av både stat og marknad

Goodlads system for læreplananalyse også nyttig når det gjeld lover:Lover/planar:

1. Som ideologiske dokument

2. Som formelle dokument

3. Slik dei blei oppfatta

4. Slik dei blei sette i verk

5. Slik dei blei opplevde i praksis

Vurderingane av ein lov/plan vil variere sterkt med nivået

5. Epoker i historia5. Epoker i historia

Epokeinndeling er vanskeleg – og ofte omstridt

Epokeinndeling - ei hjelp til å sjå hovudtrekk

Ei epokeinndeling vil ikkje dekke alle typer utdanning like godt

I vårt land har lovverket for allmugeskolen/folkeskolen/grunn-skolen ofte danna basis for inndelinga i epoker

Epokene i norsk skolehistorie er prega av skolelovene, og særleg lovene sett på som ideologiske dokument

6. Telhaugs 4 skolehistoriske epoker6. Telhaugs 4 skolehistoriske epoker

1. Den internasjonale – pietistiske epoken ca 1750 - 1850

2. Den nasjonale - demokratiske epoken ca 1850 - 1935

3. Den sosialdemokratiske epoken ca 1935 - 1980

4. Den nyliberalistiske/postmoderne epoken ca 1980 – 2???

1. epoke

2. epoke

3. epoke

4. epoke

ca 100 år

ca 80 år

ca 50 år

ca 30 år?

Epokene blir kortare og kortare

7. Skolen og konfirmasjonen7. Skolen og konfirmasjonen

• før konfirmasjonsførebuinga må alle ha gått på skole og lært å lese

Konfirmasjonsforordninga i 1736 la grunnlaget for allmugeskolen

• undervisningsplikt for alle (i realiteten skoleplikt)

• konfirmasjonen var skolens off. mål i 150 år, i praksis enda lenger

• konfirmasjonen gav vaksen status og statsborgarskap

• analfabetar var ikkje lenger fullverdige medlemmer av samfunnet

• det var pga konfirmasjonen at foreldra sendte barna på skolen

• bondesamfunnet aksepterte kostnadene til konfirmasjonsskolen

Lærdom: skal skolen ha reell framgang må han gi noe relevant

8. Ein skolehistorisk snuoperasjon8. Ein skolehistorisk snuoperasjon

Forordning om allmugeskolane på landet i Danmark og Norge 1739• ein skole med danske mønsterskolar som modell

• ein skole totalt utilpassa norske forhold

• danske godseigarar protesterte mot forordninga

• regjeringa overlet skolen til godseigarane (plakat 1740)

• første eigentlege danske skolelov kom i 1814

• i Norge ingen godseigarar, stort sett berre makteslause småbønder• i Norge var berre kjøpstadene sterke nok til å hindre skolelovverk

• i Norge blei ansvaret overført til kommunane (plakat 1741)

Aldri noen gong har det skjedd ei så radikal lovendring på 2 år

9. Sentral og lokal styring: allmugeskolen9. Sentral og lokal styring: allmugeskolen

Lover – konkretisert gjennom planar – er styresmaktenes reiskapar

Forholdet mellom sentral og lokal styring har variert frå skolen kom

• sentral styring kan vere nasjonal og/eller regional

• lokal styring på ulike nivå: kommune, foreldre, skole, lærar, elev

Forordning 1739: ein sentralstyrt skole• nasjonalt (Det danske kanselli), regionalt (stiftsdireksjonen)

Plakat 1741: skolen sterkt styrt av lokalsamfunnet• nasjonalt, regionalt, lokalt (skolekommisjonen: prest + 5 bønder)

• krav: alle skal gå på skole og lære å lese, elles full fridom

• tradisjonen frå 1741 har prega skolen for all ettertid

• skolen utvikla seg ”nær” folket, men varierte frå bygd til bygd

10. Sentral og lokal styring: folkeskolen10. Sentral og lokal styring: folkeskolen

Folkeskolen har vore både lokalstyrt og sentralstyrt

1889 – 1936: lokalstyrt• nytt organ – skolestyret – stor makt i skolen• sentralt utgitte ”normalplanar” berre tenkt som mønster• redusert makt til stat og kyrkje

1936 – 1969: sentralstyrt

• normalplanane av 1939 med obligatoriske minstekrav• slutt på lokalt læreplanarbeid• karakterar i alle fag, normalfordeling

• Venstre ønskte desentralisering, Høgre var imot

• Arbeiderpartiet ønskte sentralisering

11.Sentral og lokal styring: grunnskolen11.Sentral og lokal styring: grunnskolen

• Lokalstyrt allmugeskole/folkeskole ca 1740 – ca 1940: ca 200 år• Sentralstyrt folkeskole ca 1940 – ca 1970: ca 30 år• Lokalstyrt grunnskole ca 1970 – : 30 år + ?

Skolen har i hovudsak vore lokalstyrt i nesten 90 % av si tid

Grunnskolen• Mønsterplanar isf normalplanar (M 74 og M 85)• Lokalt læreplanarbeid frå 1980-åra• Slutt på øyremerkte løvingar til skoleformål

I dag er det dei konservative som mest ivrar for desentralisering

12.Den første lov- og plankommisjonen12.Den første lov- og plankommisjonen

Ordninga med kommisjonar + høyringsrunde er like gammal som skolen

Første lovkommisjon oppnevnt i 1736:• bakgrunn: konfirmasjonsforordningas krav om skolegang før konf.• medlemmer: regjeringsmedlemmer (tyskarar), noen frå konf.kom.

• tid: 3 år (konfirmasjonskomiteen brukte 3 mndr)• høyring: to rundar – éin i 1738 og éin i 1739 (etter at forord. kom)• høyringsresultat: kompakt motstand i Danmark, Norge lite høyrt

• mandat: lage forslag til lov og plan (lærarinstruks)

• konsekvens: Kongen påla i 1739 kommisjonen å lage nytt forslag• premiss: regjeringa fråskreiv seg ansvaret for skoleutbygginga

• resultat: to ”plakatar” – for Danmark i 1740 og for Norge i 1741

13. Segmentering13. SegmenteringSkal lov- og planforslag vinne tilslutning i høyringsrunden må kommisjonane vere ”representative”

Kven skal vere høyringsinstans? Jf biskop Peder Hersleb

Kommisjonen av 1736 var:• ikkje representativ for interessentane (forslaget blei avvist)• tverrfagleg (departementsfolk, skolefolk, professorar etc)

Utviklinga seinare har gått i retning av:• representative utvalg: ulike pedagogiske syn, politiske syn, etc • mindre og mindre tverrfagleg: pedagogane har teke over

• segmentering: kvar segment i samfunnet tek avgjerda i nært samar-beid med interesseorganisasjonane

14. Den første normalinstruksen (1739)14. Den første normalinstruksen (1739)Instruction For Degne, Klokkere Og Skoleholdere paa Landet 1739

• som ideologisk dokument – eit imponerande didaktisk arbeid• danna rammene for dei lokale planane på bygdene• påverka også planane i byane (der måtte også lovverket inn)• minimal påverknad på dagleglivet i skolen

Skoleholderen skal:…ikke reflectere paa Forældrenes Tilstand og Formue…

…med ald Fliid lære Børnene Doctor Luthers liden Catechismum, saa at de først retteligen forstaar et hvert Stykkes Meening, og siden lærer den Ord for Ord uden ad. Alle Børn skal han allerførst og frem for anden Lærdom lære at læse reeligt og reent i Bøger……give nøye Agt, at Børnene ikke bande eller støye, kives og slaaes. Skulde saaadan kiærlig Formaning ey frugte, bør Skolemæsteren straf-fe saadanne Børn, der nogle gange forgieves er formanet, med Riis

15. Den første ”normalplanen” (1834)15. Den første ”normalplanen” (1834)Plan, hvorefter Undervisningen og Disciplinen i Almueskolerne paa Lan-det skal indrettes, og Instrux for Lærerne ved Almueskolerne (lov 1827)Planen (18 §§):

Klassedeling: så vidt muligt i to Afdelinger efter KundskabLærebøker: stedse benytte de anordnedeEksamen: om de som vilde udskrives fra Skolen have erhvervet de

fornødne Kundskaber, Sæder og OpførselStraff: De dovne, ulydige eller usædelig Børn, som ikke vise For- bedring efter gjentagne Formaninger, blive at straffeBelønnng: De Børn, som udmærker sig ved Flid, Fremgang og gode

Sæder, skulde belønnes ved Gave af en gavnlig Bog

Lærarinstruksen (20 §§):

Straffemåtar: Irættesettelse i den hele Skoles Overvær, Nedflytten i Classen, Hensætten i en Krog af Skolestuen…Legemlig Revselse maa ik-ke var skadelig for Barnets Sundhed eller anstødelig for Sædeligheden

16. Dei første nasjonale planane 16. Dei første nasjonale planane – ei frivillig ordning– ei frivillig ordning

1874. Plan for landsskolen, modell for lokal tilpassing. Skoledirektørane

1890. Skoleplaner for folkeskolerne. Landet. Modell. Departementet

• Tenkt som modell, oftast brukt utan lokal tilpassing

• Danna mønster for seinare læreplanar, inneheldt:

• Faga: mål , metodisk rettleiing, timefordelingstabellar

• Vurdering: karakterbruk, eksamensordningar

Høgre: departementet bør ha sterkare styring med planane

Venstre: desentralisering, lisensiering

17. Dei obligatoriske planane frå 193917. Dei obligatoriske planane frå 1939

To planar – for lands- og byfolkeskolen

Dei første obligataoriske læreplanane i vårt land

Normalplanane gjorde slutt på lokalt læreplanarbeid

Normalplanane førte til ei sterk homogenisering av skolen

Lærarinstruksen redusert til 1 side (av i alt 263 sider)

Svært detaljerte kunnskapskrav (obligatoriske minstekrav)

18. Mønsterplan for grunnskolen (M 74) 18. Mønsterplan for grunnskolen (M 74) – lisensiering?– lisensiering?

M 74: • første felles plan for by og land

• mindre detaljsstyring enn M.pl. 1939 (ingen faglege minstekrav)

• lærarinstruksen fjerna (overført til Føresegner for grunnskolen)

Ny lærarrolle:

• segmentering (lærarane tok over lov- og plankommisjonane)

• lisenssiering:

• lærarane utfører oppgåver på lisens (ikkje under kontroll)

• lisensiering = metodefrihet?

• bakgrunn: heva kompetanse

19.Frå lærarinstruks til mønsterplan19.Frå lærarinstruks til mønsterplan1739• berre lærarinstruks (skolane på landet hadde berre éin lærar)• undervisningsmetodikk: lesing, utanatlæring med forståing• oppseding: kroppsleg straff som siste utveg• sterk vekt underordning av føresette (både lærar og elevar)

1834• både lærarinstruks og plan• undervisningsmetodikk: mindre utanatlæring, meir forståing• oppseding: reduksjon av kroppsleg straff • legitimering av nye fag (skriving, rekning, sang)• metodikk for dei nye faga

1974 (M 74)• Lærarinstruksen fjerna frå planen• Utviklinga starta 100 år tidlegare da fagutdanna lærarar tok over

20. Dei lokale læreplanane – i 250 år20. Dei lokale læreplanane – i 250 årPlakaten i 1741 innførte skolekommisjonen

Skolekommisjonen: 4 bønder + lensmannen (bonde) + presten(ane)

Bøndene i skolekommisjonen: utpeika av presten 1741-1816, valde 1816-1889, men dei var heile tida representantar for bygdefolket

Bøndene hadde, gjennom skolekommisjonen, makta over økonomien

Kvar kommune hadde berre ansvar for eigen skole: økonomi og plan

Skolekommisjonen skulle utarbeide plan (fundas) for skolen i kommu-nen. Denne skulle så godkjennast av styresmaktene (stiftsdireksjonen)

Planane var ei framforhandla kontrakt om talet på skolar, skoleform, lærarløn og avgiftssatsar til skolekassa (for øvrig blei det vist til instruks)

Planane varierte frå bygd til bygd (ei viss harmonisering i prostia)

21. Kor styrande var lokalplanane?21. Kor styrande var lokalplanane?

Allmugeskolen (1741-1889)• Planane hadde liten betydning for lesing og kr.d.kunnskap (innhaldet styrt av konfirmasjonskrava)

• Planane hadde metodisk betydning: større vekt på forståing• Planane motverka truleg misbruk av straff frå lærarane si side:

Skolelæreren bør beflitte sig paa at behandle og omgaas Børnene med Godhed og Blidhed, jevnlig ved kjærlig Tale opmuntre dem til Flid, Orden og sædelig Opførsel, og lade det være sig magtpaalig-gende at vinde deres Kjærlighed, Agtelse og Tillid (Instruks 1834)

• Planane styrte gjennom autorisasjonen av bestemte lærebøker

• Planane viktig for innføring av nye fag og aktivitetar på 1800-talet

22. Staten passa på – 22. Staten passa på – ved hjelp av dei geistlege ved hjelp av dei geistlege

Trass i folkelege skolekommisjonar og folkestyre: staten følgde med

• prestegjeld: prest og lensmann/fut (hvis absolutt nødvendig) prestegjeld = kommune

Staten hadde sitt maktapparat – lokalt og regionalt – geistleg og verds-leg. I skolen følgde dette apparatet det geistlege hierarkiet

• prosti: prost og fut/amtmann (hvis absolutt nødvendig) amtet (= fylke) omfatta fleire prosti

• stift: biskop og stiftsamtmann (stiftsdireksjonen) stift = landsdel (4 i 1739, 5 frå ca 1800)

Biskopen i Oslo var den sentrale skolemannen til 1814. Da blei han utkonkurrert av den nye kyrkje- og undervisningsministeren

23. Og så kom sjefane og23. Og så kom sjefane og inspektørane og direktørane inspektørane og direktørane

Dei geistlege tilsynsmennene blei gradvis erstatta av statlege og kom-munalt tilsette skolesakkyndige:

• Nasjonalt i 1856: ekspedisjonssjef for ”Skolevæsenets Anliggender”

• Regionalt (stifta): skoledirektørane (statlege) frå 1860 – 1992 (for landkommunane)

• Lokalt (byane): skoleinspektørar (kommunale) (først i Oslo i 1857)

24. Latinskolen før 173924. Latinskolen før 1739

• kyrkjeordinansen 1537: nasjonale vedtekter, latin dominerte fortsatt. Universitetet i Kbh fekk 4 fakultet: filosofi, teologi, juss og medisin• examen artium innført som opptaksprøve ved Universitetet i Kbh i 1630, dette standardiserte undervisninga i latinskolane

Offisielt namn ca 1200-1809: latinskolar (katedralskolar i stiftsbyane)

I katolsk tid:• katedralskolane stort sett like i innhald - den katolske kyrkja bestemte• utdanna prestar (universiteta var lite utbygde: i Kbh frå 1479)

• klassiske språk dominerte totalt, særleg latin

Etter reformasjonen:• skolane lagt under staten, varierte i innhald frå land til land

• teologisk embeteksamen ved Universitetet i Kbh i 1629, katedral-skolane utvikla seg gradvis til å bli forskolar for universitetet

25. Latinskolen på 1700-talet – innhald25. Latinskolen på 1700-talet – innhaldForordning Angaaende Hvor mange Latinske Skoler i Danmark og Norge skal vedblive. 1739

• sentralisering – latinskolane i dei mindre byane blei lagt ned• ikkje-klassiske fag styrka: morsmål, historie, geografi og realfag• opptakskrav innført (måtte kunne katekisma, lese, skrive)

Forordning Angaaende Fattige Børns Antagelse i de publique Latinske Skoler. 1756

• skjerpa opptakskrav – også latin – pga svak gjennomstrømming av fattige elevar, som i tillegg skremte bort dei velståande elevane

• både lov og plan (detaljert fagplan med metodiske tilrådingar)

Da det endnu ofte skal arrivere, at heel slette og maadelige Ingenia antages i Skolerne, og derfra siden forsendes til Academiet, hvor man saa meget mindre af Dem kan vente nogen synderlig Forbedring i De-res Studeringer, som de tillige ere Fattige, og formedelst Fattigdom... nødes til strax at forlade Universitætet…

26. Latinskolen på 1700-talet - struktur26. Latinskolen på 1700-talet - struktur

Allmugeskole (frå andre halvdel av 1600-talet)

Skrive- og rekneskolar (ca 1650 – 1739)

Latinskolar i dei mindre byane (ca 1200 – 1739)

Katedralskolane i stiftsbyane (frå ca 1200 – i dag)

Før 1739 1739 – ca 18001739

Privatskole/privatundervisning pga opptakskrav

27. Plan for latinskolen 1775 – ei kvalitetsreform27. Plan for latinskolen 1775 – ei kvalitetsreform

Forordning angaaende Skoele-Væsenets Forbedring ved de publiqve Skoeler. 1775

• Forkunnskapar: latin fjerna, krava til elementærkunnskapar auka• Meir av religion, klassiske språk og morsmål, andre fag forsvant• Bakgrunn for planen: klage frå universitetet om nivåsenking

Den studerende Ungdom…skal i de seenere Tider være kommen til Universitetet meere raae og mindre grundet baade i Religionen og i Hoved-Sprogene, ja og i Vort eget Fædrelands Sprog, end..ventes

• Mulkt til rektor dersom han dimmiterte umodne til universitetet…ifald Rectores skulde til Universitetet forsende nogen, som befin-des af saa slet Ingenio og Fremgang, at han ikke kan giøre Reede for det her foran foresatte Maal…at han maa rejiceres og ikke kan antages, skal slig en Rector derfor hver Gang betale 20 Rdlr.

28. 1700-talet – 28. 1700-talet – kampen om dei rike studentane kampen om dei rike studentane

I Kvalitetsreformene i latinskolane (1739, 1775):• færre og betre skolar (i Norge berre dei fire katedralskolane igjen) • skjerping av krav til forkunnskapar• styrking av morsmålet (hjelpespråk i begynnerundervisninga)• styrking av latin (den tids ”engelsk”)

Både katedralskolane og universiteta konkurrerte om studentane

• privatisering av begynnerundervisninga (forkurs, nederste lektier)• relativt gode stipendordningar (katedralskolane hadde eigne fonds)

II Den første fundasen for Universitetet i København 1732• Styrke universitetet i konkurransen med utlandet (særleg Rostock) • Ingen får studere utan å ha tatt examen artium • Teologiens Overmagt, Latinens Enevælde og Disputasenes Mang-foldighed varede ved

29. Frå lærarsentrert til fagsentrert29. Frå lærarsentrert til fagsentrert

Reformarbeidet rundt 1800 – med hertugen av Augustenborg som driv-kraft – la grunnlaget for varige reformer:

•Fagsentrering: lectielærarar (éin lærar pr lektie i alle fag) – faglærarar

•Allmenndanning = encyklopedi/bredde (realisert ved lov i 1869)

•Vekt på elevsentrert undervisning/vekke interesse (realisert ? )

•Forsøk (sett i verk bl.a. ved Oslo katedralskole i 1806) •Examen artium til skolane (gjennomført i 1882)

•Slutt med kyrkja som overstyre for skolane •Skolepengar for alle (kyrkjeteneste hadde gitt friplassar for fattige)

Augustenborgeren m.fl. var lite representative – nyhumanismen var den pedagogiske hovudretningen – få reformer gjekk gjennom umiddelbart

•Faggruppering: språkfag, Videnskab (religion, realfag etc), estetiske

30.Den lærde skolen på 1800-talet - struktur30.Den lærde skolen på 1800-talet - struktur

Privatskole/privatundervisning pga opptakskravFullstendig lærd skole (1809-1869)

Middelskole(nederste klasser i fullstendig lærd skole)

Borgarskole/realskolar (realavdeling etter 1848)

Allmugeskolen

1809 – 1848

12 år

16 år

18 år

Vedtak 1848

31. Ny utfordring – fellesundervisning31. Ny utfordring – fellesundervisning for latinarar og realistar til 12. året for latinarar og realistar til 12. året

Normalplan for De forenede lærde og Realskoler frå 1858

• Latin utsett til 13. året• Tysk og engelsk som første framandspråk (isf latin)

• Fleire nye fag: ”nasjonale” fag og ”nyttige” fag

• Begrepet ”normalplan” brukt for første gong

• Bakgrunn: vedtak i 1848 om Nissens privatskole som norm

Planen i 1858 er eit godt eksempel på formålet med læreplanane oftast har vore å forandre, ikkje å bevare (meir motkultur enn kultur)

• Grunngi nye fag og aktivitetar

• Metodisk rettleiing i dei nye faga

32. Læreplanen – ein refleks av samfunnet?32. Læreplanen – ein refleks av samfunnet?

Læreplanen – ein refleks av:

• Verdiane i samfunnet (kulturelle, religiøse, ideologiske, materielle)

• Den pågåande pedagogiske debatten

• Dei rådande pedagogiske og didaktiske retningane

• Den offentlege skolepolitikken

Læreplanen – og skolen slik han verkeleg er

• Læreplanen seier prinsipielt ingen ting om korleis skolen ER, berre om korleis han BØR/SKAL vere

• Planane for byskolen har fortalt mest om dei faktiske forholda, for der har planane oftast berre kodifisert praksis

33.Læreplanen som styringsreiskap33.Læreplanen som styringsreiskap

Læreplanen styrer prioritering av fag og aktivitetar (timeplanar etc)

Læreplanen og lærarane

• Lærarane skal realisere planane (hovudpersonane)

• Styrer planane innhald, men ikke metode (jf lisensiering)

• Har planane noen reell betydning i klasseromet?

• I kva grad forandrar nye planar skolen?

Kan skolen forandre samfunnet, og eventuelt på kva måte?

34. Språket som motkultur34. Språket som motkulturDet er kamp om språket – språk er makt

Frå instruks til læreplan

• 1739: instruks – læraren skulle instruerast

• 1741: fundas – skolen skulle grunnleggast

• 17oo-talet: skoleplanar – korleis skolane skulle vere innretta

• 1939: normalplanar – felles norm for heile landet

• 1970-åra: mønsterplan og rammeplan

Frå undervisningsplan til læreplan

Frå minimumsplanar (1939) til maksimumsplanar (1974)

35. Skolen som motkultur35. Skolen som motkulturPlanar ofte pga manglande/mangelfulle/irrelevante kunnskapar

Hovudlinje 1: innføring av manglande fag (frå leseing i 1739 osv)

Hovudlinje 2: heving av kunnskapsnivået

• Typiske eksempel: M.pl. i 1939, reformene i 1990-åra (jf seinare)

• Sputnik-sjokket i USA i 1960-åra, 1988 Educ. Reform Act i UK

• Komparative undersøkingar av nivået (OECD-rapport, NISEP, etc)

Hovudlinje 3: fjerning av ”irrelevant” kunnskap

• Fjerning av dei klassiske språka rundt 1900

• Fjerning av tysk/fransk som obl. da realskole/gymnas blei for alle

Skolen har også vore motkultur når det gjeld haldningar: det nasjonale på 1800-talet og likestilling på 1900-talet

36. Bakgrunnen for reformene i 1990-åra36. Bakgrunnen for reformene i 1990-åra

Høgrebølga frå 1980-åra (nasjonalt og internasjonalt)

Arbeidsløysa – kamp om studieplassar og arbeidsplassar

Mistru til planøkonomi og statleg kontroll

Kommunismens fall

Tiltru til det frie markedet – bedriftsmodell som skolemodell

England og Thatcher: The 1988 Education Act

Japan Frankrike Vest-Tyskland UK

10,4 5,7 4,5 2,7

Vekst i BNP 1962 – 1972 (i %):

Tiltru til konkurranse

37. Restaurativ utdanningspolitikk37. Restaurativ utdanningspolitikkMotbølge/alternativ til progressiv og sosialdemokratisk skolepolitikk

Bygger på nyliberalisme og nykonservatisme

Meir restaurering enn reform av utdanninga (restaurere samfunnet)

Prega av ”back to basis”- tenkinga: auka vektlegging på kunnskaper

Fridom: meir til skolane, mindre til elevane (nasjonalt lærestoff)

Ny tillit til konkurranse (mellom elevar og mellom skolar)

Bruk av incentiv for elevar og lærarar (differensiert løn)

Vekt på evaluering – av elevar, lærarar og skolar

Foreldra skal kunne velje skole

Skolen skal ikkje vere styrt av produsentane, men av konsumentane

M 87 meir prega av restaurativ pedagogikk enn M 74

38. Dei første restaurative signala i Norge38. Dei første restaurative signala i Norge1970-åra. Utdanning og ulikhet (1976): utdanninga skaper ulikhet

• M 87:• Nasjonalt lærestoff, meir norsk og matte• Meir lokal styring, innførte lokalt utviklingsarbeid

• Hernes/K..Utdanning og ulikhet (1976): utdanninga skaper ulikhet•Redusert optimisme om skolen kan fjerne sosiale skiller

1980-åra.

• Hernes m.fl. Med viten og vilje (1988). Høgre utd. KompetanseCa 1990

• Frå regelstyring til målstyring• Styresmaktene formulerer mål og kontrollerer resultatet• Meir evaluering – av skolar, lærarar og elevar

• 1984. Nedlegging av Forsøksrådet• 1986. Nytt inntektssystem: meir kommunal prioritering

• Nedlegging av sakkyndige råd (Grunnskolerådet, RVO m.fl.)

39. Kritiske røyster til den nye politikken39. Kritiske røyster til den nye politikkenKritikken kom frå venstresida (SV og SP) og Norsk Lærarlag:

• Redusert sentral reglestyring (vil svekke enhetsskolen)

• Usikker situasjon for lærarane (heller under stat enn kommune)

• Rektor: frå pedagogisk leiar til arbeidsgjevar

• Skolen kan ikkje styrast som ei bedrift

• Berre ein mindre del av skolens aktivitet kan evaluerast

• Den profesjonelle lærar alternativ til målstyring og resultatkontroll

• Mål kan ikkje påleggast utanfrå – lærarane må vere med

40. Samordning av skolar og utdanning40. Samordning av skolar og utdanning

Frå 1.1. 1996 erstatta Lov om universiteter og høgskoler tidlegare lover• om universitet• om vitskaplege og statlege høgskolar

Private høgskolar har framleis eigen lov

Frå 1.1. 1999 erstattar Opplæringsloven:• lov om grunnskolen• lov om vidaregåande opplæring

• lov om fagopplæring i yrkeslivet

• lov om vaksenopplæring

• Privathøgskoleloven av 2002 erstatta lov frå 1986

Private grunnskolar har framleis eigen lov• Privatskoleloven av 1985 blei erstatta av Lov om frittståande skolar av 2003.

41. Høgskolar og universitet41. Høgskolar og universitetI Norge har høgskolane alltid etablert seg utanfor universiteta (frå den første i 1750 (Krigsskolen).

Nokre få høgskolar har gått inn i universiteta, i UiO berre 5 (dei to siste var Pedagogisk seminar (ILS) og Spesiallærarhøgskolen (ISP) ca 1990)

Desentraliseringa hadde gått svært langt: i 1985 over 150 høgskolar der ¾ hadde mindre enn 400 studentar. Behov for større einingar

Universiteta i Norge:• Oslo (inkl Bergseminaret frå 1757) 1811

• Bergen (inkl Bergen Museum frå 1825) 1946

• Trondheim (inkl NTH frå 1910 og NLH frå 1922) 1968• Tromsø 1968

Fleire regionar er i kjømda: Agder, Rogaland m.fl.

42. Høgskolar og universitet42. Høgskolar og universitet

År Elev/stud. totalt Høgskole Universitet

N N % N %

1962 658 821 7 996 1 12 554 2

1970 752 723 19 967 3 30 165 4

1980 852 469 33 236 4 40 620 5

1990 865 951 73 675 8 63 307 7

1995 889 482 93 788 11 82 957 10

2002 1 011 322 116 256 12 81 358 8

I 1990-åra passerte høgskolane universiteta i studenttal

Studentar i høgskole og universitet 1962 - 2002

43. Utdanningsfrekvens 1950 - 200043. Utdanningsfrekvens 1950 - 2000

År Gr.skole V.g. sk. Høgsk/Univ Sum% % % %

1950 84 13 3 1001960 80 16 4 1001970 69 24 7 1001980 57 32 11 1001990 43 41 16 1002001 21 57 22 100

Prosentandel med høgste utdanning

44. Sentraliseringa av høgskolane44. Sentraliseringa av høgskolane

St.meld. 1985 Om høyere utdanning: Mange institusjonar er for små

NOU 1988:28 Med viten og vilje. Utfordringar:• Talet på studentar auka • Talet på høgskolar auka (over 200) • Kva med kvaliteten på utdanninga?

Tiltak, lagt fram av statsråd Hernes i St.meld. 1991 Fra visjon til virke:•Felles lov for all høgre utdanning • Nedlegging av alle regionale høgskolestyrer • Sterk reduksjon i talet på høgskolar • Utvikling av knutepunkt og sterke fagmiljø • Alle høgskolar skal både forske og undervise

Resultat: 26 regionale høgskolesenter

45. Høgre utdanning komparativt sett45. Høgre utdanning komparativt sett

Land 1991 1994 1997 2001

Canada 32 38 44 51 (1)

Irland 20 24 33 48 (2)

Japan - - 45 48 (2)

Korea - - - 40 (4)

USA 30 32 36 39 (5)

Belgia 27 30 33 38 (6)

Finland 33 34 36 38 (6)

Norge 27 31 30 38 (6)

Sverige 27 27 29 37 (9)

Spania 16 25 30 36 (10)

Gj.snitt - - - 28

Prosent av befolkningen i alderen 25-34 år i høgre utdanning (N=30)

46. Høgre utdanning komparativt46. Høgre utdanning komparativt

Land 1991 1994 1997 2001

Canada 33 41 48 56 (1)

Irland 19 24 32 50 (2)

Japan - -- 45 49 (3)

Korea - - - 37 (10)

USA 31 33 37 42 (6)

Belgia 29 33 37 41 (7)

Finland 39 40 43 46 (4)

Norge 28 33 33 44 (5)

Sverige 28 29 30 39 (8)

Spania 18 27 33 39 (8)

Gj.snitt

Prosent av befolkningen 25-34 år i høgre utdanning, kvinner (N=30)

47. Privat høgre utdanning47. Privat høgre utdanning

År

Høgskolar i alt

Private høgskolar Derav BI

N N % %

1995 93 788 17 368 18,5 66

1997 97 257 18 007 18,5 61

1999 112 677 23 211 20,6 60

2001 116 256 23 826 20,5 59

48. Grunnskole og vidaregåande skole48. Grunnskole og vidaregåande skole1. Statleg skoledirektør (1860-1992) per fylke for grunnskolen erstatta av statleg utdanningsdirektør også for vidaregåande opp-læring i 1992 (inn i fylkesmannsembetet frå 2003)

3. Vidaregåande opplæring blei etter kvart for alle

82

84

86

88

90

92

94

96

98

100

1985 1990 1995 2000

Prosentvis overgang frå grunnskole til vidaregåande opplæring 1985-2000

2. Enhetsskolepolitikken

Over 80 % av alle 16-18 år var i videregåande opplæring i 2002

49. Grunnskole og vidaregåande skole49. Grunnskole og vidaregåande skole

År Grunnskole Vidareg. skole

N % N %

1970 548 794 73 146 881 19

1980 594 949 70 175 994 20

1990 475 344 55 247 215 29

1995 477 236 54 216 126 24

2002 599 468 60 185 824 19

Elevtal i grunnskole og vidaregåande opplæring 1970-2002

50. Opplæringsloven50. Opplæringsloven

Skolestart for 6-åringar frå 1997 (éi årsklasse frå barnehage til skole)

10-årig grunnskole (Reform 97)

Felles læreplan for grunnskole og vidaregåande opplæring (L 93)

L 93: sterk vekt på skolen som kultur- og kunnskapsformidlar

L 94 (Broen): meir lærar- og stoffsentrert enn tidlegare

L 97 (endeleg plan): noe mindre vekt på kunnskapar

Den nye Opplæringsloven sett i verk frå 1.1. 1999

51. Kvalitet og kompetanse51. Kvalitet og kompetanseNOU 1988:32 For et lærerrikt samfunn (bl.a. kompetanse i lærarutd.)

NOU 1988:28 Med viten og vilje (bl.a. kompetanse i høgre utdanning.)

Kvalitetsreformen i høgre utdanning (Mjøsutvalget 2001)

Kvalitetsutvalget (oppnevnt 2001, til stortingsbehandling V-2004):• Delinnstilling NOU 2002:10 Rammeverk for nasjonalt kvalitetsvur-deringssysten av norsk grunnopplæring• Endelig innstilling NOU 2003:16 Rammeverk for nasjonalt kvalitetsvurderingssysten av norsk grunnopplæring

- elevar i ungdomsskolen kan ta fag frå vidaregåande skole

- elevar i vidaregåande skole kan ta fag frå høgre utdanning

- nasjonale prøver, mappevurdering og internasjonalt karaktersys.

Kompetanseberetningen for Norge – første gong utgitt av UFD i 2003

52. Enhetsskole – meir teori for alle52. Enhetsskole – meir teori for alle

0+0+0By 1900 By og land 1975By 1870By 1800 By 1950

0+6+3=9 5+4+3=12 7+5=12 9+3=12

Priv Priv

Enhetsskolepolitikk (innhald) Knytte seg til den høgre skolen

Bruke den høgre skolen som drahjelp

Krava til examen artium har lege konstant, middelskole/ realskole og folkeskole har måtta tilpassa seg desse

For at alle skal kunne gå vidare, må alle ha så mykje teori at dei få som går vidare maktar krava krava til examen artium

Ein teoretisk grunnskole

53. Reform 94: bakgrunn og utforming53. Reform 94: bakgrunn og utforming

Universitet/Høgskole

Gymnas/Allmennfag

Yrkesskole/Yrkesfag

Gymnas og yrkesskole

Samf.fag

Språkfag

Naturfag

1975-1995

Idrett

Musikk, dans

Allmennfag

Reform 94

1. modul i generell studiekom-petanse

1945 - 1975

Bygd på 7-årig folkeskole Bygd på 9-årig grunnskole

54. Gjennomstrømming etter Reform 9454. Gjennomstrømming etter Reform 94

Elevar Fullført Forts. i v.g.opp. 1999

Av-brotKjønn Tal Normert tid Over normert t.

G 27 771 58 12 5 25

J 26 654 69 10 3 17

Σ 54 425 64 11 4 21


Av-brotKjønn Tal Normert tid Over normert t.

G 26 601 56 12 5 26

J 26 267 68 10 3 18

Σ 52 868 62 11 4 22

Start grunnkurs 1997, situasjonen i 2002. Variabel: kjønn. Prosent

Start grunnkurs 1994, situasjonen i 1999. Variabel: kjønn. Prosent



Av-brotA/Y Tal Normert tid Over normert t.

A 30 152 80 8 2 10

Y 24 273 44 15 7 34

Start grunnkurs 1994, situasjonen i 1999. Variabel: studieretning. Prosent


Av-brotA/Y Tal Normert tid Over normert t.

A 27 960 80 7 2 11

Y 24 908 41 17 7 24

Start grunnkurs 1997, situasjonen i 2002. Variabel: studieretning. Prosent

Kjønnsforsskjellar størst på yrkesfagleg st.ret (Y), jenter fullfører best


Elevar Fullført Forts. i v.g.oppl.

Av-brotForeldras utd. Tal Normert tid Over normert t.

Lang høgre utd. 4 920 81 11 2 7Kort høgre utd. 12 407 76 11 3 11Vidareg. utd. 31 028 61 11 5 23Grunnskole 4 489 42 10 6 43Ikkje oppgitt 1 581 37 11 5 47

Σ 54 425 64 11 4 21

Start grunnkurs 1994, situasjonen i 1999. Variabel: Bakgrunn. Prosent


Elevar Fullført Forts. i v.g.oppl.

Av-brotForeldras utd. Tal Normert tid Over normert t.

Lang høgre utd. 5 063 81 10 1 8Kort høgre utd. 13 307 75 11 3 12Vidareg. utd. 29 781 57 13 5 21Grunnskole 3 241 37 12 7 44Ikkje oppgitt 1 476 34 13 5 48

Σ 52 868 62 12 4 22

Start grunnkurs 1997, situasjonen i 2002. Variabel: Bakgrunn. Prosent

Konklusjon:• Klar samanheng mellom foreldreutdanning og gjennomstrømming

• Ingen nemneverdig skilnad mellom 1994- og 1997-kulla

58. Lærarutdanningsinstitusjonar58. LærarutdanningsinstitusjonarCa 1740-1830: Ingen

Ca 1830-1902: Seminar

1902-1930: Lærarskolar

1930-1973: Lærarskolar

Ex. artium

1973-1992: Ped. høgskolar

Ex. Artium/v.g.sk.

1992 - : Ped. høgskolar Allmennlærarutdanning

Ex. Artium/v.g.sk.

59. Institusjonaliseringa av barndomen59. Institusjonaliseringa av barndomen

Barnehagen:

• ein pedagogisk nykomling i Norge (lovfesta i 1975)

• bakgrunn: oppbevaring av barna (kvinner ut i arbeidslivet)

• ein alternativ pedagogikk (barnesentrert, fagkritisk)

• omstridt (formål, forholdet til skolen, privat eller offentleg)

• relativt svakt utbygd (68,5 % av alle 5-åringane i 2002)

• men trenden er klar (f.eks. 1 % auke i 3-4 åringar pr år)

• siste trinn i ”familiefrigjeringa”? • først dro far • så dro mor • og så dro lille Hanne og Ole

60. Talet på barnehagar 1977-200160. Talet på barnehagar 1977-2001

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

1977 1983 1989 1995 1998 1999 2000 2001

61. Offentlege og private barnehagar61. Offentlege og private barnehagarÅr Barn i alt Private barnehagar

N N %1977 49 796 725 491980 78 189 1 184 461986 104 302 1 434 411990 139 350 1 912 411993 173 386 2 695 481996 192 446 3 352 521998 187 869 3 169 512000 189 837 2 849 492001 192 649 2 798 482002 198 300 41 % av barna

62. Folkehøgskolen62. FolkehøgskolenA. FolkehøgskolenA. Folkehøgskolen

• Tradisjon frå Grundtvig. Alternativ pedagogikkTradisjon frå Grundtvig. Alternativ pedagogikk• Første i Norge: Sagatun i 1864Første i Norge: Sagatun i 1864

B. Fylkesskolen (amtskolen)B. Fylkesskolen (amtskolen)• For landsungdom. Tradisjonell pedagogikkFor landsungdom. Tradisjonell pedagogikk• Første i Norge: 1876Første i Norge: 1876

C. Kristtelege ungdomsskolarC. Kristtelege ungdomsskolar• Drevne av organisasjonar. Tradisjonell pedagogikkDrevne av organisasjonar. Tradisjonell pedagogikk• Første i Norge: 1893Første i Norge: 1893

1949: Lov om folkehøgskolen (definerer A, B og C som folkehøgskolar)1949: Lov om folkehøgskolen (definerer A, B og C som folkehøgskolar)

Type 1920 1976 1980 1993

A 28 36 38 34

B 41 12 12 10C 24 39 38 35Σ 93 87 88 79

Elevtal:Elevtal:

1962: 5 5001962: 5 5001975: 7 8001975: 7 8001990: 6 4001990: 6 4002002: 5 7002002: 5 700

63. Vedlegg: 63. Vedlegg: Skole- og utdanningsstatistikkSkole- og utdanningsstatistikk

År

Elev/ stud.

Gr.-skole

F.h. skole

Real/Gym

Yrkes skole

Høg-skole

Univ.

N % % % % % %

1970 752 723 73 0,9 10 9 3 4

1980 852 469 70 0,9 8 12 4 5

1990 865 951 55 0,7 10 19 8 7

1995 889 482 54 - 24 11 10

2002 1 011 322 60 0,6 19 12 8

64. Fagleg nivåsenking?64. Fagleg nivåsenking?

Aftenposten 1. mars 2004Aftenposten 1. mars 2004

• Utført av Matematikkrådet H-03Utført av Matematikkrådet H-03• N = 5 834 studentarN = 5 834 studentar• N = universiteta + 20 høgskolarN = universiteta + 20 høgskolar• Jentene er svakastJentene er svakast

norsk utdanningshistorie

Documents