palenie tytoniu w ujęciu psychologicznym oraz zdrowotnym. · uzależnienia od tytoniu podobne do...

Palenie tytoniu w ujęciu

psychologicznym oraz zdrowotnym.

Magdalena CedzyńskaSzkolenie dla koordynatorów programów profilaktyki

antynikotynowej, GIS 8 listopada 2011

Wprowadzenie na początku XX wieku

do zwyczaju ludzkiego inhalacji dymu

papierosowego (“palenia”) zmieniło obraz

ludzkiego zdrowia.

Rak płuca, schorzenie występujące

prawie wyłącznie u palaczy tytoniu,

zdominowało w ostatnim stuleciu

obraz nowotworów złośliwych w

krajach rozwiniętych.

Umieralność z powodu nowotworów złośliwych u kobiet w USA

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

PIERŚ JELITO GRUBE TRZUSTKA JAJNIK MACICA ŻOŁĄDEK PŁUCO

5

Zawały mięśnia sercowego (MI) a liczba wypalanych

codziennie papierosów

1,01,5

2,1

3,1

3,9

6,05,4

6,2

9,0

1

3

5

7

9

11

0 0-5 6-10 11-15 16-20 21-25 26-30 31-40 41+

liczba wypalanych dziennie papierosów

p=

0,0

1

INTERHEART Study: (52 kraje; MI przypadki = 15152, grupa kontrolna = 14800)

Przestali palić

w 45 roku życia

Wpływ palenia papierosów na wskaźnik FEV1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

25 50 75 Wiek (lat)

Inwalidztwo

Śmierć

FEV1 % należnej

Niepalący

Palacze

Przestali palić w 65 roku życia

Źródło: Fletcher i Peto Br Med. J 1977

płuca

krtani

gardła

przełyku

jamy ustnej

miedniczek nerkowych

pęcherza moczowego

trzustki

żołądka

nosa

wargi

wątroby

miąższu nerki

białaczki

Silny związek przyczynowo-skutkowy

(40-90%) obserwuje się dla

nowotworów złośliwych:

Słabszy związek przyczynowo-

skutkowy (10-30%) obserwuje się dla

nowotworów złośliwych:

Dym tytoniowy prowadzi do powstania

14 lokalizacji nowotworowych

chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy

choroby oka (katarakta, tytoniowe niedowidzenie,

zwyrodnienie plamki związane z wiekiem)

paradontozę

osteoporozę

chorobę Crohna

Palenie tytoniu zwiększa również ryzyko zachorowania

na inne schorzenia np.:

spowolnienia wzrostu płodu

(dziecko mniejsze i gorzej rozwinięte)

niedorozwój np. niedostateczny rozwój funkcji

płuc oraz centralnego układu nerwowego (np. ADHD)

Występują również zmiany epigenetyczne: astma, ADHD)

Palenie tytoniu w okresie ciąży jest przyczyną wad

rozwoju płodu np.:

wzrost ryzyka nagłego zgonu niemowlęcia

częstsze występowanie chorób układu oddechowego

ostre i przewlekłe choroby ucha środkowego

astma i zaostrzenie jej przebiegu

opóźnienie rozwoju psychofizycznego dziecka (np. ADHD)

Palenie tytoniu przez rodziców (i innych dorosłych

palaczy) w obecności małych dzieci zwiększa u nich

ryzyko zdrowotne np.:

KONSEKWENCJE PALENIA W CIĄŻY:

Płód matki palącej rodzi się mniejszy, gorzej

przygotowany do życia, gorzej rozwinięty

(występują również zmiany epigenetyczne: astma,

ADHD).

Toksykologia dymu tytoniowego

Około 4000 pierwiastków i związków chemicznych;

Około 40 substancji rakotwórczych (m.in. fenol, metale ciężkie, benzen,

benzopiren, formaldehyd, Polon-210)

Liczne substancje kardiotoksyczne (m.in. tlenek węgla, tlenki azotu,

cyjanowodór, substancje smoliste, kadm, cynk)

Liczne substancje pneumotoksyczne (cyjanowodór, lotne aldehydy,

tlenki azotu, tlenek węgla, substancje smoliste)

SKALA TOKSYCZNOŚCI DYMU TYTONIOWEGO

Zawarty w dymie papierosowym kompleks

ponad 4000 związków chemicznych,

docierający do najgłębszych tkanek

organizmu, upośledza wszystkie procesy

życiowe i wszystkie narządy.

Toksyczność wielu substancji zawartych w tytoniu

i dymie tytoniowym może być wzmocniona poprzez

ich synergistyczne (połączone) oddziaływanie

na organizm w powiązaniu z innymi toksycznymi

substancjami obecnymi w środowisku osoby palącej.

SYNERGISTYCZNE ODDZIAŁYWANIE TYTONIOWYCH

SUBSTANCJI TOKSYCZNYCH NA ORGANIZM

Zespół uzależnienia od tytoniu –

charakterystyka i objawy

Palenie papierosów / innych rodzajów tytoniu

prowadzi do uzależnienia

Uzależnienie - postać farmakogenna i psychogenna

Nikotyna - substancja uzależniająca farmakologicznie

Mechanizmy farmakologiczne i behawioralne

uzależnienia od tytoniu podobne do mechanizmów

uzależnienia od alkoholu i narkotyków, np. heroiny czy

kokainy

TYTOŃ - SUBSTANCJA UZALEŻNIAJĄCA *

* Raport Naczelnego Chirurga USA (1988)

* Miedzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotych - X Rewizja.

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

spowodowane paleniem tytoniu *

Ostre zatrucie tytoniem F17.0

Następstwa szkodliwego używania tytoniu F17.1

Zespół uzależnienia od tytoniu F17.2

Zespół abstynencyjny F17.3

objawy BEHAWIORALNE

objawy FIZJOLOGICZNE

objawy zmian PROCESÓW POZNAWCZYCH *(np.

myślenia, spostrzegania)

które pojawiają się w toku wielokrotnego używania tytoniu.

Zespół uzależnienia od tytoniu:

Rodzaje objawów *


zwiększająca się tolerancja na nikotynę

silna potrzeba używania tytoniu,

przedkładanie używania tytoniu ponad inne zajęcia,

zobowiązania i stany biologiczne np. sen

uporczywe używanie tytoniu wbrew szkodliwym

następstwom,

trudności w kontrolowaniu tego zachowania,

występowanie objawów zespołu abstynencyjnego.


Główne objawy *


objawy BEHAWIORALNE,

objawy FIZJOLOGICZNE,

zmiany PROCESÓW POZNAWCZYCH (np. myślenia, spostrzegania),

zmiany W SFERZE EMOCJI,

zniekształcenia AUTOPERCEPCJI

które pojawiają się w toku wielokrotnego użycia tytoniu (nikotyny).

.


Rodzaje objawów *


Psychologiczne mechanizmy uzależnienia

Mechanizm nałogowej regulacji emocji

efektem mechanizmu nałogowego regulowania uczuć jest

głód nikotynowy,

Mechanizm iluzji i zaprzeczania

efektem mechanizmu iluzji i zaprzeczeń jest zaprzeczanie

problemowi lub minimalizowanie konsekwencji palenia.

(wg koncepcji Jerzego Mellibrudy)

Działanie mechanizmu nałogowego regulowania

uczuć

palenie jako źródło uczuć,

palenie wpływa na stany emocjonalne osoby,

przed zapaleniem napięcie, po zapaleniu ulga,

niemożność poradzenia sobie z napięciem wewnętrznym bez

palenia,

lęk przed niemożnością zapalenia większy, niż lęk przed

konsekwencjami,

złe znoszenie monotonii emocjonalnej.

Działanie systemu iluzji i zaprzeczeń

palenie jako źródło przyjemności,

nie branie odpowiedzialności za palenie

Przykłady: „Ci co nie palą też umierają na raka”, „Palę niewiele,

to tak nie szkodzi”. „Mój dziadek palił i pił i dożył 80 lat „ itp

Przyjemność

Ożywienie

Pobudzenie

nikotyna

20-30 minut7 sekund

Efekt tolerancji

* Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM - IV

Warunki wystąpienia zespołu abstynencyjnego *

Zespół abstynencyjny może wystąpić u osoby,

która używała tytoń (nikotynę) codziennie przez

co najmniej kilka tygodni i u której nagłe

odstawienie tytoniu (nikotyny) albo zmniejszenie

ilości nikotyny dostarczanej do organizmu

spowoduje wystąpienie przynajmniej czterech

objawów


OBJAWY ABSTYNENCYJNE *

nastrój depresyjny lub dysforyczny

bezsenność

drażliwość, frustracja lub gniew

stany lękowe

trudności w koncentracji

niepokój

obniżenie częstości tętna

wzmożony apetyt i wzrost masy ciała

Natężenie wybranych objawów

ZESPOŁU ABSTYNENCKIEGO (1) *


Objawy te mogą pojawić się już po kilku

godzinach po zaprzestaniu palenia

Ich największe natężenie występuje

zazwyczaj po 1 - 4 dniach

Natężenie większości z nich spada

do normalnego poziomu po 3-4 tygodniach


Najdłużej występują:

Wzmożony apetyt i przyrost masy ciała (> 6 m-cy)

Głód nikotynowy (u 50% byłych palaczy

po 6 miesiącach abstynencji, w wielu przypadkach

przy zaistnieniu czynników silnie stresujących

może pojawić się nawet po wielu latach abstynencji)

Natężenie wybranych objawów

ZESPOŁU ABSTYNENCKIEGO (2) *

Model zmiany postaw wobec palenia

tytoniu

PROCES ZAPRZESTANIA PALENIA

/ETAPY GOTOWOŚCI *

Prekontemplacja

Kontemplacja

Działanie

Krótkotrwała abstynencja

Długotrwała abstynencja

Uzależnienie

* Prochaska J.O.,DiClemente C.C. (1983), J. Consult. Clin. Psychol. 51: 390-395

CHARAKTERYSTYKA PROCESU I JEGO IMPLIKACJE TERAPEUTYCZNE

Zaprzestanie palenia - proces, a nie jednorazowa zmiana

Proces cykliczny i wieloetapowy

Wpływ wielu bardzo różnych czynników

Zmiana nastawienia do tytoniu prowadzi do zmiany zachowania

Uwzględnić potrzeby pacjenta w danej fazie zmiany postawy

Skuteczna terapia polega na:

- umotywowaniu pacjenta do próby zmiany zachowania

- jak najdłuższym utrzymaniu go w abstynencji

- wsparciu środowiskowym

Przerwanie palenia jest zawsze

korzystne dla zdrowia

Badanie kohortowe brytyjskich lekarzy 1950-2000

Każdy rok palenia skraca

długość życia o około 3

miesiące

Zaprzestanie palenia w

wieku 60, 50, 40, 30 lat

wydłuża średnią

oczekiwaną długość

życia odpowiednio o 3,

6, 9 i 10 lat

Leczenie

PALENIE JEST ULECZALNE

Zespół uzależnienia od tytoniu – charakterystyka, diagnostyka i leczenie

Rola lekarza

o określonej etiologii oraz objawach.

Zmiana paradygmatu

Palenie to nie styl życia

to choroba

(uzależnienie od tytoniu)

Zmiana paradygmatu

Następstwa zdrowotne nie wynikają z działania

nikotyny,

ale dymu tytoniowego (kompleksu ponad 4 tysięcy chemikaliów)

(uzależnienie od tytoniu, a nie nikotynizm)

Medycyna oparta na dowodach

w leczeniu uzależnienia od tytoniu

MEDYCYNA OPARTA NA DOWODACH

(Evidence Based Medicine - EBM)

Badanie kliniczne – Biblioteka Cochrane’a

(Cochrane library)

http://www.cochrane.org/reviews/

http://www.cochrane.org/reviews/

Obecnie dostępne formy pomocy palącym

Farmakologiczne

NTZ

guma

plastry

pastylki

spray do nosa

inhalator

pastylki podjęzykowe

Bupropion (Zyban)

Wareniklina (Champix)

Cytyzyna (Tabex)

Niefarmakologiczne

Wsparcie behawioralne

Krótka porada lekarska

Intensywne wsparcie

Materiały edukacyjne

Indywidualnie dopasowane

wspomagające materiały edukacyjne

Alternatywne formy leczenia

Hipnoza

Akupunktura

Inne formy farmakologicznego leczenia

Antydepresanty

Leki przeciwlękowe

Środki zmniejszające apetyt

Leczenie z palenia / leki są:

skuteczne

bezpieczne

ale

prawie wcale nie stosowane

Doc. P. Jankowski, Kraków 2009

Wprowadzenie: dlaczego wsparcie jest konieczne?

• Uzależnienie psychiczne/Mechanizmy psychologiczne

• Objawy odstawienia

• Rola motywacji

• Skuteczność

Psychologiczne mechanizmy uzależnienia

U osób uzależnionych od tytoniu zachodzą zmiany w

obrębie funkcjonowania psychologicznego w obszarach:

• emocji (regulacja nastroju)

• intelektu (zmiany w myśleniu i spostrzeganiu)

• obrazu siebie (przekonanie o swojej skuteczności)

Poznawcze Behawioralne

zmiana schematów zmiana zachowań

myślowych

Wsparcie poznawczo-behawioralne

Co zrobić z …

Pacjentem, który nie chce rzucić?

Pacjentem, który chce rzucić?

Pacjentem, który właśnie rzucił?

ROZPOZNANIE FAZY, W KTÓREJ ZNAJDUJE SIĘ PACJENT

ORAZ WŁAŚCIWE DOSTOSOWANIE DO NIEJ INTERWENCJI

DECYDUJE O SUKCESIE TEJ INTERWENCJI

Faza 1: PREKONTEMPLACJA (pacjent nie chce rzucić)

Dlaczego pacjent nie chce rzucić?

1. Niedostateczne informacje o szkodach wynikających z

palenia i korzyściach zaprzestania

2. Obawy dotyczące rzucania palenia

3. Poprzednie porażki

Faza 1: PREKONTEMPLACJA (pacjent nie chce rzucić)

Charakterystyka fazy: Brak myślenia o zmianie postawy/ niechęć

do zmiany postawy.

Charakterystyka pacjenta: „Palę bo lubię”, „Nie zamierzam rzucać”,

„To moja sprawa, że palę”

Interwencja: Bardzo ostrożnie – nie naciskaj zbyt mocno. Rzucamy

haczyk. Spróbuj wzbudzić motywację poprzez podkreślenie wagi

zaprzestania palenia, zagrożeń płynących z palenia, korzyści.

Dajemy materiały (dostosowane do charakterystyki osoby).

Zapewniamy o swojej ewentualnej gotowości do pomocy.

Faza 2: KONTEMPLACJA

Charakterystyka fazy: : Rozważanie zmiany postawy

Charakterystyka pacjenta: „Wiem, że powinienem rzucić

palenie, ale mam za sobą tyle nieudanych prób”, „W

zasadzie to chciałbym rzucić palenie” itp. Palacz na tym

etapie rozważa za i przeciw.

Interwencja: Zapewniamy, że możemy i chcemy pomóc.

Szukamy wewnętrznej motywacji, zachęcamy do podjęcia

decyzji (przygotowań), rozwiewamy wątpliwości (podając

fakty).

Faza 3: PRZYGOTOWANIE DO ZMIANY

Charakterystyka fazy: : podjęcie działań zmierzających

do efektywnego przygotowania do próby.

Charakterystyka pacjenta: pacjent przekonany, że chce

podjąć próbę w najbliższym czasie.

Interwencja: obserwacja palenia, zmiana zachowań

związanych z paleniem, przygotowanie strategii na

sytuacje trudne, przygotowanie na to, co go czeka

(objawy abstynencji, spadki motywacji)

Faza 4: PODJĘCIE DZIAŁANIA

Charakterystyka fazy: podjęcie próby rzucenia palenia .

Charakterystyka pacjenta: pacjent silnie zmotywowany i

zaangażowany w próbę rzucania palenia,

Interwencja: praktyczne rady jak sobie radzić z chęcią palenia,

wspieranie, nagradzanie za sukces.

Faza 6: NAWRÓT DO PALENIA

Charakterystyka fazy: : przerwanie abstynencji krótko lub

długotrwałej

Charakterystyka pacjenta:

1. pacjent może nie rozważać kolejnej próby

2. jest gotowy do kolejnej

Interwencja: zapewnienie, że nawrót do palenia to nie porażka,

odnalezienie pozytywnych stron nawrotu (większa szansa

statystycznie na powodzenie następnej próby, bogatszy o

doświadczenia).

palenie tytoniu w ujęciu psychologicznym oraz zdrowotnym. · uzależnienia od tytoniu podobne do...

Documents