savremena tehnologija uzgoja adnan mali

Savremena tehnologija uzgoja breskve i trešnje

M. Kurtovi ć, A. Mali čević

2

SAVREMENA TEHNOLOGIJA UZGOJA TREŠNJE I BRESKVE

Autor:

Prof. dr Mirsad Kurtović Adnan Maličević



3

U V O D Proizvodnja voća, te time i produkcija trešnje i breskve, tokom ratnih dešavanja u BiH (92-95) pretrpjela je ogromne štete. Iako u dosta tradicionalnom sistemu uzgoja, ove dvije vrste voćaka uzgajane su na odabranim prostorima naše zemlje, koji su po klimatskim i edafskim faktorima najbolje odgovarali istim. Iako dominantne po zastupljenosti u Hercegovini, u poslijeratnom periodu sve više se šire i na ostalim (kontinentalnim) dijelovima BiH. Takoñe, donedavno se nije mogao zamisliti uzgoj trešanje u sistemu guste sadnje i niskih uzgojnih oblika. Tako su stabla ove vrste voćaka, koja su inače vrlo atraktivna u proljeće zbog obilnog cvjetanja, nezaustavljivo rasla sve dok ne bi postala divovska, visine i preko 12 m. To je onemogućilo odgovarajuću njegu takvih jedinki trešnje, a takoñe, treba uzeti u obzir i činjenicu da su se zbog odnosa oploñenja, morale uzgajati i najmanje po dvije sorte polno kompatibilne. Prilikom uzgoja breskve postoji stanovit rizik u svim krajevima sa hladnijom klimom. Problem nije otpornost na hladnoću, jer su hladne, posebno snježne zime dobro došle. Kritično razdoblje počinje krajem februara i početkom marta, kada se otvaraju cvjetovi, jer u to doba nema insekata oprašivača, a česti su i noćni mrazevi. Štetu nanose i jaki pljuskovi, te snažni vjetrovi, a preduslov uspješnog zrenja plodova breskve svakako je dugo, toplo i sunčano ljeto. U najvažnijim voćarskim regionima naše zemlje vlada umjereno kontinentalna klima, sa prosječnim godišnjim temperaturama 11-12°C. Godišnje količine padavina oko 700 mm, u Tuzli i 900 mm, u Banja Luci i Doboju, a u vegetaciji 280-500 mm, uz relativnu vlagu zraka 70-80%, najbolje oslikavaju hidrološku sliku Bosne iHercegovine. U Bosni su uglavnom teža zemljišta blago kisele reakcije, a u Hercegovini preovladavaju lakša, toplija i propusnija zemljišta. Kroz sagledavanje svih edafskih i klimatskih faktora na području Bosne iHercegovine egzistiraju sljedeći voćarski rejoni, kako je prikazano na sl.1. Dominantne vrste voćaka pojedinog regiona BiH

1 - Šljiva, Jabuka,Kruška Jagodasto

voće 2 - Jabuka, Kruška, Šljiva,

Jezgrasto voće 3 - Vinova loza, Trešnja,

Breskva, Smokva 4 - Kesten, Orah, Lijeska

Šljiva, Jabuka, Kruška, 5 - Šljiva, Jabuka, Kruška, Višnja 6 - Šljiva, Jabuka 7 - Jabuka, Šljiva, Kruška, Jagodasto voće 8 - Jagodasto voće

Sl. 1. Najvažniji voćarsko-vinogradarski rejoni u BiH Prema pogodnostima bosanskohercegovačkih ekoloških i edafskih uslova, trešnja je bez razloga izrazito zapostavljena vrsta voćaka. U BiH trešnje nema u značajnijoj plantažnoj proizvodnji, odnosno ona je uglavnom zastupljena sporadično, što je opet u krajnjem izraženo dominantno ekstenzivnim sistemom uzgoja. Zašto je to tako, nije jednostavno ukratko objasniti. Naime, u našoj zemlji za mnoge proizvodnje se često kaže da ¨nisu isplative¨, što u potpunosti nije tačno, jer npr. u SAD isplati se plantažno uzgajati i orah, i



4

naravno trešnja, bez obzira što je u ovoj zemlji neusporedivo skuplja radna snaga. Takoñe, i u Švicarskoj uspješno se intenzivno uzgaja trešnja, i njen uzgoj se isplati i pored toga što se radnik za ručnu berbu plaća i do 17 eura na sat. Breskva je vrsta voćaka čiji se plodovi najviše traže u svježem stanju tokom ljeta. Budući da postoji širok asortiman, obzirom na vrijeme dozrijevanja plodova, moguća je neprekidna potrošnja ovog izrazito vrijednog voća tokom ljeta. Breskva se u proizvodnji voćaka nalazi na petom mjestu. Nove sorte breskve stvaraju se relativno brzo, tako da se sortiment svakih 15-20 godina mijenja u korist novih vrijednijih genotipova, koji su izraženijeg okusa, a njihovi plodovi i bolje podnose manipulacije u berbi, sortiranju i prevozu. Područje Mostara i doline Neretve tradicionalno je voćarsko područje, sa veoma pogodnim agroekološkim uslovima za ovaj vid poljoprivredne proizvodnje, a posebno uzgoj trešnje i breskve. Meñutim, prijeratni voćnjaci su potpuno uništeni tokom rata, a obnova istih odvija se veoma sporo i teško. Osnovni razlozi za ovakvu tendenciju su ujedno i bazni problemi u obnovi gajenja i ove dvije vrste voćaka, kao što su: gotovo u potpunosti uništeni stari zasadi, nepostojanje adekvatne domaće proizvodnje sadnog materijala trešnje i breskve, zastarjeli sortiment, odsustvo dostupnosti slabije bujnih vegetativnih podloga, te zaostatak ili upotpunosti nepoznavanje savremenih tehnologija uzgoja novih kreacija kalem komponenti. Ukoliko se tome doda i nedostatak sredstava za investicije u podizanje zasada, kao i neposjedovanje informacija o tržištu, zbog slabe informisanosti ili slabe uvezanosti većih proizvoñača, sasvim je jasno zašto je posebno velik problem u obnovi gajenja navedenih vrsta voćaka. Oplemenjivački i selekcijski radovi na trešnji i breskvi u posljednjih 30-tak godina rezultirali su nastankom sorti izuzetnih karakteristika, te cijelom lepezom vegetativnih podloga. Cilj u stvaranju novih kreacija trešnje i breskve bile su sorte sa: krupnim plodovima, samooplodne, manje bujne i produžene epohe dozrijevanja. Takvi genotipovi imaju čvrste plodove koji odlično podnose transport, a dosta njih imaju sposobnost skladištenja u hladnim uslovima, 2 - 3 nedelje nakon berbe. Nove vegetativne podloge, posebno trešnje su različite bujnosti, od slabo bujnih (30-35% snage rasta, u odnosu na sijanac-divlju trešnju) do bujnih podloga (80 – 100% snage rasta, u odnosu na sjemenjak). Takoñe, stvorene su i odgovarajuće podloge breskve prilagoñene različitim tipovima zemljišta, tako da se mogu naći i one za glinovita, kao i za pjeskovita zemljišta, ali i podloge manje ili više tolerantne na suvišak ili nedostatak vlage u istom. I na krajui, u cilju unapreñenja voćarske proizvodnje u BiH, kao i boljoj educiranosti sadašnjih i budućih proizvoñača breskve i trešnje, svim budućim korisnicima, posebno proizvoñačima stavlja se na raspolaganje ova brošura, u kojoj će biti razmatrani svi segmenti savremenog uzgoja tretirane dvije voćarske kulture, sa posebnim akcentom na praktični rad u okviru savremene tehnologije njihovog uzgoja.

Sl. 2. Novopodignuti zasad trešnje na slabobojnoj vegetativnoj podlozi iz grupe Gisella



5

2. SPECIFIČNOSTI PROIZVODNJE VOĆA / UZGOJA VOĆAKA Voćnjaci su dugoročne, kapitalne-intenzive investicije koje u ekstenzivnom konceptu uzgoja ne obezbjeñuju profit, prije šeste-sedme godine kultivisanja, dok u intenzivnoj i superintenzivnoj proizvodnji, isti se realizuje već, u trećoj-četvrtoj godini. Ovo pored velikog broja faktora umnogome zavisi i od tipa podloge, koja odreñuje razmak sadnje, odnosno gustinu sklopa, a samim tim i intenzitet proizvodnje, obzirom da veća gustina sadnje, uz primjenu adekvatnih podloga intenzivira samu tehnologiju uzgoja. U slučajevima kada se prilikom podizanja voćnjaka koriste vegetativne podloge (slabo bujne), značajniji prinos stabala sorti trešnje i breskve, uz sve primjenjene agro- i pomotehničke radnje, obezbjeñuje se već u trećoj godini uzgoja, kada se obično i završava formiranje uzgojnog oblika, i to u pravilu vitkog vretena koji prestavlja standardnu formu uzgoja i ovih vrsta voćaka. S druge strane, takoñe, ako se za zasnivanje voćnjaka koristi razgranata sadnica, bilo da se radi o prijevremenim ili regularnim prirastima, ista se već može posmatrati kao prethodna u drugoj godini, te se značajan prinos trešnje i breskve može očekivati u trećoj godini. Sama produkcija voća odlikuje se nizom specifičnosti, koje ovu granu poljoprivrede razlikuju od uzgoja ostalih poljoprivrednih kultura. Karakteristike proizvodnje voća, u odnosu na ostale poljoprivredne kulture, ogledaju se u sljedećem:

� Voćke su većinom višegodišnje, drvenaste, biljke, različitog habitusa, kod kojih se meñu različitim sezonama razlikuje prinos, kao krajnji cilj njihovog kultivisanja i uzgoja. Naime, obzirom na biološke odlike u početku prinos raste do odreñene granice - genetskog potencijala, a kasnije opada. Takoñe, isti zavisi od klimatskih uslova, agro i pomotehničkih mjera, te menadžmenta, odnosno upravljanja zasadom.

� Voćka je heterozigot, koji se sastoji od dva dijela: podzemnog - podloge, vegetativnog ili generativnog porijekla i nadzemnog dijela – plemke, koji je kultivisan. Vegetativne podloge, pogotovo one slabije bujnosti, su dominantne u savremenom uzgoju voćaka, a dobijaju se različitim načinima vegetativnog razmnožavanja u rasadnicima. Generativne podloge nastaju iz sjemena, i pored svoje izrazite bujnosti, još uvijek su jedine najefikasnije za odreñene vrste voćaka. Posebna pažnja mora se posvetiti izboru pravilne kombinacije plemke i podloge (kombinacija kalemkomponenti), obzirom da od istih zavisi razmak sadnje, te čitava agro- i pomotehnika. U pravilu, nije poželjno kalemiti veoma bujne sorte na slabobujne podloge i iz razloga što je otežano srastanje, i cirkulacija sokova, kroz tako nastao jedinstven organizam.

Sl. 3. Uticaj bujnosti podloge

na razvijenost krošnje

� Od sadnje do eksploatacije u životu voćke može se evidentirati i neproduktivan period, koji naravno služi za intenzivan početni vegetativni rast i razvoj jedinke, odnosno formiranje gradivnih jedinica stabla. Bez obzira na ljudsku želju da se ovaj neproduktivni period što više skrati, isti prestavlja normalnu biološku odliku, odnosno normalnu karakteristiku pri čemu se novo potomstvo ne obezbjeñuje prije postizanja



6

pune zrelosti. Dok je u ekstenzivnom sistemu uzgoja voćaka vrlo često vladalo mišljenje da se sadi za nove generacije, primjenom modernih tehnika kultivisanja, novih sistema uzgoja, savremenih kombinacija kalemkomponenti, odnosno novih genotipova, zatim primjenom regalatora rasta, i drugih agro- i pomotehničkih pristupa, ovaj neproduktivni period, kao dio biološkog ciklusa voćke, sveden je na minimum, ali nije u potpunosti eliminisan. Iz tog razloga, u mladim tek zasañenim voćnjacima nepoželjno je prve godine ostavljati plodove kako isti ne bi iscrpljivali voćku, budući da u tom periodu tek posañena stabla trebaju da razvijaju konstitucijske organe (skelet i poluskelet), koji će kasnije biti nosioci dobre i redovne rodnosti.

Sl. 4. Intenzivan zasad trešnje u fazi neproduktivnog perioda

� Nakon postizanja faze koja predstavlja eksploatacioni period, voćka biološki u istoj provodi nekoliko godina (ovaj period može biti duži ili kraći, u zavisnosti od brojnih faktora), što nije slučaj sa mnogim drugim poljoprivrednim kulturama. Naravno, to upućuje na provoñenje niza redovnih agro- i pomotehničkih mjera, kako bi eksploatacijski period bio što duži i efikasniji, a rodnost stabala voćaka veća i redovna.

� Kao posebna osobina uzgoja voćaka jesu visoka početna ulaganja prilikom podizanja zasada, što uključuje pripremu zemljišta, nabavku sadnog materijala, te specifične agro- i pomotehničke mjere, uz niz čisto tehničkih radnji, od kojih posebno mjesto zauzimaju: postavljanje različitih zaštitnih struktura, sistema za navodnjavanje i sl.. Takoñe, u zavisnosti od veličine zasnovanog zasada, značajnu investiciju zahtijeva i odgovarajuća mehanizacija neophodna u voćnjaku (traktor, atomizer, mulčer itd.).

� Plodovi voćaka veoma su osjetljivi proizvodi, usljed velikog sadržaja vode u sebi (80-95%). Zbog ovog razloga isti traže posebne uslove čuvanja do potpune realizacije na tržištu, što opet u krajnjem povećava troškove njihove proizvodnje. Takoñe, tržište zahtjeva kontinuiranu isporuku visokokvalitetne robe, a za proizvoñača jako je važno plasirati proizvode u periodu kada isti na tržištu postižu i najveću cijenu. Upotreba hladnjača sa kontrolisanom mikroklimom, skladištenje, upotreba transportnih paleta, potapanje i prskanje plodova zaštitnim sredstvima prije i poslije berbe, u cilju sprečavanja kontaminacije insektima i bolestima povećavaju troškove ove produkcije i istoj daju izvjesne posebnosti.



7

3. PROIZVODNJA VOĆA – OBLICI ORGANIZOVANJA Posmatrana iz ugla konvencionalnog pristupa, obzirom na učešće čovjeka, proizvodnja voća, odnosno tehnologija uzgoja ovih poljoprivrednih kultura, može se posmatrati kao:

� EKSTENZIVNA � POLUINTENZIVNA � INTENZIVNA i � SUPERINTENZIVNA.

Pored konvencionalnog pristupa, proizvodnja voća može biti organizovana i u sljedeća dva koncepta:

� INTEGRALNA i � ORGANSKA .

Do sada je na prostoru BiH još uvijek značajno zastupljena ekstenzivna i poluintenzivna proizvodnja voća. Takav karakter voćarstva podrazumjeva gajenje pojedinačnih stabala koje na početni, a poslije i na značajniji rod dolazile tek nakon nekoliko godina po sadnji. Ekstenzivno voćarstvo odlikuje se izostankom ili veoma slabim nivoom agro- (ñubrenje, zaštita navodnjavanje, obrada zemljišta) i pomotehničkih mjera (svi zahvati na nadzemnom sistemu-zimska i zelena rezidba) dopuštajući da voćka samostalno formira prirodni oblik krošnje, što je u kombinaciji sa sijancem kao veoma bujnom podlogom imalo za posljedicu izrastanje veoma visokih/ogromnih stabala, a što je opet posebno izraženo kod trešnje. Takva stabla nosila su veću količinu plodova, ali zbog bujnosti njihovog habitusa i generalno manjeg broja po jedinici površine, ukupan prinos po jedinici površine je veoma mali. Sl. 5. Ekstenzivan uzgoj breskve, gdje je dominantan uzgojni oblik

vaza, a podloga sijanac vinogradarske breskve, a) tokom vegetacije, b) jesen – neorezano,

c) proljeće - orezano Uz to, značajna posljedica u ovakvim zasadima je i alternativno plodonošenje (izostanak redovne rodnosti), što generalno daje vrlo lošu ekonomsku sliku proizvoñača voća. Takoñe, zaštita voćaka uglavnom se ne provodi, a samo u krajnjim slučajevim ista se primjenjuje, i to nerijetko neadekvatnim hemijskim preparatima, a i u nevrijeme, čime se naravno, cjelokupan prinos dovodi u pitanje. Ekstenzivni karakter voćarstva, sa svim svojim nedostacima, kao što su niski prinosi, lošiji kvalitet plodova, klasičan sortiment i upotreba bujnijih podloga, danas sve više zamjenjuje intenzivna i superintenzivna proizvodnja voća. Intenzivna, dakle savremena voćarska proizvodnja podrazumjeva daleko veći nivo agro- i pomotehničkih mjera, a sve u cilju dugoročnog kvantitativnog i kvalitativnog povećanja proizvodnje voća, što će povećati prihode na poljoprivrednom gazdinstvu. U ovakvom sistemu uzgoja posebna pažnja se posvećuje smanjenju bujnosti habitusa voćke, uz veći broj stabala po jedinici površine, čime se i ukupan prinos povećava.



8

Smanjenje veličine habitusa voćke, te povećanje broja stabala istih po jedinici površine ostvaruje se upotrebom vegetativnih slabobujnih podloga, kod trešnje različitih tipovi gissele, podloge kolt, te kod breske različitih klonova vegtativne podloge GF. U ovom konceptu voćarske proizvodnje farmer je taj koji prije svega izborom podloge i sorte formira vještački uzgojni oblik krošnje, i u tom kontekstu provodi agro- (redovna obrada zemljišta, sa ñubrenjem i navodnjavanjem, te zaštita od bolesti i štetočina) i pomotehničke mjere (zimska i zelena rezidba zastupljene su u potpunosti, kao i razvoñenje grana u cilju stimulisanja plodonošenja) specifične za odabranu uzgojnu formu krošnje. U slučajevima kada farmer pored potpuno intenzivnih agro- i pomotehničkih zahvata primjenjuje i neke dodatne mjere, kao što su: prorjeñivanje plodova, primjena hormona rasta i sl. može se govoriti o superintenzivnoj proizvodnji voća.

Sl. 6. Intenzivan i superintenzivan uzgoj trešnje i breskve, gdje je dominantan uzgojni oblik vitko vreteno, a podloga vegetativna

-slabije bujnosti- a) tokom vegetacije, b) jesen –

neorezano, c) proljeće - orezano Pored konvencionalne proizvodnje, u voćarski razvijenim zemljama dominantnu poziciju u uzgoju voćaka ima integralna proizvodnja (IP), koja je po svojim osobenostima istovremeno apsolutno intenzivna, u pogledu agro- i pomotehničkih mjera. Za razliku od konvencionalnog sistema uzgoja gdje se praktikuje totalna hemijska zaštita (dominantno kurativna zaštita - po izbijanju simptoma oboljenja, a ne preventivna - prije nastupanja napada štetočina i biljnih bolesti), u konceptu IP voća primjena zaštitnih sredstava svedena je na minimum, to jest u središtu je uvažavanje praga štetnosti – minimalna aplikacija zaštitnih sredstava dovoljna da se uništi štetočina ili suzbije bolest, a da se ne ugrozi čovjekova okolina (voda, vazduh, zemljište) i na kraju potrošač kao konzument proizvoda. U ovom sistemu uzgoja voćaka organizovana je prognozna služba, koja ima za cilj odreñivanje tačnog momenta aplikacije zaštitnih sredstava i to na osnovu praćenja meteoroloških parametara i mogućnosti pojave bolesti i štetočina. Ekspertni tim, kao ne izostavni dio ovog koncepta proizvodnje izrañuje i nadgleda sprovoñenje svim smjernica koje zahtjeva integralna proizvodnja voća. Hemijska sredstva u integralnoj proizvodnji voća svrstana su u tri liste: zelena lista - na kojoj se nalaze sredstva dozvoljena u konceptu IP, žuta lista - koja obuhvata sredstva čija aplikacija je dozvoljena samo u specijalnim slučajevima, ili pak kada nema mogućnosti nabavke istih koji su naznačeni na zelenoj listi, i crvena lista - na kojoj su sredstva koja su potpuno zabranjena u integralnoj proizvodnji voća. Proizvodi iz sistema integralne proizvodnje zdravstveno su sigurniji, certificirani su, odnosno imaju markicu, a samim tim i skuplji su na tržištu. Paralelno sa ovim konceptom, visokorazvijene poljoprivredne proizvodnje favorizuju i organsku produkciju, koja obezbjeñuje zdravstveno upotpunosti ispravne proizvode visoko zadovoljavajućeg kvaliteta. Osnovna odlika organske produkcije voća jeste potpuna zabrana upotrebe hemijskih zaštitnih sredstava, gdje su glavne mjere zaštite voćaka od bolesti i štetočina, biološke mjere borbe. U tom smislu, u BiH danas ovakav pristup uzgoju voćaka svakako predstavlja realnu perspektivu, posebno obzirom na resurse, ali uz organizovan, odnosno sistemski rad. Na samom začetku pored organizacije ovog koncepta u tehnološkom smislu, obzirom na specifičnost pojedinih vrsta voćaka, posebnu pažnju treba pokloniti gajenju onih sorata koje su predodreñene za uzgoj u konceptu organske proizvodnje, kao i razvoju kontrolne službe, sa adekvatnim postupkom certifikacije.



9

4. EKOLOŠKI USLOVI 4.1. Ekološki uslovi za uzgoj trešnje Trešnja, generalno, naravno, kao i druge vrste voćaka ima odreñene zahtjeve prema ekološkim uslovima proizvodnje. Kada je riječ o klimi treba obratiti pažnju na sljedeće – cvjetanje trešnje počinje kada prosječne dnevne temperature dostignu 10 - 11oC, a oplodnja je najbolja pri prosječnoj temperaturi vazduha 15 - 20oC. Takoñe, trešnja dobro podnosi vrlo niske temperature u periodu dubokog zimskog mirovanja, s tim da ako je u ovu fazu stablo stupilo u dobroj kondiciji može izdržati i do -30oC, a rodni pupoljci podnose negativne temperature i do -25oC. Rani jesenji, kao i kasni proljetni mrazevi, mogu izazvati značajne štete, posebno na debla, te račvištu grana, što dovodi do bitnih negativnih posljedica. Različite sorte trešanja, naime specifično su osjetljive na niske temperature. Trešnje žute ili svijetlocrvene i crvene boje ploda otpornije su od sorata tamnocrvene i crvene boje pokožice ploda, takoñe obično je i kora vegetativnih organa ovih genotipova svjetlija, te je i otpornija. Trešnja je izrazit heliofit, tj. traži mnogo svjetlosti i toplote, te na drugoj strani dobro podnosi visoke temperature. Trešnji pogoduju umjerena zračna strujanja, a ne podnosi jače i suhe vjetrove, posebno u periodu cvjetanja. Snježni pokrivač zimi je koristan u zasadu trešnje, jer utiče na sporije zagrijavanje zemljišta u kritičnim godinama kada povišene temperature zraka mogu izazvati kolanje sokova nakon dubokog zimskog mirovanja. Tada se naime, u korijenu, koji egzistira u hladnijem zemljištu, usporava cirkulacija sokova i time umanjuje mogućnost smrzavanja ukoliko poslije toga nastupi period vrlo niskih temperatura. 4.2. Ekološki uslovi za uzgoj breskve Od klimatskih elemenata na uspješnost uzgoja breskve najviše utiču temperatura i padavine. Najveće štete u zasadu ove vrste voćaka nanose kasni proljetni mrazevi. Kritične temperature za breskvu u periodu dubokog zimskog mirovanja iznose od -20 do -24oC, a za pupoljke, u fazi otvaranja, -0,7 do -5,5oC. Ukoliko su temperature vazduha tokom januara i februara visoke, dešava se da biljni sokovi kreću cirkulisati, te se pupoljci ranije otvaraju, a time i cvjetanje, u krajnjem, nastupa ranije. U slučajevima kada nakon toga perioda zahladni, nastupa interval sa nižim temperaturama, usljed čega i dolazi do većih oštećenja. Breskva se uzgaja, uglavnom u umjerenom pojasu s dva tipa klime: kontinentalna klima, sa padavinama u razdoblju maj-oktobar, koje su nedovoljne u odnosu na temperature vazduha, i sredozemna klima, s vlažnim zimama i toplim suhim ljetima. U ovakvim uslovima, u cilju visokih i sigurnih prinosa, potrebno je obezbjediti navodnjavanje zasada breskve.

Sl. 7. Fenofaza cvjetanja breskve, kritičan momenat kada postoji velika

opasnost od niskih temperatura vazduha



10

5. MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE RODNIH GRANČICA BRESKVE I TREŠNJE Savremena tehnologija uzgoja, i voćaka, podrazumjeva poznavanje i praćenje bioloških, odnosno morfoloških karakteristika vrste koja se uzgaja, kako bi se prilikom odreñenih promjena na samoj biljci sa sigurnošću moglo tvrditi radi li se o normalnim znakovima-simptomima biologije vrste, ili nečemu izazvanom vanjskim uticajima. U tu svrhu, sadržaj ovog poglavlja ukratko predstavlja osnovne morfološke karakteristike rodnih grančica koštičavih vrsta voćaka, grupe kojoj pripadaju i trešnja i breskva. Rodne grančice koštičavih voćaka razlikuju se po dužini, rasporedu i strukturi bočnih pupoljaka. Dijele se na kratke i duge rodne grančice. Kratke rodne grančice su: kitica (majska kitica), kratka rodna grančica i trn, a duge: duga i mješovita rodna grančica. Zajednička karakteristika ovih tipova prirasta je prisustvo vegetativnog pupoljka na vrhu istih, koji svojim razvojem, u krajnjem, obezbjeñuje produženje rasta grane. Bočni pupoljci su cvjetni (čisto cvjetni) i vegetativni, pojedinačni ili zbirni. Raspored ovih pupoljaka duž jednogodišnjeg prirasta, kao i broj, te njihov odnos (generativni i vegetativni) specifičnost je pojedinih tipova rodnih grančica, a iste se meñusobno razlikuju po dužini i rasporedu prisutnih tačaka rasta. Razvojem cvjetnog pupoljka, iz koga se može razviti samo cvijet i plod, na nodusu, na kojem je bio, dolazi do ogoljavanja, te na tom mjestu ostaje samo ožiljak. Ove gole zone naročito su uočljive kod dugih rodnih grančica (vite), naročito ako su svi bočni pupoljci cvjetni. Bočni vegetativni pupoljci su aktivniji na rodnim grančiama koštičavih, nego kod jabučastih voćaka, što dovodi i do razgranjavanja ovog drveta. Kitica – to je kratka rodna grančica. Dobila je naziv po tome što su cvjetovi grupisani u obliku buketića ili kitice cvijeća, te se ova rodna grančica često i naziva majski buketić ili majska kitica. To je vrlo kratak jednogodišnji prirast dužine 1-2 cm, rjeñe duži, koji na vrhu ima vegetativni pupoljak, a postrani su cvjetni pupoljci, gusti, zbijeni jedan uz drugi. U toku formiranja ove rodne grančice, ista ima izgled lisne rozete. Majska kitica izuzetno je zastupljena kod trešnje. Sl. 8. Majska kitica – rodna

grančica trešnje, vegetativni pupoljak na vrhu – špicast (lijevo),

grana trešnje koja nosi ove rodne grančicee

Kratka rodna gran čica - je kratki jednogodišnji prirast koji na vrhu ima vegetativni pupoljak, a bočno, na nodusima, nalaze se cvjetni pupoljci. Internodusi ovog tipa rodne grančice su kratki. Njena dužina je do 10 cm, te je broj bočnih pupoljaka na istoj mali. Osim cvjetnih pupoljaka ona može imati i nekoliko vegetativnih pupoljaka. U toku vegetacije ima izgeld kraćeg vegetativnog prirasta sa ispoljenim internodijalnim rastojanjima izmeñu listova, u čijem pazuhu se formiraju pupoljci. Zastupljena je kod svih vrsta koštičavih voćaka. Sl. 9. Kratka rodna grančica kod trešnje Trn - je kratki prirast sa odrvenjelim vrhom. On za razliku od drugih rodnih grančica, nema na vrhu vegetativni pupoljak. Zbog toga on ne produžava rast, nego ostaje kratko zadebljanje, dužine od 1,5 do 3 cm, rjeñe duže, koje postrano ima 1-2 pupoljka. Posebno je karakterističan za šljivu.



11

Duga rodna gran čica - je duži jednogodišnji prirast (preko 10 cm) koji na vrhu ima vegetativni pupoljak, dok bočni pupoljci imaju pravilan spiralan raspored duž prirasta i isti su pretežno cvjetni. Kao i kratka rodna grančica, karakteristika je svih vrsta koštičavog voća. Mješovita rodna gran čica – za razliku od drugih rodnih grančica koštičavih voćaka, na nodusima ima grupne – kolateralne pupoljke. U grupi se obično nalaze dva ili tri pupoljka. Najčešće su dva cvjetna i jedan vegetativni, ili jedan cvjetni i jedan vegetativni. Dužina ove rodne grančice je najčešće do 25 cm, a kod breskve i veća. Na svim nodusima duž grančice nisu rijetki slučajevi zastupljenosti kolateralnih pupoljaka. Grupni pupoljci, naime, kod većine koštičavih vrsta, najčešće se nalaze u srednjoj zoni mješovite rodne grančice. Dužina dosta varira, naročito kod šljive, gdje se javljaju i kratki prirasti koji pripadaju ovom tipu rodne grančice, sa diferenciranim grupnim pupoljcima. Zbog toga, generalno, praktično, u mješovite rodne grančie ubrajaju se svi prirasti koji barem na jednom nodusu imaju definisane kolateralne pupoljke. Ovaj tip rodne grančice najzastupljeniji je kod breskve, a javlja se u manjoj ili većoj mjeri kod svih koštičavih vrsta voćaka (vrlo rijetko kod trešnje). Sl. 10. Duga mješovita rodna grančica breskve i raspored pupoljaka na istoj:

a) drvni ili lisni – vegetativni pupoljak, b) dva lisna ili drvna pupoljka, c) jedan lisni i jedan cvjetni pupoljak, d) jedan cvjetni – generativni pupoljak, e) dva cvjetna pupoljka, f) dva cvjetna, a u sredini jedan lisni pupoljak, g) i h) presjek cvijeta.

Razranjenje rodnog drveta kod koštičavih voćaka ostvaruje se razvijanjem vegetativnih pupoljaka na rodnim grančicama. Novonastali prirasti su najčešće rodne grančice. Na taj način se formira složeno rodno drvo, koje čini staro i mlado rodno drvo, a koje se kod koštičavih voćaka naziva rodni čvor. Na nodusima, gdje su bili cvjetni pupoljci, ostaju samo ožiljci od ploda ili cvijeta. Tako, zavisno od broja generativnih i vegetativnih pupoljaka, staro rodno drvo može biti golo ili jače razgranato. Proces razgranjavanja traje više godina. Sa starenjem rodnog čvora, ukupna snaga rasta stabla slabi. Starost ovog rodnog drveta rijetko prelazi 10 godina, pošto sa starenjem dolazi do sušenja perifernih dijelova rodnog drveta i ono postaje neelastično i lomljivo. Podmlañivanjem rodnih čvorova, rodno drvo se obnavlja, a ovaj proces obezbjeñuju spavajući pupoljci.



12

6. PREDRADNJE ZA PODIZANJE ZASADA TREŠNJE I BRESKVE

U okviru radnji koje se preduzimaju pred i tokom zasnivanja intenzivnih zasada trešnje i breskve posebno se izdvajaju sljedeće:

� izbor mjesta za podizanje voćnjaka, � priprema zemljišta za sadnju voćaka, � razmjeravanje za zasnivanje zasada, � odabir sadnica – tipovi sadnog materijala voćaka, � izbor sorte i podloge, � izbor uzgojnog oblika, � sadnja voćaka i � mjere upravljanja voćnjakom.

6.1. IZBOR MJESTA ZA PODIZANJE VO ĆNJAKA

Pravilan izbor mjesta za podizanje voćnjaka uključuje:

a) Odabir položaja – za normalan rast i razvitak sadnica trešnje i breskve, budući zasad trebao bi imati, u toku cijele godine, dovoljne količine sunčeve svjetlosti, posebno zbog toga što se radi o vrstama voćaka koje imaju velike zahtjeve za ovim faktorom. Takoñe, u zasadu je potrebno osigurati lagano strujanje vazduha-vazdušnu drenažu, te osigurati zaštitu istog od dominantnih, hladnih i toplih vjetrova. Posebnu opasnost predstavlja podizanje zasada breskve i trešnje u zoni vazdušnih bara, gdje dolazi do stagniranja hladnih vazdušnih masa i do inverzije temperatura, jer inače ove vrste vrlo brzo stradaju, posebno pod uticajem ranih jesenjih i kasnih proljetnih mrazeva. Mora se takoñe, voditi računa da parcela budućeg voćnjaka raspolaže vodovodom, kao i putnim komunikacijama. Ukoliko su u pitanju veće parcele obavezno se moraju planirati i objekti za skladištenje, kao i prostor za mehanizaciju.

Sl. 11. Zasad breskve gdje je u rednom prostoru postavljena folija u cilju

sprečavanja isparavanja vlage, zatim suzbijanju rasta korova i održavanja

optimalne temperature

b) Ekspozicija terena (okrenutost stranama svijeta) – južna ekspozicija je naravno, najtoplija, te se dakle, na njoj pojavljuju najviše temperature vazduha i zemljišta. U proljeće se na južnoj ekspoziciji najbrže topi sniježni pokrivač, ranije kreće vegetacija, ali ista ima i najmanje zalihe vode, uz ujedno najveća isparavanja. Ova ekspozicija se preporučuje za podizanja zasada trešnje i breskve, obzirom da iste imaju velike zahtjeve prema toploti, ali tom prilikom, u cilju eliminacije negativnih posljedica ovog faktora postavlja se, obavezno i sistem za navodnjvanje. Suprotno južnoj, sjeverna ekspozicija je najhladnija, na njoj se pojavljuju najniže temperature vazduha i zemljišta, tako da se ovakve pozicije moraju izbjegavati, a posebno kada su u pitanju kulture trešnje i breskve. Na zapadnoj strani (naročito, jugozapadnoj) oscilacije temperatura su brže i veće, nego na istočnoj, jer se zapadna strana brže hladi po zalasku sunca.



13

c) Inklinacija (pad) terena (odnos izmeñu visinske razlike izmeñu dvije tačke na terenu i

horizontalnog rastojanja izmeñu tih tačaka) – vrlo je bitna kod iskorištavanja zemljišta. Tako zemljišta inklinaje 0-5° se iskorištavaju norm alno, kad su u pitanju voćnjaci (ravni tereni), 5-15° uslovljavaju potrebu obrade po izohi psama, 15-30° zahtjevaju obavezno terasiranje, a kod nagiba većih od 30°, zbog nemogu ćnosti obrade, u obzir dolazi sadnja samo šumskih kultura i travnjaka.

d) Zemljište (tlo) – u našim ekološkim uslovima za uspješno gajenje voćaka (za njihovu

dobru produktivnost), u odnosu na klimatske, mnogo češći su nepovoljni zemljišni uslovi, i to iz razloga njihove velike promjenljivosti na malom prostoru. U kontinentalnom dijelu naše zemlje preovlañuju teška, zbijena i hladna zemljišta, dok u Hercegovini dominiraju pretežno lakša i znatno toplija. U pravilu se može reći da je, uz povoljne klimatske i prethodno navedene edafske faktore, područje Hercegovine oduvijek prednjačilo u uzgoju navedenih vrsta voćaka. Iako trešnja nije izrazito zahtjevna prema kvalitetu zemljišta, prilikom izbora istog važno se voditi tipom podloge na koju su odabrane sorte kalemljene. Meñutim, generalno se može reći da ovoj vrsti odgovaraju duboka i rahla zemljišta, dobrih fizičkih, hemijskih i bioloških osobina, i to ona čiji je rastresiti sloj što dublji, koja su fizičkog profila koji je cijelom svojom dužinom jednoličan, uz povoljan vodno-vazdušni režim i nepovoljnost ka eroziji. Pored navedenog, treba naznačiti da trešnji pogoduju zemljišta blago kisele, neutralne i blago alkalne reakcije. Kada je u pitanju breskva, u pogledu mehaničkog sastava zamljišta, isto bi trebalo biti lagano, pjeskovito ili pjeskovito ilovasto. Vrlo je važno da zemljišta na kojima će se podići zasad breskve na podlozi vinogradarske breskve ne sadrže fiziološki aktivnog kreča više od 5%. Ako je pak breskva kalemljena na vegetativnu podlogu GF 667 (badem x breskva), zemljište može sadržavati i do 12% aktivnog kreča. Za breskvu, naime nabolje odgovaraju zemljišta sa povoljnom teksturom, u kojoj preovladavaju frakcije sitnog pijeska, a zatim dolazi sadržaj gline i koloida.

Sl. 12. Zasad breskve na vrlo pogodnom tipu zemljišta,

postavljena mrežica, kao zaštitna struktura od glodara

Osim navedenog, pravilan izbor mjesta za podizanje voćnjaka još obuhvata sagledavanje: stanja podzemnih voda (nivo podzemne vode nesmije biti ispod 2 m), analizu rasporeda i sume padavina, trajanje sunčevog sjaja, opasnost od kasnih proljetnih mrazeva, učestalost od grada i sl. Prilikom podizanja zasada trešnje i breskve u blizini šume gdje postoji opasnost od zeca i drugih divljači, kao i u blizini štala i stogova sijena gdje prijeti opasnost od miševa i drugih glodara, u smislu oštećenja stabala, poduzimaju se različite mjere zaštite od kojih je obavezno ograñivanje voćnjaka pletenom mrežastom ogradom, zatim mrežica uz svako deblo i dr. Takoñe, u zasadima trešnje česte su štete i od strane ptica koje izazivaju značajna oštećenja na plodovima, te se treba posebna pažnja posvetiti i sprečavanju ove opasnosti postavljanjem različitih mreža.



14

6.2. PRIPREMA ZEMLJIŠTA ZA SADNJU

Neposredno pred zasnivanja zasada, i to najbolje dvije godine pred zasnivanje zasada trešnje i breskve, treba zasijati višegodišnje leguminoze. Ove vrste, kao predkulture imaju sposobnost fiksacije atmosferskog azota i obogaćivanje zemljišta istim, čime se značajno popravlja njegova plodnost, što je izuzetno značajno posebno sa aspekta ishrane gajenih voćaka. Kao dobra predkultura, iz grupe leguminoza, preporučuje se npr. heljda, čiji se ostaci odmah nakon žetve zaoravaju.

Sl. 13. Primjer heljde kao povoljne predkulture za podizanje voćnjaka trešnje

i breskve, optimalan momenat za zaoravanje posliježetvenih ostataka iste

Priprema zemljišta za podizanje zasada obavlja se dva do tri mjeseca prije same sadnje i predstavlja jednu od najvažnijih radnji, iz razloga što voćnjaci predstavljaju višegodišnje zasade. Naime, prije same sadnje potrebno je izvršiti hemijsku analizu zemljišta, te na osnovu iste provesti odgovarajuću meliorativnu gnojidbu. Za uzgoj breskve posebno je važan postotak fiziološki aktivnog kreča, koji može biti ograničavajući faktor za uzgoj iste, u odnosu na podlogu na kojoj se planira zasad. Meliorativna gnojidba obično se kreće u količini 80-100 kg NPK/dunumu (0,8-1 t/ha), i to sljedećih kombinacija: 0:20:30, 5:20:30 ili 8:16:24. Ovom radnjom potrebno je unijeti i dovoljne količine organskog ñubriva (stajnjaka, i to goveñeg zgorjelog), obično u količini 30-50 t/ha, ili što predstavlja jednu klasičnu traktorsku prikolicu (3-5 t) po dunumu. Takoñe, potrebno je ispitati pH zemljišta, pri čemu bi optimalne vrijednosti trebale biti u intervalu 6,0-6,5-7,0, a u slučaju da vrijednosti odstupaju od navedenih potrebno je izvršiti kalcifikaciju – dodavanje 90% CaCO3 + mljeveni dolomit, i to u količini 2000 kg/ha. Prije osnovne obrade zemljište se tretira nekim od totalnih herbicida, kao i nekim hemijskim sredstvom u cilju zaštite od zemljišnih štetočina (galation). Nakon toga slijedi duboko oranje, na dubinu 30-60 cm, a na težim zemljištima potrebno je provesti i rigolovanje. Zadnja radnja pri peipremi zemljišta za sadnju podrazumjeva njegovu finu obradu. 6.3. RAZMJERAVANJE ZA ZASNIVANJE ZASADA TREŠN JE I BRESKVE Za pravilno zasnivanje voćnjaka od posebne važnosti je pravilan razmak sadnje, obzirom na bujnost kalem komponenti, te u zavisnosti od raspoložive mehanizacije i nagiba terena. Već je ranije navedeno da se u savremenoj voćarskoj proizvodnji teži srednje i slabobujnoj kombinaciji kalem komponenti. U slučaju gajenja trešnje na generativnoj podlozi i uzgojne forme vitko vreteno najčešće se preporučuje razmak 3 x 5 m (redni postor 3; meñuredni 4 m), dok na vegetativnoj podlozi gisela razmak iznosi 3 x 4 m. Za breskvu razmak sadnje na podlozi vinogradarska breskva obično je 3 x 5 m, a ako se ista gaji na vegetativnoj podlozi 3 x 4 m. Pri čemu treba imati u vidu da ukoliko su u pitanju blaže padine, zbog proklizavanja mašina, prilikom obrade, razmak treba biti nešto veći. Obavezan pravac redova, ukoliko to nagib dozvoljava je sjever-jug, a na blažim padinama redovi se postavljaju kontra nagibu, odnosno na većim nagibima, formiraju se terase i na platoima istih se vrši sadnja. Ukoliko su redovi voćaka postavljeni u pravcu sjever-jug bolja je prozračnost voćnjaka, a time i manja mogućnost pojave bolesti i štetočina.



15

Takoñe, dominantni vjetrovi, u tom slučaju, pušu niz red, a ne u red, te ne dolazi do lomljenja stabala. Razmjeravanje za sadnju vrši se na sljedeći način: u donjem dijelu parcele pruža se kanap, u horizontalnom položaju. Zatim se na njemu bira jedna tačka (blizu sredine) i iz nje pruža drugi kanap, pod pravim uglom na istu. Od ove osnove se dalje vrši razmjera prema odreñenim rastojanjima. Kada je razmjeravanje gotovo, kontrolno se pruža kanap, iz bilo koje tačke prema dijagonali. Ukoliko je razmjeravanje pravilno izvršeno sve tačke treba da budu u dijagonali.

Sl. 14. Primjer razmjeravanja i formiranja redova prilikom sadnje trešnje i breskve u

sistemu uzgojnog oblika vitko vreteno

6.4. SADNI MATERIJAL TREŠNJE I BRESKVE 6.4.1. Izbor sadnog materijala Prilikom izbora sadnog materijala voćaka, te samim tim i trešnje višnje, fundamentalno pravilo je da se isti nabavlja samo od ovlaštenih rasadnika. Svaka sadnica mora da ima markicu/etiketu na kojoj se nalaze sljedeće informacije: ime i adresa rasadnika, vrsta, sorta, podloga, starost podloge i plemke, za koju godinu i sadnju važi i deklaracija o zdravtvenoj ispravnosti, uz odgovarajuću garanciju sortne čistoće. Certificiran sadni materijal preduslov je uspješnosti buduće proizvodnje voća. 6.4.2. Tipovi sadnog materijala Prilikom kupovine sadnica trešnje i breskve potrebno je obratiti pažnju na izbor tipa sadnice, jer će od izbora iste, u krajnjem zavisiti uspješnost planirane proizvodnje. Posebnu pažnju treba posvetiti izboru podloge, obzirom da ona uslovljava razmak sadnje. Postoje sljedeći tipovi kalemljenog sadnog materijala voćaka: OKULANT – starost plemke i podloge je jednu godinu; KOPULANT – starost podloge je dvije, a plemke jednu godinu; RAZGRANATA SADNICA – starost podloge je dvije, a plemke jednu godinu, s tim da se na istoj nalaze prijevremeni prirasti; KNIP SADNICA – starost podloge je tri, plemke dvije, a prirasta na plemci stari su jednu godinu; VIŠEGODIŠNJA SADNICA SA VISOKIM DEBLOM – podloga starija od tri, a plemka od dvije godine.

Sl. 15. Različiti tipovi sadnog materijala kalemljenih voćaka



16

6.5. SADNJA TREŠNJE I BRESKVE 6.5.1. Dimenzije rupa za sadnju Sadnja trešnje i breskve u kontinentu obavlja se u jesen, jer je to najbolji momenat u kojem će se voćke pripremiti za naredni period. Meñutim, u Hercegovini zbog povoljnijih klimatskih uslova sadnja se može obaviti i rano u proljeće. Dimenzije rupa za sadnju, u pravilu iznose 60x60 cm. Meñutim, ukoliko je zemljište dobro pripremljeno iste mogu biti i manjih dimenzija, dok kod idealno pripremljenog zemljišta sadnja se može vršiti i u brazde. Kopanje rupa izvodi se na sljedeći način: prvo se iskopa gornji sloj zemljišta (zdravica), na dubini od 30 cm (jedan ašov), te se isti odloži na jednu stranu. Drugi sloj (još 30 cm – mrtvica) izdvoji se na drugu stranu. Dakle, ova dva sloja zemljišta jasno se razdvajaju.

Sl.16. Dimenzije i način kopanja rupe prilikom sadnje voćaka 6.5.2. Tehnika sadnje Sadnju u pravilu uvijek treba da obavljaju dva lica, jedno drži sadnicu, drugo zatrpava rupu, i to tako da se prvo na dno iskopanog sadnog mjesta postavlja 1/3 zdravice u formi humke, kako bi se po postavljanju sadnice trešnje ili breskve spojno mjesto (mjesto kalemljenja) što više podiglo iznad površine zemljišta. Ovo je važno iz nekoliko razloga: plemka i podloga su dva različita organizma koja čine kalemjenu sadnicu, a spojno mjesto je mjesto njihovog povezivanja, te se isto ne smije ugroziti u smislu da se zatrpa, ili pak ostavi u nivou površine zemlje, čime se stvaraju uslovi za njegovo propadanje. Zatim, pravilo je da koliko ima nadzemnog sistema voćke, toliko je potrebno ostaviti i podzemnog (simetrija podzemnog i nadzemnog sistema). Daljnje rukovoñenje ovom simetrijom nastavlja se prikraćivanjem nadzemnog sistema, u proljeće, koje je pored i funkcije buñenja pupoljaka, bazni zahvat za buduće formiranje odgovarajućeg uzgojnog oblika. Nakon toga se postavlja sadnica, a potom korijen iste prekrije drugom trećinom zdravice, i to tako da stajnjak (jedna lopata) i NPK (15:15:15) ne doñu u dodir sa korijenom. Formulacija NPK (15:15:15) upotrebljava se samo prilikom sadnje, a kasnije, tokom gajenja voćaka, obično se više nekoristi. Potom se rupa zatrpava, preostalom količinom zdravice, te cjelokupna površina prekriva ostatkom zemlje (mrtvicom).

Sl.17.Tehnika sadnje voćaka



17

Još jednom ovdje je važno napomenuti da se spojno mjesto ne smije ugroziti (zakopati ili ostaviti u nivou zemlje i time izložiti čestoj stagnaciji vode), već se isto treba locirati što više iznad površine zemlje. U suprotnom isto će bit ugroženo, brže je njegovo propadanje, odnosno lomljenje pod teretom roda. Dakle, dubina sadnje odreñuje se na osnovu spojnog mjesta. Pravilnom dubinom sadnje smatra se ona pri čemu je spojno mjesto što više podignuto iznad zemlje, ali tako da dijelovi podzemnog sistema ne vire van površine zemlje. Nakon sadnje, efikasno je uz voćku pobosti kočić, vezivanjem na osmicu, u cilju početne fiksacije sadnice. Po sadnji, poželjno je sadno mjesto i zaliti, i to jednom kantom vode (obično u količini od 5 l), u cilju početne dostupnosti vode, te boljeg prijema sadnica.

6.6. PODLOGE Pravilan izbor podloge prilikom podizanja voćnjaka jedan je od osnovnih faktora za uspješnost proizvodjne. Podloga utiče na brojne karakteristike kultivara, a koje su vezane za ishranu, vegetativni porast, dugovječnost, rodnost, kvalitet ploda, te otpornost prema biotičkim i abiotičkim faktorima. 6.6.1. Podloge za breskvu Breskva se može kalemiti na podlogama više vrsta voćaka, i to: breskve, badema, hibrida breskve i badema, šljive i marelice. Najveća kompatibilnost postoji sa podlogom breskve. Izbor ostalih vrsta voćaka, kao podloge za breskvu, svoju primjenu nalaze na zemljištima koja sadrže više aktivnog kreča, i kada su ista zbijena, teška i vlažna. Generalno, podloge za breskvu prema porijeklu mogu biti: generativne i vegetativne. U BiH tokom prijeratnog perioda kao generativna podloga za breskvu najviše je korišten sijanac vinogradarske breskve. Meñutim, problem podloge za breskvu je sve veći, obzirom da pomenuta podloga iskazuje niz nedostataka, meñu kojima je posebno značajna nemogućnost podizanja zasada iste na zemljištima gdje je prethodno uzgojana, nemogućnost uspjevanja u različitim ekološkim uslovima, te veoma izražena bujnost sorti kalemljenih na podlogu osobenosti koje one posjeuje. Vinogradarska breskva ima dobar afinitet sa većinom sorti breskve, što je bio jedan od razloga za masovniju primjenu ove podloge. Ona zahtijeva topla i sunčana područja, dobro podnosi sušu, ali je osjetljiva na mraz (korijen izmrzava na temperaturi – 11oC). Pogoduju joj lakša, rastresita vinogradarska zemljišta, propusna za vodu, koja sadrže do 5 % aktivnog kreča. Ukoliko se gaji na zemljištima koja imaju veći sadržaj aktivnog kreča od 5% dolazi do pojave hloroze, naravno koja se može ublažiti, ali se tada izrazito povećavaju troškovi proizvodnje i značajno smanjuje prinos, dok na teškim i vlažnim zemljištima strada od raka, truleži i gušenja korijena.

Sl. 18. Manifestacija hloroze na listu breskve, redovna pojava prilikom uzgoja iste na

zemljištimakoja sadrže više od 5% aktivnog kreča u zemljištu



18

Od vegetativnih podloga za breskvu, vrlo dobrom se pokazala podloga koja je nastala ukrštanjem breskve i badema, pod nazivom GF 667, selekcionisana u Francuskoj. Pomenuta podloga ima dobar afinitet sa većinom sorti breskve, a da bi prijem bio uspješniji, kalemljenje se mora obaviti kasnije nego obično. Sorte breskve kalemljene na GF 667 ranije prorode, te redovito i dobro plodonose. Podloga GF 667 je bujna do vrlo bujna, a u zemljištu podnosi do 12% fiziološki aktivnog kreča. Ova podloga je zahvalna i iz razloga što se može upotrijebiti na zemljištima na kojima je prethodno bila posañena breskva, na podlozi vinogradarske breskve. Pored GF 667, značajnu pažnju, kao vegetativna podloga za breskvu ima i Julijanka GF 655/2, koja je sijanac julijanke, osloboñen od virusa (virus free), kompatibilan sa breskvom. Pogodna je za teža zemljišta, jer je otporna na guljenje korijena. Sorte breskve kalemljene na ovu podlogu imaju slabiju bujnost, te ista prestavlja perspektivu u uzgoju breskve. Sl.19. Česte su nekompatibilnosti izmeñu sorte i

podloge za breskvu Još jedna iz grupe generativnih podloga za breskvu zaslužuje pažnju, a to je podloga Damas 1869, nastala ukrštanjem Prunus domestica i Prunus spinose. Ova podloga nije bujna, dobro podnosi teška i vlažna zemljišta, i to sa nešto više aktivnog kreča, a ima i dobar afinitet sa većinom sorti breskve. Kultivari breskve kalemljeni na ovoj podlozi ranije dozrijevaju. Velika mana ove podloge je odlika iste da formira korijenove izdanke, koji poslije uzrokuju velike teškoće u zasadu. Kao podloga slabije bujnosti pogodna je za uzgoj breskve u gustom sklopu (1 000 – 2 000 stabala po hektaru). 6.6.2. Podloge za trešnju U BiH su se tradicionalno za zasnivanje zasada trešnje najviše koristile generativne podloge bujnog rasta, da bi se u posljednje vrijeme počelo sa primjenom vegetativnih podloga, čija je odlika slabiji rast. Naime, savremena tehnologija uzgoja trešnje podrazumjeva slabiju bujnost stabala, u cilju povećanja kvantiteta i kvaliteta plodova, kao i svih mjera prilikom održavanja zasada. Kao i kod breskve, podloge za trešnju mogu se podijeliti na vegetativne i generativne. Kalemljene na generativnim podlogama, sorte trešanje izrazito su bujne, neujednačenog su porasta, kasnije prorode, imaju duži vijek eksploatacije, te duže žive. Na vegetativnim podlogama, kultivari breskve sade se u gustom sklopu, budući da je bujnost stabala slaba, proizvidnja je profitabilnija, obzirom da su prinosi po jedinici površine veći, plodovi su kvalitetniji, rodnost ranije nastupa, stabla se kraće eksploatišu i kraće žive. Od generativnih podloga za trešnju značajne su: SIJANAC DIVLJE TREŠNJE ili VRAPČARE (Prunus avium) i SIJANAC RAŠELJKE (Prunus mahaleb). Sjemenjak divlje trešnje ima dobar afinitet sa svim sortama trešanje. Posjeduje izrazito razvijen korijenov sistem koji se dobro razvija i na težim, slabije plodnim zemljištima. Bolje podnosi vlažna i hladna zemljišta nego rašeljka. Okalemljene sorte trešnje na ovoj podlozi manifestuju veoma snažan porast, te u konačnici imaju veoma bujnu krošnju, kasnije prorode, neujednačene su po veličini, a imaju i veoma dug životni vijek (obično 40 – 50 godina). Zbog izražene bujnosti stabala, za sorte kalmljene na divljoj trešnji, preporučuje se prirodno formiranje krošnje, što ima za posljedicu veći razmak prilikom sadnje. Divlja trešnja otporna je prema niskim temperaturama, dok sušu ne podnosi.



19

Sjemenjak rašeljke ili magrive takoñe posjeduje dobru podudarnost sa svim sortama trešnje. Sorte trešnje kalmljene na ovoj podlozi su manje bujne nego na divljoj trešnji. Na ovoj podlozi stabla trešnje prije prorode, u odnosu na podlogu sijanac vrapčare, ali su zato kraćeg životnog vijeka. Ova podloga podnosi suha, pjeskovita, skeletna i krečna zemljišta, te se trešnja na ovoj podlozi posebno uzgaja na lakšim zemljištima (Hercegovina), dok ukoliko se zasadi podižu na teškim, slabo propusnim zemljištima, vrlo brzo dolazi do njihovog propadanja. Zbog smanjene bujnosti, rašeljka kao podloga za trešnju, pogodna je za poluvisoke i žbunaste uzgojne oblike. Važno je napomenuti da je rašeljka, kao podloga, podudarnija sa višnjom, nego sa trešnjom. Kolt je vegetativna polupatuljasta podloga za trešnju, nastala ukrštanjem divlje trešnje i lažne višnje. Ima odličnu kompatibilnost sa najvećim brojem sorti trešnje koje imaju za oko 30 % kržljavije-manje bujno stablo nego na divljoj trešnji. Lako se vegetativno razmnožava reznicama. Otporna je na rak grana i tzv. bolest presañivanja, kao i prema smolotočini. Za razliku od naše zemlje, u Italiji predstavlja najmasovniju podlogu za trešnju. Pogodna je za uzgoj trešanja u gustom sklopu, uz obavezno navodnjavanje. GISELA – Podloge iz grupe ¨gisela¨ dobijene su ukrštanjem vrsta Prunus cerasus, Prunus canescens, Prunus fructicosa i Prunus avium, u Njemačkoj. Cilj selekcije bio je u pronalaženju podloga slabe bujnosti, koje bi poslužile za podizanje gustih nasada trešnje, koji bi postizali brzu početnu, te kasnije redovnu i obilnu rodnost. Od šest hiljada križanaca, perspeltivno su izdvojeni najsuperiorniji tipovi, od kojih su kasnije nastale selekcionisane podloge Gisele. Meñu istim, potrebno je izdvojiti sljedeće: Gisela 1 i Gisela 5. Gisela 1 - Sorte trešnje kalemljene na ovu podlogu formiraju stabla patuljaste do osrednje bujnosti, i dobre rodnosti. Posjeduje dobro učvršćavanje korijena. Tolerantna je na asfiksiju-gušenje podzemnog sistema, osjetljiva na pjegavost lišća, moniliju i Pseudomonas. Nije dovoljno kompatibilna sa sortama trešnje, te se često javljaju izraženija zadebljanja na spojnom mjestu, čime je otežana cirkulacija sokova, te dolazi do propadanja cjelokupnog stabla. Takoñe, sorte trešnje kalemljene na ovu podlogu iskazuju povećano izlučivanje smole, o čemu se mora voditi računa prilikom rezidbe.

Sl. 20. Sorte trešnje kalemljene na podlogama iz grupe gissel-a imaju sklonost

ka povećanom lučenju smole Gisela 5 – Sorte trešnje kalemljene na ovu podlogu formiraju stabla slabije bujnosti (50% manje nego kod sijanca rašeljke), često s nedovoljno obraslom krošnjom, te stimulira brzo stupanje stabla u početnu i punu rodnost. Korijen se razvija pretežno u površinskom sloju, pa zahtjeva naslon. Tolernatna je na asfiksiju korijena, osjetljiva na pjegavost lišća, moniliju i Pseudomonas. Nije zadovoljavajuće kompatibilnaosti sa sortama trešnje. Nedostatak date podloge je i izražena osjetljivost na anaerobne uslove koji su prisutni u teškim zemljištima gdje Phitophtora može izazvati značajna oštćenja. Još uvijek nema dovoljno praktičnih saznanja o ovom tipu podloge.



20

7. UZGOJNI OBLICI VOĆAKA

Po definiciji voćnjak podrazumjeva koherentan skup koji čine sljedeće komponente: uzgojna forma, gustina sadnje i genotipske specifičnosti date kombinacije podloga-sorta. Na osnovu oblika krošnje (model stabla) i učešća čovjeka u njenom oblikovanju, svi uzgojni oblici voćaka mogu se podijeliti na:

1. PRIRODNE 2. POLUVJEŠTAČKE i 3. VJEŠTAČKE. 4.

Prirodni uzgojni oblici odlika su ekstenzivne voćarske proizvodnje, gdje je učešće čovjeka, u njihovom oblikovanju i održavanju, neznatno ili nikakvo. Poluvješta čki uzgojni oblici su oni u čijem formiranju čovjek ima odreñeni uticaj, ali ipak u značajnoj mjeri preovladava prirodno oblikovanje krošnje. Vještački uzgojni oblici su takav tip uzgojnog oblika u čijem formiranju i održavanju čovjek ima dominantnu ulogu primjenom različitih pomotehničkih zahvata.

Sl.21. Primjeri vještačkog, poluvještačkog i prirodnog

uzgojnog oblika voćaka (slijeva nadesno)

7.1. IZBOR UZGOJNOG OBLIKA VO ĆAKA Ne postoji vrsta voćaka koja kao trešnja u značajnoj mjeri prirodno oblikuje uzgojnu formu krošnje, etažnu piramidu, i to sa spratovima koji rastu u pršljenovima. Meñutim, ta prirodna etažna (pršljenasta) piramida kod trešnje ima pravilan oblik samo u prvim godinama rasta, a poslije poprima oblik okrenute piramide, budući da su kod iste prirasti na drugom spratu u povoljnijem fiziološkom položaju od onih na prvom, kao što su isti sa treće etaže u povoljnijem položaju od onih na drugom, odnosno još u superiornijem položaju od prirasta na prvom spratu. U takvom položaju, donje grane su slabije osvjetljene, primaju manje izravnog, a više difuznog svjetla, što se očituje slabijom fotosintezom, slabijom diferencijacijom rodnih pupoljaka i postepenim slabljenjem tih grana – sve do njihove potpune neproduktivnosti. Osim toga, prirodno etažno oblikovanje krošnje trešnje odvija se u pršljenovima, s više od četiri primarne etažne grane, koje su preblizu jedna drugoj i obodom i okomicom provodnice. Tako gusto prisutan veliki broj primarnih grana u jednoj pršljenastoj etaži čini cijelu etažu nedovoljno čvrstom (ukoliko se iz osnove zalomi jedna primarna grana u pršljenu, otvara se velika rana, koja nije samo na provodnici, nego u osnovici svih ostalih primarnih grana u tom pršljenu). Osim toga, veći broj grana (više od četiri), u jednoj etaži, smeta razgranjenju primarnih, sekundarnih grana na donjim partijama (bliže provodnici) istih, te se rodni dio krošnje previše udaljuje od centralne stožine i zalazi u meñuredne prostore.

Sl.22. Modifikovana etažna piramida



21

Takoñe, i breskva ima prirodnu sklonost oblikovanju priramidalne, ali i kotlaste forme krošnje. U ekstenzivnom sistemu uzgoja, naime dominantna forma krošnje za breskvu je vaza, koju karakterište odsustvo provodnice, pri čemu tri osnovne skeletne grane zatvaraju ugao od 120o, a prema položaju provodnice iste zahvataju 45-50o. Uzgojni oblici vaza, priramida, kotlasta krošnja i pravilna palmeta napuštaju se, jer u vrijeme oblikovanja zahtjevaju više reza i temelje se na pravilnom geometrijskom obliku, te strogo odreñenim razmacima izmeñu skeletnih grana. Neproduktivni period (5 ili 6 godina) kod ovog uzgojnog oblika prilično je dug, što se negativno odražava na uložena sredstva, koja se zbog toga počinju kasnije vraćati. Palmeta kao uzgojni oblik je kod nas potpuno napuštena. Meñutim, u Italiji još uvijek egzistira, ali je pretrpjela velike promjene, i to prije svega u slobodnijem oblikovanju skeleta (bez strogih geometrijskih linija). Novim rješenjima nastoji se obezbjediti više rodnog drveta, u cilju boljeg iskorištenja genetskog potencijala, osobito mladih stabala ove vrste, i to skraćivanjem neproduktivnog perioda, dok je oblik krošnje potisnut u drugi plan. Prilikom zasnivanja zasada, u savremenoj voćarskoj proizvodnji za izbor uzgojnog oblika krošnje, isti je potrebno da zadovoljava sljedeće kriterije:

a) stabilan skelet, koji može sa sigurnošću nositi teret roda čak i pod nepovoljnim vremenskim uslovima (vjetar, snijeg),

b) jednostavne i olakšane radne zahvate tokom uzgoja, čime se obezbjeñuje što manji utrošak radne snage prilikom rezidbe i berbe,

c) formiranje otvorenije krošnje, prije svega zbog potrebnog osvjetljenja, kako bi plodovi bili što kvalitetniji, zatim zbog djelotvornije zaštite protiv štetočina i bolesti (bolje djelovanje aplikativnih sredstava, bolja vazdušna drenaža), kao i,

d) prikladnost habitusa odabranim sortama.

Osnovni kriterij za izbor uzgojnog sistema krošnje je težnja da isti za vrijeme čitavog eksploatacionog perioda voćnjaka obezbjeñuje dovoljne količine svjetlosti i aeracije. Istovremeno uzgojni sistem mora obezbjeñivati redukciju upotrebe pesticida. Zadnjih godina u našoj zemlji se sve više podižu intenzivni zasadi trešnje i breskve na vegetativnim, slabobujnim podlogama. Na ovakvim tipovima podloga mogu se podizati gusti zasadi trešnje i breskve sa što manjim razmakom sadnih mjesta, čime se ostvaruje veći broj stabala po jedinici površine. Kao najopogodniji uzgojni oblik prilikom podizanja savremenih zasada trešnje i breskve, na vegetativnim podlogama, preporučuje se vitko vreteno, koje je ujedno i standard kada su u pitanju i većina ostalih vrsta voćaka. Ovaj uzgojni oblik sastoji se od provodnice sa primarim granama, koje su ujedno i rodno drvo, ili te kratke primarne grane nose na sebi rodno drvo (sekundarne elemente). Dakle, dati uzgojni oblik, kao skelet ima samo stožinu, a poluskeletne grane čine nosači rodnog drveta i obrastajuće grančice koje se nalaze direktno na provodnici. Stabla u vitkom vretenu pružaju velike prednosti u proizvodnji trešnje i breskve, tako što se u svim pomotehničkim zahvatima smanjuje ljudski rad.

Sl.23. Izgled uzgojnog oblika vitko vreteno (lijevo),

izgled stabla breskve u ovom uzgojnom obliku starosti četiri godine



22

Optimalnom kombinacijom sorte, podloge i uzgojnog oblika obezjeñuje se rano dospijevanje zasada ove dvije vrste voćaka u početnu rodnost, te postizanje dobrih i redovnih prinosa. Efikasnom farmeru-voćaru naime, i nije stalo da što prije postigne željeni uzgojni oblik, a da taj uzgojni oblik, u tom razdoblju, ne plodonosi ili raña slabo. Treba, naime nastojati da odabrani uzgojni oblik obezbjedi što prije plodonošenje, te da se u periodu oblikovanja sve vrijeme usmjerava ujednačen vegetativni i generativni potencijal, odnosno uravnoteži rast izmeñu debla, grana, grančica, lišća i korijena, te diferenciranost rodnih pupoljaka, koji će obezbjediti što obimniju rodnost i kvalitetne plodove. Ukoliko rast voćke nije uravnotežen, odnosno ukoliko je jedan od ta dva potencijala naglašeniji, neizbježno se pojavljuje alternativna rodnost, previše kržljav ili vrlo bujan rast. Važno je znati da su rast i rodnost u korelaciji. Borba protiv rasta jeste povijanje grana. Grana koja raste vertikalno dominantno raste, a njena rodnost se destimuliše. S druge strane prirast koji se povija pod većim uglom u odnosu na stožinu prelazi na rod, i to spram tog ugla otklona. Što je veći ovaj ugao, odnosno što je grana više povijena, brže stupa na rod. Kod uzgojnog oblika vitko vreteno grane zauzimaju ugao od 90o u odnosu na centralnu stožinu, čime se jasno stimuliše rodni potencijal uzgajane vrste voćaka. Sl.24. A) Oštri uglovi grananja – stimuliše se samo rast

B) Komparacija oštrog i otvorenog ugla grane, C) Primjer rodnosti u slučaju povijenih grana 7.2. OBLIKOVANJE UZGOJNOG OBLIKA – VITKO VRETENO TR EŠNJE I BRESKVE

Nakon sadnje, koja se obavlja u jesen, uz svaku sadnicu se pobode kočić, za koji se ista priveže vezom na osmicu, te se tako ostavlja sve do proljeća, odnosno prve godine po sadnji.

7.2.1. Formiranje vitkog vretena kod trešnje Prva godina

U proljeće, prije kretanja vegetacije, svaka sadnice trešnje (posañena u jesen prethodne, ili u proljeće iste godine) obavezno se prikrati, u cilju stimulisanja razvoja produljnice i buñenja baznih pupoljaka. Visina prikraćivanja pored toga što zavisi od vrste voćke, uslovljena je samim tipom sadnog materijala, odnosno vrstom sadnice. Danas su u voćarskoj praksi BiH najzastupljenija dva osnovna tipa sadnog materijala: kopulant i razgranata sadnica (bilo da se radi o prijevremenim ili regularnim prirastima). Iz tog razloga detaljno će biti pojašnjena oba slučaja. Kada je tip sadnog materijala okulant ili kopulant (u praksi se još naziva štap sadnica), kod trešnje prikraćivanje se obavlja na visinu 115 cm iznad zemlje. Meñutim, ukoliko se radi o razgranatoj sadnici prikraćivanje kod trešnje i breskve se obavlja 60 cm iznad zadnjeg razgranjenja, odnosno posljednje grane. Samo prikraćivanje tehnički se izvodi kosim rezom sa suprotne strane iznad pupoljka, na siguran-zdrav pupoljak, iz kojeg treba da se formira vertikalni prirast-produljnica, odnosno centralna stožina na kojoj će se tokom narednih godina razvijati prvo grane prvog poretka, potom na njma rodno drvo. Vrlo je važno



23

izabrati zdrav, odnosno siguran pupoljak koji će se razviti. Pravilno izoliran pupoljak tokom vegetacije omogućuje razvoj produljnice koja formira centralnu stožinu. Pupoljak, dakle ne smje biti oštećen, ili pak izmrznuo. Ukoliko se sa sigurnošću ne može tačno odrediti valjanost pupoljka, prikraćivanje se može odložiti za nekoliko dana, odnosno sve do početka vegetacije, kada nastupi vidljivo buñenja pupoljka. Prilikom prikraćivanja kod sadnice trešnje ostavlja se 5 cm patrljka iznad odabranog pupoljka, posebno ukoliko je ista na vegetativnoj podlozi iz grupe gisela, zbog čega će kod iste prirodno doći do lučenja smole usljed čega dolazi i do truljenja, a samim tim i do propadanja ostavljenog dijela (patrljka). Ukoliko bi se prikraćivanje obavilo neposredno iznad pupoljka, zbog predhodno spomenute pojave došlo bi do propadanja odabrane tačke rasta, a time i izostanka formiranja cenralog prirasta - stožine. Nakon prikraćivanja sadnice na odgovarajući pupoljak (bez obzira o kojem tipu sadnog materijala se radi) sljedeća dva pupoljka ispod glavnog se oslijepe (otkinu rukom), a u slučaju da se na tom mjestu nalaze prirasti, isti se potpuno uklone. Ovaj zahvat vrši se u cilju izolacije centralnog pupoljka. Nakon što je izvršena izolacija vršnog pupoljka, te osljepljivanje naredna dva, pristupa se definisanju zone koju zauzima deblo. Deblo je dio stabla od nivoa površine zemlje do prvog razgranjenja-ramene grane. Kod trešnje visina debla treba da iznosi 70 cm iznad zemlje, te se u ovom dijapazonu elminišu svi prirasti.

Sl.25. Visina prikraćivanja kod ¨štap sadnice¨ sa ilustracijom

kosog reza sa suprotne strane iznad pupoljka uz obavezno

ostavljanje patrljka kod trešnje minimalno 5 cm (lijevo),

prikraćivanje razgranate sadnice na isti način kao i prethodne

samo na različitu visinu, osljepljivanje naredna dva

pupoljka, te zona definisanja debla kod oba tipa sadnice trešnje i breskve (desno)

Ukoliko se ne oslijepe drugi i treći pupoljak čest je slučaj da se iz istih razviju prirasti koji konkurišu vršnom (produljnici) čime se ostavlja mogućnost formiranja račvišta. Jedino

rješenje u tom slučaju je da se svi prirasti uklone osim jednog (najbolje razvijenog) koji tada preuzima ulogu vršnog. Sl.26. Ukoliko se ne oslijepe drugi i treći pupoljak, nakon prikraćivanja sadnice, obzirom na zakon dominantnosti vertikalnog položaja, često se razvijaju prirasti koji konkurišu produljnici, te se isti moraju eliminisati, odnosno odabrati najače razvijen. U slučaju formiranja visokog debla iznad 70 cm, makazama ili

pilicom lagano se zareže kora, na mjestu (lokacija spavajućeg pupoljka) gdje se želi grana. Ovo je zahvat rovašenja koji uslovljava buñenje spavajućeg pupoljka i razvoj grane na željenom mjestu, sa ciljem eliminasanja zone ogoljavanja. Takoñe, ukoliko se zarezivanje izvrši iznad spavajućeg pupoljka dobija se jaka grana, dok se ispod istog razvija slab prirast. Zahvat rovašenja se može provesti i na vidni pupoljak unutar ogoljene zone, a rezultat je isti. Tokom vegetacije, kod sadnice kopulanta, iz pupoljaka u ostavljanoj zoni razvijaju se grane-prirasti od kojih na prvom spratu treba, odmah iznad debla, treba ostaviti tri/četiri (četvrta za zamjenu). Prilikom ovog zahvata potrebno je voditi računa da ne smije više od jedne grane



24

rasti iz istog mjesta. Kada prirasti porastu oko 15-tak cm, dakle dok su još zeleni, razvode se pod ugao od 90o u odnosu na stožinu. Razvoñenje se može izvršiti na razne načine, a najpraktičnije se pokazalo pomoću čačkalica, štipaljki, ili pak vezivanjem rafijom. Kada prirasti malo odrvene više se ne mogu održavati čačkalicom, te se tada postavljaju tegovi različitih veličina. Najbitnije je da ugao u ramenu, odnosno osnovi prirasta, iznosi 90o.

Sl.27. A. Različiti načini razvoñenja grana, A.1 – razvoñenje grana

štipaljkama, A. 2 – razvoñenja grana čačkalicama, A. 3 – razvoñenje grana

letvicom A. 4 – razvoñenje grana tegovima,

A. 5 – grana koja u osnovi posjeduje poželjan ugao (90o) ima pri bazi prsten-šlic, dok grana oštrog ugla posjeduje procjep, te pod teretom roda

lakše puca

Za razliku od sadnice tipa kopulant, kod razgranate sadnice već postoje formirani prirasti, te se samo treba posvetiti pažnja da dva prirasta ne rastu iz istog mjesta, i da se održi poželjan ugao jednim od prethodno spomenutih načina. Vršni dio stabla ili produljnica, u momentu, kada kod trešnje i breskve dostigne dužinu 60 cm se pincira. Pinciranje je jedan od zahvata zelene rezidbe, a izvodi se tokom šestog i sedmog mjeseca. Ovaj zahvat izvodi se na taj način što se vršni dio prirasta, dok je još zelen, otkine izmeñu prstiju na zadnji razvijen list od osnove (na prvi pravi vršni). Pinciranje ima za cilj zaustavljanje vršnog rasta i stimulisanje pojave bočnih razgranjenja na produljnici. Voćar koji intenzivno ñubri tokom godine praktikovanjem zahvata pinciranja može formirati i dva uslovna sprata uzgojnog oblika vitko vreteno. Ukoliko se desi da produljnica iznad zadnjeg razgranjenja do kraja jeseni izraste blizu 60 cm, tada se ista ne dira, ali ukoliko je njen rast veoma slab, u cilju provociranja ona se prikraćuje,

i to iznad pupoljka, isto kao i u slučaju s početka vegetacije (tokom zimske rezidbe). Sl.28. A. Sadnica tokom vegetacije, gdje

se kod kopulanta pojavljuju bočna razgranjenja koja kod razgranate sadnice već postoje. B. Razvoñenje prirasta dok su još zeleni pod ugao od 90o u odnosu

na centralnu stožinu upotrebom čačkalica, C. zahvat pinciranja vrha produljnice ukoliko je ista dostigla

potrebnu visinu. Druga godina U toku zimske rezidbe druge godine na uslovno prvom-formiranom spratu potrebno je ukloniti sve prebujne i uspravnorastuće priraste – vodopije, a ostavljati samo bočne i donje. Prilikom uklanjanja vodopija kod trešnje pri osnovi se ostavlja patrljak (dio otkinutog dijela), a visina istog treba da iznosi minimalno 5 cm (zbog sušenja na mjestu reza, preporučuje se da dužina ovog patrljka, kod trešnje gajene na podlozi gisela, bude i veća), s tim da je potrebno naglasiti da se u ovom periodu ipak takoñe, kod trešnje vrlo rijetko pojavljuju jahači. Ukoliko je razmak sadnje unutar reda 3 metra, to znači da se prirastima dva susjedna stabla dopušta maksimalno da rastu do 1,5 m jedan, u pravcu reda, kako bi popunili prostor. Ovdje



25

je važno napomenuti da kod koštičavog voća, kome pripadaju i trešnje i breskve, nije poželjno da se prirasti dodiruju, bilo da se radi o granama na istom ili pak na dva susjedna stabla. Prema tome, kada prirasti dostignu odreñenu dužinu, njihov rast mora biti zaustavljen. Rast u dužinu bočnih grana prvog uslovnog sprata zaustavlja se (na dužinu polovine rednog prostora), tako što se svaka postrana bočna grana prevodi rezom na bočni ili donji prirast. U pravilu, na prvom spratu, poželjnije je zaustaviti rast bočne grane na bočni prirast, u suprotnom postoji opasnost da isti dodiruje zemlju. Prilikom prevoñenja, kod trešnje, obavezno se ostavlja patrljak. U toku vegetacije formira se drugi sprat, gdje se takoñe ostavljaju tri prirasta, te četvrti za zamjenu. Kada su prirasti zeleni, u istom momentu, kao i prethodne vegetacije, iste je potrebno poviti u što otvoreniji položaj, u odnosu na provodnicu (čačkalicama, rafijom, tegovima i sl.). Razmak izmeñu ovih prirasta treba biti 10-15 cm. Produljnica se, kao i prethodne godine pincira, kada izraste 60 cm (tokom zelene intervencije), iznad posljednjeg razgranjenja, a ukoliko poraste 40-45 cm istoj se rezom stimuliše rast.

Sl. 29. A. Stablo na početku druge godine, B. Izvršena rezidba u proljeće koja je

podrazumjevala zaustavljanje rasta skeletnih grana na uslovno prvom spratu,

prevoñenjem istih na donji ili bočnui prirast, izolacija

produljnice, te postavljanje čačkalica i razvoñenje grana

na drugom spratu, kao pomotehnička mjera zelene rezidbe tokom vegetacije, C. Izdvojen zahvat zaustavljanje rasta

grane prevoñenjem na donji prirast

Treća godina Treća godina je obično period završetka formiranja uzgojnog oblika, i to kada je kao sadni materijal korištena razgranata sadnica, ali često puta i kod sadnice kopulanta prilikom optimalnog ñubrenja. Prvi sprat već plodonosi i zimskom rezidbom potrebno je ukloniti sve vodopije. Na drugom spratu radi se isto što i na prvom uslovnom spratu prošle godine (zaustavljanje rasta u dužinu, prevoñenjem na donji ili bočni prirast, te uklanjanje vodopija). Tokom vegetacije na trećem spratu razvode se prirasti pod što otvoreniji ugao. U ovoj godini zaustavlja se rast produljnice dalje u visinu, obzirom da je krošnja dostigla odgovarajuću visinu. Daljnji rast produljnice zaustavlja se tako što se ista povija. Ovim zahvatom stablo se umiruje (sprječava vertikalni rast), odnosno stimuliše pojava bočnih prirasta. Nekada se naredne tj. četvrte godine u zoni savijene produljnice pojavljuje veliki broj vertikalnih prirasta koji su nepoželjni, te se isti uklanjaju. Pojavom odgovarajućeg bočnog prirasta - bočnog (teško će se u vrhu pojaviti donji), rast produljnice se zaustavlja, provoñenjem na isti.

Sl. 30. A. Izgled stabla na početku treće godine, B. Uklanjanje

vertikalnih prirasta na prvom spratu, te zaustavljanje rasta prirasta na

drugom spratu, izolacija produljnice – zahvati koji se izode u zimskoj

rezidbi, te povijanje produljnice kada



26

ista dostigne željenu visinu, C. Zaustavljanje rasta stabla u visinu, prevoñenjem produljnice na rodni prirast, što otvorenijeg ugla, u odnosu na centranu osovinu

7.2.2. Formiranje vitkog vretena breskve i nek tarine Jasno je da se rezidbom mladih voćaka breskve i nektarine (prvih par godina po sadnji) formira uzgojni oblik (u fokusu je zimska rezidba), a pomotehnikom po formiranju uzgojnog obliku, odnosno tokom eksploatacije zasada, održava se ravnoteža izmeñu rasta i rodnosti i kontroliše kvalitet plodova koje stablo nosi (u fokusu je zelena rezidba). Rezidba breskve i nektarine u mnogome je specifična, i u tim elementima značajno se razlikuje od iste kod drugih vrsta voćaka. Intenzitetom rezidbe, tj. količinom odstranjenog drveta i oštrinom reza odreñuje se kondicija, bujnost i rodnost voćke. Generalno, naglašenom oštrom rezidbom dobija se više vegetativnih, a manje rodnih pupova. Izraženom slabijom rezidbom razvija se voćka manje bujnosti i slabije kondicije, što dovodi do neujednačene rodnosti. Uravnoteženost vegetativnih i rodnih pupoljaka postiže se samo optimalnim intenzitetom rezidbe, uz istovremeno njeno usmjeravanje, uvijek u pravcu željenog efekta Karakteristike vitkog vretena breskve i nektarine su sljedeće: deblo je nisko, glavni skelet predstavlja provodnica. Na provodnici su spiralno rasporeñene skeletne grane, na 20 cm razmaka. Visina stabla iznosi do 3,0 metra. Pri rezidbi umjesto skeletnih grana ostavljaju se kratki dvogodišnji i jednogodišnji prirasti. Breskva se zbog izrazite bujnosti veoma brzo razgranjava, što se posebno mora imati u vidu prilikom formiranja uzgojnog oblika. Prva godina Za uzgoj u prvoj godini, već je i prije navedeno, potreban je oslonac. Jednogodišnju sadnicu treba prikratiti na visinu 100 - 120 cm, a prijevremene grane skratiti na po dva pupoljka. U toku vegetacije provodnica se pušta da slobodno raste, a ostali mladari se pinciraju. Ukoliko je tokom jula previše jačih postranih mladica, iste se ne režu, da se na taj način ne odstrani previše lisne mase. Zahvaom pri čemu se uvrću mladari postiže se ovaj efekat, a pri isom istovremeno se slabi i u krajnjem zaustavlja rast. U toku vegetacije, od maja do juna, treba obavljati i dobru zaštitu protiv breskvinog savijača i moljca, jer isti oštećuju vrhove mladih prirasta koje se razgranjuju, a pri tome i rast provodnica zaostaje. Za odgovarajući vegetativni porast prirasta potreban je optimalan omjer hranjiva, pri ishrani, i to: azota, fosfora i kalija (NPK) u omjeru 1,0 : 0,10 : 0,85.

Sl.31. Prikaz zahvata u prvoj godini, sl. 32. Centralna stožina kod breskve predstavlja osnovni skelet,

prijevremeni prirasti formirani na istoj Druga i naredne godine Prije početka vegetacije vrši se orezivanje jakih i

razgranatih izbojaka i konkurentnih grane, a ostavlja se provodnica bez prikraćivanja. Početkom vegetacije treba, zbog konkurencije, jake izboje pincirati, pogotovo ako se nalaze pri vrhu provodnice. Nakon zametanja plodova, iste treba što prije prorjeñivati. Poslije berbe, kod ranih sorata orežu se grane koje su nosile rod, i to samo one koje su slabo razvijene iz osnove mladica, koje iduće godine trebaju donijeti rod. Time se pospješuje razvoj rodnih grančica za iduću godinu. Rez se uvijek pravi iznad osnovne grane, da bi na bivšoj rodnoj grančici ostalo nekoliko mladica koje se dalje razvijaju.



27

Kod breskve se u drugoj godini završava oblikovanje uzgojnog oblika vitko vreteno. Tokom narednih godina, u osnovi, rezidba se obavlja, kao i u drugoj godini. 8. MJERE UPRAVLJANJA ZASADIMA TREŠNJE I BRESKVE

Mjere upravljanja zasadom trešnje i breskve podrazumjevaju:

� sve pomotehničke radnje, u cilju daljeg održavanje uzgojnog oblika (zimska rezdiba), odnosno regulisanja rasta i rodnosti (zelena rezidba),

� primjena agrotehničkih mjera (održavanje zemljišta, ñubrenje, navodnjavanje, aplikacija zaštitnih sredstava),

� specifične mjere, kao što je npr. postavljanje protivgradne mreže. 8.1. Rezidba trešnje i breskve Pomotehnika predstavlja skup radnji na nadzemnom sistemu voćaka koje imaju sljedeće ciljeve:

� formiranje i održavanje uzgojnog oblika, � uspostavljanje optimalnog odnosa izmeñu vegetativne snage rasta i rodnosti, � podmlañivanje voćaka, � rekonstrukcija krošnje (promjena uzgojnog oblika i slično) � prekalemljivanje i � njegu rana uzrokovanih biotskim i abiotskim faktorima (mrazom, bolestima,

štetočinama i sl.) Najvažniji pomotehnički zahvat je rezidba voćaka, kako u cilju formiranja uzgojnog oblika, tako i u toku eksploatacijskog perioda. S obzirom na vrijeme izvoñenja, razlikuju se:

� ZIMSKA (OSNOVNA) REZIDBA – tokom zimskog mirovanja voćke, prije početka vegetacije i

� LJETNA REZIDBA – druga polovina proljeća, ljeto, tokom vegetacije 8.2. Zimska rezidba trešnje i breskve Zimska rezidba obavlja se u periodu prije otvaranja pupoljaka, odnosno sve dok ne krenu sokovi u voćki. Osnovni cilj zimske rezidbe je formiranje uzgojnog oblika, a kasnije ista služi za njegovo održavanje i čini sastavni dio zelene rezidbe. Treba napomenuti da je posebno potrebno voditi računa o stalnoj smjeni rodnog drveta, obzirom da starošću kvalitet istog pada.Takoñe, posebno je važno znati da je pravilo i što je dio koji se rezidbom uklanja veći, to je i reakcija na rez veća. Isto tako, najbolji plodovi su oni koji se nalaze što bliže centralnoj stožini, te provoñenjem rezidbe teži se istom. Osnovni zahvati zimske rezidbe su: DVIJE I VIŠE GRANA IZ ISTOG MJESTA – osnovno pravilo kod rezidbe voćaka u uzgojnom obliku vitko vreteno je da nikada iz jednog mjesta ne smije da raste više od jedne grane, zbog formiranja račvišta koje u toku plodonošenja puca i dolazi do oštećenja stabla. Prilikom uklanjanja prirasta kod breskve se od osnove ostavlja patrljak 1 cm, dok kod trešnje dužina istog treba da je minimalno 5 cm. Pravilo ostavljanja patrljka kod trešnje i breskve odnosi se i na sve ostale zahvate.

Sl.33. Uklanjanje više prirasta koji rastu iz



28

jednog mjesta PRIKRAĆIVANJE (ŠTRICKANJE GRANA) – pravilo kod rezidbe je i da se rast grana nikada ne zaustavlja prikraćivanjem/štrickanjem (skraćivanjem vrha makazama u bilo kojem intenzitetu). U suprotnom na mjestu prikraćivanja izrastu dvije nove grane, pa kada se i one skrate četiri i tako u nedogled. Svaki rez na voćki je provociranje rasta. Reakcija na isti zavisi od jačine reza. Ranije je napomenuto da se rast grane zaustavlja prevoñenjem na donju ili boču,a nikada granu se nesmije naslijepo prikraćivati. Sl.34. Reakcija na prikraćivanje prirasta naslijepo – nepoželjan zahvat UKLANJANJE PARALENIH PRIRASTA – kada se u malom prostoru nalaze dvije grane jedna iznad druge, mada ne remete zakon potčinjenosti, ali su paralelne, i to tako da gornja ipak u izvjesnoj mjeri zasjenjuje donju, jedna od ovih grana se obavezno uklanja, obično ona koja je slabije obrasla ili ima oštriji ugao.

Sl. 35. Paralelni prirasti na stablu, isti izdvojeni, te uklonjen gornji na stablu UKLANJANJE NISKO POLOŽENIH PRIRASTA – svi prirasti koji se nalaze u zoni debla uklanjaju se, obzirom da će plodovi na ovim granama, tokom plodonošenja dodirivati zemlju, a i lome se pri obradi zemljišta. Ove priraste nabolje je po mogućnosti na vrijeme uklanjati rukom, tako što se otkinu iz osnove čime se eliminiše mogućnost pojave novih mladih prirasta jer su ovakvim zahvatom uklonjeni i spavajući pupoljci. REZ NA ČEP – ukoliko se na višem spratu nalazi jača grana u odnosu na niži sprat, zbog biološkog zakona potčinjenosti, odnosno zbog toga što jači prirast zasjenjuje slabiji, jači se uklanja rezom na čep, i to tako da donja površina reza-čepa bude veća od gornje, kako bi se dobio slabiji prirast i boljeg (otvorenijeg) ugla. Ovaj zahvat se praktikuje i u slučaju kada se na jednoj strani stabla nalazi jaka grana, a sa suprotne strane ista ne postoj, te dolazi do asimetričnosti krošnje. Sl.36. Na uslovno drugom spratu nalazi se prirast jači u odnosu na donji, te se isti uklanja rezom na čep, zahvat predstavljen uvećan,

sa reakcijom na zahvat UKLANJANJE VERTIKALNIH PRIRASTA/JAHA ČA – vertikalni prirasti (vodopije) su nerodni, crpe hranu i s toga se, bez obzira na mjesto njihovog nastanka, obavezno uklanjaju. Najbolje ih je uklanjati u toku zelene rezidbe dok su mladi, i to rukom. Sl.37. Vertikalni prirasti-jahači-vodopije nepoželjni su u voćnjacima

te se isti uklanjaju tokom zimske i zelene rezidbe



29

DODIRIVANJE PRIRASTA – zbog bioloških osobina kod koštičavih vrsta voćaka, kojim pripadaju i trešnja i breskva, nikada ne treba dozvoliti da se prirasti dodiruju, bilo da se radi o prirastima na istom stablu ili pak dva susjedna.

Sl.38. Kod koštičavog voća nepoželjno je dodirivanje prirasta

8.3. Zelena rezidba trešnje i breskve Zelena rezidba je pomotehnički zahvat koji se obavlja tokom vegetacije. Ista ima za cilj poboljšanje količine i kvaliteta roda, zbog čega se još naziva rezidba na rod. Zelenu rezidbu, u pravilu treba vršiti ručno, bez makaza, iz razloga što uklanjanjem grana makazama u osnovi ostaju spavajući pupoljci koji će se probuditi, dati novi prirast koji će se ponovo morati uklanjati. Meñutim, kada se grana elminiše rukom iz osnove ne postoji mogućnost za njeno ponovno pojavljivanje. Osnovni zahvati zelene rezidbe su: PINCIRANJE – ovaj zahvat ima za cilj zaustavljanje rasta vrhom i stimulisanje bočnih razgranjenja. Izvodi se na taj način što se vrh grane otkine rukom, zalamanje izmeñu prstiju, na zadnji razvijen list.

Sl.39. Vrh prirasta tokom vegetacije dok je još zelen (lijevo), zahvat pirnciranja i reakcija na isti: buñenje

pupoljaka i razvijanje bočnih prirasta (desno) UKLANJANJE VERTIKLNIH PRIRASTA/JAHA ČA – vodopije (jahači) se uklanjaju rukom na taj način što se isti dok su mladi (oko 10-15 cm) povijaju u jednu stranu do osnove, potom u drugu stranu i naj taj način ostranjuju, pucajući i ispadajući bez poteškoća.

POŠTIVANJE OSNOVNIH ZAHVATA ZELENE REZIDBE Takoñe, pravilo da samo jedna grana raste iz jednog mjesta, zahtjeva u nekim slučajevima i na nekim mjestima u krošnji, intervenciju u tom pravcu i u zelenoj rezidbi.

Sl. 40. Uklanjanje prirasta koji rastu iz istog mjesta



30

9. ðUBRENJE ZASADA TREŠNJE I BRESKVE ðubrenje i u voćnjacima provodi se isključivo na osnovu potreba voćki za hranjivima. Sadržaj pojedinih elemenata, naročito P, K, Ca, Mg i N mora biti utvrñen na osnovu hemijske analize zemljišta, koja se provodi bar poslije svake tri godine. Na osnovu analize zemljišta i iznesenih količina hranjiva plodom, planira se, dakle u pravilu ishrana za sljedeću vegetaciju. Ishrana voćaka može se podijeliti, obzirom na uzrast: na ishranu mladih zasada i gnojidbu voćaka u rodu. Najvažniji biogeni hranjivi elementi za ishranu voćaka su azot, fosfor i kalij. Ovim hranjivima zemljište mora biti dobro opskrbljeno, kako bi stabla visoko plodonosila, a time bila ostvarena kvalitetna proizvodnja. Azot je važan element u ishrani voćaka i dodaje se u proljeće u dva navrata, kad slijedi intenzivan rast prirasta i plodova. Kasno unošenje azota u zemljište nepovoljno se odražava na razvoj voćke, zbog produžene vegetacije i nepotpunog dozrijevanja ljetorasta, koje bi tokom jače zime stradale od mraza.

Nedostatak raspoloživog azota ima ozbiljne posljedice za voćku, i to:

� Voćke formiraju manju asimilacijsku površinu, lišće je kraće, uže i blijedozeleno zbog

manjeg sadržaja hlorofila, što uzrokuje niži intenzitet fotosinteze, listovi brže stare i u konačnom, prinos je smanjen. Ovo su prvi simptomi nedostatka N, a javljaju se prvo na vrhovima najstarijih listova,

� Vremenom listovi požute (nestaje potpuno hlorofil), a ostaju samo karotenoidi, � Dugogodišnje drvenaste biljke smanjuju broj i razvijenost pupoljaka. U krajnjem

slučaju nedostatak azota utiče i na brže starenje biljke, odnosno biljnih ćelija i tkiva. Na taj način biljka prije vremena sazrijevaju i obično donose smanjenu količinu plodova, koji su većinom sitniji, šturi i lošijeg kvaliteta.

Suvišak azota rezultira intenzivnim porastom vegetacionih organa, uz modrozelenu boju lišća. Pojava "luksuzne" ishrane azotom ima više negativnih posljedica. Pojačana azotna ishrana produžava vegetaciju i zadržava sazrijevanje plodova, tako da voćku dovodi u nepovoljne uslove spoljne sredine. Općenito, stabla voćaka postaju neotporna na bolesti i sušu. Primjenom većih doza azota od potrebnih, pored pada prinosa, na lakšim i propusnim zemljištima dolazi i do ispiranja nitrata i onečišćavanja podzemnih voda. Fosfor je element koji posebno utiče na diferencijaciju cvjetnih pupoljaka, zametanje, dozrijevanje i kvalitet plodova. Slabo je pokretan u zemljištu, te se mora unositi dublje, u zoni razvoja korjenovog sistema, i to u jesen. Simptomi nedostaka P zapažaju se najprije kao tamnozelena boja lišća, uz često crvenkastu nijansu, a krošnja je manja, lišće kasni u razvoju, uz neposrednu pojavu hloroze i, najzad, starije lišće inače brže izumire. Tamnija boja lišća u prvoj fazi manjka fosfora je posljedica prestanka rasta ovog organa, uz gotovo normalnu sintezu hlorofila. Pojava crvenkaste ili purpurne nijanse uzrokovana je povećanom sintezom antocijana, što signalizira duži nedostatak fosfora. Fosfor se brzo premješta u biljci iz manje aktivnih tkiva i organa, u mlañe i vitalnije dijelove. Zbog toga se kod nedovoljne raspoloživosti fosfora intenzivira aktivnost fosfataza. Kalij je element koji posebno utiče na razvoj ploda i sjemenki, na zrenje plodova, obojenost i čvrstoću mesa ploda. Kalij je takoñe slabo pokretan u zemljištu, te se dodaje na isti način i u isto vrijeme kao fosfor. Sl. 41. Kalij je element koji posebno utiče na razvoj

ploda i sjemenkiplodova voćaka



31

Kalij se s pravom smatra elementom mladosti, jer mu je koncentracija u mlañim jedinkama u pravilu viša, ali ga često starije lišće sadrži ukupno više od mlañeg. Nedostatak kalijuma, zbog njegove složene funkcije u metabolizmu, odražava se na cjelokupan rast i razvitak biljaka. Rast voćaka je usporen pri manjku kalijuma i iz razloga njegovog brzog premještanja iz starijih u mlañe i aktivnije dijelove stabala. Nedostatak kalijuma prvo se zapaža na mlañem lišću koje je manje nego obično, hloroza se rijetko pojavljuje, uz normalnu ili čak tamniju boju (zbog usporenog rasta). Kod starijeg lišća se javlja tipična rubna nekroza, a list se često savija prema dole. Novoformirano lišće manje je i često valovite površine. Biljke imaju snižen turgor i djeluju uvenulo ("spavajuće"). Do nedostatka kalija najčešće dolazi na lakšim, pjeskovitim zemljištima, zatim teškim glinovitim tipovima istih, s izraženom K-fiksacijskom moći ili zemljištima koja imaju suvišak kalcija ili magnezija. Biljke kalij iznose u velikoj količini, te je kalijeva gnojidba redovna agrotehnička mjera. Na poljoprivrednim zemljištima se suvišak kalija rijetko javlja, a moguć je na zaslanjenim tlima ili kod obilnog ñubrenja (u vrtovima, plastenicima, staklenicima). U tim slučajevima se javljaju problemi s usvajanjem Ca i Mg, ali i mikroelemenata (B, Zn i Mn).

Sl.42. Nedostatak kalcijuma kod breskve

Nužno bi bilo nadzirati plodnost zemljišta na osnovu čega bi se odredile količine hranjiva koje treba dodati u zemljište. Prevelike količine nekih hranjiva kvare meñusobnu ravnotežu makrohranjiva i mikrohranjiva, čak uzrokuju i njihov meñusoban antagonizam. Mladi zasadi se redovno ñubre, sa ciljem normalnog rasta i razvoja stabala, a voćnjacima u rodu, ñubrenjem se teži osiguranju visokog, stabilnog i kvalitetnog roda, uz optimalan vegetativan porast. Takoñe, ñubrenje može biti i osnovno, ali i prihranjivanje (termin aplikacije). Osnovno ñubrenje obavlja se fosfornim i kalijumovim ñubrivima, a termin njihove aplikacije je od jeseni, pa do početka vegetacije. Prihranjivanje se obavlja folijarnim ñubrivima različitih formulacija i ista podrazumjevaju intervencije u samoj vegetaciji. Na osnovu dugogodišnjeg iskustva, preporučuju se orjentacijske količine gnojiva koje se dodaju u zemljište: nakon sadnje u proljeće 0,20 kg KAN-a po sadnici, i to u dva navrata, u proljeće druge godine po sadnji 0,30 kg KAN-a po sadnici, takoñe u dva navrata, zatim u jesen druge godine po sadnji 0,60 kg po voćki NPK gnojiva voćarske formulacije (5-20-30, 7-14-21), u proljeće treće godine 0,50 kg KAN-a po voćki, takoñe u dva navrata, te u jesen treće godine nakon sadnje 1 kg po voćki NPK gnojiva date voćarske formulacije. Nakon toga, svake godine se ujesen gnoji sa 700 kg NPK gnojiva voćarske formulacije po hektaru i u proljeće 400 kg KAN-a po hektaru, u dva navrata. Prva količina od 200 kg dodaje se prije početka vegetacije, a druga od 200 kg nakon cvjetanja.

Primjer ñubrenja zasada beskve tokom godine:

PRIHRANA HRANJIVIM RASTVOROM:

• Fenofaza pupanja do cvjetanja: FERTICARE I ili S - 10 grama sedmično po biljci + KALCIJUM NITRAT- 3 grama nedeljno po biljci

• U vrijeme formiranja plodova: FERTICARE II - 14 grama nedeljno po biljci + KALCIJUM NITRAT- 9 grama nedeljno po biljci



32

• Od početka zrenja do branja plodova: FERTICARE III - 20 grama nedeljno po biljci

PRIHRANA GRANULATIMA:

• Intenzivni razvoj ploda, odnosno plod veli čine oraha: CROPCARE 4 - 150 kg/ha • U fazi zelenog ploda: CROPCARE 3 - 200 kg/ha

FOLIJARNA PRIHRANA (prihrana preko lista):

• Fenofaza cvetanja: FERTICARE I, S - 0,3% rastvor (300-500 g/100 l vode) • Tokom intenzivnog rasta: FERTICARE II - 0,5% rastvor • Fenofaza formiranja plodova: FERTICARE III + KALIJU M NITRAT - 0,7% rastvor • Sredinom avgusta: FERTICARE II - 1% rastvor

10. NAVODNJAVANJE ZASADA TREŠNJE I BRESKVE Navodnjavanje je jedna od agrotehničkih mjera koja u kombinaciji sa ostalim utiče na povećanje prinosa voćaka, posebno važna u godinama kada su padavine ispod nivoa neophodnog za egzistenciju i odvijanje normalnih funkcija života voćaka. U prvoj godini po sadnji dovoljno je 10-20 l vode, u drugoj godini 15-25 l, a u trećoj i četvrtoj 30-40 l, za svaku voćku prilikom svakog zalijevanja. Sistem za navodnjavanje koji je najviše zastupljen u intenzivnim zasadima trešnje i breskve je ¨kap po kap¨. Sastoji se od cijevi koje su perforirane na odreñenom rastojanju, i kroz svaki otvor protiče 2,5 l vode po satu. Za površinu od jednog dunuma sistem potroši otprilike 1 500 l vode po satu. Ritam i količina vode zavisi od dužine reda (cijevi). Ukoliko je red duži od 100 m, svakim narednim pritisak će opadati. Navodnjavanje se obavlja rano ujutro ili naveče, zbog toga što se u toku dana veća količina vode gubi kroz isparavanje i prilikom izrazito visokih temperatura može doći i do temperaturnih šokova na samoj biljci. Takoñe, voda za navodnjavanje mora biti odgovarajuće temperature, nije poželjna voda za navodnjavanje direktno sa izvora. Na osnovu mnogobrojnih ispitivanja ustanovljeno je da je trešnji i breskvi u rodu voda najpotrebnija u sljedećim fenofazama njihovog razvoja:

• za vrijeme cvjetanja, • na početku fiziološkog pročišćavanja plodova, • u fazi razvoja plodova i obrazovanja

cvjetnih pupoljaka za narednu godinu i • pred početak sazrijevanja plodova.

Sl.43. Sistem za navodnjavanje, tip kap po kap u zasadu trešnje

Tabela 1. Godišnji raspored navodnjavanja zasada trešnje i breskve

MJESEC BROJ NAVODNJAVANJA TRAJANJE NAVODNJAVANJA

April 2 puta sedmično 1-2 sata Maj 2 puta sedmično 1-2 sata Juni 2-3 puta sedmično 1-2 sata



33

Juli 3 puta sedmično 1-2 sata Avgust 3 puta sedmično 1-2 sata

Septembar 2 puta sedmično 1-2 sata 11. OGRADA, MREŽICE ZA ZECA I PROTIVGRADNA MREŽA

Ukoliko se zasad tretiranih kultura nalazi u blizini šume povećava se opasnost od zeca i drugih glodara. U tu svrhu mora se postaviti adekvatna ograda (mrežasta) i mrežice za zeca. Dobro bi bilo sa vanjske strane ograde iskopati i jedan kanal, kako za vrijeme visokog snijega zec ne bi bio u situaciji da istu preskoči. Takoñe, zasad u blizini krompirišta, biće sigurno izložen oštećenjima od strane miševa. Prilikom košenja trave u voćnjaku nije preporučljivo istu ubacivati u redni prostor, obzirom da se na taj način stimulišu legla glodara.

Sl.44. Postavljene mrežice za zaštitu od zeca u zasadu trešnje

U područjima gdje prijeti opasnost od grada podiže se i protivgradna zaštita od plastičnih mreža, a ista dobru primjenu nalazi i u zasadima trešnje za efikasnu zaštitu od ptica. Njega stabala trešnje sastoji se u tome da se cvjetovi u proljeće zaštite od mraza tako šte se preko stabla pruži gusta mreža, ali treba paziti da se pri ovoj radnji ne oštete cvjetovi. Za trešnju je takoñe, nužno postaviti mrežu kako bi se plodovi zaštitili od ptica u trenutku zriobe, ali su i zadebljali pupovi pravi mamac za ptice, zbog čega se takva zaštita postavlja i u proljeće. U sušnom periodu pogoduje zalijevanje u količini od 20 litara vode po 1 m2. Treba voditi računa da velike količine vode nakon dužeg sušnog perioda mogu izazvati pucanje plodova. Iste mjere njege važe i za stabla breskve. 12. SISTEMI ODRŽAVANJA ZEMLJIŠTA U ZASADIMA TREŠNJE I BRESKVE Pored mnogobrojnih pomotehničkih radnji, na samom stablu, kojima se održava uzgojni oblik, reguliše rast i rodnost, ništa manje važno je i pravilno održavanje zemljišta u zasadu trešnje i breskve. Pravilno održavanje zemljišta u voćnjaku treba da obezbjedi kruženje materije – da količina hranjiva koja se iznese rodom bude vraćena u zemljište, čime se smanjuju ulaganja za ishranu voćaka, a samim tim olakšano je i izvoñenje svih agro- i pomotehničkih mjera u voćnjaku. Postoje sljedeći sistemi održavanja zemljišta u zasadima trešnje i breskve:

A. ¨amatersko¨ održavanje, B. sistem ledine, C. jalovi ugar i D. sistem trava mal č.

„Amatersko“ održavanje, predstavlja vrlo primitivan način održavanja zemljišta u zasadu. Ne tako davno, ovakav sistem održavanja zemljišta unutar voćnjaka bio je široko zastupljen. Ovakav sistem održavanja zemljišta podrazumjevao je da se samo obrañuje, ñubri i navodnjava onaj dio zemljišta oko debla voćke, i to vrlo usko. Kao argument nepodobnosti ovog načina održavanja zemljišta u zasadu trešnje i breskve navodi se činjenica da je podzemni sistem voćke (korjenov sistem) istog obima (veličine) kao i krošnja, što znači da voćka izgleda poput pješčanog sata (koliko ima krošnje, toliko ima i korijena). Jednostavno je



34

zaključiti da u ovakvom sistemu biljka trpi od nedostatka hranjiva, jer apsorpciono korijenje koje se nalazi daleko izvan zone obrade nije u stanju da doñe do hranjiva. Isti je slučaj i sa vodom koja se unosi samo uz deblo, a posebno važna stavka je nedostatak povoljnog vodno-vazdušnog režima za usisavajuće korijenje usljed nedostatka obrade. Zato u voćnjacima sa ovakvim sistemom održavanja zemljišta prinosi su često vrlo niski, a ponekad i izostaju (alternativno plodonošenje). Ovaj sistem održavanja odavno je prevaziñen, i samo još primjenu nalazi unutar okućnice i vrtova. Sistem „ledine“ podrazumjeva održavanje zemljišta unutar zasada voćaka bez ikakvog obrañivanja, odnosno kao ledina. Često je u ovakvim zasadima prisutna visoka trava koja je pogodan medij za različite vrste bolesti i štetočina. Za razliku od prethodna dva sistema održavanja zemljišta u voćnjaku gdje je obrada odreñenog prostora bila nikakva ili pak svedena na minimum, u sistemu jalovog ugara se obrañuje cijela površina koja je pod voćnjakom. I ovo je takoñe, prevaziñen sistem održavnja zemljišta u zasadima većine voćnh kultura. Meñutim, kada su u pitanju zasadi breskve na području Hercegovine, gdje se zbog klimatskih i zemljišnih uslova vrlo teško zemljište u zasadu može održavati u sistemu trava malč, jedini i najprihvatljiviji način održavanja zemljišta jeste jalovi ugar.

Sl.45. Održavanje zemljišta u sistemu jalovog ugara u zasadu breskve na

području Hercegovine Prethodna tri sistema održavanja zemljišta nikako se ne preporučuju za savremenu voćarsku proizvodnju, kod podizanja intenzivnih i superintenzivnih zasada. U tu svrhu, dakle preporučuje se način održavanja zemljišta u sistemu trava malč. On podrazumjeva da se redni prostor intenzivno obrañuje (mašinski ili ručno), i time stalno održava čistim od korova, zatim prekriva, često travom pokošenom u meñuredu, te i na taj način smanjuje isparavanje vlage iz zemljišta, ali i otežava rast novog korova. Za razliku od rednog, meñuredni prostor se održava pod travom „trava malč“, gdje se koriste trave necvjetnice (ljuljevi), koje se kose čim dostignu visinu od 5 cm. Obično se košnja obavlja šest puta u toku vegetacije, u zavisnosti od vremenskih prilika (količina padavina). Pokošena trava se zatim prebacuje u redni prostor, i bezpotrebno se ne iznosi iz voćnjaka. Košenje trave se obvlja mašinom koja se naziva malčer, koja ujedno kosi i sitni pokošenu travnu smjesu. Usitnjena travna smjesa je važna zbog brze razgradnje i ponovnog vraćanja hraniva u zemljište (zelenišno ñubrenje). Sistemom trava malč se postižu sljedeće prednosti: lakše se podnosi teret traktorskih točkova i drugih vidova pritisaka, ne remeti se struktura zemljišta, konzervira se potrebna vlaga, manje je osjemenjavanje korovskih biljaka, manja je upotreba ñubriva, lakša je manipulacija traktora kroz zasad, plodovi pri berbi su čistiji i dr. Upravo iz svega prethodno navedenog može se zaključiti zašto je ovaj sistem odravanja zemljišta našao svoje mjesto u savremenoj voćarskoj proizvodnji.

Sl. 46. Održavanje zemljišta u sistemu trava

malč unutar zasada trešnje



35

13. SORTIMENT TREŠNJE BURLAT – ova sorta trešnje sazrijeva oko 20 maja. Plod je veličine približno 7 g. Posjeduje glatku pokožicu, karmincrvene boje. Meso ploda je čvrsto, hrskavo i slatkonakiselo. Stabla ovog genotipa trešnje kasnije dolaze u početnu rodnost. Burlat je sorta trešnje osjetljiva na pucanje plodova. GIORGIA – predstavlja ranu sortu trešnje, koja sazrijeva oko 28 maja. Daje srednje bujna stabla. Kao dobri oprašivači za nju su sorte: Burlat, Erly Star, New Star. Sl.47. Sorta trešnje Gorgia

SAM – sorta je trešnje ranog do srednje ranog perioda sazrijevanja (5-10 jun). Nije samooplodna. Plodovi ove sorte uglavnom su izrazito krupni, crne boje, relativno siromašnog okusa, vrlo otporni na pucanje, i dobro su vezani za peteljku. Stablo joj je otporno na bakterijalni rak, a iskazuje dobru produktivnost. MERCHANT – sorta je trešnje porijeklom iz Velike Britanije. Posjeduje plodove srednje krupnoće, dobrog kvaliteta, a peteljka iste ostvaraje dobru vezu sa grančicom. Plodovi joj nisu otporni na pucanje. Daje veoma bujna stabla, dobrog zdrastvenog stanja. Rana je sorta, a dozrijeva oko 25 maja. Nije samooplodna, ali je dobar oprašivač za druge sorte. SWEETHEART – je genotip trešnje vrlo dobrog kvaliteta ploda. Isti su tamnocrvene boje, izrazito krupni i čvrstog mesa. Po vremenu sazrijevanja vrlo je kasna sorta, sazrijeva oko 22 juna. Vrlo je zahvalna sorta trešnje, a ista kalemljena na svim tipovima podloga ostvaruje veoma dobre prinose. Otpornosti na izmrzavanje i rak su varijabilne, a djelimično je otporna na pucanje pokožice ploda. Samooplodna je sorta trešnje. KORDIA (ATTIKA) – sorta je trešnje čiji su plodovi krupni, čvrstog mesa, mahagoni crvene boje, na vrlo dugim peteljkama, i imaju izvrsan okus. Sazrijeva srednje kasno do kasno (VI sedmica zriobe trešnje). Otpornost ove sorte na izmrzavanje je dobra, srednje je otporna prema dejstvu kiše (pucanje plodova). Cvjetovi Cordie su najosjetljiviji od svih sorti trešnje. Autosterilna je, odnosno nije samooplodna. REGINA – sorta trešnje je sa vrlo dobrim kvalitetom plodova koji imaju mahagoni crvenu boju, dobru čvrstoću mesa, a kasnog su perioda dozrijevanja / VI – VII sedmica dozrijevanja /. Ova sorta otporna je na hladnoću, i posjeduje dobru toleranciju na dejstvo kiše, odnosno pucanje plodova, ali je osjetljiva na pjegavost lista i nije samooplodna. SUMMIT – impresivno je velikih plodova, crvene do tamno crvene boje, srcastog oblika, manje čvrstoće ploda, nego ostale sorte za stonu upotrebu. Sazrijeva srednje kasno do kasno / VII sedmica dozrijevanja trešnje/. Srednje otporna je na pucanje. Samobesplodna je. SUNBURST – dozrijeva oko 6 juna. Ima krupne, tamno obojene plodove, a nije preporučljiva za hladnije krajeve, jer je moguće njeno izmrzavanje. Plodovi su tamnocrvene boje, slatkog ukusa. Samooplodna je sorta trešnje. LAPINS – dozrijeva oko 14 juna, plodovi su krupni i visokog kvaliteta. Samooplodnaje sorta i osjetljiva na niske temperature.



36

Sl.48. Sorta trešnje Lapins SKEENA – sorta je krupnih, okruglih, čvrstih plodova, tamnocrvene boje. Sazrijeva oko 19 juna. Ima dobru toleranciju na pucanje uzrokovano kišom. Stablo je visoke rodnosti, a autosterilan je genotip trešnje. 14. SORTIMENT BRESKVE Sortiment breskve u svijetu i kod nas podložan je veoma brzim promjenama. Mnogi selekcionari u svijetu rade na postanku i uzgoju novih sorata, koje su bolje, rodnije, ljepše obojene i skladnijeg okusa od aktuelnih. Predložene sorte u narednom su novijeg datuma i ispunjavaju većinu značajnijih karakteristika, kao što su: velika rodnost, izrazita obojenost plodova, kao i čvrstoća mesa, izražajna otpornost na manipulaciju prilikom berbe, sortiranja i prevoza do tržišta. REDHAVEN – sorta breskve snažnog je porasta, pogodna za toplija područja i plodna zemljišta. Samooplodna je. Veoma je dobre rodnosti i privlačnih plodova. Plodovi su joj srednje veliki, tamnožute boje mesa, sočni, imaju prepoznatljivu crvenu zonu oko koštice. Boja pokožice je žuta, a dopunska boja tamnocrvena. Okus je dobar, ali ne i odličan. Koristi se za sve namjene. Dobro se drži na grani čak i u punoj zrelosti. Sl.49. Sorta breskve Redhaven SPRINGCREST – predstavlja sortu breskve čija su stabla srednje do jake bujnosti, i visoke produktivnosti. Meso ploda ove sorte breskve je čvrsto, žute boje. Plod je srednje velik i okrugao. Boja pokožice ploda je crvena sa osnovnom žutom bojom. Stabla rano prorode i imaju visoke prinose. Plodovi dobro podnose transport. Jednakovremeno sazrijeva . FLAVORCREST – sorta je breskve koja posjeduje dobru otpornost na zimu. Plodovi iste su veliki, okrugli, pripada polukalankama, žutog, čvrstog mesa, glatke teksture i dobrog okusa. Osnovna boja je žuta, sa 60-80% prekrivenošću otvoreno crvenom bojom pokožice. RICH MAY – ovo je bujna i produktivna sorta breskve. Plod ove sorte je okrugao, srednje veličine, žuto obojenog mesa i izrazite konzistencije, te karakterističnog okusa. Boja pokožice je žuta, a 90-100 % prekrivena crvenom. Rana je sorta interesantna zbog atraktivne boje ploda i odličnog okusa. LOLITA – srednje je bujna sorta breskve, dobre i redovne rodnosti. Plod joj je okrugao i simetričan. Pokožica ploda je žute boje, sa do 80% prekrivena crvenilom. Boja mezokarpa ploda je žuta. Sl. 50. Sorta breskve Lolita ROME STAR – atraktivna je sorta breskve i veoma produktivna. Plod ove sorte je velik, sferičan, sočnog i žuto obojenog mesa. Boja pokožice ploda je tekoñe, žuta, a 75-90% prekrivena crvenom. Po pomološkim karakteristikama slična je sorti Elegant Lady.



37

CRIZIA – ova sorta breskve formira srednje bujno stablo. Ima srednje velik plod (150 g), okruglo – ovalnog oblika koji je donekle i simetričan. Osnovna boja je bijela prekrivena sa 75% intezivno crvenom. Boja mezokarpa je takoñe, bijela. Redovito plodonosi. BIG TOP – sorta je breskve srednje bunjnog rasta, a srednje i prinosna. Plod joj je velik, okrugao do ovalan. Pokožica ploda je žute boje, 80-100 % prekrivena intezivno crvenom. Meso ploda žute je boje i dobrog okusa. Sl.51. Sorta breskve Big Top 15. BERBA I SKLADIŠTENJE PLODOVA TREŠNJE I BRESKVE Breskve postaju potpuno zrele kad omekša mezokarp ploda oko peteljke, a pokožica dobije crvenu presvlaku. Prilikom manipulacije plodovima mora se nježno rukovati. Sama berba se obavlja tako da se plod nježno obuhvati dlanom i zaokrene, ako je zreo, lagano će se odvojiti od grančice. Plodovi se na hladnom mjestu mogu čuvati oko sedmicu dana, ne zamotani i složeni u plitke letvarice. Takoñe, plodovi breskve se mogu sušiti ili zamrzavati, ali prije zamrzavanja potrebno je izvaditi košticu. Plodove trešanja treba ostaviti na stablu sve dok potpuno nedozriju, tako da budu sočni i slatki, ali se moraju brati bez odgañanja čim se uoči da su isti počeli pucati. Trešnje se jedu odmah nakon branja, no mogu se čuvati i u zamrzivaču – bolje crvene i crne, jer žute zamrzavanjem gube karakterističnu boju.

Sl.52. Specijalno upoakovani plodovi breskve



38

Tabela 2. Orjentacioni program zaštite breskve



39

Tabela 3. Orjentacioni program zaštite trešnje

REDNI BROJ

PRSKANJA

VRIJEME TRETIRANJA FENOFAZA

BOLESTI ILI ŠTETNICI

NAZIV PREPARATA

KONC. (%) PRIMJENE

1.

Pred početak bubrenja

pupoljaka, bubrenje pupoljaka

Monilija, šupljikavost, lisne i štitaste uši, savijač

pupoljaka, mali i veliki

mrazovac

Crveno ulje 3

2. Otvaranje cvijeta

Cvjetna monilija;

šupljikavost

Merpan WP Chromovit

4 2

3. Opadanje latica, kraj cvjetanja

Cvjetna monilija Ronilan FL SC Chromovit

0,1 0,1

4. Intenzivan porast ploda

Šupljikavost Crna trešnjina

uš

Dithane Confidore SL 200

Chromovit

0,2 0,05 0,1

5. Šupljikavost Trešnjina muha

Folpan 50 WP Hostaquick EC 50

Chromovit

0,2 0,1 0,1

6. Bakterioze Nordox super 75 Chromovit

0,2 0,1

1. 2. 3.

4. 5. 6.

Sl.53. Ilustrativni prikaz fenofaza kod trešnje prema momentu tretiranje



40

S A D R Ž A J U V O D ................................................................................................................................ 3 2. SPECIFIČNOSTI PROIZVODNJE VOĆA / UZGOJA VOĆAKA ..................................... 5 3. PROIZVODNJA VOĆA – OBLICI ORGANIZOVANJA ......................... ........................... 7 4. EKOLOŠKI USLOVI ............................... .......................................................................... 9 4.1. Ekološki uslovi za uzgoj trešnje ....... ..................................................................... 9 4.2. Ekološki uslovi za uzgoj breskve ....... ................................................................... 9 5. BIOLOŠKE I MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE RODNIH GRANČICA BRESKVE I TREŠNJE ............................ ................................... 10 6. PREDRADNJE ZA PODIZANJE ZASADA TREŠNJE I BRESKVE .............................. 12 6.1. IZBOR MJESTA ZA PODIZANJE VO ĆNJAKA ............................................ .......... 12 6.2. PRIPREMA ZEMLJIŠTA ZA SADNJU ............. ....................................................... 14 6.3. RAZMJERAVANJE ZA SADNJU PRILIKOM SADNJE TRE ŠNJE I BRESKVE .... 14 6.4. SADNI MATERIJAL TREŠNJE I BRESKVE ........ ................................................... 15 6.4.1. Izbor sadnog materijala .......... ....................................................................... 15 6.4.2. Tipovi sadnog materijala .................. ............................................................. 15 6.5. SADNJA TREŠNJE I BRESKVE .................. ............................................................ 16 6.5.1. Dimenzije rupe za sadnju i tehnika kopanja rupe ..................................... .. 16 6.5.2. Tehnika sadnje ................... ............................................................................ 16 6.6. PODLOGE .................................................................................................................. 17 6.6.1. Podloge za breskvu ........................ ................................................................ 17 6.6.2. Podloge za trešnju ................ .......................................................................... 18 7. UZGOJNI OBLICI VOĆAKA .............................................. ............................................ 20 7.1. IZBOR UZGOJNOG OBLIKA VO ĆAKA .............................................. .................. 20 7.2. OBLIKOVANJE UZGOJNOG OBLIKA – VITKO VRETEN O KOD TREŠNJE I BRESKVE ..................... ...................................................................... 22 7.2.1. Formiranje uzgojnog oblika vitko vreteno kod trešnje ........................... 2 2 7.2.2. Formiranje uzgojnog oblika vitko vreteno kod breskve ......................... 26 8. MJERE UPRAVLJANJA ZASADIMA TREŠNJE I BRESKVE .. ................................... 27 8.1. Rezidba trešnje i breskve ............... ...................................................................... 27 8.2.Zimska rezidba trešnje i breskve ......... ................................................................ 27 8.3. Zelena rezidba trešnje i breskve ........ ................................................................. 29 9. ðUBRENJE ZASADA TREŠNJE I BRESKVE ................ ............................................ 30 10. NAVODNJAVANJE ZASADA TREŠNJE I BRESKVE ....... ........................................ 32 11. OGRADA, MREŽICE ZA ZECA I PROTIVGRADNA MREŽA . .................................... 33 12. SISTEMI ODRŽAVANJA ZEMLJIŠTA U ZASADIMA TREŠNJE I BRESKVE ........... 33 13. SORTIMENT TREŠNJE ............................................................................................... 35 14. SORTIMENT BRESKVE ............................ .................................................................. 36 15. BERBA I SKLADIŠTENJE PLODOVA TREŠNJE I BRESKVE .......................... ...................................................................... 37

savremena tehnologija uzgoja adnan mali

Documents