P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T B A D A Ñ L I T E R A C K I C H

B I B L I O T E K A P I S A R Z Ó W P O L S K I C H SERIA B Nr 8

Redaktor naczelny: MARÍA RENATA MAYENOWA

Komitet r edakcy jny : KAZIMIERZ BUDZYK, KONRAD GÓRSKI, WtADYSLAW KURASZKIEWICZ, JADWIGA PIETRUSIEWICZOWA, STANISLAW PIGOÑ, ROMÁN POLLAK,

WITOLD TASZYCKI, STEFAN WIERCZYÑSKI

ANDRZEJ TRZECIESKI

DZIELA WSZYSTKIE TOM I

CARMINA WIERSZE L A C I Ñ S K I E

WROCLAW ZAKLAD NARODOWY IM. OSSOLIÑSKICH

WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMH NAUK

ANDRZEJ TRZECIESKI

CARMINA WIERSZE LACIÑSKIE

OPRACOWAL, PRZEL02TfL I WST^EM

POPRZEDZIL

JERZY KRÓKOWSKI

WROCLAW MCMLVIII ZAKLAD NARODOWY IM. OSSOUÑSKICH

WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII NAUK

• BRZEGLAD TRESCI • Str.

tWST^P REDAKGJI] ; . . . . . . . . . V—IX

PRZEGLi^D TRESCI X—XXXI,

PRZEDMOWA'. . , . * ^ . XXXIll—LV

1. Rozprawy' Skrbiewskiego o- poezji. - - XXXIII 2. Dwa r§ko|fisy Biblioteki Czat-toryskich . . . . . . . XXXIII—XL 3. Stosunek jednego- r?kdpisu do drugiego . XL—^XLVIII 4. Nasladownictwa i'oryginalnosc Sarbiewskiego . . . . XLVIII—LIV 5. Zasady w y d a n i a . . . : . . . . . . ' LIV 6. Przekiady polskie . . . . . . . . . . . . ' . . . . , . . LIV~LV

STRESZCZENÍE PRZEDMOWY (PRAEFATIONIS SUMMA) ., . ^ LVI—Lyil .SKRÓTY I ZNAKI ." ". ' LVIH MACIEJA KAZIMIERZA SARBIEWSKIEGO

«O POEZJI DOSKONALEJ» (1—499) . . . . . . 1—249

K S I E G A I. DEFINICJA i PODZIAL POEZJI

Rozdzia4 I. Istota poezji . . . . . . . . . ' . . . . . . • 2—10 [Mówca i historyk a, poeta (2). Poezja a inne sztuki (3). Poeta niekla-mie, gdy twierdzi, te rzeczy, których nie ma, istnieJ4 (3). Definicja poezji (4). Krytyka i objasnienie definicji Arystoteiesa (4). Bóg stwórca — malarz wszechswiata (5). «Eneida» Wergiliusza jako malowidío (7). Poeta —twórca (10)]. " '

Rozdzial II. Dwa twierdzenia uzupeíniaj^ce wynikaj^ce z poprzedniego rozdzialu . . . . . . . . : . . . . , . . 10--12

I t w i e r d z e n i e uzupeiniaj^ce: Rodzaj, pod który poezja podpada, oraz jej swoista róznica w stosunku do innj'ch sztuk (10). II t w i e r ­d z e n i e uzjipeiniaj^ce: Przyczyna ¡sprawcza, cel, materia i forma poezji (i¡).

R O zdziallIL Dwa dalsze twierdzenia uziipelniaj^ce ^ysnute z rozdzialu pierwszego na temat úprzywiiejbwanego sía-•nowiska poezji . - . . . . . • . . . 12—17

I t w i e r d z e n i e uzupetaiajqce: Poezja jako najznamienitsza i najszla-chetiiiejsza ze wszystkich sztuk (12). II t w i e r d z e n i e üzupelniaj^cé: r Poezja w szczególnosci jest czyms wyzszyrn od krasomówstwa i hi-storii (13),

"Rozdzial rV. Dwa dalsze twierdzenia uzupeíniaj^ce wysniíte z rozdzialu pierwszego . '.•• . 17:—21-

I twie rdzen ie uzupetniaj^ce: Jest rzeczy przeciwnq zasadompoetyki wprowadzanie do fabuiy postaci alcgorycznych jako dzialaj^cych

/

] RZEGL;\D TRESCI XIII

Str. i opisywariie tego, co one robj^ (17). II twierdzenie uzupetaiaj^ce; Niedoskonalyíiii gatunkami p«íezji s^: elegía i poaiekqd liryka, a epi­gram w ogóle nie nalezy, do dziedziny poezji (19).

Rozdzial V. Trojaki podzial "poezji . 21'—22 [Zasada trojakiego podzialu poezji i krytyka pogl^du Skaligera (21)].

Rozdzial VI. Pierwszy podzial, poezji wedle nasladowa-nego przedmiotu . . ' . . . . . . . 22

[Rozne czynnosci ludzkie wlasciwe róznym gatunkom poezji (22)],

• Rozdzial .VIL Drugi- podzial poezji wedle sposobu nasla-dowania'. *.;. . . . . . * . . . ' ,' 23

[Trzy spS,soby nasladowania: o'powiadanie o.cudzych czynnosciach, wprowadzanie dzialaj^cych osób, rozumowanie (23)].

Rozdzial VIIl. Trzeci podzial poezji wedle srodków nasla­dowania . . . . . . . . ., 23—24

{Trzy srodki nasladowania: ¡melodía, rytm, metr (23). Rozne wzru-szenia wlasciwe róznym gatunkom poezji (24)].

Rozdzial IX. Istota epiki i róznica zachodz^ca mi§dzy ni% '. ' a innymi gatunkami poezji. . . • 24—25

Rozdzial X. Cztery przyczyny poezji epickiej . . . . . . 25—26. [Przyczyna materialna, blizsza i dalszaj przyezyna formalna, przyczyna sprawcza, gtówna, pomocnicza i wspieraj^ca, przyczyna ceiowa, we-wn^trzna i zewn^trzna. (25) j .

K S I o A U. INWENCJA I KOMPOZYCJA EPICKA

Rozdzial I. O wynajdywaniu fabuiy, co na ogól nazywane •J bywa inwencji albo przedmiotem poematu . . . . . . . 27— 28

[Przedmiotem epopei jest jakasjedna, wielkaakcja bohatera; czynnosci bogów i kobiet wyst^puj^ w epopei okolicznosciowo (27). Akcja bo­hatera moze byc zaczerpni?ta z tradycji lub w caíosci zmyslona (27)]. ^

Rozdzial II. Jak nalezy post?powac przy wynajdywañiti fabuiy . 28'

[Zadaniem poety jako twórcy jest zrobic z wynalezionej tresci wy-bór (28)].

Rozdzial III. Pierwsza zaleta fabuiy: ogólnosé". Jak poeta ' powinien wedle Arystoteiesa przy wyszukiwaniu temaíu • . epickiego trzymac sif poj§c ogólnych. . . . . . . , '. . .28—31

[Poeta powinien obracac sif w sytuacjaoh ogólnych, kónkretne sprawy . *' opracowywac wedhig zasad ogólnych (28). Powinien od razu skon- = kretyzowa¿ pgótoy pomysl, przedstawió go-w szczegófowej postaci, w okreslonych ofcolicznosciach (29). Doskonaíy epik na pocz^tku dzieía nie wymienia bohatera podkreilaj^c w ten sposób,'ze, traktuje temat ogólnie (29). W^tek historyczny, w^tek epicki, tresc poematu epickiego (30). Szíukaszewska a sztuka poetycka (30)].

/

PRZEGLAD T R E S C I X V "

Su.

Rozdzial IV. Poeta powiáien wyszukac jak najwigksz^ ilosc mozliwosci i zawsze miec je pod r§k^. Nadto wska­zówki, jak je zebrac, i pouczenie, jak si§ posíugiwac kazd^ z osobna . . . .'" ,. . . 31—36-

[Mozliwosci bieme (31). Moziiwpácl czynne (32). Mozliwosci zalezne od samego bphaíera albo od osób wspieraj^cych go iub przeszkadza-jíicych mu w wielkiej akcji: zwyczajne, nadzwyczajne (32). Mozli­wosci zalezne od przyrody: zwyczajne, nadzwyczajne (33). Mozli­wosci zalezne od boga: zwyczajne, nadzwyczajne (34). Dwojaki sposób wynajdywania mozliwosci (35). ¿ródia dostarczaj^ce róznego rodzaju

• mozliwosci (35)1.

Rozdzial V.'Z jakich zródel starOzytni epicy czerpali po-mysly cjídownych mozliwo'sci i w jaki sposób poeta chrzescijaásÉ.i ? anáiogicz'nego zródla czerpac moze O wiele cuáowniejsze mozliwosci do rozwini^cia opo-wiesci epickiej o jakimjíolwiek bohaterze, zwlaszcza chrzescijañskim ^ . . . . . . . . . . . . . . . . . 36—45-

[Starozytna teología bajeczna zródlem i wzorem pomyslów poetów pogañskich (36). Poeta chrzescijañski niezíiczonq ilosc bardzo urozmai-conych i efektownych, a takze wspanialych i majestatycznych mozli­wosci znajduje w «Pismie sw.» (38). Przyklady na dowód nizszosci tworów wyobraíni greckich i rzymskich poetów i stworzonych przez nich m9zliwosci (38)].

Rozdzial VI. Jak mqzemy same mozliwosci zrealizowac, tj. w jaki sposób nadac im cechy prawdopodobfeástwa, tak jakby naprawd? mialy miejsce w zwi^zku z dzialal-nosci^ bohatera lub zachodzily w tej dzialalnosci. •. . 46—60' ...

[Éródtem wspanialych mozliwoáci jest trudnoác czynnosci bohater-skich (46). Przyklady z «Eneidy» na dowód, ze trudnoác zawiera sama w sobie prawdopodobieiístwo niezwykJych mozliwosci (46)]. '

Rozdzial VIL Trzy sq, zasady wprowadzania do treáci . utworu mozliwosci maJ4,cych znamiona prawdoppdo-bieñstwa: ogólnosé pod pewnym wzgl§dem, ogólnosc po prostu i najogólniejsza ógólnoác . . . , , . . • • ! , ...-50—52.'

[Trojaki wzór doskonalosci bohatera i przyklady (50). Trzeci wzór, , najogótoiejszy, reprezentuje Eneasz (51)]. . '

Rozdzial, VIH. W jaki sposób poeta powinien z zasady za- " . *.' wartej w najbardziej ogólnej idei wyci^gac -WHÍOSH' ' szczególowe '-w epizodach i w jaki sposób wyrazic w tych. • epizodach ogólnosc mozliwosci . . , .•.; 52—73'

PRZEGLAD TRESCI X V I I

Str.

Dwie grupy epizodów dzialalnosci bohatera u Wergilego: kontem-' placja i zycie czynne ,,(52)]. I grupa epizodów bohs te rsk ich :

Enéasz *f zyciu kontemplacyjnym (52). Teolog (52). Filozof (53). Geómetra i geodeta (54). Chronograf ^54). C^tyk (54). Asírolog (54). Astronom (54). Fizyk (55). Metafizyk (56). Mag nsturalny (56). Kosmo-graf (56). L^karz (56). Etyk.<57). Ekonomista (57). Polityk (57). M^z bardzo roztropny (57). ^nawca obojga práw (58). Augur, wrózbiarz, wieszcz (59). Asceta (59). Mówca (59). Historyk (59). Poeta (60). Mu-zyk (60). Malaxz (60). Architekt (61). ¿eglarz (61). Rolnik (61). My-áliwy (62). II grupa epizodów bóhaterskich: Eneasz w zyciu czynnym (62). Eneasz jako najlepszy król i wladca (62). Eneasz jako najlepszy wódz (65). Eneasz jako najlepszy prawodawca'(69). Eneasz jako najlepszy kapían i dostojnik duchowny (70). Eneasz jako naj­lepszy ojjywatel (71). Eneasz jako najlepszy zolnierz (73).

Rozdziaí IX. Kilka twierdzen uzupelniaj^cych z poprzed- . • niego rtízdzialu. O konstruOwaniú epizodów z dowolnej idei 73 —74

K S I 5 G A UI. O OGÓLNC|SCI f JEDNOSCI, KTÓRE WATEK POSIADA DZI^KI ÁNA-LOGII ATRYBUCJI, TO ZNACZY O INNYCH M O Z L I W Y C H D Z I A L A N I A C H • ZWIAZANYCH Z DZIAtANIEM BOHATERA I O INNYCH RZECZACH DO TEGO DZIALANiA NIEZB^DNYCH »

Rozdzial I. Co w w^tkú pesiada jednosc dzifki jednosci analogii atrybucji . . , . . . . . . . . . ' . . . . . , .75— 76

[Przedmiotem wykladu w ks. IIÍ bfd^ czynnosci, które wi zq. si? z wielk^, zamknift^ w sobie, jedn^ akcj^ bohatera z tytutu analogii, tzn. atrybucji (75)].

Rozdzial II. O ogólnoáci czynnoáci'liiozliwych, pozosta-j^cych w zwiqzku z wielk^ czynnosci^ . . . . . . ' . . . 77

[Dzialanie zalezne jest od osoby, jej píci, wieku, stanowiska, narodo- ' woáci, warstwy spotecznej itp. (77)].

Rozdzial III. Czynnoáci mozliwe, wynikaj^ce z píci . . . 77- 81 »-_* [Typy kobiet, jakie trzeba uwzglfdnic, ich zaJety i wady (77)]. ' • '

Rozdzial IV. Czynnosci mozliwe, wynikaj^ce z wieku , . 81—'84 [Wiek chlopifcy, mlodzieñczy, dojrsaly, s^dziwy (81)1.

Rozdzial V. Czynnoáci mozliwe, wynikaj^ce z pokre-wieástwa . . . . . . . . . . . . . . ' . . . . . \ . 85—88/

Ojciec, matka, syn, córka, brat, siostra, piasíunka, wychowanek, na- ' rzeczony, narzeczona, m^±, zona, teác, tesciowa, zi?c, wuj, dziadek, babka, wnuk (85). . • .

Rozdzial VI. Czynnosci mozliwe, wyiiikajq.ce'ize zoajo- ' , 'mosci i tym podobnych stosunków ludzMcfi . . ., .. ; .8-8—90

Powinowaty, przyjaciel, gospodarz, naeczyciel, uczeá (88). ' -•• ' ,.

Roz,dzral VIL Czjmnosci mozliwe, wynikaj^ce z obrz?dów, " ' zwyczajó-v , ceremomj, przepisów lub ustaw > . . . . . 90—96

Sarbiewski: O poezji doskonalej 2 .

f RZEGLAD TREáC! XÍX

Str, Zwyczaje, czyli obrzfdy religijne (%). Zwyczaje i przepisy iycia pu-bücznego (91,). Obyczaje w^skowe (93). Zwyczaje i obyczaje iycia towarzyskiego (95). Zwyczaje domowe (96)'.

Rozdzial VIII. Czynnoáci nlozliwe, wynikaj^ce z charak­íeru narodowego .• . , . . . . . . , 96—101

Azjaci : Trojanie, Tyryjczycy, Indowie (97). Afrykaúczycy: Egip-cjanie, Numidzi, Kartagiñczycy (97). Europejczycy: Grecy, Rzy-mianie, Galiowie, Hiszpanie, Germanowie, Polacy (98).

Rózdzjal. IX. Czynnosci' mozliwe, wynikaj^ce z tempera-mentu.' .» ., 101—103

[Temperameñt sangwiniczny i *nielancíiblijny: Eneasz (102). Chole-ryczny'i melan<;hoIijny: Tumus (102). Melanchoíijny i choleryczny: Kakus (102). Sángwíniczny i choleryczny: Eurial, Askaniusz (102). Choleryczny i sangwiniczny: Nizus (103). Flegmatyczny i melancho­íijny: Latynus (103)].

Rozdzial X. Czynnosci mozliwe, wynikaj^ce z posiadanych umiej^tnosci . . . . . . . . . . . . . . . . i . . . . 103—109

Poeta (103). Historyk (104). Mówca (104). Muzyk (105). Trgbacz (105). ' . Lekarz (105). Mag (106). Zaklinacz (106). Kowal (107). Rzeibiarz, ryíownik (107). Malarz (107). Ujezdzacz koni (108). Woznica (108). Nauczyciel jazdy konnej (¡08). Dowódca, okrgtu (108). Architekt (109).. Krawcy, szewcy i in. (109).

Rozdzial XI. Czynnpsci mozliwe, wynikaj^ce ze speínia- • nycli funkcji 110—111

Kaplan (310). Wrózbita (110). Poseí (110). Wychowawca ksiecia (1 iO). Giermek (111). 2otaierz (111).

Rozdzial XII. Czynnosci mozliwe, wynikaj^ce z rodu, ma-j^tku, stanu i warunków zycia 112—115

Cziowiek szlachetnego rodu (112). Czlowiek niskiego pochodzenia (113). '' Nieprawy syn (113). Bogacz (114). Biedak (114). Wieániak (ÍI4). ' Mieszczanin (115).

Rozdzial XIII. Czynnosci mozliwe, wynikaj^ce z godnosci, urz§du i stanowiska 115—117

Król albo wladca (115). Wódz (115). Senator i senat (115)." Reszta' urz?dników (116). S?dzia (116). Stan magnacki i szlachecki (J16)., Stan plebejski (116). •• ' •

Rozdzial XIV. Czynnosci mozliwe, wynikajq-ce z uczuó- ,,. i charakterów , . . . . , 117—123

fDooiosloáó, roli charakterów w utworze (117). Cztery zasady przed-stawiania charakterów !udzi(117).Charaktera uczucie(118)]. Uczucia: Uczucie mitosci (119). Uczucia zwisizane z przyjemnoáci^ (121). Uczu­cia zwiqzane z przykrosci^ (121). Uczucia zwi^zane z poz^daniem (122). Uczucia zwi^zane ze strachem (122). Charak íery (122).

2*

PRZEGLAD T R E S C I X X I

. : . '' - SU.

Rozdzial XV. Czynnosci mozliwe, pozostaj^ce w zwi^ku z natura i szíuk^'. . . . . . . ' . . 123—124

[Dwojakie dziplania przyrody :¿gó!nych przyczyn naturalnych i szczegó-lowych przedmiotów (123). Dziaíania natury poprawione lub zlago-dzone sztuk^ (124)].

Rozdzial XVI. Czynnosci mozliwe, pochodz^ce od istot duchowych . . . . ' . . . • 125—126

[Dziaíania dobrych i dlych duchów' (125)].

Rozdzial XVII. Czynnosci mozliwe, których oczekiwaé 'mozna-,zi strony Boga" . . . . . . . . . . . . . . . . 126—130 '

[Czynnosci boskie, które nalezy wprowadzac jako wspieraj^ce boha­tera lutj,:mu przeszkadzaj^ce (i?6). Dwa rodzaje dziaían Boga: pozy-tywne í doBuszczajqce (127). Wjara starozytnych w jednego boga (128). Teología WergilSuszá'(129)]. .

K S I í G A IV. O INNEJ JESZCZE <X3ÓLNOSCI OPARTEJ NA ANALOGII, CZYLI ATRYBUCJI RZECZY N A L E Í ; A C Y C H p O SAMYCH CZYNNOSCI M02LIWYCH

Rozdzial I. O rzeczach koniecznych día pewnych czynnosci w ogóle 131—132

[Rekapitulacja tresci ks. II i III (131). Drugi rodzaj analogii oraz nowy , rodzaj ogólnoáci okolicznosciowjch (132)].

Rozdzial II. Nasladowanie mozliwosci tkwi^cych w osobie bohatera. . . . . . . . ••. . . . . . . . . . . . 132—133

[Bohater musi byc doskonaíy, jak jest nim Eneasz (132)]. ,

Rozdzial III. Naáladówanie mozliwosci zwi^zanych z innymi osobami . . . . . . . . . . , . . . . . . • " . . . . . 133—134

[Trzeba wprowadzac typy dodatnie i ujemne osób (133). Nalezy osoby charakteryzowac za pomoc^ epitetów, ubrania (134)].

Rozdzial IV. Naáladówanie mozliwosci zwi^zanych z miej-. scem 134-136

[Miejsce ogólne i kónkretne (134). Miejsce naturalne i sztucznc (135). ' Miejsce w harmonii z sytuacj^ i nasírojem (135). Nazwy miejsc, nad-

' zwyczajne zjawiska zwi^zane z pewnymi miejscami daj^ sposobnoáé do rozwinifcia wielu pomyslów (135). Miejsce musi odpowiadaé akcji (136)]. . •

Rozdzial V. Nasladowanie mozliwosci wynikaj^pych z pó- • ' stawy . 136—137

[Definicja postawy i przyklady (136)].. " ' ' . •

Rozdzial VI. Nasladowanie mozliwosci wynikaj^cych , *• . z czasu .• . •. . . ' . 137—139

(Swoboda'w rozporzqdzaniu czasem (!37). Motywy sprzeczne z histo-rycznym przebiegiem wypadków, wqtki niemozliwe (138). Wyzyskanie czasu w akcji (139)]. ' •-

- PRZEGLAD TRESCI X X I ! !

Str.

Rozdzial VII. Nasladowajiie mozliwosci zwi^zanych z na-rzgdziem. . . . . _ . . • 139—141

[Zasady posiugiwania si? róznymi narzfdziami i przedmiotami (139)].

Rozdzial VIIL Nasladowanie mozliwosci wynikaj^cych ze sposobu . . . . . . . . . . . ' . 141—143

[Definicja sposobu i dwa jego rodzaje (141)].

Rozdzial IX. Nasladowanie'mozliwosci zwi^zanych z liczb^ 143—144 [|..iczbajuwypukla akcj§ í szczególy (143)].

Rozdzial X.; Nasladowanie mozliwosci zwi^zanych z wy- • nikieniXInterpretacja pewliego szczegótu techniki poetyc-kiej dotycz^c^go inwencji,' w którym celuj^ Stacjusz i Klau-dian. . . * . . ' . ' . . . . . . . . . . - . . . . . . . . 144—148

[Znaczenie przcdsíawienia wyników (nasífpstw) czynnosci (144). Ro­dzaje wyników (144). Efejctowne i osobliwe nasí^pstwa u Staqusza i Kiaudiana (145)].

Rozdzial XI. Nasladowanie mozliwosci zwi^zanych z przy--. • czynami 148—149

[Rodzaje przyczyn (148)].

Rozdzial XII. Nasladowanie mozliwosei zwi^zanych z mowg. 149-—151 [Roía mowy w epopei (149). Rodzaje mów stosownie do stanp i stano­wiska osoby, jej charakíeru i nastroju, okolicznosci (149). Wzory wszel-kichmóww«Eneidzie» Wergiliusza (150). Pochwaia Wergiliusza jako mistrza wymowy i techniki retoiycznej (150)].

Rozdzial XIII. Zebranie tego, co w trzech poprzednich ^ ksi^gach wylozono o stosowaniu ogólnoáci 152—153

[Kilka praktycznych wskazówek día autorów epopei, tragedii i ko-medyj (152)]. •

Rozdzial XIV. Zastosowanie powyzszych -wskazówek na-temat ogólnoáci w poezji lírycznej, satyrycznej, ele-. ' ' -gijnej, jambicznej oraz w epigramie nasladowczym . . . 153-155

[Rozwój elegii; intencje elegii milosnej (153). Przedmiot liryki (154). Technika jambografów (155). Epigram nasladowcáy, epos komicztie, mim, satyra (155). Krytyka uczonych, szczególnie Skaligera <155)].

••/

; S H G A V. o INNYCH ZALETACH FABULY ZWI^ZANYCH Z JEJ O G Ó L N O S G Í Á , MIANOWieiE O ÍEDNOSCI, WIELKOSCI. I ZUPELNOSCI

Rozdzial I, Draga zaleta fabuiy:. jednosc - . / . .",'. 156—157 • [Wykted Arystoteiesa o istocie jednoáci fabuiy (156). Dwa sprawdziany . • • prawdziwej jednosci (156)].

Ro.zdzial II. Dalsze wskazówki Arystoteiesa w sprawie jednosci . . . : . . . . . . . 157—159

PRZEGLAD T R E S C I X X V

i-' Str.

[Jednosc fabuiy (157). Jednosc hisíorii a jednosé fabuiy (157). Dwa rodzaje jednosci fabuiy (¡58). Trzeci rodzaj jednosci fabuiy, pomi-ni^ty przez Arsjstotelesa (158)],,"

Rozdzial JII. Ocena innych poetów pod wzgl?dem jednosci fabuiy . . . , , . . . . . . - . " . . . . . . . . . . . . . 159—161

Vafcrius Flaccus (159). Papinius Statius .(159). Silius Italicus (160). M. Annaeus Lucanus (161).

Rozdzial IV. Epik moze w pewien sposób przedstawic cale zycie bohatera w jego'wielkiej dzialalnosci, 161

[Poeta moze-, w epizodach przedstawic cale zycie bohatera lub przynaj-mniej pewne j ¿ ^ okresy (161)]. . < .

Rozdzial V. Rozmaite' rodzaje epizodów rozwazane pod kqíem widzehia «sk^d» . . . . . . . . . . . . . . . . 162—163

[Definicjaepizodu(162). Cztery rodzaje epizodów (162). Przyklady (163)]. '

Rozdzial VI. Rozmaite rodzaje epizodów rozwazane pod k^tem widzenia «dok^d» 163—165

[Trzynaácie rodzajów dygresji (163)].

Rozdzial VIL O srodkach i drogach prowadz^cych do ukla-dania epizodów . 165—167

[Mozliwesci tworzenia epizodów (165). Sposoby wprowadzania epizo­dów (166). Sposobnosci wprowadzania epizodów (166)].

Rozdzial VIII. Trzecia zaleta fabuiy: wielkosc, iliwie dalsze z niej wynikaj^ce: okazaíosc i pifknosc. 167—169

[Wskazówki Arystoteiesa (167)]. ' '

Rozdzial IX. Czwarta zaleta fabuiy: zupelnosc . . . . 169 [Istota zupelnoáci; pocz^tek, srodek, koniec fabuiy (169)]. i

Rozdzial X. Inny, wygodniejszy sposób rozpOznawania zupelnoáci fabuiy • 170

[Formalna podstawa zupelnoáci (170)].

Rozdzial XI. Elementy stanowi^ce o zupelnoáci fafiuly: ' pocz?cie i poród 171—172

[Elementy b^d^ce poczfciem (pocz^tek fabuiy), porodem i poczfciem' (árodkowa czfáé fabuiy), porodem (koniec fabuiy); przyklady (í71)]. - ' ,,,

Rozdzial XII. Jakie jest zasadnicze zródlo wielkosci i zupel- '' nosci fabuiy' • . . ' . . . . . . . -172—173

[Erodio: wielkosc i zupctoosc wielkiej akcji (172). Krytyka Skalr-. gera (173)].

PRZEGLAD T R E S C I X X V I I

í. Sfr L S I ^ G A Vi. O TYM, CO K O N I E C Z N E * JEST W FABULE DLA POUCZENSA CZY-

TELNIKA, CZYLI O SUMIE WIADOMOSCÍ ZAWARTYCH W FABULE

Rozdzial I.'Co to jest i iloraka bywa suma wiadomosci za-wartych w fabule . . . . ' . . . . . . . . . 174

[Tematy ks. VI—VIH (174). Sposób pouczania czytelnika bezposredni i posredni, czyli alegoryczny (174)].

I C Z ^ S t S K S I E G L SUMA WIADOMOSCI B É Z P O S R E D N Í C H ZAWARTYCH W FABULE

Rozdzial IL Suma wiadomosci z dziedziny sztuk wyzwo-lony?h. ., 175-178

Poetyka'(175). Retoryka (176). Historia ,(176). Medycyna praktyc7na (177). Ujizyks. (177). Dialektyk* (177)." Gramatyka (177). "

Rozdzial 'llI.'Suma ^^waríydi w fabule wiadomosci z dzie­dziny mechknikf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 178

Rozdzial IV. Suma zawartych w tabule wiadomosci z dziedziny filozofii spekulatywnej . -. . . . 178—180

[Przyklady z Hornera (i78)]. Medycyna spekulaíywna (J80).

Rozdzial V. Suma wiadomosci z filozofii praktycznej . . 18Q—184 [Dzialy filozofii praktycznej (180)]. Etyka (181). Ekonomika (182). Po-lityka (182). Strategotyka, czyli umiej?tnosci wojskowe (183).

Rozdzia}_VI. Suma wiadomosci z dziedziny matematyki 184—186 Aryímetyka (184). Geometría i geodezja (184). Optyka (¡85). Kosmo-grafia (185). Geografía (185). Hydrografia (185). Astronomía (186). Chronografia (186). Gnomonika (186).

Rozdzial VIL Suma wiadomosci z zakresu teologii . . . 186—187 [Przyklady z Hornera (186)].

Rozdzial VIII. Suma wiadomosci z dziedziny prawa . . . 187—188

' I I C Z E S C K S I E G I . SUMA WIADOMOSCI WYKLADANYCH POSREDNip

-Rozdzial IX. Co to jesí i iloraka bywa suma wiadomosci wykiadanych posrednio w dziele poetyckim . 188—191

[Swiadectwa uczonych na dowód, ze posrednio udzielana hauka jest istotq i wlasciwym celem sztuki poetyckiej (188). <^l wiadbmoáci : podawanych posrednio (190)].

Rozdzial X. Suma wiadomosci p.osredmo wylozonych \ "-. w «Eneidzie» . . . ' . . . . . . . . . . . .. •'l92s--207

[Podró'z Ensasza do Italii wyraza 'alegorycznie postfpy czíowieka na -. ' drodze.do prawdziwej miidrosci (192)]. Ksifgafl (192). Ksifga ÍII (193).

Ksifga I (197). Ksifga IV (199). Ksifga V (200). Ksifga VI (201).-Ksifga VII (205). Ksifga VIII (206). Ksifga IX, X, XI, Xll (206).

PRZEGLAD T R E S C I X X I X

, Str.

Rozdzial XL Suma wiadomosci fiiozoficznych, astrono-micznych i teologicznych w «Eneidzie» 207—208

[Astronomía (207), Teologia i .fizyka (207)].

K S I E G A VIL O^ áRODKACH KONIECZNYCH DO TEGO, BY Z A I N T E R E S O W A C CZYTELNIKA,'CZYLI UROK FABUL

Rozdzial I. Ña czym polega urok fabuiy. . . . . . . . 209—210 [Srodki sluz^ce do zainteresowania czytelnika: rozmaitosé, osobliwoác, prawdopodobieñstwo (209)].

Rozdzial IL Rozmaiíosc fabuiy 210-212 ' [Koniecznosc síosowaniá rozmaitosci; przyklady i wskazówki (210)].

. Rozdzial Ilíi Cudownosc fabuiy . . . . . . . . . . . . 212-213 [S^d Arystoteiesa (212). Dwa rodzaje a\downosci (213)].

Rozdzial ÍV. ^Prawdopodobifristwo fabuiy 214 [W.skazówki^Arystptelésa (214). Prawdopodobieñstwo retoryczne a poe-lyckie (2 i 4)].

Rozdzial V. O paralogizmip, czyli bl^dnym wnioskowaniu' 215 [Paralogizm, najwyzszy kunszt w. utworze (215)].

Rozdzial VI. Jakie s wazniejsze przeslanki, poetyckiego paralogizmu '. . .21.5—216

Rozdzial VIL O dalszych czynnikach prawdopodobienstwa 216—218 [Zapowiedz przyszlych wydarzeñ (216). Opowiadanie o cudownym zdarzeniu wlozone w usta kogos znanego z nieomylnosci (217). Mo--tywy podobne do rzeczywistych faktów (217). Prawdopodobieñstwo rzeczy trudnych i latwych (218)].

KSIFGA VIII. O SRODKACH NIEZB^DNYCH DO WZRUSZENIA CZYTELNIKA, CZYLI PATOS F A B ' J L Y

"' Rozdzial I. Zwi^zek pomifdzy wzruszeniem a zainteresowa-niem' 219—220

[Litóse i trwoga (219)]. Rozdzial II. Jakie motywy w fabule szczególnie wzru-' ''

szaj^co dzialaj^ na czytelnika . . . . . . - . . . . ' . . 220—221 [Perypetia (220). Rozpoznanie (220). Patos (221)].

Rozdzial IIL Podzial perypetii 221—222 [Perypetíe dotycz^ rzeczy, rzeczy i osób, samych osób (221)]^

Rozdzial IV. Podzial rozpoznania . . . . . ". . , ' . . . . • 222' . [Cztery rodzaje rozpoznania wedfug Arystoteiesa (222)].

Rozdzial V. O nierozpoznaniu, . . . " . • . '223—224 [Nierozpoznanie jako oddzielna przyczyna wzruszenia (223)]. ' .y

• Rozdziaí VI. Patos, czyli cierpienie . . . . . . . . . . ., 224—227 [Trzy -rodzaje patosu i rozne wypadki zbrodniczego czynu wedtag Ary­stoteiesa (224). Przyklad ífigenii (225). Czynniki poteguj^ce wzrusze-' nie (226)1. ^ • '

PRZEGLíS,D T R E S C I X X X L

Str K S 1 E G A IX. O TRAGEDII I KOMEDÍI, CZYLI SENEKA I TERENCJUSZ, JAK RÚW-

NIE2 O NIEDOSKONALYCH RODZAJACH POEZJI BOHATERSKIEJ ORAZ TYCH, KTÓRE NALE2A DO NIEJ, PONIEWAÍ PISZE SIE JE WIERSZEM BOHATERSKIM;

'' Z TEJ OKAZJI KRÓTKIE UWAGI O POEZJI BUKOLICZNEJ, O IDYLLACH, SYL-WACH, EPITALAMIACH I PANEGIRYKACH, CZYLI STACJUSZ 1 KLAUDIAN

Rozdzial I. Definicja tragedii 228-[Definicja Pontana i Arystoteiesa (228)].

Rozdzial II. Rózráce mi^dzy ko^nediq a tragedia . . . 229- 231 [Fábula (229). 2ródio tematu (229). Charaktery (229). Osoby (229). Seníencja (229). Jfzyk (229). Uczucia (229). Zakoñczenie (229). Chór

' (229)f Wystpva (230). Maszyñy (230). Wybór bohatera tragedii (230)].

•Rozdzial III.'Sztuczne oswietienie . 231 [Waznosc-jSztucznego áwiatla día akcji tragicznej (231). Umieszczenie lamp (23í)í. ^ ,

Rozdzial IV. Rozplaeowanie i wyposazenie samej sceny 231—232; [Ksztah sceny (231). Podium (232)].

Rozdzial V. Dekoracje teatralne. 232—233 [Koniecznosc dekoracji (232). Dekoracje na graniastosiupach, które mozna obracac (232)]. ' . •

Rozdzial VI. Jak ma byc urz^dzona tyina dekoracja sceny 233-^234 [Dekoracja na wprost widza odpowiednia do dekoracji kulis na graniastosiupach (233). Maszyny (233)].

Rozdzial VIL Cz^sci i akty komedii i tragedii oraz uwagi o mimie 234—236

ÍCz?sci komedii i tragedii: podobieñstwa i róznice (234). Akty (234). Sceny (235). Mim (235). Muzyka (235). Ora sceniczna i dykcja (235)].

^Rozdzial VIII. Satyra, czyli Juwenalis i Persjusz . . . . 236 [Satyra u Greków i Rzymian (236)].

Rozdzial IX. Sylwy i ich rodzaje, czyli Stacjusz i Klaudian 236—248. [Definicja sylwy (236). Wzór sylwy: Petroniusza Arbitra «Wojna Do- 'j mowa» (236). Epitalamium, oarystia, hymen (246). GenetMiaca, soteria, proseuctica, apeuctica, paedeuteria, eucharistica, epibaterion, epini-cion, apobaterion (246). Panegiryki (246). Hymny (247). Epicedia (247). Idylle (247). Bajki (247). Wskazówki día autorów sylw (248)],

Rozdzial X. Margites i poezja' bukoliczna . . . . . . -. . 248—249: Margites, czyli po raz drugi Homer (248). Poezja bukoliczna, czyü po raz drugi Wergiliusz (249), [Koniecznosc zakoáczenia wykíad^w nie pozwala Sarbiewskiemu na dokladne i wnikliwe omówienje do-skonalego wysiowienia poetyckiego (249)]. •"'

PRZYPISY , 500—511

RYCINY (1—12) SKOROWIDZ 513—523

SPIS TRESCI 525 .

PRZEGLAD TRE§CI

Str.

PRZEGLAJ3 T R E S a . • . VI—XDI PRZEDMOWA . • . . , . ' • . . . - • XV—XXXVII

1. Kodeksy i poehodzenie zachowanej w A rozprawy «O zaletach í wadach elegñ» . . . . . . . . . . . XV—^XVII

2. «O poincie i doWcipie» , . • XVII—XIX 3. «Charaktery liryczne» XIX—XXIII 4. «O zaletach i wadach elegii»,'. XXIII—^XXVI 5. «O figurach mysli» . . . . " . . ' ' XXVI—XXVII; 6. Zapozyczone przyMady ' XXVII—^XXXII 7. Nalladowmctwa i oryginalnosc Sarbiewskiego . - XXXII—^XXXV 8.. Zasady w y d a n i a . . . . . . . . . . . . . . . . XXXVI-~XXXVIÍ

STRESZCZENIE PRZEDMOWY (PRAEFATIONIS SÜMMA) XXXVm-XLl

SKRÓTY I ZNAKI . XLII

MACIEJA KAZIMIERZA SARBIEWSKIEGO

«O POINCIE I DOWCIPIE» (1—41) 1—20'

Moim shichaczom -1 Rozdzial I. Ujemna ocena róznych opinü uczonych o isto­

cie pointy ; . . . . , 1—5 Rozdzial II. Prawdopodobnlejsze zdanie o istocie pointy 5-—9 Rozdzial III. PrzyMady ñustmjq,ce przedstawion^ istotf

pointy 9—10 Rozdziaí IV. Zbijanie przypúszczaMych zarzutów, -prze- .

ciw mojej nance. Krótki wyklad o sposobie 'wynajdywa­nia poiflty. . . , , . . lí—12

Rozdzial V. Trzy sposoby wynajdywania pointy . . . . . . !|—14 Rozdziat VL, Obalenie innycli zarzutów przeciwko. náuce..

Wyktad o róznioy mifdzy^ dowcipami i pointami . . . . 15—16 Rozdziaí VII. Sposoby wynajdywania dowdpów» które

p.olegaj^ na grze wyrazów 16—-20'

PRZEGLAD T R E S C I I X

5 Str.

«CHAÉAKTERY LIRYCZNE» (43—317) . . . . . 21-158

KSIFGA I. CHARAKTERY URYCZNEJ INWENCJI

Charakter I. . ' : . . . • . , . . . . . 22 Cliarakter II , 22—25 Charakter IIÍ 25—26 Charat íer IV . . . . . . 26—27 Charakter V.' astosowanie sposobu obrazowego i natu-

ralnego . . y» . ' i* . , ' .• 27—35 Charakter VI. Fikcje wiaáciwe'lirykom odpowiednie do

wywolywania ú'czué' 36—44 Charakter VII. Kilka szczególnych ornamentów inwencji

lírycznej • . •. 45—65

KSIFGA n . CHARAKTERY URYCZNEJ DYSP02YCJ.I ' '

Charakter I. Wst^p, cz}'Ii przedmowa . . . . . . . . . 66 Charakter II. Róime sposoby wstgpów z zapowiedzi^ . . 66—71 Charakter III. Rozne sposoby wstgpéw-ljez zapowiedzi 72—75' Charakter IV. Dwa rodzaje pocz^tków lirycznych: przy-

jacielsM, czyK serdeczny, i ekstatyczny, czyli wybuchowy 75—78 Charakter V. Draga czeáé lirycznej dyspozycji: epizod, j czyü dygresja 78—80 .,'

Charakter VI. Szczególna zaleta epizodu: populamosé . 80—82 Charakter VIL Cz§áci epizodu, czyli retoryczny.. sposób

jego ujfcia ' . . . . _ 83—84 '' Charakter ..VIII. Trzecia CE?ác lirycznej dyspozycji: zakoñ­

czenie, czyli epilog. . . . . . . . . . . . . . . . . 84—87 Charakter IX. Sposób dialektyczny lirycznej dyspozycji . 88—90

KSIiGA DI. STYL LIRYCZNY

Charakter I. Dobór wyrazów pojedynczych . . . . . . . . ' ^!—T94 Charakter II. PrzysIówM trzech rodzajów: sposobu, czasu . •• ^

' i miejsca '. •. 94—1,00 Charakter III. Przystówki i partykuly czasu . . . . . . 101—103 Charakter IV. PrzyslówH i partykuly miejsca . . . . . 104—105 Charakter V. Wytworaofé metafor, katachrez i alegorii '105-—113' Charakter VI. Wlaáciwy floracemu smak w wyrazanitt

píci, wieku itp. . . . . . / . 113—114

PBZBGL4D TRESCI XI

Stt.

Charakter VII. Róznorodaoáé zwrotów 114—115 Charakter VIIL^Wytwomoác epitetów. 115—149 Charakter IX. Osobliwe zwroty liryczne Horacjusza . . 150—153 Charakter X. Wytwomoéc hellenízmów wtaáciwa jedy-

nemu Horacjuszowi 153—155

Charakter XL'WytworBoác i znaczenie wyrazów zlozonych 155—158

«O ZALETACH I WADACH £LEGH» (3!9—377) . . . . 159—188

Rozdziaí I. Síosowfle poí^czenie liter i zglosek. . . . . 160—164 Rozdziaí II. Wtaáciwosci samogtosek . . . ' . . . . . . 165—168 Rozdzial IIL áredniówki. . ' . . . . . 168 Rozdziat IV. Stopy . . . ! . ' ' . . 169—173 Rozdziat V. Epitety . . . . . . . . ' . . . 173—181 Rozdziaí VL Dobór wyrazów i ich uktad 182—185 Rozdzial VIL Elizja i kolizja 185—188

DODATEK

«o FIGURACH M Y S L I » (379—485). 189—242

Rozdzial I . . . 190 .^Rozdzial II. Trzy zasady podziahí figur 190—191 Rozdziaí-IIL Sentencja 191—193 Rozdziat IV. Epifonemat 193

•Rozdziaí V. Dystrybucja . . . . _ . 194—1%' Rozdzial VI. Dygresja ' 196—199 Rozdzial VIL Zwifzloáé ' 1 9 9 Rozdzial VIIL Podobieástwo .• 199—201 Rozdzial IX. Przejácie " . . • . . . 201—206 Rozdziat X. Uprzedzeiiie. .,.. 206^207 Ro'zdzial XL Parenteza ,207-^208 Rozdzial XIL.RoziiiD.owanie 208—210 Rozdziaí XIII.' laterpretacja ' . 210—216 Rozdzial XIV. Konkluzja, czyli zwycifstwo •.,216—217 Rozdziaí XV. Ironía. , . 2Í7 Rozdzial XVI. Wytwomy zart 218 Rozdzial XVII. Zdanie si§ na cudzy s^d . . . . . . . 218—219

PRZEGL<\D TREáCI XIII

" f Str.

* •. Rozdzial XVIII. 2;yczenie 219 Rozdziaí XIX. Opis . 219—220 Rozdzial XX. Zastrzeienie i usprawiedliwieoie 220—222 Rozdzial XXI. Ponmiejszenie mowy 222 Rozdzial XXIÍ. Pórozumiewanie si?. . . . . . . . . . 223 Rozdziaí XXIII. Napifcie . . . . . _ . . . . . . . . . 223 Rozdziaí XXTV. Obietnica . . . . . . . . . . . . . . 223—224 Rozdziat XXV. Przem.ilczeme.- 224—225 Rozdziaí XXVl.'Etopeja . . . . . . . . . . . . . . . . . 225—227 Rozdzial XXVIJ. Wprowadzenle mÓwi|cego 227—228 Rozdziat XXVni.'Pyt^ni© i odpówiedá . . . . . . . . 228—229 Rozdziaí XXIX. Odpowiedz na pytanie . . . . . . . . 229 Rozdziaí XXX. Umilkmenie . . . . . . . . . . . . . . 229—230 Rozdziaí XXXL Niezdecydowaaie' . . . . . . . . . . 230—231

. Rozdziaí XXXII, Sprostowanie . . . . . . . . . . \ . 231—232 Rozdziaí XXXIII. Licencja. 232—233 Rozdziat XXXTV. Interpelacja 233 Rozdziaí XX^V. Przymówka. . . . . . . . . . . . . 233—234 Rozdzial XXXVI. Wykrzyknienie 234—235 Rozdzial XXXVII. Awersja 235—237 Rozdzial XXXVIII. Przekleñstwo . . . . . . . . . . . 237 Rozdziaí XXXIX. Fikcja. . . . . . . . . . . . . . . " 237 Rozdziat XL. Hipotypoza 238—239 Rozdziaí XLI. Prozopopeja 239—242

PRZYPISY 486-509 SKOROWIDZ 511—521 SPIS TRESCI 523-

S P I S T E E á C I

W S T ^ P XVII Wykaz skrótów XLIV

CAEMINA 1

I. C a r m i n a m a l e r a vol libris peouliaribus typis excusa 4 [Carmina qnaedam in Aloysium Lipomanum scripta, ex Appondice libri c[. i. Duae epistolae, altera Aloysii Lipomani Veneti ... altera vero eiusdem iUustrisaimi d. Nieolai BadiviU ..., Eegiomonti Borussiae 1556] ( = Dtiae ep.) 6

I. ü t w o r y p o e t y c k i e w i ^ k s z e wzgl^dnie umieszozone w osobnych drukach 6 [Wiersze przeeiw Alojzemu Lipomanowi w dodatku do ksi^zki pt . Duae tpistolae, altera Aloysii Lipomani Teneti ... altera vero eiusdem ülustrissimi d. Nioolai BadiviU ..., Królewiec 1556] 7

[a] In Aloysium Lipomanum, Pauü IV Eomani pontificis in Polo­nia legatum carmen 6 [a] Wiersz na Lipomana, legata papioza rzymskiego Pawla IV w Polsoe 7 [b] De eodem Aloysio Lipomano legato pontificio, quod ludaeos Sochaooviae ob violatum panem Eucharistiae exuri iusserat, epi-gramma -10 [b] Epigram o tymze Alojzym Lipomanie, legacie papieskim, z raoji nakazu spalenia na stosie 2ydów w Sochaczewie z powodu zniewa-zenia przez nicb é-wi^tego chleba EucharyBtii . 11 [c] Aliud 10 [c] Inny 11 [d] Aliud ironicum 10 [d] Inny, ironiczny , 11 [e] Aliud itidem ironicum 12 [e] Inny, równiez ironiczny 13 [f ] De sacrosanoti Euangelii in dicione regia Poloniae post revelatum Antichristum origine, progressu et incremento elegia ( = El.) . . . 14 [f] Elegia o poczq.tku, postQpach i wzroécie przenajswi^tszej Ewan-gelii w krajach podleglych królowi Polski po objawieniu si^ Ant3''-chrysta 16

loannis a Lasco r ir i olariseimi epicedion ( = LE) 42 Veré magnifico viro d. loaani Bonero, castellano Biooenei, littera-torum virorum patrono, Andreas Tricesius S 42 Epicedion 42

Epicedion Jaua Laskiego, przeslawnego m^za 43 Prawdziwie dostojnemu mezowi panu Janowi Bonerowi, kasztelanowi bieckiemu etc., opiekuno-wi literatów, Andrzej Trzeoieski ele pozdro-wienia 43 Epicedion 43

V I A. TKZBCIBSKI: WIERSZE LAC31ÍÍSKIK

Per. Ad üluBtrissimum principem loannem Albertum, Dei gratia Megapolen-sium ducem carmen; cf. 8ilv. I I 3 54 Wiersz do Naijaániejszego ksi^eia Jana Alberta, z Bozej laski ksi^eia meklemburskiego etc 65 Epigrammatum liber I ( = Epigr. I) 56 Epigramów k s i ^ a I 57 Epigrammatum liber I I ( = Epigr. II) 110 Epigramów k s i ^ a I I 111 Ad invictissimum principem ao dominum Sigismundum Augustum, Po-lonorum regem, magnum ducem Lituanorum et cet. carmen paraeneticum [= Ad 3A) 186 Wiersz zach?cajq,cy do niezwyoi^zonego ksi^cia i pana Zygmunta Augusta,

króla Polski, wielkiego ksi^cia Litwy etc 187 [a] De ülüs insigni clarissimi philosopMae et medicinae dootoris regii Petri Posnaniensis, oanonici Cracoviensis etc., studiosorum pa­trón! tetrastichon 186 [a] Tetrastyoh o liliacb, godle najslawniejszego królowskiego doktora filozofii i medycyny Piotra z Poznania, kanonika krakowskiego etc., opiekuna m^zów oddanycb naukom 187 [b] Ad eundem 186 [b] Do tegoz 187 [c] 186 [c] 187 [d] 188 [d] : 189 [e] Eiusdem serenissimi principia symbolum: Si Deus pro nobis, quis contra nos ". 190 [e] Tegoz najjaániejszego ksiecia dewiza: Jesli Bóg z nami, któz przeeiw nam 190 [f] 190 [f] 191 tg] 192 [g] 193 [h] Ad Deum Opt. Máximum adTersus Mosoorura tyrannum precatio; cf. Silv. 1 5 192 [h] Modlitwa do Boga najlepszego, najwyzazego przeeiw tyranowi moskiewskiemu 193

Silvarum liber I ( = Silv. I) 194 Sylw ksiega I 195 Silvarum líber II ( = Silv. II) 236 Sylw ksiega II 237 Süvarum Uber I I I ( = Silv. III) 282 Sylw k s i ^ a I I I 283

Mnemosynon clarissimi siugulari doctrina, experientia et vitae integritate S. M. R. doctoris medici d. Petri Posnaniensis, oanonici Cracoviensis et Vilnensis, praepoaiti s. Ploriani Ploriantiae, cantoris Premisliensis etc., de litteratis praeclare moriti ( = MnP) 330

Pami^tk» slawuemu przez sw% niezwyklít uczonoáó, doáwiadczeuie i uie-skazitelnoáó ¿ycia doktorowi medykowi Jego Królewskiej Moáci panu

SPIS TKEaOI V I I

Pg. Piotrowi z Poznania, kanonikowi krakowskiemu i wileáskiemu, probosz-czowi Sw. Floriana, kantorowi przemyakiemu etc., dobrze zasíuzonemu okolo ludzi plora 331

[a] 330 [a] 331 [b] Symbolum eiusdem: Larga maau, medica herba, nube ministra vivéhs et morlens 330 [b] Dewiza tegoz: Szczodrq, r^k^, leczniozym ziolem [...] za zycia i w chwili émlerci 331 [o] Edi viri et numerls ómnibus praestantisaimi pbüo8oph.iae et medicinae doctoris d. Petri Posnaniensis, canonici Cracoviensia et Vünensia et praepositi Floriani Clepardlae etc. epitaphium . . . . 330 [o] Epitafium m^za przewielebnego 1 pod kazdym wzgl^dem znako-mltego, doktora füozofü 1 medycyny pana Piotra z Poznania, kano­nika krakowskiego i wüeAskiego i proboazcza sw. Floriana na Kle-parzu etc 331

Epitbalamium nobUissimi patricii Poloni d. Petri Buzeaü Brezinenais atque Dopczycensis praefecti et pudieissimae puellae Gonstantiae, Sl-gismundi Miscovii Osvecimensis et Zatoriensis oHm praesidis füiae (EB). 334 Epitalamium na wesele szlachetnie urodzonego patrycjuaza polskiego pana Piotra Buzenskiego, starosty brzeznickiego i dobczyokiego, i cnotll-wej panny Konstanojl, córki Zygmunta Myazkowskiego, dawniej starosty oáwiecimskiego 1 zatorskiego 335 Triumphus Moscoviticus serenissimi principis ac domini Stepbani I, divina favente clementla Poloniae regís, magni duela Litbuaniae etc. invictiasiml {= TrM) > 346 Triumf moskiewski najja8n.i6Jszego ksi^oia i pana Stefana I, z bozej laaki króla Polski, wielkiego ksl^oia Litwy itd., niezwyclQzonego 347

I I . C a r m i n a m i n o r a ex diversis allorum auctorum libris typis excusis maximam partem collecta ( = GM) 366

I I . W i e r s z e m n l e j s z e , zebrane przewaznie z druków Innycb autorów. . . 367 I . Adami S c b r o e t e r l Elegiarum liber unus. Ítem, Epigrammatum liber

unus, Cracoviae (ca 1550) 368 Lectori 368 Do czytelnika 369

I I . Marcin B i e l s k i , Kronika wszytkiego éwiata, Kraków 1551 368 [a] Lectori candido 368 [a] Do zyczliwego czytelnika 369 [b] AUud 370 [b] Inny 371

III. Simonis M a r i c l í De soholis seu aoademiis libri dúo, Cracoviae 1551 372 [a] luventut i Polonae Andreas Tricesius 372 [a] Do polskiej mlodziezy Andrzej Trzecieskl 373 [b] To3 aÓToü 372 [b] Tego¿ autora 373

IV. lacobus P r i l u s l u s , Leges seu statuta ae privilegia regni Poloniae omnia, 1553 374 [a] De aquUa regia carmen 374 [a] Wiersz o królewskim orle 375

V I I I A. TRZECIESKI: WIERSZE LACIÑSKIE

Pí. [b] De opería liuius commeudatione carmen 376 [b] Wiersz poIeoaJ£|.oy to dzielo 377 [o] In lacobí Prilusii, praestantisaimi poetao, pbilosophi et iurecon-sulti effigiem carmen extemporaueum 378 [c] Wiersz improwizowany na portret Jakuba Przyluskiego, zna-komitego poety, fUozofa i prawnika 379

V. Venoeslaus S a m o t u l i n u s , Quatuor parium voeum Lamentdiiones Sieremiae prophetae ... numeris musieis redditae, Cracoviae 15S3; cf. Silv. I 11 380 Ad studiosam iuventutem 380 Do studiujíicej mlodziezy 381

VI. Lac spirituale pro aleñáis ae eduoandis Ohristianorum liberis ad glo-riam Dei. Munuaculuiu Ve rge r i i , Regiomonti Boruaaiae 1556 . . . 380 Ad illustrissimum puerum Nicolaum Radiviluní, NicoIai Radivüi ducis Olieae ac Nesvvisi, palatini Vünensis etc., domini sui clemen-tisslmi fillolum dodecastichon 380 Dwunastowiorsz do najjasniejszogo chlopoa Mikolaja, synka Mikolaja Eadziwüla, kai^cia na Olyco i Níeáwiezu, wojewody wiloúskiego etc., naszego najrailoáciwszego pana 381

VII. Mikolaj E e j , Wizerwik wlasny zywota czíowieka poczeiwego, Kraków 1658 380 [In efflgiem NicoIai Eeii] 380 [Na portret Mikolaja Reja] 381

VIH. Bartlomiej Gl-roicki, Piesni duohowne (1559) 382 . Eadom oratio [Dii paeem Domine] Latino carmiue reddita . . . . 382

Ta aama modlitwa [Da paoem Domine] przoloíona laciñskim wiorszem 383

IX. Jan Soklucj .au, Piesni chrzeicijañskie dawniejsze i nowe, Królewiec 1559 382 [a] Benedictio mensae 382 [a] Przeiognanie stolu 383 [b] Grratiarum actío 382 [b] Dzi^kowanle po jedzeuiu 383 [c] Oratio pro Ecclesia et felioi cursu Euangelii 382 [c] Modlitwa za Koációl i szczQsliwo rozínnozonio sw. Ewangolii. . 383 [d] Oratio pro re publica ot rege 384 [d] Modlitwa za Rzeozpospolit^i 1 króla 385

X. laoobi G o r s k i De generibus dieendi liber, Cranoviae 1559 384 Studiosae luventuti Andreas Triooaius 384 Do sfcudiujucoj mlodziezy Andrzoj TrzeuioMki 385

XI . Bartlomiej G r o i c k i , Artykuly prawa maydeburskiego, Kraków 1559 386 In insigue domus Tarnoviao; oí. Epigr. I 51 386 Na herb domu Tarnowskich 387

XII . Bartlomiej G r o i c k i , Porzqdek sc^dów y spraw rnteyakir-h prawa maydeburskiego, Kraków 1559 386 [a] Ad illustrem virum loannem Tarnovium comitom, oastellanuní Cracovionsom etc. opigramma 386 [a] Epigram do .slawnogo m<jza lirabiogo Jana Tarnowakíego, kaaz-telana krakowskiego etc 387

A. TRZECIESKI: WIERSZE I Í A C I Ñ S K I B

Pg-XVIII . Abraham B a k s o h a y , Ohronologia de regibus Hungarieis, Craco­

viae 1567 400 [a] De insigni Iteróla clarissimi Albertl a Lasco palátinl Siradlensis Argo navi epigramma 400 [a] Epigram o okr^cie Argo, herbie najslawniejszego bohatera 01-brachta Laskiego, wojewody sieradzkiego 401 [b] Aliud 400 [b] Inny 401 [e] 400 [o] 401 [d] De buius Cbronographiae commendatione carmen 402 [d] Wiersz polecajcicy t% chronografi? 403

XIX. Mikolaj E e j , Zwiereiadlo, Kraków 1568 402 [a] Lectori benigno 402 [a] Do laskawego czytelnika 403 [b] Ad effigiem nobüiasimi viri d. Nlcolai Reil poetarum in Polonia Polonioorum principia epigramma 404 [b] Epigram na portret przeslawnego m^za, pana Mikolaja Reja, pierwazego z poiskicb poetów 405 [c] Annus natalis eiusdem numerorum litteria comprehenaua. . . . 404 [c] Rok urodzenia tegoz zawarty w literach oznaczaji^cycb cyfry . 405 [d] Eloglum eiusdem 404 [d] Pocbwala tegoz , 405 [e] Canon 404 [e] Kanou 405 [f] Symbolum eiusdem: Deus adesto adlutor 406 [f] Dev/iza tegoz: Bóg niecliaj ml§ wspomaga 407

XX. [Deacriptum a S. Z. S l e r p i ñ s k i , Eistoryczny obraz miasia Lublina, Warszawa 1839 (II ed. 1843), p . 76 ex tabula sepulcral! in ecclesia S. Michaells LubHni, quae nunc non exstat] 406

XX. [Odpiaany przez S. Z. S í e r p í i i s k l e g o , Eistoryczny obraz miasia Lublina, Warszawa 1839 (2 wyd. 1843), s. 76, z nagrobka w nie iatniejíicym dzlaíaj koscíele áw. Michala] • 407 loannis Makoveci! viri antiqua nobültate, Induatria, virtute et vltae integritate consplcui, arcbidiacon! Varaaviensis et flscl regii in magno ducatu Lithvaniae notarii dignissim! carmen epitapbion 406 Epitaf Jana Makowiecklego, m^za znakomitego starozytnoácl^ rodu, zapoblegliwosciíi, cnotEi i nleakazitelnoác!^, arcbídiakona warszaw-skiego ! wybornego pisarza akarbca królewskíego w Wielklm KSÍQ-stwie Litewskim 407

XXI . Maryn B a r l e c j u a z , Historya o ¿ywooie y zacnyoh sprawaeh, Je-rzego Kastryota, ktorego pospolieie Szkanderbegiem zowiq.-.z laoiAskiego iezyka na polski przeloiona przez Gypryana Bazylika, Brzeáó Lltewskl 1569 406 [a] De aquila regia carmen; cf. OM I Va 406 [a] Wiersz o królewskim orlo 407 [b] Ad illustrem heroem et senatorom regni Poloniae dignissimum Albertum Lascum, palatinum Siradiensem etc. de operis huíus edltlone; of. Silv. I I I 2 408

SPIS TRBSOI X I

PB.

[b] Wiersz do przeslawnego bohatera i znakomitego senatora Króle-stwa Polskiego Olbrachta Laskiego, wojewody sieradzkiego etc. o wy-daniu tego dziela 409 [c] De eiusdem lUustris et magnifíci domini Albertl Lasci cognomine epigramma 408 [o] Epigram o nazwisku tegoi przeslawnego i dostojnego pana Olbrachta Laskiego 409 [d] AUud 408 [d] Inny 409

X X I I . Mikolaj K r z y s z t o p o r s k i , Niniwe Miasto, Kraków 1572. . . . 408 In hlstoriam lonae prophetae a generoso viro domino Nicolao Chri-stoporski elegantibus rhythmis Polonicis contextam carmen . . . . 408 Wiersz na historia proroka Jonasza, przez szlaehetnle urodzonego pa­na Mikolaja Krzysztoporakiego pleknym wlerszem polskim ulozon% 409

X X I I I . [A Th. Wotschke, „Au8 Posena kirchlioher Vergangenheit" VI 1917/18, p. 6, ex códice Blbl. GueUerbytanae desoriptum] 410 Mnemoaynon ornatlssimi aori iudicio, eruditione et multla praeclaris virtutlbus 8. theologlae doctoris d. Martini Chemnitü 410

X X I I I . [Odpisany przez T. Wotschkego z r^kopisu Biblioteki w Wolfen-büttel] 411 Paml^tka panu Marclnowi Chemnitzowi, doktorowi sw. teologü, obda-rzonemu hojnié byatrosciq aqdu, gl^bok^ erudycjq, i wielu przeslawnymi cnotami ' . 411

XXIV. Clementis l a n i c i i Vitae regum Pohnorum, Cracoviae 1573 . ._ 410 Sigismundua Augustus 410 Zygmunt August 411

XXV. loannis Demetrii S o l i c o v i l In funere Sigismundi Augusti Polo­niae regís oratio, Cracoviae 1574 412 [a] Ad Inclitam Lachiam epigramma 412 [a] Epigram do przesíawnej Lechli 413 [b] Epicedion serenissimi principis domini Sigismundi Augusti, olim Poloniae regís, magni ducis Lithvaniae oto 414 [b] Epicedion na zgon najjasniejazego ksl^cia i pana, Zygmunta Au­gusta, nlegdys króla Polski, wielkiego ks i^ i a Litwy etc 415 [o] Eex mortuus ad subditos 418 [o] Król przemawia zza grobu do awych poddanych 419 [d] Ad Henrioum successorem 420 [d] Do swego nastQpcy Henryka '. . 421 [e] Eiusdem serenissimi d. Sigismundi Augusti Polonorum regís, magni ducis Lituanorum etc. carmen epitapMon [Graeoum] . . . . 424 [e] Epitaf tegoz najjasniejszego pana Zygmunta Augusta, króla Polaków, wielkiego ksi^cia Litwínów 426 [f] Aliud [Graecum] 424 [f] Inny 425 [g] Eidem supremum vale 424

. [g] Tegoz ostatnie pozegnanle 426 XXVI . loannis Demetrii S o l l c o v l i Urania sive oaelestis eleeUo, Craco­

viae 1574 426 [a] Ad sacrum Musarum coetum 426 [a] Do áwi^tego grona muz 427

SPIS TREáCI I X l

Pí. [b] De hoc Bartholomaei Groicii famillaris sui libello carmen • . 388 [b] Wiersz o tej kalíjizeczce Bartiomleja Grolcklego, swego przyjaciela 389

X I I I . loannes M a « z i n s k y , Lexicón Latino Polonieum, Eegiomonti Borus­siae 1564 390 [a] De operis hulus auctore 390 [a] O antorze tego dziela 391 [b] lUustrissimo prlnelpi ae d., domino Nicolao Radlvilo, duci in Olika et Nieszvvlesch, palatino Vilnensi etc 390 [b] Do jasnie oáwiaconego ksi^cia 1 pana, pana Mikolaja Eadziwüla, kai^cia na Olyce i Nieáwiezu, wojewody wüeAskiego etc 391

XIV. Andreas G o s t i n l u s , Carmen extemporaneum Splavius, 1564 . . . 392 Andreas Tricesius Andreae Gostlnio phüosophlae doctor! 392 Andrzej Trzecieskl do Andrzej a Gostyúsklego, doktora filozofii. . . 393

XV. Mikolaj E e j , Apooalypsis, Kraków 1565 392 [a] Ad Polonum, verae ac puxae Christlanae religionis amantem 392 [a] Do Polaka milujíicego prawdziwíj. i ozystq, wiar^ chrzeácijañakíi 393 [b] Ad auctorem 394 [b] Do autora 396 [c] [In Nicola! Eeii efflgiem ] ; cf. (7Jtf VII 394 [c] [Na portret Mikolaja Eoja] 395

XVI. Bartlomiej G r o i c k i , Beyestr do Porzqdku y do ArtyTculów prawa Maydeburskiego y eesarskiego, [Kraków] 1567 396 [a] De praeclaris Declorum familiae insignibus; of. Silv. 1 7 . . . 396 [a] Pieáñ o przeslawnym herbie rodziny Decjuszów 397 [b] Ad nobüem et multis dotlbus ornatissimum virum lustum Lu-dovloum Decium, secretarium reglum et cet. epigramma 396 [b] Epigram do szlachetnego i wielu cnotami obdarzoaego m^za, Justa Ludwika Deojusza, sekretarza królewskíego eto 397 [c] Ad humanisaimum virum domlnum loannem Selmicium Candi-dum epigramma 396 [c] Epigram do zacnego m^za, pana Jana Selmicjusza Kandyda . 397 [d] De cognomine eiusdem Germánico Weiss 398 [d] O jego germañskim nazwisku Weiss 399

XVII . Bartlomiej G r o i c k i , Tytuly prawa maydeburskiego, Kraków 1567 398 [a] Ad magnificum et exceUentem virtute virum, domlnum Stanlslaum Splavium; castellanum Crlvinensem, capitaneum Ostressoviensem et regiorum vectigalíum in Polonia praefectum carmen; of. Silv. I 6 398 [a] Pieáñ do dostojnego i cnot^ jasnlej^cego m^za, pana Stanislawa Splawsklego, kasztelana krzywieñskiego, starosty ostrzoszowskiego, poborcy podatków królowsklch w Polsce . 399 [b] Ad nobiiem ac litteratum virum Matthaeum Mlsovlum, magnlflci viri domini Stanislal Miscovl! Cracoviensis palatini et praefecti ge-neraUs etc. secretarium SappMeum; cf. Silo. I I 9 398 [b] Oda saficka do szlachetnie urodzonego i uczonego m^za, Ma-teusza Misiewskiego, sekretarza dostojnego m^za, pana Stanislawa Myszkowsklego, wojewody krakowskiego 1 starosty goneralnego . . 399 [o] Ad Bartholomaeum Groiclum operis huius auctorem, amicum veterem et famüiarem epigramma , 400 [o] Epigram do Bartiomleja Grolckiego, autora tego dziela, swego dawnego i serdecznego przyjaciela i 401

X I I \- TlíZECIESKI: VVIEHSZE LACXÑSKIK

P8-[b] Ad serenlsslmum et poteutlssimum principem Henricuní, divina favente clementla Poloniae regem, magnnm ducem Lituaniae etc. carmen, quo illi felicom adventum ad eapessondum totlus Sarmatiae imperium gratulatur 426 [b] Piesíi do najjaáuiejszego i uajpot^zniejszogo ksi^cia Henryka, z laski Bo¿ej króla Polski, wielkiego ksi^cia Litwy etc., w której gra-tuluje mu szcz^áliwogo przyjazdu día objíjcia rzí^dów nad calíj Sar-niacjii 427 [c] Eloglum eiusdem sacrae ot serenissimae maioatatis regiao . . . 428 [c] Pochwaia tegoz swi^tego i najjasniejszego majestatu królow­skiego 429 [d] Aliud 428 [d] Inna 429 [e] Canon 430 [e] Kauon 431 [f] Ad loannem Demotrium Solicovium 430 [f] Do Jana Dymitra Solikowskiogo 431 [g] Ad oundem 430 [gj Do tegoz 431

XXVII . Piotr K r z y s z t o p o r s k i , Golloquium Musarum cum, Apolline in laudem Henrici Valesii, Cracoviae 1574 430 Do hoc Musarum et Apollinis coUoquio, a uobilissimo regni Poloniae patricio d. Petro Christoporino dapiíero Siradiensi oleganti carmine conscripto epigramma 430 Epigram o tej rozmowie muz i Apollina, przez znakomitego patrycjusza . Królestwa Polskiego, pana Piotra Krzyaztoporskiego. podozaszego sieradzkiego, pi^knym wierszom opisanej -. 431

XXVIII . Christophori V a r a c h e v i c i i Ad Henrícum Valesium oratio, Cracoviae [1574] 432 De hac eleganti Christophori Varachevicii oquitia Poloni oratione carmen 432 Wieraz o tej pi^kaej mowie Krzyaztofa Warszewlckiego, szlach-cica polskiego, 433

XXIX. loannes Pious Z a w a d z k i , Serenissimi atque potentissimi principis Henrici Valesii ... ingressus et ooronatio, Cracoviae 1574 432 [a] Carmina quacdam gratulatoria de folie! in Poloniam ad-ventu Henrici Valesii, potentissimi Sarmatiae principis, conscripta; cf. Silv. I I I 7 432 [a] Wien^ze gratulacyjne o szozQsliwym przybyciu do PoLski Henryka Walezego, najpotezniejszogo ksl^cla Sarmacji 433 [b] Do hac nobilis ac eruditi adolescontls loannis Zavadsoii ingroaaus regii Ci'íiooviam et coronationis descriptlone opigramma 432 [b] Epigram o tymze opiaic wjazdu królowskiego do Krakowa i koro-nacji pióra szlaohotuie urodzonego i uczonego mlodzieúca, Jana Zawadzkiogo 433

XXX. Clementis l a n i c i i Vitae archiepiscoporum Onesnetisium, (Vacoviae 1574 434 [a] In insigne gontis Grimaliorum epigramma 434 [a] Epigram na herb rodu Grzymalów 435

SPIS TRESCI X i l l

pg. [b] Ad Gnesnam 434 [b] Do Gnlezna 435 [c] Eeverendo viro d. Hieronymo Garvaasio caneellarlo Gnesnensl, decano Lovloiens!, canónico Cracoviens! et Plooens!, patrono suo colendo 434 [c] Przewielebnemu m^zow! panu Hieronlmow! Garwaaklemu, kanc-lerzowi gnieánieñskiemu, dziekanowi lowickiemu, kanonikowi krakow­skiemu 1 píocklemu, swemu czcigodnemu patronowi 436 [d] XLIV loannes VI Latallclus Polonus \ . . 436 [d] XLIV. Jan VI Latalski, Polak 437 [6] XLV Petrus I I I Gamratus Polonus 436 [e] XLV. Piotr I I I Gamrat, Polak . 437 [f] XLVI Nlcolaus I I I Dziergovlus Polonus 436 [f] XLVI. Mikolaj I I I Dzlerzgowsk!, Polak 437 [g] XLVII loannes VII Przeremblus Polonus 438 [g] XLVII. Jan VII Przerembsk!, Polak 439 [h] XLVIII lacobus IV Uchanius Polonus 438 [h] XLVIII . Jakub IV üchañsk!, Polak 439 [i] Ad eundem reverendlssimum in Christo patrem ac dominum d. lacobum üchanlum archleplscopum Gnesnensem, Eegn! Poloniae primatem etc., patronum suum beneficentlsslmum, post peraotam fellciter Henrici regís coronationem Lyricum 438 [i] Píesñ liryczna do tegoz najprzewielobnlejszego w Chrystusie ojea i pana, pana Jakuba Uchaúsklego, arcybiskupa gnieánieñskiego, prymasa Królestwa Polskiego etc., swego najszczodrobliwszego pa-troná, po odbyclu koronaoji króla Henryka 439 XI, loach. Volsc. B i l s c i i Istulae eonvivium in nuptiis ... Stephani I regia ... et Annae reginae Poloniae, Cracoviae 1576 . 440 [a] Serenissimi atque potentissimi principis Stephani, Dei gratia Poloniae regia, magni ducis Lithvaniae eloglum 440 [a] Pochwaia najjaánlejszego 1 najpot^zniejszego kai^cla Stefana, z Bozej laski króla Polski, wielkiego ksi^ola Litwy etc. . . . . 441 [b] Paraenesis ad eundem 440 [b] Zaeh^ta do tego¿ 441 [c] Omen eidem 442 [o] Wróába día tegoz 443 [d] Canon 442 [d] Kanon 443 [e] Lectori candido 442 [e] Do zyczUwego czytelnika 443 [f] Omen auotori 442 [f] Wrózba día autora 443 ÍI I . Maciej S t r y j k o w s k i , O •wolnosd Korony Polskiej, Kraków 1575 442 A.d Christianum lectorem; cf. Silv. I I I 12 442 Do ohrzeácijaúskiego czytelnika 443 L I I I . Marcin B i a l o b r z e s k l , Orthodoxa confessio, Cracoviae 1677 . . 444 fn insignia magnlflci viri d. loannis Zamolsci regni Poloniae procan-iellarii etc 444 STa herb dostojnego m^za pana Jana Zamoyskiego, podkanclerzego Królestwa Polskiego etc ' 445

X I V A. TRZECIESKI: WIERSZE LACIÑSKIE

Pg. XXXIV. Andr. P a t r i c i i N i d e c i i Ad Stephanum regem gratulatio, habita

totius cleri Varsoviensis nomine ob victoriam Polooensem de Mosco-vitis, Cracoviae 1579 444 Serenissimo atque invlctissimo prlnelpi Stephano, Dei gratia Polo­niae regí, magno duci Lituaniae etc 444 Najjaániejszemu 1 niezwyci^zonemu ksi^ciu Stefanowi, z Bozej laski królowi Polski, wlelkiemu ksi^clu Litwy eto 445

XXXV. Melodiae na Psalterz Polski, przez Mikolaja Qomólki uozynione, Kraków 1580 446 De hoc opere melodiarum Nieolai Gomoloae epigramma 446 Epigram o tym zblorze melodll Mikolaja Gomólkl 447

XXXVI. [A. Tricosii manu inscriptum in álbum Bartholomaei Scliach-manni Gedanenais] 446 [Mnemosynon ornatlssimi adolescentia d. Bartholomaei Sachmani patricii Gedanenais] 446 [Autograf poety, w sztambuchu gdañszczanina Bartiomleja Schach-manna] 447 [Pami^tka szlachetnemu mlodzleñoowl panu Bartlomlejowi Schach-mannowi, patrycjuazowi gdaúskiemu] 447

XXXVII . Konstituoie, Statuta y Przywileie na walnycb, Seymieeh Koron-nych od Boku Pañskiego 1550 aé doBoku 1581 uchwalone, Kraków 1581 448 [a] De serenissimo ac potentlaslmo Sarmatiae principe Stephano, De¿. gratia Poloniae rege, magno duce Lituaniae, Eusslae, Prussjae, Masovlae, Livoniae etc., principe Transsllvanlae carmen 448 {a] Pieáñ o najjaániejszym i najpot^zniejszym ksieolu Sarmacji Stefanie, z Bozej laski królu Polski, wielkim kslQciu Litwy, Eusi, Prua, Mazowsza, Inflant etc., kslQciu Transylwanll 449 [b] In arma ülustrls ac magnifíci domini loannis Zamoyski de Za-moscie, regni Poloniae aupremi canceUarli, Belzenals, Kniszinensls, Zamechenslque etc., etc. oapitanei 450 [b] Na herb najjaánlejszego i dostojnego pana Jana Zamoyskiego na Zamosciu, wielkiego kanolerza Królestwa Polskiego, starosty belskiego, knyszyñakiego, zamechskiego etc., eto. . . • 451

XXXVII I . Marcin B i a l o b r z e s k l , PosííZía orthodoxa, Kraków 1581. . . 450 [a] In effigiem serenissimi ac bellicosisslmi principis Stephani I, di­vina favente clementía Poloniae regís et magni ducis Lituaniae etc. feliciaslmi epigramma 460 [a] Epigram na portret najjaánlejszego i najm^zniejszego ksi^cia Stefana I z Bozej laaki najazcz^áliwszego króla Polski 1 wielkiego kai^cia Litwy 461

[b] In efflgiem reverendlaaimi in Christo patria domini Martini Bialo-breaü, Dei gratia Camenecenaia antistitia et abbatia Clarae Tumbae epigramma 450 [b] Epigram na portret przewielebnego ojea w Chrystusie, pana Marcina BiaJobrzeskiego, z Bozej laski biskupa kamleniecklego i opata Moglly 451

[c] Allud de operibus elus in luoem editls 452 [o] Inny o jego dzi^ach wydanych drukiem 453

SPIS TREáOI X V

Pg. X X X I X . Bartosz P a p r o o k l , Herby ryeersttoa polskiego, Kraków 1584 . 452

Eeverendlssimi In Christo patria domini Martini Bialobrzeskl, epi-seopi Cameneoensis et abbatis Clarae Tumbae breve eloglum per Andream Triceaium ad memoriam posterltatis conscriptum . . . . 462 Krótka pochwaia przewielebnego ojea w Chrystusie, pana Marcina Bialobrzeakiego, biskupa kamienieckiego i godnego opata mogilskiego, napisana przez Andrzeja Trzecieakiego ku pamleoi potomnoáci . . 453

XL. Sebastian K l o n o w i c , Éale nagrobne na Jana Koehcmowskiego, Kraków 1586 454 [a] Threnodía in funere nobiliaslmi viri d. loannis Koohanovii tribuni Sandomiriensis, poetae Poloni exeellentissimi. Andreas Tricesius . . 464 [a] Trenodia na pogrzebie przealawnego mgza, pana Jana Kooha-nowskíego, wojskiego sandomíerskiego, najznakomitszego poety pol-skiego. Andrzej Trzecieski 465 [b] Eiusdem auctoris , 460 [b] Tegoi autora 461

I I I . Q u a e d a m p r o s a o r a t i o n e c o n s c r i p t a 462 I I I . P i s m a p r o z a l c z n e 463

I. Dialogus de coniugio Sigismundi Augusti Poloniae regia iunioris, auno 1548 faotus (ex códice manu scripto) ( = Dial.) 464 I. Dialog o malzeñstwie Zygmunta Augusta, mlodszego króla Polski, na-pisany w roku 1648 466

I I . St. O r i c h o v i i Panagyrious nuptiarum Sigismundi Augusti Poloniae regia, priore correctior^t longe looupletior, Cracoviae 1653 ( = Orich. Pameg.) 482 I I . Stanialaw O r z e c h o w a k l , Panagyrieus nuptiarum Sigismundi Augusti Poloniae regís, wyd. I I poprawione i powi^kszone, pomnozone, Kraków 1553 483

Andreas Tricesius lectori salutem 482 Andrzej Trzecieski pozdrawia czytelnika 483

APPENDICES I - I V 487 A p p e n d i x I . Laciúskie paszkwile przeeiw Lipomanowi 1 Eojzjuszowi . . . 489 A p p e n d i x I I 503

A. Listy Andrzeja Trzecieskiego ojea • 603 B. Listy Andrzeja Trzecieskiego syna 507

A p p e n d í x I I I . Testimonia o Trzecieskioh ., 610 A. Trzecieski ojciec 610 B. Trzecieski syn 518

A p p e n d í x IV. Wiersze i inne s^dy wspóiozesnych o Trzeeieskim . . . . . 535

KOMENTAEZ HISTOEYCZNY I INDEKSY 647 Komentarz historyczny do utworów Trzecieskiego 549 Komentarz historyczny do Appendices 629

Indeks nominum propriorum • 642 Indeks miejsc z autorów przytoczonych w Komentarzu filologlcznym . 661 Indeks nazwisk (historyczny) • 678

I N S T Y T U T B A D A I ^ I L I T E R A C K I C H P O L S K I E J A K A D E M I I N A U K

B I B L I O T E K A P I S A R Z Ó W P O L S K I C H SERIA B Nr 9

Redaktor nacze lny : MARÍA RENATA MAYENOWA

Komitet r edakcy jny : KAZIMIERZ BUDZYK, KONRAD GÓRSKI, WLADYSLAW KURASZKIEWICZ. JADWIGA PIETRUSIEWICZOWA. STANISLAW FIGÓN, ROMÁN POLLAK,

WITOLD TASZYCKI, STEFAN WIERCZYÑSKI

ANDRZEJ TRZECÍESIÍI

DZIELA WSZYSTKIE TOM II

PISMA POLSKIE Cz§éc I i II

c.

W R O C L A W — W A R S Z A W A — K R A K Ó W ZAKLAD NARODOWY IMIENIA OSSOLIÑSKICH WYDAWNICTWO P O L S K I E J AKADEMII NAUK

•Ai .....WW,í¡-'...Ví.AA. ^>^!'

'immm-^

'4íWÍ!»g<Któí-

*'/YCíMUNf|

. í í-. 1 í - - " W \ i ¥ 'Vi;

:. -WYDAWMCrWO'POLSKIEJ'AKADEKffl2mÁUKCf>'"V. - . í í i j f i '

.'V-.>', r . ,^,,'MCMLXI .'«.tfrMi#?-iK' ' • ' ' ;

• ^•<i'-

SPIS TRESCI Str.

W S T ^ P WYDAWCÓW 5 [Od wydawcy] 7 Wykaz skrótów 10 Wst^p bibliograficzny 14 J^zyk pism Andrzeja Trzecieskiego 53 Literatura 120 Muzyka do tekstów A. Trzecieskiego 127 Bl^dy druków i r^kopiaów 147

TEKSTY. Transkrypoja i transliteracja 155

T e k s t y A

Utwory o autorstwie bezspornym

Powszednia spowiedz 157 Oratio Dominica, to jest Modlitwa Páiiska podlug szczyrego tekstu ná

polskíi piosnk^ przelozona 160 Modlitwa, gdy dziatki spáó id% "'. 161 Piesñ nowa o krewkosci wielkiej kázdego czíowieka 163 Psalm pierwszy 166 Psalm XIV 168

Tranaliteracja 168 Transkrypcja 169

A. Tri. Psalm <LXVII> 172 Nabozna piosnká á obiecna modlitwa 173 Da pacem Domine in diebus nostria et caet. Po polsku 175 Píesn ná pul nocy 176 Druga pieáñ po pulnocy 178 Modlitwa albo piesñ, gdy rano dziatki Wütáiiit 179 Pieáñ ránna, gdy sloñce wachodzi 181 Przezegnánie atolu 183 Dziekowánie po jedzeniu 185 Alia benedictio mensae 186 Gratiarum actio post mensam 187 Dzi^kowánie po stolc 188 Pieéií, gdy sloñce záchodzi 189 Pieáñ idqiC spáó 191 Modlitwa zá zbor chrzescijañski 192 Wypráwá ármáty tureckiej 193

Transliteracja 194 Transkrypcja 195

4 4 2 •*•• TRZECIESKI: PISMA POLSKIE

Str. Do jej miloécl pániej Doroty Krzystoporskiej, Kásztcllanki Wieluñskiej,

krotka przedmowa 206 Nowiny tego herbu páná Janá Chrystoporskiego, Kásztellana Wieluñ-

skiego . . . krotkie wysiawienie 208 Piesñ státecznej krzeácijáñskiej pániej 210 Ná herb zacnie urodzonego páná Hijácyntá Mlodziejowskiego 213 <Do królowcj Anny Jagiellonki) 213

D o d a t e k

Kwit dluzny na 15 zlp 214 Kwit dluzny na 40 zlp. (transliteracja.i transkrypcja) 215

T e k s t y B

Utwory o autorstwie spornym

Ná obraz Mikolájá Eejá z Naglo. M. W 217 Do zacnie urodzonego éláchcicá polskiego Mikolájá Eejá z Naglowic . . . 218 Do zacnie urodzonego Mikolájá Eejá z Naglo.wio dziedzicá . , . . . . . 219 áíywot 1 spráwy poéciwcgo éláchcicá polskiego Mikolájá Eejá z Naglowic 221 Tenze Andrzej Trzecieskl o éláohcicu . . • 228

T e k s t y C

Utwory o autorstwie nlepewnym

Picárí o émiercl KroIá Jego Miloécl Stárego, Zygmuñdá Pierwszego . . . 229 Modlitwa powszednia do Trojce áwi^tej . • ' . 235 Wyznánie wiáry krzeácijáñskiej 236 Piesré przy pogrzebie czíowieka krzeécijáñsklego 238 Modlitwa krocluchna ku Pánu Bogu 240 PlesA o zywocle krzeécijánBkim 242 Pleáíí i proébá, áby Pan Bog ñas przy Ewáníelljej swej éwl^tej záchowác

raczyí 245 Modlitwa Páñska albo pacierz . . ' 246 Deklaracja oplaconej kwarty przez Andrzeja Trzecieskiego (transliteracja

i transkrypcja) 248 TRANSKRYPCJA NUT 249

K r u lozycje wieloglosowe 251 M' -K. lie 269

OBJAáNíENIA . 2 7 5 Teksty A 277 Teksty B 312 Teksty C . 324

INDEKS WYRAZÓW I FORM 341 Indeks A 343 Indeks B 389 Indeks C 413

I N S T Y T U T H A D A N L I T E R A C K I C H P O L S K I E J A K A D E M I I N A U K

B I B L I O T E K A P I S A R Z Ó W P O L S K I C H SERIA B Nr 9

Redaktor naczelny: MARÍA RENATA MAYENOWA

' Komitet redakcyjny: KAZIMIERZ BUDZYK. KONRAD GÓRSKI, WLADYSLAW KURASZKIEWICZ, JADWIGA FIETRUSDSWICZOWA, STANISLAW PIGON, ROMÁN POLLAK,

WITOLD TASZYCKI, STEFAN WIERCZYÑSKI

ANDRZEJ TRZECIESKI

DZIELA WSZYSTKIE TOM n

PISMA POLSKIE Cz§sc I i II

W R O C L A W - W A R S Z A W A — K R A K Ó W ZAKLAD NARODOWY IMIENIA OSSOLIÑSKICH

WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII NAUK

ANDRZEJ TRZECIESKI

PISMA POLSKIE CZ^SÓ II

REPRODUKCJE FOTOTYPICZNE

WROCLAW — W ARSZAWA - KRAKÓW ZAKLAD NARODOWY IMIENIA OSSOLIÑSKICH WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMU NAUK

MCMLXI

P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T B A D Á N L I T E R A C K I C H

B I B L I O T E K A P I S A R Z Ó W P O L S K I C H SERIA B NR ÍO

Redaktor naczelny: MARÍA RENATA MAYENOWA

Komitet redakcyjny: KAZIMIERZ BUDZYK, KONRAD GÓRSKI, WLADYSLAW KURASZKIEWICZ, JADWIGA PIETRUSIEWICZ. STANI­SLAW PIGOÑ, ROMÁN POLLAK, WITOLD TASZYCKI,

STEFAN WIERCZYÑSKI

SEBASTIAN FABIÁN KLONOWIC

WORER JUDASZOW

WROCLAW ZAKLAD NARODOWY IMIENL4. OSSOLIÑSKICH WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMH NAUK

SEBASTIAN FABIÁN KLONOWIC

WOREK JUDASZOW

OPRACOWALI

KAZIMIERZ BUDZYK, ANTONINA OBRl BSKA-JABLOÑSKA

KOMENTARZ PRAWNICZY OPRACOWAL

ZBIGNIEW ZDRÓJKOWSKI

WROCLAW MCMLX ZAKLAD NARODOWY IMIENU OSSOUÑSKICH WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMU ,NAUK

(

P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T B A D A Ñ L I T E R A C K I C H

BIBLIOTEKA PISARZOW POLSKICH SERIA B NR 11

Redaktor naczeing: MARÍA RENATA MAYENOWA

Komitet redakcpjny:

KAZIMIERZ BUDZYK, KONRAD GORSKI, WLADYSLAW KURASZKIEWICZ, JADWIGA PIETRUSIEWICZOWA. STANISLAW PIGOÑ, ROMÁN POLLAK, WITOLD

TASZYCKI, STEFAN WIERCZYÑSKI

JAN JURKOWSKI

DZIELA WSZYSTKIE TOM PIERWSZY

WROCLAW ZAKLAD NARODOWY IMIENIA OSSOLIÑSKICH WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII NAUK

JAN JURKOWSKI

TRAGEDIA O POLSKIM SCYLURUSIE

I TRZECH SYNACH KORONNYCH OJCZYZNY POLSKIEJ

ZOmiERZU, ROZKOSNIKU I FILOZOFIE KTÓRYCH IMIE

HERKULES, PARYS, DYJOGENES

OPRACOWALI

JULIÁN KRZY2AN0WSKI I STANISLAW ROSPOND

WROCLAW MCMLVIII ZAKLAD NARODOWY IMIENIA OSSOLIÑSKICH WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII NAUK

SPIS TRESCI str.

WstQp wydawców 5 Bl^dy drukarskie pierwodruku . . . . . . . . . . . 28

Tekst: transkrypcja — reprodukcja fototypiczna 33 Objaánienia 105 Indeks wyrazów i form 127