ISMAIL KADARE

GJAKFTOHTËSIA NOVELA

SHTËPIA BOTUESE «NAIM FRASHËRI»

Redaktor

s

Silva e ka lo i me shpe j t ës i s h e s h i n e m i n i s t r i v e , m e -g j i tha të , k u r m b ë r r i t i t e h y r j a e m i n i s t r i s ë së s a j , i sh te p a k vonë .

Pa e n g a d a l ë s u a r ec jen , p ë r s h ë n d e t i n ë p u n ë s i n e s h ë r b i m i t , f y t y r a e t ë cil i t m e z i da l l oh e j p a s x h a m ï t t ë p o r t i n e r i s ë d h e a s h t u , g j y s m ë m e v r a p , n i s i t ë ng j i s t e shka l lë t .

Në k o r r i d o r i n e k a t i t t ë d y t ë d e s h u p ë r p l a s me t ë n j o h u r i n e sa j t ë d i k u r s h ë m V i k t o r Hi l ën , t ë cil in s 'e k i -s h t e t a k u a r p r e j k o h ë s h .

— O, s i j en i? — t h a a jo , me f r y m ë m a r r j e a k o m a të s h p e s h u a r nga n g j i t j a e s h k a l l ë v e . — Ç ' ju ka s j e l l ë k ë n -d e j ?

A i e v ë s h t r o i m e c a s y t ë h u t u a r d h e v e t ë m t a n i S i l ­v a v u r i r e n ë f y t y r ë n e t i j t ë p a r r u a r n j ë n d j e n j ë l o d h j e -j e d h e i ne rz i e .

— Një n g a t ë r r e s ë , — ia bër i ai n ë p ë r d h ë m b ë , d u k e i s h o q ë r u a r fjalët m e n j ë lëviz je t ë do re s . — K u ë s h t ë z y -ra e z ë v e n d ë s m i n i s t r i t ?

— Ju çoj u n e , — t h a a jo . — Ejan i . Ajo eoi p ë r p a r a , e l e h t ë s u a r që m u n d t ë l ë v i z t e . M e -

g j i t h ë s e t a n i e t a k o n t e r r a l l ë , a s h t u s i t ë g j i t h ë t ë n j o h u -r i t e t j e r ë t ë p ë r b a s h k ë t t ë saj d h e t ë s ë m o t r ë s , t a n i q ë A n a s ' i sh t e m ë , S i lva si'llej m e t a m e s h u m ë k u j d e s , s i m e d i ç k a t ë r r ë s h q i t s h m e d h e t ë t h y e s h m e l e h t ë .

— K ë t u , Vik to r , — t h a me zë të ë m b ë l . A i m ë r m ë r i t i n j ë s i p ë r s h ë n d e t j e d h e , p a i d h ë n ë a s

d o r ë n , t r ok i t i t e d e r a . E k i s h t e h u m b u r f a r e , t h a ajo m e v e t e d u k e e c u r

d r e j t z y r ë s s ë sa j . D o t ë i s h t e fyer p re j k u j t d o n g a n j ë s j e -Uje e t i l le , p o r jo p r e j t i j .

— M i r ë m ë n g j e s , — t h a d u k e h a p u r d e r ë n e z y r ë s . — M i r ë m ë n g j e s , S i lva , — t h a shef i . S h q i p t i m i i e m r i t të sa j pas f j a l ës «mi rëmëng jes» - t r e -

g o n t e s e a i a s q ë i a k i s h t e v ë n ë r e v o n e s ë n . M e g j i t h a t ë , n d ë r s a v i n t e p a r d ë s y n ë n ë mba j t ë se , S i lva t h a :

— U vonova p a k . L i n d a , s h o q j a e zy rë s , që e n d i q t e me n j ë v ë s h t r i m

të g ë z u e s h ë m që n g a t r y e z a e saj e p u n ë s , g je t i r a s t i n t ' i s h k e l t e s y r i n . Ajo k i s h t e n d ë r r u a r k r e h j e n e f l okëve d h e k ë s h t u d u k e j a k o m a m ë s i m p a t i k e . Ajo ë s h t ë n j ë z e t e t r e v jeoe, m e n d o i Si lva, n d ë r s a h a p t e s i r t a r ë t p ë r t ë n x j e r r ë dos je t , ç'i d u h e t t ë d u k e t më e r e ?

Në z y r ë zo tëro i h e s h t j a . Kjo i s h t e k o h a e o r a r i t z y r -t a r >kur h e s h t j a d u k e j më e p a d u i r u e s h m e , n g a q ë n j e r ë z i t a k o m a s'icishin p a s u r m u n d ë s i t ë k ë m b e n i n d y f j a l ë p ë r d ï t ë n e d j e s h m e , a p o p ë r d i çka që n u k u d u r o h e j s a t a t h o s h i n . Nga d r i t a r e t e l a r t a b a r o k h y n t e n j ë n g a a t o l loj

6

n d r i ç i m e s h t ë p e r m b a j t u r a , q ë d u k e t s i k u r g j i t h ë t e p r i -m e t a p o t e k a t e mo t i t i l ënë p ë r j a s h t a x h a m a v e , d u k e le-j u a r b r e n d a v e t ë m a t ë q ë ë sh t ë e n e v o j s h m e p ë r n j ë zy-rë . Bal l i i shefit , i l ë m u a r , i z g j e r u a r p a k s a n g a s p r a p s j a e f lokëve , i sh te i p a l ë v i z s h ë m , m b i fcryezë. A n a s h s a j , S i l ­va , p o t h u a j s e e n d i e n t e f iz ik ish t p a d u r i m i n e p ro f i l i t të L indas p ë r t ' u k t h y e r n g a a jo .

N j ë p a d u r i m t ë t i l l ë m ë n g j e s e v e a jo a r r i n t e f i a ka-lon t e e d h e Silvës, k ë s h t u që t ë dy ja b a s h k ë mez i e p r i sn in , p a s çdo t ingë l l imi t ë zi les së t e l e fon i t apo t r o k i t j e v e t ë d e r ë s , q ë shef i t ë n g r i h e j e t ë t h o s h t e : p o m ë t h ë r n e s i n . P a s t a j p a k k o h ë pas i a i d i l t e , e n d i e n i n d h e v e t ë s e p a d u -r i m i i t y r e s 'k i sh te q e n ë d h e a q i p ë r l i g j u r d h e n g a m u n -gesa e shef i t s ' n d r y s h o n t e n d o n j ë g jë e n i a d h e në zy rë . Madje , k u r n ë pë rg j i t hë s i she fa t i sh in n ë m b l e d h j e d h e n g a z y r a t fqinje v i n t e n d o k u s h p ë r t ë bëirë n j ë ç ikë m u -h a b e t , k i s h t e r a s t e q ë Si lva, bi le d h e L i n d a , b ë h e s h i n n e r -voze d h e mez i p r i s n i n q ë n j e r ë z i t t ë l a r g o h e s h i n p ë r t ë v a z h d u a r p u n ë n . M e g j i t h a t ë kjo p ë r v o j ë e p ë r s ë r i t u r n u k i p e n g o n t e t ' i sh i jon in çdo h e r e , po me a t ë k ë n a q ë s i , ç a s -t e t e p a r a , k u r shef i i l i n t e v e t ë m .

Te le fon i r a d i s a h e r ë , po r a s n j ë h e r ë shef i n u k s h q i p -toi f jalët «po vij». Ai u n g r i t e dol i v e t ë , a t ë h e r ë k u r a to e k i s h i n h u m b u r s h p r e s ë n s e d o t ë i k t e .

— Uf, — t h a L inda , porsa , ai dol i . — So t s 'po më p u n o h e t hiç .

— Ky mode l f lokësh të s h k o n s h u m ë , — t h a Si lva .

F y t y r a e L indës s h k ë l q e u e g j i tha . — V ë r t e t ? — K u r h y r a n ë m ë n g j e s , t h a s h ë m e v e t e : ç ' i sh t e

n e v o j a q ë t ë d u k e t a k o m a m ë e r e s e ç ' ë s h t ë ? — O, s ' j am e d h e aq e re sa ç 'e b e n t i . — O zot, — t h a Si lva , — sa e p a n g o p u r që j e . Në

qoftë se ty s ' të d u k e t ve t ja e r e , a t ë h e r ë ç'do të t h o s h a u n e ?

L i n d a e pa n g u l t a s . — M e g j i t h a t ë u n e do t ë k ë m b e h e s h a me g j i t h ë

qejf m e t y .

7

— Si? — ia b e r i S i lva d h e , pa e d i t u r as v e t ë p s e , n d j e u që u s k u q l e h t ë .

L i n d a b u z ë q e s h i . — T h a s h ë s e d o t ë k ë m b e h e s h a m e g j i t h ë qejf m e

ty . — A h , ja ç ' na dol i , — ia b e r i S i lva . — Mos u b ë j

e p a s i n q e r t ë , L inda . — J o , — n g u l i k ë m b ë t j e t r a . — J a m k r e j t ë s i s h t e

s i n q e r t ë n ë a t o q ë t h a s h ë . S i lva e n d i e n t e se e s k u q u r a n u k i k i s h t e i k u r a k o ­

m a n g a f y t y r a . Ç ' ë sh t ë k y buda l l a l l ëk , t h a m e v e t e . P ë r f a t t ë m i r e u h a p d e r a d h e h y r i n j ë p r o t o k o -

l l i s te e s h ë n d o s h ë d u k e t h ë n ë « b r r r s a f t o h t ë ! » Ajo v u r i d o r ë n t e k a l o r i f e r i d h e t u n d i k o k ë n .

— Te ju k a l o r i f e r ë t n g r o h i n m i r e , k u r s e ne u t h a m ë së f toh t i . Ku e k e n i s h e f i n ?

. — Besoj se do të k t h e h e t s h p e j t , — t h a L inda . — T'i t h e m g jë?

— J o , vi j p r a p ë më vonë , — t h a a j o d h e do l i .

L i n d a n d o q i me sy d e r ë n g j e r s a u m b y l l d h e u k t h y e n g a S i lva .

— Sado e ç u d i t s h m e që të d u k e t , ione j a m k r e j t e s i n q e r t ë në a t ë që t h a s h ë , — t h a a jo . — M e g j i t h ë s e d h e aq e ç u d i t s h m e n u k d u k e t .

— L ë r e m ë m i r e k ë t ë b i sedë , — t h a S i lva , k u r s e me ve t e s h t o i : O zot . s 'di as v e t ë ç 'f las.

— E p s e ? — ia b a r i L i n d a me n j ë a n k d m p ë r k ë d h e l ë s . N ë d e r ë t r o k i t ë n p ë r s ë r i . K r e j t s h k u j d e s s h ë m d h e p a

a r r i t u r q ë a to t ë t h o s h i n « h y r » , d i k u s h e h a p i d e r ë n . — K o m u n i s t ë t , në o r ën d h j e t ë , m b l e d h j e p a r t i e , —

t h a n j ë k o k ë , t r u p i i t ë c i l i t k i s h t e m b e t u r j a s h t ë d e r e . — Ah, po t e ju s 'ka k o m u n i s t ë . më fa ln i .

D e r a u m b y l l me po a t ë z h u r m ë që u h a p , d h e d y - t r i h e r ë n ë k o r r i d o r u d ë g j u a zër i i t i j : « K o m u n i s t ë t , n ë o r ë n dh je të , m b l e d h j e e s h k u r t ë r p a r t i e . » -

D e r a u h a p d h e h y r i shef i m ë i z y m t ë s e z a k o n i s h t . K ë s h t u b ë h e j g j i t h m o n ë , s a h e r ë q ë l a j m ë r o h e j p a p r i t u r p ë r n d o n j ë m b l e d h j e p a r t i e g ja t ë o r a r i t z y r t a r . A i n u k

8

i sh te a n ë t a r p a r t i e d h e t ë g j i t hë e d i n i n se e k i s h t e fa rengë k ë t ë g jë . Ç'e do , s e k a m a t ë « t ë k u q e n » , u t h o s h t e m i q v e t ë t i j p ë r t e s e r ë n e P a r t i s ë , s a h e r ë që b ë h e j f j a l ë pë r m u n -d ë s i n ë e e m ë r i m i t t ë t i j n ë n d o n j ë p o s t t ë r ë n d ë s i s h ë m . P o r g j a t ë j e tës s ë p ë r d i t s h m e në z y r ë , i r r ëmbyer_ n g a r i t m i i p u n ë s , n g a u r d h r a t që u j e p t e v a r t ë s v e d h e n g a v e t ë poz i t a e t i j s i shef, jo v e t ë m a i v e t ë , p o r k i s h t e p ë r -s h t y p j e n se e d h e të t j e r ë t , e h a r r o n i n m o s q e n i e n e t i j në P a r t i . M i r ë p o ja , v i n t e n j ë ças t i t i l l ë , k u r n ë k o r r i d o r d i k u s h l a j m ë r o n t e : « K o m u n i s t ë t n ë m b l e d h j e t ë P a r t i ­së» d h e a i e n d i e n t e v e t e n keq . G j a t ë g j i t h ë k o h ë s që v a z h d o n t e m b l e d h j a e P a r t i s ë , i sh te n ë n j ë s ik l e t t ë m a d h ; çdo n j e r i që e s h i k o n t e , i d u k e j s i k u r do t ë h a b i t e j me t ë (në t ë v ë r t e t ë kjo k i s h t e n d o d h u r d isa h e r ë ) . « P o t i , s ' p a s -k e s h k u a r n ë m b l e d h j e ? Ah , p o t i s ' je a n ë t a r , m ë fai .»

K ë t o i sh in cas te m e t ë v ë r t e t ë t ë v ë s h t i r a p ë r t ë . S 'd in te ç ' të b ë n t e . Q ë t ë m o s b i n t e n ë sy , ik te , v ë r t i t e j k o r r i d o r e v e , n g a n j ë h e r ë z h d u k e j f a re n g a zy ra . A k o m a m ë k e q e n d i e n t e v e t e n n ë m b l e d h j e t e h a p u r a t ë P a r ­t isë, k u r në p j e sën e d y t ë t ë m b l e d h j e s s e k r e t a r i i o r g a -n iza të s t h o s h t e : t a n i s h o k ë t p a p a r t i t ë n a falin, s e k ë -m i c a p r o b l è m e t ë b r e n d s h m e . N ë a t ë ç a s t s 'e d o n t e v e ­t en . Di l t e k o k u l u r b a s h k ë m e t ë t j e r ë t , m e n j ë p ë r z i e r j e d ë s h p ë r i m i e fyer je je n ë f y t y r ë , s i k u r t ë t h o s h t e : m ë m i ­r e t ë m o s n a k i s h i n f t u a r fa re . D h e d y - t r i d i t e p a s k ë s a j e n d i e n t e v e t e n s i të v r a r ë .

J a , d h e t a n i p o t r a z o n t e g j i thë n e r v o z i z ë m l e t r a t m b i t r yezë .

— Ku ë s h t ë m a t e r i a l i i zy rës së p l a n i t ? — t h a më në fund.

— At je d u h e t ta k e n i , — u pë rg j ig j L inda , me zë të bu t e .

K u p t o h e j m e n j ë h e r ë q ë n u k k ë r k o n t e a sn jë m a t e r i a l , sepse s i r t a r ë t e t r y e z ë s së t i j u h a p ë n e u m b y l l ë n pa a s ­n j ë k r i t e r . M ë n ë fund , p r e j n j ë r i t p r e j t y r e , n x o r i p a -k e t ë n e c i g a r e v e s i e d h e ç a k m a k u n , që k u s h e d i pse i p ë l -q e n t e t a m b a n t e n ë s i r t a r , v u r i n j ë c i g a r e n ë go jë d h e , pa e n d e z u r , dol i n g a zyra .

9

— Ë s h t ë b ë r ë t y m , — t h a L inda . S i lva dol i p ë r t ë ç u a r n j ë m a t e r i a l t e s e k r e t a r j a e m i -

n i s t r i t . N ë k o r r i d o r e k î s h t e qe të s i . N j ë t e l e f o n q ë s ' e n g r i n t e k u s h , b i n t e v a z h d i m i s h t p a s d e r ë s s ë n j ë z y r e . M e s igu r i , i zot i i t i j qe në m b l e d h j e .

K u r u k t h y e n ë z y r ë , a t j e i sh te A r i a n i . B u z ë q e s h n i n t ë d y m e L i n d ë n p ë r d i ç k a q ë p o r s a e k i s h i n t h ë n ë . P e r ­s e n u k s h o q ë r o h e n b a s h k ë ? m e n d o i S i lva . D o t ë i s h t e n j ë çift i b u k u r .

— Po i t r e g o j a p ë r she f in , — t h a L i n d a . — P ë r n e r -v a t q ë i h i p i n s a h e r ë k a m b l e d h j e p a r t i e .

— So t m b l e d h j a e P a r t i s ë më d u k e t s e ë s h t ë p ë r p u -n ë n e Kinës , — t h a A r i a n i .

— V ë r t e t ? — ia b e r i L inda . — K ë s h t u më d u k e t .

D i k u n ë k o r r i d o r dëg johe j n j ë p ë r p l a s j e e m b y t u r d y e r s h . Një te lefon, n d o s h t a a i q ë k i s h t e d ë g j u a r S i lva , v a z h d o n t e t ë b i n t e n ë la rgës i .

— D o m e t h ë n ë t ë g j i t h a a t o që j a n ë fo lu r k o h ë t e f u n d i t p ë r p r i s h j e n m e K i n ë n j a n ë t ë v ë r t e t a , — t h a L i n ­da .

— Me sa d u k e t , — u përgj ig j A r i a n i . S i lva v ë s h t r o n t e m e n d u e s h ë m s y p r i n ë n e t r y e z ë s .

— Një p r i sh j e k a q e qe t ë , — t h a a jo . — Sa e ç u d i t ­s h m e .

A r i a n i u m a t t ë t h o s h t e d içka, p o r në a t ë ç a s t u h a p d e r a d h e h y r i S i m o n D e r s h a , q ë p u n o n t e n ë z y r ë n fq in jè .

— Ka m u n d ë s i të t e le fonoj ? — t h a a i . — Te l e fon i y n ë ë s h t ë p r i s h u r .

— Telefononi , — t h a Si lva. Ajo d e s h i të k t h e n t e k o k ë n n g a A r i a n i , pë r t ë v a z h d u a r b i s edën , p o r u k u j t u a s e a j o b i s e d ë n u k m u n d t ë v a z h d o n t e n ë p r a n i t ë S i m o n D e r -s h ë s . Meg j i thëse f q i n j ë m e z y r ë n e t y r e , a i k i s h t e q e n ë p ë r t a n j ë n j e r i i h u a j , p r a n i a e t ë ci l i t b i n t e n ë s y v e t ë m d i t ë n e n d a r j e s së r r o g a v e , k u r , i u l u r në n j ë k a r r i g e , p ë r -b r i l l oga r i t a r i t , i m b a n t e çdo punon jë s i k u o t ë n e B a s h k i -m e v e Pro fes iona le . Ai s ' i sh te as i m i r e , as i k e q p ë r t a , m e g j i t h a t ë në s y t ë e t i j s 'k i she qejf t ë b i s e d o h e j p ë r

10

asg jë . Ja d h e t an i , S i lva e n d i q t e me sy k r a h u n e t i j që po f o r m o n t e n u m r i n , d u k e e n d i e r se e d h e s y t ë e L i n ­d e s e t ë A r i a n i t v ë s h t r o n i n me t ë n j ë j t ën m ë n y r ë .

— S imon , p a s k e b ë r ë k o s t u m të r i , — t h a L inda . — E gëzofsh!

— F a l e m n d e r i t , — t h a t j e t r i , me do rezën e te lefoni t te goja . — E k a m p a s u r p r e j k o h ë s h .

— S' ta k e m i p a r e a s n j ë h e r ë . A i be r i n j ë s i b u z ë q e s h j e naz iqe , d u k e u l u r I tokën

p o s h t ë . K o s t u m i b lu i e r r ë t i a b ë n t e e d h e m ë t ë v r a r ë n g j y r ë n e fy ty rës .

I s h t e h e r a e p a r e që S i lva po e s h i k o n t e me v ë r e j t j e a t ë n j e r i . A i k i sh t e q e n ë p ë r t ë n j ë n j e r i i m b y l l u r , m e s -k in , d h e asaj i v i n t e ga t i ç u d i t a n i p ë r a t ë f y t y r ë t ë h i r -n o s u r , q ë d u k e j m e n j ë h e r ë s e m u n d t ë k i s h t e k a l u a r n j ë n a t ë p a g j u m ë e n ë p ë r t ë c i lën v e t o n t e h e r ë p a s h e r e n j ë mo'tiv l u m t u r i e . D a s h u r i ? m e n d o i Si lva ga t i m e neve r i , p o t h u a j s e e fyer, që d a s h u r i a d h e S i m o n D e r s h a m u n d t ë p ë r z i h e s h i n n j ë d i t e b a s h k ë .

N ë h e s h t j e n q ë q e v e n d o s u r n ë zyrë , d ë g j o h e s h i n s i -n j a l e t e t e le foni t që m b e t e s h i n pa përg j ig je , d i k u në n j ë d h o m ë boshe . S imon i e m b y l l i më në fund t e l e fon in , t h a «falemnderi t»- d h e dol i .

— E d h e në z y r ë n t o n ë , p a r a n j ë ç e r e k o re , b ë r i t ë n j ë j t ë n gjë, — t h a A r i a n i , q ë r r i n t e a k o m a n ë k ë m b ë .

— Ka e d h e ai j e t ë n e t i j , — t h a Si lva . — Sigur i sh t , — t h a A r i a n i . — Ku e l a m e f ja lën? Ah ,

po , te k inezë t . Te p r i sh ja e q e t ë . — Po , — t h a Silva, — n u k ng jan fa re me p r i s h j e n me

sov je t ikë t . — A t ë h e r ë i sh te më d r a m a t i k e ? — p y e t i L i n d a . — Pa a sn jë k r a h a s i m , — u përg j ig j Si lva . —Ti ke dhe Gjergj in a t j e , — t h a L inda .

— E pra , ku qël loi p i k ë r i s h t t an i , — ia b ë r i Si lva. — Ë s h t ë h e r a e p a r e që s h k o n në K i n ë ? — Jo . K o h ë t e f u n d i t ka s h k u a r disa h e r ë . A r i a n i q e a f r u a r t e d r i t a r j a d h e p o v ë s h t r o n t e p ë r -

j a s h t a .

11

— Ejan i të sh ikon i , — t h a p a s pak . — Ç f a r ë ? — Ne S h e s h i n « S k ë n d e r b e j » , k i n e z ë . Ato u n g r i t ë n të dy ja d h e u a f r u a n te d r i t a r j a . Që

ande j d u k e j f a r e m i r e Shesh i « S k ë n d e r b e j » . N ë t r o t u a r e t e g j e r a d u k e s h i n v ë r t e t g r u m b u j t ë m ë d h e n j k i n e z ë s h . Një p j e së l ëv i zn in a k o m a , n j ë p j e së k i s h i n q ë n d r u a r n ë vend , p ë r p a r a k o l o n a v e p r e j m e r m e r i t ë P a l l a t i t t ë K u l -t u r ë s . d h e m ë tu t j e , n ë n k ë m b ë t e m o n u m e n t i t t ë S k ë n -de rbeu t .

— S ' k a m p a r e n d o n j ë h e r ë k a q s h u m ë k i n e z ë , — t h a Ar i an i .

— Po v i j n ë a k o m a , — t h a Linda , — s h i k o k ë n d e j B u -leva rd in e M a d h .

— N d o s h t a d o t ë k e n ë q e n ë n ë n d o n j ë m b l e d h j e n ë a m b a s a d ë n e t y r e , — t h a Si lva.

— Me s i g u r i . Ato v ë s h t r u a n n j ë copë h e r ë n ë h e s h t j e . — E m b u s h ë n k r e j t s h e s h i n , — t h a L i n d a . — Një p a -

mje me të v ë r t e t ë e ç u d i t s h m e . S i lva v ë s h t r o n t e m e n j ë s i v u a j t j e n ë f y t y r ë . Ajo l ë -

vizje e n g a t h ë t a t j e p o s h t ë , ajo bu i s j e n ë p ë r shesh , e n g j a s h m e ç u d i t ë r i s h t m e l ë k u n d j e n e n j ë m o r i e p e s h q i s h pa j e t ë , t ë s h f a q u r d i s i m i s t e r i o z i s h t në m e s t ë d i tes , i ng ja l l t e n j ë nd je s i n e v e r i e t ë p ë r z i e r m e n j ë f a r ë a n k t h i .

— D u k e p a r e m u r e t e p a m b a r u a r a t ë n d ë r t e s ë s s ë r e t ë a m b a s a d ë s k ineze , n j e r ë z i t t h o n ë se po n d o d h e n j ë j t a gjë, a s h t u s i e d h e me a m b a s a d ë n sov j e t i ke , — t h a L i n d a . — E d h e a t ë h e r ë m a r r ë d h ë n i e t u p r i s h ë n n ë p r a g t ë n d ë r -t im i t t ë n d ë r t e s ë s s ë r e t ë a m b a s a d ë s sov j e t i ke , a p o j o ?

— P i k ë r i s h t , — t h a A r i a n i . — E k a m d ë g j u a r e d h e u n e n j ë g jë t ë t i l lë .

— Ti, S i lva , t h e se kjo p r i s h j e ë s h t ë k r e j t e qe t ë , — t h a L inda . — Po ajo t j e t r a i sh t e n d r y s h e , a p o jo?

— Me s o v j e t i k ë t ? O, a t ë h e r ë g j i t hçka i sh t e g j i t hë ne rv , e r r e z i k s h m e d h e e r e n d e , — u p ë r g j i g j Si lva, — t je të r gjë f a r e .

— Po me j ugos l l avë t s i i sh t e? — L i n d a u p e n d u a në

12

çast p e r p y e t j e n . Ide ja s e m o s po e b ë n t e s i t e p ë r t ë m à -d h e n ë m o s h ë , q ë p o e p y e s t e p ë r d i ç k a q ë k i s h t e n d o -d h u r r r e t h n j ë z e t e pe së v j e t më p a r e , e b ë r i t ë n d i e j ë t ë n x e h t ë në faqe . — Po n d o s h t a n u k t ë k u j t o h e t , — s h t o i , p ë r t ë n d r e q u r n ë n j ë f a r ë m ë n y r e ga fën .

— J o , më k u j t o h e t , — t h a Si lva . — M a d j e më k u j t o ­h e t f a r e m i r e . — Ajo bë r i n j ë s i n ë n q e s h j e me v e t e . — I sha n x ë n ë s e a t ë h e r ë , n ë s h k o l l ë n f i l lore . M ë k u j t o h e t q ë i sh t e n j ë m ë n g j e s i f t oh të m e sh i , d h e zi l ja p ë r t ë h y -r ë n ë k l a s ë p o v o n o n t e , m e g j i t h ë s e n x ë n ë s i t i sh in t ë r r e -s h t u a r t ë g j i t hë . P a s t a j d r e j t o r i doli t e p r a g u i shko l l ë s d h e t h a : « F ë m i j ë , T i t u a t r a d h t o i ! »

— P a k a s h u m ë e n j ë j t a g jë s i me sov je t ikë t , — t h a Ar i an i . — E d h e u n e a t ë h e r ë i sha n x ë n ë s . K u r s e t y m e s i -g u r i s ' t ë k u j t o h e t as n j ë r a as t j e t r a , — iu k t h y e L i n d ë s .

— J o , p se? — ia b ë r i a jo e t u r b u l l u a r . — D i ç k a më k u j t o h e t p ë r H r u s h o v i n .

— T i a t ë h e r ë ke q e n ë me s i g u r i në k o p s h t , — t h a S i l ­va, m e n j ë b u z ë q e s h j e t ë p ë r m b a j t u r .

L i n d a e n d j e u k ë t ë h e r ë që u s k u q s i k u r t ë i s h t e f a j -t o r e .

— O, ju po më b e n i f a r e foshnjë , — t h a ajo. — M u a më k u j t o h e t f a re m i r e s i e h o q ë m p o r t r e t i n e H r u s h o v i t n g a k lasa , m a d j e d i k u s h d e s h i t a s h k e l t e m e k ë m b ë , po r m ë s u e s j a i t h a se s ' d u h e j t e p r u a r .

— E m b a n m e n d apo e ke l e x u a r në l i b r a ? — e n g a c -moi A r i a n i .

— Sa i k e q je , — t h a L inda . — Më n j ë m i j ë e n ë n t ë q i n d e g j a s h t ë d h j e t ë e n j ë t i

d u h e t t ë k e s h q e n ë s h t a t ë vjeç, — t h a S i lva . L i n d a t u n d i k o k ë n . — D i ç k a më t epë r . — K u r s e u n e , p i k ë r i s h t p a k k o h ë p a s ng j a r j e s , u m a r -

tova, — t h a Si lva .

— V ë r t e t ? — ia b ë r i L inda . S i lva v ë s h t r o i m e n d u e s h ë m pas x h a m a v e . — I s h t e t a m a m f i l l imi i b l lokadës , k u r i k a n g a a r -

keologj ia d h e e r d h a n ë n d ë r t i m .

13

— A t ë h e r ë e r d h ë n n ë n d ë r t i m s h u m ë i n x h i n i e r ë , a p o jo? — t h a A r i a n i .

— Po . N d ë r t i m i u god i t i p a r i p re j p a s o j a v e të b l lo -k a d ë s .

S i lva v a z h d o n t e t ë v ë s h t r o n t e n ë d r e j t i m t ë x h a m a -ve . T ë l a r g ë t a s i n g a n j ë b o t e t j e t ë r , t ë n d r i ç u a r a f toh të , r u k u j t u a n t e a t r i a n t i k i P a s h a L i m a n i t , l ë n i a p ë r g j y s m ë e g ë r m i m e v e , ik ja e sa j n g a a rkeo log j i a d h e n j o h j a me G je rg j i n . Të g j i t hë t ë n j o h u r i t e tu q u h e n G j e r g j , e n g a c -m o n t e a t ë h e r ë A n a , d u k e b ë r ë a luz ion ipër n j ë d j a l ë t ë a rkeo log j i s ë , m e t ë c i l in ajo q e s h o q ë r u a r m ë p a r e .

— D o m e t h ë n ë a t ë h e r ë g j i thçka ka q e n ë n d r y s h e , — t h a L i n d a .

S i lva bë r i «po» m e kokë . Ra te le foni . L i n d a n g r i t i do rezën , p a s t a j i a zg ja t i S i l ­

vas .

— Të k ë r k o j n ë t y . N d ë r s a Si lva f l iste,- L inda , d u k e b ë r ë n j ë s fo rc im të

m a d h p ë r t ë l ë n ë j a s h t ë v ë m e n d j e s f j a l ë t q ë t h o s h t e t j e t -r a në te le fon , v ë r e n t e s h p r e h j e n e f y t y r ë s së s a j . Asa j i p ë l q e n t e çdo gjë e S i lvës , m ë n y r a s i v i s h e j , s i b u z ë q e s h t e d h e s i d o m o s s i f l is te .

— E p r a , — t h o s h t e S i lva në te lefon, — v ë r t e t qël lo i k e q që s ' ë sh t ë G je rg j i . . . S idoqof të d i t ë l i nd j en do ta f e s -t o j m ë n j ë l l o j . . . N ë ç ' o r ë t ë v i n i ? T ë t h e m t ë d r e j t ë n , e d h e t ë t j e r ë v e n u k u a k a m l ënë t ë s a k t ë . . . P o k jo s ' ka n d o n j ë r e n d a s i . . . Ju e j an i r r e t h s h t a t ë s , ose s i t ' j u v i jë më m b a r ë . Të g j i thë j a n ë n j e r ë z t ë a f ë rm. . . P o , po , k r y e -s i s h t faref is . . . M i r u p a f s h i m , m i r e s e t e v i n i !

Me të l ënë d o r e z ë n e te le fon i t , S i lva u m a t t ' u t h o ­s h t e a t y r e diçka, n d o s h t a p ë r a t ë d i t ë l ind je , p ë r t ë c i lën p o r s a k i s h t e folur , p o r n ë a t ë ç a s t u h a p d e r a d h e h y r i shef i . K i s h t e n j ë f a r ë l e h t ë s i m i n ë f y t y r ë , m e g j i t h ë s e v ë s h t r i m i i tij i sh t e p r a p ë t e p ë r se r ioz . Me s i g u r i m b l e d h j a e k o m u n i s t ë v e k i s h t e m b a r u a r d h e , s ic t h o s h t e L inda , s h p r e h j a e f y ty r ë s s ë s h e f i t n ë r a s t e t ë t i l la n u k i s h t e v e ç -s e e k o p j u a r nga n d o n j ë f y t y r ë k o m u n i s t i q ë p o r s a k i s h t e d a l ë n g a m b l e d h j a d h e m e t ë cil in a i q e k r y q ë z u a r n ë k o -

14

r r i d o r . D u k e j s i k u r shef i d o n t e t ë t h o s h t e d içka , p o r s e ç'e p e n g o n t e . A r i a n i , që i sh te i b i n d u r se she f i t n u k i p ë l -q e n t e t a g j e n t e a t ë në z y r ë n e ve t , u l a r g u a q e t ë s i s h t .

— P ë r a t ë i sh t e m b l e d h j a , — t h a shef i , pa e n g r i t u r k o k ë n n g a s h k r e s a t . — P ë r K i n ë n .

— A s h t u ? — ia b ë r i L inda . — Me sa d u k e t , po dev i jo jnë . Yt s h o q do t ë na s j el le

l a j m e m ë t ë s i g u r t a , beso j , — t h a a i , d u k e i u d r e j t u a r S i l ­vas . — K u r v j e n ?

S i lva n g r i t i s u p e t . — N u k e d i , — t h a . — S ' k a m m a r r e a s n j ë l a jm p r e j

t i j . Ajo i sh te a k o m a n ë k ë m b ë , d h e , p a d i t u r a s v e t ë pse ,

u k t h y e n g a d r i t a r j a pë r t ë p a r e S h e s h i n -«Skenderbej»-. — L i nda , — t h a a jo me zë të u lë t , d u k e e p r e k u r te

sup i , — sh iko a t j e . L i n d a u k t h y e d h e afroi k o k ë n t e x h a m i . — Sa çudi , — t h a ajo. — Ç 'ësh të . — ia bë r i shef i .

— Diçka e ç u d i t s h m e , — t h a Si lva . — P a k cas t e p ë r p a -r a S h e s h i « S k ë n d e r b e j » i s h t e m b u s h u r m e k i n e z ë . T a n i j a n ë z h d u k u r t ë g j i thë .

— S i k u r t ' i k e t ë p ë r p i r ë d h e u , — sh to i L inda . — H m , — ia b ë r i shefi , — j a n ë e n i g m a t i k ë . Ç 'ka h e -

q u r s h t e t i y n ë p ë r t ' u m a r r ë v e s h m e t a .

— M ë m i r e t ë m o s k i s h i m p a s u r t ë b ë n i m fa re m e ta , — t h a L inda .

Shef i n g r i t i k o k ë n .

— N j ë fjalë goje, — tha . — Po k ë t u , m o j va jzë , s ' ë s h t ë s i në d a s h u r i ; më m i r e mos t ë t ë k i sha n j o h u r fa re , e ku d i u n e s i j a n ë a to r o m a n e t e d a s h u r i s ë .

— N u k ju k u p t o v a , — t h a L inda , d u k e e v ë s h t r u a r me v ë m e n d j e .

— D e s h a t ë t h e m s e p u n ë t m i d i s s h t e t e v e s ' j a n ë n j ë -lloj s i m i d i s n j e r ë z v e , m ë do, s ' t ë d u a m ë , h a j d e t ë n d a h e m i . J a n ë g jë ra t ë the l la , r r e t h a n a ob jek t ive e t jera . . .

— Ju k u j t o n i s e u n e j a m aq m e n d j e l e n t ë , s a q ë çdo

15

gjë n ë b o t e t ë m ë d u k e t s i m a r r ë d h ë n i ë m i d i s n jë çif t i? — t h a L inda , e fyer .

Shef i e v ë s h t r o i g j i t h ë h a b i . — Po d a l e n j ë h e r ë , — ia b ë r i a i , — u n e n u k t h a s h ë n j ë

gjë t ë t i l lë . —Ashtu e t h a t ë , — t h a a jo . S y t ë e s a j s h k r e p t i n ë

n g a z e m ë r i m i . Shef i b ë r i n j ë lëviz je t ë k o t ë m e d u a r . A i k t h e u k o ­

k ë n n g a Si lva , s i p ë r t ë k ë r k u a r n d i h m ë n e sa j n ë k ë t ë n g a t ë r r e s ë , p a s t a j , n g a q ë n u k e k u p t o i d o t n ë s e S i l v a m u n d t ë n d ë r h y n t e p ë r t ë s q a r u a r d içka , h a p i p r a p ë k r ä ­he t , s i k u r t ë t h o s h t e « ç ' m ë poll i».

N j ë copë h e r ë u m o r me h a p j e n d h e m b y l l j e n e s i r -t a r ë v e , s ic b ë n t e z a k o n i s h t k u r i sh te i t u r b u l l u a r , p a s t a j ndez i n j ë c i g a r e , t ë c i lën e sho i s akaq .

— Epo , mja f t , de , — t h a g j i t hë z e m ë r i m , — s'e t h a s h ë m e qël l im, d r e q i e m o r i . N ë fund t ë fund i t , d o t ë m ë d u ­r o n i n d o n j ë s h a k a . Shef m ë k e n i .

Ai u n g r i t me v r u l l n g a k a r r i g i a , fu t i p a k e t ë n e c iga -r e v e n ë x h e p d h e doli .

— I ç u d i t s h ë m , — t h a L inda , z e m ë r i m i i së cilës qe s h u a r p i k ë r i s h t n g a n x e h j a e t i j . — Në v e n d që t ë f y h e s h a u n e . . .

S i lva b u z ë q e s h i q e t ë s i s h t .

— Z b r e s i m në k a f e ? — t h a a jo .

— Mos u z e m ë r o v a më s h u m ë se ç ' d u h e t ? — t h a L i n ­d a k u r p o z b r i t n i n shka l l ë t .

S i lva b u z ë q e s h i , pa e p a s u r m e n d j en a t y . A r o m a që v i n t e n g a bu fe j a , i k u j t o i s e k i s h t e p ë r t ë b ë r ë a k o m a d i -sa b le r je të f u n d i t p ë r d i t ë l i nd j en e v a j z ë s . I s h t e h e r a e p a r e q ë e f e s t o n t e d i t ë l i n d j e n p a t ë s h o q i n d h e kjo i s h t e n d i e r m e n j ë h e r ë .

Bufe ja i s h t e n ë k a t i n n ë n t o k ë , d h e s h k a l l ë t q ë t ë çonin a t j e i s h i n p l o t m e n j e r e z q ë h i p n i n a p o z b r i t n i n . I s h t e o r a e z a k o n s h m e k u r n ë p u n ë s i t p i n i n ka fe . N ë q o -s h e n e b a n a k u t S i lva p a p ë r s ë r i V i k t o r H i l ë n , q ë p o p i n ­t e n j ë go t ë k o n j a k . F y t y r ë n e k i s h t e t ë d ë s h p ë r u a r .

16

— E g j e t ë t z ë v e n d ë s m i n i s t r i n ? — p y e t i a jo , k u r u g j e n d p ë r b r i t i j .

V i k t o r Hi la b ë r i n j ë s h e n j ë m e dore . — E gje ta , po ç'e do* — N j i h u n i , — e p r e z a n t o i S i lva me L i n d ë n , — n j ë

s h o q j a i m e . N jë i n j o h u r i im. — Gëzohem, — ia b ë r i V i k t o r Hila, pa v ë s h t r u a r

k u r r k ë n d . — P r a n o n i t ë m e r m i d içka nga u n e , j a m t e p ë r i m ë r z i t u r .

— Po ç 'keni k ë s h t u ? — t h a Si lva . — E d h e në m ë n -gjes , k u r j u p a s h ë . . .

— Më ka p j e l l ë be la ja , — t h a ai . — Në f i l l im e m o r a s i m e t ë q e s h u r , p o t a n i p o m ë pje l l . K a m q ë n ë m ë n -gjes q ë v ë r t i t e m d h e a s k u s h s ' m ë t h o t ë asg jë t ë q a r t ë . Ç'do t ë m e r r n i ?

— Po n d o s h t a s 'ka n e v o j ë , — t h a Silva. — Aq më t e ­p ë r që s ' jeni d h e në h u m o r . [ l

— P i k ë r i s h t s e s ' j a m n ë h u m o r , m o s m ë s h t o n i m ë r -z inë . M e r r n i d içka, j u l u t e m . E k a m v ë r t e t p ë r k ë n a q ë s i .

L i n d a e v ë s h t r o i S i lvën n j ë g r i m e s i k u r t ' i t h o s h t e «a ë s h t ë n o r m a l ? »

— Po mi re , a t ë h e r ë , po m a r r i m n j ë kafe , — t h a Si lva. V i k t o r Hi la k t h e u g o t ë n . — Më ka p je l lë me n j ë k i n e z , — t h a .

— Me n jë k inez? — ia b ë r i S i lva . — .P ikër i sh t p a k më p a r e po f l i snim p ë r t a , — t h a

L i n da , që po e v ë s h t r o n t e g j i t h ë k u r e s h t j e V i k t o r Hi lën . — Me n jë k inez t ë . . . t ë . . . Oh, ç 'k inez i l ig, — m ë r -

m ë r i t i V ik to r Hi la .

L i n d a zu r i go j ën me d o r e , p ë r t ë mos i a p l a s u r t ë q e s h u r i t . Vik to r Hi la m o r i k a f e t n g a b a n a k i e r j a d h e u a v u r i seci lës p ë r p a r a .

— Dje më n j o f t u a n se j a m i pezu l lua r . Më k u p t o n i , as në p u n ë , as i p u s h u a r , po r i pezu l lua r , d h e g j i t h m o n ë p ë r s h k a k t ë k inez i t . K a m g j i thë mëng je s in q ë p o v ë r t i ­t e m n ë m i n i s t r i pë r t ë z g j i d h u r n g a t ë r r e s ë n d h e s'po m u n d e m dot. M ë k u p t o n i ? S'po m u n d e m k u r r s e s i . T ë g j i t h ë j a n ë b ë r ë s i t ë s h u r d h ë r .

2 - 2 T j)

1T

— E ç ' p u n ë ken i p a s u r ju me k i n e z i n ? — p y e t i S i lva , pasi ruf is i f i l xhan in , e ka fe s . — J e n i g r i n d u r me t e ?

— Më k e q , — t h a V i k t o r Hi la . — I k a m s h k e l u r k ë m -bën .

K ë t ë h e r ë j o v e t ë m L i n d a p o r e d h e S i lva q e s h i m e zë.

— Me g j i t h ë m e n d e k e n i . . .? — p y e t i S i lva p ë r m e s s ë q e s h u r ë s .

— H m , — ia b ë r i V i k t o r Hi la , — k ë s h t u q e s h a d h e u n e n ë fjllim, k u r m ë t h a n ë s e k inez i q e a n k u a r , p o r t a ­n i e q e s h u r a po më del p ë r h u n d ë s h .

L inda v a z h d o n t e t ë q e s h t e a k o m a d h e e v u r i f i l x h a ­n in t e b a n a k u që të m o s i d e r d h e j ka f ja .

— E p a s t a j , ç ' n d o d h i ? — p y e t i S i lva .

— Ç'e p y e t , — t h a t j e t r i . — K i n e z i u a n k u a se u n e e shke la m e që l l im. U n e n a t y r i s h t t h a s h ë s e e s h k e l a p a qël l im. P u n a s h k o i n ë M i n i s t r i n e e J a s h t m e . A m b a s a d a k ineze k ë r k o i d ë n i m i n t im . K u r m o r ë n v e s h q ë u n e s 'u dënova , p ë r s ë r i t i p r o t e s t ë n . T h o n ë s e p u n a k a s h k u a r g j e r në P é k i n . K a n ë d ë r g u a r a t j e r a d i o g r a f i n e e k ë m b ë s s'è kinez i t d h e p r i t e t p ë r g j i g j j a që a n d e j . E k u p t o n i t a n i që i k a m p u n ë t k e q ?

— P o r n d ê r k a q , m e s a p o d ë g j o j m ë , p u n ë t m e K i n ë n s i k u r s 'po s h k o j n ë d h e aq v a j , — ia b e r i L i n d a , që i k i s h t e a k o m a s y t ë m e lot n g a t ë q e s h u r i t . — K ë s h t u q ë e d h e j u m u n d t ë s h p ë t o n i .

— Ah, i di u n e kë to , — t h a V i k t o r i , — m u n d të n d o -dh in g j i t h f a r ë g j ë r a sh . M u n d t ë v i j ë d i t a q ë d i k u s h t ë s h k o j ë t ë bë jë n d o n j ë p r o ç k ë m u p ë r p a r a a m b a s a d ë s k i ­neze, m e g j i t h a t ë k ë m b a q ë s h k e l a u n e d o t ë k u j t o h e t . J a m t e r s i m a d h .

G j i t h m o n ë po ai, t h a me v e t e S i lva . I v r u l l s h ë m , i p a p ë r m b a j t u r , t ë r h e q ë s r r e z i q e s h m b i k o k ë n e ve t , a s h t u sic e k i s h t e n j o h u r në k o h ë n e p r i s h j e s me sov j e t i kë t , k u r k i sh in s h k u a r d isa h e r ë m e A n ë n , k u r a i s h t r o n t e d a r k a t e t i j të p a h a r r u e s h m e .

— Rad ioskop i , r ad iog ra f i e k ë m b ë s së k inez i t , n o t a

18

q e v e r i t a r e , më k u p t o n i ? — v a z h d o n t e V i k t o r Hila . — Po kjo ë sh t ë ç m e n d u r i .

Ai poros i t i d h e n j ë g o t ë t j e të r . —Kam një j a v ë që më de l g jumi h e r ë t d h e pe r se , —

Vik to r H i l a u l i z ë r i n p ë r s ë r i , — p ë r n j ë k inez të lig. L inda qesh i p ë r s ë r i .

— Më beson i , po b ë h e m si i l u a j t u r . P o r s a g d h i n rhëngjesi , n ë v e n d t ë m e n d o j n d o n j ë g jë pë r t ë q e n ë , t h e m me v e t e : m b ë r r i t i va l l e a jo r ad iogra f i e m a l l k u a r ?

Ato q e s h ë n t ë dyja m e zë .

— Një k ë m b ë k inez i , e r a d i o g r a f u a r , f l u t u r o n nga n j ë k o n t i n e n t n ë t j e t r i n . D içka m a k a b r e apo jo?

Ato q e s h ë n p ë r s ë r i .

—E p e r s e i t r e m b e n i aq s h u m ë r ad iog ra f i s ë së k ë m ­bës? — p y e t i Si lva, d u k e e v ë s h t r u a r g j i t h ë dja l lëzi . — Në qof të se e k e n i s h k e l u r v e r t e t p a d a s h u r , shke l j a s 'ka se s i t ë k e t ë q e n ë aq e r e n d e , k ë s h t u që r a d i o g r a f i a . . .

V ik to r Hi la b u z ë q e s h i , pa i n g r i t u r s y t ë .

— Po a t j e ë sh t ë p u n a , që jo v e t ë m s 'e k a m b ë r ë pa dashje , po i a k a m s h k e l u r t a m a m , — t h a ai .

L i n d a q e s h i .

V ik to r Hi la e k t h e u f u n d i n e k o n j a k u t .

— Po si të m o s ia shke l j a , Silva, — t h a ai , — i z y m t ë n ë fy ty rë . — Një m u a j r r e s h t a i m a s h t r u e s m ë t o r t u r o i d u k e mos m ë d o r ë z u a r d i sa d e ta ie t ë n j ë d o k u m e n t a c i o -ni . M ë g ë n j e n t e çdo d i t e , s h t y n t e a fa t e t , p r a p ë g ë n j e n t e . p r a p ë i s h t y n t e . I sh te n j ë fa t që n u k e m b y t a fa re . Ju qeshni , p o j u s 'keni p a s u r t ë bën i n d o n j ë h e r ë m e n d o n j ë kinez.

Ato q e s h ë n p ë r s ë r i . L i n d a n u k i a h i q t e s y t ë fy ty r ë s së t i j të l o d h u r e të p a r r u a r .

— Kinez i P i n g , — v a z h d o i V i k t o r i , — k ë s h t u q u h e t a i qe lbës i r ë . V j e n çdo m ë n g j e s n ë u z i n ë d h e v ë r t i t e t ngada l shëm- p o s h t ë e p ë r p j e t ë me a t ë k ë m b ë n e t i j t ë m a l l k u a r , l i d h u r m e fasho , a p o m e al ici , a p o m e d r e q i e d i ç f a rë i l açesh p o p u l l o r e k ineze . Më k u p t o n i ? V ë r t i -

19

t e t q ë t a s h i k o j n ë t ë g j i t hë , k u s h e d i , m b a s e p r ê t t ' i n g r e -n ë n d o n j ë m o n u m e n t ; he ro i P i n g i m a s a k r u a r n g a b a n ­d i t i s h q i p t a r V i k t o r Hi la . J u q e s h n i , p o u n e n d ë r k a q j a m i pezu l l ua r . Më k u p t o n i , i p e z u l l u a r . As në qie l l , a s n ë t o k ë . Dhe a s k u s h s ' m ë j e p pë rg j ig je p ë r a sg jë .

A to u n d a n ë m ë n ë fund p r e j t i j d h e d o l ë n n g a b u ­feja .

— Sa s impa t ik , a p o jo? — t h a L ind a , n d ë r s a po ng j i t -n i n shka l lë t .

S i lva pohoi m e k o k ë . — K ë s h t u ka q e n ë g j i t h m o n ë , q y s h s e e k a m n j o h u r .

P o t h u a j s e s 'ka n d r y s h u a r .

Në fy ty rën e L i n d e s n j ë g j u r m ë b u z ë q e s h j e j e s p i -k a s t e h e r ë m ë q a r t ë , h e r ë m ë d o b ë t .

— S h u m ë s i m p a t i k , — p ë r s ë r i t i ajo s i k u r t ë f l is te me ve t e .

K u r a to h y n ë n ë z y r ë , she f i a k o m a s ' i s h t e k t h y e r . L i n d a m o r i c a m a t e r i a l e d h e doli p ë r t ë s h k u a r n ë k o -p i s t e r i . Si lva q ë n d r o i c a cas t e p a l ëv izu r , m e b ë r r y l a t m b ë s h t e t u r m b i t r y e z ë . S'i p u n o h e j . U n g r i t , i u a f r u a d r i -t a r e s d h e një copë h e r ë v ë s h t r o i p ë r j a s h t a s h e s h i n e m i -n i s t r i v e . Di te e l agësh t , g r i . Ajo iu a f rua k a l o r i f e r i t d h e v u r i d o r ë n në t ë . Ka lo r i f e r i i u d u k p a k i f t o h t ë . V e t ë m k u r s i m t ë mos k e t ë . Ç ' ë s h t ë k ë s h t u , t h a ajo m e v e t e . N g a i e r d h i kjo f razë , që A n e s i p ë l q e n t e t a t h o s h t e s h p e s h n ë a t o v i te t ë p a h a r r u e s h m e . P o k jo ë s h t ë b u d a l l a l l ë k t a m e n d o s h , t h a m e v e t e . E d h e s i k u r t ë n d o d h t e n jë l lo j s i a t ë h e r ë , s 'k i sh te s e s i t ë f i l lonte k a q s h p e j t . P a s t a j , d i h e j q ë ka lda j a n u k p u n o n t e m i r e k o h ë t e f u n d i t . D y ^ t r i h e r ë i s h t e folur pë r z ë v e n d ë s i m i n e s a j . Ë s h t ë n j ë m a r r ë z i t ë m e n d o s h kësh tu , t h a ajo, d h e u u l p r a n ë në t r y e z ë n e p ü -n ë s . K ë t ë h e r ë d i ç k a ë s h t ë n d r y s h e . , . . D h e k a k a q q e t ë s i .

D e r a u h a p d h e h y r i she f i . P a s t i j L i n d a . P ë r çud i , f y t y r a e shef i t i s h t e e ç e l u r . L i n d a p y e t i S i l v ë n p ë r d i ç k a d h e shef i u pë rg j ig j . Kjo do t ë t h o s h t e se i s h t e b ë r ë p a j t i -mi i h e s h t u r . A i n i s i t ë t h o s h t e d içka p ë r k i n e z ë t d h e S i l ­va t r e g o i pas ta j r a s t in e V i k t o r Hi lës . Shef i q e s h t e a k o m a

20

me zë t ë l a r t ë , me t ë q e s h u r ë n e t i j t ë v e ç a n t ë - me ca s i b r i t m a mid i s , k u r t rok i t i d e r a d h e h y r i S i m o n D e r s h a .

— A m u n d të te lefono j p a k ? — t h a a i . P a e n d ë r p r e r ë t ë q e s h u r ë n , shef i b ë r i m e k o k ë n g a

te le foni . S i m o n D e r s h a i u a f r u a t r y e z ë s k u i sh t e v ë n ë t e ­lefoni , ng r i t i d o r e z ë n d h e fo rmoi n u m r i n . S i lva m e L i n ­d e n v ë s h t r u a n n j ë r a - t j e t r ë n . B a s h k ë m e r r o t u l l i m i n e d i s -k u t t ë n u m r a v e e q e s h u r a e shef i t po s h u h e j . Më në fund a t o , a sh t u s i e d h e h e r ë n t j e të r , d ë g j u a n s i n j a l e t q ë b i n i n d i k u n ë ska j in t j e t ë r , n ë t e le fon in q ë s 'e n g r i n t e a s k u s h . F y t y r a p r i t ë s e e S imon D e r s h ë s k i s h t e po a t ë s h p r e h j e l u m t u r i e t ë h a r r u a r në të . K u r e pa se d i k u s h i s 'po p ë r -g j ig je j , e uli d o r e z ë n .

— E p a s t a j ? — p y e t i shef i . — Ç 'bër i a i , V i k t o r i , a p o si e q u a j n ë ?

Ajo s h p r e h j e e p a z a k o n t ë m b i f y t y r ë n e S i m o n D e r ­s h ë s , i cili, pas i k i s h t e u l u r d o r e z ë n e t e l e fon i t k i s h t e q ë n -d r u a r n ë k ë m b ë , s i k u r p o b ë n t e n j ë p ë r p j e k j e t ë f u n d i t p ë r t ' u a f r u a r në b o t e n e t y r e , e p e n g o n t e S i lvën të f l is te l i r i sh t . M e g j i t h a t ë , d u k e b ë r ë n j ë s forc im, a jo t r e g o i d i ç ­k a t j e t ë r p ë r V i k t o r i n d h e shef i qesh i p r a p ë m e zë. M e b i s h t t ë s y r i t S i lva he to i f y t y r ë n e S i m o n D e r s h ë s d h e k ë t ë h e r ë i u d u k s e k r a h a s p ë r h u m b j e s s ë l u m t u r n ë a t ë f y t y r ë pa n jë vezu l l im i ron ie .

P a t h ë n ë asgjë , qe t ë s i sh t , s i a t a q ë p ë r p i q e n t ë m ë -n j a n o h e n nga n d o n j ë v e n d m i d i s r r ë m u j ë s , p ë r t ë m o s r ë n ë në sy, a i doli në ças t in k u r e q e s h u r a e shef i t b u b u -lloi p ë r s ë r i m e t ë r ë fuq inë .

— Po ky , ç 'ka k ë s h t u , që v ë r t i t e t në m ë n g j e s s i s o m ­n a m b u l ? — t h a Lida .

— Ç'ia vë v e s h i n , — ia b ë r i shef i . "* — V ë r t e t e k a m , — v a z h d o i L inda . — M ' u d u k p a k i

ç u d i t s h ë m m e a t ë k o s t u m b l u t ë e r r ë t q ë s'e k a v e s h u r k u r r ë . A p o jo , S i l v a ?

S i lva bë r i «po» me k o k ë .

Shef i lëshoi n j ë p s h e r ë t i m ë , sic b ë n t e z a k o n i s h t pas t ë q e s h u r a v e t ë m ë d h a , d h e p a s p s h e r ë t i m ë s s ë t i j n ë z y r ë ra qe tës i a . .

21

II

R r a l l ë h e r ë i qe d u k u r Si lvës k a q i g i a t ë o r a r i z y r t a r . Q y s h s e n ë z y r ë r a q e t ë s i a d h e g j e r n ë m b a r i m t ë o r a r i t n u k i sh in veçse dy o r ë e g jy smë , po r që a sa j i u d u k ë n s i t ë p a f u n d m e . N u k i sh t e d i t ë l i nd ja e va jzës që i a k r i -j o n t e n j ë p a d u r i m t ë t i l lë , po r d i çka t j e t ë r , q ë a s a jo v e t ë s 'e k i s h t e t ë q a r t ë . I s h t e d içka q ë k i s h t e l i dh j e n d o s h t a m e b i s e d a t pë r k inezë t , m e m u n g e s ë n e G j e r g j i t d h e m e c o p e r à k u j t i m e s h , q ë k u s h e d i p s e a t ë d i t e i v i n i n v a l ë -- v a l ë . S i lva k i s h t e v ë n ë r e s e në j e t ë n e n j e r i u t ka d i t e q ë j a n ë t ë a f t a t ë nd j e l l i n k u j t i m e , a s h t u s ic k a t ë t i l la , q ë j a n ë k r e j t ë s i sh t mospë r f i l l ë s e n d a j t y r e . E s o t m j a i s h ­te n j ë d i t e e l loj i t t ë p a r e .

22

G j e r n ë m b a r i m t ë o r a r i t shef i n u k lëvizi n g a zy ra , k ë s h t u që Ar ian i , i cili h a p i n j ë h e r ë p ë r g j y s m ë d e r ë n , e mibylli p ë r s ë r i p a h y r ë d h e t ë n j ë j t ë n g jë b e r i S i m o n D e r ­s h a , q ë v in te , s ic d u k e t , p ë r t ë t e l e f o n u a r .

M ë n ë fund e r d h i o r a dy . N ë k o r r i d o r d ë g j o h e s h i n h a p a , z h u r m a çe lësash n ë p ë r d y e r d h e c a z ë r a t ë s h k u j -d e s u r . Shef i i sh t e z h y t u r në <J°sjen e t i j d h e n u k po e n g r i n t e kokën . L inda n x o r i p a s q y r ë z ë n n g a c a n t a , b ë r i d y -- t r i z h u r m a t ë vogla, p o r she f i n u k u p ë r m e n d . A t ë h e r ë a jo e p y e t i :

— Ju do t ë r r i n i a k o m a ? — P s e ? — t h a a i , pa e k u p t u a r m i r e . — A h , p a s k a

sh 'kua r o r a ? I h a b i t u r , a i n x o r i o r ë n e x h e p i t d h e t u n d i k o ­k ë n . — P a s k a s h k u a r o r a v ë r t e t . J u shkon i , u n e d o t ë r r i e d h e pak , — t h a me zë t ë b u t e .

A t o u n g r i t ë n , m o r ë n ç a n t a t d h e m b y l l ë n s i r t a r ë t , d u ­k e u p ë r p j e k u r t ë bën in s a m ë p a k z h u r m ë m e çe lësa t .

— D i t ë n e m i r e ! — t h a Si lva . — Di t ën e m i r e , s h o k u shef ! — t h a L i n d a p a s s a j .

— D i t ë n e m i r e , va j za ! — u përg j ig j a i , pa e n g r i t u r k o k ë n n g a dosja.

— S'e ka z e m r ë n të k e q e , — t h a L i n d a t e k po z b r i t ­n i n s h k a l l ë t .

— S igur i sh t , — t h a S i lva . — P s e , k u s h e t h a n j ë gjë t ë t i l l ë ?

— A s k u s h . . . Po e k i s h a f j a l ën se, p a v a r ë s i s h t se bën g j ë r a t ë t i l l a . . .

S i l va e vë sh t ro i s h o q e n pa e k u p t u a r ç ' don te t ë t h o ­s h t e . ; *

— Po ja, p a v a r ë s i s h t se bën n u m r a të* t i l lë , s i p ë r s h e m b u l l , q ë n d r i m i j a s h t ë o r a r i t e ku d i u n e ç ' j a n ë ca g jë ra t ë t i l la t ë p a n e v o j s h m e , p r a p ë s e p r a p ë s ' ë sh t ë i k e q .

S i l v a qesh i me zë.

— Epo she fa t p r a n d a j j a n ë shef a , — t h a a jo , — që të k e n ë c a sjel l je t ë n d r y s h m e , c a m a n i r a .

— P i k ë r i s h t , — t h a L inda . — m u a më p ë l q e j n ë k ë s h ­tu . N u k e d i s i ë s h t ë p ë r ty , p o r p ë r m u a n j ë shef ë s h t ë s i d i ç k a k r e j t e k u n d ë r t me n j e r i u n e a f ë r t , s i ta t h e m ,

23

p ë r s h e m b u l l me n j e r i u n që d a s h u r o n . N u k e di a u s h p r e h a q a r t ë .

S i l va b u z ë q e s h i . — Më d u k e t se të k u p t o v a , —«. t h a , — m e g j i t h ë s e jo

plotësishït. Ato^ k i s h i n d a l ë t a n i n g a m i n i s t r i a d h e s i z a k o n i s h t

e b ë n ë n j ë copë r r u g ë b a s h k ë . L i n d a u p ë r p o q t ë s h p j e -gon te d h e n j ë h e r ë r a p o r t i n k r a h a s u e s m i d i s p o r t r e t i t t ë n j ë she f i d h e t ë n j ë d a s h n o r i , a s h t u s ic e m e n d o n t e a jo , por e n d j e u e d h e v e t ë që u n g a t ë r r u a më k e q , d h e i a piasi gaz i t .

; - - — Buda l l à l l ëqe , — t h a . — Ti me s i g u r i m e n d o n p ë r t e l a s h e t q ë k e sori te m e m y s a f i r ë t d h e u n e p o t ë f ias b u ­da l l à l l ëqe .

— J o , a spak , — t h a Si lva . : N ë t ë v ë r t e t ë i k i sh in m b e t u r p ë r t ë b ë r ë a k o m a d i -

s a p u n ë t ë fundi t . I d u h e j t ë b l i n t e p ë r çdo r a s t e d h e ca s h i s h e t ë t j e r a v e r ë t ë k u q e . Uji m i n e r a i g j i t h a s h t u m u n d t ë m o s m j a f t o n t e , ( d a r k a t ë t i l la z a k o n i s h t j a p i n n j ë e t j e m ë t ë m a d h e s e ç ' p a r a s h i k o h e j ) . Veç k ë s a j , d u h e j p j e k u r t o r t a m e mol l e n ë s o b ë n e l e k t r i k e , p ë r v e ç disa d h j e t ë r a t e l a s h e t ë t j e r a t ë vogla .

S i u n d a m e L indën , a jo u - f u t n ë n j ë d y q a n p i j e sh d h e b l e u k a t ë r s h i s h e v e r ë « S h e s h i Zi» . U p ë r p o q të g j e n t e p ë r a f ë r s i s h t n u m r i n e t ë f t u a r v e , p ë r t ë p a r a s h i -k u a r se a do të m j a f t o n i n s h i s h e t e v e r ë s që b l eu , b a s h ­k ë m e a t o q ë k i s h t e n ë s h t ë p i , m i r ë p o kjo i u d u k t e p ë r e . n r ù n d i m s h m e .

— Më j epn i e d h e dy s h i s h e të t j e r a , — i t h a s h i t ë -s i l * • • ,

M ë m i r e t ë t e p r o j n ë , s e t ë m o s m j a f t o j n ë , t h a m e ve te . K u r s e p ë r u j ë m i n e r a l d o t ' i d u h e j t ë d i l t e e d h e n j ë h e r ë n g a s h t ë p i a ; s h i s h e t i sh in t ë r ë n d a d h e v ë s h t i r ë s e d o t ' i n g r i n t e dot k ë t ë h e r ë .

K u r p o k a l o n t e p ë r b r i d y q a n i t t ë f r u t a v e t ë r r u g ë s s ë s ä j , p a mo l l e s h u m ë t ë b u k u r a n ë v i t r i n e d h e n d a l i h a -p a t . ' M e g j i t h ë s e r r j e t a i r ë n d o n t e , u k t h y e d h e h y r i b r e n -dà . S h i t ë s i , i g ja të , i ho l lë , me zë r in e t r a s h ë g u r g u l l u e s

24

që i n g j a n t e s h u m ë t ë fo lu r i t në r a d i o , s i z a k o n i s h t n u k p u s h o n t e së fo lur i , n d ë r s a u s h ë r b e n t e k l i e n t ë v e . K i s h t e k a t ë r - p e s ë b u r r a d h e p o a q g r a q ë p r i t n i n r a d h ë n , d h e S i l v a u bë ga t i të d i l te , p o r sh i t ë s i , që e v u r i r e , i t h a :

— Molle s i k ë t o r r a l l ë h e r ë da l in . R r i n i t ë m e r r n i . — J a m p a k v o n ë , — t h a Si lva . — Më dëg jon i m u a , — ngu l i k ë m b ë a i . S i lva u l i r r j e t ë n p ë r t o k ë d h e zur i v e n d në r a d h ë n e

g r a v e . Në të v ë r t e t ë ajo e d ë g j o n t e p ë r h e r ë s h i t ë s i n e m o -l lëve , i cili, a s h tu sic m u n d ta l avdëro r i t e m a l l i n k u r e k i s h t e t ë m i r e , s i sot , p o a s h t u m u n d t ë t h o s h t e " p ë r : ' t ë : «Sot m o l l e t s ' j a n ë gjë, m o s i m e r r n i më m i r e . »

Sh i t ë s i po i p e s h o n t e m o l l e t n j ë b u r r i t ë v e s h ü r me s h u m ë s q i m ë .

— Të l u t e m , a m u n d ta h e q ë s h a t ë m o l l ë n a t j ë ? S ' m ë p ë l q e n n g j y r a e s a j , — t h a b u r r i , d u k e t r e g u a r me g i s h t p e s h o r e n .

— Cilën, — p y e t i sh i t ë s i , — k ë t ë ?

— J o , t j e t r ë n . Ah , p i k ë r i s h t a t ë . F a l e m n d e r i t . P r i t , h i q m ë , t ë l u t e m , e d h e k ë t ë .

Në g r u m b u l l i n e n j e r ë z v e u d ë g j u a n j ë m u r m u r i m ë e m b y t u r .

— Më f a m i , — t h a b u r r i , d u k e iu d r e j t u a r n j e r ë z v e , — p o j a m n jë ç ikë m e r a k , m o s m a v in i r é .

Sh i t ë s i po i z b r a z t e m o l l e t në r r j e t ë . —

— Si ve t e k inezç j a? — e p y e t i a i , d u k e k ë r k u a r në s i r t a r p ë r t ' i k t h y e r m b e t j e n .

— Si? — ia bë r i b le rës i , d u k e h a p u r s y t ë . — Të p y e t a p ë r k i n e z ç e n , — t h a sh i t ë s i , — si v e t e . — Ç ' janë kë to p y e t j e ? — t h a t je t r i , d u k e e p a r e me

q o r t i m , s i k u r t ' i t h o s h t e : k ë t u e g j e t e t ë m ë b ë s h n j ë . p y e ­t je t ë t i l lë d h e p i k ë r i s h t s o t ?

— Më d u k e t s e i v a t e d e m k inezç j a që ka m ë s u a r , — t h a sh i tës i , k u r t j e t r i k a p ë r c e u p r a g u n e d y q a n i t . — B a n o n k ë t u . a f ë r , ë sh t ë nga. a t a bo rg j ezë t e v je të r , po r të u r t ë s u a r , — vazhdo i të s h p j e g o n t e a i , d u k e i p e s h u a r m o l l e t n j ë g r u a j e . — Ka q e n ë p ë r k t h y e s i r u s i s h t e s , .që e . pa t i m ë s u a r në b u r g . K u r u p r i s h ë m a t ë h e r ë me r u s ë t , e

25

l a r u s i s h t e n d h e iu fut k inezçes , d h e do t i , pë r dy v j e t i doli ma te r i e . Mi rëpo ç'e d o ! Me sa po s h o h i m , e pa t i p u n a m e k i n e z ë t , k ë s h t u q ë d h e k inezç j a s 'do t ' i h y j ë s h u m ë n ë p u n ë .

— E h , k ë t a d r e q ë r , e d h e g j u h ë n e q u k a p i k ë v e j a n ë ga t i t ë m ë s o j n ë , veç t ' u a d o j ë i n t e r e s i , — t h a n j ë p l a k i n g j i r u r .

— J a , k ë s h t u , — v a z h d o i sh i tës i , — m e r r e t b u r r i i b o ­tes me n j ë dja l lo g j u h ë k a q v je t d h e i v e t e d ë m . Me s i g u r i i v jen të pë l ca së , a p o j o ?

— E p o a s h t u ë sh t ë , po t ' i b ë s h p u n ë t me h i l e r a , — t h a p l a k u i n g j i r u r . — Ç'i d u h e j a t i j k i n e z ç j a ?

— Po ja , k u j t o n t e se ç ' p ë r k t h i m e do të b ë h e s h i n , — n d ë r h y r i n j ë d j a l ë i r i .

— E p o m i r e ç ' iu bë , a t ë h e r ë , — t h a p l a k u . Dy a t r e v e t ë q e s h ë n .

— N u k e d i t ë t j e r ë t , po u n e v e t ë e k a m p a s u r g j i t h -m o n ë z e m r ë n t ë f t o h t ë p ë r k ë t a k i n e z ë t , — t h a p l a k u i ng j i ru r . — P a r t i n e e d ë g j o n i m që na p o r o s i s t e pë r t ë r u a j -t u r m i q ë s i n ë m e ta, p o z e m r a , a m a , s ' m ë n g r o h e j q ë s ' m ë n g r o h e j . M b a s e e k a m g a b i m , ë?

— S 'e ke h iç gab im , — u h o d h n j ë b u r r ë i s h k u r t ë r . — Miqës ia me t a s ' i sh te s i m i q ë s i a me sov je t ikë t . N d r y -s h e i s h t e a jo , më e t he l l ë , më e v ë r t e t ë .

— N d a j d h e s ' na s ë m b o n h i ç n ë z e m ë r q ë p o p r i s h e -mi , — t h a p l a k u .

Sh i t ë s i p o h i d h t e m o l l e t n ë r r j e t ë n e S i lvës d h e a jo i zgjat i p a r e t . I sh te d u k e d a l ë k u r n d j e u zë r in e p l a k u t t ë n g j i r u r , q ë t h a d içka , p o r a jo s'i da l lo i d o t fjalët, v e ­t ë m dëg jo i t ë q e s h u r ë n e n j e r ë z v e .

S a ç u d i , t h a m e v e t e . B i s e d o h e j f a r e h a p u r , n ë d y -q a n i n e mo l l ëve , m i d i s n j e r ë z v e p o t h u a j s e t ë p a n j o h u r m e n j ë r i - t j e t r i n . S a n d r y s h e k i s h t e q e n ë a t ë h e r ë . S * e r e n d e qe g j i thçka . Sa d i m ë r o r e . S i l va s h p e j t o i h a p a t . Ësh të m ë m i r e k ë s h t u , t h a ajo m e v e t e . N j ë g j ak f toh t ë s i e t i l l ë ! P a d y s h i m q ë ë s h t ë s h u m ë m ë m i r e k ë s h t u , p ë r -së r i t i p a s p a k .

26

Ill

Në m b a s d i t e n e po asa j d i t e , d u k e h a p u r d e r ë n e a p a r t e m e n t i t , k u zilja k i s h t e n j ë cope h e r ë q ë b i n t e m e k ë m b ë n g u l j e , buzëqesh ja m e t ë e i len S i lva bëhe j ga t i t ë p r i s t e m y s a f i r ë t e p a r e , i m b e t i në b u z ë . Në v e n d t ë m y -sa f i r ëve ajo p a n j ë b u r r ë q ë m b a n t e n ë k r a h ë n j ë fuçi të r e n d e , s i p ë r së cilës d i ln in d e g ë t e n j ë l imoni .

— F a m i l j a Gjerg j D i b r a ? — p y e t i b u r r i . — Po , — t h a Silva a k o m a e h u t u a r . j*j Ah, ken i s j e -

llë k ë t ë l i m o n i n p ë r n e ?

27

— Na e k e n i p o r o s i t u r , a p o j o ? P a e b ë r ë t ë g j a t ë , n j e r i u h y r i b r e n d a n ë k o r r i d o r . — Ku do t a v e n d o s n i ? — p y e t i a i me n j ë f a r ë p a d u r i -

m i . D u k e j m e n j ë h e r ë që fuçia i s h t e e r e n d e .

— K u j d e s , — t h a Si lva , — k ë n d e j , ju l u t e m , — d h e h a p i d e r ë n e n j ë r ë s p r e j d h o m a v e .

N j e r i u ka lo i m e h a p a t ë r e n d e m e s p ë r m e s d h o m ë s p ë r t ë da lë në b a l l k o n , d e r ë n e së ci lës S i l v a p o r s a e k i ­s h t e h a p u r .

— V e n d o s e n i s i të m u n d n i , — t h a a jo , — më v o n ë do t a r r e g u l l o j m ë .

N je r iu e ul i fuc ine , d r e j t o i t r u p i n d h e p s h e r ë t i u .

N ë k o r r i d o r p o b i n t e t e l e fon i d h e s ' k i s h t e a s n j e r i q ë t a n g r i n t e . Uh , i a b ë r i m e v e t e ajo, e d h e k y l i m o n n a d u ­h e j t ë v i n t e so t .

— Një h e r ë në t r e m u a j d u h e t t a s p ë r k a t n i k u n d ë r p a r a z i t ë v e . N jë h e r ë n ë g j a s h t ë m u a j t ' i n d ë r r o n i d h e u n , — nis i t ë f l iste n j e r i u , me n j ë zë m o n o t o n . — Veç kësa j , në r a s t e ng r i cash d u h e t t a m b u l o n i m e p l a s t m a s , n d r y s h e m u n d t ë t h a h e t b r e n d a një n a t e .

S i lva d ë g j o n t e p a e p a s u r m e n d j e n a t y . K i s h i n m b e -t u r a k o m a pa u p ë r g a t i t u r s a l l a t a , pa u p r e r ë c o p a t e ros tos d h e d h j e t ë r a g j ë r a t ë t j e r a t ë vog la , k u r s e m y s a f i -r ë t m u n d t ë v i n i n n g a çast i n ë ças t . V e ç k ë s a j i d u h e j t ë v i s h t e n j ë f u s t a n t j e t ë r p ë r d a r k e n d h e t ë b ë n t e p a k t u a l e t .

Ajo bë r i n j ë s h e n j ë p a d u r i m i , t ë c i l ën a i , s ic d u k e t , e kap i , s epse i t h a :

— N a fa ln i , s e m b a s e e r d h ë m n ë n j ë k o h ë t ë p a p ë r -s h t a t s h m e .

- , S ' k a g j ë ! — t h a Si lva . - S 'ka gjë .

Asaj p a p r i t u r i e r d h i t u r p n g a v e t j a ; n j e r i u e k i s h ­t e n g r i t u r n ë k r a h ë p ë r t a n g j i t u r g je r n ë k a t i n e t r e t e n j ë fuçi a q t ë r e n d e , k u r s e a jo b ë h e j n e r v o z e m e t ë .

— U r d h ë r o n i t ë m e r r n i d içka , — t h a a jo në k o r r i d o r , e p u s h t u a r befas n g a n j ë n d j ë n j ë faji .

— Jo , f a l e m n d e r i t .

28

— Ju l u t e m , — ia bë r i a jo, — m o s ma p r i s h n i , so t k a m da të l ind jen e va jzës .

— Epo m i r e , a t ë h e r ë , — t h a a i . S i lva r r ë m b e u n j ë r ë n nga s h i s h e t e r ak i së t ë bë r a

ga t i p ë r d a r k e n d h e i s h t i u në n j ë go të . — G ë z u a r ! E d h e n j ë q i n d ! — Ju f a l e m n d e r i t . K u r d e r a u m b y l l p a s s h p i n ë s s ë t ë p a n j o h u r i t , S i lva

u k t h y e te t r y e z a e s h t r u a r , d e s h i t ë r r e g u l l o n t e d içka n ë t ë , p o r n u k b ë r i asgjë, veç v ë s h t r o i n j ë copë h e r ë p j a -t a t d h e go ta t , që r r ézë l l i n in f t oh t ë . Zi l ja e d e r ë s e n x o r i nga m p i r j a , p o r k ë t ë h e r ë e n j o h u d o r ë n e së b i jës .

— B r i k e n a , ç 'u b ë r e ? — i t h a .

— Po k i s h t e s h u m ë n j e r ë z në d y q a n , marna , — t h a vajza, d u k e n x j e r r ë n g a ç a n t a s h i s h e t m e u j ë m i n e r a i .

—Të k e q e n marni , a m u n d t a b ë s h t i s a l l a t ën d h e t a p resësh ro s ton , s a t ë bëj u n e n j ë d u s h d h e t ë n d ë r r o h e m ? M ë d u k e t s e m b a j e r ë g je l lë .

— M i r e , m a r n a .

N d ë r s a zhv i she j n ë b a n j ë , a sa j i u d u k s e i sh te m b u -s h u r p a k m ë t e p ë r s e ç ' d u h e t n ë i je t d h e n j ë copë h e r ë q ë n d r o i m e n d u e s h ë m p ë r p a r a p a s q y r ë s , s i k u r t ë h a r r o n -t e p e r s e g j ende j a t je . P a s t a j , q ë n g a k o r r i d o r i e r d h i t i n -gull i i ziles s ë t e l e fon i t d h e Si lva , s i k u r t ë p ë r m e n d e j nga g jumi , n g r i t i dorezën e d u s h i t .

Ajo e b ë r i dush in s h p e j t e s h p e j t , e m u n d u a r n g a ideja s e m y s a f i r ë t m u n d t ë m b ë r r i n i n n ë çdo m i n u t e . Meqenëse , m e p ë r j a s h t i m t ë d y m ë s u e s e v e t ë Br ikenës , t ë g j i thë i sh in n j e r ë z t ë a f ë r t , n u k k i s h t e c a k t u a r o r ë n d h e t a n i p o p e n d o h e j p ë r k ë t ë .

Në d h o m ë n e g jumi t S i lva q ë n d r o i n j ë c o p ë h e r ë p a r a do l lap i t , p a v e n d o s u r cil in f u s t a n t ë v i sh t e . P a s t a j nd j eu f t o h t ë d h e , pa e z g j a t u r m ë , v e s h i me shpe j t ë s i n j ë fus tan n g j y r ë lila, që Gje rg j i e p ë l q e n t e v e ç a n ë r i s h t . F u -s t a n i i r r i n t e n jë l lo j s i m ë p a r e d h e k jo d o t ë t h o s h t e s e d y s h i m i q ë i s h t e s h ë n d o s h u r m ë s h u m ë s e ç ' duhe j , i sh t e i ko t ë . U n e n u k e k u p t o j s h q e t ë s i m i n t e n d p ë r l in jën e t r up i t , i t h o s h t e h e r ë p a s h e r e Gjerg j i . T i j e në a t ë m o -

39

s h ë q ë q u h e t m o s h a e lu lëz imi t t ë p i o t e t ë g r u a s (Silva e d i n t e se a i i s h t e t e p ë r i k u j d e s s h ë m p ë r t ë p ë r d o r u r fjalën «lulëzim»- në v e n d t ë fjalës « p j e k u r i » , g j ë p ë r t ë ci lën a jo f sheh t az i e f a l ënde ron te ) . M b a s e u n e k a m sh i j e disi t ë k a p ë r c y e r , p o r s idoqof t ë n u k e k u p t o j do t s e s i n j ë g r u a në l u l ë z i m të j e t ë s i s h k a r p ë .

S i lva b u z ë q e s h i me v e t e p ë r p a r a p a s q y r ë s . Ajo e n d j e u s e fus tan i q ë v e s h i e n d a u m e n j ë h e r ë d i t ë n m ë d y s h . K ë s h t u n d o d h t e g j i t h m o n ë n ë r a s t e t ë t i l la , n ë d i -t ë l ind je apo fes ta t ë t j e r a . D u k e j s i k u r r r ë m u j a e p ë r g a -t i t j eve s 'do t ë m e r r t e fund , p o r v i n t e p a p r i t u r n j ë ças t k u r d i t a e t e l a s h e v e n d a h e j p r e r a z i n g a d i t a fes t ive . N d ë r s a kops i s t e j a k ë n e fus tan i t , S i l v a e n d j e u se ky ças t k i s h t e a r d h u r .

M e k r e h r i n n ë d o r e a jo s 'u m e n d u a g j a t ë p ë r m o ­d e l a i e f lokëve. B ë r i n j ë k r e h j e që i p ë l q e n t e Gjerg j i t , m e g j i t h ë s e a i i s h t e l a rg . P o r n d o s h t a p i k ë r i s h t n g a q ë a i i sh te l a rg d h e në u d h ë t i m , a jo i k r e h u f lokë t a s h t u sic i p ë l q e n i n a t i j .

v*r Marni , sa e b u k u r je b ë r ë , — i t h a B r i k e n a , k u r a jo dol i në k o r r i d o r .

S i lva i b u z ë q e s h i së bi jës , i h o d h i n j ë sy t r y e z ë s që t a n i i u d u k s i d i ç k a q ë s ' k i sh t e s h u m ë l i d h j e m e t ë d h e , pa e d i t u r a s v e t ë p se , u v ë r t i t n j ë c o p ë h e r ë n ë p ë r a p a r -t a m e n t . Asa j i p ë l q e n t e g j i t h m o n ë q ë n ë o r ë n p ë r p a r a a r d h j e s s ë m i q v e t ë u l e j n ë n d o n j ë n g a n d e n j ë s e t , n ë p r i -t je . Mi rëpo g a b i m i që k i s h t e b ë r ë që n u k u k i s h t e t h ë n ë o r ë n e a r d h j e s , po i a p r i s h t e t a n i k ë t ë k ë n a q ë s i .

-n Marna , e p r e v a e d h e r o s t o n , do ta s h i k o s h ? — u d ë -g j u a zër i i së b i j ës n g a k u z h i n a .

S i lva i sh te u l u r m ë n ë f u n d n ë n j ë r i n n g a k o l l t u k ë t e d h o m ë s s ë n d e n j j e s , m e s y g j y s m ë t ë m b y l l u r . D i t a k i s h t e q e n ë v ë r t e t t e p ë r e l o d h s h m e , s e p s e k ë t ë h e r ë , n d r y s h e nga h e r ë t e t j e r a , ajo n u k k i s h t e p a s u r n d i h m ë n e G je rg j i t . Sa m i r e që b ë r a b a n j ë n , m e n d o i . D r i t a e m b a s -d i t e s së t e t o r i t b i n t e e p ë r k o r ë t m b i r a f t e t e b i b l i o t e k ë s , ku s t a t u j a t e vogla t ë v e n d o s u r a p r a n ë l i b r a v e , t ë g j i tha k u j t i m e t ë k o h ë s k u r ajo p u n o n t e n ë e k s p e d i t ë n a r k e o ^

30

log j ike , m e r r n i n n ë k ë t ë o rë , p a r a r e n i e s s ë m u z g u t , n j ë p a m j e m i s t e r i o z e .

Te de ra e dTiomës, e ho l lë d h e e g j a t ë p ë r t r e m b ë -d h j e t ë v j eçë t e s a j , u v i z a t u a B r i k e n a .

— Marni , g j i t hçka ë s h t ë g a t i . Ti m o s u s h q e t ë s o m ë . — F a l e m n d e r i t , B r i k e n a . U l u t a n i e d h e t i . Va jza u ul pë rba l l ë s a j . — Ku m u n d të j e t ë t a n i b a b i ? — t h a a jo . S i l va n g r i t i supe t . — Në qiel l , m b i n d o n j ë s h k r e t ë t i r ë , ose në n d o n j ë

a é r o p o r t d u k e p r i t u r a v i o n i n t j e t ë r . Va jza u m a t t ë p y e s t e d içka t j e të r , p o r n ë a t ë k o h ë

ra zi l ja. — E r d h ë n , — t h a Si lva , — s h k o , B r i k e n a , ta h a p ë s h

d e r ë n . Pa l ë v i z u r n g a vend i , ajo p r i t i r r ë m u j ë n e z a k o n -

s h m e n ë k o r r i d o r , t ë s h k a k t u a r s i domos p r e j f ë m i j ë v e , p o r p r e j a n d e j s 'po v in t e a sg j ë e t i l l ë .

— Marna , — t h a B r i k e n a te p r a g u i d e r ë s , — të k ë r -k o n n j ë b u r r ë .

. - K u s h ? — N u k e di .

K u r S i lva u ngr i t , p ë r h a b i n ë e s a j , i u d u k s e në s y ­t ë e s ë b i jës k a p i v e t ë t i m t h i n j ë h i j e p a k ë n a q ë s i e . S y t ë e va jzës r r ë s h q i t ë n a n a s h p o r s a t a k u a n s y t ë e s ' ëmës . Ah , j a sepse , m e n d o i Si lva , k u r h o d h i s y t ë n ë k o r r i d o r . T e d e r a g j y s m ë e h a p u r ajo p a A r i a n i n , m e t ë c i l in p u -n o n i n b a s h k ë n ë m i n i s t r i . V e s h u r m e n j ë k o s t u m t ë b u -k u r , q ë e t r e g o n t e edhe m ë t ë g j a t ë , a i k i s h t e q ë n d r u a r t e p r a g u , a s j a s h t ë , a s b r e n d a , n ë p r i t j e .

Q ë k u r B r i k e n a m e r r t e t ë d r e j t ë n t ë n e r v o z o h e j p ë r t ë n j o h u r i t e s a j , m e n d o i S i lva m e n j ë f a r ë a c a r i m i t ë p ë r -z ie r m e s h q e t ë s i m . I sh te h e r a e p a r e q ë n d o d h t e n j ë g j ë e t i l l ë .

— Më fai, Silva, që e r d h a k ë s h t u pa l a j m ë r u a r , — t h a i p o r s a a r d h u r i , — p o r u n e e r d h a v e t ë m p ë r n j ë m i ­n u t e . M ë fai .

— S 'ka gjë , Ar ian , h y r b r e n d a .

31

V e t ë m k u r a i h y r i , S i lva v u r i r e s e n ë d o r e m b a n t e n j ë t u f ë lu lesh . N d o s h t a B r i k e n a q e a c a r u a r p i k ë r i s h t p r e j t y r e , m e n d o i ajo p ë r n jë s e k o n d ë , d u k e e p ë r l i g j u r d is i t ë b i j ën .

— D e s h a të t ë s jel l kë to Iu le . V e t ë m k a q , — t h a a i d h e zgja t i t u f ën .

— P ë r m u a ? — p y e t i ajo p a k e h a b i t u r . — S i g u r i s h t , — ia bë r i a i d h e b u z ë q e s h i s i k u r të t h o ­

s h t e : p ë r k ë t j e t ë r ? S i lva v ë s h t r o i m e c a s y t ë z b r a z ë t h e r ë lu l e t , h e r ë

n j e r i u n që i m b a n t e a t o . Një copë h e r ë d o r a e t i j m b e t i e n d e r u r , pas ta j a sa j iu d u k se befas p e s h a e l u l e v e në d o r ë n e t i j u q i n d f i s h u a , u m i j ë f i s h u a , d h e a jo zg ja t i d o ­r ë n s i p ë r t ë s h p ë t u a r t j e t r i n n g a k a t a s t r o f a .

— Dëgjo , A r i a n , — t h a a jo , d u k e v ë s h t r u a r l u l e t që u b ë n ë p r a p ë të l e h t a në d o r ë n e s a j . — Ty s ' d u h e t t ë t ë l i nd in i luz ione n g a q ë u n e t r e g o h e m e k u l t u r u a r d h e i p r a n o j l u l e t e t u a . N g a n j ë h e r ë n j e r i u s 'd i ç ' t ë bë jë , — v a -zhdoi a jo me zë t ë ulë t , s i k u r f l iste me v e t e . — Ti n d o s h t a m e n d o n s e u n e s i l l e m k ë s h t u m e t y n g a q ë l ë k u n d e m p ë r t ë p r a n u a r ose j o n d j e n j ë n t e n d e ? J o , A r i a n , u n e n u k l ë k u n d e m aspak . T i n d o s h t a m e n d o n se, n g a q ë u n e n u k i k a m t r e g u a r t i m s h o q i pë r t y , t i m u n d t ë k e s h a k o m a s h p r e s ë ?

Ai i d ë g j o n t e f ja lë t e saj pa ia h e q u r s y t ë . I s h i n të d y n ë k o r r i d o r i n e n g u s h t ë k u n g a ças t i n ë ça s t m u n d f i a b e h n i n t ë f t u a r i t .

— J o , Si lva, — t h a më në fund . — P e r s e t ë g j i t h a k ë ­to? U n e t h j e s h t t ë so l la n j ë t u f ë Iule.

— T h j e s h t n j ë t u f ë Iu le?

— Si lva , u n e s ' k a m a s n j ë m e n d i m s e t i l ë k u n d e s h p ë r m u a , a s n j ë s h p r e s ë . D h e , m e s a d u k e t , p i k ë r i s h t s e p s e je e t i l l ë u n e . . . të p ë l q e j . — Ai u gë l l t i t me v ë s h t i r ë s i . — Madje , n ë d o t a d i sh , n d o s h t a d o t ë i s h t e m ë m i r e q ë t i t ë s i l l e she m e m u a m e a s h p ë r s i d h e v u l g a r i t e t , f i t r e g o -j e b u r r i t . . . n ë m ë n y r ë q ë t ë m ë ç l i ro jé e d h e m u a v e t ë p re j n d j e n j ë s s ime .

— M u n d ta bë j e d h e k ë t ë , — t h a S i lva . — M e g j i t h ë s e

32

ë s h t ë k u n d ë r n a t y r ë s sirne, m u n d t a bë j e d h e k ë t ë , n ë qof të se ë s h t ë e n e v o j s h m e . Ë s h t ë e ve t rn ja f l i që m u n d t ë bëj p ë r t y .

— E p s e ? — ia bë r i ai me g j y s m ë zër i . S y t ë e t i j , g j e r a t ë h e r ë t ë n d r i ç u a r p r e r a z i , u m b u s h ë n g j i t h ë p i k ë -l l im, s i t ë n j ë d j a l i t ë vogël .

Befas asa j i e r d h i k e q p ë r t ë . Zgja t i d o r ë n d h e i s h k u n d i f lokë t në n jë m ë n y r ë që u h a b i t e d h e ve t ë .

— Ik, A r i a n , — i t h a me n j ë zë të b u t e , — s 'ka n e -v o j ë k ë s h t u . ^ Ë s h t ë m ë m i r e p a d r a m e .

Ajo n g r i u n ë . ças t b r e n d a v e t v e t e s . I s h t e h e r a e d y t ë që ; . g j a t ë kë sa j d i t e p ë r s ë r i s t e fjalë t ë Anes .

— Më fai e d h e n j ë h e r ë , S i lva , — t h a a i me n j ë zë t ë p a s i g u r t . — S 'beso j s e g jer më so t ë s h t ë p r i t u r k ë ­s h t u n d o n j ë n j e r i q ë v j en t ë u r o j ë p ë r d i t ë l ind je .

S i l v a . n ü k a r r i t i t ë h a p t é a s go jën , s e a i k i s h t e m b y l l u r d e r ë n p a s vê t e s d h e p ë r ca s e k o n d a u d ë g j u -a n h a p â t e t i j , q ë zbr i s te m e r r ë m b i m shka l l ë t .

Buda l l ë , t h a ajo me v e t e , d u k e e n d i e r s e po s k u -q ë j - n g a t u r p i , p o pse- s ' t he q ë n ë fil l im, o r budà l l ë . M e -g j i t hë se a jo , s i k u r t a p a r a n d i e n t e k e q k u p t i m i n , e k i ­sh t e p y e t u r p ë r s e ishin M e t d h e a i e k i s h t e s a k t ë s u a r se n u k i sh in a s p a k pë r d i t ë l i n d j e n ê v a j z ë s . . U h , sa tiiaf, i a bë r i S i lva m e ve të d h e k a f s h ö i b u z ë n . M e g j i t h a t ë s je l l ja e t i j i s h t e k r e j t e n j ë t e m a r r i ; hë fund t ë f u n d i t s ' i sh t e n o r m a l e që n j e r i u t ë sill t e Iule p ë r d i t ë l i nd jen e va jzës d h e n ë ç a s t i n e f u n d i t f i a d h u r o n t e a t o n ë n ë s . D h e sa keq që i sh te b ë r ë ajo. . . p ë s h p ë r i m ë e g ja t ë në k o r r i d o r . B r i k e n a k i sh t e t ë d r e j t ë p lo tës i sh t t ë m e n -d o n t e d i çka j o t ë m i r e . ' D u h e j s q a r u a r n j ë fa rë so j , m a ­dje q y s h t a n i . E d h e kjo i d u h e j t a n i , pas n j ë d i t e aq t ë l o d h s h m e . n •

• Me t u f ë n e lu l eve a k o m à në do re , S i l va u d r e j t u a p ë r n ë k u z h i n ë , k u i sh t e vajza , p o r n ë a t ë ças t n d j e u s e n g a tu fa e l u l e v e d içka r a n ë t o k ë . J a t a n i e d h e A n a K a r e n i n a , t h a m e ve te , k ü r p a s e a jo i sh t e n j ë pusu l l ë . U p ë r k u l , e n g r i t i dhe lexoi ç ' i sh te s h k r u a r në t ë : -«Sil-

3 - 2 33

vës për d i t ë l i nd j en e sa j n g a i p a n d r y s h u e s h m i A r i a n » . K y i s h t e v ë r t e t k u l m i . — B r i k e n a , — t h i r r i ajo g ë z u e s h ë m , d u k e h y r ë në

k u z h i n ë m e lu l e t n ë n j ë r ë n d o r e d h e p u s u l l ë n n ë t j e t -rën . — B r i k e n a , s h i k o ç 'buda l la . L e x o j e k ë t ë p u s u l l ë .

Vajza , f y t y r a e së cilës r u a n t e të g j i t h a g j u r m ë t e mërz i së , zg ja t i k o k ë n t e pusu l l a . Ajo b u z ë q e s h i p o r m e n jë b u z ë q e s h j e t ë p ë r m b a j t u r .

— E s h i k o n ç ' h u t a q ? — v a z h d o i S i l v a me g ja l l ë r i . — K a k u j t u a r s e k a m u n e d i t ë l i nd j en d h e k a s j e l l ë Iu le . K a m p a r e h u t a q ë , p o r j o g j e r n ë k ë t ë s h k a l l ë . K a d ë -g juar , s ic d u k e t , s o t n ë zy rë , q ë k a m p ë r m e n d u r n ë t e ­lefon f jalën «d i t ë l ind je» d h e s 'e k a v r a r ë m e n d j e n p ë r ç 'd i të l ind je b ë h e t f jalë. K a l a m a .

N d ë r s a fl iste, S i lva v u r i r e s e v a j z a , n ë v e n d q ë t ë q e s h t e m e t ë m a d h e n g a g j i t hë k jo n g a t ë r r e s ë , b u z ë -q e s h t e s i e d h e m ë p a r e , n ë m ë n y r ë t ë p ë r m b a j t u r . A t ë ­h e r ë S i lva e k u p t o i se po f l is te p a k s i t e p ë r , s ic b ë j n ë z a k o n i s h t n j e r ë z i t q ë i m u n d o n n j ë n d j e n j ë p a s i g u r i e . Ajo i sh t e ga t i t ë z e m ë r o h e j m e B r i k e n ë n q ë p o b ë h e j s h k a k t a r e e t r a z i m i t t ë s a j , p o r i u k u j t u a p ë s h p ë r i m a e g ja t ë e p a p ë r l i g j u r në k o r r i d o r , d h e në n j ë f a r ë s h k a ­llë i d h a t ë d r e j t ë . N d o s h t a d o t ë . m ë d u h e t f i a t h e m s i ë s h t ë p u n a , m e n d o i . N ë fund t ë f u n d i t , n j ë v a j z ë t r e m b ë d h j e t ê v j e ç a r e m u n d t ë k u p t o j ë s e n ë n a e sa j s 'ka ndon jë faj në qof të se d i k u s h e p ë l q e n .

S i lva e n d ë r p r e u t ë fo lu r ën d h e , d u k e n d ë r r u a r t o -n i n e zë r i t , i d h a B r i k e n ë s d i sa po ros i t ë vog la në l i dh je me t r y e z ë n e s h t r u a r , t ë c i la t i h a r r o i v e t ë s a k a q . A jo doli p ë r d i sa cas te n ë k o r r i d o r d h e , k u r u k t h y e p r a p ë , v u r i r e se f y t y r a e së b i jës i sh t e më e çe lu r . V e t ë m tu fën e l u l e v e të v e n d o s u r te p a r v a z i i d r i t a r e s a jo e s h i k o n t e m e n j ë m ë n y r ë , q ë S i lvës i u d u k a r m i q ë s o r e .

R a zi l ja e d e r ë s d h e k ë t ë h e r ë i s h i n v ë r t e t t ë f t u -a r i t . I sh in n ë n a e S i lvës d h e i vë l la i me t ë s h o q e n . F j a -l ëpak zakon i sh t , p a s vdek j e s s ë A n e s n ë n a q e b ë r ë k r e j -t ës i sh t e h e s h t u r . M u n d t ë r r i n t e m e o r ë t ë t ë r a n ë n j ë d a r k ë a p o gost i pa e h a p u r fa re go jën , p o r n j ë k o h ë s i s h t

34

pa b e z d i s u r a s k ë n d me p ikë l l imin e ve t . N d r y s h e n g a e z a k o n s h m j a , në z ïnë e saj k i sh t e d i ç k a gri , që d u k e j e d u -r u e s h m e l e h t ë , p o r që në t ë v ë r t e t ë i sh te t e p ë r e g jerë , s e p s e s h t r i h e j n ë n j ë m ë n y r ë t ë n j ë t r a j t s h m e n ë t ë gj i -t h a d i t ë t e s a j . N g a n j ë h e r ë , t ek e s h i k o n t e a s h t u t ë ë m ë n . S i lva m e n d o n t e se v e t ë m n jë z i e t i l l ë m u n d t ë m b a h e j p ë r A n ë n .

N ë n a e p u t h i B r i k e n ë n , i l a n j ë p a k o në d u a r , p a s ­ta j t a k o i S i lvën , d h e , pa t h ë n ë asgjë , s h k o i e u u l në ko l l -t u k u n k u r r i n t e z a k o n i s h t n ë d h o m ë n e n d e n j j e s .

— Silva, a m u n d të të n d i h m o j p ë r n d o n j ë gjë, — i t h a n u s j a e vël la i t .

— J o , f a l e m n d e r i t , — t h a Si lva. — I k e m i b ë r ë të g j i -t h a ga t i m e B r i k e n ë n .

A t a u u l ën b u r r ë e g r u a në k a n a p e d h e S i lva zu r i v e n d n ë n j ë nden jë se pë rba l l ë t y r e .

— J a s h t ë ë s h t ë s h u m ë f tohtë , — t h a g r u a j a e vël la i t . — V ë r t e t ? — ia b ë r i S i lva d h e u n g r i t t ' i h i d h t e e d h e

n j ë d r u t j e t ë r sobës m e q e r a m i k ë . — Gjerg j i k u r u n i s ? — p y e t i vë l la i i S i lvës . — P a r a k a t ë r d i t ë s h . — Sa k e q i qël lo i , — t h a e s h o q j a e t i j .

— Ç't ' i b ë s h ? — t h a Si lva. Ajo e d i n te që të g j i thë t ë f t ua r i t , m e p ë r j a s h t i m t ë n ë n ë s , d o t a t h o s h i n k ë t ë .

Zi l ja e d e r ë s ra p ë r s ë r i . I sh in dy m ë s u e s e t e B r i k e -n ë s m e fëmi jë t e t y r e d h e m e p a k e t a t e d h u r a t a v e n ë d u a r . N d ë r s a h i q n i n p a l l t o t në k o r r i d o r , a t a i v a z h d u a n p y e t j e t pë r n i s j en e Gjerg j i t , s i e d h e k e q a r d h j e n që s ' n d e -n j i d o t në d i t ë l i nd j en e vajzës . N u k a r r i t ë n t ë z in in vend , k u r r a zilja p r a p ë , p o kë t ë h e r ë n ë m ë n y r ë t ë d r u -a j t u r .

— B r i k e n a , k u s h ë s h t ë ? — p y e t i S i lva , k u r pa se k o -r r i d o r i m b e t i i q e t ë .

— V e r i a n a , — u pë rg j i g j B r i k e n a që a n d e j .

S i lva brofi n ë k ë m b ë . N ë k o r r i d o r , m e f a q e t t ë s k u -q u r a n g a t ë f t oh t ë t e b r i s h t ë , k r e j t e n g j a s h m e me A n ë n , V e r i a n a p o h i q t e m u s h a m a n ë .

S i l va e pë rqa fo i me d h i m b s u r i m b e s ë n e v e t m e ,

35

— T e t a S i lva , b a b i n do t a f a m i se s ' m u n d t ë v i n t e dot , — t h a va jza . .-. - •

— Ah,- sa k e q ! Po t i v e t ë m e r d h e ? — P o . Me a u t o b u s . S i lva e m o r i p ë r d o r e d h e e fut i në d h o m ë n e n d e -

n j j e s . — M i r ë m b r ë m a ! — p ë r s h ë n d e t i va jza .

m S y t ë e t ë g j i t h ë v e e s h i k u a n me n j ë k u r e s h t j e t ë p ë r -z ie r m e m a l l ë n g j i m .

— Sa i n g j e t së s h k r e t ë s Anë , .— t h a n j ë r a n g a g r a t e . V e r i a n a s h k o i d r e j t e t e g jysh ja , që i b e r i v e n d në

k o l l t u k u n e sa j d h e nis i t ' i ' p ë r k ë d h e l t e f lokë t b u t ë s i s h t .

S i lva u s h k ë p u t nga m y s a f i r ë t d h e h y r i t e d h o m a e B r i k e n ë s , po r e h a r r o i s a k a q p e r s e vaj t i a t j e . Ç ' k a m k ë ­s h t u so t? t h a m e ve te . l u a f r u a d r i t a r e s d h e v ë s h t r o i p ë r j a s h t a n j e r ë z i t q ë s h p e j t o n i n n ë r r u g ë . D r i t a t e v i t -r i n a v e s ' i sh in n d e z u r a k o m a . Asa j i u k u j t u a b i s e d a p ë r k inezçen t e d y q a n i i m o l l ë v e d h e b u z ë q e s h i m e ve t e . N j ë copë h e r ë q ë n d r o i e m b ë s h t e t u r te pezu l i î d r i t a r e s , pa m e n d u a r asgjë , g j e r sa u k u j t u a se i k i s h t e l ë n ë mysa f i r ë t v e t ë m d h e ga t i s a n u k u t m e r r u a n g a k j o , por , d u k e u a f r u a r t e d e r a e ko r r ido r i t , v u r i r e s e në d h o m ë n e n d e -n j j e s k i s h t e k r i s u r m u h a b e t i d h e a s k u s h n u k e k i s h t e v e ­ne r e m u n g e s ë n e s a j . Me h a p a t ë l e h t c njo u a f r u a t e d e r a e x h a m t ë e ba l lkoni t , p a s së cilës m u z g u po b i n t e

l m e shpe j t ë s i . F u ç i a m e l i m o n i n , q ë i p a n j o h u r i . k i sh t e s je l lë nga k u s h e d i ç ' f idan i sh te , i sh te a t y , në m b r ë m j e n e saj. t ë p a r e , në n j ë ba l lkon t ë h u a j pë r t ë . Zil ja e d e r ë s e s h k ë p u t i S i lvën p ë r f u n d i m i s h t nga m e n d i m e t . I sh in rentrât e Gjergj i t , «gr igja», s ic i q u a n t e a i të k a t ë r m o t -r a t e t i j , t r i p r e j t ë c i lave i sh in t ë m a r t u a i a , k u r s e e k a t ë r t a s t u d i o n t e p ë r m j e k ë s i .

K o r r i d o r i u m b u s h m e z ë r a , lëvizje k r a h ë s h q ë h i q -n i n pa l l to t d h e me r r ë m u j ë n e k a l a m a j v e me p a k e t a t e d h u r a t a v e n ë d u a r .

-r- Uh , sa f t o h t ë ë sh t ë p ë r j a s h t a ! — t h o s h t e n j ë r a n g a m o t r a t .

— V ë r t e t ?

— T e m p e r a t u r a k a r ë n ë p a p r ì t u r . P o k ë t u t e j u ë s h ­t ë n g r o h t ë .

_ Sa k e q që s'u n d o d h G j e r g j i ! N u k m u n d ta s h t y n ­t e ?

K u r r s e s i , — u pë rg j ig j S i lva . — S ' i sh te në d o r ë n e t i j .

— Ë s h t ë e k u p t u e s h m e , — t h a m o t r a më e r e , — p a s ­t a j , m e ç ' t r e g o j n ë ba thë t , p u n ë t m e K i n ë n j a n ë n ë n j ë p i k ë t ë t i l l ë që . . .

— U r d h ë r o n i k ë n d e j , — t h a Si lva, d u k e t r e g u a r d e ­r ë n e d h o m ë s së n d e n j j e s .

N ë a p a r t a m e n t u b ë p a p r i t u r n g u s h t ë d h e g ë z u e -s h ë m . D u k e k a l u a r n ë p ë r k o r r i d o r , S i lva ga t i s a s ' ia shkreDi t ë q e s h u r i t , k u r p a g a r d ë r o b ë n m e pa l l to t e v e ­n a n j ë r a m b i t i e t r ë n . Ajo m o r i c a x h a k a v e n t o fëmi jësh , q ë d u k e j s i k u r r r i n i n k a l i b o c m b i pa l l to t d h e p a r d ë s y t ë e t ë m ë d h e n j v e d h e i v u r i m b i n j ë d ivan t e d h o m a e_ya j -zës.

P a s t a j u k t h v e n ë k u z h i n ë n ë r t ' i h e d h u r n jë s y t r y e -zës. që me r r e z ë l l i m i n e f t o h t ë t ë l u q ë v e d h e go tave d u -k e i s i k u r s ' k i sh t e ndom'ë l idh je m e za l l ah inë q ë p o m b u s h t e a n a r t a m e n t i n . N d ë r k a a n g a d h o m a e n d e n j j e s . n ë p ë r k o r r i d o r . t e d h o m a e B r i k e n ë s , k a l a m a j t ë m ë t ë vegjël k ish in k r i j u a r i t i n e r a r i n e p a r e t ë v r a p i m i t t ë t y r e t ë k o t ë pas n j ë r i - t j e t r i t . N ë d h o m ë n e n d e n j j e s m u h a b e t i k i s h t e k r i s u r n ë n j ë m ë n y r ë t ë t i l lë . s a q ë s 'k i sh te a s n i ë r r e z i k m ë r z i t j e j e .

S i lvën e t h i r r ë n në t e l e fon d h e ajo u n g r i t .

— M a m a , k u r do t ' i f t o j m ë m y s a f i r ë t në t r y e z ë ? — pye t i B r i k e n a n ë ko r r i do r .

— Ja , t a n i , B r ikena .

Në t ë v ë r t e t ë Silva e n d i e n t e se i m p o s h t t e me v ë s h -t i r ës i r a s t e t e h u t i m i t që i s h k a k t o n t e m u n g e s a e G j e r -giit. K u r i s h t e a i . g i i thçka i s h t e e s i g u r t d h e ajo n u k n g a t ë r r o h e j n ë asg jë . K u r s e k ë t e h e r ë e k i s h t e p a s u r a q v ë s h t i r ë .

— Ke të d r e j t ë , — i t h a a jo vajzës d h e i h o d h i n j ë

] 37

sy t ë fund i t t r y e z ë s . Çdo gjë i sh t e në r r e g u l l . — F to j i m y s a f i r ë t n ë t r y e z ë , B r i k e n a .

— Më v jen zor , m a r n a . F to j i t i . Te d e r a e d h o m ë s së n d e n j j e s , n d ë r s a k a l a m a j t ë i

k a l o n i n n ë p ë r k ë m b ë d u k e i n g a t ë r r u a r m e d u a r f u s t a -n in , S i lva t h a m e z ë t ë p ë r m b a j t u r :

— Epo, u r d h ë r o n i t a n i . Zën ia v e n d n ë t r y e z ë i s h t e n j ë h i s t o r i e t ë r ë , k u r

Si lva , n ë v e n d q ë t ë k i s h t e r o l i n k r y e s o r , u t ë r h o q m ë -n j a n ë , m e s h p r e s ë n s e g j i thçka d o t ë r r e g u l l o h e j v e t ë . D h e v ë r t e t çdo g jë u r r e g u l l u a p ë r b u k u r i , m e p ë r j a s h -t i m t ë k a l a m a j v e , p ë r t ë ci lë t n u k m j a f t o n i n v e n d e t d h e që , veç k ë s a j , q ë n ë s e k o n d a t e p a r a t h y e n d y go ta .

N jë rë s p r e j m o t r a v e t ë G j e r g j i t i r a n d ë r m e n d t ë s h t r o n i n n j ë t r y e z ë v e ç pë r k a l a m a j t ë , d h e kjo i s h t e e v e t m j a r r u g ë e s h p ë t i m i t . T ryeza , në r r e g u l l i m i n e së cilës m o r ë n p j e s ë s h u m i c a e g r a v e të f t u a r a , u v e n d o s në d h o m ë n e B r i k e n ë s .

— Ç'Jule t ë b u k u r a ! P e r s e i k e n i l ë n ë m ë n j a n ë ? S i lva m e t ë b i j ë n k ë m b y e n n j ë s h i k i m t ë s h p e j t ë .

. — Epo, m i r e se e r d h ë t ! — t h a më në fund Si lva , k u r iu d u k se m y s a f i r ë t p a k a s h u m ë u r r e g u l l u a n n ë p ë r v e n d e .

K u r pas u r i m e v e t ë p a r a u d ë g j u a m ë n ë fund z h u r ­ma e s h t r u a r e t h i k a v e d h e e p i r u n ë v e , g jë që t r e g o n t e se idarka k i s h t e f i l l u a r v ë r t e t , S i l va p s h e r ë t i u e l e h t ë -«uar . - — ^

S i në çdo d a r k ë t ë g je rë , b i s e d a filloi t ë b ë h e j e n d r y s h m e , n ë p j e s ë t e n d r y s h m e t ë t r y e z ë s . H e r ë - h e r ë a jo un i f ikohe j , p ë r t ' u c o n ë t u a r p ë r s ë r i . N ë a t ë a n ë k u Ishin u l u r vël la i i S i lvës , m o r r a e vogë l e G j e r g j i t d h e d y n g a k u n e t ë r i t p o fl i tej p ë r K i n ë n . D a l n g a d a l ë b i s e ­d a p ë r K i n ë n , d u k e e s h t y r ë b i s e d ë n p ë r f e s t iva l in k i -n e m a t o g r a f i k , q ë p o r s a (kishte p ë r f u n d u a r , d h e q ë p ë r n j ë r ë n nga k u n a t a t e Si lvës i sh te n j ë g j ë po aq e m r e k u -l l u e s h m e , s a ç ' i sh t e f a r e pa v l e r ë p ë r k u n a t ë n t j e t ë r , u s h t r i k r e j t ë s i s h t m b i g j i t h ë t r y e z ë n e d a r k ë s . K u n e t ë ­r i t e S i lvës , s i e d h e vë l la i i s a j , i s h i n të g j i t h ë a n ê t a r ë

38

p a r t i e d h e , veç k ë s a j , m e s a d u k e j , n u k k i s h t e a s n j ë u d h ë -z im p ë r t ë r u a j t u r s e k i e t e l i d h u r m e m a r r ë d h ë n i e t m e K i n ë n .

— E k e n i v e n e re se s i ë s h t ë u l u r r a n g u i d e l e g a c i o -n e v e g j a t ë g j i t h ë kësa j v j e s h t e ? — t h a vë l la i i S i lvës . — E k a m n d j e k u r me v ë m e n d j e k o h ë t e f u n d i t k ë t ë g jë në s h t y p , ku f l i te t p ë r g j i t h f a r ë de l egac ionesh , t ë k r y e s u a -r a q ë t ë g j i tha n g a z ë v e n d ë s t ë n d r y s h ë m : z ë v e n d ë s m i -r i i s t r a , •zëvendësshefa, z ë v e n d ë s k r y e t a r ë k o m u n a s h .

— I sh t e p a r d j e në g a z e t ë n j ë de legac ion i o n k e s t r a -v e p o p u l l o r e t ë r a j o n e v e t ë K i n ë s J u g l i n d o r e , — t h a s t u -d e n t j a e m j e k ë s i s ë d u k e q e s h u r .

— E n g a k u s h k r y e s o h e j ? — p y e t i vë l la i i S i lvës . — N u k e v u r e ' r e n g a k u s h k r y e s o h e j ?

— Jo , — u përg j ig j a jo , — n u k u e m e n d a të mbaj m e n d buda l l a l l ëqe .

— Po ta t h e m u n e , — t h a vë l la i i S i lvës , — s epse « v u r a r e n j ë gjë t ë t i l lë . De legac ion i k r y e s o h e j nga z ë -v e n d ë s k r y e r e d a k t o r i i r e d a k s i s ë së p ë r g j i t h s h m e të a d ­m i n i s t r a t e s q e n d r o r e t ë R a d i o - P ë r h a p j e s .

Q e s h ë n t ë g j i t h ë d h e Si lva , p ë r m e s s ë q e s h u r ë s , t h a : — Më d u k e t se t i , S a j m i r , e t e p r o n ca. — Aspak , — t h a a i . — Të b e t o h e m , Si lva , që ë s h t ë

k r e j t ë s i s h t k ë s h t u sic t h a s h ë .

— E d h e mid i s z y r t a r ë v e t a n ë k a m v e n e r e që k a n ë dalë g j i t h f a r ë z ë v e n d ë s a s h , q ë s'i k e m i d ë g j u a r n d o n j ë -h e r ë , p ë r t ë p r i t u r z ë v e n d ë s i t e t y r e , — t h a n j ë r i nga k u -n e t ë r i t e Si lvës .

— Po ajo ë s h t ë e n a t y r s h m e , — u h o d h k u n a t i t j e t ë r . — Po e r d h i zëvendës i , do da lë t a p r e s ë zëvendës i .

— S 'ësh të aq e l e h t ë t ë g j e n d e t se k u s h m u n d t a p r e s ë n j ë de legac ion k i n e z , — t h a vë l la i i S i lvës . — Më t r e g o i n j ë shok q ë p u n o n n ë M i n i s t r i n e e J a s h t m e , s e ç ' t e l a s h e p a t ë n p a r a ca k o h e me n j ë de legac ion t ë f a b r i -k a v e q ë m e r r e n m e p r o d h i m i n e d i s t i n g t i v a v e m e f y t y ­r ë n e M a o Ce D u n i t . E v r a n ë m e n d j e n dite m e radhë p ë r t ë g j e t u r s e ç ' f u n k s i o n a r d u h e j t a p r i s t e d e l e g a c i o -n i n d h e , m e q e n ë s e n u k u g je t n d o n j ë zg j idh je më e m i -

39

r ë , u c a k t u a pë r ta p r i t u r z ë v e n d ë s d r e j t o r i i uz inës së h e k u r - n i k e l i t .

N ë t r y e z ë p ias i gazi . — Po p r i sn i , — t h a vë l la i i S i lvës , — p u n a n u k m b a -

r o i me k a q . K i n e z ë t u a c a r u a n d h e u t h a n ë s h o k ë v e t a ­n e s e p r o d h i m i i d i s t i n g t i v a v e t ë M a o C e D u n i t s ' ë s h t ë d i ç k a k r e j t t e k n i k e , d o m e t h ë n ë d i ç k a m a t e r i a l e , s i h e -k u r - n i k e l i , p o r n j ë gjë më e l a r t ë . S h o k ë t t a n e e v r a n ë p ë r s ë r i m e n d j e n d h e , n ë p a m u n d ë s i p ë r t ë g j e t u r n d o ­n j ë i n s t i t u t i o n t j e t ë r m ë t ë n g j a s h ë m , v e n d o s ë n q ë d a r ­k e n e përc je l l j es t a j e p t e n ë n d r e j t o r i i B a n k ë s së S h t e -t i t , q ë m e r r e t me s h t y p j e n e m o n e d h ë s .

Në t r y e z ë p ias i p ë r s ë r i gazi . — D h e k i n e z ë t n u k u f y e n ? — t h a s t u d è n t j a e m j e -

Kësisë. — N u k i d h a n ë n d o n j ë k u p t i m s i m b o l i k kësa j g j e t -j e j e : f y t y r a e Mao Ce D u n i t , m o n e d h a . . . -, ; — S'e di, — t h a vël la i i S i lvës . — N d o s h t a j a n ë f y e r

N u k e k a m t a k u a r më a t ë s h o k u n e m i n i s t r i s ë . Si lva , e l u m t u r që t r y e z a i sh t e g j i t h ë g ja l lë r i , u l e h -

t ë s u a p ë r f u n d i m i s h t . D a r k a q y s h t a n i m u n d t ë q u h e j p lo tës i sh t e s u k s e s s h m e .

— A k o m a m ë k o m i k e j a n ë f o r m u l i m e t q ë j e p k o h ë t e f u n d i t s h t y p i k inez p ë r n d o n j ë p r i t j e , a p o b a n k e t m i d i s dy p a l ë v e , — vazhdo i vë l la i i S i lvës . — N u k s h k r u a j n ë m ë «p r i t j a ka lo i n ë n j ë a t m o s f e r e m i q ë s o r e » , p o r « g j a t ë p r i t j e s d e l e g a t ë t e të dy p a l ë v e i b u z ë q e s h ë n n j ë r i - t j e t -r i t» .

M b i t r y e z ë kaloi n j ë v a l e e r e t ë q e s h u r i .

— P o r n d ë r k a q v a p o r ë t e t y r e l ë v i z i n g j i t h m o n ë e më n g a d a l ë d r e j t D u r r ë s i t , — t h a n j ë n g a k u n e t ë r i t e S i l ­vës , që n u k k i s h t e folur g je r a t ë h e r ë . — Në h i d r o c e n t r a -l in e F i e r z ë s n u k k a n ë m b ë r r i t u r n j ë p j e s ë e m a k i n e r i -ve. s i d h e t u r b i n â t . Po a s h t u në M e t a l u r g j i k u n e E l b a s a -n i t .

: - r P ë r t ë t ë p l a s u r s h p i r t i n me z v a r r i t j e k i n e z ë t j a ­në të v e t m i t , — t h a s t u d è n t j a e m j e k ë s i s ë , — a t j e ku bë j u n e s t azh in , j a n ë n j a t r e k i n e z ë q ë m e r r e n m e pa j i s j en e n j ë . l a b o r a t o r i . Veç t ë m o s k e s h p u n ë m e ta .

— E g j i t hë kjo z v a r r i t j e n u k b ë h e t ko t , ka n j ë q ë ­l l im të s t u d i u a r . " •

— N a t y r i s h t . S i lvës i e r d h i n d ë r m e n d h i s to r i a e k ë m b ë s së s h k e ­

l u r t ë k i n e z i t d h e u m a t t a t r e g o n t e , p o r u p ë r m b a j t n ë ça s t n g a q ë b i seda p o m e r r t e n j ë n g j y r ë s e r i o z e . D i k u s h t h o s h t e s e v ë r t e t m a r r ë d h ë n i e t m e K i n ë n k i s h i n n j ë fa ­re a c a r i m i k o h ë t e fund i t , p o r s ' d u h e j h a r r u a r se e r i j ë j -t a gjë k i s h t e n d o d h u r g j a t ë r e v o l u c i o n i t k u l t u r o r . M u n ­d e t q ë e d h e t an i kjo t ë i s h t e d içka e p ë r k o h s h m e d h e r e ­te e zeza të ka lon in p ë r s ë r i . T j e t r i i p ë r g j i g j e j se k ë t ë h e r ë çësh t ja i sh te m ë se r ioze dhe k r i z a n u k d o t ë k a -p ë r c e h e j kaq l eh të . N d ë r k a q i p a r i i k u j t o n t e s e , n d r y -s h e n g a m a r r ë d h ë n i e t , m e sov je t ikë t , q ë u t r o n d i t ë n n j ë -h e r ë e p ë r g j i t h m o n ë , m a r r ë d h ë n i e t m e K i n ë n t ë t i l l a k a -n ë q e n ë p ë r h e r ë , p lot r e z e r v a , k ë s h t u q ë e d h e k r i z a e f u n d i t s ' i sh te ndon jë çud i . N ë t ë v ë r t e t ë , m a r r ë d h ë n i e t ë t i l la , q ë d u k e t s i k u r d o t ë p r i s h e n n g a ças t i n ë çast , q ë -l lo jnë q ë j a n ë nga m ë t ë q ë n d r u e s h m e t , sh to i a i . S i k u r s ' m ë besohe t , u përg j ig j t j e t r i . i

— T ë j e t ë p ë r m u a . s i k u r n j ë o r ë e m ë p a r e t ë s h k ë -p u t e s h i m nga a t a k i n e z ë t , m i r e d o t ë b ë n i m , — t h a m o t -ra e vogë l e Gjerg j i t . — Më j a n ë m ë r z i t u r a t o f y t y r a t e t y r e h i p o k r i t e .

— S ' ë sh të p u n ë f y t y r a s h , — t h a vël la i i S i lvës . — E d h e f y t y r a t loz in ro i , — ia p r i t i a j o . — T h o n ë se t ë g j i t h a k ë t o n d o d h ë n n g a q ë M a o Ce

D u n i ë sh t ë s ë m u r ë r e n d e , — t h a n j ë r a nga m o t r a t e G j e r ­gj i t .

— E d h e pë r s ë rnund j en e tij ka v i t e që f l i te t . — Bile ë s h t ë folur d isa h e r ë se Mao Ce D u n i ka k o -

hë që ka v d e k u r d h e e g j i t h ë kjo s ' ë sh të gjë t j e t ë r . veçse lu f ta p ë r p u s h t e t që b ë j n ë dy sos i të e t i j , — t h a vë l la i i S i lvës . ' i ' - • i* '

— Çdo gjë m u n d të n d o d h ë a t j e . V e n d i m i s t e r e v e . S i lva u n g r i t p ë r t ë s e r v i r u r ë m b ë l s i r ë n . K u r ajo,

e n d i h m u a r n g a B r i k e n a , solli t o r t ë n me m o l l e b a s h k ë me p j a t a t e vogla, b i s eda në t r y e z ë k i s h t e n d ë r r u a r .

41

— E m r e k u l l u e s h m e , — t h a n j ë r a n g a k u n a t a t , d u ­k e p r o v u a r t o r t ë n .

B i s e d a u c o p ë z u a p ë r s ë r i p ë r t ë m o s u n j ë j ë s u a r m ë . P a s ë m b ë l s i r ë s S i lva solli f r u t a t d h e p a s t y r e v u r i m b i s t u f e x h e z v e t e k a f e s . S a m i r e q ë g j i t hçka k i s h t e s h k u -a r n ë r r e g u l l . D o t ë d o n t e f i a t r e g o n t e G j e r g j i t g j i t h ­çka, p o r be fas i u k u j t u a s e s ' d in t e a s n j ë a d r e s ë k u m u n d f i d r e j t o h e j . D i n t e v e t ë m q ë a i n d o d h e j n ë K i n ë d h e a s -g j ë t j e t ë r . K y m e n d i m e b ë r i f i s h u h e j b u z ë q e s h j a q ë n u k i i sh t e n d a r ë g j a t ë g j i t h ë d a r k ë s f y t y r ë s s ë s a j .

42

IV

Si lvës i doli g jumi p a p r i t u r . N j ë h e r ë a jo k u j t o i se k i s h t e gdh i rë , p o r pas ta j v u r i r e s e d r i t a r j a q e n d r i ç u a r p r e j h ë n ë s . I s h t e n j ë n d r i ç i m i a k u l l t , i n j ë t r a j t s h ë m . B r r , s a f toh të , t h a ajo m e v e t e d h e e k u p t o i s e i s h t e p i ­k ë r i s h t t ë f t o h t ë t që e k i s h t e zg jua r . Zgja t i d o r ë n t e k o -m o d i n a , gje t i s u s t ë n e a b a z h u r i t d h e n d e z i d r i t ë n . O r a i s h t e k a t ë r e çe rek . Disa cas te q ë n d r o i pa l ëv i zu r , me s y t ë n ë t a v a n i n e d h o m ë s , p a a s n j ë m e n d i m . P a s t a j p ë r ­së r i n d j e u f toh të . X h a m a t e d h o m ë s k i s h i n z ë n ë a v u l l .

43

J a s h t ë d u h e j t ë i sh t e n g r i c ë . Asaj i s h k o i m e n d j a t e B r i ­k e n a d h e V e r i a n a q ë f l in in t ë dy ja n ë d h o m ë n t j e t ë r . Mos va l le i sh in z b u l u a r ?

U n g r i t pa e b ë r ë t ë g j a t ë , h o d h i n j ë t r i k o k r a h ë v e d h e doli m e k u j d e s n ë k o r r i d o r . D e r a e d h o m ë s s ë t y r e i s h t e p ë r g j y s m ë e h a p u r . S i lva e s h t y u me k u j d e s d h e h y r i . N ë n n d r i ç i m i n e k a l t ë r e m ë q ë v i n t e n g a j a s h t ë , S i l va dal lo i f lokët e t ë d y j a v e , t ë p ë r z i e r a m b i t ë n j ë j -t i n j a s t ëk . G j a t ë n a t ë s , s ic d u k e t n g a t ë f t oh t ë t , V e r i a ­n a k i s h t e i k u r n g a d i v a n i k u i k i s h t e s h t r u a r S i lva d h e i s h t e f u t u r n ë k r e v a t i n e B r i k e n ë s . S i l v a b u z ë q e s h i m e v e t e , u a f r u a d h e , n d ë r s a n d e n j i n ë k ë m b ë t ë s h i k o n t e f y t y r a t e q e t a t ë v a j z a v e , iu k u j t u a t h ë n i a e n ë n ë s s e v

n u k d u h e t t a v ë s h t r o s h k u r r ë n j e r i u n q ë fie. Ajo u r r e -gul lo i m b u l e s ë n t e s u p e t , pa s t a j m o r i n j ë n g a k u v e r t a t e l ena s ipër d i v a n i t bosh d h e ua h o d h i me k u j d e s .

S i lva dol i m e h a p a t ë l e h t ë n ë k o r r i d o r , por , n ë v e n d që t ë s h k o n t e në d h o m ë n e g jumi t , d i ç k a e s h t y u t ë k t h e h e j e t ' i h i d h t e n j ë s y v e n d i t k u i s h t e n g r ë n ë d a r -k a . Nën d r i t ë n e l l a m b ë s e l e k t r i k e që iu d u k , s i z a k o n i s h t n a t ë n , më e for te , a jo v ë s h t r o i t r y e z ë n , a s h t u s ic k i s h t e m b e t u r pas m b a r i m i t t ë d a r k ë s . P j a t a n c a t , p j a t a t e g o -t a t i sh in t ë g j i t h a a t y , d i s a t ë z b r a z u r a , d i sa a k o m a jo , a s h t u s ic i k i s h i n l ë n ë t ë f t u a r i t në ças t in e fund i t , p ë r ­p a r a s e t ë s h k o n i n p ë r t ë p i r e k a f e n n ë d h o m ë n e n d e n j ­j e s . S i lva vë sh t ro i n j ë copë h e r ë t r y e z ë n , s i k u r t ë p ë r -p i q e j t ë s u i t e n d ë r m e n d s e k u i sh in u l u r m y s a f i r ë t . D a r -ka iu d u k dis i e l a rgë t . M e g j i t h ë s e s ' i sh te a s p a k e p ë r -g j u m u r , e n d j e u se s ' i s h t e e a f t ë t ë p ë r q e n d r o h e j në a s -g jë . D u k e v ë s h t r u a r p j a t a t d h e gota t , i k u j t o h e s h i n c o -p a b i sedash t ë n d ë r p r e r a p r e j s h a k a v e d h e t ë q e s h u r a -ve , q ë e k i sh in p ë r s h k u a r t e j e m b a n ë a t ë m a s ë f a j ance d h e a t ë q e l q u r i , P j e s a më e m a d h e e b i s e d a v e d h e p i k ë ­r i s h t a to ku e q e s h u r a n d o s h t a i sh te h e r ë - h e r ë m a s k a e j a s h t m e e n j c fa rë p r e o k u p i m i , ishin b ë r ë p ë r K inën . . . S 'besoj s e aca r i do t ë j e t ë ka l im ta r , s i në r e v o l u c i o n i n k u l t u r o r . N d i h e t m e n j ë h e r ë q ë t an i ë s h t ë t j e t ë r gjë.. . K i -n a s idoqof të ë s h t ë n j ë mis te r . . . Doni t ë k u p t o n i p o l i t i -

44

k ë n e K i n ë s ? ka t h ë n ë n j ë h e r ë Çu En Lai . S h k o n i në t ea t r in e Pekini t . . . Po a i ë s h t ë p lot s i m b o l e t ë p a z b ë r -t h y e s h m e , m a j m u n ë , g j a rpë r in j . . .

S i lva n i s i t ë h iq t e p j a t a t e go ta t , s i k u r t ë d o n t e që b a s h k ë m e t o t ë h i q t e m b e t u r i n a t e a t y r e b i s e d a v e . P ë r n j ë k o h ë t ë s h k u r t ë r a jo e zbraz i n j ë p j e s ë t ë t r y e z ë s . K i ­sh in r n b e t u r v e t ë m p j a t a r t ca t e f r u t a v e , ca t av l l a c i g a -r e s h d h e s h i s h e t b o s h e t ë u j i t m i n e r a i .

Z h u r m a e n j o h u r e u j i t të l a v a m a n i t ia l eh t ë so i d i s i m e n d i m e t . P a e p a s u r mer id jen n ë ven d , k i s h t e n i s u r t ë l a n t e p j a t a t , po r në ças t u k u j t u a s e i s h t e m a r r ë z i që në o r ë n k a t ë r e g j y s m ë p a s m e s h a t e t ë m e r r e j m e n j ë g j ë t e t i l l ë d h e h o q i d o r e p r e j t y r e . U k t h y e t e t r y e z a , f sh iu t h ë r r i m e t në p jesën e z b r a z u r t ë sa j , s y t ë i s h k û a n t e t u -f a e l u l eve t ë Ar i an i t , t ë l e n a q y s h n g a m b a s d i t j a t e p e -zul i i d r i t a r e s d h e zgja t i d o r ë n t ' i v i n t e në t r y e z ë . M i r ë -po në ças t iu k u j t u a p a k ë n a q ë s i a e B r i k e n ë s d h e l a l u l e t a t y k u i sh in .

S i lva n d j e u f toh të d h e kops i t i t r i k o n . X h a m a t e d h e k ë t u i sh in t ë y e s h u r m e avu l l . J a s h t ë d u h e t t ë k e t ë ngr icë , m e n d o i a jo d h e befas iu k u j t u a n l imon i i s j e l l ë m b a s d i t e b a s h k ë me fjalët e n j e r i u t t ë f i d a n i s h t e s : në r a s t e n g r i c a s h t a m b u l o n i , n d r y s h e m u n d t ë t h a h e t b r e n ­d a n a t ë s . Ide ja s e m u n d t ë d i l t e n ë ba l l kon n ë k ë t ë t ë f t oh të iu d u k e ç m e n d u r , m e g j i t h a t ë , k u r shoi d r ï t ë n e k o r r i d o r i t d h e u bë ga t i t ë h y n t e në d h o m ë n e g j u m i t , d içka i a m b a j t i h a p a t t e p r a g u i s a j . S idoqof të d i çka m u n d t ë b ë n t e . S ' ishte n d o n j ë m u n d i m k u s h e d i ç f a r ë t ë m b u l o j e n j ë l imon t ë vogël . Pa e b ë r ë t ë g j a t ë , h y r i në d h o m ë , h a p i k a p a k ë t e s i p ë r m t ë do l lap i t t ë r r o b a v e p ë r t ë n x j e r r ë q ë ande j një q e s e t ë m a d h e p l a s t m a s i q ë e m b a n ­t e m e n d s é e k i s h t e v ë n ë a t j e qysh n ë v e r ë . J a k u q e n -ka , t h a S i lva d h e nisi t a t ë r h i q t e , por në a t ë ças t u k u j ­t u a s e qes ja p re j p l a s tmas i i sh te m b u s h u r m e g j i t h f a r ë g j ë r a s h , n g a a to q ë v ë s h t i r ë s e h y j n ë n ë p u n ë , p o r q ë ë s h t ë e z o r s h m e p ë r n j e r i u n t ' i h e d h ë . E b e z d i s u r p a k nga p e n g e s à e paparash ikuar ' , a jo nis i t ë n x i r r t e s e n d e t n j ë r a p a s t j e t r ë s . K i sh te a t y fus tane d h e b luza t ë B r i k e -

45

n ë s q ë t an i s'i b ë n i n m ë , n j ë fus tan t ë g j e r ë t r i k o t a z h i q ë Si lva e k i s h t e m b a j t u r g ja të k o h ë s së b a r r e s , ca ciantella, r r o t k a m ë n d a f s h i d h e s h k u l e lesh d e v e j e n g j y -r a - n g j y r a t ë t e p r u a r a n g a k u s h e d i ç ' p u l o v r a s i d h e v o -gë l s i ra t ë t j e ra , t ë g j i t h a t ë b u t a , t ë k ë n d s h m e d h e p a k ë z t ë h a r r u a r a , që t ë zg jon in ç u d i t ë r i s h t m a l l i n e j e t ë s .

S i lva i zb raz i t ë g j i t h a d r e j t e m b i t a p e t , p ë r t'i r r e -g u l l u a r t ë n e s ë r r n e n , doli n ë k o r r i d o r d h e , p a r a s e t ë h a p t e d e r ë n e ba l lkon i t , h o d h i pa l l t on k r a h ë v e .

Në ba l lkon i s h t e v ë r t e t s h u m ë f toh t ë . N d r i ç i m i i h ë -nës, i qe l iba r t ë , i t r e t u r s i në n j ë h e s h t j e s h k r e t i e , e s h t o n ­te e d h e më s h u m ë f t o m ë n . G j e t h e t e l i m o n i t iu d u k ë n a s a j t ë m a g j e p s u r a n g a k y n d r i ç i m i d y l l t ë , q ë p ë r h a p t e k u d o n j ë t r u l l o s j e t ë p a s h p r e s ë . Ga t i e h a b i t u r , a jo n g r i t i k o ­kën . Ç ' i sh te ky q ie l l i f r i k s h ë m në l ë m i m i n e t i j , që n g j a n t e s i i h u a j t u r n g a n j ë u n i v e r s t j e t ë r ? Ajo n d j e u d r i t h ë t i r ë n ë s h p i r t k u r m e n d o i s e G je rg j i f l u t u r o n t e n d o s h t a t an i m e a v i o n n ë p ë r a t ë l ë m i m t ë p a b e s ë .

L i m o n i d o t ë t h a h e j s o n t e m e s i g u r i , p o t ë m o s k u j -t o h e s h a t a m b u l o j a , m e n d o i a jo . E v e n d o s i m e k u j d e s

p l a s tmas in , d u k e e f u t u r s i n j ë k a p u ç s i p ë r k u r o r ë s së v o -gël d h e u k ë n a q që qe s j a jo v e t ë m e m b u l o i k r e j t b i m ë n , por e d h e n j ë p j e së t ë fuçisë. N ë n l e t r ë n p l a s t i k e l i m o n i u bë i m jegu l l t , si në g j y s m ë ë n d ë r r .

Ajo u m a t t ë ik te , p o r d içka p ë r p i q e j t a m b a n t e e d h e disa cas t e në ba l l kon . I s h t e m a s k a e d y l l t ë e qiel l i t , p r e j josh jes së t ë ci l i t m e z i u s h k ë p u t .

K u r h y r i b r e n d a d h e u fu t n ë s h t r a t i n q ë a k o m a r u a n t e n g r o h t ë s i n ë e t r u p i t t ë s a j , e n d i e n t e se po d r i -dhe j e n d e jo aq nga të f toh të t , s e sa n g a a jo z b r a z ë t i e l e m e r i s h m e . G j u m i s 'e z i n t e që s 'e z i n t e . P ë r h e r ë e më pa r r e g u l l i k u j t o h e s h i n f raza t ë t h ë n a g j a t ë d a r k ë s , h a -m e n d j e t p ë r m a r r ë d h ë n i e t e a r d h s h m e m e K i n ë n . D o n i t a k u p t o n i K i n ë n ? S h k o n i n ë t e a t r i n e P e k i n i t . . . P o a i ë s h t ë p lo t s i m b o l e t ë l l a h t a r s h m e , m à j m u n ë , g j a r p ë r i n j . . . S i lva u r r o t u l l u a n ë s h t r a t . M a j m u n ë , g j a r p ë r i n j , p ë r s ë -r i t i m e v e t e , d u k e n d i e r s e d içka p o p ë r p i q e j t ë q a r t ë -sohe j në k u j t e s ë n e s a j . Ah , po, i sh t e d i ç k a që a jo e k i -

46

s h t e d ë g j u a r v i t e m ë p a r e n g a go ja e n j ë t ë n j o h u r i t ë s a j , gaze t a r . I s h t e fjala pë r ca g j a r p ë r i n j që , a s h t u sic i s h e h n j e r i u në ë n d ë r r p ë r p a r a n j ë f a tkeqës i e , a i i k i s h t e p a r e n ë k ë n e t ë n e B u t r i n t i t p a k k o h ë p a r a p r i s h j e s m e sov je t ikë t . T i e k u p t o n q ë u n e a s j a m , a s k a m q e n ë k u -r r ë bes tyd , i k i s h t e t h ë n ë ai, por k ë t a g j a r p ë r i n j më k u j -t o h e s h i n v a z h d i m i s h t m ë pas , k u r p u n ë t m e B a s h k i m i n Sov je t ik m o r ë n r r o k u l l i m ë n . M i r ë p o e di ç ' m ë n d o d h i n j ë d i te , d i sa m u a j m ë v o n ë pas p r i s h j e s p ë r f u n d i m t a r e me sov je t ikë t? D h e g a z e t a r i i k i s h t e t r e g u a r S i lvës se s i n j ë m b r ë m j e fes te , p i k ë r i s h t m b r ë m j e n e fes tes së p a r e pas p r i sh jes , k u r t ë g j i t h ë p r i s n i n t ë s h i k o n i n f i shekz ja -r r ë t e p o r s a m b ë r r i t u r n g a Kina , p ë r t ë c i lë t k i s h t e d i t e q ë f l i te j , a i i sh te n d o d h u r n ë r r u g ë t a m a m n ë k o h ë n k u r qie l l i u m b u s h p r e j t y r e . N je rëz i t k i s h i n n g r i t u r k o k a t p ë r p j e t ë t ë g ë z u a r e t ë h a b i t u r n j ë k o h ë s i s h t p ë r k ë t a fi-s h e k z j a r r ë , q ë d u h e t t h ë n ë s e i sh in t ë n d r y s h ë m nga a t a q ë k i sh in p a r e , c a f i shekz j a r r e g j i thses i t ë h u a j , m e n j ë n g j y r ë v e r d h a m e , q ë l ë shon in t ek b i n i n c a c i ja t je n g j e t h ë s e , s i k u r t ' i f l i tn in n j ë r i - t j e t r i t , n d ë r s a z b r i t n i n : ç ' ë sh të kjo t o k ë , a t j e , k ë t u , poshtë . . . D h e , s i k u r t ë m o s m j a f t o n t e kjo, p a s n g j y r a v e t ë n j ë p a s n j ë s h m e u d u k ë n më n ë fund f i shekz ja r rë t n ë f o r m e g j a r p ë r i n j s h m i s t i k ë k inezë . q ë v a r e s h i n t ë fundi t , b ë n i n va lav i t j e n ë e r ë , g j e r s a s h u -h e s h i n n j ë r i pas t j e t r i t m b i k o k a t t ona , d u k e e l ë n ë q i e -l l in k r e j t t ë zi. N j e r ë z i t n i s ë n t ë t h ë r r i t n i n « G j a r p ë r i n j ! G j a r p ë r i n j ! » d h e u n e , m e d r i t h m ë n ë z e m ë r , m e n d o v a : «ç ' ë sh të kjo gjë o g u r z e z ë ? Pë r së r i g j a r p ë r i n j ? D h e m e n -do , Si lva , i sh te f e s t a e p a r e që b ë h e j p a s g j i t h ë a t i j a ca ­r i t ë p a h a r r u e s h ë m .

E m b ë s h t j e l l ë me k u v e r t ë , S i lva i solli n d ë r m e n d t ë g j i tha k ë t o d h e pë r k u s h e d i t ë s a t ë n h e r ë , t h a m e v e ­t e : s a m i r e s i k u r Gje rg j i t ë mos i s h t e n i s u r p ë r k ë t ë u d h ë . N d ë r m e n d i e r d h i c a n t a e t i j e zezë, b r e n d a së c i -lës i s h t e d o k u m e n t a c i o n i sek re t , p ë r h i r t ë ç u a r j e s s ë t ë c i l i t a t a n d o d h e s h i n t ë n d a r ë k ë t ë n a t ë , n j ë r i n ë n j ë ska j , t j e t r i n ë skaj in t j e t ë r t ë bo tes . Ç 'k i sh te va l le n ë a t ë çan -të që Gjergj i e c o n t e m e s pë r m e s qiel l i t , pa e d i t u r as

47

v e t ë ç 'qe n d r y r ë b r e n d a ? S idoqof të , sa m i r e s i k u r t ë m o s q e n i s u r , .përsër i t i a j o - m e : vete-, d h e p r a p ë , t ë p ë s h t j e l l ë b a s h k ë , n d ë r s a . po e z i n t e - g j u m i , iu r r o k u l l i s ë n n ë p ë r m e n d f i s h e k z j a r r ë t - g j a r p ë r i n j n ë fes ten e p a r e pas p r i ­sh jes me sov je t ikë t , S h e s h i « S k ë n d e r b e j » i m b u s h u r p lo t me k i n e z ë ( a i s h t e e m u n d u r që a i m ë n g j e s t ë i s h t e aq i a fë r t , sa t ' i p ë r k i s t e d i t e s që p o r s a k i s h t e k a l u a r ? ) dhe r a d i o g r a f i a e k ë m b ë s së k inez i t , që f l u t u r o n t e n ë p ë r qiej- - i l P

D y - t r i h e r ë i dol i g j u m i , p o r a to i sh in p r a p ë a t y s i t ë l i d h u r a m e f i j e t ë p a d u k s h m e m e n j ë r a - t j e t r ë n , n ë g j y s m ë t e r r i n e d h o m ë s , p a s d r i t a r e s t ë së ci lës po g d h i n -te m ë n g j e s i i v j e sh t ë s ,

•ma iiëriosî ë n n i ß H i ß i ë g i m äff l u d b o b n *frf&i TA .i.r«t;il «p MfcWîi U J i h a n RüfeM i i sëns iM .ïivl i«mj d?.udm V iU-aip

7W,

?m .«suri et ia9?.rfJif.g ë

i dßd ë* o s 9 r p ë f l ^

.asserii »jLlMm daiflt-ioqisis ë n r i o i ë n t* -wife «ëi» ën 'H.ÜVKIBV n i n ë d Jil - s i p ë n ë l 9 93Îub . s u o i Js>k»3l i dnr iixts

- f i 9 m s r tG ? i r rnëq- ie i§ n ë a r ë ^ ïësss-ïn

'îëq ,ìf>'iioz ir.

43

Kush e sollt Doruntinën

KAPITULLI I PARE

St res i i sh te e n d e n ë s h t r a t , k u r i u d u k s e dëgjo i n jë t r ok i t j e t e p o r t a : t ang , t ang , t a n g . S h t r ë n g o i f aqen for t pas n ë n k r e j s e s , m e s h p r e s ë s e d o t a m b y s t e t r o k i t j e n , p o r pas pak ajo u pë r së r i t . K u s h d r e q i n t r o k e t që pa gdh i rë , t h a m e ve te a n k u e s h ë m d u k e h e d h u r m b u l e s ë n . N d ë r s a zb r i s t e shka l lë t , t e p o r t a t r o k i t ë n p ë r h e r ë t ë t r e t ë , po r t a n i , nga r i t m i i god i t j e s së d o r e z ë s m e t a l i k e , S t r e s i e m o r i me m e n d se k u s h i sh te p ë r j a s h t a . A i h o q i l lozin e h e k u r t d h e e h a p i p o r t ë n m e n j ë t ë t ë r h e q u r . P y e t j e n «ç ' d r eq in k e q ë m ë zgjon q ë p a g d h i r ë ? » , p a v a r ë s i s h t s e

51

n u k e t h a , a i e k i s h t e në s y t ë e b u h a v i t u r d h e në k r e j t p a m j e n e t i j .

— Ka n d o d h u r d içka , — shpe j to i t ë t h o s h t e n d i h m ë -si i t i j .

S t r e s i v a z h d o n t e t a s h i k o n t e n ë n j ë m ë n y r ë p y e t ë s e , m e s y t ë q ë d u k e j s i k u r t h o s h i n : t ë s h o h i m n ë s e a jo q ë ka n d o d h u r ë s h t ë e t i l lë , s a q ë t i d u h e t t ë v i sh e t ë më p r i s h ë s h q e t ë s i n ë q ë m e n a t ë . P o S t r e s i e d i n t e s e n ë r a s t e t ë t i l la n d i h m ë s i i t i j g a b o n t e r r a l l ë d h e , s a h e r ë që i sh te m a t u r t ' i s h f r y n t e në ças t in e fund i t , k i s h t e q e n ë i d e t y r u a r t ë h i q t e d o r e p r e j z e m ë r i m i t . T a n i d o t ë d ë s h i r o n t e q ë n d i h m ë s i i t i j t ë k i s h t e g a b u a r v ë r t e t , n ë m ë n y r ë , q ë t ë m u n d t ' i s h f r y n t e s i d u h e j .

— E ç fa rë? — t h a a i . m ë në fund. V ë s h t r i m i i n d i h m ë s i t r r ë s h q i t i n j ë g r i m e m b i s y t ë

e shef i t t ë t i j , p a s t a j , s i b ë r i n j ë h a p p ë r p a r a , r a p o r t o i : — Zonja p l akë e V r a n a j v e d h e e b i j a e s a j , D o r m i ­

t ina , q ë k a m b ë r r i t u r m b r ë m ë n a t ë n , n ë r r e t h a n a k r e j -t ë s i s h t m i s t e r i o z e , j a n ë t ë d y j a n ë a g o n i , d u k e d h ë n ë s h p i r t n ë s h t r a t .

— D o r u n t i n a ? — ia b ë r i S t r e s i h u t u e s h ë m . — Si ë s h t ë e m u n d u r ?

N d i h m ë s i m o r i f r y m ë i l e h t ë s u a r : t r o k i t j a e t i j i s h t e e p ë r l i g j u r p lo tës i sh t .

— Si ë sh t ë e m u n d u r ? — p ë r s ë r i t i S t r e s i d h e f ë rko i sy të , s i pë r t ë h e q u r q ë a n d e j n j ë m b e t u r i n ë g j u m i . N ë t ë v ë r t e t ë k i s h t e f je tur s h u m ë keq . M a d j e s'i k i s h t e q ë -Uuar n d o n j ë h e r ë q ë p a s n j ë s h ë r b i m i t ë g j a t ë , d y j a v o r , n a t a e p a r e në s h t ë p i t ë i sh t e k a q e m u n d i m s h m e . Jo g j u -m ë , por n j ë a n k t h i v ë r t e t ë . — Si ë s h t ë e m u n d u r , — t h a p ë r t ë t r e t e n h e r e . — Ajo ë s h t ë m a r t u a r a q la rg , s a n ë a sn jë z i t ë famil jes s 'ka a r d h u r dot .

— P ikë r i sh t , — t h a n d i h m ë s i . — J u a t h a s h ë : ka m b ë -r r i t u r m b r é m ë n ë r r e t h a n a k r e j t ë s i s h t m i s t e r i o z e .

— E pas t a j ?

— E p ra , j a n ë t ë d y j a t ë s h t r i r a në s h t r a t , në a g o n i . — Ç u d i ! Ka godi t j e , k r i m ? N d i h m ë s i t u n d i k o k ë n .

52

— S'e beso j . Ë s h t ë më t e p ë r një çësh t je t r o n d i t j e j e . — Ti i pe? — P o . F las in ga t i p ë r ç a r t t ë dy ja . N ë n a e p y e t : k u s h

të soll i , m o j vajzë? Ajo i p ë r g j i g j e t : Vël la i , K o s t a n d i n i . — K o s t a n d i n i ? Po a i ka t r e v je t që ka v d e k u r , b a s h k ë

me t ë r ë vë l lezër i t e t j e r ë . — P i k ë r i s h t kë t ë i t h o t ë e ëma, sic më t r e g u a n g r a t ë

i'qinje, që u r r i në t e k o k a . P o r va jza n g u l k ë m b ë që m b r ë -m ë vonë , p a k kohë pas m e s n a t e , k a a r d h u r p i k ë r i s h t m e të .

— Çud i , — t h a S t r e s i , k u r s e me v e t e ia b ë r i : e t m e r r -s h m e .

A t a q ë n d r u a n n j ë copë h e r ë p a fo lur p ë r b a l l ë n j ë r i -- t j e t r i t , g j e r s a S t res i , n g a q ë n d j e u f toh të , u k u j t u a se i sh te i p a v e s h u r .

— P r i t m ë pak , — t h a a i dhe h y r i b r e n d a .

Që b r e n d a u d ë g j u a zër i i p ë r g j u m u r i së s h o q e s që p y e s t e «Ç 'ësh të , S t r e s ? » d l . e f ja lë t e përgf ig jes së t i j , që n u k da l lohesh in . Doli p a s p a k i v e s h u r me u n i f o r m e n è k a p i t e n i t t ë k r a h i n ë s , e ci la i a t r e g o n t e e d h e më të g ja të e m ë t ë n g u s h t ë t r u p i n .

— S h k o j m ë a t je , — t h a .

N j ë copë r r u g ë e b ë n ë pa fo lur . Ca f le tëza t r ë n d a f i l i t ë b a r d h ë t ë r ë n a p ë r p a r a n j ë p o r t e , i u d u k ë n S t r e s i t s ê m u n d t a n d i h m o n i n t ë k u j t o n t e n j ë copëz ë n d r r e që , p ë r çudi , e k i s h t e p a r e m i d i s a t i j g j u m i t ë t u r b u l l t .

— Ë s h t ë d içka g j i thses i e j a s h t ë z a k o n s h m e , — t h a ai.

— P o t h u a j s e e p a b e s u e s h m e , — ia k t h e u n d i h m ë s i . — Në fillim, t ë t h e m t ë d r e j t ë n , ga t i s a s ' të be sova .

— E m o r a me m e n d . D h e në t ë v ë r t e t ë s ' ë sh t ë p ë r t ' u b e s u a r . Ë s h t ë v ë r t e t n j ë e n i g m ë .

— Më t e p ë r se n j ë e n i g m ë , — t h a S t r e s i . — Sa më t epë r që e m e n d o n , aq më e p a k a p s h m e t ë d u k e t .

— G j i t h ë p u n a ë s h t ë t ë g j e n d e t se s i p a t i m u n d ë s i t ë v i n t e D o r u n t i n a , — t h a n d i h m ë s i .

, - S i ?

.— K y ç i i é n i g m e s ë s h t ë të g j e n d e t se si e r d h i D o r u n ­t ina , rne ç 'n je r i , apo, m ë m i r e , m e ç ' m ë n y r ë .

53

— Me ç 'n je r i , — pë r së r i t i S t r e s i , — me ç ' m ë n y r ë . . . Ë s h t ë e q a r t ë q ë a jo n u k t h o t ë t ë v ë r t e t ë n .

— Tr i h e r ë e p y e t a se s i e r d h i , p o r a jo n u k j e p t e s h p j e g i m e . D içka f s h i h t e .

— E d i n t e që k r e j t vë l l ezë r i t e s a j , b a s h k ë me K o s -t a n d i n i n , k i sh in v d e k u r ? — p y e t i S t r e s i .

— S'di ç ' të t h e m . Besoj se jo . — Ka m u n d ë s i të m o s e d i n t e , — t h a S t r e s i . — Ajo

ë sh t ë m a r t u a r aq l a rg , s a q ë q y s h nga d i t a e d a s m ë s n u k k a a r d h u r do t a s n j ë h e r ë n ë s h t ë p i . Kjo ë s h t ë h e r a e p a r e q ë v jen , m e s a d i u n e .

— F a k t i që s ' e r d h i a s në z inë e t m e r r s h m e të n ë n t ë vë l lezërve , do t ë t h o t ë se n u k e d i n t e m y n x y r ë n , — t h a n d i h m ë s i . — Z o n j a p l a k ë a n k o h e j s h p e s h që v a j z a u m a r -t u a a q l a rg d h e q ë n ë k ë t ë d i t e t ë zezë n u k i u g j e t p r a n ë .

— P y j e t e B o h e m i s ë , ku ajo ë s h t ë m a r t u a r , j a n ë t e ­p ë r la rg , — t h a S t r e s i . — Së p a k u dy j a v ë r r u g ë që kën*-d e j , n ë m o s m ë t e p ë r .

— Në m o s më t e p ë r , — p ë r s ë r i t i n d i h m ë s i . — Ë s h t ë p o t h u a j s e z e m r a e E v r o p ë s .

N d a n ë u d h ë s S t r e s i t i z u n ë s y t ë p r a p ë f le tëza t ë b a r d h a t r ënda f i l a sh , t h u a s e n j ë d o r e e p a d u k s h m e i k i ­s h t e s h k u n d u r g j a t ë n a t ë s .

— Sidoqof të me d i k ë e r d h i që a n d e j , — t h a a i . — Po me k ë ? N a t y r i s h t që n ë n a , a s h t u s i n e , n u k e

beson a t ë q ë t h o t ë va jza , s e e r d h i m e t ë v d e k u r i n . — Po p e r s e do ta f sh ih t e n j e r i u n që e so l l i ? — S'e m a r r d o t me m e n d . Ë s h t ë t e p ë r e n g a t ë r r u a r .

P ë r s ë r i n j ë copë r r u g ë e b ë n ë pa fo lu r . A j r i i v j e s h -t ë s i sh te i f t oh t ë . Ca s o r r a f l u t u r o n i n u l t a z i d u k e k r o k ë -l l i tu r . S t r e s i i n d o q i me sy n j ë c o p ë h e r ë .

— Do të k e m i sh i , — t h a a i . — K u r s o r r a t k r r o k a s i n k ë s h t u , do të t h o t ë se u d h e m b i n v e s h ë t n g a a f r imi i s h i u t .

N d i h m ë s i v ë s h t r o i a n d e j , por n u k t h a a sg jë . — P a k . m ë p a r e d i çka t h e p ë r t r o n d i t j e n q ë k a s h k a k -

t u a r a g o n i n ë e të d y j a v e , — t h a S t r e s i . — Po , — u pë rg j ig j n d i h m ë s i , — d u h e t të k e t ë q e n ë

54

n jë t r o n d i t j e e m a d h e (ai e s h m a n g u f jalën «e t m e r r -s h m e » , s e p s e she f i i k i s h t e b ë r ë v ë r e j t j e që e p ë r d o r t e a t ë v e n d e pa vend) . — P ë r d e r i s a s ' ka d h e s 'ka se s i të k e t ë s h e n j a godi t je je , s ic d o t a s h i h n i e d h e v e t ë , a g o n i -në e të d y j a v e e ka s h k a k t u a r n j ë t r o n d i t j e e p a z a k o n t ë .

— M e n d o n se n ë n a ka b ë r ë p a p r i t u r n j ë zbu l im t ë t m e r r s h ë m ? — p y e t i S t r e s i .

N d i h m ë s i i ngu l i s y t ë . V e t ë i p ë r d o r f j a l ë t s i të k e t ë qejf, m e n d o i v e t ë t i m t h i , k u r s e t ë t j e r ë v e u a z ë n ë g r y k ë .

—Një z b u l i m i n ë n ë s ? — t h a a i . — Më t e p ë r do të b e -soja s e t ë dy ja , n ë t ë n j ë j t ë n k o h ë , b ë n ë n g a n j ë zbul im t ë t m e r r s h ë m , s ic t h a t ë j u .

D u k e v a z h d u a r t ë k ë m b e n i n m e n d i m e p ë r t r o n d i t ­j en që n ë n a d h e e bi ja i k i s h i n s h k a k t u a r n j ë r a - t j e t r ë s , (për s h k a k t ë p u n ë s së p ë r d i t s h m e f jalët e S t r e s i t d h e t ë n d i h m ë s i t t ë t i j i a f r o h e s h i n p ë r h e r ë e më t e p ë r s t i l i t t ë n j ë r a p o r t i h e t i m o r ) , a t a t ë d y r i n d ë r t u a n p a k a s h u m ë s k e n ë n q ë m u n d t ë k i s h t e n d o d h u r n ë m e s n a t ë . P o r t a e s h t ë p i s ë s ë v j e t ë r k i s h t e t r o k ë l l i t u r n ë n j ë o r ë t ë paza -k o n s h m e d h e në pye t j en e zonjës p l a k ë « k u s h ësh të» , që j a s h t ë i sh te d ë g j u a r z ë r i : « J a m D o r u n t i n a » . D u k e ecu r d r e j t por tes p ë r t a h a p u r , k r e j t e h u t u a r n g a e p a p r i t u r a , pa e b e s u a r a s p a k se po dëg jon zë r in e va jzës së ve t , p laka , s i pë r t ë h e q u r d y s h i m i n , p y e t «po k u s h t ë sol l i?». S e ­p s e ka t r e v j e t që ajo e p r ê t va j zën t ' i v i j ë p ë r t ' i u g j e n -d u r p r a n ë në f a tkeqës i d h e va jza s 'v jen e s 'v jen . Që j a ­s h t ë D o r u n t i n a i pë rg j ig j e t : « M ë soll i im vel ia , K o s t a n ­dini» . K ë t u p l a k a k a m a r r ë god i t j en e p a r e . K a m u n d ë s i q ë ajo, m e g j i t h ë t r o n d i t j e n , t ë k e t ë p a s u r fuqi t ' i t h o ­sh t e s ë b i j ës : Ç'f let kë sh tu , K o s t a n d i n i , b a s h k ë m e v ë -l lezër i t , k a n ë t r e v je t q ë t r e t e n n ë n d h é . T a n i ë s h t ë r a -d h a e D o r u n t i n ë s pë r t ' u t r o n d i t u r . Në qof të s e a jo k u j -ton s e k a a r d h u r v ë r t e t m e K o s t a n d i n i n , t r o n d i t j a ë sh t ë e d y f i s h t ë : n g a n j ë r a a n ë , m e r r v e s h s e K o s t a n d i n i b a ­s h k ë m e vë l l ezë r i t e saj k a n ë v d e k u r , nga a n a t j e t ë r , k u p -ton s e p a s k a u d h ë t u a r m e n j ë f a n t a z m ë . N d ë r k a q n ë n a p l akë gjen a q fuqi s a p ë r t ë h a p u r p o r t ë n , m e n j ë s h p r e ­së të fundi t se n u k i dëgjoi m i r e f jalët e va jzës a p o që i

55

b ë n ë ve shë t , ose që , n ë fund t ë fund i t , s ' i sh t e D o r u n t i n a ajo q ë t r o k i s t e t e p o r t a . T ë n j ë j t ë n s h p r e s ë p'ati n d o s h t a e d h e D o r u n t i n a p ë r j a s h t a . M i r ë p o p o r t a u h a p , a t o i p ë r -s ë r i t ë n n j ë r a - t j e t r ë s po a t o fjalë d h e k ë s h t u t r o n d i t j a e të d y j a v e e r d h i e u bë v d e k j e p r u r ë s e .

— E m e g j i t h a t ë e g j i thë kjo p a k ë s h t ë e b e s u e -s h m e , — t h a S ï r e s i .

— A s h t u t h e m e d h e u n e , — t h a n d i h m ë s i , — v e ç n j ë g jë ë s h t ë e v ë r t e t ë : f ak t i q ë a t o t ë d y j a n d o d h e n n ë a g o ­n i , t r e g o n s e d içka k a n d o d h u r m i d i s t y r e .

— Diçka ka n d o d h u r , — p ë r s ë r i t i S t r e s i . — N a t y r i s h t që d içka ka n d o d h u r , p o r e j a m e r r e v e s h . N jë r r ë f i m , i t m e r r s h ë m n g a a n a e së b i jës , p r a n j ë z b u l i m po aq i t m e r r s h ë m p ë r n ë n ë n . . . ose. . .

— Ja sh tëp ia , — t h a n d i h m ë s i , — n d o s h t a d i çka do të m a r r i m vesh .

S h t ë p i a e m a d h e d h e e z y m t ë u s h f a q që l a r g në m b a r i m i n e n j ë f u s h ë t i r e . T o k a e l a g ë s h t i s h t e p l o t me g j e t h e t ë v e r d h a g j e r a t j e . Sh t ëp i a , q ë k i s h t e q e n ë d i k u r nga m ë t ë m ë d h a t ë e m ë t ë r ë n d ë s i s h m e t e p r i n c i p a t ë s , r r e z a t o n t e t a n i q ë l a r g b r a k t i s j e n d h e z inë . S h u m i c a e k a n a t e v e t ë k a t e v e t ë s i p ë r m e ishin t ë m b y l l u r a , s t r e -h ë t v e n d e - v e n d e t ë d ë m t u a r a d h e t r u a l l i p ë r p a r a s a j , m e a t a d r u r ë t ë v j e t ë r p a k t ë p j e r r ë t e g j i t h ë m y s h k , i sh te k r e j t ë s i s h t i s h k r e t ë .

S t r e s i t i u k u j t u a v a r r i m i i n ë n t ë v ë l l e z ë r v e V r a n a j , t r e v j e t m ë pa r e . F a t k e q ë s i k i s h i n n d o d h u r p ë r h e r ë , n j ë ­r a m ë e r e n d e s e t j e t r a d h e n g a n j ë h e r ë t ë t i l l a , s a q ë d u ­ke j s e p r e j k u j t i m i t t ë t y r e m u n d t ë t ë s h p ë t o n t e v e t ë m ç m e n d u r i a , por n j ë g j ë m ë e t i l lë , n ë n t ë a r k i v q l e d j e m s h n g a n j ë s h t ë p i b r e n d a n j ë j ave , s ' m b a h e j m e n d n ë a s n j ë b rez n j e r ëzo r . D h e g j i t h ç k a k i s h t e n d o d h u r pesë j a v ë p a s d a s m ë s m a d h ë s h t o r e t ë vajzës s ë v e t m e t ë s h t ë p i s ë , D o -r u n t i n ë s . K i s h t e s u l m u a r p a p r i t u r n j ë u s h t r i n o r m a n d e d h e t ë n ë n t ë vë l l ezë r i t q e n ë n i s u r p ë r n ë lu f të . S h u m ë vë l lezër n g a një f ami l j e q e n ë n i s u r p ë r h e r ë n ë l u f t ë r a e d h e m ë t ë m ë d h a e m ë t ë p ë r g j a k s h m e . P o r a s n j ë h e r ë s ' k i sh te n d o d h u r q ë t ë v r i t e s h i n qof të e d h e g j y s m a e t y ­r e . M i r ë p o u s h t r i a a r m i k e pa skësh q e n ë k ë t ë h e r ë t j e t ë r -

56

l lo j . I s h t e n j ë u s h t r i e s ë m u r ë n g a m u r t a j a , k ë s h t u që g j i t h ë a t a që m o r ë n p jesë në të, f i t i m t a r ë e të m u n d u r , v d i q ë n një l lo j , d i s a g j a t ë be t e j ë s , d i sa pas m b a r i m i t t ë s a j . S h u m ë s h t ë p i r a n ë n ë z i m e d y , t r i e d i s a h e r ë k a -t ë r vdek je , por m e n ë n t ë v d e k j e i sh te v e t ë m n j ë r a : s h t ë p i a e V r a n a j v e . V a r r i m m ë i m a d h s ' m b a h e j m e n d n d o n j ë h e r ë . E r d h ë n g j i t h ë k o n t ë t e b a r o n e t e p r i n c i p a -tës , e r d h i ve t ë p r inc i , m a d j e e d h e k o n t ë e d u k ë n g a p r i n -c i p a t a t fq inje .

S t r e s i t i k u j t o h e s h i n m i r e t ë g j i t h a d h e m b i t ë g j i ­t h a i ku j t ohe j p ë s h p ë r i m a e p ë r g j i t h s h m e : s i n u k iu g jend p r a n ë s ë ëmës , n ë k ë t o dite t ë zeza , va jza e v e t m e , D o ­r u n t i n a ! Sepse a jo i sh t e e v e t m j a që s 'e k i s h t e m a r r ë ve sh m y n x y r ë n .

S t r e s i p s h e r ë t i u . S a s h p e j t k i s h i n k a l u a r k ë t a t r e v je t . P o r t a e m a d h e me k a n a t e t e d r u n j t a , t ë k a l b u r a në d y - t r i v e n d e , i sh te g j y s m ë e h a p u r . A t a k a l u a n n j ë r i pas t j e t r i t p ë r m e s obo r r i t , S t r e s i p ë r p a r a d h e n d i h m ë s i i t i j pas , d h e h y n ë në s h t ë p i , n g a b r e n d ë s i a e së ci lës visnin c a p ë s h p ë r i m a e z h u r m a t ë l e h t a . D y - t r i g ra t ë s h k u a r a n ë m o s n ë , m e s a d u k e t n g a s h t ë p i t ë fq in je , i v ë s h t r u a n d y t ë p o r s a a r d h u r i t m e c a s y p y e t ë s .

— Ku j a n ë a t o ? — p y e t i S t r e s i .

N j ë r a n g a g r a t ë b ë r i m e k o k ë n ë d r e j t i m t ë n j ë d e -r e . S t r e s i h y r i i p a r i n ë n j ë k t h i n ë t ë g j e r ë , p a k t ë n d r i -çuar , k u gjëja e p a r e q ë b i n t e n ë s y i s h i n d y k r e v a t e t ë m ë d h a , n ë t ë d y j a a n ë t e k u n d ë r t a t ë k t h i n ë s . P r a n ë çdo k r e v a t i , m e s y t ë n g u l u r p ë r p a r a , r r i n t e nga n j ë g r u a . I k o n a t n ë m u r e d h e d y s h a n d a n ë t ë m ë d h e n j b a k r i mb i o x h a k u n e p a n d e z u r p re j k o h ë s h i j e p n i n n jë p ë r n d r i t j e t ë f u n d i t z y m t i s ë s ë d h o m ë s . N j ë r a p r e j g r a v e k t h e u k o ­k ë n n g a t ë p o r s a a r d h u r i t . S t r e s i q ë n d r o i n j ë g r i m e n ë vend , pas ta j i b ë r i s h e n j ë g r u a s t ë a f rohe j .

— Ku ë s h t ë s h t r i r ë n ë n a ? — p y e t i me zë t ë u lë t . G r u a j a t rego i m e s y n j ë r i n n g a k r e v a t e t . — D h e t a n i na l ini p a k v e t ë m , — t h a S t r e s i . G r u a j a

h a p i go jën , sic d u k e t , p ë r t ë k u n d ë r s h t u a r , po r , k u r p a u n i f o r m e n e S t res i t , n u k t h a a sg jë . Ajo shko i t e shoqja

57

e s a j , që i s h t e f a r e p l a k ë d h e t ë d y j a d o l ë n h e s h t u r a z i n g a d h o m a .

D u k e e c u r m e ku jdes pë r t ë m o s b ë r ë z h u r m ë , S t r e ­s i iu a f rua k r e v a t i t ku i sh t e s h t r i r ë p l a k a . K o k a e sa j i sh te m b ë s h t j e l l ë m e n j ë k a p u ç t ë b a r d h ë .

— Zonjë , — i foli me zë të u lë t , — Z o n j a M ê m e , — ( K ë s h t u e t h ë r r i s n i n zakon i sh t , q y s h n g a v d e k j a e d j e m -ve). — J a m S t r e s i , më n j i h n i ?

Ajo h a p i s y t ë . A t a d u k e s h i n t ë f t oh të n g a t m e r r i e n g a zia. N j ë copë h e r ë a i e d u r o i v ë s h t r i m i n e s a j , p a s ­t a j , d u k e a f r u a r k o k ë n e d h e m ë t e n ë n k r e j s a e b a r d h ë , p ë s h p ë r i t i :

— Si j en i , Zon ja M ê m e ? S h e n j a që b ë r i a jo me sy , i s h t e e p a k u p t u e s h m e .

— D o r u n t i n a ka a r d h u r m b r ë m ë ? — p y e t i S t res i . E s h t r i r a b ë r i -«po»- me sy . P a s t a j s y t ë e sa j v a z h -

d u a n t a v ë s h t r o n i n d r e j t S t r e s i n , s i k u r k ë r k o n i n d i ç k a p r e j t i j . S t r e s i q ë n d r o i c a ca s t e n ë m ë d y s h j e .

— Po si n d o d h i ? — p y e t i ai f a r e u l t a z i . — K u s h e sol l i?

P l a k a m b u l o i s y t ë m e n j ë r ë n d o r e d h e n g a n j ë l ë -vizje e k o k ë s u k u p t u a se h u m b i n d j e n j a t . S t r e s i i k a p i d o r ë n d h e m e vësh t i r ë s i i g je t i p u l s i n . A i p u -n o n t e .

— T h i r r e n j ë r ë n n g a g r a t ë , — i t h a S t r e s i me zë f a r e t ë u l ë t n d i h m ë s i t . T j e t r i doli d h e u k t h y e p a s p a k b a s h ­kë me n j ë g r u a . S t r e s i e l a d o r ë n e p l akës d h e me po a t a h a p a t ë k u j d e s s h ë m i u a f r u a k r e v a t i t k u i s h t e s h t r i r ë D o r u n t i n a . T a n i i dal loi f lokët e sa j të v e r d h ë m b i n ë n -k re j s e . N ë z e m ë r n d j e u n j ë s ë m b i m , p o r a i r r i n t e d i s i m ë n j a n ë , i p a p ë r z i e r m e n g j a r j e n q ë p o r s a k i s h t e n d o ­d h u r . I sh t e n j ë s ë m b i m i v j e t ë r , q ë k i s h t e l i d h j e m e d a s -m ë n e s a j , t r e v j e t m ë p a r e , a t ë h e r ë k u r a i , S t r e s i , n ë ças t in që a jo po l a r g o h e j h i p u r m b i k a l i n e b a r d h ë t ë n u s ë r i s ë , m i d i s k a r v a n i t t ë k r ü s h q v e , k i s h t e n d i e r n j ë p i -kë l l im t ë t i l lë n ë z e m ë r , s a q ë g a t i k i s h t e p y e t u r v e t e n m e z ë : p o ç ' kam k ë s h t u ? I sh in t ë g j i t h ë disi t ë p i k ë l l u a r , d h e jo v e t ë m n ë n a e vë l lezër i t , po r k r e j t g j i nd j a , s e p s e a jo

58

i sh te e p a r a va jzë që m a r t o h e j k a q l a rg , m i r ë p o p ikë l l i -mi i S t r e s i t i s h t e i n j ë n a t y r e t ë v e ç a n t ë . D h e në a t o ca s ­te që ajo po ik te , a i befas e k i s h t e k u p t u a r se a jo n d j e n j ë e ëmbë l , që k i s h t e p a s u r k o h ë t e f u n d i t p ë r të s ' k i sh t e q e n ë veçse d a s h u r i . P o r a jo k i s h t e q e n ë n j ë da sh u r i t j e -t ë r l l o j , e h o l l u a r s i mjegu l l a , m b i n j ë h a p ë s i r ë të p a n i a ­te, e p a d e n d ë s u a r a s n j ë h e r ë , e f r e n u a r p r e j t i j q e t ë s i s h t . I s h t e s i ve sa e mëng jes i t , k i s h t e r ë n ë v e t ë m m i n u t â t e p a r a t ë zgj imi t d h e p a s t a j , në o r ë t e t j e r a t ë d i t es d h e t ë n a t ë s qe t ë r h e q u r g j i t h m o n ë . D h e i ve rmi ças t k u r ajo mjegu l l k a l t ë r o s h e qe p ë r p j e k u r t ë d e n d ë s o h e j e t ë k r i j o n t e n j ë r e , i shte çast i i ikjes së s a j . P o r a i k i s h t e q e n ë ças t i ' s h k u r t ë r , që i s h t e h a r r u a r s h p e j t .

N ë k ë m b ë , p ë r p a r a s h t r a t i t t ë s a j , S t r e s i v ë s h t r o i n j ë copë h e r ë f y t y r ë n e D o r u n t i n ë s . I s h t e po aq e b u k u r s i a t ë h e r ë , n ë m o s m ë t e p ë r , m e a t ë v i j ën e b u z ë v e q ë i a b ë n t e a t o t ë r ë n d a d h e t ë l e h t a n j ë k o h ë s i s h t .

— D o r u n t i n ë , — i foli ai me zë f a r e të u lë t . Ajo hap i sy të , në t ë ci lë t k i s h t e n j ë zb razë t i që s 'po

m b u s h e j do t me asgjë . S t r e s i u m u n d u a t ' i b u z ë q e s h t e .

— D o r u n t i n ë , — i foli pë r së r i , — m i r e se e r d h e ! Ajo v a z h d o n t e t a s h i k o n t e n g u l t a z i .

— Si e n d i e n v e t e n ? — t h a S t r e s i n g a d a l ë dhe , pa e d i t u r as v e t ë pse , i zu r i d o r ë n . D o r a e sa j i sh t e e n g r o h -të va lë . — D o r u n t i n ë , — vazhdo i a i më zë f a r e të u l ë t , — t i k e m b ë r r i t u r m b r ë m ë p a s m e s n a t e , apo j o ?

Ajo bë r i n j ë «po» m e sy . S t r e s i d e s h i t a s h t y n t e e d h e p a k p y e t j e n që e m u n d o n t e , po r ajo i dol i v e t v e t i u :

— Po k u s h të sol l i? v

S y t ë e s a j m b e t ë n të p a l ë v i z s h ë m n ë n v ë s h t r i m i n e t i j .

— K u s h të solli , D o r u n t i n ë ? — p ë r s ë r i t i ai .

Ajo n u k i a h i q t e sy të , m e a t ë boshës i t ë p a s h p r e s ë n ë m e s .

— Ti i t h e n ë n ë s se të solli y t ve l ia , K o s t a n d i n i , a p o jo?

Ajo bë r i p r a p ë «po» me sy. S t r e s i u p ë r p o q të g j e n -

59

t e s h e n j a t e ç m e n d u r i s ë në sy t ë e s a j , p o r a t a , s i e d h e m ë p a r e , i sh in t ë z b r a z u r n g a g j i t hçka .

— Po t i n d ë r k a q besoj s e e ke m a r r ë ve sh që y t v e ­l ia k a t r e v j e t q ë s ' ë s h t ë m ë , — t h a S t r e s i m e p o a t ë z ë t ë s h u a r . Lotë t , p ë r p a r a s e t ' i s h i h t e t e a jo , i n d j e u b r e n ­d a , v ê t e s . I sh in c a lo t t j e t ë r l lo j , g j y s m ë t ë d u k s h ë m , g j y s -më t ë p r e k s h ë m . N ë n a t ë lo të r i f y t y r a e sa j u bë e d h e m ë e l a rgë t . Ç ' m ë g je t i k ë s h t u , d u k e j s i k u r t h o s h i n t a n i s y t ë e s a j . P s e s ' m ë besoni . . .

S t r e s i k t h e u k o k ë n n g a d a l ë n g a n d i h m ë s i i t i j d h e n g a g r u a j a t j e t ë r q ë p o r r i n i n p r a n ë s h t r a t i t t ë zon jës p l a k ë d h e u b ë r i s h e n j ë t ë d i ln in . Ai u p ë r k u l p r a p ë m b i g r u a n e re d h e i l ëmoi d o r ë n .

— Po s i e r d h e , D o r u n t i n ë ? Si e b e r e g j i t h ë k ë t ë u d h ë t ë g j a t ë ?

S y t ë e s a j , t ë z m a d h u a r j a s h t ë m a s e , d i çka p ë r p i ­qe j t ' i m b u s h t e .

P a s n jë o r e S t r e s i doli . Ai i s h t e p a k i z b e h t ë në fy­t y r ë d h e , pa k t h y e r k o k ë n e pa i t h ë n ë a s g j ë a s k u j t , eci d r e j t p o r t e s s ë j a s h m e . N d i h m ë s i i r a p a s . D y - t r i h e r ë u m a t t a p y e s t e n ë s e pohoi n d o n j ë g jë D o r u n t i n a , p o r n u k gux o i .

K u r p o k a l o n i n t ë d y n d a n ë k i s h ë s , u d u k s i k u r S t r e s i d o n t e t ë k t h e h e j t e v a r r e z a , p o r n ë ç a s t i n e f u n ­d i t n d ë r r o i m e n d j e .

N d ë r s a e c n i n n ë r r u g ë , n d i h m ë s i n d i e n t e n g a t ë g j i ­t h a a n ë t v ë s h t r i m e t k u r e s h t a r e t ë n j e r ë z v e .

— Çësh t ja n u k ë s h t ë e t h j e s h t ë , — t h a S t r e s i , pa e v ë s h t r u a r n d i h m ë s i n . — P a r a s h i k o j që a jo t ë p ë r h a p e t

60

e t ë b ë j ë bujë , p r a n d a j p ë r çdo r a s t më d u h e t t ' i bë j n j ë r a p o r t kance le r i së s ë p r inc i t .

« E qua j t ë n e v o j s h m e t ' j u v ë n ë d i j e n i n ë l i d h j e m e n g j a r j e n që ka n d o d h u r d u k e u g d h i r ë 11 t e t o r i i k ë t i j vi t i n ë s h t ë p i n ë b u j a r e t ë V r a n a j v e , n g j a r j e e c i la m u n d t ë k e t ë paso ja t ë p a p a r a s h i k u a r a .

- , Në m ë n g j e s i n e l l t e to r i t , zonja p l a k ë e V r a n a j v e , që , sic d ihe t , j e t on e v e t m e pas vdek jes n ë lu f t ë t ë n ë n t ë d j e m v e t ë s a j , u g je t n ë n j ë g jend je t r o n d i t j e j e n e r v o r e , b a s h k ë me t ë b i jën , D o r u n t i n ë n , e cila, s i pa s p o h i m e v e t ë sa j , k a m b ë r r i t u r a t y n g a m e s n a t a , e s je l l ë p r e j t ë v ë ­llait , K o s t a n d i n i t , i v d e k u r e d h e ky p a r a t r e v j e t ë s h , s i vë l l ezë r i t e t je rë .

P a s i s h k o v a në v e n d i n e ng ja r j e s d h e u p ë r p o q à t ë fias m e t ë d y g r a t ë f a tkeqe , e r d h a n ë p ë r f u n d i m s e a s -n j ë r a p r e j t y r e n u k j e p s h e n j a ç m e n d u r i e , m e g j i t h ë s e a jo ; q ë p o h o j n ë a t o d r e j t p ë r d r e j t a p o t ë r t h o r a z i , ë s h t ë g j i thses i e ë r r ë t d h e e p a b e s u e s h m e . K ë t u d u h e t n ë n v i -z u a r se të dy ja n d o d h e n e n d e n ë n god i t j en e fo r t e që i k a n ë s h k a k t u a r n j ë r a - t j e t r ë s , vajza d u k e i t h ë n ë s ë ë m ë s se e sol l i vëllai , K o s t a n d i n i , d h e nëna , d u k e i d h ë n ë n jo f t imin s ë bijës s e K o s t a n d i n i , b a s h k ë m e g j i t h ë v ë ­l lezër i t , p r e j kohësh s ' j anë m ë n ë k ë t ë b o t e .

U p ë r p o q a t ë m e r r e m v e s h m e D o r u n t i n ë n d h e a jo që t r ego i m i d i s t u r b u l l i r ë s , i s h t e p a k a s h u m ë k j o :

Në m b r ë m j e n e n j ë p r e j d i t ë v e të f u n d i t (d i t ën e s a k t ë n u k e m b a n t e m e n d ku r r se s i ) , në q y t e t i n e vogël t ë E v r o p ë s Q e n d r o r e , k u j e t o n t e m e t ë s h o q i n pas m a r -tesës , e l a j m ë r u a n se e k ë r k o n t e n j ë s h t e g t a r i p a n j o h u r . Pas i dol i n g a sh tëp ia , a jo p a p ë r j a s h t a t ë p o r s a a r d h u r i n h i p u r m b i ka lë , i cili iu d u k s i K o s t a n d i n i , m e g j i t h ë s e mez i n j i h e j n g a q ë i sh t e k r e j t i p l u h u r o s u r n g a r r u g a e g ja të . P o r , k u r s h t e g t a r i që n g a m a j a e ka l i t i t h a se i sh ­t e K o s t a n d i n i , q ë k i s h t e a r d h u r pë r t a m a r r e e p ë r t a

61

ç u a r t e k e ë m a , s i p a s p r e m t i m i t q ë k i s h t e b ë r ë p ë r p a r a d a s m ë s s ë s a j , a s a j i iku çdo d y s h i m . ( K ë t u d u h e t k u j t u -a r z h u r m a e m a d h e që u bë në a t ë k o h ë p ë r fe jesën e D o r u n t i n ë s n ë n j ë v e n d a q t ë l a rgë t , k u n d ë r s h t i m i i v ë -l l ezë rve t ë t j e r ë e s idomos i n ë n ë s , që n u k d o n t e t a j e p t e va j zën aq l a rg , k ë m b ë n g u l j a e K o s t a n d i n i t që k jo f e j e -s ë t ë b ë h e j d h e m ë n ë fund p r e m t i m i d h e b e s a e t i j s e d o t ë "ishte a i q ë d o f i a s i l l te n ë n ë s t ë m o t r ë n , s a h e r ë q ë a jo t ë k i s h t e n e v o j ë pë r të.)

S i p a s p o h i m i t t ë D o r u n t i n ë s , asaj i u d u k g j i thses i e ç u d i t s h m e s je l l ja e të vël la i t , i cili as n u k zbr i t i n g a ka l i , a s p r a n o i t ë h y n t e n ë s h t ë p i , p o r n g u l i k ë m b ë q ë a jo t ë n i se j s a m ë p a r e m e të , m a d j e , k u r a jo e p y e t i s e p e r s e d u h e j t ë v e n t e m e k a q n g u t d h e , n ë qof të s e v e n t e p ë r t ë m i r e , t ë v i s h t e r r o b a t e f e s t e s , n ë qof të s e v e n t e p ë r f a t k e q ë s i , t ë v i s h t e r r o b a t e z isë , a i , pa i d h ë -në s h p j e g i m e i t h a : Eja k ë s h t u sic je . E g j i t h ë kjo i s h t e e p a n a t y r s h m e d h e k u n d ë r çdo r r e g u l l i t ë m i r ë s j e l l j e s , po r a jo , e d j e g u r n g a mal l i , s ic qe k ë t a t r e v j e t l a rg v e n ­d i t d h e n j e r ë z v e t ë sa j («ishte n j ë v e r m i e t i l lë a t j e që s ' t h u h e t do t» , j a n ë fjalët e saj), n u k e b ë r i të g ja të , i la t ë s h o q i t n j ë p u s u l l ë d h e h ip i n ë v i t h e t e ka l i t , p a s t ë vë l la i t .

G j i t h m o n ë s i p a s p o h i m i t t ë s a j , u d h ë t i m i v a z h d o i g ja të , m e g j i t h ë s e a jo n u k i sh te n ë g j end j e t ë s a k i ë s o n t e k o h ë n . T h a s e m b a n t e m e n d v e t ë m n j ë n a t ë q ë s ' k i s h t e t ë m b a r u a r d h e s h u m ë y je q ë v r a p o n i n t u f a - t u f a n ë p ë r qie l l , po r k jo p a m j e m u n d t ë j e t ë s h k a k t u a r nga r e n d j a e ka l i t , s h o q ë r u a r me d r e m i t j e n e h e r ë p a s h e r s h m e t ë s a j . K ë t u ë s h t ë m e i n t e r e s t ë v ë r e h e t s e a jo s ' m b a n m e n d t ë k e t ë u d h ë t u a r d i t ë n . Kjo ide asaj m u n d f i j e t ë s h k a k ­t u a r nga d y a r s y e : ose k a d r e m i t u r , a k a f j e tu r g j a t ë ec jes d i t ën , k ë s h t u q ë s ' m b a n m e n d asg jë , ose n d a j t ë g d h i r ë k a n ë p u s h u a r d h e k a n ë f j e tu r t ë d y , d u k e p r i t u r t ë b j e r ë n a t a , p ë r t ë v a z h d u a r u d h ë t i m i n . N g a k jo h a -m e n d j e e f u n d i t de l q a r t ë s e s h t e g t a r i k a d a s h u r t ë u d h ë t o j ë v e t ë m n a t ë n . Kjo k a b ë r ë q ë n ë m e n d j e n e D o r u n t i n ë s , e ci la ka qenë , veç të t j e r a s h , m j a f t e l o d h u r

62

d h e e t r o n d i t u r , d h j e t ë ose p e s ë m b ë d h j e t ë d i t ë t d h e r ie te t e u d h ë t i m i t , (sa ç ' ë sh të p ë r a f ë r s i s h t l a rgës ia e B o h e m i -së), t ë s h n d ë r r o h e n në n jë n a t ë t ë g j a t ë e t ë p a f u n d m e r e n d j e j e . Ny* . »

G j a t ë ec jes , d u k e q e n ë f a r e p r a n ë s h t e g t a r i t , a jo k a v ë n ë r e f a r e m i r e s e l e s h r a t e t i j i sh in m ë t e p ë r s e m e p l u h u r , a to i sh in g j i thë ba l t e d h e n g a s u p e t i v i n t e n j ë e r ë d h e u t ë l agësh t . D y - t r i h e r ë e k a p y e t u r p ë r k ë t ë g jë , p o r a i i ë s h t ë p ë r g j i g j u r se u d h ë s e k i s h t e z ë n ë d i ­s a h e r ë sh iu , k ë s h t u që p l u h u r i i l a g u r i qe s h n d ë r r u a r n ë t h ë r r i m e b a l t e m b i t r u p d h e m b i l e s h r a .

K u r më në fund, në m e s n a t ë n e 11 t e to r i t , i p a n j o -h u r ï , (le t a q u a j m ë k ë s h t u a t ë q ë m o t r a e m o r i p ë r t ë v ë l l a n ë e saj) , m b ë r r i t i b a s h k ë m e D o r u n t i n ë n p r a n ë s h t ë p i s ë së Z o n j ë s M e m e , a i e n d a l o i ka l in , i t h a a sa j të zb r i s t e e t ë s h k o n t e në sh tëp i , n d ë r s a a i v e t ë do t ë v o n o -h e j p a k , s e p s e k i s h t e n j ë p u n ë t e k i s h a . P a p r i t u r p ë r -g j ig jen e s a j , a i eci në d r e j t i m t ë k i s h ë s d h e t ë v a r r e z ë s , n d ë r s a a jo e p ë r s h k o i ga t i m e v r a p r r u g ë n g je r t e p o r t a e s h t ë p i s ë d h e t r o k i t i . Që n g a b r e n d a zon j a p l a k ë p y e t i k u s h i sh te , d h e , k u r va jza i t h a s e i s h t e D o r u n t i n a d h e se e k i s h t e s j e l l ë K o s t a n d i n i d h e n ë n a iu pë rg j ig j s e K o s t a n d i n i k i s h t e t r e v je t i v d e k u r , a t o p ë s u a n t ë d y j a t r o n d i t j e n që i b ë r i t ë zënë s h t r a t i n , ku n d o d h e n a k o m a t an i .

E g j i t hë k jo h i s to r i , e ci la d u h e t p o h u a r se ë s h t ë t e ­p ë r e e r r ë t , k a d y m u n d ë s i s h p j e g i m i : ose d i k u s h , p ë r n j ë a r s y e ose n j ë t j e të r , e ka m a s h t r u a r D o r u n t i n ë n , d u ­ke u p a r a q i t u r t e ajo s i vë l la i , K o s t a n d i n i , p ë r t a m a ­r r e m e ve te , ose D o r u n t i n a ve t ë , p ë r n j ë a r s y e ose n j ë t j e t ë r , n u k t r e g o n t ë v ë r t e t ë n d h e e f s h e h m ë n y r ë n s e s i ka a r d h u r , a p o n j e r i un që e ka s j e l l ë .

E q u a j t a t ë n e v o j s h m e t ' j u bë j n j ë r a p o r t p a k a s h u ­m ë t ë h o l l ë s i s h ë m pë r ng ja r j en , p ë r a r s y e n e t h j e s h t ë s e k e m i t ë b ë j m ë m e n jë n g a f ami l j e t m ë t ë m ë d h a t ë p r i n -c ipa të s dhe , v e ç kësa j , ng ja r ja ë s h t ë e t i l lë , që m u n d të s h k a k t o j ë t u r b u l l i r a s h p i r t ë r o r e t e n j e r ë z i t .

K a p i t e n i S t r e s .»

63

Si e n ë n s h k r o i r a p o r t i n , S t r e s i v ë s h t r o i n j ë c o p ë h e ­rë , me ca sy t ë p ë r h u m b u r , s h k r i m i n e t i j t ë p j e r r ë t . D y -- t r i h e r ë k a p i p e n d ë n d h e u m a t t ë p ë r k u l e j m b i l e t r ë n , p ë r t ë s h t u a r , p ë r t ë h e q u r , a p o n d o s h t a p ë r t ë n d r e q u r d içka, por , s a h e r ë q ë d e s h i t a b ë n t e k ë t ë , d o r a , b a s h k ë m e p e n d ë n , i n g r i u n ë a j ë r d h e a i e l a m ë n ë fund d o r ë -s h k r i m i n a s h t u s ic i s h t e .

; U n g r i t n g a d a l ë n g a t r y e z a , e fu t i r a p o r t i n në n j ë zarf, e vu los i d h e t h i r r i k o r r i e r i n . P a s t a j , k u r k o r r i e r i u n i s , e n d o q i me sy n j ë copë h e r ë që p a s d r i t a r e s . Q ë n ­d ro i a s h t u g ja të , n d ë r s a n d i e n t e d h e m b j e n e kokës , q ë s a v e n t e i s h t o h e j . N jë g r u m b u l l h a m e n d j e s h p ë r p i q e -s h i n t ë d y n d e s h i n , s i n ë p ë r n j ë p o r t e t ë n g u s h t ë , n ë t r u -r i n e t i j . A i fë rkoi ba l l i n m e d o r e s i p ë r t ë p e n g u a r r r j e -d h ë n e t y r e . P e r s e t a b ë n t e k ë t ë n j ë s h t e g t a r i p a n j o -h u r ? D h e n ë qo f t ë s e n u k i s h t e kjo, n ë qof të s e n u k i s h ­t e f jala p ë r n j ë m a s h t r u e s , a t ë h e r ë p y e t j a i s h t e a k o m a më e v ë s h t i r ë : ç ' f sh ih t e va l l e D o r u n t i n a ? Ai u v ë r t i t n j ë copë h e r ë n ë p ë r z y r ë d h e , s a h e r ë q ë i a f r o h e j d r i t a r e s , v ë s h t r o n t e s h p i n ë n e k o r r i e r i t , q ë s a v e n t e z v o g ë l o h e j , n ë u d h ë n m i d i s p l e p a v e t ë z h v e s h u r . E s i k u r t ë m o s t ë j e t ë a s e p a r a , a s e d y t a , t h a me v e t e p a p r i t u r , s i k u r t ë j e t ë d i çka t j e t ë r , q ë m e n d j a ë sh t ë v ë s h t i r ë t ë t a r r o k ë ?

S t r e s i q ë n d r o i n j ë h o p n ë vend , m e s h i k i m i n t ë n g u -l u r n ë d y s h e m e , p a s t a j u d r e j t u a n g a d e r a , z b r i t i m e s h p e j t ë s i s n k a l l ë t d h e , d u k e i t h i r r u r q ë n g a k o r r i d o r i n d i h m ë s i t t ë ve t , do l i n ë r r u g ë .

— Të s h k o j m ë te k i sha , — i t h a n d i h m ë s i t , k u r n d j e u h a p a t d h e f r y m ë m a r r j e n e t i j t ë s h p e s h u a r , pas s h p i n ë s së ve t . — Të i n s p e k t o j m ë v a r r i n e K o s t a n d i n i t .

— Ju ka s h k u a r m i r e n d ë r m e n d , — t h a n d i h m ë s i . — Në fund t ë fund i t , e g j i t hë h i s t o r i a m b ë s h t e t e t në n g r i t j e n e d iku j t n g a v a r r i .

— A s q ë m ë s h k o n m e n d j a p ë r n j ë m a r r ë z i t ë t i l l ë , — t h a S t r e s i . — E k a m p ë r t j e t ë r gjë .

H a p a t e t i j s a v e n t e b ë h e s h i n m ë t ë g ja të , n d ë r s a m e v e t e a i t h o s h t e : p e r s e e m o r a k a q p ë r z e m ë r k ë t ë p u n ë ? N ë t ë v ë r t e t ë s ' k i s h t e n d o d h u r a s v r a s j e , a s k r i m

CA

d h e a s g j ë t j e t ë r e kësa j n a t y r e , p ë r t ë c i lën a i , s i k a -p i t e n i k r a h i n ë s , t ë m b a n t e pë rg jeg jë s i . E d h e p a k m ë p a r e , n ë k o h ë n q ë s h k r u a n t e r a p o r t i n , d y - t r i h e r ë k i s h ­t e m e n d u a r : m o s p o n g u t e j t ë s h q e t ë s o n t e k a n c e l e r i n ë e p r i n c i t m e d i ç k a t ë p a n e v o j s h m e ? M e g j i t h a t ë n j ë z ë i b r e n d s h ë m i t h o s h t e se s ' i sh t e a s h t u . D h e po a i zë i p ë r -s ë r i s t e s e k i sh t e n d o d h u r d i çka e m a d h e , p ë r t e j v r a s j e s d h e k r i m i t , d içka p ë r p a r a s ë cilës g j i t hë v ras j e t d h e k r i m e t d u k e s h i n s i b a n a l i t e t e t ë vogla .

K i s h a e vogël , me k u l l ë n e k a m b a n o r e s t ë r i p a r u a r r i sh taz i , i shte t an i fa re p r a n ë , po S t r e s i n d ë r r o i p a p r i t u r r r u g ë d h e u fut në v a r r e z ë , jo n g a p o r t a e h e k u r t , që l i -d h e j me o b o r r i n e k i s h ë s , p o r n g a n j ë p o r t e z e vogë l d r u -r i , q ë m e z i b i n t e n ë sy . A i s ' k i sh t e q e n ë p r e j k o h ë s h n ë v a r r e z ë . d h e mez i o r i e n t o h e j .

— K ë n d e j , — t h a n d i h m ë s i , që v i n t e pas,— v a r r e t e d j e m v e t ë V r a n a j v e d u h e t t ë j e n ë k ë n d e j .

S t r e s i u k t h y e d h e eci p a s t i j . D h e u v e n d e - v e n d e i sh te i shkr i fë t . Nga k o n i z m a t e vogla g j y s m ë të n x i r a , me d y l l i n e q i r in jve t ë n g r i r ë t ë p i k u a r a n a s h , v i n t e n j ë p i k ë l l i m i qe t ë . N jë p j e së e v a r r e v e k i s h i n z ë n ë m y s h k . N ë v e r ë k ë t u d u h e t t ë j e t ë f reskët , m e n d o i S t r e s i .

N d i h m ë s i i t i j i sh te l a r g u a r t an i mjaf t , d u k e k t h y e r k o k ë n h e r ë n ë n j ë r i n d r e j t i m , h e r ë n ë t j e t r i n , m i d i s v a ­r r e v e . S t r e s i u p ë r k u l p ë r t ë d r e j t u a r n j ë k r y q t ë a n u a r , p o r a i i s h t e i r e n d e d h e e la s a k a q e ec i më t e j . N d i h ­m ë s i i a b ë n t e m e s h e n j ë q ë n g a l a r g : i g j e t a m ë n ë fund .

S t r e s i u a f rua . V a r r e t i shin v e n d o s u r r r e s h t , t ë b ë -ra n g a i n jë j t i gu r i z i d h e me të n j ë j t ë n fo rme , që t ë k u j -t o n t e d i ç k a mid i s k r y q i t , s h p a t ë s a p o n j e r i u t t ë r r ë z u a r p ë r d h e m e k r a h ë h a p u r . Seci l i v a r r k i s h t e t e k o k a v e n -d i n e g ë r r y e r p ë r k o n i z m ë n e q i r i n j t ë d h e n ë n t ë e m -r i n e të v d e k u r i t .

— Ja v a r r i i t i j , — t h a n d i h m ë s i , me n j ë zë të s h u a r . S t r e s i n g r i t i k o k ë n d h e p a s e a i i s h t e z v e r d h u r n ë f y t y ­r ë .

— Ç ' k e k ë s h t u ?

> - 2 65

N d i h m ë s i t r e g o i m e do re v a r r i n . — S h i k o n i me ku jdes , — t h a a i . — G u r ë t k a n ë l ë v i -

zu r . — V ë r t e t ? — ia bë r i S t r e s i , d u k e u p ë r k u l u r p ë r të

p a r e m ë m i r e n ë d r e j t i m i n q ë p o i t r e g o n t e n d i h m ë s i . A i v ë s h t r o i m e k u j d e s n j ë copë h e r ë t ë g j a t ë , p a s t a j d r e j -to i t r u p i n . — Me t ë v ë r t e t ë , ka n j ë f a r ë lëv iz je je .

— A s ' j u a t h a s h ë ? — ia b ë r i n d i h m ë s i , në z ë r i n e të ci l i t p ë r z i h e j k ë n a q ë s i a q ë she f i r a n ë n j ë m e n d j e m e t ë m e n j ë d r i t h ë r i m ë t ë r e f r ike .

— M e g j i t h a t ë kjo s 'do të t h o t ë a sg jë , — t h a S t r e s i . N d i h m ë s i k t h e u k o k ë n m e h a b i . S y t ë e t i j d u k e j

s i k u r t h o s h i n : n a t y r i s h t q ë n j ë she f d u h e t t a r u a j ë d i -n j i t e t i n n ë ç f a r ëdo lloj g j end je j e , p o r k a c a cas t e k u r h a r r o h e n g r a d a d h e d e t y r a d h e g j i t h ç k a .

— Kjo s 'do të t h o t ë a sg jë ; — p ë r s ë r i t i S t r e s i . — E p a r a , s epse g u r ë t m u n d t ë j e n ë a n u a r v e t ë , s ic n d o d h me s h u m i c ë n e v a r r e v e pas n j ë f a r ë k o h e . E d y t a , se e d h e s i k u r t ë p r a n o j m ë q ë a t a i k a l ë v i z u r d i k u s h , k y d i k u s h m u n d të k e t ë q e n ë s h t e g t a r i i p a n j o h u r , i cili, p a r a se t ë j e t ë n i s u r p ë r t ë k r y e r m a s h t r i m i n , i k a l ë v i z u r g u r ë t , p ë r t a b ë r ë t ë b e s u e s h m e d a l j e n e t ë v d e k u r i t n g a v a r r i .

N d i h m ë s i e d ë g j o n t e me g o j ë h a p u r . A i u m a t t ë t h o s h t e d i ç k a , n d o s h t a n j ë f ja lë k u n d ë r s h t i m i , por S t r e ­si n u k e la.

— Ose k a m ë t e p ë r m u n d ë s i q ë k ë t ë g jë t a k e t ë b ë r ë pas i ka l ë n ë D o r u n t i n ë n p r a n ë s h t ë p i s ë , — v a z h d o i a i . — K a t ë n g j a r ë që , pa s i u n d a p r e j s a j , e r d h i g j e r k ë t u , l ë -vizi g u r ë t e v a r r i t d h e p a s t a j iku n ë p u n ë t ë t i j .

I l o d h u r , S t r e s i v ë s h t r o i s h t r i r j e n e f u s hës , s i k u r të k ë r k o n t e t ë g j e n t e n ë t ë d r e j t i m i n q ë k i s h t e m a r r ë i p a -n j o h u r i . Q ë k ë n d e j d u k e j s h t ë p i a t r i k a t ë s h e e V r a n a j v e , n j ë p j e së e k a t u n d i t d h e r r u g a e m a d h e q ë t r e t e j n ë l a r ­gas i . N ë a t ë s h e s h t ë h a p ë t m i d i s k i s h ë s d h e s h t ë p i s ë s ë z y m t ë k i s h t e n d o d h u r ng ja r j a mi s t e r ioze e n a t ë s së 11 t e -t o r i t . T i i k p ë r p a r a , s e u n e k a m n j ë p u n ë n ë k i s h ë .

— K ë s h t u do të k e t ë n d o d h u r , — t h a S t r e s i , — në qof të s e D o r u n t i n a n u k gën jen .

66

N d i h m ë s i n u k i a h i q t e s y t ë . D a l n g a d a l ë n g j y r a e fy­t y r ë s po i v i n t e në vend .

— U n e do t a gjej a t ë n j e r i , — t h a be fas S t r e s i , me zë t ë l a r t ë . F j a l ë t i dolën t ë z h v e s h u r a p ë r m e s d h ë m b ë v e , t ë s h o q ë r u a r a n g a n jë f i shkë l l imë k ë r c ë n i m i , d h e n d i h m ë s i , që e n j i h t e a t ë p r e j v i t e sh , e k u p t o i se pas ion i i t i j p ë r ta g j e t u r të p a n j o h u r i n , i k a p ë r c e n t e k u f i j t ë e d e t y r ë s .

«7

KAPITULLI I DYTË

S t r e s i n x o r i n j ë u r d h ë r , i cili i u s h p ë r n d a b r e n d a d i ­tes g j i t h ë b u j t i n a v e s i d h e p i k a v e t ë k a l i m i t n ë p ë r u d h ë d h e l u m e n j , m e a n ë t ë t ë ci l i t k ë r k o n t e t ' i b ë h e j e d i t u r n ë qof të s e ishin p a r e g j ë k u n d p a r a m e s n a t ë s s ë 1 1 t e t o -r i t n j ë s h t e g t a r d h e n j ë g r u a h i p u r m b i t ë n j ë j t i n k a l ë a m b i k u a j t ë v e ç a n t ë , ose m b i n d o n j ë m j e t t j e t ë r u d h ë -t im i . N ë r a s t s e i s h i n p a r e , t ë m ë s o h e j s e n ë p ë r ç ' r r u g ë k i sh in k a l u a r , s a k i s h i n n d a l u a r n ë p ë r b u j t i n a , a k i sh in n g r ë n ë a t a v e t ë a p o ka l i , o se k u a j t e t y r e , d h e m u n d ë -s i s h t ç ' m a r r ë d h ë n i e d u h e j t ë k i s h i n m i d i s t y r e . N ë fund

68

t ë u r d h r i t s h ë n o h e j s e k ë r k o h e j t ë b ë h e j e d i t u r e d h e nëse i sh t e p a r e v e t ë m n j ë g rua , e p a s h o q ë r u a r n g a a s -k u s h .

— T a n i s 'kanë ku shpë to jnë , — i t h a S t res i n d i h m ë s i t , k u r k r y e k o r r i e r i l a j m ë r o i s e q a r k o r j a q e n i s u r g j e r n ë p i k a t m ë t ë l a rgë t a . — Një b u r r ë d h e n j ë g rua , h i p u r m b i t ë n j ë j t i n ka lë , ë s h t ë n j ë p a m j e q ë l ë m b r e s ë , a p o jo? P o r e d h e në kua j t ë n d r y s h ë m , ë sh të p a k a s h u m ë e n j ë j -t a g jë .

— A s h t u ësh të , — t h a n d i h m ë s i . S t r e s i u n g r i t në k ë m b ë d h e filloi t ë ec te p o s h t ë e

p ë r p j e t ë , n g a t r y e z a e p u n ë s te d r i t a r j a . • — T a n i s 'ka s i t ë na h u m b a s i n g j u r m ë t , veç në qof të

s e k a n ë f l u t u r u a r n ë p ë r r e .

N d i h m ë s i ng r i t i k o k ë n . — Po në g j i thë k ë t ë h i s to r i p i k ë r i s h t n jë g jë e t i l lë

n ë n k u p t o h e t , — t h a a i , — e c j a n ë p ë r r é . — A k o m a d y s h o n në n j ë g jë t ë t i l l ë ? — t h a S t r e s i me

b u z ë q e s h j e .

— G j i t h ë bo ta d y s h o n , — u pë rg j ig j n d i h m ë s i . — B o t e s m u n d t ' i l e j o h e t t ë d y s h o j ë , por jo n e v e . N j ë v r u n d u l l e r e d r o d h i p a p r i t u r d r i t a r e n d u k e h e -

d h u r n ë t ë p ik la sh iu . — Ja d h e v j e sh t a e v ë r t e t ë , — t h a S t r e s i m e n d u e -

s hëm. — K a m v ë n ë r e s e ng j a r j e t m ë t ë ç u d i t s h m e n d o -dh in g j i t h m o n ë n ë v j e s h t ë .

N ë d h o m ë r a hesh t j a . S t res i m b ë s h t e t i ba l l in t e d o r a e d j a t h t ë d h e n j ë copë h e r ë n d e n j i a s h t u , d u k e v ë s h -t r u a r p ë r j a s h t a s h i u n e i m ë t . P o r kjo s ' k i s h t e s i t ë v a z h ­d o n t e g j a t ë . P ë r m e s b o s h i t t ë t r u r i t , k ë m b ë n g u l ë s e , g j i ­thë n g u t e r d h i p r a p ë p y e t j a : ç ' i sh te va l l e kà lo rë s i i p a -n j o h u r ? N u k k a l u a n veçse disa m i n u t a q ë m o r i a e h a -m e n d j e v e t ë d y n d e j pas sa j n ë n j ë ç r regu l l s i t ë p i o t e . I sh t e e q a r t ë që i p a n j o h u r i d i n t e d i çka p ë r f ami l j en e V r a n a j v e , n ë m o s ho l lës i ra , p o r d r a m ë n t h e m e l o r e t ë sh t ëp i së . D i n t e vdek j en e v ë l l e z ë r v e t ë sa j , d i n t e g j i t h a -s h t u b e s ë n , p r e m t k n i n e K o s t a n d i n i t . V e ç k ë t y r e a i d i n t e u d h ë n që n g a k o n t e j a e E v r o p ë s Q e n d r o r e e g jer

69

n ë A r b ë r i . P o p e r s e , gat i s a s ' t h i r r i m e z ë S t r e s i . P e r s e e bë r i k ë t ë ? P ë r t ë m a r r ë n d o n j ë s h p ë r b l i m ? S t r e s i h a -pi nofu l la t n g a q ë iu d u k se k jo gjë e ç lodh te . Meg j i t hë se mo t iv i i s h p ë r b l i m i t d u k e j b a n a l , a i n u k i s h t e p ë r t ' u h e d h u r p o s h t ë . N ë t ë v ë r t e t ë t ë g j i t h ë e d i n i n s e Z o n j a M ê m e pas v d e k j e s s ë d j e m v e t r i h e r ë k i s h t e d ë r g u a r l a j -m ë s p ë r t ë l a j m ë r u a r D o r u n t i n ë n t ' i v i n t e , po r d y p r e j t y r e q e n ë k t h y e r n g a u d h a , d u k e i t h ë n ë s e s ' m u n d ë n t ë k a l o n i n d o t . U d h a i sh t e t e p ë r e l a r g ë t d h e n j ë p j e së e s a j ka lon t e p ë r m e s v i seve q ë i sh in n ë luf të . S ipas m a r r ë v e -sh jes që k i s h i n b ë r ë , a t a i k t h y e n zon jës p l a k ë g j y s m ë n e s h p ë r b l i m i t , k u r s e l a jmës i i t r e t e qe z h d u k u r . Ose k i ­s h t e v d e k u r , ose k i s h t e m b ë r r i t u r t e k a j o , p o r D o r u n t i ­na s'e k i s h t e b e s u a r . Kish in k a l u a r dy v j e t e g jv smë q y s h a t ë h e r ë d h e p ë r j a s h t o h e i çdo m u n d ë s i q ë t ë i sh t e l a j m ë -r i m i i tij a i që po e s i l l te me k a q v o n e s ë D o r u n t i n ë n . N d o s h t a s h t e g t a r i m i s t e r i oz k i s h t e n d ë r m e n d t ' i k ë r k o n -t e s h p ë r b l i m D o r u n t i n ë s . p o r a t ë h e r ë k jo v i n t e n ë k u n -d ë r s h t i m t ë p i o t e m e fak t in q ë a i t h a s e i s h t e K o s t a n d i ­n i . Jo . m e n d o i S t res i . p u n a e s h p ë r b l i m i t n u k q ë n d r o n fare . Po a t ë h e r ë cili i sh te s h k a k u oë i p a n j o h u r i u p a r a q i t t e D o r u n t i n a ? Mos va l l e nie m a s h t r i m b a n a l m e q ë l l i m r r ë m b i m i . p ë r t a s h i t u r p a s t a i s i s k l l a v e d i k u n ë n d o ­n j ë ska j t ë h u m b u r ? P o r e d h e k jo b i n t e v e t v e t i u p ë r v e ­t ë f ak t in q ë a i e solli a t ë . Q ë t ë j e t ë n i s u r m e që l l im r r ë ­m b i m i d h e oa s t a j g i a t ë u d h ë t i m i t t ' i j e t ë n d ë r r u a r m e n ­d ia , i s h t e p a k e b e s u e s h m e , p ë r aq sa S t re s i i n j i h t e b a n d i t ë t e u d h ë s së m a d h e . V e ç në qof të se i sh te fiala p ë r n d o n j ë a r m i o ë s i f a m i l i a r e , p ë r h a k m a r r j e n d a i f ami l j e s së saj a p o t ë b u r r i t t ë sa j , p o r e d h e kjo i s h t e p a k e b e s u e ­s h m e . God i t j a e fa t i t m b i f ami l j en e D o r u n t i n ë s i s h t e kaq e l e m e r i s h m e , s a q ë a s g j ë s ' m u n d t ' i s h t o n t e a s a j r f h u n a n i e r ë z o r e . M e g i i t h a t ë d u h e s h i n p a r e m e v ë m e n -d i e a r k i v a t e f ami l i e s së m a d h e , t e s t a m e n t e t e sa i , t r a -s h ë g i m i t ë . g j y q e t e v j e t r a . N d o s h t a d i ç k a p r e j t y r e do t ë M d h t e a o f t ë e d h e n jë fi ie d r i t e m b i ng j a r j en . E në qo f t ë s e ë s h t ë t h j e s h t n j ë m a s h t r i m p ë r q ë l l i m a v e n t u r e , v e ­t ë m m e ka l ë , m e n j ë g r u a n j ë z e t e t r e v j e ç a r e , p ë r m e s r r a -

f s h i n a v e t ë E v r o p ë s ? S t r e s i p s h e r ë t i u the l l ë . M e g j i t h ë s h p i r t d o n t e t a beson te n j ë gjë t ë t i l lë , pur n u k m u n d t e . Diçka e p e n g u n t e , n d o s h t a v i t e t e n j ë p a s n j ë s h m e të p u -nës , k u r a i q e m a r r ë k r y e s i s h t m e n d j e k j e n e k r i m e v e d h e t ë p u n ë v e t ë e r r ë t a .

M e n d i m i v ë r t i t e j n g a v ë r t i t e j d n e k t h e a e j t e p y e t j a e p a r e : ç ' i sh t e val le ai k a l o r ë s i n a t ë s ? D o r u n t i n a , s ic e k i s h t e p o h u a r v e t ë , n u k e k i s h t e d a l i u a r m i r e n ë fi l l im, i qe d u k u r s i K o s t a n d i n i , p o r i s h t e t e p ë r i p l u h u r o s u r d h e mez i n j i h e j . A i s ' k i sh te z b r i t u r n g a k a h , s 'k i sh te d a -s h u r t ë t a k o n t e k u r r k ë n d n g a n j e r ë z i t e fami l jes s ë k u -na t i t , (a të e n j i h n i n , s e p s e e k i s n i n p a r e në dasmë) , d h e k i sh t e d a s h u r t ë u d h ë t o n t e v e t ë m n a t ë n . P r a a i f sh ihe j nga diçka. S t r e s i n u k e k i s h t e p y e t u r D o r u n t i n ë n se a ia k i s h t e p a r e q o f t ë e d h e n j ë h e r ë t ë v e t m e f y t y r ë n t ë p a -n j o h u r i t . D u h e j f i a b ë n t e p a t j e t ë r k ë t ë p y e t j e . M e g j i t h ë ­s e i sh te m a r r ë z i t ë mos d y s h o j e s e s h t e g t a r i i sh te n j ë n je r i q ë f s h i h e j . I s h t e v ë r t e t m a r r ë z i t ë m e n d o j e q ë a i m u n d t ë i s h t e K o s t a n d i n i , m e g j i t h ë s e p u n a s 'mbe t e j m e k a q . . . Që a i s ' i sh t e K o s t a n d i n i kjo d i h e j , p o r a i t an i po d y s h o n t e n ë s e a jo . . . i sh t e D o r u n t i n a .

S t re s i p o t h u a j s e e s h t y u t r y e z ë n p ë r t ' u n g r i t u r . D o ­l i p ë r j a s h t a r r ë m b i m t h i d h e m e p o a t ë v r u l l vazhdo i t ë ec te m e s pë r m e s fushës . S h i u k i s h t e p u s h u a r . A t y - k ë t u p e m ë t l o t a r a k e s h k u n d n i n p i k ë z a t e n d r i t u r a t ë uj i t . S t r e ­s i e c t e me k o k ë u lu r . A i a r r i t i t e p o r t a e s h t ë p i s ë s ë V r a ­n a j v e m ë s h p e j t s e ç'e m e n d o n t e . Ka lo i p ë r m e s k o r r i d o -r i t t ë m a d h , ku g ra t ë që u s h ë r b e n i n dy f a t k e q e v e i sh in s h t u a r , d h e h y r i n ë k t h i n ë n k u d e r g j e s h i n a t o . Q ë n g a d e r a pa f y t y r ë n e b a r d h ë t ë D o r u n t i n ë s , me ca sy t ë p a -l ëv i z shëm m e r r a t h ë m a v i p o s h t ë t y r e . S i i sh te e m u n ­d u r t ë k i s h t e d y s h u a r ? I s h t e ajo, m e p o a t a s y d h e p o a t ë fy ty rë , së cilës m a r t e s a l a rg n u k i k i s h t e b ë r ë gjë t j e të r , veçse e k i s h t e p a h i t u r m e n j ë p l u h u r é n i g m e .

— Si n d i h e s h ? — i t h a me zë të u lë t , d u k e u u l u r m b i një s tol p r a n ë saj , i m u n d u a r nga n j ë n d j e n j ë faji p ë r d y s h i m e t e v e t a .

S y t ë e saj iu ngu l ën të pa l ëv i z shëm. K i s h t e d içka të

71

p a d u r u e s h m e në a t ë s h i k i m d h e S t r e s i e h o q i v ë s h t r i m i n i p a r i .

— Më fai që po të p y e s p ë r s ë r i , — t h a a i , — por k jo ë s h t ë t e p ë r e r ë n d ë s i s h m e , m ë k u p t o n , D o r u n t i n ë , ë s h t ë e r ë n d ë s i s h m e p ë r t y , p ë r n ë n ë n , p ë r t ë g j i t h ë n e . P r a , u n e d o j a t ë t ë p y e s j a l a i a pe n d o n j ë h e r ë f y t y r ë n n j e r i u t që t ë sol l i?

D o r u n t i n a v a z h d o i t a v ë s h t r o n t e m e p o a t ë p a l ë v i z -s h m ë r i .

— J o , — u përg j ig j më në fund me zë t ë p a k t ë . S t r e s i n d j e u s e s i g j i t hë a jo g j ë d e l i k a t e q ë i s h t e

mid i s t y r e m o r i n j ë k r i s m ë t e j p ë r t e j . N d j e u n j ë d ë s h i r ë t ë o m e n d u r t a k a p t e a t ë pë r s u p e s h d h e t ' i u l ë r i n t e : p e r ­se s ' t r egon t ë v ë r t e t ë n , D o r u n t i n ë . S i ë s h t ë e m u n d u r t ë u d h ë t o s h d i t e e n e t m e r a d h ë m e n j ë n j e r i q ë t i k u j t o n s e ë s h t ë vël la i y t d h e t ë mos i a s h i k o s h a s n j ë h e r ë f y t y ­r ë n ? A s ' t ë k i s h t e m a r r e ma l l i p ë r t ë . A s ' n d j e v e d ë s h i ­r ë t a p ë r q a f o j e ?

— Si ë s h t ë e m u n d u r ? — t h a a i . — I sha aq e t r o n d i t u r , — t h a a jo , — q y s h s e ai t h a se

j a m K o s t a n d i n i , 'kam a r d h u r t ë t ë m a r r , n j ë a n k t h i m a d h m ë k a p u l l o i k r e j t .

— Të s h k o i m e n d j a p ë r k e q ?

— S igu r i sh t . P ë r m ë t ë k e q e n : v d e k j e n . — Vdek jen e n ë n ë s , në r a d h ë t ë p a r e . P a s t a j t ë n d o -

n j ë r i t p r e j v ë l l e z ë r v e ?

— P ë r v d e k j e n e sec i l i t me r a d h ë . D u k e p ë r f s h i r ë d h e a t ë ve të , K o s t a n d i n i n .

— Nda j e p y e t e p e r s e i ke l e s h r a t me b a l t e d h e të v jen e r ë d h é ?

— S igu r i sh t .

E m j e r a t i , t h a me v e t e S t r e s i . A i u p ë r p o q t ë m e r r -t e m e m e n d s e ç ' i l a h t a r ë d o t ë k i s h t e q e n ë p ë r D o r u n t i ­n ë n s i k u r qof të e d h e v e t ë m d i s a m i n u t a t ë k u j t o n t e s e p o u d h ë t o n t e m b i k a l ë m e t ë v d e k u r i n . K u r s e a jo , m e s a d u k e t , n j ë p j e së t ë r r u g ë s e k i s h t e b ë r ë m e k ë t ë d y s h i m .

— H e r ë - h e r ë e h i q j a m e n d j e n , — v a z h d o i a jo . — Ky ë s h t ë im vel ia , t h o s h a me v e t e , im ve l ia , i g ja l lë . P o r . . .

72

Ajo e la fjalën p ë r g j y s m ë . — P o r . . . — p ë r s ë r i t i S t r e s i , — çfa rë d e s h e të t h o -

s h e , D o r u n t i n ë ? — Diçka më p e n g o n t e ta pë rqa fo ja , — t h a a jo me zë

f a r e të u lë t . — N u k e di as v e t ë ç farë . S t r e s i v ë s h t r o n t e q e r p i k ë t e saj , t ë u l u r s i p ë r m o -

l l ëzave . — K i s h a n jë m a i l t ë t i l lë , n j ë m a i l t ë t i l l ë , e m e ­

g j i t h a t ë s ' a r r i t a t a p ë r q a f o j a d o t a s n j ë h e r ë . — A s n j ë h e r ë , — p ë r s ë r i t i S t r e s i . — Më ka m b e t u r p e n g , s i d o m o s t a n i që e m o r a vesh

s e a i s ' ë sh të m ë n ë b o t e . Zë r i i saj u bë më i gja l lë d h e gjoksi po i u l e j e i

n g r i h e j m ë fort . — S i k u r të p ë r s ë r i t e j p r a p ë a jo r r u g ë , — t h a a jo ,

— s i k u r t ë imundja t a s h i h j a d h e n jë h e r ë ! Ajo i sh te k r e j t ë s i s h t e b i n d u r se k i s h t e u d h ë t u a r

m e v ë l l a n ë e v d e k u r . S t r e s i n u k e d i n t e n ë i s h t e m ë m i ­r e t a l i n t e m e a t ë b i n d j e , a p o t ' i s h f a q t e m o s b e s i m i n e t i j .

— P r a , n u k ia pe a s n j ë h e r ë fy ty rën . — t h a a i . — As në ças t in që u n d a t ë d h e a i t ë t h a : «ti i k e p a r a në s h t ë ­pi, s e u n e k a m p a k p u n ë n ë k i s h ë » ?

— As a t ë h e r ë , — t h a ajo. — I s h t e s h u m ë t e r r d h e s 'da l lohe j asgjë. K u r s e r r u g ë s i sha g j i t h m o n ë p a s s h p i -n ë s s ë t i j .

— Po n u k q ë n d r u a t g j ë k u n d ? N u k u ç l o d h ë t ? Ajo lëvizi k o k ë n . — S 'më k u j t o h e t . S t r e s i p r i t i g j e r sa s y t ë e sa j t ë g j endesh in p r a p ë t ë

p a l ë v i z s h ë m n ë n v ë s h t r i m i n e t i j . — Po a n u k t ë s h k o i n d ë r m e n d se a i d i ç k a f s h i h t e

p r e j te j e ? — p y e t i S t r e s i . — Ai as d e s h i të z b r i s t e n g a ka l i k u r e rdh i e t ë k ë r k o i , a s k t h e u k o k ë n n g a t i g j a t ë u d h ë t i m i t dhe , m e s a d u k e t , d o n t e t ë u d h ë t o n t e v e t ë m n ë p ë r t e r r . A n u k f s h i h t e d i ç k a ?

D o r u n t i n a bë r i «po>* me k o k ë . — Më shko i n d ë r m e n d , — u pë rg j ig j . — Po i s h t e e

n a t y r s h m e q ë a i t ë f s h i h t e f y t y r ë n p re j m e j e , s e p s e a i i s h t e i v d e k u r .

73

— Ose n u k i s h t e K o s t a n d i n i , — t h a b e f a s S t r e s i . D o r u n t i n a e v ë s h t r o i g j a t ë . — Kjo ë s h t ë e n jë j t a gjë , — t h a a j o me zë të q e t ë . — Si e n j ë j t a gjë? — p y e t i S t r e s i . — Që s ' i s h t e i gjallë, do të t h o t ë se n u k i s h t e a i . — E k i s h a fjalën g je tkë , — t h a S t r e s i . — A n u k të

shkoi n d ë r m e n d se m u n d t ë m o s i sh t e a s vë l la i i g ja l lë , as i v d e k u r i , p o r n j ë m a s h t r u e s , n j ë K o s t a n d i n i r r e m ë ?

D o r u n t i n a b ë r i n jë s h e n j ë m o h u e s e m e k o k ë . — K u r r s e s i , — t h a . — K u r r s e s i , — ia bë r i S t res i , — k u j t o h u më m i r e ,

D o r u n t i n ë . — T a n i m u n d t a m e n d o j , p o r a t ë n a t ë k u r r s e s i , —

t h a a jo . — K u r s e t an i m u n d t ë d y s h o s h , a p o j o ? Ajo e v ë s h t r o i p r a p ë g ja t ë në sy , d h e a i më k o t u p ë r ­

poq t ë g j e n t e se ç ' ishte ajo që s u n d o n t e më t e p ë r në s y ­t ë e s a j : b r e n g a , t m e r r i , d y s h i m i , a p o ma l l i g ë r r y e s . I sh in t ë g j i t h a d h e p r a p ë s'i m b u s h n i n d o t a t a sy , d u k e l ënë vend p ë r d içka t j e të r , n j ë nd je s i t ë pa n j o h u r , a p o që n d o s h t a d u k e j e t i l lë n g a q ë i sh t e p ë r z i e r j e e të g j i t h a v e .

— N d o s h t a s ' i sh t e a i , — p ë r s ë r i t i S t r e s i , d u k e a f r u a r k o k ë n e d h e m ë , s i pë r t ë p a r e m ë t h e l l ë n ë fund in e n j ë pus i . P r e j a n d e j v i n t e n j ë l a g ë s h t i r ë lo t ë sh . D o r u n t i n a po q a n t e p ë r s ë r i .

— S'di ç ' t ë t h e m , — p ë s h p ë r i t i p ë r m e s n g u l ç i m ë s . — Oh, s 'di ç ' t ë t h e m .

S t res i e l a t ë q a n t e n j ë c o p ë h e r ë n ë h e s h t j e , p a s t a j i s h t r ë n g o i d o r ë n q e t ë s i s h t d h e , pas i i h o d h i n j ë sy n ë ­nës , që n d o s h t a f l inte , në k r e v a t i n t j e t ë r , doli , d u k e u m u n d u a r t ë m o s b ë n t e z h u r m ë .

R a p o r t e t e p a r a nga b u j t i n a t f i l luan t ë v in in p a s dy d i tësh . N u k i sh in p a r e a s g j ë k u n d a s n j ë b u r r ë e g r u a h i -p u r t ë d y m b i n j ë ka lë , a s t ë h i p u r n ë k u a j veç e veç , a s

74

e d h e n d o n j ë f emer që u d h ë t o n t e e v e t m e , m b i k a l ë ose k a r r o c ë . M e g j i t h ë s e s ' k i sh in m b ë r r i t u r e n d e r a p o r t e t n g a b u j t i n a t më të l a rgë t a , S t r e s i u l i g ë s h t u a . K i s h t e p a s u r b ind jen se do të b in te në g j u r m ë q y s h në fil l im. A ë s h t ë

e m u n d u r ? t h o s h t e a i me ve te , d u k e l e x u a r r a p o r t e t . A i sh te e m u n d u r që të m o s i k i s h t e p a r e a s n j ë sy n j e r i u ? Valle t ë g j i t hë f l in in k u r a t a r e n d n i n n ë p ë r n a ­te? S ' ë sh t ë e m u n d u r , i j e p t e z e m ë r vê t e s . Do të g j e n d e t me s igur i d i k u s h që t ' i k e t ë p a r e . Në mos sot, nesër , në mos n e s ë r , p a s n e s ë r . D o t ë g j e n d e t p a t j e t ë r n j ë sy .

N d ë r k a q n d i h m ë s i i S t r e s i t , m e u r d h ë r t ë t i j , k i s h t e h a p u r k r e j t a r k i v i n e s h t ë p i s ë , p ë r t ë g j e t u r në t ë n d o n j ë f i j e që të con te në zg j idh jen e é n i g m e s . Në m b a r i m të d i tes s ë p a r e , me s y t ë t ë m u f a t u r nga' sh f l e t im i i d o k u -m e n t e v e , a i i t h a S t res i t s e k jo i sh te n j ë p u n ë d r e q i d h e s e d o t ë p r a n o n t e m ë m i r e q ë shef i t a d ë r g o n t e m e s h ë r -b im u d h ë m ë u d h ë e b u j t i n ë m ë bu j t i në , p ë r t ë k ë r k u a r g j u r m ë t e ikësve , sesa t a l in t e t ë t o r t u r o n e j në a t ë a r k i v . Kjo i sh te n j ë n g a s h t ë p i t ë m ë t ë v j e t r a t ë A r b r i t d h e n ë a r k i v i n e saj m u n d t ë g je je d o k u m e n t e me v je të r s i d y q i n d e n g a n j ë h e r ë t r e q i n d v j e ç a r e . A t o i sh in t ë s h k r u a r a në g j i t h ­f a r ë g j u h ë s h e g j i t h f a r ë a l f a b e t e s h , d u k e n i s u r n g a s h q i p -ja e l a t i n i s h t j a e gjer në s h k r o n j a t c i r i l ike e go t ike . I sh in d o k u m e n t e t ë v j e t r a p ë r p r o n a t , l e s t a m e n t e , v e n d i m e g jyqëso re , s h ë n i m e pë r g j e n e a l o g j i n ë e fami l jes , që z b r i t ­n i n g je r në v i t i n 881, u r d h r a e d e k o r i m e . N j ë p j e së t ë a r k i v i t e p ë r b ë n t e l e t ë r k ë m b i m i , d h e n j ë p jesë t ë l e t ë r -k ë m b i m i t ç ë s h t j a e k r u s h q i v e . I sh in me d h j e t ë r a l e t ra , p re j të c i lave n d i h m ë s i i S t r e s i t hoq i m ë n j a n ë , pë r t'i p a r e m ë v o n ë m e qetës i , l e t r a t q ë k i sh in t ë bën in m e m a r t e s ë n e D o r u n t i n ë s . N jë p j e së e t y r e i sh in të s h k r u ­a r a m e s h k r o n j a got ike , m e s a d u k e j , g j e r m a n i s h t , d h e

i sh in t ë d ë r g u a r a q ë n g a B o h e m i a , t ë t j e r a t , q ë n d i h m ë ­

sit t ë S t r e s i t i u d u k ë n a k o m a m e m ë s h u m ë in te res , q e ­

n ë kopje t ë l e t r a v e t ë zonjës p l akë , d ë r g u a r m i k u t t ë s a j

t ë v je të r , k o n t i t Topia , k r y e z o t i t t ë p r i n c i p a t ë s fqinje, t ë

cilit , me sa d u k e j , ajo i k ë r k o n t e kësh i l l a p ë r p u n ë t e

75

famil jes , s i e d h e përg j ig j e t e k ë t i j t ë f u n d i t . Në d y - t r i l e t r a , t ë c i lave n d i h m ë s i i S t r e s i t u h o d h i n j ë sy s h p e j t e s h p e j t , zonja p l a k ë i s h k r u a n t e p i k ë r i s h t p ë r J ë k u n -d je t e sa j në l idh je me m a r t e s ë n e D o r u n t i n ë s t e p ë r l a rg , d u k e i k ë r k u a r n j ë k ë s h i l l ë s e s i t ë v e p r o n t e . N ë n j ë n g a l e t ra t , q ë d u h e j t ë i sh t e nga a t o t ë fund i t , m e n j ë s h k r i m q ë m e z i l e x o h e j , ( k u p t o h e j m e n j ë h e r ë q ë i s h t e s h k r u a r nga n j ë d o r e q ë d r i d h e j p r e j p l eqë r i së ) , a jo a n k o h e j p ë r v e t m i n ë e sa j t ë p io t e . N u s e t e d j e m v e , n j ë r a p a s t j e t r ë s , k i sh in i k u r t ë g j i t h a p r e j k o h ë s h , d u k e m a r r ë m e v e ­te foshn ja t e d u k e e l ënë a t ë q y q e e k ë r c u r e m b i d h é . K i s h i n t h ë n ë s e d o t ë k t h e h e s h i n , p o r a s n j ë r a s ' i sh ­t e k t h y e r d h e n d o s h t a n ë n j ë f a r ë m ë n y r ë k i s h i n t ë d r e j -t ë : c i la n u s e e r e d o t ë d o n t e t ë k t h e h e j n ë n j ë s h t ë p i q ë i n g j a n t e g ë r m a d h ë s d h e m b i t ë c i lën t h o s h i n s e r ë n -d o n t e v u l a e v d e k j e s ?

S t r e s i e d ë g j o n t e n d i h m ë s i n m e v ë m e n d j e , m e g j i t h ­a t ë k ë t i j i u d u k s e h e r ë - h e r ë m e n d j a e s h e f i t i k t e g j e t -kë .

— Po k ë n d e j , — t h a S t r e s i më në fund , — ç ' t h u h e t k ë n d e j ?

N d i h m ë s i e v ë s h t r o i në m ë n y r ë p y e t ë s e .

— K ë n d e j , — p ë r s ë r i t i S t r e s i , — d e s h a të t h e m jo në a r k i v a t , p o r m i d i s n j e r ë z v e , ç ' t h u h e t p ë r k ë t ë .

N d i h m ë s i hap i k r a h ë t .

— Ë s h t ë e k u p t u e s h m e që g j i t h ë b o t a f le t p ë r n g j a r -

— Ë s h t ë e k u p t u e s h m e , — p ë r s ë r i t i S t r e s i , — n a t y -r i s h t . A s q ë m u n d t ë n d o d h t e n d r y s h e , — s h t o i p a s p a k .

Ai mbyl l i s i r t a r i n e t r y e z ë s , v e s h i p e l e r i n ë n d h e , s i i t h a « n a t ë n e m i r e » n d i h m ë s i t , dol i p ë r j a s h t a .

R r u g a pë r n ë s h t ë p i n ë e t i j k a l o n t e p ë r p a r a p o r t a -v e d h e g a r d h e v e t ë s h t ë p i v e d y k a t ë s h e , t ë c i l a t i s h i n s h t u a r me s h u m i c ë q y s h s e k a t u n d i , d i k u r i vogë l e i q e -t ë s i g j i t hë k a t u n d e t p ë r r e t h , i sh t e b ë r ë q e n d ë r e g j i t h ë k r a h i n ë s . V e r a n d a t e s h t ë p i v e , ku n j e r ë z i t e k i s h i n za -

76

kon t e r r i n i n verës p a s d a r k a v e , i shin t an i t ë b o s h a t i s ü -r a d h e v e t ë m a t y - k ë t u d u k e s h i n a k o m a k a r r i g e d h e s h i -l a r ë s , t ë l ënë a ty , m e s h p r e s ë , s ic d u k e t , s e d o t ë k t h e -h e s h i n p r a p ë c a d i t e t ë n g r o h t a , p ë r p a r a s e t ë p l l a k o s t e d i m r i .

P o n d ë r s a v e r a n d a t i sh in t ë s h k r e t a , t e p o r t â t d h e t e g a r d h e t d u k e s h i n va j za t ë r e j a d h e t e k - t u k n d o n j ë d ja l ë b a s h k ë m e to , q ë p ë s h p ë r i t n i n . N d ë r s a k a l o n t e p ë r -b r i t y r e , S t r e s i e n d i e n t e se s i a t o e n d ë r p r i t n i n p ë s h p ë -r i m ë n d h e v a z h d o n i n t a n d i q n i n m e s y t ë p lo t k u r e s h t j e . Ng ja r j a e na te s së 11 t e t o r i t k i s h t e n x i t u r p ë r f y t y r i m i n e t ë g j i t hëve , s idomos t ë v a j z a v e d h e t ë n u s e v e t ë r e j a . S t r e s i t i shko i n ë p ë r m e n d se me s igu r i seci la p r e j t y r e ë n d ë r r o n t e q ë d i k u s h t ë b ë n t e n j ë r r u g ë m e s p ë r m e s k o n t i n e n t i t pë r të , p a v a r ë s i s h t s e ç ' m u n d t ë i s h t e , ve l ia a p o i l a rgë t , n je r i a p o h i j e .

— E, — i t h a e shoq ja , k u r h y r i në sh t ëp i , — e g j e t ë t m ë n ë fund m e k ë k a a r d h u r ?

N d ë r s a h iq te pe l e r inën , S t r e s i e vësh t ro i r r ë s h q i t a z i , pë r t ë k u p t u a r në k i s h t e n d o n j ë fije i r o n i e në f ja lët e s a j . E g j a t ë d h e f lokëçelët , a jo e v ë s h t r o n t e me n j ë b u z ë q e -sh je t ë p ë r g j y s m u a r , d h e S t r e s i t i u d u k pë r n j ë ças t se , m e g j i t h ë s e e ç m o n t e g r u a n , n u k d o t a p ë r f y t y r o n t e do t k u r r s e s i h i p u r mbi n j ë ka l ë me të , d u k e u m b a j t u r p a s s h p i n ë s s ë t i j . K u r s e D o r u n t i n a d u k e j s i k u r i s h t e k r i j u a r pë r n j ë r e n d j e të tillë, f l o k ë s h p u p u r i s u r , e s h t r ë n g u a r fo r t p a s s h p i n ë s s ë n j ë m a s h k u l l i .

— Asgjë , — t h a ai s h k u r t .

—Dukesh i l odhur , — t h a a jo .

— A s h t u j a m . Ku j a n ë f ë m i j ë t ? — Po lozin la r t . Të s h t r o j d a r k e n ?

Ai b ë r i «po» me k o k ë d h e u l ë s h u a i d ë r r m u a r m b i një n d e n j ë s e t ë m b u l u a r m e f lokëse leshi . N ë o x h a k u n e m a d h , ca f lakë t ë f toh ta l ë p i h e s h i n r r e t h dy c u n g j e v e p r e j l isi , p a m u n d u r t ' i n d i z n i n do t . S t r e s i n d i q t e m e s y l ëv iz je t e së s h o q e s .

— S i k u r m o s të t ë m j a f t o n i n p u n ë t e t j e ra , na e d h e

77

kjo tan i , të m e r r e s h me gje t jen e një v a g a b o n d i , — t h a ajo, p ë r m e s n j ë t r i n g ë l l i m e e n ë s h .

Meg j i t hë se n u k e p ë r m e n d i D o r u n t i n ë n , n d i h e j m e -n j ë h e r ë n j ë ndje 'n jë a r m i q ë s o r e n d a j s a j .

— Ç't ' i b ë s h , - t h a S t r e s i . T r i n g ë l l i m a e e n ë v e u bë më e fo r t e . — E , në fund t ë fundi t , p e r s e i d u h e t d h ë n ë k a q r ë n -

dës i se me kë u k t h y e në s h t ë p i n j ë v a j z ë e p a h a i r e ? — foli p r a p ë e s h o q j a . K ë t ë h e r ë n j ë p j e së e q o r t i m i t i t a -k o n t e a t i j .

— E p e r s e e p a h a i r e ? — t h a ai me q e t ë s i . — Ty n u k të d u k e t a s h t u ? — t h a a jo . — Ty n u k të

d u k e t e p a h a i r e n jë vajzë që p ë r t r e v je t r r e s h t , e d h ë n ë pas l u m t u r i s ë s ë sa j , a s q ë k u j t o h e t p ë r n ë n ë n , m b i k o ­k ë n e së cilës ka r ë n ë g j ë m a më e t m e r r s h m e ?

S t r e s i d ë g j o n t e k o k u l u r .

— N d o s h t a n u k e d in t e , — t h a a i . — Ah , n u k e d i n t e . Po s i u k u j t u a b e f a s p a s t r e v j e -

t ë s h ? S t r e s i n g r i t i supe t . I s h t e e q a r t ë s e n d j e n j a a r m i q ë -

s o r e e së s h o q e s n d a j D o r u n t i n ë s i sh t e e v j e t ë r . D i sa h e ­r ë e k i s h t e s h f a q u r , m a d j e n j ë h e r ë i s h i n g r i n d u r , d h e kjo k i s h t e n d o d h u r d y d i te p a s m a r t e s ë s s ë D o r u n t i n ë s , k u r ajo i k i s h t e t h ë n ë : P e r s e r r i k ë s h t u s i i h u m b u r , k a q s h u m ë ju ka p i k ë l l u a r t ë g j i t h ë ik ja e s a j ? I s h t e h e r a e p a r e që a jo i b ë n t e n j ë s k e n ë të fuie.

— E la të v e t m e n ë n ë n e s h k r e t ë m i d i s asa j m y n x y -r e , — vazhdo i ajo, — d h e befas u k u j t u a të v i j ë sa pë r f i a t r o n d i t u r e d h e a t ë fi je j e t é q ë i k i s h t e m b e t u r . Ë s h t ë v ë r ­t e t n j ë fa t i m y n x y r s h ë m .

— A s h t u ë s h t ë , — t h a S t r e s i . — N j ë v e t m i e t i l l ë . . . — Një v e t m i s k ë t e r r e , t h u a j më m i r e , — v a z h d o i

ajo. — Të t ë ik in me r a d h ë n u s e t e d j e m v e , s h u m i c a me d j e -p e n ë d u a r , t ë t ë k t h e h e t s h t ë p i a n ë n j ë p u s . P o r n u s e t , n ë fund t ë fund i t , i sh in t ë h u a j a d h e , p a v a r ë s i s h t s e s ' b ë -n ë m i r e q ë e b r a k t i s ë n v j e h r r ë n n ë f a t k e q ë s i , ç ' m u n d t ë t h u h e t p ë r to , k u r e p a r a që e b r a k t i s i p l a k ë n i sh t e v a j ­za e v e t m e ?

78

S t r e s i v ë s h t r o n t e s h a n d a n i n e t y r e t ë b a k ë r t , ç u d i -t ë r i s h t t ë n g j a s h ë m m e s h a n d a n ë t q ë k i s h t e p a r e a t ë mëngjes t ë p a h a r r u a r t e d h o m a k u de rg j e sh in D o r u n t i ­n a m e t ë ë m ë n . A i p o m e n d o n t e s e n ë n j ë f a r ë m ë n y r ë t ë g j i thë n j e r ë z i t d o t ë m b a n i n n j ë f a r ë q ë n d r i m i s h p i r t ë r o r n d a j ng j a r j e s q ë p o r s a k i s h t e n d o d h u r d h e s e q ë n d r i m i i t y r e d o t ë v a r e j n g a v e n d i q ë k i s h t e z ë n ë secili n ë j e ­të , nga fati i secil i t në d a s h u r i apo në m a r t e s ë , nga p a -m j a e j a s h t m e , l u m t u r i a a p o f a t k e q ë s i a e seci l i t , n g a ng j a r j e t e r ë n d ë s i s h m e a p o m o t i v e t m ë t ë f s h e h t a i n t i ­me , a to q ë n j e r ëz i t n g a n j ë h e r ë i a f s h i h n i n e d h e v e t v e t e s . Të g j i tha k ë t o do t ë p ë r b ë n i n në t ë r ë s i j e h o n ë n e n g j a r ­jes , m e a n ë t ë s ë cilës n j e rëz i t , d u k e k u j t u a r s e d o t ë j e p -n i n n j ë g j y k i m o ë r d r a m ë n e t ë t j e r ë v e , n ë t ë v ë r t e t ë s'do t ë b ë n i n g jë t je tër , v e ç s e do të j e p n i n d r a m ë n e t y r e .

Në m ë n g j e s m b ë r r i t i n j ë k o r r i e r n g a k a n c e l e r i a e p r inc i t , i cili sol l i n j ë zarf p ë r S t r e s i n . Në zarf i s h t e n j ë s h ë n i m k u t h u h e j s e p r i n c i k i s h t e m a r r ë n jo f t im m b i ng ja r j en e 11 t e t o r i t d h e p o r o s i a e t i j i s h t e që të b ë h e j ç ' i shte e m u n d u r pë r t ' u s q a r u a r s a m ë p a r e g j i thçka , n ë m ë n y r ë që , s ic s h k r u a n t e v e t ë S t r e s i , t ë m o s k r i j o h e s h i n t u r b u l l i r a d h e k e q k u p t i m e n ë popu l l .

K a n c e l e r i a k ë r k o n t e q ë S t res i t a n jo f ton te a t ë m e -n j ë h e r ë p o r s a çësh t ja t ë q u h e j e z g j i d h u r .

H r e v i a b ë r i St res i , p a s i e m b a r o i s ë l e x u a r i p ë r t ë dy t ën h e r ë s h ë n i m i n e s h k u r t ë r . Çësh t j a të q u h e j e zgj i ­d h u r . . . Një fjalë goje, po e ja e v i h u n j ë h e r ë në v e n d i n t i m .

A i k i s h t e f j e tu r keq d h e n ë m ë n g j e s k i s h t e v a z h d u -ar a c a r i m i i p a s h p j e g u a r me të s h o q e n , i s h k a k t u a r , pa

71)

d y s h i m , n g a fak t i q ë a i , d u k e m o s e k u n d ë r s h t u a r a t ë p ë r ç ë s h t j e n e D o r u n t i n ë s , n u k k i s h t e m a r r ë p j e s ë m e z e m ë r n ë d ë n i m i n e s a j . S t r e s i k i s h t e v ë n ë r e s e a c a r i m e t ë t i l l a , q ë m b e t e s h i n p a s h p ë r t h y e r g jo ja p ë r t ë m o s s h k a i k t u a r s h e r r , n ë t ë v ë r t e t ë i sh in m ë t ë k ë q i j a s e g r i n d j e t e h a p u r a , p a s t ë cila v e v i n t e g j i t h m o n ë n j ë p a j -t i m . K u r s e a c a r i m e t ë t i l la , n g a q ë p ë r a r s y e t ë m o s s h p ë r -t h i m i t s 'k i sh in s i t ë m b a r o n i n m e p a j t i m , m e d i t e t ë t ë r a k ë r k o n i n n j ë s h k a k p ë r t ' u sh f aqu r , d h e n g a q ë s h k a k u i s h f a q j e s i sh te z a k o n i s h t f a re i p a k o h ë e pa v e n d , n e r v o -z izmi d h e , pë r r r j e d h i m , s h e r r i q ë s h k a k t o n i n , i s h t e s h u ­më më i h i d h u r s e g r i n d j e t e r ë n d o m t a .

S t r e s i e k i sh t e a k o m a në d o r e l e t r ë n e k a n c e l e r i s ë s ë p r i n c i t , k u r h y r i n d i h m ë s i p ë r t ' i t h ë n ë s e r o j t a r i i v a r r e z ë s d ë s h i r o n t e t ' i n jo f ton t e d içka .

— R o j t a r i i v a r r e z ë s ? — ia b ë r i S t r e s i , d u k e e v ë s h -t r u a r n d i h m ë s i n m e q o r t i m . A i d o n t e t ' i t h o s h t e « a k o m a k ë r k o n t ë m ë m b u s h ë s h m e n d j e n s e d i k u s h k a d a l ë n g a v a r r i ?», p o r në a t ë cast , t e d e r a e l ë n ë p ë r g j y s m ë e h a ­p u r , u d u k v ë r t e t d i k u s h , që i sh te , me sa d u k e j , i p o r s a -a r d h u r i . — Le të v i jë , — t h a S t r e s i f toh të .

R o j t a r i h y r i d u k e u p ë r k u l u r m e n d e r i m .

— E? — ia bë r i S t res i , k u r pa se t j e t r i m b e t i i p a l ë -v i z u r p ë r p a r a t i j .

R o j t a r i gë l l t i t i p ë s h t y m ë n . — U n e j a m r o j t a r i i v a r r e z ë s së k i s h ë s , zot i S t r e s ,

d h e d e s h a t ' ju t h o s h a se . . . — Se v a r r i ka l ë v i z u r ? — e n d ë r p r e u St resK — E di . R o j t a r i i n g u l i s y t ë k r e j t i t u r b u l l u a r .

— U n e . . . u n e , — belbëzoi , — d e s h a të t h o s h a d i ç k a .

— Në qoftë se ë sh të fjala p ë r lëv iz jen e v a r r i t , u n e a t ë e di, — e n d ë r p r e u p r a p ë S t r e s i , pa e f s h e h u r d o t n j ë f a r ë n e r v o z i z m i . — Po t ë k e s h d i ç k a t j e t ë r , po t ë d ë -g jo j .

S t r e s i p r i s t e q ë r o j t a r i t ë t h o s h t e : jo, s ' k a m gjë t j e ­t ë r , d h e uli k o k ë n m b i t r y e z ë , k u r , p ë r h a b i n ë e t i j , d ë -gjoi zë r in e r o j t a r i t :

80

— U n e doja të t h o s h a d i ç k a t j e t ë r . „ S t r e s i n g r i t i k o k ë n d h e e v ë s h t r o i r r e p t a z i , s i p ë r t ' i

k u j t u a r s e a t j e n u k i s h t e n j ë v e n d k u m u n d t ë b ë h e s h i n s h a k a r a .

— Ti paske d i çka t j e t ë r ? — t h a a i me n j ë f i je m o s b e -s i m i t ë pë rz i e r me i ron i . — Pa t ë s h o h i m .

Ro j t a r i , e n d e i t r o n d i t u r n g a p r i t j a e f t o h t ë , pa se s i S t r e s i hoq i d u a r t n g a s h k r e s a t q ë k i s h t e p ë r p a r a , m e n j ë m ë n y r ë t ë t i l lë , që a t i j i u d u k se po i t h o s h t e : j a , t a ­n i m ë s h k ë p u t e k r e j t ë s i s h t n g a p u n a , j e i k ë n a q u r ? T ë s h o h i m ç'do t ë n a p ë r r a l l i s ë s h .

— Ne jemi n je rëz të p a d i t u r , zoti S t res , — t h a a i , me zë t ë pas igur t . — M b a s e d h e s ' d i m ë ç ' themi , na fa lni , po r u n e k u j t o v a se, k u s h e d i , m u n d e t që . . .

S t r e s i nd j eu p a p r i t u r n j ë fi je k e q a r d h j e . — Fol , po të dëg jo j , — t h a me zë të z b u t u r . Ç ' ë sh të k ë s h t u ? i a bë r i me ve t e . Ç'faj ka t j e t r i s e

u n e j a m g j i thë n e r v a p ë r s h k a k t ë kësa j h i s t o r i é ?

— Po të dëg jo j , — p ë r s ë r i t i a i . — Si ë s h t ë p u n a ? Ro j t a r i , i l e h t ë s u a r disi , m b u s h i m u s h k ë r i t ë me f ry -

m ë . — G j i t h ë b o t a f let p ë r n g r i t j e n n g a v a r r i t ë n j ë r i t

p r e j d j e m v e t ë Zonjës M ê m e , — t h a a i , pa i h e q u r s y t ë n g a S t r e s i . — J u e d in i m ë m i r e s e u n e k ë t ë h i s t o r i . M a d j e k a n ë n i s u r t ë v i j n ë e d h e n ë v a r r e z a p ë r t ë p a r e m o s k a n ë l ëv izur g u r ë t , p o r kjo ë s h t ë t j e t ë r g jë . Ajo q ë d e s h a t ë thosha , ë sh t ë t j e t ë r .

— Vazhdo , — ia b ë r i S t r e s i .

— N j ë të diel, jo k ë t ë që shko i , as t j e t rën , p o r p a r a k ë s a j , Zon ja M ê m e e r d h i , s i p a s z a k o n i t , n ë v a r r e z ë , p ë r t ë n d e z u r nga n j ë q i r i m b i v a r r i n e çdo djal i .

— D'y të d ie la p a r a k ë s a j ? — ia b ë r i S t r e s i . — Po , zoti S t r e s . Ajo n d e z i n g a n j ë q i r i m b i çdo

v a r r , k u r s e m b i v a r r i n e K o s t a n d i n i t n d e z i d y q i r i n j . Që l lova a t y p r a n ë k u r n d o d h i k jo d h e dëgjova ç ' t ha a jo a t y t e k o k a e v a r r i t .

R o j t a r i bër i p r a p ë n j ë p u s h i m t ë s h k u r t ë r , d u k e m o s i a h e q u r s y t ë fy ty rë s s ë S t res i t . Dy t ë d i e l a p a r a

6 - 2 81

kësa j , p ë r s ë r i t i S t r e s i m e v e t e . D o m e t h ë n ë r r e t h d y j a ­ve e ca, v a z h d o i ai , pa d i t u r as v e t ë p s e .

— K a m d ë g j u a r s h u m ë l igje n ë n a s h , d u k e p ë r f s h i r ë e d h e l ig je t e s a j , — vazhdo i ro j t a r i , — p o r n u k më ë s h t ë n g j e t h u r n d o n j ë h e r ë m i s h t ë s i a t ë d i t e .

S t r e s i v u r i d o r ë n t e m j e k r a d h e u p ë r q e n d r u a i g j i -t h i në f ja lë t e r o j t a r i t .

— S ' i sh t e as ligje, as va j i z a k o n s h ë m , — v a z h d o i r o j t a r i . — I s h t e n j ë m a l l k i m .

— M a l l k i m ? ! R o j t a r i u m b u s h p r a p ë me f r y m ë , pa e f s h e h u r n j ë ­

f a r ë k ë n a q ë s i e , q ë k i s h t e m u n d u r m ë n ë fund t ' i t ë r h i q -t e p lo t ë s i sh t v ë m e n d j e n k a p i t e n i t .

— Po , zo tn i , n j ë m a l l k i m d h e m a d j e i f r i k s h ë m . — Po s i ? Ma t r ego , — t h a S t res i me n j ë f a r ë p a d u r i m i . — E k a m të z o r s h m e t ' i t h e m a s h t u s ic i sh in f ja lë t

e sa j s e p s e u t r o n d i t a j a s h t ë m a s e , p o r k u p t i m i p a k a s h u m ë i s h t e k y : K o s t a n d i n , k u e k e f ja lën q ë m ë d h e s e d o t ë m a s j e l l ë sh D o r u n t i n ë n s a h e r ë t ë k e r n n e v o j ë p ë r t ë ? Sepse , s ic m u n d t a d in i , zot i S t r e s , a t ë q ë d i g j i t h ë bo ta , K o s t a n d i n i i k i s h t e d h ë n ë b e s ë n s ' ë m ë s s e . . .

— E di, e d i , — t h a S t r e s i , — v a z h d o më t u t j e . — E p r a , a jo t h o s h t e : T a n i që m b e t a q y q e m b i d h é

d h e p r a n ë s ' k a m k u r r k ë n d , t y q ë e t r e t e b e s ë n , d h e u m o s t ë t r e t t ë . J a , kë to i sh in p a k a s h u m ë fjalët .

G j a t ë g j i t h ë k o h ë s q ë f l is te , r o j t a r i k i s h t e h e t u a r me sy f y t y r ë n e S t re s i t p o r në fund, k u r a i p r i s t e që t j e t ­r i t ë a r r i n t e k u l m i n e h a b i s ë p r e j t r e g i m i t t ë f r i k s h ë m , v u r i r e s e s y t ë e k a p i t e n i t k i s h i n h u m b u r n ë n j ë s i m e n -d im a n ë s o r . R o j t a r i e h u m b i p ë r s ë r i s i g u r i n ë .

— M e n d o v a t ë v i ja e t ' j u a t h o s h a , m b a s e ju h y n në p u n ë , — t h a a i . — Besoj se s ' bë ra n d o n j ë g a b i m .

— A s p a k , — shpe j t o i të t h o s h t e S t r e s i , — p ë r k u n -d raz i , b ë r e s h u m ë m i r e . F a l e m n d e r i t .

R o j t a r i u p ë r k u l m e n d e r i m d h e n ë ça s t i n q ë p o d i l -t e u p ë r p o q p ë r h e r ë t ë f u n d i t t ë k u p t o n t e n ë s e k i s h t e b ë r ë m i r e a p o k e q q ë i s h t e m u n d u a r g j e r a t j e .

S t r e s i v a z h d o n t e t ë r r i n t e m e f y t y r ë t ë p ë r h u m b u r .

82

P a s p a k a i n d j e u p r a n i n ë e d i k u j t n ë d h o m ë . N g r i t i k o ­kën d h e pa n d i h m ë s i n , p o r e hoq i m e n d j e n s a k a q p r é j t i j . S i ë s h t ë e m u n d u r që e b ë m ë n j ë budaJ la l l ëk të t i l l ë? t h a m e ve t e . S i ë s h t ë e m u n d u r q ë n u k k e m i folur m e n ë n ë n ? D y h e r ë a i k i s h t e d ë g j u a r v e t ë m D o r u n t i n ë n , k u r s e n ë n ë n a s n j ë h e r ë . K u r s e ajo m u n d t ë k i s h t e p i k ë -s h i k i m i n e sa j p ë r n g j a r j e n . I sh t e v ë r t e t n j ë h a r r e s ë e p a f a l s h m e n g a a n a e t i j .

S t r e s i n g r i t i k o k ë n . N d i h m ë s i i s h t e a t y , n ë p r i t j e . — K e m i b ë r ë n j ë b u d a l l a l l ë k të p a f a l s h ë m , — t h a

S t r e s i . — Në l idh je me v a r r i n ? Ç ' ë s h t ë e v ë r t e t a , më s h k o i

m e n d j a n j ë h e r ë , p o r . . . — Ç 'dërdë l l i s? — e n d ë r p r e u S t r e s i . — S 'ka të b ë j ë

f a r e m e v a r r i n d h e m e g j i t h ë a t o d o k r r a t p ë r f a n t a z m a t . N d ë r s a r o j t a r i t r e g o n t e p ë r m a l l k i m i n e zon jës p l a k ë , u n e m e n d o j a : S i ë sh t ë e m u n d u r q ë n u k k e m i b i s e d u a r a s n j ë h e r ë me të? S i e h ë m ë k ë t ë m a r r ë z i ?

— Ë s h t ë e v ë r t e t ë , — ia b ë r i n d i h m ë s i , me n j ë t o n p r e j fa j tor i . — K e n i të d r e j t ë .

S t r e s i u n g r i t me n j ë l ëv iz je t ë be f t ë . — Të s h k o j m ë sa më p a r e t e k a jo , — t h a a i . — Të

p ë r p i q e m i t a n d r e q i m s a m ë p a r e g a b i m i n . S h u m ë s h p e j t a t a u g j e n d ë n n ë r r u g ë . N d i h m ë s i

m e z i n d i q t e h a p a t e g j a t ë t ë S t r e s i t . — S ' ë s h t ë p u n a v e t ë m te m a l l k i m i , — v a z h d o n t e të

f l is te S t r e s i . — D u h e t d ë g j u a r në p ë r g j i t h ë s i g j i t h ç k a që m e n d o n n ë n a p l a k ë p ë r n g j a r j e n . Ajo m u n d t ë h e d h ë d r i t ë m b i e n i g m ë n .

— K e n i të d r e j t ë , — t h o s h t e n d i h m ë s i m i d i s f r y m ë -m a r r j e s së s h p e s h t ë , që i b ë n t e f jalët e t i j s i k u r n o t o n i n n ë p ë r e r ë e mjegu l l . — D u k e l e x u a r l e t r a t e s a j , m u a më k a l i n d u r një mend im. . . D i ç k a de l at je . . . p o r k ë t ë d o t ' j u a t h e m m ë v o n ë . . . A k o m a s ' j a m i s i g u r t . . . v e ç k ë s a j , ë s h t ë d içka k r e j t e p a z a k o n t ë . . . •

— A s h t u ? ! — P o . . . p o r t a n i p e r t a n i s'do t ' j u t h e m asgjë . . . D o

ta shf le to j k r e j t l e t ë r k ë m b i m i n e s a j . . . p a s t a j do t ' j u t h e m ç ' m e n d o j . . .

83

— K r y e s o r j a t a n i ë s h t ë q ë t ë bisedojimë m e n ë n ë n , — t h a S t r e s i .

— P o , po , — ia b ë r i n d i h m ë s i , — k e n i p l o t ë s i s h t të d r e j t ë .

— Qof të d u k e u n i s u r n g a m a l l k i m i që t r e g o i r o j t a r i i v a r r e z ë s , — t h a S t r e s i . — N u k beso j se ai e ka s h p i k u r n j ë g j ë t ë t i l lë .

— Në a sn j ë m ë n y r ë , — t h a n d i h m ë s i . — Ë s h t ë n j e r i i n d e r s h ë m , e n j o h m i r e .

— E p ra , qof të d u k e u n i s u r n g a m a l l k i m i i n ë n ë s , — v a z h d o i S t r e s i . — K u r D o r u n t i n a që p ë r j a s h t a ka t h i -r r u r : h a p e , n ë n ë , p o r t ë n , k a m a r d h u r m e K o s t a n d i n i n , (në qo f t ë se ajo i ka t h ë n ë v ë r t e t k ë t o fjalë), m u n d ë s i a q ë n ë n a t ' i k e t ë b e s u a r a t o fjalë n g j e t h ë s e , s h t o h e t , p o t ë k e m i p a r a s y s h m a l l k i m i n . M ë k u p t o n ?

— Po , po , — ia b ë r i n d i h m ë s i .

— Veçse k ë t u d e l d i çka t j e t ë r , — v a z h d o i S t r e s i , pa i n g a d a l ë s u a r h a p a t . — U g ë z u a va l l e n ë n a , që k u j t o i se i b i r i që n g a n ë n t o k a ia dëgjoi fjalën d h e u n g r i t n g a v a r r i , a p o , p ë r k u n d r a z i , u p e n d u a që e s h q e t ë s o i t ë v d e -k u r i n ? A p o s ' i sh t e as e p a r a , as e d y t a , po d i ç k a t j e t ë r , më e t u r b u l l t e më e n g a t ë r r u a r ?

— Ka m u n d ë s i t ë j e t ë d i ç k a t j e t ë r , — t h a n d i h m ë s i .

— A s h t u m e n d o j d h e u n e , — t h a S t r e s i . — F a k t i që n ë n a p l a k ë , m e t ë h a p u r p o r t ë n , m o r i n j ë god i t j e v d e k -j e p r u r ë s e , t r e g o n s e p i k ë r i s h t n ë a t ë ç a s t a jo b ë r i n j ë z b u l i m t ë k o b s h è m .

— P ikë r i sh t , — t h a n d i h m ë s i , — n j ë zbul im. . . K jo li-d h e t t a m a m m e a t ë d y s h i m i n t im. . q ë j u fola p a k m ë p a r e . . .

— N d r y s h e s ' pë r l i g j e t t r o n d i t j a e p l a k ë s , — v a z h d o i S t r e s i . — T r o n d i t j a e D o r u n t i n ë s ë s h t ë e s h p j e g u e s h m e , v d e k j a e n ë n t ë v ë l l e z ë r v e , k u r s e e n ë n ë s k u r r s e s i . Po ç ' ë s h t ë k ë s h t u ?

S t r e s i m b a j t i k ë m b ë t . — Ç 'ë sh të k ë s h t u ? — t h a p r a p ë . — Më d u k e t se po

dëg jo j n j ë ku j ë .

84

A t a n u k i sh in l a rg s h t ë p i s ë s ë V r a n a j v e d h e n j ë c o p ë h e r ë v ë s h t r u a n n ë d r e j t i m t ë s a j .

— E d h e m u a a s h t u më d u k e t , — t h a n d i h m ë s i . — O zot, mos ka v d e k u r p l a k a ? — t h a S t re s i . — Ah ,

ç ' m a r r ë z i kemi b ë r ë ! M e h a p a a k o m a m ë t ë g j a t ë , a i v a z h d o i r r u g ë n .

Ç i z m e t e t i j s h k e l n i n pa a s n j ë ku jdes m b i pe l l g j e t e m b i b a l t e , d u k e s h k u l u r q ë a n d e j g j e the t ë k a l b ë t a . Ç ' m a ­r r ë z i , m u r m u r i s t e n ë p ë r d h ë m b ë . Ç ' m a r r ë z i !

— Po n d o s h t a s ' ë sh të a jo . . . — t h a n d i h m ë s i . — N d o ­s h t a ë s h t ë . . . D o r u n t i n a . . .

— S i ? ! — ga t i sa s ' u l ë r i u S t r e s i , d h e t j e t r i e k u p t o i se ide j a e vdek jes së g r u a s së re i sh t e e p a p r a n u e s h m e p ë r t ë .

R r u g ë n gjer te s h t ë p i a e Zonjës M ê m e e b ë n ë pa fo lur . N g a të dyja a n ë t e u d h ë s p l e p a t e g j a t ë s h k u n d -n i n p ë r z i s h ë m f le të t e fund i t . T a n i dëg johe j f a r e q a r t ë k u j a e g r a v e .

— Ka v d e k u r , — m ë r m ë r i t i S t r e s i , — s 'ka a s n j ë d y -s h i m .

— P o , o b o r r i i s h t ëp i s ë n x i n n g a n je rëz i t .

— Si ë sh t ë p u n a ? — p y e t i S t r e s i n j e r i u n e p a r e që po v i n t e pë rba l l ë t y r e . — Ç'ka n d o d h u r ?

— Te s h t ë p i a e Zonjës M ê m e , — u përg j ig j t j e t r i , — k a n ë v d e k u r t ë dyja , n ë n ë e b i j ë .

— Si ë sh t ë e m u n d u r ! T j e t r i h a p i k r a h ë t d h e v a z h d o i r r u g ë n .

— Si ë sh t ë e m u n d u r ! — ia b ë r i p r a p ë S t r e s i , pa n g a d a l ë s u a r h a p a t . P ë s h t y m a n ë go jë i i sh t e t h a r ë d h e q ie l l zën e k i s h t e h e l m .

P o r t a e m a d h e e s h t ë p i s ë i k i s h t e k a n a t e t të h a p u r a në n j ë m ë n y r ë që S t r e s i t i u d u k e p a m ë s h i r s h m e . A t a u g j e n d ë n t ë d y n ë obor r mid i s n j ë v o r b u l l e n j e r ë z i s h q ë v ë r t i t e s h i n s i pa qël l im. S t r e s i p y e t i p ë r s ë r i d h e p ë r s ë r i m o r i t ë n j ë j t ë n pë rg j ig j e : k i s h i n v d e k u r t ë d y j a . N g a b r e n d a v i n t e e q a r a e g r a v e . Të dy ja , t h a a i me v e t e s i i m p i r ë . K ë s h t u m u n d t ë s h p j e g o h e j n j ë k u j ë a q e m a d h e . R r u g ë s , d u k e u a f r u a r , d y t r i - h e r ë a i k i s h t e t h ë n ë m e

85

v e t e : po p e r s e n jë k u j ë k a q e m a d h e p ë r zon jën p l a k ë ? Në fund të f u n d i t , a jo e k i s h t e k o h ë n . K u r s e e v ë r t e t a p a s k ë s h q e n ë n d r y s h e .

S t r e s i e l a v e t e n të s h t y h e j n g a të g j i t h a a n ë t . S ' k i ­s h t e a s n j ë v u l l n e t j o v e t ë m t ë n d ë r m e r r t e d içka , p o a s t ë m e n d o h e j m e q a r t ë s i . N ë t ë v ë r t e t ë , r r u g ë s , d y - t r i h e r ë e k i s h t e s h p u a r d y s h i m i s e m o s i s h t e D o r u n t i n a a j o q ë k i s h t e v d e k u r , p o r e k i s h t e d ë b u a r s a k a q a t ë m e n d i m . K u r s e p ë r t ë d y j a b a s h k ë a s q ë i k i s h t e s h k u a r m e n d j a . Madje n j ë h e r ë i qe d u k u r se më e m u n d s h m j a i sh t e v d e k j a e D o r u n t i n ë s , n g a q ë ajo, d u k e u d h ë t u a r , s ic k u j t o n i n t ë t j e r ë t a p o a jo v e t ë , n ë n j ë k a l ë m e t ë v d e k u r i n , q e m o l e p s u r n ë n j ë f a r ë m ë n y r ë p r e j v d e k j e s . K u r s e p ë r t ë dy ja jo , a s q ë m u n d t ë p ë r f y t y r o h e j .

— Po s i ? — p y e t i a i , pa iu d r e j t u a r k u j t , në a t ë v o r -bu l l t ë m a r r e s u p e s h e z ë r a s h k u r e s h t a r ë s h . — Si n d o d h i ?

Pë rg j i g j j a e r d h i n g a d y - t r e z ë r a p ë r n j ë h e r ë s h :

— Në fi l l im vd iq vajza , pa s t a j n ë n a . — Ah, në f i l l im p a s k a v d e k u r D o r u n t i n a ?

— P o , zo t i k a p i t e n . Ajo e s h k r e t a v d i q e p a r a . K u p -t o h e t q ë Zon jë s M ê m e s'i m b e t e j gjë t j e t ë r p a s t a j , v e ç s e të m b y l l t e q e r t h u l l i n e v d e k j e v e .

— Ç'kob, ç ' kob ! — t h o s h t e d i k u s h n g j i t u r me ta . — U s h u a n V r a n a j t . U s h u a n p ë r j e t ë .

S t r e s i t p ë r n j ë çast i z u n ë s y t ë n d i h m ë s i n , q ë a s h t u s i a i , l ë k u n d e j m i d i s n j e r ë z v e . T a n i e n i g m a u bë e p io t e , m e n d o i a i . N ë n ë e b i jë do t a m a r r i n t ë f s h e h t ë n në v a r r .

A i eci d r e j t d e r ë s s ë s h t ë p i s ë , p ë r t ë h y r ë b r e n d a . U s h u a n V r a n a j t , t h a p r a p ë n j ë zë. S t r e s i n g r i t i k o k ë n s i p ë r t ë g j e t u r k u s h i t h a a t o fjalë, po r , pa e d i t u r as v e t ë pse , v ë s h t r i m i i t i j , n ë v e n d q ë t ë k ë r k o n t e d i k ë m i ­dis n j e r ë z v e , u n g r i t l a r t d r e j t s t r e h ë v e t ë s h t ë p i s ë , s i ­k u r zer i t ë v i n t e q ë a n d e j . P ë r c a c a s t e a i n u k p a t i f o r ­ce t'i s h k ë p u s t e s y t ë a n d e j . Të n x i r ë e t ë s h t r e m b ë r u a r n g a k o h a , t r a r ë t e s t r e h ë v e t ë g j e r a q ë d i l n i n j a s h t ë m u -reve , e j e p n i n më m i r e se çdo gjë t j e t ë r m y n x y r ë n e s h k r e t i m i n q ë k i s h t e n d o d h u r n ë n a t ë ça t i .

86

KAPITULLI I TRETE

Nga t ë k a t ë r a n ë t e p r i n c i p a t ë s po s h k u l e s h i n n j e ­r ëz i t p ë r t ë a r d h u r në v a r r i m i n e Zon jës M ê m e e t ë D o ­r u n t i n ë s . U k u p t u a m e n j ë h e r ë q ë v a r r i m i d o t ë p ë r b ë n -t e n j ë n g a a t o ng j a r j e , që , p ë r a r s y e q ë n u k b ë h e s h i n t ë q a r t a k u r r ë , h e r ë pas h e r e e n ë p e r i u d h a t ë ca ik tuara i sh in t ë n e v o j s h m e p ë r t ' i m b ë s h t j e l l ë t ë g j i t h ë p a s v ê ­t e s . N ë t ë v ë r t e t ë m b ë s h t j e l l j a k i s h t e f i l l ua r q y s h m ë p a r e , q y s h d i t ë n që u bë i n j o h u r k t h i m i i D o r u n t i n ë s , p o v a r r i m i p o n x i r r t e n ë s h e s h , s i t ë t h u a s h , g j i t h ë a t ë q ë i s h t e b i s e d u a r ose m e n d u a r p r a p a m u r e v e t ë s h t ë p i -

87

ve a p o në t r u t ë e n j e r ë z v e . T a n i e g j i thë k jo po m e r r t e f o r m e e p o t r u p ë z o h e j n ë n j ë v a r g t ë p a m b a r d m n j e r ë -z i sh q ë u d h ë t o n i n m b i m u s h k a , k a r r o c a a p o m ë k ë m b ë d r e j t k r y e k a t u n d i t t ë k r a h i n ë s .

V a r r i m i d o t ë b ë h e j t ë d ie l ën . K u f o m a t i s h i n v e n -d o s u r n ë s a l l on in e m a d h t ë p r i t j e s , t ë b r a k t i s u r p r e j k o h ë s h , qysh n g a zia e d j e m v e . N ë n d r i t ë n e q i r i n j v e , e m b l ë m a t e v j e t r a t ë s h t ë p i s ë , a r m ë t d h e i k o n a t n ë m u ­re s i d h e f y t y r a t e t ë v d e k u r ave ng jan in s i t ë s t ë r p i k u r a n ë a r g j e n d .

P r a n ë a r k i v o l e v e m a d h ë s h t o r e p re j b r o n z i , (zonja p l a k ë k i s h t e l ë n ë m e t e s t a m e n t n j ë s h u m ë t ë m a d h e p ë r v a r r i m i n e vet ) , t ë u l u r a m b i f r one t ë vog la p r e j d r u r i t ë g d h e n d u r , k a t ë r va j to jca u d h ë h i q n i n v a j t i m i n e g r a v e . N j ë z e t o rë pas vdek je s , m i d i s b r o n z i t t ë a r k i v o l e v e , va j i i s h t e t a n i m ë i s h t r u a r , p o r m ë r e n d e . H e r ë - h e r ë , s i p a s z a k o n i t , va j to j ca t i p r i n i n v a j i t m e f jalë n ë f o r m e v a r -g j e sh . H e r ë n j ë r a , h e r ë t j e t r a e h e r ë t ë k a t r a s ë b a s h k u a t o r i k r i j o n i n p j e së t ë n g j a r j e s s ë j a s h t ë z a k o n s h m e .

M e z ë t ë d r i d h s h ë m , n j ë r a n g a va j to j ca t k u j t o n t e d a s m ë n e D o r u n t i n ë s d h e ik jen e sa j l a r g . T j e t r a , me zë a k o m a m ë t ë d r i d h s h ë m , q a n t e p ë r n ë n t ë d j e m t ë , q ë fill p a s d a s m ë s u v r a n ë në l u f t ë n me u s h t r i n ë e sëm 'u rë . E t r e t a v a z h d o n t e t ë l i g j ë r o n t e p ë r z inë e n ë n ë s p l a k ë . q ë m b e t i e v e t m e e pa n j e r i .

Kostandin, të ardhtë gjëma, Ku e ke besën që më dhe, Besa jote nën dhé,

v a j t o n t e vaj to jca e k a t ë r t v iz i tën e p l akës në v a r r e z a pë r t ë n ë m u r besëshke lës in . Pas t a j vaj to jca e p a r e k ë n d o n t e n g r i t j e n nga v a r r i t ë b i r i t t ë m a l l k u a r d h e r e n d j e n n ë ­p ë r na t ë d r e j t v i s eve ku qe m a r t u a r e m o t r a .

Në ke ardhur për të mire, Të vishem si gjeraqinë. Në ke ardhur për të keq, Të vishem si kallogre,

88

q a n t e vaj tojcja .

Êja, motër, sikundër je, Â

përg j ig je j e t r e t a me f jalët e të v d e k u r i t . P a s t a j va j to jca e k a t ë r t m e t ë p a r ë n , d u k e n d ë r -

p r e r ë n jëra- i t je t rën , k ë n d o n i n s ë b a s h k u e c j e n m b i k a l ë të m o t r ë s e të vë l l a i t d h e f ja lët e zogjve d ë s h m i t a r ë :

Kemi pare, s'kemi pare, Shkon i vdekuri me të gjallë, Hipur mbi të njëjtin kalë.

Vaj to jca e t r e t e t r e g o n t e m b ë r r i t j e n p r a n ë s h t ë p i s ë d h e ik jen e K o s t a n d i n i t në v a r r e z ë . E k a t ë r t a e m b y l l t e va j i n me t r o k i t j e n e D o r u n t i n ë s , f ja lët e sa j se e sol l i vë l la i s ipas p r e m t i m i t , d h e pë rg j ig j en e n ë n ë s që b r e n ­d a :

Kostandini vdekur, Ç'bën tre vjet pa tretur.

P a s v a j t i m i t t ë p ë r b a s h k ë t t ë g r a v e , s i p u s h o n i n n j ë copë h e r ë , s a p ë r t ë m b l e d h u r v e t e n , v a j t o j c a t n i s n i n l i -g j ë r i m i n p ë r s ë r i . F j a l ë t m e t ë c i la t a to s h o q ë r o n i n v a j i n s ' i sh in t ë n jë j t a në çdo v a j t i m . Një p jesë e v a r g j e v e p ë r -s ë r i t e s h î n , p o r n j ë p j e së e t y r e n d r y s h o h e s h i n ose h i q e -s h i n f a r e p ë r t ' u z ë v e n d ë s u a r m e va rg j e t ë r e j a . G j a t ë l i g j ë r i m e v e t ë n d r y s h m e v a j t o j c a t që l l on t e q ë k a l o n i n r r ë s h q i t a z i n ë a t ë pjesë t ë ng ja r j e s p ë r t ë ci lën q e n ë zg ja -t u r në va j in e m ë p a r s h ë m , ose, p ë r k u n d r a z i , z g j a t e s h i n n ë n j ë p jesë q ë m ë p a r e e k i s h i n k a l u a r t e p ë r s h p e j t , o se e k i s h i n k a p ë r c y e r fa re . K ë s h t u , që l lon te që në n j ë r i n l i g j ë r i m i k u s h t o h e j m ë s h u m ë v e n d h y r j e s s ë n g j a r j e s , k o h ë s k u r fami l ja e m a d h e e V r a n a j v e i sh t e e l u m t u r , l ë -k u n d j e v e p ë r m a r t e s ë n e D o r u n t i n ë s l a rg d h e p r e m t i ­m i t t ë K o s t a n d i n i t s e d o f i a s u i t e m o t r ë n n ë n ë s s a h e r ë që ajo t ë k i s h t e n e v o j ë p ë r t ë . Në l ig j ë r imin t j e t ë r e g j i -

89

t h e k jo k a l o h e j s h p e j t e s h p e j t d h e v a j t o j c a t n d a l e s h i n m ë s h u m ë t e u d h ë t i m i i f r i k s h ë m m b i k a l ë , d u k e d h ë n ë b i sedën i g ja l lë — i v d e k u r . Në o r ë të t j e r a të v a j t i m i t e g j i t h ë kjo k a l o h e j m ë s h p e j t d h e j e p e s h i n ho l l ë s i r a t ë t j e ra , s i p ë r s h e m b u l l k ë r k i m i i D o r u n t i n ë s p r e j v ë l l a i t t ë v d e k u r , va l le m ë va l le , (në k a t u n d t ë D o r u n t i n ë s b ë -he j fes te) , d h e f ja lët e t i j d r e j t u a r v a j z a v e t ë f s h a t i t s e «a to i sh in t ë b u k u r a s h u m ë , po b u k u r i a e t y r e e U n t e a t ë t ë f t oh t ë» .

N j e r ë z i t e S t r e s i t , t ë d ë r g u a r p o s a ç ë r i s h t p r e j t i j , m e r r n i n s h ë n i m t ë g j i t h a f ja lët e l i g j ë r i m e v e d h e i a ç o -n i n a t i j m e n j ë h e r ë . S t r e s i , p r a n ë d r i t a r e s p r e j n g a f r y n t e e r a e f t o h t ë v e r l ö r e , v ë s h t r o n t e s i i m p i r ë f le të t , p a s t a j m e r r t e p e n d ë n d h e n i s t e t ë nënvdzonte m b i t o fjalë d h e r r e s h t a t ë t ë r ë .

— Le t ë v r a s i m m e n d j e n ne d i t e e n a t ë p ë r t ë s h p j e -g u a r ç 'ka n d o d h u r , — i t h a ai n d i h m ë s i t . — V a j t o j c a t v a z h d o j n ë p u n ë n e ve t .

— A s h t u ë s h t ë , — u përg j ig j n d i h m ë s i . — Ato as që e v ë n ë n ë d y s h i m n g r i t j e n n g a v a r r i .

— Në s y t ë t a n ë po l ind n jë l e g j e n d ë , — t h a S t r e s i , d u k e i z g j a t u r f l e t ë t p l o t n ë n v i z i m e . — S h i k o k ë t u . G j e r p a r d j e v a j t i m e t i sh in a k o m a t ë t h j e s h t a , k u r s e q ë m b r ë -m ë , e s idomos sot, a t o po m a r r i n f o r m e n e n j ë l e g j e n d ë t ë p io t e .

N d i h m ë s i p a n j ë c o p ë h e r ë f l e t ë t e m b u s h u r a m e va rg j e d h e m e n ë n v i z i m e e s h ë n i m e t ë vog la a n a s h . A t y -—këtu do ra e S t r e s i t k i s h t e v ë n ë p i k ë p y e t j e e p i k ë ç u d i -t ëse .

— M e g j i t h a t ë e d h e p r e j va j t o j cave d i çka m u n d t ë da lë , — t h a a i me n j ë b u z ë q e s h j e t ë d o b ë t .

— N a t y r i s h t .

N d ë r k a q v a z h d o n i n t ë v in in n j e r ë z p ë r v a r r i m , t ë n j o h u r e t ë p a n j o h u r , n g a t ë k a t ë r a n ë t . E r d h ë n m i q t ë v j e t ë r t ë fami l jes , g j i t h ë k r u s h q i t e sa j t ë s h u m t ë , b u j a -r ë e z y r t a r ë t ë n d r y s h ë m , p j e s ë t a r ë t ë f ami l j e s s ë p r i n -cit d h e p ë r f a q ë s u e s t ë k i s h ë s . E r d h ë n g j i t h a s h t u b u j a r ë t ë t j e r ë n g a k o n t e r a e p r i n c i p a t a fq in je , t ë a f ë r t a e t ë

90

l a r g ë t a . K o n t i Topia , m i k u i v j e t ë r i Zonjës M ë m ë , në p a m u n d ë s i p ë r t ë a r d h u r , (për a r s y e s ë m u n d j e j e apo f toh je je m e p r i n c i n kjo s 'd ihe j m e s igur i ) , k i s h t e d ë r g u -a r n j ë r i n n g a d j e m t ë .

A s h t u s iç qe c a k t u a r , v a r r i m i u bë në p a r a d i t e n e s ë d ie lës . K o r t e z h i i p a f u n d l ë v i z t e me v ë s h t i r ë s i d r e j t k i shës , n g a q ë r r u g a n u k e n x i n t e do t . Një p j e së e m a ­d h e e v a r r i m t a r ë v e d e t y r o h e s h i n t ë k a p ë r c e n i n h e n d e k ë t e r r u g ë s e të ecn in n ë p ë r fusha e d je r r ina . S h u m ë p r e j t y r e k i s h i n m a r r e p j e së n ë d a s m ë n e D o r u n t i n ë s , d h e t i ngu j t e p ë r z i s h ë m t ë k a m b a n ë s u a b ë n i n e d h e m ë t ë l e h t ë k u j t im in e sa j . I s h t e po a jo r r u g ë , n g a s h t ë p i a e V r a n a j v e e g je r t e k i sha , d h e po a jo k a m b a n ë , që b i n t e m e t i n g u j t ë t j e r ë . D h e t u r m a e d a s m o r ë v e k i s h t e q e n ë p o t h u a j s e e n j ë j t ë me a t ë t ë kë so l l t a r ëve t an i d h e a s h t u s i t a n i s h u m ë n j e r ë z , n g a q ë n u k i n x i n t e r r u g a , k a p ë r ­cen in h e n d e k ë t e ecn in fu shave .

Midis d a s m ë s së D o r u n t i n ë s d h e v a r r i m i t të sa j ki­s h t e q e n ë v d e k j a e n ë n t ë vë l l ezë rve , p o r ajo i s h t e s i n j ë a n k t h q ë m b a h e j m e n d tu rbu l l . A i a n k t h k i s h t e v a z h -d u a r dy j ave . Z i n x h i r i i m y n x y r a v e s 'k i sh te t ë m b a r u a r . D u k e j s i k u r e t j a e vdek je s n u k do të s h u h e j pa e m b y -l lu r p l o t ë s i s h t d e r ë n e V r a n a j v e . D h e p o t h u a j s e k i s h t e n d o d h u r a s h t u : në fi l l im k i sh in s je l l ë dy vë l lezër i t e v r a -r ë n ë fu shën e luf tës . D y vdek je n ë n j ë dite, u d u k s e fati q e t r e g u a r i p a m ë s h i r s h ë m m e V r a n a j t d h e a s k u j t s ' ia m e r r t e m e n d j a se çdo të s i l ì te e n e s ë r m j a , s epse a s ­ku j t s ' ia m e r r t e m e n d j a se dy vë l l ezë r i t e t je rë , të s je l lë në m b r ë m j e t ë p l agosu r . d o t ë v d i s n i n p a s t r i d i t ë sh . P l a ­get e t y r e k i s h i n q e n ë të p a r r e z i k s h m e d h e a k o m a më t ë l eh t a u q e n ë d u k u r n j e r ë z v e t ë s h t ë p i s ë n ë k r a h a s i m m e

91

p l a g ë t v d e k j e p r u r ë s e t ë d y t ë v r a r ë v e . M i r ë p o , k u r n ë m ë n g j e s i n e d i t e s s ë t r e t ë a t a q e n ë g d h i r ë t ë v d e k u r , n ë s h t ë p i n ë e m b u l u a r n g a zia, b a s h k ë me z i n ë e r e , që e nx i ro s i e d h e m ë t ë v j e t r ë n , e r d h i e u s h t u a n j ë b r e n g ë e p a d u r u e s h i m e , n j ë lloj p e n g u , n j ë l loj p e n d i m i p ë r mospër f i l l j en n d a j d y t ë p l a g o s u r v e , p ë r l ë n i e n m ë n j a n ë t ë t y r e , (në t ë v ë r t e t ë a s k u s h s'i k i s h t e l ë n ë m ë n j a n ë , p o r k ë s h t u u d u k e j t a n i q ë a t a k i sh in v d e k u r ) . I s h i n b ë r ë t ë g j i t h ë s i t ë l u a j t u r n g a d h e m b j a : n ë n a p l a k ë , v ë l l e z ë r i t e t j e r ë , n u s e t që p o r s a k i s h i n m b e t u r v e j u s h a . K u j t o n i n p l a g ë t e t y r e , që t a n i u d u k e s h i n të m ë d h a , p ë r m e n d n i n k u j d e s j e t q ë d u h e j t ë b ë n i n d h e q ë t a n i u d u k e j s e n u k i k i s h i n b ë r ë , e n d i e n i n v e t e n të t ë r ë f a j t o r ë . V d e k j a e të p l a g o s u r v e u d h e m b i a k o m a m ë s h u m ë , s e i u d u k s i k u r e k i s h i n p a s u r v e t ë në d o r e j e t ë n e t y r e e se i l a n ë t ' u i kn in n g a d u a r t f a r e ko t . D h e v e t ë m p a s d i s a d i t ë s h , k u r vdek j a q e r i k t h y e r n ë s h t ë p i n ë e t y r e m e h a p a k o m a m ë t ë r e n d e , pë r t ë m a r r e p e s e vë l l ezë r i t e t j e r ë q ë k i s h i n m b e t u r , n ë n a p l a k ë m e n u s e t q e n ë m p i r ë p lo t ë s i sh t . T h o -sh in s e a s zoti s 'që l lon d y h e r ë t ë n j ë j t i n v e n d m e r r u -fe, k u r s e kobi e k i s h t e g o d i t u r s i a s k ë n d t j e t ë r s h t ë p i n ë e V r a n a j v e . V e t ë m a t ë h e r ë u m o r v e s h se s h q i p t a r ë t k i ­sh in l u f tua r m e n j ë u s h t r i t ë s ë m u r ë n g a m u r t a j a , n d a j d h e fat i i t ë v r a r ë v e , t ë p l a g o s u r v e d h e i s h u m i c ë s së a t y r e që i sh in k t h y e r g ja l l ë n g a lufta, do t ë i s h t e i n j ë j t ë .

P a s t r i j a v ë s h s h t ë p i a e m a d h e e V r a n a j v e , d i k u r e g ë z u e s h m e e g j i t h ë z h u r m ë , q e k t h y e r n ë n j ë s h t ë p i h i -j esh . D h e v e t ë m D o r u n t i n a , e l a r g u a r p a k k o h ë m ë p a r e , s ' d in te asg jë pë r m y n x y r ë n .

K a m b a n a e k i s h ë s v a z h d o n t e t ë b i n t e p ë r z i s h ë m , p o r mid i s kë so l l t a r ëve i sh te v ë s h t i r ë t ë g j ende j q o f t ë e d h e ve+ëm një , qo f t ë e d h e nga r r e t h i më i n g u s h t ë i m i q v e , q ë t ë k u j t o n t e m e s a k t ë s i v a r r i m i n e n ë n t ë v ë l l e -zë rve . G j i t hçka i s h t e b ë r ë a t ë h e r ë s i n ë n j ë ë n d ë r r t ë k e -qe , s i në n j ë b u n a c ë , n g a q ë n x j e r r j a e a r k i v o l e v e n g a s h t ë p i a e V r a n a j v e k i s h t e v a z h d u a r d h j e t ë d i t e r r e s h t . Mad je k i sh t e s h u m ë n j e r ë z q ë n u k e d i n i n m i r e r a d h ë n e vdek jeve , d h e me s i g u r i p a s ca k o h ë s h do të i s h t e e

92

v ë s h t i r ë t ë t h u h e j s e c i l ë t n g a v ë l l e z ë r i t q e n ë v r a r ë n ë f u s h ë n e luf tës , c i lë t k i s h i n v d e k u r n g a s ë m u n d j a e c i lë t nga p l a g ë t e s ë m u n d j a b a s h k ë .

K u r s e d a s m a e D o r u n t i n ë s i s h t e d i çka q ë m b a h e j m e n d n g a t ë g j i thë m e hollësi . I sh t e n g a a to l loj n g j a r -j e s h që , d u k e u l a r g u a r n ë kohë , k a n ë a f t ë s i n ë t £ z b u -k u r o h e n , d h e k jo j o s e p s e j a n ë t ë p a h a r r u e s h m e n ë v e t -ve t e , p o r n g a q ë k a n ë a f t ë s inë t ë t h i t h i n r r e t h v ê t e s g j i t hçka t ë m i r e q ë i sh t e , ose q ë m e n d o h e j s e i s h t e m ë p a r e e që t a n i s ' ë sh t ë m ë . Veç k ë s a j , i s h t e m a r t e s a e p a ­r e e n j ë va jze v e n d a s e k a q la rg . Që n g a k o h ë r a t që s ' m b a -h e s h i n m e n d , l a rgë s i a k u m a r t o h e j va j za k i s h t e q e n ë d içka m e t ë ci lën m e n d j e t e n j e r ë z v e i sh in m a r r ë s h u ­m ë . K i s h t e p a s u r m e n d i m e t ë n d r y s h m e , p r o e k u n d ë r , b r e n g a , k u n d ë r s h t i m e , n d e s h j e , d r a m a . A t o l i d h e s h i n m e l a r g ë s i n ë n ë h a p ë s i r ë d h e n ë gjini, t ë c i l a t s h p e s h p ë r -p u t h e s h i n . K i s h t e n j e r ë z që m b r o n i n i d e n ë e m a r t e s a v e b r e n d a k a t u n d i t e fisit, që i sh in g a t i t ë f l i johesh in që ky z a k o n i v j e t ë r t ë m o s n d r y s h o n t e , a s h t u s ic k i s h t e t ë t j e r ë q ë i sh in ga t i t ë f l i johesh in p ë r t ë k u n d ë r t ë n , d o -m e t n ë n ë p ë r i d e n ë q ë m a r t e s a t t ë b ë h e s h i n isa m ë l a rg . T ë d y p a l e t k i s h i n l u f t u a r g ja të , g j e r sa l a rgë s i a n ë m a r ­t e sa t n is i t ë f i tonte d a l n g a d a l ë . Në fi l l im ajo qe e d r u a j -t u r , d y m a i e la rg , k a t ë r m a i e , s h t a t ë m a i e , g j e r s a e r d h i l a rgë s i a i m a d h ë s h t o r e ë D o r u n t i n ë s , që ipë r f sh in te g a t i g j y s m ë n e k o n t i n e n t i t .

I s h t e e k u p t u e s h m e që , n d ë r s a t u r m a b a s h k ë m e k a r v a n i n e d a s m o r ë v e l ëv iz t e n g a d a l ë d r e j t k i s h ë s , n j e ­rëz i t f l i tn in , p ë s h p ë r i t n i n . r i k u j t o n i n h i s t o r i n ë e k r u s h q i -së së D o r u n t i n ë s , l ë k u n d j e t e n ë n ë s e të v ë l l e z ë r v e që n u k e d o n i n k ë t ë m a r t e s ë , k ë m b ë n g u l j e n e K o s t a n d i n i t që a jo t ë b ë h e j d h e b e s ë n e t i j që do f i a s i l l t e n ë n ë s t ë m o t r ë n . K u r s e p ë r D o r u n t i n ë n ve t ë , e d ë s h i r o n t e a p o n u k e d ë s h i r o n t e ajo k ë t ë m a r t e s ë . n u k d i h e j asg jë . M ë e b u k u r s e k u r r ë , m i d i s k u a j v e t ë v ë l l e z ë r v e d h e t ë k r u s h q v e , e p ë r l o t u r si çdo n u s e , k r e j t e m j e g u l l t , a jo i p ë r k i s t e m ë t e p ë r h o r i z o n t i t sesa a t y r e .

T ë g j i t ha kë to k u j t o h e s h i n t a n i , n d ë r s a k o r t e z h i

93

b ë n t e t ë n j ë j t ë n r r u g ë q ë k i s h t e b ë r ë a t ë h e r ë t u r m a e d a s m o r ë v e . D h e a s h t u s i p a s n j ë k a d i f e j e t ë zezë r r e z ë -l len më i b u k u r n j ë se rv i s k r i s t a l i , a s h t u d h e në s fon-din e zisë, d a s m a e D o r u n t i n ë s d u k e j më e b u k u r . T a n i n j e r ëz i t e k i sh in v ë s h t i r ë t ë m e n d o n i n pë r n j ë r ë n pa t j e t -r ë n , a q m ë t e p ë r q ë D o r u n t i n a i sh te , s i p a s t y r e , p o a q e b u k u r në a rk ivo l , s a e d h e m b i ka l i n e d a s m ë s . E b u k u r po ç 'e do , p s h e r ë t i n i n a t a . S 'e gëzoi k u s h . E t a n i e g ë -zon t o k a .

T ë t j e r ë , m e z ë r a m ë t ë u l ë t s e t ë p a r ë t , f l i tn in p ë r a r d h j e n m i s t e r i o z e t ë s a j , d u k e p ë r s ë r i t u r a t ë q ë k i s h i n d ë g j u a r nga t ë t j e r ë t , o se t ë k u n d ë r t a t e t y r e . T h o n ë s e S t r e s i p o m e r r e t m e z b u l i m i n e én igmes , t h o s h t e d i k u s h , p r i n c i e ka n g a r k u a r p e r s o n a l i s h t t ë g j e j ë r r ë n j ë t e k ë ­t i j m i s t e r i . S 'ka a s n j ë m i s t e r , d ë g j o m ë n i m u a , e n d ë r -p r i s t e s h o k u i t i j . Ajo e r d h i që t ë p l o t ë s o n t e q e r t h u l l i n e vdek jes , kjo ë s h t ë e g j i t ha . Po s i , me ç ' m ë n y r ë ? A h , v e t ë m ajo g jë s ' ka p ë r t ' u m a r r e v e s h k u r r ë . T h o n ë s e n j ë n g a vë l lezër i t e saj ë s h t ë n g r i t u r n a t ë n nga v a r r i p ë r t a s je l lë . A s h t u k a m d ë g j u a r d h e u n e , ë s h t ë v ë r t e t n g j e -t h ë s e . Po ka d h e z ë r a t ë t j e r ë që t h o n ë s e . . . E d i , e d i , e k a m d ë g j u a r d h e u n e , p o r l ë r e m ë m i r e , ë s h t ë m ë k a t t ë f l i te t a s h t u , s i d o m o s so t , n ë v a r r i m . K e t ë d r e j t ë .

D h e n j e r ë z i t e n d ë r p r i t n i n b i s e d ë n m e n j ë m a r r ë -v e s h j e t ë h e s h t u r s e p a s d i s a d i t ë s h a p o n d o s h t a q y s h t ë n e s ë r m e n , p a s i t ë v d ë k u r a t t ë f u t e s h i n n ë t o k ë , k u r t ë g j i t h ë t ë i sh in m ë t ë q e t ë , a t a d o t ë f l i t n in p r a p ë p ë r k ë t ë gjë, n d o s h t a m ë s h u m ë a k o m a , d h e s i g u r i s h t m ë m e nge .

N ë t ë v ë r t e t ë n d o d h i t a m a m a s h t u . Fi l l p a s v a r r i -mit , a t ë h e r ë k u r u d u k s e h i s to r i a n ë n j ë f a r ë m ë n y r ë m o ­r i fund , u n g r i t n j ë t h a s h e t h e m n a j ë e m a d h e , që r r a l l è

94

m b a h e j m e n d n d o n j ë h e r ë . Ajo u p ë r h a p v a l e - v a l e n ë k a -t u n d e t p ë r r e t h , p r e j t y r e ka lo i m ë la rg , n ë p j e së t e s k a j -s h m e të p r i n c i p a t ë s , k a p ë r c e u kuf i j t ë e saj e n i s i t ë s h p ë m d a h e j n ë k o n t e t ë d h e p r i n c i p a t a t fq in je . M e s a d u k e t , k ë s o l l t a r ë t e s h u m t ë q ë m o r ë n p je së n ë v a r r i m , d u k e i k u r , m o r ë n m e ve t e c o p a t ë sa j p ë r t ' i ç u a r a n e -m b a n ë v e n d i t .

D u k e k a l u a r nga g o j a n ë go jë e n g a m u s h k ë r i a n ë m u s h k ë r i , k u p t o h e t q ë a jo m e r r t e m e v e t e s h u m ë b r e n -g a n j e r ë z o r e , n g a a to q ë a s k u s h n u k i t h o s h t e d r e j t p ë r -d r e j t , p o r p r i s t e n j ë r a s t t ë t i l l ë p ë r t ' i n x j e r r ë t ë r t h o -raz i . D h e s a m ë l a r g q ë i k t e , a q m ë t e p ë r b ë h e j f l u r o r e e n d ë r r o n t e f o r m e , s i n j ë r e s h t e g t a r e , p o r t he lb i m b e -tej p o a i : n j ë i v d e k u r q e n g r i t u r n g a v a r r i p ë r t ë m b a j -t u r f ja lën q ë i k i s h t e d h ë n ë n ë n ë s s e d o f i a s i l l t e v a j -zën e m a r t u a r l a rg , k u r ajo t ë k i s h t e n e v o j ë p ë r t ë .

S 'u m b u s h a s j ava pas v a r r i m i t t ë d y g rave , k u r S t r e s i n e t h i r r ë n t ë pa r aq i t e j me n g u t në M a n a s t i r i n e T r e K r y q e v e , ku e p r i s t e k r y e p e s h k o p i i p r i n c i p a t ë s , i a r d h u r e n k a s p ë r d içka t ë r ë n d ë s i s h m e .

E n k a s p ë r d i çka t ë r ë n d ë s i s h m e , p ë r s ë r i t i S t r e s i d y -- t r i h e r ë m e v e t e , n d ë r s a e c t e m e k a l ë n ë u d h ë n m e s p ë r m e s fu shës . Ç ' p u n ë t ë k i s h t e va l l e m e t ë k r y e p e s h ­kop i? Ai d i l t e s h u m ë r r a l l ë n g a se l i a e t i j d h e , veç k ë s a j , e d h e s i k u r t ë k i s h t e p a s u r v ë r t e t n j ë p u n ë q ë l idhe j m e S t r e s in , a i m u n d f u d r e j t o h e j p ë r k ë t ë e p r o r ë v e t ë St res i t , ose t a t h ë r r i s t e a t ë t ë p a r a q i t e j në s e l i në e t i j , l ë q e n d ë r t ë p r i n c i p a t ë s d h e j o t ë m e r r t e g j i t h ë k ë t ë i d h ë t ë g j a t ë , p ë r t ë a r d h u r n ë M a n a s t i r i n e T r e K r y -

95

qeve . N d o s h t a e g j i t h ë kjo i sh te n j ë k e q k u p t i m , m e n ­doi S t r e s i , n j ë n g a t ë r r e s ë e n ë p u n ë s v e a p o k o r r i e r ë v e . N ë fund t ë f u n d i t , s ' k i sh t e pse t ë m e r a k o s e j p a r a k o h e .

M b i f u s h ë t i r ë n e m a r d h u r n g a v j e s h t a f r y n t e e r e e f toh të . Nga t ë dy a n ë t e u d h ë s , në the l l ës i , m u l l a r ë t e b a r i t d u k e j s i k u r m ë n j a n o h e s h i n z y m t a s . S t r e s i n g r i t i j a k ë n e p e l e r i n e s . Po s i k u r të j e t ë fjala p ë r n g j a r j e n e D o r u n t i n ë s , m e n d o i a i , por n ë ças t t h a m e v e t e : m a r r ë -zira . Ç ' p u n ë k i s h t e k r y e p e s h k o p i m e t ë ? Va l l e p a k p u n ë t ë t j e r a k i s h t e a t j e n ë qendë r , s i d o m o s t an i , k u r aca r imi m i d i s kisfiës k a t o l i k e r o m a k e d h e a s a j o r t o d o k s e b i z a n ­t i n e n ë p r i n c i p a t a t s h q i p t a r e k i s h t e a r r i t u r k u l m i n ? C a v i te më p a r e , k u r u p ë r c a k t u a n p a k a s h u m ë z o n a t e n d i k i m i t t ë ka to l i c i zmi t d h e a to t ë o r t o d o k s i z m i t d h e k u r p r i n c i p a t a e t y r e m b e t i n ë n k i s h ë n b i z a n t i n e , S t r e ­s i k i s h t e k u j t u a r s e kësa j g r i n d j e j e t ë g j a t ë i k i s h t e a r ­d h u r m ë n ë f u n d fund i . M i r ë p o n u k k i s h t e q e n ë a s h t u . T ë d y k i s h a t k i s h i n f i l luar p r a p ë lu f t ën p ë r t ' i r r ë m b y -e r s h o q j a - s h o q e s p r i n c a t d h e k o n t ë t s h q i p t a r e . N g a njof-t i m e t e r r e g u l l t a q ë S t r e s i m e r r t e p r e j b u j t i n a v e d h e p i -k a v e të ka l im i t , d i l t e se k o h ë t e f u n d i t l ëv iz ja e m i s i o -n a r ë v e k a t o l i k ë n ë p ë r p r i n c i p a t a t i sh t e s h t u a r p r a p ë . N d o s h t a p ë r k ë t ë v i n t e k r y e p e s h k o p i , m e g j i t h ë s e k jo s ' k i s h t e t ë b ë n t e f a r e m e S t r e s i n . N u k i sh t e a i konsu l l i që j e p t e le je t e u d h ë t i m e v e . J o , m e n d o i S t r e s i . Kjo s ' ka a s n j ë l idh je m e m u a . D u h e t t ë j e t ë t j e t ë r g jë .

P o n ë f u n d t ë f u n d i t ç'e v r i s t e m e n d j e n ? D o t ë m b ë r r i n t e a t j e e do t a m ë s o n t e p ë r s e qe fjala. As që i a v l e n t e b a r r a q i r a n ë t ë m e r a k o s e j . N d o s h t a p u n a m u n d t ë i s h t e f a r e e t h j e s h t ë ; k r y e p e s h k o p i k i s h t e a r d h u r n d o ­s h t a p ë r t j e t ë r p u n ë , p ë r n d o n j ë i n s p e k t i m , p ë r s h e m -bul l , d h e m e k ë t ë r a s t , r a s t ë s i s h t , m u n d t ë k i s h t e d a l ë d içka p ë r t ë c i lën a i k ë r k o n t e n d ë r h y r j e n e S t r e s i t . P ë r -h a p j a e m a g j i v e , /për i shembul l , i s h t e b ë r ë s h p e s h h e r ë p r o b l e m p ë r k i s h ë n d h e i s h t e d i çka q ë l i dhe j m e S t r e s i n . Po , po , m u n d t ë j e t ë d i çka e t i l l ë , t h a a i m e v e t e , d u k e

96

e n d i e r se m e n d i m i po i n g r i n t e në n j ë p ikë . Magj i të , n g r i t j a e t ë v d e k u r i t n g a va r r i , n j ë h a p i n d a n t e n g a n j ë r a - t j e t r a . . . Ah , jo , ga t i sa s ' t h i r r i a i , v e t ë m me D o ­r u n t i n ë n s ' m u n d t ë k i s h t e p u n ë k r y e p e s h k o p i , d h e , d u ­ke e s h p u a r b a r k u n e ka l i t me m a m u z e , s h p e j t o i ec jen .

I sh t e v ë r t e t f toh të . S h t ë p i t ë e n j ë k a t u n d t h i u shfa -qën d iku nga e d j a th t a , pas ta j s 'u d u k më asgjë, veç fu-shë s m e m u l l a r ë t q ë m ë n j a n o h e s h i n v a z h d i m i s h t .

M a n a s t i r i i T r e K r y q e v e i sh te a k o m a la rg . Në a t ë p j e së t ë r r u g ë s S t r e s i n u k m e n d o i gjë t j e t ë r , v e ç p o a t o g jë ra q ë k i sh t e m e n d u a r gjer a t ëhe rë , veçse m e n j ë r e n -d i t j e t j e të r . Disa h e r ë t h a m e v e t e : g j e p u r a , m a r r ë z i r a , s ' ë s h t ë e m u n d u r d h e , s a d o q ë d y - t r i h e r ë v e n d o s i p ë r -f u n d i m i s h t t a h i q t e m e n d j e n a n d e j , p r a p ë s e p r a p ë r r u ­gës që i m'bet i g jer në m a n a s t i r , n u k m e n d o i veçse s h k a -k u n p ë r se po e t h ë r r i s t e k r y e p e s h k o p i .

I s h t e h e r a e p a r e që S t res i po e s h i h t e a t ë n g a a fë r . P a r r o b ë n c e r e m o n i a l e , m e t ë ci lën a i e k i s h t e p a r e n ë k i s h ë n e m a d h e t ë k r y e q e n d r ë s s ë p r i nc ipa t ë s , k r y e p e ­s h k o p i d u k e j i l ë m u a r , i dobë t d h e l ë k u r ë n e k i s h t e aq të b a r d h ë e t ë hol lë , s a d o t ë be so j e s e m e p a k p ë r p j e k j e m u n d t ë m e r r j e v e s h s e ç ' n d o d h t e b r e n d a a t i j t r u p i g a ­t i t ë t e j d u k s h ë m . P o r k jo p ë r s h t y p j e i u p r i s h S t r e s i t s a -po k r y e p e s h k o p i n i s i t ë f l iste. Zër i i t i j s ' k i s h t e a sg jë t ë p ë r b a s h k ë t m e t r u p i n e t i j , p ë r k u n d r a z i a i d u k e j s e i p ë r k i s t e m ë t e p ë r r r o b ë s ce remonia le , m i t r e s d h e t e m j a -n icës , q ë a i i k i s h t e h e q u r d h e q ë n d o s h t a n u k d o t ' i k i ­s h t e h e q u r , p o t ë m o s i z ë v e n d ë s o n t e m e a t ë z ë ç u d i t ë -r i s h t t ë fuq i shëm.

7 . - 2 97

K r y e p e s h k o p i h y r i d re j t e në t e m ë . Ai i t h a S t r e s i t s e k i s h t e m a r r e nje-ftirai pë r n j ë gjoja n g r i t j e n g a v a r r i t ë d iku j t , d y j a v ë m ë p a r e , n ë k ë t ë p j e së t ë p r i n c i p a t ë s . S t r e s i m o r i f r y m ë the l lë . J a p r a , kjo n a q e n k ë s h , t h a m e v e t e . Nga t ë g j i t h a h a m e n d j e t q e v ë r t e t u a r m ë e p a b e -s u e s h m j a . Kjo q ë k i s h t e n d o d h u r , k i s h t e v a z h d u a r k r y e ­peshkopi , k i s h t e q e n ë d i çka e keqe , s h u m ë më e k e q e d h e e r ë n d ë s i s h m e në t ë k e q e n e s a j , s e ç ' m u n d t ë m e n -d o h e j . A i n g r i t i z ë r i n : v e t ë m m e n d j e l e h t ë t m u n d t ' i k a -lonin l e h t ë g j ë r a t ë t i l la . S t r e s i e n d j e u se po s k u q e j d h e u m a t t'i " t h o s h t e se a s k u s h s ' m u n d ta a k u z o n t e se e k i ­s h t e k a l u a r l e h t ë ng j a r j en , se , p ë r k u n d r a z i , a i k i s h t e n jof tuar m e n j ë h e r ë k a n c e l e r i n ë e p r i n c i t d h e k i s h t e b ë r ë çmos p ë r t ë h e d h u r d r i t ë m b i e n i g m ë n e ng ja r j e s , p o r k r y e p e s h k o p i , s i k u r f i a k i s h t e k u p t u a r m e n d i m i n , v a ­zhdoi :

— Une u n jo f tova q y s h në fi l l im p ë r n g j a r j e n d h e d h a s h ë u d h ë z i m e t e d u h u r a që ajo t ë m b y l l e j , m e g j i t h ­a t ë d u h e t t ë t h e m se n u k e b e s o v a k u r r s e s i që a jo t ë p ë r h a p e j n ë n j ë m ë n y r ë t ë t i l l ë .

— Po, a jo ë s h t ë p ë r h a p u r më tepër se ç ' p r i t e j , — foli p ë r h e r ë t ë p a r e S t res i . P ë r d e r i s a k r y e p e s h k o p i e p r a -noi se as a i v e t ë n u k i k i s h t e p a r a s h i k u a r r r j e d h i m e t , S t res i e qua j t i t ë p a n e v o j s h m e t ë n d ë r h y n t e pë r f u m b r o j t u r .

— P ë r t ë h e t u a r p ë r m a s a t e j e h o n ë s së s a j , n d ë r m o -r a k ë t ë u d h ë t i m t ë v ë s h t i r ë , — v a z h d o i k r y e p e s h k o p i . — D h e , p ë r fat t ë keq , u b i n d a se j e h o n a ë s h t ë k a t a s t r o -fike.

S t r e s i poho i m e kokë . — P ë r a sg jë t j e t ë r s'do t ë n i s e s h a n ë p ë r k ë t ë k o h ë

t ë keqe , — vazhdo i k r y e p e s h k o p i , pa i a h e q u r s y t ë z h b i -rue s S t res i t . — E k u p t o n t a n i se sa r ë n d ë s i i j e p k i s h a e s h e n j t ë kësa j n g j a r j e j e ?

— Po , h i rës i , — t h a S t r e s i . — Më t h o n i , ç ' d u h e t të bë j?

K r y e p e s h k o p i , që me sa d u k e t e k i s h t e l l o g a r i t u r që , kjo pye t j e t ë bëhe j më vonë , q ë n d r o i ca c a s t e në h e s h -

93

t je, s i pë r të g ë l l t i t u r b r e n d a vê te s a t o që t a n i i sh te e p a n e v o j s h m e t ë t h u h e s h i n . S t r e s i t i u d u k se a i po bëhe j ne rvoz .

— Të v a r r o s e t ng j a r j a , — t h a a i me zë f a r e të qe të , — d o m e t h ë n ë të v a r r o s e t ajo p j e s ë e ng j a r j e s që s ' duhe t , që s ' ë s h t ë e v ë r t e t ë , që ë s h t ë k u n d ë r k i s h ë s . Më k u p -ton, k a p i t e n ? Të m o h o h e t r i ng ja l l j a e n j e r i u t , t ë h i d h e t posh t ë , t ë d e m a s k o h e t , t ë n d a l o h e t m e çdo k u s h t .

— Ju k u p t o v a , h i r ë s i . — Ë s h t ë e v ë s h t i r ë ? — Pa d y s h i m , — t h a S t res i . — U n e m u n d të nda lo j

t ë f lasë n j ë m a s h t r u e s ose n jë shp i fës , po r s i m u n d t ë nda lo j t h e s h e t h e m n a j ë n n j e r ë z o r e ! Ë s h t ë m b i fuq i t ë e mia , h i r ë s i .

S y t ë e k r y e p e s h k o p i t u p ë r n d r i t ë n f toh të . — Vaj to jca t s'i nda lo j dot të l ig j ë ro jnë , — vazhdo i

S t res i , — k u r s e t h a s h e t h e m e v e . . .

— Vaj to jca t t ' i b ë s h ta n d ë r p r e s i n v e t ë k ë n g ë n , — e n d ë r p r e u t j e t r i . — K u r s e t h a s h e t h e m n a j ë s t ' i n d ë r r o s h d r e j t i m i n .

— Në ç ' m ë n y r ë ? — t h a i q e t ë S t r e s i . A ta u p a n e g j a t ë në sy.

K a p i t e n , — t h a më në fund k r y e p e s h k o p i , — t i ve t ë beson se i v d e k u r i ë s h t ë n g r i t u r n g a v a r r i ?

— J o , h i r ë s i . S t r e s i t iu d u k se t j e t r i m o r i f r y m ë i l e h t ë s u a r . S i

m u n d t ë m e n d o n t e se j a m aq i t r a s h ë , sa t ë beso ja n j ë mar r ëz i t ë t i l lë? t h a m e ve te .

— A t ë h e r ë t i b e s o n se d i k u s h e ka sjel lë a t ë g r u a n e re p ë r të ci lën b ë h e t fjalë?

— Pa d y s h i m , h i rës i . — A t ë h e r ë v ë r t e t o j e n j ë gjë të t i l lë , — t h a k r y e p e ­

shkop i , — d h e v a j t o j c a t do t a l ë n ë v e t ë k ë n g ë n p ë r g j y s -m ë d h e t ha she the r*na j a d o t ë n d ë r r o j ë v e t ë d r e j t i m .

— J a m p ë r p j e k u r , h i r ë s i , — t h a S t r e s i , — k a m b ë r ë çmos.

— D h e asn jë p ë r f u n d i m ? f

— P o t h u a j s e . Ka mja f t n j e r ë z që n u k b e s o j n ë në

99

r ing ja l l j en e t ë v d e k u r i t , p o r a t a m e g j i t h a t ë j a n ë p a k i -ca, s h u m i c a beson t ë k u n d ë r t ë n .

— A t ë h e r ë b e n i që p a k i c a t ë k t h e h e t në s h u m i c ë . — K a m b ë r ë çmos , h i r ë s i . — D u h e t b ë r ë e d h e m ë , k a p i t e n . D h e k jo a r r i h e t

v e t ë m m e n jë m ë n y r ë : t ë g j e n d e t s je l lës i i g r u a s s ë r e , m a s h t r u e s i , d a s h n o r i a p o a v e n t u r i e r i . T ë k ë r k o h e t ime k e m b ë n g u l j e , m e n g u t , k u d o . T ë k t h e h e t b o t a p ë r m b y s , g j e r sa t ë g j ende t . D h e , n ë qof të s e s ' g j ende t , t ë k r i j o h e t .

— Të k r i j o h e t ? !

Midis s y v e të t y r e ka lo i n j ë s i s h k r e p t i m ë e f t o h t ë .

— D o m e t h ë n ë g j i thses i t ë v ë r t e t o h e t , — t h a k r y e ­p e s h k o p i d u k e u l u r s y t ë i p a r i . — S h u m ë g j ë r a në f i l l im d u k e n s i t ë p a m u n d u r a , p o r pas ta j d i ç k a b ë h e t . . .

Ze r i i k r y e p e s h k o p i t n u k e k i s h t e më t i n g ë l l i m i n e p a r e .

— Do të bë j çmos , h i r ë s i . — t h a S t r e s i .

U k r i jua një p re j a t y r e hesh t j eve , p r e j së c i l ave d u ­k e t s i k u r s 'di k u t ë f u t e s h . K r y e p e s h k o p i k i s h t e u l u r k o k ë n m e n d u e s h ë m . K u r n i s i t ë fliste p ë r s ë r i , zë r i i k i ­s h t e n d ë r r u a r p lo tës i sh t , s a q ë S t res i n g r i t i k o k ë n p a -p r i t u r . T a n i a i i sh te zë r i i t r u p i t t ë l ë m u a r të t j e t r i t , i b u t e d h e i b e s u e s h ë m , s i a i t r u p .

— Dëgjo. k a p i t e n , — t h a k r y e p e s h k o p i , — le të f l a -s im m ë h a p t a s . — A i m o r i f r y m ë t h e l l ë p ë r p a r a s e t ë n i s te t ë fliste p ë r s ë r i . — Le t ë f lasim më h a p t a s . T i b e -soj e d i se sa r ë n d ë s i u j a p i n a t j e në q e n d ë r g j ë r a v e të til la. P ë r çdo gjë m u n d t ë t ë fa l in n ë K o s t a n d i n o p o l , po r , p ë r çësh t je q ë k a n ë t ë b ë j n ë m e p a r i m e t t h e m e l o r e t ë k i shës s ë shen j t ë , s ' t ë b ë j n ë a s n j ë l ë sh im. K a m p a r e p e -r a n d o r ë t ë m a s a k r u a r , q ë i s i l ln in z v a r r ë n ë p ë r h i p o d -r o m me sy t ë v e r b u a r e g j u h ë t ë p r e r ë , v e t ë m e v e t ë m se k i sh in g u x u a r t ë m e n d o n i n s e m u n d t ë n d r y s h o n i n d i ç k a n ë n d o n j ë t e zë t ë k i shës . N d o s h t a t ë k u j t o h e t , p a r a d y v je tësh , k u r pas d i s k u t i m i t t ë z j a r r t ë p ë r s eks in e e n -g jë jve d e s h piasi n j ë k a s a p h a n ë civi le n ë k r y e q y t e t .

S t r e s i t d i ç k a i k u j t o h e j , po r n u k u k i s h t e d h ë n ë k u -

100

r r ë r ë n d ë s i ps ikozave t ë t i l la h i s t e r i ke që s h p ë r t h e n i n h e r ë p a s h e r e n ë k r y e q y t e t i n e p e r a n d o r i s ë .

— S i d o m o s t a n i , — v a z h d o i k r y e p e s h k o p i , — k u r a c a r i m i m i d i s k i s h ë s s o n ë d h e k i s h ë s k a t o l i k e k a a r r i t u r p i k ë n m ë t ë l a r t ë . P ë r n j ë g jë t ë t i l l ë t a n i t ë s h k o n k o -ka . M ë k u p t o n , k a p i t e n ?

— P o . . . — ia b ë r i S t r e s i , me zë të p a s i g u r t . — Po d e s h a t ë d i n ë s e ju e k e n i f jalën p ë r n g j a r j e n p ë r t ë e i ­len p o r s a fo lëm.

— P i k ë r i s h t , — t h a k r y e p e s h k o p i . Z ë r i i t i j n i s i të forfcohej e të f i ton te t i n g u l l p ë r s ë r i . — P i k ë r i s h t p ë r t ë .

S t r e s i n u k i a h o q i s y t ë . — F l i t e t pë r n g r i t j e n e d i k u j t n g a v a r r i , — v a z h d o i

k r y e p e s h k o p i . — P r a , p ë r n j ë r i ng j a l l j e . E k u p t o n i ç 'do t ë t h o t ë kjo, k a p i t e n ?

— Ngr i t j a e d i k u j t n g a v a r r i . . . . — pë r së r i t i S t res i , — n j ë t h a s h e t h e m i m a r r ë .

— S ' ë sh të aq e t h j e s h t ë , — e n d ë r p r e u k r y e p e s h k o p i . — Kjo ë s h t ë n jë h e r e z i e l e m e r i s h m e . N j ë k r y e h e r e z i .

— Po , — ia bë r i S t res i , — në n j ë f a r ë m ë n y r ë ë s h t ë p i k ë r i s h t a s h t u .

— Jo në n j ë f a r ë m ë n y r ë , p o r ë s h t ë v e t ë m a s h t u , — gat i sa s ' t h i r r i k r y e p e s h k o p i . Zë r i i t i j k i s h t e f i t u a r p l o -tës ish t t i ngë l l imin e r e n d e të f i l l imit . Ai e afroi k o k ë n e d h e m ë p ë r p a r a f y t y r ë s s ë St res i t , s a q ë k y i f u n d i t v e t ë m me forcën e v u l l n e t i t n u k lëvizi p a k p r a p a . — V e t ë m n j ë ë s h t ë n g r i t u r g je r m ë s o t n g a v a r r i n ë k ë t ë bo te , J e z u K r i s h t i , m ë k u p t o n , k a p i t e n ?

— Ju k u p t o j , h i r ë s i , — t h a S t r e s i . — E p ra , v e t ë m ai u n g r i t n g a v d e k j a p ë r të k r y e r

n j ë m i s i o n t ë m a d h . K u r s e k y , i v d e k u r i j u a j , K o s t a n d i ­ni , a p o s i e q u a j n ë , ç ' ë sh të va l le ky që k ë r k o k a t ë i m i -to j ë J e z u n ë ? Ç'fuqi e n g r i t i a t ë n g a b o t a e t e j j e t s h m e , ç ' m e s a z h d o t ' i s i l l te a i q ë a n d e j n j e r ë z i m i t ? A ?

S t r e s i s ' d i n t e ç ' të t h o s h t e . — Asgjë, — t h i r r i k r y e p e s h k o p i . — K r e j t ë s i s h t asg jë .

P r a n d a j e g j i t h ë kjo ë s h t ë g ë n j e s h t ë r d h e herez i . Ë s h t ë n j ë s f i d ë k u n d ë r k i shës s ë s h e n j t ë d h e , s i çdo sf idë , d u ­h e t t ë d ë n o h e t p a m ë s h i r ë .

101

A i h e s h t i n j ë copë h e r ë s i p ë r t ' i l ë n ë k o h ë S t r e s i t t ë t h i t h t e g j i t h ë a t ë r r e b e s h f ja lësh.

— Pra , d ë g j o m ë m i r e , k a p i t e n . — Z ë r i n i s i t ' i z b u t e j p r a p ë . — Në q o f t ë s e k ë t ë h i s t o r i s 'do t a m b y t i m q y s h n ë d j ep , a jo d o t ë m a r r ë d h e n ë d h e a t ë h e r ë d o t ë j e t ë v o n ë . D o t ë j e t ë t e p ë r vonë , m ë k u p t o n ?

Në m b a s d i t e S t r e s i po k t h e h e j n g a M a n a s t i r i i T r e K r y q e v e . Ka l i e c t e p a n g u t n ë p ë r u d h ë n e m a d h e d h e S t r e s i t m e p o a t ë p a n g u t ë s i i v i n i n n d ë r m e n d c o p e r à n g a b i seda e g j a t ë m e k r y e p e s h k o p i n . N e s ë r d u h e t t ' i hy j p r a p ë q ë n g a e p a r a kësa j h i s t o r i é , t h a m e ve t e . N ë t ë v ë r t e t ë a s n j ë h e r ë s ' k i sh te p u s h u a r s ë m a r r i m e t ë , m a d j e n d i h m ë s i n e k i s h t e l i r u a r n g a çdo p u n ë t j e t ë r p ë r t ë p a s u r m u n d ë s i t ë sh f l e ton te q e t ë s i s h t a r k i v i n e Zonjës M ê m e . Meg j i t ha t ë , t a n i q ë n ë q e n d r ë n e p r i n c i ­p a t ë s i sh in s h q e t ë s u a r s e r i o z i s h t p ë r n g j a r j e n , i d u h e j t ' i a n i s t e e d h e n j ë h e r ë g j i thçka je . D o t ' u n i s t e n j ë q a r -k o r e t ë r e b u j t i n a v e e p i k a v e t ë m b i k ë q y r j e s s ë r r u g ë v e , t ë p r e m t o n t e n d o s h t a n j ë s h p ë r b l i m p ë r k ë d o q ë d o t ë n d i h m o n t e n ë z b u l i m i n e g j u r m ë v e t ë m a s h t r u e s i t , t ë n i s t e n j ë n je r i g j e r n ë v i se t e B o h e m i s e , p ë r t ë m a r r ë v e s h në v e n d se ç 'f l i tej a t j e p ë r ik jen e D o r u n t i n ë s . Ky m e n d i m i f u n d i t e g ja l lëroi n j ë c o p ë h e r ë . S i n u k i k i ­s h t e s h k u a r m ë p a r e n ë m e n d n j ë g j ë e t i l l ë ? K y i s h t e n j ë nga v e p r i m e t e p a r a q ë d u h e j t ë k i s h t e b ë r ë m e n j ë -h e r ë p a s n d o d h i s ë . P o n e j s e , i a b ë r i p a s p a k m e v e t e . K a k o h ë .

S t r e s i ng r i t i k o k ë n p ë r t ë k u p t u a r ç ' k o h ë i sh te , p o r qie l l i v j e sh to r i s h t e i m b y l l u r k r e j t . S h k u r r e t n d a n ë r r u -gës l ëv izn in h e r ë - h e r ë n g a e r a ç f t oh t ë , p o r k jo lëv iz je

102

e s h t o n t e e d h e më s h k r e t i m i n e fushës . N j ë J e z u K r i s h t ka bota , p ë r s ë r i t i S t r e s i me v e t e f ja lë t e k r y e p e s h k o p i t . D h e fill pas kë sa j i shkoi n ë p ë r m e n d ide ja se n ë p ë r k ë t ë r r u g ë t ë g j a t ë m e n d o h e j s e k i s h t e l ëv i zu r K o s t a n d i n i . F j a l ë t e k r y e p e s h k o p i t p ë r t ë v d e k u r i n k i s h i n q e n ë p lo t pë rbuz je . M e g j i t h ë s e e d h e K o s t a n d i n i , k u r i s h t e gjal lë , s ' k i sh te p a s u r n d o n j ë n d e r i m t ë v e ç a n t ë p ë r p r i f t ë r i n j -t ë . S t re s i n u k e k i s h t e n j o h u r v e t ë , p o r n g a h u l u m t i m e t në a r k i v i n e s h t ë p i s ë n d i h m ë s i i k i s h t e r a p o r t u a r d i sa të d h ë n a p a r a p r a k e për f i g u r ë n e t i j . Sic d i l te nga l e t r a t e zonjës p l akë , K o s t a n d i n i i s h t e në p ë r g j i t h ë s i k u n d ë r -s h t u e s . Ati j i p ë l q e n i n i d e t ë e r e j a , k a p e j me pas ion p a s t y r e , d u k e i ç u a r n g a n j ë h e r ë g je r n ë s k a j . K ë s h t u k i s h ­te n d o d h u r me p u n ë n e m a r t e s a v e a fë r e l a rg . Ai i s h t e k u n d ë r m a r t e s a v e t ë a f ë r t a d h e , a s h t u r v r u l l s h ë m d h e i ska j shëm sic qe , l a rgës inë e k r u s h q i s ë k i s h t e q e n ë g a ­t i ta conte g je r në fund të bo tes . Sic d i l t e n g a l e t r a t e zonjës p lakë , K o s t a n d i n i t h o s h t e s e m a r t e s a t e l a rgë ta , që k i ­sh in q e n ë g je r a t ë h e r ë n j ë pr iv i leg j m b r e t ë r i s h e p r i n -ceshash , d u h e j t ë b ë h e s h i n n j ë g jë e z a k o n s h m e p ë r t ë g j i t hë . L a r g ë s i a n ë m a r t e s ë t r e g o n t e fo rce d h e d in j i t e t d h e a i n g u l t e k ë m b ë se r a c a f i sn ike e a r b ë r v e i k i s h t e të g j i tha c i lës i të p ë r t ë d u r u a r p r o v ë n e l a rgë s i s ë d h e d r a -m a t q ë m u n d t ë l indn in p r e j s a j .

J o v e t ë m p ë r m a r t e s a t , p o r p ë r s h u m ë g j ë r a t ë t j e ­r a K o s t a n d i n i k i s h t e m e n d i m e t e v e t a , t ë c i la t v i n i n ndesh m e t ë t j e r ë t d h e zonja p l a k ë d i s a h e r ë k i s h t e p a ­s u r t e l a she m e a u t o r i t e t e t p ë r s h k a k t ë t i j . S t r e s i t d içka i ku j t ohe j p ë r k ë t ë . Po r s i d o m o s kjo k i s h t e t ë b ë n t e me k i s h ë n . N ë a r k i v k i sh t e d y l e t r a t ë p e s h k o p i t t ë k r a h i -nës , d r e j t u a r Z o n j ë s Même , ku a i i t ë r h i q t e v ë m e n d j e n asa j p ë r i d e t ë e g a b u a r a e d i sa h e r ë f ja lë t t h e r ë s e që K o s t a n d i n i k i s h t e folur â n d e j - k ë n d e j k u n d ë r k i shës . K i s h t e edhe g j ë r a t ë t jera , m ë t ë r ë n d ë s i s h m e s e kjo , k i ­s h t e t h ë n ë n d i h m ë s i , por a i d o t ë j e p t e n j ë r a p o r t t ë h o -l l ës i shëm p ë r t o v e t ë m n ë fuhd t ë h u l u m t i m e v e .

S t r e s i t n u k i k i s h t e b ë r ë n d o n j ë p ë r s h t y p j e t ë m a ­d h e kjo a n ë e f igu res së K o s t a n d i n i t , n d o s h t a n g a q ë

10S

e d h e a i ve t ë n u k k i s h t e n d o n j ë n d e r i m k u s h e d i ç f a r ë p ë r f enë . P o r kjo i s h t e d i çka e p ë r g j i t h s h m e m i d i s f u n -k s i o n a r ë v e t ë p r i n c i p a t ë s . D h e kjo k i s h t e s h k a k u n e ve t . Lu f t a q ë v a z h d o n t e q y s h p re j k o h ë r a v e q ë s ' m b a h e s h i n m e n d mid i s k a t o l i c i z m i t e o r t o d o k s i z m i t , e k i s h t e d o b ë -s u a r s h u m ë fenë n ë p r i n c i p a t a t e A r b r i t . A t o n d o d h e -s h i n t a m a m n ë v i j ë n e n d a r j e s s ë d y feve , k ë s h t u q ë i sh t e e n a t y r s h m e q ë p ë r a r s y e t ë n d r y s h m e , k r y e s i s h t po l i t i ke d h e e k o n o m i k e , t ë k a l o n i n h e r ë n ë n j ë fe, h e r ë n ë t j e t r ë n . T a n i g j y s m a e t y r e q e n ë k a t o l i k ë , g j y s m a o r -t odoksë , p o r kjo n u k i sh t e n j ë g j end j e e k r i s t a l i z u a r , d h e t ë d y j a k i s h a t k i s h i n s h p r e s ë t ' i s h k ë p u t n i n n j ë r a - t j e t -r ë s z o n a t ë n d i k i m i t . S t r e s i i sh t e i b i n d u r s e v e t ë p r i n c i s ' ç a n t e k o k ë n fo r t p ë r p u n ë n e fesë. Mid i s a l e a t ë v e t ë t i j t ë n g u s h t ë k i s h t e p r i n c a k a t o l i k ë , a s h t u s i k u r s e m i ­d is a r m i q v e t ë t i j k i s h t e o r t odoksë . N ë t ë v ë r t e t ë v e t ë m p a r a g j y s m ë s h e k u l l i p r i n c i p a t a n g a k a t o l i k ë i s h t e k t h y ­e r n ë o r todoksë , d h e k i s h a e R o m ë s n u k e k i s h t e h u m -b u r s h p r e s ë n q ë t a b ë n t e p ë r s ë r i k a t o l i k ë .

S t r e s i , a s h t u s i s h u m i c a e f u n k s i o n a r ë v e , p ë r p i q e j t ë m o s n g a t ë r r o h e j në p u n ë t e fesë d h e u r d h r a t e sa j n u k i m e r r t e k u r r ë se r ioz i sh t . A i n d o s h t a a s q ë d o t ë i s h t e p a r a q i t u r f a r e t e k r y e p e s h k o p i , d u k e g j e t u r n j ë s h k a k p ë r k ë t ë , s i k u r k o h ë t e f u n d i t p r i n c i , p ë r a r s y e t ë m o s a c a r i m i t m e B i z a n t i n , t ë m o s k i s h t e l ë s h u a r n j ë q a r -k o r e t ë r ë n d ë s i s h m e , k u p o r o s i t e s h i n t ë g j i t h ë f u n k s i o -n a r ë t e p r i n c i p a t ë s t ë i sh in t ë k u j d e s s h ë m m e k i s h ë n . N ë q a r k o r e n ë n v i z o h e j s e i sh in i n t e r e s a t ë l a r t a t ë s h t e -t i t që e d i k t o n i n k ë t ë g jë , p r a n d a j çdo q ë n d r i m i k u n -d ë r t d o t ë d ë n o h e j .

T ë g j i t ha k ë t o S t r e s i t i e r d h ë n n d ë r m e n d copa -co -pa , n d ë r s a n u k i h i q t e s y t ë n g a s h t r i r j a e z y m t u a r e fu ­shës . F t o m a e t e t o r i t e p ë r s h k o n t e t e j p ë r t e j h a p ë s i r ë n . Befas S t r e s i u d r o d h . P r a p a n j ë s h k u r r e j e , d i s a h a p a l a r g r r u g ë s , a i pa t ë z b a r d h o n i n " e s h t r a t e n j ë ka l i . I s h ­t e n j ë a n ë e b r i n j ë v e d h e r r a s h t i i k u r r i z i t , k u r s e k a f k a s ' d u k e j . O zot, i a bë r i S t re s i p a k më t u t j e . Të t h u a s h se i s h t e ka l i i t i j .

104

Ai u m b ë s h t o l l më f o r t me p e l e r i n ë n , d u k e u p ë r p j e -k u r t ë h i q t e n g a m e n d j a p a m j e n . N d i h e j i p i k ë l l u a r , p o r me n j ë lloj p ikë l l imi që s 'e m u n d o n t e . K u f i j t ë e t r i s h t i m i t i sh in t ë b ë r ë n j ë s h me s h t r i r j e n e fushës , s i p ë r s ë cilës n d i h e j a f r imi i d i m r i t . Ç 'pa t e që u n g r i t e n g a d h e u . . . ç 'mesazh do je t ë na s i l l j e . . . S t r e s i u h a b i t e d h e v e t ë n g a k jo pye t j e , që u n g j i t n ë f o r m e p s h e r ë t i m e p r e j t h e l l ë s i v e t ë t i j . T u n d i k o k ë n s i p ë r t ë a r d h u r n ë ve t e , a i q ë k i s h t e n ë n q e s h u r m e i r o n i m e t ë g j i t h ë a t a q ë e k i s h i n b e s u a r k ë t ë . S t re s i b u z ë q e s h i h i d h u r . Ç ' m a r r ë z i , t h a m e v e t e d h e e shpo i b a r k u n e k a l i t me m a m u z e . Ç 'pa sd i t e e n g r y -su r , m e n d o i p a s p a k . P o b i n t e m u z g u d h e S t r e s i n i s i t a n g i s t e ka l in m e t r o k t h . G j e r s a a r r i t î n ë k a t u n d , a i u p ë r p o q t a h i q t e m e n d j e n n g a çdo g jë q ë k i s h t e l idh je m e ng ja r j en . K u r m b ë r r i t i , k i s h t e r ë n ë n a t a p lo t ë s î sh t . D r i t ë z a t e s h t ë p i v e r r e z ë l l i n i n d o b ë t a t y - k ë t u . Ca l eh je q e n s h n d i h e s h i n h e r ë m ë a fë r , h e r ë m ë l a rg . S t r e s i e d r e j t o i ka l in jo n g a s h t ë p i a e ve t , p o r n ë p ë r r r u g ë n e m a d h e . N u k e d i n t e a s v e t ë pse e b ë n t e k ë t ë . P a s p a k m b ë r r i t i t e t r u a l l i p ë r p a r a s h t ë p i s ë s ë Zon jës M ê m e . A t y p r a n ë s ' k i sh te s h t ë p i t ë t j e r a . I s h t e v e t ë m t r u a l l i i z y m t ë m e d r u r ë t e m ë d h e n j , q ë n ë t e r r d u k e s h i n e d h e më t ë p j e r r ë t s e ç ' ishin. S h t ë p i a e m a d h e e b r a k t i s u r n x i n -te f r ikshëm. S t r e s i u a f r u a me k a l ë g jer t e p o r t a e m b y -Uur s ë j a s h t m i , v ë s h t r o i n j ë copë h e r ë d r i t a r e t q ë n x i -n in , pa s t a j e k t h e u k a l i n . P o r n u k b ë r i veçse p a k u d h ë d h e e nda l i ka l i n p ë r s ë r i . I sh t e t a m a m m i d i s d r u r ë v e . Q ë n g a p o r t a e s h t ë p i s ë n j e r i u da l l oh e j n ë n j ë f a r ë m ë ­n y r ë , s a d o që s ' k i s h t e h ë n ë . N a t a e 11 t e t o r i t k i s h t e q e ­në p a k a s h u m ë e t i l l ë : pa h ë n ë , p o r jö e v r e n j t u r . T a ­m a m t e k y v e n d D o r u n t i n a d u h e j t ë i sh t e n d a r ë p r e j k a l o r ë s i t t ë p a n j o h u r . K u r n ë n a k i s h t e h a p u r p o r t ë n , a i d u h e j t ë i sh te d u k e u l a r g u a r , p o r k i s h t e m u n d ë s i q ë a jo t ë k i s h t e p a r e d i ç k a që n g a d r i t a r j a . D i ç k a që i s h k a k t o i n d o s h t a jgodi t jen v d e k j e p r u r ë s e . . . S t r e s i r r o -tu l lo i k a l i n n ë v e n d . Ç ' zbu l im k i s h t e b ë r ë v a l l e zon ja p l a k ë në g j y s m ë t e r r ? Që a i i sh t e b i r i i sa j i v d e k u r që po l a rgohe j? ( D o r u n t i n a i a k i s h t e t h ë n ë që j a s h t ë f ja lët :

105

m ë solli i m vel ia , Kos tand in i . ) Që , përkundra^zi , a i n u k i s h t e b i r i i sa j d h e vajza e g ë n j e u ? N d o s h t a , p o r k j o n u k e p ë r l i g j t e t r o n d i t j e n . Q ë D o r u n t i n a m e t ë p a n j o -h u r i n , n ë ças t in e n d a r j e s q e n ë p u t h u r p ë r h e r ë t ë f u n d i t në t e r r . . . Mjaft , i a bë r i S t r e s i d h e me n j ë r r o t u l l i m të r r u f e s h ë m e k t h e u ka l in n g a r r u g a . Në ças t in e f u n d i t , n d ë r s a p o l a r g o h e j , m e n j ë lëviz je t ë be f t ë , s i n j e r i u q ë k ë r k o n t ë k a p ë në t e r r s h i k i m i n e d i k u j t që po e p ë r -gjon, k t h e u e d h e n j ë h e r ë k o k ë n n g a p o r t a e m b y l l u r .

106

KAPITULLl I KATËRT

Të n e s ë r m e n e k t h i m i t nga M a n a s t i r T i T r e K r y -qeve S t res i i u vu p r a p ë p u n ë s p ë r z b i ü i m i n e é n i g m e s së ng ja r jes s ë D o r u n t i n ë s . Ha r to i n j ë u r d h ë r t ë r i m ë t ë ho l lës i shëm se i p a r i , në t ë oilin jo v e t ë m j e p e s h i n u d h ë -z ime s e s i t ë n d a l o h e s h i n n ë v e n d g j i t h ë t ë d y s h i m t ë t , po r p r e m t o h e j e d h e një s h p ë r b l i m p ë r a t ë q ë d o t ë n d i h m o n t e n ë k a p j e n e m a s h t r u e s i t , m e v e p r i m e t ë d r e j t -p ë r d r e j t a , ose m e a n ë t ë ka l lëz imi t . K r a h a s k ë s a j S t res i i dha u r d h ë r n d i h m ë s i t që t ë g j e n t e se ci lë t n j e r ë z k i sh in m u n g u a r n ë k a t u n d p r e j fund i t t ë s h t a t o r i t g j e r m ë 1 1

107

t e t o r d h e pë r seci l in p r e j t y r e pas t a j t ë b ë n t e h e t i m e t ë f sheh ta . N d ë r k a q S t res i cak to i n j ë r i n p r e j n j e r ëzve t ë v e t q ë t ë b ë h e j ga t i m e n g u t p ë r t ' u n i s u r n ë u d h ë t ë l a rgë t g je r në v i se t e Bohemisë , p ë r t ë s h q y r t u a r në v e n d z h d u k j e n e D o r u n t i n ë s p r e j s h t ë p i s ë së b u r r i t .

N j e r i u n u k i s h t e n i s u r a k o m a k u r n g a k a n c e l e r i a e p r inc i t e r d h i n j ë u r d h ë r i d y t ë , më k ë m b ë n g u l ë s se i p a ­r i , që k ë r k o n t e s q a r i m i n e çësht jes në n j ë k o h ë s a më t ë s h k u r t ë r . S t r e s i e kup to i m e n j ë h e r ë që k r y e p e s h k o p i k i ­s h t e b ë r ë n d ë r h y r j e t e d u h u r a e d h e t e p r i n c i , n g a a n a t j e të r p r inc i , d u k e e d i t u r m u n g e s ë n e zel l i t t ë n ë p u -n ë s v e të t i j p ë r të d ë g j u a r u r d h r a t e k i shë s , e k i s h t e q u a j t u r t ë n e v o j s h m e t ë n d ë r h y n t e p ë r s ë r i . N ë u r d h ë r n ë n v i z o h e j se g jend ja e n d e r ë po l i t ike e k o h ë v e të f u ­nd i t , k r y e s i s h t m a r r ë d h ë n i e t m e B izan t in , k ë r k o n i n n j ë u r t ë s i d h e m i r ë k u p t i m n g a a n a e g j i t hë v a r t ë s v e t ë p r i n ­cit.

N d ë r k a q k r y e p e s h k o p i n u k p o l a r g o h e j n g a M a n a s t i -r i i T r e K r y q e v e . Ç 'ka që ë sh të n g u l u r a t y e s ' lëviz , m e n d o n t e h e r ë p a s h e r e S t r e s i . M e s igur i pë rg jon , sk i l j a e v je të r .

S t r e s i s a v e n t e b ë h e j m ë nervoz . N d i h m ë s i p o m b a -r o n t e p u n ë m e a r k i v i n . S y t ë i i shin m b u f a t u r n g a l e x i -m i d h e v a z h d i m i s h t r r i n t e m e n d u e s h ë m . K e r ë n ë n ë t ë the l la , i t h o s h t e S t r e s i p ë r t ë b ë r ë p a k s h a k a m i d i s d i t es s ë n g a r k u a r m e p u n ë . K u s h e d i ç 'po n a n x j e r r n g a a i a r k i v . Në v e n d që t ë b u z ë q e s h t e , n d i h m ë s i e s h i k o n -t e m e c a s y t ë ç u d i t s h ë m , q ë d u k e j s i k u r t h o s h i n : t i ku j ton s e m u n d t ë b ë s h s h a k a , p o r u n e p o n x j e r r q ë ande j d i ç k a q ë d o t ë t ë l ë r ë m e gojë h a p u r .

N g a n j ë h e r ë , t e k a f rohe j t e d r i t a r j a p ë r t ë ç l o d h u r s h i k i m i n me l a rgës inë e fushës , S t res i m e n d o n t e s e m o s e g j i thë kjo ng j a r j e ka q e n ë k r e j t n d r y s h e n g a ç 'e p ë r -f y t y r o n i n a t a d h e m o s k y u d h ë t i m m a k a b ë r m e ka lo rë s in e p a n j o h u r s 'ka q e n ë veçse p je l lë e t r u r i t t ë t r o n d i t u r t ë D o r u n t i n ë s . N ë fund t ë fund i t k a l o r ë s i n s 'e k a p a r e asn je r i d h e a s n ë n a p l a k ë , q ë hap i p o r t ë n d h e q ë i s h t e d ë s h m i t a r j a e v e t m e , n u k e poho i n j ë g j ë të t i l lë . O zot ,

108

ka m u n d ë s i që e g j i thë kjo të j e t ë n j ë gjë e p a q e n ë , m e ­n d o n t e a i . K i s h t e m u n d ë s i q ë D o r u n t i n a n ë n j ë f a r ë m ë ­n y r ë t ë k e t ë m a r r ë v e s h g j ë m ë n që i k i s h t e r ë n ë s h t ë ­pisë së v e t dhe , a s h t u g j y s m ë e ç m e n d u r n g a t r ond i t j a , t ë j e t ë n i s u r pë r n ë r r u g ë . N ë a t ë g jend je sic i sh te , k a m u n d ë s i q ë r r u g ë n t a k e t ë bë rë p ë r n j ë k o h ë t ë g j a t ë , me m u a j , ndosh t a me v i t e , k u r s e asa j i qe d u k u r se e k i sh t e b ë r ë b r e n d a një n a t e . N d r y s h e s 'k i sh te s i t ë s h p j e -g o h e s h i n a to tufa y jesh që r e n d n i n n ë p ë r qiell . Veç k ë ­sa j , p r e j n j ë n je r iu , t ë cilit dh je t ë dite u d h ë t i m i , që i s h ­te së p a k u la rgës ia e Bohemisë , i d u k e n s i n j ë n a t ë , m u n d t ë p re sësh q ë e d h e n j ëq ind dite t ' i d u k e n p o a q . D h e n ë pë rg j i thës i p r e j n jë n j e r i u t ë t i l lë m u n d t ë p r e ­sësh çdo fantaz i .

S t r e s i pë rp iqe j t ë s u i t e n d ë r m e n d f y t y r ë n e D o ­r u n t i n ë s sic e pa h e r ë n e fundi t , p ë r të k u j t u a r në të s h e n j a t e s ë m u n d j e s m e n d o r e , po r n u k m u n d t e k u r r s e s i . Ajo f y t y r ë i l a rgohe j g j i t h m o n ë p ë r f y t y r i m i t t ë t i j . A t ë ­h e r ë a i p ë r p i q e j t a l a rgon t e m e n d i m i n nga k jo h a m e n -dje e fund i t , sepse e n d i e n t e që ajo i f toh të çdo zeli pë r t a v a z h d u a r h e t i m i n . S ë shpe j t i , t h o s h t e m e v e t e , s ë shpe j t i , p a s k t h i m i t n g a B o h e m i a t ë t ë d ë r g u a r i t t ë t i j , do t ë sqa rohe j e d h e k jo g jë .

K i s h t e n j ë dite e g j y s m ë "që n ë p u n ë s i i t i j qe n i s u r pë r në v i se t e Bohemisë , k u r S t r e s in e l a j m ë r u a n se p i ­k ë r i s h t q ë ande j porsa k i sh in m b ë r r i t u r n j e r ëz n g a fa -mi l ja e b ü r r i t të D o r u n t i n ë s . Në f i l l im u fol se k i s h t e a r d h u r v e t ë i shoqi , p o r s h p e j t u fnor ve sh se i sh in dy k u s h ë r i n j t ë pa r e t ë t i j .

109

Stres i , pas i nisi një ko r r i e r p ë r t ë k t h y e r nga u d h a n j e r iun që do t ë s h k o n t e në B o h e m i , u s u l t ë t a k o n t e t ë p o r s a a r d h u r i t që k i sh in q ë n d r u a r në Bu j t inën e U d h ë k r y q i t .

A ta i sh in d y b u r r a t ë r i n j , a q t ë n g j a s h ë m m e n j ë -r i - t je t r in , s a q ë mu-nd t ' i m e r r j e p ë r dy b in j akë , m e g j i ­thëse s ' i shin a s h t u . I sh in a k o m a t ë l o d h u r e t ë k ë p u t u r nga r r u g a e g j a t ë , n u k k i sh in a r r i t u r as të l ahesh in e të n d ë r r o n i n r r o b a t , k u r m b ë r r i t i S t r e s i . S y t ë e tij u n gu l ën së p a r i m b i f lokët e p l u h u r o s u r t ë u d h ë t a r ë v e , por n ë n jë m ë n y r ë t ë t i l lë, t ë p a z a k o n t ë , s a q ë njër i p r e j ty re , m e n jë b u z ë q e s h j e faj tor i , ka lo i d o r ë n n ë p ë r t a , d u k e t h ë n ë d i ç k a n ë n j ë g j u h ë k r e j t ë s i sh t t ë p a k u p t u e s h -m e .

— Ç 'g juhë f l as in? — p y e t i S t re s i n d i h m ë s i n , që k i ­sh t e m b ë r r i t u r n ë bu j t i në p a k m ë p a r e s e a i .

— Një djal l e di, — u përg j ig j n d i h m ë s i , — më ng jan s i n j ë lloj g j e r m a n i s h t e e p ë r z i e r me s p a n j i sh t e . Dë rgova n jë k o r r i e r në M a n a s t i r i n e V j e t ë r t ë s je l lë n d o n j ë nga m u r g j i t q ë d i n e g j u h ë t ë h u a j a . S ë s h p e j t i besoj se do të m b ë r r i j ë .

— Mezi u m o r a vesh me ta, me a t ë p a k l a t in i sh te që d i une , — t h a b u j t i n a r i . — P o r e d h e a t a p ë r faqe të z e -zë e flasin.

— N d o s h t a k a n ë nevo jë t ë l a h e n d h e t ë m a r r i n p a k ve ten , — t h a S t r e s i d u k e iu d r e j t u a r b u j t i n a r i t . — U thua j t ë v e n ë l a r t po t ë d u a n , g jersa t ë v i j ë p ë r k t h y e s i .

Bu j t ina r i ia t h a s h a t r a - p a t r a në l a t i n i s h t fjalët e S t res i t . A t a r u n d e n k o k a t n ë s h e n j ë p o h i m i dhe n j ë r i pas t je t r i t u n g j i t ë n n ë p ë r s h k a l l ë n e d r u n j t ë që kë r c i s t e

110

s i k u r do të k ë p u t e j . Ndë r sa ng j i t e sh in , S t r e s i n u k i h i q t e sy t ë nga r r o b a t e t y r e të p l u h u r o s u r a .

— Ç ' t h a n ë n d o n j ë g jë? — p y e t i ai, k u r s h k a l l ë t e d r u n j t a p u s h u a n së kë r c i t u r i . — E d i n i n që D o r u n t i n a k a v d e k u r ?

— E k a n ë m a r r ë vesh q y s h g j a t ë u d h ë s , — u pë rg j ig j n d i h m ë s i , — v d e k j e n e saj e të n ë n ë s d h e pa d y s h i m d i ­çka t j e të r n g a ng j a r j a .

S t res i nis i të v e n t e e të v i n t e në k t h i n ë n e m a d h e t ë bu j t inës , që s h ë r b e n t e s i k o r r i d o r . Të t j e r ë t , n d i h m ë s i , b u j t i n a r i d h e n j ë n je r i i t r e t ë , n d i q n i n në h e s h t j e h a p a t e t i j , pa g u x u a r t ë p r i s h n i n h e s h t j e n . S i s h u m ë po v o -n o h e t k y p ë r k t h y e s i , t h a S t res i d y - t r i h e r ë , m e g j i t h ë s e k i sh t e k a l u a r f a r e p a k k o h ë q y s h nga a r d h j a e t i j .

M u r g u nga M a n a s t i r i i V je t ë r e r d h i p a s g j y s m ë ore . S t re s i dërgoi m e n j ë h e r ë b u j t i n a r i n q ë t ë t h ë r r i s t e t ë a r -d h u r i t . A ta z b r i t ë n n j ë r i p a s t j e t r i t n ë p ë r shka l l ën e d r u n j t ë , që S t r e s i t i u d u k se po kë rc i s t e p ë r h e r ë e më t epë r . T ë s h k a r k u a r p re j p jesës m ë t ë m a d h e t ë p l u -hu r i t , f lokët e t y r e d u k e s h i n t e p ë r të çelët .

— U t h o n i së u n e j a m k a p i t e n i S t res , — t h a d u k e iu d r e j t u a r m u r g u t , — përg jeg jës p ë r m b r o j t j e n e r e n d i t n ë zonën p ë r r e t h . Besoj s e a t a k a n ë a r d h u r p ë r t ë m a ­r r ë vesh ç 'ka n d o d h u r m e D o r u n t i n ë n , a p o jo?

M u r g u u foli t ë hua jve , p o r a t a v ë s h t r u a n n j ë r i -t j e t r in , pa k u p t u a r gjë.

— Në ç 'g juhë po u f let? — p y e t i S t r e s i . , — Po p r o v o j n jë g juhë t je tër , — t h a m u r g u , pa i

k t h y e r përg j ig je S t res i t . Ai foli pë r së r i diçka, . që i bë r i dy të h u a j t të a f r o -

n in k o k a t me a t ë vuajitjen e z a k o n s h m e në fy ty rë , k u r n j e r i u k u p t o n f a r e p a k nga ajo që i t h o n ë . Po n d ë r k a q n jë r i p r e j t y r e t h a d içka dhe k ë t ë h e r ë i s h t e m u r g u a i që bë r i n g ë r d h e s h j e n e vua j t jes në fy ty rë . Kjo vazhdo i n jë fa rë k o h e nga t ë d y pale t , g je rsa m u r g u lëshoi m ë n ë fund ca fraza t ë g ja ta . t ë ci lat b ë n ë që dy të h u a j t t ë t u n d n i n koka t g j i thë gëzim.

— E gje ta më në fund, — t h a m u r g u , — flasin një

111

g j e r m a n i s h t e t ë pë r z i e r m e s l lav ish te . Beso j s e d o t ë m e -r r e m i v e s h .

S t r e s i n u k e zgja t i m ë . — Ju e r d h ë t t a m a m në k o h ë n e d u h u r , — t h a ai . —

Besoj se e ken i m a r r ë v e s h ç'i n d o d h i g r u a s së k u s h ë r i -r i t t u a j , D o r u n t i n ë s . Ë s h t ë n j ë gjë që na h i d h ë r o i t ë g j i thë .

F y t y r a t e të h u a j v e u n g r y s ë n m e n j ë h e r ë . — I sha d u k e n i s u r n j ë n je r i p ë r në v i se t tua ja , p ë r

t ë z b u l u a r t ë v ë r t e t ë n e n is jes së sa j që a n d e j , k u r ju e r d h ë t , — vazhdoi S t r e s i . — Besoj se do të m a r r i m v e s h d içka p r e j jush , a s h t u sic d o t ë m e r r n i vesh e d h e j u diçka p r e j nesh . Besoj se zbul imi i së v ë r t e t ë s na i n -t e r e s o n një l lo j t ë d y p a l ë v e .

D y t ë hua j t t u n d ë n k o k a t n ë s h e n j ë p o h i m i . — K u r u n i s ë m , n e s ' d i n i m asgjë, — t h a n j ë r i p r e j

t y r e . — D i n i m v e t ë m se g rua j a e k u s h ë r i r i t t onë , D o ­r u n t i n a , k i s h t e i k u r p a p r i t u r , n ë r r e t h a n a p a k t ë ç u d i t ­s h m e , m e t ë vë l lanë , K o s t a n d i n i n .

Ai e n d ë r p r e u t ë folur i t , d u k e p r i t u r që m u r g u të p ë r k t h e n t e fjalët e t i j . T j e t r i n u k i a n d a n t e n d ë r k a q s y ­të e t i j të çelët.

— R r u g ë s pë r kë tu , — vazhdoi i pa r i , — s h u m ë më p ë r p a r a s e t ë a f rohesh im , m o r ë m v e s h se g r u a j a e k u ­s h ë r i r i t t onë k i s h t e m b ë r r i t u r v ë r t e t n ë s h t ë p i n ë e p r i -n d ë r v e , p o r vëllai , K o s t a n d i n i , me t ë cilin, s ipas sa j , a jo i sh te n isur , k i sh t e t r e v je t q ë s ' j e t o n t e m ë n ë k ë t ë bo te .

— Po , — t h a S t res i , — ësh të p i k ë r i s h t a s h t u .

— R r u g ë s g j i t h a s h t u m o r ë m vesh p ë r v d e k j e n e sa j d h e t ë zonjës p l a k ë d h e n a e r d h i s h u m ë k e q .

I huaj i uli sy t ë . Paso i n jë h e s h t j e , g ja të së ci lës S t re s i u bë r i s h e n j ë b u j t i n a r i t d h e d y - t r e k u r e s h t a r ë v e që q e n ë a f ruar , që t ë l a rgohesh in .

— A ke n d o n j ë k t h i n ë të m ë n j a n u a r k ë t u ? — i t h i ­r d S t res i b u j t i n a r i t .

— Po , zoti k a p i t e n , — U përgj ig j a i . — K ë t u p r a p a k a m n jë v e n d t ë q e t ë . E jan i m e m u a .

112

A t a h y n ë n jë r i pas t j e t r i t n ë një k t h i n ë t ë vogël , ku S t r e s i i ftoi t ë u le sh in m b i ca s to la p r e j d r u r i t ë g d h e n d u r .

— K u r u n isëm, ne k i sh im v e t ë m n jë qël l im, — v a ­zhdoi n j ë r i p r e j të a r d h u r v e , — të s q a r o n i m ik j en e s a j , d o m e t h ë n ë nga n jë ra a n ë t ë v ë r t e t o n i m nëse ajo k i s h t e a r ­d h u r v ë r t e t në s h t ë p i n ë e p r i n d ë r v e d h e nga a n a t j e t ë r t ë m ë s o n i m s h k a k u n e ikjes d h e a k i s h t e n d o n j ë m e n d i m që të m o s k t h e h e j më e të t je ra e të t j e ra gjëra, që v e t ë -k u p t o h e n në h i s to r i ra t ë ti l la, — N d ë r s a m u r g u p ë r k t h e n -te , i h u a j i n u k i a n d a n t e sy t ë S t res i t , s i p ë r t ë m a r r ë vesh n ë s e k u p t i m i i f jalëve të t i j a r r i n t e i p io t e g j e r te ai. — S e p s e n j ë ik je e t i l lë ju e k u p t o n i ve të , j e p s h k a s për. . .

— N a t y r i s h t , — t h a S t res i , — ju k u p t o j f a r e m i r e .

— P o r t an i na doli n j ë çësh t j e k r e j t t je tër , — v a z h ­doi i a r d h u r i , — i vël la i i, v d e k u r . I shoq i i D o r u n t i n ë s , ' k u s h ë r i r i y n ë , s'di asgjë p ë r k ë t ë , d h e kjo ju e k u p t o n i se k r i j o n n jë m i s t e r të r i . Në qof të se vël la i i reuses ka t r e v j e t që ka vdekur , a t ë h e r ë k u s h qe a i që e solli a t ë ?

— P i k ë r i s h t , — t h a S t res i , — kjo pye t j e ka d i t e që b ë h e t j o v e t ë m p r e j m e je, por p r e j s h u m ë n j e r ëzve .

S t r e s i hap i gojën p ë r t ë v a z h d u a r , por m e n d i m i i u s h k ë p u t . N ë m e n d j e , k u s h e d i pse , i u v i za tuan v e t ë t i m -th i e s h t r a t e ka l i t që z b a r d h n i n a t ë m b a s d i t e m i d i s fu -shës s i t ë r ë n a r a s t ë s i sh t a ty , n g a n j ë a n k t h .

— K u s h e pa k a l o r ë s i n ? — p y e t i a i .

— K u ? Ç'kalorës? — p y e t ë n p o t h u a j s e në n j ë go jë të h u a j t .

— A t ë p ra , që k u j t o h e j se i sh te vël lai që e m o r i m e v e t e D o r u n t i n ë n .

— Ah , po . I sh in ca g r a që u n d o d h ë n p a k më l a rg . Ato t h a n ë s e k i sh in p a r e n jë k a l o r ë s p r a n ë s h t ë p i s ë s ë k u s h ë r i r i t t o n ë dhe D o r u n t i n ë n q ë p o s h p e j t o n t e t ë h i p t e në ka l i n e t i j . Veç kësa j i sh t e p u s u l l a e s a j .

— A h , po , — ia bë r i S t res i . — Ajo më foli p ë r n j ë pusu l l ë . E k e n i p a r e ju a t ë ?

8 - 2 113

— E k e m i sjel lë me ve te , — tha i hua j i t je tër , ai që k i sh te folur më p a k .

— Si? E ken i p u s u l l ë n ? St res i n u k u besoi v e s h ë v e , por n d ë r k a q i hua j i po

t r a zon t e ç a n t ë n e l ë k u r t ë , p r e j së cilës n x o r i më në f u n d v ë r t e t n j ë p u s u l l ë . S t res i u p ë r k u l të s h i k o n t e .

— S h k r i m i i sa j , — ia b ë r i n d i h m ë s i që pas s u p i t të t i j . — E n j o h fa re m i r e .

S t re s i i k i s h t e s h q y e r s y t ë m b i a t o g e r m a t ë m ë d h a t ë s h k r u a r a s i p r e j n j ë dore t ë p a s t ë r v i t u r . F ja lë t i s h i n t ë p a k u p t u e s h m e , në g j u h ë t ë h u a j . N j ë r a p re j t y r e , e fundi t , i sh t e e s h u a r .

— Ç 'ë sh të s h k r u a r ? — p y e t i S t res i , d u k e e a f r u a r kokën e d h e m ë . Midis f jalëve k u p t o h e j v e t ë m e m r i i v ë ­llait, i s h k r u a r në n j ë m ë n y r ë t ë n d r y s h m e nga s h q i p j a : Cös tan th in . Ç ' t h o n ë fjalët e t j e r a ? — për së r i t i p y e t j e n S t res i .

— Po ik i me t i m velia, K o s t a n d i n i n , — p ë r k t h e u m u r g u .

— Po fjala e s h u a r ? v — Do të t h o t ë «në qof të se».

— P r a , po ik i me t i m velia, K o s t a n d i n i n . Në qo f t ë se... — p ë r s ë r i t i S t res i . — Ç 'ësh të kjo « n ë qoftë se» d h e pe r se t a k e t ë s h u a r ?

F s h e h j a e së v ë r t e t ë s ? m e n d o i S t res i v e t ë t i m t h i . Një p ë r p j e k j e e fund i t pë r të z b u l u a r d i çka? N d ë r r i m i i m e n d j e s në ças t? '

— M u n d t a k e t ë p a s u r vë sh t i r ë t ë v a z h d o n t e t ë shp j egon te d içka t j e të r në g j u h ë n e vend i t , — t h a m u r ­gu, pa i h e q u r s y t ë n g a k a r t u ç i . — E d h e fjalët e t j e r a j a n ë plot g a b i m e .

A s k u s h n u k foli. M e n d i m i i S t r e s i t k i s h t e n g e c u r në një p i k ë : P ë r ­

pa ra syve k i s h t e m ë n ë fund n j ë d ë s h m i t ë v ë r t e t ë . Nga g j i ­t h ë a i a n k t h , që d u k e j i mbësh t j e l l ë në mjeguU, j a ku di l te m ë n ë fund n j ë k a r t u ç , m e fjalë t ë s h k r u a r a n g a d o r a e s a j . Veç kësa j ka lo r ë s in e k i sh in p a r e g r a t ë , p r a e d h e ai i s h t e i v ë r t e t ë .

114

— Në ç 'da të n d o d h i kjo? — pye t i a i . — E m b a n i m e n d ?

— Me n jëze t e n ë n t ë sh ta to r , — u përg j ig j n j ë r i p re j t y r e .

J a p ra , e d h e k o h a p o zhv i she j m ë n ë fund nga m j e -gul la . Një n a t ë t e p ë r e g ja të , me tufa y jesh që r e n d n i n n ë p ë r qiell, k i s h t e t h ë n ë D o r u n t i n a . K u r s e i sh te fjala p ë r n j ë u d h ë t i m p r e j d y m b ë d h j e t ë ose, m ë sak të , p re j t r e m b ë d h j e t ë d i t ë sh .

S t res i e n d j e u v e t e n t ë t r o n d i t u r në n j ë m ë n y r ë t ë veçan të . G j ë r a t e p r e k s h m e e të v ë r t e t a , p ë r të cilat po r sa i sh te n jo f tua r , pusu l l a e D o r u n t i n ë s , ka lo rës i që e m o r i a të me v e t e d h e k o h a t r e m b ë d h j e t ë d i t ë s h e e u d h ë t i m i t , në v e n d që t ' i j e p n i n n j ë n d j e n j ë s igur ie , s'i s h k a k t u a n veçse n j ë bosh t ë m a d h . Me sa d u k e j , fq i -n j ë r i m i i t y r e me i rea len , në v e n d që ta dobëson te , e b ë ­n t e k ë t ë m ë t ë f r i k shme . S t re s i s ' d in te ç ' të t h o s h t e .

— Doni të s h k o n i në v a r r e z a ? — pye t i a i më në fund .

— Na ty r i sh t , n a t y r i s h t , — u përg j ig jën në një gojë të hua j t .

U nisën, g r u m b u l l sic i sh in , më k ë m b ë . N g a d r i t a -r e t dhe nga v e r a n d a t e s h t ë p i v e me d h j e t ë r a sy n d i q -n in ec jen e t y r e d r e j t k i shës . Ro j t a r i i v a r r e z ë s e k i s h t e h a p u r që më p a r e p o r t ë n e h e k u r t . S t r e s i h y r i i pa r i , d u k e m a r r ë c o p e r à ba l t e me t h e m b r a t e ç i zmeve . Të h u a j t v ë s h t r o n i n h u t u e s h ë m r r e s h t a t e v a r r e v e .

— Ja ku j a n ë vë l lezër i t e sa j , — t h a S t r e s i , — d u k e u n d a l u r p ë r p a r a r r e s h t i t t ë v a r r e v e me g u r t ë zi.— Ja d h e Zonja M ê m e me D o r u n t i n ë n , — vazhdo i ai, d u ­k e t r e g u a r d y g r u m b u j d h e u , q ë k ish in p ë r s i p ë r v e t ë m n g a n jë k r y q t ë p ë r k o h s h ë m d r u r i .

T ë a r d h u r i t q ë n d r u a n n j ë copë h e r ë p a l ëv izur m e k o k a t t ë u lu ra . F l o k ë t e t y r e d u k e s h i n t a n i t ë n g j a s h ë m me dyl l in e q i r i n j v e që k i s h t e p i k u a r a n a s h k o n i z m a v e .

— Ky ë sh t ë K o s t a n d i n i . Zër i i S t r e s i t e r d h i si nga la rg . R r a s a e s i p ë r m e e

va r r i t , e a n u a r p a k ë z d j a th t a s , n u k i sh te ç u a r a k o m a në

115

vend . S y t ë e n d i h m ë s i t u m b ë r t h y e n në ças t m b i f y t y r ë n e S t re s i t , por n g a s h p r e h j a e saj ai e k u p t o i se n u k i sh te e n e v o j s h m e të f l is te pë r lëv iz jen e g u r ë v e të v a -r r i t . R o j t a r i i v a r r e z a v e , që s h o q ë r o n t e g r u p i n d u k e q ë n d r u a r g j i t h m o n ë i m ë n j a n u a r , as a i n u k e h a p i go j ën .

— Ja , kësh tu , — ia b ë r i S t res i k u r dolën p r a p ë në r r u g ë . — Nga g j i thë ajo s h t ë p i s 'mbe t i veçse n j ë g r u m b u l l v a r r e s h .

— S h u m ë e t r i s h t u e s h m e , — t h a n j ë r i nga të h u a j t . — K u r s e a r d h j a e D o r u n t i n ë s na shqe të so i të g j i ­

thë , — vazhdoi S t r e s i . — N d o s h t a më t e p ë r se ç ' ju s h q e t ë ­soi ju a t j e .

N jë copë r r u g ë a t a folën p r a p ë p ë r u d h ë t i m i n e n i g -m a t i k t ë g r u a s s ë r e . Një ikje n ë a t ë m ë n y r ë , t h a n ë a ta , i s h t e gj i thses i e p a p ë r l i g j u r .

— Mërz i te j a t j e? — p y e t i S t res i . — Desha të t h e m se me s igur i e m e r r t e ma l l i p ë r n j e r ëz i t e ve t .

— Na ty r i sh t , — u përg j ig j n j ë r i p r e j t y r e . — Veç kësa j , g j u h ë n s 'e k u p t o n t e në fillim, d h e k jo

me s igur i i s h t o n t e n d j e n j ë n e v e t m i s ë . Bëhe j m e r a k p ë r t ë v e t ë t ?

— S h u m ë . S idomos k o h ë t e fund i t . I s h t e n j ë v e t m i e t i l lë . . . . — Ah , s idomos k o h ë t e fundi t , — pë r së r i t i S t r e s i .

— Po , k o h ë t e fund i t . K i s h t e n j ë s i a n k t h të v a z h -d u e s h ë m , n g a q ë a s k u s h s 'po i v i n t e n g a s h t ë p i a .

— Një a n k t h , — ia bë r i S t res i . — K i s h t e k ë r k u a r të v in t e ve të , m e s igu r i .

— Po, disa h e r ë . Im k u s h ë r i , b u r r i i sa j , i k i s h t e t h ë n ë : N ë qoftë s e n u k v j en k u s h p r e j t ë t u v e p ë r t ë t ë pa re , g je r në p r a n v e r ë , do t ë t ë çoj u n e ve t ë a t j e .

— A s h t u ? !

— P o . Në t ë v ë r t e t ë jo v e t ë m ajo , p o r t ë g j i t hë ne n i s ë m t ë d y s h o n i m s e d içka m u n d t ë k i s h t e n d o d h u r k ë t u .

— Dhe , sic duke t , ajo n u k desh i të p r i s t e p r a n v e r ë n , — t h a S t res i .

— P o .

116

— K u r m o r i vesh ik jen , i shoqi , me s igur i . . . Të h u a j t p a n e n jë r i - t j e t r in . • — Natyr i sh t . ' G j i t hçka i sh te t e p ë r e ç u d i t s h m e . K i s h ­

te a r d h u r pë r t a m a r r ë vël la i , po s i n u k u k t h y e qof të e d h e p ë r p a k k o h ë n ë s h t ë p i ? P e r s e m e k a q n g u t , p a t a k u a r k u r r k ë n d ? V ë r t e t k i s h t e n d o d h u r n j ë i nc iden t m i d i s K o s t a n d i n i t d h e k u s h ë r i r i t tonë , p o r k i s h t e k a l u a r k a q k o h ë dhe. . .

— Ç ' inc iden t? — e n d ë r p r e u S t res i . — Di t ën e d a s m ë s , — u pë rg j ig j n d i h m ë s i me zë të

u lë t . — Zonja p l a k ë e p ë r m e n d në l e t r a t e v e t a .

— P r a , p a v a r ë s i s h t n g a inc iden t i , — vazhdo i i hua j i , — i sh te gj i thses i e p a s h p j e g u e s h m e sjell ja e të vël la i t , në qof të se a i i sh te v ë r t e t vël la i .

— Më fami , — t h a S t res i , — por desha të pyes , i shoq i dysho i se n u k i sh t e i vë l la i?

A t a pë r së r i p a n e n j ë r i - t j e t r i n .

— Po , s i të t h e m , n a t y r i s h t që dyshoi . D h e k u p t o h e t që , në qoftë s e n u k i sh t e vël la i , a t ë h e r ë i sh t e d i k u s h t jetër . . . Çdo gjë m u n d t ë n d o d h ë n ë k ë t ë bo te . M e g j i t h ë s e k ë t ë s ' ia r r o k t e m e n d j a a sku j t . A t a s h k o n i n a q m i r e m e n j ë r i - t j e t r i n . Ajo v ë r t e t i s h t e e b r e n g o s u r , se i sh te e h u a j , d h e g juhën s 'e d in te , d h e , k ryesor ja , e m e r r t e m a ­lli p ë r t ë vetë t , p o r p r a p ë s e p r a p ë d u h e s h i n t ë d y .

— Meg j i t ha t ë ajo ikje ashtu . . . — e n d ë r p r e u t j e t r i . — P o . Ta t h e m i h a p u r , ik ja l in te sh t eg p ë r d y s h i m e .

Nda j e d h e n e m o r ë m k ë t ë r r u g ë t ë g ja të m e poros i t ë k u s h ë r i r i t tonë , b u r r i t t ë sa j , p ë r t ë s q a r u a r g j i t hçka . Mi rëpo k ë t u g j e t ëm n jë n g a t ë r r e s ë a k o m a m ë t ë m a d h e .

— N j ë n g a t ë r r e s ë . . . — ia b ë r i S t res i . — Kjo, në n j ë fa rë m ë n y r ë , ësh të e v ë r t e t ë , m e g j i t h a t ë d u h e t t h ë n ë se D o r u n t i n a m b ë r r i t i v ë r t e t t e s h t ë p i a e p r i n d ë r v e .

Ai i shq ip to i kë to fjalë m e n g a d a l ë , s i n j e r i u që e ka t ë fo lu r ën t ë vë sh t i r ë , k u r s e me v e t e t h a : pe r se e m b r o n a k o m a ?

— A s h t u është , — u përg j ig j n j ë r i p re j të h u a j v e . — Në n j ë f a r ë m ë n y r ë , nga n j ë r a a n ë , ne u q e t ë s u a m . D o -"unt ina m b ë r r i t i v ë r t e t t e s h t ë p i a e p r i n d ë r v e , m i r ë p o

117

d u h e t t h ë n ë se k ë t u doli n jë e n i g m ë e r e : vëllai , me t ë cilin ajo g jo ja e bë r i k ë t ë u d h ë , n u k r r o n p r e j k o h ë s h . A t ë h e r ë d e l p y e t j a : k u s h e sol l i? S e p s e d i k u s h e sol l i , apo jo? K a l o r ë s i n e p a n e disa gra . P e r s e a t ë h e r ë t ë g ë ­n jen te?

S t res i u l i k o k ë n m e n d u e s h ë m . Pe l lg j e t e r r u g ë s ishin p lo t g j e t h e t ë k a l b ë t a . T ' u t h o s h t e a t y r e s e t ë g j i -

( t ha kë to p y e t j e a i i k i sh t e b ë r ë më p a r e , iu d u k e p a -n e v o j s h m e . D h e p o a q e k o t ë i u d u k t ' u t r e g o n t e h a -m e n d j e t e t i j pë r një m a s h t r u e s . Më t e p ë r se k u r r ë t a n i d y s h o n t e n ë to .

— S'di ç ' të t h e m , — foli a i , d u k e n g r i t u r s u p e t . E nd ien te v e t e n t ë l o d h u r .

— As ne s 'd imë ç ' të t h e m i , — t h a n j ë r i p re j t y r e , a i që k i s h t e folur g jer a t ë h e r ë më p a k . — E g j i thë k j o është k a q e t r i s h t u e s h m e . . . Do të n i s e m i që nesër , s ' k e -m i ç ' të b ë j m ë m ë k ë t u .

S t r e s i n u k u pë rg j ig j . N ë t ë v ë r t e t ë s ' k a n ë ç ' të b ë j n ë m ë kë tu , m e n d o i

ai si i m p i r ë .

Të h u a j t u n i s ën të n e s ë r m e n . S t r e s i t iu d u k se m e n d j a e t i j n u k p r i s t e veç l a r g i m i n e t y r e , që të j e p e j qe tës i sh t , n d o s h t a p ë r h e r ë t ë fund i t , p a s z b ë r t h i m i t t ë h i s tor i së së D o r u n t i n ë s . Tan i i sh t e f a r e e q a r t ë se dë r -gimi i dy kushë r in jve , p ë r të k o n t r o l l u a r se sa të vër -te ta i sh in fjalët e p u s u l i ë s së D o r u n t i n ë s , t r e g o n t e s< i shoqi i saj k i sh t e d y s h u a r në r a d h ë të p a r e p ë r nj< t r a d h t i b a s h k ë s h o r t o r e . D h e n d o s h t a k i s h t e t ë drej tè ' N d o s h t a h i s to r ia k i sh t e q e n ë s h u m ë më e t h j e s h t ë s ç ' m u n d të m e n d o h e j , sic që l lon te s h p e s h me n g j a r j e t q i

118

d u k e q e n ë n ë v e t v e t e t ë t h j e s h t a , s i n j ë v e t ë m b r o j t j e k u ­n d ë r zbu l imi t t ë t h j e sh t ë s i s ë s ë t y r e , k a n ë c i lës inë që t ë n g a t ë r r o j n ë m e n d j e t . S t r e s i t iu d u k se po e çmbësh t i l l t e m ë n ë fund e n i g m ë n . Gje r a t ë h e r ë k i sh te m e n d u a r g j i t h ­m o n ë p ë r q e n i e n e një m a s h t r u e s i , por , me sa duke t , k i ­s h t e q e n ë e k u n d ë r t a . A s k u s h n u k e k i sh te m a s h t r u a r D o r u n t i n ë n , p o r p ë r k u n d r a z i , k i s h t e q e n ë ajo që k i sh t e m a s h t r u a r t ë shoqin , n ë r a d h ë t ë pa re , pas ta j n ë n ë n dhe g j i thë të t jerët . Na ka sjel lë vë rda l l ë t ë gjithë," m e n d o i S t re s i m e një p e z m pë rz i e r m e t r i s h t i m .

Dysh imi p ë r m u n d ë s i n ë e g ë n j e s h t r ë s së D o r u n t i n ë s k i s h t e n x j e r r ë kokë h e r ë pas h e r e , p o r a i qe s h k r i r ë p ë r ­sëri , i p ë r p i r ë nga mjegu l l a që m b ë s h t i l l t e ng ja r j en . D h e kjo i sh te e k u p t u e s h m e p ë r n j ë ng ja r j e p lot me t ë p a -n j o h u r a . Mjaf tôn te që S t r e s i t t ' i r i ku j tohe j d y s h i m i i t i j i v je tër , se n d o s h t a kalorës i d h e u d h ë t i m i me ka l ë as që k i sh in q e n ë fare d h e se D o r u n t i n a k i s h t e m u a j e n d o s h t a v i te që qe n i su r p ë r t ë m b ë r r i t u r në sh tëp i , p r a mja f tôn t e t 'i ku j tohe j h a m e n d j a p ë r s ë m u n d j e n m e n d o r e t ë sa j , që çdo a r s y e t i m të v ihe j në d y s h i m . M i r ë p o a r d h j a e të h u a j v e nga B o h e m i a i k i s h t e d h ë n ë fund kësa j . Tani i sh te n jë pusu l l ë që a i e k i s h t e p a r e ve t ë me sy, në a t ë pusu l l ë flitej p ë r ik jen e saj me dikë , ka lo rës in e k ishin p a r e d i sa gra d h e , mb i të g j i tha e g j i thë kjo k i s h t e n jë da te , 29 sh t a to r . T a n i s 'ke ku fu tesh , k i sh t e t h ë n ë me ve te S t res i , j o pa k e q a r d h j e . K ë n a q ë s i a që n d i e n t e pë r zbu l imin e mis te r i t , i sh te e v a k ë t . I d a s h u r u a r ndosh t a pas é n i g m e s , do t ë dón te që a jo t ë m o s p r i s h e j . Veç k ë ­saj , e n d i e n t e v e t e n disi të t r a d h t u a r .

P r a , e g j i thë kjo, p a v a r ë s i s h t n g a dekor i i kobshëm, s 'paskësh q e n ë veçse n j ë a v e n t u r e da shu r i e . K y i sh te the lb i i ngjar jes . Të t j e r a t s ' i sh in veçse g jë ra të dores së dy t ë . K i sh te p a s u r të d r e j t ë g r u a j a e t i j , e cila qysh në fill im e k i s h t e p a r e ng ja r j en s i të t i l lë. G r a t ë k ishin n g a n j ë h e r ë një n u h a t j e t ë v e ç a n t ë p ë r këso g jë rash . Po, po, p ë r s ë r i s t e me ve t e S t res i , s i p ë r t ' i n g u l i t u r v e t v e -tes s a m ë thel lë a t ë q ë m e n d o n t e . Një u d h ë t i m m e da -shnor in , pava rë s i sh t s e me d a s h u r i n ë d h e seks in qe pë r -

119

zier zia. Po n d o s h t a p i k ë r i s h t ajo e b ë n t e e d h e më t ë fuq i shme gj i thçka . Ç ' n u k d o t ë j ep ja , t ë p ë r s ë r i t e j e d h e një h e r ë ajo r r u g ë , k i s h t e t h ë n ë a jo . N a t y r i s h t , i a b ë r i Stresi m e ve te , na tyr i sh t , . D o r u n t i n ë .

N u k 'kishte n d o n j ë n d j e n j ë t ë k e q e . n d a j s a j , v e t ë m se i sh t e d is i i l o d h u r . M e n d j a e t i j , në f i l l im n g a d a l ë p a s ­taj p ë r h e r ë e m ë m e k ë m b ë n g u l j e , n i s i t ë v i n t e n ë l ë v i z j e m e k a n i z m i n e saj të z a k o n s h ë m p ë r r i k r i j i m i n e a s a j që m u n d t ë k i s h t e n d o d h u r . H e r ë - h e r ë m e n d i m i i t i j s h k o n t e t e d y t ë hua j t , q ë p o l a r g o h e s h i n t a n i d r e j t q e n d r ë s s ë E v -ropës d h e që , m e s igur i , a s h t u s i a i , p o b l u a n i n n ë m e r i d j e ndodh i në . I sh t e fa re e q a r t ë s e a t a f l i t n i n t a n i me n j ë r i -- t j e t r in s h u m ë m ë h a p t a s s e ç 'k i sh in fo lu r k ë t u , k u j t o -nin s h e n j a që k i s h i n v ë n ë re e d h e a t a v e t ë , ose që i k i sh in dëg jua r n g a t ë t j e rë t , p ë r p r i r j e n e n u s e s t ë h u a j , D o r u n ­t inës, p ë r t a t r a d h t u a r t ë shoq in .

D a l n g a d a l ë S t res i po e p l o t ë s o n t e t a b l o n ë e n g j a r j e s . Pak k o h ë p a s m a r t e s ë s D o r u n t i n a e k u p t o n se n u k e do m ë t ë shoq in . Ë s h t ë m ë r z i t u r , ë sh t ë p e n d u a r p ë r m a r t e s ë n . B r e n g ë n e sa j e s h t o n m o s d i t j a e g j u h ë s , v e t m i a , s i d o m o s mall i p ë r n je rëz i t e ve t . I k u j t ó h e n p l e q ë s i m e t e t y r e të g ja ta p ë r m a r t e s ë n e sa j , l ëkund je t , m e n d i m e t «pro»- d h e « k u n d e r » , dhe kjo i a s h t o n e d h e m ë t e p ë r p ikëUimin . N g a ana t je tër , a s k u s h s 'po v j e n n g a vë l l ezë r i t p ë r t a p a r e . Mad je as Kos t and in i , që i k i sh t e d h ë n ë f j a lën . H e r ë - h e r ë e kap m e r a k u s e m o s k a n d o d h u r n d o n j ë fa tkeqës i , p o r e la rgon d y s h i m i n , d u k e m e n d u a r se a jo s 'ka n j ë e d y , p o r n ë n i ë vël lezër , t ë g j i thë n ë Iule t ë m o s h ë s . M ë t e p ë r b e s o n që e k a n ë h a r r u a r . E l a r g u a n n g a v e t j a t ë v e t m e n m o t ë r , e ç u a n p r a p a d ie l l i t d h e t a n i a s që k u j t o h e n p ë r t ë . M ë r -zia e sa j sa v e t e s h t o h e t . Ajo s h o q ë r o h e t me n jë n d j e n j ë a r m i q ë s o r e nda j të shoq i t . I d u k e t se a i ë sh t ë s h k a k t a r i t ë g j i t have . E r d h i nga fund i i bo t e s p ë r të p r i s h u r j e t ë n t sa j . B r e n g a e v a z h d u e s h m e , m u n g e s a e gëz imi t , p l e k s e me i d e n ë e h a k m a r r j e s nda j t i j . Të iki , t a b r a k t i s , po k u ' Ësh të f a r e e v e t m e , në m e s t ë n j ë k o n t i n e n t i t ë h u a j , nji g r u a e re n j ëze t e t r e v jeçe . Në k ë t o r r e t h a n a k u p t o h e t q ngushë l l imi i v e t ë m ësh t ë ndon jë h i s to r i d a s h u r i e . N d o s h

120

t a e n i s pa e k u p t u a r as v e t ë se si , p ë r t ë m b u s h u r d içka nga a jo zbrazë t i . I j e p e t n j e r i u t të p a r e që i v a r d i s e t . Ky m u n d t ë j e t ë ndon jë u d h ë t a r ( a s ' ë s h t ë u d h a a jo m e t ë e i ­l e n l i d h e t t a n i e t u t je çdo s h p r e s ë e saj?) . Pa e m e n d u a r g ja të , v e n d o s t ë ikë m e t ë . N j ë h e r ë d o q ë t ë ikë p a l a j m ë -r u a r f a re , p a s t a j , në ças t in e fund i t , n d o s h t a n g a n j ë k e q -a r d h j e e fund i t p ë r t ë shoq in , n g a n j ë nd j en j ë m i r ë s j e l l j e -je, (ajo i s h t e r r i t u r n ë n j ë f ami l j e k u k ë t o g jëra ç m o h e s h i n s h u m ë ) , v e n d o s t ë l ë rë n j ë p u s u U ë . E d h e k ë t u m u n d t ë ke të p a s u r l ë k u n d j e : f i a t r e g o j ë t ë s h o q i t t ë v ë r t e t ë n , apo jo? K a m u n d ë s i q ë m ë t e p ë r p ë r a r s y e n je rëzore , p ë r t ë mos e p l a g o s u r në seder , sesa p ë r n d o n j ë s h k a k t je të r , i s h k r u a n n ë pusu l l ë s e p o i k ë n m e t ë vë l lanë , K o s t a n d i n i n . A q m ë t e p ë r q ë kjo i s h t e d h e e b e s u e s h m e pë r s h k a k t ë besës që K o s t a n d i n i i k i s h t e d h ë n ë s e do t ë v e n t e t a m e r r t e në gëz ime a h i d h ë r i m e , be së që d ihe j t a s h m ë nga t ë g j i thë , d u k e p ë r f s h i r ë e d h e t ë s h o q i n .

D h e k ë s h t u , p a m e n d u a r , p ë r t ë t j e ra t , ajo i k ë n m e t ë d a s h u r i n . K a n ë b ë r ë a p o s ' k a n ë b ë r ë p l a n e p ë r f u m a r ­tua r , s 'ka r ëndës i . K a s h p r e s ë q ë m ë v o n ë m u n d t ë v i jë n ë sh tëp i b a s h k ë me d a s h n o r i n , f ua shp j ego j ë vë l l ezë rve d h e n ë n ë s s i i s h t e p u n a , fu t r ego jë b r e n g ë n e sa j , v e r m i n e ( i sh­te n j ë v e t m i e tillë....) d h e n d o s h t a a t a , pas i t a dëg jo jnë , m u n d f i a fal in a v e n t u r ë n . D h e a jo m u n d t ë je to jë m ë n ë fund b a s h k ë me b u r r i n e saj t ë d y t ë p r a n ë n j e r ë z v e t ë v e t d h e t ë m o s l a rgohe t m ë ku r r ë . . . ku r rë . . .

P o r t ë g j i t ha kë to a jo i m e n d o n t u r b u l l , pa s h u m ë l i -dhje . T a n i p ë r t an i , e d h ë n ë p a s l u m t u r i s ë së ças t i t , n u k dësh i ron t a v r a s ë s h u m ë m e n d j e n p ë r t ë a r d h m e n . K a k o ­hë, s h o h i m e b ë j m ë gjer a t ë h e r ë . D h e b a s h k ë me d a s h n o r i n ka lo jnë b u j t i n ë m ë bu j t inë , ( m e s i g u r i k a n ë s h i t u r b i -zhu të e saj) , t ë d e h u r n g a l u m t u r i a .

P o r l u m t u r i a ë sh të fa re e s h k u r t ë r . P i k ë r i s h t në n jë nga k ë t o b u j t i n a a jo m e r r vesh , (sa l e h t ë ë sh t ë t ë m a r r ë s h vesh l a j m e në b u j t i n a t e u d h ë v e , në n e t ë t e g ja ta të v j e sh -tës), p r a , p i k ë r i s h t n ë n j ë r ë n p r e j t y r e a jo m e r r v e s h g jë -m ë n që i ka r ë n ë famil jes së sa j . N d o s h t a e m e r r v e s h g j i ­t h ë h a t a n ë q ë k a n d o d h u r , n d o s h t a p jesë r i sh t , a p o n d o ­s h t a e m e r r m e m e n d s i m u n d t ë k e t ë n d o d h u r , pas i k a

121

dëg jua r në pë rg j i t hë s i pë r u s h t r i n ë e h u a j , t ë s ë m u r ë n g a m u r t a j a , që ka s h k r e t u a r g j y s m ë n e A r b r i t . A t ë h e r ë b ë h e t si e m a r r ë , p e n d i m i , t m e r r i , a n k t h i b r e r j a e n d ë r g j e g j e s e bë jnë t ë h u m b a s ë d r e j t p e s h i m i n . I l u t e t d a s h n o r i t t a ç o -' ë n ë shtëpi m e n j ë h e r ë d h e a i p r a n o n . P r a ë s h t ë ajo, D o ­r u n t i n a , që e solli ka lo rë s in e p a n j o h u r me v e t e , d u k e g j e -tu r m e vësh t i r ë s i r r u g ë t s h t e t m ë s h t e t e p r i n c i p a t ë m ë p r inc ipa të d h e jo a i .

S a m ë s h u m ë q ë i a f rohen kuf i jve t ë A r b r i t , a q m ë shpesh ajo m e n d o n se s i do t ' i pë rg j ig j e t p y e t j e s « k u s h të solli?». Gjer t an i n u k e k a v r a r ë s h u m ë m e n d j e n pë r k ë ­të . Të m b ë r r i n t e n j ë h e r ë p r a n ë sh t ëp i së , pa s t a j s h i h t e e bën te . T a n i s h t ë p i a n u k ë s h t ë s h u m ë l a rg . D u h e t p ë r l i -g jur a rdh ja . Të t h o t ë se e ka sjellë n jë i p a n j o h u r , p a k ë s h ­t ë e b e s u e s h m e . Të t r ego jë pë r d a s h n o r i n , s ' m u n d e t . Më p a r e e ka m e n d u a r kë të copa-copa , pa s h u m ë logjikë, s e ­pse zia e b ë n t e të p a r ë n d ë s i s h m e p y e t j e n , k u r s e t an i a jo sa ve t e m e r r p e s h ë . N d ë r s a m e n d j a i r r e k e t sa a n d e j -- k ë n d e j p ë r të g j e t u r n j ë r rugëzg j idh j e , i k u j t o h e t b e s a e K o s t a n d i n i t d h e a t y p ë r a t y v e n d o s : d o t ë t h o t ë s e e k a sjellë K o s t a n d i n i , s ipas f ja lës që k i s h t e d h ë n ë . Kjo t r e g o n se e d i që K o s t a n d i n i s ' ë sh të në s h t ë p i , m u n g o n , p r a ka vdeku r . N u k e d i a k o m a s a k t ë se ç ' p ë r m a s a ka g j ë m a që i ka r ë n ë famil jes , p o r vdek j en e tij e ka m ë s u a r . P ë r të ka p y e t u r , s i c d u k e t , në m ë n y r ë t ë v e c a n t ë . P s e ? Ë s h t ë e k u p t u e s h m e q ë a i t ë z in te m ë s h u m ë v e n d n ë m e n d i m e t e saj , s epse a i i k i s h t e d h ë n ë f j a l ën që do të v i n t e ta m e r r t e . Në d i të t p jo t b r e n g ë t ë sa j , a t ë p r i s t e t ë sh f aqe j t e u d h a m e p l u h u r .

T a n i s h t ë p i a ë sh të a fë r d h e ajo, e d h e p o t ë dojë , m e . m e n d j e n e saj t ë t u r b u l l u a r s 'ka më k o h ë të gje jë n j ë g ë -

n jesh të r t je tër . P r a , do të t h o t ë se e soll i i v d e k u r i . D h e kësh tu , t rokë l l in më në fund t e p o r t a . I t h o t ë d a s h n o r i t t ë r r i j ë m ë n j a n ë q ë t ë m o s duke t , n d o s h t a l ë t a k i m m e t ë pas d y - t r i d i t ësh . N ë n a , nga b r e n d a , b ë n p y e t j e n që p r i t e j . M e k ë e r d h e ? D o r u n t i n a i p ë r g j i g j e t : M e K o s t a n ­din in . N ë n a i t h o t ë se a i ka v d e k u r , po D o r u n t i n a t a n i kë të e di. P r i t t ë t ë p u t h e d h e n j ë h e r ë , s a pa u h a p u r por ta , i p ë s h p ë r i t asaj i d a s h u r i d h e e p u t h p ë r h e r ë të

122

fundi t n ë g j y s m ë t e r r . P i k ë r i s h t k ë t ë t ë p u t h u r k a p a r e zonja p l a k ë h g a d r i t a r j a . Kjo e ka t m e r r u a r . E ka b e s u a r valle që bir i i saj ë sh të n g r i t u r n g a v a r r i pë r t ' i s je l lë v a j -zën? Më t e p ë r ka m u n d ë s i që a i s ' ë sh të b i r i i sà j , p o r n j ë i pan johu r . P o r në t ë dy ja ras te t , e d h e po t ë k e t ë k u j t u a r s e i v d e k u r i p u t h e t me D o r u n t i n ë n , e d h e po t ë k e t ë k u j ­t u a r se p u t h e t me një të gjal lë , t m e r r i i saj ka q e n ë i n j ë -l lojtë. P o r ka m u n d ë s i që t ë k e t ë 'besuar kë t ë t ë f u n d i t : t ë p u t h u r ë n me n j ë t ë p a n j o h u r . P ra , g ë n j e s h t r a e së b i ­jës i ë sh t ë d u k u r e k o b s h m e : m i d i s zisë ajo bën qejf s i n j ë lavire , m e s h t e g t a r ë t ë p a n j o h u r .

A t ë që ka n d o d h u r m i d i s n ë n ë s d h e s ë bi jës , p a s h a p -jes së por te s , shp jeg ime t , m a l l k i m e t , të q a r a t , n u k i d i a s -k u s h .

Pas t a j ng j a r j e t j a n ë r r o k u l l i s u r m e shpe j t ë s i . D o r u n ­t ina m e r r v e s h g j i thë p ë r m a s a t e d r a m e s , v e t ë k u p t o h e t që l idhjet e saj me d a s h n o r i n h u m b a s i n , g je r sa vjen fundi . Gab imi i S t r e s i t qe se në u r d h r i n që u dërgoi qysh në fi­l l im b u j t i n a v e d h e p i k a v e të v ro j t imi t , i udhëzoi të p ë r -q e n d r o n i n v ë m e n d j e n te ka lo rës i t , ( b u r r ë e g r u a në n jë kalë , apo veç e veç), që v i n i n n g a larg , k u r s e d u h e j k u s h -t u a r e n jë j ta v ë m e n d j e p ë r çdo s h t e g t a r t ë v e t m u a r që l a r -gohej d re j t kuf i jve . K ë t ë a i e k i s h t e r i p a r u a r në u r d h r i n e d y t ë d h e k i s h t e a k o m a s h p r e s ë se i p a n j o h u r i m u n d të kape j , a q m ë t e p ë r q ë n j ë f a r ë k o h ë a i d u h e j t ë k i s h t e a ë n -d r u a r i f shehur , d u k e p r i t u r se ç'do të n d o d h t e . Por , e d h e s i k u r të mos kape j , së pa'ku. të v ë r t e t o h e j ka l im i i t i j , n ë m ë n y r ë q ë t ë l a j m ë r o h e s h i n pas ta j p r i c i p a t a t d h e k o n t e t ë fqinje ku n d i k i m i i B izan t i t qe i for te , p ë r ta a r r e s t u a r k u d o q ë t ë g j ende j .

P ë r p a r a s e t ë s h k o n t e p ë r d r e k ë n ë sh tëp i . S t res i p y ­e t i e d h e një h e r ë n d i h m ë s i n s e m o s k i s h t e a r d h u r n d o n j ë njof t im nga b u j t i n a t . N d i h m ë s i t u n d i k o k ë n n ë m ë n y r ë m o h u e s e . S t res i hodh i k r a h ë v e p e l e r i n ë n d h e i sh te d u k e dalë , k u r n d i h m ë s i i t h a :

— Me a r k i v i n m b a r o v a p u n ë p lo tës i sh t . Nesër , po të jeni i lire, m u n d t ' ju bëj r a p o r t i n t im.

— A s h t u ? Po s i d u k e t p u n a ? Nd ihmës i e vësh t ro i me n g u l m .

123

— U n ë k a m n jë m e n d i m t imin , — t h a a i me zë t ë u l ë t , — k r e j t n d r y s h e n g a të t jerë t . . .

— A s h t u ? ! — ia bë r i p r a p ë S t res i d h e b u z ë q e s h i , pa e v ë s h t r u a r t j e t r in . — M i r u p a î s h i m , — tha . — N e s ë r do të dëgjoj r a p o r t i n t e n d .

R r u g ë n g jer në s h t ë p i a i e bë r i p o t h u a j s e pa m e n -d u a r asgjë. Disa h e r ë i e r d h ë n n ë m e n d d y t ë h u a j t q ë p o k a l ë r o n i n t an i d r e j t B o h e m i s ë , pë r a t o q ë a t a b l u a n i n n ë kokë , dhe që në n j ë f a r ë m ë n y r ë a i i k i s h t e m e n d u a r më p a r e .

— E di? — i t h a g r u a s , p o r s a hap i d e r ë n e s h t ë p i s ë . — Më d u k e t se t i k i s h e të d r e j t ë . Me ç 'del , e g j i t h ë n g j a r j a e D o r u n t i n ë s s ' paska q e n ë gjë t j e t ë r , veçse n j ë a v e n t u r e d a -s h u r i e .

— A s h t u ? ! — N ë n n d r i ç i m i n e s y v e f a q e t e saj u p ë r -s k u q ë n leh të n g a k ë n a q ë s i a .

— Pas a r d h j e s s ë dy k u s h ë r i n j v e t ë b u r r i t t ë sa j g j i t h ­çka po b ë h e t e q a r t ë , — v a z h d o i a i , d u k e h e q u r p e l e r i n ë n .

Ndër sa z in te v e n d p r a n ë z ja r r i t , a t i j i u d u k s e n ë p ë r s h t ë p i u bë n jë l lo j g ja l l ë r imi . I s h t e n j ë g ja l l ë r im, që , më t e p ë r se me sy e me veshë , n d i h e j t ë r t h o r a z i . Lëv iz j e t e z a -k o n s h m e t ë s ë s h o q e s p a r a d r e k ë s u b ë n ë më t ë gjaUa, t r i ngë l l ima e e n ë v e g j i t h a s h t u , m a d j e d h e a r o m a e g je l lës s i k u r u bë më e k ë n d s h m e . N d ë r s a e s h o q j a po v i n t e p j a ­t a t në sofrën p r e j d ru r i , në s y t ë e saj a i k a p i n j ë n d r i ç i m mi rën joh je je , që po e z h d u k t e me shpe j t ë s i g j i t hë a t ë f t o h -tës i t ë p ë r m b a j t u r q ë k i s h t e m b u s h u r n ë n j ë m ë n y r ë t ë n j ë t r a j t s h m e d i t ë t e t y r e t ë fund i t . P a s t a j , g j a t ë d r e k ë s , a i n d r i ç i m i syve të saj u bë më i ë m b ë l e k u p t i m p l o t ë d h e , k u r n ë m b a r i m t ë d r ekës , ajo u t h a f ë m i j ë v e t ë s h k o n i n t ë f l in in m e n j ë h e r ë , S t res i , me n j ë d ë s h i r ë që r r a l l ë h e r ë e k i s h t e p r o v u a r k o h ë t e fund i t , shko i në d h o m ë n e g j u m i t d h e e pr i t i . Ajo h y r i p a s p a k m e p o a t ë n d r i ç i m n ë n q e r -p i k ë t d h e me f lokët e k r e h u r r i sh taz , d h e S t r e s i e k u p t o i befas s e në d i të t e t y r e t ë a r d h s h m e s h u m ë h e r ë do t ë n d ë r h y n t e e v d e k u r a , p ë r t ë s je l lë ose p ë r m a l l i m t r u p o r , s i k ë t ë he rë , ose, p ë r k u n d r a z i , f toh tës i .

T ë q e t ë s u a r pas d a s h u r i s ë , a t a q ë n d r u a n g j a t ë n ë h e -sh t j e , d u k e v ë s h t r u a r h e r ë t a v a n i n p r e j d r u r i t ë g d h e n -

124

d u r t ë d h o m ë s , h e r e d r i t a r e n , p a s k a n a t i t g j y s m ë t ë h a p u r të së cilës s h i h e j qiell i i v r e n j t u r i f undv je sh t ë s .

— Sh iko n j ë kr i l l ë , — t h a a jo . — U n e ku j to j a se a t o k i ­sh in i k u r p r e j k o h ë s h .

— Qël lon n d o n j ë h e r ë , n d o n j ë e v o n u a r , — u përg j ig j ai.

At i j sepse iu d u k se b i s e d a p ë r D o r u n t i n ë n , e n d ë r -p r e r ë q y s h n g a d r e k a , m u n d t ë r i f i l lonte p ë r s ë r i . M e n j ë lëviz je t ë b u t e , d u k e i r r e g u H u a r n jë t u f ë f lokësh te t ë m -tha t , a i m u n d i f i a h i q t e v ë s h t r i m i n s ë s h o q e s p r e j qiel l i t , i b i n d u r se k ë s h t u e s h m a n g t e r i f i l l imin e b i sedës p ë r të v d e k u r ë n .

T ë n e s ë r m e n S t res i t h i r r i n d i h m ë s i n p ë r f i r a p o r t u a r p ë r f u n d i m e t që k i s h t e n x j e r r ë a i nga s h q y r t i m i i a r k i v i t t ë V r a n a j v e . Nd ihmës i k i s h t e p o a t ë p a m j e t ë shas t i su r , m a ­dje S t res i t i u d u k a k o m a më i z v e r d h u r në fy ty r ë .

— Sic jua k a m t h ë n ë e d h e më p a r e d h e sic j u a p ë r -së r i t a e d h e dje, — filloi a i , — n g a h u l u m t i m i i a r k i v i t u n e k a m n x j e r r ë një p ë r f u n d i m që ë s h t ë k r e j t i n d r y s h ë m n g a a i q ë t h u h e t apo h a m e n d ë s o h e t p ë r ng j a r j en e n i g m a t i k e .

N u k m a m e r r t e m e n d j a q ë një a r k i v m u n d t a zbehë n j e r i u n m ë t e p ë r s e e the t , m e n d o i St res i .

— Madje shp j eg imi që k a m n x j e r r ë p a s ng ja r j e s , ë sh të k r e j t i n d r y s h ë m e d h e n ë k r a h a s i m m e a t ë q ë m e n d o n i ju, — vazhdoi n d i h m ë s i .

S t r e s i n g r i t i v e tu l l a t m e h a b i . — Po të dëgjoj , — t h a ai , k u r n d j e u që t j e t r i pa t i n jë

:ast m ë d y s h j e j e . — Kjo n u k ë s h t ë një s h p i k j a ime , — v a z h d o i n d i h -

nësi. — Kjo ësh të n j ë e v ë r t e t ë , të ci'lën e n x o r a n g a sh f le -

125

t imi n j ë pë r një i a r k i v i t t ë V r a n a j v e , s i d o m o s n g a l e t ë r -këmbi rn i i zonjës p l a k ë me k o n t i n Topia .

A i hap i dos jen , d u k e n x j e r r ë p r e j sa j n j ë g r u m b u l l l e t r a sh t ë t r a sha , t ë z v e r d h u r a n g a k o h a .

— E ç'del n g a a to l e t r a ? — n d ë r h y r i S t r e s i me n j ë fa rë p a d u r i m i .

Nd ihmës i m o r i f r y m ë the l lë . — Zonja p l a k ë h e r ë p a s h e r e i s h k r u a n t e m i k u t të saj

t ë v j e t ë r p ë r ha l l e apo g jë ra f ë t j e r a i n t i m e t ë fami l jes , d u k e k ë r k u a r kësh i l l a p re j t i j . Ajo e k i s h t e z a k o n t ë r u a ­n te k o p j e t e l e t r a v e .

— E k u p t o j , — t h a S t res i . — Veçse b j e r i më s h k u r t , të l u t e m .

— Po, — t h a n d i h m ë s i . — Do të p ë r p i q e m .

A i mor i p r a p ë f r y m ë the l l ë d h e fë rkoi ba l l in . — Në disa l e t r a , e s idomos në n j ë r ë n p r e j t y r e , m j a f t

t ë h e r s h m e , Zonja M ê m e bën fjalë p ë r n j ë n d j e n j ë , j o t ë n a t y r s h m e t ë d ja l i t t ë sa j , K o s t a n d i n i t , n d a j s ë m o t r ë s , D o ­r u n t i n ë s . _

— A s h t u ? ! — ia b ë r i S t res i . — E ç ' ë sh të k jo n d j e n j ë jo e n a t y r s h m e ? A m u n d të ma s q a r o s h ?

— Hollësirà në le të r n u k ka , oo r , po t a l i d h i m k ë t ë me të t je ra fak te n g a l e t r a t e m ë v o n s h m e , e s i d o m o s me përg j ig jen e k o n t i t Topia , de l e q a r t ë se k e m i të b ë j m ë me n j ë p r i r j e incesti të vël la i t nda j m o t r ë s . .

— Pa shih, pa s h i h ! — ia bër i S t r e s i .

Ball i i n d i h m ë s i t i sh te m b u s h u r me b u l ë z a t ë vogla d jerse , meg j i t ha t ë , d u k e b ë r ë s i k u r n u k e v i n t e r e i r o n i n ë e shef i t , ai v a z h d o i :

— E vër te ta ë sh t ë që kon t i e ka k u p t u a r m e n j ë h e r è pë r se bëhe t fjalë d h e në pë rg j ig j en e t i j , — n d i h m ë s i v u r një l e t ë r p ë r p a r a S t res i t , — i t h o t ë asa j të m o s s h q e t ë s o h e t sepse kë to j a n ë g jë ra k a l i m t a r e të m o s h ë s . M a d j e a i i tre-gon d y - t r e s h e m b u j t ë n g j a s h ë m , në f ami l j e t që i n j i h t e d u k e n ë n v i z u a r s e kjo n d o d h t e s i domos n ë a t o s h t ë p i k i va jza t j a n ë të v e t m e , sic ë sh të r a s t i i D o r u n t i n ë s së s a j . J ; si v a z h d o n pas t a j : «Do v e t ë m p a k v ë r n e n d j e e k u j d e s , q kjo nd j en j ë e ç n a t y r u a r paksa , t ë b ë h e t p r a p ë n o r m a l e . S i

126

doqoftë do t ë b i s edo jmë hol lës i sh t p ë r k ë t ë porsa t ë t a k o -hemi» .

N d i h m ë s i ng r i t i s y t ë n g a l e t ra p ë r t ë p a r e p ë r s h t y p -j en që i k i s h t e b ë r ë ajo shefi t , po r S t r e s i i m b a n t e s y t ë mbi s y p r i n ë n e tçyezës , s i p ë r së cilës g i s h t a t e t i j po t r o -k i tn in m e n e r v o z i z ë m .

— Më v o n ë kjo gjë n u k p ë r m e n d e t më në l e t r a t e t y ­re , — vazhdoi n d i h m ë s i . — D u k e t s ikur , a s h t u s ic e ka p a r a -s h i k u a r k o n t i Topia, n d j e n j a e s ë m u r ë e vë l l a i t nda j m o t ­r ë s i p ë r k e t t a s h m ë së k a l u a r ë s . Mi rëpo në n j ë l e t ë r t j e ­tër , v i te më v o n ë kjo, k u r D o r u n t i n a ka a r r i t u r m o s h ë n e fejesës, zonja p l a k ë i s h k r u a n kon t i t se K o s t a n d i n i b ë h e t xhe loz nda j çdo d h ë n d r i t ë m u n d s h ë m . X h e l o z i a e t i j ë s h t ë b ë r ë s h k a k q ë t ë p r i s h i m d i s a k r u s h q i , s h k r u a n ajo.

— Po ajo, — n d ë r h y r i S t res i , — D o r u n t i n a ? — S 'ka a sn jë fjalë p ë r q ë n d r i m i n e s a j . — E pas t a j ? — Më vonë , k u r zonja p l a k ë e n jof ton k o n t i n p ë r

k r u s h q i n ë e la rgë t , që u bë më në fund p ë r D o r u n t i n ë n , i s h k r u a n , mid i s t ë t j e rash , se ajo d h e s h u m i c a e d j e m v e të saj u l ë k u n d ë n mjaf t pë r k ë t ë k rushq i , p ë r a r s y e t ë l a r -gës isë t e p ë r t ë m a d h e , p o r k ë t ë h e r ë i s h t e K o s t a n d i n i a i që u t regua , p ë r çudi , t e p ë r i z j a r r t ë që k jo k r u s h q i të b ë ­h e j . Në ' 'etrën e u r i m i t k o n t i i s h k r u a n m i d i s të t j e r a s h zo ­njës p îakë se q ë n d r i m i i K o s t a n d i n i t nda j k r u s h q i s ë së l a r ­gë t n u k ësh të a spak i ç u d i t s h ë m , p ë r k u n d r a z i , s ipas a t y r e që k e m i b i seduar , s h k r u a n ai, ë s h t ë e k u p t u e s h m e që K o s ­t a n d i n i n t a b ë n t e n e r v o z çdo k r u s h q i e a fë r t , d o m e t h ë n ë çdo b u r r ë i n j o h u r e k o n k r e t , dhe , p ë r k u n d r a z i , ta k ë n a -q t e n jë k r u s h q i sa më e l a rgë t , d o m e t h ë n ë n j ë b u r r ë i p a ­n j o h u r , m u n d ë s i s h t i h u a j , sa më l a rg s y v e t ë t i j . U bë m i r e që u p ë r f u n d u a kjo k r u s h q i , i s h k r u a n a i më p o s h t ë , qof të e d h e pë r kë t ë a r s y e .

Nd ihmës i t razoi n j ë copë h e r ë dosjen, d u k e k ë r k u a r a t j e d içka. S t res i i m b a n t e s y t ë t ë n g u l u r në n j ë p i k ë m b i i y s h e m e .

— D h e së fundi k e m i l e t r ë n ku zonja p l a k ë i s h k r u a n cont i t p ë r d a s m ë n d h e m i d i s t ë t j e r a sh p ë r i n c i d e n t i n q ë idodh i a t je , — vazhdoi n d i h m ë s i .

127

— Ah, po, i nc iden t i , — ia be r i S t res i , si i p ë r m e n d u r n g a n j ë d r e m i t j e .

— Që inc iden t i n u k u vu re nga të t je rë t , ose , e d h e në qoftë se u vu re d içka , u q u a j t si n jë g jë e z a k o n s h m e në këso r a s t e sh , kjo n d o d h i p e r a r s y e n e t h j e s h t ë se n j e r ë z i t n u k i d in in r r e t h a n a t p ë r t ë ci la t j u fola më l a r t . K u r s e Zon ja M ê m e , që d i n t e g j i thçka , e s h p j e g o n a t ë d r e j t . P a ­s i i s h k r u a n k o n t i t se s i K o s t a n d i n i , p a s c e r e m o n i s ë së k u -r o r ë z i m i t në k i shë , k i s h t e q e n ë s i i m a r r ë , se s i në k o h ë n e pë rc je l l j e s së k r u s h q v e g jer te r r u g a e m a d h e a i e k i s h t e s h t y r ë d h ë n d r i n që i qe a f r u a r nuse s , d u k e i t h ë n ë « a j o ë s h t ë a k o m a imja , k u p t o n , imja» , zonja p l a k ë i s h k r u a n m i k u t të v je tër , se , l avd i zotit , ky i s h t e te lash i i f u n d i t që ajo p a t i , l i dhu r me çësh t jen p ë r t ë ci lën a i i s h t e në d i j e n i p r e j v i t e s h . — N d i h m ë s i u gël l t i t , i l o d h u r sic d u k e t n g a të fo lur i t . — K a q de l p re j l e t r ave , — vazhdo i a i . — Në d y -- t r i l e t r a t e fundi t , t ë s h k r u a r a pas fa tkeqës i së , p l a k a p ë r -s ë r i t s h k r e t i m i n e sa j , t ë m b e t u r i t q y q e n ë b o t e d h e k e q -a r d h j e n që e m a r t o i va jzën aq la rg . T je t ë r gjë s ' t h o t ë . K j o ë s h t ë e g j i tha .

P l lakos i he sh t j a . N jë copë h e r ë u d ë g j u a t r o k i t j a e g i -s h t a v e . t ë S t res i t m b i d r u r i n e t r y e z ë s .

— E ç ' l idhje ka kjo me n g j a r j e n t o n ë ? N d i h m ë s i n g r i t i s y t ë . — Ka l idhje , — u pë rg j ig j a i . — Mad je të d r e j t ë p ë r -

d r e j t ë .

S t r e s i v a z h d o n t e t a v ë s h t r o n t e n ë m ë n y r ë p y e t ë s e . — Besoj s e j e n i në n j ë m e n d j e me m u a se p r i r j a e i n -

çes t i t t ë K o s t a n d i n i t ë s h t ë n j ë g jë e v ë r t e t u a r . — N u k çud i t em, — t h a S t r e s i , — g jë r a që ng j a s in . — G j i t h a s h t u besoj se e p r a n o n i a r s y e t i m i n t i m se

n g u l m i m i p ë r t a m a r t u a r m o t r ë n s a m ë l a r g t r e g o n l u f t ë n e t i j me v e t v e t e n p ë r t ë k a p ë r c y e r n d j e n j ë n e s ë m u r ë n d a j s a j . P r a , n g a n j ë r a a n ë , n j ë b u r r ë s a m ë l a rg s y v e t ë t i j , n g a a n a t j e të r , s a m ë l a rg m u n d ë s i s ë s ë i nçes t i t .

— E qa r t ë , — t h a S t res i , — v a z h d o . — Inc iden t i t r e g o n v u a j t j e n e t i j të f u n d i t sa qe g j a ­

l lë . — Sa qe gjal lë?. . . — ia b ë r i S t r e s i .

128

— Po, — u përgj ig j t je t r i , d u k e n g r i t u r , k u s h e d i pse , zë r in . — S e p s e u n e k a m b i n d j e n se inces t i i p a p l o t ë s u a r ë sh t ë n j ë n d j e n j ë kaq e fuq i shme , s a q ë s ' ka m u n d ë s i t a sh lye jë do t a s vdek ja .

— H m , — ia bë r i S t r e s i .

— Inces t i i p a k r y e r ë sh t ë d içka e m b i j e t s h m e , — v a ­zhdoi n d i h m ë s i . — Me m a r t e s ë n e m o t r ë s l a r g K o s t a n d i ­n i ku j to i s e s h p ë t o i p r e j inçes t i t . Por , s ic do t ë s h o h i m , j o largës ia , p o r a s vdek j a s ' të s h p ë t o n do t p r e j t i j .

— Vazhdo , — tha S t r e s i f toh të .

N d i h m ë s i u m ë d y s h n j ë ças t . S y t ë e t i j të n d r i ç u a r së b r e n d s h m i e v ë s b t r o n i n n g u l t a z i S t r e s in , s i p ë r t ' i m a r r ë le je m ë p a r e p ë r a t o q ë d o t ë t h o s h t e .

— Vazhdo , — t h a p ë r h e r ë të d y t ë S t r e s i . P o r n d i h m ë s i p o r r i n t e n ë m ë d y s h j e . — Mos do të t h u a s h se nd j en j a e i n ç e s t i t të p a k r y e r

e n g r i t i t ë v d e k u r i n n g a v a r r i ? — p y e t i S t r e s i me zë të aku l l t .

— P ikë r i sh t , — gat i sa s ' t h i r r i t j e t r i . — U d h ë t i m i i t y r e m a k a b e r s ' ë sh t ë veçse n jë u d h ë t i m d a s m e .

— Mjaf t ! — t h i r r i S t res i . — Ti je i ç m e n d u r .

— E di ja që s ' i sh i t në n j ë m e n d j e me m u a , m e g j i t h a t ë m o s m ë fyeni .

— I l ua j tu r , — t h a S t res i , — k re j t ë s i sh t .

— Jo , u n e s ' j a m i l ua j tu r , zoti shef. Ju j e n i e p r o r i i m , k e n i t ë d r e j t ë t ë m ë dënoni , t ë m ë h i q n i n g a p u n a , m a d j e t ë m ë a r r e s t o n i , p o r j o t ë m ë fyeni . Une . , une . . .

— Çfarë ti . . . ti.. — U n e k a m b i n d j e n t ime , se e g j i t h ë kjo hi s tor i p e r

t ë ei len po v r a s i m m e n d j e n t a z b ë r t h e j m ë , s ' ë s h t ë veçse n j ë h i s tor i inces t i , s e n u k s h p j e g o h e n k u r r s e s i n d r y s h e v e -p r i m e t e K o s t a n d i n i t , se a jo që t h u h e t s e a i n g u l m o i t a m a r - • t o n t e m o t r ë n l a r g , sepse p a t i n j ë p a r a n d j e n j ë f a tkeqës i e d h e d u k e e ç u a r a t ë s a më l a r g k u j t o n t e s e e l a r g o n t e n g a godi t ja e f a tkeqës i së , është , më falni , n j ë m a r r ë z i . K o s t a ­n d i n i pa t i v ë r t e t n j ë p a r a n d j e n j ë kobi , p o r k y i sh t e kob i b r e n d a t i j , ky i sh t e r r ez iku i inçes t i t , d h e l a rg m u n d ë s i s ë

9 - 2 129

së i n ç e s t i t de sh i t a c o n t e a i t ë m o t r ë n e jo l a r g k u s h e d i ç fa -rë l loj fa tkeqës ie . . .

N d i h m ë s i f l i s te m e n g u t , p a a j r i n e n e v o j s h ë m t ë f r y -m ë m a r r j e s mid i s f r azave , i t r e m b u r , s ic d u k e t , s e n u k do ta k i s h t e g ja t ë m u n d ë s i n ë e të fo lur i t .

— P o r , s ic t h a s h ë , p r e j inçes t i t s 'e shpë to i d o t as l a r ­gësia, m a d j e a s v d e k j a . D h e k ë s h t u , n j ë n a t ë m e d u h m ë a i u n g r i t n g a v a r r i p ë r t ë k r y e r a t ë që g j i t hë j e t ë n e k i s h t e ë n d ë r r u a r . . . M ë l i n i t ë f ias, j u l u t e m , m o s m ë n d ë r p r i t n i . . . U n g r i t p r a n g a d h e u a t ë n a t ë . m e d u h m ë t ë fe tor i t , r r a s a e v a r r i t iu bë ka l ë , i a sha lo i a t i j d h e u n i s t ë p l o t ë s o n t e ë n d r r ë n k r y e s o r e t ë j e t ë s s ë vet . . . D h e k ë s h t u , n d o d h i k y u d h ë t i m i k o b s h ë m d a s m e , b u j t i n ë m ë b u j t i n ë , a s h t u s ic t h a t ë ju , po r j o m e n j ë d a s h n o r t ë g ja l lë , p o r m e t ë v d e -kur in . . . Ë s h t ë p i k ë r i s h t k jo h a t a q ë zbulo i n ë n a p l a k ë p a r a s e t ë h a p t e p o r t ë n . Ajo e pa v ë r t e t D o r u n t i n ë n t ë p u t h e j m e d i k ë , n ë g jysmëte r r , ' p o r k y s ' i sh t e d a s h n o r i v a g a b o n d , sic k u j t u a t ju , p o r vël la i i vdekur . . . Ajo që zon ja p l a k ë e k i ­s h t e p a s u r f r ikë g j i t h ë j e t ën , i sh te k r y e r . K y i s h t e kob i q ë zbuloi ajo, d h e k j o e çoi në var r . . .

— I ç m e n d u r , — t h a S t res i , p o r k ë t ë h e r ë me zë të u l ë t , s i k u r f i a p ë s h p ë r i s t e a t o fjalë vê t e s . — Të nda lo j t ë f l a sësh m ë , — t h a me qe t ë s i .

N d i h m ë s i h a p i go jën , p o S t res i b rof i be fas n ë k ë m b ë d h e , d u k e u p ë r k u l u r m b i f y t y r ë n e t j e t r i t , t h i r r i :

— Të nda lo j t ë f lasësh, k u p t o v e ? N d r y s h e , do të t ë a r r e s t o j n ë vend , q y s h t a n i , m o r e v e s h ?

N d i h m ë s i e la f j a l ë n p ë r g j y s m ë . — U n e , ç 'k i sha p ë r të t h ë n ë , e t h a s h ë , — t h a d u k e m a ­

r r ë f r y m ë me zor, — t a n i po ju b indern ; — Ti je i s ë m u r ë , — t h a S t res i , — ti je v e t ë i s ë m u r ë ,

o i m j e r ë .

A i s ' ia h i q t e s y t ë fy ty rë s s ë z b e h t ë n g a p a g j u m ë s i a t ë n d i h m ë s i t d h e p a p r i t u r n d j e u k e q a r d h j e p ë r t ë .

— Faj i ë sh t ë imi , që të ragarkova a t ë p u n ë n e a r k i v i t . Një l e x i m k a q i s h u m t ë p ë r n j ë n j e r i t ë p a m ë s u a r m e l i b ­ra. . .

T j e t r i v ë s h t r o n t e s i n ë e t h e . — S h k o t an i , — t h a S t r e s i me zë të z b u t u r . — Ç l o d h u

130

pak . T i k e n e v o j ë p ë r qetës i , d ë g j o n ? T h e ç ' nuk t h e k ë t u , u n e p o i h à r r o j t ë g j i tha , p o r m e k u s h t q ë e d h e t i t ' i h a ­r r osh, k u p t o v e ? S h k o t an i .

N d i h m ë s i u n g r i t d h e doli . Një copë h e r ë S t r e s i n d o -q i me sy ec j en e t i j t ë l ë k u n d u r , me n j ë s i b u z ë q e s h j e t ë n g r i r ë n e f y t y r ë .

D u h e t t a gjej s a m ë p a r e a t ë vagabond , t h a m e ve t e . K r y e p e s h k o p i k i s h t e t ë d re j t ë . I d u h e j v ë n ë k a p a k s a më p a r e kësa j h is tor ié , n d r y s h e , m u n d t ë n d o d h n i n t u r b u l l i r a t ë p a p a r a s h i k u a r a .

S t r e s i nisi t ë ec te p o s h t ë e p ë r p j e t ë n ë p ë r d h o m ë . Do t ë d e n d ë s o n t e k o n t r o l l e t n ë t ë k a t ë r anë t , d o t ë v i n t e n ë l ë -vizje t ë g j i t hë n j e r ëz i t e s h ë r b i m i t , t ë pezu l lon in çdo p u n ë t je të r e t ë m e r r e s h i n v e t ë m me k ë t ë . Dy g u r ë b a s h k ë s 'do t ë l in te , g j e r sa t a zg j idh te e n i g m ë n . D u h e t t a g je j , t h o s h ­t e m e v e t e , s a m ë p a r e . N d r y s h e , t ë g j i t hë d o t ë ç m e n d e m i p re j s a j .

P a v a r ë s i s h t n g a p ë r p j e k j e t e n j e r ë z v e të S t res i t , s i e d h e t ë s h ë r b e n j ë s v e t ë k i shës , q ë s q a r o n i n çdo d i t e n ë k i -s h ë b e s n i k ë t , n u m r i i n j e r ë z v e që b e s o n i n se D o r u n t i n ë n e k i s h t e s je l lë d a s h n o r i i sa j i sh t e t e p ë r i vogël në k r a h a -s im me a t a që i sh in t ë b i n d u r se a t ë e k i s h t e s je l lë i v d e ­k u r i.

S t r e s i _u m o r ve t ë me s h q y r t i m i n e l i s tes së n j e r ë z v e q ë k i s h i n m u n g u a r n ë k a t u n d m i d i s f u n d i t t ë s h t a t o r i t d h e 11 fe tor i t . I de j a se n d o s h t a D o r u n t i n ë n m u n d t a k i s h t e s j e ­l lë n d o n j ë n g a s h o k ë t e K o s t a n d i n i t , p ë r t ë v ë n ë në v e n d fjalën e d h ë n ë të t i j , i r e g ë t i n t e h e r ë p a s h e r e në m e n d j e , por ajo i b ë h e j në ças t e p a b e s u e s h m e . E d h e k u r i p ë r g a t i -t ë n l i s t en e p io t e t ë m u n g o n j ë s v e d h e mid i s sa j gjet i , a s h t u sic d ë s h i r o n t e , k a t ë r nga s h o k ë t m ë t ë n g u s h t ë t ë t ë n d j e -

131

r i t , p r a p ë s e p r a p ë k j o ide n u k z u r i v e n d në t r u r i n e t i j . A n u k k i s h t e m u n g u a r a i v e t ë n g a q ë i s h t e m e s h ë r b i m p i ­k ë r i s h t në a t o di te? Veç k ë s a j , s h o k ë t e K o s t a n d i n i t e v ë r t e -t u a n s h u m ë l e h t ë q ë k i s h i n q e n ë q ë t ë k a t ë r n ë L o d r a t e M ë d h a q ë b ë h e s h i n çdo v i t n ë p r i n c i p a t ë n m ë v e r i o r e t ë Arbr i t , m a d j e d y p r e j t y r e t r e g u a n e d h e ç m i m e t q ë k i s h i n f i tuar a t j e .

N d ë r k a q po a f ron in të d y z e t a t e v d e k j e s së n ë n ë s e të bijës, dhe va j to jca t m e s igu r i d o t ë k ë n d o n i n p r a p ë b a l a d â t e t y r e n g j e t h ë s e , pa b ë r ë a s n j ë n d r y s h i m në to . E n j i h t e m i r e k o k ë f o r t ë s i n ë e a t y r e p l a k a v e d r ë n j a . Në t ë s h t a t a t , me g j i thë f j a l ë n që u k i s h t e ç u a r ai , a t o s ' n d r y s h u a n a s g j ë d h e p o k ë s h t u k i s h t e n d o d h u r g j a t ë k a t ë r t ë d ie lave t ë t j e ­r a pas vdek j e s . Do t ë k r r o k a s i n e d h e ca dite a t o so r ra , p a s ­taj d o t ë h e s h t i n , k i s h t e t h ë n ë pr i f t i . P o r S t r e s i n u k b e -son te s h u m ë .

Një dite S t r e s i i pa t e k po s h k o n i n r r e s h t t e s h t ë p i a e b r a k t i s u r , p ë r të b ë r ë v a j t i m i n e z a k o n s h ë m . Ai q ë n d r o i p ë r b r i r r u g ë s , i g j a t ë , i m b ë s h t j e l l ë me p e l e r i n ë n e e r r ë t , në j akën e së c i lës i s h t e q e p u r s h e n j a e n ë p u n ë s i t t ë p r i n -cit, n j ë b r i k a p r o l l i i b a r d h ë , k u r s e a t o , t ë v e s h u r a k r e j t n ë t ë zeza, m e f y t y r a t ë p ë r p i r a q y s h m ë p a r e n g a v a j t i m i i a r d h s h ë m , k a l u a n mospë r f i l l e se p ë r p a r a t i j . S t r e s i p a t i p ë r s h t y p j e n se e n j o h ë n , s e p s e në s y t ë e t y r e iu d u k se pa n j ë d r i t ëz i r o n i e n d a j t i j , p r i s h ë s i t t ë l e g j e n d ë s . Ide ja s e k i sh t e h y r ë n ë d y l u f t i m m e vaj to jca t , i u d u k s e d o t ' i s h k a k t o n t e n j ë t ë q e s h u r m u a t y , p ë r p a r a t y r e , m i r ë p o , p ë r çudi , ajo n u k i la veçse n j ë f tohtës i n g j e t h ë s e .

N d ë r k a q k r y e p e s h k o p i , p ë r h a b i n ë e t ë g j i thëve , v a ­zhdon te t ë q ë n d r o n t e n ë M a n a s t i r i n e T r e K r y q e v e , p o r S t re s in n u k e n e r v o z o n t e me k jo gjë. K r e j t i p ë r p i r ë n g a ndjekja e v a g a b o n d i t s h ë t i t ë s , a i k i s h t e h a r r u a r çdo g jë t j e ­tër . N j o f t i m e t q ë v i n i n n g a b u j t i n a t n u k j e p n i n e n d e a s g j ë t ë sak të . Q e n ë b ë r ë t r i - k a t ë r arres tarne n ë b a z ë t ë t y r e , por t ë k a p u r i t i k i s h i n l i r u a r p r a p ë p ë r m u n g e s ë p r o v a s h . P r i t e s h i n l a jme n g a p r i n c i p a t a t d h e k o n t e t ë fq inje , s i d o ­mos t ë a n ë s v e r i o r e , p r e j n g a s h k o n t e r r u g a p ë r n ë B o h e ­mi . H e r ë - h e r ë S t r e s i t i v i n i n d y s h i m e d h e h a m e n d ë s i m e

132

të re ja p ë r s h p j e g i m i n e ng ja r j e s , po r a i i l a r g o n t e a t o s a -kaq.

A i ë r m e s i t t ë n ë n t o r i t r a b o r a e p a r e , që , n d r y s h e nga b o r ë r a t e t j e r a t ë v jesh tës , n u k s h k r i u , p o r e z b a r d h i a n e -k ë n d t o k e n . Një m b a s d i t e , tek p o k t h e h e j pë r n ë s h t ë p i , S t res i , pa e d i t u r as v e t ë pse, e k t h e u ka l i n n ë p ë r r r u g ë n q ë c o n t e n ë k i s h ë . Zb r i t i p r a n ë p o r t e s s ë j a s h t m e t ë v a ­r rezës d h e , d u k e e c u r p ë r m e s bo re s s ë p a s h k e l u r , h y r i b r e ­nda. N ë v a r r e z ë s 'k i sh te n j e r i . K r y q e t q ë d i m i n s ipër s h t r e -sës së d ë b o r ë s , d u k e s h i n e d h e më t ë zeza se ç ' i shin . Ca zogj, po aq t ë z in j , v ë r t i t e s h i n në a n ë n e p ë r t e j m e . S t re s i eci n j ë copë h e r ë , g je r sa iu d u k se e g je t i më në f u n d g r u -mbu l l in e v a r r e v e të V r a n a j v e Ai u p ë r k u l , l exoi n j ë r ë n n g a p l l a k a t d h e p a q ë s ' k i sh t e g a b u a r . R r e t h e r r o t u l l d ë -bo ra qe e p a s h k e l u r . K o n i z m a t d u k e s h i n t ë n g r i r a . P e r s e e r d h a k ë t u , m e n d o i S t r e s i d h e p s h e r ë t i u . E n d i e n t e s e p a q -j a e v a r r e z ë s po ng j i t e j e d h e t ek ai. D h e b a s h k ë me p a q e n n d i e n t e t ' i v i n t e n j ë k th je l l t ë s i e h a b i t s h m e m e n d i m i . S y ­të po i l ë b y r e s h i n n g a s y p r i n a e dëborës , po r a i n u k po i h iq t e që a n d e j , s i k u r t ë k i s h t e f r ikë s e m o s po i h u m b t e ajo k th je l l t ës i . D h e be fas h i s to r i a e D o r u n t i n ë s iu d u k e t h j e sh t ë d h e e q a r t ë , sa s ' k i sh te ku t ë v e n t e m ë . I sh t e n j ë copë t r u a l l n ë n d ë b o r ë , n ë t ë ci l in i sh in v a r r o s u r r r e s h t n j ë g r u m b u l l n je rëz i sh , që e k i s h i n d a s h u r s h u m ë -- s h u m ë n j ë r i - t j e t r i n d h e q ë k i sh in p r e m t u a r t ' i g j e n d e s h i n p r a n ë shoq i - shoq i t . I k i s h t e m u n d u a r n d a r j a e g ja të , h a -pësi ra , n j ë m a i l g ë r r y e s d h e v e t m i a e p a d u r u e s h m e ( ishte n jë ve tmi e tillë.. .). K i sh in s y n u a r d re j t n j ë r i - t j e t r i t , p ë r t ' u b a s h k u a r në gjal l je e në vdek je , në n j ë j e t ëvdek je , a p o vdek je je të t ë përz ie r . Q e n ë p ë r p j e k u r t ë t h y e n i n l igjet që i m b a j n ë të m b ë r t h y e r a q e n i e t e gjal la , p ë r t ë m o s k a -l u a r nga v d e k j a n ë je të , p r a q e n ë p ë r p j e k u r t ë t h y e n i n ligjet e vdek jes , t ë a r r i n i n t ë p a m u n d u r ë n , t ë b a s h k o h e s h i n p r a p ë ; n jë ças t k i sh in k u j t u a r se e k i sh in a r r i t u r a t ë , sic n d o d h n ë ë n d ë r r , k u r t ë b e s o h e t s e k e t a k u a r n j e r i u n e d a s h u r t ë v d e k u r , p o r k jo s ' ë sh t ë veçse n j ë g ë n j i m i s h k u r -t ë r , (nuk e p ë r q a f o j a dot , d içka më p e n g o n t e ) , d h e n ë ­p ë r t e r r e h u t i m q e n ë n d a r ë p r a p ë , i gjal l i k i s h t e e c u r d r e j t sh t ëp i së , i y d e k u r i d i e j t v a r r i t t ë vet , (ti ik p ë r p a r a , se

133

u n ë k a m p a k p u n ë n ë k ishë) , d h e p a v a r ë s i s h t s e k jo s ' k i ­s h t e n d o d h u r , p a v a r ë s i s h t s e S t r e s i s ' e b e s o n t e k u r r ë n g r i -t jen e t ë v d e k u r i t n g a v a r r i , p r a p ë s e p r a p ë , n ë n j ë f a r ë m ë ­n y r ë , k jo k i s h t e n d o d h u r . Q e s h f a q u r t e cepi i r r u g ë s k a -lo rës i -vë l l a q ë i k i s h t e t h ë n ë m o t r ë s : «e ja m e m u a » . S ' ka r ë n d ë s i v ë r t e t , n ë m e n d i m e t e s a j , a p o në m e n d i m e t e t ë t j e rëve , sepse , në fund të fund i t , kjo i s h t e n j ë h i s to r i që i k i s h t e n d o d h u r p a k a s h u m ë g j i t h k u j t , n ë çdo v e n d d h e n ë çdo k o h ë . Sepse p ë r g j i t h k ë n d g j i t h m o n ë k a p a s u r n j ë n j e ­r i p ë r t ë c i l in ë s h t ë ë n d ë r r u a r t ë v i j ë n g a l a rg , n g a t r o j e t e t e j j e t s h m e , t ë r r i j ë n j ë copë h e r ë m e t ë , t ë u d h ë t o j ë m b i të n j ë j t i n kalë , s e p s e g j i t h k u s h n ë k ë t ë bote k a p a s u r n j ë p e n g i ë m b e t u r p ë r d ikë q ë n u k ë s h t ë m ë n ë j e t ë , d h e q ë m e v e t e k a t h ë n ë : t ë k t h e h e t d h e n j ë h e r ë , a h , t ë k t h e h e t d h e n j ë h e r ë , t a k a p p ë r qa fe , (por d i ç k a m ë p e n g o n t e t a pë rqafo ja ) , s e p s e k u r r ë k jo s ' b ëhe t d o t n ë k ë t ë t o k ë d h e a s q ë d o t ë b ë h e t k u r r ë , s a t ë j e t ë j e t a , d h e k y ë s h t ë n j ë n g a p i k ë l l i m e t m ë t ë m ë d h a t ë d h e u t , q ë d o t a m b ë s h t j e -l lë a t ë s i mjegul la , g j e r në s h u a r j e n e t i j . . . .

J a , k jo i sh te e g j i tha , p ë r s ë r i t i me v e t e S t r e s i . G j i t h ­çka t j e të r , h a m e n d j e t , h e t i m e t , a r s y e t i m e t s ' i shin v e ç s e g ë n j e s h t r a t ë vogla , m e s k i n e d h e p a k u p t i m . A i d o n t e t ë r r i n t e d h e ca në l a r t ë s i t ë e l i r a t ë m e n d i m i t , p o r e n d i e n t e se g r a c k a e b a n a l i t e t e v e po e t ë r h i q t e v a z h d i m i s h t p o s h t ë , g j i t hë ngu t , p ë r t a z b r î t u r s a m ë s h p e j t n g a f l u t u r i m i . D h e a i shpe j to i t ë i k t e q ë a n d e j , p a u r r ë z u a r a k o m a p l o -tës i sh t . A s h t u i t r a l l i su r sic qe , s i n j ë s o m n a m b u l iu a f r u a kal i t , u h o d h m b i t ë d h e me n j ë ga lop t ë n g r i r ë u l a r g u a .

134

KAPITULLI I PESTE

I s h t e m b a s d i t e e l agu r , e m b y t u r e g j i t ha në n j ë sh i t ë s h t r u a r , t ë ïmë t , n g a a t o m b a s d i t e t n ë t ë c i l a t d u k e t s e n u k m u n d t ë n d o d h ë k u r r ë asg jë , k u r S t re s i q ë p o d r e -m i s t e i v e s h u r , ( ç ' m u n d t ë b ë n t e t j e t ë r n ë n j ë d i t e t ë t i ­llë), n d j e u t ë s h o q e n që po e p r e k t e b u t e t e s u p i .

— S t r e s , po të k ë r k o j n ë . Ai u p ë r m e n d s akaq . — Ç ' ë s h t ë ? - t h a . - - Po f l i ja? — Po të k ë r k o j n ë , — p ë r s ë r i t i e shoqja , — n d i h m ë ­

s i y t b a s h k ë m e n j ë t j e t ë r .

135

— A s h t u ? T h u a j u se po v i j . N d i h m ë s i b a s h k ë m e n j ë t ë p a n j o h u r , t ë d y m e f lo -

k ë t t ë l a g u r qu i i , p r i s n i n m ë k ë m b ë , n ë n s t r e h ë n e p o r ­t e s .

— S t res , u k a p sjel lësi i D o r u n t i n ë s , — t h a n d i h m ë ­si, me ta p a r e she f in e ve t .

S t res i m b e t i n j ë g r i m e m e go jë h a p u r . — Si ë s h t ë e m u n d u r ? N d i h m ë s i p a m e h a b i h u t i m i n n ë f y t y r ë n e she f i t ,

n ë t ë cilën n u k u d u k n d o n j ë g j u r m ë g ë z i m i , t h u a s e n u k k i s h t e j a v ë t ë t ë r a q ë p u n o n t e p ë r f i a m b ë r r i t u r k ë s a j d i t e .

— Më në f u n d u k a p , — p ë r s ë r i t i a i , me n j ë d y s h i m t ë fund i t s e m o s t j e t r i n u k e k i s h t e k u p t u a r m i r e p ë r s e bëhe j fjalë.

S t re s i v a z h d o n t e f i s h i k o n t e h e t u e s h ë m t ë d y . N ë t ë v ë r t e t ë i k i s h t e k u p t u a r f a r e m i r e f ja lë t e t i j . Ajo që s 'po e k u p t o n t e i s h t e n ë s e l a jmi po i s h k a k t o n t e gëz im a p o jo.

— Po si? — p y e t i . — Si n d o d h i k ë s h t u p a p r i t u r ? — P a p r i t u r ? — ia b ë r i n d i h m ë s i .

— D e s h a të t h e m , a jo që d u k e j aq e p a b e s u e s h m e . . . Ç'po fias k ë s h t u ? t h a m e v e t e . T a n i p o e k u p t o n ­

t e s e q e h u t u a r v ë r t e t . M e s a d u k e t , k r a h a s d ë s h i r ë s q ë t ë g jendej d a s h n o r i i h a m e n d ë s u a r , i s h t e f s h e h u r n j ë dësh i r ë t j e të r , që a i t ë m o s g j e n d e j k u r r ë . T a n i a i e v u r i r e t ë p a n j o h u r i n d h e , p a e k u p t u a r a s v e t ë p se , i u d r e j t u a a t i j .

— Po si u k a p ? K u ?

— Po e s je l l in , — u pë rg j ig j n d i h m ë s i . — Pa u n g r y -s u r d i t a , d o t ë j e t ë k ë t u . K y ë s h t ë k o r r i e r i q ë soll i l a j -min , s i e d h e n j ë r a p o r t .

I p a n j o h u r i fu t i d o r ë n n ë n a s t a r i n e g o z h u p i t t ë t i j , p ë r t ë n x j e r r ë q ë a n d e j n j ë l e t ë r t ë m b ë s h t j e l l ë .

— Q e n k a k a p u r n ë k o n t e n ë fq in j e , n ë n j ë b u j t i n ë që q u h e t « B u j t i n a e dy R o b e r t ë v e » , — t h a n d h m ë s i .

— A h a .

136

— Ja r a p . . . r a p o r t i , — t h a i p a n j oh u r i , që i m b a h e j goja.

S t r e s i i a m o r i n g a d o r a m e n j ë lëviz je t ë bef të . D a l -n g a d a l ë a jo nd jes i e p a p ë r c a k t u a r mid i s h i d h ë r i m i t d h e k e q a r d h j e s p ë r m b a r i m i n e é n i g m e s u m b y t n g a v a l e t e p a r a të n j ë gëz imi të f t oh t ë . E h a p i r a p o r t i n d h e , d u k e u k t h y e r n g a a jo a n ë , p r e j n g a v i n t e m ë m i r e n d r i ç i m i i d i tes , l exo i r r e s h t a t e m b u s h u r m e n j ë s h k r i m q ë t ë k u j -ton te n j ë g r u m b u l l g j i l p ë r a s h t ë d e r d h u r a m e z e m ë r i m ;

«Po ju d ë r g o j m ë r a p o r t i n per k a p j e n e v a g a b o n d i t që d y s h o h e t s e ë s h t ë m a s h t r u e s i d h e s jel lësi i D o r u n t i ­n ë V r a n a j t . T ë d h ë n a t q ë p ë r m b a n k y r a p o r t , j a n ë n x j e ­r r ë n g a t ë d h ë n a t q ë i u d o r ë z u a n a u t o r i t e t e v e t ona , b a s h ­k ë m e v a g a b o n d i n n ë fjalë, p r e j a u t o r i t e t e v e t ë k o n t e s ë fqinje, t ë ci lët m u n d ë n t a k a p n i n a t ë në t r e v a t e t y r e , s ipas lut jes d h e k ë r k e s ë s së a u t o r i t e t e v e tona .

V a g a b o n d i u k a p më d a t ë n e k a t ë r m b ë d h j e t ë n ë n t o -r i t , n ë b u j t i n ë n e r r u g ë s s ë m a d h e , q ë q u h e t « B u j t i n a e d y Robertëve»- . N ë t ë v ë r t e t ë a i q e s je l l ë n ë b u j t i n ë n j ë dite m ë p a r e , k r e j t ë s i s h t p a nd j en j a , p r e j d y k a t u n d a r ë -ve , t ë c i lë t e k i s h i n g j e t u r t ë s h t r i r ë n ë r r u g ë p r e j e t h e -ve d h e d u k e fo lur p ë r ca r t . P a m ja e t i j e d y s h i m t ë , d h e s idomos t ë fo lu r i t e t i j p ë r ç a r t , zgjoi m e n j ë h e r ë d y s h i -m i n e t ë zo t i t t ë b u j t i n ë s d h e t ë k l i e n t ë v e t ë t j e r ë . F j a ­lë t e p ë r ç a r t j e s i sh in p a k a s h u m ë k ë t o : «S 'ka p s e të n g u t e m i kaq . Ç'do t ' i t h e m i n ë n ë s . M b a h u for t , s ' s h p e j -to j d o t m ë , ë s h t ë t e r r , m ë k u p t o n , s ' s h i h e t asgjë . K ë s h t u t ' i t h u a s h , po t ë p y e t i k u s h t ë soll i . Mos k i f r ikë , a s n j ë nga vë l l ezë r i t s ' ë sh të m ë gjal lë .»

B u j t i n a r i l a jmëro i a u t o r i t e t e t e vend i t , të cilët, pasi d ë g j u a n d ë s h m i n ë e t i j d h e t ë k l i e n t ë v e , v e n d o s ë n t a a r r e s t o n i n e n d a c a k u n d h e s ipas k ë r k e s ë s s o n ë t ë n a e d o r ë z o n i n m e n j ë h e r ë . S i p a s u d h ë z i m e v e t ë a r d h u r a q y s h m ë p a r e n g a q e n d r a , u n e e n i sa a t ë m e n j ë h e r ë p ë r t e ju , po r m e n d o v a që do t ë i s h t e e d o b i s h m e t ' j u n i s j a n j ë k o -h ë s i s h t k ë t o t ë d h ë n a m e n j ë k o r r i e r t ë s h p e j t ë , n ë m ë ­n y r ë q ë j u t ë j en i n ë d i j e n i t ë çësh t jes , n ë qof të s e d o t a

137

q u a n i t t ë n e v o j s h m e t a m e r r n i t m e n j ë h e r ë n ë p y e t j e t ë a r r e s t u a r i n .

P ë r s h ë n d e t j e . K a p i t e n i S t an i sh , i k r a h i n ë s k u f i t a r e . »

S t r e s i n g r i t i k o k ë n n g a r a p o r t i d h e n j ë copë h e r ë v ë s h t r o i n d i h m ë s i n e ve t , p a s t a j k o r r i e r i n . P r a , i s h t e t a m a m a s h t u sic e k i s h t e p a r a s h i k u a r : i k j a m e n j ë e n d a -c a k - d a s h n o r . Ho l l ë s i r a t d o t ' i m e r r t e v e s h s ë s h p e j t i n g a go ja e të a r r e s t u a r i t . ,

— K u r m b ë r r i j n ë ? — p y e t i a i , d u k e iu d r e j t u a r k o -r r i e r i t . 1

— P a s dy o r ë s h , e s h u . . . s h u m t a t r i . V e t ë m t a n i S t r e s i v u r i r e c i z m e t e t i j t ë s p ë r k a t u r a

m e b a l t e g je r n ë g j u n j ë . A i m o r i f r y m ë t h e l l ë . M e n d i m e t e t r i d i t ë v e m ë p a r e n ë v a r r e z a , n ë d ë b o r ë , i u d u k ë n t e j çdo m a s e t ë l a r g ë t a .

— Më p r i sn i s a t ë m a r r p e l e r i n ë n , — t h a a i . H y r i b r e n d a d h e , n d ë r s a v i s h t e p e l e r i n ë n e g j a t ë ,

i t h a së s h o q e s : — Sjel lës i i D o r u n t i n ë s u k a p . — V ë r t e t ? — ia bë r i , ajo, pa a r r i t u r do t f i a s h i h t e

f y t y r ë n , s e p s e m ë n g a e p e l e r i n e s , s i n j ë k r a h i m a d h s h p e n d i t ë zi, u v a l a v i t m i d i s t y r e , d u k e n d ë r p r e r ë k r y -q ë z i m i n e s h i k i m e v e .

Ajo dol i t e p o r t a fill p a s l a r g i m i t t ë t y r e d h e n j ë copë h e r ë i ndoqi me sy t ek ecn in n ë p ë r shi , S t r e s i p ë r ­p a r a d h e d y t ë t j e r ë t pa s .

K i s h t e m ë t e p ë r s e d y o r ë q ë a t a p r i s n i n m b ë r r i t j e n e k a r r o c ë s që do të s i l l te të a r r e s t u a r i n . D ë r r a s a t e d y -s h e m e s ë k ë r c i t n i n a n k u e s h ë m n ë n ç i z m e t e S t r e s i t , q ë

138

çap i t e j p o s h t ë e p ë r p j e t ë n ë p ë r d h o m ë , n g a t r y e z a t e d r i t a r j a , s i p a s z a k o n i t t ë t i j t ë v j e t e r . N d i h m ë s i n u k g u -x o n t e t ë p r i s h t e h e s h t j e n , n d ë r s a k o r r i e r i , i l ë s h u a r m b i n j ë n d e n j ë s e d r u r i , g ë r h i s t e . N g a r r o b a t e t i j t ë q u l l u r a v i n t e n j ë e r ë l agësh t i r e .

B ë n t e ç ' bën te , S t r e s i n d a l o n t e t e d r i t a r j a d h e , n d ë r ­sa v ë s h t r o n t e s h t r i r j e n e f u shës , p ë r m e s së cilës p r i s t e t ë s h f a q e j k a r r o c a , n d i e n t e s e s i m e n d j a e t i j p ë r g j u m e j d a l n g a d a l ë . I s h t e po ai s h i i s h t r u a r e m o n o t o n i m ë -ng jes i t , n ë n n j ë t r a j t s h m ë r i n ë e t ë ci l i t s ' t ë b e s o h e j se m u n d t ë m b ë r r i n t e k u s h n g a a s n j ë lloj d r e j t i m i .

S t r e s i p r e k u m e d o r e l e t r ë n e a s h p ë r t ë r a p o r t i t , s i p ë r t ' u b i n d u r s e n j e r i u q ë p r i s t e d o t ë v i n t e v ë r t e t . S ' s h p e j t o j m ë do t m ë , ë s h t ë t e r r , m ë k u p t o n , p ë r s ë r i t i a i f ja lët e p ë r ç a r t j e s . Mos k i f r i kë , a s n j ë n g a vë l l ezë r i t s ' ë s h t ë m ë g ja l lë .

Ë s h t ë ai , t h a S t res i m e v e t e . S 'k i sh te asn jë d y s h i m q ë i sh te a i . D h e t a m a m i t i l lë, s ic e k i s h t e p a r a s h i k u a r . N d ë r m e n d i e r d h i p r a p ë a i ças t i n ë d ë b o r ë , t e v a r r e z a , k u r t ë g j i t h a kë to i q e n ë d u k u r g ë n j e s h t r a . E p r a , s ' pa skësh q e n ë a s h t u , t h a m e v e t e , p a i h e q u r e y t ë n g a h a p ë s i r a e f toh të . T a n i f u s h a s h t r i h e j e p a m a t ë n ë n s h i u n e h i r t ë d h e m a d j e a jo ve të , d ë b o r a , q e s h k r i r ë a p o q e t e r h e q u r l a rg , p a l ë n ë a s n j ë g j u r m ë a s g j ë k u n d , s i p ë r f i a l e h t ë s u -a r h a r r i m i n e a sa j q ë k i s h t e m e n d u a r a t ë d i t e .

M u z g u p o d e n d ë s o h e j . N ë t ë d y j a a n ë t e r r u g ë s d u ­k e s h i n n j e r ë z t ë r r a l l ë , q ë m e s i g u r i p r i sn in a r d h j e n e k a r r o c ë s . M e s a duke t , f jala k i s h t e a r r i t u r t ë h a p e j .

Te qosh j a e t i j k o r r i e r i l ë sho i n jë s i r ë n k i m në g j u -m ë . S i p a s f ja lëve t ë t i j , t a n i d u h e j t ë k i sh in m b ë r r i t u r , m e n d o i S t r e s i . S y t ë e n d i h m ë s i t d u k e s h i n t ë m e k u r . Q y s h n g a a jo dite n u k i a k i s h t e p ë r m e n d u r m ë a t ë p u n ë n e inçes t i t . T a n i m e s igur i i v i n t e t u r p .

K o r r i e r i lëshoi n j ë n g u l ç i m t j e t ë r d h e h a p i s y t ë . A t a i sh in s i s y t ë e n j ë të l a j t h i t u r i .

— Ç ' ë sh t ë k ë s h t u ? — ia b ë r i a i . — A e r d h ë n ?

1 3 i

A s k u s h n u k u pë rg j ig j . S t r e s i q ë n d r o i n d o s h t a p e r t ë n j ë q i n d t ë n h e r ë t e d r i t a r j a . F u s h ë t i r a i s h t e e r r u r t a ­n i a q s h u m ë , s a i s h t e v ë s h t i r ë t ë da l l o j e g j ë s e n d i n ë t ë . D h e v ë r t e t , k u r p a s n j ë f a r ë k o h e k a r r oca m b ë r r i t i , a f r i -m i n e saj a i e zbulo i së p a r i n g a n j ë z h u r m ë e l a r g ë t z ë -ra sh d h e pas t a j nga k ë r k ë l l i m a e r r o t a v e në r r u g ë .

— O zot, më në fund m b ë r r i t ë n , — t h a n d i h m ë s i d h e e t u n d i n g a s u p i k o r r i e r i n .

S t re s i zbr i t i s h k a l l ë t m e n g u t . N d i h m ë s i d h e k o r r i e ­r i i r a n ë pas . K u r a t a do l ën t e p o r t a , k a r r o c a i sh t e d u k e u a f r u a r . Ca n j e r ë z e n d i q n i n pas n ë p ë r t e r r . T u t j e n d i ­hej s e p o v i n i n t ë t j e rë . K a r r o c a m ë n ë f u n d n d a l o i d h e p r e j sa j zbr i t i n jë n j e r i me u n i f o r m e n e n ë p u n ë s i t t ë p r inc i t .

— K u s h ë s h t ë k ë t u k a p i t e n i S t r e s ? — p y e t i a i .

— U n e , — t h a S t r e s i .

— Besoj se j e n i në d i jen i pë r . . .

— Po , — e n d ë r p r e u S t r e s i . — J a m në d i j en i p ë r g j i t h ­çka.

N j e r i u me u n i f o r m e u d u k se do t ë s h t o n t e d i ç k a t j e ­t ë r , por pa s t a j u k t h y e n g a k a r r o c a , f u t i k o k ë n t e d r i ­tar ja e sa j dhe d içka foli me a t a që i sh in b r e n d a .

— B ë n i d r i t ë , — t h a d i k u s h .

U h a p pë r së r i d e r a e ka r rocës d h e p r e j saj d o l ë n në fillim n j ë pa i e k ë m b ë m e ç izme , pa s t a j n j ë p a i e k ë m b ë t ë d y t a , k r e j t t ë l l a n g o s u r a m e ba l t e . K u r p a s k ë m b ë v e d o ­lën t r u p a t e n j e r ë z v e , u pa ,se n j e r i u me k ë m b ë të l l a ­n g o s u r a i sh te i l i d h u r .

— Ai, a i , — p ë s h p ë r i t ë n p e r r e t h n j e r ë z i t që k i s h i n a r r i t u r t ë g r u m b u l l o h e s h i n .

N ë d r i t ë n l u h a t ë s e t ë f ene r i t n u k u d u k v e ç s e g j y s ­ma e f y t y r ë s së t ë l i d h u r i t , e l l a n g o s u r , k u s h e d i pse , me ba l te e d h e a jo . D y p r e j n j e r ëzve t ë S t r e s i t e m o r ë n n ë do rëz im p r e j s je l l ësve , d u k e e k a p u r , a s h t u s i t ë p a r ë t , nga k r ahë t . ^ I l i d h u r i s 'bë r i a s n j ë k u n d ë r s h t i m .

— Në b o d r u m , — t h a S t res i me n j ë zë të t h a t ë . —

140

J u ç 'do të beni? — i u d r e j t u a n j e r i u t m e u n i f o r m e , që, me sa d u k e j , k r y e s o n t e g r u p i n e vogë l .

— Ne do të n i s e m i m e n j ë h e r ë a n d e j nga e r d h ë m , — u përg j ig j t j e t r i .

— Ti do të ikësh me t a ? — iu d r e j t u a S t res i k o r r i e -r i t .

— Po , zo tn i . S t r e s i q ë n d r o i n j ë copë h e r ë m ë k ë m b ë , g j e r s a k a ­

r roca u n i s , pas ta j u k t h y e të h y n t e në n d ë r t e s ë . Në ça­s t in e f u n d i t n d a l o i t e p o r t a . N ë g j y s m ë t e r r n d i h e j p r a -n ia e n j e rëzve . Që l a r g d ë g j o h e s h i n h a p a t e d i k u j t që po v in t e m e v r a p .

— Ç ' p r i s n i a k o m a ? — t h a S t r e s i me zë të b u t e . — S h k o n i m ë m i r e t ë f l in i , n j e r ë z t ë m i r e . N e e k e m i pë r d e t y r ë t ë r r i m ë p a g j u m ë , p o j u v e , ç ' ju d u h e t j u v e ?

Nga g j y s m ë t e r r i s ' e r d h i a s n j ë pë rg j ig j e . D r i t a e fe -n e r i t u l u h a t n j ë ças t s i e l l a h t a r i s u r m b i a t o f y t y r a që u d u k ë n të v e r d h a e p lo t m u n d i m , p a s t a j i là në e r r ë s i -rë .

— N a t ë n e m i r e , — t h a S t r e s i d h e u fu t b r e n d a , d u ­ke ecu r p a s n d i h m ë s i t , q ë po i p r i n t e me f ene r në d o r e p o s h t ë s h k a l l ë v e të b o d r u m i t . E r a e l a g ë s h t i r ë s e zu r i në fyt. D h e p a p r i t u r e n d j e u se i s h t e i t r o n d i t u r .

N d i h m ë s i s h t y u d e r ë n e h e k u r t t ë b o d r u m i t d u k e u m ë n j a n u a r , që S t r e s i t ë h y n t e i p a r i . I a r r e s t u a r i qe p l a -n d o s u r m b i n j ë t o g k a s h t e , m e k o k ë n t ë m b ë s h t e t u r m b i d u a r t e p r a n g u a r a . A i e n g r i t i k o k ë n k u r n d j e u p r a n i n ë e n j e r ëzve . N ë n d r i t ë n e f e n e r i t S t r e s i pa n j ë f y t y r ë , që , m e g j i t h ë s e e n d r a g u r n g a b a l t a a p o god i t j e t , d u k e j a k o ­ma e b u k u r . S y t ë e S/tresit s h k u a n p a d a s h u r te b u z ë t e t i j , d h e a t o b u z ë n j e r ëzo re , t ë ç a r a n ë n j ë cep n g a e t h e t , t ë m b e t u r a ç u d i t ë r i s h t t ë h u a j a p ë r k ë t o p r a n g a , r o j a e u r d h r a , i k u j t u a n S t r e s i t më q a r t ë se çdo gjë, s e p ë r p a r a t i j i sh t e n j e r i u q ë k i s h t e b ë r ë d a s h u r i m e D o r u n t i n ë n .

— 'Ç ' j e t i ? — p y e t i S t r e s i me zë të aku l l t . S y t ë e t ë a r r e s t u a r i t e v ë s h t r u a n që p o s h t ë . A s h t u

s i buzë t , a t a i sh in t ë h u a j a t y . T a m a m s y p r e j joshës i , m e n d o i S t r e s i .

— S h t e g t a r j a m , zo t i z y r t a r , — u pë rg j ig j a i . — S h i -

141

t e s a m b u l a n t i k o n a s h . M ë a r r e s t u a n , n u k e d i p se , t ë s ë ­m u r ë r e n d e . U n e d o t ë a n k o h e m . . .

F l i s t e n j ë s h q i p e t ë t h y e r , p o r t ë s a k t ë . S ic d u k e t , e k i s h t e m ë s u a r p ë r n e v o j a t ë p u n ë s q ë b ë n t e , n ë qo f t ë s e i s h t e v ë r t e t s h i t ë s i konash .

— P e r s e t ë a r r e s t u a n ? — P ë r n j ë g r u a që a s e n j o h , a s e k a m p a r e k u r r ë .

N j ë f a r ë D o r u n t i n ë . K e u d h ë t u a r n ë n j ë k a l ë m e t ë , t h o ­n ë , e ke s je l lë n g a l a rg e ku d i u n e ç ' m a r r ë z i r a .

— K e u d h ë t u a r v ë r t e t m e n d o n j ë g r u a , a p o , q ë t ë j e m më i s a k t ë , ke s je l lë n d o n j ë g r u a n g a l a r g ? — p y e t i S t r e s i .

— J o , zot i z y r t a r . M e a s n j ë g r u a s ' k a m u d h ë t u a r . S ë p a k u k a d i s a v je t .

— P a r a n j ë m u a j i , — t h a S t r e s i . — J o . K u r r s e s i ! — M e n d o h u m i r e , — t h a S t r e s i . — S ' k a m ç ' m e n d o h e m , — t h a me zë t ë t i n g ë l l u e s h ë m

i l i d h u r i . — Më v jen k e q që e d h e ju po b a s h k o h e n i me m a r r ë z i n ë e p ë r g j i t h s h m e , zot i z y r t a r . U n e j a m n j e r i i n d e r s h ë m . M ë a r r e s t u a n k u r g j e n d e s h a i s h t r i r ë p ë r v d e ­k j e n d a n ë u d h ë s . Kjo ë s h t ë ç n j e r ë z o r e ! T ë v i s h n ë v e t e n g a s ë m u n d j a d h e , n ë v e n d t ë ke sh n j ë n d i h m ë e n j ë p ë r k u j d e s j e , e s h i k o n që j e i l i d h u r me p r a n g a . K jo ë s h t ë ç m e n d u r i .

— U n e s ' j am i ç m e n d u r , — t h a S t r e s i . — Beso j se d o t ë k e s h r a s t t ë b i n d e s h p ë r t ë k u n d ë r t ë n .

— Po k jo që b ë n i ë s h t ë ç m e n d u r i , — v a z h d o i i l i -d h u r i m e a t ë z ë t ë l a r t ë . — S ë p a k u t ë m ë b ë n i n j ë a k u -z ë p ë r t ë q e n ë , s ë p a k u t ë m ë t h o n i s e k a m g r a b i t u r , ose k a m v r a r ë d ikë . K u r s e j u m ë t h o n i : k e u d h ë t u a r m e n j ë g r u a m b i ka lë . S i k u r kjo t ë i s h t e n j ë k r i m ! K o t q ë n u k e p o h o v a q y s h n ë fi l l im q ë t ë k ë n a q e s h i t t ë g j i t h ë : po , k a m u d h ë t u a r v ë r t e t m e n j ë g r u a m b i k a l ë . E ç ë p a s t a j ? Ç 'de l n g a k j o ? P o u n e j a m n j e r i i n d e r s h ë m d h e n u k e b ë r a k ë t ë , s e p s e s ' j am m ë s u a r t ë g ë n j e j . U n e d o t ë a n k o ­h e m p ë r k ë t ë gjë k u t ë m u n d . G j e r t e p r i n c i j u a j . D h e , p o q e n e v o j a , e d h e m ë l a r t a k o m a , g jer n ë K o s t a n d i n o -po jë .

142

S t r e s i e v ë s h t r o i me n g u l m . I l i d h u r i e p ë r b a l l o i v ë s h t r i m i n e t i j .

— E m e g j i t h a t ë u n e po t ë p ë r s ë r i t po a t ë p y e t j e që ty t ë d u k e t e ç m e n d u r d h e pa k u p t i m , — t h a S t r e s i . — Kjo ë s h t ë h e r a e f u n d i t d h e p r a n d a j m e n d o h u m i r e p a ­r a s e t ë pë rg j ig j e sh . K e s j e l l ë t i n j ë g r u a t ë r e m e e m r i n D o r u n t i n ë V r a n a j , n g a B o h e m i a , ose n g a n d o n j ë v i s t j e ­t ë r i l a rgë t , g j e r k ë t u ?

— J o , — u përg j ig j p r e r ë i l i d h u r i . A t ë h e r ë m j e r ë t i , — t h a S t r e s i pa e v ë s h t r u a r . —

V ë r e n i në t o r t u r e , — iu d r e j t u a a i t ë t j e r ë v e .

S y t ë e t ë l i d h u r i t u c a k a r r i t ë n n g a t m e r r i . Ai h a p i go jën t ë f l is te o s e t ë t h ë r r i s t e , p o r S t r e s i doli f u r i s h ë m nga b o d r u m i . D u k e n g j i t u r s h k a l l ë t , pas n j ë r i t p r e j r o -j a v e q ë i b ë n t e d r i t ë , a i s h p e j t o i h a p a t , p ë r t ë m o s d ë ­g j u a r k l i t h m a t e t ë a r r e s t u a r i t .

P a s pak , i v e t ë m fa re , po e c t e d r e j t s h t ë p i s ë . S h i u k i s h t e p u s h u a r , po u d h a i s h t e g j i t h ë pel lg je . Ç i z m e t e t i j s h k e l n i n s h k u j d e s s h ë m m b i t o . S 'duke j asg jë . Ë s h t ë t e r r , më k u p t o n , pë r s ë r i t i a i f ja lë t e e n d a c a k u t .

lu bë se n g a l a rg dëgjoi n j ë zë, po r i sh in l e h j e t e q e n v e , q ë f ikesh in d a l n g a d a l ë , s i n ë f o r m e r r a t h ë s h , p ë r h e r ë e më t ë l a rgë t , në s h t r i r j e n e n a t ë s .

N a t a d u h e t t ë j e t ë m e m j e g u l l , m e n d o i a i . P ë r n d r y -s h e s 'k i sh te s i t ë s h p j e g o h e j n j ë t e r r i t i l lë . Të k ë l l e t t j e ­t r i g i s h t a t n ë sy . S t res i t i u b ë s e p r a p ë e dëgjo i a t ë zë r in e m ë p a r s h ë m . Mad je d h e n j ë z h u r m ë t ë m b y t u r h a p a s h . Ai « n g j e t h d h e k t h e u k o k ë n . T u t j e dal loi d r i t ë n e n j ë f ene r i q ë v a l a v i t e j n ë n j ë l a r g ë s i t ë p a p ë r c a k t u a r . F i ­g u r a e d iku j t , e s h p ë r b ë r ë n g a a jo d r i t ëz e z b e h t ë , h a -l l aka t e j a t j e t e j . S t r e s i q ë n d r o i n ë v e n d . F e n e r i d h e p e l l -gjet , që d u k e s h i n s i t ë z g j u a r a n g a n j ë g j u m ë i f r i k s h ë m p r e j t i j , i s h i n a k o m a l a rg , k u r S t r e s i dëgjoi z ë r i n e p a ­re. A i v u r i d o r ë n t e v e s h i s i h i n k ë , p ë r t ë d a l l u a r f jalët . I sh in ca «ho», a p o «oh», që s ' po i m e r r t e v e s h m i r e . Më n ë fund, k u r n j e r i u m e f e n e r q e a f r u a f ed i le m ë , S t r e s i i t h i r r i :

. - Ç ' ë s h t ë ?

143

— E poho i , — t h i r r i t j e t r i që l a rg , me n j ë zë të n d ë r -p r e r ë n g a n g u t j a . — E poho i .

E p o h o i , p ë r s ë r i t i S t r e s i m e v e t e . J a , p r a , ç ' i s h t e ajo fjalë që i qe d u k u r s i «ho» a p o « o h » . E p o h o i .

S t r e s i , i m b e t u r n ë vend , p r i t i g j e r s a k o r r i e r i m b ë ­r r i t i p r a n ë t i j . A i m e r r t e f r y m ë m e zor . . .

— E poho i , l a v d i zot i t , — t h a a i , d u k e z g j a t u r f e n e -r in p ë r p a r a , s i p ë r t ' i b ë r ë më t ë k u p t u e s h m e f ja lë t e t i j . — S a p o pa v e g l a t e t o r t u r e s , e p o h o i m e n j ë h e r ë .

S t r e s i e v ë s h t r o n t e a t ë s i i m p i r ë . — Do t ë k t h e h e n i që t ' j u s h o q ë r o j me f e n e r ? — p y e ­

t i k o r r i e r i . — Do ta m e r r n i në p y e t j e ? S t r e s i n u k u p ë r g j i g j . N ë t ë v ë r t e t ë r r e g u l l a t i s h i n

p i k ë r i s h t a s h t u . T ë m e r r e j n ë p y e t j e j a r r e s t u a r i m e n j ë ­h e r ë p a s p o h i m i t , i d ë r r m u a r sic qe , pa i l ë n ë k o h ë t ë m b l i d h t e v e t e n . D h e i s h t e n a t ë , k o h a m ë e p ë r s h t a t s h -m e p ë r n j ë g jë t ë t i l lë .

N j e r i u m e f e n e r p r i s t e d y h a p a l a rg . D ë g j o h e j f r y -m ë m a r r j a e t i j e m u n d i m s h m e .

T ë m o s e l ë t ë m b l e d h ë v e t e n , m e n d o i S t r e s i . N a t y ­r i sh t , t ë m o s e l i n t e t ë ç lodhej a s n j ë o r ë , a s n j ë ças t . Të mos e l i n t e t ë m b l i d h t e v e t e n e n d a c a k u . . . A s h t u ë s h t ë , t h a m e ve t e , a s h t u ë s h t ë p ë r të , p o r p ë r m u a , s i ë s h t ë m ë m i r e p ë r m u a ? A s ' k a m u n e v e t ë n e v o j ë t ë m b l e d h v e ­t e n ?

D h e befas e k u p t o i s e m a r r j a n ë p y e t j e d o t ë i s h t e n d o s h t a m ë e m u n d i m s h m e p ë r a t ë v e t ë , s e sa p ë r t ë a r r e s t u a r i n .

— J o , — t h a a i . — N u k do t a m a r r s o n t e në p y e t j e . K a m n e v o j ë t ë ç l o d h e m , — d h e i k t h e u k r a h ë t n j e r i u t m e f ene r .

T ë n e s ë r m e n n ë m ë n g j e s , k u r S t r e s i , i s h o q ë r u a r n g a n d i h m ë s i , zb r i t i n ë b o d r u m , i b u r g o s u r i k i s h t e n ë f y t y r ë n j ë s i b u z ë q e s h j e fa j to r i .

144

— N ë t ë v ë r t e t ë d o t ë k i s h a b ë r ë m i r e t a k i s h a p o -h u a r q y s h në fil l im, — t h a ai, pa p r i t u r që S t r e s i t ' i d r e j -t o n t e n d o n j ë p y e t j e . — D h e n d o s h t a k ë s h t u d o t ë k i s h t e n d o d h u r , se , n ë f u n d t ë fundi t , a s n j ë t ë k e q e s ' k a m b ë r ë d h e a s k u s h s ' ë s h t ë d ë n u a r g jer m ë s o t s e p a s k a u d h ë ­t u a r , ose q e n k a e n d u r a n d e j - k ë n d e j m e një g r u a . P r a , d o t a k i s h a t r e g u a r n d o s h t a q y s h n ë fi l l im t ë v ë r t e t ë n d h e m e s igu r i d o t ë k i s h a s h p ë t u a r n g a t e l a s h e t d h e t a ­n i s 'do t ë g j endesha n ë k ë t ë b i rucë , p o r n ë s h t ë p i n ë t i m e , k u m ë pres in . M i r ë p o qël loi k ë s h t u , q ë u n e , p a d a s h u r d h e f a r e ras tës i sh t , h y r a n ë k ë t ë q e r t h u l l g ë n j e s h t r e , p r e j t ë ci l i t s 'po d i l ja do t . S e p s e , s ic që l lon n g a n j ë h e r ë m e n j e r i u n që, pas i k a t h ë n ë n j ë g ë n j e s h t ë r t ë vogë l t ë p a -d ë m s h m e , n ë v e n d q ë t ë t ë r h i q e t p r e j sa j n ë k o h ë n e d u h u r , t h e l l o h e t m ë s h u m ë , d u k e e p a s u a r m e g ë n j e s h -t r a t ë t j e r a t ë vogla , a s h t u d h e u n e k u j t o j a s e m u n d t ë s h k ë p u t e s h a n g a kjo h i s t o r i e m ë r z i t s h m e , d u k e s a j u a r c a g j ë r a t ë p a q e n a , që , n ë v e n d q ë t ë m ë ç l i ron in p r e j g ë n j e s h t r ë s s ë p a r e , m ë z h y t ë n t h e l l ë e m ë t h e l l ë n ë t ë . P o r , m e s a d u k e t , s h k a k p ë r k ë t ë n g a t ë r r e s ë q ë i n x o r a v ê t e s , u bë bu ja e m a d h e që s h k a k t o i u d h ë t i m i i g r u a s s ë r e . P r a , u n e d o t a t r e g o j a m e s i g u r i q y s h n ë f i l l im ç 'k i sh te n d o d h u r , s epse , n ë fund t ë fund i t , s ic j u t h a s h ë , s 'k i sha b ë r ë n d o n j ë k r i m , s i k u r t ë m o s nd i e j a b e f a s s e a r d h j a e asaj g r u a s s ë r e , që sol la u n e , b ë r i , p ë r h a b i n ë t i m e , n j ë bu jë a q t ë m a d h e d h e t r a z o i a q s h u m ë g j i t h ­çka, s a q ë m u a m ' u d u k ve t j a s i a i k a l a m a n i q ë k a l ë v i ­z u r n j ë send , i cili p ë r t ë r r i t u r i t p ë r b ë n d i ç k a t ë t m e r r s h -m e . P r a , n ë m ë n g j e s i n e a s a j d i t e , (do t ' j u a t r e g o j m ë v o n ë g j i thçka me hol lës i ) , k u r p a s h ë se a r d h j a e g r u a ? s ë r e p ë r b ë n t e d içka t e p ë r , t e p ë r . . .s 'di s i t a t h e m , t e j m a s e t r o n d i t ë s e p ë r t ë g j i thë , e a q m ë t e p ë r k u r t ë g j i ­t h ë s ' bën in g jë t j e t ë r , v e ç s e p y e s n i n s i n ë e t h e : « m e k ë e r d h i » , « k u s h e soll i», n d j e n j a e v e t ë m b r o j t j e s më t h a t ë h i q e s h a s a m ë p a r e m ë n j a n ë , t ë z h d u k e s h a p a l ë n ë g j u r m ë n g a kjo h i s to r i , ku u n e i sha k r e j t i r a s t ë s i s h ë m . D h e a s h t u u p ë r p o q a t ë bë j a . P o n e j s e . P o j u a t r e g o j m ë m i r e q y s h n g a e p a r a , s i n is i kjo h i s t o r i . Beso j s e j u d ë -

1 0 - 2 145

s h i r o n i t ë d in i g j i t hçka fill e p ë r pe , a p o jo , zot i z y r t a r ? S t r e s i r r i n t e s i i n g u r o s u r pas t r y e z ë s p r e j d r u r i t ë

p a g d h e n d u r . — Të dëg jo j , — t h a a i . — T r e g o g j i t h ç k a që m e n d o n

s e d u h e t t r e g u a r . U d u k s i k u r i b u r g o s u r i u s h q e t ë s u a p a k n g a m o s -

k o k ë ç a r j a e S t r e s i t .

— U n e n u k e di , ë s h t ë h e r a e p a r e që m e r r e m në p y e t j e , por , m e s a k a m d ë g j u a r , n ë k ë s o r a s t e s h b ë h e n p y e t j e p r e j h e t u e s i t d h e p a s t y r e v i j n ë pë rg j i g j e t , a p o j o ? K u r s e j u . . .

— Fol ve t ë , — t h a S t r e s i . — U n e po të dëg jo j . I b u r g o s u r i lëvizi m b i t o g u n p r e j k a s h t e . — Të p e n g o j n ë p r a n g a t ? — t h a S t r e s i . — Do të t ' i

z g j i d h ?

— P o . P o t ë k i s h t e m u n d ë s i . S t r e s i i b ë r i s h e n j ë n d i h m ë s i t t a zg j idh te . — F a l e m n d e r i t , — t h a i b u r g o s u r i . M e d u a r t ë z g j i d h u r a , u d u k s e e h u m b i e d h e m ë

s h u m ë s i g u r i n ë , ng r i t i d h e n j ë h e r ë s y t ë , m e n j ë s h p r e ­s ë t ë f u n d i t s e S t r e s i d o t a p y e s t e p ë r d içka , por , k u r e pa s e k jo i sh te n j ë s h p r e s ë e k o t ë , n i s i t ë f l is te v e t ë , me zë të u l ë t e pa g j a l l ë r i në e m ë p a r s h m e .

— U n e , s ic j u t h a s h ë d j e , j a m s h i t ë s a m b u l a n t i k o ­n a s h d h e ë s h t ë p i k ë r i s h t k jo p u n ë q ë m ë d h a m u n d ë s i t ë n j i h e m m e g r u a n e r e , p ë r t ë c i lën b ë h e t f jalë. J a m n g a Mal t a , po r k o h ë n m ë t ë m a d h e t ë v i t i t e ka lo j n ë p ë r r r u g ë t e B a l l k a n i t d h e t ë n j ë p j e se t ë E v r o p ë s , d u k e s h i -t u r i kona . N ë qof të s e t h e m ho l l ë s i r a t ë p a n e v o j s h m e , j u l u t e m t ë m ë n d ë r p r i t n i , s e p s e , s ic j u t h a s h ë , ë s h t ë h e ­r a e p a r e q ë m e r r e m n ë p y e t j e d h e k ë t o r r e g u l l a n u k i d i . P r a , m e r r e m m e s h i t j e i konash , d h e j u e m e r r n i m e m e n d s e s a t ë p r i r u r a j a n ë g r a t ë p ë r k ë s o b l e r j e s h . K ë ­s h t u , n j ë d i te u n j o h a m e a t ë , D o r u n t i n ë n , s ic q u h e j . M ë t h a s e i sh t e e h u a j a t j e , n ë B o h e m i , e a r d h u r n u s e n g a A r b r i , d h e , k u r u n e i t h a s h ë s e k i s h a k a l u a r p a r a c a k o -h ë s h p r a n ë k u f i j v e t ë A r b r i t , d e s h i r a t ë f ikë t p r e j t r o -r e d i t j e s . T i j e i p a r i n j e r i q ë t a k o j , m ë t h a , q ë v j e n q ë

146

a n d e j . M ë p y e t i : Mos d i g jë ç ' b ë h e t a t j e , ç 'ka n d o d h u r , p e r s e n u k v j e n a s n j ë n g a n j e r ë z i t e m i t ë m ë s h i k o j ë ? K i s h a d ë g j u a r p ë r n j ë l u f t ë a p o p ë r n j ë m u r t a j ë , m e n j ë f jalë p ë r d içka t ë k e q e q ë k i s h t e n d o d h u r k ë t u d h e , p a ­s i i a t h a s h ë , p ë r t a q e t ë s u a r , s h t o v a s e k jo k i s h t e k o h ë q ë k i s h t e n d o d h u r , g a t i t r e v j e t m ë p a r e . A t ë h e r ë a jo k l i t h i e t h a : P o u n e a q k o h ë k a m q ë s ' k a m a s n j ë l a j m p r e j a n d e j . E m j e r a , d i ç d o t ë k e t ë n d o d h u r . D h e a s h t u e t r o n d i t u r sic i sh te , p ë r m e s n g u l ç i t d h e l o tve , Tnë t r e -goi s e s i k i s h t e v a j t u r n u s e p a r a t r e v j e t ë s h a t j e n ë B o h e m i , s e s i n ë n a d h e vë l l ezë r i t s ' k i sh in d a s h u r t a m a r t o n i n k a q la rg , po r k i s h t e n g u l u r k ë m b ë p ë r k ë t ë n j ë r i p r e j vë l lezërve , K o s t a n d i n i , k ë s h t u q u h e j a i ; s i ky i k i s h t e d h ë n ë n ë n ë s f ja lën, besën, s i c i t h o n ë k o h ë t e f u n d i t s h q i p t a r ë t f jalës së d h ë n ë , f jalë që u n e n u k e d i ja d h e e dëg jova p ë r h e r ë t ë p a r e p r e j s a j , p r a i k i s h t e d h ë n ë besën s e do f i a s u i t e m o t r ë n n g a la rg , s a h e r ë që t ë d o n t e a j o ; s i k i s h i n k a l u a r j a v e e m u a j , e p a s t a j v i t e , d h e a s n j e r i n g a s h t ë p i a e s a j , m a d j e a s v e t ë b e s ë t a r i , K o ­s t a n d i n i , s ' v in te q ë s ' v i n t e p ë r t a p a r e ; s i a t ë e k i s h t e m a r r ë n j ë mai l i p a d u r u e s h ë m , s i e m u n d o n t e v e t m i a , a t y m i d i s t ë h u a j v e d h e b a s h k ë m e m a l l i n e v e t m i n ë s h t o h e j h e r ë pas h e r e a n k t h i s e m o s k i s h t e n d o d h u r n d o ­n j ë g j ë m ë a t j e n ë s h t ë p i . K u r s e , k u r m o r i v e s h n g a u n e p ë r l u f t ë n apo p ë r m u r t a j ë n , i sh t e e s i g u r t se . d i ç k a e k e q e k i s h t e n d o d h u r , s e p a r a n d j e n j a n u k e k i s h t e g a -b u a r d h e m ë t h a s e d o n t e t ë n i se j v e t ë p ë r n ë s h t ë p i , p o r ç'fi b ë n t e të shoq i t , i c i l i , m e g j i t h ë s e i k i s h t e p r e m t u a r t a s u i t e ve t ë , m e q ë v ë l l e z ë r i t s 'po k u j t o h e s h i n , i d h ë n ë p a s p u n ë v e , t h o s h t e s e n u k g j e n t e d o t k o h ë p ë r n j ë u d h ë t i m k a q t ë g ja të .

D u k e e d ë g j u a r t ë f l is te , e b u k u r sic qe d h e , s ic d u ­k e j , a k o m a m ë e b u k u r p r e j l o tve , p a p r i t u r m ë l ind i d ë -s h ë r i m i p ë r t ë d h e , i s h t y r ë p r e j t i j , pa e m e n d u a r g j a t ë , i t h a s h ë se , p o t ë d o n t e , m u n d t a s i l l ja u n e g j e r n ë s h t ë ­p i . N g a q ë s h t e g t i m e t e g j a t a i sh in g jë j a më e z a k o n s h -m e n ë j e t ë n t ime , u n e i a t h a s h ë k ë t ë m e p o a t ë t h j e s h -tës i q ë i t h u h e j d i k u j t p ë r t a ç u a r g j e r n ë q y t e t i n fq in je ,

147

p o r a sa j kjo iu d u k n jë ide e m a r r ë z i s h m e . I s h t e e k u p ­t u e s h m e që në f i l l im asa j t ' i d u k e j d i çka e m a r r ë z i s h m e , m e g j i t h a t ë p i k ë r i s h t n g a z j a r r m i a m e t ë e i len a jo n i s i t a k u n d ë r s h t o n t e k ë t ë ide , m u a m ë l ind i s h p r e s a p ë r t ë k u n d ë r t ë n , n g a q ë m ' u d u k s e a jo e b ë n t e k ë t ë g jë j o a q p ë r t ë m ë m b u s h u r m e n d j e n m u a , q ë kjo i s h t e d i ç k a e m a r r ë z i s h m e , p o r pë r t ' i m b u s h u r m e n d j e n v ê t e s . D h e s a m ë s h u m ë q ë a jo t h o s h t e : j u j e n i i m a r r ë d h e a k o m a m ë e m a r r ë j a m u n e q ë p o j u dëg jo j , m u a a q m ë t e p ë r m ë s h t o h e j d ë s h i r a p ë r t ë , b a s h k ë m e s h p r e s ë n s e a j o d o t a p r a n o n t e . K ë s h t u që , k u r d i t ë n e n e s ë r m e , p a s n j ë n a t e p a g j u m ë d h e k r e j t e z b e h t ë , m e z ë t ë p a f u q i s h ë m a jo m ë t h a se , n ë qof të s e p r a n o n t e t ë v i n t e m e m u a , s i d o t a p ë r l i g j t e k ë t ë g jë p ë r p a r a t ë shoq i t , u n e t h a s h ë me y e t e : e f i tova . I s h a i b i n d u r s e k r y e s o r j a i s h t e t ë n i -s e s h a n j ë h e r ë m e t ë , v e t ë m p ë r v e t ë m , n ë p ë r u d h ë t e Ev ropës , pas t a j t ë bëhe j ç ' të b ë h e j . G j i t h ç k a t j e t ë r m ë d u k e j e p a r ë n d ë s i s h m e . I t h a s h ë të v i n t e pa l e j e n e t i j , m e q e n ë s e a i i s h t e b ë r ë v e t ë s h k a k t a r p ë r n j ë s je l l je t ë t i l lë . Në fund t ë fundi t , a n u k më t h a v e t ë s e a i i k i s h t e p r e m t u a r t a s i l l t e n ë s h t ë p i , p o s 'e l i n in p u n ë t ? P r a , l e t ë n i s e j d h e a jo p a e l a j m ë r u a r . P o s i , s i? p y e s t e a jo m e p a d u r i m . S i t ë p ë r l i g j e m pas t a j p ë r p a r a t i j ? M e n j ë t ë p a n j o h u r , v e t ë m . D h e u s k u q . S i g u r i s h t , i t h a s h ë , që s 'ke p ë r - t ' i t h ë n ë s e ike m e n j ë t ë p a n j o h u r , a spak , n a r u a j t ë zot i . Po a t ë h e r ë s i? t h a a jo . D h e u n e i t h a s h ë : E k a m m e n d u r d h e k ë t ë , lë r i n j ë p u s u l l ë q ë t ë e r d h i v ë ­l lai d h e t ë m o r i m e n g u t n g a q ë n ë s h t ë p i k a n d o d h u r n j ë f a tkeqës i . Ç ' f a tkeqës i? Më n d ë r p r e u a jo . Ti e di , i h u a j , p o n u k e t h u a . A h , i m vel ia s ' r r o n m ë , n d r y s h e , d o t ë v i n t e t ë m ë s h i k o n t e .

K a l u a n d y d i t e t ë t j e r a m e k ë t o l ë k u n d j e . K i s h a f r i kë s e d o t ë b i ja n ë s y d h e u p ë r p o q a t a t a k o j a m ë f s h e h t a z i . D ë s h i r a pë r t ë i k u r m e t ë m ' u b ë e p a p ë r -m b a j t s h m e . D h e m ë n ë fund a jo p r a n o i . I s h t e n j ë m b a s -d i t e v o n ë , k r e j t e z y m t ë , k u r a jo v r a p o i t e u d h ë k r y q i , ku i k i s h a t h ë n ë se po e p r i s j a p ë r h e r ë t ë f u n d i t , h i p i m b i v i t h e t e k a l i t p a s m e j e , d h e u n i s ë m t ë dy pa fo lu r

148

asn jë fjalë. U d h ë t u a m a q s a m e n d u a m s e k i s h i m s h k u a r mja f t l a rg p ë r t ë h u m b u r odo g j u r m ë . F j e t ë m n ë n j ë b u j t i n ë t ë h u m b u r d h e t ë n e s ë r m e n q ë p a g d h i r ë u n i -s ë m pë r së r i p ë r u d h ë . Ë s h t ë e t e p ë r t t ' j u t h e m se a jo i sh t e v a z h d i m i s h t n ë a n k t h . E q e t ë s o j a s a m u n d j a d h e i k n i m l a rg . K ë s h t u kalo i n a t a e d y t ë , n ë n j ë b u j t i n ë t j e t ë r , a k o ­m a m ë t ë h u m b u r s e e p a r a , n ë n jë k r a h i n ë q ë s'i d i a s e m r i n . N u k po ju t r ego j h o l l ë s i r a p ë r p ë r p j e k j e t e m i a q ë ajo t ë p r a n o n t e t ë bëhe j d a s h n o r j a i m e . K r e n a r i ä d h e s idomos a n k t h i i v a z h d u e s h ë m e p e n g o n i n . P o r u n e i p ë r d o r a t ë g j i t h a rn je te t , d u k e n i s u r n g a l u t j e t e z j a r r t a , g je r t e k ë r c ë n i m i se do t a b r a k t i s j a e t a l i ja v e t ë m mid i s r r a f s h i r a v e t ë E v r o p ë s . K ë s h t u q ë m ë n ë f u n d n a t ë n e k a t ë r t a jo u bë imja . I s h t e n j ë d e h j e k a q e m a d h e p ë r m u a , s a q ë në m ë n g j e s i n e d i t e s së n e s ë r m e , k r e j t i t r u -l losur , n u k k u p t o j a k u i sh im d h e p ë r k u s h k o n i m . . . N ë qof të s e p o j u t h e m ho l l ë s i r a t ë p a n e v o j s h m e , j u l u t e m t ë m ë n d ë r p r i t n i . K a l u a m k ë s h t u c a d i t e d h e c a n e t t ë ç u d i t s h m e . F l i n i m b u j t i n a v e k u n a z i n t e h e r a , pas t a j i k n i m la rg . P ë r t ë p ë r b a l l u a r s h p e n z i m e t , s h i t ë m d i s a n g a s to l i t ë e s a j . U n e doja q ë k y u d h ë t i m t ë zg ja t e j n ë p a m b a r i m , a jo s h p e j t on t e . Sa më s h u m ë u a f r o h e s h i m kuf i jve t ë Arb r i t , aq më t e p ë r s h t o h e j a n k t h i i s a j . Ç 'ka n d o d h u r val le a t j e , t h o s h t e h e r ë p a s h e r e . Ç ' i sh t e a jo lu f të , ç ' i shte ajo m u r t a j ë ? P y e t ë m disa h e r ë n ë p ë r b u j -t i na , por pë rg j ig j e t i sh in t ë t u r b u l l t a . K i s h i m d ë g j u a r p ë r n j ë lu f të t ë m a d h e n ë v i se t e A r b r i t , p o r d i s a n g a t ë -r r o n i n k o h a n e s a j , d i sa t h o s h i n se n u k i s h t e luf të , po m u r t a j ë , t ë t j e r ë t h o s h i n s e kjo k i s h t e n d o d h u r j o n ë A r b ë r , por m ë t u t j e . K ë s h t u i sh in pë rg j ig je t , por , s a m ë t e p ë r u a f r o h e s h i m kuf i jve t ë A r b r i t , aq më s h u m ë a to q a r t ë s o h e s h i n . Q ë a jo t ë m o s d ë g j o n t e , p ë r p i q e s h a t ë m e r r j a vesh n d o n j ë g jë k u r a jo p u s h o n t e n ë d h o m ë . T a ­n i t ë g j i t h ë e d i n i n a t ë lu f t ë e a t ë m u r t a j ë , që k i s h i n q e ­n ë t ë p l e k s u r a b a s h k ë e q ë k i s h i n b ë r ë k ë r d i n ë m b i m a -s h k u l l i m i n e k r e j t A r b r i t . P a s i h y m ë n ë p r i n c i p a t a t v e ­r i o r e t ë vend i t , f i l l uam t ' u s h m a n g e s h i m r r u g ë v e d h e b u j t i n a v e k r y e s o r e d h e p ë r p i q e s h i m t ë u d h ë t o n i m k r y e -

149

s i s h t n a t ë n . T a n i k i s h i m a r r i t u r n ë p r i n c i p a t a t f q i n j e , d h e a jo n u k d o n t e k u r r s e s i t ë t ë r h i q t e v ë m e n d j e n e t ë t j e r ë v e . E c n i m d j e r r i n a v e , u d h ë e p a u d h ë . B ë n i m d a -s h u r i k u t ë m u n d n i m . N ë n j ë n g a b u j t i n a t e r r a l l a k u u d e t y r u a m t ë f u t e s h i m p ë r s h k a k t ë k o h ë s s ë k e q e , u n e m ë s o v a t ë v ë r t e t ë n e k o b s h m e p ë r f a m i l j e n e s a j . P ë r z i -n ë e a sa j f ami l j e j e t ë d ë g j u a r b i s e d o h e j k u d o . K i s h i n v d e k u r g j i t h ë v ë l l e z ë r i t e s a j . K i s h t e v d e k u r e d h e K o s ­t a n d i n i , a i q ë i k i s h t e p r e m t u a r t a s i l l t e . B u j t i n a r i d i n t e g j i t h ç k a . F r i k a s e m o s n j i h e s h i m , n i s i t ë m ë k a p u l l o n t e t a n i e d h e m u a . S a m ë s h u m ë q ë i a f r o h e s h i m s h t ë p i s ë s ë s a j , a q m ë t e p ë r v r i t n i m m e n d j e n s e s i d o t a p ë r l i g j t e a jo a r d h j e n e s a j . Ajo që k u j t o n t e se v ë l l e z ë r i t i k i s h t e g j a -

• lie, t m e r r o h e j më t e p ë r se ç ' d u h e j , k u r s e m u a , që e d i j a t ë v ë r t e t ë n , p u n a m ë d u k e j m ë e t h j e s h t ë . S idoqof t ë i s h ­t e m ë l e h t ë t ë p ë r g j i g j e s h e p ë r p a r a n j ë n ë n e p l a k ë , t ë s h u s h a t u r n g a zia , s e s a p ë r p a r a n ë n t ë v ë l l e z ë r v e .

S h q e t ë s i m i s e s i d o t ' u a s h p j e g o n t e v ë l l e z ë r v e d h e n ë n ë s a r d h j e n e s a j , sa v e n t e b ë h e j i l e m e r i s h ë m . S i do t ë t h o s h t e k u r t a p y e s n i n « k u s h t ë so l l i ?»? T ë t r e g o n t e t ë v ë r t e t ë n ? T ë g ë n j e n t e ? P o s i?

A t ë h e r ë u d e t y r o v a t ' i t r ego ja n j ë p j e së t ë s ë v ë r -t e t ë s , d o m e t h ë n ë n j ë p j e së t ë g j ë m ë s . I t h a s h ë , m i d i s t ë t j e r a s h , se vël la i i s a j , K o s t a n d i n i , a i që i k i s h t e d h ë n ë f j a l ën s e d o t a s i l l t e n ë s h t ë p i , k i s h t e v d e k u r b a s h k ë m e n j ë p j e s ë t ë v ë l l e z ë r v e .

K u p t o h e t që u bë s i e ç m e n d u r n g a d ë s h p ë r i m i , p o r as k a p i t j a e r r u g ë s , a s b r e n g a n u k i a h o q ë n d o t s h q e t ë s i m i n s e s i d o t a s h p j e g o n t e k ë t ë a r d h j e t ë be f t ë . I d e j a p ë r t a s h p j e g u a r u d h ë t i m i n e s a j me n d i h m ë n e n j ë n d ë r h y r -j e j e t ë m b i n a t y r s h m e m ë l ind i m u a . E v r a v a s a e v r a v a m e n d j e n d h e n u k m u n d a t ë g j e j a n j ë t j e t ë r s h p j e g i m . S 'ke ç'i b ë n , i t h a s h ë , do t ë p ë r d o r ë s h t ë n j ë j t ë n g ë n j e s h -t ë r q ë p ë r d o r e m e t ë t shoq , d o t ë t h u a s h q ë t ë sol l i K o s ­t a n d i n i , r r u g ë t j e t ë r s 'ke . P o t i m s h o q e g ë n j e v a s e a i e d i n t e vë l l anë t ë g ja l lë , m ' u pë rg j ig j a jo , s i d o t ë t h e m t ë n j ë t ë n g jë p ë r t ë v d e k u r i n ? T a n i ë s h t ë m ë l e h t ë , i t h a s h ë u n e , p i k ë r i s h t n g a q ë ë s h t ë i v d e k u r . D o t ë t h u a s h

150

s e t ë soll i y t velia, l e t a k u p t o j n ë s i t ë d u a n , d o m e t h ë n ë l e t a k u p t o j n ë s e t ë sol l i f a n t a z m a e t i j . N ë f u n d t ë fu ­n d i t , a s ' të ka p r e m t u a r s e gjal lë a v d e k u r do t ë t ë s i l l ­t e në s h t ë p i ? Të g j i t h ë e d i n e p r e m t i m i n e t i j d h e do t ë t ë b e s o j n ë .

P ë r m u a q ë e d i j a s e k i s h t e m b e t u r g ja l lë v e t ë m n ë ­na , më d u k e j më e t h j e s h t ë p u n a , k u r s e a jo , që i d i n t e gjal lë së p a k u g jysmën e vë l lezërve , f a re p a k s h p r e s ë k i s h t e s e d o t a beson in . M i r ë p o , d o n t e a p o n u k d o n t e , i s h t e e d e t y r u a r t ë pa j tohej m e m u a . R r u g ë t j e t ë r - s ' k i sh te . S ' k i s h t e a s k o h ë pë r t ë g j e t u r d i ç k a m ë t ë b e s u e s h m e , d h e k r y e s o r j a q ë s e m e n d j e t t o n a e k i s h i n h u m b u r t a n i k t h j e l l t ë s i n ë .

K ë s h t u , e rdhi n a t a e fund i t , n a t a e n j ë m b ë d h j e t ë t e to r i t , n ë m o s gabo j , k u r n e , d u k e l ë v i z u r p o a q f s h e h -taz i s a f a n t a z m a t , i u a f r u a m s h t ë p i s ë . N u k p o z g j a t e m m e t r o n d i t j e n e s a j , q ë k a l o n t e t a n i çdo kuf i . K i s h t e k a -l u a r m e s n a t a . A s h t u s ic k i s h i m v e n d o s u r , u n e q ë n d r o v a m ë n j a n ë , f s h e h u r n ë g j y s m ë t e r r , k u r s e a jo d u h e j t ë n i -se j d r e j t po r t e s . M i r ë p o n u k i sh te n ë g j end je t ë e c t e . A t ë h e r ë u d e t y r o v a t a m b a j a p ë r k r a h u g j e r t e p o r t a , k u m e d o r e t ë d r i d h u r t r o k ë l l i t i , ose, q ë t ë j e m m ë i s a k ­të , v e t ë m s a e vu r i d o r ë n m b i t r o k i t ë s e n , s e n ë t ë v ë r ­t e t ë i s h a u n e q ë t r o k ë l l i t a d u k e l ëv i zu r t ë s a j ën , q ë i s h t e e f t o h u r s i d o r e k u f o m e . U n e d e s h a t ë s h k ë p u t e s h a n ë çast , p o r a jo , a s h t u e l l a h t a r i s u r sic i sh , s ' m a l ë s h o n t e d o r ë n . M e t j e t r ë n i p ë r k ë d h e l a f lokët p ë r h e r ë t ë f u n d i t p ë r t a q e t ë s u a r , p o r n ë a t ë ças t k ë r c i t i p o r t a e b r e n d s h -m e d h e , l avd i zoti t , ajo j o v e t ë m m a l ë sho i d o r ë n , p o r më s h t y u s i e t r o m a k s u r . D ë g j o v a zë r in . e p l a k ë s n g a b r e n d a -«Kush je?», p a s t a j pë rg j ig j en e s a j « H a p e , n ë n ë , j a m D o r u n t i n a » , d h e p r a p ë zë r in e p l akës «Si t h e ? » . I s h a d u k e u l a r g u a r d h e f ja lët e t j e r a n u k i d a l l o v a q a r t ë , aq m ë t e p ë r që , s a v e n t e , a t o b ë h e s h i n m ë t ë m b y t u r a d h e m e c a s i k l i t h m a n ë m e s .

U l a rgova u d h ë s s ë m a d h e g je r n ë v e n d i n k u k i s h a l ënë k a l i n d h e , pas i i h i p a , eca n j ë copë h e r ë p ë r t ë g j e ­t u r n d o n j ë s k u t ë k u t ë ka lo j a n a t ë n . E k i s h i m l ë n ë t ë t a -

151

k o h e s h i m f sheh taz i , pas dy d i tësh , por q y s h a t ë çast e n d i e -j a s e kjo s ' k i s h t e p ë r t ë n d o d h u r m ë . T ë n e s ë r m e n d h e d i t ë t e t j e r a t ë m ë v o n s h m e , d u k e p a r e t u r b u l l i r ë n e m a ­d h e që k i s h t e s h k a k t u a r a r d h j a e s a j , j o v e t ë m u b i n d a s e s ' k i s h a p ë r t a t a k u a r m ë , p o r e m b l o d h a m e n d j e n t ë z h d u k e s h a n j ë o r ë e m ë p a r e q ë k ë n d e j . N d ë r k o h ë m o r a v e s h p ë r u d h ë z i m e t e d h ë n a p r e j j u s h d h e t a n i p o m ë b ë h e j g j i t h m o n ë më e b e s u e s h m e se, d u k e e s je l lë a t ë g r u a , u n e k i s h a k r y e r n j ë s a k r i l e g j , i ci l i , m e g j i t h ë s e m b e t e j par m u a i p a k u p t u e s h ë m , m u n d t ë m ë k u s h t o n t e s h t r e n j t ë . Do ja t ë z h d u k e s h a n j ë o rë e m ë p a r e , p o n ë ç ' tmënyrë? Të g j i t h a b u j t i n a t d h e p i k a t e k a l i m i t i s h i n u r d h ë r u a r t ë m ë k a p n i n p o r s a t ë m ë d i k t o n i n . N j ë h e r ë m e n d o v a t ë d o r ë z o h e s h a v e t ë e t ë t r e g o j a : u n e e so l la a t ë g r u a , m ë n d j e n i , n ë qof të s e k a m b ë r ë n d o n j ë g j ë t ë k e q e , por , d h e n ë e k a m b ë r ë , n u k e k a m d i t u r . M i r ë ­p o p a s t a j n d ë r r o v a m e n d j e . Ç'reië d u h e t , t h a s h ë m e v e ­te . M e p a k k u j d e s m u n d t ' u v i d h e m n g a t ë r r e s a v e d h e t ë s h p ë t o j n g a k jo h i s t o r i . K i s h a n j ë p a r a n d j e n j ë s e d i t ë t e m j a l t i t m e g r u a n e r e d o t ë m ë k t h e h e s h i n n ë h e l m . Nisa t ë l ëv iz ja m e k u j d e s , l a r g u d h ë v e d h e b u j t i n a v e d h e k r y e s i s h t n a t ë n . K u j t o j a se , s a t ë k a p ë r c e j a k u f i r i n e p r i n c i p a t ë s s u a j , do t ë g j e n d e s h a j a s h t ë r r e z i k u t . N u k e d i ja s e l a j m ë r i m i p ë r m u a k i s h t e s h k u a r e d h e n ë p r i n c i ­p a t a t d h e k o n t e t ë fqinje . D h e p i k ë r i s h t a t j e e p s s o v a . U f toha d u k e k a l u a r n j ë l u m ë m e n j ë e m ë r t ë k e q , « U j a -n a e K e q e » , k ë s h t u m ë d u k e t s e q u h e j , pa s t a j s ' m b a j m e n d m i r e s e ç ' ndodh i . K i s h a e t h e d h e z j a r r m i t ë m a ­d h e d h e s ' m ë k u j t o h e t m ë asg jë , veç ç a s t i t k u r u p ë r m e -n d a i l i d h u r k ë m b ë e d u a r në n j ë b u j t i n ë . J a , k jo qe e g j i tha , zot i shef. N u k e di n ë s e e s h p j e g o v a çdo g jë a s h t u sic d u h e t , p o r j u m u n d t ë m ë p y e s n i p ë r ç fa rëdo lloj h o -l lësie d h e u n e do t ' j u p ë r g j i g j e m fije e p ë r pe , zot i shef . M ë v jen k e q q ë n ë f i l l im u so l la a s h t u s i c n u k d u h e j t ë s i l lesha , p o r beso j s e j u e k u p t o n i g j e n d j e n t i m e , zo t i shef. U n e d o j ë b ë j çmos q ë t a sh lye j s j e l l j en t i m e t ë p a -d e n j ë t ë f i l l imit , d u k e t r e g u a r g j i thçka v e ç t ë m ë p y e s ­n i , zot i shef .

152

A i h e s h t i m ë n ë fund d h e s y t ë i m b e t ë n n j ë g r i m e t ë p a l ë v i z u r , n ë n s h i k i m i n e S t r e s i t . N d i h e j m e n j ë h e r ë q ë q ie l lzën e k i s h t e t ë t h a r ë , p o n u k g u x o n t e t ë k ë r k o n -t e u jë . S t r e s i q ë n d r o i p ë r n j ë k o h ë s h u m ë t ë g j a t ë a s h t u . P a s t a j , k u r b u z ë t e t i j l ëv izën p ë r t ë fo lur , f y t y r ë n e t ë b u r g o s u r i t e p ë r s h k o i n j ë v e t ë t i m ë n ë n q e s h j e j e .

— Kjo ë s h t ë e v ë r t e t a ? — p y e t i S t r e s i . — P o , zot i shef. K r e j t e v ë r t e t a . — A ? !

— K r e j t e v ë r t e t a , zoti shef . S t r e s i u n g r i t d h e n g a d a l ë , s i k u r qa fën t a k i s h t e p r e j

d r u r i , k t h e u k o k ë n n g a n d i h m ë s i d h e d y ro j a t . — V ë r e n i në t o r t u r e , — u r d h ë r o i . Jo v e t ë m s y t ë e t ë b u r g o s u r i t , por f y t y r a t e t ë t r e

n j e r ë z v e t ë t i j s h t a n g ë n n g a h a b i a . — Në t o r t u r e ? — p y e t i n d i h m ë s i me zë të u lë t , i s i -

g u r t s e n u k k i s h t e dëgj.uar m i r e . — P o , — t h a S t r e s i me zë t ë aku l l t , — në t o r t u r e .

D h e m o s m ë s h i k o n i m e a t a s y . U n e d i ç ' bë j . M e n j ë l ëv i z j e t ë v r u l l s h m e a i u k t h y e t ë d i l te , n ë

k o h ë n që p a s s h p i n ë s s ë t i j i b u r g o s u r i n i s i t ë k l i t h t e :

— O zot i shef, zoti shef, ç ' ë s h t ë k jo? O zot i m a d h , ç ' ë sh t ë k ë s h t u ! Pse , p s e . . .

S t r e s i i ng j i t i shka l l ë t m e s h p e j t ë s i , m e g j i t h a t ë a r r i -t i t ë d ë g j o n t e t r i ngë l l imin e p r a n g a v e që po m b ë r t h e h e -s h i n d h e k l i t h m a t e t j e ra , që , m e g j i t h ë s e d ë g j o h e s h i n m ë m b y t u r , i s h i n m ë n g j e t h ë s e e m ë t ë p ë r v a j s h m e .

S t r e s i u ng j i t në z y r ë n e t i j , m o r i p l u m b ç i n d h e n i ­s i t ë s h k r u a n t e n j ë r a p o r t p ë r k a n c e l e r i n ë e p r i n c i t .

•«Raport p ë r k a p j e n e s j e l l ë s i t t ë D o r u n t i n ë V r a n a j t . D j e n ë m b r ë m j e , p r e j k a p i t e n i t t ë k u f i r i t S t a n i s h , m ' u d ë r g u a n j e r i u që d y s h o h e j s e i s h t e s je l lës i i D o r u n t i n ë V r a n a j t . N ë p y e t j e n e p a r e , t ë b ë r ë p r e j m e j e , n u k t r e -goi a sg j ë d h e m o h o i t ë k e t ë n j o h u r n j ë g r u a m e k ë t ë e m ë r e a q m ë p a k t ë k e t ë u d h ë t u a r m e t ë . P a s t a j , n ë n k ë r c ë n i m i n e t o r t u r e s p o h o i g j i t hçka , d u k e z b u l u a r m ë në fund e n i g m ë n e kësa j ng j a r j e j e . Ajo ka n d o d h u r k ë s h ­t u : N ë f u n d t ë s h t a t o r i t t ë k ë t i j v i t i , i n d o d h u r n ë B o h e -

153

m i g j a t ë n j ë s h t e g t i m i t ë z a k o n s h ë m p ë r s h i t j e i k o n a s h n j e r i u p ë r t ë c i l in b ë h e t fjalë, pas i e ka n j o h u r r a s t ë -s i s h t D.V. d h e p a s i k a d ë g j u a r a n k i m e t d h e a n k t h e t e saj l i d h u r me f a m i l j e n që e k i s h t e l a rg , i k a p r e m t u a r t a s j e ­llë n ë s h t ë p i . I k a m b u s h u r m e n d j e n t ë g ë n j e j ë t ë s h o ­q in , d u k e i l ë n ë n j ë pusu l l ë s e g jo ja p o i k ë n m e t ë v ë -l lanë , K o s t a n d i n i n , d h e j a n ë l a r g u a r k ë s h t u q ë t ë d y n g a B o h e m i a . R r u g ë s k a k r i j u a r m a r r ë d h ë n i e d a s h u r i e m e t ë . N ë m b a r i m t ë u d h ë t i m i t t ë m u n d i m s h ë m , p a s i i k a t r e -g u a r se vë l la i i sa j K o s t a n d i n i ka k o h ë që ë s h t ë i v d e ­k u r , n ë m u n g e s ë t ë g je t jes s ë n j ë g ë n j e s h t r e t j e t ë r p ë r t ë p ë r l i g j u r k ë t ë u d h ë t i m m e n j ë t ë p a n j o h u r , i k a m b u ­s h u r m e n d j e n D.V. t ' i t h o t ë s ' ë m ë s s e e k a s j e l l ë f a n t a z -ma e vë l l a i t t ë v d e k u r , s ipas p r e m t i m i t që i k i s h t e b ë r ë n ë gja l l je . P a s k ë s a j , i t r e m b u r , ë s h t ë p ë r p j e k u r t ë i k ë p a r ë n ë n ë sy , g j e r s a ë s h t ë k a p u r , n ë r r e t h a n a q ë m e s i g u r i d i h e n p r e j j u s h , n ë k o n t e n ë fq in j e , n ë n j ë b u j t i ­n ë q ë q u h e t « B u j t i n a e d y R o b e r t ë v e » . M e u r d h r i n t i m n d o d h e t t a n i n ë n j ë veç im t ë p io te . P r e s u d h ë z i m e p r e j j u s h p ë r v e p r i m e t ë m ë t e j s h m e .

K a p i t e n i S t r e s »

P ë r t o r t u r ë n , q ë p o r s a k i s h t e n i s u r . p o s h t ë , n ë n k ë -m b ë t e t i j , S t r e s i n u k s h k r o i a s n j ë f jalë . E m b y l l i l e t r ë n me k u j d e s , e v u l o s i me dy l lë d h e e n i s i m e n j ë h e r ë p ë r në k r y e q y t e t i n e p r i n c i p a t ë s . Një l e t ë r p a k a s h u m ë të n j ë j t ë n i s i p ë r n ë M a n a s t i r i n e T r e K r y q e v e m e s h ë n i -m i n që , n ë qof të s e k r y e p e s h k o p i q e l a r g u a r p ë r n ë q e -n d ë r , l e t r a t ë çohe j a t j e .

154

KAPITULLI I GJASHTË

Ra p r a p ë d ë b o r ë , po r e n d r y s h m e n g a e p a r a , s i më e a f ë r t p ë r n j e rëz i t . Ç ' i sh te p ë r t ' u z b a r d h u r , u z b a r d h , d h e ç ' i sh te p ë r t ë m b e t u r e zezë , m b e t i a s h t u . S t r e h ë t l ë s h u a n k r o n g j i j t ë e p a r e t ë aku l l i t , n j ë p j e s ë e r r ë k e v e n g r i n ë s i z a k o n i s h t d h e c ipëza e a k u l l i t i s h t e aq e q ë -n d r u e s h m e , sa p ë r t ë m b a j t u r v e t ë m p e s h ë n e zogjve . U d u k m e n j ë h e r ë q ë k y i sh t e n g a a t a d i m r a q ë i shikonin d h e u t .

155

N ë n pu l l aze t e r ë n d u a r a nga bo ra , s i a s n j ë h e r ë t j e te r , f l i te j p ë r D o r u n t i n ë n . Të g j i t h ë e d i n i n t a n i k a p j e r e s je l lës i t t ë s a j d h e d in in d i sa g r i m c a n g a a t o që a i ki­s h t e r r ë f y e r , p o r a t o i sh in t ë m j a f t u e s h m e p ë r t ë m b u ­s h u r b o t ë n m e fjalë, s ic m j a f t ô n t e n j ë g r u s h t g r u r ë pë r t ë m b j e l l ë n j ë a r e m e t ë .

G j i t h ë a to d i t e k o r r i e r ë t ë s h u m t ë e r d h ë n n g a q e -n d r a n ë k r a h i n ë d h e p o a q t ë t j e r ë u n i s ë n p r e j k r a h i -n ë s pë r n ë q e n d ë r . T h u h e j s e p o p ë r g a t i t e j n j ë m b l e d h j e e m a d h e p ë r t ë d a v a r i t u r n j ë h e r ë e m i r e g j i t hë a t ë m j e -gul l e t r a z i m s h p i r t ë r o r që k r i j o i h i s t o r i a e p a q e n ë - e ng r i t j e s n g a v a r r i t ë vë l l a i t t ë v d e k u r . M e s a d i h e j , S t r e ­s i po p ë r g a t i s t e r a p o r t i n e h o l l ë s i s h ë m që do t ë m b a h e j a t j e . T ë b u r g o s u r i n e k i s h t e v ë n ë n ë n j ë veç im t ë p i o ­t e , n ë n j ë v e n d q ë s 'e d i n t e a s k u s h , d u k e e r u a j t u r m e xhe loz i n g a çdo sy a p o vesh i h u a j .

A to c o p e r à r r ë f i m e s h t ë t ë b u r g o s u r i t , q ë k i s h i n m u ­n d u r t ë d i ln in j a s h t ë , u d h ë t o n i n t a n i g j i t h m o n ë e m e l a r g t ë b a r t u r a n g a go ja n ë gojë , m i d i s a v u l l i t t ë f r y m ë -m a r r j e s , q ë s a johe j n g a ngr ica , i kn in n ë p ë r k a r r o c a , u d h ë m ë u d h ë e b u j t i n ë m ë b u j t i n ë . M e g j i t h ë s e , p ë r s h k a k t ë s ë f toh tës n j e r ë z i t l ë v i z n i n m ë pak , p ë r çud i , t h a s h e t h e m -n a j a v r a p o n t e p o a q s h p e j t , s a e d h e n ë k o h ë t ë n g r o h t ë . M a d j e d u k e j s i k u r , e m p i r ë m i d i s s ë f t o h t ë s d i m ë r o r e , a s h t u e k r i s t a l t ë d h e r r e z ë l l o r e s i ish, n d r y s h e n g a t h a s h -e t h e m n a j a t e v e r ë s , a jo u d h ë t o n t e t a n i më e s i g u r t , p a u r r e z i k u a r t ë p ë r ç u d n o h e j s i a t o n g a z a g u s h i a , t r u -l los ja e m e n d j e v e d h e s h k u r d i s j a e n e r v a v e . M e g j i t h a t ë k jo s 'do t ë t h o s h t e a s p a k s e ajo n u k n d r y s h o h e j , f r y h e j , m e r r t e d r i t ë apo m u r r ë t o h e j çdo d i t e g j a t ë p ë r h a p j e s s ë s a j . D h e , s i k u r t ë m o s m j a f t o h e s h i n m e k ë t ë , n j e r ë z i t t h o s h i n : P o p r i t , k a e d h e g jë ra t ë t j e r a a k o m a m ë t ë n g a t ë r r u a r a . O zot, ç 'do t ë na d ë g j o j n ë v e s h ë t , p s h e r ë t i -n i n t ë t j e r ë t n d ë r s a l a r g o h e s h i n .

T ë g j i t h ë p r i s n i n m b l e d h j e n e m a d h e k u d o t ë s h k o -q i t e j n j ë p ë r n j ë k jo h i s t o r i . F l i t e j s e n ë t ë d o t ë v i n i n s h u m ë f i sn ikë n g a g j i t h ë p r i n c i p a t a t , m a d j e e d h e n g a p r i n c i p a t a t e t j e r a t ë A r b r i t . K i s h t e z ë r a q ë t h o s h i n s e

156

do t ë i s h t e i p r a n i s h ë m v e t ë p r inc i . Të t j e r ë z ë r a p ë s h p ë -r i t n i n s e d o t ë v in in n ë m b l e d h j e f u n k s i o n a r ë t ë l a r t ë t ë k i shë s , q ë n g a Bizant i , m a d j e disa , m ë t ë r r a l l ë n a t y ­r i sh t , t h o s h i n s e m u n d t ë m e r r t e u d h ë n e t ë v i n t e v e t ë P a t r i a r k u .

Sep#e, n d r y s h e n g a ç ' m e n d o h e j g j e r t a n i , p u n a p a s -k ë s h s h k u a r t e p ë r l a rg . K a s h k u a r l a jmi g je r n ë k r y e -q y t e t i n b o t ë r o r t ë f esë o r t o d o k s ë , n ë K o s t a n d i n o p o j ë , d h e d i h e t s e a t j e p ë r k ë t o g j ë r a s ' t ë fa l in k u r r ë . J a n ë s h q e t ë s u a r z y r t a r ë t e l a r t ë t ë fesë, m a d j e t h o n ë s e e d h e v e t ë p e r a n d o r i e k a m a r r ë ve sh d h e k a q ë n d r u a r n j ë n a ­t ë p a g j u m ë . Sepse p u n a p a s k s s h q e n ë s h u m ë m ë e t h e ­l lë s e ç 'qe d u k u r në f i l l im. S ' i sh t e p u n a se u s h f a q a p o n u k u s h f a q n j ë f a n t a z m ë , apo n j ë shpif je e k ë t i j l loji , n g a a t o që feja i ka n d ë s h k u a r e do t ' i n d ë s h k o j ë p ë r h e r ë n ë t u r r ë n e d r u v e . J o , k ë t u b ë h e j fjalë p ë r d i çka s h u m ë më t ë m a d h e , d içka që , l a rg qoftë, t r o n d i s t e t h e m e l e t e fesë o r t o d o k s ë . I sh t e . f jala p ë r a r d h j e n e n j ë « K r i s h t i t ë Ri» , p u p u , u le zë r in , m ë k u p t o n , p ë r n j ë Kr i sh t , t ë Ri , s e p s e v e t ë m n jë n j e r i g je r m ë s o t ë s h t ë n g r i t u r n g a v a ­r r i , J e z u K r i s h t i , k u r s e k ë t u d e s h u bë n j ë p r o f a n i m i p a f a l s h ë m : u d y s h u a në gjoja r i ng j a l l j en e d i k u j t t j e t ë r , p r a n ë b o t ë n m e d y K r i s h t ë r , s epse , n ë qoftë s e so t d o t ë p r a n o s h q ë d i k u s h t j e t ë r b ë n a t ë q ë m u n d i t ë b ë n t e J e z u i , n e s ë r d o t ë p r a n o s h q ë k y d i k u s h t ë j e t ë r i v a l i t i j , l a r g qof të .

J o m ë k o t R o m a a r m i k e i k i s h t e h a p u r v e s h ë t d h e p ë r g j o n t e s i do t ' i v e n t e filli k ë s a j h i s t o r i é . Me s i g u r i m u r g i i t ka to l i kë i k a n ë f r y r ë m ë s h u m ë s e t ë g j i t h ë k ë ­sa j p ë r r a l l e t ë r ing ja l l j e s s ë K o s t a n d i n i t , n ë m ë n y r ë q ë t ë g j e n i n r a s t i n t ' i j e p n i n n j ë god i t j e v d e k j e p r u r ë s e fe ­së o r todoksë d u k e e a k u z u a r p ë r dykrishteri, p r a p ë r n j ë h e r e z i t ë m y n x y r s h m e . K ë s h t u a ë p u n a p a s k ë s h v a j t u r t h e l l ë e më the l l ë , g j e r sa b ë h e j fjalë pë r n j ë l u f t ë b o t ë -r o r e fesh . Mad je k i s h t e p ë s h p ë r i m a s e m a s h t r u e s i q ë k i s h t e s je l l ë D o r u n t i n ë n , n u k i s h t e veçse n j ë a g j e n t i k i s h ë s s ë Romës , i n g a r k u a r m e k ë t ë mis ion . T ë t j e r ë s h k o n i n e d h e m ë l a r g : f l i tej s e e d h e D o r u n t i n a v e t ë k i -

157

s h t e r ë n ë n ë g r a c k ë n e k a t o l i k ë v e , d u k e p r a n u a r t ' u s h ë r -b e n t e . Z o t i m a d h , ç 'po dëg jo jmë , i a b ë n i n n j e r ë z i t . J a s i p a s k ë s h i n q e n ë p l e k s u r p u n ë t . P o r k i s h a o r t o d o k s ë e B i z a n t i t , a jo q ë p ë r k ë s o s h k e l j e s h n u k k i s h t e k u r s y e r a s p a t r i a r k ë , a s p e r a n d o r ë , e k i s h t e k a p u r m ë n ë f u n d fi l l in e n g a t ë r r e s ë s d h e s ë s h p e j t i do t ë s q a r o n t e g j i t h ­çka. A r m i q t ë e s a j d o t ë m b e t e s h i n m e g i s h t n ë go jë .

K ë s h t u f l i tn in n j ë p j e së e n j e r ë z v e . T ë t j e r ë t u n d n i n k o k ë n g j a t ë . J o s e i sh in n ë k u n d ë r s h t i m m e a to q ë t h o ­s h i n t ë p a r ë t , p o s e p s e d y s h o n i n s e m o s k jo t h a s h e t h e m -n a j ë p ë r n g r i t j e n e K o s t a n d i n i t n g a v a r r i , m ë t e p ë r s e m e p u n ë i n t r i g a s h e r i v a l i t e t e s h m i d i s d y feve k r y e s o r e t ë b o t e s , k i s h t e t ë b ë n t e m e n j ë t r a z i m mi s t e r i oz , q ë t u r -b u l l o n h e r ë p a s h e r e s i n j ë duh imë s h p i r t r a t n j e r ë z o r e , i b ë n t ë h u m b a s i n d r e j t p e s h i m i n , t ë t r a l l i s e n , d u k e s y -n u a r , a s h t u t ë t u r b u l l t e t ë v e r b ë r , d r e j t t e j j e t s h m ë r i s ë apo t e j vdek j e s , s e p s e j e t a d h e vdek ja , s i p a s t y r e , e m b ë s h -t je l l in p a l ë - p a l ë n j e r i u n p a m b a r i m i s h t , d h e , a s h t u s i c k i s h t e v d e k j e b r e n d a j e t ë s , p o a s h t u k i s h t e j e t ë b r e n d a v d e k j e s d h e p a s t a i k i s h t e p r a p ë j e t ë b r e n d a v d e k j e s q ë n d o d h e j m i d i s j e t ë s , apo v d e k j e t j e t ë r , m i d i s j e t ë s b r e ­n d a v d e k j e s e k ë s h t u me r a d h ë g j e r në p a f u n d ë s i . . . Mjaf t , t h o s h i n t ë p a r ë t , n a e b ë t ë k o k ë n l ë m s h m e k ë t o t r y e l i m e , n u k m u n d t ë f l i tn i m ë q a r t ë ? D h e a t ë h e r ë a t a p ë r p i q e s h i n t ë f l i tn in m e q a r t ë , d u k e s h p e j t u a r t ë f o l u -r ë n , n g a q ë e n d i e n i n s e m i e g u l l i n a d o t ' u a m b u l o n t e p r a p ë a r s y e t i m i n . P r a , r i f i l lon in a t a , m b a s e kjo n g r i t j e e p a q e n ë n g a v a r r i e K o s t a n d i n i t s ' k i s h t e t ë b ë n t e f a r e m e t ë , d h e i o a t y , t e v a r r i , t e k i s h a u ng j iz k y g ë n j i m , n o r në v e t ë b r e n d ë s i n ë e n j e r ë z v e , t ë c i l ëve u e r d h i , me sa duke t , k o h a e dë sh i r ë s që t ë t ë r b o h e s h i n në p ë r z i e r j e n e j e ­t ë s d h e t ë vdekjes , a s h t u s ic u v j en h e r ë pas h e r e m a r r ë z i a e p ë r b a s h k e t . P r a l ind i k jo d ë s h i r ë t e n j ë r i k ë t u , t e n i e - , r i a t j e d h e , s i n j ë e p i d e m i që e s h p ë r n d a n d u h m a e e r ë s , i m o l e p s i t ë g j i t hë . g j e r sa u s h n d ë r r u a në n j ë d ë s h i r ë p ë r t ë r e n d u r t ë g j i t h ë n ë n j ë o rg j i t ë p ë r b a s h k e t , t ë g j a l l ë e të v d e k u r , s i m o s o zot. M i r ë p o n je rëz i t , m e n d j e s h k u r -t ë r s ic i s h i n , n u k e m e n d o n i n s e ç 'gjë t ë l e m e r i s h m e

158

nd i l ln in , s e p s e v ë r t e t t ë g j i t h ë i m e r r m a l l i p ë r t ' i r i -k t h y e r e d h e n j ë h e r ë t ë v d e k u r i t , p o r k jo ë s h t ë v e t ë m p ë r p a k k o h ë d h e g j i t h m o n ë p a s n j ë m jegu l l e , (d içka m ë p e n g o n t e t a pë rqa fo ja , k i s h t e t h ë n ë D o r u n t i n a ) . P o p r o ­v o t ' i s h i k o j e t ë v in in e t ë u l e s h i n k ë m b ë k r y q m i d i s n e s h d h e d o t ë sh iko je s e ç ' t m e r r d o t ë i s h t e . N g a n j ë -h e r ë n u k m e r r e s h d o t v e s h m e n j ë p l a k n ë n t ë d h j e t ë v j e -car , p o m e n d o s i m u n d t a bë j e k ë t ë m e n j ë n ë n t ë q i n d -v j eça r . N d a j d h e pë r K o s t a n d i n i n , a p o p ë r k ë d o t j e t ë r q ë d o t ë nd i l l e j t ë v i n t e n ë j e t ë , kjo d o t ë i s h t e v e t ë m p ë r p a k k o h ë , (ti ik, s e u n e k a m p a k p u n ë n ë k i s h ë ) , s e ­p s e j e t a e t i j p r e j t ë v d e k u r i a t j e e k i s h t e v e n d i n , në v a r r . K a p a s u r n j ë k o h ë k u r t h u h e j s e t ë gjal lë e t ë v d e ­k u r ' j e t o n i n b a s h k ë , p ë r z i e r n j e r ë z e hy jn i , m a d j e q ë l l o n ­t e q ë e d h e m a i t o h e s h i n m i d i s t y r e , d u k e p je l l ë q e n i e t ë p ë r z i e r a , p o r kjo i sh te n j ë k o h ë b a r b a r e q ë s ' k t h e h e j m ë .

Të t j e r ë që i dëg jon in k ë t o a r s y e t i m e d h e që u p ë l ­q e n t e t ' i m e n d o n i n g j ë r a t m ë t h j e s h t , t h o s h i n se , p o t ë i s h t e p u n a p ë r n j ë d ë s h i r ë r ing ja l l j e j e , s ' i sh t e n e v o j a t ' i m b u s h n i n m e n d j e n vê te s d h e t ë t j e r ëve nëse r ing ja l l j a i s h t e e m i r e apo e k e q e , s e p s e a jo i s h t e d içka që s ' v a r e j p r e j t y r e . Në fund t ë fund i t , d i t ë n e a p o k a l i p s i s i t do t a v e n d o s ë zot i , t h o s h i n a t a , d h e p ë r t ë s ' m u n d t ë j a p ë m e -n d i m e a s k u s h d h e a q m ë p a k t ë j a p ë s h e n j ë n d i k u s h , p ë r v e ç a t i j v e t ë . P i k ë r i s h t k ë t u q ë n d r o n t e e k e q j a e t h a -s h e t h e m e s per n g r i t j e n e K o s t a n d i n i t n g a v a r r i , p ë r g j i -g j e s h i n t ë t j e r ë n j e r ëz . Ë s h t ë m a r r ë k jo n g r i t j e s i n j ë shen j ë , s i n j ë sin j al, që apoka l ips i s i m u n d të f i l lo jë pa u r d h r i n e zo t i t . K ë t ë a k u z ë k ë r k o n t ' i b ë j ë k i s h a e R o -m ë s k i s h ë s s o n ë o r t o d o k s ë : t i k e l e j u a r g ë n j e s h t r ë n p ë r s h p a l l j e n e apoka l ips i s i t . P o t a n i t ë g j i t h a k ë t o d o t ë v i -h e s h i n n ë vend . K i s h a e B i z a n t i t s 'qe k a p u r n ë be fas i . S t r e s i e k i s h t e z b u l u a r më në fund g ë n j e s h t r ë n e m a d h e d h e s ë s h p e j t i t ë r ë v e n d i , p ë r t ë m o s t h ë n ë t ë r ë bo t a , n g a R o m a n ë K o s t a n d i n o p o j ë , d o t ë n jof tohe j p ë r t ë . S t r e s i m e s igur i d o t ë d e k o r o h e j .

J a , d r i t a në s h t ë p i n ë e t i j s h u h e j e f u nd i t . Me s i ­g u r i p ë r g a t i s t e g je r v o n ë r a p o r t i n q ë d o t ë m b a n t e . K u -

159

s h e d i ç'do t ë n a d ë g j o j n ë v e s h ë t , t h o s h i n p r a p ë n j e r ë -tzit.

T ë g j i t h ë s ' k i sh in n ë g o j ë veçse z b u l i m i n e m a s h -t r i m i t t ë D o r u n t i n ë s . V e t ë m v a j t o j c a t v a z h d o n i n t ë m o s h d r y s h o n i n a s g j ë n ë l ig je t e t y r e . E r d h i d i t a e t ë v d e -k u r v e , t ë g j i t h ë b ë n ë v i z i t a t e z a k o n s h m e n ë v a r r e , d h e a t o i q a n ë V r a n a j t me po a to va rg j e , s ic i k i s h i n q a r ë h e -r ë t e fund i t . A

S t res i b u z ë q e s h t e n ë n j ë m ë n y r ë e n i g m a t i k e • k u r ia t r e g o n i n . K o h ë t e fund i t a i qe z b e h u r në fy ty rë .

— Ç ' ë sh t ë b e s a s ipas j u s h ? — p y e s t e ai s h o k ë t e Kos tand in i t , me të ci lë t i p ë l q e n t e të r r i n t e k o h ë t e f u ­n d i t .

A t a v ë s h t r o n i n n j ë r i - t j e t r i n . I sh in k a t ë r d j e m : S h p e -nd i , Mi losao ja d h e dy d j e m t ë e R a d h e n j v e . P o t h u a j s e çdo m b a s d i t e S t r e s i s h k o n t e t ' i g j e n t e t e B u j t i n a e R e , k u a t a e k i s h i n z a k o n t ë r r i n i n q y s h n g a k o h a k u r K o ­s t a n d i n i qe g ja l lë . N j e r ë z i t që e s h i k o n i n S t r e s i n m i d i s t y r e , t u n d n i n k o k ë n h a b i t s h ë m . D i sa t h o s h i n s e r r i n t e m e t a p ë r a r s y e p u n e , d isa , p ë r k u n d r a z i , t h o s h i n s e r r i n ­t e kot , p ë r t ë k a l u a r k o h ë n . E k a m b a r u a r r a p o r t i n , t h o ­sh in , d h e t a n i p o ç lodhe t . K u r s e t ë t j e r ë n g r i n i n s u p e t . K u m u n d t a d i s h p e r s e r r i m e t a . Ë s h t ë i t h e l l ë S t r e s i , p u s . A s n j ë h e r ë s ' m u n d t a d i sh pe r se e b ë n n j ë gjë d h e p e r s e s 'e b ë n n j ë t j e t ë r .

— P r a , ç ' ë sh t ë besa , s i pa s j u s h , ose , më m i r e , s i pa s a t i j , K o s t a n d i n i t ?

K a t ë r s h o k ë t , a t a q ë i sh in t r i s h t u a r m ë t e p ë r s e k u s h d o n g a v d e k j a e K o s t a n d i n i t , që e k i s h i n p a s u r a t ë m ë t e p ë r s e ve l ia , q ë e d h e t a n i pas t r e v j e t ë s h n u k e h i q n i n nga g o j a d h e n g a m e n d i m e t , a q s a k i s h t e s h u m ë n j e r ë z , q ë g j y s m ë m e s h a k a g j y s m ë s e r i o z i s h t i q u a n i n -«dishepujt e K o s t a n d i n i t » , v ë s h t r u a n p ë r së d y t i n j ë r i -- t j e t r i n . P e r s e e b ë n t e S t re s i k ë t ë p y e t j e ?

Kostandin, të ardhtë gjëma, Ku e ke besën që raê dhe? Besa jote nën dhé.

160

A t a n u k e k i s h i n p r a n u a r l e h t ë s h o q ë r i m i n m e k a -p i t e n i n . K i s h i n p a s u r p ë r h e r ë n j ë f toh të s i n d a j t i j , q y s h n ë gja l l je t ë K o s t a n d i n i t , p o r k o h ë t e fund i t , q y s h s e S t r e ­s i k i s h n i s u r t ë m e r r e j m e z b u l i m i n e m i s t e r i t t ë a r d h ­jes së D o r u n t i n ë s , f tohtës ia e r d h e u bë e aku l l t , g j e r në k u f i j t ë e a r m i q ë s i s ë . P ë r p j e k j e t e p a r a t ë S t r e s i t p ë r t ' u a f r u a r m e t a h a s ë n n ë f i l l im n ë k ë t ë a r m i q ë s i . M i r ë ­po p a s t a j , p ë r çud i , e n d ë r r u a n k r e j t q ë n d r i m i n d h e e p r a n u a n s h o q ë r i m i n e k a p i t e n i t . S ' j anë t ë p a k t ë e d h e a ta , thosh in n j e r ëz i t t ë d i e l ave n ë k ishë , j a n ë t ë m e n ç ë m k ë t a d j e m t ë e s o t ë m .

— Kjo ë s h t ë n j ë f jalë e p ë r d o r u r e d h e më p a r e , — v a z h d o n t e S t r e s i , — p o r k u p t i m i që i j e p e t k o h ë t e fu ­n d i t ë s h t ë p o t h u a j s e i r i . U n e e k a m n d e s h u r d i s a h e r ë n ë g jyqës i t ë .

A t a r r i n i n m e n d u a s h ë m . N ë m b a s d i t e t d h e m b r ë m -je t , q ë K o s t a n d i n i u a k i s h t e l ë n ë t a n i s h k r e t ë , k i s h i n fo ­l u r a t ë h e r ë m e z j a r r p ë r s h u m ë g jëra , p o r b i s e d a p ë r b e ­s ë n k i s h t e q e n ë n j ë n g a m ë t ë d a s h u r a t . D h e j o m ë k o t . Ajo l i dhe j v e t v e t i u m e t ë t j e r a t , i sh t e n ë n j ë f a r ë m ë n y ­rë s t r u m b u l l a r i i t y r e .

P a s p a r a l a j m ë r i m i t t ë p e s h k o p i t , d ë r g u a r f a m i l j e v e t ë t y r e , a t ë h e r ë k u r K o s t a n d i n i i sh te a k o m a gjal lë , a t a k i s h i n n i s u r t ë i sh in t ë k u j d e s s h ë m m e t ë t j e r ë t , p o r t a n i , ç 'do t ' u b ë n i n t a n i që K o s t a n d i n i , i a d h u r u a r i i t y ­r e , s ' i sh t e m ë ? Veç k ë s a j , S t r e s i , m e s a d u k e j , k i s h t e d i ­j en i p ë r m e n d i m e t e t y r e d h e , p ë r d e r i s a k i s h t e d i j en i , l e t ' i d ë g j o n t e a t o g je r n ë f u n d . N ë f u n d t ë f u n d i t a t a n u k t r e m b e s h i n p r e j t y r e , a t a d r u h e s h i n v e t ë m n g a shpi f je t d h e s h t r e m b ë r i m e t , k u r s e a to , m e n d i m e t , d o t ë i sh in ga t i t ' i s hpa l l n in p ë r p a r a t ë g j i t hëve , po t ' u j epe j m u n d ë s i a .

— Ç ' m e n d o n t e K o s t a n d i n i pë r b e s ë n ? — u pë rg j ig j Mi losao ja . — Kjo ë s h t ë e l i d h u r me m e n d i m e t e t j e r a të t i j . Ë s h t ë v ë s h t i r ë t ë k u p t o h e t p a a t o .

D h e a t a n i s ën t ' i s h p j e g o n i n S t r e s i t fili e p ë r pe g j i t hçka .

K o s t a n d i n i , s ic b e s o h e j se e d i n t e zot i shef, i s h t e

1 1 - 2 161

n j ë k u n d ë r s h t u e s në përg j i thës i , n j ë kontestator, a s h t u s i e d h e a t a . A i i s h t e k u n d ë r l ig jeve, i n s t i t u c i o n e v e , d e k -r e t e v e , b u r g j e v e , po l i c i së d h e g j y q e v e . A i t h o s h t e : t ë g j i t h a k ë t o j a n ë l ig je t ë d e t y r u e s h m e , q ë b i e n m b i n j e -r i u n n g a j a s h t ë , s i b r e s h r i , p r a n d a j d u h e t -të z h d u k e n e t ë z ë v e n d ë s o h e n m e l igje t ë t j e r a , t ë b r e n d s h m e , q ë t ë j e n e n ë v e t ë n j e r i u n . D h e m e k ë t ë n u k k u p t o n t e d i ç k a t h j e s h t s h p i r t ë r o r e , q ë l i dhe j v e t ë m m e n d ë r g j e g j e n , j o , s ' i s h t e k a q ë n d ë r r i m t a r s a t ë b e s o n t e s e n j e r ë z i m i m u n d t ë qeve r i s e j v e t ë m m e n d ë r g j e g j e . Ajo q ë m e n d o n t e a i , i s h t e d içka e k a p s h m e , d i çka , f a r ë n e së c i lës a i e k i s h t e g j e t u r t ë s h p ë r n d a r ë k o h ë t e f u n d i t a t y ^ k ë t u n ë j e t ë n e a r b ë r e s h ë v e d h e p ë r t ë c i lën a i t h o s h t e s e d u h e j t ë z h v i l l o h e j , t ë n x i t e j p ë r t ' u n g r i t u r n ë s i s t e m . I s h t e f ja­l a p ë r n j ë s i s t e m , k u a s k u s h t ë m o s k e t ë n e v o j ë p ë r l ig je t ë d e k r e t u a r a , p ë r g j y q e , b u r g j e d h e pol ic i . N a t y r i s h t q ë e d h e n ë k ë t ë r e n d d o t ë k i s h t e d r a m a , v r a s j e d h e d h u -n ë , p o r n j e r i u d o t ë d ë n o n t e t ë t j e r ë t d h e d o t ë d ë n o h e j p r e j t ë t j e r ëve , i p a d e t y r u a r p r e j l ig jeve . A i d o t ë v r i s t e a p o d o t ë l e j o n t e t ë v r i t e j , d o t ë v e t ë b u r g o s e j , a p o d o t ë d i l t e p re j b u r g u t k u r t a q u a n t e t ë n e v o j s h m e .

P o s i m u n d t ë m e n d o h e t n j ë r e n d i t i l lë , p y e s t e S t r e ­s i . A n u k i s h t e d i ç k a q ë p ë r f u n d o n t e p r a p ë t e n d ë r g j e g j j a d h e q ë a t a v e t ë e q u a n i n n j ë ë n d ë r r i m ?

A t a p ë r g j i g j e s h i n s e n ë n j ë b o t e t ë t i l l ë i n s t i t u c i o -n e t d o t ë z ë v e n d ë s o h e s h i n n g a i n s t i t u c i o n e t ë t j e r a , t ë p a d u k s h m e , t ë p a p r e k s h m e , p o r j o s i d i çka ë n d ë r r u e s e , f u s h ë me Iule, e t ë t i l la , p o r t ë z y m t a e t r a g j i k e , p r a , po a q m e p e s h ë s i t ë p a r a t ^ n ë m o s m ë t e p ë r . V e t ë m s e k ë t o d o t ë j e n ë b r e n d a n j e r i u t , j o s i n j ë v r a s j e n d ë r g j e g j e j e a p o d i ç k a e k ë t i j l loj i , p o r n j ë g jë e p ë r c a k t u a r m i r e , n j ë i de , n j ë b i n d j e , n j ë u r d h ë r i p r a n u a r e i n j o h u r p r e j t ë g j i t h ë v e , p o r i k r y e r p re j seci l i t s i pa s v u l l n e t i t t ë v e t . P r a i sh te d i ç k a b r e n d a n j e r i u t , p o r j o e f s h e h t ë , po e d i t u r p re j të g j i t hëve , n jë l lo j s i k u r gjoksi i n j e r i u t të i s h t e i t e j d u k s h ë m d h e b r e n g a , d r a m a , v e n d i m i a p o l ë -k u n d j e t e t i j , m a d h ë s h t i a apo m j e r i m i i t i j , t ë s h i h e s h i n p r e j t ë g j i t hëve . J a , t ë t i l la d o t ë i sh in k ë t o n y j e k u

162

d o t ë m b ë s b t e t e j k y r e n d . B e s a i sh t e n j ë p r e j t y r e , n d o ­s h t a m ë e r ë n d ë s i s h m j a .

I s h t e a k o m a e r r a l l ë . I sh t e e p a p ë r c a k t u a r m i r e , n a -z iqe , s i n j ë Iu le e e g ë r , që k i s h t e n e v o j ë p ë r k u l t i v i m . D h e p ë r t ë l e h t ë s u a r s h p j e g i m i n , a t a i k u j t u a n S t r e s i t n j ë n g j a r j e q ë k i s h t e n d o d h u r v i t e m ë p a r e , k u r K o s t a ­n d i n i q e gja l lë , n ë n j ë k a t u n d j o s h u m ë l a r g p r e j a n d e j , k u n j ë n j e r i k i s h t e v r a r ë m i k u n e f t u a r n ë s h t ë p i . S t r e s i e d i n t e . At j e qe p ë r d o r u r fjala «e p r e u në b e s ë » . G j i t h ë k a t u n d i , t ë vegjë l e t ë m ë d h e n j k i sh in p ë s u a r n j ë t r o -n d i t j e t ë r e n d e . D h e v e n d o s ë n b a s h k ë r i s h t q ë k u r r ë t ë m o s n d o d h t e n j ë k o b i t i l l ë . M a d j e s h k u a n m ë l a r g : v e ­n d o s ë n q ë k u s h d o q ë t ë k a l o n t e n ë k a t u n d i n e t y r e , i n j o h u r a i p a n j o h u r , i s h t e në besë , p r a i s h t e i s h p a l l u r e i m b r o j t u r s i m i k , i h a p e j d e r a në odo o r ë të d i t e s e të n a t ë s , i j epe j t ë h a n t e d h e i s h t e i p a p r e k s h ë m . Ta ï ï e sh in n ë t r e g u n e k r a h i n ë s : d o n i t ë h a n i n j ë d a r k ë f a l a s? K a -loni n ë p ë r a t ë k a t u n d d h e t r o k i t n i n ë ci lën p o r t e t ë d o ­n i d h e d o t ë s h i k o n i s i d o t ' j u n d e r o j n ë , m a d j e d o t ' j u oë rc j e l l i n gjer j a s h t ë f sha t i t , s i k u r t ë i sh i t n d o n j ë p e s h -k o p . P o r a t a n u k p y e t ë n n g a ta l l j e t , m a d j e s h k u a n m ë l a rg , i k ë r k u a n p r i n c i t d h e m o r ë n le je p r e j t i j t ' i d ë n o -n i n v e t ë b e s ë p r e r ë s i t . K ë s h t u q ë n ë a t ë k a t u n d n u k del i g ja l lë p o p r e v e b e s ë n . N j ë t j e t ë r k a t u n d , s h u m ë l a r g q ë k ë n d e j , kë rko i p r e j p r i n c i t t ë n j ë j t ë n gjë, p o r p r i n c i , i t r e m b u r s e m o s k jo p o p ë r h a p e j . n u k u a d h a l e j en . J a , k jo i s h t e besa , d h e k ë s h t u f l is te K o s t a n d i n i . Ai e q u a n t e b e s ë n n j ë n g a g j ë r a t m ë s u b l i m e d h e k i s h t e m e n d i m i n se, k u r a io , s i d h e t ë t j e r a l igje t ë n g j a s h m e m e t ë , d o t ë p ë r h a p e s h i n e d o t ë m e r r n i n n ë do rëz im t ë g j i t h a fu sha t e j e t ë s , a t ë h e r ë l ig je t e j a s h t m e , b a s h k ë me i n s t i t u c i o n e t e t v r e , do të b in in ve tve t i u , sic b ie l ë k u r a e v j e t ë r e_gjar-p r i t . 1

K ë s h t u f l is te K o s t a n d i n i n ë a t o m b a s d i t e t e t y r e t ë p a h a r r u e s h m e t e Bu j t i na e Re . J a , u n e do t ' i j a p b e s ë n n ë n ë s , se do t ' i sjell D o r u n t i n ë n n g a s h t ë p i a e b u r r i t në çdo ças t që t ë do jë ajo d h e , s ido në t ë n d o d h ë , e d h e i s h t r i r ë p o t ë j e m n g a s ë m u n d j a , e d h e m e g j y s m ë s h p i r t ,

Î 6 3

e d h e m e n j ë d o r e , m e n j ë k ë m b ë , a p o p a sy , m a d j e e d h e . . . u n e n u k e s h k e l besën .

— Mad je e d h e . . . — p ë r s ë r i t i S t r e s i . — Mos do je të t h o s h e -«madje e d h e i v d e k u r . . ,», M i l o s a o ?

— N d o s h t a , — u përg j ig j d j a losh i në m ë n y r ë të t u r -bu l l t , d u k e v ë s h t r u a r p ë r j a s h t a .

— Po si?- — p y e t i S t r e s i . — Ai i s h t e i m e n ç ë m , ai n u k b e s o n t e n ë v e p r i m e t e f a n t a z m a v e , u n e k a m n j ë r a p o r t p r e j p e s h k o p i t , k u t h u h e t s e s i a i , b a s h k ë m e j u , d i t ë n e p a s h k ë v e k e n i q e s h u r me b e s i m i n e n j e r ë z v e p ë r r i n g j a l l j e n e K r i s h t i t . A t ë h e r ë s i ë s h t ë e m u n d u r që a i t ë b e s o n t e s e m u n d t ë n g r i h e j v e t ë n g a v d e k j a ?

A t a v ë s h t r u a n n j ë r i - t j e t r i n , d u k e f i k u r m i d i s t y r e n jë b u z ë q e s h j e t ë p ë r b a s h k e t .

— Ju ken i t ë d r e j t ë , zoti shef, p ë r d e r i s a f l i tni p ë r bo t ën e s o t m e , t ë z a k o n s h m e n , p o r s ' d u h e t t ë h a r r o n i s e a i , n e t ë g j i thë , n ë f jalët d h e m e n d i m e t t o n a k i s h i m p a -r a s y s h n j ë b o t e t j e t ë r , m e n jë p e r m a s e t ë r e , m ë k u p ­toni , n j ë bo t e me besë. Në k ë t ë b o t e g j i t hçka m u n d të n d o d h t e n d r y s h e .

— M e g j i t h a t ë j u j e t o n i t n d ë r k a q n ë b o t ë n t o n ë , t ë z a ­k o n s h m e n , — t h a S t r e s i .

— P o . P o r n j ë p j e së e qen ies s o n ë , p j e sa më e m i r e n d o s h t a , i sh t e n ë t j e t r ë n .

— Në t j e t r ë n . . . — ia bë r i S t r e s i n g a d a l ë . I s h t e r a -d h a e t i j t a n i t ë f ik te n j ë b u z ë q e s h j e v e t ë m p ë r v e t ë m .

A t a n u k e v u n ë r e ose b ë n ë s i k u r n u k e v u n ë r e a t ë b u z ë q e s h j e d h e v a z h d u a n t ' i f l i tn in a t i j p ë r m e n d i m e t e t j e r a t ë K o s t a n d i n i t , p ë r a r s y e t p e r s e d u h e j b ë r ë k y r i -n d ë r t i m n ë s t r u k t u r e n e j e tës s ë A r b r i t , a r s y e q ë l i d h e -s h i n m e s t u h i t ë v i g a n e q ë s h i h t e a i n ë h o r i z o n t , m e p o -z i tën e v e t ë A r b r i t , s h t r ë n g u a r s i në d a r e m i d i s dy f è ­ve, t ë R o m ë s e t ë B izan t i t , d h e mid i s dy b o t ë v e , P e r ë n d i -m i t d h e L ind jes . P r e j p ë r p l a s j e s s ë t y r e s ' p r i t e s h i n v e ç ­se t a l l aze t ë l e m e r i s h m e , p ë r p ë r b a l l i m i n e t ë c i l ave A r -b r i d u h e j t ë k r i j o n t e m ë n y r a m b r o j t j e j e . A i d u h e j t ë k r i j o n t e s t r u k t u r a m ë t ë q ë n d r u e s h m e s e l ig je t d h e i n ­st i t u c i o n e t «e j a s h t m e » , s t r u k t u r a t ë p ë r j e t s h m e e u n i -

164

versa le b r e n d a p ë r b r e n d a n je r iu t , t e p a p r e k s h m e e t ë p a d u k s h m e , p r a t ë p a s h k a t ë r r u e s h m e . M e n jë fjalë, A r -br i d u h e j t e n d r y s h o n t e l igjet e ve t a , z y r a t , b u r g j e t , g j y -q e t e g j i t h ç k a t j e t ë r , t ' i b ë n t e t ë t i l l a n ë m ë n y r ë q ë t ë m u n d t ' i m e r r t e a to n g a b o t a e j a s h t m e e t ' i s t r e h o n t e b r e n d a n j e r ë z v e k u r t e a f rohe j s t u h i a . A i d u h e j t a b ë n ­t e k ë t ë , n d r y s h e d o t ë f sh ihe j n g a faq ja e d h e u t . K ë s h t u fl iste K o s t a n d i n i . D h e a i m e n d o n t e që kjo s t r u k t u r e e r e do t ë f i l lonte n g a besa .

— I s h t e e r e n d e , n a t y r i s h t , e p a d u r u e s h m e d i s f a t a e K o s t a n d i n i t , s h k e l j a e besès , apo jo? — p y e t i S t r e s i .

— P o , n a t y r i s h t , i sh te e r e n d e . . . S i d o m o s p a s m a l l -k i m i t t ë n ë n ë s . . . Veçse kjo n u k i s h t e n j ë d i s fa te , zot i S t r e s . . . A i a r r i t i t a m b a n t e b e s ë n . . . P a k me v o n e s ë , s i ­g u r i s h t . . . v o n e s ë e s h k a k t u a r p r e j n j ë a r s y e j e m a d h o r e . . . vdek jes . . . m e g j i t h a t ë a i e m b a j t i . . .

— Po D o r u n t i n ë n n u k e soll i a i , — t h a S t r e s i , — ju e d in i k ë t ë po aq m i r e s a u n e .

— P e r ju n d o s h t a n u k e soll i a i . P ë r ne ë s h t ë n d r y ­s h e .

— E v ë r t e t a ë s h t ë n j ë p ë r të g j i t hë . D o r u n t i n ë n m u n d t a k e t ë s je l lë k u s h d o , po r v e t ë m j o a i .

— D o r u n t i n ë n e solli a i . . . — A t ë h e r ë u n e ju p y e s : beson i ju në ngr i t j en e n j e ­

r i u t n g a v a r r i ? — Kjo ë s h t ë d i ç k a e d o r e s së d y t ë . . . S 'ka l i d h j e me

t h e l b i n e çësht jes . — Si s 'ka? Në qof të se ju s ' p r a n o n i r i n g j a l l j e n e

n j e r iu t , s i m u n d t ë n g u l n i k ë m b ë p ë r u d h ë t i m i n e t i j me t ë m o t r ë n ?

— O, s 'ka a s n j ë l idh je , zot i S t r e s . . . Ë s h t ë d i çka e do re s së d y t ë . K r y e s o r j a ë s h t ë që D o r u n t i n ë n e soll i ai .

— N d o s h t a ë s h t ë p u n a e dy b o t ë v e , që ne n u k po m e r r e m i vesh , — t h a S t res i , — ç ' ë s h t ë g ë n j e s h t ë r në n j ë ­r ë n , m u n d t ë j e t ë e v ë r t e t ë n ë t j e t r ë n , apo jo?

— N d o s h t a . . . n d o s h t a . . .

165

N d ë r k a q trazioni i p ë r g j i t h s h ë m në v ig j i l jen e m b l e -dhjes s ë m a d h e v a z h d o n t e . S i g j e t h e t e v e r d h a p ë r p a r a s t u h i s ë , v r a p o n i n , r r o t u l l o h e s h i n n ë e r ë , b i n i n e n g r i h e -shin p ë r s ë r i fjalë, p a n d e h m a , p a r a n d j e n j a e l a j m e të p a -b e s u e s h m e . K o f r i e r ë t n g a q e n d r a n ë k r a h i n ë e n g a k r a -h i n a d r e j t q e n d r ë s s a v e n t e d e n d ë s o h e s h i n . A s k u s h s 'e d in te d i t ë n e s a k t ë t ë m b l e d h j e s , d i n i n v e t ë m q ë a jo s a v e n t e a f r o h e j .

166

KAPITULLI I SHTATË

P ë r s h k a k t ë o b o r r i t t ë t i j t ë b r e n d s h ë m , q ë i s h t e a q i g j e rë s a m u n d t ë n x i n t e r r e t h d y m i j ë ve t ë , M a n a s t i -r i i V j e t ë r q e c a k t u a r s i v e n d i k u d o t ë b ë h e j m b l e d h j a e m a d h e . D i t e m e r a d h ë z d r u k t h ë t a r ë t p u n u a n p ë r t ë n g r i t u r c a t r i b u n a p r e j d r u r i p ë r t ë f t u a r i t , t ë m b u l u a -r a m e t e n d a n ë r a s t s e d o t ë b i n t e sh i , s i e d h e n j ë p l a t -fo rmë p r e j n g a d o t ë f l is te S t r e s i .

M b l e d h j a do t ë b ë h e j t ë d i e l ë n e p a r e t ë d h j e t o r i t , po r q y s h n g a m e s i i j a v ë s p jesa më e m a d h e e b u j t i n a ­v e t ë k r a h i n ë s , s i domos a t o q ë n d o d h e s h i n m ë p r a n ë M a -n a s t i r i t t ë Vje të r , s i d h e g j i t h ë b u j t i n a t e U d h ë s s ë M a ­dhe , q e n ë m b u s h u r p lo t . K i sh in m b ë r r i t u r ose i sh in n ë m b ë r r i t j e e s i p ë r t ë f t u a r l a i kë e f e t a r ë n g a t ë g j i t h a a n ë t

167

e p r inc ipa t ë s s i d h e t ë f t u a r t ë t j e r ë n g a p r i n c i p a t a t , k o n -t e t ë e d u k a t a t fq in je . P r i t e s h i n t ë f t u a r i t n g a p r i n c i p a ­t a t m ë t ë l a r g ë t a , s i d h e t ë d ë r g u a r i t e P a t r i k a n ë s s ë s h e n j t ë n g a q e n d r a e p e r a n d o r i s ë .

G j i t h ë a t o d i t e , d u k e p a r e k a r r o c a t e t ë a r d h u r v e , q ë v e n i n e v i n i n n ë p ë r U d h ë n e M a d h e , s h u m i c a m e e m b l e m a t ë v i z a t u a r a m b i d y e r t , s i e d h e t ë z o t ë t q ë r r i -n i n b r e n d a t y r e , t ë v e s h u r e d h e a t a m e v e s h j e n g j y r a -n g j y r a d h e s h p e s h m e e m b l e m a t ë q e p u r a s i p ë r v e s h j e -v e , t ë n j ë j t a m e a t o t ë k a r r o c a v e , n j e r ë z i t m ë s u a n p ë r o b o r r e t p r i n c ë r o r e , c e r e m o n i t ë , g r a d a t d h e h i e r a r k i t ë f e -t a r e e l a ike m ë s h u m ë s e g j a t ë g j i thë j e t ë s s ë t y r e . V e ­t ë m a t ë h e r ë a t a k u p t u a n m e t ë v ë r t e t ë s e ç ' p ë r m a s a d h e ç ' r ëndës i ko losa le p a s k ë s h p a s u r a jo h i s t o r i , q ë n ë k r y e q e d u k u r s i n jë h i s t o r i t h j e s h t f a n t a z m a s h n ë a t ë m e s n a -t ë n e 11 t e t o r i t . N j ë dite p ë r p a r a S t r e s i s h k o i në M a n a ­s t i r i n e V j e t ë r p ë r t ë p a r e v e n d i n e m b l e d h j e s . P ë r g a t i -t j e t k i sh in m b a r u a r p lo tës i sh t , z d r u k t h ë t a r ë t k i s h i n m b l e -d h u r veg la t e q e n ë l a r g u a r , n j ë sh i i ho l l ë k i s h t e l a g u r a t o shka l l ë t ë t r i b u n a v e q ë n u k q e n ë m b u l u a r n g a t e n d a t . S t r e s i shko i t e p l a t f o r m a e d r u r t ë , p r e j n g a do t ë f l i s te d h e n j ë copë h e r ë q ë n d r o i m ë k ë m b ë a t y , m e s y t ë t ë n g u -l u r n ë s h k a l l ë t b o s h e t ë t r i b u n a v e .

A i n u k i h o q i s y t ë p r e j t y r e n j ë k o h ë t ë g j a t ë , g j e r ­sa p a p r i t m a s k o k a e t i j u k t h y e n g a e d j a t h t a , pa s t a j n g a e m a j t a , m e n j ë m ë n y r ë t ë t i l lë s i k u r a n d e j t ' i k i s h t e t h i -r r u r d i k u s h , a p o s i k u r t ë k i s h t e d ë g j u a r befas k l i t h m a e u l ë r i m a . N j ë b u z ë q e s h j e e h i d h u r u v i z a t u a në f y t y r ë n e t i j , pas ta j me h a p a të n g a d a l t ë a i u l a r g u a që a n d e j .

U gdh i më në fund d i t a e s h u m ë p r i t u r e m b l e d h j e s s ë m a d h e . I s h t e n j ë dite e f toh të , nga a t o që , k u r k u j t o -h e s h se ë s h t ë e d i e l , t ë d u k e n e d h e më të f toh ta . R e t e e

168

l a r t a r r i n i n t ë pa lëv izshme, s i t ë a n k o m a r a n ë q e n d r ë n e q ie l l i t . O b o r r i i b r e n d s h ë m i m a n a s t i r i t , me p ë r j a s h t i m t ë t r i b u n a v e t ë r e z e r v u a r a p ë r z y r t a r ë t e l a r t ë d h e t ë f t u a r i t n g a p r i n c i p a t a t e t j e r a d h e n g a K o s t a n d i n o p o l i , q e m b u s h u r q y s h h e r ë t n ë m ë n g j e s , d h e t u r m a v e t ë v o -n u a r a s 'u m b e t e j g jë t j e t ë r veçse t ë z in in v e n d p ë r j a s h ­ta , n ë d j e r r i n ë n e g j e r ë j a s h t ë m u r e v e , m e s h p r e s ë s e e d h e a t a d o t ë m e r r n i n vesh d i çka . P a t j e t ë r q ë d o t ë m e r r n i n v e s h d içka , m a d j e s h u m ë s h p e j t , p ë r d e r i s a a t a i sh in b a r r j e r a e p a r e p ë r m e s s ë cilës do t ë k a l o n i n l a j -m e t , p ë r t ë m b u s h u r pas t a j v a l ë - v a l ë t ë r ë b o t ë n .

T ë m b ë s h t j e l l ë s h u m i c a m e g u n a t ë d h i r t a n g j y r ë h i r i , p ë r t ' u m b r o j t u r n g a t ë f t o h t ë t e s i d o m o s n g a s h i u , a t a v ë s h t r o n i n v a r g u n e k u a j v e e t ë k a r r o c a v e që m b ë -r r i n i n n j ë r a p a s t j e t r ë s d h e p r e j t ë c i l ave z b r i t n i n t ë f t u a r i t . T r i b u n a t n ë o b o r r i n e b r e n d s h ë m p o m b u s h e -s h i n d a l n g a d a l ë . Të fund i t z u n ë v e n d në t o i d ë r g u a r i p e r s o n a l i p r i n c i t , d e l e g a t ë t n g a B izan t i , t ë s h o q ë r u a r n g a k r y e p e s h k o p i i p r inc ipa t ë s , s i e d h e S t res i , u n i f o r ­ma e të ci l i t , e zezë, me b r i r ë t e b a r d h ë të k a p r o l l i t s i -p ë r s a j , e t r e g o n t e j o v e t ë m m ë t ë g ja të , po r e d h e m ë t ë z b e h t ë .

K r y e p e s h k o p i u s h k ë p u t n g a g r u p i i të f t u a r v e d h e ec i d r e j t p la t formës , p ë r t ë h a p u r , sic d u k e t , m b l e d h j e n . S h u m ë zë ra t h a n ë «qe tës i !» , «qe tës i !» , g j e r ­s a q e t ë s i a n i s i t ë s h t r o h e j d a l n g a d a l ë n ë o b o r r i n e m a d h . D h e v e t ë m k u r a jo u bë p a k a s h u m ë e p io te , u d ë g j u a n j ë z h a u r i m ë , q ë g jer a t ë h e r ë n u k i sh t e n d i e r . I sh in t u r -m a t j a s h t ë m u r e v e t ë m a n a s t i r i t .

Zë r i i k r y e p e s h k o p i t p ë r p i q e j të i sh te i f o r t e e i k u m b u e s h ë m , p o r a t i j i m u n g o n t e k u p o l a e k a t e d r a l e s , n ë n t ë c i lën q e m ë s u a r p ë r t ë q e n ë i t i l lë . A i n i s i t ë b ë ­h e j n e r v o z p ë r p a m j a f t u e s h m ë r i n ë e z ë r i t t ë ve t , u k o -llit , p a s t r o i fy t in , por zë r i z h v l e r ë s o h e j n ë n j ë m ë n y r ë t ë p a m ë s h i r s h m e p r e j h a p ë s i r ë s s ë obor r i t , m u r e t e t ë c i l i t d o t ë n d i h m o n i n n d o s h t a disi pë r t ' i k r i j u a r n j ë f a r ë j e h o n e a t i j zë r i , s i k u r t ë m o s i sh in a q t ë u l ë t a . M e g j i ­t h a t ë k r y e p e s h k o p i vazhdo i t ë f l iste. A i foli s h k u r t p ë r

169

qëUimin e kësa j m b l e d h j e j e të g j e r ë , e c i la u t h i r r p ë r t ë s q a r u a r m a s h t r i m i n e m a d h , që , p ë r fa t t ë keq , u ng j i z s ë p a r i n ë k ë t ë k a t u n d n ë l i dh j e m e t ë a s h t u q u a j t u r ë n « n g r i t j e n e d i k u j t n g a v a r r i d h e u d h ë t i m i n e t i j me n j ë t ë g ja l lë» (ai t h e k s o i f jalët «d iku j t» , « m e n jë» që t ë b i n ­te, s ic d u k e t , n ë s y s e a i s ' d e n j o n t e t ' u p ë r m e n d t e a s e m r a t K o s t a n d i n i t e D o r u n t i n ë s ) , p ë r j e h o n ë n e k ë t i j m a -s h t r i m i a n e m b a n ë p r i n c i p a t ë s , p ë r t e j ku f i jve t ë sa j e m a d j e p ë r t e j k u f i j v e t ë A r b r i t , p ë r k a t a s t r o f a t e p a p ë r -f y t y r u e s h m e q ë m u n d t ë s h k a k t o j n ë h e r e z i t ë t i l l a n ë qof të s e l ihen t ë g j ë l l o jnë l i r i sh t , d h e s ë f u n d i p ë r p ë r -p j e k j e t e k i s h ë s s ë R o m ë s p ë r t a s h f r y t ë z u a r k ë t ë h e r e z i k u n d ë r k i s h ë s s ë s h e n j t ë b i z a n t i n e d h e m a s a t e k ë s a j t ë f u n d i t p ë r t ' i ç j e r r ë m a s k ë n kësa j g ë n j e s h t r e .

— D h e t a n i f jialën po ia j a p k a p i t e n i t S t r e s , — v a z h ­doi a i , — që u n g a r k u a me h e t i m i n e k ë s a j n g j a r j e j e d h e q ë d o t ë m b a j ë n j ë r a p o r t t ë h o l l ë s i s h ë m p ë r g j i t h ë r r j e -d h ë n e s a j . A i do t ë s q a r o j ë k ë t u n j ë p ë r n j ë e p i k ë p ë r p i k ë s i u s a j u a ky m a s h t r i m i m a d h , k u s h f sh ihe j p a s t ë a s h t u q u a j t u r i t i v d e k u r që gjoja u n g r i t n g a v a r r i , ç ' i sh ­t e n ë t ë v ë r t e t ë i a s h t u q u a j t u r i u d h ë t i m i m o t r ë s m e v ë l l a n ë e v d e k u r , ç ' n d o d h i më v o n ë d h e s i u z b u l u a e g j i t h ë k jo . '

N j ë m ë r m ë r i m ë e f u q i s h m e m b u l o i f ja lët e t i j t ë fund i t , n ë k o h ë n q ë S t r e s i u s h k ë p u t n g a v e n d i d h e eci d r e j t p l a t f o r m ë s .

A i n g r i t i k o k ë n , v ë s h t r o i t u r m ë n e p a m b a r i m d h e p r i t i g j e r sa m b i t ë t ë b i n t e s h t r e s a e p a r e e h e s h t j e s . F r a z a t e p a r a i s h q i p t o i me n j ë zë që iu d u k f a r e i u l ë t n e f i l l im, p o r q ë e r d h i d u k e u d ë g j u a r m ë k u m b u e s h ë m s a m ë s h u m ë q ë h e s h t j a t he l l ohe j . A i p a r a s h t r o i n ë m ë ­n y r ë k r o n o l o g j i k e a t ë q ë k i s h t e n d o d h u r n a t ë n e 1 1 t e -t o r i t e më pas , t r e g o i p ë r m b ë r r i t j e n e D o r u n t i n ë s , p ë r pohin i in e sa j se e r d h i me v ë l l a n ë e v d e k u r , p ë r d y s h i m e t e t i j s e m o s n j ë m a s h t r u e s i s h t e f u t u r n ë k ë t ë m e s p ë r t ë g ë n j y e r D o r u n t i n ë n , s e m o s D o r u n t i n a k i s h t e g ë n j y e r n ë n ë n d h e a t ë ve t ë , S t r e s in , s e m o s t ë d y a t a , D o r u n t i n a dhe s je l lës i i sa j i p a n j o h u r , k i s h i n k u r d i s u r n j ë m a s h -

170

t r i m t ë p ë r b a s h k e t , s e m o s i s h t e d i ç k a t j e t ë r , p u n ë h a k -m a r r j e j e e vonë , l a r j e l logar ie a p o ç ë s h t j e t e s t a m e n t i . Ai t r ego i pa s t a j p ë r m a s a t e m a r r a p ë r z b u l i m i n e së v ë r t e -tës , p ë r h u l u m t i m i n e a r k i v i t t ë fami l jes , p ë r k o n t r o l l e t në b u j t i n a t e p i k a t e k a l i m i t s i d h e p ë r d ë s h t i m i n e g j i ­t h ë p ë r p j e k j e v e p ë r t ë n d r i ç u a r d i ç k a n ë k ë t ë m i s t e r . Pa s t a j S t r e s i foli p ë r p ë r h a p j e n e t h a s h e t h e m e v e t ë p a ­ra , p ë r va j t o j ca t d h e p ë r d y s h i m e t e t j e r a s e m o s D o r u n ­t i n a k i s h t e q e n ë e ç m e n d u r , d h e u d h ë t i m i i saj me v ë -

. l i ane s ' k i s h t e q e n ë v e ç s e f ry t i f a n t a z i s ë së s ë m u r ë . M i ­r ë p o , v a z h d o i a i , e r d h ë n t ë d ë r g u a r n g a fami l j a e b u r r i t d h e k ë s h t u u v ë r t e t u a q ë k y u d h ë t i m q e b ë r ë v ë r t e t d h e që ka lorës i që e k i s h t e m a r r ë a t ë m b i ka lë , i s h t e p a r e v ë r t e t m e sy . S t r e s i t r e g o i pa s t a j p ë r m a s a t e r e j a q ë a i d h e z y r t a r ë t e t j e r ë t ë p r i n c i p a t ë s u d e t y r u a n t ë m e r r ­n i n p ë r t ' i d h ë n ë fund s h p j e g i m i t t ë k ë t i j m i s t e r i , m a s a q ë ç u a n m ë n ë fund n ë k a p j e n e m a s h t r u e s i t , d o m e t h ë ­n ë t ë a t i j q ë k i s h t e l u a j t u r r o l i n e vëUa i t t ë v d e k u r , n ë « B u j t i n ë n e dy R o b e r t ë v e » , në k o n t e n ë fq in je .

— K ë t ë n je r i u n e e m o r a v e t ë në pye t j e , — vazhdo i a i . — Në fi l l im e m o h o i që e n j i h t e D o r u n t i n ë n . Ai m o h o i g j i t h ç k a d h e v e t ë m k u r u n e d h a s h ë u r d h ë r t a v i n i n n ë t o r t u r a , t r ego i t ë v ë r t e t ë n . D h e j a e v ë r t e t a s i p a s t i j .

S t r e s i v a z h d o i t ë f l is te p ë r r r ë f i m i n e t ë b u r g o s u r i t . N j ë m ë r m ë r i m ë l e h t ë s i m i s h o q ë r o n t e t a n i f ja lët e t i j . D u k e j s i k u r t ë g j i t h ë k i s h i n p a s u r n e v o j ë q ë a jo h i s t o r i e r e n d e , g jer t a n i m a k a b r e , t ë f r e s k o h e j , s i n g a n j ë p u -h i zë e l e h t ë , n g a r r ë f i m i i a v e n t u r e s d a s h u r o r e t ë e n d a -c a k u t . M ë r m ë r i m a ka lo i v a l ë - v a l ë p ë r t e j m u r e v e t ë m a ­n a s t i r i t , p ë r j a s h t a t e shesh i , a s h t u sic k i s h t e k a p ë r c y e r hesh t ja , r r ë q e t h j a d h e t m e r r i .

— K ë t ë poho i a i , — t h a S t res i d u k e e n g r i t u r z ë ­r i n . A i p u s h o i n j ë ças t pë r t ë p r i t u r r i v e n d o s j e n e q e t ë -s i së së m ë p a r s h m e . — K ë t ë poho i i b u r g o s u r i , — v a z h ­do i S t r e s i . — I s h t e m e s n a t ë . . .

Q e t ë s i a n i s i t ë t h e l l o h e j , p o r m ë r m ë r i m a q ë v i n t e n g a r a d h ë t e fundi t , s idomos n g a p ë r j a s h t a , i s h t e a k o m a e n d j e s h m e .

171

— I s h t e m e s n a t ë k u r a i m b a r o i r r ë f i m i n e t i j d h e a t ë h e r ë u n e . . . — S t r e s i b ë r i e d h e n j ë p u s h i m t j e t ë r , m e n j ë p ë r p j e k j e t ë f u n d i t p ë r t a s h t r i r ë s a m ë l a r g q i l i m i n e h e s h t j e s . — A t ë h e r ë u n e , p ë r h a b i n ë e n d i h m ë s v e të m i , u r d h ë r o v a t a v i n i n p r a p ë n ë t o r t u r e .

S y t ë e S t r e s i t i p ë r s h k o i n j ë n d r i ç i m squ fu ro r . Ai v ë ­s h t r o i n j ë ças t f y t y r a t e t o p i t u r a t ë n j e r ë z v e , f y t y r a t e t j e r a , t ë n g r y s u r a , t e t r i b u n a t d h e h a p i go jën t ë v a z h ­d o n t e f jalën v e t ë m n ë k o h ë n k u r i u d u k s e k i s h t e n x j e ­r r ë n g a ajo t u r m ë e m a d h e r e z e r v ë n e s k a j s h m e t ë h e s h ­t j es .

— U n e e v u r a a t ë n ë t o r t u r e , s e p s e d y s h o v a n ë r r ë ­f imin e t i j .

At i j i u d u k s e n d j e u n j ë s i t ë r m e t t ë n g a d a l s h ë m , m e g j i t h ë s e i s h t e a k o m a h e s h t j e , n jë l lo j s i m ë p a r e . T a ­n i jep i , t h a m e ve t e k r e j t i m p i r ë . S h k a t ë r r o g j i t hçka .

— S h t a t ë d i t e ai i d u r o i t o r t u r â t , g j e r s a d i t ën e t e -t ë poho i t ë v ë r t e t ë n . D o m e t h ë n ë p o h o i s e g j i t h ç k a q ë k i s h t e t h ë n ë g jer a t ë h e r ë , k i s h t e q e n ë e g ë n j e s h t ë r .

T ë r m e t i , l ë k u n d j e n e të ci l i t a i e k i s h t e n d i e r i p a ­r i , k i s h t e q e n ë v ë r t e t , p ë r d e r i s a t a n i e r d h i z h u r m a e t i j , n j ë m ë r m ë r i m ë e m b y t u r , p a k m e v o n e s ë v ë r t e t , s i o s h ë -t i m a e çdo t ë r m e t i , p o r t e p ë r e f u q i s h m e . V e t ë t i m t h i h o ­d h i s y t ë n g a e d j a t h t a , p a s t a j n g a e m a j t a , a n d e j n g a p r i ­s t e k l i t h m a t d h e u l ë r i m a t , p o r a t j e q e a k o m a s h u r d h ë r i . V e t ë m f y t y r a t e m p i r a i sh in n x i r ë k r e j t .

— I s h t e g ë n j e s h t ë r e p io t e , — v a z h d o i S t res i , i h a -b i t u r që a t a s 'po e n d ë r p r i t n i n a k o m a . — Ky n j e r i n u k e k i s h t e n j q h u r k u r r ë D o r u n t i n ë n , n u k k i s h t e fo lu r k u ­r r ë m e t ë , n u k k i s h t e u d h ë t u a r , n u k k i s h t e b ë r ë d a s h u r i m e t ë d h e a q m ë p a k e k i s h t e s je l lë a t ë n a t ë n e n j ë m b ë -d h j e t ë t e t o r i t në s h t ë p i n ë e s a j . Ky n j e r i ka q e n ë i p a -g u a r p ë r t ë s a j u a r n j ë m a s h t r i m t ë t i l l ë .

S t r e s i n g r i t i k o k ë n , d u k e p r i t u r d içka , q ë a s v e t ë s ' d i n t e ç ' m u n d t ë i s h t e .

— Po , i p a g u a r , — v a z h d o i , — sic e poho i ai v e t ë , nga n je rëz , e m r a t e t ë c i lëve n u k do t ' i p ë r m e n d k ë t u .

S t r e s i b ë r i p r a p ë n j ë p u s h i m t ë s h k u r t ë r . H e s h t j a

172

q ë s h t r i h é j tarii p ë r p a r a t i j i n g j a n t e m ë t e p ë r n j ë s h u a r -je je .

— Ky m a s h t r u e s e l ua j t i s h k ë l q y e s h ë m ro l i n e t i j në f i l l im, t ou r m o h o i s e e n j i h t e D o r u n t i n ë n , d h e po aq s h k ë l q y e s h ë m më pas , k u r pohoi s e e k i s h t e s j e l l ë a t ë , — v a z h d o i S t r e s i . — P o r , s ic n d o d h s h p e s h me m a s h -t r u e s i t e m ë d h e n j , t ë c i l ë t t r a d h t o h e n n g a g j ë r a t e v o ­gla, d h e a t ë e t r a d h t o i n j ë vogëls i . K y m a s h t r u e s p r a , k y s je l lës i r r e m ë i D o r u n t i n ë s . . .

— A t ë h e r ë k u s h e sol l i a t ë g r u a ? — u l ë r i u n g a v e ­nd i k r y e p e s h k o p i . — I v d e k u r i ?

S t r e s i k t h e u k o k ë n a n d e j .

— K u s h e solli D o r u n t i n ë n ? U n e do t ' j u p ë r g j i g j e m p ë r k ë t ë , p ë r d e r i s a e k a m m a r r ë p ë r s i p ë r k ë t ë p u b ë . K in i dur ian , h i r ë s i . K i n i d u r i m , n j e r ë z b u j a r ë .

S t r e s i u m b u s h me f r y m ë . At i j iu d u k se a j r i i g j i ­t h ë pëso i l ëkund je , n g a q ë e d h e q indna m u s h k ë r i t ë t j e r a t h i t h ë n a j ë r n ë t ë n j ë j t ë n k o h ë m e t ë . ' V ë s h t r i m i i t i j ka lo i p ë r s ë r i n g a d a l ë n g a s h e s h i i m b u s h u r p lo t , t e s h k a ­l lët e t r i b u n a v e , në k ë m b ë t e t ë c i lave ro j a t r r i n i n me d u a r t ë k r y q ë z u a r a .

— E d i j a që do të b ë h e j kjo pye t j e , — foli S t r e s i , — p r a n d a j u p ë r g a t i t a me s e r i o z i t e t p ë r t ' j u p ë r g j i g j u r . — Ai b ë r i p r a p ë n j ë p u s h i m . — Po , me s h u m ë s e r i o z i t e t u p ë r g a t i t a p ë r k ë t ë p y e t j e . A n k e t a i m e e h o l l ë s i s h m e p ë r t ë p o r s a ë s h t ë m b y l l u r , dos ja ime ë s h t ë e p io te , a s h t u s i e d h e b i n d j a ime . U n e j a m ga t i t ' i p ë r g j i g j e m k ë s a j p y e t -je je , n j e r ë z b u j a r ë , p y e t j e s se k u s h e solli D o r u n t i n ë n .

S t r e s i bë r i p ë r s ë r i n j ë p u s h i m t ë s h k u r t ë r , g j a t ë t ë ci l i t e k t h e u k o k ë n n g a t ë g j i t ha d r e j t i m e t , s i k u r t ë d o n ­t e q ë t ë v ë r t e t ë n t a d ë r g o n t e m ë p a r e m e s y t ë e v e t d h e pa s t a j me gojë . — D o r u n t i n ë n e soll i K o s t a n d i n i .

S t r e s i u t endos , s i k u r t ë p r i s t e m ë r m ë r i m ë n , q e s h -je t , f ja lë t «po j u k e n i d y m u a j q ë p o n a m b u s h n i m e ­n d j e n p ë r t ë k u n d ë r t ë n » , ta l l je t , k l i t h m a t d h e z a l l a h i n ë , por n g a m i z ë r i a e n j e r ë z v e s ' e rdh i a sg jë e t i l l ë .

— D o r u n t i n ë n e solli Kos t and in i , — t h a p r a p ë S t res i ,

173

s i t ë k i s h t e f r ikë s e m o s a t a n u k e k i s h i n d ë g j u a r m i r e . P o r h e s h t j a v a z h d o i d h e a i e k u p t o i s e n d o s h t a n u k k i ­s h t e p a s u r a q s h u m ë n e v o j ë p ë r . n j ë h e s h t j e k a q t ë m a ­d h e . Ë s h t ë t e p ë r e l o d h s h m e e g j i t h ë k jo , m e n d o i n g r i -r az i . M o r i f r y m ë t h e l l ë a q s a g joks i i d h e m b i d h e v a z h ­d o i :

— U n e d o t ' j u a s h p j e g o j g j i t hçka , a s h t u s ic j u p r e m -tova , n j e r ë z b u j a r ë d h e j u , z o t ë r i n j f i sn ikë t ë f t ua r . J u l u t e m v e t ë m t ë k i n i dur ian t ë m ë d ë g j o n i d h e u n e d o t ' j u a s h p j e g o j g j i t hçka .

Veç t ë r u a j k t h j e l l t ë s i n ë e m e n d i m i t , m e n d o i S t r e ­s i . Asg jë t j e t ë r s ' i d u h e j t a n i p ë r t a n i .

— J u t ë g j i t hë k e n i d ë g j u a r besoj q ë m ë p a r e d h e , n ë qof të s e j o q ë m ë p a r e , s ë p a k u n ë k o h ë n q ë u n i s ë t p ë r k ë t u , . a p o n ë k o h ë n q ë m b ë r r i t ë t k ë t u , p ë r d a s m ë n e ç u d i t s h m e t ë D o r u n t i n ë V r a n a j t , d a s m ë , që u bë s h k a k p ë r k ë t ë h i s t o r i . J u k e n i d ë g j u a r beso j s e kjo k r u s h q i e la rgë t , e p a r a e . n j ë l a rgës ie t ë t i l lë , n u k d o t ë b ë h e j , n ë , q o f t ë s e K o s t a n d i n i , n j ë r i p r e j v ë l l e z ë r v e t ë n u s e s , n u k d o t ' i j e p t e b e s ë n n ë n ë s s e d o f i a s i l l t e D o r u n t i n ë n s a h e r ë q ë t ë l i p se j , n ë gaz a p o n ë zi . D h e j u e d i n i p a s t a j s e s a s h p e j t e r d h i k o h a e z i së p ë r V r a n a j t d h e p ë r A r -b r i n , p o r D o r u n t i n ë n n u k e soll i d o t a s k u s h , s e p s e d h ë -nës i i be sës , K o s t a n d i n i , k i s h t e v d e k u r . J u k e n i d ë g j u a r p ë r m a l l k i m i n q ë Z o n j a M ê m e i b ë r i t ë b i r i t p ë r s h k e l -j e n e besës d h e e d i n i p a s t a j se s i t r i j a v ë p a s k ë t i j m a l l ­k i m i D o r u n t i n a e r d h i m ë n ë f u n d n ë s h t ë p i . J a p e r s e u n e e s h p a l l d h e e r i s h p a l l se D o r u n t i n ë n n u k e sol l i a s k u s h t j e t ë r , v e ç s e vë l la i i s a j , K o s t a n d i n i , f jala e d h ë ­në e t i j , b e s a e t i j . A s n j ë s h p j e g i m t j e t ë r s ' k a d h e s ' m u n d t ë k e t ë ky u d h ë t i m . S 'ka r ë n d ë s i , u n g r i t a p o s 'u n g r i t i v d e k u r i n g a v a r r i , p ë r t a k r y e r v e t ë a t ë q ë d u h e j t ë k r y e n t e , s ' k a i ë n d ë s i pili q e k a l o r ë s i d h e c'k&lë s h a l o i a i a t ë n a t ë t ë e r r ë t k u r u n is , ç ' k r a h ë m b a n i n f re r in , ç ' k ë m b ë s h k e l n i n y z e n g j i t ë d h e m b i f lokë t e k u j t b i n t e p l u h u r i i u d h ë s . Secil i n g a ne ka p j e sën e v e t në k ë t ë u d h ë t i m , s e p s e b e s a e K o s t a n d i n i t , a jo që e sol l i D o r u n ­t i n ë n , k a m b i r ë k ë t u , m i d i s n e s h . N d a j , p ë r t ë q e n ë m ë i

174

s a k t ë , do t ë t h o s h a se D o r u n t i n ë n , d u k e e s j e l l ë K o s t a ­n d i n i , e soUëm n e t ë g j i t hë , u n e , j u , t ë v d e k u r i t t a n ë që p u s h o j n ë a t j e te k i s h a . — S t r e s i u gël l t i t . — N u k k a m m h a r u a r a k o m a , n j e r ë z b u j a r ë . D o t ë d e s h a t ' j u fl isja j u v e , e s i d o m o s t ë f t u a r v e q ë k a n ë a r d h u r k ë t u n g a l a rg , s e ç ' ë s h t ë k jo fo rce s u b l i m e , q ë ë s h t ë n ë g j end je t ë t h y e -jë l i g j e t e v d e k j e s .

S t r e s i u g ë l l t i t p ë r s ë r i . P ë s h t y m a po i t h a h e j d h e t a n i a i b ë n t e n j ë p ë r p j e k j e t ë m u n d i m s h m e p ë r t ë n g j i -z u r fjalët . M e g j i t h a t ë vazhdo i t ë f l is te . A i foli p ë r besën d h e pë r p ë r h a p j e n e sa j m i d i s a r b ë r e s h ë v e . N d ë r s a fli­s te , p a s e d i k u s h n g a t u r m a p o d re j tohe j d r e j t t i j , d u k e m b a j t u r n ë d o r e d içka t ë r e n d e , n d o s h t a n j ë g u r . K a q s h p e j t f i l luan, m e n d o i , d h e b ë r r y l i i p r e k u d o r e z ë n e shipatës n ë n p è l e r i n e . P o r , k u r n j e r i u u a f r u a e d h e m ë , S t r e s i p a s e a i i s h t e d ja l i i R a d h ë n j v e d h e n ë d o r e n u k m b a n t e g u r ë p ë r t ë g o d i t u r , po r n j ë s h t a m b ë m e u j ë .

S t r e s i i b u z ë q e s h i , e m o r i s h t a m b ë n p r e j d o r e s së t i j d h e p iu .

— D h e t a n i d o t ë p ë r p i q e m t ë s h p j e g o j s e ç 'shtoaqe e l i ndën d h e po e p ë r h a p i n m i d i s nesh k ë t ë l igj të r i s h p i r t ë r o r , — v a z h d o i S t r e s i . Ai foli s h k u r t p ë r g j end jen e r e n d e në bo te , p ë r t ë a r d h m e n e t u r b u l l t p lo t r e t ë ze -za, s h k a k t u a r n g a f ë r k i m e t m i d i s p e r a n d o r i v e t ë m ë d h a e m i d i s feve, p ë r k o m p l o t e t , k u r t h e t e p a b e s i t ë që g ë -l o n i n a n e m b a n ë , p ë r poz i t ën e A r b r i t m i d i s k ë t i j o q e a -n i p lo t r r e b e s h e e da l lgë t ë m ë d h a .

— Odo p o p u l l , p ë r b a l l ë r r e z i k u t , m p r e h m j e t e t m b r o j t ë s e d h e , k r y e s o r j a , k r i j o n m j e t e t ë r e j a . D u h e t t ë j e s h d r i t ë s h k u r t ë r q ë t ë m o s k u p t o s h s e A r b r i n d o d h e t p ë r p a r a d r a m a v e t ë m ë d h a . H e r ë t a v o n ë a t o d o t ë m b ë -r r i j n ë n ë k u f i j t ë e t i j , n ë m o s k a n ë m b ë r r i t u r . A t ë h e r ë de l p y e t j a : n ë k ë t o k u s h t e t ë r e j a t ë k e q ë s i m i t t ë k l i m ë s s ë p ë r g j i t h s h m e n ë bo te , n ë k ë t ë k o h ë p r o v a s h , k r i m e s h e pabes i sh të l e m e r i s h m e , ç ' f y ty rë do të k e t ë n j e r i u i A r ­b r i t ? D o t ë n j ë j ë s o h e t a i m e t ë k e q e n , a p o d o t ' i v i h e t p ë r b a l l ë a sa j? M e n j ë fjalë, d o t ë s M y t y r o h e t p ë r t ' i u p ë r s h t a t u r m a s k a v e t ë kohës , n ë m ë n y r ë q ë t ë s igu ro j ë

175

m b i j e t e s ë n e ve t , a p o d o t a r u a j ë f y t y r ë n t ë p a n d r y -s h u e s h m e , d u k e r r e z i k u a r t ë t ë r h e q ë m b i v e t e z e m ë r i -m i n e k o h ë s ? P ë r A r b r i n po a f r o h e t ç a s t i i p r o v e s , i zg jedhjes m i d i s dy f y t y r a v e . Dhe , në qof të se popu l l i i A r b r i t k a f i l luar t ë p ë r p u n o j ë n ë t h e l l ë s i t ë e t i j s t r u k ­t u r a t ë t i l la sub l ime , s ic ë s h t ë besa , kjo t r e g o n s e A r -b r i ë s h t ë d u k e e b ë r ë zg j edh jen e ve t . K ë t ë m e s a z h u n g r i t p ë r t ' i s je l lë A r b r i t d h e g j i t hë b o t e s , n g a fund i i g ropës k u q e s h t r i r ë , K o s t a n d i n i .

S t r e s i p ë r f s h i u e d h e n j ë h e r ë m e s y t u r m ë n e m a d h e t ë d ë g j u e s v e p ë r p a r a t i j , pas t a j t r i b u n a t n g a e d j a t h t a d h e n g a e m a j t a .

— P o r ky m e s a z h n u k ë s h t ë i l e h t ë p ë r t a p r a n u a r , — v a z h d o i ai . — Ai do të k ë r k o j ë f l i j ime të r ë n d a b r e z p a s b r ez i . Më i r e n d e se k r y q i i K r i s h t i t do t ë j e t ë a i . D h e t a n i që fjalës s k n e po i v j en fund i , — S t r e s i u k t h y e n g a t r i b u n a ku r r i n i n t ë d ë r g u a r i t e p r i nc i t , — d e s h a t ë s h t o j se , m e q e n ë s e a t o q ë t h a s h ë n u k i p ë r s h t a t e n , ose , së p a k u tani për tani n u k i p ë r s h t a t e n d e t y r ë s s i m e , u n e q y s h n ë k ë t ë ca s t j a p d o r ë h e q j e n n g a k jo d e t y r ë .

M e d o r ë n e d j a t h t ë S t r e s i p r e k u s h e n j ë n m e b r i r ë t e b a r d h ë t ë kap ro l l i t , t ë q e p u r n ë a n ë n e m a j t ë t ë p e ­l e r i n e s s ë t i j , p a s t a j , m e n j ë lëviz je t ë s h p e j t ë , e s h k u l i a t ë d h e e l a t ë b i n t e p ë r d h é .

Pa t h ë n ë asg jë t j e t ë r , zbr i t i s h k a l l ë t e d r u n j t a d h e , p a k t h y e r k o k ë n n g a a s k u s h , eci m e s p ë r m e s t u r m ë s , e cila i h a p t e u d h ë n m e n d e r i m , f r i k ë d h e t m e r r t ë p ë r -z ie r b a s h k ë .

Q y s h n g a a jo d i t e S t r e s i n u k u pa më a s g j ë k u n d . As ndiïLmësit e t i j , a s n j e r ë z i t e t j e rë të a f ë r t , m a d j e as g r u a j a , n u k d i n i n ose n u k j e p n i n s h p j e g i m s e k u n d o -d h e j .

176

Te M a n a s t i r i i V j e t ë r u z b ë r t h y e n n j ë n g a n j ë t r i -b u n a t d h e p l a t fo rma p r e j d r u r i , h a m e j t ë i h o q ë n d ë -r r a s a t d h e t r a r ë t , d h e t e o b o r r i i b r e n d s h ë m s ' m b e t i m ë a sn j ë s h e n j ë p r e j t y r e , m e g j i t h a t ë n g a f ja lë t q ë u t h a n ë a t j e p r e j S t res i t , n u k u h a r r u a asn jë . A to ka lon in go jë m ë go jë e k a t u n d m ë k a t u n d m e n j ë shpe j t ë s i t ë p a b e -s u e s h m e . P ë s h p ë r i m a s e S t r e s i q e a r r e s t u a r p ë r s h k a k të f j a l imi t u v ë r t e t u a s h u m ë s h p e j t se s 'qe e v ë r t e t ë . T h o s h i n se e k i sh in p a r e d i k u ; në m o s e k i s h i n p a r e , k i ­s h i n d ë g j u a r t r o k u n e n j o h u r t ë ka l i t t ë t i j . T ë t j e r ë n g u l -n in k ë m b ë se e k ish in p a r e në U d h ë n e M a d h e të V e r i u t d h e i sh in t ë s i g u r t s e i s h t e ai , m e g j i t h ë s e i sh t e m u z g d h e s h t r e s a e p a r e e p l u h u r i t k i s h t e a r r i t u r t ' i b i n t e m b i l e sh ra . K u m u n d t a d i sh , k u m u n d t a d ish , t h o s h i n n j e ­rëz i t . K u n u k t ë ve t e m e n d j a , o zot. D h e m e n j ë z ë t ë d r i t h ë r u a r , s ic i n d o d h n j e r i u t k u r n g j e t h e t n g a t ë f toh-t ë t , d i k u s h v a z h d o n t e : N g a n j ë h e r ë m ë v e t e m e n d j a s e m o s a i v e t ë e ka s j e l l ë D o r u n t i n ë n . S h i h , sh ih , i a b ë n t e t je t r i , l ua j vendi t , o n j e r i .

E pse çudi tesh , t h o s h t e i par i , q y s h nga d i t a që ajo u k t h y e , u n e s ' çud i t em m ë n g a asgjë .

D h e t a m a m a t ë h e r ë n g j a u d içka q ë n ë çdo k o h ë m u n d t ë besohe j s e m u n d t ë n d o d h t e , p o k u r r s e s i n ë a t o d i t e : n j ë vajzë nga k a t u n d i e n isën n u s e la rg . Të g j i t hë m b e t ë n g o j ë h a p u r k u r d ë g j u a n p ë r k ë t ë D o r u n t i n ë t ë r e , t a m a m n ë k o h ë n k u r b e s o h e j s e ide ja e m a r t e s a v e l a r g k i s h t e m a r r ë n j ë god i t j e fa ta le . K u j t u a n s e p a s n g j a r j e v e ng je thëse që p o r s a k i sh in n d o d h u r , f ami l j a e va jzës do t a p r i s h t e f e j e s ë n e b ë r ë q y s h më p a r e , ose , s ë p a k u , d o t a s h t y n t e p ë r n j ë k o h ë t je të r , m i r ë p o n u k n d o d h i a s h t u . D a s m a u bë d i t ë n e c a k t u a r , e r d h ë n k r u -s h q i t n g a v e n d i i t y r e , p ë r t ë cilin d i s a t h o s h i n s e i s h t e g j a s h t ë e d i sa t e t ë d i t e l a rg , d h e , s i h ë n g r ë n , p i n e e k ë n d u -an , e m o r ë n me v e t e n u s e n e re . N g a k i sha g je r t e u d h ë -k r y q i i m a d h e pe rco l i ! p o t h u a j s e k r e j t k a t u n d i , s i d i -k u r D o r u n t i n ë n e s h k r e t ë , dhe , t e k e p a n e n u s e n a s h t u t ë b u k u r e m j e g u l l o r e p a s vel los s ë b a r d h ë , m e s i g u r i

1 2 - 2 177

s h u m ë n j e r ë z m e n d o n i n s e ç ' f a n t a z m ë d o t a s i l l te v a l l e n d o n j ë n a t ë t ë e r r ë t g je r t e p r a g u i s h t ë p i s ë . M i r ë p o a j o , h i p u r m b i k a l i n e b a r d h ë , s ' j e p t e a sn j ë s h e n j ë t m e r r i p ë r a t ë q ë m u n d t ë n d o d h t e . D h e n j e r ëz i t , t e k e n d i q -n i n m e sy, t u n d n i n k o k a t d h e t h o s h i n : P o n d o s h t a u pë lqe jnë kë to g j ë r a k ë t y r e n u s e v e të s o t m e . o zot i m a d h . U pë lqen n d o s h t a t ë u d h ë t o j n ë n ë k r a h ë h i j a s h n ë p ë r t e r r e a sg jë .

T e t o r 1979

178

Prilli i thyer

KAPITULLI I PARE

S a h e r ë q ë n d i e n t e f toh të n g a k ë m b ë t , a i l ëv iz te p a k g j u n j ë t dhe a t ë h e r ë d i k u poshtë" vê te s d ë g j o n t e g u r a l e -cë t q ë z h u r m o n i n a n k u e s h ë m . N ë t ë v ë r t e t ë a n k e s a i sh te b r e n d a t i j . A s n j ë h e r ë në j e t ë n u k i k i s h t e q ë l l u a r t ë r r i n t e k ë s h t u p a lëv izur , n j ë k o h ë kaq t ë g ja të , p r a p a n j ë ledhi , t ek u d h a e m a d h e , d u k e p r i t u r t ë k a l o n t e d i ­k u s h .

Di ta po t h y h e j . I t r e m b u r , ga t i me a l a r m , a i afroi s y r i n t e p u s h k a pë r t ë v ë s h t r u a r s h ë n j e s t r ë n . P a s p a k d o t ë f i l lonte t ë n g r y s e j d h e shën je s t r a d o t ë m j e g u -l lohe j . Ai do të ka lo jë me s igur i pa u e r r u r shen j i i p u s h k ë s , i k i s h t e t h ë n ë i a t i . V e t ë m ki d u r i m d h e pr i t .

181

Lëvizi n g a d a l ë t y t ë n , d u k e e k a l u a r s h ë n j e s t r ë n e saj m b i c a cope rà b o r e t ë p a s h k r i r a m i r e , p ë r t e j r r u g ë s . P r o z h m i m a t a n ë q e i m b u l u a r a t y - k ë t u m e s h e g ë t ë egra . P ë r t ë n j ë q i n d t ë n h e r ë at i j i ka lo i n ë p ë r m e n d ide ja se kjo i sh t e n jë d i t e e j a s h t ë z a k o n s h m e e j e t ë s së t i j . S h ë n j e s t r a e p u s h k ë i lëviz i p ë r s ë r i m b r a p s h t , n g a s h e -get e eg ra te copë ra t e p a s h k r i r a të dëbo rë s . A jo që a i e qua j t i me m e n d je d i t e e j a s h t ë z a k o n s h m e e t i j , n u k i sh te t a n i veçse ky g r u m b u l l p l l a n g a s h d ë b o r e e k ë t o shegë t ë egra , q ë d u k e j s i k u r p r i s n i n a t y q y s h n g a mesd i t a p ë r t ë p a r e s e ç 'do t ë b ë n t e a i .

E d h e p a k d h e d o t ë e r r e t , m e n d o i , d h e u n e n u k d o t ë shëno j dot . N ë t ë v ë r t e t ë a i d o n t e q ë m b r ë m j a t ë b i n t e s a m ë p a r e d h e p a s saj t ë r roku l l i s e j n a t a d h e a i t ë ik t e me v r a p n g a k jo p r i t ë e n ë m u r . P o r d i t a s h t y -hej s h u m ë n g a d a l ë d h e a i d u h e j t ë p r i s t e a k o m a . M e ­gj i thëse i sh te p r i t a e d y t ë p ë r g j a k m a r r j e në j e t ë n e t i j , n j e r i u që d u h e j t ë v r i s t e i sh te po a i i p r î t e s së p a r e , k ë s h t u që e d h e kjo p r i t ë i s h t e s i v a z h d i m i i s a j .

T e k ë m b ë t n d j e u p r a p ë f toh të d h e p r a p ë lëviz i g j u ­njët , s i p ë r t a n d a l u a r t ë f t oh tën t ë ng j i t e j l a r t . M e g j i ­t h a t ë e f toh ta i sh te n g j i t u r p re j k o h ë s h në b a r k u n e t i j , në g joks e g jer në kokë . M a d j e në k o k ë ajo d u k e j s i k u r e k i sh t e n g r i r ë t r u r i n copa-copa , s i a to c o p ë r a t e d ë b o r ë s m a t a n ë u d h ë s .

Ai s ' i sh te në g j end je të m e n d o n t e asg jë të p io t e e me l idh je logjike. K i s h t e v e t ë m n jë n d j e n j ë a r m i q ë s o r e -nda j s h e g ë v e t ë e g r a d h e p l l a n g a v e t ë d ë b o r ë s d h e h e r ë -- h e r ë i d u k e j se, po t ë m o s i sh in a to , a i do t a k i s h t e b r a k -t i sur p re j kohësh v e n d i n e p r i t ë s . M i r ë p o a t o i sh in a ty , d ë s h m i t a r e t ë p a l ë v i z s h m e , d h e a i s ' ik te do t .

Te b ë r r y l i i u d h ë s , p ë r t ë n j ë q i n d t ë n h e r ë g j a t ë asaj pasditeje^ u shfaq n j e r i u që d u h e j t ë v d i s t e . Ai e c t e me h a p a t ë s h k u r t ë r , me t y t ë n e p u s h k ë s që i d i l te në t ë d j a t h t ë të qafës, k r e j t e zezë. N j e r i u i p r i t ë s u d r o d h : ky n u k i sh te më p ë r f y t y r i m i i t i j . I p r i t u r i v i n t e v ë r t e t .

A s h t u s i q i n d r a h e r ë t e t jera , G j o r g u d re j t o i t y t ë n e p u s h k ë s nga n j e r i u që po v i n t e d h e fu t i në s h ë n j e s t ë r kokën e t i j . Një ças t k o k a u d u k s i k u r b ë r i naze , s ' don t e

182

që s ' don te "të futej at je , m a d j e G j o r g u t iu d u k s i k u r në ças t in e fund i t b u z ë q e s h i me i ron i . G ja sh t ë m u a j më p a r e i k i s h t e n d o d h u r e n jë j ta gjë , d h e ai, p ë r të m o s ia s h ë m t u a r f y t y r ë n v ik t imës , (se n g a i e r d h i n j ë k e -q a r d h j e e t i l lë në ças t in e fundi t ) , e k i s h t e u l u r s h ë -n j e s t r ë n m ë posh të , d h e k jo q e a r s y e j a q ë s'e k i s h t e v r a -r ë dot , v e t ë m e k i s h t e p l a g o s u r në qafë .

I p r i t u r i po a f rohe j . V e t ë m të mos e plagos, m e n ­doi G j o r g u në fo rme lu t je je . G j o b ë n e p lagosjes së p a r e mezi e k i sh in sh lye r d h e n j ë p lagos je e d y t ë do t ' i s h k a t ë r r o n t e ekonomik i sh t . K u r s e v r a s j a s ' k ë r k o n t e as* gjë.

I p r i t u r i po a f rohe j . Më m i r e t ë më shkojë p l u m b i dëm, se t a plagos, m e n d o i ai . S i q i n d r a h e r ë t e t j e r a t ë p ë r f y t y r i m i t , p ë r p a r a se ta që l lon te , Gjorgu , a s h t u sic e k ë r k o n t e zakoni , i foli n j e r i u t që po v in t e . As në a t ë çast , as më v o n ë a i n u k e k u p t o i n ë s e i foli me zë, apo zëri n u k i dol i . E v ë r t e t a i sh t e që v i k t i m a k t h e u k o k ë n b e -fasisht . G j o r g u p a v e t ë m n j ë lëviz je t ë s h k u r t ë r t ë k r a -hu t , që , s ic d u k e j , d o n t e t ë h i q t e n g a sup i p u s h k ë n , d h e n ë a t ë ças t sh t iu . A i n g r i t i s y t ë m e n j ë h e r ë nga p u s h k a d h e ga t i i h a b i t u r po s h i k o n t e se ç 'po n d o d h t e . I v d e -k u r i (n j e r iu i sh te a k o m a n ë k ë m b ë , por G jo rgu i sh t e , i b i n d u r s e k i sh t e vdekur ) , bër i d h e n j ë g jy smë h a p i p ë r ­pa ra , p u s h k a i ra a n a s h d h e fill p a s sa j , në a n ë n e k u n -d ë r t t ë sa j , r a a i ve t ë .

G j o r g u doli n g a p r i t a d h e eci d r e j t t ë v r a r i t . R r u g a i sh te k r e j t ë s i sh t bosh. I sh in v e t ë m h a p a t e t i j që g j ë -n ion in m b i t ë . I v d e k u r i k i s h t e r ë n ë p ë r m b y s . G j o r g u u p ë r k u l m b i t ë d h e i v ü r i d o r ë n m b i n j ë r in s u p , s i p ë r t a zg juar . Ç'po b ë j ? m e n d o i . D o r a p ë r s ë r i p r e k u sup in é t ë v r a r i t , s i ku r t ' i t h o s h t e t ë k t h e h e j p r a p ë në j e t ë . P e r s e e bë j kë të , t h a me v e t e . D h e në ças t e k u p t o i se n u k i s h t e p ë r k u l u r m b i t ë v r a r i n p ë r t a p ë r m e n d u r n g a g jumi i vdek jes , po r p ë r t a k t h y e r m b a r ë . Jo , a i d o n t e v e t ë m ta k t h e n t e t r u p i n m b a r ë , a s h t u sic e k ë r k o n t e za ­kon i . S h e g ë t e eg ra d h e p l l a n g a t e p a s h k r i r a të dëbo rë s i sh in a k o m a d iku a ty r r o t u l l d h e sh ikon in çdo gjë .

U n g r i t m ë k ë m b ë d h e u m a t t ë i k t e , po r n ë ças t i u

183

' k u j t u a se d u h e j t ' i a m b ë s h t e s t e e d h e p u s h k ë n t e k o k a . Të g j i tha k ë t o i bë r i s i në ë n d ë r r . I v i n t e p ë r të v j e -

l lë d h e d y - t r i h e r ë t h a m e v e t e : m ë k a z ë n ë g jaku . C a cas te m ë v o n ë e g je t i v e t e n d u k e i k u r g a t i m e v r a p n ë -

, p ë r r r u g ë n e s h k r e t ë . P o b i n t e m u z g u . D y - t r i h e r ë k t h e u k o k ë n m b r a p a ,

pa e d i t u r a s v e t ë pse . R r u g a v a z h d o n t e t ë i sh te f a r e bosh . Ajo zg ja te j tu t j e , m i d i s p r o z h m e v e d h e k a ç u b a v e . mes për m e s d i t es q ë p o m b a r o n t e .

Diku p ë r p a r a a i n d j e u zile m u s h k a s h d h e pas t y r e zëra n je rëzorë . N jë g r u m b u l l n j e r ëz i sh p o v i n t e d r e j t t i j n ë p ë r r r u g ë n e m a d h e . H e r ë n g j a n i n s i mysa f i r ë , h e r ë s i ma lëso rë që k t h e h e s h i n n g a t r e g u . Ai u g je t p ë r b a l l ë t y r e m ë p a r e . s e ç'e m e n d o n t e . Mid i s b u r r a v e k i s h t e n u s e t ë r e j a d h e fëmijë .

A ta i t h a n ë « m i r ë m b r ë m a » d h e a i m b a j t i k ë m b ë t . P ë r p a r a s e t ' u f l is te, bë r i n jë shen j ë m e d o r e n ë d r e j ­t i m i n e k u n d ë r t n g a k i sh t e a r d h u r .

— Atje , t e b ë r r y l i i U d h ë s së M a d h e , k a m v r a r ë n j ë n jer i , — t h a me n j ë zë p o t h u a j s e të n g j i r u r . — K t h e j e -n i m b a r ë d h e v e n d o s j a n i p u s h k ë n t e k o k a , o n je rëz t ë m i r e .

Në g r u m b u l l i n e r r u g ë t a r ë v e u bë n j ë ças t he sh t j e . — Të ka z ë n ë g j a k u ? — p y e t i n j ë zë . Ai n u k u pë rg j ig j . Zër i d içka e kësh i l lo i , sic d u k e t ,

k u n d ë r zënies së g j aku t , po r a i n u k e dëg jo i . K i s h t e n i s u r t ë ec te pë r së r i . T a n i që u t h a a t y r e t a k t h e n i n t ë v r a r i n m b a r ë , e n d j e u v e t e n disi t ë l e h t ë s u a r . K u r r s e s i s'i k u j -tohe j , e k i s h t e k t h y e r apo n u k e k i s h t e k t h y e r t r u p i n . K a n u n i e p a r a s h i k o n t e t r o n d i t j e n n g a v r a s j a d h e e l e -j o n t e t ë poros i t j e k a l i m t a r ë t p ë r t ë b ë r ë a t ë që t i n u k e b ë r e dot. K u r s e , p o t a l i je t ë v r a r i n p ë r m b y s d h e m e p u s h k ë n tu t j e , k y i sh t e n j ë t u r p q ë s ' fa le j .

A k o m a n u k i s h t e n g r y s u r k u r h y r i n ë f sha t . I s h t e e n d e di ta e t i j e j a s h t ë z a k o n s h m e . P o r t a e ku l lës i s h t e g jy smë e h a p u r . Ai e s h t y u me s u p d h e h y r i .

— Ë? — p y e t i d i k u s h nga b r e n d a . A i bë r i «po» m e kokë . — K u r ?

184

— P a k p ë r p a r a . A i n d j e u h a p a t e t y r e që po z b r i t n i n n ë p ë r s h k a ­

l lë t e d r u n j t a . — I ke d u a r t me gjak, — t h a baba i , — shko t ' i l a sh . G j o r g u i sh iko i i h a b i t u r d u a r t . — Sic d u k e t , k u r e k a m k t h y e r m b a r ë , — tha . K o t i sh t e b ë r ë m e r a k g ja t ë r r u g ë s p ë r k t h i m i n e

t rup i t . M j a f t ô n t e t ë s h i k o n t e d u a r t p ë r t ' u k u j t u a r s e g j i thçka e k i s h t e b ë r ë a s h t u sic d u h e j .

Në k u l l ë nd ihe j e r a e kafesë së p j e k u r . P ë r çud i , i v in t e g j u m ë . Madje dy h e r ë r r e s h t gogësiu . Te s u p i i ma j t ë i t i j s y t ë e n d r i t u r të m o t r ë s së vogël i d u k e s h i n t ë la rgë t , s i dy y je p r a p a n j ë b r e g o r e j e .

— Po t a n i ? — t h a p a p r i t u r , pa iu d r e j t u a r asku j t . - i D u h e t l a j m ë r u a r m o r t i në f sha t , — u përg j ig j i

ati . V e t ë m t a n i G jo rgu v u r i r e s e a i po m b a t h t e op inga t . I sh te d u k e p i r e k a f e n ë që i a poq i e ëma, k u r d ë ­

gjoi zë r in e p a r e p ë r j a s h t a : — G j o r g u i Be r i sha jve sh t i u m b i Zef K r y e q y q e n . Zër i k i s h t e n jë t i ngu l l t ë v e ç a n t ë , d içka mid i s Ze­

r i t t ë k a s n e c i t q ë shpa l l n j ë d e k r e t q e v e r i t a r d h e n j ë psa lmi t ë v j e t ë r .

Ky zë jon je rëzor s i k u r e zgjoi n j ë ças t nga p ë r g j u m -ja. lu d u k s i k u r emr i i t i j k i s h t e da l ë n g a qen ia e t i j , nga. l ë k u r a d h e b r in j ë t d h e p o n d e h e j p ë r j a s h t a mizor i sh t . I sh te h e r a e p a r e që i n d o d h t e n j ë g jë e t i l lë. G j o r g u i Ber i sha jve , pë r së r i t i me v e t e zë r in e kasnec i t t ë p a m ë -sh i r shëm. Ai i sh te n jëze t e g j a s h t ë v jeç d h e pë r h e r ë të p a r e e m r i i t i j po h y n t e në f u n d a m e n t i n e j e t ë s .

J a s h t ë ka snecë t e vdek jes po ia ka lon in n jë r i - t j e t r i t , si m b i f l a t ra , e m r i n e t i j .

P a s g j y s m ë ore t r u p i n e të v r a r i t e sol len në k a t u n d . S ipas zakoni t , e k i sh in v e n d o s u r m b i k a t ë r degë a h u . K i s h t e a k o m a n jë s h p r e s ë t ë v a k ë t s e n d o s h t a e n d e n u k k i sh te d h ë n ë shp i r t .

185

I a t i i të v r a r i t p r i s t e më k ë m b ë te p o r t a e ku l l ës . K u r n je rëz i t që po e s i l ln in t r u p i n i sh in a k o m a d y z e t h a p a l a rg , ai i p y e t i :

— Ç 'më k e n i s je l lë? P l a g e apo m o r t ?

Përgj ig j ja qe e s h k u r t ë r , e p r e r ë :

— Mort . G j u h a e t i j e kë rko i p ë s h t y m ë n the l l ë , s h u m ë t h e ­

l lë, në shpe l lën e gojës . M e g j i t h a t ë a r r i t i t ' i ng j i z t e f ja-l ë t :

— F u t e n i b r e n d a t ë v d e k u r i n d h e s h p ë r n d a j e n i m o r -t i n në f sha t e n ë p ë r vë l lazër i .

Zi le t e b a g ë t i v e që po k t h e h e s h i n në f s h a t i n B r e z -f toht , t ingul l i i k ë m b a n ë s s ë m b r ë m j e s d h e g j i t h ë z h u r -m a t e t j e ra t ë n d a j n a t ë s , d u k e j s i k u r k i s h i n s ipë r v ê t e s l a j m i n e p o r s a s h p a l l u r të vdek je s .

Në r r u g ë t d h e t r a g a t e k a t u n d i t k i s h t e n j ë g ja l lë r i j o t ë z a k o n s h m e . C a f l a k a d a n ë q ë d u k e s h i n a k o m a t ë f toh të , n g a q ë d r i t a s 'k i sh te f i r u a r p lo tës i sh t , v a l ë v i t e -s h i n d iku, t e m ë n g a e f sha t i t . P ë r p a r a s h t ë p i s ë së t ë v r a r i t h y n i n e d i l n in n je rëz . Te s h t ë p i a e v r a së s i t g j i -t h a s h t u . Të t j e r ë n je rëz , dy n g a dy e t r e n g a t r e , n i s e -s h i n pë r d iku, ose k t h e h e s h i n n g a d i k u .

N g a d r i t a r e t e k u l l a v e t ë v e ç u a r a k ë m b e h e s h i n l a j -m e t e fund i t :

— Gjorg B e r i s h a v r a u Zef K r y e q y q e n , e m o r ë t v e s h ?

— Gjorgu i B e r i s h a j v e l a u g j a k u n e të vë l l a i t . . —• A do ta k ë r k o j n ë Be r i sha j t b e s ë n n j ë z e t e k a t ë r -

o r ë s h e ? — Me siguri , po .

186

Nga d r i t a r e t e k u l l a v e d u k e j k r e j t lëviz ja në r r u -gët e k a t u n d i t . T a n i m u z g u k i s h t e r ë n ë p lo tës ish t . D r i -ta e f l a k a d a n ë v e sa v e n t e b ë h e j më e r e n d e , s i k u r m p i k -se j . D a l n g a d a l ë ajo p o m e r r t e n j ë n g j y r ë t ë k u q e t ë m b y -l lur , s i m a g m ë vu l lkan i e p o r s a d a l ë n g a n jë the l lës i m i s ­ter ioze . P ë r s h k ë n d i t j e t e saj s p ë r k a t n i n p ë r r e t h p a -r a n d j e n j a e s t ë rka l a g j aku të a r d h m ë .

Ja , k a t ë r b u r r a , m id i s t y r e n j ë plak, p o ecn in d r e j t sh t ëp i së së t ë v r a r i t .

— N d ë r m j e t ë s i t po s h k o j n ë të k ë r k o j n ë b e s ë n n j ë -z e t e k a t ë r o r ë s h e p ë r Ber i sha j t , — t h o s h t e d i k u s h n g a n j ë d r i t a r e .

— Do ta j a p i n va l l e?

— Me s igur i do ta j a p i n .

M e g j i t h a t ë g j i thë fisi i B e r i s h a j v e po m e r r t e m a s a t e mbro j t j e s . A t y - k ë t u d ë g j o h e s h i n zë ra : M u r r a s h , e ja shpe j t n ë sh t ëp i . Cen, m b y ï ï e p o r t ë n . K u ë s h t ë P r e n g a ?

Po m b y l l e s h i n p o r t â t e s h t ë p i v e të g j i thë faref i sn isë , t ë a f ë r t a t d h e t ë l a rgë ta t , s e p s e i sh t e koha e r r e z i k s h m e fill p a s v ras jes , k u r fami l ja e t ë v r a r i t n u k k i s h t e d h ë n ë a k o m a a sn j ë rën p re j b e s a v e , k ë s h t u q ë K r y e q y q ë t , a k o ­ma të v e r b u a r n g a g jaku i p o r s à d e r d h u r , e k i sh in të l e -j u a r n g a k a n u n i t ë sh t i n in e t ë m e r r n i n h a k m b i c i l indo p j e s ë t a r t ë fisit t ë Be r i sha jve .

N g a d r i t a r e t e ku l l ave të g j i t hë p r i sn in da l j en e der*-ga tes p r e j sh t ëp i së s ë t ë v r a r i t . Do t a j ap in va l le b e s ë n ? — p y e s n i n g r a t ë a t y - k ë t u .

M ë n ë fund k a t ë r n d ë r m j e t ë s i t dolën. B i seda k i s h t e q e n ë e s h k u r t ë r . Nga ec ja e t y r e n u k k u p t o h e j asgjë , m e g j i t h a t ë n jë zë e s h p ë r n d a u p a s p a k la jmin .

— Fami l j a e K r y e q y q ë v e e çeli besën . Të g j i thë e k u p t o n i n se i s h t e fjala p ë r b e s ë n e v o ­

gël , n j ë z e t e k a t ë r o r ë s h e n . K u r s e b e s ë n e m a d h e , t r i d h j e t ë -d i t ë shen , a k o m a s'e p ë r m e n d t e k u s h , sepse a t ë n u k m u n d t a k ë r k o n t e famil ja , por k a t u n d i dhe , veç kësa j , ajo m u n d t ë k ë r k o h e j v e t ë m pas v a r r i m i t t ë t ë v ra r i t .

187

Z ë r a t f l u t u r o n i n n g a ku l l a n ë k u l l ë : — Fami l j a e K r y e q y q ë v e e çeli b e s ë n . — E çe lën b e s ë n K r y e q y q ë t . — S h y q y r . Së p a k u n jëze t e k a t ë r o r ë s 'ka p ë r t ' u

d e r d h u r më gjak, — p s h e r ë t i u n jë zë i n g j i r u r p a s n j ë k a n a t i .

C e r e m o n i a e p ë r m o r t s h m e u bë të n e s ë r m e n në m e s -d i t ë . G j ë m ë t a r ë t e r d h ë n n g a l a rg , d u k e g r i s u r f y t y r a t e d u k e s h k u l u r f lokët s ipas zakoni t . V a r r e z a e v j e t ë r t e k i sha u m b u s h p lo t me x h o k e t e zeza të k ë s o l l t a r ë v e . P a s v a r r i m i t g r u m b u l l i i p ë r z i s h ë m u k t h y e te k u l l a e K r y e q y q ë v e . Gjo rgu i sh te mid i s t y r e . A i n ë f i l l im n u k d o n t e t ë shkon te , p o r i a t i k i s h t e n g u l u r k ë m b ë . K ë s h t u e k ë r k o n k a n u n i , i k i s h t e t h ë n ë ai, t i d u h e t të s h k o s h n ë v a r r i m , m a d j e d u h e t t ë s h k o s h e d h e n ë d r e k ë n e m o r t i t . P o u n e j a m gjakës i , k i s h t e t h ë n ë G j o r g u , u n e e v r a v a a të , pe r se d u h e t t ë shko j a t j e? P i k ë r i s h t s e t i j e vrasës i , d u h e t të shkosh , ia k i s h t e p r e r ë i a t i . G j i t h k u s h m u n d t ë m u n g o j ë sot n ë v a r r i m , ose n ë d r e k ë n e m o r ­ti t , p o v e t ë m t i s ' m u n d t ë - m u n g o s h , P o pse , k i s h t e k u n -d ë r s h t u a r p ë r h e r ë t ë fund i t G jo rgu . P e r s e d u h e t t a bë j k ë t ë ? I a t i e k i sh t e p a r e me sy të z g u r d u l l u a r d h e G j o r ­g u n u k k i s h t e fo lur m ë .

A i e c t e t a n i m i d i s kë so l l t a r ëve , i z b e h t ë , me h a p a të l ë k u n d u r , d u k e ndiflr a n a s h s h i k i m e t e n j e r ëzve , që v e t ë m sa e f sh ikn in , p ë r t ë i k u r t u t j e , n ë p ë r m j e g u l l . S h u m i c a e a t y r e n j e r ë z v e ishin n g a fisi i të v r a r i t . P ë r k u s h e d i t ë sa t ën h e r ë a i r ë n k o i m e v e t e : p e r s e d u h e t t ë j e m k ë t u !

S y t ë e t y r e i sh in pa urne j t j e , t ë f toh të , s i kjo d i t e mar s i , a s h t u sic k i s h t e q e n ë ai, i f t o h t ë e pa u r r e j t j e

188

një d i t e m ë p a r e , n ë p r i t ë . T a n i v a r r i i p o r s a h a p u r , k r y -qe t p r e j g u r i e p re j d r u r i , s h u m i c a t ë v i t h i su r anash , t i ngu j t e p i k ë l l u e s h ë m të k ë m b a n ë s , t ë g j i tha k ë t o k i sh in a t ë d i t e n j ë l idhje t ë d r e j t p ë r d r e j t ë me të . F y t y r a t e g j ë m ë t a r ë v e , me a to ç je r r je t e f r i k s h m e që l in in t h o n j t ë e t y r e n ë p ë r to , (o zot, k u r k i s h i n a r r i t u r t ' i r r i t n i n t h o n j t ë b r e n d a n jëze t e k a t ë r o r ë v e , m e n d o i ai), f lokët e s h k u l u r egërs i sh t , sy t ë e m u f a t u r , h a p a t m o n o t o n e që e r r e t h o n i n n g a t ë g j i tha anë t , g j i t h ë kjo s t r u k t u r e v d e k -je je qe k r i j u a r p re j t i j . Dhe , s i k u r t ë mos mja f tôn t e kjo, a i i sh te i d e t y r u a r të ec te m i d i s sa j , ngada lë , pë r z i shëm, a s h t u s i a t a .

Vi ja t e t i r q v e t ë t y r e i sh in f a r e p r a n ë v i j ave t ë t i r -qve t ë t i j , g j a rpë r in j t ë zinj me k o k a t p lot he lm, që i sh in gat i t ë ka f shohesh in . Në ecje e s ipë r a to ga t i sa n u k p r e -kesh in . P o r a i i sh te k r e j t ë s i sh t i q e t ë . I sh te i m b r o j t u r nga besa n j ë z e t e k a t ë r o r ë s h e më m i r e s e nga çdo f rëngj i ku l l e a p o kësh t je l l e . T y t a t e p u s h k ë v e t ë t y r e çohesh in d re j t m b i x h o k e t e zeza, p o r t a n i p ë r t an i a to s 'k i sh in të d r e j t ë t ë s h t i n i n m b i t ë . Nesër , pasnesër . . . n d o s h t a . K u r ­se, po t ë k ë r k o n t e k a t u n d i b e s ë n t r i d h j e t ë d i t ë s h e p ë r të , a t ë h e r ë d o t ë k i s h t e e d h e k a t ë r j a v ë j e t ë t ë qe t ë . Pas ta j . . .

Një t y t ë ma l ihe r i , b ë n t e ç ' bën te , l ëkunde j s i p ë r t ' u d a l l u a r m i d i s t ë t j e rave , d i sa h a p a p ë r p a r a . Një t y t ë e s h k u r t ë r , s h u r d h a n e , i sh te n g a e m a j t a . Të t j e r a t y t a p ë r r e t h . Cila p r e j t y r e do të . . . Në ndë rg jeg jen e t i j f jalët «do t ë më v r a s ë m u a » , në ças t in e fundi t , s i p ë r t ' u l e h -t ë s u a r pak , u s h n d ë r r u a n në «do t ë sh t j e r ë m b i m u a » .

R r u g a n g a va r r eza g jer t e s h t ë p i a e t ë v r a r i t d u k e j e pa fund . D h e p ë r p a r a i sh t e d r e k a e mor t i t , ku a t ë e p r i s t e n jë p r o v ë a k o m a më e v ë s h t i r ë . Do t ë u le j në sofër b a s h k ë me fisin e të v r a r i t , do t ' i v in in b u k ë e do t'i h i d h n i n gjel lë, do t ' i v in in l u g ë t e p i r u n ë t p ë r p a r a d h e a i d u h e j t ë h a n t e .

D y - t r i h e r ë i s hk rep i në k o k ë t ë d i l te nga kjo g jend je p a k u p t i m , t ë ik te m e v r a p n g a k y g r u m b u l l këso l l t a rësh , l e t a s h a n i n , l e t a ta l ln in , l e t ë t h o s h i n se a i shke l i za -k o n e t q ind rav j eça r e , m a d j e l e t ' i s h t i n i n pas s h p i n e po t ë don in , v e t ë m t ë ikte, t ë i k t e . M i r ë p o a i e d in te se n u k do

189

t ë ik te do t k u r r ë . A s h t u sic n u k k i s h t e i k u r n g a p r i t a n j ë dite m ë p a r e . A s h t u sic n u k k i s h t e i k u r do t g jysh i , s t ë r -gjyshi , k a t r a g j y s h i i t i j , pesëdh je t ë , pe sëq ind , n j ë m i j ë vjet m ë p a r e .

J a , ku l l a e të v r a r i t po a f rohe j . Në d r i t a r e t e n g u s h -t a s ipër q e m e r i t t ë p o r t e s k i sh in v ë n ë coha t ë zeza. O h , k u d o t ë fu tem, r ë n k o i a i m e ve t e d h e , m e g j i t h ë s e q e m e r i i p o r t e s së u lë t t ë ku l l ë s i sh te a k o m a n j ë q i n d h a p a l a r g , a i e u l i k o k ë n q y s h më p a r e , që të m o s e p ë r p l a s t e në h a r k u n e saj të g u r t ë .

D r e k a e m o r t i t u bë s ipas të g j i t h a r r e g u l l a v e . G j a t ë g j i thë kohës G j o r g u m e n d o n t e d r e k ë n e m o r t i t t ë t i j . Cili p re j a ty r e do t ë s h k o n t e at je , a s h t u s ic k i s h t e a r d h u r so t a i kë tu , a s h t u sic k i s h t e s h k u a r b a b a i i t i j d h e g j y s h i d h e ka t r ag jysh i , g j a t ë q i n d r a e q i n d r a v j e t ë v e t ë b r e z -n ive n je rëzore .

G j ë m ë t a r ë t i k i sh in a k o m a f y t y r a t të ç j e r r a e të g jakosura . Zakon i e k ë r k o n t e që a t a të m o s i l a n i n f y ­t y r a t a s n ë k a t u n d i n k u k i s h t e n d o d h u r v d e k j a e a s u d h ë s . M u n d t ' i l a n i n v e t ë m k u r t ë m b ë r r i n i n n ë f s h a t -r a t e t y r e .

M e a t o vi ja t ë ç j e r r a n ë faqe e n ë ba l l e a t a d u k e ­sh in s i m e m a s k a . G j o r g u m e n d o n t e s e s i d o t ë d u k e ­sh in va l le pas ç j e r r j eve të g j ëmës n j e r ë z i t e f isi t t ë t i j . Tan i a t i j i d u k e j se g j i t hë j e t a e b r e z n i s ë së t y r e n j e r ë ­zore n u k i sh t e veçse n j ë d r e k ë m o r t i e p a m b a r i m , k u h e r ë n jë ra pa i e s h k o n t e t e t j e r a e h e r ë v i n t e p a l a t j e t ë r t e k ajo. D h e secila pa i e , p ë r p a r a s e t ë n i s e j p ë r në gos t i , v in te në fy ty r ë m a s k ë n e p ë r g j a k u r .

Mbasd i t e , p a s d r e k ë s s ë mor t i t , n ë k a t u n d n is i p r a p ë ecejaka e p a z a k o n s h m e . P a s d isa o r ë s h m b a r o n t e b e s a e 190

vogël n j ë z e t e k a t ë r o r ë s h e p ë r Gjorg B e r i s h ë n d h e q y s h t a ­n i p l e q n a r ë t e k a t u n d ï t po b ë h e s h i n ga t i t ë p a r a q i t e s h i n , s ipas të g j i tha r r e g u l l a v e , t e ku l l a e K r y e q y q ë v e , pë r t ë k ë r k u a r p ë r G j o r g u n , në e m ë r t ë f sha t i t , b e s ë n e m a ­dhe , t r i d h j e t ë d i t ë s h e n . - ^

N ë p ë r p r a g j e t e ku l l ave , në k a t e t e dy ta , ku b a -n o n i n g r a t ë , d h e në s h e s h e t e f sha t i t b i sedohe j v e t ë m p ë r kë t ë . I s h t e v r a s j a e p a r e p ë r g j a k m a r r j e e kesaj p r a n v e r e d h e i sh t e e n a t y r s h m e që t ë fl i tej i m t ë s i s h t p ë r g j i thçka që k i sh t e l idhje me t ë . Kjo k i s h t e q e n ë n j ë v r a s j e e b ë r ë s ipas t ë g j i tha r r e g u l l a v e , d h e v a r r i m i , d h e d r e k a e m o r ­tit, d h e besa n j ë z e t e k a t ë r o r ë s h e , d h e g j i t hçka t j e t ë r i sh te b ë r ë s ipas k a n u n i t t ë m o ç ë m . K ë s h t u q ë e d h e besa t r i d h j e -t ëd i t ë she q ë p l e q n a r ë t b ë h e s h i n ga t i t ë k ë r k o n i n t e K r y e -qyqë t , d o t ë j epe j m e s igur i .

N d ë r k a q , n d ë r s a b i s e d o h e s h i n t ë g j i t ha kë to , n ë p r i t -j e t ë l a j m e v e t ë fund i t l i d h u r m e b e s ë n t r i d h j e t ë d i t ë s h e , n je rëz i t ku j t on in n g j a r j e d h e r a s t e k u r i sh in s h k e l u r r r e -gu l la t e k a n u n i t , n ë k o h ë t ë m o ç m e d h e t ë re ja , n ë k a -t u n d i n e t y r e d h e n ë k r a h i n ë n p ë r r e t h , m a d j e d h e . n ë k r a h i n a t e l a rgë ta , g je r ku sh t r i he j ky r r a f s h i p a m b a r i m . A t a k u j t o n i n shke lës i t e k a n u n i t s i d h e n d ë s h k i m e t e eg ra k u n d ë r t y r e . K u j t o h e s h i n n j e rëz t ë ve ça n t ë , t ë d ë -n u a r n g a v e t ë fami l je t e t y r e , fami l je t ë t ë r a t ë d ë n u a r a p re j k a t u n d i t d h e m a d j e k a t u n d e t ë t ë r a , t ë l o j tu ra m e n d s h , t ë d ë n u a r a p r e j n j ë g r u p i k a t u n d e s h t ë t je ra , ose p re j F l a m u r i t , s i c q u h e j . Po r , s h y q y r , t h o s h i n a t a p ë r ­m e s n jë p s h e r ë t i m e l eh të s imi . Në f s h a t i n e t y r e k i sh t e k o h ë q ë n u k k i s h i n n d o d h u r t u r p ë r i t ë t i l la. G j i t h ç k a i sh te b ë r ë s ipas r r e g u l l a v e t ë v j e t r a , d h e p r e j k o h ë s h asku j t n u k i k i s h t e k ë r c y e r në k o k ë t ' i t h y e n t e a t o . E d h e g j aku i fund i t qe d e r d h u r s ipas zakon i t , d h e G j o r g u i Ber i sha jve , g jakës i , meg j i t hë se dja lë i r i , e k i s h t e m b a j -t u r v e t e n mi r e , s i g j a t ë v a r r i m i t t ë h a s m i t t ë t i j , s i g ja të d r e k ë s s ë mor t i t . M e s igu r i K r y e q y q ë t d o t a j e p n i n besën t r i d h j e t ë d i t ë s h e p ë r t ë . A q m ë t e p ë r q ë kjo l loj bese , a s h t u sic n x i r r e t p r e j k a t u n d i t , a s h t u e d h e m u n d t ë k ë -

191

p u t e t p o p r e j t i j , n ë qof të s e gjakësi , d u k e p ë r f i t u a r n g a favor i i p ë r k o h s h ë m që i bëhe t , i k ë r c e n në k r y e ta p ë r -d o r ë k ë t ë d u k e b r e d h u r e d u k e u m b u r r u r n ë p ë r k a t u n d p ë r v ras jen . Po jo , G j o r g u i Be r i sha jve s ' i sh t e i t i l lë . P ë r ­k u n d r a z i , p ë r t ë k i s h i n t h ë n ë g j i t h m o n ë se i sh t e t e p ë r i m b y l l u r e i m e n d u e s h ë m , k ë s h t u që n g a k u s h d o m u n d t ë pr i s te n j e r i u m a r r ë z i r a t ë tilla, p o r k u r r s e s i p r e j t i j .

Besa e m a d h e u d h a p re j K r y e q y q ë v e m b a s d i t e v o ­në , p a k k o h ë p ë r p a r a se t ë m b a r o n t e a fa t i i s ë vog lës . N jë nga p l e q t ë e k a t u n d i t , që k i s h t e q e n ë t e K r y e q y q ë t , e r d h i në k u l l ë n e B e r i s h a j v e d h e njoftoi p ë r d h ë n i e n e besës t r i dh j e t ëd i t ë she , d u k e p ë r s ë r i t u r m e k ë t ë r a s t k ë -shi l la t e n e v o j s h m e se s i G jo rgu n u k d u h e j t a s h p ë r d o -r o n t e a t ë e t j . , e t j .

P a s ikjes s ë pë r faqësues i t , G j o r g u v a z h d o i t ë r r i n t e s i i m p i r ë në n j ë r ë n n g a qoshe t e ku l l ës . I m b e t e s h i n a k o ­ma t r idh je t ë d i t e j e t ë pa r rez ik . P a s t a j q e n i e n e t i j do t a mbësh t i l l t e n g a të g j i t ha a n ë t pus i a e vdek j e s . S i l a k u r i q i i na t ë s , a i do të l ë v i z t e v e t ë m n ë p ë r t e r r , i t r e m b u r n g a dielli , nga h ë n a e p io t e d h e nga f l a k a d a n ë t .

T r idh j e t ë d i te , t h a a i me ve t e . E s h t i m j a e p u s h k ë s a t y te l edhi i u d h ë s së m a d h e e k i s h t e n d a r ë be fas j e ­t ë n e tij në dy p j e s ë : në p j e sën n j ë z e t e g j a s h t ë v j e ç a r e t ë d e r i t a n i s h m e d h e në p j e s ë n t r i d h j e t ë d i t o r e , që po i f i -Uonte sot, s h t a t ë m b ë d h j e t ë m a r s g jer m ë s h t a t ë m b ë d h j e -të pri l l . Më t u t j e i sh te j e t a e l a k u r i q i t t ë n a t ë s , që a i q y s h t a n i n u k e l logar i s te m ë .

Me b i sh t t ë sy r i t G j o r g u v ë s h t r o n t e copën e p e j -zazhi t q ë d u k e j p ë r t e j d r i t a r e s s ë n g u s h t ë . J a s h t ë i s h t e

192

mars i , g jy smë i q e s h u r , g j y s m ë i akul l t , me a t ë d r i t ë n e r r e z i k s h m e a lp ine , që e ka v e t ë m ai . D h e pas t a j do të v i n t e pri l l i , ose më m i r e v e t ë m g j y s m a e t i j e p a r e . G jo r ­gu n d j e u një l i gësh t im në p j e s ë n e m a j t ë t ë gjoksi t . P r i ­lli q y s h t an i po i v ishej me n j ë d h e m b j e t ë ka l t ë r eme . . . Ah , po ati j p a k a s h u m ë k ë s h t u i qe d u k u r p ë r h e r ë p r i ­lli, n j ë m u a j k u r d içka n u k p ë r m b u s h e t . Pr i l l i i d a s h u -r isë , sic t hosh in këngë t . Pr i l l i i p a m b a r u a r i t i j . . . E m e ­g j i t ha t ë më m i r e që qëlloi k ë s h t u , m e n d o i ai, pa e d i t u r a s ve t ë s e çfarë i sh t e ajo që qël loi më m i r e k ë s h t u , m a r r -ja e g j a k u t të vë l la i t , apo k o h a e g j a k m a r r j e s .

K i sh te y e t ë m g jysmë o r ë që i i sh te d h ë n ë besa t r i dh je t ëd i t ë she , d h e a i ga t i po mësohe j me i d e n ë se j e t a e t i j i sh t e n d a r ë në dy copa. M a d j e t an i i d u k e j se ajo k i s h t e q e n ë g j i t h m o n ë k ë s h t u : n j ë r a copë e g ja të , n j ë -ze t e g j a s h t ë v je t , n jë j e t ë e n g a d a l t ë , e n g a d a l t ë g je r në mërz i , n jëze t e g j a s h t ë m a r s e e pr i l l e e po aq d i m r a e ve ra , k u r s e copa t je tër , e s h k u r t r a , ka t ë r j avo re , e v r u l l -shmja , e s h p e j t a s i n jë o r t ek , v e t ë m me n jë g j y s m ë m a r s e g jy smë pri l l , s i dy g j y s m a d e g e të t h y e r a p lo t r r e z ë -l l imë b r y m e .

Ç'do të b ë n t e në kë to t r i d h j e t ë dite që i m b e t e s h i n ? Zakon i sh t në k o h ë n e besës së m a d h e n je rëz i t s h p e j t o -n i n t ë k r y e n i n a t ë q ë s 'k i sh in k r y e r dot g ja t ë p jesës t j e ­t ë r t ë je tës . Dhe , në qoftë se s 'u k i sh t e m b e t u r n d o n j ë g jë e m a d h e p ë r t ë bë rë , a t ë h e r ë shpe j ton in t ë k r y e n i n p u n ë t e z a k o n s h m e . Po t ë i s h t e s t i në mbje l l j esh , s h p e j ­t on in t ë m b a r o n i n mbjel l je t , p o t ë i sh te k o h ë kor r j esh , m b l i d h n i n d u a j t dhe , në qof të s e n u k i sh te a s n j ë r a a s t j e t ra , a t ë h e r ë b ë n i n g jë ra a k o m a m ë t ë z a k o n s h m e , s i r r egu l l imi i çat isë , e , po të m o s qe nevo ja p ë r kë t ë , a t ë ­h e r ë d i ln in t h j e s h t n ë p ë r b j e s h k ë , p ë r t ë p a r e e d h e n j ë h e r ë f l u t u r i m i n e kr i l lave , a p o b r y m ë n e p a r e në te to r . T ë p a m a r t u a r i t m a r t o h e s h i n zakon i sh t n ë k ë t ë kohë , p o Gjo rgu n u k do të m a r t o h e j . E f e j u a r a e t i j , p r e j n jë f la-m u r i t ë l a rgë t , që a i n u k e k i s h t e p a r e k u r r ë , i sh t e s ë -m u r u r e k i s h t e v d e k u r n j ë v i t më pa re , d h e a i n u k i sh t e f e jua r m ë .

Pa i h e q u r s y t ë nga ajo copë e p a m j es që po m j e -

1 3 - 2 193

gul lohe j pë r j a sh ta , a i po m e n d o n t e se c 'do t ë b ë n t e me kë to t r i dh j e t ë d i t e që i m b e t ë s h i n . N j ë h e r ë iu d u k ë n pak , t e p ë r pak, n jë v r u n d u l l kohe , g j a t ë s ë ci lës n u k do t ë a r r i n t e t ë b ë n t e asgjë , po r p a s d i sa m i n u t a s h a to t r i ­d h j e t ë d i te iu d u k ë n t m e r r ë s i s h t s h u m ë , d i t e t ë g j a t a e k r e j t t ë p a n e v o j s h m e .

S h t a t ë m b ë d h j e t ë m a r s , m ë r m ë r i t i a i m e v e t e . N jëze t e n j ë m a r s . Njëze t e t e t ë m a r s . K a t ë r pr i l l . N j ë m b ë d h j e t ë pr i l l . S h t a t ë m b ë d h j e t ë pr i l l . T e t ë m b ë d h j e t ë . . . . p r i l l m o r t . E k ë s h t u me radhèj : p r i l lmor t , p r i l l m o r t due m a j a s n j ë ­h e r ë . A s k u r r ë m a j .

I sh t e d u k e m ë r m ë r i t u r k ë s h t u n ë p ë r d h ë m b ë d a t a t ë n d r y s h m e , h e r ë t ë pr i l l i t , h e r ë t ë m a r s i t , k u r n d j e u h a p a t e të a t i t që po zb r i s t e . n g a ka t i i s i p ë r m i ku l l ë s . Në d o ­r e m b a n t e n jë qe se p ë l h u r e t ë dy l lo su r .

— Gjorg , ja ku i ke p e s ë q i n d g r o s h ë t e g j a k u t , — t h a ai , d u k e i z g j a t u r qesen .

G jo rgu e sh iko i me sy të ç a k ë r r i t u r , d u k e i f s h e h u r d u a r t pas shp inës , s i p ë r t ' i p a s u r s a m ë l a r g asa j qe se j e t ë n ë m u r .

— Çfarë? — ia b ë r i me zë të s h u a r . — P s e ? I a t i e vë sh t ro i p a k h a b i t s h ë m . — Si p s e ? H a r r o v e se d u h e t p a g u a r t a k s a e g j a k u t ? — Ah, — ia b ë r i Gjorgu , me n j ë f a r ë l e h t ë s i m i . —

Ah, po . i Qes ja i sh te a k o m a e n d e r u r p a r a t i j d h e a i lëviz i

d u a r t d r e j t sa j . — P a s n e s ë r d u h e t të n i sesh p ë r në k u l l ë n e O rosh i t ,

— vazhdo i i a t i . — Të d u h e t n j ë d i t e r r u g ë g j e r s a të a r r i s h a t je .

G j o r g u s 'k i sh te a sn jë dë sh i r ë t ë s h k o n t e a s k u n d . — A s 'p re t k jo p u n ë , b a b ë ? A d u h e t p a g u a r m e n j ë ­

h e r ë ? — Po , b i r . Kjo p u n ë s 'p re t . T a k s a e g j a k u t d u h e t p a ­

g u a r fill pas d e r d h j e s së g j aku t . Qes ja i sh te t a n i në d o r ë n e d j a t h t ë t ë G j o r g u t . A jo

i sh te e r e n d e . K u r s i m e s t i në sh t ë t ë r a i s h i n g r u m b u l l u a r a t je , j a v ë pas j a v e e m u a j pas mua j sh , në p r i t j e t ë g j a k -m a r r j e s .

194

— Pasnesë r , — për së r i t i i a t i , — te ku l l a e Orosh i t . i Ai qe a f rua r t e d r i t a r j a d h e d içka v ë s h t r o n t e p ë r ­j a sh t a me v ë m e n d j e . Nga cepa t e s y v e i b u i s t e n j ë d r i t ë ç lodhëse .

— Eja kë tu , — i t h a të b i r i t me zë të b u t e . G jo rgu u a f rua . Posh të , në o b o r r t ë kul lës , t e te l i i r r o b a v e qe

n d e r u r n jë k ë m i s h ë e v e t m e . — K ë m i s h a e t ë t vëTH. — t h a ga t i me p ë s h p ë r i m ë

i at i . — K ë m i s h a e Mëhil l iL Gjorgu n u k i h iq t e sy të që a n d e j . E b a r d h ë , ajo

fërgël lonte në e rë , va lëzohej , g u f m o h e j h a r e s h ë m s ipër tel i t .

P a s një v i t i e g jysmë, q y s h n g a d i t a e v ra s j e s së vëllai t , n ë n a e k i s h t e l a rë më në fund k ë m i s h ë n , që fa t -keq i e k i sh t e të v e s h u r a të d i t e . P ë r n j ë v i t e g jysmë r r e s h t ajo, a s h t u e p ë r g j a k u r sic qe , k i s h t e q ë n d r u a r e va ru r , sic e k ë r k o n t e k a n u n i , në k a t i n e s i p ë r m të kul lës , d u k e p r i t u r që t ë l ahe j v e t ë m p a s m a r r j e s s ë g jaku t . T h o ­shin se, k u r n jo l l a t e g j aku t m b i k ë m i s h ë n i sn in t ë zve r -dhesh in , kjo i sh t e shen jë e s i g u r t se i v r a r i po s h q e t ë s o -he j që s'po i m e r r e j g jaku . B a r o m e t e r i p a g a b u e s h ë m , k ë m i s h a t r e g o n t e nëse po b ë h e j v o n ë apo jo p ë r s h p a -gim. Me anë t ë s a j , që nga the l l ë s ia e d h e u t ku qe s h t r i ­rë , i vdekur i d ë r g o n t e s inja le t e t i j .

Sa he rë , në orë t e v e t m i s ë G j o r g u qe n g j i t u r në a t ë k a t t ë s h k r e t ë pë r t ë p a r e k ë m i s h ë n . G j a k u zve rdhe j e zve rdhe j g j i t h m o n ë . Kjo do të t h o s h t e se i v d e k u r i s 'g jente qe tës i . Sa h e r ë G jo rgu e k i s h t e p a r e në ë n d ë r r a të k ë m i s h ë m i d i s uj i t dhe s h k u m ë s së s apun i t , d u k e u larë , d u k e u z b a r d h u r e d u k e f a r f u r i t u r s i qiel l i p r a n -veror . P o r në m ë n g j e s ajo i sh t e p r a p ë a t je , p lo t njolla t ë k u q ë r r e m t a g j aku t ë t h a r ë .

D h e ja, t a n i k ë m i s h a n d e h e j m ë n ë fund s ipë r tel i t . P o r nga kjo Gjo rgu , p ë r çudi , n u k n d i e n t e n d o n j ë l e h -tës im.

i 195

N d ë r k a q , s i n j ë f l a m u r i r i që n g r i h e t p a s u l j es sè f l amur i t t ë v je tër , në k a t i n e s i p ë r m të ku l l ë s së K r y e -q y q ë v e qe v a r u r k ë m i s h a e p ë r g j a k u r e të p o r s a v r a r i t .

S t i n ë t e f toh ta a p o t ë n x e h t a do t ë n d i k o n i n m b i n g j y r ë n e g j aku t të t h a r ë , lloji i p ë l h u r ë s së k ë m i s h ë s g j i thash tu , po r a sn j e r i n u k d o t ë d o n t e t ë d i n t e p ë r to , dhe t ë g j i tha n d r y s h i m e t n u k d o t ë m e r r e s h i n veçse s i m e s a z h e mis ter ioze , t ë c i lave n u k m u n d t ' u k u n d ë r -s h t o n t e a skush .

196

KAPITULLI I DYTË

K i s h t e disa o rë që G j o r g u po u d h ë t o n t e n ë p ë r rraf-shna l t ë , e m e g j i t h a t ë a s n j ë s h e n j ë e a f r imi t të ku l lës së Orosh i t n u k po d u k e j .

N ë n s h i u n e imë t b o k ë r i m a t pa e m r a , ose me e m r a që a i s'i d in te , zbu lohesh in n j ë r a pas t j e t r ë s të z h v e s h u r a e p lot p ikël l im. P r a p a b o k ë r i m a v e mez i s h q u h e s h i n m a ­let, po mjegu l l a t i sh in të ti l la, s a q ë më t e p ë r do të b e ­soj e se pas vellos së t y r e i sh te p a s q y r i m i i zbeh të , i s h u -m ë f i s h u a r s i në mi r azh , i n jë m a l i të ve t ëm, sesa n jë g r u m b u l l mas ivësh t ë v ë r t e t ë , n j ë r i më i m a d h se t je t r i .

197

Mjegul la i k i sh t e b ë r ë a t a s i të pa l ëndë t , por , pë r ç u d i , tê tillë a t a d u k e s h i n a k o m a m ë sh typës sesa n ë k o h ë t ë m i r e , a t ë h e r ë k u r u da l lohesh in q a r t ë s h k ë m b i n j t ë d h e r r ë p i -ra t .

Z h u r m a e g u r i ç k a v e të r r u g ë s n ë n t h u n d r a t e o p i n -gave t ë G jo rgu t i sh te e s h u r d h ë r . F s h a t r a t i sh in t ë r r a -11a n d a n ë udhës , d h e a k o m a më të r r a l l a q e n d r a t e b a -n i m i t t ë n ë n p r e f e k t u r a v e apo bu j t i na t . P o r e d h e s i k u r a to t ë i sh in t ë s h p e s h t a , G j o r g u n u k k i s h t e n d ë r m e n d t ë nda le j a sg j ëkund . A i d u h e j t ë a r r i n t e p a t j e t ë r n ë m b a r i m t ë di tes , qoftë edhe në m b r ë m j e v o n ë , në ku l l ën e O r o -shit , n ë m ë n y r ë q ë t ë n e s ë r m e n t ë m u n d t ë k t h e h e j m b r a p s h t në k a t u n d i n e ve t .

U d h a , n ë p jesën m ë t ë m a d h e t ë sa j , i sh t e p o t h u a j s e e s h k r e t ë . A t y - k ë t u sh faqesh in , m i d i s mjegu l l ë s , m a l ë -sorë t ë v e t m u a r , që a s h t u s i ai , u d h ë t o n i n p ë r d i k u . Në largës i , a ta , a s h t u s i g j i t hçka t j e t ë r në n j ë d i t e t ë t i l l ë mjegu l lo re , d u k e s h i n t ë p a e m ë r e t ë p a l ë n d ë t .

Q e n d r a t e b a n u a r a i sh in po aq t ë h e s h t u r a sa u d h a . S h t ë p i t ë çohesh in t ë r r a l l a a t y - k ë t u m e n g a n j ë t y m h u -taq s ipë r ça t ive t ë p j e r r ë t a . Sh tëp i q u h e t n j ë ku l l ë , n j ë kasol le , a g j i thçka t je tër , mjaf t që të k e t ë ç a r a n i n e v a t -r ë s e të qesë t y m . N u k e k u p t o i as v e t ë p e r s e iu p ë r s ë r i t në n d ë r g j e g i e ky p ë r c a k t i m i k a n u n i t p ë r s h t ë p i n ë , që a i e k i s h t e d i t u r qysh në fëmi jë r i . Në s h t ë p i s ' h y h e t pa t h i r r ë e pa u përg jeg jë kush . . . Po u n e s ' k a m n d ë r m e n d t ë t r o k a s e t ë h y j g jëkund , t h i r r i a i me v e t e a n k u e s h ë m .

S h i u n u k p o p u s h o n t e . U d h ë s , p ë r t ë t r e t e n h e r ë , a i ndesh i n j ë r r e s h t m a l ë s o r ë s h që ecn in n jë r i ' pas t j e t r i t m e n g a n j ë thes mise r n ë k r a h ë . N ë n p e s h ë n e t h e s i t s h p i n a t e t y r e d u k e s h i n t ë k ë r r u s u r a më t e p ë r s e ç ' d u -h e j . N d o s h t a pë r s h k a k se m i s r i ë sh t ë i l agu r , m e n d o i a i . I k i sh t e që l l ua r n jë h e r ë t ë con te n jë t h e s m i s e r n ë p ë r s h i nga depo ja e n ë n p r e f e k t u r ë s gjer në k a t u n d .

Ma lëso rë t e n g a r k u a r n g e l ë n d i k u m b r a p a d h e ai u gje t p r a p ë i v e t ë m mid i s u d h ë s së m a d h e . S h e n j a t e kuf i jve t ë saj h e r ë da l lohesh in m ë q a r t ë , h e r ë m ë h u m b ë t nga të dy ja anë t . U jë ra t d h e v i th i s ja e t okës e k i s h i n

198

n g u s h t u a r u d h ë n a t y - k ë t u . Ajo d u h e t t ë j e t ë e g j e r ë sa sht iza e f l amur i t , t h a a i me ve t e p ë r t ë d y t ë n h e r ë , d h e në çast e k u p t o i se k i sh te kohë , që , meg j i t hë se n u k d ë ­sh i ron te , po i s i l l te n d ë r m e n d p ë r c a k t i m e t e k a n u n i t p ë r udhën . N ë u d h ë ka lon n je r iu , ka lon d h e bagë t i a , k a l o n i gjalli , ka lon d h e i v d e k u r i .

A i b u z ë q e s h i m e ve te . S ido q ë t ë b ë n t e , n u k s h p ë -ton te dot p r e j p ë r c a k t i m e v e t ë t i j . I s h t e e ko të t ë g ë ­n jen te v e t e n . Ai i sh te më i f u q i s h ë m se ç ' duke j . I s h t e i sh t r i r ë k u d o , zvar r i se j n ë p ë r tokë , në kuf i j a rash , fu te j n ë t h e m e l e sh t ëp i sh , n ë p ë r v a r r e , k i sha , r rugë , t r eg je , dasma, ng j i t e j g jer n ë ku l l o t a t a lp ine , m a d j e e d h e m ë lar t , g je r në qie l l in ve të , p r e j n g a zb r i s t e në fo rme sh iu , pë r të m b u s h u r vi ja t e uj i t , p ë r të ci la t b ë h e s h i n n j ë e t r e t a e v r a s j e v e .

Në fi l l im, k u r pë r h e r ë të p a r e iu bë e q a r t ë se a i duhe j të v r i s t e n jë n jer i , G j o r g u k i s h t e sjel lë e r i s j e l le n d ë r m e n d g j i t hë a të p jesë t ë k a n u n i t q ë k i sh t e t ë b ë n t e me r r e g u l i a t e vras jes . Të m o s h a r r o j t ' i fias p ë r p a r a se të sht ie , t h o s h t e ai. Kjo ë s h t ë e p a r a gjë k r y e s o r e . Të m o s ha r ro j f i a k t h e j t r u p i n m b a r ë d h e f i a m b ë s h t e t a r m ë n te k rye t . Kjo ë sh t ë e d y t a g jë k r y e s o r e . Të t j e ra t j a n ë të th jesh ta , s h u m ë m ë t ë t h j e sh t a .

Mi rëpo r r e g u l i a t e v ra s j e s i sh in v e t ë m n jë p j e së e vogël e k a n u n i t , hy r j a e t i j . Me k a l i m i n e j a v ë v e d h e të m u a j v e G j o r g u e k i sh te k u p t u a r se p jesa t j e të r e t i j , a jo e zakonshmja , e p a p ë r l y e r a me gjak, i sh te e l i d h u r p a z -g j i d h s h m ë r i s h t me pjesën e p ë r g j a k u r , d h e a skush n u k e d in te m i r e ku f i r i n ku m b a r o n t e n j ë r a e ku f i l lonte t j e t r a , d h e g j i thçka i sh te k r i j u a r n ë n j ë m ë n y r ë t ë t i l lë, q ë a t o pi l lnin n j ë r a - t j e t r ë n , e p a p ë r g j a k u r a p i l l t e të p ë r g j a k u r ë n d h e e p ë r g j a k u r a të p a p ë r g j a k u r ë n e k ë s h t u g j i t h m o n ë , nga koha në k o h ë e nga b rez i në b rez .

Që l a rg Gjorgu pa t ë v i n i n n j ë k a r v a n n je rëz i sh m b i k u a j . K u r u a f ruan d h e pak , a i dal loi midis t y r e n u ­sen dhe e k u p t o i se k a r v a n a r ë t i sh in k r u s h q . I sh in t ë g j i ­t h ë të l a g u r e të l odhu r d h e v e t ë m z i lka t e kua j ve t r i n -gël l in in g ë z u e s h ë m në a t ë ecje.

199

Gjorgu bë r i m ë n j a n ë p ë r t ' i h a p u r r r u g ë k a r v a n i t . K r u s h q i t , a s h t u s i ai, i m b a n i n a r m ë t me t y t a t p o s h t ë , p ë r t ë mos i u l a g u r nga sh iu . N d ë r s a n d i q t e m e s y d e n -gjet e s h u m ë n g j y r t a , b r e n d a të c i lëve i s h t e v e n d o s u r , me s iguri , pa ja e nuses , a i m e n d o n t e se va l l e në ç ' kënd t ë t y r e , n ë ç 'ku t i , n ë ç 'xhep , n ë ç ' x h a m a d a n t ë q ë n d i s u r i sh te v e n d o s u r p r e j p r i n d ë r v e të va jzës « f i s h e k u i pa jës» , m e t ë cilin, s ipas k a n u n i t , d h ë n d r i k i s h t e t ë d r e j t ë t ë v r i s t e n u s e n , në qoftë se ajo p ë r p i q e j t ë i k t e p re j t i j . Ky mendica at i j i u p leks me k u j t i m i n e së f e jua rës , me t ë ci lën n u k u m a r t u a d o t p ë r s h k a k t ë s ë m u n d j e s s ë saj të g ja të . G j i t h s a h e r ë s h i k o n t e k r u s h q , a t i j i k u j t o h e j ajo, po r k ë t ë h e r ë , pë r çudi , k r a h a s d h e m b j e s pa t i n j ë nd jen jë ' ngushë l l imi : n d o s h t a i sh te më m i r e që k i s h t e n d o d h u r k ë s h t u . N d o s h t a i sh t e m ë m i r e q ë ajo, d u k e q e ­në vajzë, k i sh t e i k u r e p a r a a t j e ku e d h e a i do t ë s h k o n t e pas c a kohe , n ë v e n d q ë t ë m b e t e j v e j u s h ë n ë n j ë j e t ë t ë g ja t ë e t ë m ë r z i t s h m e k ë n d e j . Dhe , sa p ë r a t ë « f i she -k u n në pajë», që çdo p r i n d e n d i e n t e p ë r d e t y r ë f i a con te d h ë n d r i t p ë r f i a b ë r ë më t ë l e h t ë v r a s j e n e va jzës , a të f ishek a i d o t a k i sh t e f l a k u r m e s igur i n ë h u m n e r ë që n a t ë n e p a r e të mar t e së s . A p o n d o s h t a i d u k e j k ë s h ­t u t an i q ë ajo n u k ishte , d h e ide ja pë r ' t ë v r a r ë d i k ë q ë s 'është më , i sh te njëlloj e l a rgë t s i m u n d ë s i a p ë r fu m a -t u r m e n jë h i je .

K r u s h q i t q e n ë z h d u k u r n g a p a m j a m ë p a r e s e m e n ­dja e t i j t ë k i s h t e m b a r u a r së m a r r u r i me t a . Ai i p ë r -fy tyro i e d h e n jë copë h e r ë se s i e cn in r r u g ë s s ipas t ë g j i tha r r e g u l l a v e t ë k a n u n i t m e k r u s h k a p a r i n n ë k r y e , m e t ë v e t m i n n d r y s b j m s e t a n i , n ë v e n d t ë nuses , a i k i sh te v e n d o s u r n ë n d u v a k i s h - t ë f e j u a r ë n e ve t . D i t a e m a r t e s ë s n u k s h t y h e t k u r r ë , t h o s h t e k a n u n i . K r u s h q i t d o t ë shko jnë , e d h e s ikur n u s j a t ë j e t ë d u k e v d e k u r , zha rga s e r r ë s h q a n t h i do t a ço jnë në s h t ë p i t ë d h ë n d r i t . G j o r g u i k i sh t e d ë g j u a r të p ë r s ë r i t e s h i n s h p e s h kë to f ja­lë, g j a t ë k o h ë s s ë s ë m u n d j e s t ë s ë f e jua rës , k u r n ë k u -l lën e t y r e b i n t e fjala p ë r a f r imin e a fa t i t të d a s m ë s . K r u s h q v e s 'u n d a l e t udha , e d h e s i k u r t ë k e s h t ë v d e k u r

200

në shtëpi . I v d e k u r i në sh tëp i , k r u s h q i t do të n i sen . Nus ja h y n në sh tëp i , i v d e k u r i del sh t ëp i e . A n d e j t ë va j tohet , k ë n d e j t ë k ë n d o h e t .

Të g j i tha kë to , d u k e i k a l u a r p ë r d h u n s h ë m n ë p ë r mend , e l odhën , d h e n jë copë r r u g ë të g ja t ë a i u p ë r ­poq t a b ë n t e pa m e n d u a r asgjë . N g a t ë d y j a a n ë t e r r u ­gës ishin ca d j e r r i n a t ë g ja ta , pa s t a j p r a p ë b o k ë r i m a pa emër , g j i thë g u r ë të vegjël . D i k u nga e d j a t h t a u shfaq një mul l i q ë p u n o n t e m e ujë , m ë tu t j e n j ë kope d h e n s h , n jë k i shë d h e p r a n ë saj v a r r e z a . A i ka lo i p ë r b r i t y r e pa k t h y e r as k o k ë n , por kjo n u k e n d i h m o i do t që t ë mos i v in in n d ë r m e n d a to p j e së t ë k a n u n i t që k i sh in l idhje me mul l i r i n , k o p e n ë e d h e n v e , k i s h ë n d h e v a r r e t . Pr i f t i s 'bie në gjak. Në v a r r e të n jë vë l lazër ie e fisi s 'mund të fu t e t v a r r i h u a j .

Ai desh i t ë t hosh t e me v e t e «mjaf t» , po r n u k e pa t i a të gux im. E v a r i k o k ë n d h e vazhdo i t ë ec te me po a t ë hap . La rg d u k e j ça t ia e n j ë han i , më t u t j e ng r ihe j n j ë k u v e n d m u r g e s h a s h , d h e p r a p ë n jë k o p e dhensh , m ë tu t j e n jë t y m d h e n d o s h t a n jë q e n d ë r b a n i m i , d h e p ë r t ë g j i tha a to k i s h t e r r egu l l a q i n d r a v j e ç a r e . P r e j t y r e s 'kishe ku t ë fu teshe . A t y r e s 'u s h p ë t o n t e dot a s k u r r ë askush . Megj i thëse . . . pr i f t i s 'bie në gjak, pë r s ë r i t i a i me ve te një n g a t h ë n i e t më t ë n j o h u r a t ë k a n u n i t . A i e mendo i a t ë n d ë r s a ecte n ë p ë r a t ë p jesë t ë r rugës , nga ku duke j më m i r e k u v e n d i i m u r g e s h a v e , dhe m e n d i m i se v e t ë m po t ë i sh te pr i f t n u k do t ë k i s h t e t ë b ë n t e me k a n u n i n , i u p ë r z i e m e m u r g e s h a t , m e m a r r ë d h ë n i e t q ë flitej se k i s h t e mid i s t y r e e p r i f t ë r i n jve të r in j d h e me m u n d ë s i n ë e n j ë l idhje je të t i l lë , t ë a t i j ve t ë me n j ë m u r g e s h ë , p o r në çast i s h k r e p t i u në m e n d je se a to i k i sh in f lokët t ë q e t h u r d h e g j i thçka i u p r i sh në p ë r f y -t y r i m d h e a i e hoq i m e n d j e n a n d e j . P r a v e t ë m po t ë i sh te prif t m u n d t ë mos k i sh te t ë b ë n t e m e k a n u n i n , m e n d o i ai. Megj i thëse e d h e prif t i i sh t e i pë rz i e r me n e n e t e t j e ­r a t ë k a n u n i t . Në t ë v ë r t e t ë a i s ' k i sh te t ë b ë n t e v e t ë m me pjesën v d e k ë s o r e t ë t i j .

Një copë h e r ë m e n d j a iu d u k s i k u r i n g r i u te p jesa e p ë r g j a k s h m e e k a n u n i t . Në të v ë r t e t ë ajo i sh te e d h e

201

t he lb i i t i j . K ë s h t u që ngushë l l im i se g j i t h ë b o t a i s h t e l i d h u r me z i n x h i r ë t e k a n u n i t i sh te i k o t ë . Në të v ë r t e ­të , jo v e t ë m pr i f t i , po r n j ë p jesë e m a d h e e n j e r ë z v e i sh in j a sh t ë p jesës së p ë r g j a k s h m e të t i j . K ë t ë a i e k i s h t e m e n d u a r n jë farëso j e d h e h e r ë t j e të r . B o t a i sh t e n d a r ë n ë d y p je së : n ë p j e sën q ë k i s h t e p ë r t ë d h ë n ë ose p ë r t ë m a r r ë gjak d h e n ë p j e sën t je tër , q ë n d o d h e j j a s h t ë g j akmar r j e s .

J a s h t ë g jakmar r j e s . . . A i ga t i s a n u k l ë sho i n j ë p s h e -r ë t i m ë . S i j sh te va l l e j e t a në a to f ami l j e? S i zg johesh in n je rëz i t m ë n g j e s e v e d h e s i b in in t ë f l inin m b r ë m j e v e ? At i j kjo i duke j g j i thses i e p a b e s u e s h m e , po aq e l a r g ë t n d o s h t a sa j e t a e zogjve. E m e g j i t h a t ë s h t ë p i të t i l l a k i sh t e . Në fund të fundi t , k ë s h t u k i s h t e q e n ë e d h e s h t ë p i a e t i j , p a r a s h t a t ë d h j e t ë v je tësh , g je r në a t ë n a t ë n e n g r y s u r t ë v jesh tës së d y t ë , k u r në d e r ë n e saj t r o k i t i n j ë n j e r i .

Ai e k i sh te d ë g j u a r nga baba , d h e b a b a e k i s h t e d ë ­g j u a r pre j babës së v e t h i s t o r i n ë e a r m i q ë s i s ë së t y r e me fami l jen e K r y e q y q ë v e . Kjo i sh te n j ë h i s t o r i e z a k o n ­s h m e me njëzet e dy v a r r e n g a secila pa ie , g j i thse j d y z e t e k a t ë r va r r e , m e fjalë t ë s h k u r t r a , t ë t h ë n a p a r a vdekjes , por m ë t e p ë r m e hesh t j e , s e m e fjalë, v e t ë m m e ngu lç , m e g r a h m ë t ë r e n d e , p ë r m e s s ë c i lës s 'del do t a m a n e t i i fundi t , me t r i k ë n g ë t ë n j ë l a h u t a r i , n j ë r a p re j t ë ci lave i sh t e s h u a r m ë pas , m e n j ë v a r r f e m r e t ë v r a r ë gab imish t d h e t ë l a r ë m e gjbbë. s i pa s t ë g j i t h a r r egu l l ave , m e m b y l l j e t ë b u r r a v e t ë t ë d y j a p a l ë v e n ë k u l l ë n e ngu j imi t , me n jë pë rp j ek j e p a j t i m i t ë g j aku t , që k i s h t e d ë s h t u a r në ças t in e fundi t , me n j ë v r a s j e në d a s m ë , me d h ë n i e be se t ë vogël e bese t ë m a d h e , me d r e -kë t ë mor t i t , me t h i r r j e «fi lani i Be r i s ha jv e s h t i u m b i f i -l a n i n e K r y e q y q ë v e » , ose anas je l l tas , me f l a k a d a n ë , e c e -j a k e n ë p ë r k a t u n d , e k ë s h t u m e r a d h ë g j e r t e m b a s d i t j a e s h t a t ë m b ë d h j e t ë mar s i t , k u r , p ë r t ' u f u t u r n ë va l l en m a ­k a b r e , i k i sh te a r d h u r r a d h a Gjorgu t .

D h e e g j i t hë kjo k i s h t e f i l luar s h t a t ë d h j e t ë v j e t m ë p a r e , n ë a t ë n a t ë t ë f toh të te tor i , k u r n ë d e r ë n e k u ­l lës së t y r e k i s h t e t r o k ë l l i t u r n jë n je r i . Ç ' i sh t e va l l e a i n j e r i ? — k i sh te p y e t u r G j o r g u i vogël , k u r e k i s h t e d ë -

202

g jua r p ë r h e r ë të pa r e h i s to r inë e asaj t rok i t j e je . Kjo pye t je i sh te b ë r ë s h u m ë h e r ë në k u l l ë n e t y r e , a t ë h e r ë dhe më vonë , d h e askush n u k i k i sh t e d h ë n ë do t p ë r -gjigje. Sepse a s k u r r ë a skush n u k e m o r i do t v e s h se cili i sh te a i n je r i . Mad je t an i G j o r g u t h e r ë - h e r ë n u k i b e ­sohej që në p o r t ë n e t y r e t ë k i s h t e t r o k ë l l i t u r v ë r t e t n j ë n jer i . Do të b e s o n t e më l e h t ë që ajo i sh te t rokë l l i t j a e v

një f an t azme , e f a u t ve të , sesa e n jë s h t e g t a r i të p a ­n johur .

Njer iu , p a s t roki t jes , k i s h t e b ë r ë zë n g a p o r t a d h e k i sh te k ë r k u a r s t r e h ë pë r të k a l u a r n a t ë n . I zoti i s h t ë ­pisë, g jysh i i Gjorgu t , i k i s h t e h a p u r d e r ë n d h e e k i s h t e fu tu r b r e n d a të pan johu r in . E k i sh in p r i t u r s ipas zakoni t , i k i sh in d h ë n ë të han t e , e k i s h i n v ë n ë të f l in te d h e në m ë n g j e s he rë t , p r a p ë s ipas zakoni t , n j ë n j e r i nga famil ja , vël lai i vogël i g jyshi t , e k i s h t e pë rc je l l ë mysa f i r i n e p a n j o h u r g jer në kufi t ë f sha t i t . At je , p o r s a i sh te n d a r ë me të , i sh te d ë g j u a r një k r i s m ë d h e i p a n j o h u r i k i sh t e r e ­ne i v d e k u r p ë r d h e . I sh te v r a r ë mu në kuf i t ë t ro j eve t ë fshat i t . Dhe , s ipas kanun i t , në qof të se t i e përco l le m i -k u n d h e m i k u u v r a në s y t ë e tu , g j a k u i t i j b ie m b i ty . Në qoftë se e përcol le , i k t h e v e s h p i n ë n d h e në a t ë ças t m i k u u vra , t i je i l a rë nga g jaku . Përc je l l ës i k i sh t e k t h y ­e r s h p i n ë n k u r m i k u u v ra , p r a i v r a r i n u k b i n t e m b i t ë . Mi rëpo k ë t ë n u k e k ish te p a r e a skush . I s h t e a k o m a m ë n ­gjes h e r ë t d h e r r e t h e r r o t u l l s 'k i sh te a sn j e r i p ë r t ë v ë r -t e t u a r se në ças t in që mysa f i r i u godit , përc je l lës i k i s h t e k t h y e r s h p i n ë n . E m e g j i t h a t ë do t ' i besohe j fjalës së t i j , sepse k a n u n i i besonte fjalës, p r a , do të besohe j se p ë r ­cjellësi qe n d a r ë me m i k u n d h e i k i s h t e k t h y e r s h p i n ë n në ças t in e v ras jes , s ikur k ë t u të mos d i l t e n j ë p e n g e s ë . Dhe p e n g e s ë qe d re j t imi në t ë ci l in k i s h t e r ë n ë t r u p i i t ë v ra r i t . Komis ion i d e i sh t e k r i j u a r m e n j ë h e r ë p ë r t ë p ë r c a k t u a r se r ë n d o n t e apo n u k r ë n d o n t e g j a k u i bu j t ë s i t t ë p a n j o h u r m b i sh t ëp inë e Be r i sha jve , s h q y r t o i me i m -tësi g j i thçka d h e e rdhi në p ë r f u n d i m i n se g j aku i r ë n d o n t e Ber i sha jve . I pan johu r i k i s h t e r ë n ë p ë r m b y s me f y t y r ë nga k a t u n d i , p ra , sipas k a n u n i t , f ami l j a e Ber i sha jve , që

203

i k i sh t e d h ë n ë b u k ë d h e s t r ehë d h e që k i s h t e p a s u r p ë r d e t y r ë t a m b r o n t e t ë p a n j o h u r i n g je r sa t ë d i l t e nga tre— je t e fshat i t , d u h e j t a n i t ' i m e r r t e g j a k u n .

B u r r a t e B e r i s h a j v e q e n ë k t h y e r t ë h e s h t u r n g a p r o z h m j a k u komis ion i i sh te v ë r t i t u r m e o r ë t ë t ë r a r r e t h kufomës , d h e që n g a d r i t a r e t e ku l l ë s g r a t ë k i s h i n k u p t u a r g j i thçka . T ë z v e r d h u r a dy l lë , a t o k i sh in d ë g j u ­a r fjalët e t y r e t ë s h k u r t r a , q e n ë z v e r d h u r a k o m a d h e më , p o r nga go ja e t y r e n u k k i s h t e da l ë a sn jë m a l l k i m pë r bu j t ë s in e p a n j o h u r , i cili k i s h t e s je l lë v d e k j e n në ku l l ën e t y r e , s epse m i k u i sh te i s h e n j t ë d h e , s ipas k a ­nun i t , sh t ëp i a e ma lëso r i t , p ë r p a r a se të i sh t e e n j e r ë z v e të sh tëp i së , i sh te e zot i t d h e e m i k u t .

Po a t ë d i te fe tor i u m o r ve sh se k u s h k i s h t e s h t i r ë m b i s h t e g t a r i n e p a n j o h u r . Gjakës i i sh t e n j ë d ja lë i r i nga fami l ja e K r y e q y q ë v e , i cili e p ë r g j o n t e p r e j k o h ë s h v i k t i m ë n p ë r t a , v r a r ë , pë r s h k a k t ë n j ë fyer je je që a i i k i s h t e b ë r ë a t i j , d i k u n ë n jë ka fene , p ë r p a r a n j ë g r u a -je, e d h e ajo e p a n j o h u r .

D h e kësh tu , n ë m b a r i m t ë asaj d i t e fe tor i B e r i s h a j t u n g r y s ë n në g j a k me K r y e q y q ë t . F i s i i G jo rgu t , i q e ­t ë g jer a t ë h e r ë , qe f u t u r më në fund në m e k a n i z m i n e m a d h t ë g j a k m a r r j e s . Dyze t e k a t ë r v a r r e g je r t a n i d h e k u s h e d i s a v a r r e a k o m a pë rpa ra , d h e t ë g j i t ha p ë r s h k a k t ë asaj t r okë l l ime t ë p a k u p t i m n ë a t ë n a t ë v j e sh te .

S h u m ë he rë , në o r ë t e ve tmisë , a t ë h e r ë k u r t r u r i i p u n o n t e m ë l i r shëm, G j o r g u i sh te p ë r p j e k u r t ë m e r r t e me m e n d se s i do të k i s h t e r r j e d h u r va l l e j e t a e fisit të t i j , në qof të se a i bu j t e s i v o n u a r n u k do të t r o k i s t e në d e r ë n e kul lës së t y r e , po r n jë p o r t e më tu t j e , t e k u l l a fqinje . A t ë h e r ë , oh , a t ë h e r ë (dhe hé k ë t ë p ikë l e g j e n d a t i d u k e s h i n G j o r g u t aq të n a t y r s b m e ) , n g a a to d y z e t e k a t ë r v a r r e do t ë l ëv i zn in r r a s a t e r e n d a t ë g u r ë v e d h e do të n g r i h e s h i n d y z e t e k a t ë r t ë v d e k u r i t , do të s h k u n d -n in b a l t ë n nga f y t y r a d h e d o t ë k t h e h e s h i n p r a p ë m i d i s t ë gja l lëve, d h e b a s h k ë m e t a d o t ë v i n i n f ëmi jë t q ë n u k a r r i t ë n të l indn in , d h e pas ta j v o c ë r r a k ë t e t y r e e k ë s h t u m e r a d h ë , d h e g j i t h ç k a d o t ë i sh te n d r y s h e , n d r y s h e .

204

Dhe k jo e g j i tha do të n d o d h t e në qoftë se i p a n j o h u r i n u k do t ë n d a l o n t e p ikë r i sh t p ë r p a r a por t e s s ë t y r e , por pak m ë tu t je . P a k m ë tut je . . . M i r ë p o a i k i s h t e n d a l u r p i k ë r i s h t at je , d h e k ë t ë n u k e l ëv iz te dot më a s k u s h , a s h t u sic n u k e n d r y s h o n t e dot a s k u s h d r e j t i m i n në t ë cil in k i s h t e r ë n ë t r u p i i v i k t i m ë s p a s v ras jes d h e sic n u k n d r y s h o h e s h i n dot k u r r ë r r e g u l i a t e k a n u n i t t ë m o ç ë m . Pa a t ë t r o k ë l l i m ë g j i thçka do t ë i sh t e aq n d r y s h e , s a q ë a i n g a n j ë h e r ë k i sh te f r ikë ta m e n d o n t e , m a d j e e q e t ë -son te v e t e n d u k e t h ë n ë s e n d o s h t a d u h e j p i k ë r i s h t t ë n d o d h t e kë sh tu , s e je ta , j a s h t ë q e r t h u l l i t t ë g j a k m a r r j e s , do t ë i sh t e n d o s h t a v ë r t e t më e qe t ë , por k u s h e d i , p i ­k ë r i s h t p ë r kë t ë a r sye ajo m u n d t ë i sh te e d h e më e m ë r z i t -s h m e d h e p a k u p t i m . A i pë rp iqe j t ë si l l te n d ë r m e n d fami l je që ishin j a s h t ë g j a k m a r r j e s d h e n u k g j e n t e në to n d o n j ë shen jë të v e ç a n t ë l u m t u r i e . Mad je i d u k e j se, t ë m ë n j a n u a r a pre j kë t i j k ë r cën imi , a to t h u a s e n u k e d in in ç m i m i n e j e tës d h e j e t o n i n m ë keq. K u r s e n ë s h t ë -p i të k u k i sh t e h y r ë g jaku , k i s h t e n jë t j e t ë r r r j e d h j e d i t ë sh d h e s t inësh , n jë s i d r idh j e t ë b r e n d s h m e , d h e n j e ­rëz i t d u k e s h i n s i më t ë b u k u r , d h e va jza t e d o n i n më s h u m ë m a s h k u l l i m i n e t y r e . J a , a to dy m u r g e s h a t që k a -luan p a k më p a r e p ë r b r i t i j , p o r s a i p a n e r u b i n e z i t ë q e p u r në m ë n g ë n e d j a th t ë , që t r e g o n t e se a i i s h t e n j ë n je r i q ë k i sh t e pë r t ë m a r r ë apo p ë r t ë d h ë n ë g jak , p r a që k ë r k o n t e ose k ë r k o h e j p re j vdek jes , e v ë s h t r u a n m e ­n j ë h e r ë n ë n jë m ë n y r ë t ë ç u d i t s h m e . P o r k r y e s o r j a n u k i sh te kjo . Kryeso r j a i sh t e ajo që po n d o d h t e b r e n d a t i j . D h e ajo që po n d o d h t e a t je , i sh t e e b u k u r d h e e f r ik -s h m e n jëkohës i sh t . A i a s v e t ë s ' d i n t e t a t h o s h t e s e ç 'po n d o d h t e a t je . I duke j se z e m r a i k i s h t e da lë pë r t e j b r i n j ë v e , qe s h t r i r ë g je rë e g ja t ë p ë r r e t h d h e a s h t u e p ë r h a p u r sic qe, p i agose j l e h t ë nga çdo gjë, gëzohe j dhe h i d h ë r o h e j f a re l eh të , f yhe j , d h e m b t e , l u m t u r o h e j , s h k r e t o h e j n g a n jë g jë e vogël ose e m a d h e , qof të k jo f lu tur , g je th , d ë b o r ë e p a a n ë , apo sh i i m ë r z i t s h ë m si ky i so tmi . Të g j i t ha b in in d r e j t e m b i të , q ie j të t ë r ë zb razesh in d h e ajo i m b a n t e t ë gj i tha, m a d j e m u n d t ë m b a n t e e d h e m ë .

205

K i s h t e d isa o r ë që ec te pa p u s h i m d h e i duke j se n u k p o n d i e n t e lodhje , p ë r v e ç n j ë m p i r j e t e g jun jë t . V a z h d o n t e t ë cu r i s t e shi , po r p i k a t i sh in më t ë r ra l la , s i ­k u r d ikush t ë k i s h t e b ë r ë n j ë t ë h a r r j e në r r ë n j ë t e re ve . G j o r g u i sh te i s i gu r t se k i s h t e da lë n g a k r a h i n a e tij d h e ec te n ë p ë r n j ë k r a h i n ë t je të r . P a m j a i sh te p o t h u a j ­s e p o a jo : m a i e q ë n g r i h e s h i n p r a p a s u p i t t ë n j ë r i - t j e t r i t m e n jë k u r e s h t j e t ë n g r i r ë d h e k a t u n d t h e q ë n g j a n i n s i të pagojë . P ë r b a l l ë tij po v i n t e një g r u p i vogël m a l ë s o -r ë sh d h e ai p y e t i se a i sh te l a rg ku l la e Orosh i t d h e a i sh te në r r u g ë t ë d r e j t ë p ë r a t je . A ta i t h a n ë se r r u g ë n e k i s h t e m i r e , por , në qof të se d o n t e t ë m b ë r r i n t e a t j e pa r ë n ë na t a , d u h e j t ë shpe j t on t e . N d ë r s a i f l isnin, a t a sh ikon in me b i s h t të sy r i t sh i r i t i n e z i të m ë n g ë s së t i j dhe , sic d u k e t , p ë r s h k a k të at i j sh i r i t i , i p ë r s ë r i t ë n d h e një h e r ë s e d u h e j t ë s h p e j t o n t e .

D o t ë shpe j t o j , d o t ë shpe j t o j , t h a m e ve t e G j o r g u me n jë f a r ë h a k ë r r i m i . Mos u b ë n i m e r a k , do të a r r i j t a pagua j t a k s ë n pa r ë n ë n a t a . Pa e k u p t u a r as ve t ë pse , pë r s h k a k t ë h a k ë r r i m i t t ë be fas i shëm, apo th j e sh t p ë r t ë v ë n ë në v e n d kësh i l l ën e u d h ë t a r ë v e të pan johur , a i k i sh t e s h p e j t u a r v ë r t e t h a p a t .

Tan i i sh t e v e t ë m "fare në r r u g ë , n ë p ë r n jë pl la jë t ë ngush të , p lo t g j u r m ë r r ë k e s h t ë v j e t r a që , k u s h e d i pse , n u k ng ja l l e sh in më a s në n jë d i te t ë t i l lë sh iu . G j i t h ç k a p ë r r e t h i sh te e s h k r e t ë d h e e l ë n ë d je r r . At i j iu d u k se dëgjoi h u n g ë r i m ë n e një b u b u l l i m e të l a r g ë t d h e ngr i t i kokën . Një av ion - i v e t m u a r f l u t u r o n t e n g a d a l ë mid i s reve . Një copë he rë , k r e j t i m r e k u l l u a r , a i ndoq i me sy i ' lu tur imin e t i j . E k i s h t e d ë g j u a r se m b i k r a h i n ë n fq in je

206

ka lon t e n jë h e r ë në j ave ae rop lan i i pasag je rëve , që l i d h -t e T i r a n ë n m e n jë sh te t t ë h u a j , t u t j e n ë Ev ropë , m i r ë p o n u k e k i s h t e p a r e k u r r ë .

K u r av ion i u z h d u k mid i s r e ve , G j o r g u n d j e u n j ë d h e m b j e në qa fë d h e v e t ë m a t ë h e r ë e k u p t o i se a i e k i ­sh t e n d j e k u r n j ë copë h e r ë t ë g ja t ë f l u t u r i m i n e t i j . A v i o ­n i l a p r a p a v ê t e s n jë boshës i t ë m a d h e d h e Gjo rgu p a -d a s h u r p s h e r ë t i u . A i n d j e u befas u r i . K ë r k o i m e s y r r e t h e r ro tu l l n d o n j ë t r u n g p e m e apo n d o n j ë g u r k u m u n d t ë ulej pë r t ë n g r ë n ë copën e b u k ë s d h e gj izën që k i s h t e m a r r ë m e v e t e p ë r r rugë , po r nga t ë d y j a a n ë t e r r u g ë s i sh te v e t ë m d j e r r i n a me g j u r m ë t e r r ë k e v e d h e asg jë t je tër . T ë eci d h e pak, t h a m e ve te .

D h e v ë r t e t , p a s n jë g j y s m ë o re dal loi që l a rg ç a t i n ë e n jë h a n i . E b ë r i gat i me v r a p r r u g ë n g jer te p o r t a e t i j , q ë n d r o i n j ë g r i m e t e p r a g u , pas ta j h y r i b r e n d a . K y i sh te një h a n i z akonshëm, si g j i thë b u j t i n a t e malës i së , m e pul laz s h u m ë t ë p j e r r ë t p ë r t ë r r ë s h q i t u r dëbora , m e e rë kash te , m e k t h i n ë t ë m a d h e t ë p ë r b a s h k e t d h e p a t a -be lë ._Anash n j ë t r y e z ë t ë g ja t ë p r e j d r u lisi p lo t s h e n j a t ë d jegurash , m b i c a nden jë se t ë g d h e n d u r a p o p r e j d r u lisi, i shin u l u r ca bu j tës . Dy p re j t y r e k i s h i n p ë r p a r a n g a n jë vo rbë m e fasu le dhe p o h a n i n m e shpe j t ë s i . Një t j e ­t ë r k i sh t e v ë n ë k o k ë n mid is d u a r v e d h e v ë s h t r o n t e d h o -ga t e t r y e z ë s me ca sy të h u m b ë t .

N d ë r s a po u le j në një nga n d e n j ë s e t boshe , G j o r g u n d j e u t y t ë n e p u s h k ë s t ' i p r e k t e d y s h e m e n ë d h e e hoq i a r m ë n nga s u p i . Ai e v u r i a t ë mid i s g jun jëve , p a s t a j , me n j ë lëvizje të qafës , r rëzoi m b i s h p i n ë k a p u ç i n e q u l l u r t ë xhokes . P a s ku r r i z i t n d j e u p r a n i n ë e n j e r ëzve t ë t j e ­rë dhe v e t ë m a t ë h e r ë v u r i r e se në t ë d y j a a n ë t e shka l l ë s që t ë con te në ka t i n e dy të , t ë u l u r m b i l ë k u r ç e t ë zeza d h e m b i t o r b a p re j leshi , r r i n i n m a l ë s o r ë t ë t j e rë . Disa p re j t y r e , a s h t u t ë m b ë s h t e t u r sic q e n ë pas m û r i t , h a n i n b u k ë mis r i me gjizë. Gjorgu u m a t t ë n g r i h e j n g a t r y e z a d h e a s h t u s i a t a t ë n x i r r t e nga to rba b u k e n d h e gj izën e vet , po r në a t ë çast e ra e fasu leve i ngacmoi hundc 'n d h e a i n d j e u n j ë dësh i rë t ë p a p ë r m b a j t s h m e pë r t ë n g r ë -

207

në n j ë p j a t ë fasule të n x e h t a . I a t i i k i s h t e d h ë n ë n j ë grosh , p ë r t a p a s u r p ë r çdo r a s t g j a t ë u d h ë s , p o r G j o r ­g u v e t ë n u k e k i s h t e t ë q a r t ë në se m u n d t a p r i s h t e v ë r t e t g rosh in , apo d u h e j t a k t h e n t e n ë s h t ë p i t ë p a t h y e r . N d ë r k a q h a n x h i u , që G j o r g u g jer a t ë h e r ë n u k e k i s h t e v ë n ë re , s e nga m b i u p ë r p a r a t i j .

— P ë r në k u l l ë n e O r o s h i t ? — p y e t i a i . — N g a v j e n ? — N g a Brezf toh t i . — A t ë h e r ë d u h e t t ë k e s h u r i . Do g j ë send i? I s h t e n jë h a n x h i i ho l lë e s h t r e m b a n i k , pa d y s h i m

h i l eqa r , m e n d o i G jo rgu , sepse, n d ë r s a po i t h o s h t e «do gjësendi» , në v e n d që t a v ë s h t r o n t e në sy, i s h i k o n t e s h e n j ë n e zezë në m ë n g ë , s iku r t ' i t h o s h t e : t i që po s h k o n t ë p a g u a s h p e s ë q i n d g roshë p ë r v r a s j e n q ë k e b ë r ë , s ' bëhe t k i a m e t i po t ' i p r i s h ë s h n ja dy në h a n i n t im .

— Do g jësend i? — pë r së r i t i p y e t j e n h a n x h i u , d u k e i h e q u r më në fund s y t ë nga m ë n g a e Gjorgu t , po r pa i p ë r q e n d r u a r m b i f y t y r ë n e t i j , po r d i k u anash , në k r a -h u n e k u n d ë r t .

— Një tas fasule , — t h a Gjorgu . — Sa k u s h t o n ? B u ­k e n e k a m ve të .

Ai e nd jeu që po s k u q e j , p o r i sh te . i d e t y r u a r ta b ë n t e pye t j en . P ë r asgjë n ë bo t e n u k d o t ë c e n o n t e p a ­r ë t e t a k s ë s së g j aku t .

— Një çerek g rosh i , — t h a h a n x h i u . G j o r g u m o r i f r y m ë i l eh t ë sua r . H a n x h i u i k t h e u

s h p i n ë n d h e , k u r e r d h i p r a p ë me t a s in e d r u n j t ë t ë f a -su l eve n ë dore , n d ë r s a p o i a v i n t e a t ë p ë r p a r a , G j o r g u v u r i re se a i i sh te i v ë n g ë r . S i p ë r t ë h a r r u a r g j i t hçka , G jo rgu ul i k o k ë n m b i t a s i n e fasu leve d h e nisi t ë h a n t e m e shpe j t ë s i .

— Do n jë kafe? — i t h a h a n x h i u , k u r e r d h i të m e r r t e tas in bosh .

G j o r g u e pa në sy si i t ru l losur . S y t ë e tij d u k e j s i ­k u r t h o s h i n : mos m ë m e r r m ë qafë , o b u j t i n a r . U n e k a m v ë r t e t pe sëq ind g ro shë n ë qese , po r m ë m i r e d o t ë j e p j a k o k ë n (o zot, t h a a i me ve t e , po koka i m e p i k ë r i s h t k a q do t ë k u s h t o j ë pas. . . t r i d h j e t ë d i tësh , m a d j e j o p a s t r i d h ­je të , p o r n jëze t e t e t ë d i tësh) , p r a më m i r e do të jepja . . .

203

p a r a kohe . . . kokën , sesa n jë g rosh nga qes ja e ku l l ë s së Orosh i t . P o r h a n x h i u , s i k u r t a k i s h t e k u p t u a r ç ' b l u a n t e n ë m e n d je , sh to i :

— Ë s h t ë fa re l i re , d h j e t ë q i n d a r k a . G j o r g u bë r i «po»- me kokë , me n j ë fa rë p a d u r i m i .

H a n x h i u , d u k e l ëv izur s h t r e m b t a z i mid i s n d e n j ë s e v e d h e t ryezës , d i çka hoq i p re j saj , d içka solli, pas ta j u z h d u k pë r së r i p ë r t ë a r d h u r më në fund me f i lxhan in e ka fesë në dore .

G j o r g u i sh te a k o m a d u k e ru f i su r kafenë , k u r n ë h a n h y r i n j ë g r u m b u l l i vogël b u r r a s h . Nga t r a z i m i që s h k a k t o i h y r j a e t y r e , nga k t h i m i i k o k a v e të n j e r ë z v e d h e nga m ë n y r a se s i h a n x h i u s h t r e m b a l u q u doli p ë r ­pa ra , a i e kup to i se të p o r s a a r d h u r i t d u h e j të i sh in n j e ­rëz t ë n j o h u r n ë k r a h i n ë . Një r i p re j t y r e , a i q ë ec te m i ­dis , i sh t e n j ë b u r r ë j a s h t ë z a k o n i s h t i s h k u r t ë r , me n j ë f y t y r ë t ë f tohtë , t ë b a r d h ë . P a s t i j ec te n jë n je r i v e s h u r q y t e t a r ç e n ë n jë m ë n y r ë k r e j t t ë ç u d i t s h m e , m e n j ë x h a -k e t ë m e k a t r o r ë d h e m e pan t a l l ona -q i l l o t a t ë f u t u r a n ë ç izme. I t r e t i k i sh te n j ë f y t y r ë n g a a to që mospër f i l l j a d u k e t s i k u r ua r r u m b u l l a k o s t ipa re t , d h e sy të ua b ë n s i t ë u j s h ë m . Meg j i tha t ë u k u p t u a m e n j ë h e r ë , se v ë m e n d j a e të g j i t h ë v e u p ë r q e n d r u a te b u r r i i s h k u r t ë r .

«Ali B inaku , Ali B inaku» , dëgjoi Gjo rgu t ë p ë s h p ë -r i te j p ë r r e t h . Ai v e t ë s h q e u sy të , s i k u r t ë mos e b e s o n t e se n d o d h e j në n j ë h a n me shkoq i t ë s in e f a m s h ë m të k a ­n u n i t , e m r i n e të cilit e k i s h t e d ë g j u a r q y s h në vegjë l i .

H a n x h i u , d u k e l ëv i zu r s h t r e m b t a z i , i p r i u g r u p i t t ë vogël n ë k t h i n ë n fqinje, t ë cak tua r , m e s a d u k e t , p ë r bu j t ë s i t m ë t ë n d e r u a r .

N j e r i u i s h k u r t ë r shq ip to i n ë p ë r d h ë m b ë n j ë p ë r -s h ë n d e t j e p ë r t ë g j i thë dhe , pa k t h y e r kokën a s d j a t h t a s as m a j t a s , eci pas h a n x h i u t . Nd ihe j m e n j ë h e r ë që a i i sh te i n d ë r g j e g j s h ë m pë r f a m ë n e vet , m i r ë p o kjo, p ë r çudi , n u k i s h o q ë r o h e j me n d o n j ë shen jë kapada i l l ëku , g jë e z a k o n s h m e s idomos p ë r n je rëz i t e s h k u r t ë r , k u r b ë h e n t ë f a m s h ë m . p ë r k u n d r a z i , në lëviz je t e t i j , në f y t y r ë n , e s i ­domos në sy të , k i sh t e n jë lodh je t ë qe t ë .

1 4 - 2 209

T ë p o r s a a r d h u r i t ishin z h d u k u r n ë k t h i n ë n t je tër , por p ë r r e t h v a z h d o n i n p ë s h p ë r i m a t p ë r t a . G jo rgu e k i ­sh te m b a r u a r së p i r i ka fenë , m e g j i t h a t ë , meg j i t hë se e d in t e se k o h ë n e k i s h t e të ç m u a r , i p ë l q e n t e të r r i n t e e t ë dëg jon te a to q ë t h u h e s h i n p ë r s k a j t i j . P e r s e k i s h t e a r d h u r va l le Ali B i n a k u ? M e s igur i p ë r n d o n j ë p leqës i t ë n g a t ë r r u a r . Z a t e n a i g j i thë j e t ë n m e k ë t o p u n ë i s h t e m a r r ë . E t h ë r r i t n i n nga k r a h i n a në k r a h i n ë e nga f l a -m u r i në f l amur , p ë r t ë d h ë n ë m e n d i m i n e v e t në g jyqës i t ë vësh t i ra , k u r p l e q n a r ë t n d a h e s h i n n ë m e n d i m e p ë r s a i p ë r k e t shkoq i t j e s së k a n u n i t . Midis q i n d r a shkoq i t ë sve , n ë p ë r g j i thë r r a f s h i n e pa fund t ë malës i së , n u k k i sh t e më t epë r se d h j e t ë a d y m b ë d h j e t ë të f a m s h ë m s i Ali B i n a k u . K ë s h t u që ai* n u k shfaqej k o t së ko t i a s g j ë k u n d . E d h e kë t ë h e r ë t h o s h i n s e po v i n t e p ë r n j ë n d a r j e kuf i jsh , që do t ë b ë h e j a to di te , m a d j e q y s h t ë n e s ë r m e n , në f la-m u r i n fqinje . P o a i t je t r i , syçe lë t i , k u s h q e ? V ë r t e t k u s h i sh te a i t j e t r i ? T h o s h i n se i sh t e n j ë mjek , që Ali B i n a k u e m e r r t e s h p e s h me ve t e në r a s t e t ë v e ç a n t a , s idomos k u r ishte fjala p ë r n u m ë r i m i n e p l agëve , d e m i i të c i lave sh lyhe j me g jobë . Po , në qof të s e i sh t e k ë s h t u , a t ë h e r ë Ali B i n a k u n u k k i s h t e a r d h u r p ë r n d a r j e kuf i jsh , p o r pë r ndon jë çësh t j e t je tër , s epse d ihe j që në n d a r j e n e kuf i jve m j e k u s 'ka asn jë p u n ë . V ë r t e t , n d o s h t a i sh te m a ­r r ë vesh g a b i m a r s y e j a e a rdh j e s . Disa t h o s h i n se k i s h t e a r d h u r v ë r t e t p ë r n jë r a s t t j e të r , t e p ë r t ë n g a t ë r r u a r , q ë k i sh te n d o d h u r c a d i te m ë p a r e n ë k a t u n d i n m a t a n ë pllajës. G ja t ë n j ë g r ind je je m e t ë s h t ë n a a r m ë s h k i s h t e v d e k u r një g r u a , e cila u g je t mid i s g r i n d ë s v e . G r u a j a k i sh te q e n ë s h t a t z ë n ë , m e fëmi jë m a s h k u l l , sic q e v ë r -t e t u a r pas hap j e s . P l e q t ë e k a t u n d i t e k i s h i n vësh t i r ë , sic duke t , t ë v e n d o s n i n se m b i kë r ë n d o n t e g j a k u i f ë m i -jës . Ndosh ta Ali B i n a k u k i sh t e a r d h u r p i k ë r i s h t pë r k ë ­të g jyq.

Po a i t j e t r i , a i që ishte v e s h u r s i k a r n a v a l , ç ' i sh te a i? — p y e s n i n t ë t j e rë t . D h e g j ende j d i k u s h që j e p t e p ë r -gjigje pë r t ë g j i tha . Ai i sh te n jë fa rë n ë p u n ë s i , që m e r r e j me mat jen e t o k a v e , mad j e e d h e e m r i n se s i e k i sh te , një d r eq e m r i : a s kovaç , a s mu l l i s , a s r r o g t a r , por me

210

«metë r» , kup ton , një d r e q e m r i që s'e t h u a dot pa p a s u r fr ikë m o s të të s h t r e m b ë r o h e t goja, gjeo,gjeo,gje. . . Hë , se m ' u k u j t u a : gjeometër.

O, po a t ë h e r ë q e n k a t a m a m p u n ë kufi jsh, g je r sa p a s k a a r d h u r ky , g jeomet r i , s ic i t h u a t i .

G j o r g u k i sh t e qejf t ë dëg jon te akoma , aq më t epë r që p a r a n d i h e j se në h a n do t ë t r e g o h e s h i n h is tor i t ë t j e ­ra, m i r ë p o , po t ë vonohe j e d h e pak, a i m u n d t ë m o s a r r i n -te do t t ë m b ë r r i n t e në ku l lë . U n g r i t befas isht , pë r t ë mos i l ënë vê tes k o h ë të m ë d y s h e j , pagoi fasule t dhe k a ­fenë d h e u m a t të d i l te , por në ças t in e fundi t u k u j t u a t ë p y e s t e e d h e një h e r ë pë r r r u g ë n .

— Do të ecësh d r e j t r r u g ë s së m a d h e , — i t h a h a n x h i u , — pas t a j , k u r të a r r i s h te V a r r e t e K r u s h q v e , a t j e ku j

- r r u g a n d a h e t më dysh , k i ku jdes që të m a r r ë s h k r a h u n c

e d j a t h t ë e jo të ma j t i n . Më k u p t o n , k r a h u n e d ja th të .

K u r G jo rgu doli pë r j a sh ta , sh iu i sh te r r a l l u a r e d h e më , po ajr i i sh te k r e j t i l agësht . Di t a i sh te po aq e v r e n j -t u r s a në m ë n g j e s d h e , a s h t u s i a t y r e g r a v e që n u k u k u p -tohe t mosha , asaj n u k i k u p t o h e s h i n orë t .

G j o r g u ecte d u k e u p ë r p j e k u r të m o s m e n d o n t e asgjë. R r u g a zgjatej p a f u n d ë s i s h t n ë p ë r n jë zal l inë n g j y r ë h i r i . K u r v ë s h t r i m i i tij n d e s h i d i sa v a r r e g jy smë të v i th i su ra n d a n ë sa j , a i t h a me v e t e : kë to d u h e t t ë j e n ë V a r r e t e K r u s h q v e . Mi rëpo r r u g a s ' ndahe j më d y s h d h e a i e m o r i me m e n d se V a r r e t e Kr i f t hqve d u h e j t ë ishin më tu t j e . D h e i s h t e v ë r t e t a s h t u . P a s n jë çe rek o r e a t a i dolën p ë r p a r a , po aq t ë v i t h i s u r s a e d h e t ë parë t , p o r më t ë t r i s h t u a r d h e k r e j t t ë m b u l u a r m e m y s h k . D u k e k a l u a r p ë r b r i t y r e , a i i sh te ga t i të b e s o n t e se k a r v a n i i k r u s h q ­ve që k i sh t e t a k u a r në mëng je s , n u k k i sh t e b ë r ë gjë t je -

211

ter, véçse i sh te r r o tu l l ua r , k i sh t e n d ë r r u â r r r u g ë , p ë r t ë a r d h u r e pë r t ' u f u t u r në kë to v a r r e , që d u h e j t ë i sh in banesa e tij e p ë r h e r s h m e .

Ai m o r i degëz imin e d j a t h t ë të r r u g ë s , s ic e k i s h t e kësh i l lua r h a n x h i u dhe , n d ë r s a l a r g o h e j , m e z i e m b a j t i ve t en pë r t ë mos k t h y e r k o k ë n q ë t ë sh ih t e e d h e n jë h e r ë v a r r e t e v j e t r a . Një copë h e r ë ia doli të ec te pa a s n j ë m e n d i m n ë kokë , m e n jë ndjes i t ë ç u d i t s h m e h a r m o n i z i m i me g u n g a t e m a l e v e e të mjegu l l ë s që i v ë r t i t e s h i n në një val le t ë n g a d a l t ë p ë r r e t h . N u k e k u p t o i as v e t ë se sa vazhdoi kjo lëvizje e m p i r ë . Ai do të d o n t e - që ajo të mos k i s h t e fund, m i r ë p o p ë r p a r a i dol i d içka , që e s h k ë -p u t i m e s h p e j tësi nga g u r ë t d h e mjegu l l a . I s h t e g ë r m a d h a e një sh t ëp i e .

N d ë r s a ec te p ë r b r i sa j , v ë s h t r o n t e m e b i s h t t ë s y r i t g r u m b u l l i n e g u r ë v e , ku s h e n j a t e d jegies i sh in f sh i r ë p r e j kohësh p re j s h i u t d h e e rës , d u k e l ënë n ë v e n d t ë t y r e një gr i t ë s ë m u r ë , p re j s p i k a m ë s t ë së ci lës duke j s i k u r m u n d t a n x i r r j e m ë l eh t ë n j ë ngulç , t ë m b l e d h u r p r e j kohësh në gjoks.

G jo rgu eci sa eci, me b i s h t i n e s y r i t t ë n g u l u r m b i g ë r m a d h ë n , k u r befas , m e n jë k ë r c i m t ë s h p e j të, k a p ë r -ceu h e n d e k u n e cekë t n d a n ë u d h ë s d h e m e d y - t r i h e d h j e u g jend p r a n ë r r ëno j ë s . Një g r i m e q ë n d r o i i p a l ë v i z u r p r a n ë sa j , pa s t a j , s i a i n j e r i u që , k u r g j e n d e t p a r a n j ë t rup i k ë r k o n të m a r r ë vesh n g a ç 'p lagë a nga ç ' m j e t ë sh të g o d i t u r i v r a r i , a i bë r i d y - t r e h a p a g jer te n j ë r i nga cepa t e sh tëp i së . U p ë r k u l m b i ' t ë , m ë n j a n o i me k ë ­m b ë ca g u r ë , pas ta j shko i me r a d h ë t e t r e cepa t e t j e r ë dhe , k u r pa se g u r ë t e t h e m e l e v e në t ë k a t ë r cepa t i sh in të shku lu r , e k u p t o i se n d o d h e j p ë r p a r a r r ë n o j ë s së n j ë sh tëp ie b e s ë p r e r ë s e . K i s h t e d ë g j u a r se k ë s h t u u s h k u -leshin g u r ë t pas djegies s h t ë p i v e ku k r y h e j k r i m i më i m a d h pë r k a n u n i n : p r e r j a e n î i k u t në be së .

G j o r g u t i u k u j t u a s e s i v i t e m ë p a r e n ë k a t u n d i n e t i j i sh te n d ë s h k u a r n jë p r e r j e në besë . Vrasës i i s h t e g r i r ë k a t u n d i s h t , d u k e s h k u a r g j a k h u p ë s . S h t ë p i a k u m i k u u p re , p a v a r ë s i s h t se n je rëz i t e saj n u k i sh in fa j torë , u dogj . Ve të i zoti i sa j p r i n t e me u r ë e me sëpa t ë , d u k e

212

k l i thur s ipas zakon i t : « I m a r r s h a t ë l igat k a t u n d i t d h e f lamur i t» . P a s t i j , me u r ë e me s ë p a t a në dua r , v in t e gj i thë fsha t i . P a s kësa j , t ë zot i t t ë s h t ë p i s ë , pë r v i te me r a d h ë g j i t hçka d u h e j t ' i j epe j me d o r e t ë m a j t ë e p ë r n ë n gju, pë r t ' i k u j t u a r se d u h e j t ë p a g u a n t e m i k u n . Sepse dihej që baba , vël la i , mad j e e d h e fëmi ja i v r a r ë m u n d të faleshin, po r m i k u i p r e m ë , k u r r ë .

Ç 'pabesi m u n d t ë j e t ë b ë r ë va l le n ë k ë t ë sh tëpi , m e ­ndoi ai, d u k e s h t y r ë me k ë m b ë d y - t r e g u r ë . Z h u r m a e t y r e i sh te e s h u r d h ë t . Hodh i s y t ë p ë r r e t h p ë r t ë p a r e s h t ë -p i të e t j e ra të fshat i t , p o r n u k pa gjë, veçse një r r ë n o j ë t jetër , n jëze t h a p a larg . Ç ' ë sh t ë k ë s h t u ? t h a m e ve te . Pa d i tu r as v e t ë pse, u su l p ë r te g ë r m a d h a t je tër , iu vë r t i t c e p a v e të saj d h e he to i të n j ë j t ën gjë. G u r ë t e t heme leve i sh in s h k u l u r në të g j i tha qoshe t . Ësh të e m u n d u r q ë t ë j e t ë n d ë s h k u a r n j ë k a t u n d i t ë r ë ? m e n ­doi. K u r n d e s h i më tu t j e r r ë n o j ë n e t r e t e , u b ind se i sh te p ikër i sh t a s h t u . Diçka k i s h t e d ë g j u a r , v i t e më pa re , p ë r një k a t u n d besëshke lës , në n j ë k r a h i n ë t ë la rgët , t ë n d ë ­s h k u a r p r e j f l amur i t . I sh te v r a r ë n jë n d ë r m j e t ë s në n jë gr indje kuf i j sh midis dy f s h a t r a v e . M i k u n e p r e r ë në b e ­së f l amur i e l y p i nga k a t u n d i ku ai u v r a dhe , m e q e n ë s e k a t u n d i doli m e n d s h e n u k e l a u g j akun , u m o r v e n d i m për zhbë r j en e t i j .

Me h e d h j e t ë l eh ta n jë copë h e r ë t ë gja të , G jo rgu u vër t i t s i h i j e nga r r ë n o j a në r r ë n o j ë . Ç 'qe val le ai n je r i që me v d e k j e n e vet k i sh te m a r r ë p a s n jë k a t u n d të t ë r ë ? S h u r d h ë r i a e r r ë n o j a v e i sh te e d h i m b s h m e . Një zog, që Gjorgu e d i n t e se k l i th t e v e t ë m n a t ë n , ia b ë n t e -«or», «or». Gjorgut iu k u j t u a s e ' p o i b ë h e j v o n ë p ë r t ë m b ë r r i t u r në kul lë d h e k ë r k o i me sy u d h ë n e m a d h e . K l i t h m a e zogut u dëgjua e d h e n j ë herë , fa re la rg , t a m a m në k o h ë n që a i pyet i edhe n j ë h e r ë v e t e n s e k u s h k i s h t e q e n ë val le n j e ­r iu që u p r e në besë në k ë t ë k a t u n d fatzi . Zogu, s i p ë r t'i dhënë përg j ig je , i a bë r i p r a p ë «or», «or», dhe at i j iu d ë ­gjua s iku r a i t h a emr in e t i j . «Gjorg», «Gjorg». Buzëqesh i me ve te s i k u r t ' i t h o s h t e : « t an i po flet buda l l a l l ëqe» d h e u d re j tua nga u d h a .

Pas pak, k u r ishte pë r së r i në r r u g ë , s i p ë r t ë s h k a r k u a r

213

një pjesë të nd jen jës së r e n d e që i la k a t u n d i i z h d u k u r , a i u përpoq të s i l l te n d ë r m e n d n d ë s h k i m e t më të l e h t a të k a n u n i t . P r e r j a e m i k u t i sh te e r r a l l e d h e r r j e d h i m i s h t të r r a l l a i shin d jeg ie t e s h t ë p i v e e aq më p a k s h k u l j a e f s h a t r a v e t ë të ra . At i j i u k u j t u a s e pë r faje më p a k t ë r e ­n d a v ihe j n ë z b a t i m dëb imi p re j f l a m u r i t m e r o b e m e robi .

G jo rgu n d i e n t e se si, b a s h k ë me d y n d j e n e n d ë s h k i -m e v e , s h p e j t o h e s h i n e d h e h a p a t e t i j , t h u a s e a s h t u do t ë m u n d t ë s h p ë t o n t e p r e j t y re . N d ë s h k i m e t i sh in t ë s h u m -t a : Veç imi ose lëçitja, sic q u h e j në k a n u n , k u r n j e r i u veçohej pë r je të p r e j t ë g j i thëve . ( I n d a r ë p ë r m o r t , p ë r d a s m ë e pë r miel i h u a ) . Lën ia e t o k a v e d je r r , s h o q ë r u a r me p r e r j e n e d r u r ë v e t ë kopsh t i t . L ë n i a pa n g r ë n ë (në famil je) . Heq ja e a r m ë v e të k r a h u t a të b r e z i t p ë r n j ë apo dy j avë . L i d h j a d h e bu rgos j a në s h t ë p i . R r ë z i m i i t ë zo t i t apo së zonjës së sh t ëp i së p r e j g j ind jes së f a m i l ­jes .

Veçanë r i sh t p r e j m u n d ë s i s ë s ë n d ë s h k i m i t b r e n d a n ë fami l je a i i sh te s f i l i tur s h p i r t ë r i s h t p ë r n jë k o h ë të g j a ­të . D h e kjo k i sh te n d o d h u r g ja të kohës k u r a t i j i k i s h t e a r d h u r r a d h a pë r t ë m a r r ë g j a k u n e vë l la i t .

At i j n u k i h iqe j nga m e n d j a a i m ë n g j e s i n g r i r ë j a -nar i , k u r i a t i e t h i r r i në d h o m ë n e m i q v e , në k a t i n e s i p ë r m t ë kul lës , p ë r t ë b i s e d u a r m e t ë k o k ë m ë k o k ë . I sh t e një mëng je s j a s h t ë z a k o n i s h t i k th je l l ë t , q ie l l i d h e d ë b o r a që k i sh te r ë n ë t ë l ë b y r n i n sy të , g j i t h ç k a i sh t e e q e l q t ë e r rezë l luese , s a q ë të besohej se b o t a e t ë r ë m u n d të r r ë s h q i s t e e t ë t h ë r r m o h e j në mi l iona c o p e r à p ë r s h k a k t ë ç m e n d u r i s ë së saj k r i s t a l i ne . P i k ë r i s h t në n j ë m ë n g j e s t ë tillë i a t i i kuj to i a t i j d e t y r ë n . G j o r g u r r i n t e p r a n ë d r i ­t a r e s d h e dëgjonte të a t in që fl iste p ë r g j a k u n . B o t a e t ë r ë u bë p l l a n g a - p l l a n g a pre j t i j . Ai s k u q t e m b i d ë b o -rën e b a r d h ë , pe l lg je t e tij z m a d h o h e s h i n e n g r i n i n e d h e a to k u d o . Pas t a j e k u p t o i se skuq j a i sh t e në s y t ë e t i j . E dëgjoi k o k u l u r të a t in , pa i t h ë n ë asgjë . D h e p ë r h e r ë t ë p a r e në d i të t që e r d h ë n më pas, G j o r g u t pa e d i t u r a s v e t ë pse, i u r e n d i t ë n n d ë r m e n d t ë g j i t h a n d ë s h k i m e t që m u n d t ë m e r r t e n j e r i u i p a b i n d u r në fami l j e . S ' don te

214

t ' ia p o h o n t e as vê t e s që s 'k i sh te dë sh i r ë t ë v r i s t e n jë n je r i . Ur re j t j a që i a t i u pë rpoq t ' i r i nd i z t e në gjoks p ë r K r y e -qyqë t , n ë a t ë m ë n g j e s j ana r i , d u k e j s i k u r s h u h e j n d ë r k a q nga ndr i ç imi i d i tes . G j o r g u a t ë h e r ë n u k e k u p t o n t e se një nga a r s y e t që zjarr i i u r r e j t j e s n u k ndize j dot , i sh te se v e t ë z j a r rvënës i , i ati, i sh t e aku l l i f toh të . Me sa d u k e j , u r r e j t j a i sh te f t o h u r da lngada lë q y s h k u r , n ë v i t e t e - h a k -m a r r j e s së g ja të , apo n d o s h t a ajo s 'k i sh te q e n ë k u r r ë . I at i fl iste d h e Gjorgu me f r ikë , gat i me t m e r r , e n d i e n ­te se n u k i sh t e i aftë të u r r e n t e v i k t i m ë n e a r d h s h m e . D h e k u r në d i t ë t e pasta j me m e n d j a e t i j v e n t e nga v e n ­t e d h e k t h e h e j t e r a d h a e n d ë s h k i m e v e që m u n d t ë p ë -son te në sh tëp i n j e r iu i p a b i n d u r , a i nisi të k u p t o n t e se po pë rga t i t e j s h p i r t ë r i s h t pë r t ë m o s d e r d h u r gjak. D h e p o në a t ë kohë e k u p t o i se sa i k o t ë i sh te v r a p i m i i m e n d j e s së tij pas n d ë s h k i m e v e në fami l je . Ai, a s h t u s i të g j i ­thë , e d in te m i r e se pë r m o s m a r r j e n e g j aku t k i s h t e n d ë s h -k i m e t ë t jera , s h u m ë m ë t ë r ë n d a .

Në b i s edën e t y r e të d y t ë pë r çësh t jen e g j a k u t ton i i të a t i t i sh t e më i z y m t ë . E d h e d i ta i sh te n d r y s h e , n j ë d i te e qu l lë t në një m ë n y r ë të mje rë , pa shi , m a d j e pa mjegul l , p ë r t ë mos k u j t u a r v e t ë t i m a t , që do t ë i sh in luks i m a d h p ë r a të qiell va r f an jak . G j o r g u p ë r p i q e j t ' i s h m a n g e j v ë s h t r i m i t të të a t i t , por më në fund sy t ë e t i j r a n ë s i në g rackë .

— Sh iko je këmishën , — t h a t je t r i , d u k e b ë r ë me k o ­kë nga k ë m i s h a e v a r u r në m u r i n pë rba l l ë .

G jo rgu k t h e u kokën a n d e j . l u d u k se d a m a r ë t e q a -fës i kë rc i t ën s i k u r t 'i k i sh in zënë n d r y s h k .

— G j a k u -po zve rdhe t në të , — t h a i a t i . — I v d e k u r i kë rkon s h p a g i m .

G j a k u v ë r t e t ishte z v e r d h u r m b i k ë m i s h ë . M ë t e p ë r se zve rdh im , ajo i sh te n jë n g j y r ë n d r y s h k u , s i ajo që lëshojnë t u b a t e një cezme të p a p ë r d o r u r p r e j kohësh .

— Ti po vonon s h u m ë , Gjorg , — vazhdo i i a t i . — N d e -r i ynë , po r s idomos yti . . .

Dy g ish t n d e r në Iu le të ba l l i t na i ka q i t ë i m a d h i zot. Me q i n d r a e q i n d r a h e r ë . G jo rgu k i sh t e p ë r s ë r i t u r me vete , në j a v ë t e pas ta jme , fjalët e k a n u n i t , që i a t i ia

215

t ha a t ë dite. F y t y r ë n e v r u g u a r në daç laje, n ë daç zezoje dhe m ë . J e i lire t ë m b a s h b u r r ë r i n ë t e n d e , j e i lire t ë z h b u r r ë r o h e s h .

J a m val le i l i r e ? p y e s t e a i v e t e n m ë v o n ë , k u r n g j i -tej i v e t ë m në k a t i n e s i p ë r m të ku l l ë s p ë r t ' u m e n d u a r . N d ë s h k i m e t që m u n d t ' i b ë n t e i a t i p ë r faje t ë n d r y s h m e s ' ishin asgjë p ë r p a r a r r e z i k u t t ë h u m b j e s s ë n d e r i t .

D y g ish t n d e r n ë Iule t ë balli t . . . A i p r e k t e ba l l in m e dore , s i pë r t ë g j e t u r vend in e s ak t ë ku m u n d të i s h t e nder i . E p s e p i k ë r i s h t k ë t u ? k i s h t e t h ë n ë m e v e t e . I sh te n jë f razë që përc i l l e j gojë më gojë, pa u k a p ë r d i r ë k u r r ë plotës isht . T a n i a i e k i sh te z b ë r t h y e r më në f u n d k u p t i m i n e saj të v ë r t e t ë . Nder i e k i s h t e se l inë e v e t në Iule t ë bal l i t , p r a në q e n d ë r t ë bal l i t , s e p s e a i i sh t e v e ­ndi ku m u n d të god i s t e p l u m b i y t k o k ë n e t j e t r i t , ose p l u m b i i t j e t r i t k o k ë n t e n d e . P u s h k ë t ë b u k u r p a s k a q i të , t hosh in p leq të k u r d i k u s h e godis te h a s m i n balle p ë r balle dhe n ë kokë . Ose, p u s h k ë t ë p a b u k u r , k u r p l u m b i s h p o n -te s t o m a k u n ose kë l lqe t , pë r t ë m o s p ë r m e n d u r s h p i n ë n .

G j i t h s a h e r ë G j o r g u ngj i te j në k a t i n e s i p ë r m të k u ­llës p ë r të p a r e k ë m i s h ë n e Mëhil l i t , i d u k e j s i k u r ba l l i po i d ig j te . S h e n j a t e g j a k u t mbi p ë l h u r ë sa v e n t e ç n g j y -rosesh in e d h e më . D o t ë ngrohe j m o t i d h e a to d o t ë z v e r -dhesh in fare . A t ë h e r ë m u n d t ë f i l lonin f i a j e p n i n f i l x h a -n in e kafes pë r n ë n g ju . Kjo do të t h o s h t e se a i do të ishte i v d e k u r pë r k a n u n i n .

Të g j i tha r r u g ë t i sh in m b y l l u r p ë r të . As d u r i m i i n d ë s h k i m e v e , asnjë lloj flije t je tër n u k e s h p ë t o n t e dot . Kafja n ë n gju, që e t m e r r o n t e G j o r g u n më s h u m ë se çdo gjë t je tër , e p r i s t e d i k u p ë r p a r a . Të g j i t ha p o r t â t i sh in të m b y l l u r a p ë r të , p ë r v e ç n jë rës . I k o r i t u r i e ka d e r ë n të çe lu r pë r nga k a n u n i , t h u h e j në k a n u n . E v e t m j a d e r ë e çe lur p ë r të i sh te v r a s j a e d iku j t nga fisi i K r y e q y q ë -ve. D h e kësh tu . p r a n v e r ë n e v i t i t që shkoi , a i v e n d o s i të s h k o n t e n ë p r i t ë .

G j i t hçka në s h t ë p i n ë e t i j u g ja l l ë rua . S h u r d h ë r i a që e r r e t h o n t e u m b u s h befas me mu^ikë. E d h e m u r e t r r e t h t i j duke j s iku r u zbu t ën .

A i do t a k i sh te k r y e r v ras j en qysh a t ë h e r ë d h e t an i

216

do të i sh te i qe t ë , i m b y l l u r në ku l l ën e n g u j i m i t , apo a k o m a më i qe të , n ë n tokë , s iku r t ë mos n d o d h t e diçka. Nga n jë f l amur i l a r g ë t k i sh t e a r d h u r p a p r i t u r n jë teze e t y r e , e m a r t u a r a t j e . E shqe t ë sua r , t ë r ë b r e n g a , k i s h t e k a p ë r c y e r s h t a t ë a t e t ë m a i e d h e po aq k r a h i n a , p ë r t ë n d a l u a r d e r d h j e n e g j a k u t . G j o r g u ë sh t ë m a s h k u l l i i f und i t i f ami l jes pas të a t i t , t h a ajo. J a , do ta v r a s i n G jo rgun , pas ta j do të vdesë n jë n g a K r y e q y q ë t , pas ta j do t ' i vi jë r a d h a babës , d h e fami l j a e Ber i sha jve do të s h u h e t . Mos e b ë n i kë të , t h a ajo, m o s e t h a n i l isin. K ë r k o n i p a j t i m i n e g j aku t .

Në fill im as që d e s h ë n ta dëgjonin , pas t a j h e s h t h i n , n d ë r s a ajo f l is te d h e m ë n ë fund e r d h i n jë k o h ë boshe , që s ' i sh in a s në n jë m e n d j e me të , po a s k u n d ë r . I sh in t h j e s h t t ë lodhur . K u r s e tez ja n u k lodhe j . D i t e p ë r d i te e n a t ë pë r na t ë , d u k e b u j t u r h e r ë në n jë ku l l ë , h e r ë në t j e t rën , n ë p ë r k u s h ë r i n j e vë l lazër i , ajo e a r r i t i më në fund t ë v e t ë n : p a s s h t a t ë d h j e t ë v je t v d e k j e s h d h e zie, Be r i sha j t v e n d o s ë n t ë k ë r k o n i n p a j t i m g j a k u m e K r y e ­q y q ë t .

K ë r k e s a pë r pa j t im të g jaku t , aq e r r a l l ë në males i , bë r i bu j ë në k a t u n d , m a d j e e d h e në f l a m u r . U m o r ë n t ë g j i t ha m a s a t që g j i thçka t ë k r y h e j s ipas r r e g u l l a v e t ë p ë r p i k t a t ë k a n u n i t . N d ë r m j e t ë s i t e pa j t imi t , b a s h k ë me ca s h o k ë e d a s h a m i r ë s t ë Ber i sha jve , që në k ë t ë r a s t q u h e -sh in « të zotët e g j aku t» , i s h k u a n gjakësi t , p r a K r y e q y -qëve , pë r t ë n g r ë n ë b u k ë n e g j a k u t t ë p a j t u a r . S ipas zakoni t , a ta h ë n g r ë n d r e k ë s ë b a s h k u m e v r a s ë s i n d h e c a k t u a n çmimin e g j a k u t që d u h e j t ë p a g u a n i n K r y e q y ­që t . P a s kësaj m b e t e j v e t ë m që i at i i G jo rgu t , p r a i zoti i g j aku t , me s q e p a r e da l t ë të ska l i s te n jë k r y q te de r a e vrasës i t , t ë p in in n jë p ikë g jak të shoshoq i t d h e të q u -h e s h i n t ë p a j t u a r p ë r j e t ë . Mi rëpo a i çast n u k e r d h i Tcurrë, sepse një x h a x h a p l a k u bë s h k a k që të p r i s h e j g j i thçka . D h e kjo ndodh i k u r p a s d rekës , n d ë r s a n je rëz i t , s ipas za ­koni t , h y n i n n ë çdo d h o m ë t ë ku l lës d h e p ë r p l a s n i n k ë -m b ë t pë r t ë t r e g u a r se h i ja e g j a k u t do të d ë b o h e j nga çdo k ë n d i sh tëp isë , x h a x h a i p l a k i G j o r g u t t h i r r i be fa s : jo . I sh t e n j ë p l ak i qe të , që s ' i sh te nd ie r k u r r ë në fisin

217

e t y r e d h e pre j tij më p a k se p re j k u j t d o p r i t e j n jë g jë e t i l lë . Të g j i thë n g r i n ë në vend , d h e s y t ë , d h e qa fa t , dhe k ë m b ë t q ë q e n ë n g r i t u r pë r t 'u p ë r p l a s u r m e force në d y s h e m e , u u l ën s h u r d h t a z i s i në p a m b u k . J o , t h a p r a p ë x h a x h a i p lak . A t ë h e r ë prif t i që n d o d h e j a t je , s i n d ë r m j e t ë s i k r y e s o r i pa j t imi t , bër i n j ë s h e n j ë me d o r e . « A t ë h e r ë g j aku v a z h d o n » , t h a ai .

G jo rgu , që g ja t ë kësa j kohe k i s h t e m b e t u r s i j a s h t ë vëmend jes , u g jend p ë r s ë r i në q e n d ë r t ë s a j . B a s h k ë me a n k t h i n e v je tër , p r e j t ë cilit p ë r k o h ë s i s h t k i s h t e s h p ë -tua r , a i p rovo i e d h e n jë ndjes i k ë n a q ë s i e . Me sa d u k e t i shte p i k ë r i s h t k ë n a q ë s i a që rifi toi v ë m e n d j e n e h u m b u r . Tan i i d u k e j se n u k i sh t e në g jendje të k u p t o n t e se ci la j e t ë i sh te më e m i r e , a jo e qe ta , e m b u l u a r me n j ë t is h a r r e s e d h e j a s h t ë m a k i n ë s së g jakut , apo t j e t ra , e r r e z i -k ua r a , p o r me një s b k r e p t i m ë zie, që e k a r f o s t e t e j p ë r -tej s i t ege l i d r i d h s h ë m . I k i sh t e p r o v u a r që të d y j a d h e po t ' i t h o s h i n t a n i : zg j idh n jë rën p r e j t y r e , Gjorg , a i m e s igur i d o t ë m b e t e j n ë m ë d y s h j e . N d o s h t a d u h e s h i n v i te p ë r t ' u m ë s u a r m e p a q e n , a s h t u sic i sh in d a s h u r n d o ­sh t a p o a q v i t e p ë r t ' u m ë s u a r m e h u m b j e n . M e k a n i z m i i g j a k u t i sh te i t i l lë që , e d h e k u r të l ë s h o n t e së j a s h t m i , t ë m b a n t e t ë l i dhur s h p i r t ë r i s h t p ë r n jë k o h ë t ë g j a t ë .

Në d i t ë t pas d ë s h t i m i t t ë pa j t imi t , k u r në qiel l in e t i j g jer a t ë h e r ë bosh u d y n d ë n p r a p ë r e t e e r r ez iku t , G j o r g u disa h e r ë k i s h t e p y e t u r v e t e n : val le i sh t e m ë m i r e apo më k e q që u bë kjo p ë r p j e k j e pa j t im i? Ai n u k i s h t e në g jendje t ë pë rg j ig je j . I sh t e më m i r e s e p s e i d h a a t i j e d h e një v i t t j e t ë r j e t ë t ë l i re , por , nga ana t je tër , i sh t e më k e q sepse t a n i d o t ' i d u h e j t ë m ë s o h e j r i sh taz i m e a t ë j e t ë q ë i sh te ç m ë s u a r : idenë pë r t ë v r a r ë d ikë . Së shpe j t i a i d u h e j t ë b ë h e j n jë doreras, sic q u h e s h i n në k a n u n a t a që s h t i ­n in p ë r v ra s j e . Dorërasët i sh in n j ë lloj p a r a r o j e e fisit , a t a që v r i sn in , por e d h e që f l i joheshin t ë p a r ë t g ja të h a k -m a r r j e s . K u r fisit k u n d ë r s h t a r i v in te r a d h a p ë r t ë m a r r ë g j akun , ai l a k m o n t e të v r i s t e p ikë r i sh t dorërasin e fisit t je tër . V e t ë m n ë r a s t p a m u n d ë s i e , n ë v e n d t ë tij v r i t e j n jë m a s h k u l l t je tër . G j a t ë s h t a t ë d h j e t ë v j e t ë v e t ë a r m i q ë -sisë me K r y e q y q ë t , fami l ja e Ber i sha jve k i s h t e p a s u r n j ë -

218

zet e dy dorërasë, s h u m i c a e të c i lëve i sh in g r i r ë më v o n ë nga p l u m b i . Ûorërasët i shin lu l ja e n jë fisi, pa lca d h e k u j -tesa e t i j k r y e s o r e . S h u m ë g jë ra h a r r o h e s h i n në j e t ë n e fisit, n j e r ë z d h e ng ja r j e m b u l o h e s h i n m e p l u h u r , v e t ë m dorërasët, f lakëzat e vogla të p a s h u a r a m b i t u m u l e t e fisit, s ' h a r r o h e s h i n k u r r ë .

E r d h i v e r a dhe kaloi , e s h k u r t ë r s i a sn jë h e r ë t j e të r . Ber i sha j t s h p e j t o n i n të m b a r o n i n p u n ë t e bu jqës i së , në m ë n y r ë q ë pas v ras jes s ë a r d h s h m e t ë m u n d t ë m b y l l e -shin në ku l l ë . Gjorgu i sh te qe tës i sh t i p i k ë l l u a r . J K i s h t e n jë g jendje s h p i r t ë r o r e s i p ë r p a r a d h ë n d ë r i s ë .

Në fund t ë v jesh tës së dy t ë a i sh t i u më në f u n d m b i Zefin e K r y e q y q ë v e , por n u k e v r a u dot, v e t ë m e p iagosi në nofull . E r d h ë n m j e k ë t e k a n u n i t , që m e r r e s h i n me cak t imin e gjobës që d u h e j t ë p a g u a n t e n je r iu në r a s t se p l agos t e d ikë dhe , m e q e n ë s e p lagos j a i sh te në kokë , e ç m u a n a t ë me një g jobë pre j t r i qe sesh g roshë ose b a r a z me g j y s m ë gjaku. Kjo do t ë t hosh t e s e Be r i sha j t m u n d t ë zg j idhn in n j ë nga të d y j a : ose të p a g u a n i n gjobën, ose ta q u a n i n p lagos jen sa një g j y s m ë g jaku . Në ras t in e fundi t , pra , në qof të se Be r i sha j t n u k p a g u a n i n g jobën, p o r e fu tn in p lagos jen në l logar inë e g jaku t , a t a n u k k i s h i n të d re j t ë m ë t ë v r i sn in një n j e r i nga K r y e q y q ë t , s epse g j y s m a e g j a k u t i sh t e la rë . A t a k ish in të d r e j t ë v e t ë m të p l a -gosnin n j ë n jer i .

N a t y r i s h t q ë Ber i sha j t n u k p r a n u a n t a q u a n i n p l a g o ­s jen s i g j y s m ë gjaku. Megj i thëse gjoba i sh te e r e n d e , a t a m b l o d h ë n një pjesë të k u r s i m e v e d h e e sh lyen a të , k ë ­sh tu që l logar ia e g j a k u t m b e t i e p a p r e k u r .

G j a t ë g j i thë kohës që vazhdo i h i s to r i a e g jobës pë r plagosje , s y t ë e të a t i t të G j o r g u t i sh in v a z h d i m i s h t s i t ë p ë r q a r ë nga n jë pë rbuz j e z e m ë r i m i d h e he lmi . A t a sy duke j s i k u r i thosh in G j o r g u t : n u k mjaf ton që e s h t y v e m a r r j e n e g j aku t kaq vonë , p o r t an i po na s h k a t ë r r o n dhe e k o n o m i n ë e sh tëp i së .

G j o r g u e n d i e n t e d h e ve të se e g j i thë k i o k i s h t e n d o ­d h u r p ë r s h k a k të p a v e n d o s m ë r i s ë së t i j t ë v j e t ë r , që e bër i t ' i dEàdhej do ra në s e k o n d ë n e fund i t dhe të s h ë -n o n t e g a b i m i s h t . Në t ë v ë r t e t ë G j o r g u s ' i shte në g j end je

219

as ve të t ë k u p t o n t e më vonë , s e i u d r o d h d o r a v ë r t e t në çast in e s h ë n i m i t , apo e uli v e t ë shën je s f r ën nga bal l i i v ik t imës , në p j e s ë n e p o s h t m e të f y ty r ë s .

P a s kësaj ng ja r j e j e e r d h i n jë p e r i u d h ë mp i r j e j e . J e t a u d u k s iku r q ë n d r o i në vend . I p l agosur i p r e j G j o r g u t p ë r një k o h ë t ë g j a t ë lëngoi në sh tëp i . T h o s h i n se p l u ­m b i i k i sh te t h y e r noful lën , se p laga i qe m a h i s u r . D i m r i i sh te i g ja të d h e i m ë r z i t s h ë m si a s n j ë h e r ë t j e të r . Mbi dëbo rën e u r t ë (p leq të t hosh in se r r a l l ë m b a h e j m e n d një dëborë k a q e s h t r u a r , që s ' k r i jon te a s g j ë k u n d a sn j ë or tek) f i shkël lente u l t az i n jë e r ë po aq e p a n d r y s h u e s h m e sa ajo. Zefi i K r y e q y q ë v e , që l l imi i v e t ë m i j e t ë s së Gjorgu t , vazhdon te t ë l ë n g o n t e në sh t r a t , k ë s h t u që G j o r g u t i d u ­ke j vet ja s i n j ë i p a p u n ë , që v ë r t i t e t k o t r r e t h e r ro tu l l .

Vë r t e t i sh t e n j ë d i m ë r që duke j s i k u r s 'do t ë k i sh t e m b a r i m . D h e t a m a m n ë k o h ë n k u r t h a n ë s e i p l agosur i po shë rohe j , u s ë m u r Gjorgu . Do ta d u r o n t e me s h p i r t n ë d h ë m b ë çdo l ë n g a t ë , n ë m ë n y r ë q ë t ë m o s z in t e s h t r a -t in pa k r y e r v r a s j e n , m i r ë p o i sh te k r e j t ë s i s h t e p a m u n d u r . U z v e r d h si dyl l i , d u r o i sa d u r o i më k ë m b ë , pas ta j u sh t r i . D y m u a j r r e s h t qënd ro i n ë sh t ra t , t a m a m n ë k o h ë n që Zefi i K r y e q y q ë v e , d u k e pë r f i t ua r n g a s ë m u n d j a e t i j , k i sh t e n i su r t ë d i l t e l i r i sh t n ë p ë r k a t u n d . Q ë n g a k ë n d i k u i sh te i s h t r i r ë në k a t i n e dy t ë të kul lës , G j o r g u v ë s h t r o n t e a t ë copë p a m j e që i l e jon te d r i t a r j a d h e p o t h u a j s e n u k m e n d o n t e asgjë. I s h t e k r e j t i t r u l l o s u r n g a s ë m u n d j a e g ja të . M a t a n ë d r i t a r e s i sh te bo ta e z b a r d h u r n g a dëbora , me t ë cilën, p ë r v e ç n j ë v ras je je , t an i n u k e l i d h t e më asgjë. P r e j k o h ë s h i s h t e b ë r ë i h u a j , m a d j e i t e p ë r t në a t ë bo te dhe , në qof të se a t je pë r j a sh t a e p r i s n i n akoma , kjo n d o d h t e veç p ë r s h k a k t ë asaj v ras j e j e .

Me orë t ë t ë r a a i v ë s h t r o n t e t okën e m b u l u a r me d ë ­borë , me ca sy mospër f i l l ë s , s i k u r t ë t h o s h t e : do t ë vi j , do t ë vi j s ë shpe j t i , t a d e r d h a t ë g r u s h t gjak. D h e k a q s h u m ë n u k i n d a h e j ky m e n d i m , s aqë k i sh t e cas t e që i d u k e j se po e sh ih t e v ë r t e t n jol lën e vogël të k u q e , që ia h a p t e m e s për mes g j i thshkaf jes së z b a r d h u r .

Në di të t e p a r a të m a r s i t e nd jeu v e t e n p a k më m i r e d h e j avën e d y t ë të m a r s i t u ngr i t . K ë m b ë t i k i s h t e a k o m a

220

t ë dobë t a k u r doli pë r j a sh ta . A s k u s h n u k e m e n d o n t e se a s h t u i t r u l l o su r sic ish n g a sëmundja , me f y t y r ë n të b a r d h ë s i p ë l h u r ë , a i po nise j pë r në p r i t ë . Kjo i sh te n d o ­s h t a e d h e a r sye ja që Zefi i K r y e q y q ë v e , d u k e e d i t u r a k o m a të s ë m u r ë a r m i k u n e t i j , qe k a p u r në befasi .

S h i u r ra l lohe j h e r ë p a s h e r e aq sa d u k e j se do t ë m e n t e , po r t a m a m në ças t in e fund i t n is te t ë cu r i s t e p ë r s ë ­ri . D u h e j të i sh te m b a s d i t e , por G jo rgu i n d i e n t e k ë m b ë t t ë m p i r a . I sh te po ajo d i t e gr i , v e t ë m k r a h i n a i sh te t j e të r . D h e k ë t ë Gjo rgu e k u p t o i nga n d r y s h i m i i veshjes së m a -lësorëve , që t a k o n t e pë rba l l ë . K a t u n d t h e t i m ë n j a n o h e s h i n p ë r h e r ë e më t e p ë r r r u g ë s së m a d h e . A t y - k ë t u , në la rgës i mez i da l lohe j nd r i ç imi i z b e h t ë i b ronz i t të n d o n j ë k ë m b a -ne. P a s t a j m e k i l o m é t r a t ë t ë r ë i sh te p r a p ë boshës i .

P ë r b a l l ë tij k a l i m t a r ë t i shin p ë r h e r ë e më të r r a l l ë . G j o r g u pye t i p ë r s ë r i p ë r ku l l ën e Orosh i t d h e n j ë h e r ë i t h a n ë se ajo i sh te t a s h m ë afër, k u r s e më tu t je , k u r a i p r i s t e që ajo të qe a f rua r vë r t e t , i t h a n ë se ku l l a i sh t e e n d e t e p ë r larg. D h e t ë d y h e r ë t k a l i m t a r ë t t r e g u a n m e do re t ë n jë j t in d re j t im , k u n u k d u k e j veçse mjegu l l inë .

D y - t r i h e r ë G j o r g u t i u d u k s e p o b i n t e m b r ë m j a , por n u k i sh te a sh tu . V a z h d o n t e t ë i sh te po ajo m b a s d i t e pa m b a r i m ku k a t u n d e t i m ë n j a n o h e s h i n r rugës , s i k u r t ë d o n i n t ' i f sh ihesh in pë r j e t ë asaj d h e g j i thë bo tes . Ai pye t i p r a p ë p ë r ku l l ën d h e i t h a n ë se t a s h m ë ajo i sh te afër . Mad je k a l i m t a r i i fund i t i a bë r i e d h e me d o r e në d r e j t i ­m i n që d u h e j të i sh te i s a j .

— A m b ë r r i j p a r a m b r ë m j e s ? — p y e t i Gjo rgu . — Besa, po, — tha ma lëso r i . — T a m a m në m b r ë m j e

k e p ë r t ë m b ë r r i t u r . G j o r g u u vu p r a p ë të ec te . Ai nd ihe j k r e j t ë s i s h t i lor

221

d h u r d h e h e r ë i sh te ga t i t ë b e s o n t e s e i s h t e m b r ë m j a a i o që v o n o n t e t ë b in t e , d u k e e l a r g u a r k ë s h t u kul lën , h e r ë i duke j se , p ë r k u n d r a z i , i sh t e la rgës ia e ku l l ë s që e m b a n ­te m b r ë m j e n pezul l në e r ë , pa e l ënë t ë r r ëzohe j m b i dhé .

N j ë h e r ë iu d u k se dal loi s i lue tën e sa.) mid i s m j e g u -llës, por n g r e h i n a e z y m t ë s ' i sh te veçse n j ë k u v e n d m u r -geshash , s i a i që k i sh t e p a r e në p a r a d i t e n e kësaj d i t e t ë g ja të . P a s n jë copë r r u g e pa t i p r a p ë nd j e s inë që po i a f rohej ku l lës , m a d j e iu d u k se e dal loi më në f u n d qa r të , në k r y e të n jë s h k a r r ë z i m e . por, k u r eci e d h e ca, e kup to i se ajo që pa n u k i s h t e ku l l a e Orosh i t , s ' i sh te as n g r e h i n ë e ç f a r ëdoshme , p o r n jë copë mjegu l l , veç më e z e -zë se të t j e ra t .

S h p r e s a se më në f u n d po i av i te j ku l lës , iu d a v a r i t krej t , k u r u g jend p r a p ë i v e t ë m në r r u g ë n e m a d h e . Zb razë t i në nga të dy a n ë t e sa j e s h t o n i n e d h e më ca s h k u r r e t ë s h k u r t r a , t ë m b i r a a t y s i m e që l l im t ë k e q . Ç 'është k ë s h t u . m e n d o i G j o r g u . Tan i s ' d u k e s h i n m ë a s k a -tunde , qof të edhe t ë m ë n j a n u a r a . d h e më e keq ja i s h t e se duke i s i k u r a to s 'do t ë s h f a q e s h i n m ë k u r r k u n d .

N d ë r s a ec te , h e r ë - h e r ë n g r i n t e k o k ë n p ë r t a k ë r k u a r kul lën në n jë r in nga h o r i z o n t e t d h e p r a n ë iu d u k se e pa . por n u k b e s o n t e m ë . Q y s h nga fëmi jë r ia k i s h t e d ë g j u a r pë r ku l l ën p r incë ro re , e c i la p r e j s h e k u j s h v ig i i lon te që t ë mos s h k e l e j k a n u n i , po r p r a p ë s e p r a p ë n u k e d in t e o a -mjen e sa j , a s h t u sic n u k d i n t e asgjë t j e t ë r pë r të. B a -no rë t e R r a f s h i t e t h ë r r i t n i n t h i e s h t Orok , por . k u r t r e -gonin p ë r të , p r e j t r e g i m e v e t ë t y r e i s h t e e n a m u n d u r t ë k u o t o j e s e ç ' p a m i e k i s h t e ajo. E d h e t an i a ë Gjo rgu p o e s h i h t e që larg, pa e b e s u a r se oe a io . n u k i sh t e në g i end i e të k u p t o n t e se s i e k i s h t e p a m i e n . Ri lueta e s a i . në miegu l l . n u k duke j as e l a r t ë , as e u l ë t d h e n g a n j ë h e r ë n g i a n t e e s h t r i r ë e n g a n j ë h e r ë e m b l e d h u r . N j ë h e r ë G i o r -gu t iu d u k se kjo n d o d h t e n s a a ë r r u e a ng j i te j d u k e u l a -k u a r v a z h d i m i s h t dhe p ë r s h k a k t ë kësa i p a m j a n d ë -r ron t e . P o r e d h e k u r u a f rua më p r a n ë , a sg i ë n u k u q a r -t ë s u a . I sh t e po thua j se i s i g u r t që i sh te ajo. sic i sh te i s i -g u r t që n u k qe . H e r ë i d u k e j s i k u r kishte n jë çati m b i

222

disa n g r e h i n a të n d r y s h m e e h e r ë s iku r k i sh t e disa ça t i mb i t ë n jë j t ën n g r e h i n ë . S a m ë s h u m ë q ë a f rohe j , a q m ë t epër n d r y s h o n t e p a m j a . T a n i i d u k e j se mid is d i sa k u l l a v e k i sh t e n jë s i ku l lë k r y e s o r e . G j i t h ç k a t je të r i sh te s i s h t e s ë r r o -tu l l s a j . P o r ec i d h e p a k d h e ku l l a k r y e s o r e u z h d u k e n u k d u k e s h i n veçse s h t e s a t p ë r r e t h . Mad je d h e a to n i sën t ë s h p ë r b ë h e s h i n d h e , k u r u a f rua e d h e ca, v u r i r e se a to s ' ishin a s p a k kul la , p o r ca s i banesa , m a d j e një p jesë n u k i sh in as banesa , p o r më t e p ë r u n g j a n i n h a j a -t eve g j y s m ë t ë b r a k t i s u r a . P ë r r e t h s 'nd ihe j a sn j ë f r y m ë e gjal lë . Mos k a m a r d h u r g a b i m i s h t ? t h a a i me ve t e . Po në a t ë ças t pë rba l l ë tij s e n g a m b i u n j ë n je r i .

— Taksë e m o r t i t ? — p y e t i ai, d u k e v ë s h t r u a r r r ë s h q i -tazi m ë n g ë n e d j a t h t ë t ë G j o r g u t dhe , pa p r i t u r pë rg j i -gje , t regoi m e d o r e n ë d r e j t i m t ë n jë r i t p r e j h a j a t e v e .

G jo rgu u d r e j t u a a n d e j . K ë m b ë t i d u k e j se n u k do t a m b a n i n do t m ë . P ë r p a r a t i j i sh te n jë d e r ë p r e j ' d r u r i , t e p ë r e v je të r . Ai k t h e u k o k ë n pas s i p ë r t ë p y e t u r n j e -

i r i u n që i k i s h t e folur , se a d u h e j të h y n t e n ë p ë r a t ë derë , po n j e r i u se n g a i sh te z h d u k u r . Ai e vë sh t ro i n j ë g r i m e de rën , p a r a se të v e n d o s t e të t rok is te në t ë . D r u r i i saj i sh te i b r e j t u r k u d o d h e mid i s asaj b re j t j e j e d u k e s h i n g j i th fa rë k o k a gozhdësh e c o p e r à h e k u r a s h të n g u l u r a t y ko t s ë koti , s h u m i c a s h t r e m b t a z i d h e p a n d o n j ë k u p t i m . N d r y s h k u i t y r e i sh t e b ë r ë n jësh me v j e t ë r s i n ë e d ru r i t , a s h t u s i ca t hon j t ë v j e t ë r në n jë dore p l aku .

G jo rgu ng r i t i d o r ë n p ë r t ë t rok i tu r , p o r në a t ë çast vu r i r e se m b i a t ë de rë , ku i sh in n g u l u r e ng j i t u r g j i t h ­farë h e k u r i s h t e s h , n u k k i s h t e t rok i tëse . Mad je n u k k i sh t e asn jë g j u r m ë b r a v e . V e t ë m a t ë h e r ë v u r i r e s e d e r a s ' i shte p lo tës i sh t e m b y l l u r . A t ë h e r ë G jo rgu b ë r i d içka që n u k e k i sh te b ë r ë k u r r ë g ja të g j i thë je tës së t i j : s h t y u n jë de rë , pa t h i r r u r së pa r i «o i zoti i sh tëp i së» .

B r e n d a i sh t e g j y s m ë t e r r . Në fill im at i j i u d u k se ha ja t i i sh te bosh , po r p a s t a j , n ë n j ë r ën n g a q o s h e t d a ­lloi n jë z ja r r . Ky i sh te n jë z j a r r i z y m t ë , ku n d i h e j m e ­n j ë h e r ë d r u r i i lagët , që më s h u m ë b ë n t e t y m se f lakë. « P ë r p a r a se t ë s h q u a n t e n je rëz i t , a i n d j e u e r ë n e s h a j a k u t të lagët të x h o k e v e , pas ta j i pa dhe a t a ve të , disa të u l u r

4 223

m b i nden jëse p r e j d r u r i , disa t ë k r u s p u l l o s u r qosheve . U p l a t i t d h e a i në n jë qoshe , d u k e e v ë n ë p u s h k ë n

mid i s g jun jëve . S y t ë po i m ë s o h e s h i n d a l n g a d a l ë me g j y s -m ë t e r r i n . A t h ë t i r a e t y m i t po i h i d h ë r o n t e g r y k ë n . Ai m u n ­di të da l lon te s h i r i t a t e zinj në m ë n g ë t e t y r e d h e e k u p ­toi se , a s h t u s i ai , t ë g j i t hë a t a i sh in p a g u e s t ë t a k s ë s së m o r t i t . I sh in g j i thse j k a t ë r ve t ë . P a s p a k v u r i r e s e i sh in pese . P o r n u k ka lo i a s n j ë ç e r e k o re d h e p ë r s ë r i i u d u k se i sh in k a t ë r . I pes t i , që në fi l l im s'e k i s h t e s h q u a r do t d h e pas ta j i qe d u k u r s i i pes t i , n u k i s h t e v e ç s e n j ë t r u n g i m b ë s h t e t u r , k u s h e d i pse , te qosh ja më e e r r ë t .

— Nga j e? — e p y e t i n j e r i u që i sh t e p ë r b r i t i j . G jo rgu i t h a e m r i n e k a t u n d i t . J a s h t ë k i sh t e r ë n ë m b r ë m j a . G j o r g u t i u d u k s e ajo r a

p a p r i t u r , porsa a i k a p ë r c e u p r a g u n e ha ja t i t , a s h t u s i a jo g ë r m a d h a që r r ë z o h e t p a s s h p i n ë s sa te , p o r s a M l a r g o h e s h p re j hïjes së sa j .

— Ti s 'paske q e n ë d h e aq larg , — i t h a n j e r i u p ë r b r i . %

— M u a m ' u desh të b ë j a dy d i t e e g j y s m ë r r u g ë pa p u ­sh im.

G jo rgu s 'd in te ç ' t ë t hosh t e . H y r i d ikush , d u k e s h t y r ë d e r ë n q ë kuis i v a j t u e s h ë m .

A i m b a n t e n ë d u a r n jë k r a h d ru , q ë i a h o d h i z j a r r i t . D r u t ë i sh in t ë lagët d h e a i p a k n d r i ç i m që f ë rgë l l on t e p ë r r e t h u s h u a . Po r pas n j ë g r i m e n jer iu , që d u k e j s i u lok, n d e z i n j ë l l ambë va jgur i , që e va r i m b i n j ë r ë n p r e j g o z h d ë v e të s h u m t a të n g u l u r a në m u r . D r i t a e v e r d h ë e l l ambës , e d o b ë s u a r nga b loza që k i s h t e z ë n ë qe lq i i sa j , u p ë r p o q m ë ko t t ë a r r i n t e g je r n ë s k u t a t m ë t ë l a r g ë t a t ë ha ja t i t .

A s k u s h n u k po f l is te . N je r iu doli d h e h y r i n j ë t j e të r . Ky i n g j a n t e të p a r i t , v e ç s e në d u a r s ' k i sh t e asg jë . I v ë s h ­t ro i t ë g j i thë s i k u r t ' i n u m ë r o n t e (dy - t r i h e r ë k t h e u s y t ë nga t r ungu , s i pë r t ' u b i n d u r ^ s e a i n u k i sh te n jer i ) d h e doli . P a s p a k u d u k p r a p ë me n jë v o r b e në d u a r . P a s i v i n t e n jë t j e të r q ë m b a n t e c a k u p a d r u r i d h e d y b u k ë mi s r i . Ky i dy t i i v u r i sec i l i t n g a një k u p ë d h e n g a n jë copë

»büke p ë r p a r a , k u r s e t j e t r i u h o d h i f a su le me l ë n g nga vorba .

— Ti p a t e fat, — i t h a fqinj i G j o r g u t . — E r d h e t a m a m

224

k u r j e p e t b u k a . N d r y s h e do t ë m b e t e s h e gjer n e s ë r në d r e -kë pa ng rënë .

— U n e k isha p a k b u k ë e gjizë me ve te , — t h a G jo rgu . — P s e ? — t h a t je t r i . — K u l l a j ep b u k ë dy h e r ë d i tën

p ë r p a g u e s i t e m o r t i t . — U n e n u k e dija, — t h a Gjorgu , d u k e f u t u r në gojë

një k a f s h a t ë të m a d h e b ü k e . Misërn ik ja i sh te e for te , por a i qe s h u m ë i u r i t u r .

G j o r g u nd jeu n j ë gjë m e t a l i k e që i ra në p r e h ë r . I sh te p a k e t a e d u h a n i t të fqinj i t të t i j .

— Ndize n jë d u h a n , — i t ha . y

— Sa kohë ke që p r ê t k ë t u ? — pye t i G jo rgu . — Q y s h në mesd i t ë . G j o r g u n u k t h a asgjë, m e g j i t h a t ë t je t r i u d u k s i k u r

e n d j e u hab inë e t i j . — Pse çud i t e sh? Ka n je rëz që p res in q y s h dje. — A s h t u ? ! — ia bë r i Gjo rgu . — K u r s e u n e ku j to ja se

s o n t e do t ë dorëzoja p a r e t d h e nesë r do t ë n i sesha pë r në k a t u n d .

— O, jo, — t h a t j e t r i . — Do të kesh fat në qof të se p a -g u a n nesë r n ë m b r ë m j e . P ë r n d r y s h e m u n d t ë p r e s ë s h e d h e d y d i te , m a d j e e d h e t r i .

— E d h e t r i ? Si ë sh të e m u n d u r ? — Kul l a n u k n g u t e t k u r r ë të m a r r ë p a r e t e g j aku t .

D e r a e ha ja t i t kërc i t i d h e h y r i p r a p ë n j e r iu që k i sh t e s je l lë vo rbën me fasule . A i m b l o d h i k u p a t boshe , t razoi në ka l i rn e s ipë r z j a r r i n d h e doli . G jo rgu e n d o q i me sy.

— S h ë r b y e s të p r inc i t j a n ë k ë t a ? — pye t i a i me zë të u lë t fq in j in e t i j .

T j e t r i ngr i t i supe t .

1 5 - 2 225

— S'di ç ' të t h e m . Me sa d i une , a t a j a n ë g j y s m ë k u -shër in j , g j y s m ë s h ë r b ë t o r ë .

— A s h t u ? ! — A i pe n d ë r t e s a t r r e t h e r r o t u l l ? Në to b a n o j n ë s h u ­

m ë fami l je q ë k a n ë l idh je f i snore m e k a p e d a n i n . Po , d u k e q e n ë k u s h ë r i n j t ë t i j , a t a j a n ë n j ë k o h ë s i s h t ro j a d h e n ë -punës . N u k ua pe vesh je t s i i k i s h i n ? As m a l ë s o r ë as q y t e t a r ë .

— Ke të d re j t ë , — t h a Gjo rgu , — a s h t u d u k e s h i n . — D r i d h e d h e një d u h a n , — t h a t j e t r i . — F a l e m n d e r i t , — t h a Gjo rgu , — u n e e pi r r a l l ë . — K u r e ke b ë r ë v r a s j e n ? . — P a r d j e . Që j a s h t ë dëgjohej s h i u që cur i s t e .

— S 'dashka të da lë ky d i m ë r .

— Po , — ia bë r i G jo rgu . — Si s h u m ë u zgjat .

Larg , n g a the l lës ia e g r u m b u l l i t t ë n d ë r t e s a v e , n d o s h t a nga v e t ë ku l l a k r y e s o r e , u dëg jua n j ë r r a p ë l l i m ë p o r t e . I sh te n jë mby l l j e , n d o s h t a h a p j e k a n a t e s h t ë r e n d e , k ë r -kë l l ima e së cilës vazhdo i një copë h e r ë të g ja të . Fi l l p a s saj u dëg jua një s i k l i t h m ë s h p e n d i , që m u n d të i s h t e n jëkohës i sh t b r i t m ë roje , p ë r s h ë n d e t j e , apo n d a r j e m e m i ­kun . G j o r g u u p l a t i t e d h e më në q o s h e n e ve t . Gj i thses i n u k i besohe j se n d o d h e j në Orok .

Kuis j a e de rës e p ë r s h k o n t e k r y q e t ë r t h o r d r e m i t j e n e t i j . P ë r t ë t r e t e n h e r ë G j o r g u h a p i s y t ë d h e pa u l o k u n q ë p o h y n t e m e n jë k r a h d r u n ë d u a r . Pas i h o d h i d r u t ë në z jarr , a i ng r i t i f i t i l in e l l ambës me v a j g u r i . D r u t ë p i -kon in u jë d h e nga kjo k u p t o h e j s e j a s h t ë sh iu n u k k i s h t e p u s h u a r .

226

N ë n d r i t ë n e l l ambës G jo rgu v u r i re se asn je r i nga njerëzi t n u k po f l in te . A i k i sh te f t oh të në kur r i z , p o r d i ­çka e p e n g o n t e t 'i a f rohej z jar r i t . Veç kësa j , i d u k e j se ai z jarr n u k të n g r o h t e . N d r i ç i m e t e t i j t ë pas igu r t a , t ë h a l l a -k a t u r a e s i t ë a r n u a r a v e n d e - v e n d e me p l l anga të zeza, e bën in e d h e më të r e n d e he sh t j en e p r ï t ë sve .

D y - t r i h e r ë G j o r g u t i shkoi n ë p ë r m e n d se t ë t ë r ë a t a ishin v r a s ë s d h e t ë t ë rë k i sh in nga n jë h is tor i . P o r h i s t o ­r i t ë i sh in t ë k y ç u r a the l l ë b r e n d a t y r e . Jo më ko t gojë t dhe s idomos nofu l l a t e t y r e , nën n d r i ç i m i n e zjarr i t , të k u j ­tonin ca f o r m a b r a v a s h t ë v je t ra . G j a t ë g j i thë u d h ë t i m i t pë r k ë t u G j o r g u i sh te i t m e r r u a r n g a m e n d i m i se d i k u s h m u n d ta p y e s t e p ë r h i s to r inë e t i j . ( K u l m i n e d rua j t j e s e p rovoi k u r h y r i në k ë t ë haja t , meg j i t hë se , me t ë h y r ë , diçka e s igu ro i se n d o d h e j j a s h t ë r r ez iku t . K ë t ë s igu r i e j ep te n d o s h t a q ë n d r i m i i n g r i r ë i a t y r e që i sh in a t je , apo n d o s h t a t r u n g u , të c i l in çdo i p o r s a a r d h u r e m e r r t e në fi l l im p ë r n je r i . e pa s t a j p ë r t r u n g , apo, p ë r k u n d r a z i , e m e r r t e p ë r t r u n g në fil l im, pas t a j q e s h t e me ve te , d u k e e m a r r ë p ë r n jer i , g jersa e k u p t o n t e se i sh t e v ë r t e t t r u n g . Tani G j o r g u ga t i -ga t i e b e s o n t e se a i t r u n g i sh te l ë n ë a t y t a m a m m e a t ë qël l im.

D r u t ë e lagët , t ë p o r s a h e d h u r p r e j u loku t , kë r c i t n in n ë z jarr . G j o r g u m o r i f r y m ë the l lë . N a t a j a s h t ë m e s igu r i i shte n x i r ë e d h e m ë . Diku m u r l a n i f i shkë l l in te u l taz i m b i tokë. Ai, p ë r çudi . nd j eu nevo jën t ë t r e g o n t e diçka. P o r n u k e h a b i t i kjo. se sa d içka t je tër . G j o r g u t iu d u k se fo rma t e . no fu l l ave t ë n j e r ëzve p ë r r e t h po n d r y s h o n i n da lngada lë . A s h t u s i d e m a v e që në n e t ë t e f toh ta u v j en ushq imi n ë g r y k ë p ë r t a r i p ë r t y p u r , a s h t u e d h e h i s t o -r i të i sh in n g j i t u r në g r y k ë t e t y r e . D h e a to n isën t ë p i -konin. Sa d i te ke në g j ak? K a t ë r . Po t i ?

D a l n g a d a l ë h i s to r i t ë n i sën t ë d i ln in p re j a t y r e v e s h -jeve p r e j s h a j a k u s i b u b u z h a r ë t ë z in j , v ë r t i t e s h i n h e -sh tu raz i p ë r r e t h , pë rz ihesh in me n j ë r a - t j e t r ë n . Ç 'do t ë bësh m e besën t r i d h j e t ë d i t ë s h e ?

C'do t ë b ë j ? m e n d o i Gjorgu . Asgjë . H e r ë - h e r ë i duke j se do të r r i n t e i m b ë r t h y e r p ë r j e t ë

t e a i h a j a t i lagësht , p r a n ë at i j z ja r r i , që më s h u m ë

227

t ë ng je th te , s e t ë ng roh t e , n g a q ë n u k nd ize j k u r r ë p l o -tësisht , dhe p r a n ë a t y r e b u b u z h a r ë v e t ë z in j , q ë v ë r t i -t esh in n ë p ë r d y s h e m e .

K u r d o t a t h ë r r i t n i n va l le p ë r f i a m a r r ë t a k s ë n ? G j a t ë g j i thë k o h ë s që a i i sh te a ty , v e t ë m n jë r in p r e j t y r e k ishin p r a n u a r . V ë r t e t m u n d t ë p r i s t e a t j e d i te t e t ë r a ? Po s i k u r të k a l o n t e j a v a e të m o s e t h ë r r i t n i n ? Po s iku r të mos e p r a n o n i n f a re? '

U hap d e r a d h e h y r i n jë n je r i . D u k e j m e n j ë h e r ë që v in t e nga larg . Z j a r r i i hodh i d y - t r i f l a k ë r i m a pë rbuz je j e , sa p ë r ta d a l l u a r që i sh te l l angosu r g j i t h ë b a l t e e u j ë d h e e l a n d ë r k a q në g jy smë te r r , a s h t u s i g j i t h ë t ë t j e rë t .

I h u t u a r , a i ec i d r e j t n jë qoshëze d h e z u r i v e n d a ty , pë rb r i t r u n g u t . G j o r g u e n d i q t e me b i s h t t ë syr i t , s i k u r t ë don te t ë d i n t e s e s i i sh te d u k u r a i v e t ë k u r k i s h t e h y r ë k ë t u pa ra disa o rë sh . N je r iu uli k a p u ç i n d h e m b ë s h t e t i m j e k r ë n m b i g jun j ë . D u k e j m e n j ë h e r ë që h i s t o r i n ë e k i ­s h t e thellë, a k o m a s h u m ë la rg fyti t . N d o s h t a ajo s ' k i sh te h y r ë akoma as në q e n i e n e t i j , p o r k i s h t e m b e t u r j a sh t ë , t e d u a r t e k a l l k a n o s u r a , me t ë c i la t p o r s a k i s h t e b ë r ë v ras jen . Ai i l ëv i z t e a to me n jë m ë n y r ë n e r v o z e s i p ë r g jun jëve .

228

KAP IT ULLI I TRETE

K a r r o c a vazhdon te t ë ngj i te j m e leh tës i n ë p ë r r r u g ë n ma lo re . Ajo i sh te me r r o t a p re j gome , e t ip i t l l andon , n g a a to që p ë r d o r e s h i n zakon i sh t në k r y e q y t e t pë r shë t i t j e , ose s i t aks i dhe që jo v e t ë m n d e n j ë s e t i k i sh in të v e s h u r a me kadi fe të zezë, por, në pë rg j i thës i , në t ë rë f o r m e n e t y r e k i sh in d içka t ë kad i fen j t ë . N d o s h t a p i k ë r i s h t p ë r kë t ë a r s y e ecja e saj n ë p ë r r r u g ë n e v ë s h t i r ë m a l o r e n g j a n ­te s h u m ë më e b u t e se ç 'pr i te j d h e do të duke j n d o s h t a e d h e më e b u t e , po të m o s i sh in t r o k ë l l i m a t e p o t k o n j v e d h e n g u l ç i m a t e kua jve , të ci la t ve sh j a p re j kad i fe je s ' k i ­sh t e si t ' i pakëson te .

229

Pa i a l ë s h u a r d o r ë n së shoqes , B e s i a n Vorps i af roi f y t y r ë n te x h a m i i d r i t a r e s , s i p ë r t ' u b i n d u r se q y t e t i i vogël p re j të cilit a t a i sh in n i s u r p a r a g j y s m ë ore , i f u n d i t q y t e t në k ë m b ë t e r r a f s h n a l t ë s së m a d h e t ë V e r i u t , i s h t e z h d u k u r m ë n ë fund nga p a m j a . T a n i p ë r p a r a d h e a n a s h t y r e i sh te n jë u l t ë s i r ë e p j e r r ë t , një t r u a l l disi i ç u d i t -shëm, as fushë, as ma l , a s p l la jë . M a l e t s ' k i sh in f i l lua r akoma , po r h i j a e t y r e n d i h e j q y s h k u r d h e d u k e j s e i s h t e p ikë r i sh t ajo h i je që , d u k e m o s e p r a n u a r në b o t ë n e m a -leve , e p e n g o n t e m e g j i t h a t ë k ë t ë t rua l l t ë q u h e j u l t ë s i r ë . K ë s h t u që, i m id i s t e , a i t r u a l l i sh te d j e r r d h e p o t h u a j s e i p a b a n u a r .

H e r ë p a s h e r e p ikëza t e vogla t ë s h i u t t ë i m ë t b u l ë -zonin m b i x h a m a t e ka r rocë s .

— B j e s h k ë t e N ë m u r a , — t h a ai me zë të u lë t , p a k të d r i d h s h ë m , sic m u n d të t h u h e t e m r i i d i çka je , sh faq j en e së cilës e p r ê t p r e j n jë k o h e t e p ë r të g j a t ë . Ai e n d j e u se kv e m ë r s h k a k t o i t ek e shoq ja një n g j e t h j e s o l e m n e d h e iu bë qejfi .

Ajo afroi k o k ë n nga ana e t i j p ë r të p a r e , d h e a i n d j e u a r o m ë n e m i r e të aa fë s së s a j .

— K u ? A i bë r i m e k o k ë p ë r p a r a , pas ta j t r ego i m e d o r e a n d e j ,

p o r në d r e j t i m i n që t r e g o n t e dora e tij a jo n u k pa gjë t j e ­tër . vecse n j ë pësh t j e l l im mjegu l l a sh .

— S 'duke t asgjë e q a r t ë , — shpjegoi ai. — J e m i a k o m a t e n e r la rg .

Aio e la p ë r s ë r i dorën e sa j m b i të t i i ë n d h e u m b ë s h t e t nas ndenjëses . N g a l ë k u n d j e t e ka r rocës . g a z e t a që e k i s h i n b l e r ë pak pa ra nis jes , në q y t e t i n e vogël . d h e që s h k r u a n -te në faqen e p a r e p ë r ta . r r ë sho i t i e ra p o s h t ë . p o r psn iër i p re i t y r e n u k u p ë r k u l t a n g r i n t e . A io b u z ë a e s h i n ë r h u m b s h ë m , d u k e r is ie l lë n d ë r m e n d t i tu l l in e s h k r i m ï t , k u s M u a r u d h ë t i m i t t ë t v r e . «Një sensac ion i k ë n d s h ë m : SVikrimtari Bes ian Voros i me g r u a n e t i i t ë r e . D i a n e n , v e -ndosën ta b ë i n ë m u a i i n e m i a l t i t në R r a f s h i n e V e r i u t ! »

M ë p o s h t ë s h k r i m i i s h t e pakëz i t u r b u l l t . N u k k u o -toViPi m i r e në se a u t o r i i s h k r i m ï t , n i e f a r ë A.G. (të i s h t e va l le i n johur i i t y r e i p ë r b a s h k e t A d r i a n G u m a ? ) , e

230

mira ton t e , apo k i s h t e një f a r ë qesënd i s je t ë l e h t ë nda j kët i j udhë t imi .

Asaj ve t ë ide ja e u d h ë t i m i t i i sh t e d u k u r k r e j t e j a ­s h t ë z a k o n s h m e , k u r e k i sh t e d ë g j u a r së p a r i p r e j gojës së t i j , dy j a v ë p ë r p a r a m a r t e s ë s . Po t i m o s u h a b i t aspak, i k i sh in t h ë n ë shoqe t . P ë r d e r i s a po m a r t o h e s h m e një n jer i t ë j a s h t ë z a k o n s h ë m , p re j t i j s ' ke p ë r t ë d ë ­g jua r veçse g j ë r a t ë ç u d i t s h m e . N ë fund t ë fund i t , s ' m u n d të të t h e m i g jë t j e t ë r v e ç s e : e l u m j a t i .

Në të v ë r t e t ë ajo n d i h e j e l u m t u r . G j i t h ë a to d i t e p a r a dasmës , n ë r r e t h e t g j y s m ë m o n d a n e , g j y s m ë a r t i s t i k e t ë Ti ranës , n u k fli tej veçse p ë r u d h ë t i m i n e t y r e t ë a r d h s h ë m . S h u m i c a e n t u z i a z m o h e s h i n : t i do t ë s h k o s h nga bo ta r ea l e d r e j t e në b o t ë n e l eg j endave , m i d i s epos i t t ë mirëf i l l të , që r r a l l ë e g jen a k o m a t ë g ja l lë m b i f y t y r ë të r ruzuUit tokësor . D h e v i jon in fjalët p ë r z a n a t e sh to j zo -vallet , pë r r apsodë t , h o m e r i k ë t e f u n d i t t ë bo tes , d h e p ë r k a n u n i n e t m e r r s h ë m , po r m a d h ë s h t o r s i asg jë t j e të r . Të t je rë t n g r i n i n s u p e t p ë r k ë t ë t r i l l , d u k e u p ë r p j e k u r ta sh faqn in sa më l eh t ë m o s b e s i m i n e t y r e , i cili l idhe j gj i thsesi m e çësh t je komod i t e t i , a q m ë t e p ë r q ë i sh te fjala pë r një u d h ë t i m p a s m a r t e s o r , p r a m e d içka de l ika te , k u r s e n ë Alpe i sh te a k o m a f toh të d h e kuUat ep ike ishin t ë g u r t a . K u r s e më t ë r a l l ë q e n ë a t a që i d ë g j o -n in t ë g j i tha m e n j ë f a r ë qe sënd ie t ë l e h t ë , s i k u r t ë t h o ­s h i n : shkon i , s h k o n i n ë Ver i , mid i s sh to jzova l l eve , n d o ­s h t a d o t ' j u b ë j ë m i r e t ë d y v e , s i domos B es i a n Vorps i t .

Dhe j a t an i a t a po r e n d n i n d r e j t R r a f s h i t t ë z y m t ë ) ver ior . A i Rra f sh , p ë r t ë cil in ajo k i s h t e l e x u a r d h e d ë ­g jua r aq s h u m ë k u r s t u d i o n t e në I n s t i t u t i n e va jza ve «Nëna M b r e t n e s h ë » e s idomos më pas , g j a t ë k o h ë s së fejesës me Bes i an Vorps in , e d h e e t ë r h i q t e , e d h e e t r e m b -te . Në t ë v ë r t e t ë , nga a t o që k i sh t e l e x u a r e d ë g j u a r p ë r të , m ad j e e d h e n g a v e t ë s h k r i m e t e Bes ian i t , a jo e k i s h t e p a s u r t ë v ë s h t i r ë t ë k u p t o n t e s e s i i s h t e j e t a a t j e la r t , p r a p a m j e g u l l a v e të p ë r j e t s h m e . Asaj i d u k e j se çdo gjë që t h u h e j p ë r R r a f s h i n , m e r r t e a t y p ë r a t y n j ë k u p t i m t ë d y -fishtë, mjegu l lo r . Bes ian Vorps i k i s h t e s h k r u a r p ë r V e -r i u n t r e g i m e g j y s m ë t rag j ike , g j y s m ë filozofike, t ë c i la t

231

i sh in p r i t u r n ë s h t y p p o a sh tu , n ë m ë n y r ë t ë d y f i s h t ë : d i sa i k i sh in p ë r s h ë n d e t u r s i pe r la , të t j e r ë i k i sh in k r i -t i k u a r pë r m u n g e s ë rea l i zmi . D y - t r i h e r ë D i a n e s i k i s h t e s h k u a r n ë p ë r m e n d s e n d o s h t a j o a q p ë r t ' i t r e g u a r asa j k u r e s h t i t ë e Ve r iu t , s e sa p ë r t ë v e r i f i k u a r d i ç k a b r e n d a v e t v e t e s , i shoq i e k i s h t e n d ë r m a r r ë a t ë s h t e g t i m të j a -s h t ë z a k o n s h ë m . M i r ë p o e k i s h t e h e d h u r p o s h t ë k ë t ë h a -m e n d j e , d u k e m e n d u a r se, p o t ë i sh te a s h t u , a i m u n d t a k i s h t e n d ë r m a r r ë a t ë u d h ë t i m s h u m ë k o h ë m ë p a r e d h e , veç kësa j , v e t ë m .

Ja tan i s h i k o n t e v j e d h u r a z i prof i l in e t i j d h e n g a t e n d o s j a e m o l l ë z a v e d h e m ë n y r a se s i a i v ë s h t r o n t e j a s h t ë x h a m i t t ë ka r rocës , k u p t o h e j m e n j ë h e r ë q ë m e ­zi e f sh ih te n jë f a r ë p a d u r i m i . D i a n a e k u p t o n t e f a r e m i r e pe r se a i i sh te s i në n jë g jend je p r i t j e j e t ë v a z h -d u e s h m e . Me s igu r i at i j i d u k e j se g j i thë ajo b o t e g j y s m ë f an t a s t i ke , g j y s m ë ep ike , p ë r të ci lën i k i s h t e fo lu r d i t e t ë tëra , p o v o n o n t e t ë s h f a q e j . J a s h t ë , p ë r b r i k a r r o ­cës, v a z h d o n t e të shpa lose j d j e r r i na e g ja të , e p a b a n u a r , m b i gu r i çka t e p a n u m ë r t a n g j y r ë - k a f e t ë z b e h t ë t ë së ci lës b i n t e më m e d i o k r i i s h i r a v e të bo te s . Ai ka f r ikë s e m o s u n e filloj t ë z h g ë n j e h e m , m e n d o i ajo d h e d y -- t r i h e r ë u m a t t ' i t h o s h t e : po t i m o s u m ë r z i t , Bes ian , n e s ' kemi veçse n j ë o rë q ë u d h ë t o j m ë d h e v e ç kësa j u n e s ' j am as aq e p a d u r u e s h m e , as aq na ive , s a q ë të ku j to j se g j i t hë k u r e s h t i t ë e V e r i u t do t ë na da l in p ë r p a r a b e -fas isht . Mi rëpo n u k ia t h a kë to fjalë, v e t ë m u m j a f t u a q ë m e n j ë lëvizje t ë n a t y r s h m e t ë m b ë s h t e s t e k o k ë n m b i s u p i n e t i j . I n t u i t a i t h a se kjo i sh te më q e t ë s u e s e se të g j i t h a fjalët d h e n j ë k o h ë t ë g ja t ë q ë n d r o i a s h t u , d u k e p a r e me bisht t ë s y r i t s e s i f lokët e saj n g j y r ë g ë s h t e n j e t ë çe lë t l ë k u n d e s h i n m b i s u p i n e t i j s ipas ec jes së k a r r o ­cës . ; 0 - — -

I sh t e d u k e q ë n d r u a r k ë s h t u n ë p r a g t ë d r e m i t j e s , k u r n d j e u se t rup i i t i j lëvizi .

— Diane , sh iko , — t h a me zë të u lë t , d u k e i k a p u r d o r ë n .

Larg , në anë t ë r rugës , d u k e s h i n ca s i l u e t a t ë zeza. — Malësorë? — p y e t i ajo.

232

— Po. S a m ë s h u m ë q ë ka r roca a f rohe j , s i l u e t a t b ë h e s h i n

më t ë g ja ta . A t a t ë dy i k i sh in f y t y r a t p o t h u a j s e t ë ng j i -t u r a me x h a m i n d h e ajo d y - t r i h e r ë f sh iu avu l l in e k r i j u a r p re j h u k a t j e s s ë t y r e n ë të .

— Ç'kanë a s h t u në dua r , c a d r a ? — pye t i ajo, po r me zë fa re t ë ulët , k u r ka r roca i sh te j o më s h u m ë se p e s ë -d h j e t ë h a p a l a rg nga ma lë so rë t .

— Ash tu duke t , — ia b ë r i ai n ë p ë r d h ë m b ë . — H m , nga dolën kë to c a d r a ?

K a r r o c a kalo i më në fund p ë r b r i m a l ë s o r ë v e . që e n d o q ë n me sy. A i k t h e u k o k ë n pas , s i p ë r t ' u b i n d u r që a to r r anga l l a q ë m b a n i n m a l ë s o r ë t n ë d u a r , i shin v ë r t e t c a d r a t ë v je t ra , m e te la t ë s h q y e r d h e m e p ë l h u r ë n t ë b ë r ë leckë.

— S 'kisha p a r e n d o n j ë h e r ë m a l ë s o r me çadër , — s h k r o -fët iu a i n ë p ë r d h ë m b ë . D i a n a g j i t h a s h t u i s h t e e b e f a -suar , por n u k e shfaqi h a b i n ë e sa j , p ë r të m o s e b ë r ë n e r v o z t ë shoq in .

K u r m ë tu t j e a t a p a n e n jë g r u m b u l l t j e t ë r ma lë so rë sh , d y p r e j t ë c i lëve i sh in t ë n g a r k u a r m e nga n jë t he s . ajo b ë r i s iku r n u k i pa. Bes ian Vorps i i n d o q i një copë h e r ë m e sy.

— Miser, — t h a a i më në fund, po r D i a n a n u k iu përg j ig j . Ajo m b ë s h t e t i p ë r s ë r i k o k ë n m b i s u p i n e t i j , d h e flokët n isën t ' i s h p ë r n d a h e s h i n e t ' i r i s h p ë r n d a h e s h i n p r a p ë bu t ë s i sh t s ipas l ë k u n d j e v e t ë ka r rocës .

Tan i i sh te a i që v ig j i lon te r r u g ë n , d h e ajo u p ë r p o q t a conte m e n d j e n n ë g jëra m ë t ë g ë z u e s h m e . N ë fund t ë fundi t , s ' i shte n d o n j ë h â t a e m a d h e në qof të se n j ë m a ­lësor k re shn ik n g a r k o n n ë k r a h ë n jë thes mise r , ose m b a n n ë do re një ç a d ë r s h k a t a r r a q e p ë r t ' u m b r o j t u r nga sh iu . A n u k k i s h t e p a r e ajo me d h j e t ë r a m a l ë s o r ë , që m b u s h n i n r r u g ë t e qy t e t eve , në p r a g t ë d imr i t , me nga një s ëpa t ë në k r a h ë dh'e me b r i t m ë n e p i k ë l l u a r « d r u m e pre» , q ë m ë s h u m ë s e n jë z ë n j e rëzo r n g j a n t e m e një k l i t h m ë s h p e n d i ? P o r Bes ian i i k i s h t e t h ë n ë se a t a n u k i sh in p ë r f a q ë s u e s t ë v ë r t e t ë t ë malës i së . D u k e i k u r p ë r a r s y e t ë n d r y s h m e nga zona ep ike , s i d r u r ë t që s h k u -

233

len n g a t a b a n i i ve t , a t a v e t ë ç h e r o i z o h e s h i n d h e i h u m b n i n ci lës i të e t y r e të mirëf i l l t a . M a l ë s o r ë t e v ë r t e t ë j a n ë a t j e në Rra f sh , i k i s h t e t h ë n ë a i n j ë n a t ë , d u k e b ë r ë me d o r e n ë n j ë d r e j t i m q ë m ë t e p ë r t r e g o n t e l a r t ë s i n ë q ie l lo re , sesa n d o n j ë p i k ë t ë hor izon t i t , t h u a s e Rra f sh i v e r i o r n d o d h e j në qie l l e jo në t okë .

Tan i , i m b ë s h t e t u r pas d r i t a r e s , a i n u k ia h i q t e s y t ë d j e r r inës , i t m e r r u a r n d o s h t a se m o s e s h o q j a i b ë n t e p y e t j e n : va l le k ë t a u d h ë t a r ë m j e r a n ë , m e ato c a d r a s k e -le t ike n ë d u a r , apo m e s h p i n a t ë k ë r r u s u r a n ë n t h e s i n m e miser , i sh in k r e s h n i k ë t e mi rë f i l l t ë t ë b j e s h k ë v e ? P o r Diana , e d h e s iku r t ë zhgën jehe j p lo t ë s i sh t n g a g j i thçka , k u r r ë n u k k i sh t e n d ë r m e n d f i a b ë n t e a t ë p y e t j e .

A s h t u , e m b ë s h t e t u r sic qe p a s t i j , me s y t ë që h e r ë -- h e r ë i p u l i t e s h i n n g a lëkundja , s i n j ë m b r o j t j e n g a p i k ë -llimi që t ë zg jon te k jo d j e r r i në s h t e r p ë , ajo s i l l t e n d ë r m e n d c o p e r à nga k u j t i m e t e sa j me Bes i an V o r p s i n , në d i të t e n joh jes së t y r e d h e në j a v ë t e p a r a të fe jesës . G ë s h -ten ja t p ë r b r i b u l e v a r d i t t ë m a d h , d y e r t e k a f e n e v e , vezu l l i -m i n e u n a z a v e g ja të pë rqa f imi t , s t o l a t në p a r k me g j e t h e t e r ë n a t ë v jesh tës p ë r s i p ë r d h e d h j e t ë r a g jë ra t ë t j e r a a jo i h i d h t e p a k u r s i m m b i a t ë d j e r r i n ë t ë pafund , m e s h p r e ­së se m u n d t a p o p u l l o n t e dis i s h k r e t i m i n e saj . P o r d j e r r i -na i sh te e p a n d r y s h u e s h m e . L a k u r i q ë s i a e sai e l a g ë s h t i sh te ga t i t ë g l l abë ron t e p ë r n j ë g r i m e j o v e t ë m k r e i t r e -ze rvën e l u m t u r i s ë së sa j . p o r n d o s h t a g r a m b u j l u m t u r i s h t ë b r e z a v e t ë t ë rë n je rëzorë . D i a n a s ' k i sh t e p a r e k u r r ë n ë i e t ë n j ë y r t t ë t i l lë . J o m ë k o t k ë t u n i sn in B j e s h k ë t e N ë m u r a .

Nffa g jendja e g j y s m ë p ë r g j u m j e s e n x o r i n j ë lëv iz je e supi.t d h e pa s t a j zër i i t i i i k u j d e s s h ë m : •

— D i a n e , sh iko n jë k ishë . Ajo u af rua te x h a m i dhe s y t ë e sa j e k a p ë n m e n j ë h e r ë

k r v o i n m b i k ë m b a n a r e n e g u r t ë t ë k i shës . K i s h a i sh t e m b i m'ë l a r t ës i s h k ë m b o r e dhe , n g a q ë r r u g a k a l o n t e t e p ë r p o ­sh t ë n ë k r a h a s i m m e të, apo n d o s h t a p ë r s h k a k t ë g r i s e së oiel l i t , k r v o i i z i d u k e j s i k u r l ëv iz t e k ë r c ë n u e s h ë m midis r e v e . K i s h a i s h t e a k o m a larg , por , k u r u a f r u a n d h e pak, a ta d a l l u a n k ë m b a n ë n , p ë r n d r i t j a e zbeh të , v e r d h a -

234

I

me e b r o n z i t të së cilës s h p ë r n d a h e j s i n jë n ë n q e s h j e nën a t ë k ë r c ë n i m të z i k r y q o r .

— Sa b u k u r ! — t h a Diana . A i bë r i «po» me kokë , pa folur.- Në t ë v ë r t e t ë z y m t i a

e k r y q i t d h e n ë n q e s h j a z b u t ë s e e k a m b a n ë s v a l v i t e s h i n m b i çdo gjë, d h e d u h e j t ë d u k e s h i n s h u m ë mi l j e p ë r r e t h , p ë r h e r ë së b a s h k u e të p a n d a r a .

— Ja d h e k u l l a t ma lësore , — t h a a i . Ajo i s h k ë p u t i s y t ë me zor n g a k i sha p ë r t ë k ë r k u a r

ku l l a t . — K u ? K u ? — J a , a t je , në faqen e b r e g o r e s , — tregoi ai me d o r e ,

— Ja n jë më tu t je , në b r e g u n t j e t ë r . — Ah, po . Ai u g j a l l ë rua p a p r i t u r d h e s y t ë e tij k ë r k o n i n me

e t je në hor izon t . — Malësore , — t h a ajo, d u k e t r e g u a r me d o r e nga

x h a m i i p ë r p a r m ë , pë r t e j s h p i n ë s së ka r roc ie r i t . Ma lë so rë t v in in në d r e j t i m t ë t y r e , po r a t a i sh in

t e p ë r l a rg d h e a k o m a s ' da l lohesh in q a r t ë . — K ë t u p r a n ë d u h e t t ë j e t ë n d o n j ë k a t u n d i m a d h . K a r r o c a po u afrohej m a l ë s o r ë v e d h e D i a n a n d j e u

g j i t hë t endos j en e tij te x h a m i i a v u l l u a r i d r i t a r e s . — J a n ë me p u s h k ë në k r a h ë , — t h a ajo. — Po , — u përgj ig j ai, dis i i l eh t ë sua r , pa e h e q u r

k o k ë n nga x h a m i . S y t ë e tij d u k e j se k ë r k o n i n d içka t je tër . Ma lë so rë t n u k ishin m ë s h u m ë s e n jëze t h a p a la rg .

— J a , — t h i r r i a i më në fund , d u k e e t ë r h e q u r D i a n e n me force nga supe t . — Ja r u b i i z i në m ë n g ë n e d j a t h t ë . E s h e h ?

— Po , po, — ia bë r i ajo. — Ja d h e n j ë t j e t ë r me s h e n j ë n e vdekjes . Ja d h e i

t re t i . N g a gëzimi , at i j i qe ç r r e g u l l u a r f r y m ë m a r r j a . — Sa e t m e r r s h m e ! — i s h p ë t o i asaj p a d a s h u r . — Si? — D e s h a të t hosha sa e b u k u r d h e sa e t m e r r s h m e

n jëkohës i sh t .

235

— A s h t u ë sh të , n jë b u k ù r i e t m e r r s h m e , një t m e r r i b u k u r , q u a j e s i të d u a s h .

Ai u k t h y e befas i sh t d r e j t sa j , me n j ë d r i t ë t ë ç u d i t ­s h m e në sy, s i k u r t ' i t h o s h t e : d h e t i n u k besoj e në t ë g j i tha kë to . M i r ë p o në t ë v ë r t e t ë ajo s'i k i s h t e s h f a q u r k u ­r r ë një d y s h i m të t i l lë.

K a r r o c a i k i s h t e l ë n ë p a s m a l ë s o r ë t d h e Bes ian i i sh te m b ë s h t e t u r n ë nden jë se m e n jë b u z ë q e s h j e l o d r u e s e në fy ty rë .

— Po i a f r o h e m i zones së hi jes , — t h a ai , s i k u r të f l i s te me ve t e , — a t j e ku r r e g u l i a t e vdek jes s u n d o j n ë m b i a t o të j e tës .

— Po s i da l lohen a t a që k a n ë pë r t ë m a r r ë gjak, nga a t a që k a n ë p ë r të d h ë n ë g j ak? — pye t i a jo . — R u b i i z i ë s h t ë i n jë l lo j të p ë r të g j i thë , apo jo?

' — Po , ai ë s h t ë i n jë l lo j të . Vu la e vdek j e s ë sh t ë n jë , si p ë r a t a që e k ë r k o j n ë vdekjen , s i p ë r a t a që k ë r k o h e n p r e j sa j .

— E t m e r r s h m e ! — ia bë r i ajo. — A s g j ë k u n d në bo t e n u k ka n jë v e n d ku m u n d t ë

t akosh n ë p ë r r r u g ë njerëz , që , a s h t u s i a t a d r u r ë t e py l l i t , t ë ci lët s h ë n o h e n p ë r t ' u p r e r ë , t ë m b a j n ë m b i ve t e s h e n j ë n e vdekjes .

Ajo e vësh t ro i me bu tës i . S y t ë e t i j i sh in të n d e z u r që b renda , me a t ë lloj nd r i ç imi që vjen p a s n j ë p r i t j e je l o d h ë -se. Tan i m a l ë s o r ë t , m e a to c a d r a t ë s h k a l l m u a r a q e s h a -r a k e d h e m e t h a s ë t b a n a l e t ë m i s r i t s i p ë r kur r i z i t , d u k e j s ikur s 'k i sh in e k z i s t u a r k u r r ë .

— Ja , p r a p ë ma lësore , — t h a ai. K ë t ë h e r ë r u b i n e zi m b i m ë n g ë n e n j ë r i t e pa e p a ­

ra ajo. — Po, t an i m u n d t ë t h e m s e h y m ë t a m a m n ë m b r e -

t ë r inë e vdekjes , — t h a Bes iani , d u k e m o s i h e q u r s y t ë nga x h a m i . J a s h t ë s h i u v a z h d o n t e t ë b i n t e s i më p a r e , i hol lë d h e s i i p ë r z i e r me mjegu l l .

D i a n e Vorps i p a d a s h u r lëshoi n jë p s h e r ë t i m ë t ë t he l l ë . — Po , — t h a ai, — h y m ë në m b r e t ë r i n ë e vdek jes , si

Ulisi, veçse Ulisi zbr i t i p o s h t ë pë r t ë m b ë r r i t u r a t j e k u r s e ne po ng j i t emi l a r t .

236

Ajo dëg jon te pa i a h e q u r sy t ë . Ai k i sh t e m b ë s h t e t u r bal l in te xhami , që i sh te k re j t i a v u l l u a r nga h u k a t j a . P r a p a qe lq i t bo ta d u k e j e s h f y t y r u a r .

— V ë r t i t e n r r u g ë v e me a t ë r u b t ë z i në m ë n g ë , s i s h p i r t r a n ë p ë r mjegu l l , — t h a ai .

Ajo dëg jon te s i e n e m i t u r . Sa h e r ë p a r a nis jes k i sh in b i s e d u a r pë r të g j i tha kë to , por t an i f jalët e tij m e r r n i n një t ingë l l im të r i . P r a p a ty re , s i k u a d r o t e n jë f i lmi p r a p a s u b t i t r a v e shp j egues , pe jzazhi n g j a n t e d h e më i z y m t ë . Ajo deshi të p y e s t e se a do të t a k o n i n va l l e e d h e n jerëz që ecn in me qef in në kokë , sic i k i sh te s h p j e g u a r a i d ikur , por d içka e pengoi pë r ta b ë r ë kë t ë pye t j e . N d o ­sh t a i sh t e një lloj f r ike na ive , se, d u k e e b ë r ë pye t j en , a ta do t ë ku j tohesh in t ë sh faqesh in v ë r t e t , gjë që ajo nuk e don te .

T a n i karrocä« i s h t e l a r g u a r mja f t d h e k a t u n d i n u k duke j m ë . V e t ë m k r y q i i k i shës l ë k u n d e j n g a d a l ë në s k a -j in e hor izont i t , p a k ë z i s h t r e m b ë r u a r m ë n j a n ë , si a to k r y q e t m b i va r r e , t h u a s e e d h e qiel l i qe v i t h i s u r pak , s ic vi thisej d h e u i v a r r e z a v e .

— Ja një m u r a n e , — tha ai, d u k e t r e g u a r me dore anën e r r u g ë s .

Ajo u zgjat p ë r t ë p a r e më m i r e . I s h t e një g r u m b u l l g u r ë s h p a k më t ë çe lë t s e t ë z akonshmi t , v e n d o s u r s i pa ku jdes njër i m b i t j e t r in . Asaj iu d u k se , po të m o s i sh te dite shiu, a ta n u k do t ë ng jan in aq t ë p ikë l lua r . l a t h a a t i j kë të m e n d i m , po r a i buzëqesh i d u k e t u n d u r k o k ë n n ë m ë n y r ë k u n d ë r s h t u e s e .

— M u r a n a t j a n ë p ë r h e r ë të p ikë l lua ra , — t h a ai. — Madje , sa më e b u k u r të j e t ë p a m j a p ë r r e t h , aq më t ë t r i s h t m e d u k e n a to .

— Ndoshta , — u përgj ig j ajo. — U n e k a m p a r e lloj-lloj v a r r e s h e v a r r e z a s h , me

g j i th fa rë shen ja sh e s imbo le sh pë r s ipë r , — vazhdo i ai , po r v a r r më t ë v ë r t e t ë s e m u r a n a e t h j e s h t ë që n g r ë n ë m a l ë ­sorë t t anë , p ikë r i sh t te vertdi ku n j e r i u vr i te t , ë s h t ë e p a m u n d u r t ë g jende t .

— Po , — tha ajo. — Ë s h t ë t epë r e p i k ë l l u e s h m e p a m j a e sa j .

237

— E d h e e m r i n e ka të t i l lë , të z h v e s h u r , të g u r t ë , v e ­t ë m d h e m b j e d h e asgjë t j e t ë r zbutëse , m u r a n e , apo j o ?

Ajo bë r i -«po»- me k o k ë d h e p r a p ë p s h e r ë t i u . Ai , i r i -g j a l l ë rua r n g a fjalët e ve ta , vazhdoi të f l is te . I foli p ë r a b s u r d e n e j e tës d h e p ë r r e a l i t e t i n e vdek j e s në Ve r i , p ë r n j e r i u n ver ior , q ë v l e r ë s o h e t apo z h v l e r ë s o h e t k r y e -s i sh t nga r a p o r t e t që k r i jon me vdek jen d h e p ë r u r i m i n e t m e r r s h ë m q ë bë jnë m a l ë s o r ë t k u r l ind n j ë f o s h n j ë : « m e j e t ë t ë g ja të e t a v ra f t ë p u s h k a » , gjë që t r e g o n t e se v d e ­kja e n a t y r s h m e p re j s ë m u n d j e v e apo p l e q ë r i s ë i s h t e e t u r p s h m e p ë r n j e r i u n e b j e shkës d h e , më në fund , p ë r s y n i m e t e ma lëso r i t në j e t ë , i cili n u k ka që l l im t j e t ë r , veçse t ë g r u m b u l l q j ë aq n d e r në j e t ë , s a q ë t ' i m j a f t o j ë s i k a p i t a l p ë r t ' i n g r i t u r n jë m o n u m e n t p a s vdek j e s .

— I k a m dëg jua r ca k ë n g ë p ë r të v r a r ë t , — t h a a jo . — J a n ë njël loj si m u r a n a t e t y r e .

— A s h t u ësh të . Të r ë n d o j n ë mu k ë t u s i n j ë g r u m b u l l g u r ë s h . Z a t e n e d h e këngë t , d h e m u r a n a t j a n ë t ë n g r i t u r a s ipas të n jë j t i t koncep t .

D i a n e Vorpsi mez i e m b a j t i n jë p s h e r ë t i m ë t j e t ë r . Diçka i h u m n e r o h e j h e r ë p a s h e r e b r e n d a vê t e s . Ai , s i k u r ta n d i e n t e a t ë zgavër që i k r i j ohe j asa j , shpe j to i t ' i t h o s h t e se , m e g j i t h a t ë , e g j i thë kjo, d u k e qenë p a d y s h i m e t r i s h -t u a r , i sh te n jëkohës i sh t e m a d h ë r i s h m e . Ai u p ë r p o q t ' i s h p j e g o n t e asaj se, në fund të fundi t , p e r m a s a e v d e k j e s i j e p t e d içka e t e r n e j e t ë s së n j e r iu t t o n ë ver io r , s e p s e n jë p e r m a s e e tillë, e p a m b a r i m , e p a s k a j , e n d i h m o n t e a t ë t ë ng r ihe j m b i vogë ls i të d h e m e s k i n i t e t e t e j e t ë s .

— Të m a t ë s h d i t ë t e j e t ë s me m e t r i n e vdekjes , ë s h t ë , në r a d h ë të pa re , n jë d h u n t i , — t h a ai, — apo j o ?

Ajo buzëqesh i d u k e n g r i t u r supe t . — I t i l lë ë sh të k a n u n i , s i domos p jesa e tij m o r t o r e , —

vazhdo i Bes ian i . — Ty të k u j t o h e t ? — Po , — t h a ajo, — më k u j t o h e t f a r e m i r e . — Një k u s h t e t u t ë e v ë r t e t ë e vdekjes , — t h a ai , d u k e

u k h y e r befas i sh t nga a jo . — P ë r të f lasin s h u m ë d h e g j i t h fa rë g jë rash , m e g j i t h a t ë , sado i e g ë r d h e i p a m ë s h i r -s h ë m të j e t ë ai , p ë r një gjë j a m i b i n d u r : kjo ë s h t ë n j ë nga k u s h t e t u t a t m ë m o n u m e n t a l e t ë l i n d u r a m b i f y t y -

238

r ë t ë globit tokësor , d h e n e s h q i p t a r ë t d u h e t t ë j e m i k r e -n a r ë që e po l l ëm atë-.

Ai p r i t i s ic d u k e t që ajo t ë t hosh t e diçka, p r o ose k u n d ë r , p o r ajo n u k s h q i p t o i asn jë fjalë, v e t ë m s y t ë e saj q ë n d r u a n m b i sy të e t i j , b u t ë s i s h t s i e d h e më p a r e .

— Po , d u h e t të j emi t a m a m ash tu , k r e n a r ë , — vazhdo i ai. — Rra f sh i ësh të i v e t m i r a jon në Evropë , që, d u k e q e n ë p jesë e një sh te t i m o d e m , e përsër i s , p jesë e një s h t e t i m o d e m e v r o p i a n dhe j o n j ë v e n d b a n i m t r i b u s h p r i m i t i v e , i ka f l aku r ligjet, s t r u k t u r a t ju r id ike , pol icinë, g jyqe t , me një fjalë, k re j t o r g a n i z m a t s h t e t ë r o r e ; i ka f l akur , më kup ton , i ka p a s u r d i k u r d h e i ka f l akur p ë r t ' i z ë v e n d ë -s u a r me ligje t ë t jera , m o r a l e , t ë ci lat jarie kaq t ë p io ta , saqë i k a n ë d e t y r u a r a d m i n i s t r a t a t e h u a j a të p u s h t i m i t dhe më vonë a d m i n i s t r a t ë n e ve t ë shte t i t t ë p a v a r u r s h q i p -tar , t ' i n johë a to dhe t a l ënë k ë s h t u Rra f sh in , d o m e t h ë n ë gat i g j y s m ë n e m b r e t ë r i s ë j a s h t ë kon t ro l l i t t ë sh t e t i t .

V ë s h t r i m i i Dianes n d i q t e h e r ë lëvizje t e b u z ë v e , h e r ë s y t ë e të shoqi t .

— D h e kjo his tor i ë s h t ë e v je të r j a s h t ë z a k o n i s h t , — vazhdoi ai . — Sepse ka n i s u r të ngj izet q y s h a t ë h e r ë k u r Kos tand in i i ba lades u n g r i t nga v a r r i p ë r të m b a j t u r besën . Të ka s h k u a r n d ë r m e n d , k u r e k e n i b ë r ë a t ë ba l ade në shkollë, se besa , që p ë r m e n d e t at je , ë sh t ë n j ë nga g u r ë t e p a r e të t h e m e ! i t të kësai n g r e h i n e sa të l l a h -t a r s h m e aq edhe t ë m a d h ë r i s h m e ? Sepse k a n u n i s ' ë sh t ë ve tëm k u s h t e t u t ë , — v a z h d o i ai i n d e z u r . — Ai ë s h t ë një mi t kolosal në f o r m e k u s h t e t u t ë . N j ë pasu r i b o t ë r o -re, p ë r p a r a së cilës l igjet e H a m u r a b i t . aDO ç ' janë a to a n d e i tu t je , ng ja jnë s i lodra fëmi jësh . Më kuDton? Nda j p ë r të n u k m u n d të p y e t e t ë s h t ë i m i r e ano i keq , sic p v e s i n p ë r g je ra t ka l ama j t ë . Si çdo gjë e m a d h ë r i s h m e , k a n u n i ë s h t ë p ë r t e i mirës i së apo l igësisë. Ai ë s h t ë p ë r t e j . . .

Ajo nd jeu t ' i s k u q e s h i n faqe t nga fyer ja . Një m u a j më p a r e i sh te p ikë r i sh t ajo që i a k i sh te b ë r ë n jë p y e t j e të t i l l ë : ë sh të i m i r e apo i k e q k a n u n i ? A t ë h e r ë ai i k i s h t e b u z ë q e s h u r , pa i t h ë n ë asgjë , k u r s e tani . . .

— S'ka nevojë për i roni , — e n d ë r p r e u ajo, d u k e u l a r g u a r sa mundi në ska j in t j e të r të nden jëses .

239

- Çfa rë? U d e s h ë n disa m i n u t a sa t ë m e r r e s h i n vesh se p ë r se

i sh t e fjala. Ai qesh i me zë të l a r t ë , iu b e t u a se s ' k i sh t e t h ë n ë asgjë m e qël l im, m a d j e s e n u k e m b a n t e m e n d f a r e pye t j en e saj t ë d i k u r s h m e d h e më në fund i k ë r k o i n j ë m i j ë ndjesa .

Kjo ng ja r je e vogël u d u k s i k u r çliroi d içka të g ja l lë b r e n d a ka r rocë s . A t a u p ë r q a f u a n një copë h e r ë , i p ë r -k ë d h e l ë n f lokët n jë r i - t j e t r i t , pas t a j ajo h a p i ç a n t ë n , n x o r i që ande j p a s q y r ë z ë n d h e pa se mos i k i s h t e i k u r i k u q i i l eh t ë p re j buzëve . K ë t o lëvizje t ë n j o h u r a të sa j so l len pas vê te s cope rà b i s edash pë r sh t ëp inë , t ë n j o h u -r i t e t y r e d h e pë r T i r a n ë n , p r e j së cilës be fas asaj iu d u k s e k i s h t e s h u m ë k o h ë q ë i sh in l a r g u a r . E d h e k u r fo lën p r a p ë p ë r k a n u n i n , b i seda n u k i sh t e më e f t o h t ë d h e e t e n d o s u r s i n jë t e h s h p a t e t ë v je të r , p o r më e n a t y r s h m e . Kjo v i n t e n d o s h t a n g a q ë b i seda u vë r t i t k r y e s i s h t r r e t h p j e s ë v e t ë k a n u n i t që i p ë r k i t n i n j e t ë s së p ë r d i t s h m e . K u r ai, në p r a g t ë fejesës, i k i s h t e d h u r u a r b o t i m i n l u k -soz të k a n u n i t , p ikë r i sh t kë to p j e së ajo i k i s h t e l e x u a r më pa ku jdes d h e s h u m ë f o r m u l i m e që a i i p ë r m e n d t e t an i , asa j mezi i ku j tohesh in .

H e r ë - h e r ë a t a k t h e h e s h i n p r a p ë në r r u g ë t e k r y e -q y t e t i t d h e t e t ë n j o h u r i t e p ë r b a s h k e t , po r m j a f t ô n t e që n ë ho r i zon t t ë duke j n j ë mul l i , n j ë k o p e d h e n s h apo n j ë u d h ë t a r i v e t m u a r , që a i të ku j t o n t e n e n e t e k a n u n i t p ë r ta .

— K a n u n i ë sh t ë total , — t h a mjëherë ai , — d h e s ' ka a sn jë s fe rë t ë j e t ë s e k o n o m i k e a p o m o r a l e që të m o s e pë r f sh i j ë .

P a k p a r a m e s d i t ë s a t a n d e s h ë n një k a r v a n k r u s h q i s h , d h e ai i shpjegoi ec jen e t y r e në r r e s h t s ipas r r e g u l l a v e k r e j t t ë n g u r t a , shke l ja e t ë c i lave m u n d t a k there te d a s m ë n në zi. J a k r u s h k a p a r i , t h o s h t e ai , ja , në fund t ë k a r v a n i t , i a t i apo vël la i i n u s e s me ka l ë p ë r do re .

Diana , me f aqen t ë n g j e s h u r pas x h a m i t , k r e j t e m r e k u l l u a r , n u k i s h k ë p u s t e do t s y t ë nga k o s t u m e t p o p u -l lore t ë g r a v e . Sa t ë b u k u r a , oh, s a t ë b u k u r a , t h o s h t e h e r ë pas h e r e me ve te , n d ë r s a ai , i m b ë s h t e t u r pas s a j ,

240

me një zë n a n u r i t ë s i p ë s h p ë r i s t e te vesh i p a r a g r a f e t e k a n u n i t p ë r k r u s h q i t : D i t a e m a r t e s ë s n u k s h t y h e t k u r r ë . K r u s h q i t do t ë shko jnë , e d h e s i k u r nus j a t ë j e t ë d u k e v d e k u r , zha rgas e r r ë s h q a n a s h do ta ço jnë në sh t ëp i t ë d h ë n d r i t . I v d e k u r i në sh tëp i , k r u s h q i t do t ë n isen . Nus ja h y n në sh tëp i , i v d e k u r i del sh tëp ie . A n d e j t ë vaj tohet , k ë n d e j t ë k ë n d o h e t .

K u r k r u s h q i t m b e t ë n pas , a t a t ë dy folën pë r «f i -s h e k u n me t ' i u m t ë dora», që, s ipas zakoni t , i j epe j d h ë ­n d r i t pre j fami l jes s ë nuses , në m ë n y r ë që t a p ë r d o r t e k u n d ë r saj , po qe se ajo e t r a d h t o n t e , d h e që të dy, d u k e q e s h u r e d u k e b ë r ë s h a k a se ç ' m u n d të n d o d h t e në qof të se ajo ose ai e shke ln in b e s n i k ë r i n ë b a s h k ë s h o r t o r e , e n g a c m u a n e i s h k u l ë n vesh in n j ë r i - t j e t r i t në fo rme q o r -t imi duke i t h ë n ë « t ' i u m t ë do ra !»

— Ti je fëmijë , —i i t h a Bes iani pas v ru l l i t të p a r e t ë ha re së d h e asaj iu d u k se a i k i s h t e n jë fa rë k e q a r d h j e j e që a t a b ë n i n s h a k a me k a n u n i n , d h e k ë t ë a i n u k e b ë n t e veçse p ë r t ' i k r i j u a r n jë k ë n a q ë s i asa j .

Me k a n u n i n s 'bëhe t shaka , , iu k u j t u a fraza e d ikuj t , p o r sakaq e hoq i m e n d j e n p re j a n d e j . lu de sh d y - t r i h e r ë të v ë s h t r o n t e pë r j a sh t a që v ru l l i i gëz imi t t ' i b in t e . P e j -zazhi k i sh te n d ë r r u a r , qiell i i sh t e b ë r ë më i g je rë , po p i ­k ë r i s h t kjo g je rës i e k i sh t e b ë r ë e d h e më s h t y p ë s e q e -n d r ë n e t i j . Asa j iu duk se pa një zog d h e ga t i sa s 'k l i -th i «një zog», s i k u r t ë s h i h t e n j ë s h e n j ë zbut je je , apo m a r r ë v e s h j e j e mid i s ati j qiell i . po r a jo që pa, n u k i sh t e veçse një k r y q t je tër , i a n u a r p a k a s h t u s i k r y q i i pa re , mid i s v i th is jes së mjegul lës . Në thel lës i d u h e t t ë j e n ë k u v e n d e t e f r ançeskanëve , m e n d o i ajo, d h e a k o m a më tu t j e ato t ë m u r g e s h a v e .

Ka r roca v a z h d o n t e t ë ec te m e një l ë k u n d j e t ë l eh të , t ë n j ë t r a j t shme . H e r ë - h e r ë në p r a g t ë d r e m i t j e s ajo d ë -g jon te zër in e t i j , që d u k e j s i k u r i v in t e n g a l a r g dhe_ i v e s h u r me një o shë t imë shpe l l e . A i v a z h d o n t e t ' i k u j t o n t e n e n e t ë n d r y s h m e t ë k a n u n i t , k r y e s i s h t a to që k i sh in t ë b ë n i n me j e t ë n e p ë r d i t s h m e . Po i fl iste p ë r r r e g u l i a t , e mikpr i t j e s d h e në përg j i thës i i r i k u j t o n t e asaj të g j i tha n e n e t që k ish in të bën in me m i k u n , i cili i sh t e p ë r s h q i p -

1 6 - 2 241

t a r i n d içka abso lu te , e p a k r a h a s u e s h m e me asg jë t j e të r . Të k u j t o h e t p ë r c a k t i m i i sh t ëp i s ë në k a n u n ? t h o s h t e ai . S h t ë p i a e s h q i p t a r i t ësh të e zo t i t d h e e m i k u t . E zot i t d h e e miku t , më k u p t o n ? P r a , p ë r p a r a se t ë j e t ë e v e t ë p r o n a r i t , ajo ë s h t ë e m i k u t . M i k u ë s h t ë k a t e g o r i a më e l a r t ë e t i ke në j e t ën e s h q i p t a r i t , v a z h d o n t e a i . Ë s h t ë d içka që n g r i h e t m b i l idh je t e g j a k u t . G j a k u i b a b ë s d h e i djal i t m u n d të falet, i m i k u t k u r r ë .

Ai k t h e h e j e r i k t h e h e j te r r e g u l i a t e mifcprit jes, p o r a s h t u g jy smë e f j e tu r sic i sh te , ajo e n d i e n t e se n e n e t e v je t ra , d u k e u r r o t u l l u a r me g ë r v i m ë , s i d h ë m b ë z a t e n d r y s h k u r a t ë n jë m e k a n i z m i , n g a p j e sa e p ë r d i t s h m e p a q ë s o r e po i a f rohesh in p jesës m o r t o r e të k a n u n i t . S ido që t a vër t i t j e b i s edèn p ë r k a n u n i n , ajo do t ë t ë s i l l t e që do t ë t ë s i l l te at je . J a , t an i , me a t ë zë p lo t j e h o n a shpe l l e , a i po i t r e g o n t e një ng j a r j e t i p ike k a n u n o r e . Ajo v a z h d o n t e t ' i m b a n t e s y t ë m b y l l u r , d u k e u p ë r p j e k u r t ë m o s d i l t e n g a g jend ja g jy smë d r e m i t ë s e , sepse e n d i e n t e se v e t ë m k ë ­s h t u zëri i tij do të v a z h d o n t e t a r u a n t e a t ë j e h o n ë l a r -gësie . Ai zë po i t r e g o n t e p ë r një u d h ë t a r që po k a l o n t e i v e t ë m në muzg , në n jë r r ëzë b j e s h k e . U d h ë t a r i k i s h t e p ë r t ë d h ë n ë një g j a k d h e p re j k o h ë s h r u h e j n g a g j a k -m a r r ë s i t . D h e befas , a t y në u d h ë n e m a d h e , në a t ë o r ë të m u z g u t a t ë e k a p i n jë a n k t h e n j ë p a r a n d j e n j ë e keqe . P ë r r e t h i sh te s h k r e t i m i p io te , s ' duke j as sh t ëp i , as f r y m ë e gjallë n j e r i u , ku m u n d të fu te j ose t ë d o r ë z o h e j s i m ik . I sh te v e t ë m një kope dhish , p o r e d h e ajo pa ba r i . D h e a t ëhe rë , p ë r t ë t r i m ë r u a r sado p a k v e t e n , apo n d o s h t a p ë r t ë m o s m b a r u a r j e t ën p a n j ë s h e n j ë , n j e r i u i t h i r r i t r i h e r ë b a r i u t t ë tufës . Asn jë zë n u k iu pë rg j ig j . A t ë h e r ë ai i t h i r r i c japi t të k ë m b o r ë s : O cjap i k ë m b o -rës , i t h u a j t ë t zoti se , po më gjeti gjë pa k a l u a r a a f ë n e k o d r ë s p ë r t e j , t a d i jë se i j a m p r e r ë m i k . Dhe , s i k u r t a d in te , p a k h a p a më tu t je , n j e r iun e q ë l l u a n d h e e v r a n ë .

D i a n a hap i s y t ë . — E pas ta j , — p y e t i ajo, — ç 'ndodh i p a s t a j ? Bes ian Vorps i b u z ë q e s h i h i d h u r : — Një bar i , fq in je me b a r i u n e kopesë , i dëgjoi f jalët

e fund i t të v ik t imës d h e i t h a fq in j i t të ve t . D h e u ng r i t

242

ky i fundi t , që as e n j ih te , as e k i s h t e p a r e d h e as e k i ­sh t e dëg jua r k u r r ë e m r i n e të v r a r i t , u n g r i t p r a ky bar i , la tufën, f ami l j en e çdo p u n ë t j e t ë r e , d u k e s h k u a r të m a r r ë h a k u n e n j e r i u t t ë p a n j o h u r që i u p r e m i k në besë të t i j , u fut në q e r t h u l l i n e g j a k m a r r j e s .

— E t m e r r s h m e , — t h a Diana . — Po kjo ë sh t ë a b s u r d e . Kjo ësh të fa ta le .

— Ësh të e v ë r t e t ë , — t h a ai. — Ë s h t ë d h e e t m e r r s h ­m e , dhe a b s u r d e , d h e fatale , s i të g j i tha g j ë r a t e m ë d h a .

— Si g j i thë g j ë r a t e m ë d h a , — pë r së r i t i ajo, d u k e u s t r u k u r p ë r s ë r i në qoshen e ve t . K i s h t e f toh të . S y t ë e saj v ë sh t ron in p ë r h u m b s h ë m h a p ë s i r ë n e s h q y e r mid i s dy maleve , s i k u r t ë k ë r k o n i n mid i s g r i se së saj s f inksore shp jeg imin e é n i g m e s .

— Sepse m i k u p ë r s h q i p t a r i n ë sh t ë g j y s m ë pe rënd i , — t h a Besian Vorps i , s i k u r ta n d i e n t e p y e t j e n e saj t ë p a -s h p r e h u r .

Diana m b y l l i s y t ë p ë r g j y s m ë , në m ë n y r ë që fjalët e tij të mos i v i n i n aq të z h v e s h u r a . Ai e uli z ë r i n e d h e më , a sh tu s i më p a r e , d h e zëri i r i f i toi j e h o n ë n më s h p e j t se ç 'pr is te ajo.

— Sepse, s ic k a m d ë g j u a r n j ë h e r ë , — vazhdoi ai, — n d ë r s a s h u m ë popu j i k a n ë r e z e r v u a r m a l e t p ë r hy jn i t ë , ma lë so rë t t anë , d u k e q e n ë se i k a n ë a to t ë v e t m e t t ro je b a -n imi , k a n ë q e n ë t ë d e t y r u a r që ose t ' i d ë b o j n ë h y j n i t ë që ande j , ose t ' i p ë r s h t a t i n s ipas vê t e s , në m ë n y r ë që t ë m u n d t ë j e to jnë t ë pë rz ie r m e ta . M ë k u p t o n , D i a n e ? K ë s h t u s h p j e g o h e t kjo bote g j y s m ë rea le , g j y s m ë f a n t a s t i -k e n ë Rra f sh s i n ë k o h ë r a t h o m e r i k e . D h e k ë s h t u s h p j e ­gohe t kr i j imi i g j y s m ë - h y j n i v e të ti l la, sic ë sh t ë «miku» .

Ai pusho i n j ë g r ime , d u k e i v ë n ë vesh in , k u s h e d i pse, z h u r m ë s së r r o t a v e që f ë rkohesh in p a s r r u g ë s .

— Miku ë s h t ë t a m a m g jysmë p e r ë n d i , — vazhdo i pas pak, — d h e fak t i që çdo n jer i i z a k o n s h ë m m u n d të n g r i -h e t befas në l a r t ë s inë e m i k u t , n u k e zbeh, p ë r k u n d r a z i , e thekson më s h u m ë d iv in i t e t in e t i j . F a k t i që ky d iv i -n i t e t f i tohet be fas i sh t d h e ras tës i sh t , b r e n d a një m b r ë m j e -je , v e t ë m me n jë t ë t r o k i t u r në po r t e , e bën a t ë e d h e më t ë v ë r t e t ë . Q y s h në ças t in që u d h ë t a r i më i z a k o n -

243

shëm, m e opinga d h e t r a s t ë n ë k r a h ë , t r oke t n ë p o r t e d h e t ë do rëzohe t mik , a i b r e n d a s e k o n d ë s s h n d ë r r o h e t në n jër i të j a s h t ë z a k o n s h ë m , s o v r a n i p a p r e k s h ë m , l i g jvë -nës , d r i t ë e botes . P i k ë r i s h t kjo befasi . e s h n d ë r r i m i t ë s h t ë t a m a m në shi jen e j e t ë s së h y j n i v e . A n u k s h f a q e s h i n befas isht , n ë m ë n y r ë n m ë t ë p a p r i t u r , h y j n i t ë e g r e k ë v e t ë v j e t ë r ? Ja , k ë s h t u sh faqe t m i k u te p o r t a e s h q i p t a r i t . Dhe , s i g j i thë hy jn i t ë , a i ë s h t ë p lo t e n i g m ë d h e v j e n d r e j t e nga m b r e t ë r i a e f au t , apo fa ta l i te t i t , q u a je s i ta d u a s h . Trok i t j a e tij ë sh të e t i l lë, s a q ë b r e z a të t ë r ë n j e -r ë z o r ë m u n d t ë v a z h d o j n ë t ë j e t o j n ë ose t ë s h u h e n n g a kjo b o t e pë r s h k a k t ë sa j . J a , ky ë s h t ë m i k u .

— Ky ësh të n jë t m e r r , — t h a ajo. Ai bë r i s i k u r n u k e dëgjoi, v e t ë m qeshi , p o r me n j ë

qesh je të f tohtë , n g a a to që i r r i n ë l a rg p ë r m b a j t j e s së një b i sede .

— P r a n d a j p r e r j a e m i k u t në besë ë s h t ë p ë r s h q i p t a r i n g j ëma më e m a d h e , — vazhdoi ai , — një fund i v ë r t e t ë i bo te s .

Ajo vësh t ro i nga x h a m i dhe iu d u k se i sh te v ë s h t i r ë të gjej e në bote n jë v e n d më të p ë r s h t a t s h ë m sesa k ë t o b j e shkë , pë r të p ë r f y t y r u a r fund in e bo tes .

— Disa v i te më p a r e ka n d o d h u r k ë n d e j r r o t u l l n j ë ng ja r je , që pë r c i l indo do të i sh te e h a b i t s h m e , p o r jo p ë r ma lëso r in , — t h a Bes ian Vorps i , d u k e i v ë n ë D i a n e s d o r ë n m b i s u p . D o r a e tij asaj iu d u k e r e n d e si a s n j ë h e r ë t je tër . — Po, n j ë ng j a r j e v ë r t e t n g j e t h ë s e .

Po p e r s e n u k e t r e g o n ? pye t i ajo v e t v e t e n , k u r i u d u k se kaloi mja f t k o h ë d h e a i s 'po n i s t e t ë t r e g o n t e a s ­gjë. Në t ë v ë r t e t ë ajo a s ve t ë n u k i sh te në g j e n d j e t ë k u p t o n t e , don te apo n u k d o n t e t ë düg jon te një n g j a r j e t j e ­të r ng je thëse .

— K i s h t e n d o d h u r një vras je , — vazhdo i befas ai, — d h e jo në pr i t ë , po r në m e s të t r e g u t .

Me b i sh t të s y r i t D i a n a n d i q t e cepa t e b u z ë v e të t i j tek lëv izn in për t ë k r i j u a r fjalët. Ai t r e g o n t e se s i v r a s j a k i s h t e n d o d h u r n ë m e s t ë di tes , m id i s z h u r m ë r i s ë s ë t r e ­gut , d h e vël lezër i t e v ik t imës , që i sh in n d o d h u r a ty , q e n ë v ë n ë në ndjekje të gjakësi t , sepse ishin o r ë t e p a r a pas

244

vdekjes , k u r s ' i sh te k ë r k u a r a k o m a besa, dhe g j a k u m u n d të -merrej. a ty , p ë r a ty . P r a g jakës i a r r i t i t ' i s h p ë t o n t e a t y p ë r a ty ndjekjes , po r n d ë r k a q g j i thë fisi i të v r a r i t q e n g r i t u r m ë k ë m b ë d h e p o e k ë r k o n i n k u d o . P o b i n t e m b r ë m j a dhe gjakës i , q ë k i s h t e a r d h u r n g a n j ë k a t u n d t j e t ë r d h e n u k e n j i h t e m i r e vend in , i t r e m b u r se do ta zbu lon in , t rok i t i në p o r t ë n e p a r e që i doli p ë r p a r a dhe kë rko i besë . S ipas zakoni t , i zoti i sh tëp i së e p r i t i dhe i d h a besë t ë pan johu r i t .

— D h e e m e r r me m e n d se cila i sh te kjo s h t ë p i ku ai u d o r ë z u a m i k ? — t h a Besiani , me go jën fare p r a n ë qafës së s a j .

D i a n a k t h e u k o k ë n v ru l l t az i . S y t ë e saj i sh in t ë m ë -dhen j e të pa l ëv iz shëm.

— Ish te s h t ë p i a e v i k t i m ë s . — Ah, — ia bë r i ajo, — s i k u r ta dija. E pa s t a j ? Ç 'ndo -

dh i pas ta j? Bes ian i m o r i f r y m ë the l l ë . A i t rego i se në fillim

a s n j ë r a pale n u k e m o r i me m e n d të v ë r t e t ë n . Gjakës i e k u p t o i s e n ë s h t ë p i n ë k u k i s h t e h y r ë s i mik , p o r s a k i sh t e n d o d h u r një fa tkeqës i , p o k u r r s e s i s 'e m o r i m e m e n d s e s h k a k t a r i î saj i sh te ai ve t ë . N g a a n a t je tër , i zot i i s h t ë ­pisë , pava rë s i sh t n g a d h e m b j a e h u m b j e s së djal i t , e p r i t i s ipas zakon i t m i k u n , d u k e e k u p t u a r se a i posa k i sh t e v r a r ë d ikë d h e n d i q e j , p o r pa e d i t u r se k i sh t e v r a r ë p ikë r i sh t të b i r i n e t i j .

— D h e kësh tu , a t a q ë n d r u a n p r a n ë va t r ë s d u k e n g r ë -në b u k ë të dy e d u k e p i r e kafe . I vdeku r i , s i p a s . z a k o n i t , i sh t e n ë d h o m ë t je të r .

D i a n a hap i gojën p ë r t ë t h ë n ë diçka, por e n d j e u se n u k do t ë pë r së r i s t e veçse fjalët « a b s u r d i t e t » d h e «fa-ta l i te t» , p r a n d a j n u k shq ip to i asgjë .

— P o r në m b r ë m j e vonë , të l o d h u r e të k ë p u t u r nga ndjek ja , në ku l l ë u k t h y e n të vë l lezër i t e v ik t imës , — vazhdo i Besiani , — d h e a ta , po r sa h y n ë d h e e p a n e m i k u n te v a t r a , e n johën që ai i sh te g jakës i .

Bes iani k t h e u f y t y r ë n nga ajo pë r t ë p a r e e fek t in e f ja lëve të t i j .

— Mos u t r e m b , — t h a ai. — N u k ndodh i asgjë .

245

— S i ? ! — Po , asgjë. Në fillim, në v ru l l të z e m ë r i m i t , v ë l l e ­

zër i t n x o r ë n a r m ë t , p o r u d e s h v e t ë m n jë fjalë e p l a k u t , që a t a t ë u r t ë s o h e s h i n në ças t . Besoj t i e m e r r me m e n d ç ' i sh te ajo fjalë, — vazhdo i a i .

Ajo t u n d i k o k ë n g j i thë vua j t j e . — «Ai ë sh të mik , m o s e p r e k n i » , kë to q e n ë f ja lë t e

p l aku t . — E pas ta j? — ia bë r i a jo. — Ç'u bë pa s t a j ? — P a s t a j a ta q ë n d r u a n me a r m i k u n — m i k aq k o h ë

sa e lyipte zakoni . E m b a j t ë n me m u h a b e t . E v u n ë p ë r të f je tur d h e në m ë n g j e s e pë rco l lën s h ë n d o s h ë e m i r e gjer në kuf i t ë fshat i t .

D i a n a k i sh te v ë n ë d y g i s h t a t m i d i s ve tu l l ave , s i k u r t ë h i q t e a n d e j d içka.

— J a , ky ësh të m i k u . Bes ian i e t h a k ë t ë f razë mid i s dy he sh t j eve , a s h t u

sic v e n d o s e t në një h a p ë s i r ë b o s h e d içka që n j e r i u d ë s h i r o n t ë b j e r ë në sy. A i p r i t i që D i a n a t ë t h o s h t e « k y ë s h t ë t m e r r » , a s h t u s i h e r ë n e p a r e , ose të t h o s h t e d i ç k a t j e t ë r , por a jo n u k foli asgjë. V e t ë m g i s h t a t v a z h d o n t e t ' i m b a n t e mid i s ba l l i t , at je k u b a s h k o h e n ve tu l l a t , s i k u r t ë m o s e g j e n t e do t a të që d o n t e t ë s h k u l t e që a n d e j .

Që j a s h t ë v in in m b y t u r a z i n g u l ç i m a e kua j ve t ë k a ­r rocës d h e vë r shë l l ima t e h e r ë p a s h e r s h m e të k a r r o c i e r i t . Të p ë r z i e r me to, D iane Vorps i dëg jon t e zë r in e t ë s h o q i t , që, k u s h e d i pse, i sh te b ë r ë p ë r s ë r i i u l ë t e i n g a d a l t ë .

— D h e tan i v jen p y e t j a : pe r se s h q i p t a r i e ka k r i j u a r kë t ë g j ë? — t h o s h t e ai .

Ai f l i s te d u k e e m b a j t u r k o k ë n e tij f a r e p r a n ë s u p i t t ë sa j , t h u a s e k ë r k o n t e e d h e një m e n d i m t ë sa j p ë r t ë g j i tha p y e t j e t apo h à m e n d j e t q ë t h o s h t e , m e g j i t h ë s e r i t -m i k a e të folur i t t ë tij i sh t e e t i l lë që n u k l in t e b o s h l l ë q e pë r n d o n j ë n d ë r h y r j e t ë sa j . A i v a z h d o n t e t ë p y e s t e , ( v e t -ve t en , D i a n e n , apo d ikë t j e të r , kjo n u k k u p t o h e j m i r e ) , p r a a i v a z h d o n t e t ë s h t r o n t e pye t j en s e cila i s h t e va l l e a r s y e j a që s h q i p t a r i e k i sh t e k r i j u a r i n s t i t uc ion in e m i k u t , d u k e e n g r i t u r a t ë m b i të g j i tha l i dh j e t e t j e r a n j e r ë -zore, m a d j e mbi a to t ë g j aku t .

246

— Përg j ig j j a d u h e t k ë r k u a r n d o s h t a në ve t ë k a r a k -t e r i n d e m o k r a t i k të kët i j ins t i tuc ion i , — a r s y e t o n t e a i . — Çdo n jer i i z akonshëm, në çdo d i t e apo n a t ë t ë z a k o n s h m e , m u n d t ë n g r i h e t gjer n ë l a r t ë s i n ë s u b l i m e t ë m i k u t . P r a , r r u g a d r e j t kë t i j hy jn iz imi t ë p ë r k o h s h ë m ësh të e h a ­p u r k u r d o d h e pë r këdo. A p o jo , D i a n e ?

— Po , — t h a ajo fa re u l taz i , pa e h e q u r d o r ë n n g a bal l i .

A i lëvizi në nden j ë se në n jë m ë n y r ë t ë tillë, t h u a s e b a s h k ë m e k ë r k i m i n e n jë q ë n d r i m i m ë t ë r e h a t s h ë m t ë t r u p i t do të g j e n t e n j ëkohës i sh t e d h e fjalët e p ë r s h t a t -s h m e pë r t ë t h ë n ë a të q ë d o n t e .

— P r a p ë r d e r i s a s k e p t r i n e m i k u t m u n d t a m a r r ë k u s h -do, — vazhdo i Besiani , — d h e , p ë r d e r i s a ky s k e p t ë r p ë r s h q i p t a r i n ë s h t ë më i l a r t ë se çdo s k e p t ë r sovran i , p e r s e t ë m o s m e n d o j m ë s e n ë j e t ë n plot r r e z i q e d h e v a r f ë r i t ë shq ip t a r i t , t ë qen i t mik , qof të e d h e p ë r n j ëze t e k a t ë r orë, qoftë e d h e p ë r k a t ë r orë , ë s h t ë n jë lloj ç lodhje je , n jë h a r r i m , n j ë a r m ë p u s h i m , n jë s h t y r j e afat i , e pse jo , një ikje n g a j e t a e p ë r d i t s h m e d r e j t n jë rea l i t e t i d iv in .

Ai p u s h o i s i në p r i t j e d h e ajo, n g a q ë e nd jeu se d u ­he j t ' i t h o s h t e diçka, e pat i më l e h t ë t ' i m b ë s h t e s t e p ë r s ë r i k o k ë n te sup i , sesa t 'i f l is te.

A r o m a e n j o h u r e f lokëve të së s h o q e s ia p logësh to i n jë çast r r j e d h ë n e m e n d i m e v e . S i b l e r i m i që më m i r e se çdo gjë t j e t ë r j ep t e i denë e p r a n v e r ë s , apo s i d ë b o r a që j e p t e d imr in , a sh tu ajo f lokna jë n g j y r ë gësh ten jë , e r ë n ë m b i s u p i n e t i j , j e p t e l u m t u r i n e . M e n d i m i se a i i sh te n jë n jer i i l u m t u r , ve të to i në n d ë r g j e g j e n e t i j të z b e h t ë mid i s kad i fesë së kar rocës , që i j e p t e a t i j m e n d i m i g j i thë lodhjen d h e f sheh të s inë e g j ë r a v e luksoze .

— Ti je e lodhur , D i a n e ? — pye t i ai . — Pak , Bes ian .

Ai i v u r i k r a h u n m b i s u p e d h e e s h t r ë n g o i l eh t ë pas vê tes , d u k e t h i t h u r a r o m ë n e l eh të . t ë k ë n d s h m e , që t r u p i i saj p re j g r u a j e të p o r s a m a r t u a r e dha me k u r s i m s i çdo gjë t ë s h t r e n j t ë .

— J a , e d h e p a k dhe do të a r r i j m ë

247

Pa e h e q u r k r a h u n pre j saj , a i p ë r k u l i k o k ë n te x h a ­mi i ka r rocës , p ë r të p a r e pë r j a sh ta .

— Një orë, e s h u m t a një o rë e g j y s m ë d h e do të m b ë r r i j m ë , — p ë r s ë r i t i ai .

P a s x h a m i t d u k e j b j e shka e p ë r t h y e r , m e m b a s d i t e n e mars i t , g j i thë sh i s i pë r sa j .

— Ç ' k r a h i n ë ë s h t ë k jo?

Ai vë sh t ro i pë r j a sh ta , po r n u k u përg j ig j , v e t ë m n g r i ­t i s u p e t p ë r t ë t h ë n ë : n u k e d i . Asa j iu k u j t u a n p r a p ë d i të t p a r a nisjes , (a to d i te që tani i d u k e s h i n të p r e r a jo n g a ky m a r s , p o r nga një m a r s t j e të r , i l a rgë t s i y j të) . t ë m b u s h u r a p lo t fjalë, t ë q e s h u r a , s h a k a r a , f r ikë ra , z i -lira, p ë r -«aventurën e t y r e ve r io re» , s ic e k i s h t e o u a j t u r A d r i a n G u m a . t ë ci l in ß k i sh in t a k u a r në pos te , k u r po b ë h e s h i n gat i t ' i d ë r g o n i n t e l eg ramin m i k u t që do t ' i p r i s ­t e n ë Ver i . N i e t e l e g r a m n j ë b a n o r i t ë R r a f s h i t ? k i ­sh t e t h i r r u r ai. Po k i o ë sh të njël loj s i k u r t ë p ë r p i q e s h t 'u b ë s h një t e l e g r a m zogjve apo b u b u l l i m a v e . A t a k i ­sh in q e s h u r a t ë h e r ë t ë t r e s ë b a s h k u d h e p ë r m e s s h a k a -v e A d r i a n G u m a v a z h d o n t e t ë t h o s h t e : ken i m e t ë v ë r t e t ë një a d r e s ë ? Më falni, po s ' m ë besohe t .

— Ja edhe p a k d h e do të m b ë r r i j m ë , — t h a p ë r h e r ë t ë t r e t ë Besiani , d u k e u p ë r k u l u r t e x h a m i . Ajo h a b i t e j se s i e k u p t o n t e ai që po a f rohesh in , nga ajo r r u g ë ku n u k k i s h t e a s t a b e l a dhe a s g u r ë k i l o m e t r i k ë . K u r s e a i m e n d o n t e se s ' i sh t e e ras t i t që i sh te h a p u r b i s e d a p ë r m i k p r i t i e n dhe m i k u n . t a m a m n ë k o h ë n q ë a t a p o i a f ro ­h e s h i n o ë r h e r ë e m ë tepër . b a s h k ë m e m u z g u n , ku l l ë s k u do t ë f l inin a t ë n a t ë .

— E d h e p a k d h e ne do ta v ë m ë s o n t e k u r o r ë n e m i k u t , — i tha a i me p ë s h p ë r i m ë , d u k e p r e k u r me b u z ë mol lëzën e sai të d ja th të . Ajo b ë r i n i e lëviz je të k o k ë s d r e i t t i j . Meg j i thëse f r y m ë m a r r i a i u s h p e s h u a s i në çastnt e a f r imi t të t y r e in t im, ajo n u k p ë r f u n d o i veçse në n j ë p s h e r ë t i m ë .

— C 'ke? - i t h a ai.

— Asgjë, — u përgj igj ajo qe tës i sh t . — K a m v e t ë m pak f r ikë . •

248

— V ë r t e t ? — qeshi ai . — Po si ësh të e m u n d u r ? — N u k e d i . Ai t u n d i k o k ë n me v e t e një copë h e r ë , s i k u r e q e ­

s h u r a t ë i sh t e n j ë f lakë s h k r e p ë s e j e p ë r p a r a f y t y r ë s së t i j d h e a i p ë r p i q e j t a s h u a n t e .

— A t ë h e r ë , j a ku t a t h e m , Diane , m e g j i t h ë s e n d o -d h e m i në z o n ë n e vdekjes , t ë j e s h e s i g u r t se k u r r ë n d o -n jë . . e rë në j e t ë n t ende s ' ke q e n ë k a q e m b r o j t u r s e sa sonte , jo v e t ë m nga fa tkeqës i t ë , por n g a fyer ja më e vogël . S e p s e a sn jë çift m b r e t ë r o r n u k k a p a s u r n d o n j ë -h e r ë ro jë m ë t ë d e v o t s h m e , t ë g a t s h m e p ë r t ' u f l i juar , me të t a s h m e e me të a r d h m e , sic do të k e m i ne son t e . A n u k të j e p s igu r i kjo g j ë?

— S'e k i s h a fjalën a t je , — t h a Diana , d u k e l ëv izur në nden jë se . — F r i k a ime ë s h t ë e një l loji t je të r , as v e t ë s 'di s i t a t h e m . T i p a k m ë p a r e p ë r m e n d e fjalët h y j -ni , fa t d h e fa ta l i te t . Të g j i t h a kë to j a n ë t ë b u k u r a , po r a to n j ë k o h ë s i s h t t ë t r e m b i n . U n e s 'dua t ' i s hkak to j fa t -keqës i a sku j t .

— O, — ia bë r i ai g ë z u e s h ë m . — Si çdo sov ran , k u r o r a e d h e t ë t ë r h e q , e d h e t ë t r e m b . P o r m u a kjo m ë d u k e t e k u p t u e s h m e , sepse, në f u n d të fundi t , çdo k u r o r ë ka m e ve te e d h e shkë lq imin , e d h e he lmin .

— Mjaft , Besian, — t h a ajo me zë të b u t e . — Mos u ta l l .

— U n e n u k ta l lem, — t h a a i po me a t ë s h k u j d e s j e ngazë l luese . — U n e ve të p rovo j të n jë j t ën nd jen jë s i d h e ti. Miku , besa d h e gjaku j a n ë s i ny j e t e t r ag jed i së a n t i k e dhe , t ë h y s h në m e k a n i z m i n e t y r e , do t ë t ho t ë t ë p r a n o s h m u n d ë s i n ë e t rag jedisë . M e g j i t h a t ë ne s ' kemi pse t ë t r e m -bemi , D i a n e . N ë mëng je s n e d o t a h e q i m p ë r s ë r i k u r o r ë n d h e d o t ë ç l odhemi pre j b a r r e s s ë s a j , g je r n ë m b r ë m j e n t je tër .

Ai n d j e u g i sh ta t e sa j ta p ë r k ë d h e l n i n në qafë d h e e m b ë s h t e t i k o k ë n mbi f lokët e s a j . S i do të f l emë at je , t h a ajo me ve t e , b a s h k ë a p o veç e veç, k u r s e me zë p y e t i :

— A ë s h t ë a k o m a l a r g ? Bes i an Vorps i hap i p a k de rën e ka r rocës , p ë r t ë

p y e t u r ka r roc i e r i n , q e n i e n e të cilit a ta p o t h u a j s e e k i sh in

249

h a r r u a r . B a s h k ë m e përg j ig jen n ë k a r r o c ë h y r i n jë v r u n -dul l a j r i i f toh të .

— Po a f r o h e m i , — t h a Bes ian i . — Br, sa f toh të , — ia b ë r i a jo. J a s h t ë mbasd i t j a , që g je r a t ë h e r ë d u k e j s i k u r s 'do t ë

m b a r o n t e k u r r ë , po j e p t e s h e n j a t e p a r a t ë ikjes . G u l -ç ima t e kua j ve dëg johesh in t a n i më for t d h e D i a n a p ë r -f y t y r o n t e s h k u m ë n që u d i l te n g a goja, n d ë r s a t ë r h i q n i n k a r r o c ë n d r e j t ku l l ë s s ë p a n j o h u r k u d o t ë b u j t n i n .

M u z g u n u k k i s h t e r ë n ë a k o m a m i r e k u r k a r r o c a ndalo i d h e a t a zb r i t ën . P a s t rosh i t j e s s ë g ja të , bo t a d u ­kej e s h u r d h ë t d h e e n g r i r ë k re j t . K a r r o c i e r i t r e g o n t e me dore n j ë rën nga k u l l a t q ë çohesh in m a t a n ë r rugës , p o r a t y r e , n g a q ë i k i sh in k ë m b ë t të m p i r a , u v i n t e çudi se s i do t ë m b ë r r i n i n g j e r a t je .

Një copë h e r ë u v ë r t i t ë n r r e t h ka r rocës , h y n ë e d o ­lën në të, d u k e u m a r r ë h e r ë me ç a n t a t e u d h ë t i m i t e h e r ë me va l ixhe t , g je r sa u n i s ën më në fund d r e j t ku l lës , k o r t e z h i ç u d i t s h ë m , a t a t ë dy p ë r p a r a , t ë z ë n ë p ë r k r a h u d h e p a s t y r e , m e v a l i x h e t p re j l ë k u r e n ë d u a r , k a r r o ­cieri .

K u r iu a f r u a n kul lës , Bes i an i u s h k ë p u t nga e s h o -qja d h e me h a p a që asaj i d u k e s h i n k r e j t t ë pas igur t , iu avi t n g r e h i n ë s së g u r t ë . P o r t a e n g u s h t ë i s h t e e m b y l l u r , d r i t a r e z a t pa j e t ë d h e asaj v e t ë t i m t h i i ka lo i n ë p ë r m e n d p y e t j a : e k a n ë m a r r ë va l le t e l e g r a m i n t o n ë ?

N d ë r k a q Bes ian i k i sh t e n d a l u a r p r a n ë ku l lës d h e p o n g r i n t e k o k ë n p ë r t ë t h i r r u r , s ic d u k e t , s i pa s z a k o n i t : «a p r ê t miq , o i zot i i sh t ëp i së? !» Në n jë r r e t h a n ë t j e t ë r D i a n a do t ë q e s h t e me t ë m a d h e , d u k e e p a r e t ë s h o q i n në rol in e m y s a f i r i t ma lëso r , p o r t an i d içka e p e n g o n t e . I sh t e m b a s e h i ja e kul lës , (gur i e ka h i j en të r e n d e , t h o ­shin p leqtë) , që i p e s h o n t e m b i m u s h k ë r i .

Bes ian Vorps i p ë r t ë d y t ë n h e r ë ng r i t i k o k ë n d h e befas t r u p i i t i j iu d u k asaj i vogël e i p a m b r o j t u r , në r r ë -zë të a t i j m u r i t ë f toh të mi jëv jeçar , t ë ci l i t a i po b ë h e j gat i t ' i b ë z a n t e .

250

t

M e s n a t a k i s h t e k a l u a r p re j kohësh , p o r D i a n e n s 'po e z in te g jumi . Ajo r ro tu l lohe j p a p u s h i m n ë n d y v e l e n -x a t e leshta , p r e j të c i lave h e r ë i d u k e j se k i s h t e v a p ë e h e r ë f tohtë . I k i s h i n s h t r u a r d r e j t e në d y s h e m e n ë p re j d ë r r a s e , në k a t i n e d y t ë t ë kul lës , k r a h a s n u s e v e dhe va jzave . Bes iani f l in te l a r t në ka t i n e t r e t e , në d h o m ë n e miqve . Me s igur i d h e a t ë n u k e z in te g j u m i .

Posh të , n ë n d y s h e m e , dëgjohej b ë r l y k j a e n j ë k a u . K u r e k i s h t e n d i e r në fillim, ajo qe t m e r r u a r , p o r n j ë r a nga nuse t , ajo që i sh te s h t r i r ë p ë r b r i sa j , i k i s h t e t h ê n ë me zë të u l ë t : m o s u t r e m b , ë sh t ë Kazi l i . N g a m ë s i m i i zoologjisë i qe k u j t u a r se k ë s h t u e r i p ë r t y p n i n lopë t u s h -q i m i n e n g r ë n ë g ja t ë d i t e s d h e i sh te q e t ë s u a r . P o r kjo n u k e k i sh te n d r h m u a r që t a z in te g jumi .

N d ë r m e n d i d y n d e s h i n në m ë n y r ë t ë ç r r e g u l l t d h e p a k ë m b ë n g u l j e g j i th fa rë copëza m e n d i m e s h a p o b i sedash , t ë dëg jua ra d i k u r apo disa orë më pa re . N j ë h e r ë i u d u k se s h k a k u i pag jumës i s ë së saj i sh te p i k ë r i s h t d y n d j a e t y r e e ç r regu l l t d h e u p ë r p o q t ' i s i s t e m o n t e a t o n j ë f a r ë -so j . P o r kjo i sh te t e p ë r e vë sh t i r ë . Sa a r r i n t e t ë s h t r o n t e n j ë r ë n l injë t ë m e n d i m i t , t j e t r a egë r sohe j n ë çast , d u k e da lë j a s h t ë s h t r a t i t t ë vet . Një copë h e r ë u p ë r p o q ta p ë r -q ë n d r o n t e m e n d j e n te p lan i i t y r e i u d h ë t i m i t , a s h t u sic ia k i s h t e s h p j e g u a r Bes ian i p a r a nisjes . Nisi t ë l l oga r i s t e d i t ë t që do t ë q ë n d r o n i n në males i , ku l l a t e n d r y s h m e ku do t ë b u j t n i n , disa p r e j t ë c i lave ishin pë r t ë p lo t t ë p a n j o h u r a , s i 'kulla e Orosh i t , në të ci lën do të b u j t n i n të n e s ë r m e n d h e ku do t ' i p r i s t e k ryezo t i i m i s t e r s h ë m i R r a f s h i t v e ­r ior . D iana d o n t e t ë m e r r t e m e m e n d s e s i m u n d t ë ishin t ë g j i tha ato, p o r p i k ë r i s h t a t y m e n d i m i i u s h t h u r pë r së r i . Ajo vu r i d o r ë n n ë t ë m t h a , s i pë r t ë n g a d a l ë s u a r r r a h j e n

251

e t y r e të s h p e s h t ë , që asaj i d u k e j se k i s h t e l idh je me a c a r i m i n e t ru r i t , po r pas disa ças tesh iu d u k se s h t r ë n -gimi i t y r e e s h t o n t e s h t h u r r j e n . I hoq i d u a r t që a n d e j d h e n jë copë h e r ë e l a m e n d i m i n të ha rga l i s e j n g a t ë don te . Mi rëpo kjo i sh t e e p a d u r u e s h m e . D u h e t t ë m e n d o j d içka gj i thsesi t ë r r egu l l t , t h a me ve t e . D h e nisi t ë s i l l t e ndë r m e n d g j i thçka q ë i s h t e b i s e d u a r p a k o r ë m ë p a r e , në d h o m ë n e m i q v e . Do t ' i r is jel l të g j i tha , m e n d o i , s i k a u q ë b ë r l y k e t p o s h t ë n ë k a t u a . Bes ian i t d o t ' i p ë l q e n t e m e s igur i n j ë k r a h a s î m i t i l lë . Ai i sh te t r e g u a r m j a f t i d a ­s h u r me t ë a t j e l a r t në d h o m ë n e m i q v e . I k i s h t e s h p j e -g u a r asaj g j i thçka, d u k e i m a r r ë më p a r e le je p ë r k ë t ë t ë zot i t t ë sh tëp i së . Sepse në d h o m ë n e m i q v e , apo në d h o m ë n e b u r r a v e , sic q u h e j n d r y s h e , n u k le johe j p ë s h ­p ë r i m a apo të fo lur i t në vesh . At je , sic i k i s h t e s h p j e g u a r Bes ian i , f l i teshin v e t ë m «fjalë b u r r a s h » , n u k l e johesh in t h a s h e t h e m e t , n u k k i s h t e f raza apo m e n d i m e t ë m b e t u r a pezul l , çdo b i sedë m i r a t o n e j me fjalët « m i r e e ke«-, apo « të l u m t ë goja». Ja , v ë r v e s h i n në a to që t h o n ë , i p ë s h p ë r i s t e Bes ian i . D h e ajo i v i n t e v e s h i n b i sedës d h e i sh t e v ë r t e t a s h t u sic e s h p j e g o n t e ai . P ë r d e r i s a s h t ë p i a e s h q i p t a r i t ë sh t ë një kësht je l lë , mê k u p t i m i n e mi rë f i l l t ë të fjalës, i shp j egon te ai, d h e p ë r d e r i s a n d ë r t i m i i b r e n d s h ë m i f a ­mil jes , s ipas k a n u n i t , t ë ku j ton n j ë s t r u k t u r e t ë vogël s h t e t ë r o r e , ësh të e k u p t u e s h m e , që e d h e b i s e d a e s h q i p ­ta r i t të j e të e st i l i t e t a t i s t . P a s t a j , g j a t ë d a r k ë s Bes ian i i sh t e k t h y e r p r a p ë t e b i seda e p r e f e r u a r p ë r m i k u n dhe mikpr i t j en , d u k e i s h p j e g u a r asa j , SQ. f e n o m e n i «mik» , s i çdo f enomen i m a d h , k r a h a s anës s u b l i m e k i sh t e a n ë n e t i j a b s u r d e . Ne j e m i s o n t e k ë t u të p l o t f u q i s h ë m s i h y j n i ­të, i k i s h t e t h ë n ë ai, ne m u n d të b ë j m ë çdo m a r r ë z i , m a d j e m u n d të v ra s im d i k ë d h e p ë r g j i thçka e m e r r faj in i zoti i sh tëpisë , s epse a i na dha b u k ë , ( b u k a m ' u g je t p ë r d req , t h o t ë kanun i ) , p o r ka m e g j i t h a t ë një kuf i e d h e p ë r ne . hy jn i t ë . D h e e d i cili ë s h t ë k^ifiri? N e v e , që m u n d të b ë j m ë gj i thçka, m a d j e e d h e vras je , s 'na l e johen dy g j ë r a : e pa ra , të fshi jmë me k a f s h a t ë p ja tën , e d y t a . të p r e k i m vegsh in e va t r ë s . D i a n a m e z i e k i sh t e m b a j t u r të q e s h u r ë n . Po k jo ësh të komike , k i s h t e t h ë n ë ajo n ë p ë r d h ë m b ë , kjo

252

ë s h t ë pë r te j k o m i k e s . A s h t u është , i qe pë rg j i g ju r ai, m e g j i t h a t ë kjo ë sh t ë e v ë r t e t ë . Në qoftë se u n e do ta b ë -ja s o n t e një g jë të t i l lë , i zoti i s h t ë p i s ë do të ng r ihe j në çast, do t 'i a f rohej d r i t a r e s dhe me një k u j ë t ë t m e r r ­s h m e do të l a j m ë r o n t e f sha t in se t ryeza e t i j u fye p re j m i k u t . D h e q ë n ë a t ë ças t m i k u k t h e h e t n ë a r m i k p ë r vdek je . Po pse, p y e s t e Diana , pse t ë j e t ë k ë s h t u . Bes ian i n g r i n t e supe t . N u k e di, t hosh te , s 'di ç ' të t h e m . N d o s h t a ë s h t ë d ia l ek t ika e g j ë r ave ajo që d u k u r i v e të m a d h ë r i s h m e u vë p ë r b r e n d a n jë cen, jo pë r t 'i zhv l e f t ë sua r ato, p o r p ë r t ' i b ë r ë më t ë v ë r t e t a . K ë s h t u fl iste Bes ian i , n d ë r s a ajo me b i sh t t ë s y r i t v ë s h t r o n t e p ë r r e t h , d u k e u m a t u r d y -- t r i h e r ë t ' i t h o s h t e : t ë m a d h ë r i s h m e v ë r t e t j a n ë kë to gjëra , por a n u k m u n d t ë k i sh te pakëz më s h u m ë p a s t ë r t i ? Në fund të fundi t , k u s h t i i pa r e që një ferner të m u n d të k r ahasohe j me një zane ma l i duhe j n jë salle de bain, apo jo? P o r D i a n a n u k i a k i sh te t h ë n ë kë to fjalë, jo se n u k k i s h t e pasu r g u x i m , por nga keqa rdh ja , p ë r t ë mos i p r i s h u r ati j f an t az inë . JNë të v ë r t e t ë kë to i sh in nga të r r a l l a t fjalë që ajo i k i sh t e m e n d u a r , pa ia t h ë n ë . Në p ë r -g j i thës i ajo i t h o s h t e g j i thçka që m e n d o n t e d h e ai e d i n t e k ë t ë gjë, nda j n u k i a m e r r t e k u r r ë pë r keq , në qoftë se ajo i t hosh t e n d o n j ë h e r ë ndon jë gjë p lagosëse , sepse, në fund të fundit , kjo i sh te n jë t aksë p ë r s i n q e r i t e t i n e s a j .

D i a n a u r r o t u l l u a n d o s h t a pë r t ë n j ë q i n d t ë n h e r ë në k r a h u n t je tër . P r a , pësh t je l l imi i m e n d i m e v e në kokën e saj n u k k ish te n i s u r pas r en ie s pë r g jumë , po r q y s h at je , në d h o m ë n e m i q v e . Megj i thëse ajo p ë r p i q e j t 'i v i n t e v e s h i n g j i thçka je që t h u h e j . q y s h at je m e n d j a e saj nisi t ë f l u t u r o n t e degë më degë. Tani , n d ë r s a b ë r l y k e j , (ajo buzëqesh i me v e t e pë r t ë d y t ë n herë) , ajo n d i e n t e h e r ë a f r imin e t r e m b s h ë m të g jumi t , h e r ë ikjen e t i j nga n j ë kë rc i t j e d y s h e m e j e apo nga një p ickim. Një h e r ë r ënko i «pe r se më solle kë tu» , d u k e u h a b i t u r dhe v e t ë p ë r n g u l -ç i m ë n e sa j , s epse i sh te a k o m a zg juar p ë r të d ë g j u a r zër in e ve t , m e g j i t h ë s e jo aq sa të k u p t o n t e fjalët. T a n i g jumi i shpa lose j p ë r p a r a në fo rmen e d je r r ines së mëngjes i t , m id i s së cilës k i s h t e p lot p j a t a që n u k d u h e j t ë f sh ihesh in k u r r s e s i m e ka f sha t ë , dhe a jo b e n t e p i k ë r i s h t a t ë q ë n u k

253

d u h e j t a bën t e , zg jas te do rën d r e j t t y r e , p r a n d a j d h e g j i t hçka t r a n d e j r ë n k u e s h ë m .

Kjo ësh të t o r t u r e , m e n d o i ajo dhe h a p i s y t ë . P ë r b a l l ë sa j , m i d i s m û r i t t ë e r r ë t dal lo i n jë k a t r o r t ë n d r i ç u a r d o -bë t . P ë r n jë k o h ë të g ja të , s i e m a g j e p s u r , ajo m b a j t i s y t ë m b i a t ë copëz h i ro she . K u k i s h t e q e n ë k y ka t ro r , p e r s e n u k e k i s h t e v ë n ë r é më p a r e ? J a s h t ë , sic duke t , po g d h i n - , te . D i a n a n u k i s h t e n ë g jendje t ' i h i q t e sy t ë n g a d r i t a r j a e n g u s h t ë . Midis t e r r i t t ë m u n d i m s h ë m të d h o m ë s a i copë ag a k o m a i z b e h t ë i sh t e s i një m e s a z h s h p ë t i m i . D i a n a e n d i e n t e se s i nën e f e k t i n e tij q e t ë sues ajo po ç l i rohej me shpe j t ë s i nga a n k t h e t . N ë a t ë k a t r o r t ë h i r t ë d r i t e p ë r f a -qësohesh in s h u m ë m ë n g j e s e , n d r y s h e a i n u k k i s h t e s i t ë i sh te aq esëll , i q e t ë d h e mospërf i l lës nda j t m ê r r e v e t ë na t ë s . N ë n n d ë r h y r j e n e t i j D i a n e n e zur i g jumi s h u m ë shpe j t .

K a r r o c a ec te p ë r s ë r i n ë p ë r n jë r r u g ë m a l o r e . Di ta i sh t e e h i r t ë me n jë h o r i z o n t s h u r d h . që m b y l l e j në l a rgës i t ë a l ­p ine . Përc je l lës i t s a p o i sh in k t h y e r m b r a p s h t , d h e a t a t ë dy, me g j u r m ë t e lodh jes në f y t y r ë n g a n a t a e k a l u a r , t ë s h k u r o r ë z u a r n g a k u r o r a e m i k u t , i sh in g j e n d u r p ë r s ë ­r i v e t ë m m b i n d e n j ë s e n e kad i fen j t ë .

— Si f jete? — e p y e t i ai . — Të zur i g j u m i ? — Disi . Afër m ë n g j e s i t . — E d h e u n e p o t h u a j s e s ' k a m f jetur . — E m o r a me m e n d . Bes i an i i zuri d o r ë n d h e ia m b a j t i në të t i jën . I sh t e

n a t a e p a r e pas m a r t e s ë s që k i sh in f je tur t ë n d a r ë . Me b i sh t të sy r i t a i v ë s h t r o i n jë g r i m e prof i l in e sa j . D i a n a iu d u k e zbehtë . Ai desh i ta pë rqa fon te , po sepse u d rua j t .

Një copë h e r ë i m b a j t i s y t ë në d r i t a r e z ë n e ka r rocës ,

254

pas ta j , pa e k t h y e r kokën , vë sh t ro i p r a p ë v j e d h u r a z i p r o ­filin e së shoqes . Më t epër se e zbeh të , ajo fy ty r ë iu d u k e f toh të . D o r a e saj r r i n t e e p logë t në d o r ë n e t i j . Me v e t e a i p y e t i «ç 'ke?» , po r me fjalë n u k t h a asgjë . N jë a l a r m i d o b ë t i b i n t e d i k u thel lë , s h u m ë thel lë , p ë r b r e n d a qe -nies së t i j .

N d o s h t a i sh t e s h u m ë t a q u a n t e f tohtësi . I sh t e m ë t e p ë r një m ë n j a n i m , apo faza e p a r e e n jë farë t ëhua jz imi , në m u n d të p ë r d o r e j n jë fjalë e t i l lë .

K a r r o c a l ë k u n d e j r i tmik i sh t , d h e a i m e n d o i s e n d o s h t a n u k i s h t e a s n j ë r a nga t ë dyja . S igur i sh t , t h a m e ve te , a sn jë ra . I sh te d içka më e t h j e s h t ë . I sh te th j e sh t doza e l a r -gësisë, apo e y l lëz imi t , në m u n d të q u h e j kë sh tu , që ka çdo n je r i d h e që , në fund t ë fund i t , p ë r b ë n një nga s e k r e t e t e t ë r h e q j e s së t i j . P r a , i sh t e kjo dozë e qie l lz imit , që i sh te r r i t u r p a k s a k ë t ë m ë n g j e s t e D i a n a d h e që at i j i b ë n t e p ë r s h t y p j e n g a q ë i sh te m ë s u a r t a n d i e n t e a t ë p ë r h e r ë të a fë r t e të k u p t u e s h m e .

N d r i ç i m i i h i r t ë i d i tes fu te j me k u r s i m b r e n d a k a ­r rocës d h e , s i k u r t ë mos m j a f t ô n t e kjo, vesh j a p re j k a -di fe je , t h i t h t e p jesën e vet , d u k e e z y m t u a r e d h e m ë . Bes ian Vorps i m e n d o n t e s e p o p r o v o n t e h u m b j e n n ë fazën e saj t ë p a r e , a t ë h e r ë k u r n u k k u p t o h e t m i r e në ë s h t ë e h i d h u r a p o e ëmbë l sh i j a e s a j . Sepse ai e q u a n t e v e t e n aq fin, s a q ë t ë d i n t e t ë g j e n t e h u m b j e n a t y ku t ë t j e r ë t s h i h n i n a k o m a f i toren .

A i b u z ë q e s h i m e ve t e d h e n g a kjo kup to i s e s ' i sh te a spak i trishtuar^. Në fund të fundi t , me s igur i a s h t u p a -këz i l a r g ë t i qe d u k u r p ë r h e r ë a i asa j , d h e s ' k i sh te asgjë t ë k e q e në qof të s e e d h e ajo m e r r t e p a k largës i . Mad je k ë s h t u do t ' i d u k e j e d h e më e d ë s h i r u e s h m e .

Bes ian i e k a p i ve t en d u k e m a r r ë f r y m ë the l lë . Do të v in in d i t e të t j e r a në j e t ën e t i j , h e r ë n jër i , h e r ë t je t r i do t ë e n i g m a t i z o h e s h i n p ë r k o h ë s i s h t d h e me s igur i a i do t ë r i f i t on t e p r a p ë g jend jen e p a r e .

O zot, po ç 'pozi të k a m h u m b u r që më d u h e t t a r i f i -to j? qesh i me ve te . E q e s h u r a , n g a q ë n u k u shfaq m b i asn jë p j e së të l ë k u r ë s së t i j , u r roku l l i s p ë r b r e n d a me n jë z h u r m ë t ë m b y t u r . Dhe , s i pë r t ' u b i n d u r p ë r buda l l a l l ë -

255

k u n e h a r n e n d j eve t ë t i j , p ë r t ë k a t ë r t ë n h e r ë vësh t ro i v j e -dhu raz i f y t y r ë n e së shoqes , me s h p r e s ë që t ë g j e n t e v ë r t e t i m i n e së k u n d ë r t ë s në të. M i r ë p o fy ty r a e b u k u r e D i a n e Vorps i t n u k j e p t e asgjë .

K i s h i n mjaf t o rë q ë u d h ë t o n i n , k u r ka r roca n d a l o i n d a n ë r r u g ë s . P a p a s u r k o h ë t ë p y e t n i n p e r s e n d a l u a n , a t a p a n e k a r r o c i e r i n t ë zb r i s t e d h e t ' i afrohej d r i t a r e -zës, nga a n a e Bes ian i t . Ai hap i d e r ë n d h e t h a se k ë t u i sh te n jë v e n d k u m u n d t ë h a n i n d r e k ë .

V e t ë m a t ë h e r ë a t a v u n ë r e s e k i sh in n d a l u a r p ë r ­p a r a një n d ë r t e s e m e k u l m t ë p j e r r ë t , q ë duhe j t ë i s h t e han .

— G j e r në k u l l ë n e Ofoshi t ka e d h e k a t ë r - p e s ë o r ë r rugë , — po i s h p j e g o n t e ka r roc i e r i Bes ian i t , — d h e p ë r t ë n g r ë n ë d rekë , s 'besoj se g j e jmë n d o n j ë vend t j e t ë r pë r t ë q e n ë . Veç kësa j , e d h e k u a j t k a n ë nevojë t ë ç l o -d h e n p a k .

Pa t h ë n ë asgjë, Bes iani zbr i t i i p a r i d h e i d h a d o ­rën së shoqes , p ë r t a n d i h m u a r t ë zb r i s t e dhe ajo. Me një k ë r c i m të l eh të D i a n a u h o d h në tokë . Pa e h e q u r dorën n g a k r a h u i t ë shoqi t , ajo v ë s h t r o i në d r e j t i m të han i t . T r e - k a t ë r n j e r ëz k i sh in a r r i t u r t ë d i ln in q ë b r e ­nda d h e p o v ë s h t r o n i n g j i thë k u r e s h t j e t ë p o r s a a r d h u ­ri t . Një t je tër , që doli i f und i t nga po r t a e bu j t i në s , u a f rua me një ec je s h t r e m b a l u q e .

— U r d h ë r o n i , zo të r in j , — t h a ai . K u p t o h e j m e n j ë h e r ë q ë i sh t e b u j t i n a r i d h e k a r r o ­

cieri e p y e t i se a h a h e j d r e k ë në h a n i n e tij d h e a k i s h t e g j i t ha sh tu u s h q i m p ë r kua j t .

— Pos i , posi. H y n i , ju l u t em, — u përgj igj i zot i i hani t , d u k e t r e g u a r m e dore nga p o r t a , k u r s e m e s y

256

një p j e së t ë m û r i t , ku n u k k i s h t e a s po r t e , a s ndon jë vend t j e t ë r hy r j e j e . — U r d h ë r o n i , z o t ë r i n j . Mi re se e r d h ë t !

D i a n a po e s h i k o n t e me hab i , po r Bes ian i i p ë s h p ë r i t i : Ësh të i v ë n g ë r .

N d ë r s a e c n i n d r e j t por tes , h a n x h i u u di l te u d h ë t a -r ë v e h e r ë në n j ë r i n k r a h , h e r ë në t j e t r i n . Në lëv iz je t e g j y m t y r ë v e t ë t i j t ë s h t r e m b r a , k r a h a s g ja l lër isë p ë r b u j -tësit , k i s h t e d h e n jë fa rë shqe t ë s imi .

— K a m n j ë k t h i n ë të veçan të , — s h p j e g o n t e ai , — m e ­gj i thëse t r y e z a e sa j so t ë sh të e zënë , p o r u n e do të r r e -gulloj n j ë t r y e z ë t j e të r p ë r j u . Al i B i n a k u m e n d i h m ë s i t e t i j ka t r i d i t e që ka b u j t u r kë tu , — sh to i me k r e n a r i . — Si t h a t ë ? Al i B i n a k u , ai ve t ë . N u k e n j i h n i ?

Bes ian i ng r i t i s u p e t . — Ju v in i n g a S h k o d r a ? J o ? N g a T i r a n a . Ah, s igu r i sh t

m e k ë t ë k a r r o c ë . D o t ë fl ini son t e k ë t u ? — J o , ne u d h ë t o j m ë p ë r në k u l l ë n e Orosh i t . — A h , po . E m o r a me m e n d . K a m dy v j e t që n u k

k a m p a r e n jë k a r r o c ë të t i l lë. J e n i fis i p r i nc i t ? — J o . Mysa f i r ë të t i j . N d ë r s a k a l o n i n p ë r m e s k t h i n ë s s ë m a d h e t ë h a n i t

d r e j t d h o m ë s s ë veçan t ë , D i a n a n d j e u v ë s h t r i m e t e b u j -tësve, n j ë p jesë e t ë c i lëve h a n i n d r e k ë në n jë t r y e z ë t ë g ja të e t ë p i s te me d r u lisi, k u r s e t ë t j e r ë t r r in in qosheve , t ë u l u r m b i t r a s t a t e zeza p r e j sha j aku . Dy a t r e p r e j t y r e , që i sh in u l u r d re j t e në tokë , l ëv izën pak, p ë r t ë l ënë g r u p i n e vogël të ka lon t e .

— K ë t o t r i d i t ë t e fund i t k e m i p a s u r p a k r r ë m u j ë në han , p ë r s h k a k t ë n j ë nda r j e j e kuf i j sh q ë b ë h e t k ë t u afër .

— N j ë n d a r j e kuf i j sh? — p y e t i Bes ian i . — Si u r d h ë r o n , — t h a bu j t i na r i , d u k e s h t y r ë me n j ë ­

r ë n d o r e n jë d e r ë g j y s m ë t ë shka l a f i t u r . — Ndaj ka a r d h u r d h e Ali B i n a k u me- n d i h m ë s i t e ve t .

Ai i t h a f jalët e fund i t me zë të ulë t , t a m a m në k o h ë n q ë t ë p o r s a a r d h u r i t n g a T i r a n a k a p ë r c y e n p r a g u n e k t h i n ë s së v e ç a n t ë .

— J a k u j a n ë , — p ë s h p ë r i t i h a n x h i u , d u k e b ë r ë m e k o k ë nga qosh ja b o s h e e k t h i n ë s . P o r a t a t ë dy , t ë m ë s u a r t a n i me s y t ë e t i j t ë vëngër , v ë s h t r u a n në d r e j t i m i n t je tër ,

1 7 - 2 257

at je ku , t ë u l u r n ë n jë t r y e z ë p r e j d r u lisi , por m ë t ë vogël e p a k më të p a s t ë r se t ryeza e k t h i n ë s k r y e s o r e , p o h a n i n d r e k ë t r e n j e r ëz .

— J a , t a n i po ju s je l l t r y e z ë n t ua j , — t h a h a n x h i u d h e u z h d u k n ë ças t . D y p r e j t r e d r e k u e s v e v ë s h t r u a n n ë d r e j t i m t ë bu j t ë sve , k u r s e i t r e t i v a z h d o n t e t ë h a n t e , pa n g r i t u r s y t ë . Q ë j a s h t ë n is i t ë dëg johe j n jë r r a p ë l l i m ë e ç r regu l l t , e n d ë r p r e r ë n g a godi t je të s h k u r t r a , që , sa ven te , a f rohej d h e , më në fund, t e d e r a e k t h i n ë s a t a p a n e t ë fu t e sh in n ë f i l l im d y k ë m b ë t r y e z ë , pas ta j n j ë p jesë e t r u p i t t ë h a n x h i u t d h e p a s p a k k r e j t t r y e z a d h e h a n x h i u , t ë s h t r e m b ë r e t ë p l e k s u r b a s h k ë , mid i s o f s h a -m a v e d h e m a l l k i m e v e t ë k ë t i j t ë fund i t .

H a n x h i u e lëshoi m ë n ë fund t r y e z ë n p ë r t o k ë d h e doli pë r së r i p ë r t ë s je l lë c a n d e n j ë s e d r u r i .

— Ulun i , zotni , — t h a d u k e i v e n d o s u r n d e n j ë s e t p r a ­në t ryezës . — Ulun i , zonjë . Ç ' u r d h ë r o n i të h a n i ?

Bes iani p y e t i s e ç f a r ë k i s h t e d h e D i a n a t h a s e d o n t e v e t ë m d y vezë t ë s k u q u r a d h e p a k d j a t h ë . H a n x h i u p ë r çdo gjë t h o s h t e «si u r d h ë r o n i » d h e n jë copë h e r ë e r d h i vë rda l l ë p lo t t e l a she n ë p ë r k t h i n ë n e n g u s h t ë , p ë r t ' u s h ë r b y e r m y s a f i r ë v e t ë r i n j , po r p a h a r r u a r t ë v j e t r i t . Duke j m e n j ë h e r ë se g j i t hë q e n i a e tij i sh t e në n jë m u n d i m t ë m a d h n d ë r s a vë r t i t e j m i d i s d y g r u p e v e t ë b u j t ë s v e t ë s h q u a r , pa e k u p t u a r do t se ci lët i sh in më t ë r ë n d ë s i s h m i t . Nga m ë d y s h j a d u k e j s e p o s h t r e m b ë r o h e j e d h e m ë , d h e h e r ë - h e r ë n g j a n t e s i k u r n j ë p jesë e g j y m t y r ë v e të t i j s y n o n t e d r e j t n jë r i t g r u p , k u r s e p jesa t j e t ë r d r e j t t j e t r i t .

— K u s h e d i p ë r kë po na m a r r i n , — t h a Diana .

Bes iani , pa e n g r i t u r kokën , v ë s h t r o n t e p j e r r t az i t r e b u r r a t q ë h a n i n d r e k ë . N d ë r s a p o p ë r k u l e j p ë r t ë f s h i r ë d içka m e l eckë m b i t r y e z ë n e t y r e , k u p t o h e j m e n j ë h e r ë që h a n x h i u po u j e p t e a t y r e t ë d h ë n a p ë r t ë p o r s a m b ë r r i -t u r i t nga T i r a n a . Një r i p r e j t y r e , a i më i s h k u r t r i , b ë n t e s i ­k u r n u k dëg jon te ose n u k dëg jon te . v ë r t e t . T j e t r i v ë s h ­t r o n t e h u t u e s h ë m m e c a s y t ë çelët, q ë d u k e s h i n s e i s h i n t a m a m në v e n d i n e t y r e m b i f y t y r ë n e t i j t ë f l a s h k ë t moskokëça rë se . I t r e t i , v e s h u r m e n j ë x h a k e t ë m e k a -

258

t r o rë , n u k i a h i q t e sy t ë D ianes . K u p t o h e j m e n j ë h e r ë q ë k i s h t e pire.

— Ku b ë h e t nda"rja e ku f i j ve? — pye t i Bes ian i , k u r b u j t i n a r i solli v e z ë t e s k u q u r a të Dianes . y

— Te S h t e g u i Ujku t , zotni , — iu përg j ig j b u j t i n a r i . — G j y s m ë o rë l a rg që k ë n d e j . Po , në qof të se zo tn ia d ë -sh i ron t ë shko jë , m e k a r r o c ë ësh të m ë p a k .

— A s h k o j m ë , D i a n e ? — t h a Besiani . — D u h e t të j e t ë n jë g jë e p a z a k o n s h m e .

— Si të d u a s h , — t h a ajo. — A ka p a s u r s h e r r të v j e t ë r p ë r k ë t a kuf i j , — iu

k t h y e Bes ian i bu j t i na r i t . — A ka p a s u r v r a s j e? H a n x h i u lëshoi n jë vë r shë l l imë . — Po si jo, zotni . Ë s h t ë një r r i p t o k e që s ' k ë r k o n •

veç m o r t . P ë l l ë m b ë e m u r a n e q y s h nga k o h ë t që s ' m b a h e n m e n d .

— D u h e t të s h k o j m ë pa t j e të r , — t h a Bes ian i . — Si të d u a s h , — p ë r s ë r i t i e shoqja . — T r i h e r ë ka a r d h u r g je r më so t Ali B i n a k u d h e p r a p ë

s h e r r i d h e g j a k u s ' janë m e h u r , — vazhdoi b u j t i n a r i . Në a t ë k o h ë b u r r i i s h k u r t ë r nga t r y e z a t j e t ë r u n g r i t .

N g a m ë n y r a se s i fill p a s t i j u ng r i t ën dy t ë t j e r ë t , B e ­s iani k u p t o i se a i d u h e j t ë i s h t e Ali B i n a k u .

A i b ë r i n jë p ë r s h ë n d e t j e m e kokë, p a v ë s h t r u a r a s k ë n d d h e dol i i p a r i . Dy t ë t j e r ë t i r a n ë pas . A i me x h a k e t ë me k a t r o r ë dol i i fundi t , d u k e p ë r p i r ë e d h e një h e r ë D i a n e n me s y t ë e s k u q u r nga p i ja .

— Ç ' t ip i pë sh t i r ë , — ia b ë r i Diana . Bes ian i b ë r i n jë lëviz je m e dua r . — N d o s h t a s'i d u h e t v ë n ë fa j . — tha . — k u s h e d i sa k o h ë

k a q ë v ë r t i t e t n ë m a i e p a gra , p a dëf r im. M e s a d u k e t nga vesh ja , ë sh të n g a q y t e t i .

— M e g j i t h a t ë m u n d t ' i p ë r m b a i ë pak a t a sv g j i thë ly re , — t h a D i a n a d u k e s h t y r ë p ja tën , në t ë ci lën n j ë r a nga v e z ë t i sh te e p a p r e k u r .

Bes ian i t h i r r i b u j t i n a r i n pë r t ë p a g u a r . — Në qof të se zotnia me zonjën d ë s h i r o i n ë t ë s h k o i -

në te S h t e g u i Ujkut , t an i s apo u n isën p ë r a t i e Ali B i n a k u me n d i h m ë s i t e vet . M u n d t ë nd iqn i r r u g ë n me k a r r o c ë

259

pas k u a j v e t ë t y r e . P ë r n d r y s h e , n ë qoftë s e don i n d o n j ë shoqërues . . .

— Po s h k o j m ë p a s k u a j v e të t y r e , — t h a Bes ian i . K a r r o c i e r i i sh te d u k e p i r e ka fe në k t h i n ë n e m a d h e

k u r a t a dolën . A i u ng r i t m e n j ë h e r ë d h e eci pas t y r e . B e ­s iani pa o rën .

— K e m i s ë p a k u dy orë k o h ë t ë t e p ë r t p ë r t ë p a r e n j ë n d a r j e kufi jsh, apo jo?

K a r r o c i e r i t u n d i k o k ë n m e m ë d y s h j e . — S'di s i të t h e m , zotni . R r u g a g jer në O r o s h ë s h t ë

e g ja të . Meg j i t ha t ë , në qof të se ju dësh i ron i . . . — Mjaf ton që në k u l l ë n e O r o s h i t t ë m b ë r r i j m ë në

m b r ë m j e , — v a z h d o i Bes iani . — T a n i ë sh të p o t h u a j s e m e s -d i të d h e ne k e m i p ë r p a r a m j a f t k o h ë . Ë s h t ë një r a s t i r r a l l ë që s ' d u h e t h u m b u r , — iu k t h y e a i D ianes .

Ajo k i s h t e n g r i t u r j a k ë n p r e j gëzofi t ë pa l l tos d h e p r i s t e m ë k ë m b ë ç 'do t ë v e n d o s n i n a ta .

P a s d h j e t ë m i n u t a s h k a r r o c a e t y r e i a r r i t i k u a j t e g r u p i t t ë vogël t ë Ali B i n a k u t . A t a b ë n ë m ë n j a n ë p ë r t ë l ënë k a r r o c ë n të ka lon t e d h e u d e s h një copë h e r ë që ka r roc i e r i t ' u s h p j e g o n t e s e k a r r o c a do t ë e c t e p a s t y r e , m e q e n ë s e n u k e d i n t e r r u g ë n p ë r t e S h t e g u i U j k u t . G j a t ë g j i thë kësa j k o h e D i a n a r r i n t e e z h y t u r në the l lës i t ë nden jëses , n ë m ë n y r ë q ë s y t ë e b e z d i s s h ë m t ë n j e r i u t me x j i ake të me k a t r o r ë , kal i i t ë ci l i t d i l te h e r ë n g a e d ja th ta , h e r ë nga e m a j t a e k a r r o c ë s , të m o s e g jen in dot .

S h t e g u i U j k u t i sh te më l a r g s e ç ' tha h a n x h i u . Që nga l a r g a t a p a n e një pl lajë t ë h a p ë t , s i p ë r s ë cilës n j e ­rëz i t që lëv izn in d u k e s h i n s i n jo l lëza të zeza. N d ë r s a i a f rohesh in vend i t , Bes ian V o r p s i p o p ë r p i q e j t ë k u j t o n t e ç ' t h o s h t e k a n u n i p ë r kuf i j t ë . D i a n a e d ë g j o n t e e q e t ë . E s h t r a t e v a r r i t d h e gu r i i k u f i r i t n u k lozin k u r r ë , t h o s h ­t e ai. P o e n g a t ë r r o i k u s h ku f i r in d h e p ë r k ë t ë a r s y e n d o d h vras je , a t ë h e r ë fa j tor i g r i h e t k a t u n d i s h t .

— Mos po verni të s h o h i m n d o n j ë p u s h k a t i m ? — t h a D i a n a a n k u e s h ë m . — E d h e kjo na d u h e j .

Bes i an i b u z ë q e s h i . — M o s k i f r ikë . Kjo d u h e t të j e t ë n d o n j ë zgj idhje p a -

qësore , m e q e n ë s e k a n ë f t u a r a të , s i e qua jnë , Ah B i n a k u n .

260

— D u k e j n j e r i s h u m ë ser ioz , — t h a D iana . — K u r s e n jër i n g a n d i h m ë s i t , a i me a t ë x h a k e t ë s i k l loun , ë sh t ë aq i p ë s h t i r ë .

— Ç'ia vë r e , — t h a Bes ian i . Ai i m b a n t e s y t ë p ë r p a r a , s i k u r n u k i d u r o h e j sa të

m b ë r r i n i n n ë p l la jë . — V e n d o s j a e g u r ë v e të ku f i r i t ë sh të n jë p r o c è s m a -

dhësh to r , — t h a ai , pa i s h k ë p u t u r s y t ë n g a la rgës ia . — N u k e d i n ë s e so t do të k e m i fa t in të s h o h i m p i k ë r i s h t n j ë gjë t ë t i l lë . Ah , s h i k o një m u r a n e .

— K u ? — J a , at je , p a s kaçubës . Dja th tas . . . — Po , po, — ia bë r i D iana . — Ja një t j e t ë r . — Po , po. E shoh . Ja d h e më t u t j e n jë t j e t ë r . — J a n ë m u r a n a t p ë r t ë c i la t na foli h a n x h i u , — t h a

Bes iani . — Ato s h ë r b e j n ë s i kuf i j n a t y r o r ë m i d i s a r a v e ose p r o n a v e .

— Ja n jë t j e të r , — tha D iana . — K ë s h t u t h u h e t në k a n u n , — vazhdo i Bes ian i . — K u r

n d o d h v ras j a m u n ë k o h ë t ë g r ind j e s p ë r kuf i r in , a t y k u n g u l e n m u r a n a t , a t y m b e t e t d h e kuf i r i .

D i a n a e m b a n t e k o k ë n v a z h d i m i s h t t e x h a m i i d r i t a ­res .

— M u r a n ë n që b ë h e t kufi , s 'e l uan a skush në j e t ë t ë j e t ëve , — v a z h d o i Besiani , — se, s ic t h u h e t në k a n u n , u m o r me gjak e me kokë t ë l ënë .

— Sa s h u m ë s h k a q e p ë r të v d e k u r , — t h a D i a n a . A jo -i s h q i p t o i a t o fjalë fa re p r a n ë x h a m i t , k ë s h t u që ai u ve sh s a k a q m e avul l s i k u r t ë d o n t e t ë b ë n t e një s h k ë p u t j e mid i s saj d h e pe izazhi t .

P ë r p a r a t y r e t r e ka lo rës i t k i sh in n d a l u r d h e p o zb r i t ­n in n g a kuajt.- K a r r o c a q ë n d r o i disa h a p a la rg . M e t ë z b r i -t u r p r e j sa j , a t a e n d i e n p ë r n j ë h e r ë s h v ë m e n d j e n e p ë r -g j i t h s h m e . P ë r r e t h k i sh te b u r r a , g r a d h e s h u m ë fëmi jë .

— Ka fëmijë , e s h i k o n ? — i t h a Bes ian i D i a n e s . — Ngul j a e kuf i jve ë sh të e v e t m j a ng ja r j e e r ë n d ë s i s h m e në j e t ë n e m a l ë s o r i t ku t h i r r e n fëmijë t , dhe kjo b ë h e t me që l l im q ë kuf i r i t ë m b a h e t m e n d .

261

A t a v a z h d u a n t ë f l isnin n jë copë h e r ë m e n j ë r i - t j e t r i n , sepse k ë s h t u u d u k e j se e pë rba l l on in më n a t y r s h ë m k u -r e s h t i n ë e m a l ë s o r ë v e . Me b i s h t t ë s y r i t D i a n a v ë s h t r o n ­te g r a t e e re ja , x h u b l e t a t e zeza të të c i l ave l ë k u n d e s h i n va l ë -va l ë pas çdo lëviz je je . Të g j i tha i k i s h i n f lokë t t ë l y e r m e bo jë t ë zezë, t ë p r e r ë s i pa s n j ë m o d e l i t ë n j ë j t ë : b a -

. l u k e m b i balle d h e f lokë t ë d r e j t ë n ë t ë d y j a anë t , q ë t ë ku j ton in p e r d e n e n jë s k e n e t e a t r i . A t o v ë s h t r o n i n që l a rg çift in e të p o r s a a r d h u r v e , d u k e u p ë r p j e k u r ta f s h i h -n i n k ë r s h ë r i n ë .

— Ke f toh t ë? — e p y e t i Bes ian i të s h o q e n . — P a k . Në të v ë r t e t ë p l la ja i s h t e e f tohtë , d h e k a l t ë r i m i i A l p e -

ve r r e t h e r r o t u l l d u k e j s i k u r e f t oh të e d h e më g r i n ë e s a j . — Sa m i r e që s 'po b i e sh i , — t h a Bes i an i . — S h i ? ! — u h a b i t a jo . P ë r n j ë ças t iu d u k se s h i u

i sh t e njël loj v a r f a n j a k u , i p a p r a n u e s h ë m m i d i s kë t i j l uks i d i m r i a lp in .

Midis p l la jës Al i B i n a k u me n d i h m ë s i t e v e t d i çka po b i sedon in m e n jë g r u m b u l l b u r r a s h .

— S h k o j m ë at je , — t h a Bes ian i . — D i ç k a do të m a r r i m vesh .

A t a ecën n g a d a l ë m i d i s n j e r ëzve t ë s h p ë r n d a r ë aty-kë tu , d u k e d ë g j u a r c o p e r à p ë s h p ë r i m a s h , t ë cilat , c a n g a q ë f l i teshin n ë p ë r d h ë m b ë e ca nga d i a l ek t i ma lo r , p o t h u a j s e n u k k u p t o h e s h i n . A t a k u p t u a n v e t ë m f ja lë t « p r i n c e s h ë » d h e « m o t r a e m b r e t i t » , d h e D i a n a p ë r h e r ë t ë p a r e g j a t ë a t i j mëng je s i desh i t ë q e s h t e m e t ë m a d h e .

— E d ë g j o v e ? — i t h a ajo Bes ian i t . — Po më m a r r i n p ë r p r i n c e s h ë .

I g ë z u a r që a jo po g ja l l ë rohe j , a i i s h t r ë n g o i k r a h u n . — Të i ku p a k l o d h j a ? — Po , — ia b ë r i ajo. — K ë t u ë sh t ë b u k u r . Pa e n d i e r d h e ve t ë , a t a i i sh in a f r u a r g r u p i t t ë Al i

B inaku t . Njohja e t y r e u bë ve tve t iu , m i d i s g r u m b u l l i t t ë ma lëso rëve , që d u k e j s i k u r i s h t y n t e d r e j t n j ë r i - t j e t r i t t ë dy g r u p e t e t ë a r d h u r v e . Bes ian i t h a k u s h i sh t e d h e n g a v i n t e d h e t ë n j ë j t ën g jë b ë r i Ali B i n a k u , p ë r h a b i n ë e ma lëso rëve , që e d i n i n a t ë t ë n j o h u r në t ë r ë r r u z u l l i n t o -

262

kësor . N d ë r s a a t a b i sedon in , r r e t h t y r é n j e rëz i t u s h t u a n e d h e m ë , d u k e m o s i h e q u r s y t ë p re j t y r e , s i domos p r e j D ianes .

— B u j t i n a r i n a t h a s e n ë k ë t ë pl la jë k a n ë n d o d h u r s h p e s h g r i n d j e p ë r ku f i j , — t h a Bes ian i .

— P o , — u përgj ig j A l i B i n a k u . Ai f l i s te me zë të u lë t , m e n j ë m ë n y r ë m o n o t o n e , p a asn jë s h e n j ë pas ion i , g jë që i a k i s h t e m ë s u a r n d o s h t a v e t ë p u n a e t i j s i s h k o q i t ë s k a n u n i . — Besoj se i p a t ë m u r a n a t në të d y j a a n ë t e r r u g ë s .

Bes ian i m e D i a n e n b ë n ë t ë d y «po» m e kokë . — Gj i t hë a to v d e k j e d h e p r a p ë çësh t ja n u k ë s h t ë zgj i-

d h u r ? — t h a D iana . Al i B i n a k u e v ë s h t r o i qe tës i sh t . P a s v ë s h t r i m e v e k u -

r e s h t a r e t ë t u r m ë s që i r r e t h o n t e d h e s idomos p a s v ë s h t r i -m i t t ë n d e z u r t ë x h a k e t ë k a t r o r s h i t , që u p r e z a n t u a s i g j e o -m e t ë r , s y t ë e Al i B i n a k u t iu d u k ë n Dianes s i sy s t a t u j a s h k las ike .

— N u k b ë h e t m ë s h e r r p ë r a t ë p jesë t ë k u f i r i t t ë v e n d o s u r me gjak, — t h a a i . — Ajo p j e së ë s h t ë n g u l i t u r n j ë h e r ë e p ë r g j i t h m o n ë m b i fy ty r ë t ë d h e u t . Ë s h t ë p i k ë ­r i sh t kjo p jesa t j e të r që s h k a k t o n gr ind je , — d h e a i t r e ­goi me do re në n jë d r e j t i m t ë pllajës.

— P jesa e p a p ë r g j a k u r ? — t h a Diana . — P ikë r i sh t , zonjë . Ka s h u m ë e s h u m ë v i t e që n u k

p o s h u h e t s h e r r i mid i s d y k a t u n d e v e p ë r k ë t ë ku l l o t ë . — Po val le a ë sh të e d o m o s d o s h m e p r a n i a e v d e k j e s ,

që kuf i r i të j e t ë i q ë n d r u e s h ë m ? — e n d ë r p r e u D i a n a , e h a b i t u r d h e ve t ë p ë r n d ë r h y r j e n e s idomos p ë r t on in e s a j , ku n u k i sh te vësh t i r ë t ë da l l o j e pë rz ie r j en e n jë l loj p r o ­t e s t e m e i ron inë .

Al i B i n a k u b u z ë q e s h i f toh të . — Po ne p r a n d a j j e m i k ë t u , zonjë, që t ë m o s l e jo jmë

v d e k j e n . Bes ian i , n ë m ë n y r ë p y e t ë s e , s iku r t ë t h o s h t e « ç ' p a t e

k ë s h t u ? » , i ngul i s y t ë së s h o q e s . Në s y t ë e saj at i j iu d u k s e p a n j ë s h k a r k i m t ë s h k u r t ë r , t ë p a n j o h u r . M e n j ë f a r ë ngu t j e j e , s i p ë r t ë s h l y e r k u j t i m i n e i nc iden t i t t ë vogël , a i e p y e t i Ali B i n a k u n p ë r d içka , po pa u p ë r q é n d r u a r do t p ë r t ë d ë g j u a r pë rg j ig jen .

SIS

P ë r r e t h t ë g j i t h ë n d i q n i n m e s y g r u p i n e vogë l t ë ba shkëb i seduesve . V e t ë m c a p l e q r r i n i n m ë n j a n ë , t ë u l u r m b i c a g u r ë t ë m ë d h e n j , k r e j t mospër f i l l ë s p ë r g j i t hçka .

Al i B i n a k u v a z h d o n t e t ë f l i s te n g a d a l s h ë m d h e v e t ë m pas n jë m i n u t e Bes ian i e k u p t o i që e k i s h t e p y e t u r p i k ë ­r i sh t p ë r d i ç k a q ë n d o s h t a n u k d o t ë i sh te m i r e t a p y e s t e , p ë r v r a s j e t që s h k a k t o h e s h i n në g r i n d j e e s i p ë r p ë r ku f i j t ë .

— Po qe se i v r a r i n u k r r ë z o h e t p r e j p u s h k ë , p o r i j e p z e m ë r vê te s e s h t y h e t , ku d u k e u ç u a r e ku d u k e u r r ë z u a r , r r ë s h q a n t h i , d r e j t ku f i r i t t ë h u a j , s ado t he l l ë t ë hy j ë , a t y ku r r ë z o h e t e i l o d h u r p r e j p l a g ë v e vdes , a t y i v i h e t m u -r a n a , e ajo m u r a n e , e d h e pse n ë t o k ë t ë h u a j , m b e t e t p ë r -g j i t h m o n ë .

S ' i sh te v e t ë m p a m j a , p o r e d h e s i n t a k s a e t ë fo lu r i t t ë Ali B i n a k u t k i s h t e d içka të f t o h t ë e j a s h t ë së fo lmes së p ë r d i t s h m e .

— E po u v r a n ë dy v e t ë f l akë p ë r f l a k ë ? — p y e t i Bes ian i .

A h B i n a k u n g r i t i s y t ë . D i a n e s i u d u k s e i r a l l ë k i s h t e t a k u a r n jë n j e r i k a q t ë s h k u r t ë r , a u t o r i t e t i i t ë ci l i t t ë mos p r e k e j a s p a k p r e j s h k u r t ë s i s ë .

— Po të v r i t e n dy ve t ë f l akë p ë r f lakë e l a r g n j ë r i -t je t r i t , kuf i r i m b e t e t t ek ra seci l i e h a p ë s i r a m i d i s q u h e t tokë e a s k u j t

— T o k ë e asku j t , — pë r së r i t i D i a n a . — T a m a m si m i ­dis s h t e t e v e .

— Ë s h t ë ajo që b i s e d u a m m b r ë m ë , — i t h a Bes i an i . — Jo v e t ë m në s t i l in e t ë fo lur i t , p o r në g j i thë m e n d ë s i n ë d h e v e p r i m e t e b a n o r i t t ë R r a f s h i t ka d içka e t a t i s t e .

— E kur ' s ' ka q e n ë p u s h k a ? — p y e t i Bes i an i . — K a ­n u n i ë s h t ë më i v j e t ë r se a r m ë t e z ja r r i t , a p o j o ?

— S h u m ë më i v je të r , s i g u r i s h t . v

— A t ë h e r ë p ë r d o r e j r r a s a e gu r i t , a p o jo? — Po , — t h a Al i B i n a k u . — K u r s ' ka q e n ë p u s h k a ,

pë rdo re j g u r a p e s h i . Në r a s t i n e g r i nd j e s m i d i s dy f a m i l -jeve , d y k a t u n d e v e , a p o d y f l a m u r ë v e , c a k t o h e s h i n n g a t ë d y p a l e t m b a r t ë s i t e g u r a p e s h i t . K u s h s h t y h e j m ë l a r g me r r a s ë n e g u r i t në k r a h ë , a i f i t on t e .

*• Po so t ç 'do të b ë h e t ? — p y e t i Bes ian i .

264

— S o t do të b ë h e t n j ë r i v ë r t e t i m kuf i j sh . Ali B i n a k u r ro tu l lo i v ë s h t r i m i n mid i s t u r m ë s s ë s h p ë r -

nda rë , g je r sa s y t ë e t i j u n d a l ë n në g r u p i n e vogël të p leqve .

— J a n ë t h i r r u r p leq t ë m o ç ë m nga f l a m u r i pë r t ë d ë s h m u a r v i j ën e v je të r të kuf i jve të ku l lo tës .

Bes ian i m e D i a n e n k t h y e n s y t ë n g a ajo a n ë k u p l e q t ë vazhdon in t ë r r i n i n t ë u l u r m b i g u r ë t e m ë d h e n j , s i a t a ak to r ë t që p r e s i n t ë f u t e n në ro i . D u k e s h i n aq t ë m o ç ë m , saqë h e r ë - h e r ë m e s igur i h a r r o n i n p e r s e i sh in a ty .

— Do të fi l lojë s h p e j t ? — p y e t i Bes ian i . Ali B i n a k u nxor i n j ë o rë me z i n x h i r nga x h e p i i v o ­

gël i j e l eku t . — Po , — ia bë r i ai . — Besoj se do të fillojë s h u m ë

shpej t . — Do të q ë n d r o j m ë ? — p y e t i Besiani me zë të u l ë t

Dianen . . — Si të d u a s h , — t h a a io .

S y t ë e ma lëso rëve , s i domos të g r a v e e fëmi jëve , nd iqn in çdo lëviz je t ë t y r e , p o r t a n i a t a u m ë s u a n disi me kë t ë gjë. D i a n a k i s h t e k u j d e s v e t ë m q ë t ' u s h m a n g e j s v v e g jysmë t ë d e h u r t ë g jeomet r i t . Që t ë dy, a i b a s h k ë me n d i h -mës in t j e të r , që u p r e z a n t u a në h a n s i mjek , i s h k o n i n p r a p a h a p p a s h a p i Ali B i n a k u t , m e g j i t h ë s e ky i f u n d i t n u k u d r e j t ohe j a s n j ë h e r ë p ë r asgjë, t h u a s e n u k k i s h t e asnjë p u n ë m e t a .

N g a n i e zhvendos j e d is i e s ihqetësuar e n j e r ëzve n d i ­he j m e n j ë h e r ë që po a f r o n t e o ra e ce r emon i së . Pas i u n d a n ë p r e j t y r e , Ali B i n a k u me n d i h m ë s i t e v e t s h k o n i n e v i n i n n g a n jë r i g ruo i n j e r ëzve te t je t r i . V e t ë m t a n i , pas zhvendos je s s ë n j e rëzve , Bes ian i m e D ianen v u n ë re g u r ë t e k u f i r i t të v j e t ë r , që e p ë r s h k o n i n t e j p ë r t e j pl la jën.

Befas u d u k se mbi p l l a i ë p l îakosi n jë a t m o s f e r e p r î -t ie je . D i a n a i v u r i k r a h u n Bes ian i t dhe u m b ë s h t e t e g i i -tha p a s t i j .

— Po s i k u r të n d o d h ë g jë? — t h a ajo. — Cfa rë? — G j i t h ë ma lë so rë t j a n ë me pushkë , n u k i s h i k o n ?

265

Ai e sh ikoi n g u l t a z i d h e v e t ë t i m t h i i shko i n d ë r m e n d t ' i t h o s h t e : k u r s e t i , v e t ë m s e p e n j a d y m a l ë s o r e m e c a ­d r a s h k a t a r r a q e , k u j t o v e s e m u n d t ë t a l l e s h e m e R r a f s h i n . Tan i e n d i e n r r e z i k u n , e h ? Mi rëpo në ças t i u k u j t u a se ajo n u k k i s h t e t h ë n ë asgjë p ë r c a d r â t d h e g j i t hçka a i e k i sh t e b l u a r n ë k o k ë t ë ve t .

— Të n d o d h ë n d o n j ë v r a s j e? — ia b ë r i ai . — N u k e b e ­so j .

N ë t ë v ë r t e t ë g j i t hë m a l ë s o r ë t i sh in t ë a r m a t o s u r d h e m b i pl la jë r ë n d o n t e n j ë a l a r m i n g r i r ë . A t y - k ë t u m b i m e n ­g e t e t y r e d u k e j r u b i i zi. D i a n a u m b ë s h t e t a k o m a më s h t r ë n g u e s h ë m p a s t ë shoq i t .

— Së shpe j t i do të fillojë, — t h a ai , d u k e m o s i h e q u r s y t ë nga p leq të e m o ç ë m , t ë cilët i sh in n g r i t u r t an i më k ë m b ë .

D i a n a e n d i e n t e v e t e n ç u d i t ë r i s h t t ë zb razë t . R a s t ë -s ish t në një nga r r o t u l l i m e t e s h i k i m i t s y t ë e sa j k a p ë n k a r r o c ë n . E n d a l u r në a n ë të pl lajës, e zezë, me f o r m a t e s p ë r d r e d h u r a r o k o k o t ë d y e r v e d h e k u p e s ë , m e k a d i f e n ë e saj p r e j l lozhe k o n c e r t i , ajo r r i n t e a t y m ë n j a n ë k r e j t e h u a j në s fondin g r i a lp in . Ajo d e s h i f i a t u n d t e k r a h u n Besiani t , p ë r f i t h ë n ë «sh iko karrocën»-, p o r n ë a t ë ças t a i p ë s h p ë r i t i :

— Po fillon. Nga grup i i p l e q v e qe s h k ë p u t u r n j ë r i p r e j t y r e d h e

po b ë h e j gati p ë r d i çka . — Të a f rohemi e d h e pak, — t h a B e s i a n i d h e e t ë r h o q i

p ë r d o r e . — Sic d u k e t , k ë t ë p l a k k a n ë z g j e d h u r t ë dy pa le t e g r i n d ë s v e p ë r t ë s h ë n u a r k u f i r i n .

P l a k u i v e ç u a r n g a t ë t j e rë t b ë r i d isa h a p a , p a s t a i qëndro i p ë r p a r a n jë g u r i d h e n jë plisi d h e u t ë f reskë t . Në pllajë u bë n jë fa rë h e s h t i e , apo u d u k k ë s h t u , s e p s e në t ë v ë r t e t ë z h u r m ë r i a n j e r ëzo re i sh t e s h u m ë m ë e p a k t ë s e oshë t ima e v a z h d u e s h m e e b jeshkës , k ë s h t u që h e s h t j e n n u k k i sh te fuqi t a v e n d o s t e e l e m e n t i n j e rëzo r . M e g j i t h a t ë ajo u nd je .

P l a k u u p ë r k u l . k a p i me t ë dy d u a r t g u r i n d h e e vu r i * m b i S U D . D ikush t j e t ë r i vu r i m b i t ë n j ë j t i n s u p e d h e

pl is in e dheu t . F y t y r a e p laku t , e t h a t ë , me ca p l l anga

266

të h i r t a n e p e r të , i sh t e e pa lëv izu r . A t ë h e r ë m i d i s hesh t j e s një zë i t ingu l l t , me n jë k u m b i m b ronz i që s 'u k u p t u a n g a ç 'anë e r d h i , t h i r r i :

— P r i j , p r a , e , në m o s p u n o f s h me të d re j t ë , kjo p e s h ë t 'u r ëndof t ë n ë a t ë j e t ë .

S y t ë e p l ä k u t m b e t ë n ca ca s t e t ë pa l ëv i z shëm. N u k t ë besohej që g j y m t y r ë t e tij do të b ë n i n qof të e d h e n jë l ë -vizje t je tër , pa u s h k a t ë r r u a r k r e j t ajo s t r u k t u r e v j e t r a n e . M i r ë p o p l a k u lëvizi .

— Af rohemi d h e pak , — p ë s h p ë r i t i Bes ian i . A t a t ë d y i sh in t a n i p o t h u a j s e n ë m e s t ë g r u m b u l l i t

t ë n je rëzve , që e c n i n p a s p l a k u t . — K u s h f let k ë s h t u ? — p ë s h p ë r i t i D iana . — P laku , — u përg j ig j Bes ian i po me p ë s h p ë r i m ë .

— Me g u r e b a l t e në s u p të k r a h u t be tohe t , s ic t h u h e t në k a n u n .

Zë r i i p l aku t , i the l lë , si i m a r r ë h u a nga shpe l l ina t , mezi dëg johe j .

— P ë r kë t ë g u r e dhé , me të ci lë t n g a r k o v a ve ten , .për ç k a k a m d ë g j u a r p r e j t ë p a r ë v e , k ë t u e k ë t u j a n ë k u -fi j të e h e r s h ë m të ku l lo t ë s e k ë t u pò i n g u l e d h e u n e . Po r re j t a , i m b a j t s h a në a t ë j e t ë g u r e b a l t e në shp i r t .

P l aku , d h e p a s tij g r u m b u l l i i n j e rëzve , i r a n ë d a l ­ngada lë m e s p ë r m e s pl la jës . U d ë g j u a n p ë r h e r ë t ë f u n ­di t f jalët e p l a k u t : «Po r r e j t a , ky g u r e kjo b a l t e m ' u r ë n -dofsh in në k ë t ë e në a t ë j e të» , d h e i lëshoi a t o p ë r t o k ë .

Disa p re j m a l ë s o r ë v e q ë e c n i n pas t i j , n i s ën t ë g ë r m o -nin m e n j ë h e r ë n ë p ë r t ë g j i tha p i k a t q ë s h ë n o i p l aku .

— Ja , po zhgu l i n g u r ë t e v j e t ë r d h e po n g u l i n g u r ë t e r in j të kuf i r i t , — i shp jego i Bes ian i së shoqes .

A t y - k ë t u dëg johesh in godi t je t e çekiçëve . D i k u s h t h ë -r r i s t e : Afroni fëmi jë t . Af ron i f ëmi jë t t ë sh iko jnë .

D i a n a v ë s h t r o n t e p ë r h u m b s h ë m v e n d o s j e n e g u r ë v e . P a p r i t u r mid is x h o k e v e t ë zeza t ë m a l ë s o r ë v e ajo pa d i sa k a t r o r ë t ë p ë r b u z s h ë m që po a f rohesh in d h e e k a p i p ë r m ë n g e të shoqin , s i p ë r t ' i k ë r k u a r n d i h m ë . Ai e vë sh t ro i në m ë n y r ë pye t ë se , p o r ajo n u k a r r i t i t ' i s h p j e g o n t e asgjë, sepse g j eome t r i i sh te n d ë r k a q p ë r b a l l ë t y r e . Buzëqesh j a i b ë n t e të d u k e s h i n e d h e më të d e h u r s y t ë e t i j .

267

— Ç'komedi , — t h a ai , d u k e t r e g u a r me k o k ë në d r e j ­t im t ë ma lë so rëve . — Ç ' t r a g j i k o m e d i ! Ju j en i s h k r i m t a r , apo jo? S h k r u a j e n i k ë t ë idiotësi , j u l u t e m .

Bes iani e vë sh t ro i r r e p t a s , pa i d h ë n ë përg j ig je . — Më falni që n d ë r h y r a k ë s h t u pa t a k t . A? Më fa ln i

j u l u t em, s idomos ju , zonjë . A i bë r i n jë p ë r k u l j e p a k ë z t ea t r a l e p ë r p a r a d h e D i a n a

n d j e u e r ë n e p i jes . — Ç 'dësh i ron i? — t h a ajo f tohtë , pa e f s h e h u r p ë r -

buz j en . T je t r i hap i d y - t r i h e r ë gojën p ë r t ë folur , p o r q ë n d r i ­

mi i sa j , sic duke t , e h u t o i d h e n u k t h a do t asgjë . E k t h e u k o k ë n n g a m a l ë s o r ë t d h e q ë n d r o i n j ë g r i m e a s h t u , m e f y t y r ë t ë pa l ëv i z shme , m b i t ë ci lën k i s h t e a k o m a n jë p jesë t ë buzëqesh je s s ë t i j dhe p i k ë r i s h t p j e s ë n më t ë k e q e t ë s a j .

— Ësh të v ë r t e t p ë r të v ë n ë ku jën , — m ë r m ë r i t i p a s pak . — A s n j ë h e r ë g j e o m e t r i s ë n u k i ë s h t ë b ë r ë n j ë fye r j e më e m a d h e në f y t y r ë t ë d h e u t .

— Çfarë? — E s i të mos fias k ë s h t u ? J a , u n e j a m g j e o m e t ë r .

K a m s t u d i u a r pë r k ë t ë p u n ë , më k u p t o n i ? P ë r m a t j en e t okave . E m e g j i t h a t ë v ë r t i t e m v i t e me r a d h ë n ë p ë r R ra f sh , pa e u s h t r u a r dot p ro fe s ion in t i m . S e p s e m a l ë s o r ë t n u k d u a n ta n joh in p rofes ion in e g jeomet r i t . Ju i p a t ë v e t ë se si i zg j idhn in a t a p u n ë t e kuf i jve . Me g u r ë e m a l l k i m e e s h t r i g a e ku d i u n e . K u r s e veg la t e m i a r r i n ë p r e j v i -tesh të m b y l l u r a në t r a s t ë n e u d h ë t i m i t . A t j e në b u j t i n ë i k a m lënë , h e d h u r n ë n j ë qoshe . Ndon jë d i t e k a n ë p ë r t ë m ' i v j e d h u r fare , n ë m o s m ' i k a n ë v j e d h u r . P o r u n e s ' k a m pë r t a l ënë q ë p u n a t ë v e j ë g jer a t je . K a m p ë r t ' i d a l ë p u n ë s p ë r p a r a e k a m p ë r t ' i s h i t u r e p ë r t ' i p i re , p ë r p a r a se n d o k u s h të m ' i v j e d h ë . Oh , d i te e z e z ë ! Ika , zotni , po m a b ë n m e shen jë Ali B i n a k u , us t a i I m . M ë falni , zot i s h k r i m t a r , në b ë r a n d o n j ë gab im, më fa ln i , zonjëz e b u ­k u r . L a m t u m i r ë .

— T i p i çud i t shëm, — t h a Bes ian i , k u r t j e t r i u l a rgua .

— Ç'do të b ë j m ë t a n i ? — t h a D iana .

268

Midi s t u r m ë s s ë r r a l l u a r a t a k ë r k u a n m e s y ka r roc i e r in , i cili u a f r u a m e n j ë h e r ë po r sa n d e s h i v ë s h t r i m i n e t y r e .

— Do të n i semi? Bes i an i bë r i «po» m e k o k ë . A t a iu a f r u a n k a r r o c ë s në k o h ë n që p l a k u i m o ç ë m

p r e k t e me do re g u r ë t e p o r s a v e n d o s u r t ë kuf i r i t t ë r i , d u k e s h q i p t u a r n j ë f o r m u l e m a l l k i m i p ë r a t a q ë d o t ë g u x o -nin t ' i l ëv i zn in .

N d ë r s a h i p n i n në k a r r o c ë , D i a n a e n d j e u se v ë m e n d j a e m a l ë s o r ë v e , që i sh te t ë r h e q u r p ë r k o h ë s i s h t n g a s h ë n i m i i kuf i jve , u p ë r q e n d r u a p ë r s ë r i t e k a t a . Ajo u f u t e p a r a n ë k a r r o c ë n ë k o h ë n q ë Bes i an i p ë r s h ë n d e s t e e d h e n jë h e r ë me d o r e së l a r g u Al i B i n a k u n d h e n d i h m ë s i t e t i j .

D i a n a e n d i e n t e v e t e n p a k t ë l o d h u r d h e r r u g ë n g je r në h a n e b ë r i p o t h u a j s e pa fo lur .

— P i m ë n jë k a f e p ë r p a r a se të n i s e m i ? — pye t i Bes ian i . — Si të duash , — t h a D i a n a . N d ë r s a u s i l l te ka fen , h a n x h i u u t r e g o n t e r a s t e p l e q ë -

s imesh t ë f a m s h m e t ë Ali B i n a k u t , t ë ci la t r r ë f e h e s h i n gojë p a s goje në males i . K u p t o h e j m e n j ë h e r ë që a i i sh t e t e p ë r k r e n a r pë r bu j t ë s in e t i j .

— K u r v jen në k ë t ë k r a h i n ë , g j i t h m o n ë në b u j t i n ë n t ime b ie , — tha .

— Po zakon i sh t ku b a n o n ? — p y e t i Besiani , sa p ë r të t h ë n ë d içka .

— A s g j ë k u n d , — t h a h a n x h i u . — I t i l lë ësh të Al i B i ­naku , ë s h t ë k u d o e s ' ë sh të a sg j ëkund . S e p s e a i ë sh të g j i t h ­m o n ë në sh t eg t im , s e p s e g j i t h m o n ë e g j i t h k u n d ka s h e r r e p e z m a t i m , d h e n jerëz i t k a n ë nevo jë p ë r g jyq ta r .

Ai e vazhdo i b i s edën p ë r Ali B i n a k u n e pë r p e z m i n sheku l lo r të n je rëzve e d h e pas i solli kafen , e më vonë , k u r e r d h i t ë m e r r t e f i l x h a n ë t e p a r e t d h e pas ta j , k u r i përcol l i a t a g jer j a s h t ë .

I s h i n d u k e h i p u r n ë k a r r o c ë , k u r Besiani n d j e u q ë Diana i s h t r ë n g o i k r a h u n :

— Bes ian , sh iko , — fha ajo me zë të ulët . Disa h a p a la rg t y r e n jë m a l ë s o r i r i , t e p ë r i zbeh të ,

v ë s h t r o n t e m e c a s y t ë s h t a n g u r n ë d re j t im t ë t y r e . N ë m ë n g ë n e tij dal lohej q a r t ë r u b i i zi.

269

— Një g j akës , — t h a Bes ian i , d u k e iu d r e j t u a r h a n -xh iu t . — Ti e n j e h ?

S y t ë e v ë n g ë r t ë b u j t i n a r i t v ë s h t r u a u d i sa h a p a a n a s h malësor i t . K u p t o h e j m e n j ë h e r ë q ë u d h ë t a r i p o bëhe j ga t i t ë h y n t e n ë h a n d h e k i s h t e n d a l u r s a p ë r t ë p a r e m y s a f i r ë t e r ra l l ë me k a r r o c ë .

— Jo , — t h a bu j t i na r i . — P a r a t r i d i t ë s h ka k a l u a r k ë n d e j p ë r në O r o s h , pë r t a k s ë n e g j a k u t . E j , djalosh, — i t h i r r i ai të p a n j o h u r i t , — si e ke e m r i n ?

Malësori , që , s ic duke t , i e r d h i e p a p r i t u r t h i r r j a e bu j t inar i t , k t h e u s y t ë nga ai. D i a n a n ë a t ë ças t k i s h t e h y r ë n ë k a r r o c ë , p o r Bes ian i q ë n d r o i a k o m a n jë g r i m e te shka l l ina , s i p ë r t ë p a r e do të pë rg j ig j e j apo jo i p a ­n johur i . Te d r i t a r j a e ka r rocës , e k a l t ë r y e r l eh t az i n g a q e l -qi, u d u k f y t y r a e Dianes .

— Gjorg, — u përgj igj i p a n j o h u r i , me n j ë zë d i s i të pas igur t , të s h k ë r m o q u r pak , s i zë r i i çdo n j e r i u që s ' ka folur p ë r një k o h ë t ë g ja të .

Besiani u l ë s h u a në n d e n j ë s e p r a n ë së shoqes . — K a v r a r ë p a r a c a d i t ë sh d h e t a n i p o k t h e h e t n g a

Orosh i . — E dëgjova, — tha ajo me zë të u lë t , pa i h e q u r s y t ë

nga x h a m i . Që nga v e n d i ku d u k e j s i i m b ë r t h y e r , ma lë so r i e

v ë s h t r o n t e s i në e t h e g r u a n e r e . — Sa i z b e h t ë , — ia b ë r i D iana . — E q u a n i n Gjorg , — t h a Bes ian i d u k e u r r e g u l l u a r

n ë nden jëse . D i a n a v a z h d o n t e t a m b a n t e k o k ë n t e x h a m i . Që j a s h t ë dëg johesh in fjalët e b u j t i n a r i t .

— E di r r u g ë n ? — i t h o s h t e ai me zë të l a r t ë k a r r o ­cieri t . — Ki k u j d e s te V a r r e t e K r u s h q v e , a t j e n g a t ë r r o h e n t ë g j i thë , në v e n d që t ë m a r r i n k r a h u n e d j a th t ë , m a -r r i n t ë m a j t i n .

K a r r o c a lëviz i . S y t ë e të p a n j o h u r i t , që u d u k ë n j a -sh t ëzakon i sh t t ë e r r ë t , n d o s h t a p ë r s h k a k t ë zbeh tës i së s ë fy tyrës , v a z h d u a n të ngu le sh in m b i k a t r o r i n e d r i t a r e s , ku i sh te f y t y r a e Dianes . Asaj g j i t h a s h t u , m e g j i t h ë s e e n d j e u s e n u k d u h e j t ë v ë s h t r o n t e m ë , i u d u k s e n u k k i s h t e fuqi t ë h i q t e s y t ë nga a i s h t e g t a r q ë k i s h t e m b i r ë a s h t u

270

p a p r i t u r n d a n ë r rugës . N d ë r s a k a r r o c a l a rgohe j , d y - t r i h e r ë ajo f sh iu avul l in q ë sa johe j m b i x h a m n g a f r y m ë -m a r r j a e sa j , p o r avul l i r i 'kr i johej p r a p ë a t y p ë r a ty , s i ­k u r t ë s h p e j t o n t e t ë n g r i n t e n j ë p e r d e m i d i s t y r e .

— Ti k i s h e të dre j të , — t h a ajo, d u k e u m b ë s h t e t u r e l odhu r m b i s h p i n ë n e nden jëses , 'kur" k a r r o c a u l a r g u a mjaf t d h e p ë r j a s h t a s 'duke j m ë asn jë f r y m ë n je r iu .

Besiani v ë s h t r o i n jë g r i m e m e h a b i t ë s h o q e n . A i u m a t ta p y e s t e se ç ' ishte a jo gjë, pë r të ci lën a i k i s h t e p a s u r t ë d r e j t ë , po r diçka e pengo i . Në t ë vë r t e t ë , g j a t ë g j i thë u d h ë t i m i t t ë p a r a d i t ë s a t i j i qe d u k u r se në d i çka ajo n u k i j e p t e t ë dre j të . K u r s e t a n i që ajo ve t ë p o h o n t e t ë k u n d ë r t ë n , a t i j iu d u k e p a n e v o j s h m e , p ë r t ë m o s t h ë n ë disi e r r e z i k s h m e të k ë r k o n t e s o a r i m e . K r y e s o r e i sh te që ajo të m o s dil te e z h g ë n j y e r nga ky u d h ë t i m . D h e ajo porsa i k i s h t e p o h u a r n j ë gjë të t i l lë . Bes ian i nd jeu t ë g ja l lë rohe j . M a d j e at i j i u d u k se, m e g j i t h ë s e tu rbu l l , pak a s h u m ë po e k u p t o n t e p e r s e a i k i s h t e p a s u r të d re j t ë .

— E v u r e re se sa i z b e h t ë i sh te ai ma lë so r i që k i sh t e b ë r ë v ras je p a r a ca di tësh, — t h a Bes ian i d u k e ia n g u l u r sy të , k u s h e d i p s e , unazës në d o r ë n e sa j . — Ai që p a m ë pak p ë r p a r a , a p o j o ?

— Vër t e t , i s h t e t m e r r ë s i s h t i zbeh të . — tha Diana . — K u s h e d i ç 'dysh ime , ç ' i ë k u n d i e ka p a s u r g jersa

ësh të n i s u r p ë r të b ë r ë v r a s j e n , E ç ' j anë l ë k u n d j e t e Hamle t i t p ë r p a r a m ë d y s h j e v e t ë kë t i j H a m l e t i t ë ma lës ive t ona?

Sy të e sa j e v ë s h t r u a n me m i r ë n j o h j e . — Të d u k e t e t e p r u a r që të p ë r m e n d e m r i n e p r inc i t

danez p ë r n j ë m a l ë s o r t ë R r a f s h i t ? — Aspak , — t h a Diana . — Ti i t h u a g j ë r a t kaq b u k u r

d h e t i e di se" sa të çmoj u n e p ë r k ë t ë . R r ë s h a i t a z i a t i j i kaloi n ë p ë r t r u ide j a se i s h t e p i k ë ­

r i sh t e fo lura ajo që e k i s h t e n d i h m u a r p ë r ta f i tua r Dianen .

— H a m l e t i t iu shfaq f a n t a z m a e të a t i t pë r ta s h t y r ë •>të h a k m e r r e i . — vazhdoi Bes ian i , i n d e z u r . — Po a e m e r r dot me m e n d se ç ' fan tazmë e t m e r r s h m e del p ë r p a r a m a l ë -sori t , pë r t a s h t y r ë t ë n i se t p ë r g j a k m a r r j e ?

271

S y t ë e Dianes , t ë zg je rua r j a s h t ë m a s e e v ë s h t r o n i n ngu l taz i .

— Në sh t ëp i t ë që k a n ë p ë r t ë m a r r ë gjak, v a r e t në n jë k ë n d të kul lës k ë m i s h a e p ë r g j a k u r e v i k t i m ë s , e ci la n u k h i q e t që ande j pa u s h l y e r g jaku , — v a z h d o i Bes i an i . — E m e r r me m e n d ç 'gjë e t m e r r s h m e ë s h t ë k jo? F a n t a z m a e b a b a i t i u shfaq H a m l e t i t d y - t r i h e r ë , n ë m e s n a t ë , d h e v e ­t ë m p ë r pak cas te , k u r s e k ë m i s h a q ë k ë r k o n g j a k m a r r j e , në k u l l a t t ona r r i a t y dite e net , m u a j d h e s t i n ë t ë t ë r a , d h e g j aku n d ë r r o n n g j y r ë n ë të , d h e n j e r ë z i t t h o n ë : ja , t ë v d e k u r i t s 'po i d u r o h e t sa të m e r r e t h a k u i t i j .

— P r a n d a j ai i s h t e n d o s h t a aq i z b e h t ë , — t h a D i a n a . — K u s h ? — Ai... ma lësor i a t j e . — Ah, po. S i g u r i s h t . P ë r n j ë g r i m e Bes i an i t i u d u k se D i a n a e shq ip to i

f jalën «i zbeh të» në n j ë m ë n y r ë t ë t i l lë , s i k u r t ë t h o s h t e « i b u k u r » , por e h o q i m e n d j e n s a k a q që a n d e j .

— E ç 'do të b ë j ë t a n i ai? — p y e t i D i a n a . — K u s h ? — Ai.. . pra , m a l ë s o r i . — Ah, ç 'do të b ë j ë a i? — Bes ian i b ë r i n jë îëv iz je me

s u p e . — Në qoftë se a i e ka b ë r ë v r a s j e n p a r a k a t ë r - p e s ë d i t ë sh , sic t h a b u j t i n a r i d h e në qof të s e e ka m a r r ë b e s ë n e m a d h e , d o m e t h ë n ë b e s ë n n j ë m u a j s h e , a t ë h e r ë n u k i m b e -t e n veçse n jëzet e p e s ë d i te j e t ë n o r m a l e p ë r t ë j e t u a r .

Bes ian i b u z ë q e s h i h i d h u r , p o r f y t y r a e sa j m b e t i e p a l ë v i z s h m e .

— Kjo ësh të n j ë f a r ë leje e t i j e f u n d i t m b i k ë t ë b o t e , — v a z h d o i ai. — S h p r e h j a e f a m s h m e se të g ja l lë t s ' j anë veçse t ë v d e k u r q ë k a n ë a r d h u r m e l e j e n ë k ë t ë j e t ë , n ë b j e s h k ë t t ona m e r r n jë k u p t i m k r e j t t ë s a k t ë .

— A s h t u d u k e j a i , k r e j t s i i a r d h u r me le je që a n d e j , — ia b ë r i ajo. — D h e me a t ë s h e n j ë n e a t j e s h m e në m ë n g ë , — D i a n a mor i f r y m ë the l l ë . — Ti e t h e m i r e , — v a z h d o i ajo, — t a m a m si n j ë H a m l e t .

Bes iani v ë s h t r o n t e pë r jash ta , m e n j ë b u z ë q e s h j e t ë n g r i r ë në p jesën e s i p ë r m e të fy ty rë s .

— D h e t ë m e n d o s h se Hamle t i , pas i b i n d e t p ë r a t ë që

272

d u h e t të bëjë , e k r y e n v r a s j e n me pas ion . K u r s e ai , — B e ­s iani t regoi me dore në r r u g ë , në d r e j t i m i n e k u n d ë r t nga po ik t e ka r roca , — m o t o r i që vë në lëviz je atë , ë s h t ë j a s h t ë t i j , m a d j e disa h e r ë j a s h t ë k o h ë s s ë t i j .

D i a n a dëg jon te e p ë r q e n d r u a r , m e g j i t h ë s e d içka i s h p ë t o n t e nga k u p t i m i i f ja lëve të t i j .

— D u h e t n j ë vu l l ne t p r e j t i t an i që të n i s e sh d r e j t vdekjes , s ipas n jë u r d h r i t ë m a r r ë p r e j një l a rgës i e t e ­p ë r të m a d h e , — vazhdoi Bes i an i . — Sepse u r d h r i v jen disa h e r ë v ë r t e t q ë larg , m a d j e n d o n j ë h e r ë p r e j b r e z a s h t ë z h d u k u r n j e rëzorë .

D i a n a pë r së r i m o r i f r y m ë the l l ë . — Gjorg, — t h a ajo me zë të u lë t . — K ë s h t u e k i sh t e

e m r i n , apo jo? — K u s h ? — Ai pra , malësor i . . . te b u j t i n a . — Ah, po, Gjorg. T a m a m k ë s h t u d u k e j . Ty të bë r i

p ë r s h t y p j e , a p o jo? Ajo bë r i «po» me kokë .

D y - t r i h e r ë u d u k se do të n i s t e shi , por p i k l a t e t i j t ë vogla h u m b i s n i n , s ic d u k e t , në a t ë h a p ë s i r ë t ë p a ­n ia te , pa e a r r i t u r t okën . V e t ë m disa p re j t y r e k i s h i n r ë n ë m b i x h a m i n e ka r rocës d h e d r i d h e s h i n m b i t ë s i ca p ikëza lot i . K i s h t e n j ë copë h e r ë q ë D i a n a v ë s h t r o n t e d r i d h j e n e a t y r e p ikëzave , p re j të c i l ave qe lq i d u k e j i m a l l ë n g j y e r .

Ajo ve të s ' nd ihe j më a s p a k e l odhur . P ë r k u n d r a z i , nga n jë fa rë leh tës ie e b r e n d s h m e , ve t j a i duke j dis i e t e j -d u k s h m e , meg j i thëse e g j i thë k jo i sh te e f t oh të d h e pa gëz im.

— I g ja të ky d imër , — t h a Bes ian i . — S'do që s 'do t ë da lë .

1 8 - 2 273

D i a n a v a z h d o n t e t ë v ë s h t r o n t e pe izazh in . K i s h t e n ë të d içka që t ë s h p ë r n d a n t e v ë m e n d j e n , t ë z b r a z t e ty vetë, d u k e t ë l e h t ë s u a r k ë s h t u n g a çdo d e n d ë s i m m e n d i m e s h . D ianes i v i n i n n d ë r m e n d r a s t e shkoq i t j e sh të v ë s h t i r a të k a n u n i t prej Ali B inaku t , a s h t u sic i k i s h t e d ë g j u a r në h a n prej bu j t i na r i t . Në t ë v ë r t e t ë , jo n g j a r j e të piota, p o r copëza të tyre, p a m j e ose p jesë n o t o n i n n g a d a l s h ë m n ë r r j e d h ë n e m e n d i m e v e të s a j . Ja dy p o r t a sh t ëp i sh , që s h k u l e s h i n nga vend i p ë r t ë k ë m b y e r v e n d e t . N j ë r a u Bhpua me p l u m b p re j d iku j t n j ë n a t ë v e r e . I zoti i k u ­llës s ë f y e r d u h e j t ë m e r r t e s h p a g i m , p o ç ' të b ë n t e ? P ë r s h p i m i n e p o r t e s n u k m u n d t ë d e r d h e j g jak, po r as fyer ja e po r t e s s ' m u n d të d u r o h e j . A t ë h e r ë Al i B i n a k u , i t h i -r r u r p ë r g jyqës i , k i s h t e v e n d o s u r : t ' i s h k u l e t p o r t a e sh t ëp i së fa j to r i t dhe në v e n d të saj t ' i v i h e t p o r t a e s h p u a r , q ë t a m b a j ë a s h t u m e b r i m a t ë r ë j e t ën , p a p a s u r t ë d r e j t ë ta n d ë r r o j ë .

D i a n a p ë r f y t y r o n t e e n d j e n e Ali B i n a k u t k a t u n d më k a t u n d e k r a h i n ë më k r a h i n ë , i -ndjekur n g a dy n d i h m ë s i t e t i j , m j e k u dhe g jeomet r i . G r u p më t ë ç u d i t s h ë m v ë s h ­t i r ë s e m u n d t ë pë r fy ty ro j e dot . J a , n j ë n a t ë t j e t ë r d i k u j t i v i n t e b e f a s m i k u në sh t ëp i , d h e a i d ë r g o n t e g r u a n t e fqinjët , ( d h e fqinjë t më t ë a f ë r t i shin n j ë ç e r e k o r e la rg) , për t ë m a r r ë h u a d içka . K a l o n i n orë t d h e g r u a j a s ' k t h e -h e j , p o r ai e m b a n t e v e t e n p ë r p a r a m i k u t e k ë s h t u e f s h i h t e s h q e t ë s i m i n g je r n ë mëng je s . N d ë r k a q g r u a j a s ' k thehe j a s t ë n e s ë r m e n , a s t ë p a s n e s ë r m e n , s e p s e k i s h t e n d o d h u r d içka q ë s ' n d o d h t e k u r r ë n ë R r a f s h : g r u a n e m b a -n in me fo rce rob inë në s h t ë p i n ë e t y r e t r e vë l lezër i t fq in je , d u k e f j e tu r secili nga n jë n a t ë me t ë .

D i a n a e pë r fy ty ro i v e t e n në g j end jen e g r u a s d h e u n g j e t h n g a t m e r r i . S h k u n d i kokën . s i o ë r t ' u ç l i r ua r p r e j m e n d i m i t t ë neve r i t shëm, po r a i s'i n d a h e j l eh t ë .

P a s n a t ë s së t r e t ë g rua j a u k t h y e d h e i t r ego i të s h o q i t g j i thçka . Po ç ' të b ë n t e i fye r i ? Ng.iarja i sh te k r e j t e j a s h t ë ­z a k o n s h m e d h e m u n d të l ahe j veç me g jak . M i r ë p o fisi i vë l lezërve l a p ë r d h a r ë i sh t e fis i s h u m t ë e i f u a i s h ë m d h e qysh në s t i n ë t e pa r a të g j a k u t fami l ia e n i e r i u t të f y e r do të s h u h e j kre j t . Veç kësa j , n je r iu i fyer s 'k i sh te q ë -

274

l luar s h u m ë t r i m . D h e kë sh tu , p ë r ng ja r jen e j a s h t ë z a ­k o n s h m e ai k ë r k o i d i çka që r r a l l ë e k ë r k o n ma lëso r i : n d i h -m ë n e g j y q i t të p l eqve . Gjyq i i s h t e i vësh t i r ë . S ' i sh t e e l eh të t ë g jykohe j n jë p u n ë që i s h t e e p a s h e m b u l l t në k u j -tesën e Rrafsh i t , po aq v ë s h t i r ë i s h t e të g jende j ç ' dën im d u h e j t ë m e r r n i n t r e vë l lezër i t . A t ë h e r ë t h i r r ë n Al i B i ­n a k u n d h e a i vendosi n j ë r ë n n g a d y zg j idh je t : o s e t ë t r e vë l lezër i t t ' i dë rgo jnë g r a t e e t y r e me r a d h ë të f l ene n g a një n a t ë me n j e r i u n e fyer, o s e t ë zg jedhin n j ë r i n p r e j ty re , q ë t ë v r i t e t p re j t ë fyer i t , d u k e s h k u a r g j a k h u p ë s . Vël lezër i t e p l e q ë s u a n /punën d h e zg jodhën të d y t ë n : n jë r i •prej t y r e të vd i s t e dhe p i k ë r i s h t i m e s m i .

P j e s ë n e vdekjes së vë l la i t të m e s ë m D i a n a e p ë r f y -tyroi k r e j t ë s i sh t me lëviz je t ë n g a d a l ë s u a r a , s i në f i lma. Vëllai i m e s ë m kë rko i nga p l eqës i a t r i dh j e t ë d i t ë t e besës . Pa s t a j , d i t ë n e t r i d h j e t e n j ë t ë i i 'yeri i zu r i p r i t ë d h e e v r a u qe tës i sh t .

E p a s t a j ? k i s h t e p y e t u r Bes i an i . Pas ta j asgjë , i sh te pë rg j ig ju r h a n x h i u . I sh t e n j e r i u n ë bo t e d h e iku , s ' ë sh të më, d h e e g j i thë kjo kot , pë r n j ë m a r r ë z i .

Në p r a g t ë nemi t j e s D i a n a e k i s h t e m e n d j e n t e k o h a q ë i k i s h t e m b e t u r p ë r t ë j e t u a r a t i j ma lë so r i t m e e m r i n Gjorg. I p ë r k o h s h ë m , t h a ajo me v e t e d h e p s h e r ë t i u .

— Ja n j ë ku l l ë ngu j imi , — t h a Bes iani , d u k e i r ë n ë x h a m i t m e g ish t .

D i a n a vësh t ro i n ë d r e j t i m i n k u a i t r e g o n t e m e d o r e . — Ajo e veçuara , e s h i k o n ? Ajo me frëngj i t e p ë r të

n g u s h t a . — Sa e z y m t ë , — t h a D iana . Ajo k i s h t e dëg jua r s h p e s h të f l i tej pë r k u l l a t e f am-

s h m e t ë ngu j imi t , k u m b y l l e s h i n p a s m b a r i m i t t ë afa t i t t ë besës g j i t hë g jakës i t që ikn in n g a sh t ëp i t ë p ë r t ë m o s r r e z i k u a r fami l je t e t y r e . I s h t e h e r a e p a r e që s h i k o n t e një ku l l ë ngu j imi e që dëg jon te ho l l ë s i r a të p io ta p ë r të .

— F r ë n g j i t ë e saj v ë s h t r o j n ë n g a çdo r r u g ë e fshat i t , në m ë n y r ë që a s k u s h t ë m o s a f r o h e t pa u d i k t u a r p re j të n g u j u a r v e , — s h p j e g o n t e Bes ian i . — K u r s e n j ë r a f rëngj i vësh t ron nga po r t a e k ishës , p ë r r a s t e t e pa j t imi t , p o r kë to j a n ë t e p ë r t ë r ra l la .

275

— E sa r r i n ë n je rëz i t a t j e? — pye t i D i a n a . — Në k u l l ë n e nguj i ra i t? O, me v i t e të t ë ra , g j e r sa

pë r j a sh t a t ë n d o d h i n ngjar je t ë ti l la, që t ë ndër ro jmë r a ­p o r t i n mid i s g j a k u t t ë d h ë n ë d h e g j a k u t t ë m a r r ë .

— G j a k u t të d h ë n ë , g j a k u t të m a r r ë , — p ë r s ë r i t i D iana . — Ti f le t p ë r k ë t ë g j ë s i k u r t ë i sh in v e p r i m e b a n k a r e .

Bes iani buzëqesh i . — Po në n jë fa rë m ë n y r ë a s h t u ësh të , — t h a ai. — K a ­

n u n i n e p ë r s h k o n t e j e m b a n ë n j ë l logar i e f t o h t ë . — Ësh të v ë r t e t e t m e r r s h m e , — t h a D i a n a , d h e B e s i a n i

n u k e k u p t o i nëse ajo e t h a k ë t ë p ë r k u l l ë n e ngu j imi t , apo p ë r fjalët e fund i t t ë t i j . Në t ë v ë r t e t ë a jo k i s h t e a f r u a r p r a p ë k o k ë n t e x h a m i , p ë r t ë p a r e e d h e n j ë h e r ë k u l l ë n e z y m t ë , së cilës i d u k e j t a n i v e t ë m n j ë r a b r i n j ë .

K ë t u do të fu te j a i m a l ë s o r i i z b e h t ë , m e n d o i ajo. P o r k i s h t e m u n d ë s i q ë t ë v r i t e j p ë r p a r a s e t ë m b y l l e j n ë a t ë g u r ë r i .

Gjorg, pë r s ë r i t i ajo me v e t e e m r i n e t i j d h e i u d u k se n d j e u n jë r r ë z o m ë d iku në p j e sën e p o s h t m e t ë g joks i t . A t j e diçka u s h p ë r b ë d h i m b s h ë m dhe në t ë n j ë j t ë n k o h ë ëmbëls i sh t .

D i a n a n d j e u t ë h u m b t e n j ë lloj m b r o j t j e j e , që , a s h t u s i çdo g r u a t ë r e g j a t ë p e r i u d h ë s së fe jesës a p o d a s h u r i s ë , e k i sh te m b a j t u r e d h e a t ë l a rg r r e z i k u t t ë n d j e n j a v e p ë r d ikë t je tër . I sh t e h e r a e p a r e , q y s h p a s n joh je s me B e -s ian in , që ajo e l a v e t e n l i r s h ë m të m e n d o n t e p ë r d ikë . Ajo po m e n d o n t e p ë r atë, që i s h t e k ë t u me leje , s ic t h a Bes ian i , dhe le ja e tij i sh t e e s h k u r t ë r , d i ç k a më t e p ë r s e t r i j avë , d h e çdo di te q ë ik te , i a p a k ë s o n t e a t ë e d h e m ë , n d ë r s a a i e n d e j b j e s h k ë s m e a t ë r u b t ë zi, q ë t r e g o n ­te se g j akun e k i s h t e b o r x h , k r e j t g j a k u n e t i j , që d u k e j se po e j e p t e p a r a kohe , k a q i z b e h t ë ish, i z g j e d h u r p r e j vdekjes , s i d r u r i i s h ë n u a r p ë r t ' u p r e r ë , në pyl l , s ic e qua j t i Bes iani , d h e të g j i t ha kë to i t h o s h i n s y t ë e t i j t ë n g u j u a r m b i s y t ë e s a j : u n e j a m k ë t u p ë r p a k k o h ë , g r u a e h u a j .

A s n j ë h e r ë një v ë s h t r i m b u r r i n u k e k i s h t e t r o n d i -t u r D ianen n ë një m ë n y r ë t ë t i l lë . N d o s h t a nga p r a n i a

276

e vdekjes , k i sh t e m e n d u a r ajo, apo n d o s h t a n g a k e q -a rdh j a që i sh te aq i b u k u r . T a n i e k i sh te v ë s h t i r ë të k u p ­ton t e nëse- a to d y - t r i p ikëza lot i shin s i p ë r x h a m i t apo në sy t ë e s a j .

— Ç'di të e g ja të , — t h a ajo me zë, e h a b i t u r d h e ve t ë pë r fjalët e s a j .

— Ndihesh e l o d h u r ? — t h a Bes iani . — Pak . — P a s n jë ore , e s h u m t a pas n jë o r e e n jë çerek , d u ­

h e t t ë m b ë r r i j m ë . Ai i v u r i k r a h u n m b i s u p e d h e e afroi l eh taz i d r e j t

vê tes . Ajo q ë n d r o i e qe t ë , pa iu l a rgua r , po r e d h e pa e l e h t ë s u a r p e s h ë n e saj p ë r f i a b ë r ë a t i j më t ë l e h t ë t ë rheq j en . Ai e nd jeu këtë, m e g j i t h a t ë a r o m a e m i r e që v in t e p re j qafës së saj , e bë r i të p ë r k u l t e k o k ë n te veshi i saj d h e t ' i p ë s h p ë r i s t e :

— Si do të flerne s o n t e ? Ajo ngr i t i s u p e t p ë r të t h ë n ë « k u e d i u n e ? » .

— Sidoqof të ku l l a e- O r o s h i t ë sh të si ku l l ë p r inc i d h e besoj s e n ë t ë d p t ë n a v ë n ë t ë f l emë t ë d y n ë n j ë d h o m ë , — vazhdoi a i me zë t ë u lë t , me një n u a n c e f sheh t ë s i e n ë të, — apo j o ?

Sy të e tij b i n i n p j e r r t a z i m b i prof i l in e s a j , d u k e s h o q ë r u a r n ë n jë m ë n y r ë k u p t i m p l o t e f s h e h t ë s i n ë p ë r k ë -dhe lëse t ë zë r i t t ë t i j . P o r ajo e m b a n t e v ë s h t r i m i n p ë r ­p a r a d h e n u k i u pë rg j ig j . Pezu l l , m id i s fyer jes d h e m o s -fyerjes, a i e l i roi pakëz k r a h u n d h e n d o s h t a do f i a h i q t e fa re n g a supe t , s i k u r ajo, në ças t in e fund i t , n g a q ë e n d j e u ndosh ta kë t ë gjë, apo a s h t u kot , i foli d içka .

— Si? — ia bë r i ai . — Të p y e t a , a ka l i dh je g j a k u mid i s p r i n c i t të Orosh i t

dhe famil jes m b r e t ë r o r e . •— Aspak , — u përg j ig j ai . — Po s i ë s h t ë e m u n d u r që q u h e t p r i n c ?

Besiani u r r u d h në f y t y r ë . — Ë s h t ë p a k e n g a t ë r r u a r , — tha . — Në të v ë r t e t ë

a i n u k ë sh t ë p r inc , p a v a r ë s i s h t s e n ë r r e t h e t ë c a k t u a r a e qua jnë a s h t u d h e n je rëz i t e R ra f sh i t e t h ë r r e s i n s h p e s h

277

P r e n k , që do të t h o t ë p i k ë r i s h t p r i nc . P o r a t a e n j o h i n m ë s h u m ë m e e m r i n « k a p i d a n » , megj i thëse . . .

Bes iani u k u j t u a se n u k k i s h t e n d e z u r c i g a r e p r e j k o h ë s h . Si çdo n je r i që e pi c igaren r ra l le , ai u m o r n jë copë h e r ë me p a k e t ë n d h e s h k r e p ë s e n . D i a n e s i d u k e j s e e b ë n t e kë t ë s a h e r ë që d o n t e t ë s h t y n t e s a d o p a k n jë s h p j e g i m t ë vë sh t i r ë . Në t ë v ë r t e t ë , ajo që n i s i t ' i s h p j e ­g o n t e Besiani asaj p ë r k u l l ë n e Orosh i t , ( s h p j e g i m që k i ­s h t e m b e t u r p ë r g j y s m ë q y s h n ë T i r a n e , a t ë h e r ë k u r n g a k a n c e l e r i a e p r inc i t , me n j ë g j u h ë t ë n g r i r ë , d i s i t ë ç u ­d i t s h m e , ati j i k i s h t e a r d h u r ftesa, ku i n jo f tohe j se i s h t e i m i r ë p r i t u r në Orosh , në çdo k o h ë të v i t i t e në çdo o r ë të d i tes e të na tës ) , p r a ajo që po i t h o s h t e t a n i në k a r r o c ë , n u k i sh te më e q a r t ë se ajo që i k i s h t e t h ë n ë d i k u r në T i rane , p r a n ë n j ë go te çaji, m b i k a n a p e n ë e s t u d i o s s ë t i j . P o r n d o s h t a kjo v i n t e s e p s e k i s h t e d i ç k a t ë mjegu l l t në g j i t hçka që l idhe j me k u l l ë n d r e j t s ë ci lës a t a p o shkon in m y s a f i r ë .

— N u k ësh të t a m a m p r i n c , — t h a Bes ian i , — e m e g j i t h ­a t ë , n g a një p i k ë p a m j e , ë sh t ë m ë s h u m ë s e p r i n c , j o v e t ë m p ë r f ak t i n se fami l ja e ku l l ë s së Orosh i t ë s h t ë s h u m ë më e v j e t ë r se fami l ja m b r e t ë r o r e , po r s i domos p ë r m ë n y r ë n se s i a jo s u n d o n m b i k r e j t R r a f s h i n .

Ai vazhdoi t ' i s h p j e g o n t e se ky i sh t e n j ë s u n d i m i n j ë l loji t ë veçantë , s u n d i m me a n ë t ë k a n u n i t , i p a n g j a s h ë m m e asnjë s u n d i m t je tër m b i fytyr^ë t ë d h e u t . Q y s h p r e j k o h ë s h që s ' m b a h e s h i n m e n d , a s pol icia d h e a s a d m i n i -s t r a t a s h t e t ë r o r e n u k n d ë r h y n i n n ë R r a f s h . K u l l a v e t ë s ' k i sh te a s polici, a s a d m i n i s t r a t e , m e g j i t h a t ë R r a f s h i i s h t e i g j i th i nën kon t ro l l in e s a j . K ë s h t u k i s h t e q e n ë në k o ­h ë n e Turq i së , m a d j e m ë p ë r p a r a , d h e k ë s h t u m ë vonë , g j a t ë p u s h t i m e v e s e r b e e a u s t r i a k e , d h e p a s t a j g j a t ë r e -p u b l i k ë s së p a r e d h e më pas , në r e p u b l i k ë n e d y t ë e g j e r t a n i , n ë n m b r e t ë r i n ë . M a d j e d isa v je t m ë p a r e n ë P a r l a ­m e n t i sh te bë rë n j ë p ë r p j e k j e e fund i t n g a n j ë g r u p d e -p u t e t ë s h , pë r t ë f u t u r a d m i n i s t r a t ë n s h t e t ë r o r e n ë Rra f sh , p o r pë rp j ek j a k i s h t e d ë s h t u a r . N e d u h e t t ë ë n d ë r r o j m ë q ë k a n u n i të sh t r i j ë p u s h t e t i n e tij m b i g j i thë t r o j e t e vend i t , k i s h i n t h ë n ë m b r o j t ë s i t e Orosh i t , d h e jo të p ë r p i q e m i ta

278

s h k u l i m p re j b j e s h k ë v e të t i j , m e g j i t h ë s e a t ë nuk ka force n ë b o t e q ë t a s h k u l ë .

D i a n a p y e t i p r a p ë d içka p ë r or ig j inën p r i n c o r e t ë z o t ë r v e të kul lës , d h e Bes ian i t iu d u k se ajo e b ë r i a t ë pye t j e m e p o a t ë m ë n y r ë t ë t h j e sh të , k u r n jë g r u a k ë r k o n t ë dijë në se j a n ë a p o s ' janë v ë r t e t p re j f lorir i b i z h u t ë që b ë h e n ga t i t ' i v ë n ë p ë r p a r a .

Ai i t h a se n u k e b e s o n t e që të zo të t e O r o k u t r r i d h -n i n nga ndon jë fami l je e v j e t ë r p r i nco re s h q i p t a r e . Së p a k u një gjë e t i l lë n u k n j ihe j . Or ig j ina e t y r e g j i thses i i sh te e h u m b u r në mjegu l l . S ipas tij k i sh t e dy m u n d ë s i : ose fami l ja e t y r e i sh t e filiz i n d o n j ë fami l je je të h e r s h m e feudale , por jo s h u m ë të n j o h u r , që u k i sh t e s h p ë t u a r r r e b e s h e v e t ë kohës , ose m u n d t ë i sh te t h j e s h t n d o n j ë fami l je q ë i sh te m a r r ë b r e z p a s b rez i m e i n t e r p r e t i m i n e k a n u n i t . Dihe j se sh t ëp i të t i l la, që i sh in s i ca lloj f a l -t o r e sh ju r id ike , d içka mid i s v e n d e v e t ë o r a k u j v e d h e a r k i v a v e g jyqësore , me k a l i m i n e kohës g r u m b u l l o n i n fuqi t ë m ë d h a , g jersa u h a r r o h e j f a re or ig j ina d h e s h n d ë r r o h e -sh in n ë s u n d i m ta re . "

— T h a s h ë i n t e r p r e t u e s k a n u n i , — vazhdoi të s h p j e ­g o n t e Besiani , — sepse ku l l a e O r o s h i t edhe so t e kësa j d i t e p ë r c a k t o h e t në k a n u n s i v ig j i luese e k a n u n i t .

— Aio ve t ë q ë n d r o n j a s h t ë k a n u n i t ? — p y e t i D iana . — Më d u k e t se k ë s h t u më ke t h ë n ë n jëhe rë .

— Po , ë sh të p ikë r i sh t a s h t u . E v e t m j a ajo q ë n d r o n j a s h t ë k a n u n i t në g j i thë Rra f sh in .

— P ë r t ë ka s h u m ë l e g i e n d a t ë zymta , apo j o ? Bes iani u m e n d u a një h o p . — Në të v ë r t e t ë ësh të e n a t y r s h m e që një k u l l ë të

t i l lë s h e k u l l o r e ta r r e t h o j ë n jë a t m o s f e r e g j i thses i e m i s -t e r s h m e .

— Sa qejf, — t h a Diana g ë z u e s h ë m d u k e u b ë r ë p a p r i -t u r e a fë r t si më p a r e Dër të. — S h u m ë qejf që po s h k o j m ë m y s a f i r ë a t je . A p o jo?

Ai m o r i f r y m ë thel lë , s i pas një lodh je je të m a d h e . Ta sh t r ëngo i p r a p ë s u p e t d h e e vë sh t ro i me ëmbë l s i të pë rz i e r m e qor t im, s i k u r t'i t h o s h t e : p o p s e m ë m u n d o n d u k e më iku r befas la rg , k u r j e k a q e a fë r t ?

279

Ajo k i s h t e në f y t y r ë p r a p ë a t ë b u z ë q e s h j e , s ë c i lës a i i s h i k o n t e v e t ë m anë t , k u r s e p jesa k r y e s o r e e sa j i k t e p ë r ­p a r a n ë la rgës i .

A i afroi k o k ë n t e x h a m i . — Së shpe j t i do të b j e r ë m u z g u , — t h a . — Besoj se ku l l a do të j e t ë a fër t an i , — t h a D i a n a . Të dy e k ë r k o n i n n g a të dy ja d r i t a r e t e k a r r o c ë s . Në

qiel l in e v o n ë pasd i to r k i s h t e një p a l ë v i z s h m ë r i të r e n d e . R e t ë d u k e j s i k u r k i sh in n g r i r ë n jë h e r ë e p ë r g j i t h m o n ë a t j e l a r t dhe , në qof të s e a k o m a k i s h t e n j ë f a r ë l ëv iz je je t ë fund i t p ë r r e t h , k jo n u k n d o d h t e n ë qiell , p o n ë t o k ë . L a r t ë s i t ë m a l o r e sh t j e l l e sh in n g a d a l s h ë m , s ipas r i t m i t t ë ecjes së ka r rocës .

A t a t ë d y i sh in k a p u r p ë r dore , n d ë r s a s y t ë v a z h d o -n in të k ë r k o n i n k u l l ë n në hor izon t . Mi s t e r i i sa j i a f r o n -t e e d h e m ë . «Ja , j a !» t h a n ë d y - t r i h e r ë p o t h u a j s e n ë n j ë gojë, p o r n u k i sh t e ajo. I sh in v e t ë m f o r m a k r e s h t a s h a p o re sh t ë n g e c u r a p ë r b r i t y r e .

R r e t h e r r o t u l l i sh t e shkre t i , t h u a s e s h t ë p i t ë e t j e ra , ve t ë j e t a i sh in t ë r h e q u r p rap taz i , p ë r t ë m o s b e z d i s u r v e r m i n e e kul lës së Orosh i t .

— Po ku ë sh t ë? — ia b ë r i D i a n a a n k u e s h ë m . S y t ë e t y r e e k ë r k o n i n k u l l ë n në çdo p i k ë të h o r i z o n t i t

d h e shfaqja e saj m id i s t ë ç a r a v e të r e v e , l a r t në q ie l l , do t 'u d u k e j ndosh t a po aq e n a t y r s h m e , sa e d h e d i k u m i d i s s h k ë m b i n j v e në tokë .

' D r i t a e l l ambës p re j b a k r i që m b a n t e në d o r e n j e r i u që u p r i n t e në k a t i n e t r e t e të ku l lës , l ë k u n d e j f r i k s h ë m n ë p ë r m u r e .

— K ë n d e j , zotni , — t h a ai p ë r të t r e t e n h e r ë , d u k e e m ë n j a n u a r l l a m b ë n pre j vê tes , n ë m ë n y r ë q ë a t a t ë s h i h -

280

n i n më m i r e r r u g ë n . D y s h e m e j a i s h t e e s h t r u a r e g j i tha m e d ë r r a s a q ë k ë r c i t n i n e d h e m ë t e p ë r n ë a t ë o r ë t ë p a s -m e s n a t ë s . — K ë n d e j , zo tn i .

B r e n d a një l l a m b ë t j e të r po p r e j b a k r i , me f i t i l t ë n g r i t u r f a r e pak , n d r i ç o n t e dobë t m u r e t d h e f i g u r â t e n jë q i l imi n g j y r ë v i s h n j e . D i a n a lëshoi p a d a s h u r n j ë p s h e -r ë t i m ë .

— T a n i po ju s je l l va l ixhe t , — t h a n j e r i u d h e u z h d u k p a z h u r m ë .

A t a t ë d y m b e t ë n n jë copë h e r ë m ë k ë m b ë , d u k e v ë s h t r u a r në f i l l im n jë r i - t j e t r in d h e pa s t a j d h o m ë n .

— Si t ' u d u k p r i n c i ? — p y e t i a i me zë të u lë t . — S'di s i të t h e m , — u përgj ig j D i a n a ga t i me p ë s h p ë -

r imë . Në një r a s t t j e t ë r ajo do t ' i t h o s h t e se a i iu d u k paksa i p a k a p s h ë m , gj i thses i i p a n a t y r s h ë m , a s h t u si g j u -ha e f tesës së t i j , m i r ë p o d h ë n i a e k a q s h p j e g i m e v e në a t ë orë të p a s d a r k ë s iu d u k e p a k u p t i m t ë . — S'di s i ta t h e m , — përsë r i t i . — K u r s e ai, «qehaja i i g j aku t» , sic e q u a n i n , n u k m ë pë lqeu .

— As m u a , — t h a Besiani . V ë s h t r i m i i t i j , d h e pas tij ai i s a j , u n d a l ë n d y - t r i

h e r ë r r ë shq i t az i m b i n j ë s h t r a t t ë r e n d e p re j d r u lisi, t ë m b u l u a r m e f lokëse p re j leshi n ë n g j y r ë t ë k u q e t ë e r r ë t . N ë m u r , m b i k o k ë t ë sh t r a t i t , i s h t e n j ë k r y q p o p r e j d r u lisi.

Bes ian i i u a f r u a n jë rës p re j d r i t a r e v e . A i i s h t e a k o m a atje k u r t e d e r a u d u k p r a p ë n j e r i u m e l l ambë b a k r i n ë dore . N ë d o r ë n t j e t ë r m b a n t e m e v ë s h t i r ë s i d y v a l i x h e t .

A i p o l in te a t o n ë d y s h e m e k u r Bes ian i , a s h t u sic i sh t e i k t h y e r m e s h p i n ë , m e fy ty rën ga t i t ë n g j i t u r t e x h a m a t e d r i t a re s , p y e t i :

— Ç'është ajo a t j e? Njer iu , me h a p a t ë l eh të , i u a f rua . D i a n a i pa n jë

copë h e r ë t ë dy, g j y s m ë t ë p ë r k u l u r t e pa rvaz i , d u k e v ë s h ­t r u a r poshtë , s i në n jë h u m n e r ë .

— Ë s h t ë n j ë f a r ë d h o m e , zotni , n j ë f a r ë ha ja t i , s 'di q y s h t a q u a j , ku p r e s i n n je rëz i t e a r d h u r n g a t ë g j i t ha anë t e Rra f sh i t p ë r të d h ë n ë t aksën e g j a k u t .

— Ah , — dëg jo i D iana zë r in e të shoqi t . N g a q ë ai

281

i shte ga t i i n g j i t u r p a s d r i t a r e s , zër i i e r d h i i ç n a t y r u a r . — Ësh të p a r a d h o m a e f a m s h m e e v r a s ë s v e .

— E g jakësve , zo tn i . — Po , e g jakësve . . . E d i , e d i . K a m d ë g j u a r p ë r të . . . Bes iani vazhdo i t ë q ë n d r o n t e t e d r i t a r j a . N j e r i u i k u ­

llës u t ë r h o q disa h a p a pas , pa z h u r m ë . — N a t ë n e m i r e , zo tn i ! N a t ë n e m i r e , zon jë ! — N a t ë n e m i r e , — t h a Bes iani me po a t ë zë të p a ­

na t y r s h ë m . — N a t ë n e m i r e , — t h a Diana , pa n g r i t u r k o k ë n

nga va l ixh ja e p o r s a h a p u r . Një copë h e r ë , me ca l ëv iz je pa gjal lër i , ajo t r azo i t e s h a t e sa j , pa v e n d o s u r d o t se ç 'duhej t ë n x i r r t e p r e j va l ixhes . D a r k a k i s h t e q e n ë e r e n d e d h e t a n i n d i e n t e n j ë p e s h ë t ë p a k ë n d s h m e n ë s t o -m a k . Vësh t ro i f lokësen e k u q e m b i s h t r a t i n e m a d h d h e p r a p ë ngu l i s y t ë m b i b r e n d ë s i n ë e v a l i x h e s , pa d i t u r s e ç ' duhe j t ë v i s h t e p ë r n a t ë n .

I s h t e a k o m a d u k e t r a z u a r t e sha t , k u r dëg jo i z ë r i n e t i j :

— Eja të sh ikosh ! D i a n a u n g r i t d h e iu a f rua d r i t a r e s . Ai lëviz i p ë r

t ' i b ë r ë v e n d d h e ajo n d j e u aku l l s i rën e x h a m a v e f i a p ë r -s h k o n t e t e jpë r t e j q e n i e n e sa j . P ë r t e j a t y r e x h a m a v e n a t a n g j a n t e s i e v a r u r në h u m n e r ë .

— S h i k o at je , — t h a Besiani , me zë të dobë t .

Ajo ngu l i s y t ë n ë t e r r , p o n u k p a asg jë , veç n d j e u pa fundës inë e n a t ë s , që të ka l l te d r i t h ë t i r ë n .

— Atje , — t h a ai , d u k e p r e k u r me d o r e x h a m i n , — p o ­shtë. . . a n u k dal lon n j ë d r i t ë z?

— K u ? — Atje thel lë . . . s h u m ë posh të . S y t ë e saj k a p ë n më në fund n j ë n d r i ç i m t ë z b e h t ë .

Më t e p ë r se dr i tëz i sh te n j ë k u q ë l i m i d o b ë t në b r i n j ë t e h u m n e r ës .

— E shoh , — p ë s h p ë r i t i ajo. — Po ç ' ë sh t ë? — Haja t i i f a m s h ë m , ku gjakësi t p r e s i n me d i t e e n d o -

n j ë h e r ë m e j a v ë p ë r t ë d h ë n ë t a k s ë n e g j a k u t . F r y m ë m a r r j a e D i a n e s nd ihe j e s h p e s h t ë p r a n ë s u p i t

të t i j .

282

— E p e r s e p res in k a q g ja t ë? — p y e t i ajo. — N u k e d i . Ku l l a n u k e m e r r t a k s ë n kol la j . N d o s h t a

q ë n ë ha j a t t ë ke t ë g j i t h m o n ë pr i t ës . T i k e f t oh t ë ! H i d h d içka k r a h ë v e .

— Ai malësor i atje. . . t e buj t ina , ka q e n ë k ë t u ? — Po , p ikë r i sh t . Na t h a h a n x h i u p ë r të , apo jo? — P o , ka t r i d i t e që kalo i k ë n d e j p ë r t ë d h ë n ë t a k ­

sën e g jakut , k ë s h t u na t h a . — E p ra , ë sh të t a m a m ash tu . Dianes i shpë to i n j ë p s h e r ë t i m ë . — D o m e t h ë n ë ka q e n ë atje. . . — Të g j i thë g jakës i t e Rrafsh i t , pa p ë r j a s h t i m , k a l o j -

në n ë p ë r a t ë p a r a d h o m ë , — t h a ai. — E f r ik shme . Si t h u a t i ? — A s h t u ë sh t ë . Q y s h p r e j k a t ë r q i n d e ca v je tësh ,

q y s h s e ë sh të në k ë m b ë k u l l a e Orosh i t , d i t e e n a t ë , d i -m ë r e ve rë , në a t ë ha j a t ka p ë r h e r ë v r a së s .

Ajo e n d j e u f y t y r ë n e t i j fare p r a n ë bal l i t . — Ë s h t ë e f r ik shme , n a t y r i s h t , s 'ka s i të m o s j e t ë

e f r ikshme . Vrasës që p r e s i n t ë p a g u a j n ë . Në t ë v ë r t e t ë ë sh t ë t r ag j ike . Madje do t ë t hosha , në n j ë f a r ë m ë n y r ë e m a d h ë r i s h m e .

— E m a d h ë r i s h m e ? ! — Jo me a t ë k u p t i m t ë mirëf i l l të . . . P o r s idoqoftë . . .

ajo d r i t ëz në gj ir in e n a t ë s , s i n j ë q i r i m b i vdekjen . . . o zot , ë s h t ë v ë r t e t d i çka m a d h ë r i s h t e f r i k shme . D h e t ë m e n d o s h se s ' ë sh të fjala p ë r vdek j en e n j ë n j e r i u , p ë r d r i t ë z ë n m b i v a r r t ë t i j , po r p ë r n j ë vdek je t ë m a d h e . T i k e f t o h t ë ? T ë t h a s h ë t ë h e d h ë s h d i ç k a k r a h ë v e .

A t a q ë n d r u a n n j ë copë h e r ë a s h t u , pa i h e q u r s y t ë nga nd r i ç imi at je p o s h t ë , g jersa D i a n a n d j e u t ë f toh -t ë t t ' i fu te j g je r në pa lcë .

— Ësh të v ë r t e t s h u m ë f tohtë , — t h a d h e u l a r g u a n g a d r i t a r j a . — Bes ian , m o s r r i a t je , — i t h a p a s p a k të shoqi t . — Do të f tohesh.

Ai u k t h y e nga ajo d h e bë r i d y - t r e h a p a d r e j t m e s i t t ë d h o m ë s . Në a t ë kohë , me n jë t i ngu l l t ë r e n d e që i b ë r i t ë d r i d h e s h i n t ë dy, n j ë o rë e v a r u r në m u r , që s'e k i sh in v ë n ë r e gjer a t ëhe rë , r a dy pas m e s n a t e .

283

— O zot, sa u t r o m b a , — t h a Diana . Ajo u u l p r a p ë në g jun jë p ë r p a r a v a l i x h e s d h e n j ë

copë h e r ë t razoi n ë p ë r të. — Të t ' i n x j e r r e d h e ty p i z h a m e t ? — p y e t i p a s p a k . A i m ë r m ë r i t i d içka n ë p ë r d h ë m b ë d h e n i s i t ë e c t e

p o s h t ë e l a r t n ë p ë r d h o m ë . D i a n a iu afrua p a s q y r ë s së v e ­n d o s u r s ipë r n jë s ë n d u k u :

— Ti ke g j u m ë ? — p y e t i ai pas p a k . — J o . P o t i ? — As une . Ai u ul t e k a n a e s h t r a t i t d h e ndez i n j ë c iga re . — N d o s h t a s ' duhe j të k i s h i m pixë kafen e d y t ë , — t h a . D i a n a t h a diçka, por , n g a q ë në cepin e m a j t ë t ë gojës

m b a n t e n j ë ka r f i cë q ë bëhe j ga t i t a v i n t e n ë f lokë, n u k iu s h q u a n fjalët.

Bes ian i u m b ë s h t e t t e k o k a e k r e v a t i t d h e me sy të s h p ë r q e n d r u a r n d i q t e lëviz je t e n j o h u r a t ë s ë s h o q e s p r a n ë p a s q y r ë s . P a s q y r a , s ë n d u k u m b i t ë cilin i sh te m b ë ­s h t e t u r ajo, ora n ë m u r , a s h t u s i e d h e s h t r a t i d h e s h u -mica e mobi l j eve të t jera në ku l lë , ng j an in s i t ë s t i l i t b a -r rok , p o r t e p ë r t ë t h j e s h t ë s u a r .

N d ë r s a k r i h e j p ë r p a r a p a s q y r ë s , m e b i s h t t ë s y r i t D i a n a v ë s h t r o n t e fjollat e t y m i t s i p ë r f y t y r ë s së p ë r h u m -b u r t ë Bes ian i t . K r e h r i r r ë s h q i s t e p ë r h e r ë e m ë n g a d a l ë , s i me m ë d y s h j e , në flokët e s a j . Pa s t a j d o r a i nge l i p ë r n j ë ç a s t pezul l në e r ë . N g a d a l ë ajo e l a k r e h r i n m b i s ë n -d u k d h e , p a i a h e q u r sy të p a m j e s s ë t ë shoq i t n ë p a s q y r ë , qe taz i , t h u a s e d o n t e m e çdo k u s h t t ' i s h p ë t o n t e v ë m e n d j e s s ë t i j , me h a p a t ë l eh t ë i u a f rua d r i t a r e s .

P a s x h a m a v e i sh te a n k t h i d h e n a t a . Ajo e l a v e t e n t ë p ë r s h k o h e j p r e j d r i t hë t i r ë s s ë sa j , n d ë r s a s y t ë k ë r k o n i n me n g u l m n ë p ë r a t ë kaos d r i t ë z ë n e h u m b ë t . E gje t i më në fund . I sh t e në t ë n jë j t in vend , a t je posh t ë , s i e v a r u r n ë hon . t e k r e g ë t i n t e dobë t , ga t i t ë gë l l t i t e j n ë ç d o çast p r e j n a t ë s . N jë copë h e r ë t ë g ja t ë sy t ë e saj n u k s h q i -t e sh in do t n g a a i k u q ë l i m i z b e h t ë në a t ë r r o k u l l i m ë t e r r i . Ai i s h t e si k u q ë l i m i n jë z ja r r i p r imi t i v , m a g m ë e v j e t ë r m i j ë r av j eça r e , re f leks i i d o b ë t i së cilës d i l t e që n g a q e n d r a e globit tokësor . I sh te s i p o r t â t e fe r r i t . D h e p a p r i -

284

tu r , m e n j ë dendës i t ë p a p ë r b a l l u e s h m e , D i a n a kuj to i a t ë , n j e r i u n që k i sh t e ka lua r n ë p ë r a t ë ferr . Gjorg , e t h i r r i ajo me ve te , d u k e lëv izur b u z ë t e n g r i r a . Ai v e n t e e v i n t e n ë p ë r a to u d h ë t ë p a a r r i t s h m e , me m e s a z h e t e vdek je s n ë p ë r d u a r , m ë n g ë , f la t ra . D u h e j t ë i sh t e g j y s m ë p e r ë n d i pë r t ë p ë r b a l l u a r a t ë t e r r e a t ë k a o s të f i l l imi t t ë b o t e s . D h e a s h t u i j a s h t ë z a k o n s h ë m , i p a a r r i t s h ë m , a i m e r r t e p e r ­m a s a të m ë d h a , f ryhej e va lon te n ë p ë r n a t ë , s i n j ë ku jë .

Tan i n u k i besohej se e k i s h t e p a r e d h e i sh te p a r e p r e j t i j . Vet ja iu d u k e çng jyrosur , e z h v e s h u r n g a çdo m i s t e r në k r a h a s i m me të . H a m l e t i b j e s h k ë v e , pë r së r i t i ajo fja­lët e Besiani t . P r inc i im i zi.

D o t a t a k o n t e e d h e n j ë h e r ë va l le? D h e a t y t e d r i -tar ja , me bal l in që po i bëhe j a k u l l p re j x h a m i t t ë n g r i r ë , ajo e n d j e u se p ë r a të t a k i m i s h t e ga t i t ë j e p t e s h u m ë .

Në a t ë çast nd j eu pas vê t e s f r y m ë m a r r j e n e të shoq i t dhe do rën e t i j që iu m b ë s h t e t në ijë. Disa s e k o n d a ai e pë rkëdhe l i m e bu tës i n ë a t ë p j e së t ë t r u p i t q ë i a p ë l q e n t e veçanë r i sh t d h e pas ta j , m e g j i t h ë s e n u k sh ikon te ç ' n d o d h t e në f y t y r ë n e sa j , pye t i me n j ë zë t ë s h u r d h ë t :

— Ç 'ke k ë s h t u ? Diana n u k u përg j ig j , v e t ë m f y t y r ë n v a z h d o n t e t a

m b a n t e t ë k t h y e r nga x h a m a t e e r r ë t , s i k u r t a f t on te e d h e a t ë t ë sh ikon te ande j .

285

KAPITULLl I KATËRT

N d ë r s a ng j i t t e shka l l ë t p re j d r u r i q ë çon in n ë k a t i n e t r e t e t ë ku l l ë s , M a r k Ukaç j e r r a dëg jo i n j ë zë që t h i r r i fare u l t a z i :

— S h ë t ! Mysa f i r ë t e n d e po f lenë. Ai v a z h d o i t ë ng j i t e j , pa n d ë r r u a r asgjë në ec j en e

vet , d h e zë r i n ë k r y e t ë shka l l ëve p ë r s ë r i t i : — K u j d e s , po të t h o n ë . A n u k e d ë g j o v e që m y s a f i r ë t

po f lenë? M a r k u ng r i t i s y t ë p ë r t ë p a r e s e k u s h k i s h t e g u x i -

m i n t ' i f l i s te k ë s h t u , t a m a m n ë k o h ë n k u r n jë r i nga

286

s h ë r b ë t o r ë t p o zgjas te k o k ë n t e pa rvaz i p ë r t ë p a r e p r i -shës in é qe tës i së . Shë rbyes i m b u l o i gojën me do re n g a t m e r r i k u r n j o h u «Qeha janë e g j aku t» .

M a r k U k a ç j e r r a vazhdoi t ë ng j i t e j d h e , k u r a r r i t i n ë k r y e t ë shka l l ëve , kaloi p ë r b r i s h ë r b ë t o r i t t ë n g r i r ë , p a t h ë n ë asgjë , m a d j e p a k t h y e r a s k o k ë n .

Ai i sh te n jë nga k u s h ë r i n j t ë e a fë r t t ë p r i n c i t d h e , n g a q ë n ë n d a r j e n e p u n ë v e t ë ku l l ë s m e r r e j m e p j e s ë n e g j a k m a r r j e s , q u h e j «Qehaja i i g j aku t» . S h ë r b y e s i t , m e ­g j i thëse n j ë p j e së e t y r e i sh in g j i t h a s h t u k u s h ë r i n j , po t e ­p ë r t ë l a rgë t t ë p r inc i t , e k i sh in f r ikë a t ë ga t i n jë l lo j s i p r i nc in . Të h a b i t u r , a t a sh ikon in s h o k u n e t y r e , që s h p ë -toi n g a n jë r r e b e s h i s igur t , d u k e s jel lë n d ë r m e h d , j o pa k e q a r d h j e , r a s t e t ë t je ra , k u r , p ë r paku jdes i m ë t ë vogla ,

„ a t a k i sh in p a g u a r t e p ë r s h t r e n j t ë . P o r «Qehaja i i g j aku t» , m e g j i t h ë s e p a s n j ë d a r k e t ë b o l l s h m e e me m i q , k i s h t e n j ë f y t y r ë n g j y r ë ba l te a t ë m ë n g j e s . D u k e j m e n j ë h e r ë që i sh t e i m ë r z i t u r d h e m e n d j e n e k i s h t e g je tkë . Pa k t h y e r k o k ë n n g a asn jër i , a i s h t y u d e r ë n e n j ë d h o m e t ë m a d h e , p ë r b r i d h o m ë s s ë m i q v e d h e h y r i b r e n d a .

D h o m a i sh te e f toh të . N g a x h a m a t e d r i t a r e v e t ë n g u s h t a , p o r t ë l a r t a , m e ko rn i za p r e j d r u lisi t ë p a l y e r , h y n t e n jë n d r i ç i m , që ati j i u d u k s i k u r v in te n g a n j ë d i t e a r m i q ë s o r e . U a f r u a e d h e m ë p r a n ë x h a m a v e d h e v ë s h ­t ro i j a s h t ë r e t e e pa lëv izshme . P o h y n t e m a r s i , p o r n ë qiel l i sh te a k o m a s h k u r t . Ky m e n d i m i ka lo i n ë p ë r t r u m e n j ë fa rë ne rvoz izmi , s i k u r e d h e kjo t ë i sh te n j ë p a d r e j -tës i që i bëhe j posaçër i sh t a t i j .

D u k e i m b a j t u r s y t ë pë r j a sh t a , s i k u r t ë d o n t e t ' i m u n -d o n t e me a t ë n d r i ç i m që , m e g j i t h ë s e i h i r t ë , i sh te i f o r t e p ë r v ë s h t r i m i n , a i i h a r r o i në ças t ko r r ido re t e m b u s h u r a m e h a p a t ë k u j d e s s h ë m e m e a t ë «shët , qe tës i !» , d h e t ë g j i tha kë to p ë r s h k a k t ë çiftit t ë m y s a f i r ë v e t ë m b r ë m -s h ë m , të cilët , as a i ve të s 'd in te pse , i k i sh in ng j a l l u r n j ë nd j en j ë j omiqëso re .

Në përgj i thësà da rka e m b r ë m s h m e k i s h t e q e n ë p ë r të e bezd i sur . N u k i h a h e j . Në s t o m a k n d i e n t e v a z h d i m i s h t n j ë g ë r r y e r j e , n j ë s i boshl lëk, që a i p ë r p i q e j t a m b u s h t e ,

287

por , pë rkundraz i* s a m ë s h u m ë q ë s h t y n t e u s h q i m i n m e zor në të , aq më t e p ë r i d u k e j se s t o m a k u po i b o s h a -t isej .

M a r k U k a ç j e r r a i h o q i s y t ë n g a d r i t a r e t d h e n jë c o p ë h e r ë vësh t ro i r a f t e t e r è n d a p r e j d r u l is i t ë b ib l io tekës . S h u m i c a e l i b ra ve t ë v e n d o s u r në t ë i sh in t ë h e r s h ë m , n j ë p jesë l ibra fe ta rë , t ë t j e r ë n ë l a t in i sh t a p o n ë s h q i p e t ë v je të r . Në një ra f t t ë v e ç a n t ë , posh të , i sh in b o t i m e b a s h k ë -kohore , q ë k i sh in l i dh j e t ë d r e j t ë apo t ë t ë r t h o r t ë m e k a n u n i n d h e m e k u l l ë n e Orosh i t . K i s h t e l i b r a t ë t ë r ë t ë s h k r u a r p ë r t ë , ose r e v i s t a k u q e n ë b o t u a r p jesë l ib ras t i apo a r t i k u j , s t u d i m e apo v je r sha .

N ë t ë vë r t e t ë , s i p u n ë k r y e s o r e M a r k U k a ç j e r r a k i s h t e çësht je t e g j a k m a r r j e s , p o r ai qe i n g a r k u a r , veç k ë s a j , e d h e me a rk iv in e ku l l ë s . A r k i v i i sh te v e n d o s u r në p j e s ë n e p o s h t m e të b ib l io tekës , në p jesën e m b y l l u r , të v e s h u r p ë r b r e n d a m e l l a m a r i n ë . A t j e i sh te n d r y r ë g j i thë d o k u -men tac ion i i ku l l ë s : ak t e t , m a r r ë v e s h j e t e f sheh ta , k o r r e s -pondenca m e konsu j t ë h u a j , ako rde t m e q e v e r i t ë s h q i p ­t a re , me r e p u b l i k ë n e p a r e , me r e p u b l i k ë n e d y t ë , me m b r e t ë r i n ë , a k o r d e t m e g u v e r n a t o r ë t apo k o m a n d a n t ë t e t r u p a v e p u s h t u e s e , t u r q , së rbë , a u s t r i a k ë . * A k t e t i s h i n në disa g j u h ë , p o r s h u m i c a q e n ë t ë s h k r u a r a në s h q i p e n e v je tër . Një d r y n i m a d h , çelësin e të c i l i t ai e m b a n t e v a r u r n ë qafë , l ë s h o n t e n j ë r r ezë l l imë v e r d h a n e m i d i s d y k a p a k ë v e .

M a r k U k a ç j e r r a b ë r i e d h e n jë h a p d r e j t b ib l io t ekës d h e d o r a e t i j , me n j ë l ëv iz je g jysmë p ë r k ë d h e l ë s e , g j y s ­m ë t ë egër , p r e k u r a d h ë n e l ib rave d h e t ë r e v i s t a v e b a s h k ë k o h o r e . Ai d i n t e s h k r i m e k ë n d i m , m e g j i t h a t ë j o a q s a t ë i sh t e n ë g j end j e t ë l exon t e s e ç fa rë s h k r u h e j në to p ë r O r o k u n . N jë n g a pr i f t ë r in j të e k u v e n d i t t ë r au r -geshave , q ë i sh te j o l a r g q ë k ë n d e j , v in te n j ë h e r ë n ë m u a j , p ë r t ë s i s t e m u a r s ipas pënmbaj t jes l i b r a t d h e r e v i s t a t e m b ë r r i t u r a n ë ku l lë . A i i n d a n t e ato n ë t ë m i r a d h e t ë këqi ja , m e n j ë fjalë n ë a t o q ë s h k r u a n i n m i r e p ë r O r o k u n d h e K a n u n i n d h e n ë a to q ë s h k r u a n i n k e q p ë r t ë . Sas i a e t ë m i r a v e n ë k r a h a s i m m e t ë këq i ja t n d r y s h o n t e v a z h -d imish t . Z a k o n i s h t t ë ' m i r â t i shin m ë t e p ë r , por e d h e t ë

288

këq i j a t s ' i sh in pak . K i s h t e s t inë që t ë këq i j a t s h t o h e s h i n m e vru l l , s aqë i sh te r r e z i k t ë b a r a z o h e s h i n m e t ë m i r â t .

P ë r t ë d y t ë n h e r ë d o r a e M a r k u t ka lo i m e n e r v o z i z ë m m b i r a d h ë n e l i b rave , d u k e r r ë z u a r d y - t r e p r e j t y r e . K i s h t e a t je n o vela, d r a m a d h e go j ëdhëna p ë r Rra f sh in , që , sic t h o ­sh t e pr i f t i që i l e x o n t e , t ë qe tëson in s h p i r t i n , p o r k i sh t e d h e asosh , t ë h i d h u r a h e l m , q ë s 'me r r e j v e s h s e s i p r i n ­c i i d u r o n t e t ë r r i n i n në b ib l io tekën e t i j . Të i s h t e p ë r a të , M a r k U k a ç j e r r ë n , a t a l ibra d o t ' i k i s h t e d j e g u r p r e j kohësh . P o r p r inc i i sh te i d u r u e s h ë m . Jo v e t ë m që n u k i d ig j te , apo së p a k u n u k i f lakte n g a d r i t a r j a , p o r k i s h t e cas te që e d h e i s h f l e t o n t e n g a pak . P o r a i i sh te zot i tdj d h e a i d i n t e ç 'bën te .

J a , e d h e p a s d a r k ë s s ë m b r ë m s h m e , k u r po u t r e g o n t e m y s a f i r ë v e mjed i se t p ë r b r i d h o m ë s s ë m i q v e , k u r e r d h ë n t e kjo d h o m ë , a i k i s h t e t h ë n ë : «Sa h e r ë k a n ë v je l lu r v r e r k u n d ë r Oroku t , p o r s ' t unde t O r o k u d h e s 'do t ë r u n ­de t k u r r ë . » D h e në v e n d që t ë v ë s h t r o n t e s h a r a p o l l ë t e kul lës , s y t ë i m b a n t e te raf t i i l i b r a v e d h e r ev i s t ave , t h u a s e a t je i sh t e jo v e t ë m sulmi, p o r e d h e m b r o j t j a e k u ­llës. «Sa qeverdra k a n ë r ë n ë , — k i s h t e v a z h d u a r p r inc i , — d h e sa m b r e t ë r i r a j a n ë fshi rë nga faqja e d h e u t , k u r s e O r o k u ë s h t ë n ë k ë m b ë . »

K u r s e ai, mysa f i r i s h k r i m t a r , t ë cilin M a r k u n u k e desh i q y s h në fillim, b a s h k ë me g r u a n e ve t t ë b u k u r , p ë r -ku le j p ë r t ë p a r e t i t u j t e l ib rave d h e t ë r e v i s t a v e d h e s ' thosh te asgjë . Sic e k i s h t e k u p t u a r M a r k u g ja t ë b i s e -dës s ë d a r k ë s , a i k i sh t e s h k r u a r p ë r R r a f s h i n n ë n j ë m ë ­n y r ë t ë t i l lë që s 'mer re j vesh , i sh te m i r e apo i sh t e keq . M e një fjalë n j ë fa rë s h k r i m i de ledash . P o r n d o s h t a p i k ë ­r i sh t p ë r k ë t ë a r s y e p r i n c i e k ish te f t u a r në ku l lë , m a d j e b a s h k ë m e g r u a n , p ë r t a k u p t u a r ç 'k l sh te n ë k o k ë d h e p ë r t a b ë r ë p ë r ve te .

«Qehaja i i g j aku t» i k t h e u s h p i n ë n b ib l io tekës d h e p r a p ë vësh t ro i n g a d r i t a r j a . T ë i sh te p ë r a t ë , n u k d o t ' i z in t e s h u m ë b e s ë at i j mysa f i r i . S ' i sh te v e t ë m n jë n d j e ­n jë e t u r b u l l t a r m i q ë s o r e , që p rovo i q y s h në ças t in e p a r e k u r i pa , t ek n g j i t n i n shka l lë t me a to ç a n t a t e t y r e t ë l ë k u r t a n ë dua r . I s h t e diçka t je tër , m a d j e kjo t j e t r a

\ 1 9 - 2 289

k i s h t e l i n d u r e d h e n d j e n j ë n a r m i q ë s o r e . I s h t e n j ë l loj f r ike nda j t y r e , s i domos n g a g r u a j a e mysa f i r i t . «Qeha ja i i g j a k u t » buzëqesh i h i d h u r me ve t e . Do të d u k e j e ç u d i t ­s h m e t ë dëg jon te d ikush , s e ai , M a r k U k a ç j e r r a , q ë r r a l l ë i sh te t r e m b u r n ë j e t ë e d h e n g a g j ë r a t p r e j t ë c i lave z a ­kon i sh t z v e r d h e s h i n t r i m a t , m u n d t ë k i sh t e p r o v u a r n j ë ndjes i f r ike p ë r p a r a n j ë g r u a j e . M i r ë p o i sh te t a m a m a s h t u . A i p a t i f r ikë p r e j s a j . Ajo d i ç k a s 'besonte n g a a to që t h u -h e s h i n r r e t h t r y e z ë s s ë d a r k ë s . D h e kjo k u p t o h e j m e n j ë ­h e r ë n g a s y t ë e sa j . Një p jesë e f j a l ëve të k u r s y e r a të zo t i t t ë t i j , p r inc i t , që a t i j i i sh in d u k u r p ë r h e r ë l igje t ë p a -k u n d ë r s h t u e s h m e , h u m b n i n fuq inë , m b y t e s h i n qe tës i sh t , r r ë n o h e s h i n , po r sa m b ë r r i n i n në s y t ë e s a j . A ë s h t ë e m u n ­d u r , k i s h t e t h ë n ë a i d y - t r i h e r ë m e ve te d h e p o m e v e t e i sh te pë rg j i g ju r : s ' ë sh të e m u n d u r , kjo ë s h t ë n j ë m a r r ë z i imja . P o r k i sh t e p ë r v j e d h u r p r a p ë me sy g r u a n e r e d h e k i sh t e p a r e s e i s h t e t a m a m a s h t u . F ja lë t t r e t e s h i n n ë a t a sy, h u m b n i n fuq inë . D h e p a s f jalëve r r ë n o h e j qe t ë s i sh t n j ë p j e së e kul lës , a i ve të , M a r k U k a ç j e r r a d h e pas t i j . . . D h e kjo n d o d h t e p ë r h e r ë t ë p a r e , p r a n d a j d h e , m e s a d u ­ke t , i s h k a k t o i ati j f r ikë . S e p s e në d h o m ë n e m i q v e të p r i n ­cit k i sh in b u j t u r l loj- l loj m y s a f i r ësh t ë r ë n d ë s i s h ë m , që nga të d ë r g u a r i t e pàpës , apo n je rëz i t e a f ë r t të m b r e t i t Zog, g j e r t ek a t a m j e k r o s h ë t e d i t u r që q u h e n filozofë apo d i j e t a rë d h e a sn jë r i p r e j t y r e n u k i k i s h t e s h k a k t u a r M a r k u t n j ë ndjes i t ë t i l lë .

N d o s h t a kjo k i s h t e q e n ë d h e a r sye j a q ë n a t ë n e m b r ë m s h m e pr inc i k i s h t e fo lu r m ë s h u m ë s e zakon i sh t . E d in in të g j i thë se a i f l iste f a r e pak , n g a n j ë h e r ë e h a p t e go jën s a p ë r t ë t h ë n ë m i r ë s e a r d h j e n d h e i sh in t ë t j e r ë t a t a që e m b a n i n gjallë b i sedën . K u r s e m b r ë m ë , s i k u r t a k u p ­t o n t e d h e ve t ë boShin n ë p ë r t ë cil in k u l l o n t e g j i thçka , a i e s h k e l i zakonin . D h e p ë r p a r a k u j t ! P ë r p a r a n j ë g r u a j e ! Jo g r u a , po s h t r i g ë k i sh t e q e n ë a jo . E b u k u r s i o rë t e b j e shkëve , p o r orë e keqe . N d r y s h e s ' i shte e m u n d u r të c e n o n t e fuq inë e zo t i t t ë t i j . Në t ë v ë r t e t ë g a b i m i i sh t e b ë r ë q ë k u r s e q e p r a n u a r , k u n d ë r zakoni t , n ë d h o m ë n e b u r r a v e . S'e k i s h t e k o t k a n u n i që n d a l o n t e h y r j e n e g r a v e në d h o m ë n e m i q v e . Mi r ëpo , p ë r fa t t ë keq , k o h ë t e fund i t

290

r end ja p a s modes i sh te e t i l lë , saqë g je r kë tu , në s h t y l l ë n e k a n u n i t , në Orok, n d i h e j f r y m a e saj d ja l lëzore .

M a r k U k a ç j e r r a n d j e u p r a p ë a t ë bosh l l ëkun e n e v e r i t -s h ë m n ë s t omak . N jë ina t i s h u r d h ë t p ë r z i h e j m e k r u p ë n e s t o m a k u t , pë rp iqe j t ë s h p ë r t h e n t e d iku , por , n g a q ë n u k g jen te ven d in e p ë r s h t a t s h ë m , k t h e h e j p r a p ë p ë r b r e n d a ti j p ë r t a b ë r ë t ë v u a n t e . I v in te p ë r t ë vjellë. Në t ë v ë r ­t e t ë e k i s h t e vënë re p r e j k o h ë s h se n j ë e r ë e m a l l k u a r që ï r y n t e që ande j l a rg , n g a q y t e t e t d h e fusha t e z h b u r r ë -r u a r a q y s h k u r , p ë r p i q e j t ë n d y n t e e t ë mol i s te e d h e m a ­let . D h e k jo p o n d o d h t e q y s h s e mid i s m a l e v e n i sën t ë e n d e -sh in k ë t o g r a t ë s p i t u l l u a r a m e f lokë t ë g ë s h t e n j t a apo n g j y -r ë la j th ie , q ë s h t o n i n e t j en p ë r t ë j e t u a r , qof të e d h e p a nde r , t ë h i p u r a n ë c a k a r r o c a g j i thë s p ë r d r e d h j e , t a m a m ka r roca - l av i r e , m e c a b u r r a q ë m u n d t ë i sh in çdo gjë, p ë r -veç b u r r a . Dhe , ç ' ë sh të më e keqja , k ë t o b u k u r o s h e gji'thë n a z e na u fu tkësh in g j e r në d h o m ë n e m i q v e , d h e ku pa, mu k ë t u në Orok, në d j e p i n e k a n u n i t . J o , s ' ishin t ë r a s t i t t ë g j i tha kë to . Diçka p o zve t ënohe j m e shpe j t ës i p ë r r e t h , d içka po b j e r r t e . K u r s e a t a i k ë r k o n i n l logari a t i j p e r s e po p a k ë s o h e j g j a k m a r r j a . E d h e n a t ë n e m b r ë m s h m e k r v e - . zoti i k i s h t e t h ë n ë , m i d i s të t j e r a sh , g j i thë v r e r : «Disa n je rëz k ë r k o j n ë z b u t j e n e k a n u n i t t ë të p a r ë v e » d h e e k i sh t e v ë s h t r u a r v ë n g ë r M a r k u n . C'do të t h o s h t e zot i i O r o k u t m e a të v ë s h t r i m ? Mos va l le ai, M a r k U k a ç j e r r a , i sh te fa j to r që k a n u n i , e s idomos g j akmar r j a , k o h ë t e fun ­d i t po j e p t e shen ja z b u t j e i e ? A n u k e n d i e n t e a i d u h m ë n që f ryn te n g a q y t e t e t d e l e d a s h e ? I sh t e e v ë r t e t ë që t ë a r -d h u r a t p r e j t aksës s ë g j a k u t k ë t ë v i t i sh in p a k ë s u a r , p o r n u k i sh te v e t ë m a i fa j to r p ë r kë t ë , a s h t u sic n u k i sh te v e t ë m m é r i t e e q e h a i a i t të t o k a v e p r o d h i m i i m b a r ë i m i s -r i t . Le të b ë n t e k o h ë e keqe , pa do të sh ih t e a i se ç 'misë r do të k o r r t e . Mi rëpo v i t i bë r i i m b a r ë d h e qeha ja i i t o k a v e u l a v d ë r u a p re j p r inc i t . K u r s e g i a k u n u k i sh te sh i që d e r -dhe j p r e j qiejve. S h k a q e t e pakës imi t t ë t i j i sh in t e p ë r të mjegu l l t a . Ai n a t v r i s h t k i s h t e p j e s ë n e ve t t ë faut n ë t ë r ë k ë t ë gjë. M i r ë p o kjo n u k v a r e j v e t ë m p r e j t i j . Ah, po t ' i j epn in a t i j t ë d r e j t a më t ë m ë d h a d h e po t ' i l inin në d o r e disa g jëra , l e t ' i k ë r k o n i n pas ta j l logar i g jer

291

në n j ë p ë r t ë a r d h u r a t e g j aku t . A t ë h e r ë po, a i do t ë d i n t e ç' të bën t e . Mi rëpo , m e g j i t h ë s e n j e rëz i t d r i d h e s h i n n g a nofka e t i j e t m e r r s h m e , c a k u i fuqisë së t i j s 'qe aq i l a rgë t . Ndaj d h e p u n ë t e g j a k u t po m e r r n i n t a t ë p j e t ë n në Rra f sh . -Kishte r ë n ë n u m r i i v r a s j e v e n g a v i t i në vi t , p o r s t ina e p a r e e kët i j vi t i k i sh t e q e n ë s idomos k a t a s t r o f i k e . A i e k i sh te n d i e r k ë t ë dhe me gjak t ë n g r i r ë p r i s t e m b a -r i m i n e l logar ive që n d i h m ë s i t e tij po i b ë n i n q y s h p r e j d isa d i t ësh . P ë r f u n d i m i qe më i keq se ç 'e k i s h t e p r i t u r : as s h t a t ë d h j e t ë pë r q ind e s h u m ë s së t ë n jë j t ë s s t i n ë t ë v i -t i t t ë s h k u a r n u k i sh te d e r d h u r do t n ë a r k ë . D h e kjo n d o d h t e në k o h ë n që jo v e t ë m qeha ja i i t o k a v e , p o r g j i t h ë n d i h m ë s i t e t je rë të pr inc i t , qeha ja i i b a g ë t i v e e i k u l l o -t ave , qeha ja i i fa jdeve d h e s idomos qeha j a i i n m l l i n j v e e i m i n i e r a v e , që k i sh t e n ë n u r d h ë r g j i t hçka që b ë h e j me vegël , d u k e n i su r n g a a v l ë m e n d e t g jer t e k o v a ç h a n a t , k i ­sh in d e r d h u r s h u m a t ë m ë d h a n ë a r k ë n e p ë r b a s h k e t . K u r ­se ai , qehaja i k r y e s o r , (të a r d h u r a t e të t j e r ë v e m b l i d h e -s h i n v e t ë m nga p r o n a t e ku l l ë s , k u r s e t ë t i j a t n g a g j i t hë Rrafsh i ) , p r a ai, q eha j a i më i r ë n d ë s i s h ë m , s h u m a t e të c i l i t d i k u r ba razobesh in m e s h u m ë n e p ë r b a s h k e t t ë g j i thë t ë t j e rëve , t an i mez i d h a g j y s m ë n e t y r e .

Nda j d h e v ë s h t r i m i i p r i n c i t në d a r k e n e m h r ë m s h m e i sh te më i h i d h u r se fjalët e t i j . Ai v ë s h t r i m d u k e j s i k u r t h o s h t e : t i j e qeha ja i i g jakut , p r a t i d u h e t t ë j e sh e g ë r s u e -s i k r y e s o r i g j akmar r j e s , t i j e a i që d u h e t ta n g u c ë s h a t ë , t ' i fu tësh zek th in , t a zgjosh, t a t ë rbosh k u r ajo f a sh i t e t apo p ë r g j u m e t . K u r s e t i p o n a b ë n t ë k u n d ë r t ë n . T ë r r u a t ajo nofkë që m b a n . Ja , k ë s h t u t h o s h t e a i v ë s h t r i m . O zot , p s h e r ë t i u the l lë M a r k U k a ç j e r r a a t y p r a n ë d r i t a r e s . P s e n u k e l in in të qe të . Va l l e të p a k t a i sh in a n k t h e t e t i j . . .

Ai u pë rpoq ta h i q t e m e n d j e n a n d e j , u p ë r k u l te k a t i i p o s h t ë m i b ib l io tekës dhe , pa s i h a p i n j ë n g a k a p a k ë t e r e n d e , n x o r i q ë b r e n d a n j ë r a d h o r j a s h t ë z a k o n i s h t t ë t r a -s h ë , t ë l i d h u r me l ë k u r ë . A i i s h t e «Libr i i g j aqeve» . N j ë copë h e r ë g i sb të r in j t ë e t i j s h f l e tuan f le të t e t r a s h a , të m b u s h u r a m e n j ë s h k r i m t ë d e n d u r , n d a r ë n ë d y ko lona t ë n g u s h t a . S y t ë e t i j n u k l e x o n i n asgjë, v e t ë m k a l o n i n f toh taz i m b i a ta m i j ë r a e m r a , r r o k j e t e t ë c i lëve d u k e s h i n

292

të n g j a s h m e me n j ë r a - t j e t r ë n s i gu r i çka t e n j ë zalli të pan ia t e . At j e i sh in s h ë n u a r me r r ë n j ë e me t h e m e l g j aqe t e g j i thë Rra f sh i t , b o r x h e t e vdek jes , që famil je t apo fiset i k i sh in n jë r i - t j e t r i t , sh lye r j e t n g a të d y j a pa le t , g jaqe t e pa sh lye ra , që p ë r t ë r i n i n g j a k m a r r j e n p a s d h j e t ë , n jëze t , disa h e r ë n j ë q i n d e n jëze t v j e t ë sh , l logar i t ë e p a f u n d m e p r a p ë m e b o r x h e m e sh lye r j e , b r e z a t ë t ë r ë n j e r ëzo rë t ë z h d u k u r , l isi i g jakut , sic t h i r r e j g j aku n g a baba i , d h e lisi i t ëmbl i t , s ic t h i r r e j g jaku n g a n ë n a , v ra s j a e l a r ë me vras je , f i lani p ë r f i lanin, n j ë p ë r n j ë , k o k ë p ë r kokë , k a t ë r çifte t ë v r a r ë s h , fca të rmbëdhje të , n jëze t e k a t ë r d h e p ë r ­h e r ë n jë g jak i t e p ë r t në k r y e , n j ë g jak tek, që , s i d a s h i pë rço r që i p r i n tufës , u p r i n t u r m a v e të r e j a të të v d e k u r v e .

Libr i i sh te i v je tër , n d o s h t a po aq sa kul la . At je n u k m u n g o n t e asgjë d h e f letët e t i j h a p e s h i n k u r v in in p ë r t ë b ë r ë h u l u m t i m e t ë d ë r g u a r t ë fami l jeve apo f iseve q ë p re j k o h ë s h j e t o n i n p a gjak. p o r a ë befas , p ë r s h k a k t ë n i e dysh imi , t ë n j ë h a m e n d i e j e , t ë n j ë p ë s h p ë r i m e apo të n i e ënidrre g jy smë të m a r r ë , u t u rbu l lohe j qe tës ia . A t ë ­h e r ë «Qeha ja i i g jaku t» , M a r k U k a ç j e r r a , a s h t u sic k i sh in b ë r ë më p a r e dh j e t ë r a p a r a a r d h ë s i t e t i j , h a n t e f le të t e t r a sha të l ibr i t , k ë r k o n t e f le të p a s f letè e ko lonë pas ko lone r r i e d h ë n e fisit t ë g jaku t d h e n d a l e i më në fund d iku . «Po, ken i g i ak p ë r t ë sh lye r . Në v i t in kaq e aa , në m u a i i n kaq e aq, n i e b o r x h iu ka m b e t u r pa e l a rë» . Në k ë t ë ras t sv ië e «Qehaja i t t ë e i a k u t » k i sh in n i e q o r t i m t ë r e ­n d e pë r h a r r e s ë n e Efiatë. V ë s h t r i m i i t i j d u k e j s i k u r t h o s h ­t e : p a a j a j u a i ka q e n ë e g ë n i e s h t ë r . m j e r ë j u !

P o r kjo n d o d h t e t e p ë r r r a l l ë . Zakon i sh t t ë g i i tha g ja­q e t m b a h e s h i n m e n d b rez p a s b r e z i n g a g i i thë p i e s ë t a r ë t e famil jes . Ato ishin ku j t e sa k r v e s o r e e fisit d h e h a r r e s a m u n d t ë n d o d h t e v e t ë m pas n g i a r j e s h t ë i a s h t ë z a k o n s h m e e aë v a z h d o n i n g ia të . K ë t o i sh in r r e b e s h e të bef ta , lu f të ra , s h p ë r n g u l i e , e p i d e m i m u r t a i e , a t ë h e r ë k u r vdek ja z h v l e -rësohe i . h u m b t e m a d h ë s h t i n ë , r r e e u l l a t , v e r m i n e e sai dhe , d u k e u b ë r ë k ë s h t u e z a k o n s h m e d h e e p ë r g j i t h s h m e , k t h e -he i në n j ë g ië bana le e pa n e s h ë . Në k ë t ë v ë r s h i m g i i thë ha l te e m ë r z i t ë vdekjes , a ë l l o n t e t ë h u m b t e n d o n j ë giak. P o r e d h e k u r n d o d h t e kjo, l ib r i i sh te a ty , i n d r y r ë n ë k u -

293

l lën e Orosh i t dhe , sado v i te të shkon in , sado që fisi të l u -lëzonte e t ë l ë shon te b i s q e t ë reja , do t ë v i n t e n j ë d i t e dysh imi , p ë s h p ë r i m a apo ë n d r r a g j y s m ë e m a r r ë p ë r t ë r i ng j a l l u r g j i thçka.

M a r k U k a ç j e r r a v a z h d o n t e t ë s h f l e t o n t e l i b r in . S y t ë e tij n d a l e s h i n h e r ë p a s h e r e në v i t e t e h o v z i m i t të g j a k ­m a r r j e s , ose, p ë r k u n d r a z i , në v i te t e r e n i e s së s a j . M e ­gj i thëse i k i sh te p a r e d h e k i sh t e b ë r ë k r a h a s i m i n m i d i s t y ­r e me dh je t ë r a h e r ë , t a n i që i sh f l e ton te sër i sh , t u n d t e k o k ë n n ë n j ë m ë n y r ë t ë p a k u p t u e s h m e . K i s h t e n ë a t ë l ë -vizje t ë kokës n j ë a n k i m t ë pë r z i e r me k ë r c ë n i m , t h u a s e i g ë r g a h e j s h u r d h t a z i k o h ë s s ë s h k u a r . J a v i t e t 1611-1628, m e n u m r i n m ë t ë l a r t ë t ë g j aqeve b r e n d a k r e j t s h e k u l l i t t ë s h t a t ë m b ë d h j e t ë . J a d h e v i t i 1639, m e n u m r i n m ë t ë u l ë t : g j i thse j 722 v r a s j e në g j i thë R r a f s h i n . A i i s h t e v i t i i t m e r r s h ë m i dy k r y e n g r i t j e v e , ku g j a k u u d e r d h l u m ë , po r a i i sh te gjak t j e të r , j o k a n u n o r . P a s t a j m e r a d h ë v i ­t e t 1640 g je r më 1690, n j ë g jy smë sheku l l r r e s h t , k u r n g a v i t i n ë v i t , p ë r h e r ë e m ë oak, g j aku q ë d i k u r r r i d h t e s i k rua , m e z i cur i s te pikë-jpikë. D u k e j s i k u r g j a k m a r r j e s po i v in t e fundi . P o r t a m a m në k o h ë n aë d u k e j s e po vd i s t e , ajo s h p ë r t h e u m e n j ë v ru l l t ë r i . Viti 1691 : d y f i s h i m i i g jaqeve . Vi t i 1693: t r e f i sh imi , 1694: k a t ë r f i s h i m i . K i s h t e n d o d h u r n j ë n d r y s h i m t h e m e l o r n ë k a n u n . M a r r j a e g j a ­kut , q ë g je r a t ë h e r ë b i n t e v e t ë m m b i d o r ë r a s i n , p r a m b i n j e r i u n që k i sh te s h t i r ë me p u s h k ë , t a n i u s h t r i m b i k r e j t fisin. V i t e t e fundi t të sheku l l i t që po i k t e d h e v i t e t e p a r a të sheku l l i t të r i u p ë r g j a k ë n fund e m a j ë . G j e n d j a v a z h ­doi k ë s h t u gjer p r a n ë m e s i t t ë shekul l i t , k u r u d u k ë n s h e -n ja t e n j ë t h a t ë s i r e të r e . Ja v i t i i t h a t ë 1754. Më v o n ë 1799. Një sheku l l më vonë , t r i v i te r r e s h t . 1878, 1879, 1880, p o r t ë g j i tha kë to ishin v i te k r y e n g r i t j e s h apo luf-t ë r a s h m e t ë hua j t , 'kur zakon i sh t g j a k m a r r j a b i n t e . G j a k u î t y r e i s h t e i j a s h t ë m p ë r k u l l ë n e O r o s h i t e p ë r k a n u ­nin , p r a a to ishin v i t e g j a k h u p ë s e .

K u r s e këtë v i t s t ina e p r a n v e r ë s po n i s t e keq e m ë keq. Ai ga t i u d r o d h n g a ku j t imi i d i tes së s h t a t ë m b ë d h j e t ë mars i t . S h t a t ë m b ë d h j e t ë m a r s , p ë r s ë r i t i m e v e t e . S i k u r t ë m o s i sh te ajo v r a s j a n ë Brez i f toht , ajo dite do t ë k i«

294

s h t e m b e t u r pa g jak . E p a r a d i t e e t i l lë , e bardhë, q y s h p re j n j ë shekuâli , n d o s h t a q y s h p re j d y , t r e , p e s e s h e -kujsh , apo n d o s h t a q y s h p r e j n i s m ë s s ë g j a k m a r r j e s . E d h e tani , t ek shf le ton te f le të t e l ibr i t , a t i j i d u k e j se g i sh t a t po i d r i dhesh in . J a , d i t a e g j a s h t ë m b ë d h j e t ë m a r s i t k i sh t e t e t ë vras je , m ë t e t ë m b ë d h j e t ë m a r s n j ë m b ë d h j e t ë , m ë n ë n t ë m b ë d h j e t ë e n j ë z e t m a r s n g a p e s ë v ras j e , k u r s e ajo d i ta e s h t a t ë m b ë d h j e t ë m a r s i t desh m b e t i pa vdek j e . H a ­rnend j a se m u n d t ë g d h i n t e n j ë d i te e t i l lë , M a r k U k a -ç je r rës i duke j e l l a h t a r s h m e . D h e ga t i sa n u k k i s h t e n d o ­d h u r a s h t u . Ajo h a t a d o t ë n d o d h t e m e s igur i , p o r i sh te n g r i t u r n j ë Gjorg, n j ë fa rë G jo rgu n g a Brez f toh t i , që e k i sh te p ë r g j a k u r d i t ë n é zoti t . D h e k ë s h t u e k i s h t e s h p ë -t u a r atë. . . N d a j , k u r n j ë d i te m ë p a r e a i k i sh t e a r d h u r të p a g u a n t e t a k s ë n e g j äku t , M a r k U k a ç j e r r a e k i s h t e v ë s h t r u a r n ë s y n ë n j ë m ë n y r ë t ë p a z a k o n s h m e , m e d h i m b -sur i , m e mi rën joh je , s a q ë t j e t r i q e h u t u a r .

M a r k U k a ç j e r r a e l a më në fund l ib r in m b i s y p r i n ë n e ka t i t të u l ë t të b ib l io tekës . S y t ë e t i j p ë r të d h j e t ë n h e r ë r r ë s h q i t ë n m b i l i b r a t d h e r ev i s t a t b a s h k ë k o h o r e . G ja t ë kohës së s i s t emimi t t ë t y r e , pr i f t i që m e r r e j me to , i l e x o n -t e h e r ë pas he re copa t ë n d r y s h m e n g a s h k r i m e t e k u n -d ë r s h t a r ë v e t ë k a n u n i t . Në to, p ë r h a b i n ë d h e t ë r b i m i n e M a r k Ukaç je r rës , s u l m o h e s h i n gat i h a p ë t , ose t ë r t h o r a z i p jesë t ë kanun i t , m a d j e d h e v e t ë ku l l a e Orosh i t . H m , h u n g r o n t e M a r k u g j a t ë l ex imi t , l exo m ë t e j . D h e t ë r b i m i i t i j , që sa ven te r r i t e j , p ë r f s h i n t e në vo rbu l l ën e v e t jo v e t ë m n je rëz i t që i s h k r u a n i n a to t m e r r e e t u r p ë r i , p o r g j i ­t h ë n je rëz i t e q y t e t e v e e të fushave , m a d j e ve t ë q y t e t e t e fushat , p ë r të m o s t h ë n ë k re j t u l t ë s i r a t e bo tes .

N g a n j ë h e r ë k u r e s h t j a e s h t y n t e t ë dëg jon t e me orë t ë t ë r a , ç ' t huhe j n ë . t o , sic i sh te ras t i i d i s k u t i m i t t ë h a ­p u r n g a n j ë r ev i s t ë , k u s h q y r t o h e j çësh t ja n ë s e k a n u n i m e l igje t e t i j të r r e p t a e n x i s t e g j a k m a r r j e n , apo, p ë r k u n d r a z i , e p e n g o n t e a të . Një p a i e s h k r u a n i n se d isa n g a n e n e t t h e -m e l o r e t ë k a n u n i t , s i a i q ë t h o s h t e s e g j a k u n u k h u m b k u r r ë dhe se g jaku l a h e t veç me gjak, e n x i t n i n h a k -m a r r j e n , p r a ishin n e n e b a r b a r e . T ë t j e rë t , p ë r k u n d r a z i , s h k r u a n i n s e n e n e t ë t i l la q ë n ë duk je d u k e s h i n t ë k u ç e -

295

d ë r s h m e , i sh in n ë t ë v ë r t e t ë n g a m ë n j e r ë z o r ë t , s e p s e p i k ë r i s h t d u k e e b ë r ë ligj l a r j e n e v d e k j e s me v d e k j e , e p a r a n d a l o n i n v ra sës in d u k e i t h ë n ë : m o s d e r d h g jak , s e d o t ë p ë r g j a k e s h e d h e t i p a s t a j .

K ë t o lloj s h k r i m e s h i sh in d is i t ë d u r u e s h m e p ë r M a r k U k a ç j e r r ë n , p o r k i s h t e t ë t j e r a q ë t ë p r i s h n i n g j a k u n . N j ë s h k r i m i t i l lë i m y n x y r s h ë m , që i n x o r i g j u m i n n e t me r a d h ë p r inc i t , i s h o q ë r u a r m a d j e m e n jë p a s q y r ë l loga r i e , i sh t e b o t u a r p a e m ë r k a t ë r m u a j m ë p a r e n ë n j ë n g a a to r e v i s t a t e m a l l k u a r a . Në p a s q y r ë n e l logar i së , me n j ë s ak t ë s i t ë ç u d i t s h m e ishin n x j e r r ë g j i thë t ë a r d h u r a t q ë k i s h t e m a r r ë ku l l a e Orosh i t n g a t aksa t e g j a k u t , g j a t ë k a t ë r v j e t ëve t ë fund i t ; i sh in b ë r ë k r a h a s i m e m e t ë a r ­d h u r a t e t je ra , t ë mis r i t , t ë bagë t i së , t ë sh i t j e s së t o k a v e , t ë m i n i e r a v e e t ë p ë r q i n d j e v e n g a fa jde të , d h e i s h i n n x j e ­r r ë c a p ë r f u n d i m e ç m e n d u r o r e . Një n g a k ë t o i s h t e s e gjoja n ë k o h ë n t o n ë , b a s h k ë m e p ë r ç u d n i m i n e g j i t hçka j e , po p ë r ç u d n o h e s h i n e d h e g u r ë t e t h e m e l i t t ë k a n u n i t s i «besa» , «g j akmar r j a» , « m i k u » , t ë ci lat n g a g j ë r a t ë m ë ­d h a e s u b l i m e në j e t ë n s h q i p t a r e , me k a l i m i n e v i t e v e , i sh in t j e t ë r sua r , d u k e u s h n d ë r r u a r d a l n g a d a l ë n ë n j ë m a k i n ë çn jerëzore , g jersa i sh in k a t a n d i s u r t a s h m ë , s i pa s a r t i ku l l shk rues i t , n ë n jë s i p ë r m a r r j e k a p i t a l i s t e f i t imesh .

N ë a t ë s h k r i m ish in p ë r d o r u r s h u m ë fjalë t ë h u a j a , që M a r k u n u k i k u p t o n t e e që p r i f t i i a k i s h t e s h p j e g u a r me d u r i m . K ë s h t u p ë r s h e m b u l l , iishin p ë r d o r u r s h p r e h j e t « i n d u s t r i a e g j aku t» , «g j aku s i ma i l» , « m e k a n i z m i i g j a k ­m a r r j e s » . K u r s e t i tu l l i i s b k r i m i t i sh te i p ë r b i n d s h ë m : «G j a k m a r r jelogj ia».

N a t y r i s h t q ë pr inc i , m e a n ë t ë n j e r ë z v e t ë v e t n ë T i r a n e , k i s h t e m u n d u r t a n d a l o n t e m e n j ë h e r ë r e v i s t ë n , m e g j i t h a t ë au to r i i a r t ikul l i t , me g j i thë p ë r p j e k j e t e p r i n ­cit, s ' u m o r q ë s 'u m o r vesh . P o r n d a l i m i i r e v i s t ë s n u k e q e t ë s o n t e M a r k U k a ç j e r r ë n . F a k t i që a to g j ë r a i sh in s h k r u a r , m a d j e q ë ishin m e n d u a r n g a n j ë m e n d j e n j e r ë -zore , i sh te i f r ikshëm.

O r a e m a d h e n ë m u r r a s h t a t ë h e r ë . A i u a f r u a p r a ­p ë t e x h a m a t d h e a s h t u m ë k ë m b ë , m e v ë s h t r i m t ë t r e -

296

t u r në l a rgës i t ë e b j e shkëve , e n d j e u se t r u r i i t i j po b o -sha t i se j disi n g a dendës ia e m e n d i m e v e . Po r , s i z akon i sh t , kjo i sh te n j ë bosha t i s j e e p ë r k o h s h m e . N g a d a l ë m e n d j e n e t i j po e m b u s h t e n j ë m a s ë e mjeguUt gr i . K jo i sh t e d içka m ë s h u m ë s e mjegu l l a d h e d içka m ë p a k s e m e n d i ­mi . I sh t e mid i s të dy j ave , e t u r b u l l t , e g je rë , e p a p l o t ë -sua r . Sa i zbu lohe j n j ë p jesë , t j e r a i m b u l o h e j në ças t . D h e M a r k u e n d i e n t e s e k ë s h t u m u n d t ë v a z h d o n t e m e orë , m a d j e m e d i t e t ë t ë r a .

N u k i sh te h e r a e p a r e që m e n d j a e t i j n g r i n t e k ë s h t u p ë r p a r a é n i g m e s s ë Rrafishit. A i i sh te p ë r t ë g j i t hë b o t a e l e jua r , n o r m a l e d h e e a r s y e s h m e . P je sa t j e t ë r e bo te s , ajo «a t je posh të» , s ' i sh te veçse n j ë u l t ë s i r ë k ë n e t o r e , p r e j së cilës n u k ng j i t e sh in veçse s ë m u n d j e e z v e t ë n i m .

T e k r r i n t e i p a l ë v i z s h ë m p r a n ë x h a m a v e , a s h t u s i h e r ë t e t j e ra , a i u p ë r p o q t ë toap te më k o t me m e n d i m g j i t hë s h t r i r j e n e p a f u n d m e t ë Rrafsh i t , që n i s t e p r e j q e -n d r ë s së Shq ipë r i s ë e v a z h d o n t e p ë r t e j k u f i j v e s h t e t ë ­ro re . E g j i thë kjo r r a f s h n a l t ë k i s h t e l idh je me M a r k u n , p ë r d e r i s a t a k s a t e g j aku t m b ë r r i n i n n g a të k a t ë r a n ë t e sa i , e m e g j i t h a t ë ajo k i s h t e m b e t u r p ë r t ë n j ë e n i g m ë . E k i sh in l eh t ë qehaja i i t o k a v e e i v r e s h t a v e , apo ai i m i n i e -r a v e . Misr i d u k e j m e sy , d h e r r u s h i d u k e j m e s y p o t ' i b i n ­t e v r u g u , d h e m i n i e r a t n o t ë s h t e r o n i n , k u r s e a r a t q ë a t i j i k i s h t e r ë n ë fat i t ë a d m i n i s t r a n t e , i sh in t ë p a d u k s h m e . H e r ë - h e r ë at i j i d u k e j se po e k a p t e e n i g m ë n , se po e m b a n t e m i d i s t r u r i t , p ë r t a z b ë r t h y e r m ë n ë fund, p o r a io ngada lë , s i a to r e t ë që z h v e n d o s e n pa k u p t u a r në oiel l , i i k t e . A t ë h e r ë m e n d i a i k t h e h e j p r a p ë t ek a r a t e vdek jes , d u k e u p ë r p j e k u r më k o t të g j e n t e se c'i b ë n t e p j e l l o r e e ç'i b ë n t e s h t e r p a ato. I sh t e n j ë t h a t ë s i r ë t i e t ë r l l o j , s h p e s h mid i s s h i u t d h e d imr i t , n d a j d h e më e f r i k s h m e se çdo gjë.

M a r k U k a ç j e r r a n s h e r ë t i u . M e Sytë t ë t r e t u r n ë l a r -gësi a i pë rp iqe i të o ë r f v t y r o n t e sh t r i r j en e pa fund të Rraf ­sh i t t ë m a d h . A i ishte i m b u s h u r m e pllaja, n ë r r e n j , h u m -ne ra , bore , cel t ina, k a t u n d e , k i s h a , p o r a t i j . M a r k U k a -c je r rës . n u k i i n t e re son in a to . P ë r të i g i i t hë R r a f s h i i m a d h n u k i sh te i n d a r ë veçse n ë d y p j e s ë : n ë p j e sën q ë

297

pi l l te vdek je dhe n ë t j e t r ën q ë s 'pi l l te . P j e sa v d e k ë s o r e , t ro je , s e n d e e n je rëz , k a l o n t e t an i n g a d a l s h ë m , a s h t u s i s h u m ë h e r ë n ë p ë r t r u r i n e t i j : Mi jë ra v i ja uji vad i t ë s e , t ë m ë d h a e t ë vogla, që r r i d h n i n n g a p e r ë n d i m i në l ind j e , apo n g a j u g u n ë ve r i d h e n ë b u z ë t ë t ë c i lave k i s h i n m b i r ë aq e aq s h e r r e e pas ta j g j aqe ; Q i n d r a vija m u l l i r i ,

. m i j ë r a g u r ë kufi jsh, p r a n ë t ë c i lëve g j i t h a s h t u m b i n t e l e h -tës ish t g r ind ja dhe p a s saj g j aku ; D h j e t ë r a m i j ë r a k r u s h q i , një p j e së e t ë c i lave p r i shesh in p ë r a r s y e t ë n d r y s h m e , por që s i l ln in pas v e ç n j ë g jë : z inë ; K r e j t m a s h k u l l i m i i Rrafsh i t , i r r e z i k s h ë m , g j a k n x e b t ë , që l u a n t e me v d e k j e n s i me n j ë l odë r t ë s ë dielës . E k ë s h t u me r a d h ë . K u r s e pjesa s h t e r p ë ishte , p ë r fa t t ë keq , po aq e s h t r i r ë : V a r r e -zat, q ë dulkej s ikur , t ë n g o p u r a me vdek je , s ' p r a n o n i n më mor t , n g a q ë në to i sh t e e n d a l u a r v r a s j a , g r ind ja , m a d j e d h e fjalosja; H u p ë s a t , a t a q ë p ë r a r s y e t ë m ë n y r ë s s i i s h i n v r a r ë , apo t ë r r e t h a n a v e t ë vdek jes , k a n u n i i shpa l l t e g j a k -h u p ë s ; P r i f t ë r in j t ë , q ë n u k q u h e s h i n k u r r ë t ë r ë n ë n ë g jak; K r e j t g ra r i a e Rrafsh i t , që g j aku n u k e k a p t e .

S a h e r ë M a r k u k i s h t e m e n d u a r m e v e t e m a r r ë z i r a , q ë n u k d o t ë g u x o n t e k u r r ë f i a t h o s h t e a s k u j t . S i k u r g r a r i a t ë b i n t e në gjak një l lo j s i b u r r a i . . Më v o n ë i k i s h t e a r d h u r t u r p n g a vet ja , m a d j e k i s h t e n d i e r e d h e n j ë lloj t m e r r i , po r kë to i sh in caste t ë r ra l la , t ë s h k a k t u a r a m ë t e p ë r n g a d ë s h p ë r i m i , k u r n ë fund t ë m u a j v e apo t r e m u j o r ë v e sh i ­k o n t e t a b e l a t e Uogar ive . I l odhur , a i p ë r p i q e j ta h i q t e m e n d j e n q ë ande j , p o r m e n d j a p r a p ë b ë n t e ç ' bën t e d h e k t h e h e j a t je . Veçse k ë t ë h e r ë k t h e h e j j o p ë r t ë b l a s f e m u a r k u n d ë r k a n u n i t , p o r m ë th jesh t , n ë f o r m e hab i t j e j e . K ë ­sh tu , a i h a b i t e j se s i zakon i sh t d a s m a t , që i sh in aq t ë g ë z u e s h m e , s h k a k t o n i n s h p e s h s h e r r e d h e f i l l ime g j a k -m a r r j e s h , k u r s e kësol le t , q ë i sh in t ë z y m t a , p o t h u a j s e k u ­r r ë . Nga k jo m e n d j a i s h k o n t e t e k r a h a s i m i mid i s g j a q e v e t ë re ja me gjaqet e v j e t r a .Të dy l lojet k i sh in t ë m i r â t e të këq i j a t e ve ta . G j a q e t e v je t ra , a s h t u si t o k a t që p u -n o h e s h i n p r e j k o h ë s h , ishin t ë s igu r t a , p o r a to i sh in disi të f tohta e të n g a d a l t a . G jaqe t e re ja , p ë r k u n d r a z i , i sh in t ë v r u l l s h m e dhe n g a n j ë h e r ë , p ë r n j ë p e r i u d h ë k o h e n j ë -vjeçare , j e p n i n aq vdek je , sa ç ' j epnin t ë v i e t r a t p ë r n j ë -

298

zet vjet. Mi rëpo , t ë p a s h t r u a r ende sic ishin, a ta m u n d të m b y l i e s h i n s h p e j t me n d o n j ë pa j t im . K u r s e ^ g j a q e t e v j e ­t r a i sh te e v ë s h t i r ë të pa j t ohesh in . B reza t n j e r ëzo rë m ë s o -hesh in m e t o q y s h n ë d jep d h e kë sh tu , n g a q ë n u k e m e -n d o n i n do t j e t ë n pa t o , a s që u s h k o n t e n ë p ë r m e n d se m u n d t ë ç l i rohesh in p r e j t y r e . N u k t hosh t e k o t f jala: «gja­ku, po zu r i v i t in e d y m b ë d h j e t ë , ë sh të s i lisi, n u k e shku l do t kol la j» . S idoqof të M a r k U k a ç j e r r a k i sh t e a r r i t u r n ë p ë r f u n d i m i n se të dy l lojet e g jaqeve , i v je t r i me h i s to r i -k u n e t i j d h e i r i u me g ja l lë r inë , n d i h m o n i n n j ë r i - t j e t r i n d h e se s h t e r j a e n j ë r i t n d i k o n t e m b i t j e t r in . J a , k o h ë t e fundi t , p ë r shembu l l , i sh t e e v ë s h t i r ë të k u p t o j e se cili p r e j t y r e n is i të m e h t e i pa r i . O zot, t h i r r i a i me zë, po të vazhdo jë k ë s h t u , u n e d o t ë m a r r fund k r e j t .

T ingul l i i v e t m u a r i o rës e b ë r i të d r i d h e j . Ai n u m ë -roi godi t je t . G jash të , s h t a t ë , te të . . . P r a p a d y e r v e , në k o r r i -dore , s 'dëgjohej gjë t j e t ë r veçse n j ë f ë sh fë r imë e b u t e f she -se. Mysaf i rë t a k o m a po fl inin.

Ndr i ç imi i d i t es , m e g j i t h ë s e i sh te s b t u a r pakëz , r u a n t e p r a p ë po a t ë f tohtës i a r m i q ë s o r e t ë la rgës isë p r e j n g a v in te . O zot, p s h e r ë t i u ai , k ë t ë h e r ë aq the l lë , s aqë iu d u k se b r i n j e t iu l ë k u n d ë n s i t r a r ë t e n jë kasol le je që do të s h k a l l m o h e j . V ë s h t r i m i i t i j m b e t i p r a p ë i h u m b u r në a t ë qie l l gr i , që sht jel lej v e t m u e s h ë m m b i b j e s h k ë t d h e që k u r r s e s i n u k qe e m u n d u r t ë k u p t o h e j , i sh te a i që i zymitonte a to , apo ve t ë z y m t o h e j p re j t y r e .

V ë s h t r i m i i M a r k U k a ç j e r r ë s k i sh te në ve tve t e e d h e pye t j e , e d h e k ë r c ë n i m , d h e k ë r k i m m ë s h i r e . Ç'ke, duke j s iku r i t h o s h t e a i v ë s h t r i m hapës i r ë s që k i s h t e p ë r p a r a , pe r se u b e r e e t i l lë. . .

I qe d u k u r p ë r h e r ë se e n j i h t e m i r e a t ë Rrafsh , p ë r t ë cil in t hosh in se i sh te n j ë n g a më të m ë d h e n j t ë e h i j e -r ë n d ë t e E v r o p ë s e që , pas i sh t r i he j me m i j ë r a k i l o m é t r a k a t r o r ë b r e n d a Shq ipë r i së , v a z h d o n t e pas ta j pë r t e j k u ­fijve, në viset s h q i p t a r e të Kosovës , ose a to që s l lavë t i q u a n i n «Serb ia e v j e t ë r» e që në të v ë r t e t ë n u k i sh in veç ­se p jesë të t i j . K ë s h t u k i sh t e k u j t u a r , p o r k o h ë t e fundi t , p ë r h e r ë e më s h p e s h g j e n t e në p a m j en e t i j d içka që s'e a f ronte . Mend ja e tij r r o p a t e j m u n d i m s h ë m n ë p ë r pllaja

299

e zgr ipe , s i k u r të k ë r k o n t e të g jen te se n g a v in t e ajo gjë e p a k u p t u e s h m e , m a d j e më keq , ajo d içka ta l lëse në n d r i -ç imin e d i tes . S idomos k u r reisnin v ë r s h ë l l i m a t e e r e s d h e k u r b j e s h k a n i s t e t ë v e t m o h e j , ajo i n g j a n t e h e r ë - h e r ë k r e j t e h u a j .

E d in t e se m e k a n i z m i i vdek jes i sh te at je , i n g r i t u r që n g a k o h ë r a t që s ' m b a h e s h i n m e n d , mu l l i i s t ë r l a s h -të që b l u a n t e d i t e e n a t ë d h e të f s h e h t a t e të cilit ai, s i q e h a j a i g jaku t , i njihite më m i r e se k u s h d o . Meg j i t h ­a t ë kjo n u k e n d i h m o n t e t a z h d u k t e a t ë ndjes i t ë h u a j z i -mi . A t ë h e r ë , s i p ë r t ë b i n d u r v e t e n p ë r t ë k u n d ë r t ë n , s i n ë e the , a i n i s t e t ë p ë r s h k o n t e në m e n d j e g je rë e g ja t ë a t ë h a p ë s i r ë t ë f t oh të që shpa lose j në t r u r i n e t i j në n jë for ­m e dis i t ë ç u d i t s h m e , d içka mid i s n j ë h a r t e d h e n j ë mësa l l e

. t ë n j ë d r e k e m o r t i . A t ë h a r t ë t ë p ë r z i s h m e po e si l l te t an i n d ë r m e n d

a t y p r a n ë x h a m a v e t ë b ib l io tekës . N ë n j ë r e n d t ë n g r i r ë shpa losesh in në m e n d j e n e tij g j i t hë t o k a t e b u k ë s të Rraf­shi t . Ato n d a h e s h i n n ë d y g r u p e t ë m ë d h a : n ë t o k a t e p u -n u a r a d h e n ë t o k a t e l ena d j e r r p ë r s h k a k t ë g j a k m a r r ­jes . E g j i thë k j o k i s h t e n j ë r r e g u l l s h m ë r i t ë t h j e s h t ë : n j e ­rëz i t që k i sh in g jak p ë r t ë m a r r ë , i p u n o n i n toka t , sepse r a d h ë n e v r a s j e s e k i s h i n ata , nda j s'i k ë r c ë n o n t e a s k u s h t ë d i l n in l i r i sh t në a r e . P ë r k u n d r a z i , n je rëz i t që k i sh in g jak p ë r t ë d h ë n ë , i l in in toka t d jer r , s epse d u h e j t ë m b y -Meshin në k u l l ë n e n g u j i m i t p ë r t ' u m b r o j t u r . P o r kjo g jendje n d r y s h o n t e m e n j ë h e r ë , po r sa n je rëz i t që k i sh in gjak p ë r t ë m a r r e e k r y e n i n v ra s j en . A t ë h e r ë a t a , n g a n jë fis q ë k i s h t e p ë r t ë m a r r ë n j ë gjak, k t h e h e s h i n n ë fis q ë k i s h t e p ë r t ë d h ë n ë n j ë gjak, p r a k t h e h e s h i n n ë g ja-kës d h e r r j e d h i m i s b t m b y ï ï e s h i n në ku l l ën e ngu j imi t , d u k e i l ënë t o k a t e t y r e d jer r . K u r s e a r m i q t ë e t y r e , p ë r ­k u n d r a z i , p u s h o n i n së q e n i g jakës , d i ln in n g a ku l l a e n g u ­j imi t d h e , n g a q ë e k i sh in a t a r a d h ë n p ë r t ë v r a r ë , s 'k ishin f r ikë t ' i p u n o n i n t o k a t l i r i sh t . D h e kjo v a z h d o n t e g je r në v ras jen e a r d h s h m e . A t ë h e r ë g j i thçka pë r së r i t e j .

Sa h e r ë që M a r k U k a ç j e r r ë s i k i s h t e që l l ua r t ë u d h ë -t o n t e p ë r p u n ë t e ku l l ë s n ë p ë r b j e shkë , s y r i t t ë t i j n u k i s h p ë t o n t e k u r r ë sas ia e t o k a v e t ë p u n u a r a në k r a h a s i m me

300

d je r r i na t . Zakon i sh t t oka t e p u n u a r a i sh in më s h u m ë . Ato p ë r b ë n i n ga t i t r i t ë k a t ë r t a t e g j i thë tokës së b u k ë s . M i ­rëpo k i s h t e v i te q ë r a p o r t i n d r y s h o n t e n ë dobi t ë t o k a v e djerr . A t o r r i t e sh in në t r idh je t ë p ë r q ind , dyze t e d isa h e r ë i a f rohesh in b a r a z i m i t me t o k a t e p u n u a r a . M a d j e m b a -h e s h i n m e n d dy v i t e , k u r s ipë r faq ja e t o k a v e d j e r r e k i ­sh te k a l u a r s i p ë r f a q e n e çe l t inave . Mi rëpo k jo n d o d h t e d ikur . Da lngada lë , me r ë n i e n e g j a k m a r r j e s , d j e r r i na t sa v e n t e zvogëloheshin . Ato d j e r r ina i sh in gëz imi i sy r i t t ë M a r k Ukaç j e r r ë s . A to t r egon in s e k a n u n i i sh t e ende i f u q i s h ë m k u d o . F ise të t ë r a pranonira t ' i l i n i n t oka t d j e r r e t ë v u a n i n p ë r b u k ë , veç t ë sh lyen in g j a k u n , a s h t u sic k i s h t e fise që b ë n i n t ë k u n d ë r t ë n , e s h t y n k i g j a k u n s t inë p a s s t ine e v i t p a s vi t i në m ë n y r ë që t ë k ish in m u n d ë s i t ë k o r r n i n aq miser , s a t ë n g u j o h e s h i n pa s t a j b r e ­n d a p ë r n j ë k o h ë t ë g ja të . J e i l i re t ë m b a s h b u r r ë r i n ë t e ­nde , j e i l i re t ë z h b u r r ë r o h e s h , t h o s h t e k a n u n i . Midis m i s -r i t d h e g jaku t secili zg j idh te a t ë që i p ë l q e n t e . Disa , pë r t u r p t ë t y r e , zg j idhn in mis r in , t ë t j e rë , p ë r k u n d r a z i , g j a k u n .

S h p e s h M a r k U k a ç j e r r ë s i k i s h t e q ë l l u a r t ë s h i k o n t e toka f isesh që i s h i n në gjak, fq in je me n j ë r a - t j e t r ë n . D h e g j i t h m o n ë e n j ë j t a p a m j e : n j ë n g a s t ë r e p u n u a r , t j e t r a d j e r r i në . Në pl isa t e a re s së mbje l l ë k i sh te d içka t ë t u r p -s h m e p ë r M a r k U k a ç j e r r ë n . D h e avul l i q ë l ë s h o n t e ajo, d h e a roma , d h e bu të s i a e saj p re j f e m r e i s h t i n i n p ë s h t i r o -s jen . K u r s e d j e r r i na e t h a r ë , a t y pë rb r i , m e t ë c a r a t q ë n g j a n i n h e r ë s i r r u d h a , h e r ë s i noful la t ë s h t r ë n g u a r a , gat i i a p ë r l e t t e sy të . D h e k u d o n ë p ë r b j e shkë t e m ë d h a i sh te e n j ë j t a p a m j e : çe l t ina d h e t oka d je r r , m a t a n ë d h e m ë k ë t ë a n ë t ë r rugës , n g j i t u r m e n j ë r a - t j e t r ën , t ë h u a j a , q ë e v ë -s h t r o n i n me u r r e j t j e n j ë r a - t j e t r ë n . D h e gjë ja më e p a b e -s u e s h m e i sh te që pas n j ë s t ine , pas d y , f a t e t e t y r e n d r y -s h o h e s h i n : t oka d je r r bëhe j p a p r i t u r p je l lore , k u r s e çe l t i ­n a k t h e h e j n ë d jer r .

M a r k Ukaç j e r r a , n d o s h t a p ë r t ë d h j e t ë n h e r ë a t ë mëng je s , p she rë t i u . Mend ja e tij i sh t e e n d e l a rg . Nga t o k a t ajo kaloi te r r u g ë t , n j ë p jesë të të c i lave a i i k i s h t e p ë r s h k u a r m ë k ë m b ë , apo m e ka lë g ja të s h ë r b i m e v e t ë

301

t i j . R r u g a e M a d h e e B j e s h k ë v e të N ë m u r a , R r u g a e H i -jes, R r u g a n d a n ë D r i n i t t ë zi, R r u g a n d a n ë Dr in i t t ë B a r ­dhë , R r u g a e K e q e , R r u g a e M a d h e e F l a m u r ë v e , R r u g a e Kryqiit . N ë p ë r to e c n i n d i te e n a t ë n j e r ë z i t e Rra f sh i t . Copa t ë v e ç a n t a t ë k ë t y r e r r u g ë v e i sh in n ë besë t ë p ë r -h e r s h m e . K ë s h t u , n ë R r u g ë n e M a d h e t ë F l a m u r ë v e , p j e ­sa n g a U r a e G u r t ë e g j e r te G ë s h t e n j a t e M ë d h a i s h t e në besë të N ika jve e të Sha lës . K u s h d o që p ë s o n t e g jë d u k e e c u r n ë p ë r to , g j a k u i m b e t e j k r a h i n ë s së N i k a j v e dhe Sha lës . Po k ë s h t u , në R r u g ë n e Hi jes p jesa n g a A r a t e Rekës g j e r te Mul l i r i i S h u r d h i t , i sh t e në besë . K r e j t R r u g a e C u r r a j t g je r t e K r o i i F t o h t ë i sh te në besë . K o -n a k ë t e N ika jve e të Shades ishin g j i t h a s h t u në besë . Han i i Vje të r , në R r u g ë n e K r y q i t , me p ë r j ash t im të s t a ­lles, i sh te në besë . H a n i i Ve jushës , g j i t ha sh tu , b a s h k ë m e k a t ë r q i n d h a p a u d h ë n g a p o r t a ve r io re . T ë t e t ë l ë -fyte t e K r o i t të Z a n a v e , dyze t h a p a p ë r së gjat i e p ë r së gjer i . K o n a k ë t e Rrëzës . L ivadh i i Kr i l l ave .

Ai u p ë r p o q t ë si l l te n d ë r m e n d me r a d h ë t ë g j i t ha v e n d e i e t j e ra që i sh in në besë të d iku j t , s i e d h e v e n d e t n ë besë t ë g j i thku j t , d o m e t h ë n ë a to k u n u k le johej t ë q ë -l lohej p ë r g j a k m a r r j e , s ic q e n ë t ë g j i thë mu l l i n j t ë pa p ë r -j a sh t im , dyze t h a p a d j a t h t a s e ma j t a s , s i d h e të g j i t ha u jëvara t , k a t ë r q i n d h a p a d j a t h t a s e m a j t a s , p ë r a r s y e n se z h u r m a e t r o k a s h k a v ë apo u t u r i m a e u j ë r a v e n u k l e -jonin të dëgjohej b r i t m a p a r a l a j m ë r u e s e e qël luesi t . K a ­n u n i n u k h a r r o n t e k u r r ë asgjë . S h u m ë h e r ë M a r k U k a ­ç jer ra e k i s h t e v r a r ë m e n d j e n p ë r t ë g j e t u r në se v e n d e të t i l la në besë i kuf izonin , apo, p ë r k u n d r a z i , i s h t o n i n gjaqet . H e r ë - h e r ë i d u k e j se a to , me m b r o j t j e n e s h p a l l u r pë r çdo ka l im ta r , e l a r g o n i n vdekjen , p o r h e r ë - h e r ë , p ë r ­kundraz i , i d u k e j se t a m a m r r u g a apo b u j t i n a e b e s ë -tua r , me p r e m t i m i n e t y r e p ë r t ' i m a r r ë g j a k u n e k u j t d o që v r i t e j m id i s t y r e , h a p n i n g j a q e të r e j a . E g j i thë k jo ishte , p ë r m e n d j e n e t i j , e p a q a r t ë d h e me k u p t i m të d y -zuar , a s h t u s i s h u m ë g j ë r a t ë k a n u n i t .

Të n j ë j t ën p y e t j e k i s h t e b ë r ë d i k u r p ë r ba l adâ t e s h u m t a p ë r g jaqe t , q ë k ë n d o h e s h i n a n e m b a n ë Rra f sh i t . Rapsodë t i shin t ë s h u m t ë n ë p ë r k a t u n d e t d h e p ë r g j a t ë

302

k r a h i n a v e . S 'k i sh te r r u g ë që të m o s i t a k o j e d h e s 'k i sh te h a n ku të m o s i dëgjoje . E sh ton in apo e pakëson in v d e ­kjen, i sh te v ë s h t i r ë t a kup to je . I sh t e e d h e ash tu , e d h e kësh tu . E n j ë j t a gjë m u n d t ë t h u h e j p ë r h i s to r i t ë që sh teg ton in gojë m ë gojë, ng ja r je t ë h e r s h m e apo m ë p a k t ë h e r s h m e , q ë r r ë f e h e s h i n m b a s d a r k a v e t ë d imr i t , p r a n ë z jarr i t d h e q ë s h p ë r n d a h e s h i n pas ta j , b a s h k ë m e u d h ë t a -rët , p ë r t ë r i a r d h u r n d o n j ë n a t ë pë r së r i , t ë n d r y s h u a r a , sic vjen i n d r y s h u a r n g a koha buj tës i i d i k u r s h ë m . Një pjesë të k ë t y r e r r ë f en j ave a i i g j en te n g a n j ë h e r ë të b o -tua ra në a to r ev i s t a t e n e v e r i t s h m e , t ë r e n d i t u r a në k o -lona s i në a rk ivo l e . Sepse p ë r M a r k U k a ç j e r r ë n ajo që sh type j në l ib ra , s ' i sh te gjë t je tër , veçse ku foma e asa j që r r ë fehe j me gojë apo me l ahu të .

Sidoqoftë , d o n t e apo s 'donte ai, t ë g j i tha kë to k i sh in l idhje me p u n ë n e t i j . Mad je dy j a v ë më p a r e pr inc i , ndë r sa b ë h e j ga t i t ' i t ë r h i q t e vë re j t j en p ë r vaj t jen keq

• t ë p u n ë v e , i a p ë r m e n d i në n j ë fa rë m ë n y r ë k ë t ë gjë. Ç ' i sh te e vë r t e t a . f jalët e t i j i sh in pakëz të e r r ë t a , p o r k u p t i m i pak a s h u m ë i sh te k y : në qoftë se ty , Q e b a i a i i g jakut , t ë ë sh të m ë r z i t u r kjo o u n ë , m o s h a r r o s e s h u m ë n je rëz e l a k m o i n ë a t ë d h e m a d j e jo n je rëz dosido, p o r e d h e m e shko l l ë t ë l a r t ë .

I s h t e h e r a e p a r e aë pr inci e k i s h t e p ë r m e n d u r s h k o -llën e l a r t ë d h e me n j ë f a r ë k ë r c ë n i m i . E d h e h e r ë t e t j e ra e k i sh t e p o r o s i t u r M a r k u n të s t u d i o n t e . me n d i h m ë n e prift i t , g i i t h ë c ë s h t i e t q ë k ish in t ë b ë n i n m e g jakun , p o r kë të h e r ë t o n i i tij i s h t e i p r e r ë . E d h e t an i aë e k u j t o n t e . Mark U k a ç j e r r a n d i e n t e një s h t y o i e n ë t ë m t h a . M e r r ndonjë shkol la r , n g a a t a q ë m b a j n ë e r ë p a r f u m d h e v ë r e në v e h d i n t im . shkrofë t iu me ve te . V ë r e q e h a j a n ë e g j a ­ku t m e shko l l ë , m e q e n ë s e t ë paska h y r ë n ë qejf s h k o -11a e m a d h e d h e pas ta j , k u r qehaia iushika të të ç m e n d e t që j a v ë n e t r e t e , do ta ku i t o sh M a r k U k a ç j e r r ë n . H m .

Një copë h e r ë e la m e n d i m i n e t i j të b r i d h t e egë r s i sh t nga një h a m e n d j e n ë t j e t r ën , d h e n ë t ë g j i tha a t o p r inc i pendohe j d h e a i t r i u m f o n t e . S idoqof të d u h e t t ë n d ë r m a r r një u d h ë t i m n ë p ë r Rrafsh , t h a m ë n ë fund m e v e t e , k u r e nd jeu se v ru l l i i deh jes së çast i t po i b i n t e . S ' i sh te keq

303

t ë p ë r g a t i s t e n j ë r a p o r t p ë r p r inc in , a s h t u s i k a t ë r v j e t m ë p a r e , m e t ë d h ë n a t ë s a k t a p ë r g j a n d j e n d h e m e p a -r a s h i k i m e pë r t ë a r d h m e n . N d o s h t a dhe p r i n c i t n u k i v e n i n m i r e p u n ë t d h e ha jde , m b i kë t ë s h f r e j e g je j M a r k U k a ç j e r r ë n . Po ne jse , a i i sh te zot i i t i j d h e q e -h a j a i t n u k i p ë r k i s t e t ë g j y k o n t e t ë zot in . M a r k U k a ç j e ­r r ë s i k i s h t e r ë n ë i n a t i k re j t . M e n d j a e t i j , që z e m ë r i m i i b e f t ë i a k i s h t e m b l e d h u r p ë r ca cas te , e ç l i r u a r t a n i n g a ngë rçe t , i ku p ë r s ë r i l a rg , n ë b j e s h k ë . N ë t ë v ë r t e t ë u d h ë -t i m i i t i j i sh t e i domos.doshëm. Aq më t e p ë r t a n i që n u k e n d i e n t e v e t e n m i r e . N d o s h t a r r u g a i a l e h t ë s o n t e d is i b r e n g ë n e k o h ë v e t ë fund i t . E d h e g j u m i m u n d t ' i r i -k t h e h e j . Veç kësa j , i s h t e m i r e q ë t ' i h i qe j p ë r c a k o h ë n g a sytë p r inc i t .

P r o j e k t i i u d h ë t i m i t nis i t a p ë r p i n t e n g a d a l ë , pa n d o ­n jë v r u l l t ë v e ç a n t ë , p o r m e k ë m b ë n g u l j e . D h e p r a p ë , a s h t u s i pak m ë p a r e , n i s ën t ' i ka lon in n ë p ë r m e n d r r u -gë t n ë p ë r t ë ci la t n d o s h t a do t ë u d h ë t o n t e , v e ç s e k ë t ë h e r ë , t ë l i d h u r a me o p i n g a t e t i j , apo me p o t k o n j t ë e ka l i t t ë t i j , a to i u p ë r f y t y r u a n n d r y s h e . P o a s h t u n d r y s h e i e r d h ë n n ë ku j t e së h a n e t d h e k u l l a t k u m u n d t ë f l inte , h ingë l l ima e kua jve n a t ë n , ç imka t .

K y d o t ë i s h t e n j ë u d h ë t i m p u n e , g j a t ë t ë ci l i t d o t ' i d u h e j ndosh t a t ë r i s h i k o n t e g j i thë a t ë që në m e n d j e n e t i j i s h t e sk i cua r s i d i ç k a e n g j a s h m e me n j ë m u l l i v d e ­k je j e , me m o k r a t e t i j , veg la t , r r o t a t d h e r r o t ë z a t e p a -f u n d m e . T ë k o n t r o l l o n t e n j ë p ë r n j ë g j i thë m e k a n i z m i n , p ë r t ë g j e tu r s e k u n g e c t e m a k i n a , ç 'qe n d r y s h k u r e s 'pu-n o n t e m i r e , apo ç 'qe k ë p u t u r .

U h , i a bë r i n g a n j ë t h e r j e n ë s t o m a k . T i s h i k o m ë m i r e ç ' të ësh të k ë p u t u r ty, desh i t ë t h o s h t e m e ve te , po r e n d ë r p r e u p ë r g j y s m ë m e n d i m i n . N d o s h t a e d h e a i bosh l l ëku i n e v e r i t s h ë m do t ' i i k t e me n d ë r r i m i n e ajr i t . Po , p o , t ë nisej s a m ë p a r e , t ë i k t e q ë k ë t e j . T ë s h i k o n t e n jë p ë r n j ë g j i thçka , t ë b i s e d o n t e g ia të , s i domos m e shkoq i t ë s i t e k a n u n i t , t ' u k ë r k o n t e m e n d i m e , t ë h y n t e n ë ­pë r k u l l a t e ngu j imi t , t ë t a k o h e j pas t a i m e f a m u l l -t a rë t . t ë p y e s t e se a k i s h t e m ë s u e s që p ë s h p ë r i t n i n k u n d ë r k a n u n i t , t ë s h ë n o n t e e m r a t e t y r e p ë r t ' i k ë r -

304

k u k a r p r inc i t d ë b i m i n e t j . Mend ja e M a r k U k a ç j e ­r r ë s u g ja l lë rua . A i m u n d t ' i b ë n t e v ë r t e t n j ë r a p o r t t ë ho l l ë s i shëm p r i n c i t p ë r t ë g j i tha kë to . M a r k u nis i t ë ec te p o s h t ë e p ë r p j e t ë n ë p ë r b ib l io tekë . H e r ë - h e r ë nda le j p ë r p a r a d r i t a r eve , pas t a j , p o r s a m e n d o n t e d i çka t ë re , n i s t e t ë l ëv iz te p ë r s ë r i . Q y s h t an i s i l l te n d ë r m e n d s h k o -q i t ë s i t e k a n u n i t , f ja lëve të të c i lëve p r inc i u j e p t e p ë r h e ­r ë r ëndës i . A t a i sh in r r e t h d y q i n d n ë g j i thë Rra f sh in , po r v e t ë m n d o n j ë d y z i n ë p re j t y r e i sh in t ë f a m s h ë m . N ë m o s g j i thë t ë f amshmi t , a i d u h e j t ë t a k o n t e t ë p a k t ë n g jy s -m ë n e t y r e . A t a i sh in sh ty l l a e k a n u n i t , t r u r i i Rra fsh i t , d h e a t a d o t ' i j e p n i n m e s igu r i ndon jë m e n d i m m b i g j e n -d j en d h e n d o s h t a ndon jë kësh i l l ë pë r r rugëzg j idh je . M e s igur i k ë s h t u do t ë n d o d h t e , meg j i t hëse a i s ' d u h e j t ë k ë n a q e j m e k a q . M e n d j a i t h o s h t e s e d o t ë i s h t e m i r e që , p ë r v e ç t a k i m e v e m e ta, t ë zbr i s t e e d h e a t j e k u i sh te baza e vdekjes , te gjakësi t . Të fu te j n ë p ë r k u l l a t e n g u j i ­mi t , t ë b i sedon te k o k ë m ë k o k ë m e t ë n g u j u a r i t , m e a t a që i sh in b u k a d h e k r i p a e k a n u n i t . Kjo ide e f u n d i t e g ë -zoi v e ç a n ë r i s h t . S a d o fjalë t ë m e n ç m e t ë t h o s h i n s h k o q i t ë -s i t e f a m s h ë m , f jalën e fund i t pë r sa i p ë r k e t vdek je s k a -n u n o r e e k i sh in g jakës i t .

Ai fërkoi ba l l i n me d o r e d u k e u p ë r p j e k u r t ë s i l l te n d ë r m e n d t ë d h ë n a t e m b l e d h u r a d y v je t m ë p a r e p ë r k u l l a t e ngu j imi t . Ah , t a n i iu k u j t u a sak tës i sh t . A to i sh in n j ëq ind e s h t a t ë d h j e t ë e k a t ë r në k r e j t Rra f sh in , me r r e t h n j ë mi jë b u r r a t ë n g u j u a r në to . U p ë r p o q t ' i pë r fy -t v r o n t e a s h t u sic ishin, n j ë kë tu , n jë at je , z y m t o r e d h e i d h n a k e , me f rëng j i t ë e zeza d h e p o r t â t e k y ç u r a nga b r e n d a . P ë r f y t y r i m i i t y r e iu m p l e k s me v i j a t e uj i t jes, p ë r s h k a k t ë t ë c i lave g j e n d e s h i n a t y n jë p jesë e t ë n g u -j u a r v e , m e r r u g ë t d h e b u j t i n a t n ë besë , m e shkoq i t ë s i t e k a n u n i t , k ron i s t ë t , lahu. tarët . Të g j i tha k ë t o i sh in v i -dha t , r r i p a t d h e r r o t ë z a t e m a k i n ë s së v je të r , e cila p u -n o n t e pa u n d a l u r që p r e j q i n d r a v je tësh . Që p r e j q i n d r a v je tësh , pë r së r i t i ai . D i t e p ë r d i t e e n a t ë p ë r n a t ë . Pa u n d a l u r k u r r ë . V e r ë s e d i m r i t . P o r ja, k i s h t e a r d h u r d i ta e s h t a t ë m b ë d h j e t ë m a r s i t p ë r të p r i s h u r r end i l i e g jë rave . K u j t i m i i saj e b ë r i M a r k U k a ç j e r r ë n të p s h e r ë t i n t e p r a -

2 0 - 2 305

pë . At i j i u d u k se, në qof të s e v ë r t e t a jo d i t e do t ë k a l o n t e ashtu , s ic d e s h kaloi , i g j i thë ky m u l l i vdek je j e , t r o k a -shkat , m o k r a t e t i j të r ë n d a , s u s t a t d h e r r o t ë z a t e s h u m t a , do t ë k ë r c i t n i n k o b s h ë m , do t ë t r a n d e s h i n k u l m e t h e m e l , g jersa t ë k ë p u t e s h i n e t ë s h k a t ë r r o h e s h i n në n j ë m i j ë copa.

O zot, m o s a r d h t ë ajo di te , i a b ë r i a i d h e p r a p ë n d j e u a të n e v e r i n ë m i d i s s t o m a k u t d h e z e m r ë s . P a s t a j , t ë p ë r -ziera m e të , p r a p ë i u k u j t u a n ca s t e n g a d a r k a e m b r ë m -shme, p a k ë n a q ë s i a e p r inc i t , d h e g ja l l ë r i a e p â k ç a s t e v e m ë p a r e i u f ik a t y p ë r a t y , p ë r f i a l ë n ë v e n d i n n jë b r e n -g e t ë ç u d i t s h m e . N ë d r e q t ë v e n ë t ë g j i tha , t h a m e v e t e . B renga i sh t e e n j ë lloji të veçan të , e n g j a s h m e me n j ë m a s ë t ë q u l l ë t gr i q ë fu te j k u d o , qe t ë s i sh t , p a m a j a q ë shpon in ose t h e r j e t ë d h i m b s h m e ; oh, a i do t ë d o n t e një mi j ë h e r ë t ë i sh t e a sh tu , po ç ' f i b ë n t e n j ë qu l l i t ë t i l lë , p re j t ë ci l i t s 'k i she ku t ë fu t e she . K u r s e a t a i b i n i n akoma më qafë , s i k u r të m o s - f m j a f t o n i n a n k t h é t e t i j . P ë r a to a i n u k i k i s h t e fo lur a sku j t . K i s h t e t r i j a v ë që i p ë r s ë r i t e s h i n s h p e s h e më s h p e s h d h e a i p a p r i t u r bër i me v e t e p y e t j e n që e k i s h t e s h t y r ë d i t e p a s d i t ë sh e ne t pas n e t ë s h : m o s po e z i n t e g j a k u ?

K ë s h t u i k i s h t e n d o d h u r s h t a t ë v j e t m ë p a r e . I s h t e v iz i tua r n g a g j i t h fa rë m j e k ë s h e k i s h t e p i r e g i i t h f a r ë ilaçesh, p o r p a asn jë dob i , g jersa n j ë p l a k n g a G j a k o v a i k i sh t e t h ë n ë : « K o t p i i laçe e s h i k o h e s h në dok to rë , b i r i im. L ë n g a t ë s s a t e s ' k a n ë ç'i b ë j n ë as d o k t o r ë t , as i laçet . t y t ë k a z ë n ë g jaku . G j a k u ? ! q e h a b i t u r ai . P o u n e s 'kam v r a r ë n je r i , o a x h ë . D h e p l a k u i qe p ë r g j i g j u r : S 'ka gjë se s 'ke v r a r ë n je r i , o b i r , t ë k i s h e v r a r ë n je r i do t a k i -she m b a s e m ë l e h t ë , p o t i k e n j ë p u n ë t ë t i l lë q ë e z ë g j a ­k u : D h e a i i k i s h t e t r e g u a r p ë r « q e h a l l a r ë t e t j e r ë të g jakut» , s h u m i c a e të ci lëve i sh in s ë m u r u r nga k jo lëngatë , m a d j e e d h e m ë keq , n u k i sh in s h ë r u a r m ë . K u r s e a i a r r i t i t ë s h ë r o h e j në b j e s h k ë t p ë r t e j Orosh i t . T h u h e i se ajri i t y r e i sh te i p ë r s h t a t s h ë m k u n d ë r l ë n g a t a v e të

S h t a t ë v j e t M a r k u k i s h t e q e n ë i a e t ë d h e v e t ë m k o h ë t e fundi t s ë m u n d j a po i j e p t e p r a p ë s h e n j a t e sa j . Ç 'm 'u

306

desh kjo p u n ë , t h a me ve te . G j a k u i n j ë n jer iu , k u r t ë zinte, d h e i sh te v ë s h t i r ë t a përbal lo je , po k u r t ë z in te një gjak i t i l lë, që s 'd ihej ku f i l lonte e ku m b a r o n t e ? Jo g jak po p ë r r e n j g j a k u b r e z a s h n je rëzorë , që ku l lon in t e j e m b a n ë Rrafshi t , të pë rz i e r b a s h k ë , të v j e t ë r e të r i n j , v i t e sh e shekujsh .

P o r n d o s h t a s ' ë sh të ajo, p s h e r ë t i u m e ve te m e n jë shpresë të fund i t . N d o s h t a ë sh të t h j e sh t n j ë m ë r z i e p ë r -k o h s h m e , p ë r n d r y s h e do t ë ç m e n d e s h a . A i t endos i qafën , sepse i u d u k s e dëgjoi z h u r m ë p a s de rës . I s h t e v ë r t e t a s h t u . Në k o r r i d o r e u dëg jua kuis ja e një de re , pas ta j h a p a d h e zëra.

Q e n k a n zg jua r mysaf i rë t , m e n d o i ai .

•

307

KAPITULLI I PESTE

Gjorgu u k t h y e në Brez i f toh t më 25 m a r s . U d h ë t o i po thua j se p a p u s h i m g j i thë d i t ën . N d r y s h e n g a va j t ja , g j a t ë k t h i m i t k o k ë n e k i s h t e v a z h d i m i s h t në n j ë g j e n ­d je pë rg jumje je , k ë s h t u q ë u d h a i u d u k m ë e s h k u r ­t ë r . Madje u h a b i t p a k k u r n j o h u r r e t h i n a t e f sha t i t . Pa e k u p t u a r a s v e t ë pse , ngada lëso i h a p a t . Z e m r a g j i t ha sh tu nis i t ' i r r i h t e m ë ngada lë , n d ë r s a s y t ë k ë r ­k o n i n diçka në b r e g o r e t p ë r r e t h . P l l a n g a t e bo re s q e n -k a n shkr i r ë , t h a me ve t e . K u r s e s h e g ë t e eg ra i sh in a t y . Meg j i tha të p s h e r ë t i u disi i l e h t ë s u a r . K u s h e d i p s e

308

i qe d u k u r se njollat- p r e j d ë b o r e do t ë i sh in më të p a m ë s h i r s h m e m e t ë .

Ja d h e vendi . . . n jë m u r a n e e vogël i sh te n g r i t u r a t y g j a t ë m u n g e s ë s s ë t i j : G jo rgu k i s h t e n d a l u r m u p ë r p a r a sa j . N jë çast i u d u k se do t ë sule j k u n d ë r asaj m u r a n e , p ë r f i a n g r i t u r g u r ë t e p ë r f i a s h p ë r n d a r ë n ë t ë k a t ë r anë t , q ë t ë m o s m b e t e j p re j saj a sn j ë g j u r m ë , p o r t a m a m n ë k o h ë n q ë t r u r i i p ë r f y t y r o n t e n j ë v e p r i m të t i l lë , do ra e t i j k ë r k o n t e s i në e t h e n j ë g u r m b i k a l l d r ë m i n e r r u g ë s . E gje t i më në fund g u r i n d h e me n j ë lëvizje të p a z a k o n s h m e , sikur. t ë i sh te g j y s m ë e k ë p u t u r , dora e tij e hodh i g u r i n m b i m u r a n e . G u r i lëshoi n j ë z h u r m ë t ë s h u r d h ë t , b ë r i d y - t r i r r o t u l l i m e br in jaz i , g j e r sa zu r i v e n d p r a n ë t ë t j e r ëve . G jo rgu n u k i a n d a n t e sy të , t h u a s e d y s h o n t e q ë g u r i d o t ë l ëv iz te p ë r s ë r i nga vend i , po r a i q y s h t a n i d u k e j a t j e i n a t y r s h ë m , s i k u r t ë q e h e d h u r p re j k o h ë s h . Meg j i t ha t ë G j o r g u n u k lëvizi .

M e s y t ë ng r i r ë , v ë s h t r o n t e m u r a n ë n . J a ç ' k i sh te m b e t u r p re j . . . p re j . . . (ai d e s h i t ë t h o s h t e : p r e j j e t ë s s ë a t i j t je t r i t ) , p o r m e v e t e m e n d o n t e : j a ç 'k i sh te m b e t u r p r e j j e t ë s së t i j . \

G j i t hn j ë ajo b r e n g ë , a t o n e t pa g j u m ë , s h e r r i i h e s h t u r m e t ë j a t in , m ë d y s h j e t , a r s y e t i m e t , vua j t j a n u k k i s h i n p je l lë veçse k ë t a g u r ë t ë l a k u r i q t ë d h e p a k u p t i m . A i b ë n t e t ë l a rgohe j p re j t y r e , p o n u k m u n d -te . B o t a nisi t ë - t r e t e j me shpe j tësi r r e t h e r ro tu l l , çdo g jë u f i rua , m b e t i v e t ë m a i d h e pë rba l l ë t i j g r u m b u l l i i g u r ë v e , v e t ë m a t a t ë dy , Gjorgu. d h e m u r a n a , k r e j t t ë v e t ë m m b i s ipë r f aqen e bo tes . D h e m i d i s dënesë s gat i sa s ' th i r r i me z ë : Po p e r s e ? Ç 'duhe j e g j i thë k jo? P y e t j a i sh te e l a k u r i q t ë , a s h t u s i g u r ë t a t y posh të , d h i m b t e nga të g j i tha anë t , o zot, s i d h i m b t e , d h e a i u p ë r p o q t ë lëv iz te më në fund, t ë s h k ë p u t e j , t ë i k t e s a më l a rg p r e j saj , s a më la rg , qoftë e d h e në ferr , v e ç t ë m o s m b e t e j a ty .

309

N ë s h t ë p i G j o r g u n e p r i t ë n m e n j ë n g r o h t ë s i t ë qe t ë . Baba i e p y e t i s h k u r t p ë r r r u g ë n , e ë m a e v ë s h t r o n ­t e v j e d h u r a z i m e c a s y t ë m j e g u l l u a r . A i t h a s e i s h t e t e p ë r i l o d h u r n g a r r u g a e n g a t ë q ë n d r u a r i t pa g j u m ë d h e u sh t r i t ë f l in te . P ë r n j ë k o h ë t ë g j a t ë h a p a t d h e p ë s h p ë r i m a t n ë p ë r ku l l ë i u n g j i t ë n s i k a r f o m a g j u m i t t ë t i j , g je r sa më në fund fjeti . Të n e s ë r m e n u z g j u a vonë . K u j a m ? t h a d y - t r i h e r ë m e v e t e d h e fjeti pë r së r i . E d h e k u r u ngr i t , k o k ë n e k i s h t e të r e n d e d h e s i t ë m b u s h u r m e s fungjer . S ' k i sh t e d ë s h i r ë t ë b ë n ­t e asgjë . Mad je a s t ë m e n d o n t e .

G j i t hë ajo d i t e ka lo i a s h t u d h e po a s h t u ka lo i e n e s ë r m j a d h e e p a s n e s ë r m j a . D y - t r i h e r ë i u v ë r t i t k u ­l lës d h e m e c a s y t ë p a l ë v i z s h ë m v ë s h t r o n t e h e r ë n j ë p jesë t ë g a r d h i t q ë d u h e j n d r e q u r p r e j kohësh , h e r ë q o s h e n e d j a t h t ë t ë pul lazi t , t ë r r ë n u a r d i m r i n që s h k o i . P o r s ' nd i en t e a sn j ë dë sh i r ë p ë r t ë p u n u a r . Më e k e q j a i sh te se n d r e q j a e t y r e i d u k e j e p a n e v o j s h m e .

I sh in d i të t e fund i t t ë m a r s i t . Së s h p e j t i do t ë h y n t e pri l l i . M e g j y s m ë n e t i j t ë b a r d h ë d h e m e g j y s m ë n t j e ­t ë r t ë zezë. P r i l l m o r t . N ë m o s d o t ë vd i s t e , d o t ë n d r y -he j në ku l l ën e ngu j imi t . S y t ë do t ' i cfobësoheshin n g a g j y s m ë t e r r i , k ë s h t u q ë p r a p ë s e p r a p ë , e d h e p o t ë m b e t e j gjal lë, s 'k i sh te p ë r t a p a r e m ë b o t ë n .

P a s p ë r g j u m j e s m e n d i m i n is i t ' i g j a l l ë rohe j disi . D h e g jë ja e p a r e që i lëvizi n ë p ë r t r u i s h t e m u n d ë s i a p ë r t ë g j e t u r n j ë u d h ë q ë t a n x i r r t e j a s h t ë vdek je s d h e j a s h t ë ve rb imi t . M i r ë p o r r u g ë s 'k i sh te , p ë r v e ç n j ë r ë s . D h e a i e m e n d o i a t ë g j a t ë : t ë b ë h e j d r u v a r shë t i t ë s . K ë s h t u b ë h e s h i n zakon i sh t m a l ë s o r ë t Që ikn in n g a Rraf -shi . S ë p a t ë n pas s h p i n e (bisht i i saj fu te j s h t r ë n g u e s h ë m pas j a k ë s së x h o k e s në shp inë , k u r s e p r e s a g j y s m ë e zezë e n d r i t u r n g j a n t e p r a p a qafës s i n j ë k r e s h t ë p e s h -ku) p ra , s ëpa t ën p a s s h p i n e d h e p a s t a j s h t e g t i m i q y t e t

310

më qy te t , me a t ë b r i t m ë n e z v a r g u r e t ë p ikë l l ue shme -«dru me p re !» . J o , më m i r e t ë m b e t e j në p r i l lmor t ( tani a i i sh te i b i n d u r se kjo fjalë, që ekz i s ton te v e t ë m në ndë rg jeg jen e t i j , k u p t o h e j d h e m a d j e pë rdo re j n g a t ë gj i thë) p ra , m ë m i r e t ë m b e t e j k ë t u , sesa t ë i k t e a n d e j , d r u v a r i m je r ë , u d h ë v e me shi t ë q y t e t e v e , p r a n ë ca d r i t a r e b o d r u m e s h m e h e k u r a , p ë r h e r ë t ë p a h i t u r a nga n jë f a r ë p l u h u r i i z i (k ishte p a r e n j ë h e r ë në S h k o d ë r një m a l ë s o r që p r i s t e d r u p ë r s k a j n j ë d r i t a r e j e t ë t i l lë), jo, n j ë q i n d h e r ë m ë m i r e n ë p r i l l m o r t .

Një mëng je s , i sh te d i ta e p a r a f u n d i t e mars i t , n d ë r s a zbr i s te s h k a l l ë t e g u r t a të ku l lës , a i qënd ro i ba l l e p ë r ba l le m e t ë j a t in . N u k d ë s h i r o n t e t ë bëhe j h e s h t j e p a r a se t ' i f l iste, m e g j i t h a t ë h e s h t j a u bë . D h e pas saj , s i p a s n j ë m u r i ku f sh ihe t d ikush , i shin fjalët e t i j :

— H ë , — foli i at i , — ç ' kë rkon të më t h u a s h , G jo rg? A t ë h e r ë ai i foli: — Babë , k ë t o d i te që më m b e t ë n , dëshi ro j t ë da l

p ë r t ë p a r e e d h e n j ë h e r ë b j e s h k ë n . I a t i e vë sh t ro i g j a t ë në sy. N u k i t h a asgjë . Tan i

p ë r m u a ë sh t ë njël loj , m e n d o i G j o r g u p ë r g j u m s h ë m . N ë fund t ë fundi t , s'ia v l e n t e b a r a q i r a n ë t ë g r inde j p r a p ë me t ë j a t i n p ë r n j ë g jë t ë t i l lë . Mjaf t i shin g r i n d u r s h u r d h t a z i g jer a t ë d i t e . D y j a v ë m ë p a r e d y j a v ë m ë vonë , s ' k i sh te ndon jë n d r y s h i m t ë m a d h . Vër te t , m u n d të b ë n t e e d h e pa e p a r e b j e s h k ë n . Madje k o t që e h a r x h o i f jalën. Ai u bë ga t i t ' i t h o s h t e : s 'ka nevojë , babë , po t j e t r i n d ë r k a q i sh t e n g j i t u r l a r t .

A i zb r i t i pas p a k me n j ë qe se në dore . Ajo i sh te f a r e e vogël në k r a h a s i m me q e s e n e taksës së g jaku t . I a t i ia zgjat i .

— Nisu, Gjorg . Të qof të u d h a m b a r ë ! G j o r g u e m o r i qesen . — F a l e m n d e r i t , b a b ë . I a t i n u k ia h i q t e sy të .

• — Veç m o s ha r ro , — i t h a me zë të ulët , — besa pë r t y m b a r o n m ë s h t a t ë m b ë d h j e t ë pri l l .

D u k e j s iku r d içka m u n g o n t e b r e n d a gojës së t i j . — Mos h a r r o , b i r , — pë r së r i t i .

311

K i s h t e d isa d i t e q ë p o u d h ë t o n t e . X h a d e t ë n d r y ­s h m e . Bu j t i na n d a n ë u d h e . F y t y r a t ë p a n j o h u r a . I nguv-j u a r në f sha t in e t i j , R ra f sh in e k i s h t e k u j t u a r p ë r h e r ë t ë ngr i rë , s idomos d imr i t . P o r s ' i sh te a s h t u . R r a f s h i i sh te plot lëvizje. V i n i n nga a n ë t e t i j d r e j t q e n d r ë s d h e i kn in nga q e n d r a d r e j t a n ë v e . Të t j e r ë u d h ë t o n i n n g a e m a j t a në t ë d j a th t ë , d h e t ë t je rë , p ë r k u n d r a z i , n g a e d j a t h t a në t ë m a j t ë . Ca ngj i tesh in , c a zb r i t n in , k u r s e s h u m i c a h e r ë ng j i t e sh in , h e r ë z b r i t n i n g j a t ë t ë n j ë j t i t u d h ë t i m , dhe k ë t ë e b ë n i n aq shpesh , s a q ë në fund t ë u d h ë s n u k e d i n i n a s v e t ë në se r r u g a k i s h t e q e n ë n ë përg j i thës i e t a t ë p j e t ë apo e t ë r m a l t ë .

H e r ë - h e r ë G j o r g u ku j tohe j p ë r r e n d j e n e d i t ë v e . Ec ja e kohës i d u k e j k r e j t e p a z a k o n s h m e . G j e r në n j ë fa rë ore d i ta i d u k e j e g ja të , e g ja të , p a s t a j p a p r i t u r , si ajo s u m b u l l a e u j i t që, pas i l ë k u n d e t n j ë copë h e r ë te lu l ja e p jeshkës , b i e p a p r i t u r , d i ta k ë p u t e j e m b a r o n t e . K i s h t e h y r ë pri l l i , p o p r a n v e r a mez i p o s h f a q e j . H e r ë -- h e r ë një b r e z i k ä l t e r e m ë s ipë r A l p e v e i d u k e j aq i p a -d u r u e s h ë m , s aqë i n g j a n t e s i k u r do t ' i z i n t e f r y m ë n . E p ra , ë sh të pri l l , t h o s h i n k u d o u d h ë t a r ë t e ras t i t , që n j i -h e s h i n me n j ë r i - t j e t r i n n ë p ë r bu j t i na t . P r a n v e r a e ka kohën , m a d j e s h u m ë vonoi k ë t ë vi t . D h e at i j i v i n t e n d ë r m e n d poros ia e t ' e t p ë r a fa t in e besës , apo, më sak të , jo k r e j t porosia , m a d j e as n j ë p j e s ë e sa j , po v e t ë m fjala «b i r» në fund, d h e b a s h k ë me t ë c u n g u i k o h ë s nga n jë g je r m ë s h t a t ë m b ë d h j e t ë p r i l l d h e ide j a që të g j i thë e k i s h i n pr i l l in të piote , k u r s e a i e k i s h t e t ë veçan të , g j y s m a k . Pas t a j p ë r p i q e j t a h i q t e m e n d j e n n g a t ë g j i tha kë to d h e u . v i n t e vesh in a t y r e që t r e g o n i n u d h ë t a r ë t , t ë cilët, p ë r h a b i n ë e t i j , m u n d t ë m o s k i s h i n b u k ë e k r i p ë në t o rbe , po r pa r r ë f en ja s ' i sh in k u r r ë ,

312 4

Në b u j t i n a m u n d të dëgjoj e g j i t h f a r ë ng j a r j e sh e h is tor i sh , p ë r g j i th fa rë n j e r ëz i sh e k o h ë r a s h . Ai r r i n t e g j i t h m o n ë p a k m ë n j a n ë d h e , i k ë n a q u r q ë a s k u s h n u k e t r azon te , v i n t e vesh in . H e r ë - h e r ë m e n d j a i i k t e , b ë n t e n jë pë rp j ek j e p ë r t ë m a r r ë c o p e r à n g a h i s to r i t ë e d ë -g j u a r a e p ë r f i a ng j i t u r j e t ë s së t i j , ose, e k u n d ë r t a , cope rà nga j e t a e tij p ë r p i q e j f i ng j i s te n ë p ë r h i s t o r i t ë e të t j e rëve . N g a n j ë h e r ë ng j i t j a bëhe j l eh të , n g a n j ë h e r ë jo . t

K ë s h t u d o t ë v a z h d o n t e n d o s h t a g jer n ë fund, s i k u r t ë mos n d o d h t e diçka. N jë d i te , në n jë h a n me e m r i n • H a n i i Ri ( shumica e h a n e v e q u h e s h i n ose H a n i i V j e ­tër , ose H a n i i Ri) ai dëgjoi të flitej p ë r n jë kar rocë . . . N jë k a r r o c ë e v e s h u r p ë r b r e n d a me kadi fe t ë zezë.. . N jë k a r r o c ë qy t e t i m e d y e r t ë s p ë r d r e d h u r a . . . Mos va l l e ë s h t ë a jo? t h a m e v e t e d h e n g r i u i t ë r i p ë r t ë d ë g j u a r më m i r e . Po , i sh te ajo. Po f l isnin p ë r f e m r ë n e b u ­k u r me sy të k th je l l ë t e me f lokët e gë sh t en j t a .

G jo rgu u d rodh . V ë s h t r o i p ë r r e t h , pa d i t u r as v e t ë pse . I sh t e n jë h a n i n d y t ë , m e e r ë t ë h i d h ë t t y m i d h e sha j aku t ë lagët , dhe , s i k u r t ë m o s mja f tôn te kjo, go ja që f l is te p ë r g r u a n , lëshonte , b a s h k ë m e fjalët, n j ë d u h m ë d u h a n i d h e qepe . Gjo rgu k t h e u sy të s a andej^ k ë n d e j , s i k u r të t h o s h t e : «po p r i s n i pak , a ë sh të i p ë r s h t a t s h ë m ky v e n d p ë r t ë zënë në go jë e m r i n e sa j?» M i r ë p o a t a v a z h d o n i n t ë fl isnin, t ë q e s h n i n . Gjo rgu vazhdo i t ë r r i n ­te a t je si i m b ë r t h y e r në g rackë , mid i s dëg j imi t e mosdëgj imi t , me veshë t që i u t u r i n i n . D h e befas iu q a r -t ë sua në n j ë m ë n y r ë t ë p a m ë s h i r s h m e s h k a k u i v ë r t e t ë p ë r s e i sh te n i s u r n ë s h t e g t i m . A të s h k a k q e m u n d u a r f i a f sh ih te e d h e vê tes . E k i s h t e l a r g u a r n g a m e n d j a me k ë m b ë n g u l j e , e k i sh t e s h t y p u r , k i s h t e k u j t u a r se e k i sh t e n d r y r ë the l l ë e më the l lë , po s h k a k u i sh te a ty , m u n ë q e n d ë r t ë qenies s ë t i j : a i i sh te n i s u r p ë r s h t e g ­t i m j o p ë r t ë p a r e b j e s h k ë n , por , n ë r a d h ë t ë p a r e , p ë r të p a r e e d h e n j ë h e r ë a t ë ferner . E k i sh t e k ë r k u a r , pa e d i t u r a s v e t ë pse, a t ë k a r r o c ë m e p u p e d h e m b ë s h t e t ë s e t ë s p ë r d r e d h u r a , që r e n d t e e r e n d t e v a z h d i m i s h t m e s pë r m e s Rrafsh i t , n d ë r s a a i i p ë s h p ë r i s t e f sheh taz i që

313

l a r g : p e r s e e n d e s h k ë n d e j , m o j k a r r o c ë - f l u t u r . N ë t ë v ë r t e t ë ajo, me a t ë stof t ë zi, me d o r e z a t e d y e r v e p r e j b ronz i d h e me p u p e n ë e s p ë r d r e d h u r , i k u j t o n t e a t i j n jë sa rkofag që e k i s h t e p a r e d i k u r , g j a t ë t ë v e t m i t u d h ë t i m t ë t i j në Shkodë r , në K i s h ë n e M a d h e , m i d i s n j ë p roces ion i d h e m u z i k ë s s ë r e n d e t ë n j ë o r g a n o j e . D h e b r e n d a asaj k a r r o c e - f l u t u r - a r k i v o l i s h t e v ë s h t r i m i i f e m r ë s me f lokë të gë sh t en j t ë , që e k i s h t e p ë r p i r ë G j o r g u n a q ëmbë l s i sh t d h e a q t r o n d i t s h ë m , s a a s k u s h t j e t ë r n ë kë t ë bo te . K i s h t e v ë s h t r u a r d h e i s h t e v ë s h ­t r u a r p r e j s h u m ë sysh f e m ë r o r ë në j e t ë n e ve t , sy t ë z j a r r t ë , t ë t u r p s h ë m , dehës , naz iqë , m i k l u e s , d r e d h a r a k ë , k r e n a r ë , po r n g a t ë t i l lë s y s 'qe v ë s h t r u a r k u r r ë . A t a i sh in të l a rgë t e të a fë r t n j ëkohës i sh t , të k u p t u e s h ë m e t ë p a k u p t u e s h ë m , t ë hua j e t ë d h i m b s h ë m . N ë n a t ë v ë s h t r i m , k r a h a s a fsh i t t ë z j a r r t ë q ë t ë n g r i n t e p e s h ë , k i sh te d içka që t ë f ikte , t ë con te la rg , p ë r t e j h i r i t , p ë r t e j j e ­tës , p r e j n g a m u n d t a sh iko je v e t e n t e n d e qe tës i sh t .

Në n e t ë t e t i j (coperà g jumi p ë r p i q e s h i n t ' i m b u s h -n i n a t o kao t ik i sh t , a s h t u s i p ë r p i q e n t a m b u s h i n n j ë qie l l të zi v j e sh te y j e t e r ra l lë ) ai v ë s h t r i m i s h t e e v e t m j a g jë që n u k t r e t e j nga p ë r g j u m j a e t i j . R r i n t e a t y m i d i s t i j , b r i l a n t i h u m b u r , p ë r k r i j i m i n e të ci l i t qe h a r x h u a r g j i thë d r i t a e bo tes .

J a , p ë r t ë n d e s h u r e d h e n j ë h e r ë a t a s y i sh t e n i s u r a i m e s p ë r m e s R r a f s h i t t ë m a d h . K u r s e a t a f l i sn in pë r atë* g r u a s i p ë r g j ënë m ë t ë z a k o n s h m e , m u n ë m e s t ë a t i j h a n i t ë n d y t ë , p r a n ë e rë s s ë t y m i t t ë h i d h ë t , me gojë t e t y r e p lo t d h ë m b ë të p r i s h u r . G j o r g u brof i n ë k ë m b ë , hoq i p u s h k ë n n g a sup i , s h t i u m b i t a n j ë he rë , dy h e r ë , k a t ë r h e r ë . I v r a u t ë g j i thë , pa s t a j v r a u a t a q ë v r a p u a n n ë n d i h m ë , b a s h k ë m e h a n x h i u n d h e me x h a n d a r ë t që u n d o d h ë n r a s t ë s i sh t a t je , d h e pa s t a j doli m e v r a p nga d e r a d h e sh t i u p ë r s ë r i k u n d ë r a t y r e që po e n d i q n i n , k u n d ë r nd j ekësve t ë t j e rë , k a t u n d e v e t ë t ë r a që po i v i h e s h i n pas , f l a m u r ë v e , k r a h i n a v e . . . Të g j i t h a k ë t o i m e n d o i , k u r s e në t ë v ë r t e t ë s 'bër i gjë t j e t ë r veçse u n g r i t n g a v e n d i - d h e doli te d e r a e han i t . E r a e f t oh të ia freskoi ba l l in . N j ë copë h e r ë

314

qëndro i a sh tu , m e s y g jy smë t ë m b y l l u r , n d ë r s a n d ë r m e n d , pa e d i t u r as v e t ë pse, i e r d h i n jë f razë që e k i sh t e dëg jua r d i k u r v i t e m ë p a r e , n j ë d i t e s h t a t o r i plot lagësht i , në n j ë r a d h ë t ë g j a t ë p ë r p a r a n j ë depo je mis r i t ë n ë n p r e f e k t u r ë s : t h o n ë se v a j z a t e q y t e t i t t ë p u t h i n në buzë.-

Ngaqë g ja të n jë p jese të s h t e g t i m i t v ë m e n d j a i s h p ë r q e n d r o h e j sa a n d e j k ë n d e j , p ë r h e r ë e më t e p ë r G jo rgu t po i d u k e j se u d h ë t që p ë r s h k o n t e a i i sh in pa vazhd imës i , p lot bosh l lëqe apo k a p ë r c i m e t ë m ë d h a . S h p e s h e g j en t e v e t e n në n jë u d h ë apo në n j ë h a n t je tër , n d ë r s a e d i n t e se n d o d h e j a k o m a në u d h ë n apo h a n i n p re j nga i sh te n i s u r d isa o r ë m ë pa re . D h e k ë ­shtu , o rë pas o r e e d i t e p a s d i te , m e q ë s h k ë p u t j a e m e n d j e s së t i j n g a g j ë r a t r ea l e sa v e n t e sh tohe j , s h t e g -t imi i t i j p ë r h e r ë e më t e p ë r po i ng j a n t e n jë e n d je je n ë p ë r ë n d ë r r .

T a n i n u k e f sh ih te më n g a v e t j a që po e k ë r k o n t e k a r r o c ë n e sa j . Mad je as nga të t j e r ë t . Disa h e r ë k i s h t e p y e t u r : Mos e ken i p a r e gjë n j ë k a r r o c ë me ca s p ë r -dredhje . . . me ca... s 'di s i ta t hem. . . S i? i pë rg j ig jesh in njerëzi t , s h p j e g o h u m ë mi re , ç f a r ë k a r r o c ë ? P o ja, p ë r ­gjigj e j ai, n jë k a r r o c ë n d r y s h e n g a të t jerat . . . me kad i fe të zezë... m b ë r t h y e r me bronz. . . s i arkivol . . . A f let p ë r -n j imend , a je i m a r r ë , o n j e r i ? ! i t h o s h i n a ta .

N j ë h e r ë i t r e g u a n se k i s h i n p a r e n j ë k a r r o c ë me p a m j e pë ra fë r s i sh t t ë tillë, p o r dol i që ajo i s h t e k a ­r roca e pe shkop i t t ë k r a h i n ë s f q î h j e që po u d h ë t o n t e , k u s h e d i pse, n ë p ë r k o h ë t ë k e q e .

L e t ë j e n ë n ë p ë r h a n è t ë n d y t a , l e t ' i k e n ë d h ë m b ë t t ë p r i shu r , veç t ë t r ego jnë p ë r të , t h o s h t e a i me ve te .

315

D y - t r i h e r ë r a në g j u r m ë t ë saj , p o r e h u m b i p ë r ­së r i . Fq in j ë r i a m e v d e k j e n i a b ë n t e m ë t ë d ë s h i r u e -s h ë m t a k i m i n . Po ash tu , r r u g ë t e b ë r a p ë r t ë e s h t o -n i n et j en p ë r ta • p a r e .

Një d i t e pa n jë n j e r i që i n g j a u s i i h i p u r m b i m u s h k ë . I sh t e «Qehaja i i g j aku t» i ku l l ë s së Orosh i t , q ë k u s h e d i ku s h k o n t e . Pas i eci n j ë copë u d h ë , G j o r g u k t h e u kokën , s i p ë r t ' u b i n d u r n ë i sh te v ë r t e t « Q e h a j a i i g j aku t» . T je t r i g j i t h a s h t u k i s h t e k t h y e r k o k ë n p ë r t ë p a r e G jo rgun . P o k y ç ' pa t i ? t h a m e v e t e G jo rgu .

Një d i t e i t h a n ë se e k i sh in p a r e n j ë k a r r o c ë të t i l lë , t a m a m sic e t r e g o n t e ai , po r ajo k i s h t e q e n ë b o s h e . N j ë d i t e t j e t ë r i t r e g u a n p ikë pë r p i k ë s h e n j a t e s a j , m a d j e edhe k o k ë n e g r u a s së b u k u r , me ca f lokë që d i k u j t i q e n ë d u k u r n g j y r ë g ë s h t e n j e e d i k u j t t j e t ë r n g j y r ë la j thie , te qe lqe t e d r i t a r e s .

S ë p a k u n d o d h e t e n d e k ë t u n ë Rra f sh , k i s h t e m e n -d u a r ai. Së p a k u s 'ka z b r i t u r a t je p o s h t ë .

N d ë r k a q pri l l i i tij po h a r x h o h e j me shpe j tës i . D i ­t ë t r e n d n i n r r e s h t n j ë r a pas t je t rës , d h e ai, q ë e d h e pa kë to i sh te më i s h k u r t r i i m u a j v e p ë r të , t k u r r e j e t r e t e j m e n g u t .

S 'd in te k u t ë shkon te . N g a n j ë h e r ë h u m b t e k o h ë n n ë n jë u d h ë t ë kotë , n g a n j ë h e r ë k t h e h e j p a d a s h u r a t j e k u k i sh t e q e n ë n jë he r ë . P y e t j a s e mos p o ec te n ë d r e j ­t i m i n q ë n u k d u h e j , nis i t a m u n d o n t e s h p e s h e m ë shpesh . Pas t a j i d u k e j se k i s h t e e c u r v e t ë m në d r e j t i m i n q ë n u k d u h e j d h e k ë s h t u d o t ë ec te g j e r n ë fund , n ë a t ë g r u s h t d i t ë sh që i k i sh in m b e t u r , s h t e g t a r i p ë r h ë n u r n ë p ë r pr i l l in e t i j ulok.

316

*

KAPITULLI I GJASHTË

Vorpsë t , b u r r ë e g r u a , v a z h d o n i n t ë n d o d h e s h i n në u d h ë t i m . Vjedhuraz i , Bes i an Vorpsi v ë s h t r o n t e p rof i l in e së shoqes . Ajo duke j e v r a r ë pak në mol lëza , me n j ë zbeh tës i t ë l eh t ë në f y t y r ë , që e b ë n t e , a s h t u s i d i sa d i t e më p a r e , më t ë d ë s h i r u e s h m e . Ë s h t ë e l odhur , m e n ­doi ai , m e g j i t h ë s e n u k e t h o t ë . Në të v ë r t e t ë g j a t ë g j i t h ë a t y r e d i t ëve a i k i sh te p r i t u r q ë ajo t ë t h o s h t e m ë n ë fund fjalët e k u p t u e s h m e : u h , u lodha . I k i s h t e p r i t u r a t o fjalë me p a d u r i m , në e the , s i n j ë s h p ë t i m n g a e keqja , po r ajo s i t h a që s'i tha . V ë s h t r o n t e a s h t u e

317

z b e h t ë r r u g ë n d h e po thua j se n u k fl iste. K u r s e s h i k i m i i s a j , që e d h e në r a s t e t e z e m ë r i m i t apo të fyer jes k i s h t e q e n ë p ë r h e r ë i k u p t u e s h ë m pë r të , t a n i i s h t e b ë r ë i p a k a p s h ë m . Së p a k u të i sh te i p a k ë n a q u r a i sh ik im , m e n d o i ai , ose, a k o m a më keq , i f toh të . P o r a i s h i k i m k i sh t e d i çka t je tër . K i s h t e h u m b u r d i çka n ë q e n d r ë n e tij d h e në t ë s ' k i sh in m b e t u r t a n i veçse anë t .

F j a l ë t b r e n d a ka r rocës i sh in r r a l l u a r k r e j t . H e r ë -- h e r ë a i b ë n t e n j ë përp jek je p ë r t ë r i n g j a l l u r d içka, por , d u k e m o s d a s h u r t a v in t e v e t e n n ë n j ë pozi të in fe r io re , p ë r p j e k j e t e t i j i sh in të p ë r m b a j t u r a . Më e keq ja i s h t e s e n u k p o g j e n t e n ë v e t v e t e a f t ë s i n ë p ë r t ' u z e m ë -r u a r m e të . N g a pë rvo ja e m a r r ë d h ë n i e v e m e g r a t ë k i sh t e v ë n ë r e s e s h p e s h h e r ë z e m ë r i m i d h e s h e r r i i sh in t ë a f ta t ë zg j idhn in n ë n jë m ë n y r ë t ë be f t ë g j end je t ë amu l l t a , që d u k e s h i n pa r rugëda l j e , a s h t u s i n j ë f u r t u n ë q ë ç l i ron g j i t hçka nga zabu l l ima m b y t ë s e . M i r ë p o n ë p r e r j e n e syve të saj k i sh te d i çka që e m b r o n t e n g a z e m ë r i m i i t j e t r i t . A s h t u s i në p r e r j e n e s y v e të g r a v e s h t a t z ë n a . Mad je n j ë çast a i t h i r r i m e v e t e : m o s ë s h t ë g jë s h t a t z ë n ë ? P o r t r u r i , j a s h t ë v u l l n e t i t t ë t i j , a t y p ë r a t y b ë r i n jë l logar i t je t ë th jesh të , d h e k jo s h p r e s ë e f u n d i t u t r e t në çast . Bes i an Vorps i m b y t i n jë p s h e r ë t i m ë që t ë m o s e d ë g j o n t e ajo dhe v a z h d o i t ë sodis te n g a d r i ­ta r ja e ka r rocës . Po n g r y s e j .

A i q ë n d r o i n j ë copë h e r ë a s h t u dhe , k u r nis i p r a p ë të m e n d o n t e , t r u r i e k t h e u p r a p ë t e k e n jë j t a p i k ë . Së p a k u t ë t h o s h t e q ë n u k i p ë l q e n t e m ë k y s h t e g t i m , q ë ajo i s h t e z h g ë n j y e r plotës isht , që i de j a e t i j p ë r t ë k a -lua r m u a j i n e m j a l t i t në R r a f s h i s h t e n j ë id io tës i e p a -pa rë , n d a j t ë k t h e h e s h i n m e n j ë h e r ë m b r a p s h t , q y s h a t ë dite, a t ë çast , a t ë m i n u t e . M i r ë p o ajo, jo v e t ë m q ë n u k e k ë r k o i a s n j ë h e r ë n j ë gjë t ë t i l lë , p o r e d h e k u r ai, p ë r f i a l e h t ë s u a r k ë r k e s ë n i a solli f ja lën r r o t u l l p ë r f u k t h y e r p a r a kohe , ajo i t h a : S i t ë d u a s h . Në qof të se dësh i ron , m u n d t ë k t h e h e m i . S a p ë r m u a m o s u s h q e -tëso.

N a t y r i s h t që a t i j i k i sh t e s h k u a r disa h e r ë n d ë r

318

m e n d q ë t a n d ë r p r i t n i n u d h ë t i m i n d h e t ë k t h e h e s h i n m e n j ë h e r ë , m i r ë p o e m b a n t e n jë s h p r e s ë e v a k ë t se d içka m u n d t ë n d r e q e j a k o m a . Mad je i d u k e j se , në qoftë s e k i s h t e p ë r t ë r i p a r u a r diçka, kjo m u n d t ë b ë h e j v e t ë m d e r i s a t ë n d o d h e s h i n a k o m a n ë Rra f sh , k u r s e , p o t ë z b r i t n i n posh t ë , asgjë n u k n d r e q e j m ë .

I sh te e r r u r p lo tës i sh t d h e t an i f y t y r a e saj n u k da l lohe j . A i u p ë r k u l d y - t r i h e r ë t e d r i t a r j a , p o r n u k po e k u p t o n t e do t s e ku n d o d h e s h i n . P a s p a k m b i u d h ë ra d r i t a e h ë n ë s d h e a i afroi k o k ë n t e x h a m i . Q ë n d r o i a s h t u p ë r s h u m ë kohë , n d ë r s a d r i d h j e t e x h a m i t t e f tohtë i k a l o n i n n ë p ë r m j e t ba l l i t n ë p ë r g j i t h ë t r u p i n . N ë n d r i t ë n e h ë n ë s u d h a d u k e j e q e l q t ë . S i lue t a e n j e k i she të vogë l u z h v e n d o s n g a e m a j t a . Pa s t a j u d u k n j ë m u l l i m e ujë , q ë m ë s h u m ë s e m i s e r d o t ë be so j e s e i sh te n g r i t u r p ë r t ë b l u a r d ë b o r ë n ë k ë t ë s h k r e t i . Dora e t i j k ë rko i m b i n d e n j ë s e d o r ë n e sa j .

— D i a n e , — i t h a me zë të ulë t , - sh iko p ë r j a s h t a . M ë d u k e t s e kjo ë sh t ë n j ë r r u g ë n ë besë .

Ajo afroi kokën t e x h a m i . G j i t h m o n ë m e z ë t ë ulët , me fjalë t ë k u r s y e r a , që i l i d h t e me n jë s i n t a k s ë që p ë r h e r ë e më t e p ë r i duke j jo e n a t y r s h m e , ai i shp jegoi se ç ' i shte n j ë r r u g ë në besë . I d u k e j se d r i t a e aku l l t e h ë n ë s e n d i h m o n t e .

P a s t a j , k u r fjalët m b a r u a n , a i af roi k o k ë n te q a f a e saj d h e e pë rqafo i me d rua j t j e . D r i t a e h ë n ë s ra d y - t r i h e r ë t e g jun jë t e s a j . Ajo n u k b ë r i a sn jë lëviz je , a s u s h t r ë n g u a pas t i j , as e s h t y u . I v i n t e po ajo e r ë e m i r e , e n johu r , d h e a i e m b a j t i me zor n jë t h i r r a v a j ë . K i s h t e n j ë s i s h p r e s ë të fund i t se d i çka do të z b ë r t h e h e j t e k e s h o -qja . P r i s t e n jë dënesë sado t ë l eh t ë t ë sa j , s ë p a k u n j ë p s h e r ë t i m ë . P o r ajo se s i i sh te , e h e s h t u r d h e n j ë k o ­hës i sh t jo , në n j ë m ë n y r ë t ë veçan të , e s h k r e t ë , s ic m u n d të j e t ë e s h k r e t ë n jë a r e e m b j e l l ë me y j . O zot , ia bë r i ai . Ç ' ë sh të k ë s h t u m e m u a !

319

Di ta i sh te g j y s m ë e k th je l l ë t , g j y s m ë me re . K u a j t t r o k o n i n l eh të m b i u d h ë n e s h t r u a r p ë r g j y s m ë m e k a l l -d r ë m . Kjo i s h t e U d h a e K r y q i t . P a s d r i t a r e s s ë k a r r o ­cës sht je l lohej n j ë p a m j e e p ë r s ë r i t u r me d h j e t ë r a h e r ë . Veçse k ë t ë h e r ë , a t y - k ë t u , h e r ë n ë f i l l imet , h e r ë n ë f u n d e t e saj , a jo k i sh te p a k ë z ka l t ë r s i . D e b o r a k i s h t e n i s u r t ë s h k r i n t e , f i rohej n g a posh të , a t j e k u p r e k e j m e token , d u k e l ë n ë s ipë r z g a v r i m i t n j ë lloj l ëvozhge q ë m e z i t r e t e j .

— Sa ësh të d a t a . s p t ? — p y e t i D iana . I h a b i t u r pak , ai e v ë s h t r o i n jë g r i m e p a r a se t ' i

pë rg j ig j e j . — N j ë m b ë d h j e t ë pr i l l . Ajo u m a t t ë t h o s h t e d içka . Fol , t h a a i me v e t e .

Fol , të l u t em. N j ë s h p r e s ë e fund i t e m b ë s h t o l l i s i n j ë avu l l i n g r o h t ë . T h u a j ç ' të duash , v e t ë m fol.

B u z ë t e saj , që a i i n d i q t e me b i sh t të sy r i t , l ëv i zën p r a p ë p ë r t ë s a j u a r n ë n jë f o r m e n d o s h t a t ë r e f razën e p a t h ë n ë .

— Të k u j t o h e t a i ma lëso r i që e p a m ë d i t ë n që po s h k o n i m t e p r i n c i ?

— Po , — t h a ai , — më ku j tohe t . N a t y r i s h t . Ç ' i sh te kjo « n a t y r i s h t » k r e j t p a v e n d ? N j ë g r i m e

t ë s h k u r t ë r i e r d h i keq p ë r ve t en . S'e k u p t o i a s v e t ë pse . N d o s h t a p ë r g a t i s h m ë r i n ë p ë r t ë m b a j t u r gjal lë m e çdo k u s h t b i sedën . N d o s h t a p ë r t j e t ë r gjë, q ë n ë a t ë ças t s ' i sh te në g jendje t a g jen te .

— Ati j i m b a r o n t e besa g je r në m e s të pri l l i t , a p o jo?

— Po , — t h a ai , — d içka e t i l lë . Po, po , t a m a m në m e s t ë pr i l l i t .

' 320

— Sesi m ' u k u j t u a , — t h a ajo, — pa i h e q u r sy t ë nga x h a m i . — K o t .

Kot , p ë r s ë r i t i a i me ve te . F ja la iu d u k fatale , s i n j ë b izhu e Iye r me h e l m . Diku, në n j ë k ë n d t ë qen ies së t i j , p ë r p i q e j t ë n g r i h e j n jë va l ë z e m ë r i m i . Mos va l le t i i b ë n t ë g j i tha k ë t o ko t? Kot, p ë r t ë më m u n d u a r m u a ? A? Po va i a e z e m ë r i m i t u s h u a a t y p ë r a t y .

Di t ë t e fundi t , d y - t r i he rë , ajo k i s h t e k t h y e r v r u l l -s h ë m k o k ë n pas , p ë r t ë p a r e m a l ë s o r ë t e r in j që k a r r o c a i p a r a k a l o n t e në u d h ë . I shkoi n j ë h e r ë n d ë r m e n d se ajo e b ë n t e k ë t ë g jë d u k e k u j t u a r se po n d e s h t e pë r së r i a t ë m a l ë s o r i n e bu j t i nës , po kjo iu d u k s i d içka k re j t pa r ëndës i . E d h e t a n i që ajo pye t i p ë r të , a s h t u iu duk .

N d a l i m i i p a p r i t u r i ka r rocës i p r e u r r j e d h ë n e m e n d i m e v e .

— Ç 'ë sh të? — ia bë r i ai, pa iu d r e j t u a r ku j t . Kar roc ie r i , që k i s h t e zbr i tu r , u d u k pas p a k p ë r p a r a

x h a m i t . A i b ë n t e m e s h e n j ë n g a r r u g a . V e t ë m a t ë h e r ë Bes ian Vorps i pa n j ë ma lëso re p l akë , g j y s m ë t ë u lu r , g j y s m ë t ë s h t r i r ë n d a n ë udhës . Malësor ja v ë s h t r o n t e n ë d re j t im t ë t y r e d h e d i çka t hosh t e . Bes i an Vorps i h a p i d e r ë n .

— Ë s h t ë n j ë p l a k ë a t y n d a n ë u d h ë s , që t h o t ë se n u k lëviz dot, — i shpjegoi ka r roc i e r i .

Bes ian Vorps i zbr i t i dhe , pas i b ë r i d y - t r e h a p a sa p ë r t ë ç m p i r ë k ë m b ë t , i u a f rua p l akës , që i a b ë n t e «uh» h e r ë pas h e r e d h e k a p t e m e d u a r g ju r in .

— Ç 'pa te kë sh tu , n ë n ë ? — p y e t i Bes ian i . — Uh , n g ë r ç i ma l lkua r , — ia b ë r i p laka . — K a m

gj i thë m ë n g j e s i n e n g u j u a r kë tu , m o r bir . Ajo i s h t e v e s h u r m e n j ë r r o b ë p ë l h u r e t ë q ë n d i -

sur , s i g j i thë m a l ë s o r ë t e k r a h i n ë s , d h e nga s h a m i a i d i ln in n j ë t u f ë f lokësh t ë t h in ju r .

— K a m g j i t h ë mëng je s in që p r è s t ë ka lo jë n d o n j ë rob i zot i t e të më n d i h m o j ë të lëviz .

— Nga je t i ? — e pye t i ka r roc i e r i . — Nga ai k a t u n d i at je . — P l a k a t r ego i me do re d iku

p ë r p a r a . — N u k ë sh t ë larg, d re j t e në u d h ë n e m a d h e . — Ta m a r r i m në ka r rocë , — t h a Bes ian i . — F a l e m n d e r i t , b i r .

21 - t 321

Ata e n g r i t ë n t ë dy me ka r roc ie r in , d u k e e m b a j t u r me ku jdes n g a s q e t u l l a t d h e po e çon in d r e j t k a r r o c ë s . Që pas x h a m a v e s y t ë e D i a n e s i n d i q n i n v ë m e n d s h ë m .

— Mirëd i t a , bi ja i m e , — t h a p l a k a k u r e fu tën në ka r rocë .

— Mirëd i ta , n ë n ë , — u përg j ig j D i a n a d h e i b ë r i vend të u l e j .

— Uh, — ia bë r i p l a k a k u r k a r r o c a lëvizi , — g j i t h ë mëng je s in në u d h ë , v e t ë m fare . Asn jë f r y m ë e g ja l l ë k u r r k u n d . T h a s h ë s e do t ë vdis ja .

— Vër t e t , — t h a Bes ian i , — s h u m ë e zb razë t m ' u d u k kjo u d h ë . K a t u n d i j u a j ë sh t ë i m a d h , apo jo?

— I m a d h , — t h a p l a k a d h e f y t y r a iu n g r y s . — Bol l i m a d h ësh të , besa , p o r ç 'e do.. .

S y t ë e Bes i an i t h e t o n i n me v ë m e n d j e t i p a r e t e n g r y s u r a t ë p l akës . P ë r n j ë ças t a t i j i u d u k se në t o k i sh t e n j ë a r m i q ë s i nda j g j i thë g j ind jes s ë k a t u n d i t , p ë r fakt in s e a sn je r i s ' k i sh te k a l u a r a n d e j p ë r t a n d i h -m u a r d h e që e h a r r u a n a ty . M i r ë p o ajo që e k i s h t e e r r u r fy ty rën e m a l ë s o r e s p lakë , i sh te d i çka më e p ë r -g j i t h shme se n jë z e m ë r i m .

— Boll i m a d h ë s h t ë k a t u n d i , po s h u m i c ë n e b u -r r a v e i k a t ë n g u j u a r b r e n d a . Ndaj e d h e m b e t a q y q e në r r u g ë e t h a s h ë se po vdis ja .

— Të n g u j u a r nga g j a k u ? — Po , bir , n g a g j aku . A s n j ë h e r ë s 'ka b ë r ë v a k i

kësh tu . J a n ë v r a r ë e j a n ë g r i r ë p ë r h e r ë n ë k a t u n d i n tonë , por s i k ë t ë h e r ë s 'ka b ë r ë vak i .

P l aka p s h e r ë t i u the l lë . — N g a d y q i n d s h t ë p i t ë e f sha t i t v e t ë m n jëze t s ' j anë

në gjak. — Si ë sh të e m u n d u r ? ! — Do ta sh ikosh , o b i r . K a t u n d i n g j a n k r e j t i g u -

rosur , s iku r ka r ë n ë m u r t a j a . Besiani afroi k o k ë n t e x h a m i , po fsha t i e n d e s 'po d u k e j . — P a r a dy m u a j s h e d h e u n e v a r r o s a n j ë n ip , —

vazhdoi malësorja, , — i m i r i i lokes, i b u k u r i . Ajo nis i t ë t r e g o n t e d içka pë r n ip in d h e p ë r v r a s -

j e n e t i j , por g ja t ë së fo lurës , në n jë m ë n y r ë t ë h a -

322

b i t s h m e , r end i t j a e fjalëve në f raza t e saj n is i të p ë -son te n jë n d r y s h i m . Dhe j o v e t ë m rendi t j a . P o n d r y s h o n -t e h a p ë s i r a n d ë r m j e t t y r e , t h u a s e mid i s p o h y n t e n j ë lloj a j r i i v e ç a n t ë , i d h i m b s h ë m d h e dehës . Si f ru t i p a r a pjekjes , e fo lu ra i sh te ga t i të ka lon te n g a g j end ja e ve t e z a k o n s h m e në një g j end je t ë r e : në n j ë lloj p a r a -k ë n g e apo p a r a v a j i . Sic d u k e t , kë sh tu k r i j o h e n këngë t , mendo i Bes ian i .

Ai n u k e h i q t e v ë s h t r i m i n nga malësor ja . P r a g u i këngës t e ajo k i s h t e b ë r ë n d r y s h i m e t e n e v o j s h m e e d h e në fy ty r ë . S y t ë e saj k i sh in b r e n d a qa r j en , p o r pa lot . K ë s h t u a t a d u k e s h i n e d h e m ë va j tues .

K a r r o c a k i s h t e h y r ë t a n i në k a t u n d i n e m a d h . K ë r k ë l l i m a e r r o t a v e të saj l i n t e një j e h o n ë të z v a r g u r mes p ë r m e s u d h ë s s ë s h k r e t ë . Nga t ë dy ja a n ë t ç o h e -sh in ku l l a p re j gur i , që në d r i t ë n e d i t es d u k e s h i n e d h e m ë t ë h e s h t u r a .

— Kjo ë s h t ë ku l la e S h k r e l ë v e d h e ajo at je e K r a s n i q ë v e , g j aqe t e t ë c i lëve j a n ë k r e j t t ë n g a t ë r r u a r a d h e a skush n u k e d i se cili ka r a d h ë n p ë r t ë v r a r ë , nda j t ë dy ja pa l e t j a n ë n d r y r ë b r e n d a , — s h p j e g o n t e p laka . — Ajo ku l l a at je , ajo e lar ta , t r i k a t ë s h j a , ë s h t ë e V i d h d r e q v e , që j a n ë në g jak me B u n g ë t , ku l l a e të ci lëve, e sh ihn i , ajo që e ka g j y s m ë n e m û r i t me g u r ë t ë z inj , mez i d u k e t . J a d h e ku l l a t e M a r k a j v e d h e t ë Dodana jve , t ë dy ja n ë g j a k m e n j ë r a - t j e t r ë n d h e q ë k a n ë n x j e r r ë nga d y a rk ivo l ë p re j p o r t e k ë t ë p r a n v e r ë . K u r s e a to a t j e j a n ë k u l l a t e U k a j v e d h e t ë K r y e z e z v e , t ë dy ja në v i jë t ë d re j t ë , aq l a rg nga n j ë r a - t j e t r a , s a q ë i ha p u s h k a d h e k ë s h t u godi ten pa da le f a r e pë r j a sh t a , që n g a d r i t a r e t , jo v e t ë m m a s h k u l l i m i i sh tëp i së , p o r e d h e g r a t e e cuca t ,

Malësor ja vazhdoi t ë f l is te një copë h e r ë k ë s h t u , n d ë r s a a t a t ë d y a f ron in k o k a t h e r ë n g a n j ë r a d r i t a r e e ka r rocës , h e r ë n g a t j e t r a , p ë r t ë k u p t u a r k ë t ë u r b a -n i s t ikë të ç u d i t s h m e g jaku , a s h t u sic e t r e g o n t e p l a k a . Asnjë shen jë j e t é n u k d u k e j në h e s h t i m i n e r r e p t ë t ë a t y r e ku l l ave . Dielli i s hpë l a r ë , që b i n t e p j e r r t a z i m b i g u r ë t e m u r e v e , e b ë n t e e d h e më t ë t h e l l ë s h k r e t i m i n .

323

P l a k ë n e z b r i t ë n d iku p r a n ë mes i t t ë f sha t i t d h e e n d i h m u a n të s h k o n t e g je r te p o r t a e ku l l ë s së s a j . K a r r o c a vazhdo i r r u g ë n p ë r m e s m b r e t ë r i s ë s ë gur i t , q ë duke j s i e m a g j e p s u r . D h e të m e n d o s h se p r a p a a t y r e m u r e v e d h e a t y r e f rëng j ive t ë n g u s h t a k a njerez , m e n -d o n t e Bes ian V o r psi . Ka va jza me gjoks t ë n g r o h t ë d h e n u s e t ë p o r s a m a r t u a r a . D h e p ë r n j ë g r i m e i u d u k s e nën a t ë ng r i r j e t ë j a s h t m e g u r i a i m u n d i t ë k a p t e r r a h -jen e pu l s i t t ë j e t ë s , në t e n s i o n t ë t m e r r s h ë m të b r e n d -shëm, q ë r r i h t e m u r e t m e god i t j e b e t h o v e n i a n e . K u r s e pë r j a sh t a m u r e t , v i j a t e f rëngj ive , r r eze t e shpë l a r a të diel l i t në to s ' j epn in asgjë. E ç ' të d u h e t ty , i t h i r r i ai p a p r i t u r vê tes . T i sh iko më m i r e n g r i r j e n e sat s h o -qeje . Një va le e bef të z e m ë r i m i u d u k se po n g r i h e j m ë n ë fund b r e n d a t i j dhe a i k t h e u k o k ë n m e v ru l l n g a Diana, p ë r t ë t h y e r më në fund he sh t j en e n e v e r i t -s h m e , p ë r t ' i folur, p ë r t ' i k ë r k u a r shp j eg ime , g jer në fund , g jer më n jë , p ë r sjel l jen e s a j , p ë r hesh t j en , en igmën .

S ' i sh te h e r a e p a r e që i s h t e m a t u r t ' i k ë r k o n t e shp jeg ime . M e d h j e t ë r a h e r ë k i s h t e p ë r s ë r i t u r m e v e t e p ro j ek t e t e f razave , d u k e n i s u r nga më t ë ë m b l a t : D i a ­na, po ç 'ke k ë s h t u , ma t h u a j m u a , ç ' t ë m u n d o n , e g je r t e m ë t ë eg ra t , a to q ë m u n d t ë n d ë r t o h e n v e t ë m m e fjalën « d r e q » b r e n d a : po ç ' d r e q i n ke , ç ' d req in t ë p i -ckoi, a t ë h e r ë në d r e q të vesh . Kjo fjalë i sh t e v ë r t e t e p a z ë v e n d ë s u e s h m e në r a s t e t ë ' t i l la . Ja , e d h e tan i , në vru l l in e ina t i t , a jo r e n d i e p a r a në ma jë të g juhës së t i j , e g a t s h m e p ë r të h y r ë në të g j i t ha f raza t e p ë r d o r u -e s h m e leh tës i sh t , e e t s h m e p ë r t ë m a r r ë p j e së në she r r . Mi rëpo ai, a s h t u s i e d h e h e r ë t e t j e ra , jo v e t ë m që n u k e p ë r d o r i a t ë fjalë k u n d ë r sa j , por , a s h t u s i n j e r i u që, për të s h lye r n j ë g a b i m , e m e r r m b i v e t e pasojën, e pë rdor i a t ë fjalë k u n d ë r vê t e s . E k i s h t e k o k ë n a k o m a të k t h y e r n g a e shoq ja dhe , në v e n d që t 'i f l iste e g ë r -sisht asa j , m e v e t e t h a : p o ç ' d r e q i n k a m k ë s h t u !

Ç 'd req in kam, përsë r i t i . D h e a s h t u s i h e r ë t e tjena. a ty p ë r a t y hoqi do re nga k ë r k i m i i shp jeg imi t . Më vonë, e qetësoi v e t e n . Më v o n ë n d o s h t a r a s t i do të vijë ve t ë . As v e t ë n u k e k i s h t e p a s u r t ë q a r t ë p e r s e

324

i qe s h m a n g u r shp j eg imi t me të . Tan i iu d u k se në n jë farë m ë n y r e po e z b u l o n t e s h k a k u n : k i s h t e f r ikë nga shp jeg imi i sa j . I sh t e n j ë f r ikë e n g j a s h m e me a t ë q ë k i sh t e p r o v u a r n jë n a t ë d i m r i n ë T i r a n e , n ë n j ë m b r ë m j e sp i r i t i zmi t e n j ë m i k u i t i j , k u r q e n ë b ë r ë ga t i t ë dëg jon in zë r in e n j ë s h o k u t ë t y r e t ë v d e k u r k o h ë më pa re . S 'd in te as v e t ë perse , po s h p j e g i m i n e Dianes n u k e p ë r f y t y r o n t e veç të t i l lë, s i të s h q i p t u a r p r a p a n jë t y m t a j e .

K a r r o c a k i sh t e k o h ë që e k i sh te l ënë pas k a t u n -din e m a g j e p s u r d h e ai p ë r s ë r i s t e me v e t e se i v e t m i s h k a k që e k i s h t e s h t y r ë s h p j e g i m i n me t ë shoqen , i sh te frika. U n e k a m fr ikë p r e j përgj ig jes së sa j , m e n d o n t e , k a m frikë, po pe r se?

Një nd jen j ë faji po e p u s h t o n t e g j i t h m o n ë e më t e -pë r g ja t ë kë t i j sh t eg t imi . Në t ë v ë r t e t ë ajo k i s h t e l in -d u r m ë pa re , s h u m ë m ë p a r e , d h e a i i sh te n i s u r n d o s h t a në kë t ë sh t eg t im p i k ë r i s h t pë r t ' u ç l i rua r nga kjo ndjen jë faji. Mi rëpo k i s h t e n d o d h u r e k u n d ë r t a , në vend që t ë ç l i rohej , po r ë n d o h e j p ë r h e r ë e më t e p ë r p re j sa j . D h e t an i , me sa d u k e j , fr ika se m o s shp j eg imi i Dianes k i sh t e ndon jë f a r ë l idhje je me a t ë n d j e n j ë faji, e ng j e th t e . Jo , më m i r e le të h e s h t t e ajo g ja t ë g j i thë kë t i j ka lvar i , l e t ë k t h e h e j në m u m j e , veç t ë mos i t h o s h t e g jëra që m u n d ta l ëndon in .

R r u g a i sh te e g ë r r y e r n g a t ë dy ja a n ë t d h e k a r r o c a l ëkunde j sa d j a th t a s m a j t a s . Po ecnin p ë r b r i ca pe l l -gjesh t ë m ë d h a , t ë k r i j u a r a n g a shk r i r j a e dëborës , k u r ajo e p y e t i :

— Ku do të h a m ë d r e k ë ?

A i k t h e u kokën me h a b i . F ja lë t i u d u k ë n t ë n g r o h t a në th j e sh të s inë e t y r e .

— Ku të m u n d i m , — u përg j ig j . — Si t h u à t i ? — Më m i r e a sh tu , — t h a ajo. Ai pa t i dësh i rë të k t h e h e j befas nga e shoqja , po r

një d rua j t j e e ç u d i t s h m e . s i k u r a t je p ë r b r i * W i sh te n jë gjë e qe lq t ë që m u n d të t h y h e j , e m b a j t i pa l ëv izur .

— Madje m u n d e t që e d h e në m b r ë m j e t ë b u j t i m në ndon jë han , — foli pa e k t h y e r kokën . — Apo j o ?

— Si të duash , — t h a ajo. 325

Ai nd jeu n jë va lë t ë n g r o h t ë t ' i ng j i t e j d r e j t m u -s h k ë r i v e . Mos e g j i thë kjo k i s h t e q e n ë d i çka më e t h j e sh t ë , dhe ai, m e zakon in q ë k i s h t e p ë r t ' i s t ë r h o l l u a r g jë ra t , k i sh te p a r e f i l l imet e n jë d r a m e a t j e ku n d o -s h t a n u k k i sh te veçse n j ë lodh je nga r r u g a , n j ë d h e m b j e k o k e bana le , a p o d i çka t j e t e r t ë t i l l ë?

— Në n jë h a n të ras t i t , — përsë r i t i , — në h a n i n e p a r e q ë d o t ë n a da lë p ë r p a r a , apo jo?

Ajo bër i «po»- me k o k ë . N d o s h t a v ë r t e t i sh te m ë m i r e kë sh tu , m e n d o i a i g j i ­

t h ë gëzim. Të g j i t ha n e t ë t a t a i k i sh in k a l u a r n ë p ë r n j e r ëz t ë pan johur , miq t ë m i q v e t ë t y r e , ose, m ë s ak t ë , n jë z inxh i r m iqsh , q ë k i sh in v e t ë m n jë b u r i m : m i k u n k u V o r p s ë t k ishin b u j t u r n a t ë n e p a r e t ë s h t e g t i m i t t ë t y r e d h e që ishte i v e t m i që n j ihn in . D h e çdo n a t ë p ë r s ë -r i t e j p a k a s h u m ë e n jë j t a g j ë : fjalët e m i r ë s e a r d h j e s , u l ja në d h o m ë n e m i q v e r r e t h z ja r r i t , b i s eda t p ë r k o h ë m bagë t i në , sh te t in . Pas t a j d a r k a e s h o q ë r u a r me b i sedë t ë ku jdes shme , kafja pas b ü k e d h e në m ë n g j e s përc je l l j a t r ad ic iona le gjer në kuf i j t ë e k a t u n d i t . Në f u n d t ë f u n -d i t e g j i thë kjo m u n d të b ë h e j e m ë r z i t s h m e p ë r n j ë g r u a t ë p o r s a m a r t u a r .

Një han , t h i r r i a i me ve te . N jë h a n i z a k o n s h ë m n d a n ë r rugës , j a ç ' i sh te s h p ë t i m i . S i n u k i k i s h t e s h k u -a r më p a r e ndë r m e n d n j ë g jë e t i l l ë? B u d a l l ë , i t h a vê tes g j i thë gëzim. Një h a n , qof të e d h e i n d y t ë , n g a a t a që bien e rë bagët ish,^ do t ' i a f ron t e a ta , d u k e i r r e t h u a r , n ë m o s m e konfo r t in q ë s ' k i sh t e k u t a g j en t e , me m j e r i m i n e t i j , në s fondin e të cil i t s h k ë l q e n t e d isa h e r ë më m i r e l u m t u r i a e b u j t ë s v e t ë p ë r k o h s h ë m .

H a n i u doli p ë r p a r a më p a r e se ç'e p r i sn in . Ai i s h t e mu në mes t ë n j ë t rua l l i t ë s h k r e t ë , a t je ku U d h a e K r y q i t p r i t e j m e U d h ë n e M a d h e t ë F l a m u r ë v e d h e k u

326

në afërsi n u k k i s h t e a s k a t u n d e , a s shen jë t j e te r j e t é . — A ka g jë p ë r të n g r ë n ë ? — th i r r i Bes ian i , porsa

k a p ë r c e u i pa r i p r a g u n e po r t e s . H a n x h i u , i g j a t ë sa n j ë k a t a n a , me sy g j y s m ë të

m b y l l u r , u përg j ig j n ë p ë r d h ë m b ë : — G r o s h ë të f toh të . Ai u g j a l l ë r u a disi k u r pa D i a n e n të k a p ë r c e n t e

p r a g u n , e n d j e k u r n g a k a r r o c i e r i që m b a n t e në do re n j ë r ën n g a ç a n t a t e sa j , po r s i domos k u r dëgjoi h i n g ë -l l imën e n j ë r i t p r e j k u a j v e të ka r rocës . F ë r k o i sy t ë d h e t h a m e z ë t ë ng j i ru r .

— U r d h ë r o n i , zo tn i ! M u n d t ë b ë j m ë e d h e vezë t ë s k u q u r a m e d j a t h ë . K a m e d h e r a k i .

A t a u u l ë n në cepin e n j ë t r y e z e të g ja t ë p re j d r u lisi, që , s i në s h u m i c ë n e h a n e v e , z in t e p j e sën më të m a d h e t ë k t h i n ë s k ryeso re . D y m a l ë s o r ë q ë i sh in u l u r në qoshe dçej t e në d y s h e m e , v ë s h t r o n i n me k u r e s h t j e në d re j t im t ë t y r e . Një g r u a e r e k i s h t e m b ë s h t e t u r k r y e t m b i d j ep in e fëmijës e po f l in te . N g j i t u r me të , m b i c a t o r b a n g j y r a - n g j y r a , d i k u s h k i s h t e l ënë n j ë l a h u t ë .

Ndë r sa p r i s n i n h a n x h i u n t ' u s i l l te u s h q i m i n , a ta v ë s h t r o n i n p ë r r e t h p a folur .

— H a n e t e t j e r a k a n ë q e n ë më të gjal la , — t h a më në fund Diana . — Ky ë sh t ë i q e t ë .

— Më m i r e kësh tu , apo j o ? — Bes ian i pa o rën . — Megj i thëse t a n i ë sh të n jë o r ë e t i l lë. . . — Ai e k i sh t e m e n d j e n g j e t k ë d h e t r o k i s t e v a z h d i m i s h t g i sh t a t n ë t ryezë . — Po p a m j e n s'e ka të k e q e , apo jo .

— P a m j e n e ka të k ë n d s h m e , s idomos n g a j a sh t ë . — Pu l l az in e ka të p j e r r ë t , s i c të p ë l q e n t y . P ë r të

r r ë s h q i t u r d ë b o r a d imr i t . Ajo bë r i «po»- me kokë . S h p r e h j e n e fy ty r ë s e k i sh te

m ë t ë a fë r t t a n i , meg j i thëse q e l o d h u r . — A f l emë son te k ë t u ? Po r sa e b ë r i pye t j en , Bes i an i n d j e u z e m r ë n t ' i r r i h -

t e m e godi t j e t ë m b y t u r a . Ç 'pësova k ë s h t u ? t h a m e ve te . K u r e k i s h t e f tua r p ë r h e r ë t ë p a r e në s h t ë p i n ë e t i j , a t ë h e r ë k u r ajo i sh te va jzë d h e a t a p o r s a ishin

327

n j o h u r bashkë , i sh te t r o n d i t u r m ë p a k sesa t a n i q ë i sh te g r u a j a e tij me k u r o r ë . Kjo ë s h t ë p ë r të l u a j t u r m e n d s h , t h a m e ve t e .

— Si të d u a s h , — iu përgj ig j D i a n a . — Çfarë? Ajo e vë sh t ro i h a b i t s h ë m . — Ti pyete a të f l emë sonte kë tu , apo j o ? — D h e ti je d a k o r d ? — S igur i sh t . Ç 'mrekul l i , t h a a i me ve te . I e r d h i t a p ë r q a f o n t e a t ë

kokë t ë d a s h u r që g j i t hë kë to d i t e e k i s h t e m u n d u a r . Va ia e një ndjes ie të n g r o h t ë , t ë p a n j o h u r n d o n j ë h e r ë , e p ë r s h k o n t e g j i thë q e n i e n e t i j . P a s k a a n e t ë s h që b i -n i n n ë d h o m a t ë n d r y s h m e , d o t ë f l in in m ë n ë f u n d bashkë , në h a n i n e v e t m u a r a lp in , m i d i s s h k r e t i s ë së u d h ë v e . Na ty r i sh t , më m i r e që k i s h t e n d o d h u r e g j i t hë kjo. Pa k ë t ë a i n u k do t ë p r o v o n t e do t n j ë nd jes i t ë t i l lë, kaq të m p r e h t ë e të r a f inua r , që r r a l l ë k u j t i q ë -llon t a p rovo jë n ë j e t ë : p ë r j e t i m i n s ë r i s h t ë p o s e d i m i t të p a r e të f emrës së d a s h u r . Sepse , k a q e l a r g ë t i qe bë rë ajo kë to dite, s a q ë t an i po i d u k e j se do t a r i z b u -lonte njël loj s i a t ë h e r ë , në k o h ë n e va jzë r i së . M a d j e ky p ë r j e t i m i d y t ë po i d u k e j më k u r e s h t a r d h e më i ëmbël . J o m ë ko t t h o s h i n s e çdo e k e q e v j en p ë r t ë m i r e .

A i nd jeu një lëviz je p a s s h p i n e d h e n d ë r k a q p ë r p a r a s y v e t ë t i j , s i n g a n jë bo te bana l e , s e n g a m b i n ë disa g jëra t ë r r u m b u l l a k t a m e e rë s h p u e s e d h e k r e j t t ë p a -nevo j shme . Ishin p j a t a t m e vezë t ë s k u q u r a .

Bes ian i ngr i t i k o k ë n . — A ken i n jë d h o m ë të m i r e p ë r të f j e t u r ? — Po , zotni , — t h a h a n x h i u me zë të s igu r t . — Bi le

d h o m ë m e oxhak . — V ë r t e t ? Po kjo ë s h t ë m r e k u l l i . — Po, a s h t u ë sh të , — vazhdoi h a n x h i u . — Në të g j i t h a

bu j t i na t e kësaj k r a h i n e ë s h t ë e v ë s h t i r ë të g j e n d e t n j ë d h o m ë q ë m u n d t ' i a f rohe t asa j .

P a s k a m p a s u r v ë r t e t fat, m e n d o i B e s i a n i . — Pas i t ë m b a r o n i së ngrën i , m u n d ta sh ikon i , zo t ­

ni, — t h a h a n x h i u .

328

— Me g j i thë qejf. At i j n u k i h a h e j . D i a n a g j i t h a s h t u n u k i h ë n g r i ve-

zët e s k u q u r a . K ë r k o i d j a t h ë të b a r d h ë , të ci l in e la, sepse i sh te i forte , pas t a j kë rko i kos d h e në fund kë rko i pë rsë r i vezë, por k ë t ë h e r ë t ë z iera . Bes i an i k ë r k o n t e t ë n jë j t a t g jë ra s i ajo, pa p r e k u r asgjë .

Fi l l pas d r e k ë s a t a u ng j i t ën në k a t i n e d y t ë p ë r t ë p a r e d h o m ë n . Ajo, q ë s ipas h a n x h i u t i sh te k r e n a r i a e g j i thë b u j t i n a v e t ë kësaj a n e t ë Rra f sh i t , n u k i sh t e veçse n jë d h o m ë fa re e t h j e sh t ë me dy d r i t a r e n g a ve r iu , t ë dy ja m e k a n a t ë d r u r i d h e m e n j ë s h t r a t t ë m a d h t ë m b u l u a r me k u v e r t ë leshi . P o r o x h a k u n e k i sh t e vë r t e t , m a d j e me shen ja t e h i r i t në t ë . .

— D h o m a ë s h t ë e mi re , — t h a Bes ian i , d u k e i h e -d h u r n jë s h ik im p y e t ë s së shoqes .

— Po z jar r a m u n d të n d e z i m në o x h a k ? — p y e t i ajo h a n x h i u n .

— Sigur i sh t , zonjë . Q y s h t an i . Bes ian i t iu d u k se në sy t ë e sa j , p ë r h e r ë t ë p a r e

pas k a q kohësh , ka lo i n jë d r i t ëz gëz imi .

H a n x h i u doli, p ë r t ' u k t h y e r pas p a k m e n j ë k r a h ë d r u në dua r . A i e ndez i z j a r r in me n g a t h t ë s i . që t r e -gon te se e b ë n t e k ë t ë gjë t e p ë r r r a l l ë . A t a t ë dy sh i -kon in n ë n jë m ë n y r ë t ë t i l lë, s i k u r t ë s h i h n i n z j a r r pë r h e r ë t ë pa re . H a n x h i u m ë n ë fund doli d h e Bes iani nd jeu pë r së r i a t ë godi t jen e m b y t u r në p j e sën e p o s h t -me të gjoksit . V ë s h t r i m i i t i j d y - t r i h e r ë kalo i r r ë s h q i -tazi m b i s h t r a t i n e m a d h , që k u v e r t a e l e s h t ë ng jy r ë q u m ë s h t i i j ep t e n j ë p a m j e t ë n g r o h t ë . D i a n a r r i n t e

, në k ë m b ë p ë r b a l l ë z jarr i t , me s h p i n ë t ë k t h y e r nga ai. Me drua j t je , s i k u r t ' i a f rohe j n j ë g r u a j e t ë p a n j o -hu r , Bes iani b ë r i dy h a p a d re j t saj d h e i v u r i k r a h u n në shp inë . Ajo i k i s h t e d u a r t t ë k r y q ë z u a r a d h e q ë -ndro i a s h t u pa lëv izur , n d ë r s a a i n is i t a p u t h t e t e qafa d h e afër b u z ë v e . H e r ë - h e r ë sy r i i t i j k a p t e re f lek-sin e k u q ë r r e m t ë të z ja r r i t m b i mo l l ëza t e s a j . Më në fund, k u r p ë r k ë d h e l j e t e t i j u b ë n ë më k ë m b ë n g u l ë s e , ajo m ë r m ë r i t i me zë t ë u l ë t :

— Jo t an i .

329

— Po p s e ? — D h o m a ë s h t ë t e p ë r e f tohtë. . . Veç k ë s a j , më d u h e t

t ë bëj n jë b a n j ë . — Ke të d re j t ë , — t h a ai d u k e e p u t h u r te f lokët .

Pa i t h ë n ë asgjë, u s h k ë p u t p re j saj d h e dol i . Z h u r m a e h a p a v e t ë t i j n ë p ë r shka l l ë e dha në m ë n y r ë n më t ë p ë r -p i k t ë gëz imin e t i j . U k t h y e pas p a k me n j ë kovë të m a d h e n ë dua r , t ë m b u s h u r plot m e u jë .

— F a l e m n d e r i t , — t h a D i a n a d h e i b u z ë q e s h i . Si i d e h u r , ai e v u r i kovën në z ja r r , pa s t a j u

k u j t u a p ë r diçka, p ë r k u l i k o k ë n t e o x h a k u p ë r t ë p a r e në • b rendës i , e b ë r i k ë t ë d y - t r i h e r ë d u k e u m b r o j t u r me pë l l ëmbë t e d u a r v e n g a shkënd i j a t , g j e r sa e gjet i , sic d u k e t , a t ë q ë k ë r k o n t e , s e p s e t h i r r i :

— Ja ku qenka . D i a n a g j i t h a s h t u uli k o k ë n d h e p a n j ë çenge l k r e j t

t ë n x i r ë n g a bloza, që v a r e j d re j t e m b i z ja r r , a s h t u si në s h u m i c ë n e o x h a k ë v e f sha t a r akë . Bes i an i e ng r i t i k o v ë n d h e , d u k e u m b a j t u r me n j ë r ë n d o r e t e m u r i i o x h a k u t , me t j e t r ën u p ë r p o q t a v a r t e a t ë t e çengel i .

— Kujdes , — t h i r r i D iana , — do d ig jesh . P o r a i e k i sh te v a r u r n d ë r k a q k o v ë n d h e po h u k a t -

t e g j i thë gëz im d o r ë n që i i sh te p ë r s k u q u r p a k n g a n x e h t ë s i a .

— U dogje? — Asgjë fare .

Në shka l l ë u nd i en h a p a t e d ikuj t . I s h t e ka r roc i e r i , që po si l l te va l ixhe t . N d ë r s a e v ë s h t r o n t e me n j ë b u -zëqesh je të s h p ë r q e n d r u a r , Bes ian i t i d u k e j se g j i thë k ë t a n jerëz , që h i p n i n e zb r i sn in shka l l ë t me d r u në k r a h ë , m e va l ixhe , m e çan ta , s 'bën in g j ë t j e te r , veçse p ë r g a t i t n i n l u m t u r i n ë e t i j . A t i j s'i r r i h e j në n j ë vend .

— Sa të n g r o h e n d h o m a d h e uji, a s h k o j m ë të p i m ë n jë ka fe? — pye t i ai .

— K a f e ? Si të duash , — t h a Diana . — N d o s h t a do të i sh te m i r e t ë s h ë t i t n i m pak . K o k ë n e k a m k r e j t t ë t r u ­l l o s u r nga ka r roca .

P a s p a k a t a zb r i t ën posh t ë , n ë p ë r shka l l ë t e d r u n j t a q ë kë rc i tn in , d h e Bes iani n u k h a r r o i t ' i t h o s h t e h a n x h i u t

330

që t ë k i sh t e k u j d e s z ja r r in , m e q e n ë s e a t a d o n i n t ë s h ë -t i tn in pak .

— Me k ë t ë ras t , d u a të d i a ka n d o n j ë v e n d të b u k u r r r e t h e r ro tu l l , ndon jë v e n d që i a v l en b a r r a q i r a n ë t a s h o h ë s h ?

— N d o n j ë v e n d të b u k u r r r e t h e r r o t u l l ? — H a n x h i u t u n d i k o k ë n në n j ë m ë n y r ë m o h u e s e . — J o , zotni , r r e t h e r r o t u l l ë sh t ë po thua j se s h k r e t i .

— A s h t u ! — Po , veçse. . . P r i sn i pak . Ju k e n i k a r r o c ë , apo jo?

A t ë h e r ë p u n a n d r y s h o n p ë r j u . G j y s m ë o re l a rg q ë k ë n -de j , ose e s h u m t a t r e çe rek o re , në qoftë se kua j t j a n ë t ë lodhur , j u m u n d t ë shkon i në U j ë b a r d h ë n e E p ë r m e për t ë p a r e l i qene t a lp ine .

— U j ë b a r d h a e E p ë r m e ë s h t ë g j y s m ë o re l a rg me ka r rocë që k ë n d e j ? — p y e t i Bes ian i , i h a b i t u r .

—Po, zotni . G j y s m ë ore , e s h u m t a t r e çe rek ore . Të h u a j t që u ka r ë n ë r r u g a k ë n d e j , s'e k a n ë l ënë r a s t i n t ' u shpë to j ë .

— Si t h u a t i? — iu k t h y e Bes ian i së shoqes . — M e ­gj i thëse n a ë sh t ë m ë r z i t u r u d h ë t i m i m e ka r rocë , p o r i a v len b a r r a q i r a n ë t ë s h o h ë s h a t ë k a t u n d . S idomos l i ­q e n e t e f a m s h m e .

— Më k u j t o h e n nga m ë s i m i i g jeograf isë , — t h a ajo.

— At je a j r i ësh të i m r e k u l l u e s h ë m . D h e veç kësa j , g je r sa t ë k t h e h e m i ne , d h o m a d o t ë j e t ë n g r o h u r t a m a m . . . — Ai e n d ë r p r e u fjalën, p ë r ta v ë s h t r u a r në sy në n jë m ë n y r ë që ku j ton te se i sh te e veçan t ë .

— S h k o j m ë , — t h a ajo. H a x h i u j i o l i t ë t h ë r r i s t e ka r roc i e r i n , q ë e r d h i p a s

pak m e n j ë fy ty r ë j o for t t ë k ë n a q u r . .Duhej t ë m b r e h -te p ë r s ë r i k u a j t që po r sa i k i s h t e ç m b r e h u r , m e g j i t h a t ë s 'bër i a sn j ë k u n d ë r s h t i m . N d ë r s a h i p n i n n ë k a r r o c ë , Bes iani i ku j to i edhe n jë h e r ë h a n x h i u t t ë k i s h t e k u j d e s z ja r r in . Në çast in që k a r r o c a lëvizi v e t ë t i m t h i , a t ë e pë r shko i m e n d i m i se m o s po b ë n t e g a b i m që e l i n t e l eh tës i sh t a t ë d h o m ë h a n i t ë f i t ua r m e a q m u n d , po r në cas t e qetësoi ve ten , d u k e t h ë n ë se pas n j ë shë t i t j e j e

331

t ë k ë n d s h m e D i a n a d o t a n d i e n t e v e t e n m ë m i r e p ë r g j i thçka .

Mbasd i t j a h i d h t e një d r i t ë t ë b u t e m b i d j e r r i n ë . P ë r s h k a k t ë n jë n u a n c e t ë p u r p u r t , që k u s h e d i se nga i v in te , a j r i d u k e j më i n g r o h t ë se ç ' i sh te .

— Di t ë t po zgja ten , — t h a a i d h e me v e t e m e n d o i : Ç 'po fias k ë s h t u ! K o h a p o n a m b a n . . . D i t ë t j a n ë m ë t ë g j a t a tani . . .

Sa h e r ë i sh in t h ë n ë kë to fjalë, s i m je t i më i s i g u r t p ë r t ë m b u s h u r zb razë t i t ë n ë b i s e d a t e n j e r ë z v e q ë s 'nj iheshin" m i r e m e n jë r i - t j e t r in . M o s va l l e a t a i sh in b ë r ë aq t ë h u a j , s a q ë t ë k ë r k o n i n n d i h m ë n e f ja lëve t ë t i l la? Ah , po mjaf t , m e n d o i ai , s i k u r t a g j e n t e v e t e n në n jë zhg jëndë r . Ajo k o h ë i ku t an i .

U j ë b a r d h a e E p ë r m e u d u k më p ë r p a r a seç e p r i s -n in . K u l l a t e saj ng jan in që l a r g s i t ë v e s h u r a me m y s h k . Bora v e n d e - v e n d e n u k k i s h t e s h k r i r ë e n d e d h e copat e tokës d u k e s h i n e d h e më të zeza në f q i n j ë r i n ë e sa j .

K a r r o c a v a z h d o i r r u g ë n d r e j t l i q e n e v e , p a h y r ë në k a t u n d . K u r a t a zbr i tën , u d ë g j u a k a m b a n a e k i -shës . D i a n a m b a j t i k ë m b ë t e p a r a . A jo u k t h y e s i p ë r t ë g j e t u r n g a ç 'd re j t im po v i n i n t i ngu j t , po k i s h a n u k d u k e j . V e t ë m copa t e zeza t ë tokës , t ë p l e k s u r a d r a -m a t i k i s h t m e p l l a n g a t e dëbo rë s s ë p a s h k r i r ë , n ë m u -ngesë t ë k i shës , s h p e j t u a n të m b u s h n i n s h i k i m i n e sa j . Ajo u k t h e u s h p i n ë n a t y r e d h e u m b ë s h t e t te k r a h u i të shoqi t . Po i a f rohesh in n j ë r i t p r e j l i qeneve .

— Sa j a n ë g j i thse j? — p y e t i D i a n a . — Më d u k e t , g j a sh të . I sh in v e t ë m m b i g j e thna jën e t r a s h ë n g j y r ë k a f e , t ë

p ë r b ë r ë nga s h u m ë sh t r e sa f le tësh s t i n a s h t ë s h k u a r a d h e t ë ka lbë t a v e n d e - v e n d e g ë z u e s h ë m , s i n g a n j ë s ë -m u n d j e luksoze . B a s h k ë j n e p e s h ë n e saj m b i k r a h u n e t i j , Bes ian i n d j e u se e shoqja m a t e j t ' i t h o s h t e d içka . Z h a b ë l l i m a e g j e t h e v e nën k ë m b ë t e t y r e e b ë n t e më të q e t ë a n k t h i n e s a j .

— Ja d h e l iqen i t j e te r , — t h a p a p r i t u r ajo, d u k e t r e -g u a r za l l i sh ten e t i j mid is p i s h a v e d h e , t a m a m në ças t in k u r a i k t h e u k o k ë n ande j , v a z h d o i : — Bes ian , t i

332

me s igur i do t ë s h k r u a s h diçka më t ë m i r e pë r Rra f sh in . Ai u k t h y e s i t a k i sh in s h p u a r me sh t izë . K l i t h -

m ë n «Çfarë?» e m b y t i në ças t in e fund i t . J o , më m i r e t ë mos e dëg jon te p ë r h e r ë t ë d y t ë p y e t j e n . l u d u k s i ­k u r bal l in ia pë rvë lo i n jë p o t k u a i s k u q u r .

— P a s kët i j sh t eg t imi , — vazhdo i ajo me n j ë ton të b u t e , — ësh të e n a t y r s h m e . . . d i çka më të vë r te të . . .

— Sigur i sh t , — ia bër i ai , — s igu r i sh t . Ai potkoi i n x e h t ë i sh te a k o m a m b i ba l l in e t i j .

Diçka n g a e n i g m a po i zbulohej . . . N g a e n i g m a e h e s h -tjes... Në t ë v ë r t e t ë s 'k ishte q e n ë a s n j ë h e r ë en igmë. . . Po thua j se e d in te , po thua j se e p r i s t e që ajo f i a k ë r k o n t e kë t ë p ë r p a r a n a t ë s s ë p a r e t ë d a s h u r i s ë s ë t y r e t ë r e , s i n j ë s h p ë r b l i m p ë r m a r r ë v e s h j e n , p ë r pakt in . . .

— U n e të k u p t o j , Diane , — t h a a i me n jë zë ç u d i -t ë r i sh t t ë lodhur , — u n e n a t y r i s h t e k a m s h u m ë të v ë -sh t i rë , po r t ë kup to j . . .

— Ç 'mreku l l i që ë s h t ë kë tu , — t h a ajo d u k e ia p r e r ë fjalën. — Sa m i r e b ë m ë që e r d h ë m .

Ai ecte pa e p a s u r m e n d j en në v e n d d h e k ë s h t u s h k u a n gjer te l iqen i i dy të , pas t a j u k t h y e n pas . T e k po k thehesh in , a i nisi t a m b l i d h t e v e t e n d h e p ë r h e r ë e më t e p ë r e con te m e n d j e n te d h o m a e n g r o h t ë me oxhak që i p r i s t e në han .

A t a a r r i t ë n t e vend i ku k i s h i n l ë n ë ka r rocën , por , n ë v e n d q ë t ë h i p n i n n ë të , v a z h d u a n r r u g ë n p ë r t ë p a r e k a t u n d i n . K a r r o c a i n d i q t e pas .

Njerëz i t e p a r e që t a k u a n në u d h ë , dy g r a t ë n g a r -k u a r a me buce la uji , n d a l ë n h a p a t d h e i k u n d r u a n n jë copë he r ë . Në k u n d ë r s h t i m me pe i sazh in e b u k u r , nga afër ku l l a t d u k e s h i n e d h e më t ë z y m t a . Në r r u g ë t e fshat i t , s idomos në shesh in p ë r p a r a k ishës , k i s h t e n j e -rëz. T i rq i t e n g u s h t ë bo jë q u m ë s h t i , me a t ë v i jë t ë zezë që i p ë r s h k o n t e anash , t ë n g j a s h m e ç u d i t ë r i s h t me shen jën që t r e g o n s h k a r k i m e lek t r i c i t e t i , j e p n i n g j i thë ne rvoz izmin e ecjes së t y r e .

— Diçka do të k e t ë n d o d h u r , — t h a Bes ian i . A t a v ë s h t r u a n një copë h e r ë n ë d r e j t i m t ë n j e r ë z -

333

Ve, per të k u p t u a r se ç ' m u n d të k i s h t e n d o d h u r . P o r n d o d h i a duke j e n jë n a t y r e disi t ë q e t ë d h e s o l e m n e .

— Ajo do të j e t ë va l l e ku l l a e n g u j i m i t ? — p y e t i D iana .

— Ndosh ta . A s h t u d u k e t . D i a n a m b a j t i k ë m b ë t pë r t a p a r e m ë m i r e k u l l ë n

e m ë n j a n u a r . — Në qoftë se at i j ma lëso r i t që p a m ë a t ë h e r ë , a t i j

që b i s e d u a m sot, i ka m b a r u a r b e s a k ë t o d i te , me s igu r i ka p ë r f u n d u a r në n d o n j ë ku l lë ngu j imi , apo j o ? — p y e t i D iana .

— S igur i sh t , — u përgj ig j Bes ian i , pa i h e q u r s y t ë n g a g r u m b u l l i i n j e r ëzve .

— E, në qoftë se m b a r i m i i be së s e zë g j akës in në u d h ë t i m e s ipër , l a rg k a t u n d i t t ë ve t , a t ë h e r ë a i m u n d t ë fu t e t në çfarëdo ku l l e n g u j i m i ?

— Besoj se po . Ë s h t ë e n jë j ta g jë si p ë r u d h ë t a r ë t që i zë n a t a d iku d h e fu t en në b u j t i n ë n e p a r e që u de l p ë r p a r a .

— K ë s h t u që a i m u n d t ë j e t ë f u t u r e d h e t e kjo k u ­l lë?

Bes ian i buzëqesh i . — M u n d e t . M e g j i t h a t ë s 'e beso j . Ka k a q s h u m ë k u l l a

n g u j i m i dhe , veç kësa j , ne e p a m ë a t ë s h u m ë l a r g që k ë n d e j .

D i a n a k t h e u e d h e n jë h e r ë k o k ë n n g a ku l l a d h e n ë r r ë n j ë t ë sh ik imi t t ë sa j , t e b i sh t a t e syve , a t i j iu d u k se pa n j ë lloj l a k m i e buzëqeshëse . P o r në a t ë ças t a i vu r i r e se nga g r u m b u l l i i n j e r ëzve d i k u s h ua b ë n t e m e do re . Një x h a k e t ë m e k a t r o r ë , c a f y t y r a t ë n j o h u r a .

— Pa sh ih k u s h qenka , — t h a Bes ian i , d u k e t r e g u a r m e k o k ë a n d e j .

— Al i B inaku , — t h a D i a n a me zë të ulë t , p r e j të cilit n u k k u p t o h e j në se e d ë s h i r o n t e a p o jo k ë t ë t a k i m .

A t a u t a k u a n m u n ë m e s t ë shesh i t . G j e o m e t r i k u p ­tohe j m e n j ë h e r ë që k i sh t e k t h y e r n d o n j ë go të . S y t ë e çelët t ë m j e k u t , m a d j e jo v e t ë m sy të , po k r e j t l ë k u r a e tij e ho l lë e k u q e , d u k e s h i n të p ikë l l ua r a . K u r s e p r a p a f tohtës i së së z a k o n s h m e t ë Ali B i n a k u t mez i n d i h e j n j ë

334

lodhje s o l e m n e . P a s t y r e v i n t e n jë g r u m b u l l jo i vogë l ma lë so rësh .

— V a z h d o n i u d h ë t i m i n n ë p ë r R r a f s h ? — p y e t i Ali B i n a k u me zër in e t i j të t ingu l l t .

— Po , — u përgj ig j Bes i an Vorps i . — E d h e disa dite akoma .

— T a n i d i të t po zg ja ten . — P o . Ë s h t ë " t a m a m pr i l l . Po ju k ë n d e j ? — N e ? — ia bë r i g j eome t r i . — Ne si p ë r h e r ë , n g a

k a t u n d i n ë k a t u n d , n g a f l a m u r i n ë f lamur . . . P o r t r e t g rup i me n jë njollë g jaku. . .

— S i? — D e s h a të bë ja n j ë k rahas im. . . S i të t h e m , n j ë

k r a h a s i m nga bota e p ik tu rës . . . Ali B i n a k u e v ë s h t r o i f toh të . — Kish i t ndon jë g jyqës i k ë t u ? — iu d r e j t u a B e ­

siani Ali B înaku t . Ali B i n a k u pohoi m e kokë . — D h e çfarë g jyqës ie se, — n d ë r h y r i p r a n ë g j eome t r i . —

Sot ai , — g jeomet r i t r ego i me k o k ë Ali B i n a k u n , — ka b ë r ë n j ë gjyqësi që do t ë ka lo jë s i g o j ë d h ë n ë b r e z p a s b rez i .

— S 'duhe t t e p r u a r . — t h a Ali B i n a k u . — U n e s ' teproj asgjë . — t h a g j eome t r i . — V e ç k ë -

saj , a i ë sh t ë s h k r i m t a r d h e d u h e t t a dëgjo jë g j y q ë s i n ë t ende , Ali Binak .

P a s disa m i n u t a s h ngjar ja , p ë r s h k a k t ë s ë cilës i sh t e t h î r r u r në k a t u n d Ali B i n a k u me n d i h m ë s i t e ve t , u r i p r o d h u a nga disa gojë, që n d ë r p r e n ë . p l o t ë s u a n apo n d r e q ë n n jë ra - t j e t rën , s idomos a t ë t ë g j eome t r i t . Ajo i sh t e k ë s h t u :

P a r a n jë j ave a n ë t a r ë t e n jë fisi v r a s i n n j ë va jzë t ë t y r e t ë m b e t u r s h t a t z ë n ë . I sh t e e q a r t ë që së s h p e i t i do t ë v r i sn in e d h e djal in që k i s h t e p a s u r m a r r ë d h ë n i e d a s h u r i e me v ik t imën . Fami l j a e dja l i t m e r r v e s h n d ë r -kaq se foshnia e vajzës . aë n u k a r r i t i t ë l ind te , k i s h t e q e n ë m a s h k u l l . Ajo i de l p ë r p a r a p ù n ë s d h e e shna l l v e t e n në gjak me fami l j en e va izës , p i k ë r i s h t p ë r s h k a k të foshn jës -mashku l l që i pë rk i s t e asa j , p a v a r ë s i s h t se

335

djali i t y r e s 'k i sh te k u r o r ë me v i k t i m ë n . D u k e e b ë r ë kë t ë , fami l ja e djal i t shpa l l se i ka b o r x h gjak, p r a ka r a d h ë n p ë r t ë v r a r ë d ikë n g a fisi i va jzës . Në k ë t ë m ë ­n y r ë fami l ja e djal i t e s i g u r o n djal in fa j tor n g a n d ë -shk imi d h e e zgjat p a q e n sa të do jë ajo, d u k e i l i d h u r d u a r t pa ie s k u n d ë r s h t a r e . K u p t o h e t që famil ja e va jzës e k u n d ë r s h t o n n jë gjë t ë t i l lë me force. P u n a s h k o n në p l eqës inë e k a t u n d i t , por n u k ë s h t ë k a q e l eh t ë p ë r t ' u zg j idhur . F a m i l j a e vajzës, e t r u l l o s u r nga f a tkeqës i a , ka t ë d r e j t ë t ë t ë r b o h e t nga m e n d i m i se i pa ska a k o m a n j ë g jak b o r x h pa ies k u n d ë r s h t a r e , n j ë pinjol l i së c i -lës u bë s h k a k t a r pë r v d e k j e n e vajzës . Ajo ngu l k ë m -b ë p ë r t ë k u n d ë r t ë n . Por , n g a a n a t j e të r , n ë b a z ë t ë k a n u n i t , f o shn ja -mashku l l , qof të e d h e n ë b a r k t ë n ë -nës , i p ë r k e t fisit të djal i t d h e p ë r v d e k j e n e t i j l y p e t g jak njël loj s i p ë r n jë b u r r ë . P l eqës i a e k a t u n d i t n u k ë sh t ë n ë g j end je t a zgj idhë çësh t j en d h e k ë s h t u t h ë r r e t k a n u n t a r i n e m a d h Ali B i n a k u n .

G jyqës i a ë sh t ë b ë r ë p a r a n j ë ore . ( T a m a m n ë k o h ë n që ne s h ë t i t n i m t e l iqenet , m e n d o i Bes iani ) . S i g j i t h ë g jyqës i t ë e k a n u n i t , ajo k i s h t e q e n ë t e p ë r e s h k u r t ë r . P ë r f a q ë s u e s i i famil jes së d ja l i t i qe d r e j t u a r Ali B i -n a k u t : D e s h a t ë di, pe r se m a d e r d h ë n a t ë mie l i (do -m e t h ë n ë foshn jën e pa l indur ) . D h e Ali B i n a k u i qe p ë r -g j ig jur a t y p ë r a t y : Ç 'donte mie l l i y t n ë t h e s t ë h u a j ? ( D o m e t h ë n ë në b a r k u n e va jzës së h u a j , pa k u r o r ë ) . G j y q i n s'e k i s h t e f i tua r a sn jë ra pa i e d h e të dy pa le t u q u a j t ë n t ë l a r a n g a gjaku.

I qe të , pa l ëv i zu r asn jë m u s k u l në f y t y r ë n e b a r -d h ë d h e p a b ë r ë a s n d ë r h y r j e n m ë t ë vogël , Ali B i n a k u dëgjoi t r e g i m i n e z h u r m s h ë m të g jyq i t t ë t i j .

— Eh, i f a m s h ë m je, — ia b ë r i në fund g jeomet r i , me sy të p ë r l o t u r nga p i ja e n g a a d m i r i m i .

D a l n g a d a l ë a t a k ish in n i s u r t ë l ëv izn in n ë f o r m e shë t i t j e je n ë p ë r shesh in e f sha t i t . G j a t ë ecjes z h v e n -dosesh in d i sa p ë r p a r a , disa p r a p a .

— Në fund të fundi t , po t ' i s h ikosh me g jakf toh tës i , j a n ë g jë ra të th jesh ta , — t h a m j e k u , që u gje t p ë r k r a h Vorpsëve . — E d h e te ras t i i fundi t , që d u k e t aq d r a m a -

336

t ik, n ë t h e l b d u h e t k ë r k u a r r a p o r t i b o r x h d h ë n ë s d h e bo rxh l i .

M j e k u vijoi të fliste, po Bes ian i n u k e d ë g j o n t e m e s h u m ë v ë m e n d j e . A i nis i t ë shqe t ë sohe j p ë r t j e t ë r g j ë : m o s po i b ë n t e keq D i a n e s r i h a p j a e n jë b i s e d e të t i l lë? Dy d i t ë t e fundi t a t a s i k u r i sh in l a r g u a r p a k p r e j k ë t y r e b i s edave d h e ajo k i s h t e n i s u r m ë n ë fund t ë çelej .

— Po ju , s i ken i p ë r f u n d u a r k ë t u në R r a f s h ? — p y e t i a i sa p ë r t ë k ë m b y e r b i sedë . — Ju j en i m j e k apo jo?

T je t r i buzëqesh i h i d h u r . , — K a m qenë , t an i j a m t j e t ë r gjë . Në s y t ë e t i j u d u k n j ë b r e n g ë e m a d h e d h e B e s i a -

n i t i shkoi n d ë r m e n d se s idoqof të s y t ë e çelët, m a d je sy të që n ë p a m j e n e p a r e m u n d t ë t ë d u k e n t ë s t i pe -lare , j a n ë n ë gjendje t ë j a p i n n jë b r e n g ë m ë m i r e s e g j i thë lloj et e syve .

— U n e k a m m b a r u a r në A u s t r i p ë r k i r u r g , — v a z h ­doi m j e k u . — Me t u r m ë n e p a r e d h e të fund i t që dë rgo i m b r e t ë r i a m e b u r s ë n s h t e t ë r o r e . J u n d o s h t a k e n i d ë -g jua r se s i p ë r f u n d u a n p je sa më e m a d h e e s t u d e n t ë v e pas k t h i m i t nga j a sh të . E p ra , u n e j a m n jë nga a t a . Zhgën j im i p iote , as k l in ikë , as m u n d ë s i p ë r të u s h t r u a r profes ionin . Ca kohë q ë n d r o v a pa p u n ë , pas ta j r a s t ë -sisht , në n j ë kafe të T i r anës , u n joha me k ë t ë n je r i , — ai t regoi me kokë g jeomet r in , — i cili më propozoi k ë t ë p u n ë t ë ç u d i t s h m e .

— P o r t r e t g rup i me n jë njol lë g jaku , — t h a p r a p ë g jeomet r i , që i sh te a f rua r d h e po n d i q t e b i s edën e t y ­re . — Ku ka gjak, a t y na ke e d h e ne .

M j e k u n u k i kush to i a sn j ë v ë m e n d j e f jalëve të t i j . — D h e ju me d i e s i n e e m j e k u t i j en i i n e v o j s h ë m

Ali B i n a k u t në p u n ë n e t i j ? — pye t i Bes ian i . — N a t y r i s h t . N d r y s h e s 'do t ë më m e r r t e me v e t e . Bes ian Vorps i e v ë s h t r o i n j ë copë h e r ë me h a b i

bashkëfolës in . — S 'ka asgjë pë r t ' u çud i tu r , — vazhdo i m j e k u . —

Në g jyqës i t ë e kanun i t , k r y e s i s h t k u r ë sh t ë fjala p ë r çësht je q ë k a n ë t ë b ë j n ë m e vras je , s idomos m e p l a -

2 2 - 2 337

gosje, ë sh t ë p ë r h e r ë e n e v o j s h m e p r a n i a e d i k u j t që të k e t ë disa n j o h u r i e l e m e n t a r e t ë mjekës i së . N a t y r i s h t a s që b ë h e t fjalë p ë r n jë k i r u r g . Bi le do t ë t h o s h a s e i r o ­n ia më e m a d h e e g jendjes s i m e ë s h t ë p i k ë r i s h t se u n e m e r r e m m e n jë p u n ë q ë m u n d t a k r y e n t e i n f e r ­mie r i më i t h j e sh t ë , pë r të m o s t h ë n ë n j ë n je r i i z a -k o n s h ë m që d i çka d i pë r a n a t o m i n ë e t r u p i t t ë n j e -r iu t .

— Që di d içka? . . . A ë s h t ë e m j a f t u e s h m e k jo? M j e k u b u z ë q e s h i pë rsë r i m e h i d h ë r i m . — E keq ja ë s h t ë se ju me s igur i k u j t o n i që u n e

m e r r e m k ë t u m e m j e k i m e p lagësh , a p o j o ? — N a t y r i s h t . U n e e k u p t o j që ju , p ë r a r s y e t që i

t h a t ë , e k e n i b r a k t i s u r p rofes ion in e k i r u r g u t , p o r a m a p lagë t m u n d t'i m jekon i , apo j o ?

— J o , — t h a m j e k u . — Kjo do të i sh te g j y s m a e së keqes , që u n e t ë m e r r e s h a së p a k u me m j e k i m i n e p l a -gëve . P o r u n e s ' m e r r e m m e t o aspak . M ë k u p t o n i ? A s -pak . Malëso rë t g j i t h ë j e t ën i k a n ë m j e k u a r v e t ë p l a ­gë t d h e kë sh tu v a z h d o j n ë e d h e sot, m e r ak i , m e d u -h a n , m e m ë n y r a t m ë b a r b a r e , sic ë s h t ë p ë r s h e m b u l l n x j e r r j a e p l u m b i t me Dlumb e t j . , e t j . P r a , a t a s 'e k ë r -k o j n ë k u r r ë m j e k u n . K u r s e u n e j a m k ë t u p ë r t j e t ë r gjë. Më k u p t o n i ? U n e j am k ë t u io s i mjek , a s s i n d i h -mësmjek , po r s i n d i h m ë s j u r i s t . Ju d u k e t e ç u d i t s h m e ?

— Jo d h e aq, — t h a Bes ian Vorps i . — Diçka e n j o h e d h e u n e k a n u n i n d h e p o e m a r r m e m e n d m e ç ' p u n ë m e r r e n i .

— Me n u m ë r i m i n e p l agëve d h e me k las i f ik imin e t y r e , v e t ë m me k ë t ë , — t h a p r e r az i m j e k u .

I s h t e h e r a e p a r e që Bes ian i t iu d u k se t je tçi po b ë h e j ne rvoz . Ai k t h e u k o k ë n nffa Diana , p o r s y t ë e t y r e n u k u t a k u a n dot . Pa d y s h i m që kjo b i s e d ë s'i b ë r i a spak mi re , m e n d o i . por t an i . t ë b ë h e t s i t ë b ë h e t . Veç t ë m b a r o j ë s a m ë shpe j t d h e t ë i k im q ë k ë n d e j .

— Ju ndosh t a e dini se. s ipas k a n u n i t , p l agos ia s h l y -h e t me gjobë. Çdo p l age p n g u h e t veç e veç, d h e ç m i m i i p lages v a r e t nga vend i ku n d o d h e t . P l a g ë t e k o k ë s p a g u h e n , pë r s h e m b u l l . d y h e r ë m ë s h t r e n j t ë s e a to t ë

338

t rup ì t , që g j i t h a s h t u n d a h e n ne dy ka t ego r i , n g a brez i e l a r t e riga brez i e posh të , e k ë s h t u me r a d h ë . P u n a i m e s i n d i h m ë s i Ali B i n a k u t ë sh të v e t ë m k jo : t ë p ë r -caktoj n u m r i n e p l agëve d h e v e n d i n e t y r e .

A i vësh t ro i në fill im Bes ian Vorps in , p a s t a j t ë s h o -qen , s ikur t ë d o n t e t ë k u p t o n t e se sa a r r i t ë n t ek a t a fjalët e t i j .

— Plagos je t k r i jo jnë p r o b l è m e në g j y q ë s i t ë n d o s h t a më t epër se e d h e v e t ë v ras j e t , — vazhdo i m j e k u . — Ju n d o s h t a e d ini se, s ipas k a n u n i t , n j ë p lagos je , në qof të s e n u k sh lyhe t m e gjobë, q u h e t e b a r a b a r t ë m e g j y s m ë g jaku . P ra , n jë n je r i i p lagosur , p ë r k a n u n i n , ë s h t ë g jy smë i v r a r ë , s i të t h u a s h , g j y s m ë h i j e . R r j e d h i m i s h t d y plagosje t ë p a s h l y e r a b a r a z o h e n m e n j ë g jak . M e n jë fjalë, në qoftë se d i k u s h plagos dy v e t ë të n jë fisi t je tër , ose p lagos dy h e r ë t ë n jë j t in n j e r i , ai , poqese n u k i z h d ë m t o n plagosje t , ka b o r x h n j ë g jak .

Mjeku p ë r s ë r i h e s h t i n j ë g r i m e p ë r t ' u l ënë a t y r e kohë të gë l l t i tn in fjalët e t i j .

— E g j i thë kjo k r i jon p r o b l è m e t e p ë r të n g a t ë r r u a r a , k ryes i sh t ekonomike , — vazhdo i . — Ju më sh ikon i me hab i dhe u n e po e p ë r s ë r i t : k r y e s i s h t e k o n o m i k e . Ka famil je q ë n u k p a g u a j n ë do t d y p lagos je d h e p r a n o j n ë t ë j ap in pë r t ë n jë j e t ë n je rëzore . K a t ë t j e r ë q ë j a n ë ga t i t ë s h k a t ë r r o j n ë k r e j t e k o n o m i n ë e t y r e , t ë p a g u a j n ë qof të e d h e n jëze t p lage t ë v ik t imës , v e ç t ë k e n ë t ë d r e j t ën që, pas i v i k t i m a t ë s h ë r o h e t p r e j t y r e , t a v r a s i n a t ë përsër i . E ç u d i t s h m e , eh , por ka e d h e m ë . K a m n j o -h u r një t ip në Lug je t e Zeza, që p ë r v i t e me r a d h ë ë sh t ë d u k e e m b a j t u r f ami l j en m e b u k ë m e z h d ë m t i m e t që m e r r nga p lagos je t që i b ë h e n p r e j g j a k ë s v e t ë t i j . Ka s h p ë t u a r d isa h e r ë pa u v r a r ë d h e i ka s h k r e p u r n ë kokë se, m e a n ë t ë d isa s t ë rv i t j eve q ë k a b ë r ë , m u n d t ë shpë to jë p ë r h e r ë p r e j p l u m b i t , d u k e k r i j u a r k ë s h t u , i pa r i në bote , p rofes ion in e n j e r i u t që u s h q e h e t p r e j p lagëve t ë ve ta .

— Ç ' t m e r r ! — m u r m u r i t i Bes ian Vorps i . Ai k t h e u kokën nga D i a n a d h e ajo sesi iu duk , më e b a r d h ë në fy tyrë . T ë m a r r ë fund s a m ë p a r e kjo b i sedë , m e n d o i .

339

T a n i d h o m a e han i t , o x h a k u d h e kus i a me u jë , e v a r u r m b i të , i u d u k ë n t e p ë r t ë l a rgë ta . T ë ik im, m e n d o i p ë r ­sër i . T ë ik im s a m ë p a r e q ë k ë n d e j .

Njerëz i t i sh in s h p ë r n d a r ë n ë g r u m b u j t ë veg jë l n ë ­p ë r shesh , d h e a t a t ë d y m e D i a n e n k i sh in m b e t u r v e ­t ë m m e m j e k u n .

— Ju n d o s h t a e d in i , — vazhdo i m jeku , ( U n e s 'di d h e s ' dua të di asgjë , desh i ta n d ë r p r i s t e Besiani . ) , — që , s ipas kanun i t , k u r d y v e t ë god i t en f lakë p ë r f l akë d h e n j ë r i vr i te t , k u r s e t j e t r i p lagose t , a t ë h e r ë i p l a g o s u r i p a g u a n t ep r i cën e g j a k u t ? Me n jë fjalë, a s h t u sic ju t h a s h ë n ë fillim, s h p e s h h e r ë p r a p a g j i t h ë k ë t i j d e k o r i g j y s m ë mi t ik d u h e t k ë r k u a r e k o n o m i a . M u n d t ë t i n g ë -l lojë c inike, po r në k o h ë n e so tme , a s h t u s i çdo g jë t j e t ë r , e d h e g j aku ë s h t ë s h n d ë r r u a r n ë mai l .

— O, jo, — k u n d ë r s h t o i Bes ian i . — S ' d u h e t p a r e k a q th j e sh të . N a t y r i s h t e k o n o m i a ka p je sën e v e t në s h p j e g i m i n e s h u m ë d u k u r i v e , m e g j i t h a t ë s ' d u h e t t e p -r u a r me t ë d h e me k ë t ë r a s t d e s h a t ' j u p y e s , m o s e k e n i s h k r u a r ju n jë a r t i ku l l p ë r g j a k m a r r j e n , që u n d a l u a nga c e n s u r a m b r e t ë r o r e ?

— J o , — t h a p r e r az i m j e k u . — Të d h ë n a t i k a m d h ë n ë u n e , por a r t i ku l l i u s h k r u a nga t j e t ë r k u s h .

— Atje , me sa më ku j tohe t , p ë r m e n d e s h i n p i k ë -r i s h t fjalët «g jaku ë s h t ë k t h y e r në mai l» .

— Ë s h t ë n jë e v ë r t e t ë e p a l u j t s h m e . — E keni l e x u a r M a r k s i n ? — p y e t i Bes ian i . T j e t r i n u k u pë rg j ig j , v e t ë m e vë sh t ro i ngu l t az i , s i ­

k u r t ' i t h o s h t e : po t i që më p y e t m u a , e ke l e x u a r ? Rrë shq i t az i Bes i an i pa prof i l in e D ianes d h e e n d j e u

s e d u h e j t a k u n d ë r s h t o n t e m j e k u n . — J u , edhe v r a s j e n që u g j y k u a sot, e s h p j e g u a t në

m ë n y r ë t ë t h j e sh t ëzua r , — t h a d u k e k ë r k u a r n j ë s h k a k k u n d ë r s h t i m i .

— Aspak , — ia bë r i m jeku . — E t h a s h ë d h e e p ë r -s ë r i s : e g j i thë d r a m a që u g j y k u a sot, s ' i sh te v e ç s e n j ë çësh t j e bo rxh i .

— N a t y r i s h t b o r x h , por a m a ë s h t ë fjala p ë r n j ë b o r x h g jaku .

340

— S'ka r ëndës i , gjak, r u b i n , apo stof. P ë r m u a ai i sh te b o r x h d h e asgjë t je tër .

— S ' ë sh të n jë l lo j . — Njëlloj ë sh t ë . Zër i i m j e k u t i sh te bë r ë i egër . K u r s e l ë k u r a e h o ­

he i qe s k u q u r f lakë. Besiani e nd jeu v e t e n të fyer . — Ë s h t ë n j ë shp jeg im t e p ë r na iv , p ë r t ë mos p ë r -

d o r u r fjalën c inik , — tha ai. S y t ë e m j e k u t u b ë n ë të aku l l t . — Na iv j e n i ju , — t h a ai , — n a i v d h e c in ik b a s h k ë ,

j u b a s h k ë m e a r t i n t u a j . — Mos b ë r t i t n i , — t h a Bes ian i . — Do të b ë r t a s , bi le g jer në k u p ë të qiell i t , — t h a

mjeku , d u k e e u l u r m e g j i t h a t ë zër in . P o r k ë s h t u i u lë t , d u k e da lë me vë r shë l l imë mid i s buzëve , zër i i t i j n g j a n t e e d h e më kë rcënues . — L i b r a t t ua j , a r t i j u a j , a i b i e e rë i g j i th i k r i m . Në v e n d që t ë b ë n i d içka p ë r k ë t a ma lë so rë t ë m j e r ë , ju bën i seh i r v d e k j e n e t y r e , k ë r -kon i n ë t ë m o t i v e eks i t an te , k ë r k o n i t ë b u k u r ë n , p ë r a r t i n t u a j . N u k e sh ihn i që kjo ë sh t ë n jë b u k u r i që v r e t , sic e ka t h ë n ë n j ë s h k r i m t a r i r i , që ju me s igur i n u k e doni . J u m ë sil lni n d ë r m e n d a t a t e a t r o t b r e n d a n ë pa l la te t e a r i s t o k r a t ë v e ruse , ku s k e n a t j a n ë t ë g j e r a p ë r t ë l u a j t u r n ë t o m e q i n d r a ve të , k u r s e sa l la ë s h t ë a q e vogël , sa p ë r fami l jen e p r inc i t . J a , me a t a a r i s t o k r a t ë më ng jan i . E n x i t n i n jë popu l l t ë t ë r ë t ë lozë n jë t e a t ë r t ë p ë r g j a k u r , k u r s e ve t ë r r i n i n ë lozhë d h e b ë n i s e ­hir , b a s h k ë me d a m â t tua j a .

Bes ian i v u r i r e s e D i a n a m u n g o n t e . D o t ë j e t ë d i k u më p ë r p a r a , n d o s h t a me g j eome t r in , m e n d o i s i i m p i r ë .

— Po ju , — e n d ë r p r e u ai m j e k u n , — e k a m f ja lën p ë r ju pe r sona l i sh t , j u që j e n i mjek , që na i k u p t o k e n i g j ë r a t a s h t u sic duhe t , p e r s e m e r r n i p j e së j u n ë k ë t ë mi s t i f i k im? A ? P e r s e u s h q e h e n i n ë k u r r i z t ë t i j ?

— P ë r m u a ken i të d re j t ë , — t h a m j e k u . — U n e s ' j am veçse n jë d ë s h t a k i mje rë . Por , së p a k u , u n e e k u p t o j se ç ' j am d h e n u k he lmoj b o t ë n m e l ibra .

Bes ian i p r a p ë kërkoi D i a n e n me sy, po n u k e pa . Nga n jë anë , më m i r e që n u k e dëgjoi g j i t hë k ë t ë m a r r ë -

341

zi, m e n d o i . M j e k u d içka po t h o s h t e dhe Bes i an i u p ë r -p o q t ë p ë r q e n d r o h e j , por, k u r hap i p ë r s ë r i go jën , në v e n d që t ' i përgj ig je j a t i j , tha , s i k u r t ë f l iste me v e t e :

— Ku ë sh t ë g r u a j a i m e ? Tan i e k ë r k o n t e me sy mid i s g r u m b u l l i t t ë vogël t ë

n j e rëzve , që, a s h t u s i e d h e m ë p a r e , l ëv i zn in n g a d a l ë t e shesh i p ë r p a r a k i shës .

— D i a n e ! — t h i r r i ko t më kot . Ca n jerez k t h y e n koka t . — Ndosh ta ka h y r ë në k i shë n g a k u r e s h t j a , ose në

n d o n j ë sh tëp i p ë r n ë ban jë , t h a m j e k u . — Ka m u n d ë s i . V a z h d u a n të ecn in , po Bes ian i i sh te i t r u l l o su r .

S ' duhe j t ë i sha l a r g u a r n g a han i , m e n d o i . — Më falni, — t h a m j e k u me zë të b u t e . — N d o s h t a

e t e p r o v a . — S 'ka gjë. Ku të k e t ë s h k u a r va l l e? — Mos u b ë n i m e r a k . K ë n d e j r ro tu l l ë s h t ë . Ju m e -

r r e n m e n d t ë ? J e n i z v e r d h u r n ë fy ty r ë . — S 'kam g jë . Bes iani n d j e u d o r ë n e m j e k u t që e m b a j t i p ë r k r a h u ,

d e s h i t a h iq te , p o r a t y p ë r a t y e h a r r o i . Ca k a l a m a j v i -n i n a n a s h g r u m b u l l i t t ë p a r e t ë n je rëzve , a t j e k u i s h t e Al i B i n a k u m e g j e o m e t r i n d h e d içka t r e g o n i n m e d o r e . Bes ian i nd jeu n j ë h i d h ë r i m në gojë . L iqene t , i v e t ë t i u n d ë r m e n d . Ai q i l i m i v j e t ë r g je thesh , i k a l b u r t r a g j i -k i sh t , m e a t ë p r a r i m t ë g ë n j e s h t ë r t s ipë r t i j . . .

A i p o ecte m e h a p a t ë m ë d h e n j d r e j t g r u p i t t ë Al i B i n a k u t . Ësh të m b y t u r ? pye t i m e v e t e q ë l a rg . P o r f y t y r a t e t y r e i sh in t ë n g u r o s u r a n ë n j ë m ë n y r ë t ë v e -ç a n t ë . A s n j ë n g u s h ë l l i m s 'v in te p re j t y r e .

— Ç 'ësh të? — p y e t i a i me zë të m a r r e d h e , pa e d i -t u r a s v e t ë pse, n d o s h t a nga p a m j a e a t y r e f y t y r a v e , në v e n d q ë t ë p y e s t e « ç ' k a p ë s u a r ? » , p y e t i : «ç ' ka b ë r ë ? »

Përg j ig j j a m e z i dol i nga a to nofu l la t ë k y ç u r a pa m ë s h i r ë . l u desh t ' i a p ë r s ë r i t n i n a t ë d y - t r i h e r ë , g j e r sa t a m e r r t e v e s h : D i a n e Vorps i k i s h t e h y r ë në k u l l ë n e ngu j imi t .

342

S i k i s h t e n d o d h u r ? A s n ë a t ë cast d h e a s m ë v o n ë , k u r n d o d h i a n is i t ë t r egohe j e p l o t ë s u a r nga g j i thë d ë -s h m i t a r ë t (nd ihe j m e n j ë h e r ë se ajo i s h t e n jë nga a to lloj n d o d h i s h , q ë k i sh in n ë v e t v e t e e d h e rea l i t e t in , p o r e d h e t y m t a j ë n , që e n d a n t e n g a j e t a e z a k o n s h m e , p r a n jë n d o d h i t e p ë r e p r i r u r p ë r t ' u s h n d ë r r u a r n ë go jdhënë) , p ra , as në a t ë cast e as më pas ta j n u k u m o r do t v e s h sak të s i sh t se s i g rua ja e re k r y e q y t e t a s e a r r i t i të fu te j n ë k u l l ë n k u n u k shke l t e k u r r ë k ë m b ë e j a s h t m e . Mad je , ajo që i s h t e a k o m a më e p a b e s u e s h m e se v e t ë h y r j a , i sh te fak t i që n u k u vu re p r e j askuj t , ose, më s a k t ë , d içka u vu re , që ajo u l a rgua , që u e n d a t y r ro tu l l , por a s k u s h n u k e p a t i v ë m e n d j e n t ë k th je l l ë t p ë r t a n d j e k u r e n d j e n e saj , me p ë r j a s h t i m të ca k a l a m a j v e . Ndosh ta as ajo ve të , po të p y e t e j se s i e bë r i r r u g ë n gjer a t j e d h e s i a r r i t i m ë n ë fund t ë fu te j , n u k d o t ë i sh te në g j e n d j e të s h p j e g o n t e asgjë. N g a fjalët e r r a l l a që t h u h e j se m b e t ë n p r e j saj në Rra f sh , u h a m e n d ë s u a se ajo, në a to caste, pa t i n jë lloj s h k ë p u t j e j e n g a g j i t h -çka, n j ë l loj h u m b j e peshe , e ci la ia bë r i të l e h t ë jo v e t ë m idenë , po r e d h e v e t ë r r u g ë n g je r t e ku l la . M a ­dje n u k pë r j a sh tohe j që p i k ë r i s h t kjo g jë n d i h m o i e d h e në h u m b j e n e p ë r g j i t h s h m e t ë v ë m e n d j e s nda j sa j , v ë ­m e n d j e që do t a n d a l o n t e gj i thses i t ë b ë n t e h a p i n e k o b s h ë m . Në të vë r t e t ë , s ic e r i k u j t o n i n tan i , ajo qe l a r g u a r p r e j n j e rëzve d h e i qe a f rua r kul lës së n g u j i -m i t me ca lëviz je t ë l eh t a s i p . i j f l u t u r e që i a f rohe t l l ambës q ë djeg. Valëv i te j n ë e rë , s h t y h e j n ë a t ë d r e j -t i m d h e a s h t u lehtës isht , s i n j ë g j e t h e e s h t y r ë nga e ra , hy r i , ose, më mi r e , ra në p r a g u n e sa j . . .

I b ë r ë b a l t e në fy ty rë , Bes ian Vorps i e kup to i më në

343

fund ç 'k ish te n d o d h u r . Gjë ja e p a r e q ë . u p ë r p o q të b ë n -te, i sh te t ë sule j me v r a p p ë r t a n x j e r r ë g r u a n e v e t që ande j , por ca d u a r t ë f u q i s h m e e k a p ë n nga t ë dy k r ahë t .

— L ë s h o m ë n i , — t h i r r i ai me zë të ng j i ru r . F y t y r a t e t y r e ishin p r a n ë ti j s i g u r ë t e p a l ë v i z s h ë m

të n j ë m u r i . Mid i s t y r e s p i k a t t e f y t y r a e b a r d h ë e Al i B inaku t .

— L ë s h o m ë n i , — iu d r e j t u a a t i j , m e g j i t h ë s e Ali B i ­n a k u n u k i s h t e n j ë nga a t a që e m b a n i n .

— Qe të sohun i , zotni , — t h a Al i B i n a k u . — Ju n u k m u n d t ë shkon i a t je , sepse a t j e n u k m u n d t ë h y j ë a s k u s h pë rveç pr i f t i t .

— Po a t j e ë s h t ë g rua j a ime , — t h i r r i Bes ian i . — E v e t m e mid i s a ty re . . .

—Keni t ë d r e j t ë . D içka d u h e t b ë r ë , p o r j u v e t ë s ' m u n d t ë s h k o n i a t je . M u n d t ' j u që l lo jnë m e p u s h k ë , m ë k u p t o n i ? M u n d t ' j u v ras in .

— A t ë h e r ë t ë t h i r r e t pr i f t i , apo k u s h d r e q i n t j e t ë r d u h e t pë r t ë h y r ë at je .

— Pr i f t i u l a jmërua , — t h a Al i B i n a k u . — Po v jen , ja ku ë sh të . R r e t h e r r o t u l l i sh in g r u m b u l l u a r s h u m ë n jerëz . M i ­

dis t y r e Bes ian i pa ka r roc i e r in , që po e v ë s h t r o n t e me s y t ë ç a k a r r i t u r , d u k e p r i t u r h d o n j ë u r d h ë r p re j t i j . Po r Bes ian i i hoq i sy të .

— L a r g o h u n i , — iu d r e j t u a Ali B i n a k u t u r m ë s . D i ­s a b ë n ë c a h a p a m ë tu t je , p o r p r a p ë q ë n d r u a n n ë v e n d .

Pr i f t i u a f rua d u k e m a r r ë f r y m ë me zor. F y t y r a e t i j e f lashkët , me qeska të m ë d h a p o s h t ë syve , d u ­kej t e p ë r e a l a r m u a r .

— Sa k o h ë ka që ka h y r ë ? — p y e t i ai .

Ali B i n a k u vësh t ro i p ë r r e t h n ë n j ë m ë n y r ë pye t ë se . U dëg juan disa zë ra p ë r n j ë h e r ë s h . D i k u s h t h o s h t e g j y s ­më orë , d i k u s h n j ë ore , d i k u s h n j ë ç e r e k ore . S h u m i c a ngr in in supe t .

— S'ka r ëndës i , — t h a Ali B i n a k u . — K r y e s o r j a ë s h t ë që diçka d u h e t b ë r ë .

A i m e pr i f t in d içka p o t h o s h i n k o k ë m ë kokë . B e -

344

s iani dëgjoi f jalët e Ali B i n a k u t : « A t ë h e r ë po vij e d h e u n e m e j u » , d h e m o r i p a k zemër . N ë p ë r t u r m ë u d ë -g j u a n f ja lë t : « P o s h k o n pr i f t i b a s h k ë m e Al i B i n a k u n . »

Pr i f t i u n i s i pa r i . Al i B i n a k u eci p a s t i j . P a s i b ë r i d y - t r e h a p a , a i u nda l d h e iu k t h y e n j e r ë z v e :

— A s k u s h t j e t ë r t ë m o s af rohet . A t a m u n d t ë q ë -Uojnë.

Bes ian i n d j e u se a k o m a po e m b a n i n p ë r k r a h ë s h . Ç 'është kjo q ë m ë gjet i m u a , dënes i a i m e ve t e . N ë sy të e t i j b o t a e t ë r ë u zbraz , m b e t ë n v e t ë m a to dy f i ­g u r a lëvizëse, p r i f t i d h e Al i B inaku , d h e ku l l a e n g u j i -mit , d r e j t së ci lës a t a po shkon in .

Z ë r a t p ë r r e t h v in in s i n j ë v ë r s h ë l l i m ë e l a r g ë t e r e nga n jë b o t e t j e t ë r . Mbi p r i f t in s ' m u n d të që l lo jnë , se e m b r o n k a n u n i , p o r m b i Al i B i n a k u n po . A s m b i Ali B i -n a k u n s 'besoj se që l lo jnë . A t ë e n j eh g j i t h k u s h .

Pr i f t i d h e Al i B i n a k u i sh in n ë m e s t ë r r u g ë s , k u r Diana u shfaq te d e r a e ku l lës së ngu j imi t . A t ë që n d o -dhi në a to cas te , Bes ian i s 'e m b a n t e m e n d m i r e . I sh t e një p ë r p j e k j e e t i j e p a m b a r i m p ë r t ' i da lë p ë r p a r a , një m ba j t j e e n j e r ëzve p ë r k r a h ë s h d h e z ë r a t : p r i t sa t ë l a rgohe t e d h e p a k nga kul la , s a t ë m b ë r r i j ë g jer t e g u r ë t e b a r d h ë . P a s t a j ai pa m j e k u n që u d u k e u z h d u k d i -ku, pas ta j p r a p ë n jë p ë r p j e k j e e t i j d h e p r a p ë të n jë j t ë t zëra, q ë m u n d o h e s h i n t a qe t ë son in .

Më në fund Diana a r r i t i g je r t e g u r ë t e b a r d h ë , d h e njerëzi t e l a n ë Bes ian in , meg j i t hëse d i k u s h t h a : Mos e lini, b r e b u r r a , se do ta v r a s ë g r u a n . D i a n a i sh te e b a r ­d h ë s i p ë l h u r ë . Në f y t y r ë s 'k i sh te a s t m e r r , a s vua j t j e , a s t u r p , k i s h t e v e t ë m n jë m u n g e s ë t ë f r i k shme , s idomos në zonën e syve . Me a n k t h , v ë s h t r i m i i Bes ian i t k ë r ­koi n d o n j ë s h q y e r j e në r r o b a t , apo njol la t ë zeza t e b u -zët e te qafa, p o r iu d u k se s 'k ishte g j ë r a të t i l la. Ai do t ë p s h e r ë t i n t e n d o s h t a i l eh të sua r , s i k u r t ë m o s i s h t e ajo zb razë t i a e syve .

Me n jë lëvizje që s ' i sh te as e r r e p t ë , p o r as e d h e m s h u r , a i e k a p i n g a k r a h u t ë shoqen , d h e d u k e e c u r ve të i pa r i , e t ë r h o q i a t ë d r e j t ka r rocës , ku u fu t ën n jë r i pas t je t r i t , pa folur e pa u p ë r s h ë n d e t u r me asn je r i .

345

K a r r o c a r e n d t e m e shpe j t ë s i n ë p ë r u d h ë n e m a d h e . S a k o h ë k i sh in q ë u d h ë t o n i n k ë s h t u : n jë m i n u t e , n j ë s h e k u l l ? Bes ian Vorps i u k t h y e më në f u n d n g a e s h o q j a :

— P s e s ' f let? — i t ha . — P s e s 'ma s h p j e g o n si n d o -d h i ?

Ajo r r i n t e e p l a t i t u r në nden j ë se , me v ë s h t r i m i n p ë r p a r a , s iku r a i t ë m o s i s h t e a t y . A t ë h e r ë a i e k a p i

- p ë r b ë r r y l i fort, me egërs i . — Fol , ç 'bëre a t j e b r e n d a ? Ajo as u përg j ig j d h e as e t ë r h o q i k r a h u n që a i po

i a s h t r ë n g o n t e s i me d a r ë .

P e r s e shkove at je , t h i r r i a t ë h e r ë p a zë. .Pë r t ë p a ­r e s a e t m e r r s h m e q e d r a m a ? P ë r h a k m a r r j e n d a j m e j e ? A p o p ë r t ë k ë r k u a r a t ë m a l ë s o r i n e asaj d i te , a t ë Gjorg. . . Gjorg. . . K u l l ë m ë ku l l ë n g u j i m i d o t ë t ë k ë r -koj . . . A ?

Të g j i tha kë to p y e t j e i a b ë r i pa s t a j me fjalë p a k a s h u m ë t ë t jera , p o r m e t ë n j ë j t ën r end i t j e , p o r ajo s 'u përg j ig j p ë r a s n j ë r ë n d h e a i e k u p t o i që t ë g j i t h a a t o s h k a q e i sh in t ë v ë r t e t a . P a p r i t u r a i n d j e u n j ë lodh je t ë m a d h e s i a s n j ë h e r ë t j e t ë r .

J a s h t ë po n g r y s e j . M u z g u , i n d i h m u a r n g a m j e -gul la , p o b i n t e m e shpe j t ë s i m b i u d h ë . P a s x h a m i t t ë k a r r o c ë s i u d u k s e pa m i d i s mjegu l l ë s n j ë n j e r i t ë h ï -p u r m b i m u s h k ë . F y t y r a e v e r d h ë e s h t e g t a r i t , që B e -s ian i t iu d u k e n j o h u r , e n d o q i p ë r n j ë g r i m e k a r r o c ë n . Ku v e t e n ë p ë r k ë t ë m u z g «Qeha ja i i gjakut»-, m e n d o i .

Ku ve t e t i? i t h a pas p a k vê t e s . I v e t ë m në k ë ­t ë R r a f s h t ë h u a j , n ë m u z g u n p lo t f a n t a z m a , k u ? . . .

346

P a s g j y s m ë o re k a r r o c a nda lo i p ë r p a r a h a n i t . N jë r i pas t j e t r i t a t a ng j i t ën shka l l ë t e d r u n j t a d h e h y n ë në d h o m ë . Z ja r r i i sh t e e n d e i n d e z u r d h e kova me u jë , që h a n x h i u me s igur i e k i s h t e m b u s h u r përsë r i , i s h t e a t je k r e j t e n x i r ë n g a bloza. N j ë l l ambë me v a j g u r i l ë -s h o n t e d r i t ë t ë p a s i g u r t p ë r r e t h . A s k u s h n u k u m o r a s me z ja r r in , as me kovën . D i a n a u zhvesh d h e u s h t r i n ë s h t r a t , d u k e m b u l u a r m e n j ë r i n k r a h sy t ë , p ë r t ' u m b r o j t u r nga d r i t a e l l a m b ë s . A i qënd ro i në k ë m b ë p r a -n ë d r i t a r e s , m e v ë s h t r i m i n n g a x h a m a t d h e v e t ë m h e r ë pas h e r e k t h e h e j p ë r t ë p a r e k r a h u n e saj t ë b u k u r , m e n jë r r i p dan te l l e , r r ë s h q i t u r p o s h t ë supi t , q ë v a z h d o n t e t ' i m b u l o n t e g j y s m ë n e fy ty r ë s . Ç't ' i k e n ë b ë r ë va l le a t a po l i f emët g j y s m ë t ë v e r b ë r ? t h a m e v e t e . D h e e n d i e n t e që kjo i s h t e n j ë n g a a to lloj pye t j esh , që i sh in t ë a f t a t ë m b u s h n i n n jë j e t ë t ë t ë r ë n j e rëzore .

A t a q ë n d r u a n në h a n a t ë n a t ë d h e g j i t hë d i t ën e n e s ë r m e , p a da l e f a r e n g a d h o m a . H a n x h i u u a solli u s h q i m i n n ë d h o m ë , i h a b i t u r p a masë , q ë n u k k ë r -k u a n m ë t ' u nd ize j z j a r r i n ë o x h a k .

Në mëng je s in e d i t es së p a s n e s ë r m e ( ishte s h t a t ë -m b ë d h j e t ë pri l l) k a r r o c i e r i çoi va l i xhe t në k a r r o c ë , d h e a ta , b u r r ë e g rua , pas i p a g u a n d h e u p ë r s h ë n d e t ë n f toh të me h a n x h i u n , u n i s ë n p ë r u d h ë .

Po ikn in n g a Rra f sh i .

347

KAPITULLI I SITATE

Mëngjes i i s h t a t ë m b ë d h j e t ë pr i l l i t G j o r g u n e zuri në U d h ë n e Madhe , që t ë c o n t e p ë r në Brezf toh t . M e ­gj i thëse k i s h t e q y s h n ë ag im q ë u d h ë t o n t e p a p u s h u a r asg jëkund , e k u p t o i se g je r në Brez f toh t do t ' i d u h e j së p a k u n j ë dite u d h ë a k o m a , k u r s e besa e t i j m b a r o n t e në m e s d i t ë .

A i n g r i t i k o k ë n l a r t p ë r t ë k ë r k u a r n ë qiel l diel l in , të cil in r e t e e l a r t a e m b u l o n i n pa e f s h e h u r m e g j i t h a t ë ven d in k u n d o d h e j . Mesd i t a n u k ë s h t ë l a rg , m e n d o i , d u k e e u l u r v ë s h t r i m i n m b i u d h ë . N g a lby r j a e s y v e u d h a i d u k e j plot re f lekse t ë k u q ë r r e m t a . T e k ecte, m e n -

348

d o n t e se, në qoftë se besa e t i j do të m b a r o n t e në m b r ë m j e , a i d o t ë k i sh m u n d u r t ë m b ë r r i n t e n ë s h t ë p i s ë p a k u a t y n g a m e s n a t a . M i r ë p o ajo, s i s h u m i c a e besave , m b a r o n t e në m e s d i t ë . Dihe j s e në k ë t ë ras t , në qof të s e i b e s ë t u a r i v r i t e j p i k ë r i s h t d i t ën e m b a r i m i t të besës , i sh ikohe j se në ç ' anë i b ë n t e h i je k o k a fill pas r r ë z i m i t në tokë , n g a p e r ë n d i m i apo n g a l ind ja . Në qo f t ë se koka i b ë n t e h i je nga l ind ja, do të t h o s h t e se a i i sh te v r a r ë pas mesd i t ë s , p r a pas m b a r i m i t t ë besës . N ë qof të se k o k a i b ë n t e hije^, nga p e r ë n d i m i , do të t h o s h t e s e i sh te v r a r ë p a r a kohe , p r a m e pabes i .

G j o r g u ng r i t i p ë r s ë r i kokën . P u n ë t e t i j k i s h i n l i -dh je a t ë d i t e me qiel l in, me lëv iz jen e diell i t n ë p ë r të . Pa s t a j , a s h t u s i h e r ë n t je tër , a i v ë s h t r o i u d h ë n , që , pë r s h k a k t ë lby r j e s së syve , i u d u k p r a p ë e m b y t u r në d r i t ë . E k t h e u k o k ë n pas d h e k u d o i sh t e po a i n d r i ç i m i t r ënda f i l t ë d h e asgjë t j e t ë r mid is t i j . Me sa d u k e j , k a ­r roca e zezë, që a i e k i s h t e k ë r k u a r më ko t t r i j avë r r e s h t n ë p ë r t ë g j i tha r r u g ë t e Rrafsh i t , n u k do t ë shfaqe j as k ë t ë m ë n g j e s t ë fund i t t ë j e t ës së t i j t ë l i re . Sa h e r ë i qe d u k u r se ja, po e has t e , d h e sa h e r ë ajo qe z h d u k u r s i k u r t ë k i sh t e f l u t u r u a r në qiell . E k i sh in p a r e në U d h ë n e Hijes , në K a n a k ë t e Shalës , në U d h ë n e M a d h e t ë F l a m u r ë v e , por a i s 'k i sh te m u n d u r që s 'k i sh te m u n d u r t a g j en t e dot. Sa a r r i n t e a i në k r a h i -n ë n që t hosh in se e k i sh in p a r e , ajo n d o d h e j n d ë r k a q në k r a h i n ë n fq in jë dhe , sa k t h e h e j a i p ë r t ' i p r e r ë u d h ë n n ë n d o n j ë k r y q ë z i m k u m u n d t ë ka lon te , ajo m e r r t e n j ë d r e j t i m t ë p a p r i t u r .

H e r ë - h e r ë e h a r r o n t e , por u d h a v e t ë ia s i l l te n d ë r m e n d . K u r s e t a n i po thua j se s 'k i sh te m ë asn jë shpresë . Se, e d h e s i k u r ajo t ë s h t e g t o n t e g j i thë j e t ën n ë p ë r Rrafsh , a i v e t ë do të m b y l l e j në ku l l ën e ngu.jimit d h e s 'k ishte p ë r ta p a r e dot , se. e d h e s iku r pas ta j t ë n d o d h t e e p a -m u n d u r a , që a i të d i l te nga kul la , n jë d i te s y t ë e t i j do t ë i sh in g j y s m ë t ë p r i s h u r , k ë s h t u që në v e n d t ë saj a i s 'do të s h i h t e veçse n j ë m'ollë të t u rbu l l t , a s h t u s i dielli , që pas r e v e t ë . s o t m e s ' ishte veçse n jë tufë t r ënda f i l a sh t ë s h t r y d h u r .

349

Gjorgu e h o q i m e n d j e n p re j saj d h e e çoi te s h t ë -pia. A ta e p r i s n i n sot g j i thë m e r a k , k u r s e a i n u k do t ë m b ë r r i n t e d o t p a r a mesd i t ë s . N ë m e s d i t ë d u h e j t ë ndë rp r i s t e u d h ë t i m i n d h e t ë fshihei p ë r t ë p r i t u r n a t ë n . Tani a i i sh te g j akës që k ë r k o h e j , d h e lëv iz ja e t i j k ë n ­dej e t u t j e do t ë i sh te v e t ë m n a t ë n d h e k u r r ë n ë p ë r r r u g ë n k r y e s o r e . N jë gjë t ë t i l lë k a n u n i jo v e t ë m n u k e q u a n t e shen jë f r ike , por , p ë r k u n d r a z i , e q u a n t e s h e n j ë u r tës ie dhe b u r r ë r i e , s epse ajo, jo v e t ë m që i m b r o n t e j e t ën gjakësi t , p o r e p e n g o n t e a t ë që me ec jen e t i j të lire të a c a r o n t e fisin e v ik t imës . K r a h a s nd jen jës së k ryer jes s ë d e t y r ë s g jakës i d u h e j t ë k i s h t e n j ë n d j e n j ë faji ndaj bo tes . S idoqof të q y s h a t ë m e s d i t ë a i d u h e j t ë g jen te n d o n j ë s k u t ë p ë r t ' u f s h e h u r g j e r sa t ë b i n t e t e r r i . Di të t e fundi t , në h a n e t ku k i s h t e n d a l u a r p ë r t ë f je tur , dy - t r i h e r ë i qe d u k u r s e k i s h t e p a r e r r ë s h q i t a z i n j ë n j e ­r i pre j fisit të K r y e q y q ë v e . N d o s h t a i k i s h i n b ë r ë sy t ë , por ndosh ta i sh t e v ë r t e t a s h t u : i k i sh in v ë n ë p a s n d o ­n jë n jer i pë r t a n d j e k u r e p ë r t a v r a r ë m e n j ë h e r ë p a s m b a r i m i t të besës , a t ë h e r ë k u r i n d j e k u r i ë s h t ë e n d e i paku jdes shëm p ë r m b r o j t j e n e vet .

Sidoqoftë d u h e t t ë r u h e m , m e n d o i d h e p ë r h e r ë t ë t r e t ë ngr i t i k o k ë n d r e j t qiel l i t . T a m a m n ë a t ë çast i u d u k s e dëgjoi n j ë z h u r m ë t ë la rgë t . Mba j t i k ë m b ë t pë r t ë k u p t u a r nga v i n t e z h u r m a , po r s'e m o r i do t vesh . U vu t ë ecte d h e z h u r m a nisi t ë n d i h e j p ë r s ë r i . I s h t e s i n j ë u t u r i m ë e m b y t u r , q ë v i n t e h e r ë m ë dobë t , h e r ë m ë for t . D o t ë j e t ë n d o n j ë u j ë v a r ë , mendo i . D h e v ë r t e t a s h t u ishte . K u r iu a f rua d h e e pa, m b e t i i m r e k u l l u a r . U j ë ­v a r ë m ë m a g j e p s ë s e s 'k i sh te p a r e n d o n j ë h e r ë n ë j e t ë n e t i j . Ishte n d r y s h e nga të t je ra t , pa s h k u m ë e s t ë rka la , e s h t r u a r l ë m u e s h ë m p ë r s k a j s h k ë m b i t m e n g j y r ë t ë g je lbër në të e r r ë t , s i n jë f lokna jë e r e n d e . G j o r g u t iu k u j t u a n f lokët e g r u a s së b u k u r k r y e q y t e t a s e . Në qof­të se do t ' i b i n t e diell i , u j ë v a r a do të n g j a s o n t e t a m a m m e ta .

A i vazhdoi t ë q ë n d r o n t e s ipër u r ë s s ë vogël t ë d run j t ë , n ë n t ë c i lën u j ë r a t e r r ë z u a r a n g a s h k ë m b i v i -jon in udhën , p o r t ë s h t h u r u r a t a s h m ë e pa so l emni t e t .

350

G j o r g u n u k i a h i q t e s y t ë u j ë v a r ë s . Një j a v ë m ë pa re , n ë n j ë n g a h a n e t k u k i sh t e k a l u a r na t ën , k i s h t e d ë g j u a r s e k i s h t e v e n d e në bo te që p r e j u j ë v a r a v e t ë m a l i t b ë -n i n d r i t ë e lek^r ike . Një m a l ë s o r i r i u t r e g o n t e dy b u j -t ë sve se kë t ë e k i sh t e d ë g j u a r p re j n j ë t je t r i , të cilit g j i t h a s h t u i a k i sh t e t r e g u a r n j ë t j e të r d h e bu j t ë s i t që e dëg jon in , p ë r s ë r i t n i n : Të b ë h e t d r i t ë p r e j u j i t ? ! Je i m a r r e , o n j e r i ? ! Po pse, v a j g u r ë sh t ë uji , që . m u n d të bë jë d r i t ë ? ! Po uj i e s h u a n z j a r r i n e jo ta n d e z ë ! K u r s e ma lë so r i n g u l t e k ë m b ë se k ë s h t u e k i sh t e d ë g j u a r k ë t ë

' g jë d h e n u k s h t o n t e asgjë n g a vet ja , se m u n d të bëhe j d r i t ë p ikë r i sh t n g a uji, veçse jo nga ujë dosido, sepse d h e mid i s u j ë r a v e ka n d r y s h i m , a s h t u s i m i d i s n je rëzve , p r a d r i t ë m u n d t ë b ë h e t v e t ë m p r e j uj i t f isnik t ë u j ë v a ­r a v e . Të ç m e n d u r a t a që t a k a n ë t h ë n ë e a k o m a më i ç m e n d u r t i që e ke b e s u a r , t hosh in buj tës i t . P o r kjo s'e p e n g o n t e ma lë so r in t ë t h o s h t e se, në qof të se do të n d o d h t e kjo, a t ë h e r ë (g j i t hmonë , s ipas f ja lëve t ë a t i j t je t r i t , që i a k i s h t e t h ë n ë n j ë t je tër) p ra , në qof të se do

, t ë b ë h e j kjo në Rrafsh , a t ë h e r ë k a n u n i do të zbu t e j p a k s a d h e Rra f sh i do t ë s h p ë l a h e j paksa n g a m o r t ja , a s h t u s i toka t e h e l m ë t a që shk r ipëz oh en me a n ë t ë shpë la r j e s . I m a r r ë o i m a r r ë , p ë r s ë r i t n i n buj tës i t , k u r s e G j o r g u sepse i k i sh t e b e s u a r të pan johur i t .

A i me vësh t i r ë s i i k t h e u s h p i n ë n u j ë v a r ë s . R r u g a zgja te j pa fund, ga t i e d r e j t ë , me n jë p u r p u r t ë l e h t ë n ë ska je t .

A i ngr i t i k r y e t d r e j t q ie l l i t . E d h e pas p a k d h e k o h a e besës m e r r t e fund d h e a i do të d i l te j a s h t ë k o h ë s k a n u n o r e . J a s h t ë kohës , p ë r s ë r i t i m e ve t e . l u d u k disi e ç u d i t s h m e të d i l te n j e r i u j a s h t ë kohës së ve t . E d h e pak , pë r së r i t i d u k e n g r i t u r k o k ë n d re j t qiel l i t . T r ë n d a -filët e s h t r y d h u r pas r e v e s i k u r ishin n x i r ë t a n i l eh taz i . G j o r g u buzëqesh i m e h i d h ë r i m , s iku r t ë t h o s h t e m e v e ­t e : S 'ke ç'i b ë n !

351

N d ë r k a q ka r roca , b r e n d a së ci lës i sh in Vorpsë t , bur-r r ë e g rua , r e n d t e n ë p ë r U d h ë n e M a d h e të F l a m u r ë v e , më e g j a t a e u d h ë v e që p ë r s h k o n i n R r a f s h i n . B j e s h k ë t , g j y s m ë t ë z b a r d h u r a n g a bo r ima , s p r a p s e s h i n g j i t h n j ë d h e Bes ian Vorps i , t e k i s h i k o n t e a s h t u , m e n d o n t e se ja , më në fund a t a po i k n i n nga m b r e t ë r i a e v d e k j e s . Sy r i i t i j i d j a t h t ë k a p t e h e r ë p a s h e r e prof i l in e së shoqes . E zbeh të , me n j ë n g r i r j e që l ë k u n d j e t e k a r r o c ë s , n ë v e n d q ë t a m b u l o n i n , e t h e k s o n i n m ë s h u m ë , ajo h e -r ë - h e r ë i ka l l t e f r ikën . I sh t e k r e j t ë s i s h t e h u a j , e t j e -t ë r sua r , v e t ë m f o r m e t r u p o r e , shp i r t i i së cilës k i s h t e m b e t u r a t j e l a r t .

Ç 'm 'u d e s h t a sill j a n ë k ë t ë R r a f s h t ë m a l l k u a r , t h a a i m e v e t e p ë r t ë n j ë q i n d t ë n h e r ë . V e t ë m n jë p ë r k i t j e pa t i me R r a f s h i n d h e a i i a mor i . N j ë g r i m e e p r e k u m e k a n i z m i i p ë r b i n d s h ë m , d h e ajo g r i m e mjaf to i që a i f i a m e r r t e g r u a n , p ë r f i a b ë r ë rob inë , n ë r a s t i n m ë t ë mi re , z a n e mal i .

K ë r k ë l l i m a e r r o t a v e të k a r r o c ë s i s h t e n j ë m u z i k ë e p ë r s h t a t s h m e pë r t ë s h o q ë r u a r d y s h i m e t , h a m e n d j e t d h e p e n d i m i n e t i j . E k i s h t e v ë n ë në p r o v ë l u m t u r i n ë e t i j , s i ku r t ë d o n t e t ë m e r r t e ve sh nëse e m e r i t o n t e apo jo a t ë l u m t u r i . E k i sh t e ç u a r n ë p ë r p o r t â t e s k ë t e r r ë s a t ë l u m -t u r i t ë b r i s h t ë q y s h në p r a n v e r ë n e saj t ë p a r e . D h e a jo s'i q ë n d r o i dot p roves .

I q e t ë n g a n j ë h e r ë , m e n d o n t e se në t ë v ë r t e t ë a s n j ë nd jen jë anësore , asn jë i t r e t ë n u k do t ë i sh te k u r r s e s i në g j end je t ë p r e k t e nd j en j ën e D i a n e s n d a j t i j . Në qof­të se n d o d h i (medet , sa të h i d h u r a q e n ë fjalët -«kjo n d o d h i » !), n d o d h i j o p ë r s h k a k t ë n j ë t ë t r e t i , p o r p ë r

352

shkak të d içka je t m e r r ë s i s h t të g j e r ë . I sh t e d i çka e t u r bull t , q ë k i sh t e t ë b ë n t e m e n jë d r a m e mi l ionash n ë ­për s h e k u j , nda j d h e d u k e j e p a r i p a r u e s h m e . S i f l u t u r a që m u n d të p r e k e j n g a n jë l o k o m o t i v ë e zezë, i sh te p ë r k i t u r ajo me d r a m ë n e Rra f sh i t d h e k i s h t e h u m b u r .

H e r ë - h e r ë , me n jë qe tës i p re j s ë ci lës t r e m b e j d h e vetë , a i "mendon te se n d o s h t a i d u h e j p a g u a r k jo t a k s ë Rrafshi t . N jë t a k s ë p ë r v e p r a t e t i j , p ë r a to z a n a t d h e sh to jzoval le t e m a l e v e t ë p ë r s h k r u a r a në to d h e p ë r a t ë l loxhën e v o g ë l ' t ë sh faq jes p ë r b a l l ë s k e n ë s ku lo t n jë popul l i t ë r ë i p ë r g j a k u r .

P o r n d o s h t a n d ë s h k i m i d o t ë m ë g j e n t e k u d o q ë t ë isha, g jer n ë T i r a n e , m e n d o n t e d u k e q e t ë s u a r v e t e n . Sepse Rra f sh i l ë shon te va l ë g jer la rg , m b i g j i thë v e n d i n dhe në t ë g j i tha k o h ë r a t . A s h t u s i v a l e t kozmike .

Ai n g r i t i m ë n g ë n e p a r d ë s y s ë d h e pa o rën . I sh t e mesd i të .

G j o r g u n g r i t i k r y e t d h e gje t i n jo l l ën e diel l i t , pas r eve . T a m a m mesd i t ë , t h a me ve te . K o h a e besës k i sh te m b a r u a r .

Me dy h a p a t ë l e h t ë a i doli n g a U d h a e M a d h e d h e nisi t ë ec te n ë p ë r d j e r r i n e . T a n i d u h e j t ë g j e n t e n jë vend p ë r t ë p r i t u r r ë n i e n e t e r r i t . R r u g a nga t ë dy ja anë t i sh te e s h k r e t ë , m e g j i t h a t ë v a z h d i m i i ec jes n ë p ë r U d h ë n e M a d h e do t ' i d u k e j a t i j n j ë shke l j e e k a n u n i t .

D j e r r i n a i sh t e e g j a t ë d h e e s h e s h t ë . Në the l lës i k i ­sh te t oka t ë p u n u a r a d h e ca d r u r ë , po r r e t h e r r o t u l l s 'dukej n d o n j ë shpe l lë apo s ë p a k u n d o n j ë k a ç u b ë . Sa të gjej s k u t ë n e p a r e d h e do të f s h i h e m , m e n d o i ai , s i ­k u r t ë b i n d t e v e t e n se n u k po v a z h d o n t e t ë e c t e i z b u -lua r p ë r t ' u k a p a r d i s u r , p o r n g a q ë s 'po g j e n t e s t r e h i m .

D j e r r i n a d u k e j s i k u r s 'do t ë k i s h t e fund . N ë k o k ë a i

23 - 2 353

kishte një qetësi të çuditshme, më tepër një zbrazëti shurdhane. Ishte fare i vetëm nën qiellin që tani dukej sikur qe i anuar pakëz nga perëndimi prej peshës së diellit. Rreth e rrotull dita ishte po ajo, po ai ajër d h e po ai ndriçim i purpurt, megjithatë koha e besës kishte mbaruar dhe tani ai kishte hyrë në kohën tjetër. Me sy të ngrirë vështronte përreth. Ja pra, kjo ishte koha për-tej besës. Koha eterne, që s'i përkiste më atij, pa dite, stinë, vite e të ardhme, një kohë e përgjithshme, me të cilën ai s'kishte asnjë llogari. E huaj krejtësisht, ajo s'do t'i jepte më asnjë shenjë, asnjë njohje, madje as ditën e dënimit të tij, që ishte diku përpara, në një date që s'dihej, mbi një truall dhe prej një dore që gjithashtu s'diheshin.

Tek mendonte këtë, sytë e tij dalluan larg ca ngre-hina të murme, që iu dukën si të njohura. Po këta janë Konakët e Rrëzës, tha me vête kur u afrua dhe pak. Prej tyre e gjer në një krua që s'i kujtohej si quhej, dihej se rruga ishte në besë. Së paku, ai kë­shtu e dinte. Rrugët në besë s'kishin as tabela, as shenja të veçanta, megjithatë të gjithë i dinin. Për siguri ai mund të pyeste të parin kalimtar që do të ndeshte.

Gjorgu shpejtoi hapat nëpër djerrine. Mendja e tij doli nga përgjumja. Ai do të arrinte gjer te rruga në besë dhe atje do të endej ca kohë, gjersa të binte mbrëmja, pa qenë nevoja të futej në ndonjë kaçube. Ndërkaq... kushedi, karroca e kadifenjtë mund të ka-lonte andej. Një herë, sic i kishin thënë, ajo ishte d u -kur në Konakët e Shalës.

Po, po, ashtu do të bënte. Gjorgu ktheu kokën nga e majta, pastaj nga e djathta, u sigurua që udha, ash­tu si dhe djerrina, ishte krejtësisht bosh dhe me një të ecur të lehtë kapërceu për disa caste hapësirën që e ndante nga Udha e Madhe dhe nisi të ecte nëpër të. E bëri këtë që të arrinte sa më shpejt te udha në besë, ndryshe do t'i duhej një orë ecje.

Kujdes, i tha vêtes. Tani koka të bën hije nga'lindja. Por Udha e Madhe vazhdonte të ishte pa njeri. Ai eci

354

m e h a p a t ë shpe j t ë , p a m e n d u a r asgjë . N ë the l lës i t ë r r u -gës pa ca s i lue ta të zeza, ga t i të p a l ë v i z s h m e . K u r u a f rua dhe pak, v u r i r e s e i sh in dy m a l ë s o r ë me n j ë g r u a t ë h i p u r m b i m u s h k ë .

— A ësh të në besë kjo r r u g ë k ë n d e j , o b u r r a ? — pye t i G jo rgu k u r u n d e s h me ta .

— Posi, o çun , — u pë rg j ig j më i v je t r i p r e j t y r e . — K a n j ëq ind v je t q ë ë sh të n ë besë u d h a p re j K o n a k ë v e t ë Rrëzës te Kroi i Sh to jzova l les .

— F a l e m n d e r i t , — t h a Gjorgu . — N d e r paç, or çun, — u përg j ig j p laku , d u k e i p a r e

shka raz i r u b i n e zi te m ë n g a . — E të qoftë u d h a m b a r ë ! N d ë r s a p ë r p i n t e r r u g ë n m e h a p t ë shpe j t ë , G j o r g u

m e n d o n t e se ç 'do të b ë n i n va l l e g jakës i t që i z i n t e d i ta a n d e j - k ë n d e j n ë p ë r Rrafsh , në qoftë s e n u k do t ë i sh in u d h ë t në besë, s t r e h a e t y r e e v e t m e , ku m u n d t ' i s h p ë -ton in nd jekësve .

P je sa e u d h ë s në besë s 'k i sh te asn jë n d r y s h i m nga u d h a t je tër . Po ai k a l l d r ë m i v je tër , i d ë m t u a r v e n d e -- v e n d e nga kua j t d h e r r ëkeza t , p o a to g ropëza d h e k a ç u b a a n ë v e . M e g j i t h a t ë G j o r g u t i u d u k se k i s h t e d içka t ë n g r o h t ë në p r a r i m i n e p l u h u r i t t ë sa j . A i m o r i f r y m ë the l lë d h e ngadalëso i h a p i n . K ë t u d o t ë p r è s m b r ë m j e n , mendo i . Do të p u s h o n t e m b i n d o n j ë gur , ose do të ende j posh të e p ë r p j e t ë n ë p ë r të g je rsa të n g r y s e j . S idoqof të kjo do t ë i sh te më m i r e sesa t ë s t r u k e j në n d o n j ë k a ç u -bë t e d je r r ina . Veç kësaj . . . k a r r o c a m u n d t ë k a l o n t e k ë ­n d e j . Një s h p r e s ë e v a k ë t e m b a n t e a k o m a se do ta s h i h -te d h e n jë he r ë . K u r s e ë n d ë r r i m i i t i j i k t e më t u t j e : t a s h i h t e ka r rocën , ajo t ë n d a l o n t e d h e a t a që i sh in b r e n ­da, t ' i t h o s h i n : e j , malësor , në qoftë se j e l odhur , h i p në ka r rocë t ë b ë s h një copë r r u g ë b a s h k ë me ne. . .

H e r ë pas h e r e G jo rgu n g r i n t e k o k ë n nga qiell i . E s h u m t a pas t r i o r ë sh d o t ë n g r y s e j . N ë r r u g ë ka lon in ma lë so rë t ë v e t m u a r apo n ë g r u p e t ë vogla, n ë k ë m b ë apo m b i kua j . Larg , në thel lës i , d u k e s h i n d y - t r i njol la t ë vogla t ë pa lëv izshme . Do t ë ishin me s igur i g jakës që , a s h t u s i ai, pr isnir i r ë n i e n e n a t ë s p ë r të l ëv i zu r më tu t j e . N ë sh tëp i d o t ë j enë b ë r ë m e r a k , t h a m e v e t e .

355

R r u g ë s po af rohej n j ë malësor , q ë ec te n g a d a l ë p a s një kau.. K a u i sh te k r e j t i zi.

G j o r g u ecte më n g a d a l ë s e m a l ë s o r i me k a u n d h e a ta e a r r i t ë n .

— M i r ë d i t a ! — p ë r s h ë n d e t i ma lë so r i k u r u g j e n d pë rb r i .

— M i r ë d i t a ! — u përg j ig j Gjo rgu . T je t r i bë r i m e k o k ë nga qiel l i . — S'ecën koha , — t h a . Ai k i s h t e m u s t a q e t ë ve rdha , që d u k e j s i k u r e

n d i h m o n i n b u z ë q e s h j e n e t i j . Në m ë n g ë i d u k e j r u b i i zi. — Të ka m b a r u a r b e s a ? — Po , — u përgj ig j Gjorgu , — sot në m e s d i t ë . — M u a ka t r i d i te që më ka m b a r u a r , po ja, më ka

m b e t u r p a s h i t u r k y ka . G j o r g u e vësh t ro i i h a b i t u r . — K a m dy j a v ë që sh teg to j me të e s 'po e she s dot ,

— vazhdo i ma lësor i . — Ë s h t ë ka i m i r e , t ë r ë g j ind ja e sh tëp i së q a u k u r u n d a p r e j t i j , m e g j i t h a t ë s 'po ma bien k u s h .

G jo rgu s 'd in te ç't ' i t ho sh t e . N u k i s h t e m a r r ë n d o -n j ë h e r ë m e shi t je bagë t i sh .

— D e s h a ta shes p ë r p a r a se t ë m b y l l e m në k u l l ë n e ngu j imi t , — vazhdo i malësor i . — K e m i nevojë , , or djalë, m i r ë p o , po n u k e sh i t a une , s 'ka n j e r i t j e t ë r në sh tëp i q ë t a bë jë k ë t ë p u n ë . Meg j i t hë se t an i p a k s h p r e s ë m ë k a m b e t u r . K u r s'e sh i t a dot p ë r d y j a v ë q ë k a m q e n ë i l i re , s i do ta shes t a n i që lëviz v e t ë m n a t ë n ? H e , s i t h u a t i ?

— A s h t u është , — t h a Gjorgu . — V ë s h t i r ë e ke .

S y t ë e t i j v ë s h t r o n i n ngul taz i k a u n e zi që b ë r l y k e j qe tës i sh t . N d ë r m e n d sepse i e r d h ë n fjalët e b a l a d e s së v je të r t ë u s h t a r i t q ë l a a m a n e t i n n ë ças t in p a r a v d e k -j e s : Të fala bëj in i nënësë , k a u n e z i le ta shesë .

— Nga j e ? — p y e t i ma lësor i . — Nga Brezf toht i . — S'je s h u m ë larg . Po të ecësh m i r e , s o n t e n a t ë n

a r r in . — Po t i ? — p y e t i Gjo rgu .

356

— O h u , u n ë j a m larg , n g a F l a m u r i i K r a s n i q e s . G j o r g u lëshoi n jë v ë r s h ë l l i m ë . — Q e n k e v ë r t e t la rg . Sa t ë a r r i s h gjer a t j e , ke p ë r

t a s h i t u r k a u n m e s igur i . — S'e besoj , — t h a t j e t r i . — Tan i të v e t m e t v e n d e

k u m u n d t a shis ja j a n ë u d h ë t n ë besë, m i r ë p o a t o j a n ë të r r a l l a .

G j o r g u pohoi m e kokë . — J a , s ikur kjo u d h ë në besë k ë t u të zg ja te j g j e r

t e k r y q ë z i m i me U d h ë n e M a d h e t ë F l a m u r ë v e , a t ë h e r ë po, do t a shisja me s igur i . M i r ë p o ajo m b a r o n më p ë r ­pa ra .

— U d h a e F l a m u r ë v e ë s h t ë afër që k ë n d e j ? — S 'është la rg . Asaj i t h e m u d h ë u n ë . Ç ' n u k s h e h

n je r iu t ë ecë n ë p ë r t ë . — Vër te t , n ë p ë r u d h ë n j e r i u sheh g j ë r a t ë ç u d i t -

s h m e , — tha Gjorgu . — N j ë h e r ë më ka q ë l l u a r t ë sh iko j n jë kar rocë . . .

— Një k a r r o c ë e zezë me n j ë g r u a të b u k u r b r e n d a ? — e n d ë r p r e u t je t r i .

— Ku e di t i ? - t h i r r i G jo rgu . — E p a s h ë m b r ë m ë në H a n i n e K r y q i t . — Ç'bënin a t je? — Ç 'bën in? Asgjë. K a r r o c a i sh te p ë r p a r a h a n i t . K a -

r roc ie r i p in te kafe b r e n d a . — Po ajo? . Malësor i buzëqesh i .

— Ata ishin b r e n d a . Dy d i t e e dy n e t b r e n d a në d h o m ë . K ë s h t u t r e g o n t e h a n x h i u . Eh, o v l la . G r u a j a i sh te e b u k u r s i zanë . Të s h i t o n t e me sy. A t j e i l a s h ë m b r ë m ë . Sot d u h e t t ë j e n ë n i su r .

— K u e di t i ? — K ë s h t u t h a h a n x h i u . Nesë r do n i sen . l a k i s h t e

t h ë n ë ka r roc ie r i i t y r e . Ca caste Gjo rgu a ë n d r o i s i i shas t i sur . S y t ë i m b a n -

t e t ë n g u l i t u r m b i k a l l d r ë m . — E nga ka lon r r u g a ? — p y e t i befas. Malësor i zgjat i k r a h u n p ë r p a r a . — Një o rë l a rg që k ë n d e j , kjo u d h ë që po ec im n e ,

357

pr i t e t me U d h ë n e F l a m u r ë v e . N ë p ë r t ë do t ë ec in me s iguri , në qoftë s e s ' kanë ka lua r . U d h ë t j e të r s 'ka.

G j o r g u i m b a n t e sy t ë ande j nga t r e g o n t e m a l ë s o r i . T je t r i filloi t a n d i q t e me sy h a b i t s h ë m .

— Po t i ç 'ke me ta, o q y q a n ? — pye t i . G j o r g u n u k u pë rg j ig j . Një o rë l a rg që k ë n d e j , p ë r ­

sër i t i me ve te . Ngr i t i k o k ë n p ë r t ë k ë r k u a r g j u r m ë n e diel l i t n ë re . K i s h t e s ë p a k u d y o r ë d i te . A s n j ë h e r ë g j u r -m ë t e saj s 'k ishin q e n ë kaq p r a n ë . Ai m u n d ta s h i -k o n t e z a n ë n .

Pa m e n d u a r g ja të , m a d j e pa e p ë r s h ë n d e t u r b a s h k -u d h ë t a r i n , ai u n i s si i n d ë r k r y e r ande j ku , s ipas f ja-lëve t ë n j e r i u t me kà t ë zi, kryqëzoheshi-n r r u g ë t .

K a r r o c a e V o r p s ë v e v a z h d o n t e t a l in te pas me s h p e j ­tësi R ra f sh in . Di ta i sh t e t h y e r k u r që l a rg u d u k ë n p u -l lazet e q y t e t i t të vogël , ma ja t e dy m i n a r e v e d h e k a m b a n o r j a e k i shës së v e t m e të t i j .

Bes i a n Vorpsi afroi k o k ë n t e x h a m i : a to r r u g i n a t ë vogla m i d i s n d ë r t e s a v e që d u k e s h i n q e s h a r a k e , a i i m b u s h i a t y pë r a t y m e n je rëz i t e q y t e t t h i t , m e n ë p u n ë -sit e n ë n p r e f e k t u r ë s që çonin s h k r e s a t te g jyka tës i i p a -qit , me d y q a n k a t , z y r a t e p ë r g j u m u r a d h e k a t ë r - p e s ë t e -le fonat e t i p i t t ë v je të r , t ë v e t m i t t e l e fona t ë qy t e t i t , n ë ­pë r t ë c i la t t h u h e s h i n fjalë t ë m ë r z i t s h m e , s h u m i c a p ë r -mes gogës imash . Ai i p ë r f y t y r o i të g j i tha kë to , d h e be fa s ajo bote q ë e p r i s t e a t je posh të , iu d u k t m e r r ë s i s h t e zbeh të d h e e çng jyrosur , në k r a h a s i m me a t ë që k i s h t e lënë pas .

E meg j i t ha t ë , m e n d o i ai t r i s h t u e s h ë m , ai i p ë r k i s t e kësaj bo t e të zbeh të d h e s i i t i l lë s ' duhe j të i sh te n g j i -t u r n ë Rra f sh . Rra f sh i n u k i sh te k r i j u a r pë r t ë v d e k -s h m i t e zakonshëm, por p ë r qen ie t i t a n i k e .

358

T y m t a r ë t e q y t e t i t t ë vogël sa v e n t e z m a d h o h e s h i n . Diana , me k o k ë n t ë m b ë s h t e t u r t e s h p i n a e nden j ë se s , r r i n t e njël loj s i më p a r e , e p a l ë v i z s h m e . Bes ian V o r p s i t i d u k e j se po con te në sh tëp i f o r m e n e g r u a s së ve t , k u r s e v e t ë a t ë e k i sh t e l ënë d i k u në gj i r in e m a l e v e .

T a n i po ecn in n ë p ë r d j e r r i n ë n e l aku r iq t ë , p r e j ku k i sh t e n i s u r s h t e g t i m i i t y r e n j ë m u a j më pa re . A i k t h e u e d h e n j ë h e r ë kokën pas , pë r t ë p a r e n d o s h t a p ë r h e r ë të fund i t Rra f sh in . B j e s h k ë t sh t j e l l esh in p ë r h e r ë e më n g a d a l s h ë m , d u k e u l a r g u a r g j i t h n j ë e më t e p ë r në v e t -m i n ë e t y r e . Një mjegu l l e b a r d h ë , mis te r ioze u l e j m b i to, s i p e r d j a m b i d r a m ë n e p o r s a m b a r u a r .

T a m a m n ë a t ë k o h ë Gjorgu ec te m e h a p a t ë m ë d h e n j në U d h ë n e F l a m u r ë v e , në t ë c i lën k i s h t e da lë n j ë o r ë më p a r e . Në e rë po nd ihe j d r i d h j a e p a r e e m u z g u t , k u r a i dëgjoi n jë b r i t m ë të p r e r ë që i e rdh i a n a s h :

— Gjorg , të fala Zef Krye . . . K r a h u i t i j , me n jë lëvizje t ë bef të , desh i t ë h i q t e

p u s h k ë n nga k r a h u , por ngr i t j a e k r a h u t u p ë r z i e me fjalën « -qyqes» , g jy sma e m b i e m r i t t ë u r r y e r , që a r r i t i t u r b u l l në ndë rg jeg jen e t i j . G j o r g u pa tokën të lëviz te , pas ta j t a b a n i i saj u n g r i t f u r i s h ë m ver t ika l i sh t , d u k e iu p ë r p l a s u r n ë fy ty rë . I sh te r r ë z u a r .

N j ë g r i m e bo ta u s h u r d h u a kre j t , pas ta j p ë r m e s s h u r d h ë r i s ë së saj a i dëgjoi ca h a p a . Nd jeu dy d u a r që d içka p o b ë n i n m e t r u p i n e t i j . P o m ë k t h e j n ë m b a r ë , m e n d o i . Po në a t ë çast d içka e f tohtë , n d o s h t a t y t a e p u s h k ë s , i p r e k u f aqen e d j a t h t ë . O zot, k re j t s ipas r r e -gu l l ave . Ai u p ë r p o q të h a p t e s y t ë . N u k e k u p t o i në se i hap i do t apo jo, veçse në vend të g jakës i t pa ca n jo l la t ë b a r d h a b o r e q ë e n d e s 'k ishin s h k r i r ë d h e p ë r m e s t y r e

359

k a u n e zi që s 'po sh i te j e s 'po sh i te j dot . Kjo ë s h t ë e g j i tha , m e n d o i , m a d j e s h u m ë u zgjat.

Dëg jon te a k o m a h a p a t q ë p o l a r g o h e s h i n d h e d y - t r i h e r ë p y e t i v e t e n : t ë k u j t j a n ë va l l e? l u d u k ë n s i h a p a t ë n johur . Ah , po a t a i sh in k re j t t ë n j o h u r , a s h t u s i e d h e d u a r t q ë e k t h y e n mbarë . . . J a n ë t a m a m t ë m i a t , t h a m e ve te . N ë s h t a t ë m b ë d h j e t ë m a r s , u d h a p r a n ë B r e z -ftohti t . . . Një cas t e h u m b i ndërg jeg jen , pa s t a j p r a p ë dëgjoi k u m b i m i n e h a p a v e d h e p ë r s ë r i i u d u k se a t a i sh in k r e j t h a p a t e t i j d h e i s h t e a i v e t ë e a skush t j e t ë r , që po v r a p o n t e kë sh tu , d u k e l ë n ë pas , t ë s h t r i r ë mid i s r r u g ë s , t r u p i n e ve t , që po r sa e k i s h t e v r a r ë .

Dhjetor 1978. %

360

Lëkura e daulles

»

E sh ikon a t ë l ë k u r ë dh ie t ë m b ë r -t h y e r n ë l is te lë? B je r i m e s h k o p d h e m b i t ë do t ë g j ë m o j n ë t ë g j i tha z h u r m a t e j e t ë s .

(Nga biseda në një dasmë)

Një të diel marsi, në sektorin N. të linjës heku-rudhore u gjei në mëngjes herët një shinë e dëmtuar. Ajo u bë shkak që treni i pasagjerëve, i cili po bënte

363

uâhëtimin e zakonshëm, te vonohej gjashtë minuta. Nga ahqyrtimi që i bëri menjëherë çështjes Drejtoria e He-kurudhave, nuk doli në fillim asgjë e qartë. Dikush kishte telefonuar në mëngjes në drejtori dhe kishte lajmëruar se linja ishte ndërprerë. Ai kishte thënë se këtë gjë me siguri e kishin bërë ca dasmorë të dehur, të cilët ai po i shikonte tani me sytë e tij, se si po mun-doheshin të ndreqnin gabimin, duke montuar me shpej­tësi shtnën që e kishin hequr nga vendi gjatë natës. Një makinist, që kishte kaluar me trenin e tij pas mes-natës në atë sektor dhe që u ndodh në atë kohë në drejtori, pohoi se vërtet aty afër bëhej një dasmë e madhe.' Ai i kishte dëgjuar daullen dhe zhurmat e das-mës të dy herët që kaloi atë nate me trenin e tij të mallrave. Inspektorët erdhën në përjundimin e shpejtë se, me sa dukej, pas mesnatës disave prej dasmorëve të dehur (u mor vesh se shumica e tyre ishin montatore) në pi je e sipër u shkrepi në kokë të çmontonin shinat pranë stacionit.

E vërteta qëndronte krejt ndryshe.

364

Ky i sh te s tac ioni i r i , që l idh te dy l in ja t e h e -k u r u d h ë s d h e , sic d u k e j , p ë r kë t ë s h k a k n u k k i s h t e a s e m ë r a k o m a . Stac ioni k i s h t e v e t ë m n jë j a v ë q ë p u n o n t e . A i k i sh t e p a s u r de r i t a n i s h u m ë e m r a , po r a s k u s h s ' m u n d t ë d i n t e s e cili nga k ë t a do t ' i ngele j më vonë , p r a n d a j q u h e j s i k u r n u k k i s h t e e m ë r . S tac ioni i sh te s i n jë n j e r i që e t h ë r r e s i n me e p i t e t e t ë n d r y s h m e s i : k u q o , b a r d h o , k u q a l , b a l a s h dhe a s n j e r i n u k i a d i e m r i n e v ë r t e t ë . S h k a k u q ë s tac ioni n u k p a t i n jë e m ë r q ë n ë fi l l im, ose m ë m i r e pa t i s h u m ë e m r a , q ë k o n k u r r u a n m e n j ë r i - t j e -

365

J

t r i n d h e d ë m t u a n n j ë r i - t j e t r i n , de r i sa e l a n e pa e m ë r , bi le e d h e n jë j a v ë pas çeljes së t i j , n d o s h t a i sh te p o z i -cioni i vend i t , që n u k da l lohe j n g a ndon jë k a r a k t e r i s t i k ë e v e ç a n t ë . A t y p r a n ë n u k k i s h t e asn jë f sha t , apo l u ­m e , a p o b reg , p o r i sh te v e t ë m n j ë fushë , e d h e a jo p a e m ë r . Meg j i t ha t ë s h u m ë n je rëz e q u a j t ë n «S tac ion i i r u ­shes», p o r ky i sh t e n j ë e m ë r s h u m ë i p ë r g j i t h s h ë m d h e zor se do t ' i q ë n d r o n t e kohës . Ë s h t ë e v ë r t e t ë që r r e t h e r r o t u l l k i s h t e f sha t r a , por f s h a t r a t që q e n ë p r a n ë s t a -cioni t i sh in n ë l a rgës i t ë b a r a b a r t ë p r e j t i j , k ë s h t u q ë asn jë n u k m u n d t ë p r e t e n d o n t e q ë t ' i j e p t e s t ac ion i t e m -r i n e ve t . N jë o b j e k t n g a i cili s t ac ion i m u n d të m e r r t e e m r i n , i sh t e t eqe ja e r r e t h u a r me q ipa r i sa t ë l a r t ë , që çohej e v e t m u a r m u n d a n ë u d h ë s m e b a l t e , k u l in in g j u r m ë q e r r e t e f s h a t a r ë v e . D h e vë r t e t , s h u m ë f s h a -t a rë , s idomos p leq , e q u a j t ë n s t ac ion in «S tac ion i i t e -qesë», po r a s k y e m ë r n u k z u r i r r ën j ë . D i t ë t ka lon in d h e a i e m ë r p ë r d o r e j r r a l l ë e më r ra l l ë .

R r e t h n jë k i l o m e t e r e g j y s m ë la rg s t ac ion i t po n d ë r t o h e j n jë f a b r i k ë e m a d h e , d h e ske le te t e sa j , p r a n ë b a r a k a v e pre j pupu l i t i t ë p u n ë t o r ë v e , d u k e s h i n n ë m u z -g u n e m b r ë m j e s s i n j ë g r u m b u l l v i j ash të n j ë k o m p o z i m i t ë ç u d i t s h ë m m b i a t ë fushë t ë h a p u r . Kjo f a b r i k ë i s h t e n j ëkohës i sh t e d h e b ë r t h a m a e n j ë qy t e t i t ë r i , që do t ë n g r i h e j k ë t u në t ë a r d h m e n . D h e ky s tac ion , t a n i i h u m b u r dhe pa e m ë r , p a s ca v i t e s h do t ë i s h t e s tac ioni k ryeso r i kët i j q y t e t i p lot g ja l lë r i d h e z h u r m ë . M i r ë p o t an i "për tan i q y t e t i v e t ë n u k e k z i s t o n t e d h e n j ë q y t e t q ë n u k ekzis ton d h e n u k k a e m ë r p ë r ve te , n u k m u n d të pagëzo jë dot as s t ac ion in e ve t . Ë s h t ë e v ë r t e t ë se d i k u në^zy ra t e p r o j e k t i m i t të M i n i s t r i s ë së N d ë r t i m i t , spec ia -l istët (pasi e k i sh in m b ë r t h y e r m i r e p l a n i n e saj në t r y e z a t e t y r e të p j e r r ë t a që q u h e n t eknogra fë ) e k i s h i n n d a r ë k ë t ë fushë d j e r r në k a t r o r ë t ë m ë d h e n j e t ë v e -gjël d h e k i sh in s h ë n u a r m b i t ë v i j a d h e s h e n j a t ë p a -n u m ë r t a , por kjo k i s h t e n d o d h u r d i k u në z y r a t e p r o j e k ­t imi t , d h e fusha n u k d i n t e a k o m a asgjë . F u s h a k i s h t e n d i e r v e t ë m h a p j e n e t h e m e l e v e v i g a n e t ë f ab r ikë s d h e pe shën e r e n d e t ë p l i n t a v e d h e t ë b l loqeve p r e j be ton i ,

366

f që u n g u l ë n t he l l ë në t r u p i n e sa j . K u r s e p ë r .qy te t in e a r d h s h ë m , që do ta m b a n t e më v o n ë m b i g joks in e saj t ë r r a f sh të , p ë r ndë r t e sa t , k i n e m a t ë , g a s t r o n o m e t d h e r r u g ë t m e asfalt , fusha n u k d i n t e a k o m a asgjë .

Si çdo g jë e xe që v jen e n g u l e t në n j ë v e n d të p an j oh u r , s tac ioni h e k u r u d h o r i k i s h t e a k o m a të dobë t a l idh je t e t iylhe fushën . Ai u sh f aq n jë m ë n g j e s i d r u -a j t u r në n j ë r i n h o r i z o n t t ë sa j , a s h t u sic i sh in s h f a q u r m u a j m ë p a r e b a r a k a t p r e j pupu l i t i , q ë ishin m y s a f i r e t e p a r a në k ë t ë fushë t ë m o ç m e d je r r . S tac ioni h e k u r u ­d h o r i sh t e p ë r fushën d içka e h u a j , mysa f i r i më i r i dhe më i v o n ë i saj d h e , si i t i l lë, pas i k i sh te n g r i t u r p ë r -ba l lë pe j sazh i t të v j e t ë r të fushës n d ë r t e s ë n e t i j t ë po r -sa lye r me gë lqere , p l a t f o r m ë n e vogël p re j c i m e n t o je , t a -be lën -«Qytetarë r u h u n i nga t r en i , paku jdes i a më e vogël j u r r ez ikon j e t ë n » d h e o r a r i n e p ë r k o h s h ë m , n g u l u r me një gozhdë te de ra , ai, në ças t in e fundi t , d u k e j s i k u r k i ­s h t e h a r r u a r t ë t h o s h t e e m r i n e v e t d h e k i s h t e m b e t u r k ë s h t u p a e m ë r .

P ë r s a i p ë r k e t Dre j t o r i s ë së H e k u r u d h a v e , ajo, në s h k r e s a t e ve ta , i k i s h t e v ë n ë sh i f rën e kan t i e r i t , p ë r d e r i s a s tac ioni , b a s h k ë m e a t ë p j e së t ë h e k u r u d h ë s , i s h t e a k o m a n ë n d ë r t i m , k u r s e t an i q ë m b a r o i d h e g j i thë a t ë j a v ë që m b e t i pa emër , ajo e qua j t i «Stac ioni pë r t e j s tac ion i t të r i» , që i sh te s tac ioni i pa ra fund i t . B i l e dhe ç m i m i i b i l e t ave g jer në s tac ion in pa e m ë r n d r y s h o i g ja të g j i thë javës , p o t h u a j çdo di te , d h e kjo t r e g o n t e t a m a m se çdo gjë i sh te e p ë r k o h s h m e d h e s 'k i sh te s i të n d o d h t e n d r y s h e me n j ë s tac ion që i p ë r k i s t e n jë q y t e t i t ë p a ­n johu r .

K ë s h t u q ë s tac ioni i sh te a k o m a p a e m ë r a t ë t ë s h t u -në k u r b i n t e n j ë shi i i m ë t d h e n g a n j ë t r e n i m b r ë m j e s zb r i s t e një p l a k malësor , i g ja të , me kokë t ë l i d h u r me s h a m i . P l a k u u p e n g u a në s h i n a t e l agura , sapo hodh i h a p a t e p a r a në tokë . Ai e r d h i vë rda l l ë n j ë copë he rë , d u k e n g u l u r s y t ë në e r r ë s i r ë në t ë k a t ë r a n ë t e fushës , s i k u r k ë r k o n t e diçka. I e rdh i r ro tu l l lokomot ivës , që s h f r y n t e avul l d h e , k u r l okomot iva u nis pë r së r i , d u k e të rheq i f r pas vagonë t e l a g u r d h e z h u r m ë n r i t m i k e t ë

367

saj b a s h k ë me f e n e r ë t e for te , d u k e l ë n ë f u s h ë n t ë z h y -te j në e r r ë s i r ë të p io te , p l a k u u k t h y e n g a n d ë r t e s a e vogël e s tacioni t , te d e r a e të cil i t i sh t e m b ë r t h y e r n j ë l l ampë b r e n d a n j ë r r j e t e h e k u r i . D e r a i s h t e e h a p u r d h e p l aku h y r i n ë sa l l ën e vogël t ë n d r i ç u a r z b e h t ë , q ë i sh te pa n je r i d h e që d u k e j a k o m a më e z b r a z ë t n g a s h k a k u i b i s h t a v e t ë c iga reve , q ë i sh in h e d h u r a n d e j -- k ë n d e j n ë d y s h e m e n ë p r e j ç imento je , t ë b ë r ë p i s n g a ba l ta . P l a k u doli p ë r j a s h t a d h e v ë s h t r o i n a t ë n . L l a m p a t e p r a g u n d r i ç o n t e de r i n ë n j ë fa rë k u f i r i v e n d i n p ë r -r e th . D u k e j sh iu i i m t ë që b i n t e d h e m j e g u l l a që s h t r i -he j fa re u lë t m b i t okë . K u r s e m ë tu t j e , a t j e k u f i l lon te g jy smer r ë s i r a d h e s h i n a t n u k da l lohesh in m ë , d u k e s h i n c a vagone t ë g j a t ë m a l l r a s h , q ë n g j a n i n s i k u a j t ë m ë -d h e n j që p ë r t y p e n në q e t ë s i n ë e na t ë s .

P l a k u eci me ku jdes , sepse në çdo h a p i d u k e j s i k u r d o t ë pengohe j n ë sh ina t . S h i n a t k ë t u i sh in t ë s h u m t a d h e ai n u k e d in t e m b i ci la t k i sh t e e c u r t r e n i që e solli . A t o ishin t ë njël loj ta , t ë b a r a b a r t a d h e p o a q t ë p a k u p t u -e s h m e dhe t ë p a d a l l u e s h m e n g a n jer i ku f i i e r r ë s i r ë s t e t je t r i , sic i sh in t ë p a d a l l u e s h m e d h e t ë p a k u p t u e s h m e s h u m ë gjëra p ë r p l a k u n .

La rg a i dëgjoi p ë r h e r ë t ë fund i t se s i k l i th i l o k o -m o t i v a s i e t r e m b u r n g a n a t a d h e p a s t a j n d j e u v e t ë m z h u r m ë n e b u t e të sh iu t m b i tokë . T u t j e n g a e d j a t h t a p l a k u p a d r i t a d h e nis i t ë e c t e m ë shpe j t m e h a p a t ë g j a t ë n ë a t ë d re j t im . l u d u k s i k u r nd jeu n jë z h u r m ë t ë l a r g ë t kënge , n jë zal lahi t ë s h u r d h ë r , po r n u k d ë g j o n t e m i r e nga veshë t d h e s h u m ë g jë ra që d u k e j s i k u r i dëg jon te , në t ë v ë r t e t ë v e t ë m i m e n d o n t e . P o r p a p r i t u r u d r o d h d h e iu d u k s ikur u p e n g u a në s h u m ë s h i n a p ë r n j ë h e r ë s h . Qëndro i një h o p n ë vend , d u k e v ë n ë d o r ë n t e vesh i p e r t ë dëg jua r m ë mi re . N jë d a u l l e nis i t ë b i n t e t a m a m n ë a t ë d re j t im ku d r i d h e s h i n d r i t a t e l a rgë t a .

K ë n d e j . m e n d o i p l a k u d h e eci p ë r p a r a , k ë n d e j .

368

D a s m a bëhe j n ë n j ë n g a b a r a k a t p r e j p u p u l i t i . K jo i sh t e b a r a k a më e g j a t ë . G j y s m a e saj s h ë r b e n t e s i m e n s ë , n jë p jesë s i k ë n d i k u q d h e në p j e sën që m b e t e j i sh te v e n d o s u r k u z h i n a d h e disa zy ra t ë a d m i n i s t r a t e s s ë kan t i e r i t . Son te , t ë g j i t h a kë to i sh in m b u s h u r p lo t m e n je rez .

Tavo l ina t i shin v ë n ë n ë n j ë p jesë t ë m e n s ë s d h e n ë n jë p jesë t ë k ë n d i t t ë k u q . Z a k o n i s h t va l lëzohe j n ë m e n s ë , po r n g a n j ë h e r ë va l l ja sh t r ihe j e d h e në k ë n d i n e k u q , b i le që l lon te q ë fu te j g je r n ë k u z h i n ë ose n ë z y r a t e a d m i n i s t r a t e s .

2 4 - 2 369

D a s m a k i sh t e f i l luar q ë m b a s d i t e , p o r v e t ë m t a n i q ë ra m b r ë m j a , ajo po e s h t r i n t e p u s h t e t m e sa j k u d o dhe po i s u n d o n t e t ë g j i t hë . G j i t h ë m b a s d i t e n e r d h ë n g r u p e -- g r u p e t ë f tua r i t . N j ë p jesë m b ë r r i t ë n me t r e n i n e o r ë s dy e g j y s m ë d h e n j ë p jesë me t r e n i n e o rës k a t ë r . S 'k ish in a r d h u r a k o m a , s 'd ihej pse , t ë f t ua r i t n g a S h k o -d ra .

Sidoqoftë , d a s m a k i sh t e f i l luar pa a ta , d h e a i b o s h -l l ëku i l e h t ë që k r i j o n t e g j i t hë m b a s d i t e n m u n g e s a e t y r e , t an i p o m b u s h e j nga m u z i k a , n g a k ë n g ë t d h e n g a r r ë m u j a e gëzuar . B a r a k a e g j a t ë p re j p u p u l i t i , - m e l l a m -p a t e for ta t ë v e n d o s u r a në t ë g j i tha qoshe t , g j ë m o n t e d h e l l a m b u r i n t e . N je rëz i t l ëv izn in s a a n d e j k ë n d e j . Disa s i l lnin s h i s h e b i r r e , ca t ë t j e r ë h i q n i n s h i s h e t e p o r s a -zb razu ra , ca p u n ë t o r ë po b i n i n s tola t ë r i n j d h e i r r e -gu l lon in a t y ku g j e n i n v e n d bosh , d u k e n g u s h t u a r t ë t je rë t .

S h k r i m t a r i i r i D.D. d h e n jë g a z e t a r që k i s h t e a r d h u r b a s h k ë m e të , r r i n i n p r a n ë n j ë r ë s p r e j h y r j e v e d h e v ë s h t r o n i n d a s m ë n , që posa k i sh t e f i l luar . G a z e t a r i po i t h o s h t e s h k r i m t a r i t D.D. se f e n o m e n e t e r e j a s h o -q ë r o r e sjell in n d r y s h i m e në r i t e t e n jë popul l i , por , me sa duke t , esenca e r i t i t m b e t e t e p a n d r y s h u e s h m e d h e n d r y s h o n v e t ë m a n a e t i j e j a s h t m e . G a z e t a r i n d o d h e j m e s h ë r b i m n ë k a n t i e r d h e k i s h t e p ë r t ë s h k r u a r n jë r e p o r t a z h p ë r n d ë r t u e s i t e f ab r ikës .

— M u a më d u k e t se n d o d h e k u n d ë r t a , — t h o s h t e s h k r i m t a r i , — m u a m ë d u k e t s e n d r y s h o n p i k ë r i s h t e s e n ­ca d h e m b e t e t d e r i - d i k u e p a n d r y s h u e s h m e a n a e t i j e j a s h t m e .

— S'ka si të j e t ë kë sh tu , — t h a gaze ta r i , — shiko, p ë r shembul l , kë t ë d a s m ë .

— P i k ë r i s h t k ë t ë da smë . — u përg j ig j s h k r i m t a r i . A t a p inë d h e s h k r i m t a r i t i s h k u a n s y t ë p ë r s ë r i t ek

ajo va jza s i m p a t i k e m e pan t a l l ona , n ë q o s h e n t je tër , q ë v ë s h t r o n t e v a z h d i m i s h t n ë d r e j t i m t ë t y r e . P a s t a j a i e h a r r o i va jzën d h e po v ë s h t r o n t e b a r a k ë n e m a d h e , q ë g j ë m o n t e nga zë ra t , k ë n g ë t d h e n g a o r k e s t r a . H e r ë pas h e r e r r ë m u j a p ë r p i q e j t ' i s h t r i n t e g j y m t y r ë t e saj

370

mes p ë r m e s dasmës , po r n u k mundte" d h e t ë r h i q e j pë r së r i n ë p ë r qoshe t d h e h y r j e t e b a r a k ë s .

O r k e s t r a n u k p u s h o n t e . Ajo i sh te n j ë o r k e s t ë r e r e , e k r i j u a r dy m u a j më p a r e n g a a m a t o r ë t e kan t i e r i t , d h e të g j i t h ë a t a që u b i n i n veg lave i sh in en tuz i az t ë . A t a h e r ë m e r r n i n val le popu l lo re , h e r ë va l lëz im d h e x h e z b a n d i s t i e p ë r d o r t e d a u l l e n e d h e s i x h e z e d h e s i lodër, s ipas ras t i t .

D a s m o r ë t , q ë k ë r c e n i n v a z h d i m i s h t , d h e s h u m i c a e va jzave të a r d h u r a nga T i r ana , _nuk u lesh in p o t h u a j fa re n ë p ë r t r yeza . A ta v i n i n vë rda l l ë , h y n i n n g a m e n s a në k ë n d i n e kuq , r r i n in te b a n a k u i bufesë ose b i s e -don in g r u p e - g r u p e p r a n ë h y r j e v e .

S h k r i m t a r i i hodh i n j ë sy t ryezës fqinjë, ku i sh in u lu r ca g r a t i r ana se në m o s h ë të s h k u a r , d re j to r i i kan t i e r i t b a s h k ë me va jzën e t i j , dy spécia l is te k inezë , n jë zëvendësmin i s t ë r , q ë b ë n t e p u n ë n n ë p r o d h i m , ro j a i na t e s i k a n t i e r i t dhe m o n t a t o r e të t j e r ë d h e të f tua r .

A t y afër , n jë g r u p p r a n ë r ad ios s ë k ë n d i t t ë k u q , m b l e d h u r k o k ë më kokë , po dëg jon in la jmet .

Filloi o r k e s t r a dhe e m b y t i zë r in e sp iker i t . —Dasma e p a r e e n j ë q y t e t i që po l ind , ja , kjo

ve t ë ë s h t ë n j ë i d e e b u k u r p ë r r e p o r t a z h i n t end , — t h a s h k r i m t a r i .

— P o r m ë d u h e t t ë s h k r u a j p ë r ndë r tue s i t , pë r p u ­nën . K ë s h t u e k i sh im në p l a n në r edaks i .

— A n u k ë sh t ë njël loj? — e n d ë r p r e u s h k r i m t a r i . — A n u k j a n ë k ë t a h e r o n j t ë e p u n ë s ? Ja , i ke t ë g j i thë n ë p ë r tavol ina , në va l le , t e b a n a k u i bu fesë .

— N d o s h t a t i ke të d r e j t ë . — Ky ë s h t ë qy t e t i më i r i i Repub l ikës , më k u p t o n ?

— vazhdoi D.D. — Në k ë t ë q y t e t çdo g jë ësh të e re , çdo gjë ë sh t ë «e pa re» . Kjo ë sh t ë d a s m a e p a r e , p a s n jë v i t i do t ë l i n d ë fëmi ja e p a r e . Ky ë s h t ë n jë qy t e t , ku a k o m a s 'ka n d o d h u r asn jë vdekje . A e k u p t o n , ç 'gjë e b u k u r ?

— A s h t u ësh të , — t h a gaze ta r i , — por m e n d o j se t i m u n d t a s h k r u a s h s h u m ë më m i r e n jë gjë t ë t i l lë s e s a une . A p o jo?

— Ka m u n d ë s i .

371

— P e r s e t i ke s h k r u a r kaq pak per f a b r i k a t ? — p y e t i gaze ta r i . »

D.D. r ro tu l lo i g o t ë n n ë p ë r d u a r . — Të s h k r u a s h p ë r fabr ika t , — ia bë r i . — H ë . N jë

fjalë go j e . — Qetësi , flet s h o k u d re j to r ! — t h i r r i n jë m o n t a t o r

i r i me fy ty r ë ç u n a k u . Dre j to r i k i s h t e f i l luar t ë fliste, p o r f jalët n u k d ë -

g johesh in m i r e . Z h u r m a q ë s t r u k e j n ë n j ë r ë n qoshe t ë salles, n g r i n t e k r y e n ë qoshen t je të r .

Dre j to r i v a z h d o n t e t ë f l is te : — Kjo d a s m ë po b ë h e t në n jë k o h ë k u r ko lek t iv i

y n ë i m r e k u l l u e s h ë m , a s h t u s i g j i thë p u n o n j ë s i t e v e n d i t tonë, i mob i l i zua r me t ë g j i tha forçat , n d o d h e t p ë r p a r a d e t y r a v e të r ë n d ë s i s h m e p ë r rea l iz imin e p l an i t . S i t u a t a pol i t ike , s i b r e n d a d h e jashtë . . .

D ikush po b ë n t e n j ë fotografi me bl ic . Gaze ta r i , që k i s h t e fo toapa ra t in në k r a h , u k u j t u a

t ë fo tografan te d h e r regu l lo i e d h e a i b l ic in . — U bë si k o n f e r e n c ë sh typ i , — t h a m o n t a t o r i me

f y t y r ë ç u n a k u . — Rudi , mja f t ! Dre j to r i v a z h d o n t e t ë f l i s te : — P ë r k r a h ja e in ic ia t ivës së p u n ë t o r ë v e të Vlorës ,

ngr i t j a e g ruas në përgjegjës i , n g a a n a t j e t ë r s h t i m i i g r e v a v e d h e p r o t e s t a v e t ë p u n ë t o r ë v e n ë v e n d e t k a p i -tal iste. . .

J a s h t ë u d ë g j u a n j ë bor i au tomje t i . — Të f tuar i t e S h k o d r ë s ! — t h i r r i d i k u s h . Dre j to r i e p r e u fjalën. Njerëz i t u s u l ë n te d y e r t e

ba rakës . Bor ia b i n t e v a z h d i m i s h t m e t r iumf .

— E r d h ë n më në fund, — t h i r r ë n s h u m ë zëra . P o r n u k i sh in t ë f tua r i t e S h k o d r ë s . H y r i n j ë n j e r i

i g j a t ë e i s h ë n d o s h ë , l ye r i t ë r i me b a l t e , me n j ë r ë n do re t ë g ë r v i s h t u r .

— P ë r s h ë n d e t j e !

— O, Soda K a u s t i k e ! Nga dole k ë s h t u ? ! — K u j t u a t se n u k do të v i j a? — t h a a i me n j ë zë s i

372

b u b u l l i m ë . N je r iu g j igan t filloi t ë pë rqa fohe j me t ë g j i thë .

— Tr i h e r ë më r rëzoi m o t o ç i k l e t a n ë p ë r pe l lg je t e fushës . Mezi ju g je ta . E s h i h n i s i j a m b ë r ë ?

— P e r s e e t h ë r r e s i n Soda K a u s t i k e ? — p y e t i s h k r i m ­ta r i a t ë m o n t a t o r i n me fy ty r ë ç u n a k u , që e t h ë r r i s n i n Rud i .

— His tor i e vjet ' ï r , — t h a Rud i , — ka p u n u a r në fillim në f a b r i k ë n e sodës k a u s t i k e , apo diçka e tillë, s 'më ku j tohe t m i r e . A l a m e t t r u p i , apo jo?

— U n i sa vonë , — t h o s h t e S o d a K a u s t i k e , — sot g j i thë d i t ën k e m i m o n t u a r . N a z u r i b r e sh r i .

— P u n o n në m o n t i m i n e n jë rad ios tac ioni , — i t h a Rud i s h k r i m t a r i t D .D.

K u r Soda K a u s t i k e u u l në n j ë r ë n nga tavol ina t , d re j to r i u n g r i t d h e desh i të v a z h d o n t e f jal imin, por p a p r i t u r filloi o r k e s t r a d h e n je rëz i t u n g r i t ë n në val le .

— S h o k u Fejzo i ka s h u m ë qejf f ja l imet , — t h a Rud i d u k e b u z ë q e s h u r .

S h k r i m t a r i e v ë s h t r o i si i h u t u a r . Ai e k i s h t e m e n ­tì j en g je tkë .

— Ju j en i s h k r i m t a r i D.D.? — p y e t i Rud i . — Po . — J u m b a j m e n d . J u n a k e n i a r d h u r n j ë h e r ë n ë

shkol lë me ra s t in e m u a j i t t ë l e të rs i së . — A s h t u ? ! K u r e ke m b a r u a r shko l l ën? R u d i buzëqesh i ve sh m ë vesh . — N u k e k a m m b a r u a r , — tha . — R u d i , e j a k ë t u , — e t h i r r i Soda K a u s t i k e d h e e

t ë r h o q i në val le . G a z e t a r i u z h d u k në n j ë r ë n n g a t ë n d a r a t . P a s pak

doli p ë r s ë r i p ë r m e s t u r m ë s s ë v a l l t a r ë v e . — E ke p a r e n u s e n ? — i t h a s h k r i m t a r i t . — J o . . — Ja ku ësh të , ajo a t je . — Ajo me f y t y r ë të t r o n d i t u r ? — Po . — T h o n ë se në k ë t ë d a s m ë n u k ka asn je r i t ë nuses .

Ti e di h i s to r inë e kësaj m a r t e s e ?

373

— Diçka më t r e g u a n në d r e k ë . — Ajo i sh te e fe juar që në djep në ma les i , — t h a

gaze ta r i . — Po , më t r e g u a n . — K ë s h t u që s h p j e g o h e t n jë fa rë t r ond i t j e j e e s a j . — N a t y r i s h t . M e g j i t h a t ë t rond i t j a më d u k e t s i s h u ­

më e m a d h e . A t a d ë g j u a n n j ë copë h e r ë dau l l en . — Të g j i thë k ë t a j a n ë n j e rëz i t d h e s h o k ë t e b u r r i t ,

— t h a gaze ta r i . — E di k u s h ë sh t ë d h ë n d r i ? J a , ai m o n ­ta to r i at je , a i me flokë të d r e j t ë . E q u a j n ë X h e v i t .

— Po , po, e shoh . — Gj i thë k o n d u k t o r ë t e h e k u r u d h ë s e m o r ë n v e s h

se k ë t u bëhe j n jë d a s m ë , sepse t ë f t u a r i t p y e s n i n d i sa s tac ione m ë p a r e : « K u ë s h t ë a i s tac ioni k u p o n g r i h e t n j ë f ab r ikë d h e k u k a n j ë g r u m b u l l b a r a k a s h p r e j p u p u -l i t i?» Sepse s tac ioni ë sh t ë fa re i r i d h e n u k ka as e m ë r a k o m a .

— Ah, sa b u k u r , — t h a s h k r i m t a r i .

Në p jesën t j e t ë r t ë b a r a k ë s filloi p ë r s ë r i t ë b i n t e dauHja d h e toka d r i d h e j n g a h a p a t e v a l l t a r ë v e . A n d e j k i sh t e n jë lëvizje t ë j a s h t ë z a k o n s h m e . S h u m ë n j e r ë z zg ja tn in k o k a t d h e s h u m ë t ë t j e rë f l i sn in m e n j ë r i - t j e -t r in . P o r daul l ja b i n t e d h e viol ina n u k p u s h o n t e . D ë -gjohej se s i d j e m t ë t h ë r r i s n i n «hopa» , d u k e u h e d h u r n ë val le .

— Sh iko , po ka lon p r a p ë nus ja . A jo ë sh t ë dy l l ë e v e r d h ë , — t h a s h k r i m t a r i . — A n u k e n d i e n se d i ç k a p o n d o d h p ë r r e t h d h e n e n u k p o k u p t o j m ë g jë?

— E ç ' m u n d të n d o d h ë ? — t h a g a z e t a r i . — N u s j a n u k ë s h t ë e v e r d h ë , por e zbeh të .

— Ajo ësh të s h u m ë e t r o n d i t u r . — K a m q e n ë në n j ë d a s m ë ku n u s e s i ra të f ikët .

— K ë t u po n d o d h d içka që ne n u k e k u p t o j m ë , — ngu l i k ë m b ë s h k r i m t a r i . — A n u k e s h i k o n si l ëv iz in n j e rëz i t ? Disa p r e j t y r e j a n ë t ë a l a r m u a r .

— Muz ika v a z h d o n të b j e rë , d o m e t h ë n ë se n u k ka n d o d h u r gjë . N

374

— Diçka po ndodh , — t h a s h k r i m t a r i . — Po shko j të shoh.

— Rr i se po shkoj u n e , — t h a gaze ta r i . T je t r i q ë n d r o i n ë k ë m b ë d h e vësh t ro i d a s m ë n . A i

i v u r i vesh in asa j , s i n j e r i u që i vë v e s h i n z h u r m a v e të pyll i t . At i j iu d u k se n d j e u p u t r a t e n j ë k a f s h e t ë r r e -z ik shme e të pan johur , që i s h t e a f rua r pa u n d i e r në por t â t e da smës .

Gaze ta r i u d u k pë r së r i . — E? — p y e t i s h k r i m t a r i . — In t e r e san t , — t h a t j e t r i . — A n u k të t h a s h ë se po n d o d h d i çka? Po ti , s i

g j i thmonë , j e kokëfor të . Ç 'po n d o d h ? — Në d a s m ë ka a r d h u r b a b a i i vajzës . — S 'ësh të e m u n d u r ! — E p a s h ë me sy të e mi . Ë s h t ë në n j ë r ë n n g a zy ra t . — V e t ë m ka a r d h u r ? — V e t ë m fa re . — P a r a n d i e j d içka të keqe , — tha s h k r i m t a r i . — Kjo

ësh të m e t ë v ë r t e t ë një d a s m ë i n t e r e s a n t e . — Ish te i l a g u r nga sh iu . — P a r a n d i e j diçka. — Nje rëz i t j a n ë të s h q e t ë s u a r . Me sa duke t , n u k e

kup to j në dot p e r s e ka a r d h u r p l aku . — P o a t a t ë d y ?

— Nus j a ë s h t ë e t r o n d i t u r , por e m b a n ve ten . K u r s e m o n t a t o r i t n u k i b ë n a sn jë p ë r s h t y p j e .

— V ë r t e t ? — Bisedova me të një m i n u t e . I sh te f a r e i qe t ë . — D a s m ë in t e r e san t e , — t h a s h k r i m t a r i . — E ç'gjë i n t e r e s a n t e ë s h t ë në qof të se k r i s n d o ­

n jë s h e r r ? D i h e t pas ta j s i m b a r o n kjo gjë. P rocesve rba l e . Policia.. .

— Ti n u k k u p t o n asgjë, — t h a D.D. — Po n u k ke faj . Në r e p o r t a z h e t e t u a t ë t h a t a n u k h y j n ë k u r r ë kë to gjëra .

— U n e po shko j të fie, — t h a gaze ta r i . — Nesë r d u h e t t ë m b a r o j r e p o r t a z h i n t i m t ë t h a t ë .

— Mire , shko .

375

— Ti, ë s h t ë m i r e t ë mos p ë r z i h e s h në n d o n j ë n g a -të r resë , — t h a d u k e v e s h u r p a r d e s y n ë .

S h k r i m t a r i qesh i m e ve t e d h e v ë s h t r o i p ë r n jë ç a s t s h p i n ë n e shokut , që doli pë r j a sh ta . Si m b e t i v e t ë m , u ngr i t d h e filloi t ë v ë r t i t e j mid is d a s m o r ë v e n g a m e n s a në k ë n d i n e k u q d h e n ë p ë r z y r a t e a d m i n i s t r a t e s .

T a n i të g j i thë e k i sh in m a r r ë v e s h a r d h j e n e p l â k u t dhe t ë g j i thë don in t a sh ikonin , p o r d i sa n g a m o n t a t o r ë t k ish in b ë r ë n jë g a r d h p ë r p a r a d h o m ë s k u i s h t e p l a k u d h e n u k l in in t ë h y n t e n jer i .

— L a r g o h u n i , — t h o s h t e Soda K a u s t i k e , — n u k ë s h t ë m i r e t a k u p t o j ë q ë p o e sh ikoni m e k u r e s h t j e . K u p ­ton i? N u k ë sh t ë m i r e .

— H a p n i r r u g ë n , po v jen d r e j t o r i . " Dre j to r i h y r i në d h o m ë n ku i s h t e p l a k u . P a s t i j

shkoi s e k r e t a r i i pa r t i s ë . U fu tën d h e d y - t r e n j e r e z të t jerë .

— Ç'po b ë h e t a t j e? — S h o k u Fe jzo po i m b a n f jal im p l a k u t . — Rud i , — t h a d i k u s h me q o r t i m . — Pse pusho i m u z i k a ? — t h i r r i S o d a K a u s t i k e . — Le

t ë fillojë m u z i k a ! E j , o r k e s t r a ! O r k e s t r a filloi t ë l u a n t e pë r së r i . — S h k o n i të val lëzoni , — t h o s h t e Soda K a u s t i k e , —

ç 'më j en i m b l e d h u r s i në d y e r t e s t a d i u m i t ? D.D. u a f rua te p o r t a d h e u m a t t ' i t h o s h t e d i çka

Sodës K a u s t i k e . A i d o n t e q ë t ë h y n t e n ë a t ë d h o m ë t ë b a r a k ë s k u i sh te p l aku , por n ë a t ë ças t d e r a p r e j k o m -pensa to j e u h a p d h e dolën n jër i p a s t j e t r i t t ë g j i thë a t a që i sh in b r e n d a . F y t y r a t e t ë g j i t h ë v e i sh in t ë m e n d u a r a d h e ser ioze. Midis t y r e ec te p l aku .

Ai i sh te një p l a k i gjatë , me k o k ë n t ë l i d h u r me një s h a m i të m a d h e , që duke j s i n j ë p j e së p ë r b ë r ë s e e ba l l i t d h e e kafkës . P l a k u i sh te l a g u r d h e f y t y r a e t i j e g ja të d h e e r r e s h k u r d u k e j s i n j ë s k u l p t u r ë d r u r i , që , pasi k a n d e n j u r s h u m ë k o h ë n ë diel l d h e ë s h t ë p l a s a r i -t u r n g a era , t an i e ka zënë n j ë sh i i i m ë t .

G r u m b u l l i eci m id i s d a s m o r ë v e , q ë h a p ë n r r u g ë n ve tve t iu . Soda K a u s t i k e b ë n t e s h e n j a n e r v o z e n ë d r e j t i m

376

të orkestrës. Veglat e orkestrës, që dukeshin sikur po i merrte gjumi, u gjallëruan përsëri.

P laku u ul në tavolinën kryesore, në krahun e tij u ul vajza dhe pastaj të tjerët me radhë.

Dikush u shpjegoi diçka k inezëve , që ishin aty pranë. Kinezët, sic duket, në f i l l im e kuptuan tjetër për tjetër, sepse qeshën, tundën kokën dhe thanë:

— Shum mir, shum mire, h o ! Ndërhyri një tjetër dhe, me fjalë e me shenja, bëri

një sqarim tjetër. Kinezët u habitën d h e po e vështro­nin me çudi plakun.

Drejtori i bënte shenja me duar dikujt. D ikush an­dej nga turma e dasmorëve vrapoi përjashta.

— Ndoshta ka me vete arme? — S'dihet. Mund edhe të ke të ! — Edhe në qoftë se nuk ka arme, një f ishek do ta

ketë me siguri. — P e r s e ? — Kështu e thotë kanuni. Babai mban n jë fishek

me vete . Në qoftë se vajza e tij shkon te burri me zemër të thyer, aherë ai u jep njerëzve të b u r n t këtë fishek. Kështu e thotë kanuni: «vajza dërgohet me fishek në pajë».

— Me fishek në pajë? — Diçka e tillë. — Po pastaj? — Pastaj, me këtë fishek dhëndri e vret nusen,

në qoftë se ajo përpiqet të ikë. — Ç'tmerr! Drejtori i thoshte diçka plakut, por ai e mbante

kokën drejt dhe nuk kuptohej në dëgjonte apo jo. Edhe vajza e mbante kokën drejt. Ajo kishte një vështr im pak të trembur, aq sa mund të i shte i trembur vesti­t o m i i saj krenar. ,

— Në këtë dasmë do të ke të store, — tha Rudi, duke kaluar pranë me disa shishe birre në dore.

— Çfarë the, Rudi, — pyeti një vajzë me flokë g ë -shtenjë, që u gjend rastësisht përbri shkrimtarit. — Do të ketë vrasje?

377

D.D. k t h e u k o k ë n . I sh t e po ajo va jzë që e k i s h t e v ë s h t r u a r d i s a h e r ë m e n j ë s h i k k n t ë g ë z u a r d h e t ë h a b i t u r n j ëkohës i sh t .

R u d i i b u z ë q e s h i ve sh më vesh s h k r i m t a r i t , d u k e i b ë r ë një s h e n j ë n ë d r e j t i m t ë vajzës, s i k u r t ë t h o s h t e «ha jde m e n d j e f emre» .

Vajza e v ë s h t r o i me ina t . — Ju p u n o n i k ë t u ? — e pye t i va jzën D.D. — J o . U n e k a m a r d h u r nga T i r a n a . — Fare f i s i d h ë n d r i t ? Vajza poho i m e kokë . Ajo duke j v ë r t e t s h u m ë s i m -

p a t i k e . — K ë t ë m o n t a t o r i n që kaloi tani , e k a m p a s u r në

klasë , — vazhdo i ajo. — V ë r t e t ? — t h a s h k r i m t a r i , pa e p a s u r m e n d j e n a t y . — Ju j e n i s h k r i m t a r i D.D., apo j o ? — P o . Vajza desh i t ë g j en t e n j ë m o m e n t s a m ë t ë p ë r -

s h t a t s h ë m p ë r t ' i t h ë n ë d içka t je tër , por , s ic d u k e t , n u k m u n d i , sepse a i v a z h d i m i s h t p o n d i q t e m e s y d i ç k a a t j e pë r t e j t e t avo l ina t .

— M u a më p ë l q e j n ë s h k r i m e t tua ja , — i t h a më në fund ajo, pa e g j e tu r dö t m o m e n t i n e p ë r s h t a t s h ë m .

S h k r i m t a r i , sic duke t , n u k e dëgjoi . Ai lëvizi p ë r p a r a p ë r t ë s h i k u a r m ë m i r e . T a n i p r a n ë p l a k u t , m i d i s t i j d h e d re j to r i t , i sh t e u l u r në t r y e z ë m o t r a e vogë l e X h e -vi t i t , n jë va jzë d y m b ë d h j e t ë v j e ç a r e m e f lokë t ë k r e h u r n ë f o r m e b i sh t kal i . Ajo k i s h t e m b ë s h t e t u r m j e k r ë n n ë g r u s h t d h e po e v ë s h t r o n t e p l a k u n n g a p o s h t ë la r t , k r e j t e p ë r p i r ë n g a p a m j a e t i j . Malësor in , sic d u k e t , e b e z -d i s t e k y v ë s h t r i m dhe a i p a p r i t u r mor i n j ë go të r ak i d h e e k t h e u me n jë f r y m ë .

— Po pi , po pi , — u d ë g j u a n d isa zë r a të u lë t e të ç u d i t u r .

O r k e s t r a po i b i n t e n j ë kaba j e të l a s h t ë .

378

/ / /

P l a k u n u k don te të k u j t o n t e asgjë, por k u j t i m e t i vinin va lë -va lë , s i s h t ë l l u n g a t ymi , d h e a i n u k i d ë b o n t e dot n g a mend ja . Ai e p ë r b u z t e g j i thë k ë t ë gëz im d h e i duke j s ikur a i i sh te n g r i t u r m b i d ë s h p ë r i m i n d h e v e t -m i n ë e tij të m a d h e . Të g j i tha k ë t o v io l ina i d u k e j s i ­k u r l u a n i n m b i n e r v a t e t i j d h e dau l l j a i b i n t e në k o k ë si n j ë g j ëmë .

Me n jë v ë s h t r i m t ë n g r i r ë s h i k o n t e m u r e t e m e n s ë s dhe t ë k ë n d i t t ë kuq , t ë m b u s h u r a m e s t e n d a t ë k u q e , k u i sh in ng j i tu r fotografi t ë n d r y s h m e , t abe la t ë e m u -

379

lac ioni t socialist , graf ikë , f l e t ë r ru fe të m ë d h a e të v o g ­la, pa ru l l a , a f i she d h e c i t a te n g a Kongçes i i P e s t e d h e nga F ja l imi i 6 S h k u r t i t . P l a k u t i d u k e j s i k u r të g j i t ha a to fotografi , v i z a t i m e d h e s h k r o n j a t ë s h p ë r n d a r a m b i copën e k u q e që i v r i s t e sy të , po ta l l esh in e s h q y h e s h i n gaz i t me p a d i t u r i n ë dhe v e t m i n ë e t i j . E g j i thë k jo d a s m ë i d u k e j s i n jë funera l d h e p a d a s h u r i k u j t o h e j d a s m a e tij e la rgët , gat i g j y s m ë sheku l l i më p a r e . N u k d o n t e të k u j t o n t e asgjë, por k u j t i m i i a f rohe j k o k ë s së p l a k u t a s h t u sic i a f rohe t b j e s h k ë s n jë re e m b u s h u r me sh i e me g j ë m i m e . Ai don te t ë i k t e p re j sa j , p o r r e j a e n d i q t e . Ajo e mbësh to l l i n g a të g j i tha anë t . R r e t h e r r o t u l l g j ë m o n i n z h u r m a të hua ja , po a i n u k i dëg jon te . A i dëg jon t e z h u r m a t ë t je ra , t ë l a s h t a d h e plot j ehona . Reja e a r r i t i d h e filloi të zbraze j m b i t ë . Fo tograf i t e , s h k r o n j a t dhe t a b e l a t d a l n g a d a l ë p o s h n d ë -r r o h e s h i n në g u r ë t ë f tohtë , d h e a t i j i u k u j t u a ku l l a e g u r t ë d h e m y s a f i r ë t e t ë f tua r i t , që h y n i n n ë n d r i t a t e p i shave , g j y s m ë shekul l i më p a r e , n d ë r s a a i me b a -b a n ë d h e të vë l lezër i t u u r o n i n m i r ë s e a r d h j e n , d u k e i p ë r q a f u a r t è shka l lë t dhe u m e r r n i n p u s h k ë t d h e k o -b u r e t e ua v a r n i n në m u r e t e ku l lës . A t a v i n i n v a z h -d i m i s h t d h e m u r e t q e n ë m b u s h u r p lo t m e a r m e , s a q ë u qe d a s h u r të ngu ln in g o z h d ë të t j e r a në k a t i n e d y t ë . Që l lon te që ndonjë gozhdë e v j e t e r e n d r y s h k u r n u k e m b a n t e dot peshën e d isa d y f e q e v e d h e k o b u r e v e , k ë s h t u që n g u l n i n r i sh tas n jë t ë r e .

Ai a t ë h e r ë , d u k e h i p u r e d u k e z b r i t u r s h k a l l i n a t e g u r t a , të ngush t a , plot t e l a she . b a s h k ë me n je rëz i t e sh tëp i së , që u shë rben in m y s a f i r ë v e , g j e n t e k o h ë t ë nda l e j p a k e t ë v ë s h t r o n t e me a d m i r i m p u s h k ë t e v a ­n i r à r a d h ë - r a d h ë , t ë n d r y s h m e d h e h i j e r ë n d a d h e m e n ­d o n t e se sa i fo r te i sh te fisi i t y r e dhe sa i p a v d e k -s h ë m . P a s t a i , s h u m ë vjet më vonë , k u r m b e t i fill i v e ­t ë m në kul lë , shpesh v ë s h t r o n t e gozjidët e n d j y s h k u r a r a d h ë - r a d h ë n ë m u r d h e m u n d o h e j t ë r i k u j t o n t e s e k u k i sh in q e n ë v a r u r pushkë t , p o r n u k i s i l l te do t n d ë r m e n d t ë g j i tha d h e i ku j tohe j v e t ë m s i n ë p ë r t y m m a -l ihe r i i g j a t ë i n jë r i t xha jë , b e l x h i k u i t r a s h ë e i s h k u r -

380

t e r i t je t r i t , m a r t i n a e vë l la i t të m a d h , p u s h k a e g j a t ë e ungj i t , n j ë a r m e t je tër , që e s h i h t e p ë r h e r ë të p a r e , dhe t y t a t i n g a t ë r r o h e s h i n e i k r y q ë z o h e s h i n në ku j t e së , d u k e ia f t o h u r s h p i r t i n me m e t a l i n e t y r e .

N d o s h t a po t ë mos k i s h t e q e n ë a i që m a r t o h e j , do t 'i k u j t o n t e të g j i tha l lojet e a r m ë v e , sepse ai i d o n t e s h u m ë ato, po r a t ë n a t e i s h t e d a s m a e t i j d h e i k i ­sh in t h ë n ë se nus j a i sh te s h u m ë e b u k u r . Aq e b u k u r , s a d h e t e r se . K r u s h q i t , d u k e a r d h u r , k i s h i n n d ë r r u a r r r u g ë n , sepse i sh in h a p u r fjalë s e d i k u s h k i s h t e b ë r ë magj i d h e e k i s h t e v e n d o s u r në u d h ë n n g a do t ë s h k o -n in d a s m o r ë t .

D ikush k i sh t e b ë r ë mag j i . G j i t h ë m ë n g j e s i n n g a d r i t a r e t e n g u s h t a të kul lës a i k i s h t e v ë s h t r u a r p e j s a -zh in e f toh të d h e m a d h ë s h t o r t ë b j e s h k ë v e , d u k e v r a r ë m e n d j e n se ç ' i sh te kjo magj i , s i i s h t e d h e pse i sh t e . A i v ë s h t r o n t e p a d a s h u r p u s h k ë n e v a r u r n ë m u r d h e d i -gjej nga d ë s h i r a t a r r ë m b e n t e a t ë d h e t ë sule j n ë p ë r u d h ë n bo jëh i r i p ë r t ë z b u l u a r m a g j i n ë . P o r m a g j i a n u k v r i t e j me p u s h k ë . Ajo r r i n t e e s t r u k u r d i k u n ë p ë r g u r ë , e f sheh të d h e e p a k a p s h m e si n jë m e n d i m i keq . F o r c a e saj i sh te e t ë r t h o r t ë , me a t ë n u k m u n d të m a t e s h e dot, sepse ajo k i sh t e da lë n g a e p a n j o h u r a , d h e çdo gjë që di l te n g a e p a n j o h u r a d h e që n u k e k a p t e do t p l u m b i i p u s h k ë s , ati j i ka l l t e d a t ë n .

D u k e v ë s h t r u a r b jeshkë t , a i m e n d o n t e se s i t a n i në n j ë r ë n a n ë q ë n d r o n t e d a s m a e t i j me m u z i k a t , m i s h -r a t e p j e k u r a , r ak inë , këngë t , dau l le t , d h e në a n ë n t je tër , pë rba l l ë sa j , s i n jë n e p ë r k ë që ka n g r i t u r k o k ë n gat i p ë r t ë ka f shua r , r r i n t e magj ia . P e r s e i sh t e n g r i t u r k u n d ë r da smës së t i j kjo force e zezë d h e e p a n j o h u r ? Ç 'kë rkon te a jo? Nga k i sh te a r d h u r ? A s k u s h n u k m u n d t ' i përgj ig je j kë sa j . E f sheh ta, që d u k e j se i sh t e s h t r i r ë mb i pe j sazh in e g j e r ë gr i t ë m a l e v e , n g r i h e j n jë ças t m b i k r y q i n e m a d h t ë k a m b a n o r e s së k i shës d h e pas t a j l a r -gohej t u t j e në hor i zon t in e pa fund .

P o r ja, k u a j t e p a r e të d a s m o r ë v e u d u k ë n në qa fën e mal i t , në n j ë s h t e g të p a r r a h u r e të vë sh t i r ë . Magj ia k i sh te m b e t u r d i k u pas, j a s h t ë m u r e v e t ë kul lës , p ë r t e j

381

kuf i r i t t ë d a s m ë s së t i j . A i p s h e r ë t i u i l e h t ë s u a r k u r pa ka l in e b a r d h ë t ë nuse s , r r ë m b e u p u s h k ë n d h e s h t i u n ë e r ë m e gëz im.

M e g j i t h a t ë e zeza u d h ë t o n t e b a s h k ë me t a d h e , me sa d u k e j , i s h t e k u d o a t ë na t ë . Ajo i sh t e e s h t r u a r n ë p ë r p l l aka t e g u r t a të obor r i t , d h e n j e rëz i t h y n i n e d i ln in , s h k e l n i n m b i të d h e pas ta j e v a r n i n n ë p ë r g o z h d ë t e v j e t r a b a s h k ë me p u s h k ë t . E k i s h t e n d i e r va l l e a i t ë z e -zën d u k e h i p u r e d u k e zb r i t u r s h k a l l ë t e n g u s h t a t ë k u ­llës, d u k e k a l u a r d h j e t ë r a h e r ë p r a n ë a r m ë v e t ë h e s h t u r a , në m e s k ë n g ë v e d h e dol l ive t ë g ja t a e t ë n g a t ë r r u a r a ? Po a r m ë t h e s h t n i n m u r e v e , n d ë r s a n je rëz i t b r o h o r i t n i n e kë rcen in , d h e e keq j a i sh te s t r u k u r a t je , në t y t a t e zeza m e n j ë sy, q ë v ë s h t r o n i n p o s h t ë . M e g j i t h a t ë k u r r ë n u k e k i s h t e m e n d u a r s e m u n d t ë k i s h t e n ë b o t e n j ë gëz im pa armer D h e në qoftë s e do t ë i sh t e n d o d h u r në n j ë gëz im të t i l lë , a i do t a k i s h t e p ë r b u z u r . Bi le e d h e s i k u r t a d i n t e se nga kë to a r m e , në d a s m ë n e t i j , do t ë b ë h e j n jë g j ë m ë , a i k u r r ë n u k d o t ë p r a n o n t e q ë d a s m a t ë bëhe j p a to .

Ai n u k e k i s h t e nd ie r të zezën, sepse ajo i sh t e d a s ­ma e t i j . Bile a t i j iu d u k se asg jë n u k do të n d o d h t e , e d h e k u r u g r i n d ë n me fjalë n jë i f t u a r i d e h u r me të vë l l anë e tij të m a d h . Asn jë n u k e k u j t o n t e p e r s e n is i she r r i , s epse s h k a k u ndosh t a i sh te k r e j t p a r ë n d ë s i . N d o ­s h t a t ë t j e r ë t p a r a n d i e n n d o n j ë gjë, p o r a i e h a r r o i m e -n j ë h e r ë gr ind jen , sepse m e n d j e n e k i s h t e te n u s j a e t i j e re .

N a t ë n e fundi t , k u r m b a r o i d a s m a d h e po pë rc i l l n in m y s a f i r ë t g jer j a s h t ë fshat i t , nda j t ë gëdh i rë , n d ë r s a a i p o p ë r k ë d h e l t e p ë r h e r ë t ë p a r e n ë j e t ë një ferner , d i k u l a rg u dëg jua n j ë k r i s m ë d h e p a s t a j , në o b o r r i n e -kullës, n jë u l ë r i m ë ! Ai në fill im nuk . k u p t o i asgjë, p o r nus j a , e z h v e s h u r d h e e b a r d h ë s i m e r m e r , n g r i u në s h t r e s a d h e u t e n d o s s ikur e god i t ën .

P a s t a j , t r i d i t e pas da smës g j i t hçka në s h t ë p i u v e s h me të zeza d h e t r u p i n e m a d h të vë l la i t t ë t i j e v e n d o -sën n ë m e s t ë d h o m ë s s ë m a d h e m b i n jë r r a s ë g u r i .

382

T h e r ë n t ë g j i thë bagë t inë , d h e a t a q ë k i sh in p ë r t ë p r e r ë t hon j t ë , n u k i p r enë , n ë m ë n y r ë q ë t ë g ë r r i c n i n s a m ë s h u m ë f y t y r ë n me to d i t ë n e v a r r i m i t . Në m b r ë m j e , n g a la rg , u d ë g j u a n u l ë r i m a t e pa ra , k u j e t d h e të t h i r r u r a t e n j e r ë z v e të fisit t ë t i j , që po v i n i n p ë r v a r r i m . Ai doli te d r i t a r j a ,e n g u s h t ë e ku l lës d h e i pa se s i po v in in g r u m b u j - g r u m b u j t ë v e s h u r m e t ë zeza, n g a d a l ë , në m ë n y r ë që , s ipas zakoni t , t ë a r r i n i n në s h t ë p i n ë e t ë v d e k u r i t b a s h k ë me m u z g u n . B u r r a t u l ë r i n i n e v i n i n ku jën d h e , k u r a r r i t ë n p r a n ë obor r i t t ë ku l lës , f i l luan t ë g ë r r i c n i n f y t y r ë n d h e t ' i b i n i n gjoksi t , k u r s e p ë r b a l l ë u do l ën n je rëz i t e sh tëp i së , d u k e v ë n ë k u j ë n e d h e a ta e d u k e u g jakosur .

P a s t a j , d u k e m b a j t u r m b i k r a h ë r r a s ë n e r e n d e t ë gur i t , k u q e s h t r i r ë ku foma , s h k u a n n g a d a l ë n ë v a r r e z a d h e a t i j i ku j tohe j se s i g j i t h ë a t a n j e r ëz r a n ë p ë r m b y s m b i t o k ë d h e f i l luan t ë l ë m o n i n d h e u n m e d u a r t e t y r e , q ë t a m e r r n i n k ë s h t u .me t ë m i r e d h e q ë a i t ë p r a -n o n t e të v d e k u r i n në g j i r in e t i j .

P a s t a j , p r a p ë fisi i t i j l ç m o n t e tokën , që të p r a n o n t e vë l l anë t j e t ë r d h e kë t ë h e r ë t o k a i sh t e e n g r i r ë d h e e m b u l u a r m e b r y m ë , sepse q e d i m ë r d h e e r a e m a l e v e të p r i s t e . R r a s a e g u r t ë i s h t e b ë r ë n j ë me k u f o m ë n e ka l l kanosu r . A t a l ëmonin t o k ë n e a s h p ë r u a r n g a n g r i c a d h e i l u t e s h i n që të mos e n x i r r t e p ë r j a s h t a v ë l l a n ë e t y r e në kë to n e t t ë zeza d i m r i .

P a s t a j e r d h ë n d i t ë t e m ë r z i t s h m e në k u l l ë n e n g u j i -mit , ku a i t h i t h t e me o r ë t ë t ë r a ç i b u k u n e g j a të , d h e b i seda t i sh in po ato, dhe çdo g jë i sh te e p a n d r y s h u e s h m e , s iku r k o h a t ë k i sh te m b e t u r në vend . N jë p jesë e b u -r r a v e t ë fshat i t , a ta q ë k i sh in b ë r ë v r a s j e p ë r g j a k m a r r j e , r r i n i n t ë m b y l l u r b r e n d a n ë p ë r ku l l a t e ngu j imi t . A t a n u k m u n d t ë di lnin, sepse p r a p a po r t e s s ë ku l l ë s r r i n t e g jakës i . N g a f rëngj i të e n g u s h t a të ku l l ë s a t a v ë s h t r o n i n a ra t , ku g j i t hë d i tën p u n o n i n g r a t e e t y r e . N ë p ë r u d h ë t e s h k r e t a të f sha t i t v ë r t i t e s h i n • g jakës i t me p u s h k ë në k r a h ë . P a s t a j b in t e m u z g u . H e r ë d u k e j s i k u r m u z g u b i n t e n g a qiel l i , h e r ë s i k u r ng j i t e j q ë p o s h t ë n g a fu sha e h e r ë s i k u r zbr is te që l a r t n g a mal i . N g a n j ë h e r ë d u k e j

383

s i k u r b u r o n t e n g a t ë ca ra t e h e n d e q e v e d h e t ë b o d r u -m e v e .

A t a v ë s h t r o n i n se s i g r a t e e t y r e , d u k e v ë n ë p ë r p a r a q e t ë e l o d h u r a , ng j i t e sh in n g a d a l ë u d h ë s së f sha t i t . G r a t ë e t y r e n u k i n g a c m o n t e a s k u s h . G jakës i t u l n i n k o k ë n k u r a to k a l o n i n p r a n ë . Malëso rë t e t jerg , që në a t ë k o h ë n d o d h e s h i n n ë p ë r p rag je t e ku l l ave , n g r i h e s h i n në k ë m b ë m e r e s p e k t , k u r p ë r p a r a t y r e k a l o n i n g r a t ë m e qe të . A t a u n g r i h e s h i n në k ë m b ë qeve .

P o r d i t ë t m ë t ë zeza i sh in a to k u r i a j e p n i n k a f e n që p o s h t ë g ju r i t . S ipas zakoni t k ë s h t u i j e p e j kafja a t i j që v o n o n t e m a r r j e n e g j aku t . A i v o n o i t a m e r r t e g j a k u n e vë l la i t t ë t r e t ë d h e p r a n d a j , p ë r s h u m ë kohë , e p i ù k ë s h t u ka fen . K u s h e k i sh t e s h k r u a r n ë k a n u n k ë t ë r r e g u l l t ë t m e r r s h ë m ? F i l x h a n i i kafes , që i a j e p n i n p o s h t ë g ju r i t , i d u k e j a t i j i r e n d e sa n jë s h k ë m b . D i t ë t në k u l l ë n e n g u j i m i t i sh in s i d i t e fes te në k r a h a s i m me kë to d i t e . T a n i a i n u k •mbyllej më në ku l l ë . T a n i a i i sh t e i l i re , s epse g jakës i t n u k k i s h i n më g jak p ë r t ë la rë . A t a ia v r a n ë vë l l anë e t r e t ë . T a n i e k i s h t e r a d h ë n a i p ë r të v r a r ë . T a n i në k u l l ë n e n g u j i m i t u m b y l l ë n g jakës i t d h e a i dol i n ë p ë r f sha t i l i re , s e p s e t an i u bë ai g j akës . f,

P o r a i e vonoi m a r r j e n e g j a k u j . I sh t e v jesh të . A t i j i k i s h t e l i n d u r fëmi ja e p a r e . T o k a d u h e j mbje l l ë . Në qof të s e a i d o t ë m e r r t e g j a k u n , kjo d o t ë t h o s h t e q ë t ë m b y l l e j p ë r s ë r i b r e n d a në k u l l ë n e n g u j i m i t d h e t o k a e t i j të m b e t e j d j e r r . K u r s e t a n i t o k ë n e t i j e çan t e p a r -m e n d a , n d ë r s a t o k a e a r m i q v e t ë t i j po m b e t e j d j e r r . A i d i l t e në p u n ë që me n a t ë d h e , d u k e u grahUr q e v e , k a l o n t e p ë r b r i t o k a v e t ë t y r e t ë s h k r e t a . P l i sa t e t o k ë s së t i j l ë s h o n i n avu l l , k u r s e t o k a t e t y r e i sh in të t h a r a e të r r u d h o s u r a . Tan i toka e t i j i sh t e m b j e l l ë me g r u r ë , k u r s e në b a r k u n e f toh të t ë t okës s ë t y r e n u k k i s h t e asgjë . M e g j i t h a t ë , a t a ishin t ë n d e r u a r , k u r s e a i i s h t e b ë r ë m e t u r p . A i v ë r t e t k i s h t e m b j e l l ë m e s h u m ë d j e r s ë e m u n d i m e n jë a r e t ë m a d h e m e g r u r ë , po r a i n u k k i s h t e d e r d h u r g j a k u n q ë d u h e j t ë d e r d h t e s ipas k a n u n i t . Ai pe l lg i vogë l g jaku , që d u h e j t ë d e r d h e j d iku në

384

ndon jë r r u g ë a p o n ë ndon jë sh teg , k i sh t e m ë v l e r ë s e g j i t hë g r u r i i tij i f lor inj të . P r a n d a j a t a e m e r r n i n k a ­fen d r e j t e në do re k u r s e a i e m e r r t e që p o s h t ë g ju r i t .

K ë s h t u e p i ù kafen g j i thë d imr i t . E r d h i p r a n v e r a . S a t ë b ë h e t g rur i , t h o s h t e m e ve te . S a t ë b ë h e t

g r u r i d h e do t a m a r r g j a k u n . G r u r i r r i t e j çdo dite. E d h e pak , t h o s h t e a i m e ve t e , e d h e pak . S a t ë k o r r g r u r i n , sa t ë m b l e d h d u a j t e f u n d i t d h e pas ta j . . .

T a n i a r m i q t ë e tij d i ln in p o t h u a j h a p u r . A t a e k i sh in k u p t u a r s e p ë r t a n u k k i s h t e a sn jë r rez ik , p ë r -de r i s a g r u r i i g jakësi t n u k i sh t e k o r r u r . A t a k i s h i n z b r i t u r d i sa h e r ë g jer n ë q y t e t . Bi le n j ë r i p r e j t y r e k i s h t e g u x u a r t ë p in t e n j ë k a f e në k a f e n e n ë e m b u ­s h u r p lo t m e b u r r a d h e t y m .

Ah , k y g r u r i , s a n g a d a l ë p o p iqe j . T a n i a i h a n t e v e t e n me d h ë m b ë . Në s y t ë e n j e r ë z v e që n u k e don in , t a n i s h i k o n t e ta l l jen . Në s y t ë e m i q v e p ikë l l imin .

G r u r i po p iqe j çdo dite. Ky i sh te n j ë g r u r ë i ç u -d i t s h ë m , m e n j ë ng jy r ë t j e t ë r d h e m e n j ë f r u s h u l l i m ë t je të r . A p o n d o s h t a ati j i d u k e j k ë s h t u . Ai k i s h t e m b j e ­llë d h e k i s h t e k o r r u r s h u m ë g r u r ë në j e t ë n e t i j , po g r u r ë i t i l lë n u k i k i sh te q ë l l u a r a s n j ë h e r ë .

N g a n j ë h e r ë , k u r i sh te s h u m ë i m ë r z i t u r , v e n t e e s h t r i h e j në m e s t ë a res . S i p ë r t i j , m a j t a s e d j a th t a s , z h u r m ë r o n i n ka l l in j të . A t a p r i s n i n s a t ë d r e m i s t e ai, q ë t ë f i l lonin b i s e d ë n e t y r e . Ai m b y l l t e s y t ë d h e p ë r p i -qej të d ë g j o n t e ç ' thoshin a ta . Në fi l l im t u r b u l l - t u r b u l l d h e pas ta j g j i t h m o n ë e më q a r t ë dëg jon te b i s edën e k a -l l in jve . Kjo i s h t e një b i sedë e ç u d i t s h m e , a s h t u sic i sh t e i ç u d i t s h ë m ky g r u r ë d h e k jo a r e . A i h a p t e s y t ë p a p r i t u r d h e v ë s h t r o n t e r r e t h e r ro tu l l . K u s h foli? K a ­l l in j të e g j e lbë r l ë k u n d e s h i n n g a d a l ë p ë r p a r a s y v e t ë t i j . F r y n t e e r ë . Një f rushku l l in i ë a l a r m i p ë r s h k o n t e t e j p ë r t e j a r ë n . D u k e j s i k u r ajo ng je the j p a p r i t u r . Ç ' i -s h t e k ë s h t u k y g r u r ë ?

N a t ë n i d h i m b t e koka . A r m i q t ë e tij ga t i sa s 'po i d i ln in b a l l e p ë r bal le .

2 5 - 2 385

Një d i t e shko i t e pr i f t i . D o n t e t ë kësh i l lohe j m e t ë . Pr i f t i e d i n t e më m i r e s e k u s h d o k a n u n i n . A i k i s h t e s t u d i u â r në shko l l a t ë l a r t a j a s h t ë sh t e t i t . A i i s h t e i zg jua r d h e i d i t u r . Do t ' i t h o s h t e d içka .

D h o m a e p r i f t i t i sh t e p lo t m e l i b r a n ë g j u h ë t ë hua j a . Ai s h i k o n t e i m a h n i t u r k o p e r t i n a t e b u k u r a , l i -b r a t e t r a s h ë d h e r e v i s t a t luksoze . J a , m e k ë t a l i b r a pr i f t i g d h i n t e n e t ë t e g j a t a të d imr i t . P r i f t i e p r i t i m i r e d h e a t i j i u n g r o h z e m r a . Fo lën p ë r k o h ë n , p ë r g r u r i n , p ë r b a g ë t i n ë . A i k i s h t e dëg jua r s e a t j e , m i d i s l i b r a v e të pr i f t i t , i sh t e d h e ai, l ibr i i k a n u n i t . At i j iu n g r o h z e m r a nga b i seda e n j e r ë z i s h m e e p r i f t i t d h e ga t i sa n u k e p y e t i se cili i s h t e a i l iber , m i d i s g j i t h ë a t y r e l i ­b r a v e . P o r n u k p a t i g u x i m . Në m a n g a l l i n e vogë l po z i en te kafja. At i j i r r i h t e z e m r a me force. P r i f t i i sh t e i zg juar , i d i tu r . Ai k i s h t e q e n ë në v e n d e të t j e ra , k i s h t e p a r e g j i thë bo tën . A i d o t ' i t h o s h t e d i çka t ë m i r e . T a n i fëmi ja i sh te n ë n t ë m u a j s h d h e g r u a j a n u k m u n d t ë p u -n o n t e dot v e t ë m . Ç 'do t ë h a n i n n ë d i m ë r ? Kaf ja p o z i n -t e a jkë . Pr i f t i d o t a k u p t o n t e m ë m i r e s e k u s h d o . S a t ë k o r r e j g ru r i , sa t ë m b l i d h e s h i n d u a j t e fund i t . Pa s t a j . . . b a s h k ë me s h i r a t e para . . .

Kaf ja u f ry s i n j ë p ë r b i n d ë s h . P r i f t i e hoq i x h e z v e n n g a z ja r r i d h e e d e r d h i kafen me k u j d e s në t ë dy f i l -x h a n ë t . Z e m r a i ngada lëso i të r r a h u r a t . P r i f t i u u l në s to l in e d r u n j t ë , p ë r b a l l ë t i j , m o r i n j ë r i n f i l x h a n dhe , d u k e p a r e d y s h e m e n ë me një v ë s h t r i m t ë p ë r v u a j t u r , e n g r i t i p a k k ë m b ë n e d ja th të , ka lo i me k u j d e s d o r ë n b a s h k ë m e f i l xhan in n ë n gju d h e i a zgja t i .

Ai e m o r i . I s h t e b ë r ë dy l lë i v e r d h ë . E p i ù k a f e n në hesh t j e d h e i ku pa fo lur më asn jë f jalë.

I sh t e m e s d i t ë . Z h e g u t ë d ig j te . A i eci me shpe j t ë s i p ë r m e s f sha t i t d h e doli m a t a n ë u d h ë s , a t je k u f i l lonin a r a t . U f sheh në g r u r ë d h e pr i t i . P ë r r e t h k ë n d o n i n g j i n -ka l la t . Bo ta d u k e j si e t op i t u r nga vapa . Ka l l ëza t e g r u r i t e n g a c m o n i n pa p u s h i m në vesh , në qafë , në ba l l in e d j e r s i tu r . Ai i l a r g o n t e me n e r v o z i z ë m . P r i t i k ë s h t u d y orë . M ë n ë fund, n j e r i u q ë d u h e j t ë vd is te , ka lo i . E c -

386

t e m e a r m ë n n ë sup , m e h a p a t ë g ja t ë e t ë s h k a t h ë t . A i n g r i t i pushkën , m ë n j a n o i me t y t ë disa ka l l ëza ( ishte n d ë r h y r j a e fundi t e g ru r i t ) . Në shen j e s t ë r u fu t k o k a e n j e r i u t . Ndal i f r y m ë m a r r j e n d h e sh t iu . F l a k a p ë r z h i t i ka l l i n j t ë e g ru r i t . N j e r i u u r r ë z u a p ë r m b y s .

K u r kaloi pë r së r i p ë r m e s fshat i t , n je rëz i t q ë k i s h i n d ë g j u a r k r i smën , e k u p t u a n ç 'k i sh te n d o d h u r . Ai t r o k i t i në p o r t ë n e pa r e . N jë va jzë e vogël e h a p i d h e e fut i b r e n d a . B i s e d u a n n j ë copë h e r ë me t ë zot in e s h t ë -p i së d h e pas ta j , n j ë r a nga g r a t ë solli ka fen . I zot i i s h t ë p i s ë e m o r i f i l xhan in dhe , d u k e e v ë s h t r u a r me r e spek t , i a dha d re j t në dore .

Ai e p iù ngada lë . E n d i e n t e v e t e n të k ë p u t u r . U ngr i t , u p ë r s h ë n d e t d h e iku. Po n g r y s e j k u r a r r i t i në ku l l ën e ve t . Vësh t ro i d h e një h e r ë r r e t h e r r o t u l l , t h i -th i a j r i n e m b r ë m j e s d h e pas ta j h y r i d h e m b y l l i p o r ­t ë n . Ngj i t i shka l l ina t e g u r t a d h e e va r i p u s h k ë n në n j ë gozhdë .

— V r a v e ? — t h a g rua ja . - Po .

A jo ul i kokën d h e nis i t ë q a n t e me dënesë . A i po s h k u n d t e disa kal lëza g r u r i që i k i sh in m b e t u r a k o ­ma n ë p ë r r r o b a t e zeza p re j sha jaku .

P a s t a j e r d h ë n d i t ë t e u r i së d h e të m u n d i m i t që u s h k a k t o n t e që nga l a rg p a m j a e a re s me g r u r ë . G r u r i u poq, v a r i k o k ë n d h e filloi t ë ron i t e j , d h e a s k u s h n u k shkoi p ë r ta ko r ru r , sepse g r u a j a i sh te e s ë m u r ë . Zog j t ë u l e s h i n m b i t ë t r u m b a - t r u m b a d h e a r a i n g j a n t e n j ë d ë s h p ë r i m i të m a d h e të v e r d h ë . P a m j a e saj i m u n d o n -t e a t a më s h u m ë se u r i a . Ajo z v e r d h o n t e a t j e p o s h t ë , s i f y t y r a e një g rua j e që ka d ë s h t u a r fëmi jën d h e a i n j ë d i t e e mby l l i d r i t a r e n e vogël që v ë s h t r o n t e në a t ë d r e j ­t im. K ë s h t u që a t a n u k e p a n e s i r a n ë ka l l in j t ë n j ë r i pas t je t r i t , s i u ka lb g r u r i në t okë d h e s i pas ta j f i l luan s h i -r a t d h e e r ë r a t d h e çdo gjë m o r i fund e u k t h y e në b a l t e d h e n ë k u j t i m t ë h i d h u r .

Si qëlloi që m b e t ë m gja l lë? m e n d o i p l a k u . Si u s h u a g j i t hë a i fis d h e ne m b e t ë m gjal lë?

387

D h e ai kuj to i n e t ë t e t j e r a d h e d i t ë t e z y m t a në kul lë , k u r gozhdë t r r i n i n t ë n d r y s h k u r a n ë m u r e d h e ai b i s e d o n t e me to , e i d u k e j se d h e ai i sh te i n d r y -s h k u r e i t h y e r si n jë g o z h d ë e v je tër , n d ë r s a v a j z a e vogël l u a n t e n ë p ë r shka l l ë . P o r pas ta j va jza u r r i t dhe u bë p ë r b u r r ë .

P se m ë le, m o j bi jë , t h a p l a k u p a zë. P s e ? Ai u l i k o k ë n s iku r e god i t ën m e d içka t ë rende. O r k e s t r a v a z h d o n t e t ' i b i n t e kabasë së l a sh të ,

388

IV

N ë p ë r t ryeza i a k i sh in m a r r ë këngës . Kjo i sh t e një k ë n g ë e r e p ë r m o n t a t o r ë t . A k o m a n u k d i h e s h i n m i r e a u t o r i d h e kompoz i to r i . Bi le as fjalët n u k i d i n t e n je r i t ë p io ta , sépse k ë n g a k i s h t e v e t ë m p a k d i t e q ë k ë n d o h e j . Disa t hosh in s e ajo k i s h t e da lë d i k u n ë J u g disa t ë t j e r ë thosh in s e k i sh t e a r d h u r nga V e r i u . Një gjë i s h t e e v ë r t e t ë : kënga , me sa d u k e j , n u k k ë n d o h e j k u d o n jë l lo j , pë rde r i sa asn je r i n u k i a d in t e f ja lët t ë p iota .

Nëpër baraka pupuliti na shkon jeta, O montator, o zog shtegtar i pesevjeçarëvé, Ta ra ta ta ta ta ra ta ta...

389

B a r a k a e g j a t ë o s h ë t i n t e nga k ë n g ë t d h e zë ra t . R r ë m u j a p ë r s ë r i p ë r p i q e j t ë s h t r i n t e p u s h t e t i n e v e t m b i da smën , po r t ë r h i q e j shpe j t . D u k e j s i k u r dau l l j a e nd i l l t e r r ë m u j ë n t ë d i l te n g a qoshe t k u i s h t e s t r u k u r , p o r pas ta j , p o r s a r r ë m u j a s h t r i n t e d u a r t e saj p ë r t ë b ë r ë p ë r s h e s h çdo gjë, dau l l j a e t r e m b t e d h e e s h t y p t e q o s h e v e pë r së r i .

— Dëf re jnë shokë t , — i t h a ro ja e n a t ë s s h k r i m t a r i t D.D., që u ul a t y p r a n ë .

S h k r i m t a r i b u z ë q e s h i d h e pohoi m e k o k ë .

— Nga të k e m i ? — e p y e t i . — Nga K u r v e l e s h i . J a m ro jë n a t e k ë t u në k a n t i e r . — O u ! — ia b ë r i t je t r i , p a k i çud i tu r , — që a n d e j

k e a r d h u r ? Tje t r i i a b ë r i «po» me kokë .

— Po t i , ç ' p u n ë b ë n ? — M e r r e m me s h k r i m e . — K ë r r e n v j e r s h a ? D.D. b u z ë q e s h i . — Jo v j e r sha , po p rozë . Një h e s a p ë s h t ë . Labi p s h e r ë t i u . — Je si i z iu Selfo, — t h a .

— Ç' ishte k y ? — Ja , k ë r r e n t e v j e r s h a si t i . Po na u v r a . E v r a u

g j e rman i . Midis v a l l ë z u e s v e d u k e s h i » h e r ë pas h e r e a t a q ë

fo tografonin m e bl ic . — Bën i n j ë fo tograf i me shokë t k r i e so rë , — t h a lab i ,

k u r a t a k a l u a n p a r a t y r e . N jë r i p re j t y r e u n d a l . Roja e n a t ë s t regoi me do re n g a v e n d i ku i sh in

u l u r d re j to r i , p l aku , nus ja , d h ë n d r i , spec ia l i s t ë t k inezë , z ë v e n d ë s m i n i s t r i d h e t r e - k a t ë r t ë t j e r ë .

Ai që fo togra fon te , u a f rua d h e ng r i t i a p a r a t i n , po r befas m a l ë s o r i p l a k bë r i «jo» m e dore , d u k e m b u l u a r f y t y r ë n m e b ë r r y l , n ë n j ë m ë n y r ë ne rvoze .

— Ik, ik shpe j t , — foli d re j to r i me g j y s m ë zëri . T je t r i u l i a p a r a t i n d h e iku . F y t y r a e m a l ë s o r i t i sh te v r e n j t u r e d h e më s h u m ë .

390

D u k e j s i k u r n ë p ë r g j i thë a to r r u d h a t ë the l l a v ë r s h u a n p a p r i t u r p ë r r e n j t ë m b u s h u r m e z e m ë r i m .

— S'do që të da lë në fotografi , — t h a labi , — k u s h e d i s i i d u k e t . K i s h i m në f sha t n jë x h a S h e r o . Zë t i t i j q e fo tograf ia . N j ë h e r ë i u h o d h n ë g r y k ë n j ë t u r i s t i . Mezi i n d a n ë .

S h k r i m t a r i v ë s h t r o n t e me v ë m e n d j e f y t y r ë n e a s h -pë r t ë ma lë so r i t . I sh t e e v ë s h t i r ë t ë k u p t o j e në ç ' i a r -gësi i sh in n g u l u r s y t ë e t i j . K i s h t e d i ç k a që t ë n d r y d h -t e z e m r ë n në m ë n y r ë n s i e k i s h t e l i d h u r s h a m i n ë në kokë .

N ë t r y e z ë n fqinjë k i s h t e k r i s u r m u h a b e t i . — Ju ku j tohe t , o shokë , d i t a e p a r e , k u r e r d h ë m

në kë t ë f u s h ë ? — u t h o s h t e shokëve të t i j n j ë k a r p e n -t ie r i t h i n j u r .

— D i ç k a na ku j tohe t . — Ju k u j t o h e t k u r n g r i t ë m b a r a k ë n e p a r e d h e na

zu r i s h i u p a m b a r u a r ça t i në? Pas ta j s h i u p u s h o i d h e n e v a z h d u a m p u n ë n . D e r v i s h ë t e t e q e s ë k i s h i n da l ë t ë g j i thë t e l e d h i d h e p o n a v ë s h t r o n i n . J u b i e n d ë r m e n d s i sh ikon in m e h a b i de rv i shë t , d h e n e v e n a v i n t e p ë r t ë q e s h u r m e ça l lma t e t y r e t ë p a l a r a ?

— I sh in d h e . a to dy va jza t që v ë r t i t e s h i n k ë n d e j pa punë , n j ë e ho l l ë me ç izme rozë d h e n j ë t j e të r .

— Ato që b ë n ë fjalë me k o r r e s p o n d e n t i n e A T S H - s ë ? — P o . A m a djalë i m i r e ai k o r r e s p o n d e n t i , si e

q u a n i n ? — S ' m ë k u j t o h e t . — A s m u a . — P o f i a m b a n i m m e n d emr in , d o t a k i s h im f t u a r

n ë da smë . — S h u m ë m i r e do të b ë n i m . — D e r v i s h ë t v ë s h t r o n i n k r e j t t ë h u t u a r , k u r s e -

k r e t a r i i P a r t i s ë i r r e t h i t t h a se k ë t u do të n g r i h e j n j ë q y t e t i r i d h e ky q y t e t do t a g l l a b ë r o n t e t e q e n ë .

S h k r i m t a r i e hoqi m e n d j en nga p l a k u d h e po d ë ­g jon te me v ë m e n d j e b i sedën e t y r e . Ai g j i t h m o n ë k i s h t e p a s u r qejf t ë dëg jon te k u r flitej p ë r q y t e t e t ë re ja . A i në pë rg j i t hë s i k i sh te s h u m ë dësh i r ë t ë p ë r z i h e j nëpër

391

b i seda k u flitej p e r t h e m e l i m e v e n d b a n i m e s h , p e r b u l e -v a r d e t ë p o r s a s h t r u a r a ose p e r u r a t k u k a k a l u a r v e t ë m n jë n je r i . Ky i sh t e n j ë pas ion i tij i v j e t ë r d h e i n a -t y r s h ë m , a s h t u s i pas ion i i n j e rëzve që k a n ë d ë s h i r ë t ë f lasin pë r s p o r t a p o p ë r g jah . T a n i k a r p e n t i e r ë t p o t r e g o n i n ng ja r j e t ë vog la t ë d i t ëve t ë p a r a . A t a n d ë r h y -n i n d h e ko r r i g jon in n j ë r i - t j e t r i n p ë r d a t â t d h e p ë r e m r a t e s h o k ë v e të t y r e . D u k e d ë g j u a r b i s edën e k a r p e n t i e r ë v e , a i po m e n d o n t e se ë s h t ë n j ë gjë e b u k u r d h e e ç u d i t -s h m e n jëkohës i sh t , q ë çdo q y t e t n ë bo t e k a p r e d e s t i n a -c ionin e ve t t ë l ind jes . P ë r shembu l l , d i k u l a r t në A l -p e t s h k r i n d ë b o r a . Uj i , d u k e r r j e d h u r , m e r r n j ë d r e j t i m t ë cak tua r , v r a p o n t a t ë p j e t ë d h e z b r e t n ë fushë , d u k e k r i j u a r n jë l u m ë , në b r ig je t e t ë cil i t d u h e j t ë n g r i h e j q y t e t i i a r d h s h ë m . P o r ja , p a p r i t u r , p ë r p a r a r r ë k e s ë së u j r a v e del n jë s h k ë m b i for te e i z y m t ë d h e r r ë k e j a n d ë r r o n d r e j t im . K y s h k ë m b b ë n a t ë q ë n u k d o t a b ë n t e do t a s k u s h . A i zhvendos n jë q y t e t t ë t ë r ë m e d h j e t ë r a k i l o m é t r a d j a t h t a s apo m a j t a s . Ose, d i k u posh të , në the l l ës i t ë e p a n j o h u r a t ë tokës , r r j e d h n ë p ë r d a m a r ë t e d h e u t naf ta . Ky l ë n g i t r a s h ë d h e i zi, që e c ë n p o s h t ë n ë e r r ë s i r ë t ë p ë r j e t s h m ç , n u k d i asgjë s e ë s h t ë b ë r ë shkak , që disa k i l o m é t r a la rg , a t je l a r t m b i s i p ë r f a q e n e tokës , k a l i n d u r n j ë q y t e t p lo t d r i t ë , b u l e v a r d e d h e zë r a ka l ama j sh . Që n g a t he l l ë s i t ë e tokës n a f t a m b a n në d u a r fa t in e kët i j q y t e t i , a s h t u s i a i n j e r i u që m b a n në d u a r p e r i n e n j ë b a i o n e të b a r d h ë , e cila z b a r d h e l ë k u n d e t l a r t n ë hapës i r ë . N ë qof të s e na f t a d o t ë r r j e d h ë m e v r u l l posh të n ë p ë r d a m a r ë t e dheu t , a t ë h e r ë e d h e l a r t m b i q y t e t d o t ë k e t ë m ë s h u m ë n j e r ë z d h e m a k i n a n ë ­p ë r r rugë t , m ë s h u m ë k o n c e r t e d h e t ë d ie la t ë z h u r m -s h m e . Në qoftë s e n a f t a do t ë pakësohe t , e d h e q y t e t i do të m b l i d h e t e do të b ë h e t më i q e t ë d h e të d i e l a t e t i j d o t ë m b u s h e n m e k a f e n e t ë m ë r z i t s h m e e m e t y m . S e p s e k ë t a j a n ë q y t e t e t ë r i n j d h e q y t e t e t e r in j j a n ë s h u m ë t ë n d j e s h ë m . P ë r k ë t a q y t e t e s h u m ë n je rëz r r i n ë p a g j u m ë , q i n d r a t ë t j e rë p ë r k u l e n m e d i te t ë t ë r a m b i t e k n o g r a f ë t e z y r a v e të p r o j e k t i m i t , d u k e v i z a t u a r p l a n i m e t r i n ë e t y r e . P ë r t a b i e n p a p u s h i m te lefonat , n x e h e n she fa t

392

d u k e i r ë n ë m e g r u s h t t avol inës , g r i n d e n s h o f e r ë t n ë ­p ë r u d h ë t e f toh ta . P ë r ta b i s edohe t në m b l e d h j e t e q e -ve r i së d h e t ë K o m i t e t i t Qend ro r , sepse a t a j a n ë q y t e t e t ë r in j d h e p ë r t a i n t e r e s o h e n t ë g j i t hë a s h t u s i p ë r f ë m i -jë t .

J a s h t ë u dëg jua n jë bor i e fo r t e dhe e z g j a t u r . — Të f tua r i t e S h k o d r ë s ! — t h i r r ë n k a t ë r a pesë

ve t ë p ë r n j ë h e r ë s h d h e u su lën te d y e r t . K ë t ë h e r ë i sh in v ë r t e t a ta . T ë qeshu r , g j i t h ë z h u r -

më , m e d y - t r i k i t a r a n ë dua r . — Na falni , u v o n u a m , po s 'k i sh im fa j . Ajo skoda

e k a n t i e r i t na u p r i sh k a t ë r h e r ë u d h ë s . E k e m i z b ë r -t h y e r p o t h u a j g j i t hë moto r in . Ah , ç ' u d h ë !

Të r i a r d h u r v e po u b ë n i n v e n d n ë p ë r t avo l ina . K j o vazhdo i n j ë copë h e r ë t ë g ja të . — Po ky p l aku , pse r r i s i k u r i j a n ë m b y t u r g j e m i t ë ? — Ë s h t ë b a b a i i nuses . — V ë r t e t ? — Qetësi , po f let shoku Fejzo , - t h a R u d i , që u

g j e n d a t y p r a n ë . — Propozo j të n g r e m ë k ë t ë doll i p ë r a n ë t a r i n e k o -

Iek t iv i t tonë , m o n t a t o r i n e da l luar , s h o k u n X h e v i t , d h e pë r s h o q e n K a t r i n ë , që sot po b a s h k o j n ë fa te t e t y r e në k u a d r i n e p ë r p j e k j e v e t ë p ë r b a s h k ë t a t ë popu l l i t p ë r n d ë r t i m i n e social izmit . — Dre j to r i u kol l i t p a k . — N g r i t -ja e g r u a s në përg jegjës i , in ic ia t iva e p l e qv e të Korçës . . .

— Filloi si zakon i sh t , — t h a d ikush . D r e j t o r i foli d i sa m i n u t a . — Ë s h t ë shok i p jekur , — i t h a lab i s h k r i m t a r i t D.D.,

— v e t ë m se e t e p r o n ca me k ë t o f j a l ime . O r k e s t r a filloi t ë l u a n t e n j ë m u z i k ë va l lëz imi . F u q i n ë

e k i s h i n vajzat . S h k r i m t a r i n d j e u se d ikush q ë n d r o n t e p a r a t i j .

— A m u n d të va l l ëzo jmë? I s h t e po ajo va jza f lokëgësh ten jë t i r a na se . Ai i k a p i

d o r ë n e d j a t h t ë d h e ajo i v u r i d o r ë n t je të r në s u p me një m ë n y r ë t ë n a t y r s h m e .

— Si ju q u a j n ë ? — e pye t i ai, k u r u g j e n d ë n m i d i s t u r m ë s s ë va l l ëzuesvç .

393

— P r a n v e r a . — Në ç ' shkol lë m ë s o n ? — pye t i a i . — Në t e k n i k u m i n e n d ë r t i m i t . Bëj v i t i n e fundi t . P r a n ë t y r e va l l ëzon te Rud i m e n j ë va jzë m e f y t y r ë

t ë m ë r z i t u r . Më tu t je , S o d a K a u s t i k e , i m b y t u r në d je r së , lëv iz te r ë n d ë - r ë n d ë s ipas r i tm i t .

— A ju p ë l q e n n u s j a ? — p y e t i a jo. — Po . S h u m ë . — Po b a b a i i s a j , ç ' ka n d ë r m e n d të b ë j ë ? Ai n g r i t i supe t . — M e n d o j se asgjë . — K u r s e u n e k a m f r ikë se a i do të bë jë d içka .

Sh iko jen i s i i ka sy t ë . S ' k a m p a r e n d o n j ë h e r ë sy më t ë egër .

— A t a n u k j a n ë t ë egër . Më t e p ë r se t ë egër, j a n ë t ë h u t u a r .

— K ë s h t u i k a n ë s y t ë fana t ikë t , — t h a ajo. D.D. b u z ë q e s h i . — J e n i e s i g u r t ? — t h a ai .

Vajza u s k u q l e h t ë n g a q ë iu d u k se k i s h t e fo lur me s h u m ë s igur i pë r d i ç k a q ë ai, m e s a d u k e j , n u k i s h t e në n j ë m e n d j e me t ë . U d e s h t ë ka lon in d y - t r i m i n u t a që b iseda t ë v a z h d o n t e .

— E s h i h n i a t ë v a j z ë n at je , a t ë me f lokë të p r e r ë s h k u r t ? — t h a ajo.

— Ajo që k ë r c e n g j i t hë m ë r z i ? — P o . Asa j i ka n d o d h u r d içka e t m e r r s h m e . Ë s h t ë

aq e t m e r r s h m e , s a q ë u n e n u k m u n d t ' j u a t regoj dot . N d o s h t a ajo m u n d t ' j u a t r ego jë ve t ë .

— P e r s e ë sh të f ja la? — K a l idh je m e c a d e r v i s h ë q ë k a n ë q e n ë k ë t u p ë r ­

p a r a se të n g r i h e j k a n t i e r i , — t h a vajza . — T a n i p ë r k ë t ë gjë po s h k r u h e t s h u m ë , apo jo?

Ai pohoi me k o k ë . — K ë t u p r a n ë n d o d h e t n jë t eqe . A n u k e p a t ë k u r

e r d h ë t ? Nga a n a e m a j t ë e s tacioni t . Q i p a r i s ë t d u k e n që larg.

— Po, e k a m p a r e , — t h a ai.

394

— Dy v je t më pa re , p i k ë r i s h t në kë t ë teqe , asa j i ka n d o d h u r d içka e t m e r r s h m e .

Vajza u l i s y t ë . — E m a r r me m e n d , — t h a s h k r i m t a r i . — Kjo t eqe ,

me sa d i u n e , ka q e n ë v e n d pe l eg r inazh i . E m a r r me m e n d ç ' m u n d t ' i k e t ë n d o d h u r .

Va jza e v ë s h t r o n t e me sy të m ë d h e n j . S y t ë e saj i sh in fa re p r a n ë s y v e të t i j d h e k jo gjë e s h q e t ë s o n t e pak .

— Si e k u p t u a t ? — pye t i a jo. — N u k ë s h t ë e vë sh t i r ë të k u p t o h e t , P r a n v e r a . I s h t e h e r a e p a r e që a i i f l i s te me e m ë r d h e asaj

iu bë qejf i . N j ë copë h e r ë a i vësh t ro i v a j z ë n pë r t ë c i lën b i -

s e d u a n . — Mos e v ë s h t r o n i ash tu , — t h a P r a n v e r a . — Do ta

kup to j ë. R r e t h e r r o t u l l t y r e n jerëz i t vë r t i t e sh in , p i n i n d u -

han , b i s e d o n i n n ë k ë m b ë . —' K e n i u d h ë t u a r me t r e n i n e Laç i t ? — p y e s t e n j ë

m a g a z i n i e r q u k a l i shokë t e t i j . — N u k ken i u d h ë t u a r ? Ah, ç ' t r en ë sh t ë a i ! T ren i më i ç u d i t s h ë m në r e p u -bl ikë. A t j e n d o d h i n q y f y r e t m ë t ë m ë d h a . K a b i n a t m b u s h e n p lo t m e n jerëz i t m ë t ë ç u d i t s h ë m : f s h a t a r ë q ë n g a t ë r r o j n ë s tac ionet , shefa k u a d r i , mak in i s t ë , l e t r a r ë t ë r i n j , n g a a t a q ë s ' kanë n jë lek n ë x h e p , u s h t a r ë t ë l i r u -ar, p r i f t ë r i n j , i n s pek to r ë f inancash , a v e n t u r i è r e , id io te . N u k k e n i i d e ç 'qyfyre .

Vajza b u z ë q e s h i d h e uli sy t ë , s i k u r t ë t h o n t e « p ë r çfarë g j ë r a s h n u k b i sedo jnë n je rëz i t» .

P r a n ë t y r e kaloi Xhev i t i me m o t r ë n e t i j t ë vogël . P r a n v e r a e p ë r s h ë n d e t i me kokë .

— A n g l i s h t flet K a t r i n a ? — p y e s t e vajza e vogël . — Të t h a s h ë një he rë , jo, — i t h o s h t e X h e v i t i , —

k ë s h t u f lasin në males i . — D u a d h e u n e të fias s i K a t r i n a , — t h a va jza me

zë kapr iç ioz . O r k e s t r a pusho i . — F a l e m n d e r i t , — t h a P r a n v e r a .

395

Ai buzëqesh i d h e u n d a n ë . La rg u dëg jua f i shkë l l ima e një l okomot ive . — Po ka lon t r e n i i o rë s t e t ë e dyzet , — t h a d i k u s h

zë të l a r të . — Le të da lë n d o n j ë në s tac ion . — Rudi , o Rudi , — s e k u s h th i r r i . Rud i e r d h i m e v r a p . — S h k o edhe një h e r ë g jer në s t ac ion! N d o s h t a

vjen ndon jë i v o n u a r . Ky ësh të t r en i i pa r a fund i t . — Ka d h e një në o r ë n n ë n t ë e pe sëdh je t ë . Rudi iku m e v r a p .

396

V

Me t r e n i n e o rës 20 e 40' , në n j ë vagon të k las i t t ë d y t ë u d h ë t o n i n , n ë n jë k u p e , -dy a r s i m t a r e t ë r e j a ï s h a t i , n j ë b a s h k ë p u n ë t o r shkencor i I n s t i t u t i t t ë F o l -klor i t , n j ë i n spek to r f inance d h e d y f s h a t a r ë m e boça t ë m ë d h a . G ja t ë u d h ë s , v e t ë m d y a r s i m t a r e t që , m e s a d u k e j , i sh in shoqe , seç b i sedonin v a z h d i m i s h t , k u r s e b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r m e in spek to r in , pas i p a n e g a z e -ta t , i pa losën e i fu t ën n ë p ë r x h e p a . F s h a t a r ë t r r i n i n të h e s h t u r , d u k e v ë s h t r u a r v a z h d i m i s h t n g a d r i t a r j a p ë r -j a s h t a fusha t , q ë m e z i da l lohesh in n ë e r r ë s i r ë .

397

F s h a t a r ë t d r o d h ë n n g a n j ë c igare d h e a i më i r i u n x o r i ç a k m a k u n .

I n s p e k t o r i b u z ë q e s h i d h e afroi k o k ë n t e k a i q ë n x o ­r i ç a k m a k u n .

— D u h e t t ë m e r r n i le je n g a vajzat , — t h a d u k e q e -s h u r . — N d o s h t a n u k e d u r o j n ë dot t y m i n . R e s p e k t i p ë r g r a t ë , apo j o ?

— E d re j t ë , — t h a f s h a t a r i i v j e t e r d h e v u r i c igar en t e vesh i . — Val lah i , h a l a s ' j emi m ë s u a r me g j ë r a t ë t i l la .

— S'ka gjë, s 'ka gjë, — t h a n ë vajzat , — m u n d të p in i .

— Jo , p ë r besë , n u k po e ndez im, — t h a f sha t a r i . — Na falni , o goca!

— Po ju nd izen i , — t h a n ë ato, — ne j e m i m ë s u e s e f sha t i , ne j e m i m ë s u a r me t y m i n e j i u h a n i t .

F s h a t a r ë t më në fund i n d e z ë n c igare t . — A h e r ë po e d r e d h d h e u n e një, — "i t h a i n s p e k t o r i .

F s h a t a r i i zgjat i q e s e n e d u h a n i t . — Po ti, or s h o k ? B a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r t u n d i k o k ë n n ë m ë n y r ë

m o h u e s e . — U n e n u k e p i . — Mi re bën , — t h a f s h a t a r i i v je të r . — Ky d r e q

ë s h t ë i keq fort . T h o n ë se e d h e k a n c e r i n ky e s je l lka.

— Ka p e s ë d h j e t ë p ë r q i n d probab i l i t e t , — t h a i n ­s p e k t o r i .

— Ç 'g juhë shq ipe , — m u r m u r i t i b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r .

I n spek to r i e dëgjoi . — S'ke ç'i bën , — tha , d u k e d r e d h u r c igaren , — z a -

nat i . . . — Çësht ja ë sh t ë se... — Mos u m u n d o n i të më shp jegon i g j ë r a që s'i

m a r r vesh . K e n i n d o n j ë p u n ë m e l logar i , p ë r a t ë t ë t h a j .

B a s h k ë p u n ë t o r i s iku r u p r e k p a k d h e u s t r u k te x h a m i , d u k e v ë s h t r u a r f u s h a t n ë mjegul l . N ë k u p e r a

398

p r a p ë hesh t j a . Dëgjohej z h u r m a m o n o t o n e e s h i n a v e d h e h e r ë pas h e r e f isha e lokomot ivës .

— Sh iko , n jë motoç ik le t ë , — t h a n j ë r a n g a v a j za t . N g a e d j a t h t a e h e k u r u d h ë s , pa ra l e l me s h i n a t , po

ec te n ë p ë r fushë n jë motoç ik le të . Një copë h e r ë m o t o -ç ik le ta eci pa ra l e l m e t r e n i n , pas ta j m b e t i p a s d h e a t a n u k e p a n e m ë .

Që l a rg u dëg jua n jë dau l l e . Në f i l l im dau l l j a u d ë -g jua dobë t , pas ta j m ë q a r t ë . D y - t r i h e r ë e ra , q ë f r y n t e p lot l agësh t i r ë , solli t i ngu j m u z i k e b a s h k ë me god i t j en e dau l les .

— Se ku b ë h e t d a s m ë , — t h a n jër i n g a f s h a t a r ë t d h e v u r i v e s h i n t ë dëg jon te më m i r e . — P ë r h a i r qof të .

— D a s m ë ? ! — t h a i ç u d i t u r b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r , s iku r u zg jua nga g j u m i .

— Dëg johe t daul l ja , — t h a f sha ta r i , — kjo ë s h t ë d a u ­lle d a s m e .

— Ç 'da smë m u n d t ë k e t ë k ë t u ? — t h a f s h a t a r i më plak. — K ë t u p r a n ë s 'ka as fshat , as n je rëz .

— U n e n u k e di se ç 'ka kë tu , d i v e t ë m që kjo ë s h t ë dau l l e d a s m e .

V ë r t e t t an i daul l ja dëg johe j m ë s h u m ë d h e p a p r i ­t u r zë r i i n j ë g e m e t e t ë l a r g ë t çau e r r ë s i r ë n .

— Ku n d o d h e m i ? — p y e t i b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r . Të t j e r ë t e v ë s h t r u a n p a k s i t ë h a b i t u r d h e i n s p e k ­

tor i i t h a e m r i n e r r e t h i t . — Ë h ë , e qa r t ë , — m u r m u r i t i b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n ­

cor, d u k e u r r a s u r p ë r s ë r i te x h a m i . — N g a a n a z a -k o n o r e p a k in te res , m ë s h u m ë in t e r e s p a r a q e t r i t u a l i te s h t ë p i a e nuses , m u n g o j n ë c e r e m o n i t ë e n a t ë s së k a -të r t , që un i f ikohen me a to t ë së dy tës , d h e c e r e m o n i a e së pe s t e s ë s h t ë f aku l t a t ive . ,

F s h a t a r ë t e d ë g j u a n të hab i tu r , k u r s e dy va j za t e re ja k a f s h u a n b u z ë t q ë t ë m o s qeshn in .

— Ju j en i special is t në k ë t ë l ë m ë ? — e p y e t i i n ­spek to r i .

— Si u r d h ë r o n , — u përg j ig j t je t r i pa e k t h y e r k o ­kën , d u k e u m u n d u a r t ë dëg jon t e sa më m i r e .

— Ç' të j e t ë kjo d a u l l e ? — t h a f sha t a r i më p lak .

399

— Daul l e d a s m e , e t h a s h ë u n e . — Veç në u m a r t o f t ë she j t an i , ose d e r v i s h ë t e t e -

qesë, — t h a f sha t a r i . — K ë t u s 'ka t j e t ë r n je r i . — D u k e n d r i t a la rg , — n d ë r h y r i i n spek to r i . — D o -

m e t h ë n ë s e k a n j e r ëz q ë b a n o j n ë . — Shih , shih, v ë r t e t paska . T ë g j i thë v ë s h t r u a n p a s x h a m i t d r i t a t q ë v e z u l l o -

n in d o b ë t n ë e r r ë s i r ë , sepse n a t a q e m e mjegu l l . T r e n i po e n g a d a l ë s o n t e s h p e j t ë s i n ë d h e a t a p ë r d isa cas t e n u k folën. L o k o m o t i v a f i shkë l leu g ja të .

— Ç's tacion ë s h t ë k y ? — p y e t i n j ë ra n g a ^ v a j z a t à r s i m t a r e .

— N u k e di, — t h a i n spek to r i . — Kjo ë s h t ë l in jë e re d h e n u k i di s i q u h e n s tac ionet .

T r e n i ec te f a r e n g a d a l ë d h e , k u r nda lo i s i i v a -r u r m i d i s dy s ka j eve t ë n a t ë s , dau l l j a u d ë g j u a f a r e m i r e d h e j o v e t ë m daul l ja , p o r e d h e g ë r n e t a d h e h e -r ë - h e r ë e d h e n jë r r ë m u j ë e m b y t u r .

— D a s m ë , — t h a f sha ta r i , — e t h a s h ë u n e . — P ë r h a i r qo f t ë !

F s h a t a r i m ë p l a k n u k foli d h e vësh t ro i nga x h a m i d r i t a t p e r t e j .

— Sic duke t , e n g a t ë r r o v a v e n d i n , — t h a . — M ' u d u k s i k u r i sh im p r a n ë t e q e s ë s ë m a d h e .

— Ç 'ësh të k jo? — t h i r r i p a p r i t u r b a s h k ë p u n ë t o r i shkenco r . — Kjo s 'ka m u n d ë s i t ë n d o d h ë . Ku n d o d h e m i , j u l u t e m ? !

I n s p e k t o r i i a pë r s ë r i t i . — Â j en i i s i g u r t ? — K ë t ë e di d h e bufi , —. tha i n spek to r i . — Më falni ,

n u k d e s h a t ' ju . . . B a s h k ë p u n ë t o r i n u k fol i*dhe, sic duke t , u p r e k p ë r ­

sër i , sepse u s t r u k t e x h a m i . Dy va jza t k a f s h u a n b u z ë t p r a p ë q ë t ë mos q e s h n i n d h e f s h a t a r ë t v ë s h t r u a n s i t ë h a b i t u r .

D e r a e k u p e s ë u h a p d h e h y r i k o n d u k t o r i i vagon i t . — Hip i n je r i k ë t u ? — pye t i . — J o . Ç's tacion ë s h t ë k y ? — e pye t i n j ë ra nga vajza t .

400

— Ky s tac ion a k o m a s 'ka e m ë r , — u përg j ig j k o n -d u k t o r i . — Ka v e t ë m n jë j a v ë që funks ionon .

— A e d in i ç ' ë sh të kjo d a u l l e ? — p y e t i va jza . — E di , — t h a k o n d u k t o r i . — K ë t u p r a n ë , ja , t ek

a to dr i ta t , i sh ikoni? . . . — Po , po . — A t y b ë h e t n j ë da smë . Ka f i l luar q ë në d r e k ë . K r u -

s h q i t k a n ë a r d h u r m e t r e n i n t onë . — E t h a s h ë u n e . P ë r h a i r qof të ! — t h a f sha t a r i . — Si d u k e t , q e n k a d a s m ë e m a d h e , sepse dau l l j a n u k

k a p u s h u a r f a r e g j i thë m b a s d i t e n d h e g j i thë m b r ë m j e n . K ë s h t u t h a n ë m a k i n i s t ë t q ë p u n o j n ë m e t r e n a t e m a l l -r a v e d h e r o j t a r i i s tacioni t .

— Ju l u t e m , t ' j u pyes , a ka m u n d ë s i ? — t h a b a s h k ë ­p u n ë t o r i s h k e n c o r .

— Posi . — Në ç ' vend n d o d h e m i ? K o n d u k t o r i i t h a e m r i n e v e n d i t d h e i n s p e k t o r i i

f inances e v ë s h t r o i me ina t d h e h a b i n j e r i n ë që u s t r u k te x h a m i . N j ë r a n g a va jza t m e z i e m b a j t i gaz in .

— S ' ë sh të e m u n d u r ! — t h i r r i befas b a s h k ë p u n ë t o r i shkencor . — Ç 'ësh të kjo m u z i k ë ?

— M u z i k ë . — Në k ë t ë vend , që ju t h o n i se n d o d h e m i , n u k i

b i en k ë s h t u . U n e j a m specialist . . . — S' ju ka n je r i faj , — t h a k o n d u k t o r i , — flisni më

qe t ë . N ë k u p e r a hesh t ja d h e l okomot iva f i shkël leu . — D a s m a , fejesa, — t h a i n s p e k t o r i i f inances m e -

ngada lë . — S h p e n z i m e të kota , buda l l a l l ëqe . B a s h k ë p u n ë t o r i shkencor u h o d h nga qoshja s i k u r

e p i c k u a n . — K ë s h t u ju d u k e t j u v e ? — pye t i . — K ë s h t u më duke t , — t h a inspektor i* — Të g j i tha

j a n ë buda l l a l l ëqe . — Si g u x o n i të flisni k ë s h t u ? — t h a b a s h k ë p u n ë t o r i

s h k e n c o r me n jë ton t ë aku l ï t . — E pse të mos guxo j? U n e s 'kam asn jë r e s p e k t

pë r d a s m a t . P ë r k u n d r a z i .

36 - 3 401

— Ju p ë r b u z n i r i t u a l e t e shen j t a s h e k u l l o r e . — Ç 'më d u h e n r i t u a l e t ? S ' m a r r v e s h n g a r i t ua l e t .

K e n i n d o n j ë g jë m e l logar i? P ë r a t ë t ë t h a j . — T m e r r ! — t h a b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r . — E ç 'ka të t m e r r s h m e ? S h t a t ë d h j e t ë p ë r q i n d e

d a s m a v e k a p i n s i s h p e n z i m e r r e t h n jëze t e pe së p ë r q ind t ë t ë a r d h u r a v e v j e to re t ë n j ë koope ra t ive . . .

B a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r zu r i v e s h ë t . — U n e do të i sha p ë r n d a l i m i n e p io te të d a s m a v e ,

— vazhdoi i n s p e k t o r i . — Ah, g jer k ë t u ! — th i r r i b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r .

— Kjo ësh të e p a d u r u e s h m e . A i brofi n ë k ë m b ë dhe , pasi m o r i m e r r ë m b i m p a l l -

t o n d h e çan tën , dol i d u k e m b y l l u r me force d e r ë n e kupesë . Eci në k o r r i d o r i n e n g u s h t ë të vagon i t , p ë r t ë k ë r k u a r një v e n d n ë n d o n j ë k u p e t j e t ë r . T ë g j i t h a k u -p e t ë i sh in p lo t m e n j e r ë z d h e , pa s i q ë n d r o i n j ë c o p ë h e ­r ë n ë k o r r i d o r , u fu t n ë n j ë r ë n p r e j t y r e , k u b ë n i n m u -h a b e t d h e p in in c i g a r e t ë g j i thë . A t a i b ë n ë v e n d d h e a i u u l d u k e m u r m u r i t u r m e ve te , k u r s e u d h ë t a r ë t v a z h -d u a n m u h a b e t i n .

— Të t i l lë d a s m ë n u k kish p a r e n d o n j ë h e r ë q y t e t i y n ë , — t h o s h t e n j ë bul la f iq me f y t y r ë g a z m o r e . — D a s ­më e t i l lë b ë n v a k i v e t ë m n jë h e r ë në n j ë q i n d vjet , ose në d y q i n d e p e s ë d h j e t ë vjet , ose n u k b ë n v a k i fa re , v e ç n ë qoftë s e k a b ë r ë n d o n j ë h e r ë v a k i p a r a e p o k ë s s ë r e ose p a r a Kr i sh t i t , sic t h o n ë n ë P e r ë n d i m .

— Më falni që po ju n d ë r p r e s , p ë r ç ' k r a h i n ë e k e n i fjalën, — pye t i me kur ioz i t e t b a s h k ë p u n ë t o r i shkencor , t ë cilit, me sa d u k e t , i p ë lqeu m u h a b e t i .

Bul laf iqi i t h a e m r i n e k r a h i n ë s . — Ri tua l i i t h j e s h t ë s u a r në m a k s i m u m . m e t a m o r -

foza t ë k o n d i c i o n u a r a nga pres ion i i s lamik , me in t e r e s e tnogra f ik m e s a t a r , — t h a me shpe j t ë s i n ë p ë r d h ë m b ë b a s h k ë p u n ë t o r i .

A t a e p a n e p a k m e hab i t ë p o r s a a r d h u r i n d h e b u l l a ­fiqi v a z h d o i :

— E t i l lë d a s m ë n d o d h n jë h e r ë në epokë , që t ë m o s t h e m n jë h e r ë n ë d i sa epoka ba shkë .

402

— Na e t h e n j ë h e r e ' kë të , v a z h d o më t u t j e ! — Vazhdoj posi , — tha bul la f iq i d h e filloi të t r e -

g o n t e p ë r një d a s m ë q e s h a r a k e . N ë k u p e p ias i gazi . N d ë r k a q b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n ­

cor u n g r i t i v r e n j t u r . — Sidoqof të n u k b ë h e n t ë t i l la s h a k a r a pa k r i p ë me

n jë r i t u a l sheku l lo r , — t h a d u k e p ë r p l a s u r d e r ë n . Në k u p e s h p ë r t h e u një- va le e re gazi . B a s h k ë p u n ë t o r i shkencor q ë n d r o i n jë copë h e r ë n ë

k o r r i d o r i n e f toh të , d u k e n g u l u r s y t ë në e r r ë s i r ë n p r a p a x h a m a v e .

Në k o r r i d o r ka lo i n jë k o n d u k t o r e e r e . — Shoqe , — i t h a ai , — më thon i , ju l u t e m , në qof të

se zb re s në s t ac ion in më t ë afër t , a m u n d të gjej n d o n j ë t r e n p ë r t ' u k t h y e r pë r së r i t e k a i s tac ioni k u b ë h e j ajo d a s m a ?

— Posi , — t h a konduk to r j a . — K a l o n n jë t r e n më n ë n t ë e p e s ë d h j e t ë .

— Ajo d u h e t të j e t ë një d a s m ë e ç u d i t s h m e , — v a z h ­doi ai , — u n e n u k d u h e t t a h u m b a s k ë t ë ras t . S i t h o n i j u ?

K o n d u k t o r j a ng r i t i supe t . — Ë s h t ë n jë r a s t i r ra l lë , — zër i i t i j befas u bë i

ë m b ë l d h e p a k ë n d ë r r i m t a r , — ko legë t e mi do të m a h -n i t en . Une d u h e t të zbres .

403

VI

R u d i u k t h y e . — N u k zbr i t i n j e r i , — tha , — t r e n i i sh te plot , po r

n u k zb r i t i n j e r i . — N d o s h t a do t ë k e t ë me t r e n i n t j e t ë r . — N u k e b e s o j . — E d h e në q o f t ë se ka , l e t a g je jë v e t ë r r u g ë n . P ë r t e j k o k a v e t ë n j e r ë z v e q ë h i q n i n va l le , s h k r i m ­

t a r i D . D . p a g a z e t a r i n . l a bë r i m e d o r e . — E? — ia b ë r i g a z e t a r i k u r u a f r u a . — D a s m a v a z h d o n , s ic e s h e h . Ti n u k f jete?

404

— J o , — t h a gaze ta r i , — s 'me z in t e g jumi . S h k o v a n d o n j ë o r ë ande j n g a f ab r ika . S o n t e , g je r n ë m e s n a t ë , do t ë v a z h d o j ë b e t o n i m i i p l i n t a v e t ë re ja . I s h t e s h u ­m ë b u k u r .

— E d h e u n e do t ë ka lo j p a k më v o n ë .

— D a s m ë i n t e r e s a n t e , apo jo? — S h u m ë . — Ç 'bën p l a k u i a r d h u r ? — D e r i t an i asg jë . R r i d h e v ë s h t r o n . — Q e n k a si konbi i E d g a r Poes . — Ka d h e ai d r a m ë n e ve t , — t h a s h k r i m t a r i . —

T i e d i që u n e s ' j am s e n t i m e n t a l , p o r s i doqo f t ë më d h i m b s e t . N u k ë s h t ë e l e h t ë p ë r n j e r i u n e m a l i t t ë s h k ë p u t e t p r e j k a n u n i t . N g a n j ë h e r ë n u k k u p t o h e t m i r e ku m b a r o n m a l i e ku fillon k a n u n i .

G a z e t a r i d ë g j o n t e p a i a h e q u r s y t ë . — M ë ku j tohe t , n ë f i l l im t ë s h k u r t i t , i sha n ë V e ­

r i , — t h a D.D. — Ke k a l u a r n d o n j ë h e r ë në Qafën e B u a -Hit?

G a z e t a r i pohoi m e k o k ë .

— A t j e d i t e e n a t e u l ë r i j n ë s k o d a t . E p r a , po k a -l o j a n j ë m b a s d i t e v o n ë . A h e r ë , p o r s a i s h t e h a p u r fjala s e d o t ë p r i s h e s h i n f e j e sa t e m i t u r a , t ë b ë r a s i pa s k a ­n u n i t sheku l lo r . Ne u indalëm në Q a f ë n e Bua l l i t p ë r t ë p i r e n d o n j ë g jë t ë n x e h t ë . Befas , n ë x h a d e , s e n g a m b i u n j ë n j e r i . N j e r i u filloi t ë t h ë r r i s t e m e z ë t ë p ë r -v a j s h ë m , t ë k ë r c ë n o n t e , t ë p r o f e t i z o n t e m y n x y r a . -«Kë­t ë p u n ë e n d a n v e t ë m p l u m b i » , t h o s h t e ah , «do t ë d e r -d h e t g j a k i m a d h , k u l l a t do t ë d ig jen , do t ë v r i t e t n j e ­r i u m e n j e r i n ë » . A i v a z h d o i t ë t h ë r r i s t e e d h e k u r n e i h i p ë m m a k i n ë s d h e u n i s ë m . Sic d u k e t , g j i thë d i t ë n k i ­s h t e b ë r ë a t ë p u n ë , sepse zër i i qe n g j i r u r . E p r a , ku e k i s h a fjalën, k ë s h t u , s i ky n j e r i m e n d o n i n n d o s h t a e d h e d i s a t ë t j e r ë . D h e v ë r t e t , n ë n j ë k o h ë t j e t ë r m u n d t ë n d o d h n i n g j ë r a t ë t m e r r s h m e . T ë p r i s h e s h i n p ë r n j ë -h e r ë s h m i j ë r a fejesa. Kjo d o t ë t h o s h t e t ë mos p u s h o n -t e p u s h k a d i t e m e r a d h ë d h e t y m i i k u l l a v e t ë n x i n t e n ë q ie l l d h e g jy sma e V e r i u t t ë s h n d ë r r o h e j n ë s h k r e -

405

t ë t i r ë . P o r g ' ndodh i? Asgjë . C a k ë r c ë n i m e , c a p ë r p j e k ­j e t ë v e t a i u a r a t ë d iku j t p ë r t ë n d a l u a r d ikë , n d o n j ë k r i s m ë e r r a l l ë . Bi le , m ë d u k e t s e n u k pa t i a sn j ë k r i s -m ë . P o r , e d h e s i k u r t ë k e t ë , a jo d o t ë j e t ë q e s h a r a k e në v e t m i n ë e sa j .

— E d h e s i k u r k r i s m a t ë d ë g j o h e t n ë k ë t ë d a s m ë ? — t h a n j ë vajzë , që i s h t e a f r u a r d h e kishte_ n j ë c o p ë h e r ë q ë d ë g j o n t e .

S h k f î m t a r i k t h e u k o k ë n . I s h t e a jo va jza m e f y t y ­r ë t ë m ë r z i t u r .

— E d h e s i k u r t ë n d o d h ë në k ë t ë d a s m ë , — t h a s h k r i m t a r i .

Va jza t u n d i k o k ë n me n j ë g j e s t h a b i e . A t ë e f to i d i k u s h p ë r t ë v a l l ë z u a r d h e s h k r i m t a r i m e g a z e t a r i n s h k u a n t e b a n a k u t ë p i n i n e d h e n g a n j ë b i r r ë .

T e b a n a k u k i s h t e s h u m ë n j e r ë z q ë p o p i n i n m ë k ë m b ë .

— Të b u k u r a j a n ë m a r t e s a t , p o r fund i i t y r e ë s h t ë n j ë l l o j : p s e n u k ë s h t ë b ë r ë gjel la n ë d r e k ë , p s e v o n o -v « n ë k a f e n e , f a t u r a t e q i r a s ë d h e t ë d r i t ë s , g r i n d j a p ë r p a r e t n ë f u n d t ë p e s ë m b ë d h j e t ë d i t ë s h i t . Ah , i d i u n e t ë g j i t h a k ë t o . A p o jo , s h o k u s h k r i m t a r ?

D . D . k t h e u p ë r n j ë s e k o n d ë k o k ë n n g a n j e r i u q ë i foli d h e , pa i d h ë n ë përg j ig je , m o r i n j ë gotë p ë r t ë h e -d h u r b i r r ë n .

— G r a t ë j a n ë t ë ç u d i t s h m e , — v a z h d o i t ë f l is te n j e ­r i u t e b a n a k u . — U n e , n j ë d i t e q ë k i s h a p u s h i m , d e s h a të t r e g o h e s h a i k u l t u r u a r d h e i b ë r a të g j i tha p u n ë t e k u z h i n ë s : l a v a enët , r r e g u l l o v a bu fenë , v u r a Iu le në t a -vo l i nën e b u k ë s . K u r p o k t h e h e s h a n ë d r e k ë , i s h a t ë r ë qejf. K u s h e d i s a do t ë j e t ë g ë z u a r g r u a j a , m e n d o j a . P o ç 'ku j ton i ju se n d o d h i ? G r u a n e g j e t a d u k e q a r ë : -«I p o s h t ë r — më t h a , p o r s a h a p a d e r ë n , — m a s k a r a , t r e -g o ç ' f emër k e f u t u r n ë s h t ë p i » .

D h e l o t ë t vu . M ë b e s o n i ? J a , k ë s h t u m ë n d o d h i . A t a p o k t h e h e s h i n n g a b a n a k u , k u r D . D . n d j e u s e

d i k u s h e p r e k u në b ë r r y l . — Më falni n j ë m i n u t e ?

406

I s h t e a jo va jza m e f y t y r ë p a k t ë m ë r z i t u r , p ë r t ë ei len i k i s h t e folur shoq ja e s a j .

— M ë falni q ë j u s h k ë p u t a n g a s h o k u j u a j , p o r k i s h a d i ç k a m e j u .

S h k r i m t a r i e v ë s h t r o i . Me të v ë r t e t ë , s y t ë e s a j b o -j ë h i r i m e n j ë n u a n c e ka fe i sh in t ë m ë r z i t u r .

— P r a n v e r a ju foli d i ç k a p ë r m u a , — t h a va jza . A i poho i m e k o k ë . — U n e n u k d o t ë d o j a q ë j u t ë s h k r u a n i t p ë r k ë t ë

gjë. Ë s h t ë s h u m ë e t r i s h t u e s h m e p ë r m u a . Ai e v ë s h t r o i p ë r s ë r i . — Ajo u n g u t që ju t r e g o i , — vazhdo i va j za . —

N ë qof t ë s e j u i n t e r e s o n k jo gjë , u n e m u n d t ' j u a t r e -goj v e t ë , p o r m e k u s h t q ë t ë m o s e s h k r u a n i .

S h k r i m t a r i e dëg jon t e d u k e e p a r e m e s y t ë m e ­nd u a r . D u k e j s i k u r e k i s h t e m e n d j en g je tkë .

— I s h t e e t m e r r s h m e ? — p y e t i p a p r i t u r , d u k e v ë s h ­t r u a r a n a s h .

V a j z a mby l l i p a k s y t ë , s i k u r a t a i s h k a k t u a n n j ë d h i m b j e t ë p a d u r u e s h m e .

— J u n u k m u n d t a m e r r n i d o t m e m e n d , — t h a m e z ë t ë n g a d a l s h ë m . Ajo n u k d i n t e k u t ' i p ë r q e n d r o n -t e s y t ë . — P e r s e n ë p ë r d a s m a t ë k u j t o h e n h u m b j e t ? — pye t i m e z ë f a r e t ë u lë t .

A i v ë s h t r o n t e në d y s h e m e d h e u p e n d u a që e n x i -t i t ë f l i s te p ë r k ë t ë gjë .

— M j e k r a t e t y r e m ë d ig jn in në f y t y r ë s i f u r ça f l a -kësh , — v a z h d o i ajo pas n j ë hesh t j e j e . — Luf tova si e t ë r -b u a r d h e a t a n u k i a a r r i t ë n do t që l l imi t .

S h k r i m t a r i n g r i t i s y t ë p a k i h a b i t u r . — A s h t u ? ! U n e k u j t o v a se . . . — J o . A t a n u k i a a r r i t ë n d o t që l l imi t . M e g j i t h a t ë

m ë s h k a k t u a n n j ë t r a u m ë t ë f o r t e ps iq ike . N e t m e r a ­dhë , m ë v o n ë , i sh ih j a n ë ë n d ë r r m e a t o m j e k r a t ë n e -v e r i t s h m e . — Ajo m o r i f r y m ë t h e l l ë d h e v u r i p ë l l ë -m b ë t e d u a r v e m b i faqe t . — E d h e t a n i më d u k e t s i k u r i nd i e j që më djegin l ë k u r ë n , — t h a me zë f a r e t ë u l ë t .

S h k r i m t a r i v u r i r e s e f aqe t d h e g u s h a e sa j i sh in j k u q u r v ë r t e t .

407

— Dëgjon i , — t h a a i me n j ë t o n t ë s h k u j d e s u r , në m ë n y r ë që a jo t ë q e t ë s o h e j . — Më fa ln i , s i j u q u a j n ë ?

Vajza n g r i t i k o k ë n . — M i r a . — Sidoqof të , M i r a , u n e n u k e k u p t o j se s i ju , v a j ­

z ë shko l l a r e , s h k u a t n ë a t ë t e q e . — Një s h o q e m a m b u s h i m e n d j e n . M ë p ë l q e n t e n j ë

djalë , po r a i siile j f t o h t ë me m u a . A h e r ë a jo s h o q j a i m e m a m b u s h i m e n d j e n t ë v e j a n ë k ë t ë t e q e . D y v a j z a i k i sh in t h ë n ë s e d e r v i s h ë t m u n d t a b ë n i n n j e r i u n t ë t ë d a s h u r o n t e . Ato v a j z a t e k i s h i n p r o v u a r v e t ë m a g j i n ë e t y r e . E d h e m u a , n ë f i l l im, m ' u d u k n j ë g jë q e s h a r a -k e . P a s t a j , se s i e besova , n u k e d i as v e t ë . S h o q j a i m e m ë t r ego i p ë r t e l e p a t i n ë , p ë r va l e t e m e n d i m i t . D i k u i k i sh l e x u a r , a p o i a k i s h i n t r e g u a r , n u k m ë k u j t o h e t m i r e .

Vajza v a z h d o i t ë f l is te d h e a t a u t ë r h o q ë n t ë dy n ë n j ë q o s h e p r a n ë d e r ë s . S h k r i m t a r i v u r i r e s e v a j z a t e t j e r a i s h i k o n i n me k u r e s h t j e .

— P a s t a j m ë n j o h u m e a t o d y v a j z a t q ë i k i s h i n folur t ë p a r â t p ë r k ë t ë g jë d h e q ë d o t ë m ë çonin m u a a t je , — v a z h d o i a jo . — P o r s a i p a s h ë , se s i ma n d o l l i z e m r a t ë k e q e n . I m b a j m e n d s i t a n i . N j ë r a i sh t e e n o ­lle, m e c a ç i zme rozë , t j e t r a e s h ë n d o s h ë , m e s y t ë v e ­nger . U n i s ë m m e n j ë q e r r e . G j a t ë g j i t hë r r u g ë s , a jo m e s y t ë v ë n g ë r m ë s h i k o n t e m e t r i s h t i m .

Vajzës i u m b u s h ë n s y t ë .

O r k e s t r a l u a n t e m e fo rce d h e s h u m ë fjalë a i n u k i dëg jon t e q a r t ë , m e g j i t h a t ë n u k e n d ë r p r i s t e v a j z ë n . Ajo k i s h t e n e v o j ë t ë f l is te . T a n i g j ë n ë m ë t ë t m e r r s h ­me e k i s h t e t r e g u a r d h e po fl iste më l i r i sh t .

M ë t u t j e n j e r ë z i t va l l ëzon in d h e n ë t a v o l i n a p ë r s ë ­r i po n g r i n i n doll i . G a z e t a r i i a b ë r i d y - t r i h e r ë me do­r e n g a t r y e z a k u i sh te u l u r d h ë n d r i , p o s h k r i m t a r i n u l e k i s h t e m e n d j e n .

— P a s t a j q ë n d r o v a s h u m ë k o h ë s i e v d e k u r mb q i l imin e v j e t ë r , d u k e n g u l u r s y t ë m b i k u b e n ë e z b u k u r u a r m e s h k r i m e a r a b i s h t d h e m e n d o j a s e s i r a s h

408

p a p r i t u r n ë m e s j e t ë d h e s i kjo k u b e d o t ë r ë n d o n t e p ë r s h u m ë k o h ë m b i n d ë r g j e g j e n t i m e . I s h t e m b a s d i t e . U n g r i t a d h e dola. N u k m ë pengo i a s k u s h . J a s h t ë n u k k i sh n j e r i . T ë g j i thë a t e n j e r ë z q ë k i s h i n a r d h u r b^ashkë m e n e , n ë m ë n g j e s , ose k i s h i n i k u r , ose p o b ë h e s h i n ga -t i t ë i k n i n . A t o dy va j za t i sh in z h d u k u r . Eca s i e p ë r -g j u m u r n ë p ë r fu shën e s h k r e t ë . g j e r s a m ë m o r i n j ë f s h a t a r në q e r r e n e t i j .

S h k r i m t a r i ndez i n j ë c iga re t j e t ë r . — N j ë d i t e e p a s h ë n j ë r ë n p r e j a t y r e v a j z a v e në

a u t o b u s , p o r b ë r a s i k u r n u k e n joha . A s a jo n u k m ë n j o h u .

D . D . t h i t h t e c i ga r en v a z h d i m i s h t .

409

VII

B a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r i I n s t i t u t i t t ë F o l k l o r i t shkonte e v i n t e n ë p ë r p l a t f o r m ë n e Etacionit. P l a t f o r -ma p r e j ç i rnen to je i s h t e e l a g u r d h e e s h k r e t ë . E r a të p r i s t e . A i n g r i t i j a k ë n e pa l l to s d h e e r r a s i e d h e më s h u m ë b o r s a l i n ë n e m a d h e n ë k o k ë .

Ç ' ë s h t ë kjo q ë b ë r a ? t h o s h t e m e ve te . P o s i k u r t ë m o s k a l o j ë m ë a s n j ë t r e n ? O r a r i t h o t ë s e d u h e t t ë ka lo jë t r e n i i fundi t , po r . . . A i k t h e u k o k ë n p ë r s ë r i n g a t abe l a e m a d h e e o ra r i t , s i k u r të b i n d e j që ajo i sh t e ako-

410

m a a t j e . T a b e l a i s h t e p r e j l l a m a r i n e d h e k ë r c i s t e n g a e r a . * ! t*lfl

N a t ë n , n ë m e s t ë fushës , n ë n j ë s t ac ion t ë h u m b u r e t ë f toh të , në t a b e l ë n e o r a r i t t ë t ë ci l i t ka dy g a b i m e o r t o g r a f i k e , po r r i e po p r è s n j ë t r e n , që s ' d i h e t a do të v i jë , ose, m ë m i r e , q ë d i h e t s e s 'do t ë v i jë . Mar r ëz i , v a z h d o n t e t ë g r i n d e j m e v e t e b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r . A v e n t u r e e m a r r ë z i s h m e . A h , k y pas ion i p ë r s h k e n c ë n do t ë m a h a j ë k o k ë n n d o n j ë dite, ose, q ë t ë j e m më i s a k t ë , n d o n j ë n a t ë .

Në m b l e d h j e n e f u n d i t të k o l e k t i v i t d i sa ko legë e k i s h i n k r i t i k u a r r e n d e b a s h k ë p u n ë t o r i n s h k e n c o r p ë r m b y l l j e n në g u a o k ë n e ve t , p ë r s h k ë p u t j e n g a m a s a t , p ë r t e n d e n c ë t e k n o k r a t i k e n ë p u n ë . A t a e k i s h i n k r i ­t i k u a r , s e b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r q ë n d r o n t e l a r g j e ­t é s , s e a i qe b ë r ë r o b i s k e d a v e d h e i l i b r a v e , se me q ë n d r i m i n e t i j b u r o k r a t i k k i s h t e d ë m t u a r p u n ë n e s e k -t o r i t t ë t i j . D h e m i d i s k ë t y r e a k u z a v e p ias i s i b o m b e sensac ior i f i m a d h : b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r n u k k i s h ­t e s h k u a r a s n j ë h e r ë , qoftë e d h e m e s h ë r b i m , n ë bazë .

D h e ja , a i po b ë n t e s h ë r b i m i n e pare të j e t ë s së t i j . Po e f i l lonte k ë t ë s h ë r b i m me a v e n t u r ë n e r n a d h e të v e t m i s ë n ë n j ë s t a c i o n t ë h u m b u r , k u t ë p r ê t e r a e lä­get d i m ë r o r e d h e k u , më p a k se çdo gjëje, m u n d f i b e -sosh o ra r i t . (Si m u n d t ' i b e s o s h n j ë o r a r i q ë k a d y g a ­b i m e or togra f ike?)

A i m e n d o i q ë n ë qof të s e n u k d o t ë k a l o n t e a sn j ë t r e n , a h e r ë a i d o t ë m b e t e j k ë t u g j i t h ë n a t ë n d h e t e m ­p e r a t u r a do t ë u le j v a z h d i m i s h t , d h e pas t a j . . . Çdo gjë m u n d t ë n d o d h ë , t h a m e v e t e i m a l l ë n g j y e r , po r s i do ­qof të , n j ë g jë m ë b ë n t ë j e m k r e n a r , s ido q ë t ë n d o d h ë , u n e j a m n ë k r y e t ë d e t y r ë s .

Që l a r g . u d ë g j u a n j ë s i f i shkë l l imë e m b y t u r , p a ­s ta j d iku , në k u f i r i n e f u n d i t t ë n a t ë s , u n d e z ë n dy d r i -t a t ë f u q i s h m e .

— Po v jen , — t h i r r i a i me zë d h e filloi p ë r s ë r i të ende j n ë p ë r p l a t f o r m ë m e h a p a t ë m ë d h ë n j . H e r ë p a s

411

h e r e e v ë s h t r o n t e t a b e l ë n e o r a r i t me n j ë s h i k i m t ë t i ­llë, s i k u r t ' i k ë r k o n t e n d j e s ë .

T r e n i a r r i t i p a s d h j e t ë m i n u t a s h . A i h y r i n ë n j ë -r in n g a v a g o n ë t d h e eci m e h a p a t ë m ë d h e n j n ë r r u g i n ë n p ë r m e s k o l l t u k ë v e p lo t m e u d h ë t a r ë . K y i s h t e t r e n i n jë t i p i t j e të r . V a g o n ë t n u k k i s h i n n d a r j e . A t a n g j a -n in s i l oka l e m o d e r n e d h e i sh in s h u m ë t ë b u k u r . N g a q e n d r a e zë r i t j e p n i n m u z i k ë , d h e t r e n i i m b u s h u r p lo t k i s h t e n j ë a t m o s f e r e t ë g ë z u e s h m e .

A i h o q i b o r s a l i n ë n d h e u u l n ë n j ë v e n d bosh , p r a ­n ë n j ë g r u p i u d h ë t a r ë s h , t ë c i lë t p o dëg jon in m e v ë ­m e n d j e n j ë r i n q ë p o f l i s te . B a s h k ë p u n ë t o r i k t h e u k o ­kën i h a b i t u r . Ç 'po n d o d h t e k ë s h t u ? K jo i s h t e e n j ë j t a h i s to r i , p ë r n j ë d a s m ë q e s h a r a k e , q ë k i s h t e d ë g j u a r d y o r ë m ë p a r e .

— Më falni , — e n d ë r p r e u ai folës in , — ku e k e n i d ë g j u a r k ë t ë h i s t o r i ?

— Në b u f e n ë e n j ë ' s tacioni ku u k ë m b y e n t r e n a t . M a t r e g o i n jë m i k .

— M i k u jua j u d h ë t o n t e , apo . . . — I s h t e t r a n z i t , s i u n e . Po j u v e , më fa ln i , p e r s e

ju i n t e r e s o n kjo g j ë?

— M ë i n t e r e s o n nga a n a s h k e n c o r e . J a m m a r r ë c a k o h ë m e çësh t j en e s h p e j t ë s i s ë s ë p ë r h a p j e s s ë l a j m e -v e n ë p ë r popul l . Ë s h t ë n j ë d u k u r i s h u m ë i n t e r e s a n t e .

— R e m o , v a z h d o t i , — i t h a n ë d y - t r e . z ë r a , — e le n ë p i k ë n m ë i n t e r e s a n t e .

— Ku e l a s h ë ? *

— A t y k u s h o f e r ë t e r d h ë n n ë d a s m ë m e m a k i n a t e u j r a v e t ë zeza.

N je r iu që e q u a n i n R e m ose M u h a r r e m , vazhdo i t ë t r e g o n t e h i s t o r i n ë e a sa j d a s m e q e s h a r a k e .

B a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r m o r i b o r s a l i n ë n d h e ç a n -t ë n d h e n g a d a l ë , pa u v ë n ë r e , u n g r i t d h e eci m i d i s n d e n j ë s e v e . A i p a q ë l a r g n j ë v e n d t ë l i r e d h e s h k o i t ë u l e j . N ë v e n d e t p ë r b r i r r i n i n d y d jem, d y v a j z a d h e n j ë f s h a t a r p lak . N j ë r a va jzë i t h o s h t e d içka me zë t ë u l ë t s h o q e s s ë s a j . T ë t j e r ë t h e s h t n i n .

412

— S h o k ë u d h ë t a r ë , — u d ë g j u a n j ë zë n g a a l t o ­p a r l a n t i , — n ë qof të s e m i d i s j u s h k a nga a t a q ë d i n ë ng j a r j e ose t r e g i m e t ë vog la n ë l idh je m e f e n ë ose e m a n c i p i m i n e g r u a s , j u l u t e m i t ë p a r a q i t e n n ë q e -n d r ë n e zë r i t , p ë r t ' i t r e g u a r n ë m ë n y r ë q ë t ' i d ë g j o j n ë t ë g j i t h ë u d h ë t a r ë t e t r e n i t t o n ë .

— B u k u r e p a s k a n m e n d u a r , — t h a n j ë r i n g a d j e m -të , — t a n i kë to b i s e d a j a n ë t ë d i t e s . T h o n ë s e n ë k a f e « T i r a n a » , n ë k r y e q y t e t k i sh in p a r e d y s h k r i m t a r ë , q ë k i s h i n g j e t u r n jë m a l ë s o r ë , s e k u , n u k e di , n d o s h t a n ë t a k i m i n e t ë r e j ave , a p o n d o s h t a në K o n g r e s i n e B a s h -k i m e v e Profes iona le , d h e t ë d y s h k r i m t a r ë t p o z i h e -sh in m e n j ë r i - t j e t r i n k u s h d o t ' i s h f r y t ë z o n t e a t o q ë t r e g o n t e ma lëso r j a ; k u r s e m a l ë s o r j a e s h k r e t ë i sh t e h u -t u a r k r e j t , s epse a jo n u k e d i n t e . s e k a n ë b o t e s h k r i m ­t a r ë t ë g ja l lë , d h e a q m ë t e p ë r n u k e d i n t e s e s h k r i m ­t a r ë t m u n d t ë z i h e n n ë k a f e « T i r a n a » t ë k r y e q y t e t i t .

— S h k o t rego je kë t ë g jë në q e n d r ë n e zër i t , — t h a n j ë u d h ë t a r që r r i n t e më p a s . K o k a e t i j e g j a t ë d h e e h u t u a r u sh faq n j ë ças t m b i m b ë s h t e t ë s e n e k o l l t u -ku t , p a s t a j u z h d u k p ë r s ë r i .

— D u h e n t r e g u a r g j ë r a më p a r i m o r e , — t h a djal i . K o k a n u k u p ë r g j i g j . — N d ë r s a po va l ï ëzon im, a i më p y e t i : a k e n i t e -

le fon? — po i t r e g o n t e me zë t ë u l ë t n j ë r a n g a v a j z a t s h o q e s s ë s a j .

— Ta z ë m ë se k a m te le fon , i t h a s h ë u n e . Ju i n ­t e r e s o n s h u m ë kjo g jë? S h u m ë , t h a a i . P s e ? e p y e t a . K i sha n d ë r m e n d t ' j u k ë r k o j a t ë m ë j epn i n u m r i n t u a j . Ose t ë m ë j epn i s ë p a k u d y - t r i s h i f r a t e pa ra , n ë q o ­ftë s e j e n i n j ë t i p që n u k i d o r ë z o n i l e h t ë g j ë r a t . A i m ë t e le fono i pas ta j t r i d i t e r r e s h t . Ç 'ka k y te le fon k ë ­sh tu , x ë r , x ë r , g j i thë d i t ë n , s i g j inka l l a në gush t , t h o s h ­t e g jysh ja . U n e k t h e j a k o k ë n q ë t ë m o s i a p las ja ga -zit.

X ë r , x ë r , t h a m e v e t e b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r . Një o n o m a t o p e i n t e r e s a n t e . N x o r i b l lokun d h e e s h ë -noi .

i

413

N g a a l t o p a r l a n t ë t dëg johe j n j ë z ë q ë fliste k u ­n d ë r fesë.

— Fe j a ka b ë r ë k ë r d i n ë . S i t h u a t i , x h a x h o ? — iu d r e j t u a i n s p e k t o r i n j ë r i t p r e j f s h a t a r ë v e .

F s h a t a r i p l a k n g r i t i v e t u l l a t . — S i t ë t h e m , o r b i r . P a r t i a g j i t h m o n ë t h o t ë t ë

v ë r t e t ë n d h e n e i b e s o j m ë P a r t i s ë . P o r k a p a s u r e d h e ndon jë t e q e , k u j a n ë b ë r ë p u n ë t ë m i r a .

— K u , p ë r s h e m b u l l ?

— P o ja , d i k u k ë t u r r o t u l l , d u h e t t ë j e t ë n j ë t e q e . — P l a k u v ë s h t r o i n j ë c o p ë h e r ë p ë r j a s h t a x h a m i t n a ­t ën d i m ë r o r e . — D i k u k ë n d e j r r o t u l l , — t h a p r a p ë , — n d o s h t a e k e m i k a l u a r , n d o s h t a jo . T e q e e v j e t ë r fo r t . K ë t u , g je r p a r a n j ë v i t i , v i n i n n j e r ë z i t n g a a n a e a n ë s pe r h a l l e t e t y r e .

— G ë n j e h e s h i n n j e r ë z i t e s h k r e t ë . — Va l l ah i , jo , — t h a f s h a t a r i , — n g a n j ë h e r ë b ë h e j

m r e k u l l i a . U n e k i s h a n u s e n e d ja l i t . K a t ë r v j e t m e r a d h ë s ' bën te fëmi jë . P ë r k ë t a s y n u k j u gën je j . S h k o i n j ë n a t e e f j e t i në t e q e . P a s n ë n t ë m u a j s h l indi n j ë d j a -l ë t ë s h ë n d o s h ë s i mol la .

— A s h t u ? ! D j e m t ë v ë s h t r u a n n j ë r i - t j e t r i n . Një r i u m a t të

t h o s h t e d içka , p o r f j a l a i nge l i në b u z ë . P ë r d i sa ca s t e u b ë h e s h t j e . V e t ë m d y va j za t v a z h -

don in t ë b i s e d o n i n m e z ë t ë u lë t , s i k o m p l o t i s t e . N g a a t o që t h o s h i n , u d ë g j u a n d y - t r i h e r ë f jalët -«blu s a k s » .

— Nulk ju gën je j , — t h a f s h a t a r i p a p r i t u r , — p ë r kë ta s y n u k j u g ë n j e j !

A i i v ë s h t r o n t e t ë g j i t h ë m e r a d h ë , s i k u r d o n t e të k u p t o n t e , e b e s o n i n a p o jo . P o r f y t y r a t e t y r e k i s h i n n j ë s h p r e h j e t ë ç u d i t s h m e , g a t i - g a t i t ë t r i s h t u a r .

D i k u s h nga q e n d r a e z ë r i t po t r e g o n t e d i ç k a p ë r s ek t in e r u f ai ve .

— P a r t i a ka të d r e j t ë , — t h a f s h a t a r i , — por j a n ë c a g jë ra q ë n u k i b ë j m ë d o t n e k a t u n d a r ë t . P ë r s h e -mbul î , n a t h o n ë t ë h a m ë n ë p ë r p j a t a t ë v e ç a n t a , d o -m e t h ë n ë v e ç e veç . •

414

— S h u m ë m i r e j u t h o n ë , — n d ë r h y r i n j ë r i n g a d j e m -të .

— Po pse , o b i r , t h u a s h u m ë m i r e ? — u n x e h f s h a ­ta r i . — Q e n t ë h a n ë veç e jo n j e r ëz i t .

— P o p s e n e , q y t e t a r ë t , q e n ë r j e m i q ë h a m ë v e ç ? F s h a t a r i u p ë r t y p . — E p s e të v e ç o h e m i p ë r së gja l l i? — t h a me zë

t ë b u t e . — So t j e m i , n e s ë r s ' j emi . Do v d e s i m n j ë d i te , do v e ç o h e m i .

— N u k f l i te t k ë s h t u , or x h a j ë . Midis v a g o n i t ka lo i n j ë va jzë k o n d u k t o r e . D y d j em

fare t ë r i n j , që po v in in n g a k o r r i d o r i , e v ë s h t r u a n n g a këmbë t .

— A l a m e t ç e , — t h a n j ë r i .

• Ç 'g juhë , t h a m e v e t e b a s h k ë p u n ë t o r i shkencor . N x o -r i b l o k u n d h e s h ë n o i : «alametçe, f jalë e p ë r d o r u r në një t r e n n a t e » .

Va jza k o n d u k t o r e ka lo i p ë r s ë r i . — S h o q e , më falni , — i t h a b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n ­

cor, — a n d a l e t t r e n i në a t ë s t a c ion in pa e m ë r ? — P o , n d a l e t v e t ë m n j ë m i n u t e . K o n d u k t o r j a p a o rën .

— P a s p e s ë m i n u t a s h j e m i a t j e . B a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r u n g r i t d h e v u r i b o r s a ­

l inën n ë k o k ë . U bë r i n j ë p ë r s h ë n d e t j e t ë l e h t ë m e k o ­k ë a t y r e q ë k i s h t e p ë r r e t h d h e , d u k e e c u r mid i s u d h ë -t a r ë v e , s h k o i e q ë n d r o i m ë k ë m b ë p r a n ë d y e r v e t ë va ­gonit . ; ••• •>]

T r e n i e c t e m e shpe j t ë s i . P r a p a x h a m a v e t ë d y e r v e v r a p o n i n s i u j ë i t u r b u l l t k o n t u r e t e zeza të n a t ë s . Ai vë sh t ro i n j ë copë h e r ë p ë r j a s h t a s i i t o p i t u r d h e m e ­ndoi s a t ë p a p r i t u r a k a j e t a n j e r ë z o r e d h e s e s i a i , p u n o n j ë s i Vjetër i I n s t i t u t i t t ë Fo lk lo r i t , në k ë t ë n a t ë të lagët , po s h k o n t e s i m y s a f i r i p a f t u a r në n jë d a s m ë t ë p a n j o h u r , q ë b ë h e j d i k u m i d i s fushës , n ë n j ë v e n d k u k a v e t ë m c a sh ina h e k u r u d h e d h e c a b a r a k a t ë g j a -t a t ë ç u d i t s h m e .

Ai e çoi m e n d j e n te z y r a t e q e t a të Ins t i tu t i t , a t je

415

k u b r e n d a s i r t a r ë v e t ë r r e s h t u a r v a r g n j ë r i p a s t j e t r i t r r i n i n n j i j ë ra e d h j e t ë r a m i j ë r a s k e d a d h e k i l o m é t r a t ë t ë r ë s h i r i t a s h m a g n e t o f o n i , k u q e n ë s h ë n u a r m e k u j d e s të g j i t ha z a k o n e t e popul l i t , d u k e f i l l ua r n g a l i n d j a e g jer t e vdek ja . Sa h e r ë a i k i s h t e q ë n d r u a r s i i h u m b u r p ë r p a r a r a f t e v e g j i g a n t e m e s i r t a r ë t ë p a n u m ë r t , d u ­k e u m u n d u a r t ë k u p t o n t e g j i t h ë g j e r ë s i n ë d h e r a a -d h ë s h t i n ë e popu l l i t . N ë p ë r a t a s i r t a r ë m e n u m r a , s t u -d i u e s i t p ë r v i t e m e r a d h ë k i s h i n k l a s i f i k u a r d h e g r u m -b u l l u a r t ë g j i t h a r i t e t , döke t , z a k o n e t , d a s m a t , f u n e r a -let , b e s t y t n i t ë . A t o r r i n i n r r e s h t p ë r b r i n j ë r a - t j e t r ë s s i n j ë ka ta log g j i g a n t i j e t a s n j e r ë z o r e . A t j e , n ë p ë r s k e d a t p r e j k a r t o n i t ë h o l l ë d h e n ë s h i r i t a t e m a g n e t o f o n i i sh in t ë g j i t h a : dau l l j a q ë b u ç e t g j e r m ë m ë n g j e s , k r u s h -q i t m b i k u a j , d u v a k u q ë m b u l o n f y t y r ë n e n u s e s , k r i s -ma e p u s h k ë s së g jakës i t , u l ë r i m a e g j ind jes në s h k a ­l lë t e ku l l ë s , f i l x h a n ë t e p ë r m b y s u r me k o n t u r e t e z e ­za, t ë f r i k s h m e e t ë p a n j o h u r a t ë k a f e s , l u g e t ë t , p a r a -nd jen ja t , m a g j i t ë , c e r e m o n i t ë e p a j t i m e v e , t r o k i t j a e m i k u t n ë m e s n a t ë , k l i t h m a -«ah m ë p r e v e n ë besë !» , v e t m i a e s h k e s i t që zu r i n a t a në u d h ë , f j a l a e k t h y e r m b r a p s h t , p l u m b i p a s f j a l ë s së k t h y e r m b r a p s h t , i v r a r i n d a n ë u d h ë s s ë m a d h e , p r a p ë d a u l l j a q ë g j ë m o n e r r a h u r m e s h k o p i n j , s h k e s i , q ë k ë t ë h e r ë a r r i t i n ë k a t u n d n ë k o h ë , k r i s m a e ha i r i t , s h e r r i n ë d a s m ë , m u -r a n a t e h e s h t u r a m e g u r ë , m e n j ë f jalë , g j i t h ë c i k -l i i j e t ës n j e r ë z o r e , që v ë r t i t e t e v ë r t i t e t n ë p ë r s h e k u j s i n j ë vo rbu l l p a m b a r i m .

Tan i a i p o s h k o n t e n ë n j ë d a s m ë t ë ç u d i t s h m e d h e p a s disa d i t ë sh , k u r t ë k t h e h e j n g a s h ë r b i m i , e v ë r t e -t a e kësa j d a s m e , e f o r m u l u a r me k u j d e s në d y - t r i fua-z a t ë s h k u r t r a , d o t ë s h k r u h e j n ë n j ë s k e d ë , d h e s k e d a d o t ë vendose j n ë n j ë n g a r a f t e t e d a s m a v e , p r a n ë m i ­j ë r a s h o q e v e t ë sa j m ë t ë v j e t r a . K ë s h t u që , e d h e n g a kjo dasmë , do t ë h y n t e d i ç k a në h i s t o r i n ë e m a d h e t ë popul l i t , a s h t u s ic h y n n j ë p i k ë u j ë n ë d e t .

T r e n i u n d a l d h e b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r zb r i t i n ë p i a t fo rme . A i q ë n d r o i n j ë copë h e r ë s i i h u t u a r . Lo-

416

k o m o t i v a f i shkë l leu p ë r s ë r i d h e t r e n i lëvLzi, d u k e m a ­r r ë m e v e t e q i n d r a d r i t a r e t e t i j m e d r i t ë d h e m u z i k ë . K u r t r e n i u l a r g u a , a t i j i u d u k s i k u r e n d j e u më s h u ­m ë l agësh t inë e n a t ë s . N ë p l a t fo rmë , p ë r v e ç t i j n u k z b r i ­t i a s n j e r i t j e t ë r . K t h e u k o k ë n n ë t ë g j i t h a d r e j t i m e t d h e dal loi t u t j e ca d r i t a që d r i d h e s h i n . P a s t a j u d ë g j u a daul l ja .

D u k e u l a g u r e d u k e u p e n g u a r n ë p ë r pe l lg j e t e fushës d h e s h i n a t e h e k u r t a , a i eci me h a p a t ë g j a t ë n ë d r e j t i m t ë da smës .

2 7 - 2 i

417

Vili

N ë b a r a k ë n k u b ë h e j d a s m a , o r k e s t r a m o r i n j ë r i -t ë m t ë g ë z u a r d h e s h u m ë p u n ë t o r ë u n g r i t ë n t ë v a l l ë -zon in . S h k r i m t a r i D . D . e k t h e u k a r r i g e n m e s h p i n ë n g a t avo l ina d h e p o v ë s h t r o n t e va l l ëzues i t . Be fas a i p a n u s e n , që ka lo i p ë r s ë r i e t r o n d i t u r d h e u z h d u k në n j ë ­r ë n n g a d h o m a t e a d m i n i s t r a t e s , b a s h k ë m e d h ë n d r i n d h e d y - t r e m o n t a t o r e . A i n d j e u p ë r s ë r i a t ë s h u s h u r i -m ë n e f r i k s h m e t ë a l a r m i t , që u r i p ë r t ë r i v a l ë - v a l ë në t u r m ë n e d a s m o r ë v e , a s h t u s ic h a p e n r r a t h ë t e u j i t , k u r b i e n j ë g u r n ë m e s .

418

— Ç'ësh të , ç ' ësh të , — p y e t ë n disa n j e r ë z r r e t h e r r o t u l l . T ë t j e r ë t n g r i n i n s u p e t .

S h k r i m t a r i u n g r i t d h e çau p ë r m e s n j ë g r u p i p u -n ë t o r ë s h d r e j t de r ë s së k u z h i n ë s . Që a n d e j doli n j ë i d e h u r m e k o k ë n t ë l a g u r qu i i , q ë t h o s h t e s e d o n t e t ë d i s k u t o n t e p a t j e t ë r pë r g j ë n ë k r y e s o r e .

— N x i r r e n i j a s h t ë , — t h a d ikush . — N g a ë s h t ë k y ? N g a a t a t ë ng jy ros j e s? — N u k e d i . — Të m b l i d h e t ko l ek t iv i në k ë t ë s e k o n d ë ! — n g u l -

te k ë m b ë i d e h u r i .

— A t y r e që p inë , l e t ' u b ë h e t në ças t n g a n j ë f l e t ë -r ru fe , — t h a d ikush . — S h o k ë , ë s h t ë t u r p t ë d e h e t p u ­n i t o r i .

— Ç'po n d o d h ? — p y e t i D. D. dy t r i h e r ë , po r a s -n je r i n u k e d in t e . N d ë r k a q va l lëz imi v a z h d o n t e d h e ai, d u k e u n g a t ë r r u a r m e s ç i f teve , pa p ë r s ë r i P r a n v e r ë n d h e i buzëqesh i . , Ajo r r i n t e m ë k ë m b ë b a s h k ë m e n j ë shoqe , p r a n ë n j ë t avo l i ne k u b i s e d o n i n s h t r u a r c a p u -n ë t o r ë .

Ai i t u n d i k o k ë n d u k e i t h ë n ë që l a r g «si je?»-, p o r a s a j , n g a q ë n u k e dëgjo i , iu d u k s i k u r a i e ftoi p ë r t ë v a l l ë z u a r d h e shkoi d r e j t t i j . S h k r i m t a r i b u z ë q e s h i m e v e t e . Ajo i v u r i d o r ë n m b i s u p dhe a t a n i s ë n t ë v a -l lëzonin .

— Më falni që po ju p y e s , — t h a va jza p a s pak , — p o j u s e ç 'ken i n j ë s h q e t ë s i m , s e ç ' kë rkon i v a z h d i m i s h t .

A i v u r i r e s e a jo i k i s h t e s y t ë s h u m ë t ë b u k u r d h e p a k m e b i sh t , k ë s h t u q ë i d u k e s h i n a k o m a m ë t ë b u ­k u r k u r s h i k o n t e a n a s h .

„ — Mos ju d u k e m si i p i r e ? — t h a a i . — Ç 'ë sh të e v ë r t e t a , k a m p i r e pak .

— N u k e k a m për a t ë , — shpe j t o i të t h o s h t e v a j ­za, — ju b e t o h e m .

— Të beso j , — t h a a i .

A ta v a l l ë z u a n n j ë c o p ë h e r ë pa folur .

— N u k më t h a t ë , pse j e n i i s h q e t ë s u a r ?

419

— U n e n u k j a m i s h q e t ë s u a r , — u pë rg j ig j a i , — m u a m ë d u k e t s e v e t ë d a s m a h e r ë p a s h e r e b ë h e t e s h q e ­t ë sua r . A n u k n d i e n se s i n j ë fa rë s h q e t ë s i m i bën k o r e n t nga n j ë r a d e r ë t e t j e t r a ?

— S i? — K a m q e n ë s h u m ë h e r ë n ë p ë r d a s m a , — v a z h d o i

ai , — d h e p o t h u a j n ë p ë r t ë g j i t h a d a s m a t s h q i p t a r e e n d e n g j i t h m o n ë s h q e t ë s i m e , a l a r m e d h e f r i kë ra .

Ajo e v ë s h t r o n t e me sy t ë è m ë d h e n j , t ë h a b i t u r . — Të d u k e t s i mi s t i c i zëm? — t h a a i . — S ' ë s h t ë a s h t u . — Ma s h p j e g o n i më m i r e , — t h a vajza , — kjo ë s h t ë

n jë gjë k a q i n t e r e s a n t e . — N d o s h t a u n e n u k e s h p j e g o j do t a s h t u s i d u h e t ,

— t h a s h k r i m t a r i . — D a s m a t j a n ë n j ë g jë e v j e t ë r sa bo ta . K a m i j ë r a v j e t q ë n ë v e n d i n t o n ë b e b e n d a s m a .

A i n u k desh i t ë fu te j në s h p j e g i m e t ë t i l la , që i d u k e s h i n t ë n g a t ë r r u a r a , por va j za i k i s h t e q e p u r s y t ë me v ë m e n d j e . K u r a i hesht i , ajo i t h a :

— N e v e , va j zave , n a p ë l q e n s h u m ë * t ë d ë g j o j m ë p ë r d a s m a t . *

S h k r i m t a r i q e s h i . E d h e va j za q e s h i . i — Ç ' t ë t h e m më t e p ë r ? — t h a a i . — N d o s h t a u n e

n u k e shp jego j m i r e k ë t ë gjë . U n e n u k j a m spec ia l i s t . — Ju po më t r e g o n i t p ë r f y t y r ë n e s h q e t ë s u a r t ë

d a s m a v e , — t h a a jo . S h k r i m t a r i b u z ë q e s h i , s i k u r t ë t h o s h t e m e v e t e :

« tan i u pa p u n a , d u h e t t ë s h p j e g o j d i çka» . — S ipas m e n d i m i t t im , f y t y r a e d a s m a v e t o n a ë s h t ë

e s h q e t ë s u a r d h e p lo t a l a rme , s e p s e r r e t h d a s m ë s s h q i p ­t a r e vë r t i t e j g j i t h m o n ë n j ë k ë r c ë n i m , n j ë k u n d ë r s h t i m , d içka nega t i ve . — Ai r r u d h i ba l l in , d u k e u m u n d u a r të g j e n t e fjalët e s a k t a .

Vajza n u k i a h i q t e s y t ë . — Në qof të se do t ë k r i j o n i m n j ë fjalë, më e p ë r -

s h t a t s h m j a p ë r t ë s h p r e h u r k ë t ë g jë , d o t ë i s h t e fjala « a n t i d a s m ë » .

— Sa b u k u r ! N jë çopë h e r ë a i i foli p ë r d a s m a t e v j e t r a s h q i p ­

t a r e .

420

— U m ë r z i t e ? — i t h a p a s p a k d u k e q e s h u r . — Të m b a j t a n j ë l eks ion t ë t ë r ë .

— U n e n u k d o t ë m ë r z i t e s h a s i k u r t ' j u dëg jo ja g j i ­t h ë j e t ë n , — t h a vajza . D u k e u k u j t u a r në ç a s t s e - a i m u n d t ' i m e r r t e m e n j ë k u p t i m m ë i n t i m fjalët e s a j , ajo u s k u q në f y t y r ë .

— Diçka po n d o d h , — t h a D.D.

N j e r ë z i t p o g r u m b u l l o h e s h i n n ë n j ë r ë n n g a t ë n d a -r a t . S h u m ë p u n ë t o r ë e k i s h i n l ë n ë va l l ëz imin d h e po s h t y h e s h i n a n d e j .

— Ç ' n d o d h ? Ç'po n d o d h ?

T a n i i sh te e q a r t ë se d içka po n d o d h t e . A t a u a f r u -a n t e n j ë r a n g a h y r j e t e b a r a k ë s k u n d o d h e j g r u m b u l l i më i m a d h i n j e r ëzve . Disa k i s h i n d a l ë pë r j a sh t a , t ë t j e r ë t zg j a tn in k ö k a t p ë r t ë p a r e m ë m i r e . X h e v i t i s e nga doli d h e u z h d u k p ë r s ë r i .

S h k r i m t a r i b a s h k ë m e va j zën m ë n ë fund dolën p ë r j a s h t a . S h i u k i s h t e p u s h u a r . N jë g r u p m o n t a t o r ë s h v ë s h t r o n i n tu t j e , d u k e u m u n d u a r t ë da l lon in d içka në e r r ë s i r ë .

— J a , j a , — t r e g o n i n me d o r e . — J a , — t h a d h e va jza d h e zgja t i d o r ë n . A t i j i u d u k s i k u r p a n j ë s i l u e t ë t ë g ja t ë q ë p o l a r -

gohe j .

— I k u ? — p y e s n i n v a z h d i m i s h t a t a që d i ln in n g a b r e n d a .

— Iku . — T h o n ë se e mal lko i K a t r i n e n .

— N u k ë s h t ë e v ë r t e t ë . N u k foli a sn jë fjalë. — N ë m e n s ë p o t h o s h i n s e d o t ë j e t ë fyer n g a s k e -

çi. N d o s h t a i u d u k s e skeç i q e b ë r ë p ë r t ë .

— S h o k u Fe jzo ë s h t ë z e m ë r u a r s h u m ë . Dëgjova që po i b ë r t i s t e përg jeg jës i t t ë g r u p i t t ë a m a t o r ë v e .

— Me s i g u r i n g a skeçi ë s h t ë fyer .

— N u k d ihe t , — t h a n j ë t j e t ë r . — U n e dëg jova se a i k a a r d h u r n ë k ë t o a n ë b a s h k ë m e n j ë t j e t ë r , m e t ë f e jua r in e K a t r i n e s , ose m e s h k e s i n . M i r ë p o k a n ë h u -

421

m b u r n j ë r i - t j e t r i n n ë p ë r t r e n a d h e t a n i p l a k u s h k o i t a g je jë .

— V ë r t e t ? — Pos i . P r i t i s a p r i t i n ë d a s m ë d h e t a n i s h k o i t a

gje jë ve t ë . — D ë g j o m ë n i m u a , u fye n g a s k e ç i . E p a s h ë me

s y t ë e m i s i i u p r i s h f y t y r a d h e v u r i d o r ë n n ë b r e z . — T h u a t ë k e t ë a r m e ? — S'e di .

— A t a k a n ë n d ë r m e n d t ë b ë j n ë d i ç k a . B r e n d a k i s h t e f i l luar t ë b i n t e d a u l l j a d h e p e s ë a

g j a s h t ë v e t ë i a n i s ë n n j ë va l l e je b u r r ë r i s h t e . — A d a l i m p ë r j a s h t a ? — e p y e t i D. D. va jzën . Ajo b ë r i «po» me k o k ë d h e u n i s e p a r a d r e j t d a l -

j e s .

J a s h t ë i sh t e f t o h t ë . N a t a i s h t e e l ä g e t d h e e e r r ë t . V e t ë m t u t j e d u k e j d r i t a e v i n ç i t t ë m a d h d h e , m ë t u ­t je , vezu l l imi i n j ë n d r i ç i m i t j e t ë r m ë t ë fo r t e .

— M b a h u n g a k r a h ü im, — t h a D. D. — k ë t u n u k k a r r u g ë .

Vajza i v u r i k r a h u n m e d r o j t j e d h e a t a ecën n j ë copë h e r ë p a fo lu r . I s h t e h e r a e p a r e q ë a jo m b a h e j p a s k r a h u t t ë n j ë n j e r i u t ë h u a j . A t j e t u t j e , k u i sh in Uampat , t o k a d u k e j s i e m b y t u r n ë a v u j t ë b a r d h ë .

— Sa v jeç j e ? — p y e t i a i . — T e t ë m b ë d h j e t ë .

P ë r s ë r i ecën p a fo lur . D y - t r i h e r ë k ë m b ë t i u f u t ën n ë p ë r pel lg je .

A t a t a n i i sh in l a r g u a r mja f t n g a k a n t i e r i d h e n g a b a r a k a t . Z h u r m a t e d a s m ë s v i n i n t ë mfoytura .

L a r g u d ë g j u a f i shkë l l ima e n j ë l o k o m o t i v e . — Po ka lon t r e n i . — Ky ë sh t ë i fund i t . — Në ç ' d r e j t i m b i e s t ac ion i? — p y e t i vajza .

— Diku k ë n d e j . N ë p ë r t ë c a r a t e r ê v e filloi t ë d u k e j h e r ë p a s h e ­

re h ë n a e n g r i r ë .

422

— Ja t eqe ja , — t h a vajza, — t e k a t a q i p a r i s ë t p ë r -t e j .

A i k t h e u k o k ë n . — Bi sedova me a t ë s h o q e n t e n d e , — tha . — Ju p a s h ë .

H e r ë pas h e r e h ë n a n d r i ç o n t e z b e h t ë m b i pe l lg je t m e u j ë . P ë r t e j , n ë d r e j t i m t ë s t ac ion i t , k i s h t e mjegu l l .

— K u j d e s , ka u j ë . Ajo u m b a j t f o r t n g a k r a h u i t i j d h e k a p ë r c e u

p e l l g u n .

L o k o m o t i v a f i shkë l l eu p ë r s ë r i . U d ë g j u a z h u r m a e t r e n i t , në fill im e dobë t , pas ta j g j i t h m o n ë e më e fo r ­t e .

— T ë v j en çud i , k u r m e n d o n s e p a s d i s a v j e t ë s h k ë t u do t ë j e t ë n g r i t u r n j ë q y t e t i r i , — t h a va jza .

A i n u k foli. D içka m e n d o n t e .

— N d o s h t a u n e d o t ë p u n o j n ë k ë t ë q y t e t , — t h a a jo .

A i b u z ë q e s h i . — Ke p a r e s i i t r e g o j n ë t h e m e l i m e t e q y t e t e v e n ë ­

p ë r f i lma? — p y e t i a i .

— P o . V i j n ë c a s h o k ë t ë K o m i t e t i t t ë P a r t i s ë m e n j ë «Gaz 69» n g a T i r a n a , v j e n n j ë m i n i s t e r ose z ë v e -n d ë s m i n i s t ë r , pas t y r e n j ë k o r r e s p o n d e n t i R a d i o s ose i A T S H - s ë d h e q y t e t i t h e m e l o h e t .

— Ti je n j ë v ë r e j t ë s e e ho l lë , — t h a a i . — K ë s h t u k a n d o d h u r e d h e k ë t u ? — Me s igu r i .

— D o m e t h ë n ë q u h e t s i k u r q y t e t i ë s h t ë t h e m e l u a r ? — N a t y r i s h t . Bi le po b ë h e t e d h e d a s m a e t i j e p a ­

r e . T a n i k y ë s h t ë n j ë q y t e t i v ë r t e t ë . Ajo q e s h i .

— N d o s h t a k ë t u ku po e c i m t a n i , do t ë j e t ë q e n d r a , — t h a ajo, — k i n e m a t ë , m a p o t , v i t r i n a t me n e o n .

— N d o s h t a . K u j d e s ! — t h a ai p a s pak , — k e m i s h k e l u r r r e g u l l a t e t r a f i k u t . Pol ic i po i b ie b i lb i l i t .

Q e s h ë n t ë d y m e t ë m a d h e d u k e i a r d h u r r r o t u l l

423

n jë pe l lgu . T a n i e c n i n t ë d y g j i t h ë g ë z i m d h e i m a g j i -n o n i n z ë r a d h e z h u r m a .

— Q y t e t i i a r d h s h ë m po na d ë r g o n s i p a r a l a j m ë -r i m z ë r a t d h e z h u r m a t e t i j .

— I dëg jo j . — N j ë f s h a t a r po p y e t p ë r s t a c i o n i n e t a k s i v e , —

t h a va jza m e z ë t ë l a r t ë . — J a k u p o k a l o n taks ia . N d a -loje, x h a x h o !

A t a q e s h ë n pë r së r i . A i imag j ino i d i ç k a k o m i k e d h e q e s h ë n a k o m a m ë s h u m ë .

— Wi l l y o u te l l me t h e w a y to t h e Pos t Office, — t h a ajo p ë r m e s t ë q e s h u r a v e .

— Po k jo? — p y e t i a i . — J a n ë m i q të h u a j , — t h a a jo . — N u k i s h i k o n i

q ë p o k ë r k o j n ë p o s t ë n ?

— Çfa rë j a n ë ? T u r i s t e ? — N d o s h t a j a n ë m a r k s i s t ë - l en in i s t e . — Nga k a n ë a r d h u r ? — Nga A u s t r a l i a , — t h a vajza, — ose n g a Z e l a n d a

e R e . Q e s h ë n p ë r s ë r i d h e i k ë n m ë t u t j e . — Une po p y e s p ë r t y , — t h a ai p a p r i t u r . — K a m

a r d h u r m e s h ë r b i m . K a m k a t ë r o rë q ë p o t ë k ë r k o j n ë ­p ë r q y t e t . K u j e ?

— V ë r t e t ? — t h a ajo me n j ë zë t ë n d r y s h ë m , t ë b u t e d h e a i n d j e u që a jo e v ë s h t r o i në sy , p o r i sh te e r r ë s i r ë d h e n u k i a dal loi d o t s y t ë , v e t ë m n d j e u s u p i n e s a j që u s h t r ë n g u a l e h t ë pas s u p i t t ë t i j d h e n ë k ë t ë p e s h ë t ë k ë n d s h m e k i s h t e s h u m ë fjalë d h e t i ngu j d h e r r e s h t a r e s h t ë b a r d h a n ë n j ë h o r i z o n t t ë h a p u r . A i i afroi k o k ë n d h e e p u t h i në buzë . Vajza n u k k u n d ë r s h t o i .

L a r g u d ë g j u a f i shkë l l ima e t r e n i t që po l a r g o -h e j .

— Kujdes , — t h a a i , d u k e u p ë r p j e k u r të f l i s te s i më pa re , me ton t ë s h k u j d e s u r , — r r u g a e s t ac ion i t ë s h ­t ë p lo t m e n j e r ë z . N e p o s h k o j m ë k u n d ë r r r y m ë s .

Ai u m a t t ë t h o s h t e d i çka t j e t ë r , po r a jo i z u r i d o ­r ë n .

424

— S h i k o n i . — t h a . Q ë p e r t e j , n ë p ë r e r r ë s i r ë , p o af rohej n j ë s i l u e t ë e

g ja të . — R r u g a p a s k a v ë r t e t n j e r ë z , — t h a a i . Q ë n d r u a n n ë v e n d d h e p r i t ë n . — Ç ' ë s h t ë k y ? - t h a va jza . - P l a k u ? — S ' e di . — Sa i f r i k shëm d u k e t . N j e r i u p o a f r o h e j , d u k e e c u r n ë m ë n y r ë t ë ç u d i t -

s h m e . D ë g j o h e j z h u r m a e h a p a v e t ë t i j n ë p ë r pe l lg je . — M ë d u k e t s e n ë k o k ë k a n j ë bo r sa l i në , — t h a

vajza. N j e r i u po u a f r o h e j pa i v ë n ë r e . — Ku po s h k o n k jo f i g u r e g r o t e s k e ? — t h a s h k r i m ­

t a r i m e z ë t ë ulë t .

I p a n j o h u r i ka lo i p o t h u a j p ë r b r i t y r e pa i v ë n ë r e . Ai po l a r g o h e j me h a p a t e ç r r egu l l t a , d u k e u p e n g u a r o r ë e ç a s t n ë p ë r pe l lg je .

S h k r i m t a r i bë r i n j ë g j e s t h a b i e d h e n j ë c o p ë h e r ë a t a e n d o q ë n me sy .

— Po s h k o n d r e j t b a r a k ë s ku b ë h e t da sma , — t h a vajza.

— N d o s h t a . Po o r i e n t o h e t n g a dau l l j a . — Ç ' t ë j e t ë , va l le? A i n g r i t i p ë r s ë r i s u p e t . — N u k do t ë h a b i t e s h a s i k u r t ë na fliste në g j u -

h ë n s a n s k r i t e , — t h a d u k e q e s h u r . — M o s ë s h t ë s h k e s i ? — p y e t i vajza . — Në d a s m ë

t hosh in s e shkes i v ë r t i t e t d i k u n ë kë to a n ë . A i q e s h i .

— Ç f a r ë shkes i ë s h t ë a i ? N u k i a pe b o r s a l i n ë n d h e ç a n t ë n n ë d o r e ?

— T i p i ç u d i t s h ë m ! N j e r i u i p a n j o h u r u z h d u k në drejtfcn të b a r a k a -

ve. — K t h e h e m i ? — t h a va jza . — S h o q e t e m i a m u n d

t ë m e n d o j n ë keq . A t a u k t h y e n d h e e c ë n n ë d re j t in j in k u b i n t e d a u l l -

425

j a . T a n i r r u g ë n e b ë n ë p o t h u a j n ë h e s h t j e . Ajo , s i d h e " m ë p a r e , m b a h e j n g a k r a h u i t i j d h e , d u k e ecu r , m e ­

n d o n t e s e n d o s h t a k y q y t e t d o t ë k i s h t e z a k o n e t ë t j e ­ra d h e se v a j z a t e t i j do t ë s h ë t i s n i n me s h o k ë t e t y ­r e , d u k e i z ë n ë p ë r k r a h u , p a p a s u r f r i kë n g a t h a s h e -t h e m e t . S a m ë s h u m ë q ë i a f r o h e s h i n b a r a k ë s , a q m ë e d o b ë t b ë h e j m b ë s h t e t j a e sa j m b i k r a h u n e t i j . K u r a t a i u a f r u a n h y r j e s , va jza e h o q i k r a h u n n g a d a l ë d h e , pa d i t u r a s v e t ë pe r se , m o r i f r y m ë t he l l ë , s i e l o d h u r .

B r e n d a g j ë m o n t e o r k e s t r a .

426

IX

B a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r , i s p ë r k a t u r i t ë r i me u j ë e m e ba l t e , q ë n d r o i p ë r p a r a n j ë r ë s p r e j h y r j e v e t ë n d r i -ç u a r a t ë b a r a k ë s . T r e - k a t ë r p u n ë t o r ë , q ë k i s h i n da l ë , s ic duke t , p ë r t ' u f r e skua r , p i n i n d u h a n m ë k ë m b ë d h e q e s h n i n m e t ë m a d h e . A i u m a t t ' i p y e s t e p ë r d içka , por pas t a j n d ë r r o i m e n d j e d h e h y r i .

B a r a k a e g ja t ë i s h t e p l o t me n je rëz , d r i t ë , z h u r -m ë , k ë n g ë d h e zëra . N ë n j ë r ë n n g a t ë n d a r a t k ë r c e n i n val le , n ë t ë t j e r a t k ë n d o n i n n ë p ë r t avo l ina . S h u m ë n j e ­r ëz i sh in u l u r d h e s h u m ë t ë t j e r ë , s i domos va jza d h e

427

d j e m t ë r i n j , r r i n i n m ë k ë m b ë . T ë t j e r ë v e n i n e v i n i n p o s h t ë e l a r t m id i s s t o l a v e , s i l ln in s h i s h e b i r r e , ose h i q -n i n s h i s h e t e z b r a z u r a , i j e p n i n n d o n j ë p o r o s i d i k u j t p ë r diçka, a f ron in v e s h i n t e k o k a e d i k u j t p ë r t ë d ë ­g j u a r m ë m i r e n d o n j ë gjë d h e p r a p ë i k n i n e z h d u k e s h i n m i d i s t avo l inave .

A i qënd ro i n j ë copë h e r ë d u k e v ë s h t r u a r m e v ë r e j -t j e g j i thçka d h e d u k e k ë r k u a r m e s y d h ë n d r i n e n u s e n . P a s t a j u m u n d u a t ë da l l on t e c i lë t i s h i n k r u s h q i t d h e c i lë t n j e rëz i t e b u r r i t , po as k ë t ë n u k e k u p t o i d o t .

— Me leje, s h o k , — i t h a n j ë va j zë me zë të ho l l ë d h e f y t y r ë t ë m e r a k o s u r . — A m u n d t ë na lozn i ro l in e X h o n s o n i t ? A t ë h i d r a u l i k u n q ë i s h t e c a k t u a r , n u k p o e g je j dot . T a n i e ka r a d h ë n skeç i y n ë . S h o k u Fe jzo do t ë n a b ë r t a s ë n ë q o f t ë s e v o n o h e m i .

— Çfarë? — Rolin e p r e s i d e n t i të S h t e t e v e të B a s h k u a r a —

t h a vajza, — p o t h u a j s e n u k ka f a r e f jalë. D y - t r i b a t u -t a v e t ë m .

— Çfarë? — p ë r s ë r i t i b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r d u ­k e r r u d h u r ba l l in .

— S'po e gjej d o t h i d r a u l i k u n , më k u p t o n i ? Ju j en i i g j a t ë d h e p a k a s h u m ë . . . më fa ln i n u k d e s h a . . .

D u k e p a r e s h p r e h j e n e fy ty r ë s s ë t i j , v a j z a i ku pa e m b a r u a r f jalën.

B a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r çau p ë r m e s n j e r ë z v e d h e u ul në n j ë nga t a v o l i n a t e qoshes , n j e r ë z i t e së ci lës, m e s a duke t , p o h i d h n i n va l le . A i h a p i ç a n t ë n , n x o r i n j ë fie to re t ë m a d b e d h e nis i t ë s h k r u a n t e m e s h p e j ­t ës i .

« G j e n d e m p ë r p a r a n j ë d a s m e m e i n t e r e s t ë j a s h -t ë z a k o n s h ë m n g a p i k ë p a m j a s h k e n c o r e . N ë p a m u n d ë -s i t ë l a jmëro j I n s t i t u t i n p ë r t ë d ë r g u a r u r g j e n t ko legë t e t j e rë , pb~ r e g j i s t r o j me p ë r p i k m ë r i g j i t h ç k a që sh iko j d h e dëgjoj . Ora ë s h t ë n j ë z e t e t r e e n j ë m b ë d h j e t ë m i ­n u t a . . .»•

Te d e r a e b a r a k ë s u d u k ë n s h k r i m t a r i D. D. d h e va jza .

428

— E çfarë b i s e d u a t ? — e p y e t ë n s h o q e t vajzën, k u r ajo e r d h i d h e q ë n d r o i m ë k ë m b ë mid i s t y r e .

— P lo t g j ë r a . — I n t e r e s a n t e ? Vajza t u n d i k o k ë n . Ajo e n d j e u që s h o q e t po e

s h i k o n i n m e n j ë v ë s h t r i m t ë v e ç a n t ë d h e s ' d in te k u t ' i h i d h t e s y t ë .

— Po k ë n d e j ç ' b ë h e t ? — pye t i . — Sic e s h e h . — P a m ë n j ë n j e r i që po v i n t e si i f a n t a k s u r . A

h y r i n ë d a s m ë ? — Po. S 'ka as pesë m i n u t a . Ja , a i a t j e . Ë s h t ë u l u r

e po s h k r u a n . — V ë r t e t ?

— Do të j e t ë n d o n j ë p s ikopa t . — D u k e j që në t ë eçu r . — Na t h u a j n d o n j ë g jë . _ Çfa rë? — Ç 'b i sedove me t ë ? Ajo k t h e u k o k ë n n g a a jo a n ë k u i sh in t r y e z a t d h e

e pa s h k r i m t a r i n që po u le j p ë r s ë r i d i k u m i d i s m o n -t a to r ëve . Vajza b u z ë q e s h i m e ve t e , s i k u r i u k u j t u a d i ç ­ka .

— B i s e d u a m se s i k ë t u do të n g r i h e t n j ë q y t e t i r i d h e s i d o t ë m b u s h e n r r u g ë t m e n je rëz , m a p o d h e t aks i .

Vajza b u z ë q e s h i p ë r s ë r i m e ve te . — Të s h k ë l q e j n ë sy t ë , — i t h a n j ë r a n g a shoqe t . — V ë r t e t ? ! — Ajo s ' d i n t e ç ' të t h o s h t e d h e uli k o ­

k ë n . — Po t j e t ë r ç fa rë?

— Si ç f a r ë? — Të s h k ë l q e j n ë s y t ë , — i t h a p r a p ë n j ë r a n g a

s h o q e t . E r d h i n j ë m o n t a t o r i g j a t ë d h e e m o r i në va l l ë -

z im. D u k e v a l l ë z u a r a jo pa p ë r s ë r i D . D . në n j ë r ë n nga t r y e z a t dhe i b u z ë q e s h i . Ai po p in t e .

S h k r i m t a r i v ë s h t r o n t e n g a t avo l ina fq in jë , a t j e k u

429

i sh te d r e j t o r i , X h e v i t i , k i n e z ë t d h e p lo t t ë t j e r ë . K a ­t r i n a va l l ëzon te me S o d ë n K a u s t i k e . Ajo po e m b a n t e v e t e n . B u z ë q é s h t e d h e b i s e d o n t e .

— D u h e j p u n u a r m ë s h u m ë n ë d r e j t i m t ë p l a k u t , — t h o s h t e d r e j t o r i . — D u h e j b ë r ë n j ë p u n ë s q a r u e s e më me d u r i m . E l a m e t ë ik te . G a b i m i m a d h .

— Ai d r e q skeç i e b ë r i . — E k a m t h ë n ë u n e , l e t ë r s i a më s h u m ë p r i s h p u ­

në se n d r e q , — v a z h d o i d r e j t o r i . — J a , k ë t u po v ë r t i ­t e t a i s h k r i m t a r i . E s h i k o n ? l a k a m f r i kën a t i j . P r i t e k u r t ë b ë j ë n d o n j ë t ë p a b ë r ë .

U a f r u a Rud i m e n j ë s h i s h e b i r r e n ë d o r e . — S h o k ë , j u f toj t ë n g r e m ë n j ë dol l i p ë r d r e j t o r i n

tonë , s h o k u n Fejzo , k u a d ë r i v l e f s h ë m q a r k u l l u e s . — R u d i , Ieri pe l ivan l l ëqe t , — t h a d r e j t o r i , i z y m t ë . — U n e , shoku d r e j t o r , u n e s i n q e r i s h t . . . — R u d i , mos fol me dy k u p t i m e , s i o r aku l l i i D e l -

fit. — P s e m ë k r a h a s o n i m e f e n o m e n e t ë r e g j i m e v e

kap i t a l i s t e , — t h a R u d i . — J u , s h o k u Fe jzo , në d r e j t i m t ë r i e d u k i m i t t i m . . .

— R u d i , — t h a p r a p ë d re j t o r i , i n g r y s u r . R u d i u p rek . — Më fyet , — t h a , — n u k e n g r i t ë t do l l inë . — E j a k ë t u , m o r s h e j t a n , — t h a d r e j t o r i , — c o k e ! K r i k l l a t u p ë r p l a s ë n m e z h u r m ë t ë m a d h e . — Ë s h t ë dja lë i m i r e , — t h a d r e j t o r i , — po n u k h e q

d o r e ko l la j n g a h u q e t p r e j gagare l i . M ë t u t j e u d ë g j u a n t ë q e s h u r a d h e m i d i s t y r e zër i

i R u d i t . — E d in i k u s h ë s h t ë k u l m i i q y l i t ? — J o . Na e t h u a j . — T h u a j e , R u d i !

— K u l m i i q y l i t ë s h t ë k u r në n j ë b a n k e t g r a t i s ha n g a p j a t a e s h o k u t .

P i a s i e q e s h u r a . — E dëgjoni? — t h a d r e j t o r i . — N u k h e q d o r e k o ­

llaj n g a e t i j . Ë s h t ë n j ë p rocès i g j a t ë .

430

S o d a K a u s t i k e solli K a t r i n e n d h e u p ë r k u l m e s h u ­m ë n j e r ë z i n ë d r e j t i m t ë X h e v i t i t .

— O u , q ë k u r k ë s h t u t i , S o d e ? S o d a K a u s t i k e u ul . — S ' m ë p ë l q e n a i t i p a t j e , — t h a d u k e t r e g u a r me

do re b a s h k ë p u n ë t o r i n s h k e n c o r , q ë v a z h d o n t e t ë s h k r u -a n t e m e k o k ë n t ë p ë r k u l u r n ë t a v o l i n e . N u k m ë p ë l -q e j n ë t i p a t q ë m b a j n ë s h ë n i m e p ë r çdo gjë. N ë qof të s e k a n d o n j ë p a k ë n a q ë s i , l e t a t h o t ë h a p u r . N ë qof të s e k jo d a s m ë n u k b ë h e t s ipas r r e g u l l a v e ( tho të s e a i n a i d i t k a të g j i t ha r r e g u l l a t e d a s m a v e që j a n ë b ë r ë e që s ' j anë bë rë ) , a t ë h e r ë l e t ë n a e t h o t ë . L e t ë n a k r i t i -k o j ë h a p u r . Apo jo , s h o k u F e j z o ?

D r e j t o r i u p ë r t y p .

— M b a s e a i n u k bën m i r e q ë p o m b a n k a q s h u m ë s h ë n i m e , p o e d h e t i d u h e t t a m a r r ë s h m ë s h t r u a r .

— Kjo ë s h t ë shkencë , d h e m e s h k e n c ë n n u k b ë h e t s h a k a .

— P o pse , s h o k u Fejzo, n ë m e s t ë d a s m ë s d o t ë b ë j ë d i p l o m ë n , apo d i s e r t a c i o n i n k y n j e r i ?

— M e r r e më s h t r u a r , — t h a d r e j t o r i . S o d a K a u s t i k e e pa që i s h t e e k o t ë të d i s k u t o n -

t e m ë t u t j e d h e u k t h y e n g a k i n e z ë t .

— J u . "shoku Cin, s ' ken i p i r e f a r e . O, s h u m ë keq , s h u m ë k e q .

K i n e z ë t q e s h ë n d h e v u n ë d u a r t m b i gota t , k u r So­da K a u s t i k e u m a t t ' u h i d h t e r a k i .

— Ne a r a n ç a t a , a r a n ç a t a . S h u m ë m i r e , ho . — A r a n ç a t a e b u t e . — A r a n ç a t a s h u m ë m i r e . R a k i k e q . — Ah , s h o k u Cin, ma p r i s h e qej f in .

— Ne t a n i g j u m ë , — t h a n j ë r i n g a k inezë t , d u k o v ë n ë p ë l l ë m b ë n p r a n ë v e s h i t d h e d u k e m b y l l u r s y t ë .

— K a q s h p e j t ? — O, vonë , s h u m ë vonë . K i n e z ë t u n g r i t ë n pas p a k d h e , s i u p ë r s h ë n d e t ë n

. me të g j i t h ë n j e r ë z i t e t avo l inës , s h k u a n . — Sa shko i o r a ? — p y e t i lab i .

431

— D y m b ë d h j e t ë pa n j ë çe rek . — E d h e p a k d h e do t ë n g r i h e m e d h e u n e , — t h a

labi . — P s e ? — Në d y m b ë d h j e t ë d j e m t ë l ënë b e t o n i m i n d h e

u n e d u h e t t ë m a r r r o j ën . A n u k t ë t h a s h ë q ë j a m r o j ë n a t e ?

— Po, po, më dol i n g a m e n d j a , — t h a s h k r i m t a r i . — T a n i do të n g r j h e m , — t h a labi . — N a t ë n e m i - .

r ë , m o r d j a l ë ! — N a t ë n e m i r e , x h a S h u r k o ! — N a t ë n e m i r e , d j e m ! Ai ka lo i m i d i s n je rëzve , m e ' t r u p i n e i m ë t që sapo

k i s h t e f i l luar t ' i k ë r r u s e j n g a m o s h a , d h e n g a t ë g j i tha a n ë t i t hosh in « n a t ë n e m i r e , x h a S h u r k o » . S h k r i m t a r i e n d o q i me sy g j e r s a doli .

N ë s k e n ë n p r e j d r u r i doli p ë r p a r a p e r d e s n j ë v a j ­zë e s h ë n d o s h ë d h e k r e j t e p u r p u r t s i n j ë k ë n d i k u q .

Ajo u m a t "te t h o s h t e d içka , po r a s n j e r i n u k e pa d o t g je r n ë fund , s e p s e n ë a t ë k o h ë , n g a h y r j e t e b a -r a k ë s v ë r s h u a n p u n ë t o r ë t e b e t o n i m i t . U bë n j ë z h u r -më e m a d h e n g a k a r r i g e t , t avo l ina t , s h i s h e t , s to la t , z ë ­r a t që p ë r s h ë n d e t n i n në k a l i m e s ipë r , s h a k a t ë e ças t i t d h e f t e sa t p ë r t ' u u l u r k ë t u ose a t j e .

O r k e s t r a filloi t ë b i n t e p ë r s ë r i . D a u l l j a g jëmoi s i b u b u l l i m a t n ë m a j . G ë r n e t a i ç au m e s p ë r m e s b u b u -l l ima t e d a u l l e s d h e u n g r i t m b i to , e m p r e h t ë d h e e b r i s h t ë .

— H a j d e d a s m ë ! — t h a d i k u s h që po h y n t e .

432

X

S h k r i m t a r i D . D . p a g a z e t a r i n q ë h y r i d h e i a b ë ­r i m e dore .

— Ë? — t h a g a z e t a r i . — Ku je t i ? - p y e t i D. D. — Po vij vë rda l l ë . Më d h e m b k o k a n g a r r ë m u j a . — K a m v ë n ë r e s e d a s m a t k a n ë c a f lukse d h e r e -

f lukse të ç u d i t s h m e , — t h a D. D. — Më k u j t o h e t se në shko l l ë mësues i i a s t r o n o m i s ë na t r e g o n t e p ë r ca yje , që h e r ë f r y h e n e n d r i t i n më s h u m ë , h e r ë m b l i d h e n e zbehen . P i k ë r i s h t s i n j ë yll i t i l lë ë s h t ë d h e d a s m a .

2 8 - 2 433

O r k e s t r a b i n t e a k o m a , por j o m e a t ë b u j ë n e m ë -p a r s h m e . Bile c a p u n ë t o r ë t ë b e t o n i m i t , q ë i a k i s h i n m a r r ë k ë n g ë s n ë n j ë r ë n n g a t a v o l i n a t , p o m u n d o h e s h i n ta m b y t n i n zë r in e saj , p o r k jo i sh te e p a m u n d u r . V e t ë m h e r ë p a s h e r e k ë n g a s u n d o n t e p ë r n j ë ças t , p o r d a u l l j a e d ë b o n t e p r a p ë a n d e j n g a v in t e , s i k u r e g o d i s t e me s h k o p , d h e k ë n g a e s h t r u a r h a p e j v a l ë - v a l ë , d u k e m b u ­s h u r g j i t h ç k a s i n j ë m j e g u l l q ë z b r e t n g a m a l e t d h e r r i pezu l l m b i fushë .

— Kjo k ë n g ë ë s h t ë e s h t r u a r , s i n j ë ë n d ë r r , — t h a D . D . At i j p ë r n j ë ç a s t i e r d h i g j u m ë d h e i u d u k s i k u r do t ë f l in te v ë r t e t , i m b ë s h t j e l l ë n g a z ë r a t .

— U n e p o s h k o j t ë b i sedo j p a k m e a t ë p u n ë t o r i n a t j e , — t h a gaze t a r i , — ë s h t ë k o r r e s p o n d e n t v u l l n e t a r i gaze t ë s sonë .

— Ç'ke n d ë r m e n d të s h k r u a s h ? — i t h a D . D . , — « p u n ë t o r ë t e k a n t i e r i t N. , të m o b i l i z u a r me r a s t i n e zg j edh j eve t ë n d i h m ë s g j y q t a r ë v e p o p u l l o r ë , k a n ë v ë n ë t ë g j i t h a f o r ç a t . . . »

G a z e t a r i qe sh i d h e i ku pa u p ë r g j i g j u r . S h k r i m t a r i p a Mi rën , q ë p o va l l ëzon te m e n j ë p u -

n ë t o r t ë g j a t ë . Ajo i a b ë r i m e d o r e d h e a i e p ë r s h ë -n d e t i . P a s t a j i z u n ë s y t ë a t ë t i p in e ç u d i t s h ë m , që p ë r n j ë k o h ë t ë g ja t ë k i s h t e m b a j t u r s h ë n i m e a t j e n ë t r y e -z ë n e qoshes . T a n i a i e k i s h t e h e d h u r ç a n t ë n , b o r s a l i ­n ë n d h e pa l l ton e m a d h e n ë n j ë k a r r i g e d h e q e u l u r e po p i n t e në t r y e z ë me Sodën K a u s t i k e e ca t ë t j e r ë .

— In te l ig j enc ia p o p u l l o r ë po p i me m a s a t , — t h a S o d a K a u s t i k e , k u r s h k r i m t a r i ka lo i p ë r b r i d h e i p ë r -s h ë n d e t i .

B a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r i h o d h i n j ë s h i k i m t ë h a ­bitur" d h e n g r i t i go t ën .

— Mez i e b i n d e n që të u l e t e të p i jë , — t h a n j ë k a r p e n t i e r q ë r r i n t e m ë k ë m b ë d h e p o s h i k o n t e m e k u -r e s h t j e b a s h k ë p u n ë t o r i n s h k e n c o r .

D . D . ka lo i n g a d a l ë m i d i s t r y e z a v e . — K e n i q e n ë n ë K a v a j ë g j a t ë d i t ë v e t ë r a m a z a -

n i t ? — po u t h o s h t e s h o k ë v e të t r y e z ë s a i m a g a z i n i e r i

434

qu'kali. — N u k ken i i d e ç 'qyfyre . Ü n e i sha herè 'n e fu ­ndi t . K i s h a s h k u a r p ë r t ë t ë r h e q u r gozhdë . S ' ken i ide ç 'bëhe j . I s h t e k r i j u a r s h t a b i p ë r l u f t ë n k u n d ë r a g j ë r i -mi t . Ag j i t a to rë t , k o r r i e r ë t , a k t i v i s t ë t v e n i n e v i n i n p o ­sh të e p ë r p j e t ë d i t e e n a t e , t r o k i t n i n d e r ë më d e r ë , r a -p o r t o n i n , t e l e fonon in . Alo, s u k s e s , p l a k a M a k b u l e m ë n ë fund h a n g r i . P i ù d h e d y go t a u jë . E p a s h ë m e s y t ë e m i . Alo , f i tore , S u l B u l l u n g a u s h q e p së n g r ë n i n j ë gjel t ë t ë r ë me pilaf. Alo, R e m Tuf j a s ' b inde t . Rr i p ë r p a r a gjel lës s i i l o j t u r d h e seç m u r m u r i t . Ç ' t ë b ë j ? D e t y r o j e t ë ha jë , p ë r p i q u , n d ë r r o i g je l lën . G j e r n ë o r ë n 17.00 t ë k e t ë n g r ë n ë ! S i u r d h ë r o n , s h o k u shef.

D . D . eci më t u t j e .

— S h o k u s h k r i m t a r , u l u n i k ë t u , — i t h a d i k u s h që u p r e z a n t u a me e m r i n Dhor i . M o n t a t o r ë t l ëv izën s tol in d h e i b ë n ë n jë v e n d mid is t y r e .

— Mos ju p r i sha m u h a b e t i n ? — J o , p ë r k u n d r a z i . Ne k ë n a q e m i s h u m ë , — t h a

Dhor i . "Fytyra e t i j e m a d h e , me q i m e t e k u q ë r r e m e , t an i q ë i sh t e s k u q u r p a k n g a p i j a d h e n g a t ë n x e h t ë t , duke j s i n j ë a b a z h u r i n d e z u r .

— Po u t regoja si i ka lo j n e t ë t në h i d r o c e n t r a l , — t h a Dhor i . — Po u t r ego ja se s i më k u j t o h e n të g j i t h ë shokë t . Ë s h t ë e ç u d i t s h m e , n a t ë n , k u r k e r o j ë n n ë p u l -t in e d r e j t i m i t . R r i v e t ë m në sa l lën e h e s h t u r p lo t me çelësa, s u s t a d h e s in j a ie . Qe tës i . D ë g j o h e t v e t ë m z h u r ­ma e m b y t u r e t u r b i n a v e , që v ë r t i t e n a t j e p o s h t ë . T i r r i d h e m e n d o n , ë sh t ë m e s n a t ë . N ë e r r ë s i r ë t u r b i n a f ë r -k o h e t m e uj in d h e l ind d r i t a .

— A, D h o r i i d r e q i t , sa b u k u r që f le t ! — t h a n j ë r i nga m o n t a t o r ë t .

N j ë t j e t ë r , që me sa d u k e j e k i s h t e z ë n ë ca pi ja , e v ë s h t r o n t e D h o r i n me sy t ë m a l l ë n g j y e r .

— M e n d o n i , s h o k ë , n j ë n j e r i në p u l t i n e d r e j t i m i t , n ë k o h ë n e r e v i z i o n i z m i t m o d e m , k u j t o n s h o k ë t . K y ë sh t ë s u b j e k t p ë r d r a m e . Apo jo , s h o k u s h k r i m t a r ?

D . D., n g a q ë s ' d i n t e ç ' të t h o s h t e , b u z ë q e s h i . A i pa P r a n v e r ë n , q ë r r i n t e m ë k ë m b ë m i d i s n j ë g r u m b u l l i

435

s h o q e s h . S y t ë e saj k ë t ë h e r ë i sh in t ë m e n d u a r , t ë v e -s h u r m e n j ë a v u l l t ë l eh të , s i k u r t ' i k i s h t e h u k a t u r n j ë q e n i e e ç u d i t s h m e . Ai e k a p i p ë r ca s e k o n d a v ë s h t r i -m i n e s a j , p a s t a j va jza i h o q i s y t ë d h e a i pa v e t ë m b i -s h t a t e t y r e , s i dy b i sh ta t ë s h q e t ë s u a r d a l l ë n d y s h e s h , k u r s h p e j t o j n ë t ë fu ten n ë foie, n ë k o h ë n q ë p o a f ron t u -fani .

Ka lo i Soda K a u s t i k e d u k e s h t y r ë m e b ë r r y l a n j e ­rëz i t .

— Ku s h k o i a i ? — t h o s h t e me zë t ë l a r t ë , pa i u d r e j t u a r n j e r i u .

— Më d u k e t s e a i do t ë lozë v e t ë . K ë s h t u t h a , do të shko j të loz ro l in e X h o n s o n i t .

Soda K a u s t i k e u n d e s h ba l l e pë r ba l l e me s h k r i m -t a r i n .

— Mos e p a t ë nga i k u ? Ë s h t ë b ë r ë t a p e . — Ai t i p i ? — P o . S ' ë s h t ë n j e r i i k e q . E d i? S h k r i m t a r i k t h e u kokën n g a k a r r i g i a k u b a s h k ë ­

p u n ë t o r i s h k e n c o r k i s h t e l ë n ë g j ë r a t e t i j . — D i k u r r o t u l l *do të j e t ë . — Po k ë r k o j n j ë h e r ë n g a p r a p a s k e n a .

— B o r s a l i n a m u n g o n , — t h a s h k r i m t a r i , — m o s ka d a l ë p ë r j a s h t a .

P o t a m a m n ë a t ë k o h ë p a p ë r s ë r i a t ë t ë d e h u r i n q ë d o n t e t ë d i s k u t o n t e p ë r çështjê'n k r y e s o r e . A i p o d i l ­t e s i z a k o n i s h t n g a k u z h i n a d h e n ë k o k ë k i s h t e v ë n ë k ë t ë h e r ë b o r s a l i n ë n e b a s h k ë p u n ë t o r i t shkenco r .

— Kolek t iv i , — t h o s h t e me zë të ho l lë , — le të m b l i d h e t ko l ek t iv i q ë n ë k ë t ë s e k o n d ë !

S h k r i m t a r i q e s h i m e z ë t ë l a r t ë . T r e - k a t ë r v e t ë p r a n ë r ad ios p o d ë g j o n i n n j ë e m i s i o n

l a jmesh t ë j a s h t m e t ë Rad io T i r a n a s .

N ë s k e n ë dol i ajo va jza e r r u m b u l l a k t ë d h e t h a t i -t u l l i n e skeç i t . P a s t a j filloi skeç i . B a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n ­cor l u a n t e v ë r t e t n ë t ë . A i n d ë r h y n t e a t j e k u s ' d u h e j , i m e r r e s h i n k ë m b ë t dhe i n g a t ë r r o n t e t ë g j i t ha .

N je rëz i t po s h q y h e s h i n gaz i t .

436

— K u s h d r e q i n i a s h t i u n ë k o k ë t ë l u a n t e t e a t ë r ? — t h o s h t e me z e m ë r i m Soda K a u s t i k e . T a n i a i e « k o n -s i d e r o n t e b a s h k ë p u n ë t o r i n s h k e n c o r m i k t ë t i j d h e n u k i p ë l q e n t e që po b ë h e j gazi i b o t e s . S o d a K a u s t i k e pa b o r s a l i n ë n q ë p o n o t o n t e d i k u m i d i s k o k a v e t ë n j e r ë z ­ve . A i u s u l n ë a t ë d r e j t i m d h e i a h o q i m e v r u l l n g a k o k a b o r s a l i n ë n t ë d e h u r i t . I d e h u r i u k t h y e me hab i . S o d a K a u s t i k e e pa me p ë r b u z j e .

— Të m b l i d h e t ko lek t iv i , — t h i r r i i d e h u r i me zë të hol lë . — M o r e vesh , k o l e k t i v i !

— S'ke t u r p , — t h a Soda K a u s t i k e — je f r y r ë n g a b i r r a . Me s i g u r i p r e s ion i i b a r k u t t ë ka a r r i t u r p e s ë -m b ë d h j e t ë a m p e r .

I d e h u r i e v ë s h t r o i me sy të s h u a r . _ M e r r e s h me e k s p e r i m e n t i m i n s h k e n c o r ? Skeç i m b a r o i d h e Soda K a u s t i k e u su l t ë g j e n t e

m i k u n e t i j të r i . — P e r s e të p ë r j a s h t u a n n g a shko l l a? — e pye t i D. D.

R u d i n , q ë s e n g a m b i u p r a n ë t i j . — Ngela në l e t ë r s i n ë s h q i p e .

R u d i u p ë r t y p n ë p ë r cîhëmbë, d u k e t h y e r h e r ë n j ë -r i n gju , h e r ë t j e t r i n .

— Rudi , p s e n u k e t r e g o n si n g e l e ? — p y e t i n j ë r a n g a vajza t .

R u d i bë r i n j ë s h e n j ë n ë d r e j t i m t ë D . D., s i k u r t ë t h o s h t e : « b u d a l l a q e , n u k e k u p t o n ? »

— T ' jua t h e m u n e ? — t h a n j ë r a n g a va jza t . — Në p r o v i m i n e l e t ë r s i s ë shq ipe , R u d i , në v e n d që t ë t h o s h ­t e N a u m V e q i l h a r x h i , t h a N a u m Q e l e p i r x h i u .

Vajza t q e s h ë n m e z ë t ë l a r t ë . — Rudi , m o r d r e q , ku j e ? — t h i r r i d i k u s h . Ai i

p ë s h p ë r i t i d içka , q ë R u d i e p r i t i m e i n t e r e s i m t ë m a d h . R u d i iu a f r u a D . D .

— T h o n ë se r r e t h e r r o t u l l j a n ë p a r e dy n j e r ë z t ë d y s h i m t ë . M u n d t ë j e t ë shkes i me t ë f e j u a r i n e K a t r i ­n e s . M e u r d h ë r t ë s h o k u t Fe jzo p o n i s e m b a s h k ë m e k ë t ë k a r p e n t i e r i n p ë r t ' i h e d h u r n j ë s y s i t u a t e s .

437

A i b u z ë q e s h i ve sh m ë vesh d h e çau m e s h p e j t ë s i p ë r m e s n j e r ë z v e , p ë r t ë a r r i t u r k a r p e n t i e r i n .

V ë r t e t shkes i m e t ë f e jua r in e s a j , m e n d o i s h k r i m ­t a r i d h e h o d h i s y t ë r r e t h e r r o t u l l . D a s m a v a z h d o n t e d h e n d o s h t a a sn j ë r i n g a a t a q ë va l l ëzon in n u k e k u j -t o n t e a s shkes in , a s p l a k u n q e iku . X h e v i t i , p ë r m e s t ë q e s h u r a v e , po i m ë s o n t e n j ë va l le K a t r i n e s . A jo h i d h t e d i sa h a p a , n g a t ë r r o h e j , v i n t e d o r ë n t e g o j a d h e , d u k e k t h y e r k o k ë n a n a s h , s h q y h e j gazi t . P a s t a j f i l lonin p ë r ­së r i n g a e p a r a .

Në s k e n ë dol i va jza e s h ë n d o s h ë . — T a n i do t ë s h i k o n i t i p a t ë n d r y s h ë m , i n t e r p r e ­

t e r n g a m o n t a t o r i i Azo tec i t L u l z i m R a m a . M b a n i q e -tës i , s h o k ë ! F i l l o j m ë : -«Njeriu q ë t ë b ë n g j ë m ë n » .

M o n t a t o r i do l i n ë s k e n ë m e n j ë ç a n t ë n ë s q e t u l l . I s h t e c a n t a e b a s h k ë p u n ë t o r i t s h k e n c o r . G j a t ë k o h ë s që b i s e d o n t e m e R u d i n , D . D . k i s h t e v ë n ë r e s e c a n t a , p a l l -t o j a d h e bo r sa l ina , që b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r i k i s h ­t e l ë n ë m b i k a r r i g e , d i l n in s h p e s h n ë s k e n ë n ë p ë r s k e ç e t d h e p a r o d i t ë e n d r y s h m e . A m a t o r ë t i m e r r n i n a t o pa t ë k e q , a s h t u sic m e r r n i n dhe e h i d h n i n k r a h ë v e p a t ë k e q p a l l t o n e m a d h e t ë b a s h k ë p u n ë t o r i t a t a q ë d i l n i n p ë r j a s h t a p ë r n d o n j ë n e v o j ë . K y i s h t e s h k a k u q ë p a l l -t o j a i s h t e v a z h d i m i s h t e l agur , k u r s e b o r s a l i n a i s h t e l a -g u r p ë r t j e t ë r a r s y e d h e , veç k ë s a j , n u k i sh t e l a g u r n g a j a sh t ë , s i çdo b o r s a l i n ë q ë de l n ë sh i , p o r n g a b r e n d a . Kjo n d o d h t e s e p s e b o r s a l i n ë n e m e r r t e h e r ë p a s h e r e ai i ' d e h u r i , i cili e r r a s t e paq m b i k o k ë n e t i j j që e k i ­s h t e q u l l u r n ë t ë g j i t h a l a v a m a n e t e k u z h i n ë s .

D u k e p a r e p l a ç k a t e b a s h k ë p u n ë t o r i t n ë s k e n ë , s h k r i m t a r i t iu k u j t u a f i gu ra e t i j e ç u d i t s h m e d h e k t h e u k o k ë n n g a t r y e z a e Sodës K a u s t i k e . B a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r i sh t e a t j e , i u l u r mid i s m o n t a t o r ë y e , p a k i z b e h t ë n ë fy ty rë . S h k r i m t a r i s h k o i d h e u u l n ë c e p i n e n j ë s to l i .

— Mos pi m ë , mjaf t , — i t h o s h t e Soda K a u s t i k e . — S h o k u Acid, më falni , s i e k e n i e m r i n e s a k t ë ,

— t h o s h t e b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r , d u k e i u m a r r ë g o -

438

ja, — m o s më pr i sn i in ic ia t ivën . Ju j en i m i k u im më i m i ­r e , a p o j o ?

— Mjaf t , të t h a s h ë , — i t h o s h t e S o d a K a u s t i k e d h e i m e r r t e go t ën nga d o r a . — Do të b ë h e s h p ë r f a q e t ë zezë, k u p t o n ? P ë r faqe t ë zezë. V a l l e k ë s h t u p i i n t e -l ig jencia popu l lo r ë? D o t ë i sh t e m i r e t ë m e r r j e n j ë s y g j u m ë . A do të t ë çoj në k a p a n o n i n e fjetjes, në k r e -va t i n t i m ? Mos t ë t ë v i jë zor . Ça rça f ë t j a n ë t ë p a s t ë r . S i t h u a ?

— J o , — t h a në m ë n y r ë t ë p r e r ë b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r .

— Ke p a r e k ë s h t u ! — t h a S o d a K a u s t i k e . — S h o k ë p u n ë t o r ë , — filloi të f l is te me n j ë zë s o ­

l e m n b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r , — k a m n j ë z e t e t r e v j e t q ë m e r r e m m e d a s m a t d h e k ë t ë r a k i q ë k a m p ë r p a r a , e k a m r e g j i s t r u a r m e m i j ë r a h e r ë n ë s k e d a t e m i a . P o r v e t ë m sot e r d h i k jo n a t e e l u m t u r që , p ë r h e r ë t ë p a r e n ë j e ­t ën t i m e p r e j b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r t ë I n s t i t u t i t t ë F o l k l o r i , t ë p rovo j k ë t ë p i je t ë ç u d i t s h m e . Ç ' b ë h e t a n d e j n g a s k e n a ? Mos d u h e t t ë l ua j n d o n j ë ro i ? J u t h o ­ni , s e j a m gat i .

— Mjaf t , të t h a s h ë ! — U n e do t ' ju t r e g o j j u v e , s h o k ë p u n ë t o r ë , p ë r

d a s m a t e e s k i m e z ë v e . N u k j u i n t e r e s o n ? A h e r ë d o t ë t r a j t o j c a çësht je t ë d a s m ë s s ë b a n o r ë v e t ë f is i t M a u -m a u t ë Afr ikës .

— Mja f t t a n i ! B a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r f sh iu d j e r s ë n . — Në k ë t ë fis, d i t ë n e d a s m ë s n u s e n e n g r e n ë p ë r

f lokësh d i sa h e r ë r r e s h t . S o d a K a u s t i k e , i m e r a k o s u r , po k ë r k o n t e me sy

d içka m b i kokaT e n j e r ë z v e . — P r a p ë e ka m a r r ë b o r s a l i n ë n ai i d e h u r i , —

m u r m u r i t i m e ina t .

439

»

XI

Ti më t h e se pas ta j do t ë v i j ë t e t o r i i p a r e i k ë t i j q y t e t i , p a s t a j a f i sh ja e p a r e e k o n c e r t i t , d i k u s h p ë r h e r ë t ë p a r e d o t ë fuse p o s h t ë d y e r v e t ë a p a r t a m e n -t e v e f a t u r a t e q i r a s ë d h e t ë d r i t ë s , do t ë v i jë d i m r i i p a r e , d ë b o r a t do t ë b ien d h e , n g a t u r m a e m a d h e e n je rëzve , n j ë d j a l ë . do t ' i t h o t ë i p a r i n j ë va jze : « T ë p r è s në o r ë n g j a s h t ë e çe rek , te qosh j a e postes» . K u s h d o t ë j e t ë va l l e k y n j e r i ? K ë t ë s 'do t a m a r r ë vesh k u ­r r ë a s k u s h . K ë s h t u t h e t i .

440

Ti s h t o v e d h e d içka t j e t ë r dhe n u k e d i j e s e në k o h ë n q ë t i m ë flisje, u n e k i s h a f i l luar t ë ec j a m b i t r o -t u a r i n e k ë t i j q y t e t i . U n e f i l lova t ë d a s h u r o h e m p a s kë t i j q y t e t i . U n e d u a t ë eci n ë t r o t u a r e t e t i j . D u a t ë m ë zërë s h i u p a p r i t u r d h e t ë fu tem, p ë r t ë m o s u l agur , n ë h y r j e n e n j ë k a f e n e j e d h e q ë p r a p a x h a m a v e t ë m ë -d h e n j , m i d i s n j e r ë z v e q ë k a l o j n ë m e s h p e j t ë s i n ë u d h ë -k r y q , befas t ë t ë shoh t y : T i d o t ë k e s h a r d h u r n g a l a r g s i g j i t h m o n ë d r e j t e n g a u d h a e m a d h e , d h e u n e do t ë v r a p o j d r e j t p ë r m e s b i lb i lave t ë po l icëve d h e t i d o t ë më sh ikosh p a p r i t u r . A t ë h e r ë do t ë h e q ë s h s y z e t e d i e -l l i t d h e do t ë më b ë h e s h b e f a s i afër t , i a f ë r t . Do t ë m ' i t h u a s h a t ë h e r ë f ja lë t : « K a m a r d h u r m e s h ë r b i m . K a m k a t ë r o r ë q ë p o t ë kë rko j n ë p ë r q y t e t . K u je?»

D o t e m ' i t h u a s h v ë r t e t kë to f jalë, a p o q y s h t a n i i ke h a r r u a r ?

441

XII

Çdo h e r ë q ë h a p e n d y e r t e b a r a k ë s , u n e k t h e j k o ­k ë n , m e s h p r e s ë s e d o t ë s h o h b a b ë n . P o r a i , m e s a d u k e t , n u k k t h e h e t m ë . U n e s 'e bë j ve t en , s e p s e n u k d u a që t a p r i s h s a d o p a k k ë t ë gëz im. Qesh , va l lëzo j , u p ë r g j i g j e m s h a k a v e , e m e g j i t h a t ë n u k m ë h i q e t n g a m e n d j a b a b a . M ë d u k e t s i k u r t ë g j i t h ë n ë k ë t ë d a s m ë e h a r r u a n f a r e q ë a i i sh te k ë t u d h e i ku p r a p ë . E r d h i d h e i ku s i n j ë h i j e , p a t h ë n ë asg jë . G j a t ë g j i t h ë k o h ë s q ë r r i n t e pë rb r i m e j e , u n e r r i j a m e f r ikën e ik jes s ë t i j .

442

K u r filloi skeçi , u n e e n d j e v a m e n j ë h e r ë a t ë që do t ë n d o d h t e , p o r i s h t e vonë .

D h e j a t a n i a i ë s h t ë p ë r j a s h t a . T h o n ë s e d y n j e ­r ë z t ë t j e r ë j a n ë p a r e r r e t h e r r o t u l l . N d o s h t a j a n ë s h k e ­s i m e f ë f e j u a r i n t im . B a b a e n d e t n ë p ë r s h i d h e n d o s h ­t a a t a e n d j e k i n p a s d h e a i p r a p ë ikën , p o r a t a n u k i n d a h e n . A t a v e r t i t e n r r e t h d a s m ë s s ime . K ë s h t u e k a m p ë r f y t y r u a r u n e m a g j i n ë , k u r i sha e vogël . N ë n a m ë k i s h t e t r e g u a r s e n ë d a s m ë n e s a j , n j e r ë z t ë p a n j o h u r k i s h i n b ë r ë mag j i . Ajo i sh te m u n d u a r t ë m a s h p j e g o n -t e ç ' i sh t e k jo m a g j i d h e u n e e p ë r f y t y r o j a a t ë n ë m ë ­n y r ë t ë t u rbu l l t , s i d içka t ë k e q e që r r i n t e r r e t h e r r o ­t u l l d a s m ë s s ë n ë n ë s s i m e d h e m u n d o h e j t ë fu te j b r e ­n d a , p ë r t ë h e i m u a r çdo gjë . E d h e b a b a m ë k i s h t e t r e ­g u a r p ë r m a g j i n ë q ë i sh te v ë r t i t u r r r e t h d a s m ë s s ë t i j . M a g j i a e k i s h t e m u n d u a r s h u m ë t r u r i n e t i j a t ë d i t e . Ajo i a k i s h t e e r r ë s u a r gëz imin , sepse ajo su le j n g a e r r ë s i r a d r e j t e m b i fa t in e t i j , m b i n ë n ë n t i m e d h e m b i m u a v e t ë q ë d o t ë l ind j a m ë vonë . A i m ë k a t r e ­g u a r s e a t ë d i t e d ig je j n g a d ë s h i r a q ë t ë p ë r l e s h e j m e m a g j i n ë , po ajo i sh te e p a d u k s h m e d h e e p a k a p s h m e .

D h e ja, son te , p a s k a q v i t e sh , ë s h t ë v e t ë b a b a i m a i që po v ë r t i t e t r r e t h d a s m ë s s i m e , i e r r ë t d h e i p a k u p -t u e s h ë m , s i n j ë mag j i e l a s h t ë .

443

XIII

— P a s t a j e p a m ë p ë r s ë r i që i k u tu t j e q i p a r i s a v e dhe q ë n d r o i në a n ë t ë r rugës , — t h a Rudi . D r e j t o r i d h e të t j e r ë t e d ë g j o n i n me v ë m e n d j e . — Ne u f s h e -h ë m p r a p a l edh i t d h e p r i t ë m . A i u k t h y e pë r së r i d h e eci d r e j t k a n t i e r i t m e h a p a t ë s h p e j t ë . Pa s t a j , s ic d u ­ket , n d ë r r o i m e n d j e d h e u nis d r e j t s tac ion i t t ë h e k u -r u d h ë s . Ne i r a m e pas . Mezi e d a l l o n i m n ë p ë r e r r ë s i -rë . E c t e s h p e j t d h e n a lodh i .

— N j ë h e r ë e h u m b ë m fare n g a sy t ë , — n d ë r h y r i

444

k a r p e n t i e r i , — por pas ta j d è g j u a m se s i p a p r i t u r u r r ë -zua p ë r t o k ë . Sic d u k e t , u p e n g u a te sh ina t .

— E d ë g j u a m që s h a u me zë t ë l a r t ë , t e k po n g r i -hej d h e , d u k e m u r m u r i t u r e d u k e s h a r e , eci d r e j t n d ë r -tesës së s tac ion i t .

— A t j e q ë n d r o i n jë copë h e r ë . — N e n u k e v u m ë r e q ë k i sh q ë n d r u a r d h e p a p r i ­

t u r u g j e n d ë m ba l l e p ë r ba l l e m e t ë . S 'kam p a r e n d o ­n j ë h e r ë f y t y r ë m ë t ë egër . A i n a n g u l i s y t ë d h e u n e d e s h a t ' i t h o s h a n j ë h e r ë : « Ç ' m ë s h i k o n s i M a k b e t h i ? » po r k y n u k m ë la.

— R u d i , Ieri k o m e n t e t l e t r a r e d h e h y r në t h e l b i n e çësht jes , — t h a d re j to r i .

— Ai na pa d h e ne , që t ë m o s k u p t o h e j s e po e n d i q n i m , b ë m ë s i k u r i sh im t ë d e h u r , — vazhdo i k a r p e n ­t ie r i . — F i l l u a m t ë k ë n d o n i m d u k e z v a r r i t u r f ja lë t d h e d u k e u m b a j t u r pas n jë r i - t j e t r i t . Ai h y r i në s a l l ë n e n d ë r t e s ë s s ë s tac ion i t d h e ne h y m ë pas t i j . A t j e e p r i ­s te , s ic d u k e t , s h o k u i t i j .

D r e j t o r i i bë r i n j ë s h e n j ë k a r p e n t i e r i t që t ë p u -shon te , p o r i sh te vonë . K i s h t e m b a r u a r val l ja d h e K a ­t r i n a me X h e v i t i n q e n ë a f rua r te g r u p i i vogël , pa u v ë n ë r e . A t a q ë dëgjonin , v ë s h t r u a n n j ë r i - t j e t r i n n ë sy. Dre j to r i n x o r i p a q e t ë n d h e diç p o k ë r k o n t e n ë p ë r x h e -pa , s ic d u k e t k i sh t e h u m b u r s h k r e p ë s e n .

— V a z h d o , — t h a K a t r i n a . K a r p e n t i e r i lëvizi k o k ë n h e r ë n ë n j ë r i n d r e j t i m ,

h e r ë n ë t j e t r in , d u k e u m u n d u a r t ë b u z ë q e s h t e . — Ne po t r e g o n i m qyfyre . Me s y t ë e saj t ë m ë d h e n j b o j ë h i r i ajo pa f lokë t

e t y r e të l agur . — A ia pe f y t y r ë n ? — pye t i me zë të qe të . — A k i ­

sh t e n j ë l u n g ë në a n ë n e m a j t ë t ë qafës? T ë g j i t h ë v ë s h t r u a n n j ë r i - t j e t r i n n ë sy . — J o , — t h a me zë të v e n d o s u r ka rpen t i e r i , — n u k

e p a m ë d o t m i r e n g a p ë r p a r a . N d o s h t a e d h e k i s h t e n d o ­n j ë l u n g ë , p o r n e n u k e p a m ë d o t m i r e nga p ë r p a r a . A i u u l në s to l in e fundi t , p r a n ë s h o k u t t ë t i j , a t je ku i sh te g j y s m ë e r r ë s i r ë d h e , veç kësa j , m b ë s h t e t v k o k ë n n ë

445

gjunjë , k ë s h t u q ë n u k i a p a m ë do t m i r e f y t y r ë n . N e v a z h d o n i m t ë h i q e s h i m s i t ë d e h u r d h e a i n a v ë s h t r o i m e n e v e r i , s ic d u k e t e m o r i m e m e n d q ë j e m i d a s m o -rë .

— K a t r i n ë , — i t h a Xhev i t i , — p ë r s ë r i ajo va l l ja . Eja ta m ë s o s h .

Ai e m o r i p ë r d o r e K a t r i n e n d h e u l a r g u a n të d y . — Vazhdo , — i t h a d r e j t o r i k a r p e n t i e r i t . — N ë n j ë n g a s to l a t d r e m i t n i n d y f s h a t a r ë , k u r s e

n ë n j ë s to l t j e t ë r r r i n i n a t o d y v a j z a t m e q ë n d r i m j o t ë mi re , q ë v ë r t i t e s h i n m ë p ë r p a r a k ë t u t e n e . J u k u j -tohen a to d y va j za t q ë r r i n i n g j i t h m o n ë b a s h k ë , n j ë r a m e ç izme rozë d h e t j e t r a e t r a shë , m e s y t ë v ë n g ë r ? N u k j u k u j t o h e n ? A to q ë n j i he sh in m e d e r v i s h ë t d h e që d y - t r i h e r ë i t h i r r ë t v e t ë ju , s h o k u Fejzo, d h e u t h a t ë : «O t ë p u n o n i në l laç, o m a r r s h që kë t e j» .

— Diçka më k u j t o h e t , — t h a d r e j t o r i . — P i k ë r i s h t a t o . Seç p ë s h p ë r i t n i n në qoshe , s ic e

k a n ë z a k o n vajza t . K u s h e d i ç 'dreq u d h e i k i sh s je l l ë n ë k ë t ë o r ë t ë n a t ë s n ë s tac ion. K a b u r r ë q ë ' t ' i m a r r ë vesh p u n ë t e t y r e ? !

— Më s h k u r t , — t h a d r e j t o r i . — Ne m u n d t ë r r i n i m ca k o h ë a t j e , — v a z h d o i k a r ­

pent ie r i , — por , p ë r d r e q , a jo me ç izme rozë më n j o h u d h e m ë t h a : « Ç ' k e m i gjë, s h o k u b r i g a d i e r ? » U n e b ë r a s i k u r s 'e dëgjova , po ajo po a t ë a v a z : «Si i a çoni me planin , s h o k u b r i g a d i e r ? » K e p a r e k ë s h t u ! U n e p r a p ë b ë r a s i k u r n u k e dëg jova . Po a jo s ' h i q t e d o r e : « Q e n -ken i b ë r ë x u r x u l l , s h o k u b r igad ie r . P o n u k n a t h o n i , ç ' ë sh të k jo d a s m ë ? Mos m a r t o h e t s h o k u Fejzo v e t ë ? » Më falni , — t h a k a r p e n t i e r i .

Të t j e r ë t m e z i e mbaj tëm të q e s h u r ë n . — Bje r i s h k u r t , — t h a d re j to r i , i n g r y s u r . — N e i k ë m q ë t ë m o s b ë n i m n d o n j ë s h e r r , s e n a

hipi g j aku n ë k o k ë . D u k e da lë , d ë g j u a m q ë n j ë r i n g a a t a t i p a m i s t e r i o z ë i p y e t i va jza t m o s k i sh in p a r e n j ë p lak t ë g j a t ë m e k o k ë n t ë l i d h u r m e s h a m i .

— V ë r t e t ? — p y e t i s h k r i m t a r i D. D., që i sh te a f r u -a r p a k m ë pa re .

446

— Ç' ish te nevo ja p ë r g j i thë a t ë h y r j e ? — t h a d r e j ­to r i . — Kjo ë s h t ë t h e m e l o r j a . D o m e t h ë n ë a t a k ë r k o j n ë n j ë r i - t j e t r i n .

— N d o s h t a k a n ë l ë n ë t a k i m d h e pas ta j j a n ë n g a -t è r r u a r n ë p ë r s tac ione , — t h a d i k u s h . — Kjo ë s h t ë l i -n j ë e r e d h e n j e r iu n g a t ë r r o h e t f a r e l eh të .

— Ka d h e n j ë m u n d ë s i t j e të r , — t h a s h k r i m t a r i , — ka m u n d ë s i që a t a e k ë r k o j n ë p l a k u n , d h e p l a k u e d i që a t a e k ë r k o j n ë d h e u l a r g o h e t ve t ë .

D r e j t o r i e vë sh t ro i me sy he tues . " — E d h e ky ë s h t ë n j ë v a r i a n t , — tha . A t y p r a n ë d y v e t ë p o d i s k u t o n i n p ë r l i b r a t . — E ke l e x u a r r o m a n i n e Dikens i t , «Ol ive r T u i s t » ? — N u k e d i u n e Ol ive r Tuis t i , a p o Ol ive r Roken ro l l i .

Mos m ë n g a t ë r r o m u a m e tu i s të e m e r o k e n r o l l ë . K e n d o n j ë t a n g o ? Asaj i a loz f enë une .

— P o k y ë s h t ë l iber , j o d a n s . T y t ë k a n ë d h ë n ë d h e d i s t i ng t iv in « m i k u i l ibr i t» .

— T ë t h a s h ë , m o s m ë n g a t ë r r o m u a m e ça r l e s to -n e .

— Më d u k e t se ke p i r e . Une t ë p y e t a s i n j e r i , t i . . . — M o r e , p a h i q m u m u a m e a t a t u i s t ë t , a t ë t ë b ë ç t i .

S e k a m p i r e u n e , s e s ' k a m p i re , ajo ë s h t ë p u n a i m e . — K a m faj u n e q ë d i s k u t o j m e t y . — Ta t h e m copë u n e . S'di une t u i s t ë e h o l l i v u d ë .

Sh i t j a n d o n j ë t je t r i a to . S 'ma h e d h d o t m u a . P r a p a s u p i t t ë n j ë d a s m o r i , D.D. pa f lokë t e P r a n -

v e r ë s . Ajo i buzëqesh i . K u r va l lëz imi m b a r o i , a j o u g jend a fë r t i j .

— Ë s h t ë e v ë r t e t ë që d i k u s h v ë r t i t e t p ë r s ë r i r r e t h e r r o t u l l ? — pye t i .

— K u s h të t h a ? — Dëg jova që b i s edon in dy v e t ë a fë r d e r ë s . S i m e -

n d o n i ju , a m u n d t ë n d o d h ë n d o n j ë g j ë? — Asg j ë n u k do të n d o d h ë , — t h a a i . — Po k u s h ë sh t ë a i që v ë r t i t e t ? — p y e t i va jza . S y ­

t ë e s a j , , p a k m e b ish t , d u k e s h i n m ë t ë b u k u r k u r a jo bëhe j k u r e s h t a r e p ë r d içka .

— Kjo d a s m ë ë s h t ë s i n j ë z j a r r i m a d h në fu shë ,

447

— t h a s h k r i m t a r i , — r r e t h sa j v ë r t i t e n f ana t ikë t , i n jo -r a n t ë t , f e ta rë t . A t a v ë r t i t e n , p o r n u k g u x o j n ë t ë a f r o ­h e n , a s h t u s i b i s h a t q ë n u k g u x o j n ë t 'i a f r o h e n z j a r r i t t ë çoben jve . K e p a r e n d o n j ë h e r ë z ja r re çoben j sh?

— J o . — Naty r i sh t , — b u z ë q e s h i . — A k o m a jo . — P i k ë r i s h t s i n j ë z j a r r në fushë, — pë r së r i t i D. D.,

s i k u r t ë fliste m e v e t e . Ç 'mreku l l i , m e n d o i va jza .

XIV

— Ç'mize r j e ! — t h a n j ë r a n g a va jza t . — S'po k a -l o n a sn j ë t r e n .

— T a n i s 'besoj t ë k e t ë më as t r e n a m a l l r a s h . — U f ikëm fare . — Ti, m o j d r e q , u b ë r e s h k a k , — t h a a jo me ç i zme

rozë . D y f s h a t a r ë t d r e m i t n i n a k o m a m b ë s h t e t u r m b i b o -

çe t e t y r e , d h e n j e r i u t j e t ë r r r i n t e i p a l ë v i z u r në n j ë s to l . F y t y r ë n e k i s h t e në e r r ë s i r ë .

29 - 2 449

— S'po p u s h o n d h e kjo dau l l j a , — t h a va jza me ç izme rozë . — M a r t o h e t n d o n j ë n g a va jza t e f ab r ikë s .

N jë r i nga f s h a t a r ë t u zg jua d h e fë rkoi s y t ë n j ë c o ­p ë h e r ë d u k e m u r m u r i t u r m e ve t e .

— U zgjua x h a x h u a , — t h a t r a s h a m a n i a , d u k e i b u z ë q e s h u r n j e r i u t t ë t r e t ë , q ë r r i n t e s i i n g r i r ë m e fy ­t y r ë t ë e g ë r s u a r d h e q ë e v ë s h t r o n t e m e n e v e r i .

— Ke saha t , m o j b i jë? — p y e t i f sha ta r i . — J o , — u përg j ig j ajo me ç izme.

Në sa l lën e s t ac ion i t r a p r a p ë h e s h t j e d h e dy f s h a ­t a r ë t f i l luan p r a p ë t ë g ë r h i t n i n l e h t ë m b i s to l , k u r s e n j e r i u t j e t ë r r r i n t e , s i d h e m ë p a r e , i v r e n j t u r , n ë e r r ë -s i r ë . Që l a rg dëg johe j buç i t j a e d a u l l e s .

— K u s h m a r t o h e t , va l l e ? — t h a n j ë r a n g a vajzat , a jo t r a s h a m a n i a . — Si n u k i p y e t ë m a t a dy p ë l l u m b a t q ë i sh in b ë r ë x u r x u l l !

— K u t a d i sh . N d o n j ë n g a a t o v a j z a t m e p a n t a l l o ­na . T ë k u j t o h e t s i e r d h ë n n ë f i l l im?

— Më ku j tohe t , posi . F i l l u a n t ë h a p n i n ca t h e m e l e t ë m ë d h a q ë t ë s h t i n i n d a t ë n .

— Në fill im n g r i t ë n b a r a k a t . — Pas ta j na t h i r r i ai d r e j t o r i i t y r e . Si e q u a n i n ? — Më duke t , Fe jzo . — P o , Fejzo . A i n a t h a , o s e t ë p u n o n i m n ë k a n t i e r ,

ose f i a m b a t h n i m q ë k ë n d e j .

— N e b u d a l l a q e t n u k p r a n u a m t ë p u n o n i m . — S i n d o d h i p a s t a j , s e s ' m ë b i e n d ë r m e n d m i r e ?

— p y e t i ajo t r a s h a m a n i a . — Pas ta j u r r a h ë n a r i x h i n j t ë d h e ne d o l ë m në g j y q

s i d ë s h m i t a r e . — A h a , po , — t h a t r a s h a m a n i a , — u r r a h ë n me l i -

t a r n a t ë n e r a m a z a n i t .

— Ti d r e q i m b a j t k e m e n d m i r e , — t h a t r a s h a m a ­nia .

— Sa k o h ë k e m i që j e m i l a r g u a r k ë n d e j ? — Me s igur i n d o n j ë vi t . — Çne . As g j a s h t ë m u a j s ' kemi . — V ë r t e t ?

450

F s h a t a r ë t vazhdon in t ë g ë r h i t n i n , m e k o k ë n t ë v a ­n i r a n a s h .

— M b a s e b ë m ë gab im që i k ë m k ë n d e j ? — t h a ajo t r a s h a m a n i a .

— Që i k ë m a t ë h e r ë ? Po ç ' t ë b ë n i m t j e t ë r ? — u p ë r ­gjigj ajo me ç izme. — E d h e a r i x h i n j t ë ikën .

— Të k u j t o h e t s i i k n i n v a r g a n , d h e g r a t ë m b a n i n fëmi jë t në k r a h ë s i m o s o zo t?

— Ne s h q y h e s h i m gazit , se s ' n a e p r i s t e m e n d ja q ë e d h e n e d o t ë i k n i m n jë dite.

N j ë copë h e r ë n u k folën. — M b a s e b ë m ë gab im që i k ë m , — t h a p r a p ë ajo

t r a s h a m a n i a . — Po ç ' të b ë n i m ? — p y e t i a jo me çizme. — Në t e ­

qe v i n i n f a r e p a k n je rëz . P a s t a j , q ë k u r u h a p k a n t i e -r i , e d h e d e r v i s h ë t s i l leshin f t o h t ë m e n e .

— K i s h i n fr ikë. Va jza e s h ë n d o s h ë m b ë s h t e t i k o k ë n m b i s u p i n e

shoqes d h e s y t ë i u b ë n ë t ë m e n d u a r . — Të k u j t o h e t s i filloi k jo h i s to r i ? Të k u j t o h e t

na t a e p a r e në t e q e ? — Ë h e , — ia bë r i t je t ra . — U n e do f i a t regoj e d h e v a r r i t , — t h a me zë të

ulët va jza e shëndoshë . S y t ë e saj të vëngë r e të p i k ë -l lua r u n g u l ë n në p e r d e n e l a r g ë t të e r r ë s i r ë s , që s h t r i -hej p ë r t e j de rë s . Ajo p s h e r ë t i u d h e u m u n d u a t ë p ë r -f y t y r o n t e a t ë m b a s d i t e p lo t zagush i , t r e v je t m ë pa re , k u r a t o t ë dyja , vajza j e t i m e pesëmbëdh je t ëv j eça re , t ë h i p u r a m b i q e r r e n e n j ë f sha ta r i , po e b ë n i n pë r h e r ë t ë p a r e n ë j e t ë k ë t ë r r u g ë , q ë zg ja te j p ë r m e s fushës d je r r . Me to i sh te d h e n j ë p l a k ë . Ajo u k i s h t e fo lu r e n a r a p ë r t e q e n ë d h e po i con te t an i a t je . F s h a t a r i kë-n d o n t e m b y t u r a z i d h e s i m e h u n d ë n j ë k ë n g ë m o n o t o ­ne, d h e k ë n g a e t i j e z v a r g u r , b a s h k ë me pe jsazh in e t h a t ë d h e z a g u s h i n ë e m b a r i m i t t ë d i tes , t ë s h k a k t o n i n n j ë t op i t j e t ë p i k ë l l u a r n ë s h p i r t . L a r g d u k e s h i n q ' p a -r i sa t e t eqesë , p ë r t ë ci lën a to k i s h i n dëg jua r aq g jë ra të ç u d i t s h m e . Kjo i sh te t eqe ja e f a m s h m e . ku , «po të flije n j ë n a t ë , t ë rnbarohe j n j ë dësh i r ë» . D h e ja, t an i

451

ajo po v i n t e b a s h k ë me s h o q e n e s a j , që k i s h t e n j ë hal l t ë m a d h . Ajo i sh te n g a t ë r r u a r m e n j ë sp o r t i s t d h e k i s h t e f r ikë s e m o s a i taUej m e t ë . Ajo i sh te j e t i m e , t r e m b e j s h u m ë s e m o s spor t i s t i e u n t e . D e r v i s h ë t d o t ë b ë n i n q ë a i t a d o n t e m ë s h u m ë . A t a d i n i n s i t a b ë -n i n k ë t ë gjë . Spor t i s t i t a n i s t ë rv i t e j i q e t ë a t j e në fu ­s h ë n e fu tbol l i t d h e as që i s h k o n t e n ë p ë r m e n d se a t o tan i p o u d h ë t o n i n n ë p ë r n j ë u d h ë q ë z v a r r i s e j fushave , n ë n n j ë k ë n g ë t ë p ë r g j u m u r . A i s 'do t a m e r r t e v e s h k u r r ë k ë t ë g jë . Ato , m ë n ë fund , zb r i t ën n g a q e r r j a d h e , m e z e m ë r t ë d r e d h u r , h y n ë n ë t eqe . A t j e k i s h t e g ja l lë r i t ë m a d h e . I s h t e n j ë fes te f e t a r e . K i s h i n a r d h u r s h u ­m ë n j e rëz p ë r t ë k a l u a r n a t ë n n ë t e q e . Midis t y r e k i ­sh t e p l eq m e r e u m a t i z ë m , g r a q ë s ' b ë n i n fëmi jë , t ë g j y m t u a r , n j e r ë z m e n e r v a , f a n a t i k ë m e f y t y r a t ë z b e h -ta , id io te q ë n x i r r n i n j a r g ë n g a goja, t i p a t ë d y s h i m t ë d h e p lo t t ë t j e r ë . N d a j t ë n g r y s u r n i s i î ë b i n t e l od ra d h e d e r v i s h ë t f i l luan t ë k ë r c e n i n s i t ë t ë r b u a r , d u k e l ë s h u -a r b r i t m a t ë ç u d i t s h m e . Va jza t v ë s h t r o n i n t ë m a h n i t u -ra . N jë va l le t ë t i l l ë n u k e k ish in p a r e k u r r ë . D e r v i ­s h ë t d u k e s h i n s i t ë m a g j e p s u r . L o d r a b i n t e v a z h d i m i s h t d h e a t a kë rcen in , d u k e t u n d u r m e n j ë r i t ë m t ë p ë r g j u ­m u r k r a h ë t , s h p i n ë n , k o k ë n , g j i t h ë g j y m t y r ë t . K ë m b ë t e z b a t h u r a p ë r p l a s e s h i n e n ë r p l a s e s h i n v a z h d i m i s h t në d y s h e m e . K j o i s h t e n j ë va l le e t m e r r s h m e , e p a f u n d . Ato t ë dy ja v ë s h t r o n i n k r e j t t ë n e m i t u r a d h e n d i e n i n se nd jen ja t d h e m e n d i m e t po e b r a k t i s n i n q e n i e n e t y ­re , d u k e e l ë n ë a t ë në p u s h t e t i n e k ë t i j a n k t h i . Va l l j a vazhdoi p a n d ë r p r e r j e d i sa o r ë r r e s h t . D e r v i s h ë t b ë -h e s h i n g j i t h m o n ë e më t ë zbeh të . V e t ë m s y t ë u s k u q -n in , s i k u r po u d ig jesh in . A t a u b ë n ë k r e j t t ë v e r d h ë n ë fy tyrë . P a s t a j f i l luan t ë z b a r d h e s h i n . Kjo i sh te m ë e t m e r r s h m e a k o m a . Në f y t y r a t e t y r e s ' k i sh te a s n j ë p ikë gjak. A h e r ë a t a r r ë m b y e n ca t h i k a t ë g ja ta e t ë holla d h e n ë s y t ë e t ë g j i thëve f i l luan t ë s h p o n i n n o -fullat. S h p o h e s h i n d h e v a z h d o n i n t ë k ë r c e n i n d u k e t h i -r r u r : «uh» , «uh» . K ë s h t u v a z h d u a n g j e r n ë m e s n a t ë . Pas t a j lod ra p a p r i t u r pusho i , u bë n j ë h e s h t j e e k e q e d h e njerëzi t , n j ë r i pas t je t r i t , u s h t r i n ë p ë r t ë f je tur ,

452

Ato i sh in k r e j t t ë h u t u a r a e t ë s h a s t i s u r a , s i k u r t ë k i ­sh in pire h a s h a s h . P l a k a u d u k d h e u z h d u k p ë r s ë r i . G j i thçka n d o d h i pas ta j s i n ë n j ë ë n d ë r r t ë t u r b u l l t . V e ­t ë m n ë m ë n g j e s a t o e k u p t u a n p lo t ë s i sh t a t ë q ë k i s h t e n d o d h u r . D u k e d a l ë n g a p o r t a e t eqesë , k u p t u a n s e j e ­ta e t y r e k ë n d e j e t u t j e m o r i n j ë d r e j t i m t je tër , a s h t u s i l u m i q ë n d ë r r o n d r e j t i m p a s n j ë n a t e m e f u r t u n ë , shi d h e b u b u l l i m a .

— Të k u j t o h e t s i u k t h y e m më k ë m b ë d h e t i qa je g j i thë r r u g ë s ?

T j e t r a u d r o d h . — Çfarë? Më t r e m b e , — tha , — sapo më k i sh z ë n ë

g jumi . — T h e m pë r a t ë m ë n g j e s k u r u k t h y e m . — P ë r d e r v i s h ë t e ke f ja lën? Ç'i k u j t o n mize r j e t . — Megj i tha t ë , ne e r d h ë m p ë r s ë r i p a s n j ë m u a j i .

— Ne f i l luam të b ë n i m s i ajo p l aka . Sic na p r i s h i m e n d j e n n e v e ajo, a s h t u d h e n e i a p r i s h ë m m e n d j e n n d o n j ë t j e t r e .

— G j e n i m n d o n j ë b u d a l l a q e s i v e t ja d h e e g ë n j e -n im.

— Ç 'posh të r s i r a k e m i b ë r ë ! — M u a s idomos p ë r n j ë r ë n m ë k a a r d h u r keq . — P ë r c i lën? — Të v j en n d ë r m e n d n j ë n x ë n ë s e e t e k n i k u m i t ,

n jë va jzë s i m p a t i k e m e f lokë t ë p r e r ë s h k u r t , q ë n a e p rezan to i Ba l i ?

— U, po, më k u j t o h e t .

— P ë r a t ë m ë k a a r d h u r keq . — Më d u k e t se e q u a n i n Mi ra . — Mbase . Po asa j n u k i b ë n ë d o t asgjë . Dëg jova

n j ë dite d y d e r v i s h ë q ë p o b i sedon in p ë r t ë . I k t e si n j ë xh ind , t hosh in .

— I l u m t ë a s a j !

— E k a m p a r e n j ë dite n ë a u t o b u s . B ë r a s i k u r n u k e n joha. As a jo s 'më n j o h u .

— Sa posh t ë r s i r a k e m i b ë r ë . — P ë r t ë k ë n a q u r a t a d r e q d e r v i s h ë .

453

— Pas t a j a t a f i l luan të na s i l l esh in f t oh t ë , — t h a vajza m e s y t ë v ë n g ë r .

— K o h ë t e fund i t k i sh in f r ikë . — Q ë k u r filloi t ë n d ë r t o h e j ky k a n t i e r d h e kjo h e -

k u r u d h ë , d e r v i s h ë t u h u t u a n fa re . — A s ' të t h a s h ë u n e që në fil l im, që a t ë d i t e k u r

p u n ë t o r ë t n g r i t ë n b a r a k ë n e p a r e ? — K u r r g j ë n u k m ë t h e . — Q y q j a ! A s ' t ë t h a s h ë , që ne n g a a t a do t ë g j e j -

m ë b e l a n e ? — Më the, po m u a s ' m ë b e s o h e j . — Të ku j tohe t k u r u n g r i t b a r a k a , që u g r u m b u -

l l u a n t ë g j i thë t e a i l edh i a t j e d h e a i k o r r e s p o n d e n t i i A T S H - s ë bër i n j ë fo tograf i?

— Qyqja , ç fa rë buda l l a i i sh t e a i k o r r e s p o n d e n t i ! — N e d e s h ë m t ë d i l n i m n ë fo tograf i b a s h k ë m e

ta, p o r a i n a t h a : « L a r g o h u n i ju , shoqe !» . — Çfa rë b u d a l l a i ! — Q y s h s e t h a a i . a t ë fjalë, m u a ma ndo l l i z e m r a

t ë k e q e n . Aha , m e n d o v a , m e k ë t a s 'do t a k e m i p u n ë n m i r e .

— K u r s e m u a m a ndol l i z e m r a q y s h a t ë d i t e k u r d e r v i s h ë t m a l l k u a n q y t e t i n q ë d o t ë n g r i h e t k ë t u . T ë ku j tohe t , a t ë d i t e që u b e n e p i k e t i m e t e k a n t i e r i t ? D e r ­v i s h ë t thosh in se k ë t o toka j a n ë vakëf d h e çdo gjë që d o t ë n g r i h e t m b i to, a l l a h u d o t a r r a f s h o j ë p r a p ë .

— T a n i m ë v j e n n d ë r m e n d . B i n i n p ë r m b y s s i t ë ç m e n d u r i t , pas ta j n g r i h e s h i n p r a p ë , pa s t a j p r a p ë b i ­n in , d u k e f u t u r t h o n j t ë n ë tokë .

— D h e m a l l k o n i n çdo g j ë : u d h ë t , n d ë r t e s a t , t r e n a t , g j i t hë q y t e t i n q ë d o t ë ng r ihe t .

— Qyqja , ç fa rë m a l l k i m i ! D u k e j s i k u r do t ë b i n ­t e b o m b a a t o m i k e !

— Çfarë b u d a l l e n j s h ! V a j z a t h e s h t ë n n j ë copë h e r ë . — Të k i sh im s h k u a r a n d e j n g a Laçi , — t h a ajo me

s y t ë v ë n g ë r . — Uh , — p s h e r ë t i u t j e t r a . — K u d o që të verni , s 'na

p r a n o j n ë .

454

P r a p ë hesh t j e . Za l lah ia e l a r g ë t e d a s m ë s h e r ë n d i -hej m ë s h u m ë , h e r ë m ë pak, s i p a s d r e j t i m i t q ë m e r r t e e ra .

— D a s m ë e m a d h e , — t h a p a s pak . — N u k p u s h o n daul l ja .

T r a s h a m a n i a p she rë t i u , d h e a t o h e s h t ë n n j ë copë h e r ë t ë m a d h e , d u k e d ë g j u a r k ë n g ë n q ë v i n t e n g a l a rg d h e b u ç i m ë n e dau l l e s .

— Si s 'po v jen a sn j ë t r e n ! — t h a t r a s h a m a n i a . — S'besoj të k e t ë më t r e n a , — u përg j ig j a jo me

ç izme. — Ka k a l u a r mes i i n a t ë s . — Ku do t a k a l o j m ë n a t ë n ? S i k u r t ë s h k o n i m në

d a s m ë . M b a s e n u k n a dëbo jnë . D y f s h a t a r ë t g ë r h i t n i n l e h t ë , g j y s m ë t ë s h t r i r ë m b i

stol, n d ë r s a n j e r iu t j e të r p i n t e c iga re n ë qoshe,- p a u a h e d h u r f a r e s y t ë a t y r e t ë d y j a v e .

— Filloi sh iu , — t h a t r a s h a m a n i a . A to d ë g j u a n n jë copë h e r ë s e s i b i n t e s h i u p ë r ­

j a sh t a , pas t a j t r a s h a m a n i a v a r i k o k ë n m b i g joks d h e filloi t ë d r e m i s t e , k u r s e t j e t r a seç m e n d o n t e d u k e v ë s h ­t r u a r s i e h u t u a r n a t ë n që n x i n t e p ë r j a s h t a d e r ë s .

P a p r i t u r n j e r i u t j e t ë r b rof i n ë k ë m b ë d h e i ku n ë ­për e r r ë s i r ë .

L a r g u d ë g j u a n j ë f i shkë l l imë lokomot ive . — N g r e h u , — i t h a ajo me ç i zme shoqes , — po v jen

n jë ' t r e n .

455

XV

Ky i sh t e t r e n i i m a U r a v e i . o r ë s dy e ç e r e k pas m e s n a t e . N ë fund t ë v a r g u t t ë g j a t ë t ë v a g o n ë v e t ë e r r ë t , t e k a b i n a e vogël p r e j d r u r i e r o j a v e të s h ë r b i -mi t , n d r i ç o n t e s i z akon i sh t n j ë fener i z b e h t ë . Dy ro ja t , v e s h u r m e u n i f o r m e n b l u t ë p u n o n j ë s v e t ë h e k u r u -dhës , p i n i n c igare d h e s h k ë m b e n i n n d o n j ë fjalë m ë t ë r ra l lë , k u r s e n j e r i u i t r e t ë , që u i s h t e l u t u r a t y r e t a m e r r n i n në s t ac ion in fqinjë , r r i n t e i m b ë s h t j e l l ë me pa l l t on e m a d h e d h e v ë s h t r o n t e e r r ë s i r ë n e f t o h t ë d i -m ë r o r e .

456

— T o k a u n g o p me u jë . T a n i p ë r b u j q ë s i n ë do t ë j e t ë m i r e , po u h a p k o h a .

— Të m b a j ë n j a t r i - k a t ë r j a v ë . — E d h e m ë s h u m ë d u h e t . A n d e j n g a a n ë t t o n a k a ­

n ë r ë n ë s h i r a t ë m ë d h a . — E lexove në g a z e t ë ? — S i k u r të m o s q e n ë t a r r a c a t , g j y s m a t e t o k a ve

na i pë r f sh iu e roz ion i . T je t r i n x o r i p ë r s ë r i gaze tën . — M e r r n j ë «Partizani»-, j a n ë n g a t ë S h k o d r ë s . — K y d r e q ç a k m a k u p r a p ë m ' u p r i s h . T r e n i çan te me shpe j t ë s i h a p ë s i r ë n e n a t ë s . F i s h -

kë l l ima e lokomot ivës v i n t e h e r ë p a s h e r e që t u t j e , s i n j ë k l i t h m ë e l a r g ë t d h e e h u a j . Kjo i s h t e b i s e d a e l o ­komot ivë s m e n a t ë n . H e r ë duke j s i k u r l o k o m o t i v a t r e -m b e j n g a na t a , h e r ë s i k u r gëzohe j , q ë m e f a r ë t e saj të fuq i shëm i g j e n t e pë r së r i s h i n a t e n johu ra , të s h t r i -r a n ë d y vija p a m b a r i m .

Larg , n g a e d j a t h t a , v e z u l l u a n ca d r i t a . . — A t a k a t u n d a r ë t besoj se t an i do t ë k e n ë m b ë -

r r i t u r në d a s m ë , — t h a n j ë r i n g a ro j a t . — Me s igur i . Ka t r i o r ë e ca që z b r i t ë n në s t a c i o ­

n i n e r i . Që n g a s tac ion i i r i g je r k ë t u r r u g a më k ë ­m b ë n u k m b a n a s d y o r ë e g jysmë , p o t ë e c ë s h m i r e .

— S h u m ë f y t y r a t ë e g r a k i sh in . S idomos n jë r i . A ta folën a k o m a d i ç k a t j e t ë r p ë r d y k a t u n d a r ë t ,

që k i sh in z b r i t u r t r i o r ë e ca më p a r e në s t ac ion in e r i . Disa o r ë m ë p a r e , k u r t r e n i i m a l l r a v e p o b ë n t e r e j s i n e k u n d ë r t , k a t u n d a r ë t u i sh in l u t u r r o j a v e t ' i m e r r n i n , sepse d o n i n t ë a r r i n i n s a m ë p a r e n ë n j ë d a s m ë , k u ishin f tuar . D a s m a b ë h e j p ë r b a l l ë s t ac ion i t pa e m ë r (rojat e k u p t u a n k ë t ë n g a t eqe ja që p ë r m e n d ë n k a t u ­ndarë t ) , ku t r e n i i m a l l r a v e n u k n d a l o n t e ; k ë s h t u që ro ja t u t h a n ë t ë z b r i t n i n në s t ac ion in e r i d h e që a n d e j t ë s h k o n i n m ë k ë m b ë , d u k e e c u r p a s vijës h e k u r u d h o -r e .

— D y - t r i h e r ë p y e t ë n m o s k ' s h h i p u r n ë t r e n i n t o ­ne n j ë p lak i g j a t ë me k o k ë t ë l i d h u r me s h a m i , — t h a njër i n g a ro ja t .

4 5 T

— S e s i m ' u d u k ë n a t a k a t u n d a r ë . Mysa f i r ë t ë d y -s h i m t ë .

— As f a l eminde r i t n u k t h a n ë k u r zb r i t ën . — Ç't ' i bësh , l loj-l loj n j e r ëz i sh ka kjo b o t e . G r u m b u l l i i d r i t a v e n g a e d j a t h t a u a f r u a më s h u ­

m ë . S i c d u k e t , ajo d a s m a b ë h e t d i k u k ë n d e j , t h a m e

v e t e n j e r i u i t r e t ë , k u r n d j e u t u r b u l l m i d i s z h u r m ë s s ë b i n a r ë v e , s e s i d iku , p r a p a e r r ë s i r ë s , b i n t e n j ë d a u ­l le e l a rgë t . Nga b i seda t e të dy r o j a v e a i k i s h t e k u p -t u a r s e d iku , n ë k ë t ë fushë, b ë h e j n j ë d a s m ë p a k e ç u -d i t s h m e , ku nus ja m a r t o h e j pa l e jen e s h t ë p i s ë d h e s h o k ë t e d h ë n d r i t k i sh in a r d h u r nga t ë g j i tha a n ë t e republ ikës ._

A h , kë to d a s m a , tha m e v e t e pasag je r i . S i n u k v ë ­n ë m e n d njerëzi t . A i u s t r u k p ë r s ë r i n ë qoshe d h e d y -- t r i h e r ë t u n d i k o k ë n d u k e m b l e d h u r buzë t .

P s e i bën i kë to g j ë r a? I s h t e e v ë s h t i r ë ta m e r r j e v e s h n ë s e k jo f r azë u

m u r m u r i t p r e j pasag je r i t , a p o v e t ë m u m e n d u a p r e j t i j . M e s a duke t , f raza r r i n t e pezu l l m i d i s m e n d i m i t d h e m u r m u r i t j e s , d h e t r e n i b ë n t e n j ë z h u r m ë t ë t i l l ë m o ­n o t o n e m b i shinat , s a q ë odo m u r m u r i t j e e m b u l o n t e d u k e e s h n d ë r r u a r n ë n j ë m e n d i m d h e , n g a a n a t j e të r , çdo m e n d i m . m e z h u r m ë n m o n o t o n e t ë r r o t a v e , d u k e j s i k u r e s h n d ë r r o n t e në m u r m u r i t j e .

P s e i b ë n i k ë t o g j ë r a? pë r s ë r i t i pasag je r i . S a d o që t ë p ë r p i q e n i d h e t ë jen i t ë k u j d e s s h ë m , d i ç k a e k e -q e d o t ë n d o d h ë . J u t an i dë f r en i d h e k ë n d o n i d h e j u d u ­k e t se n u k do të n d o d h ë gjë, p o r e keq j a g j i t h m o n ë e g jen s h t e g u n p ë r t ' u s u l u r m i d i s n j e r ëzve . E d h e u n e a s h t u ku j to ja , s i j u . M e n d o j a s e mja f ton t e t ë m ë d o n ­t e a jo d h e çdo gjë d o t ë s h k o n t e s h u m ë m i r e . E d h e k u r m ë l a j m ë r u a n t ë a f ë rmi t e m i q ë t ë r u h e s h a , n u k i d ë g jo va . Mendo ja s e asg jë n u k m u n d t ë n d o d h t e , p ë r -de r i s a ajo m ë d o n t e a q s h u m ë d h e u n e e d o j a e d h e m ë s h u m ë . E d h e n j ë j a v ë pasi u m a r t u a m , k u r t ë a f ë r ­m i t e m i m ë t h a n ë se , s idoqof të , d u h e j t ë k i sha m e n d ­jen , s e p s e n je rëz i t e i sh - t ë f e j u a r i t të saj i sh in e g ë r -

458 V

s u a r s h u m ë , u n e n u k i dëg jova . I sh te po kjo dau l le , që e k a m a k o m a n ë vesh q ë n g a d i t a e d a s m ë s . T a m a m , kjo dau l l e . A t ë h e r ë asg jë s ' m ë t r e m b t e . Dhe , s a m ë s h u ­m ë q ë k a l o n t e koha , a q m ë t e p ë r m ë d u k e s h i n q e s h a r a ­ke sh 'qe tës imet e n j e r ë z v e t ë mi d h e m e r a k u i t y r e . A t a b ë h e s h i n m e r a k q ë u n e j e t o j a v e t ë m m e t ë n ë s h t ë p i -në e vogël , në t ë d a l ë t ë f sha t i t . Pas ta j dol i n d r y s h e d h e u n e u p e n d o v a p ë r t ë g j i tha , p o r i sh te t e p ë r v o n ë d h e asg jë n u k m u n d t ë r r e g u l l o h e j m ë , s epse g j i t h ç k a k i s h ­t e m b a r u a r p ë r g j i t h m o n ë . Ç 'u r r e j t j e t ë t m e r r s h m e k i ­s h i n p a s u r a t a p ë r a t ë ! N g a b u r o n va l l e g j i t h ë k jo u r r e j -t je e zezë d h e s i m u n d t ë u r r e h e t k ë s h t u n j ë g r u a ? I s h t e g j i t hë p lage , e s h t r i r ë n ë o b o r r d h e v r a s ë s i t d e k -l a r u a n n ë g jyq s e ajo r r o t u l l o h e j v e t ë n ë t o k ë n g a d h e -m b j a , n d ë r s a a t a e g o d i t n i n me th ikë , p o r g jyq i v e r ­te toi se kjo n u k i sh te e v ë r t e t ë , po r që a t a e r r o t u l l o -n i n t r u p i n e saj n g a t ë g j i t ha anët , p ë r t a g o d i t u r në çdo p je së t ë t rup i t .

P o k ë n d o j n ë , s epse n u k d i n ë s e ç ' m u n d t ë n d o d h ë , a s h t u sic n u k d i ja une . S i k u r t a d i ja s e d o t ë m ë d ë g j o -n in , do t ë zbr is ja t an i d h e t ë shkoj a në k ë t ë d a s m ë e t ' u t h o s h a : P se i bën i t ë g j i t h a kë to , ç ' ë sh të n e v o j a ? L ë -r e n i m ë m i r e v e t ë k ë t ë p u n ë , d e r i s a n u k k a n d o d h u r a s ­g jë e keqe , de r i sa d içka m u n d t ë s h p ë t o h e t a k o m a . Le t ë p u s h o j ë daul l ja , d h e n u s j a l e t ë shko j ë në s h t ë p i t e baba i i saj e të m a r t o h e t s i pa s zakoni t , d h e d h ë n d r i të ve jë n ë p u n ë t ë t i j . P ë r s è t ë n d o d h i n ko t g j ë r a t ë k ë -qija. A m u n d t ë n g r i h e t d o t n j e r i u k u n d ë r zakon i t t ë t m e r r s h ë m ? Jo . M ë m i r e n j ë d a s m ë m ë p a k , sesa n j ë m y n x y r ë m ë s h u m ë . Ikn i t ë g j i thë , s a s 'ka n d o d h u r gjë . Ikni , o b u r r a ! S h p e j t !

F j a l ë t e fund i t pasag je r i i t h a p o t h u a j s e me zë të l a r t ë d h e t ë d y ro ja t v ë s h t r u a n n j ë r i - t j e t r i n .

T a n i t r e n i p o n g a d a l ë s o n t e shpe j t e s ine d h e g o d i -t je t e dau l l e s dëg johesh in më fort . Pasag j e r i v ë s h t r o n t e m e s y t ë s h q y e r n ë d r e j t i m i n e d r i t a v e t ë l a r g ë t a .

S h u a n i d r i t a t ! Ikn i a n d e j n g a e r d h ë t ! Ro ja t pë r së r i v ë s h t r u a n n j ë r i - t j e t r i n .

459

Kjo d a u l l e m ë gode t m u kë tu . Ç 'pr isni a k o m a ? I k n i !

A n a s h k a l u a n d y s in ja le t ë g je lb ra , s i d y k r a h ë t ë n g r i t u r n g a toka . N j ë g r u m b u l l tu l l a sh . Një l l a m p ë n ë n j ë r r j e t ë te l i . Ca t r a r ë . Një sin j a l t j e t ë r i k u q . P l a t -fo rma e g j a t ë , e l agur .

N ë p l a t f o r m ë r r i n i n n ë k ë m b ë d y va jza d h e d y f sha t a r ë . A t a vë s h t ron in s i t ë h u t u a r v a g o n ë t e e r r ë t m e t a l i k ë q ë r r ë s h q i t n i n p ë r p a r a t y r e d h e v a z h d o n i n u d h ë n m e s p ë r m e s n a t ë s .

T ren i n u k u n d a l n ë s tac ion . P ë r s ë r i s in j a l e t ë g je lbra . N jë l l ampë . C a fuçi s e r e . P a s t a j p l a t f o r m a q ë m b e t i pa s , m e t abe l ën e b a r d h ë t ë o r a r i t , q ë d u k e j s i ­k u r u t h o s h t e v a g o n ë v e : « K ë t u n u k n d a l o h e t . I k n i . I kn i . »

T ren i po e s h t o n t e shpe j t ë s inë . A t j e t e j , n ë k r y e t ë v a g o n ë v e t ë qu l lu r , lokomot iva , d u k e ç a r ë n a t ë n , e r ë n d h e s h i u n , që i p ë r p l a s e s h i n me r r ë m b i m në i j e t e sa j t ë h e k u r t a , lëshoi p ë r s ë r i n j ë k l i t h m ë .

460

XVI

D . D . k i sh t e m b ë s h t e t u r m j e k r ë n m b i d o r ë n e m a j -t ë d h e p o v ë s h t r o n t e r r ë m u j ë n e d a s m ë s . O r a i sh t e t r e e çe rek . D a s m a qe në k u l m i n e s a j . O r k e s t r a b i n t e p a -p u s h i m d h e va l l e t p leksesh in e shp l ekse sh in n j ë r a p a s t j e t r ë s . A t o m b i n i n s i Iu le t ë m ë d h a e t ë ç u d i t s h m e m i d i s r r ë m u j ë s . M b i n i n e r r i t e s h i n s h p e j t e shpe j t , b r e ­n d a p a k s e k o n d a v e l ë shon in b i s k e pé t a l e d h e p a s t a j , pas i n g r i n i n k o k ë n g jer në qie l l , e u l n i n p ë r s ë r i d a l -n g a d a l ë e vyshkesh in , d u k e i a l ë n ë v e n d i n n j ë va l le je t ë r e . A t o i s h i n t ë n d r y s h m e , s i l u l e t n ë n j ë l e n d i n e .

461

Disa i sh in t ë l e h t a e me n g j y r a t ë n d e z u r a e t ë g ë -zueshme , ca t ë t j e r a i sh in t ë r e n d a e me t o n e t ë n g r y -su ra .

D . D . v ë s h t r o n t e s i n d ë r t o h e s h i n e s i p r i s h e s h i n val le t d h e se s i m b i g ë r m a d h a t e n j ë va l le je t ë p o r -s a p r i s h u r l i n d t e e n g r i h e j n j ë v a l l e e r e .

P i k ë r i s h t n ë k o h ë n m i d i s d y v a l l e v e a i p a g a z e t a -r i n .

— Ç ' m e n d o h e s h ? — i t h a gaze ta r i , d u k e i v ë n ë d o ­r ë n n ë s u p .

— Sh iko j va l le t . — A e d i ? — t h a gaze ta r i , — thonë»se k ë n d e j r r o ­

tu l l j a n ë p a r e p ë r s ë r i shkes i d h e i f e j u a r i i K a t r i n e s . — D i ç k a më zu r i v e s h i . — Ç'do të bësh , do të r r i s h a k o m a ? ^ — Do të r r i , — t h a s h k r i m t a r i . — U n e e di se ç ' p r e t t i , — t h a gaze t a r i d u k e q e -

shu r . — Ti p r ê t t ë n d o d h ë d içka . — Asg jë s 'ka p ë r të n d o d h u r . — T i p r ê t t ë pë l ca së s h e r r i . J u s h k r i m t a r ë t vd i sn i

p ë r n j ë ç ikë s h e r r . S h k r i m t a r i qesh i d h e t u n d i k o k ë n . — U n e do të s h k o j të fie, — t h a gaze ta r i , — të k ë -

shilloj t ë m o s p ë r z i h e s h n ë n d o n j ë n g a t ë r r e s ë . N a t ë n e m i r e !

— N a t ë n e m i r e ! — t h a D. D. A i m b ë s h t e t i p ë r s ë r i d o r ë n t e m j e k r a d h e v ë s h t r o i

val let . Ai m e n d o n t e se kjo lëviz je e ç u d i t s h m e k ë m b ë s h e d u a r s h ë s h t ë a l fabe t i më i v j e t ë r që ka k r i j u a r d h e k a l e x u a r n j e r i u .

D u h e t t ë s h k r u a j d i ç k a pë r val let , m e n d o i s h k r i m ­ta r i . A i u n g r i t d h e filloi t ë vë r t i t e j m i d i s n j e r ëzve që m b u s h n i n t ë n d a r a t e b a r a k ë s .

P ë r s ë r i u p r i s h n j ë va l le . R r ë n o j a . T y m . P l u h u r . E r e b a r u t i . Ai u fu t m i d i s g ë r m a d h a v e . Eci p ë r p a r a . K o k ë n e k i s h t e p a k t ë r e n d e nga pi ja . R r e z e diel l i m i ­dis p l u h u r i t . K ë m b ë t i p e n g o h e s h i n n ë p ë r g u r ë t e r e ­nde . Më në fund dol i p ë r s ë r i n g a r r ë n o j a t d h e u g j end p r a p ë mid i s d a s m ë s .

462

^ P ë r b r i t i j , K a t r i n a v ë s h t r o n t e g j i thçka me s y t ë e

m ë d h e n j t ë m e n d u a r . Në f y t y r ë n e saj i sh t e p ë r h a p u r d içka mid is b u z ë q e s h j e s d h e h u t i m i t . K ë s h t u d u k e n n g a n j ë h e r ë n je rëz i t , k u r zg johen nga n j ë ë n d ë r r .

D. D. dëgjoi zë r în e Sodës Kaus t i ke . — Epo, m j a f t t a n i . E r d h i k o h a të f lesh. — S h o k ë p u n ë t o r ë ! — t h o s h t e d u k e z v a r r i t u r f ja­

lë t b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r . — U n e di n j ë m i j ë e g j a s h -t ë q i n d e d y z e t e p e s ë f o r m u l a doll ish. I k a m të r e g j i -s t r u a r a në s k e d a t e mia . U n e i d i të g j i tha f o r m u l â t e dol l ive, m e g j i t h ë q ë gjer m ë so t n u k k a m n g r i t u r a s n j ë doll i .

— Mjaft t an i , — i t h o s h t e Soda K a u s t i k e me zë të u lë t .

— U n e a s n ë d a s m ë n t i m e n u k k a m p i r e n g a k jo p i je folklor is t ike, q ë q u h e t r a k i . M ë beson i , s h o k ë p u ­n ë t o r ë .

— Të beso jmë , të be so jmë , — t h a d i k u s h . — Më b e s o n i ? A h e r ë v a z h d o j m ë . B a n o r ë t e fisi t

T a t u - P u k i , d i t ë n e d a s m ë s . . . — Mjaft, e r d h i k o h a të flesh, — n g u l t e k ë m b ë S o ­

da Kaus t i ke . — In te l ig jenc ia popu l lo rë d u h e t të f lejë r regul l i sh t .

Ai e m o r i p ë r k r a h u b a s h k ë p u n ë t o r i n d h e e t ë r h o -q i d r e j t hy r j e s . A t y u k u j t u a , sic d u k e t , p ë r pa l l ton , ç a n t ë n d h e bo r sa l i nën . E l a b a s h k ë p u n ë t o r i n në n j ë k a r r i g e d h e u su l mid i s n j e r ëzve . P a l l t o n d h e ç a n t ë n i g je t i shpe j t , p o r b o r s a l i n ë n e kë rko i p ë r n j ë k o h ë të gl'atë. Më në fund i zur i s y r i a t ë t ë d e h u r i n , që po d i l ­t e pë r së r i nga d e r a e k u z h i n ë s . Në k o k ë p r a p ë k i s h t e v ë n ë bo r sa l i nën d h e , n g a q ë e k i sh t e l a g u r kokën , uj i i k u l l o n t e n ë p ë r Hapat e v e s h ë v e .

Soda K a u s t i k e i a h o q i n g a koka bo r sa l i nën , m e n j ë lëvizje t ë r r u f e s h m e t ë d o r e s .

— Të m b l i d h e t ko l ek t iv i ! — t h a i d e h u r i , pa e v ë s h ­t r u a r fare .

N d ë r k a q b a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n c o r k i s h t e f i l luar oë r së r i t ë s h p j e g o n t e d i ç k a p ë r e sk imezë t . S o d a K a u s t i ­ke , pa e zg j a tu r më, e t ë r h o q i pë r së r i d r e j t da l jes . D u -

463

ke da lë , b a s h k ë p u n ë t o r i u k t h y e e d h e n jë h e r ë d h e u l ë -r i t i m e s a k i s h t e n ë k o k ë :

— A l a m e t ç e ! — Po k a l o n në band i t i z ëm, — t h a d i k u s h . D. D. n u k e k u p t o i as v e t ë se s i u g j end p a p r i t u r

n ë n j ë va l le . D j k u s h i a k a p i n j ë r ë n d o r e , d i k u s h t j e t r ën d h e a i filloi t ë l ëv i z t e k ë m b ë t s i pa s r i t m i t . T a n i n u k i sh te m ë s i p a r a d i sa o rësh , k u r n j e r ë z i t q ë r r i n i n n ë ­p ë r t r y e z a , m u n d t ë s h i k o n i n s e s i t ë t j e r ë t k ë r c e n i n val le . T a n i s h u m ë n j e r ë z r r i n i n m ë k ë m b ë , s h p e s h h e -r ë b r e n d a r r e t h i t t ë val les , d h e v a z h d o n i n n d o n j ë b i -sedë, ose q e s h n i n e p i n i n d u h a n , s i k u r p ë r r e t h t ë m o s ndodh t e a sg jë .

K u r val l ja u pr i sh , s h k r i m t a r i u v ë r t i t n j ë copë h e r ë r r e t h e r r o t u l l . T e t abe l a m e b o j ë t ë k u q e p o n g j i t -n i n n j ë k a r i k a t u r ë m i q ë s o r e . A t a q ë i sh in a f ë r d h e q ë p o z g j a t n i n k o k ë n p ë r t a l e x u a r d i ç i t u r ë n , f i l luan t ë qe shn in m e t ë m a d h e .

— E p a t ë g jë s h o k u n Fe jzo? — p y e s t e ai k a r p e n ­t ier i q ë k i s h t e q e n ë n ë s tac ion, d u k e ç a r ë m i d i s n j e r ë z ­ve .

— Si ë s h t ë p u n a ? — t h a Dhor i , që u g jend a t y p r a ­në .

— K a n ë a r d h u r a t o d y va jza t . R r i n ë p ë r j a s h t a t e s t r e h a që t ë m o s i l a g ë sh iu .

— Ç 'va jza? Më d u k e t se flet p ë r ç a r t . — A t o q ë i sh in n ë s tac ion . N j ë m e ç izme r o z ë d h e

ajo t j e t ra , e s h ë n d o s h a . — Po m i r e , l e t ë h y j n ë . S 'ka n e v o j ë t ë p y e s ë s h s h o ­

k u n Fe jzo . Kjo ë s h t ë d a s m ë . — A t h u a ? O r k e s t r a filloi t ë b i n t e d h e d i k u s h t h i r r i :

— F u q i n ë e k a n ë d a m â t . D . D . n d j e u s e d i k u s h e p r e k u në b ë r r y l . K t h e u

kokën . I s h t e P r a n v e r a . — A va l l ëzo jmë? A t a u fu t ën m i d i s va l l ëzuesve , që v ë r t i t e s h i n në

n j ë vend t ë n g u s h t ë .

464

— Ku ke q e n ë ? — e p y e t i a i . — A t y n ë q o s h e , m e shoqe t . U n e j u k a m p a r e d i s a

h e r ë . — U m ë r z i t e ? — A s p a k . N g a f lokë t e sa j v i n t e një e r ë e k ë n d s h m e . At i j iu

d u k s e n ë k ë t ë e r ë , a s h t u s i n ë v i j ën e b u z ë v e t ë sa j d h e n ë s u p e t p a k t ë n g r i t u r a , k i s h t e d i ç k a t ë s i n q e r t ë d h e b e s n i k e . K u r s e n ë s y t ë m e b i s h t k i s h t e d içka t ë r r ë s h -q i t s h m e , q ë d u k e j s i k u r i t h o s h t e : «Une j a m n j ë g jë , q ë m u n d t ë iki», d h e k jo i s h k a k t o n t e a t i j n jë s h q e t ë s i m t ë k ë n d s h ë m .

— Sa v j eç j e ? — e p y e t i .

Ajo q e s h i d u k e m ë n j a n u a r k o k ë n . — P s e q e s h ? — Ë s h t ë e d y t a h e r ë që ma b ë n i k ë t ë p y e t j e . — V ë r t e t ? A j o v a z h d o i të q e s h t e , d h e e q e s h u r a e sa j i s h t e

p r a p ë d i ç k a e r r ë s h q i t s h m e , e b a r d h ë d h e vezu l luese , s i n j ë s h k u n d j e d ë b o r e .

— K a m p i r e pak , — t h a D. D.

N j ë copë h e r ë v a l l ë z u a n p a fo lur . — J a , Mi ra , — t h a a jo . P r a n v e r a d e s h i t ' i t h o s h t e d i çka , p o r v u r i r e s e D . D .

e k i s h t e m e n d j e n g j e t k ë d h e d i ç k a p o n d i q t e m e s y q ë pas s u p i t t ë s a j .

— Diçka po n d o d h , — t h a ai n g a d a l ë . — Ç f a r ë ? — p y e t i ajo me zë të dobë t . A i v ë s h t r o n t e d a s m ë n d h e n d i e n t e va l e t e s h q e t ë s i -

mi t , q ë fë rgë l lon in t ë p a d u k s h m e e t ë p a k a p s h m e m i d i s h a r e s ë . O r k e s t r a v a z h d o n t e t ë b i n t e .

— Ç f a r ë po n d o d h ? — e p y e t i va jza . Ai n u k u pë rg j i g j . — Mos ka a r d h u r p r a p ë b a b a i i va jzës? — t h a a jo .

— N u k beso j . Ai i k u n ë p ë r t r e n a t e n a t ë s . A i n d j e u p u t r a t e ka f shës së r r e z i k s h m e , që i sh t e

a f r u a r p ë r s ë r i t e k u f i r i i d a s m ë s .

3 0 - 2 465

— P a k p ë r p a r a , n j ë n g a a t a p l e q t ë , t e k a jo t r y e z a e vogël, t h a se ky q y t e t i r i k ë r k o n k u r b a n .

Ai e v ë s h t r o i i p ë r q e n d r u a r .

— Ë s h t ë t h i r r j e e l eg jendës , — t h a . — Që p o s h t ë n g a the l lës i t ë , l e g j e n d a k ë r k o n t ë d r e j t a t e s a j .

Ajo e v ë s h t r o i s i k u r t ' i t h o s h t e «fol a k o m a » , p o r a i n u k t h a g jë t j e t ë r .

— N u k e k u p t o v a a t ë p u n ë n e l e g j e n d ë s , — t h a va jza , p ë r t a b ë r ë q ë t ë f l i s te .

Ai e v ë s h t r o i pa e p a s u r m e n d j e n m i r e në f ja lë t e s a j .

— Leg j enda ka u r i , — t h a pas pak . — Ajo ë sh t ë s h t r i -r ë g j e r ë e g j a t ë n ë p ë r t h e m e l e t e k a n t i e r e v e d h e p r ê t p j e sën e sa j .

— P a s t a j ? — Ajo k ë r k o n Jqë, s i p a s z a k o n i t t ë l a s h t ë , j e t a në

k ë t ë q y t e t t ë r i t ë fillojë m e n j ë fil, d o m e t h ë n ë m e v d e -k je .

— P s e ? — Sepse a jo ë s h t ë l eg j endë . Ajo n u k n j e h p r o j e k t e

d h e p l ane d h e l ig je t e k n i k e . Ajo n j e h v e t ë m t e r r i n q ë e k a l i ndur .

D u k e folur , a i e n d j e u se po fundose j n g a d a l ë në t ë k a l u a r ë n . K o k ë n e k i s h t e t ë rende. Ai n u k d o n t e t ë s h k ë -p u t e j nga d u a r t e s a j , po r k jo i sh te e p a m u n d u r . Po fu ­n d o s e j . D u a r t e s a j , n j ë r a t e sup i , f a re p r a n ë qafës , d h e t j e t r a n ë d o r ë n e t i j , m u n d o h e s h i n t a m b a n i n n ë s i p ë r -f aqe s i dy g o m a s h p ë t i m i . Befas a i pa q i n d r a e q i n d r a t h e m e l e t ë h a p u r a d h e m i j ë r a m u r a t o r e , q ë g o d i t n i n g u -r i n me çekiç, n ë n d ie l l in e b a r d h ë p ë r v ë l u e s , d h e f y t y r a t e t y r e i sh in t ë n g r y s u r a e t ë m ë r z i t u r a , n g a q ë m u r e t r r ëzohesh in s h p e s h d h e k u l l a t e k ë m b ë t e u r a v e s h e -m b e s h i n , s epse , q ë t ë q ë n d r o n i n m ë k ë m b ë , a t o k ë r k o n i n fil. A i p a p a s t a j m i j ë r a n u s e , q ë ecn in n g a d a l ë d r e j t r r ë -p i r a v e k u n g r i h e s h i n m u r e t e k ë s h t j e l l a v e , a p o n d a n ë l u m e n j v e k u n d ë r t o h e s h i n u r a t ; d h e t ë g j i t h a a to n u s e m b a n i n n ë d u a r , m b ë s h t j e l l ë m e n j ë boçe , b u k ë n e d r e -

466

kës , q ë p o u a çon in b u r r a v e t ë t y r e u s t a l l a r ë . Cila p r e j t y r e i sh t e Rozafa , q ë d o t a m u r o n i n n ë t h e m e l e t e k a l a -s ë s ë S h k o d r ë s ? T h e m e l e t e k a l a v e d h e t ë u r a v e z g j a t e -s h i n e z g j a t e s h i n n ë p ë r s h e k u j . Në k o h ë n e s o t m e i sh in s h n d ë r r u a r n ë t h e m e l e k a n t i e r e s h . A t a s h t r i h e s h i n p o ­s h t ë s k e l a v e , b l loqeve t ë b e t o n i t , v inçave , m o t o p o m p a v e d h e a t j e p o s h t ë , n ë f u n d e t e t h e m e l e v e , p o j e p t e s h p i r t l eg jenda . Ajo k ë r k o n t e u s h q i m . Ajo k i s h t e u r i . Tan i , p a s q i n d r a v je tësh , t h i r r j a e saj i sh te e dobët , m e g j i t h a t ë çdo n j e r i p r e j n e s h e d ë g j o n t e qof të e d h e p ë r n j ë g r i m e j e -h o n ë n e s a j , a s h t u sic d ë g j o j m ë b r e s h r i n n ë g j u m ë . P e r ­se , d u k e k a l u a r p ë r m b i d ë r r a s ë n e n g u s h t ë q ë ë s h t ë v e -n d o s u r m b i t h e m e l i n e h a p u r the l lë , që l lon q ë t ë m e r r e n m e n d t ë ? S e p s e t ë t h ë r r e t l eg j enda . E ja t e k u n e , t h ë r r e t a jo . Zë r i v j en i l a rgë t , i s h u r d h ë r . M e g j i t h a t ë t i e n d i e n t ë r h e q j e n e s a j , r r e z i k u n d h e a h e r ë s h p e j t o n t ë m b a s h e k u i l i b r i n , p ë r t ë m o s r ë n ë a t j e p o s h t ë .

— Te h y r j a j a n ë g r u m b u l l u a r n j e r ë z , — t h a v a j z a m e n g a d a l ë , s i k u r t a z g j o n t e n g a g j u m i .

A ï k t h e u k o k ë n a n d e j .

D u k e va l l ëzua r , a t a i u a f r u a n h y r j e s . A t j e i s h i n g r u m b u l l u a r v ë r t e t d i s a n j e r ë z . C a t ë t j e r ë k i s h i n d a l ë p ë r j a s h t a d h e q ë n d r o n i n n ë n s t r e h ë n e b a r a k ë s , p ë r t ë m o s i l a g u r s h i u .

— Një m u r a t o r t h a se e pa n j ë r i n p r e j t y r e p e r t e j q i p a r i s a v e , — t h o s h t e d i k u s h .

— N ë d ja l l t ë ve j ë . S idoqof të , d o t ë i s h t e m i r e t ë l a j m ë r o h e j pol ic ia .

— K ë t u s 'ka r a j o n pol ic ie . — A m a , qu i i do t ë j e n ë b ë r ë d u k e u v ë r t i t u r k a q

k o h ë n ë p ë r s h i .

P r a n v e r a dëg jon t e k r e j t e p ë r q e n d r u a r b i s e d ë n e n j e r ë z v e .

— V ë r t i t e n r r e t h d a s m ë s , — t h a a jo , s i k u r të f l i s t e me v e t e . — E ç u d i t s h m e .

— K ë s h t u k a n ë l i n d u r m i t h e t per s h p i r t r a t e l ig j , — t h a D. D.

467

Befas a t i j iu d u k se f y t y r a e va jzës i s h t e b ë r ë e b a r d h ë , ga t i e t e j d u k s h m e .

— P o t i , ç 'ke t i ? — Asgjë , — t h a a jo . — U t r e m b e ? Ai v u r i d o r ë n e d j a t h t ë m b i s u p e t e sa j d h e i p r e k u

f lokët m e n g a d a l ë . Va jza e m b ë s h t e t i k o k ë n m b i s u p i n e t i j .

B r e n d a d a s m a v a z h d o n t e .

468

I

t

XVII

U n e e d i j a q ë i sh te a i . Q ë n ë f i l l im t ë d a s m ë s , q y s h a t ë h e r ë k u r t h a n ë s e d i k u s h v ë r t i t e j p ë r t e j s t a c i o n i t h e -k u r u d h o r , m u a m a ndol l i z e m r a s e a i d o t ë v i n t e . A i d o t ë v i n t e p a t j e t ë r , u n e k ë t ë e p r i s j a . S 'k i sh te s i t ë n d o d h -t e n d r y s h e . V i t e m e r a d h ë a i k a q e n ë f r ika ime , po r s o n ­t e ë sh t ë n a t a e f u n d i t q ë a i m ë n d j e k . T h o n ë s e k a a r d h u r b a s h k ë m e t ë f e j u a r i n t i m , ose m e n d o n j ë n j e r i t j e t ë r n g a fisi i t y r e , s e p s e a i g j i t h m o n ë ka b ë r ë p u n ë n e q e -n i t , që i t r e g o n r r u g ë n të zot i t . Ai p a r a , i f e j ua r i p r a p a .

469

U n e e pr i s ja . E d h e k u r , p ë r ç ù d i n ë e t ë g j i t hëve , h y -r i n ë d a s m ë b a b a i , u n e k ë r k o j a m e s y , p r a p a s h p i n ë s s ë babës , a t ë . A i s ' i sh t e me b a b ë n , po r h i j a e t i j i sh t e me t ë . T h o n ë s e k a n ë h u m b u r n j ë r i - t j e t r i n n ë p ë r t r e n a , s e j a ­n ë n g a t ë r r u a r n ë p ë r s t a c i o n e dhe n u k e g j e j n ë d o t n j ë r i -- t j e t r in , t h o n ë s e b a b a i ku n g a d a s m a p ë r t a k ë r k u a r , q ë pas t a j t ë k t h e h e t n ë d a s m ë b a s h k ë m e t ë d h e . . . U n e s ' k a m f r ikë . F r i k a i m e p r e j tij k a m b a r u a r n j ë h e r ë e p ë r -g j i t h m o n ë . Veç k ë s a j , a s n j e r i n u k m u n d t a d i j ë m ë m i ­r e s e u n e p e r s e a t a t ë d y n u k e g j e j n ë d o t n j ë r i - t j e t r i n . U n e j a m e s i g u r t s e b a b a ikën p re j t i j , p o r k ë t ë a s n j e r i n u k e m e r r m e m e n d , s e p s e a sn j e r i n u k e k a d ë g j u a r b i ­s e d ë n e p u s h k ë v e a t j e n ë k u l l ë n t o n ë t ë v j e t ë r .

A i t an i v ë r t i t e t r r e t h e r ro tu l l . M u a p ë r p i q e n t ë m ' a f sheh in , q ë t ë m o s m ë s h q e t ë s o j n ë , p o r u n e e nd i e j a t ë m ë m i r e s e k u s h d o . U n e e nd ie j k u r a i a f r o h e t d h e k u r l a r g o h e t . K ë s h t u n d i h e t n ë a r e s h u s h u r i m a e g j a r p r i t . K a l l ë z a t e g r u r i t k t h e j n ë k r y e t n g a e r a h e r ë n ë n j ë d r e j ­t i m , h e r ë n ë t j e t r i n . D h e g ja rp r i r r ë s h q e t mid i s t y r e . E d h e son t e , n ë k ë t ë d a s m ë , n j e r ë z i t k t h e h e n h e r ë n ë n j ë d r e j t i m , h e r ë n ë t j e t r i n , p ë r t ë k u p t u a r n g a a f r o h e t a i .

K a t e t ë v je t q ë m ë n d j e k kjo s h u s h u r i m ë . S o n t e ajo ë s h t ë b ë r ë m ë k ë r c ë n u e s e s e k u r r ë . S o n t e g j a r p r i d o q ë t ë ka f sho jë .

T e t ë v je t j e t o v a n ë n a n k t h i n e k ë t i j n j e r i u . Kjo i s h t e s i n j ë m a g j i e p a z g j i d h s h m e , n j ë p e s h ë q ë m ë r ë n d o n t e d i t e e n a t ë n ë gjoks , s i a i m a k t h i k u r t ë z ë n ë g j u m ë d h e t ë m e r r f r y m ë n .

Kjo filloi q y s h n ë a t ë d i t e v je sh te , k u r u n e u k t h e -v a nga shko l l a d h e k u p t o v a s e n ë k u l l ë n t o n ë k i s h i n a r ­d h u r m y s a f i r ë t ë l a r g ë t . I s h a d h j e t ë v j eç . N g j i t a s h k a ­l l ë t dhe p a s h ë p u s h k ë t e v a r u r a n ë m u r e . N g a b r e n d a d ë -g johesh in b i seda t e b u r r a v e . N ë n a m e n j ë k u s h ë r i r ë n t o ­n ë p o çonin r ak i d h e m e z e m a t a n ë .

— N ë n ë , çka j a n ë k ë t a ? — p y e t a . — P ë r t y k a n ë a r d h ë , b i jë , — t h a ajo d h e më v ë s h t r o i

m e d h i m b s u r i . — E pse , n ë n ë ?

470

— Po t ë fe jo jmë, t ë p a s t e n a n a ! G ë z o h u . U n e m b e t a . E n d j e v a t u r b u l l s e filloi p ë r m u a d i ç k a

e z y m t ë d h e e g j a t ë . — P r a n d a j k a a r d h u r d y - t r i h e r ë a i b u r r i m e l u n g ë

n ë qa fë? — P o , b i jë , p r a n d a j . A i e d h e s o t k a a r d h u r . — E n j o h a n g a p u s h k a . Ajo p u s h k a e s h k u r t ë r ë s h ­

të p u s h k a e t i j ? — Po b i jë . Ai ë s h t ë s h k e s i . M u a p ë r s ë r i m ' u r r o k u l l i s ë n lo t t ë t j e r ë , d h e n ë n a

m ë p ë r k ë d h e l i f lokë t e m ë p u t h i n ë ba l l e . M a t a n ë v a z h d o n t e b i s e d a e b u r r a v e d h e d ë g j o h e j

t r i n g ë l l i m a e q e l q e v e t ë r a k i s ë . Çdo h e r ë që t r i n g ë l l i n i n go ta t , u n e n d i e j a s e d içka b r e n d a m e j e t h y h e j e b ë h e j copë-copë .

I s h t e m b a s d i t e e z y m t ë . J a s h t ë f r y n t e n j ë e r ë e n g r o h t ë q ë t ë m e r r t e f r y m ë n . U n e r r i j a s i e h u m b u r p r a ­në d r i t a r e s d h e v ë s h t r o j a p u s h k ë t e v a r u r a në m u r . I k i sha d ë g j u a r s h u m ë h e r ë s e s i b i s e d o n i n p u s h k ë t m e n j ë r a - t j e t r ë n , t e k q ë n d r o n i n t ë v a r u r a m e t y t a t p o s h t ë . A to t r e g o n i n p ë r p l u m b a t q ë k i sh in n x j e r r ë n g a g r y k a t e t y r e t ë zeza, p ë r t h i r r j e t «ah»- p ë r p a r a v d e k j e s , p ë r n j e r i u n e r r ë z u a r m b i u j in e b u r i m i t . U n e i sha m ë s u a r me b i s e d ë n e p u s h k ë v e , p o r k ë t ë h e r ë a jo i s h t e më e n g r y s u r d h e më e f toh të .

«Uh, u plakëm»-, t h o s h t e n j ë r a p u s h k ë , a jo më e g j a -ta .

« P u s h k a që s 'v re t , p l a k e t s h p e j t » . K ë t o fjalë i t h o s h ­te p u s h k a e s h k u r t ë r e n j e r i u t me l u n g ë .

« T ë k a m a r r ë ma l l i t ë v r a s ë s h ? » «Po , va l lah i» , t h o s h t e p u s h k a e s h k u r t ë r . «Cil in k e n d ë r m e n d t ë v r a s ë s h » , p y e t i n j ë m a l i -

h e r . H e s h t j e . «Cil in k e n d ë r m e n d t ë * v r a s ë s h ? » , p y e t i p ë r s ë r i m a -

l ihe r i . « K a t r i n e n » , u pë rg j ig j p u s h k a e s h k u r t ë r . «E pse?»

471

« N ë qof t ë s e a jo bën n d o n j ë t u r p e na k o r i t » . « N ë qo f t ë s e a jo b ë n n d o n j ë t u r p e n a k o r i t , k a k u s h

e v r e t ! » , t h a p u s h k a e b a b ë s . P u s h k ë t n j ë copë h e r ë n u k folën. T a n i f i l luan t ë

p ë s h p ë r i t n i n m e n j ë r a - t j e t r ë n s h ë n j e s t r a t , t h e p a t , k ë -m b ë z a t . A to t r e g o n i n g j i t h f a r ë n g j a r j e s h t ë vogla , n d ë r ­s a p u s h k ë t h e s h t n i n .

«Uh , u p l a k ë m » , t h a p ë r s ë r i p u s h k a m e t y t ë n m ë t ë g j a t ë ,

« U b ë m ë s i g r a t ë . S 'po q e s i m m ë t y m » .

« T ë k a m a r r ë mal l i t ë q e s ë s h t y m ? » — E pse jo? Ne p ë r a t ë p u n ë j e m i b ë r ë , p ë r t ë v r a ­

r ë . N e s ' j emi p a r m e n d a , q ë t ë m b r e h e m i p a s qeve , n e j e m i p u s h k ë . »

«Mjaf t m e buda l la l l ëqe» , t h a m a l i h e r i . « K u r t ë v i jë d i t a p ë r t ë q i t u r t y m k u n d ë r a r m i k u t , t ë g j i t h a a t ë p u ­n ë d o t ë bë jmë .»

«Po p r i s h e n z a k o n e t e l a s h t a . P o m e r r e t n ë p ë r k ë ­m b ë k a n u n i i m a l e v e , k u r s e n e h e s h t i m . »

« T a n i n e k e m i p u n ë m e a r m i k u n . » «Ai q ë p r i s h zakon in , ë s h t ë a r m i k . »

« P ë r k u n d r a z i . » «Ti je i pa f ty r ë» , t h a p u s h k a e s h k u r t ë r . «Si t h e , b u s h t ë r ? » , t h i r r i m a l i h e r i .

A t o f i l luan t ë g r i n d e s h i n a s h p ë r d h e u n e v i ja r e s e s i t y t a t e t y r e m u n d o h e s h i n t ë d r e j t o h e s h i n k u n d ë r n j ë r a - t j e t r ë s , por kjo i sh te k r e j t e p a m u n d u r , s e p s e m u -n g o n i n d u a r t e n j e r ë z v e që t ' i d r e j t o n i n .

«Mjaf t !» , t h i r r i m e z ë t ë n g j i r u r p u s h k a m ë e m o ç -m e . « S ' j u v jen t u r p ? U b ë t ë s i g r a t ë , k u r g r i n d e n t e p u s i i f sha t i t . »

P u s h k ë t m u r m u r i t ë n e d h e n j ë c o p ë h e r ë n ë p ë r d h ë -m b ë d h e pa s t a j p r a p ë u b ë h e s h t j e .

K i s h a m ë s h u m ë s e n j ë o r ë q ë p o d r e m i t j a . K u r b u -r r a t f i l luan t ë d i ln in , u p ë r m e n d a . A t a m e r r n i n n j ë r i pas t j e t r i t p u s h k ë t d h e , d u k e i h e d h u r n ë s u p , i k n i n , p a ­s i p ë r s h ë n d e t e s h i n m e b a b ë n .

472

I k ë n t ë g j i t hë . N ë m u r m b e t i e v a r u r v e t ë m p u s h k a e babës .

« K a t r i n , — më t h i r r i a i . — E ja k ë t u . T a n i t i je e f e -j u a r . Q y s h n e s ë r n u k d o t ë shkosh m ë n ë shkol lë .»

U n e i a p l a s a t ë q a r i t . B a b a u n x e h . A i m a r r ë m b e u l ib r in e këndimit", që n u k e d i p s e m ' u g j end në d u a r , d h e e f l aku n ë z j a r r . F l e t ë t f i l luan t ë d ig jesh in m e z h u r m ë . U dog j ën q y t e t e t e b u k u r a , t r e n a t , f u sha t , x h a d e t ë d h e de t i i k a l t ë r .

K ë s h t u m b a r o i ajo d i t e . A i v i n t e s h p e s h . P u s h k a e t i j d h e p u s h k a e b a b ë s b i sedon in n g a d a l ë në m u r . B i s e -d a t e t y r e i sh in t ë s h k u r t r a e t ë m ë r z i t s h m e . N g a n j ë h e r ë a t o b ë h e s h i n t ë n g r y s u r a d h e k ë r c ë n u e s e , k u n d ë r s h t o n i n n j ë r a - t j e t r ë n , g r i n d e s h i n m e z ë r a t ë m b y t u r . P a s t a j p r a ­pë q e t ë s o h e s h i n d h e f l isnin n g a d a l ë e m ë r z i t s h ë m s i më p a r e . Q y s h a t ë h e r ë n ë j e t ë n t i m e h y r i k y n j e r i i t m e r r -s h ë m m e n jë l u n g ë n ë qafë . U n e e n d i e j s e s i a i v ë r t i t e t n ë p ë r fushë . P ë r m e s b u ç i m ë s s ë d a u l l e s d h e k ë n g ë v e d h e z h u r m a v e u n e dëgjoj v ë r s h ë l l i m ë n e g j a rp r i t . H e r ë a f rohe t , h e r ë l a r g o h e t p ë r s ë r i . V ë r t i t u , v ë r t i t u , s o n t e ë s h t ë n a t a j o t e e fund i t . Z v a r r i t u n ë p ë r sh i , n ë p ë r pe l l ­gje , s h k e s i k e q !

473

XVIII

D i k u s h e k i s h t e f t u a r D . D . n ë va l l e d h e a i q e n g r i ­t u r . Kjo i sh te n j ë va l l e e v j e t ë r b u r r ë r i s h t e , me n j ë r i t ë m t ë r e n d e , ku f jalët p ë r s ë r i t e s h i n e p ë r s ë r i t e s h i n v a z h d i ­m i s h t . D u k e j s i k u r v a r g j e t e k ë n g ë s i sh in s i ca p l l a k a t ë r ë n d a h e k u r i , q ë n u k n d a h e s h i n d o t l e h t ë n g a n j ë r a - t j e -t r a . A i q ë e h i q t e va l l en , god i s t e h e r ë p a s h e r e fo r t t o k ë n m e t h e m b r ë n e k ë m b ë s s ë d j a t h t ë , s i k u r t ë s h t y p t e a t j e d içka t ë k e q e d h e m i z o r e , pa s t a j n g r i n t e k o k ë n , b u z ë -q e s h t e d h e t u n d t e s h a m i n ë e b a r d h ë , s i k u r t ë j e p t e l a j -m i n e g ë z u a r p ë r a t a që i s h i n l a rg , se e k e q j a u s h t y p n ë n

474

t h e r n b r ë n e t i j . P o r n d ë r k a q , n d ë r s a a i t u n d t e s h a m i n ë e b a r d h ë , e keq j a n g r i n t e k o k ë n p ë r s ë r i d h e p ë r p i q e j t a k a f s h o n t e q ë posh t ë , s i g j a r p r i , p r a n d a j a i k t h e h e j p r a -p a m e f y t y r ë t ë e g ë r s u a r d h e e s h k e l t e p ë r s ë r i m e t h e -m b ë r , a k o m a m ë m e t ë r b i m , d u k e t h y e r g j u r i n e d u k e r ë n d u a r i t ë r i m b i t ë , d h e p a s t a j p r a p ë n g r i n t e k o k ë n d h e t u n d t e m e t r i u m f s h a m i n ë e b a r d h ë , n d ë r s a p r a p ë e k e q j a p ë r p i q e j t ë n g r i n t e k o k ë n e c o p ë t u a r d h e të kaf ­s h o n t e , d h e a i p r a p ë k t h e h e j , d h e k ë s h t u va l i j a v a z h d o n ­t e .

N d ë r s a va l lëzon te , D . D . p a K a t r i n e n , jqë b i s e d o n -t e me d y - t r i va jza t ë T i r a n ë s . A t y afër u s h f a q p ë r s ë r i g a z e t a r i .

— P r a p ë e r d h e ? — e p y e t i D.D. k u r m b a r o i va l l j a . — N u k më z in te g jumi . — A e p a t ë s h o k u n F e j z o ? — p y e s t e R u d i më të

d j a t h t ë e më t ë m a j t ë . — Si ë s h t ë p u n a ? — Ky s h o k u ka g j e t u r ca p u s u l l a t ë ç u d i t s h m e , —

t h a R u d i , d u k e t r e g u a r n j ë p u n ë t o r t ë s h k u r t ë r . P u n ë -t o r i m b a n t e n ë d u a r c a f l e të .

— Shikoj in i , — tha . S h k r i m t a r i mori n jë n g a f le tët d h e l exo i : « O r a

23.57' l u a j ro l in e X h o n s o n i t . O r a 00.44' l u a j ro l in e H r u -shov i t . O r a 00.59', pasi bë j m a k i a z h i n e n e v o j s h ë m , l u a j ro l in e a g j e n t i t s p i u n » .

S o d a K a u s t i k e i a p ias i gaz i t . . — J a n ë s h ë n i m e t e a t i j m i k u t t i m , — t h a .

— Na u d u k ë n t e p ë r të d y s h i m t a , — t h a p u n ë t o r i . — B ë h e m u n e g a r a n t p ë r t ë , — t h a S o d a K a u s t i k e . R u d i d h e p u n ë t o r i i s h k u r t ë r u l a r g u a n . — Si d u k e n p u n ë t ? — p y e t i gaze t a r i .

— M r e k u l l i , — t h a s h k r i m t a r i . — Ka p l a s u r n d o n j ë s h e r r ? — J o . i : — D a s m ë pa s h e r r , g jë e r r a l l ë . R r e t h e r r o t u l l va l l ëzon in . — E di ç 'mendo j? — t h a D. D. — P ë r f y t y r o j n j ë t r e n

475

t ë g j a t ë , t ë g j a t ë , l y e r m e b o j ë t ë k a l t e r , k u t ë k e n ë h i -p u r m i j ë r a i s h - t ë f e j u a r t ë m i t u r n g a g j i t h ë S h q i p ë r i a .

— Kjo g j ë m u n d të b ë h e t , — t h a g a z e t a r i . — Do tô i s h t e n j ë e k s k u r s i o n i m r e k u l l u e s h ë m . N ë m o s n ë n j ë t r e n t ë k a l t e r , a t a m u n d t ë h i p i n n ë n j ë k a r v a n a u t o -b u s ë s h t ë « A l b t u r i s t i t » .

— D a s m a po a r r i n k u l m i n e s a j , — t h a s h k r i m t a r i . — G j y n a h që s ' ë s h t ë labi .

T a n i t ë g j i t h ë po p l ekse sh in në n j ë va l l e t ë g j a t ë e t ë p a f u n d . D i s a n g a a t a q ë i s h i n n ë r r e t h i n k r y e s o r t ë va l l e s , s h k ë p u t e s h i n n g a r r e t h i , n x i r r n i n s h a m i n ë d h e , d u k e e t u n d u r a t ë m b i kokë , k r i j on in një d e g ë t ë r e t ë v a ­l les . Va l l j a i n g j a n t e n j ë d r e d h k e që s h t r i n d e g ë t e s a j k u d o .

D. D. do l i p ë r j a s h t a n g a d e r a e p r a p m e e b a r a k ë s d h e n d e z i n j ë c iga re . l u k u j t u a d i çka d h e b u z ë q e s h i m e v e t e .

P o g d h i n t e . J a s h t ë i sh te a k o m a e r r ë s i r ë , po r n ë p ë r s k a j e t e h o r i z o n t i t e r r ë s i r a po d o b ë s o h e j v a z h d i m i s h t . H e r ë pas h e r e d u k e j s i k u r m b i t ë k a l o n t e r r ë s h q i t a z i n j ë d r i t ë e d r u a j t u r , e b a r d h ë , s i k u r t ' i b i n t e d r i t a e dy f a r ë -v e t ë l a r g ë t t ë n j ë m a k i n e .

A i i n g u l i s y t ë fushës d h e m e n d o i s e n d o s h t a në a t ë d r e j t i m d o t ë a s f a l t ohe j m ë v o n ë n j ë r r u g ë e d r e j t ë m e d r i t a n e o n a n ë v e . Kjo r r u g ë m u n d t ë q u h e j « R r u g a K a -t r i n ë » . E p s e j o? t h a a i me v e t e . K a t r i n a ë s h t ë n u s j a e p a r e e k ë t i j q y t e t i .

A i p ë r f y t y r o i s e s i d r i t a t e n e o n i t do t ë m b i n i n n g a t ë d y j a a n ë t e r r u g ë s , s i k a k t u s e t ë b a r d h a e t ë f t o h t a m b i s h t y l l a t p r e j a l u m i n i . N ë k ë t ë o r ë t ë m ë n g j e s i t a t o d o t ë p ë r p ë l i t n i n s y t ë e p ë r g j u m u r p ë r p a r a s e t ë s h u h e -sh in d h e n d o s h t a n ë k ë t ë o r ë a i d o t ë z b r i s t e n g a t r e n i d h e , d u k e e c u r , i p ë r g j u m u r e i l o d h u r n g a s h ë r b i m i i g j a t ë , n ë p ë r u d h ë t q ë a k o m a f l in in , d o t ë n d a l e j p ë r p a ­r a n j ë a p a r t a m e n t i , d o t ë n g j i t t e s h k a l l ë t d h e d o t ' i b i n ­t e n j ë z i le je .

A i q e s h i p ë r s ë r i m e v e t e d h e t u n d i k o k ë n . K u r a i h y r i b r e n d a , b a r a k a g j ë m o n t e e d r i d h e j e t ë r a .

476

O r k e s t r a n t ë t i sh in m b y t u r n ë d j e r s ë . M o n t a t o r i q S i b i n t e d a u l l e s , e k i s h t e l ënë v e n d i n e t i j d h e i s h t e f u t u r m u n ë m e s t ë va l l ëzuesve , d u k e g o d i t u r s i i t ë r b u a r m e të dy s h k o p i n j t ë l ë k u r ë n e t e n d o s u r . F l o k ë t e q u l l u r n g a d j e r s a i v a r e s h i n s i x h u f k a m b i ba l l e . N j e r ë z i t p ë r r e t h k ë r c e n i n , s h t y h e s h i n e t h ë r r i t n i n « h o p a ! » d h e a i i v ë s h ­t r o n t e me sy t ë n d e z u r e t ë m j è g u l l u a r , s i k u r i nd i l l t e , k u r s e a t a që u b in in g ë r n ë t a v e , i k i s h i n m b y l l u r s y t ë p ë r g j y s m ë d h e i l ëv izn in g ë r n e t a t në çdo d r e j t i m , s i k u r d o n i n t ë m b u s h n i n çdo k ë n d t ë b o t e s m e t i n g ü j t e t y r e g ë r r y e s .

N ë m e s t ë n j e r ë z v e D . D . t a k o i P r a n v e r ë n .

— O zot, ç ' b ë h e t k ë t u ? — t h a va jza , d u k e u m b ë s h -t e t u r t e s u p i i t i j .

Ai n u k u pë rg j ig j , po v ë s h t r o i s i i m a h n i t u r r r ë m u -j ë n e d a s m ë s . Ajo q ë n d r o i p r a n ë t i j . A i kë rko i p a q e t ë n , po n u k e g je t i .

— Po lozin m e n ç , — t h a va jza , — Sh iko j in i a t a të dy, sh iko j i n i s i h i d h e n !

— I s h o h , - u përg j ig j a i . — S ' k a m p a r e k u r r ë n jë fes të t ë t i l l ë . Va l l j a z g j e r o h e j v a z h d i m i s h t . Ajo r r e t h o n t e d h e

p ë r p i n t e g j i t hçka s i n j ë v ë r s h i m .

— Mos më l ini v e t ë m , — t h a vajza , — k a m f r ikë të m b e t ë m v é t ë m .

— Ç f a r ë t h u a ? N u k dëgjoj do t n g a z h u r m a . — K a m f r ikë v e t ë m , — i p ë r s ë r i t i a jo me fo rce p r a ­

n ë ve sh i t . Ai i s h t r ë n g o i do rën , d h e ajo e v ë s h t r o i në s y . S y t ë

e s a j i sh in p r a p ë t ë n j o m u r , s i n j ë x h a m që fi l lon t ë v i -s h e t n g a avu l l i .

«•Hopa!»-, t h ë r r i s t e ai që i b i n t e dau l l e s d h e , d u k e i t h y e r p a k g j u n j ë t e d u k e u l u r p a k t r u p i n m b i ta , g o d i s -t e a k o m a m ë m e t ë r b i m m e s h k o p i n j , n d ë r s a g ë r n e t a t d h e v i o l i n a t z v a r r i t n i n t i n g u j t e t y r e s i f i je t ë p a n u m ë r t a r r e t h e r ro tu l l , d u k e e m b ë s h t j e l l ë g j i t h ë b o t ë n me t o .

— E n d i e n ? — t h a ai p a p r i t u r . . - Ç fa r ë? — p y e t i a jo m e z ë t ë m e k u r .

3 477

— Po v jen ve r da l le , — t h a ai s i n ë p ë r g j u m ë . — N d i -h e t k u d o .

Vajza i a s h t r ë n g o i fo r t d o r ë n d h e u m u n d u a t ë k u p -t o n t e ç ' bëhe j .

B a r a k a z i e n t e d h e b u ç i s t e n g a t i n g u j t e k ë n g ë t , d h e v e t ë m c a n j e r ë z m e f y t y r a t ë s h q e t ë s u a r a k a l u a n d i k u n ë n j ë r ë n nga t ë n d a r a t d h e pa s t a j do lën p ë r j a s h t a .

— N d i h e t f a r e a fë r , — t h a a i , — më a fë r se k u r r ë . Ajo i a s h t r ë n g o i e d h e m ë for t do rën . — Ç ' m u n d të n d o d h ë ? — p y e t i me zë të t remibur , po

a i n u k e dëgjo i d o t n g a z h u r m a d h e v a z h d o i t ë v ë s h t r o n ­t e m e s y t ë p a k s i t ë h u t u a r d a s m ë n q ë z i e n t e d h e s h q e -t ë s imin , që d u k e j e z h d u k e j në d i sa f y t y r a .

B u ç i m a e dau l l e s a t i j i n g j a n t e çdo h e r ë s i n j ë k r i s -m ë d h e e k t h e n t e k o k ë n p a d a s h u r , a n d e j n g a sa l loni , k u çdo g jë z i e n t e d h e g j ë m o n t e d h e h a r e j a k i s h t e a r r i t u r k u l m i n . H e r ë - h e r ë i d u k e j s i k u r godi t ja e d a u l l e s e s h p ë r n d a n t e a l a r m i n , d u k e e t r e m b u r q o s h e m ë q o s h e d h e h e r ë - h e r ë i d u k e j s i k u r a jo e nd i l l t e . G ë r n e t a t g ë -r r y e n i n a j r i n s i p i s t o l e t a d h e p r a p ë p ë r n j ë ças t s u n d o n -t e dau l l j a . P a s t a j , p r a p ë g ë r n e t a t . P a s t a j , p r a p ë d a u l l j a . B u m - i b u m j b u m !

— E s h i k o n a t ë l ë k u r ë d h i e t ë m b ë r t h y e r në l i s t e -l ë? — i t h a s h k r i m t a r i va jzës , d u k e ia a f r u a r k o k ë n te v e s h i d h e d u k e i t r e g u a r m e dore d a u l l e n .

Vajza m u n d o h e j q ë t ' i m e r r t e v e s h t ë g j i tha f ja­lë t .

— N ë a t ë s h e s h t ë vogë l g j ë m o j n ë t ë g j i t h a z h u r m a t e j e t ë s . I n d i e n ?

— I n d i e j , — t h a a jo . Befas a t i j i u d u k s e dëg jo i n j ë k r i s m ë a r m e . — Sa b u k u r ! — t h a va jza . Zë r i i sa j h u m b i në r r ë -

m u j ë . A s k u s h t j e t ë r n u k e dëgjoi k r i s m ë n .

478

(

XIX

M ë n ë f u n d a t a u g j e n d ë n ba l l e p ë r ba l l e . N j ë c o p ë h e r ë q ë n d r u a n n ë hesh t j e . P a s t a j z ë r a t e t y r e t ë n g j i r u r nga l a g ë s h t i a m u r m u r i t ë n p ë r n j ë k o h ë s h u m ë t ë g j a t ë . G r i n d e s h i n . D o r a e n j ë r i t zg ja te j h e r ë p a s h e r e n ë d r e j ­t i m t ë b a r a k ë s , k u bëhe j d a s m a . T j e t r i diç k ë r k o n t e n ë b rez .

I t r e t i , a i më i r iu , u n d a p r e j t y r e d h e eci n ë p ë r f u ­shë , d u k e l ë n ë p a s s h p i n ë këngë t , z ë r a t d h e g j ë m i m i n e d a ­ul les , q ë s a v e n t e b ë h e s h i n m ë t ë m b y t u r a . D u k e i k u r , a i s h f r y n t e , s h a n t e n ë p ë r d h ë m b ë d h e m e z i m e r r t e f r y m ë . K ë m b ë t i u f u t ën n ë n j ë pel lg . S h a u p ë r s ë r i d h e k a p ë r c e u m ë t u t j e . P ë r s ë r i pel lg.

479

Ai u bë ga t i të h i d h e j , po r b e f a s q ë n d r o i . T u t j e u d ë -g jua n j ë k r i s m ë a r m e . A i m b a j t i v e s h n j ë c o p ë h e r ë . P a s ­ta j p ë s h t y u m e u r r e j t j e n ë d r e j t i m t ë b a r a k a v e dhe i k u m ë t u t j e . D u k e e c u r shpe j t , dal loi n ë e r r ë s i r ë k o n t u r e t e f ab r ikës , q ë d u k e s h i n s i k u r k i s h i n m b i r ë n g a d h e u . Q ë n ­droi , v ë s h t r o i n j ë copë h e r ë nga ajo anë, p a s t a j , p a p r i t u r , u su l n ë d r e j t i m t ë f ab r ikës , k a p ë r c e u m e zor n jë m u r d ë -r r a s a s h (një g o z h d ë i gr i s i d i çka d h e a i s h a u p r a p ë ) , v r a -poi n ë n ko lona t p r e j b e t o n i d h e , s i g j e t i n j ë h e k u r n ë t o ­kë, n is i t ë god i s t e m e t ë r b i m t ë p a r i n s k e l e t m e t a l i k q ë ndesh i n ë g j y s m ë e r r ë s i r ë .

Tu t j e , n g a p o r t a e hyr jes , u d ë g j u a b r i t m a e ro jës , Ai godi t i p ë r s ë r i d h e pa s t a j v r apo i , u h o d h p ë r s ë r i m a t a n ë m û r i t me dë r r a sa , pa e l ë s h u a r h e k u r i n n g a d o r a dhe u sul n ë p ë r fushë .

— K u s h je , se , p ë r ideal , t ' i h o d h a t r u t ë në e r ë , — u d ë g j u a n jë zë a n d e j n g a b a r a k a e ro jës së n a t ë s . P o r t a n i a i i s h t e l a r g u a r m j a f t d h e p o i k t e m e shpe j t ë s i . H e k u r i n e m b a n t e a k o m a në d o r e .

H e r ë ec te , h e r ë v r a p o n t e d u k e g u l ç u a r , n d ë r s a t u t j e , p r a p a s h p i n ë s së t i j , v in in v a l ë - v a l ë z h u r m a t e d a s m ë s , s i z h a u r i m ë de t i .

K ë m b ë t i n d e s h ë n p r a p ë në s h i n a t e h e k u r u d h ë s dhe desh u r r ë z u a , po r e m b a j t i v e t e n d h e , me n j ë k ë r c i m , i k a ­p ë r c e u a to s i n j ë m a c e e egër .

P a p r i t u r q ë n d r o i p ë r s ë r i , s i k u r u k u j t u a p ë r d i ç k a dhe u k t h y e . K ë r k o i me k ë m b ë n ë p ë r e r r ë s i r ë s h i n a t dhe, s i i gjet i , v ë s h t r o i n jë h e r ë r r e t h e r r o t u l l fushës që n x i n t e , pa s t a j u p ë r k u l m b i s h i n a t d h e god i t i nae f o r c e h e k u r i n e r e n d e . N ë k r a h d h e n ë t r u p n d j e u n j ë d h ë m b j e t ë f o r t e . I sh t e k u n d ë r g o d i t j a e me ta l i t . God i t i p ë r s ë r i . P a s t a j e f u ­t i h e k u r i n mid i s s h i n a v e d h e t o k ë s d h e filloi t'i m ë s h o n t e m e g j i t h ë fuq inë , d u k e g u l ç u a r n g a zor i . S h i n a t a s q ë l ëv i -zën fa re . E fut i p ë r s ë r i h e k u r i n d h e p ë r s ë r i i m ë s h o i me î ë r b i m . K o c k a t i k ë r c i t ë n nga t e n d o s j a . S h i n a t p ë r s ë r i n u k lëv izën . A h e r ë ai, m e h e k u r i n q ë k i s h t e n ë do re , filloi t ë r r ë m o n t e s i n j ë m a c e z h a v o r r i n q ë s h t r i h e j n ë n s h i n a t . D u k e r r ë m u a r , g u l ç o n t e d h e s h a n t e v a z h d i m i s h t .

480

XX

K i s h t e n j ë o r ë e ca që k i sh t e z b a r d h u r d i ta . Re te , t ë p ë r h i m e e t ë p a l ë v i z s h m e , q ë n d r o n i n l a r t në qiell , s i k u r k i ­sh in n d a l u a r p ë r t ë k u n d r u a r b o t ë n .

P l a t f o r m a e s tac ion i t i sh te m b u s h u r p lo t me d a s m o -r ë t q ë p r i s n i n t r e n i n p ë r t ' u n i s u r d h e m e a t a q ë k i sh in da lë p ë r t ' i pë rc je l l ë . Nje rëz i t v e n i n e v i n i n p ë r p a r a n d ë r -tesës s ë s tac ioni t . Bisedonin , p i n i n c iga re , v ë s h t r o n i n p e j -sazh in . Një p j e s ë g r u m b u l l o h e s h i n r r e t h g r u p i t t ë m o n t a -

481

t o rëve , q ë k i sh in ç m o n t u a r n j ë r ën p re j s h i n a v e t ë h e k u -r u d h ë s d h e t an i , n ë v e n d t ë sa j , p o m o n t o n i n n j ë s h i n ë t ë re .

N a t ë n d i k u s h k i s h t e d ë m t u a r h e k u r u d h ë n . Një o r ë m ë p a r e , k u r m b ë r r i t i në s t ac ion g r u m b u l l i i p a r e i d a s m o r ë v e q ë d o t ë ikn in , n jë n g a m o n t a t o r ë t v u r i r e m e çudi , s e n ë n j ë v e n d d u k e j s iku r i sh in d ë m t u a r s h i n a t . Të g j i t h ë u m b l o d h ë n d h e po v ë s h t r o n i n të h a b i t u r s h i n ë n e g ë r v i s h u r d h e v e n d i n e g ë r m u a r n ë n t ë . D u k e j s i k u r g j a t ë n a t ë s n j ë ka f shë e ç u d i t s h m e k i s h t e r r ë m u a r d h e k i sh t e g ë r v i s h u r m e t h o n j h e k u r u d h ë n . N d ë r k a q m b ë r r i t ë n m o n t a t o r ë t e t j e r ë d h e t ë g j i thë p ë r k u l e s h i n , sh ikon in n g a afër d h e d i s a p r e k n i n m e d o r e s h i n ë n , s i p ë r t ë p r o v u a r n ë i sh te d ë m ­t u a r v ë r t e t a q s a d u k e j . D i sa t h o s h i n s e s h i n a n u k k i s h t e asn jë d ë m t i m , t ë t j e r ë t d y s h o n i n . A t ë h e r ë , a t y p ë r a t y m o n t a t o r ë t vendosën që , p ë r çdo ras t , t ë h i q n i n s h i n ë n e g ë r v i s h t u r dhe , pas i t ë m b u s h n i n v e n d i n e g ë r m u a r , t ë m o n t o n i n n ë v e n d t ë sa j n j ë t j e t ë r . ( P ë r fat , p a k m ë t u t ­je , n d a n ë t r a s e s ë s ë h e k u r u d h ë s i sh te n j ë g r u m b u l l s h i -nash , që , s ic d u k e t , k i s h i n t e p r u a r që n g a n d ë r t i m i i h e ­k u r u d h ë s ) . R u d i b a s h k ë m e d y t ë t j e r ë v r a p u a n t ë m e r r ­n i n veg la t . Po r sa e r d h ë n vegla t , X h e v i t i , R u d i d h e k a t ë r a pe se m o n t a t o r e t ë t j e r ë f i l luan t ë p u n o n i n me s h p e j ­tës i .

K i s h t e k a l u a r ga t i n j ë o rë d h e t an i p r i t e j t ë v i n t e t r e ­ni . N je rëz i t sh ikon in o r ë n , a f rohesh in t e v e n d i k u p o m o n -tohej sh ina , k t h e n i n k o k ë n n ë d r e j t i m i n k u d u h e j t ë d u k e j t r e n i dhe b ë n i n p a r a s h i k i m e . I sh in k ë t u t ë g j i thë . Z ë v e n d ë s m i n i s t r i me Sekretärin e P a r t i s ë t ë k a n ­t i e r i t v e n i n e v in in , d u k e d i s k u t u a r p ë r d içka. Ca g r a t ë l o d h u r a n g a n a t a p a g j u m ë p o d r e m i t n i n m b i s to l a t p r e j d r u r i t ë s tac ioni t . K a t r i n a , m o t r a e vogël e Xhev i t i t , P r a n ­v e r a d h e n j ë g r u m b u l l i m a d h va j zash b i s e d o n i n d h e q e s h ­n in m e z ë t ë l a r të . R u d i v r a p o n t e s a a n d e j k ë n d e j . D i k u s h i sh te t ë r h e q u r m ë n j a n ë m e M i r ë n . A i i t h o s h t e d içka , d h e ajo v ë s h t r o n t e t u t j e s i e p ë r p i r ë n g a n j ë m e n d i m . K i s h i n da lë e d h e k inezët , d h e g a z e t a r i p o m u n d o h e j t ë s h p j e g o -he j m e t a p ë r n jë g jë t ë n g a t ë r r u a r . B a s h k ë p u n ë t o r i s h k e n -

482

cor, i g j a t ë d h e me f y t y r ë n k r e j t t ë z b e h t ë , ec te n g a d a l ë n ë p ë r p l a t fo rmë , m e b o r s a l i n ë n e m a d h e t ë r r a s u r t he l l ë në k o k ë . Lab i k i s h t e a r d h u r , sic duke t , d r e j t e n g a b a r a k a e ro jës , s epse d y f e k u n e k i s h t e a k o m a në k r a h . Ai v ë s h ­t r o n t e m o n t a t o r ë t , q ë p u n o n i n t ë m b y t u r n ë d j e r së d h e h e r ë p a s h e r e n x i r r t e o r ë n e xhep i t .

N g a g r u m b u l l i i v a j zave d h e g r a v e P r a n v e r a d h e K a ­t r i n a k t h e n i n k o k ë n s h p e s h në d r e j t im in e fushës , a t j e ku n j ë g r u m b u l l i vogël n j e r ëz i sh k i sh in më se n j ë o r ë që v ë r t i t e s h i n n ë një copë vend , p ë r k u l e s h i n n ë tokë , s i k u r k ë r k o n i n d içka t ë h u m b u r , r r i n i n m ë k ë m b ë s i q i r i n j . A t j e i sh in d r e j t o r Fejzoja, s h k r i m t a r i D.D., Soda K a u s t i k e d h e c a m o n t a t o r e t ë t j e rë .

— E ç u d i t s h m e , — t h a d re j to r i p ë r të k a t ë r t ë n h e r ë . Mbi t o k ë n e l agu r d u k e s h i n në d y - t r i v e n d e n jo l la t ë

zeza g j a k u . Më t u t j e i sh te n j ë g u r g j i t h a s h t u i g j akosu r . — K ë s h t u d u h e t të j e t ë , — t h a D.D. — Ai e ka q ë l l u a r

p l a k u n m e k ë t ë gur , k u r s e p l a k u i k a s h t i r ë m e a r m e . K r i s m ë n e dëgjova ve të .

— P e r s e të mos s u p o z o j m ë të k u n d ë r t ë n ? — p y e t i d r e j ­tor i .

— Sepse , po t ë që l l on t e shkes i , do t a k i s h t e v r a r ë p l a ­k u n , — t h a s h k r i m t a r i . — K u r s e p laku , i t r u l l o s u r n g a g o -di t ja me gu r , me sa d u k e t , n u k e godi t i do t p ë r v d e k j e k u n d ë r s h t a r i n .

— E pas t a j ? — P a s t a j do të k e n ë i k u r ande j , s i dy p ë r b i n d ë s h a të

p lagosur . D.D. t r e g o i m e d o r e n ë d r e j t i m t ë k o d r i n a v e , a t j e k u

ho r i zon t i i s h t e m b y t u r n ë mjegu l l . T ë t j e r ë t k t h y e n k o ­kën a n d e j . Mjegu l la v a r e j m b i re l iev in e t okës s i n j ë p e r ­de me s h u m ë pala, e r e n d e d h e e l agur .

— N d o s h t a ande j t u t j e , në n d o n j ë g r y k ë mal i , j a n ë p ë r l e s h u r pë r së r i , — t h a D.D. m e n d u e s h ë m .

Soda K a u s t i k e v ë s h t r o n t e g u r i n e m p r e h t ë . — P l a k i m j e r ë ! — S h k o j m ë , — t h a d re j to r i , — më d u k e t se po v j e n

t r en i .

483

— Mos i t h o n i asgjë K a t r i n e s . — D u h e t l a j m ë r u a r policia, s idoqof të . — N a t y r i s h t .

Që nga l a r g e r d h i f i shkë l l ima e z g j a t u r e lokomot ivës . T ë g j i t h ë k t h y e n k o k ë n a n d e j n g a p o v i n t e t r e n i . N j e r ë ­zit u g j a l l ë r u a n p ë r n j ë h e r ë s h . Ca t u n d n i n d u a r t , ca s h a -mi t ë , c a b ë n i n s h e n j a n g a m ë t ë ç u d i t s h m e t . (Ndosh ta k y i sh te s h k a k u që m a k i n i s t ë t k u j t u a n s e t u r m a e n j e rëzve i sh te e d e h u r , k u r s e në f ak t n j e r ë z i t p ë r çdo r a s t don in t ë l a jmë ro n i n që p ë r së l a r g u t r e n i n , se l inja e h e k u r u d h ë s i sh te d ë m t u a r . )

T r e n i u n d a l në s tac ion d h e m a k i n i s t ë t e d isa nga k o -n d u k t o r ë t u h o d h ë n m e n j ë h e r ë n ë t o k ë p ë r t ë m a r r r ë ve sh se ç 'po b ë h e j . R r e t h t y r e u m b l o d h ë n s h u m ë d a s m o r ë , p o r asn je r i n u k i sh t e n ë g jendje t ë s h p j e g o n t e do t a t ë q ë k i s h ­te n d o d h u r . Në k o h ë n që n j ë r i n g a m a k i n i s t ë t po fliste i z e m ë r u a r me d r e j t o r i n e k a n t i e r i t d h e me ca p u n ë t o r ë , t j e ­t r i shpe j to i t ë m e r r t e në t e l e fon e p r o r ë t e ve t . (Me sa d u ­ket , p i k ë r i s h t ky m a k i n i s t i sh te a i që t h a i p a r i se l in jën h e k u r u d h o r e e k i sh in d ë m t u a r d a s m o r ë t e dehu r . )

N d ë r k a q n g a të g j i t ha d r i t a r e t e vagonëve n je rëz i t zg j a tn in k o k ë n d h e m u n d o h e s h i n t ë m e r r n i n v e s h s e ç 'k i sh te n d o d h u r . A t a q ë i sh in n ë p l a t f o r m ë , n g r i n i n s u -pet . Nga vagon i n ë vagon f l u t u r o n i n fjalë d h e supoz ime nga m ë t ë ç u d i t s h m e t . Disa k u j t o n i n s e i sh t e s h t y p u r d i ­kush , t ë t j e r ë k u j t o n i n s e k i s h t e n d o d h u r n d o n j ë t ë r m e t apo p ë r m b y t j e g j a t ë na t ë s . S h u m i c a p y e s n i n akoma , d h e a s k u s h n u k m u n d t ë s q a r o n t e d o t p ë r asgjë .

L o k o m o t i v a l ë s h o n t e h e r ë p a s h e r e një r e avul l i t ë p ë r h i m ë , t a m a m s i n j ë copë qiel l i t ë vogël , q ë n g r i h e t m e ­n j ë h e r ë l a r t p ë r t ' u b a s h k u a r me q ie l l in e v ë r t e t ë .

N d ë r k a q m o n t a t o r ë t e k i s h i n m o n t u a r m e shpe j t ë s i sh inën . T a n i n j e r ëz i t p o p ë r q a f o h e s h i n , n d a h e s h i n d h e h i p n i n m e v r a p n ë p ë r v a g o n e . D ë g j o h e s h i n t h i r r j e : -«Kën­de j , kënde j» . L o k o m o t i v a f i shkë l l eu . T r e n i u n is . Ai qe v o n u a r v e t ë m g j a s h t ë m i n u t a .

Nga d r i t a r e t e v a g o n ë v e z g j a t e s h i n q i n d r a d u a r d h e

484

s h a m i . P o p ë r s h ë n d e t n i n j o v e t ë m dasmorë t , p o r e d h e p a -sag j e r ë t d h e k o n d u k t o r ë t , b i le e d h e mak in i s t ë t , q ë p a k m ë p a r e i sh in g r i n d u r . N ë n j ë r in n g a v a g o n ë t bug i t i k ë n ­g a :

O m o n t a t o r , o zog s h t e g t a r i pesëv jeçarëve . . .

A t a q ë m b e t ë n n ë s tacion, t u n d n i n d u a r t v a z h d i ­mish t .

T r e n i p o l a r g o h e j d u k e m a r r ë m e ve te f i shkë l l ima t bojë h i r i , z h u r m ë n e b i n a r ë v e d h e këngën .

1967.

485

Nëpunësi i Pal I at it

të Ëndrrave

Mëngjes i i sh te i l agësh t e me sqo të . N d ë r t e s a t mas ive , që çohesh in d r e j t e m b i lëv iz jen e r r u g ë s , me p o r t a l e t e t y r e t ë r e n d a e me k a n a t e t e m b y l l u r a e b ë n i n e d h e më të h i r t ë f i l l imin e d i tes .

E b u Q e r i m i m b ë r t h e u e d h e k o p s ë n e fund i t t ë j a k ë s së pal l tos , a t ë që e s h t r ë n g o n t e z a k o n i s h t t e g r y k a , v ë s h ­t ro i f e n e r ë t e h e k u r t të r r u g ë s me s q o t ë n e r r a l l ë , që u vë r t i t e j p ë r r e t h d h e n d j e u p r a p ë n j ë d r i t h ë t i r ë n ë t r u p .

R r u g a , s i z a kon i sh t në k ë t ë o rë , i sh t e e m b u s h u r plot

489

m e n ë p u n ë s t ë d i k a s t e r e v e q e n d r o r e , q ë s h p e j t o n i n p ë r t ë k a p u r m e k o h ë o r a r i n z y r t a r . D y - t r i h e r ë a t i j i shko i n d ë r m e n d s e mos b ë r i g a b i m q ë n u k m o r i n j ë k a r r o c ë . R r u g a g j e r në T a b i r S a r a j i sh te më e g ja t ë s e ç 'e k i s h t e m e n d u a r d h e , veç kësa j , n ë k ë t ë s q o t ë m u n d t ë r r ë s h q i t j e m b i k a l l -d r ë m .

P o ka lon t e p ë r p a r a B a n k ë s Q e n d r o r e . M ë t u t j e d u k e ­sh in k a r r o c a t ë s h u m t a t ë m b u l u a r a m e b r y m ë p ë r p a r a n j ë n g r e h i n e t j e t ë r mas ive , që k u s h e d i e ç 'm in i s t r i e i sh t e .

D i k u s h p ë r p a r a t i j r r ë s h q i t i në t r o t u a r . E b u Q e r i m i e n d o q i me sy se s i u m b a j t me zor në ças t in e f u n d i t p ë r të m o s r ë n ë kre j t , s i u n g r i t a t y p ë r a t y d h e , d u k e m a l l k u a r n ë p ë r d h ë m b ë e d u k e v ë s h t r u a r h e r ë x h y b e n e l e ro su r , h e ­r ë v e n d i n k u r r ë shq i t i , i k u p ë r p a r a s i i n d ë r k r y e r . K u j ­des , i a bë r i me ve t e E b u Q e r i m i , pa e d i t u r a s v e t ë se k u j t i a d re j to i a t ë fjalë, t ë p a n j o h u r i t apo v e t v e t e s .

N ë t ë v ë r t e t ë s 'k i sh te pse t ë m e r a k o s e j a q s h u m ë . J o v e t ë m q ë n u k k i sh te n d o n j ë o r a r t ë s a k t ë p ë r t ' u p a r a q i t u r , p o r n u k e d in t e nëse i s h t e e d e t y r u e s h m e të p a r a q i t e j në pë rg j i t hë s i g j a t ë m ë n g j e s i t . Befas E b u Q e r i m i u k u j t u a se n u k d i n t e asgjë p ë r o r a r e t e T a b i r Sa ra j i t .

Ra një o r ë d iku nga e m a i ta, me n j ë t i n g u l l t ë b r o n z t ë , s i n ë p u n ë t ë vet , l a rg n ë mjegu l l . E b u Q e r i m i shpe j to i h a ­pa t . J a k ë n p r e j gëzofi e k i s h t e ngVitur p r e j k o h ë s h , m e ­g j i t h a t ë dora e tij b ë r i l ëv iz jen e n j o h u r të ng r i t j e s së sa j . N ë t ë v ë r t e t ë t ë f t oh të t n u k e n d i e n t e t e qafa , p o r d i k u t e b r in j ë t . F u t i do rën n ë n pa l l to , t e x h e p i i b r e n d s h ë m p ë r t ë p a r e n ë s e e k i sh t e a t y f l e t ën e r e k o m a n d i m i t .

K a l i m t a r ë t n ë r r u g ë p ë r një çast i u d u k ë n m ë t ë r r a -l lua r . N ë p u n ë s i t k a n ë m b ë r r i t u r n ë p ë r d i k a s t e r e t e t y r e , m e n d o i m e a la rm, p o r a t y p ë r a t y e qe t ë so i v e t e n : n ë fund t ë fund i t a i s 'k i sh te p u n ë m e ta . A i s ' i sh te a k o m a n ë ­p u n ë s .

L a r g i u d u k s e dal loi n j ë r i n k r a h t ë T a b i r Sara j i t . K u r u a f rua d h e pak , e k u p t o i se n u k k i sh t e g a b u a r . I s h t e v ë r ­t e t ai, m e k u p o l a t e zbeh t a , t ë l y e r a m e n j ë n g j y r ë , q ë d i -k u r d u h e j t ë k i sh te q e n ë e ka l te r , ose, s ë p a k u , n g j y r ë g u r k a l i , d h e q ë t an i m e z i da l lohe j nga s q o t a . Kjo i s h t e n j ë

490

nga p je së t anëso re t ë t i j , k u r s e h y r j a d u h e j t ë i s h t e nga r r u g a t j e të r .

E b u Q e r i m i i e r d h i r r o t u l l n j ë shesh i g j y s m ë t ë s h k r e -të , k u n g r i h e j n j ë x h a m i , m e m i n a r e ç u d i t ë r i s h t t ë hol lë . H y r j a i s h t e v ë r t e t n g a r r u g a t j e të r . N g r e h i n ë s s ë m a d h e të dy k r a h ë t i h u m b i s n i n në sqo t ë , k u r s e p jesa e saj q e n ­d r o r e i sh te e t ë r h e q u r p ë r b r e n d a , s i k u r t ë qe z m b r a p s u r p ë r p a r a diçkaje . E b u Q e r i m i n d j e u a n k t h i n t ' i r r i t e j m e shpe j t ës i p ë r b r e n d a t i j . N j ë r r e s h t i g j a t ë h y r j e s h n g r i h e ­sh in t ë b a r a b a r t a pë r ska j n j ë r a - t j e t r ë s , por , k u r E b u Q e r i ­mi u af rua , pa s e a to n u k i sh in hy r j e , po r p o r t a l e t ë m b y -l lu ra m e k a n a t e t ë l a g u r a , t ë p ë r h a p u r a p r e j k o h ë s h .

A i eci p ë r s ë gjat i , d u k e n d j e k u r m e b i s h t t ë s y r i t a t ë r r e s h t p o r t a l e s h t ë s h k r e t a . N jë n je r i m e x h y b e s e n g a m b i u p r a n ë t i j .

— Ku ësh të h y r j a ? — p y e t i E b u Q e r i m i . N j e r i u m e x h y b e t r e g o i m e d o r e d r e j t i m i n e d j a t h t ë .

M ë n g a e x h y b e s së t i j i s h t e aq e g je rë , s a q ë ajo n u k m o r i a s p a k p je së në t r e g i m i n e k r a h u t . O zot, a k o m a me kë to vesh je , m e n d o i E b u Q e r i m i d u k e e c u r n ë d r e j t i m i n q ë i d h a ajo d o r e e ho l lë mid i s asa j m ë n g e të p ë r b i n d s h m e . P a s n j ë copë h e r e n d j e u p ë r s ë r i c a h a p a p ë r b r i t i j . I s h t e p r a p ë n j e r i u m e x h y b e .

— K ë n d e j , — t h a ai, — h y r j a pë r n ë p u n ë s i t ë s h t ë k ë n ­de j .

E b u Q e r i m i t i e r d h i m i r e që t j e t r i e m o r i p ë r n ë p u -nës . Ai u g jend më në f u n d p ë r p a r a h y r j e s . K a n a t e t e p o r ­tes d u k e s h i n m ë t ë r ë n d a s e ç ' ishin. A t o i sh in k a t ë r , t ë g j i t ha një l lo j , i r e do reza t e r ë n d a p r e j b ronz i . E b u Q e r i ­m i s h t y u n j ë r ë n p r e j t y r e , q ë p ë r çudi u h a p , d h e h y r i n ë një k o r r i d o r të f tohtë , t a v a n i j a s h t ë z a k o n i s h t i l a r t ë i të cilit e b ë n t e të d u k e j s i n j ë f u n d g rope . N g a të g j i t h a a n ë t k i sh t e dye r . E b u Qer imi s h t y u d y e r t m e r a d h ë , g j e r s a n j ë ­ra p r e j t y r e u h a p dhe a i u g j end në n j ë k o r r i d o r t j e t ë r , m ë p a k t ë f toh të . P r a p a n j ë x h a m l l ë k u a i p a m ë n ë fund n je rëz . A t a r r i n i n kokë m ë k o k ë d h e d u h e j t ë i s h i n p o r t i -e rë t , ose, s ë p a k u , n ë p u n ë s q ë s h ë r b e n i n a t je , s e p s e m b a ­n in c a s i u n i f o r m a m e n g j y r ë t ë k a l t e r t ë zbeh të , t ë p ë r a -

491

f ë r t m e n g j y r ë n e k u p o l a v e t ë pa l l a t i t . M a d j e E b u Q e r i m i t i u d u k s e m b i u n i f o r m a t e t y r e dal lo i p ë r n j ë ças t n jo l la t ë n g j a s h m e me ato që i qe d u k u r s e k i s h t e d a l l u a r që l a r g m b i k u p o l a t e që i sh in t ë s h k a k t u a r a n d o s h t a n g a l a g ë s h -t ia . P o a i n u k pa t i k o h ë t ' i v ë r e n t e m i r e t ë g j i t h a kë to , s e ­pse n j e r ëz i t m e u n i f o r m e e l a n ë b i s e d ë n q ë i s h i n d u k e b ë ­r ë d h e i n g r i t ë n s y t ë n ë m ë n y r ë p y e t ë s e . E b u Q e r i m i h a -p i go jën p ë r t ' i p ë r s h ë n d e t u r , p o r k a q h a p u r d u k e j n ë s y ­të e t y r e p a k ë n a q ë s i a që u k i s h t e n d ë r p r e r ë b i s edën , s a -q ë ai , n ë v e n d q ë t ë t h o s h t e «mirëmëngjes»- , s h q i p t o i e m -r i n e n ë p u n ë s i t t e k i cili d u h e j të p a r a q i t e j .

— A h u , p ë r p r a n i m në p u n ë , — t h a n jë r i p r e j t y r e . — K a t i i p a r e n g a e d j a th t a , d e r a n j ë m b ë d h j e t ë .

S i çdo n j e r i që k a p ë r c e n p ë r h e r ë t ë p a r e p o r t ë n e n j ë i n s t i t uc lon i t ë r ë n d ë s i s h ë m q e v e r i t a r e a q m ë t e p ë r q ë v i n t e m e z e m ë r t ë n g r i r ë , m e d y s h i m i n q ë d o t a p r a n o -n i n apo j o n ë p u n ë , E b u Q e r i m i t i a d o n t e z e m r a t ë k ë m -b e n t e d y fjalë m e n je rëz i t e p a r e q ë t a k o n t e a t j e , p ë r p a r a s e t ë s h k o n t e m ë t e j , m i r ë p o a t y r e k a q s h u m ë s 'u d u r o h e j t a n i s n i n p r a p ë a t ë b i sedën e t y r e t ë m a l l k u a r q ë u a k i s h ­te n d ë r p r e r ë , s aqë a i u nis d r e j t k o r r i d o r i t t ë b r e n d s h ë m , s i k u r t a s h t y n i n pas .

— Ja , a n d e j , n g a e d j a th ta , — dëgjo i pas v ê t e s n j ë zë. Pa k t h y e r kokën , eci ande j d h e v e t ë m t r o n d i t j a e ajo d r i -t h ë t i r ë e f t o h t ë që n d i e n t e në g j i t h ë t r u p i n n u k e l in in t a n d i e n t e v e t e n t ë fyer .

K o r r i d o r i i sh t e i g j a t ë d h e i z y m t ë . D y e r t d i ln in në të m e d h j e t ë r a , t ë l a r t a d h e p a n u m r a . A i n u m ë r o i n j ë m b ë ­d h j e t ë d y e r d h e nda lo i . P ë r p a r a s e t ë t r o k i s t e , d o t ë d o n ­t e t ë p y e s t e p ë r t ' u s i g u r u a r e d h e n j ë h e r ë n ë s e i sh t e v ë r ­t e t ajo z y r a e n j e r i u t që k ë r k o n t e . M i r ë p o në a t ë k o r r i d o r t ë g j a t ë s ' d u k e j f r y m ë n je r iu . E b u Q e r i m i u m b u s h m e f r y -m ë , zgja t i d o r ë n d h e t rok i t i f a r e l eh t ë . N g a b r e n d a s ' e r -d h i a sn j ë zë. Ai v ë s h t r o i sa d j a t h t a s ma j tas , p a s t a j t r o k i t i p r a p ë , k ë t ë h e r ë m ë for t . N g a b r e ­n d a p ë r s ë r i s ' e rdh i asn jë pë rg j ig je . P a s t rok i t j e s s ë t r e ­të a i e s h t y u d e r ë n d h e , p ë r ç u d i n ë e t i j , ajo u h ä p f a r e l eh t ë . I t m e r r u a r , d e s h i t a m b y l l t e p ë r s ë r i ,

492

m a d j e zgjat i k r a h u n p ë r t a k a p u r k a n a t i n q ë v a z h d o n t e t ë h a p e j a k o m a m e n jë k r i s m ë va j tue se , po r n ë a t ë ças t s y t ë e t i j p a n e se d h o m a i sh te b o s h . N j ë copë h e r ë q ë n -dro i n ë m ë d y s h j e , t ë h y n t e apo t ë m o s h y n t e n ë a t ë z y r ë pa n je r i . N u k i k u j t o h e j asn jë r r e g u l l o r e apo u d h ë z i m p ë r n jë r a s t t ë t i l l ë . D e r a p u s h o i m ë n ë fund s ë k r i s u r i . Me sy t ë p a l ë v i z s h ë m a i v ë s h t r o n t e ca s tola t ë g j a t ë që i sh in v e n d o s u r a n a s h m û r i t , n ë a t ë z y r ë t ë b o s h a t i s u r . Q ë -n d r o i sa q ë n d r o i t e p r a g u , p a s t a j d o r a i p r e k u f l e t ën e r e -k o m a n d i m i t n ë x h e p i n e b r e n d s h ë m t ë pal l tos , m o r i g u x i -m i n d h e hy r i . D r e q i t a m a r r ë , t h a m e ve t e . N d ë r m e n d s o -lli s h t ë p i n ë e t i j të m a d h e në R r u g ë n M b r e t ë r o r e , f isin e t i j t ë fuq i shëm q ë m b l i d h e j s h p e s h p a s d a r k a v e n ë d h o m ë n e m a d h e me o x h a k , d h e me n j ë lëv iz je t ë p a p r i t u r u u l në n j ë r i n nga s to la t . P ë r fa t të k e q k u j t i m i i s h t ë p i s ë e la s h p e j t dhe ia n d j e u p r a p ë a n k t h i n e m ë p a r s h ë m . V e s h ë t i k a p ë n një s i z h u r m ë zë ra sh q ë n u k k u p t o h e j s e nga v in in . V ë s h t r o i p ë r r e t h d h e v u r i r e s e b r e n d a n ë d h o m ë i s h t e n jë d e r ë t j e t ë r . Z ë r a t d u k e j s i k u r v i n i n q ë p r a p a s a j . N jë co ­pë h e r ë q ë n d r o i , m b a j t i vesh , p o r z h u r m a i s h t e po aq e p a q a r t ë s a n ë fi l l im. T a n i g j i t h ë v ë m e n d j a i u p ë r q e n d r u a t e ajo de rë , p r a p a s ë cilës a t i j i u d u k s e i sh t e n g r o h t ë .

M b ë s h t e u d u a r t n ë g j u n j ë d h e q ë n d r o i g j a t ë a s h t u , p a lëv izur . S ido q ë t ë n d o d h t e , t a n i i sh t e b r e n d a n ë n d ë r -t e s ë n ku r r a l l ë k u j t i k i sh t e q ë l l u a r t ë h y n t e . T h o s h i n s e e d h e m i n i s t r a t m u n d t ë h y n i n k ë t u v e t ë m m e n jë leje t ë v e ç a n t ë . D y - t r i h e r ë k t h e u k o k ë n n g a d e r a p r e j n g a v in in zë ra t , po r e n d i e n t e se, e d h e s i k u r t ë ka lon in o r ë d h e d i ­t e t ë t ë r a në p r i t j e , a i n u k do t ë n g r i h e j p ë r t ë s h t y r ë a t ë de r ë . Ai do të p r i s t e at je , i u l u r në s to l in e g ja të , d u k e b e k u a r fa t in q ë k i s h t e m u n d u r t ë a r r i n t e g jer n ë a t ë zy rë . N u k e k i sh te m e n d u a r s e m u n d t ë n d o d h t e k ë s h t u , k a q th j e sh t . M e g j i t h ë s e s ' k i sh t e q e n ë d h e aq th j e sh t . E p ra , e qor to i ve t en a t y p ë r a ty , n j ë r r u g ë n ë p ë r sqo të , c a p o r t a l e t ë m b y l l u r a , p o r t i e r ë t m e u n i f o r m a n g j y r ë g u r k a l i , n ë v e s -t i b u l i n e s h k r e t ë , a s ' i sh te e t h j e s h t ë e g j i t h ë k jo?

Meg j i tha t ë , p a d i t u r pse, pbhe rë t i u . Në a t ë k o h ë d e r a u h a p d h e E b u Q e r i m i u n g r i t në k ë -

493

m b ë . D i k u s h zgjati kokën , e pa dhe u z h d u k p r a p ë , d u k e e l ënë d e r e n të h a p u r p ë r g j y s m ë . Që b r e n d a u d ë g j u a zë r i i t i j .

— Në p a r a d h o m ë ë sh t ë d ikush . E b u Q e r i m i n u k e k u p t o i sa zgjat i k o h a e p r i t j e s në

k ë m b ë . D e r a k i sh te m b e t u r g j y s m ë e h a p u r , po p r e j a n d e j n u k v i n i n m ë t an i z ë r a n je rëz i sh , p o r v e t ë m n j ë s h t r a k -- s h t r u k i ç u d i t s h ë m . N j e r i u që doli më në f u n d p r e j s a j , i sh t e t r u p s h k u r t ë r . A i m b a n t e n ë n j ë r ë n d o r e n j ë g r u m ­bul l s h k r e s a s h , n ë t ë c i la t E b u Q e r i m i t i u d u k s e s h k a r k o -he j p ë r fat të m i r e g j y s m a e v ë m e n d j e s së n ë p u n ë s i t . Ai e v ë s h t r o i m e g j i t h a t ë n ë m ë n y r ë pye të se . E b u Q e r i m i n d j e u d ë s h i r ë n t ' i k ë r k o n t e n ë n j ë f a r ë m ë n y r ë n d j e s ë q ë e k i ­sh t e n x j e r r ë nga d h o m a , q ë m e s igu r i i sh t e e n g r o h t ë , p o r sh ik imi i s h k u r t a n i t i sh t e i t i l lë , s a q ë E b u Q e r i m i t n u k iu h a p goja, p o r v e t ë m do ra e t i j , me n j ë lëviz je t ë n g a d a l t ë , n x o r i n g a x h e p i f l e t ë r e k o m a n d i m i n d h e , i a zgja t i . T j e t r i zgjat i d o r ë n e desh i ta m e r r t e , po r në ças t e t ë r h o q i a t ë , s i k u r f le ta t ë i sh te e n d e z u r . Ai afroi v e t ë m kokën , l exo i p ë r d y - t r i sekonda , pas t a j e t ë r h o q i e d h e k o k ë n . E b u Q e ­r i m i t i u d u k se në sy t ë e t j e t r i t pa n j ë s h k ë n d i j ë q e s ë n d i e .

— Eja pas meje , — t h a n ë p u n ë s i d h e u d r e j t u a n g a d e ­ra e j a s h t m e .

Ai doli i pa r i në k o r r i d o r d h e E b u Q e r i m i i s h k o i pas . N j ë copë h e r ë u p ë r p o q t ë m b a n t e m e n d r r u g ë n n g a p o s h k o n i n , n ë m ë n y r ë që , k u r t ë di l te , t ë m u n d t ë k u j t o n t e da l j en , p o r pas ta j e pa që kjo p u n ë , v e ç që i sh t e pa k u p t i m , qe e d h e e p a m u n d u r .

K o r r i d o r i i shte a k o m a më i g j a t ë se ç'i qe d u k u r në f i l l im. N d r i ç i m i i v i n t e i d o b ë t nga ca k o r r i d o r e të t j e r a anëso re , n ë n j ë r in p r e j t ë c i lëve a t a u k t h y e n m ë n ë f u n d . N ë p u n ë s i t r o k i t i n ë n j ë d e r ë d h e h y r i , d u k e e l ë n ë d e r ë n t ë h a p u r p ë r Ebu Q e r i m i n . E b u Q e r i m i nden j i n j ë s e k o n -dë në m ë d y s h j e , po t j e t r i i b ë r i s h e n j ë t a n d i q t e d h e a i h y r i n ë z y r ë .

P ë r p a r a s e t ë n d i e n t e n g r o h t ë s i n ë , E b u Q e r i m i n d j e u a r o m ë n e z ja r r i t . N jë m a n g a l l i m a d h p r e j b a k r i qe v e n -d o s u r n ë m e s t ë d h o m ë s . P a s një t r y e z e d r u r i r r i n t e n j ë

494

n je r i m e f y t y r ë t ë v r e n j t u r , t e p ë r t ë g j a t ë . E b u Q e r i m i t i u d u k s e j o v e t ë m k u r h y n ë , p o r q y s h m ë p a r e s y t ë e t i j i sh in t ë n g u l u r t e de ra , s i k u r t ' i p r i s t e .

N j e r i u i s h k u r t ë r , që t a n i E b u Q e r i m i t po i d u k e j i afër t , i u a f rua t j e t r i t d h e d içka i p ë s h p ë r i t i t e v e s h i . S y t ë e f y t y r ë g j a t i t v a z h d o n i n t ë v ë s h t r o n i n n g a d e r a n ë n j ë m ë ­n y r ë t ë a t i l lë q ë t ë d u k e j s e d i k u s h t r o k i s t e a t j e v a z h d i ­m i s h t . Ai dëgjoi sa dëgjoi p ë s h p ë r i m ë n e n ë p u n ë s i t , p a s ­taj d içka m ë r m ë r i t i , p a l ë v i z u r asgjë n ë fy ty r ë . E b u Q e r i ­m i t iu d u k se asgjë s 'do t ë b ë h e j , se f le ta e r e k o m a n d i m i t d h e t ë g j i t ha n d ë r h y r j e t e t j e r a i sh in pa v l e r ë p ë r p a r a a t y r e syve , q ë k u s h e d i pse k i sh in l idh je v e t ë m m e d e r ë n .

. T a m a m në a të k o h ë d içka i t h a n ë . D o r a e t i j , d u k e u f ë r k u a r n ë m ë n y r ë a r m i q ë s o r e m e a s t a r i n e pa l l tos , n x o r i l e t r ë n e r e k o m a n d i m i t , po r në ças t sepse iu d u k se l ë v i -zja e t i j e sh to i z y m t ë s i n ë e a tmos fe rë s d h e v e t ë t i m t h i m e n d o i se m o s i k i s h t e d ë g j u a r gab im, nda j desh i t a fus t e p ë r s ë r i l e t r ë n në x h e p , p o r do ra e n ë p u n ë s i t t ë s h k u r t ë r u zg ja t p i k ë r i s h t nga l e t r a . E b u Q e r i m i t i e r d h i z e m r a në v e n d d h e ia zgjati e d h e më l e t r ën , po r gëz imi i t i j qe i p a -r a k o h s h ë m , sepse n ë p u n ë s i , a s h t u s i e d h e h e r ë n e p a r e , n u k e p r e k u atë . D o r a e t i j b ë r i v e t ë m n jë shen jë në a jër , s i p ë r t ë t r e g u a r r r u g ë n n g a d u h e j t ë l ëv iz te l e t r a p ë r t ë m b ë r r i t u r a t je ku d u h e j . E b u Qer imi , k r e j t i h u t u a r , e k u p t o i m ë n ë fund s e l e t r ë n d u h e j f i a j e p t e n ë p u n ë s i t t je tër , që i sh te p a d y s h i m s h u m ë më i l a r t ë se s h o q ë r u e s i i t i j .

P ë r çudi n ë p u n ë s i i l a r t ë e m o r i f l e t ën d h e , d u k e i s h k ë p u t u r sy t ë nga de ra , (Ebu Q e r i m i e k i s h t e h u m b u r s h p r e s ë n për diçka t ë t i l lë) , n is i t a l e x o n t e . N d ë r s a a i l e -x o n t e , E b u Qer imi n u k i a n d a n t e sytë , m e s h p r e s ë s e d o t ë p a r a z b u l o n t e diçka në f y t y r ë n e t i j , p o r në a t ë ças t nis i të n d o d h t e diçka që E b u Q e r i m i t po i d u k e j e t m e r r s h m e , m a d j e më t e p ë r s e kaq , i s h t e një lloj l l a h t a r e e s h u r d h ë r , e n g j a s h m e m e a të q ë s h k a k t o h e t z a k o n i s h t n g a t ë r m e -te t . N ë t ë vë r t e t ë , e d h e k jo k i s h t e l idh je m e l ë k u n d j e t ; z y r t a r i m e fy ty rë t ë v r e n j t u r , n d ë r s a v a z h d o n t e l e x i m i n , po n g r i h e j da lngada lë n g a v e n d i . Ngr i t j a e t i j i s h t e k a q e

495

n g a d a l t ë d h e n ë m ë n y r ë t ë n j ë t r a j t s h m e , s a q ë i sh te p i k ë ­r i s h t kjo që e t m e r r o i E b u Q e r i m i n , n g a q ë iu d u k se k jo n g r i t j e n u k d o t ë m b a r o n t e k u r r ë d h e s e z y r t a r i i t m e r r -s h ë m , që k i s h t e në do re fa t in e t i j , mu a t y në s y t ë e tij do t ë k t h e h e j n ë n jë p ë r b i n d ë s h . E b u Q e r i m i i s h t e ga t i t ë t h ë r r i s t e «mjaf t , n u k d u a t ë h y j n ë p u n ë , k t h e m a a t ë l e -tër , v e ç m o s u n g r e a sh tu» , p o r në a t ë cast n g r i t j a e z y r -t a r i t m ë n ë fund m b a r o i .

S h t a t i i t i j , p ë r h a b i n ë e E b u Q e r i m i t , i sh t e m e s a t a r . E b u Q e r i m i m o r i f r y m ë thel lë , po r l e h t ë s i m i i t i j i sh te i p a -r a k o h s h ë m . P a s ngr i t j es , n ë p u n ë s i i l a r t ë , në n j ë m ë n y r ë po aq të n j ë t r a j t s h m e , n i s i t ë z h v e n d o s e j n g a v e n d i i t i j . Ai po ec t e n g a t r y e z a p ë r t ' i u a f rua r m e s i t t ë d h o m ë s . N ë p u n ë ­si që e k i s h t e sjellë E b u Qer imin , e d i n t e sic d u k e t k ë t ë gjë d h e i sh te m ë n j a n u a r pë r t a l ë n ë t ë ka lon t e . K ë t ë h e r ë E b u Q e r i m i n d j e u t ë l eh tësohe j v ë r t e t . I s h t e n j ë n g r i t j e e t h j e s h t ë nga v e n d i e t r u p i t të m p i r ë n g a q ë n d r i m i i g j a ­të , n g a v u a j t j a p r e j h e m o r r o i d e v e a p o nga c ë r m a , k u r s e a i k i s h t e v ë n ë k u j ë n me ve t en e ve t . V ë r t e t n u k i sh t e m i ­re me n e r v a t k o h ë t e fundi t .

P ë r h e r ë t ë p a r e a t ë m ë n g j e s s y t ë e E b u Q e r i m i t v ë s h t r u a n me g u x i m i n e tij t ë z a k o n s h ë m sy t ë e n jë n j e ­r i u t j e t ë r . Z y r t a r i e k i sh t e a k o m a l e t r ë n e r e k o m a -n d i m i t n ë d o r e . E b u Qer imi p r i s t e q ë a i t ' i t h o s h t e : « k a m d i jen i p ë r t y , d o t ë p r a n o h e s h n ë p u n ë » , ose n ë m o s kaq , së p a k u d içka s h p r e s ë d h ë n ë s e , n jë o r e m t i m p ë r j a v ë t e a r d h s h m e , apo s t i n ë t e a r d h s h m e . Jo më ko t k u s h ë r i n j t ë e t i j t ë s h u m t ë k i sh in dy m u a j e ca që k i sh in b ë r ë të g j i ­t h a p ë r ç a p j e t e n e v o j s h m e pë r p ë r g a t i t j e n e kët i j t ' ik imi . K u r s e ai, E b u Qer imi , q e l e b e t i t u r p a r a k o h e p ë r p a r a k ë ­ti j n ë p u n ë s i t ë l a r t ë , i cili n d o s h t a k i s h t e më s h u m ë n e v o -j ë t a m b a n t e m i r e me fisin e tij t ë f u q i s h ë m , sesa v e t ë E b u Q e r i m i me t ë . N d ë r s a e v ë s h t r o n t e , E b u Q e r i m i nd ihe j k a q i qe të , s a q ë n jë ças t iu d u k se l ë k u r a e f y t y r ë s së t i j i sh te e a f të të p i l l te mad j e e d h e n j ë buzëqesh j e . D h e a i d o t a b ë n t e m e s igur i n jë g jë t ë t i l lë , s iku r t ë mos n d o ­d h t e d içka m i z o r i s h t e p a p r i t u r . Në k ë m b ë , p ë r p a r a t i j , z y r t a r i i r ë n d ë s i s h ë m e palosi me k u j d e s l e t r ë n e r e k o -

496

m a n d i m i t d h e , në k o h ë n që E b u Q e r i m i p r i s t e f jalën e t i j t ë m i r e , t j e t r i e grisi a t ë në k a t ë r copa. E b u Q e r i m i u d r o d h . A i h a p i gojën , pë r t ë t h ë n ë d içka apo n d o s h t a t h j e s h t p ë r t ë p ë r b a l l u a r n e v o j ë n p ë r ajër , por , s i k u r t ë m o s m j a f t o n t e g r i s j a e l e t rës , z y r t a r i b ë r i n j ë h a p d r e j t m a n g a l l i t d h e i h o d h i copa t e saj në t ë . N jë f l akë e s h p e j t ë l o d r u e s e kaloi n j ë ças t m b i p r u s h i n e p ë r g j u m u r , që d u ­k e j si i t h i n j u r n g a s h t r e s a e h i r i t , p a s t a j u s h u a , d u k e l ë n ë pas l e t r ë n e s h k r u m b u a r .

— Në T a b i r Sa ra j n u k p r a n o h e n r e k o m a n d i m e , — t h a z y r t a r i me një zë t ë t i l lë , që E b u Q e r i m i t i ku j to i t i ngu l l i n e o rës së v e t m u a r në m e s n a t ë .

E b u Q e r i m i k i sh t e n g r i r ë n ë k ë m b ë . A i n u k e k u p -t o n t e s e ç 'duhe j t ë b ë n t e : t ë r r i n t e a k o m a a ty , t ë i k t e m e n j ë h e r ë , t ë p r o t e s t o n t e , apo t ë k ë r k o n t e nd jesë . S i k u r t ë k u p t o n t e n j ë r ë n p r e j ideve t ë t i j , n ë p u n ë s i i s h k u r t ë r që e k i s h t e s h o q ë r u a r , doli q e t ë s i s h t n g a zy ra , d u k e e l ënë E b u Q e r i m i n v e t ë m p ë r v e t ë m m e z y r t a r i n . A t a i sh in t a ­n i ba l l e p ë r ba l l e në t ë dy ja a n ë t e m a n g a l l i t . P o r kjo n u k v a z h d o i g ja të . M e p o a to lëviz je t ë n g a d a l t a m e t ë ci la t k i s h t e a r d h u r g je r at je , n ë n j ë k o h ë q ë E b u Q e r i m i t i u d u k p a m b a r i m i s h t e gja të , z y r t a r i u t ë r h o q p ë r s ë r i m b r a p s h t g je r në v e n d i n e ve t , pas t ryezës , p o r n u k u ul . Ai v e t ë m u kol l i t l eh të s i p ë r p a r a n j ë f jal imi d h e , d u k e v ë s h t r u a r h e r ë de rën , h e r ë E b u Qer imin , t h a :

— Në T a b i r S a r a j n u k p r a n o h e n r e k o m a n d i m e , s epse n jë gjë e t i l lë , d o m e t h ë n ë r e k o m a n d i m i , ë s h t ë në k u n d ë r -s h t i m me t h e l b i n e T a b i r Sa ra j i t .

E b u Q e r i m i n u k kup to i asg jë . — Jo h y r j a e - n d i k i m e v e t ë j a s h t m e , por , p ë r k u n d r a z i ,

m b y l l j a e t y r e , jo d e p ë r t i m i , p o r izol imi , p ra , jo r e k o ­m a n d i m i , por m o s r e k o m a n d i m i ë sh t ë n j ë nga k r i t e r e t b a -z ë t ë T a b i r Sara j i t . Meg j i t ha t ë q ë so t t i p r a n o h e s h n ë p u n ë në P a l l a t i n e E n d r r a v e .

Ç 'ësh të k ë s h t u ? t h a me v e t e E b u Qer imi . S y t ë e t i j , s i p ë r t ' u s i g u r u a r e d h e një he rë , v ë s h t r u a n m b e t u r i n a t e f le-tës së s h k r u m b u a r m b i p ë r g j u m j e n e p r u s h i t p l ak .

— Po , t i q y s h t an i je i p r a n u a r k ë t u , — p ë r s ë r i t i z y r t a -

3 2 - 2 497

" r i , që , sic d u k e t , e k i s h t e k a p u r v ë s h t r i m i n e E b u Q e r i m i t . A i u m b u s h m e f r y m ë dhe , pas i m b ë s h t e t i d u a r t m b i

t r y e z ë ( v e t ë m t a n i E b u Q e r i m i v u r i r e s e s y p r i n a e t r y e -zës i s h t e p lo t me dosje) , filloi t ë f l i s te :

— T a b i r Saraj i , ose P a l l a t i i Ë n d r r a v e , sic e q u a j n ë në g j u h ë n e s o t m e , ë sh t ë n j ë nga i n s t i t uc ione t më t ë r ë n d ë -s i s h m e t ë s h t e t i t t o n ë t ë m a d h p e r a n d o r a k .

Ai p u s h o i disa cas te , d u k e e v ë s h t r u a r E b u Q e r i m i n n ë n j ë m ë n y r ë t ë t i l lë , s i k u r t ë d o n t e t ë m e r r t e v e s h s e g jer në ç ' shka l lë i s h t e në g jend j e i p o r s a a r d h u r i t ë k u p -t o n t e f ja lët e t i j .

— B o t a e ka n j o h u r e d h e më p a r e r ë n d ë s i n ë e ë n d r r a ­ve d h e ro l in që k a n ë l u a j t u r a to në f a t e t e s h t e t e v e d h e të s u n d i m t a r ë v e , — v a z h d o i ai. — Ti n d o s h t a ke d ë g j u a r p ë r O r a k u l l i n e Delf i t në G r e q i n ë e v je të r , p ë r ë n d ë r r -shp j egues i t e f a m s h ë m r o m a k ë , a sy rë , pe r s e , m o n g o l e e t ë t j e r ë . Në l i b r a t e v j e t ë r t r e g o h e n me r a d h ë g j i t hçka që k a n ë b ë r ë a t a pë r p a r a l a j m ë r i m i n d h e p a r a n d a l i m i n e f a tkeqës ive , ose p ë r a to q ë s ' kanë m u n d u r t ë b ë j n ë , s e p ­se n u k u k a n ë b e s u a r , ose u k a n ë b e s u a r t e p ë r v o n ë , me një fjalë p ë r g j i thë a to ng ja r je , s injal i p ë r të ci la t u d ë r -g u a m ë p a r e dhe r r j e d h a e t ë ci lave n d r y s h o i apo n u k n d r y s h o i n g a z b ë r t h i m i i kë t i j s injal i . E g j i t hë kjo t r a d i ­t e ka q e n ë p a d y s h i m e r ë n d ë s i s h m e , p o r ajo s ' ë sh të veçse d içka e z b e h t ë në k r a h a s i m me f u n k s i o n i m i n m a d h ë s h t o r të T a b i r Sara j i t . Sepse , i pa r i në h i s t o r i n ë e bo tes , s h t e t i y n ë p e r a n d o r a k e n g r i t i në një n ive l të r i s h p j e g i m i n e ë n d r r a v e , d u k e e z y r t a r i z u a r a të .

E b u Q e r i m i d ë g j o n t e i m a h n i t u r f jalët e n ë p u n ë s i t të l a r t ë . A i a k o m a s'e k i s h t e m a r r ë v e t e n n g a g j i thë a to që i k i s h i n n d o d h u r a t ë m ë n g j e s , d h e k ë t o fraza, s a t ë r r j e -d h s h m e a q e d h e t ë n g a t ë r r u a r a , b in in t a n i m b i t ë s i p ë r t ë m b u s h u r k u p ë n .

— J o ë n d r r a t ë v e t m u a r a t ë n j e r ë z v e t ë v e ç a n t ë , q ë pë r n j ë a r s y e ose n j ë t j e t ë r shpa l l e sh in t ë p r i v i l e g j u a r n ë k ë t ë s fe re d h e që k i s h i n p r a k t i k i s h t m o n o p o l i n e p a r a -t h ë n i e s m e anë t ë s in ja leve h y j n o r e , p o r T a b i r To t a l - i n , d o m e t h ë n ë ë n d r r a t e g j i t h ë sh te t a sve , pa p ë r j a s h t i m , v u r i

498

s i d e t y r ë të s i s t emon te e të s h q y r t o n t e Pa l l a t i y n ë i Ë n d ­r rave , . i k r i j u a r me i n t e r e s i m i n e d r e j t p ë r d r e j t ë të s u l l t a -n i t s o v r a n . Kjo i sh t e n j ë n d ë r m a r r j e m a d h ë s h t o r e , p ë r ­p a r a së cilës g j i thë o r a k u j t e Delfit , apo k a s t a t e p r o f e t ë -ve e m a g ë v e të d i k u r s h ë m d u k e s h i n të vegjël e q e s h a r a ­ke . I d e j a e sov ran i t p ë r k r i j im in e T a b i r To t a l ï t u m b ë -s h t e t në fak t in që a l l a h u e h e d h ë n d r r ë n s in j a l i zuese m b i g lob in t okëso r n ë p o a t ë m ë n y r ë t ë s h k u j d e s u r , s ic h e d h y l b e r i n apo r ru f enë , apo af ron befas n jë k o m e t ë , q ë k u -s h e d i n g a ç ' the l lës i ra t ë m i s t e r s h m e t ë kozmos i t e t e r - -heq . P r a a i e h e d h s in ja l in e t i j m b i glob, pa v ë n ë re se ku b ie a i s in ja l , sepse n g a l a rgës i a ku a i ësh të , s ' ka n g e t ë m e r r e t m e hol lës i ra t ë t i l la . Ë s h t ë d e t y r a j o n ë t ë q ë m t o j -më se ku b ie kjo ë n d ë r r , t a g j e j m ë a t ë mid i s m i l i o n a e m i l i a r d a ë n d ë r r a v e t ë t j e ra , a s h t u sic m u n d t ë g j e n d e t n j ë m a r g a r i t a r midis n jë s h k r e t ë t i r e m e r ë r ë . Sepse n j ë ë n ­d ë r r e t i l lë , e r ë n ë si n j ë s h k ë n d i j ë e h u m b u r në n j ë r i n n g a t r u t ë e mi l iona n j e r ëzve që f lenë, m u n d t ë p a r a n d a -lojë f a t k e q ë s i n ë e s h t e t i t e l e sov ran i t , t ë s h m a n g ë l u f t ë n apo m o r t a j ë n , t ë l indë i d e t ë re ja . P r a n d a j ky P a l l a t i Ë n ­d r r a v e n u k ësh të ë n d ë r r , p o r n jë n g a b a z a t e s h t e t i t . K ë ­tu , m ë m i r e s e n g a çdo s t u d i m , p rocesve rba l , r a p o r t i n -s p e k t o r ë s h , re lac ion pol icie apo g u v e r n a t o r ë s h t ë p a s h a -l l ëqeve , k u p t o h e t g j end j a e v ë r t e t ë e p a r a n d o r i s ë . S e p s e n ë k o n t i n e n t i n e p ë r n a t s h ë m t ë g j u m i t g j e n d e t d r i t a d h e t e r r i i n je rëz imi t , m ja l t i d h e h e l m i , m a d h ë s h t i a d h e m j e -r i m i i t i j . G j i thçka që ë s h t ë e t u r b u l l t d h e e r r e z i k s h m e , apo që do të j e t ë e t i l lë p a s d isa v j e t ë sh apo p a s d i s a s h e -ku j sh , e j e p s h e n j ë n e p a r e në ë n d r r ë n e n j e r i u t . A s n j ë pas ion apo m e n d i m i m p r a p s h t ë , r r e b e s h apo k a t a s t r o f ë , r e b e l i m apo k r i m n u k ë s h t ë e m u n d u r t ë mos d ë r g o j ë h i -j e n e v e t s h u m ë kohë m ë p a r e s e t ë sh faqe t a i v e t ë n ë b o ­t e . N d a j poros ia e p a d i s h a h u t s o v r a n ë sh t ë e t i l l ë që a s ­n jë ë n d ë r r , e p a r e qof të e d h e n ë kuf i j t ë m ë t ë l a r g ë t t ë sh t e t i t , qof të edhe n g a robi më i h u m b u r i a l l ahu t , t ë m o s m b e t e t j a s h t ë shoshi t jes s ë T a b i r Sara j i t . K u r s e po ros i a t j e t ë r a k o m a më e r ë n d ë s i s h m e ë s h t ë që p a s q y r a e d a l ë s i r r j e d h i m i mbledhjes , s i s t e m i m i e s t u d i m i t të ë n d r r a v e

499

t ë d i tes , t ë j a v ë s apo të mua j i t , t ë j e t ë e s a k t ë d h e jo e p ë r -ç u d n u a r . P ë r k ë t ë , v e ç p u n ë s s ë m a d h e p ë r p ë r p u n i m i n e m a t e r i a l i , n jë r ë n d ë s i t ë m a d h e ka m b y l l j a e p i o t e e T a ­b i r Sa ra j i t n d a j çdo n d i k i m i t ë j a s h t ë m . Sepse p i k ë r i s h t j a s h t ë T a b i r S a r a j i t k a forca t ë n d r y s h m e , q ë p ë r n j ë a r s y e ose n j ë t j e t ë r j a n ë t ë i n t e r e s u a r a t ë fu t in n d i k i m i n e t y r e k ë t u , n ë m ë n y r ë q ë që l l imet , i d e t ë apo m e n d i m e t e t y r e t ë p a r a q i t e n pa s t a j gjoja s i s in ja le t ë s h e n j t a t ë h e d h u r a n g a a l l ahu m b i t r u t ë e f j e tu r n j e r ëzo re . Nda j në T a b i r S a r a j n u k p r a n o h e n r e k o m a n d i m e t .

P a d a s h u r s y t ë e E b u Q e r i m i t e v ë s h t r u a n f le tën e s h k r u m b u a r t ë r e k o m a n d i m i t , që , e ho l l ua r e d h e m ë , l ë -k u n d e j t a n i s i h i je m b i p r u s h i n e manga l l i t .

— Ti do të p u n o s h në s e k t o r i n e se leks ion imi t , — v a ­zhdoi z y r t a r i m e p o a t ë t o n . — T i m u n d t a n i s j e p u n ë n n ë s e k t o r ë m ë t ë p a r ë n d ë s i s h ë m , a s h t u sic n i s in z a k o n i s h t f i l les tarë t , p o r t i do të fi l losh p u n ë n d r e j t e në s e l eks ion im, s e p s e p ë l q e h e s h p r e j ne sh .

R r ë s h q i t a z i n j ë r i sy i E b u Q e r i m i t v ë s h t r o i l o d r i m i n e f le tës së s h k r u m b u a r , s i k u r t ' i t h o s h t e : a k o m a s ' je z h d u - ' k u r ?

— K ë r k e s a e p a r e d h e k r y e s o r e që k ë r k o h e t p r e j t e je , — vazhdo i t j e t r i , — ësh t ë s e k r e t i i p iote . K u r r ë të mos h a ­r r osh se T a b i r Sa ra j i ë s h t ë n j ë i n s t i t u c i o n k r e j t ë s i s h t i m b y l l u r .

A i ng r i t i n j ë r ë n nga d u a r t p r e j t r y e z ë s d h e , d u k e m ë -n j a n u a r n j ë r i n g i sh t p r e j t ë t j e r ëve , bë r i n jë s h e n j ë k ë r c ë -n i m i në a jër .

— S h u m ë n j e rëz e s h u m ë r r y m a k a n ë d a s h u r t ë in f i l -t r o j n ë k ë t u , po r T a b i r Sa ra j i s ' ka r ë n ë k u r r ë në g rackë . I v e t m u a r a i q ë n d r o n mid i s za l l ah i së n j e r ëzo re , i v e ç u a r , j a s h t ë k o r e n t e v e d h e g r i n d j eve p ë r p u s h t e t , i m b y l l u r p ë r k ë d o d h e i p a p ë r z i e r m e a s k ë n d . T ë g j i t ha a t o q ë t ë t h a ­shë , m u n d t ' i h a r r o s h , po r n jë g jë s ' d u h e t t ë h a r r o s h k u ­r r ë , b i r i im, p o r o s i n ë p ë r m b a j t j e n e s ek re t i t . Kjo s ' ë sh të poros i . Ky ë s h t ë u r d h r i i m a d h i T a b i r Sa ra j i t . D h e t a n i fillo nga p u n a . Në k o r r i d o r do t ë p y e s ë s h ku . n d o d h e t

500

s e k t o r i i s e l eks ion imi t . Sa t ë m b ë r r i s h t i , a t je do t ë j e n ë l a j m ë r u a r p ë r g j i thçka . M e ha i r .

E b u Q e r i m i e k i s h t e k o k ë n a k o m a t ë t r u l l o s u r k u r doli n ë ko r r ido r . S ' k i sh t e asn jë f r y m ë n je r iu q ë t a p y e s t e s e n g a d u h e j t ë ec te p ë r t ë m B ë r r i t u r në se l eks ion im, nda j n is i t ë ec te k u t u r u . N ë v e s h ë k i s h t e a k o m a c o p e r à t ë f ja-l im i t t ë n ë p u n ë s i t t ë l a r t ë . Ç ' ë sh të k ë s h t u ? t h a d y - t r i h e ­r ë me" v e t e d h e lëvizi kokën , s i k u r t ë d o n t e t ë s h k ë p u t e j p r e j t y r e . P o r ato, në v e n d që t ë s h q i t e s h i n , e n d i q n i n p a s me k ë m b ë n g u l j e . M a d j e në a t ë s h k r e t i k o r r i d o r e s h , i d u ­ke j s e a to , t ë p ë r p l a s u r a e t ë s h u m ë f i s h u a r a n ë p ë r m u r e t d h e ko lona t , t i ngë l lon in a k o m a m ë z y m t ë . T i d o t ë f i l losh p u n ë n d r e j t e në se leks ion im, sepse t i p ë l q e h e s h p r e j ne sh .

E b u Qer imi , pa e d i t u r a s v e t ë pse , shpe j to i h a p a t . S e -- l e k s i - o n i m , p ë r s ë r i s t e m e ve te f jalën q ë t a n i , n ë v e t m i , i t i ngë l lo i a k o m a m ë ç u d i t s h ë m . N ë the l lës i t ë k o r r i d o r i t dal loi n j ë s i lue të , q ë n u k k u p t o h e j m i r e n ë ik t e apo v i n t e d r e j t t i j . E b u Q e r i m i desh i t ' i b ë n t e zë, apo s ë p a -k u t ' i j e p t e n j ë shen jë , p o r s i l ue t a i s h t e t e p ë r l a rg . A t ë ­h e r ë shpe j to i h a p a t d h e i sh te ga t i t ë v r a p o n t e , t ë t h ë r r i s ­te, v e ç të a r r i n t e a t ë n j e r i , që i d u k e j t a n i s i i v e t m i s h p ë -t i m t a r n ë a t ë k o r r i d o r t ë p a s h p r e s ë . T e k ecte k ë s h t u , ga t i më v r a p , d i k u nga e m a j t a dëgjoi n jë g r u m b u l l h a p a s h t ë r e n d e . Ngada lëso i ec jen d h e m b a j t i vesh . H a p a t p o v i n i n n g a n j ë k o r r i d o r a n ë s o r që d i l te në k o r r i d o r i n e m a d h . Z h u r m a e t y r e i sh te e r r e g u l l t d h e k ë r c ë n u e s e . E b u Q e r i ­mi k t h e u k o k ë n d h e e pa g r u m b u l l i n e vogël t ë n j e r ëzve q ë p o e c n i n t ë h e s h t u r , t ë g j i thë m e c a dosje t ë m ë d h a n ë d u a r . K a p a k ë t e dos jeve k i sh in t ë n j ë j t ën n g j y r ë t ë z b e h ­të g u r k a l i , s i k u p o l a t e n g r e h i n ë s d h e u n i f o r m a e p o r t i e -r ë v e .

— Ju l u t e m , a m u n d t ë më t h o n i , s i m u n d t ë shko j në s e l e k s i o n i m ? — p y e t i me zë t ë d r u a j t u r E b u Q e r i m i , k u r g r u p i ka lo i a n a s h t i j .

—_Kthehu m b r a p s h t , a n d e j nga ke a r d h u r , — i t h a n j ë zë p a k ë z i ng j i ru r . — D u k e s h që je i r i .

E b u Q e r i m i p r i t i s a t j e t r i m b a r o i n j ë kol l i t je t ë g j a ­të , p ë r t ë d ë g j u a r s e d u h e j t ë k t h e h e j në k o r r i d o r i n e k a -

501

t ë r t në a n ë n e d j a th t ë , pë r t ë g j e t u r shka l l ë t që do t a n g j i t -n i n në k a t i n e dy të , ku d u h e j p a s t a j t ë p y e s t e p ë r s ë r i .

— F a l e m n d e r i t , zotni , — t h a E b u Q e r i m i .

— S 'ka gjë , — t h a i p a n j o h u r i . — K h u , k h u , — dëgjo i E b u Q e r i m i p a s s h p i n ë ko l l i t j en e t i j d h e pas saj f ja lë t : m ë d u k e t s e j a m f tohu r keq .

E b u Q e r i m i t i u desh m ë t e p ë r s e n j ë ç e r e k o re p ë r t i g j e t u r Se l eks ion imin . At je n d ë r k a q e p r i s n i n .

— Ju j en i E b u Q e r i m i ? — i t h a n j e r iu i p a r e që t a k o i at je , pa e l ë n ë a t ë të h a p t e go jën .

E b u Q e r i m i b ë r i «po» me k o k ë .

— Ejan i me m u a , — t h a t j e t r i , — shef i ju p rê t .

E b u Q e r i m i eci i b i n d u r p a s t i j . A t a k a l u a n n ë p ë r ca salla që k o m u n i k o n i n me n j ë r a - t j e t r ë n , në t r y e z a t e g j a -t a t ë t ë c i l ave m e d h j e t ë r a n j e r ë z r r i n i n t ë p ë r k u l u r m b i dos"je t ë h a p u r a . A s k u s h n u k t r e g o i a s k u r e s h t j e n më t ë vogël p ë r E b u Q e r i m i n d h e s h o q ë r u e s i n e t i j , h a p a t e t ë ci lëve t i ngë l lon in s h k o q u r m b i d y s h e m e .

Shef i r r i n t e pas n jë t r y e z e t ë g ja të , njël loj s i t ë t j e r a t , p ë r p a r a d y dos jeve . N j e r i u q ë s h o q ë r o n t e E b u Q e r i m i n , i u a f rua d h e i t h a d içka t e v e s h i . E b u Q e r i m i pa t i p ë r s h t y -p jen se shef i n u k dëgjoi asg jë . S y t ë e t i j v a z h d o n i n t ë p ë r -p in in f l e t ën e s h k r u a r të dos j es, dhe n j ë ças t E b u Q e r i ­m i t iu d u k se në a n ë t e a t y r e s y v e m b ë r r i n t e s i n j ë da l lgë e d o b ë s u a r p jesa anëso re e n j ë t m e r r i , q e n d r a e të c i l i t d u h e j t ë i s h t e la rg .

E b u Q e r i m i p r i s t e që s h o q ë r u e s i i t i j t ë p ë r k u l e j p r a ­pë te v e s h i i shef i t d h e t ' i p ë s h p ë r i s t e të n j ë j t ën gjë, p o r

502

t j e t r i s ' k i sh te n d ë r m e n d t a b ë n t e n j ë g jë t ë t i l lë . F a r e i qe të , a i p r i s t e që shefi t ë s h k ë p u t e j n g a dos ja .

Kjo v a z h d o i g ja të . H e r ë - h e r ë E b u Q e r i m i t i d u k e j se shefi n u k do t ' i n g r i n t e s y t ë k u r r ë nga ajo dos j e d h e a t a do t ë r r i n i n a t y n ë k ë m b ë m e o rë t ë t ë r a , n d o s h t a g jer n ë m b a -r i m i n e o r a r i t z y r t a r e n d o s h t a e d h e më t e p ë r . P ë r s ë r i i sh te qe tës i e t he l l ë . Veç f ë sh fë r imës së l e h t ë të f l e tëve që k t h e h e s h i n , s 'dëgjohej asgjë . E b u Q e r i m i v u r i r e n d ë r k a q se shefi n u k l e x o n t e m ë , v ë s h t r i m i i t i j r r i n t e s i i n g r i r ë pezul l m b i dos jen , pa a sn j ë fokus . Sic duke t , m e n d o h e j p ë r a t ë që k i s h t e l exua r . Kjo vazhdo i po aq g ja të , s a l e -x i m i . M ë n ë f u n d shefi f sh iu s y t ë m e d u a r , s i k u r t ë h i q t e p r e j t y r e n j ë p e r d e t ë f u n d i t d h e i ng r i t i d r e j t E b u Q e r i ­mi t . Da l lga e d o b ë s u a r e t m e r r i t i sh te f a s h i t u r p lo tës i sh t n ë to .

— Ti je i p o r s a a r d h u r i ?

E b u Q e r i m i pohoi me kokë . Pa t h ë n ë asgjë, shefi u n g r i t d h e eci p ë r p a r a , m e s p ë r m e s t r y e z a v e t ë g ja ta . D y t ë t j e r ë t i s h k u a n pas . A t a k a l u a n n ë p ë r ca sal la që E b u Q e r i m i t h e r ë i d u k e s h i n s i s a l l a t në t ë c i la t k i s h t e k a l u a r n jë h e r ë , e h e r ë s i të t j e ra .

V e n d i n e t i j të p u n ë s i a i e dal loi që la rg . I sh t e n j ë d o -sje e p a h a p u r , pas së ci lës n u k k i s h t e asn jer i . Shef i nda lo i p r a n ë sa j d h e i t r ego i me g i sh t n jë v e n d mid i s t r y e z ë s d h e k a r r i g e s bosh .

— Ky ë s h t ë vend i yt i p u n ë s , — t h a .

E b u Q e r i m i vësh t ro i dos jen e p a h a p u r me k a p a k ë t ë k a l t ë r e m ë .

— Se l eks ion imi ka s h u m ë sal la s i kjo, — t h a shefi , d u ­ke b ë r ë n j ë lëviz je t ë g j e r ë me k r a h u n e d j a th t ë . — Ky ë sh t ë një n g a s e k t o r ë t m ë t ë r ë n d ë s i s h ë m t ë Tab i r i t . E k -zis ton m e n d i m i se gjoja t h e l b i i T a b i r Sa ra j i t ë s h t ë I n t e r ­p r e t i m i . P o r kjo s 'është e v ë r t e t ë . I n t e r p r e t u e s i t h i q e n s i a r i s t ok rac i a e Tab i r i t . A t a na s h i k o j n ë me n j ë f a r ë n ë n -çmimi , p ë r t ë m o s t h ë n ë m e p ë r b u z j e , n e se leks ionues i t . P o r d u h e t ta d i sh se k r e n a r i a e t y r e ë sh t ë e ko të . Çdo n j e -

503

r i që ka dy p a r a m e n d , e k u p t o n m e n j ë h e r ë s e pa ne , pa Se leks ion imin , I n t e r p r e t i m i m b e t e t s i m u l l i r i p a u jë . Baza e p u n ë s së t y r e v a r e t n g a ne . Baza e sukses i t .

Shef i b ë r i n j ë lëv iz je m e dore . Ne jse . T i d o t ë p u n o s h v e t ë k ë t u d h e d o t a k u p t o s h

m i r e k ë t ë gjë. U d h ë z i m e t k r y e s o r e beso j se i ke m a r r ë . U n e n u k do t ë t ë t r e g o j so t g j i thë s t r u k t u r e n e p u n ë s , që mos t ë t ë r ë n d o j m e g j ë r a t ë p a r a k o h s h m e q y s h d i t ë n e p a r e . D o t ë t ë t r ego j v e t ë m a q s a m u n d t ë t ë d u h e t n ë f i ­l l im. Të t j e r a t do t ' i mësosh shka l l ë - shka l l ë . Kjo k ë t u ë s h t ë sal la e p a r e e Se leks ion imi t .

Shef i bë r i p r a p ë n j ë lëvizje r r o t u l l o r e m e d o r e . — Midis ne sh ne e q u a j m ë k ë t ë me s h a k a Sa l l a e Q i q r a -

ve , — vazhdoi ai, — s e p s e k ë t u b ë h e t s p a s t r i m i i p a r e i ë n d r r a v e . Me një f jalë k ë t u nis g j i t hçka . Kë tu . . .

Ai mbyl l i s y t ë p ë r g j y s m ë s i p ë r të g j e t u r f i l l in e k ë -p u t u r t ë m e n d i m i t .

— Nejse , — ia b ë r i p a s pak . — Që të j e m i s a k t ë , d u h e t të t h e m se s p a s t r i m i i p a r e b ë h e t n g a s eks ione t e bazës . A to j a n ë r r e t h n jë m i j ë e n ë n t ë q i n d në g j i t h ë p e r a n d o r i n ë d h e secili p re j t y r e ka n ë n s e k s i o n e t e ve t a , d h e t ë g j i tha kë to , p ë r p a r a se t ' i n i s in ë n d r r a t p ë r në q e n d ë r , u bë jnë n jë s p a s t r i m p a r a p r a k . P o r a i ë s h t ë i p a m j a f t u e s h ë m . Spas t r im i i p a r e i v ë r t e t ë fil lon k ë t u . A s h t u s ic n d a h e t g r u r i nga egjra , a s h t u n d a h e n k ë t u ë n d r r a t m e v l e r ë nga a to p a v le rë . P i k ë r i s h t kjo n d a r j e , k y q ë r i m p ë r b ë n t h e l -b in e Se loks ion imi t . K u p t o n ?

V ë s h t r i m i i she f i t sa v e n t e g j a l l ë r o h e j . F j a l ë t që në f i ­l l im i g jen te me sa d u k e t me v ë s h t i r ë s i , t a n i i v i n i n më t e p ë r se ç'i d u h e s h i n p ë r m e n d i m e t e t i j , nda j a i sa v e n t e e shpe j t on t e t ë fo lu rën , s i t ë d o n t e t ' i v i n t e në p u n ë që t ë g j i tha .

— P i k ë r i s h t ky ë s h t ë the lb i i p u n ë s sonë , — vazhdoi , — të q ë r o h e n p r e j dos jeve g j i thë ë n d r r a t pa v l e r ë . E pa ra , ë n d r r a t m e m o t i v e p r i v a t e , q ë s ' k a n ë a sn jë l i dh je m e s h t e -t in . E dy ta , ë n d r r a t e s h k a k t u a r a n g a u r i a , m b i n g o p j a , të f tohtë t , t ë n x e h t ë t , s ë m u n d j e t e t j . , m e n j ë fjalë, q ë k a n ë l idhje me mi sh in e n j e r i u t . E t r e t a , ë n d r r a t ka l l pe , d o m e -

504

t h ë n ë ë n d r r a t q ë s ' j anë p a r e vë r t e t , por q ë j a n ë s t i su r p r e j n j e r ëzve p ë r a r s y e k a r r i e r i z m i , ose t ë s a j u a r a n g a g ë -n j e s h t a r ë t m a n i a k ë . T ë t r i a kë to ka t egor i d u h e t t ë p a s ­t r o h e n n g a dos je t t o n a . M i r ë p o kjo ë sh t ë n j ë fjalë goje . H m , S 'ësh të a q l e h t ë t ' i g jesh . M u n d e t q ë n jë ë n d ë r r t ë t ë d u k e t me k a r a k t e r t h j e s h t i n t im , ose e n x i t u r n g a s h k a -q e b a n a l e , s i u r i a apo r e u m a t i z m i , k u r ajo k a n ë t ë v ë r t e ­t ë n j ë l idhje t ë d r e j t p ë r d r e j t ë me çësh t je t e sh t e t i t , më t e p ë r se fjalimi i p o r s a m b a j t u r i n d o n j ë a n ë t a r i të q e v e r i -së . P r a , pë r t ë n d i e r k ë t ë gjë, d u h e t p ë r v o j ë d h e p j e k u r i . N j ë g a b i m në g j y k i m i n e ë n d r r ë s dhe g j i t h ç k a s h k o n së p r a p t h i , m ë k u p t o n ? M ë n j ë fjalë, p u n a j o n ë s ' ë sh të a s ­p a k h a m a l l ë k , sic m u n d t ' i d u k e t d iku j t .

T o n i n e t a l l j es së h i d h u r në zë r in e t i j e z ëvëndëso i p r a p ë n jë e folur më e qe t ë , k u r nis i t ' i s h p j e g o n t e p u n ë n k o n k r e t e që do t ë b ë n t e . V e t ë m në sy i k i s h t e m b e t u r a k o m a d içka nga t m e r r i i f i l l imit .

— P ë r v e ç këlsaj sa l le ka e d h e të t je ra , sic e pe ve t ë , — v a z h d o i ai. — P ë r t ë k u p t u a r më m i r e p u n ë n që do t ë bë sh , do t ë t ë d u h e t q ë n ë f i l l im t ë ka losh n j ë dite ose dy në çdo salle. Pas i t a b ë s h k ë t ë , p r a , pas i t ë f i tosh n j ë ide t ë p ë r g j i t h s h m e s e ç ' ë sh t ë Se leks ion imi , d o t ë k t h e h e s h p r a p e kë tu , në Sa i l en e Q i q r a v e , d h e do t ë s h i k o s h se p u ­n a d o t ë ve jë m ë m b a r ë . P o r kë t ë d o t a b ë s h j a v ë n q ë v j en . K u r s e so t d o t ë f i l losh k ë t u .

Ai u zgja t m b i t r y e z ë , af roi me n j ë r ë n d o r e dos jen d h e i h a p i k a p a k ë t n g j y r ë g u r k a l i t ë zbeh të .

— J a , kjo do të j e t ë dos ja jo t e e p a r e . J a n ë n j ë k o n t i -g j e n t ë n d r r a s h t ë m b ë r r i t u r a n ë d a t ë n n ë n t ë m b ë d h j e t ë t e t o r . Lexoj i n jë p ë r n j ë m e ku jdes , k r y e s o r j a ë s h t ë t ë mos n g u t e s h . K u r dyshon , qof të e d h e n j ë g r i m e , s e ë n d r r a m u n d t ë mos j e t ë ka l lpe , l ë re , m o s u n g u t t a h e q ë s h . P a s t e j e ë s h t ë që rues i , apo , sic i t h o n ë sot, k o n t r o l l o r i t j e t ë r . A i d o t ë n d r e q ë l ë s h i m i n t e n d . D h e pas t i j v j e n q ë r u e s i t j e t ë r , e k ë s h t u me r a d h ë . Në të v ë r t e t ë e g j i t h ë kjo salle n u k m e r r e t veçse m e k ë t ë gjë . H a j d e pra , m e ha i r .

Ai e vësh t ro i n j ë g r i m e E b u Q e r i m i n , p a s t a j i k t h e u s h p i n ë n dhe u l a rgua . E b u Q e r i m i m b e t i n jë copë h e r ë në

505

k ë m b ë , p a s t a j ngada lë , d u k e u p ë r p j e k u r t ë m o s b ë n t e z h u r m ë , zhvendos i p a k k a r r i g e n , u fut m i d i s saj d h e t r y -ezës d h e me po a t ë k u j d e s u u l .

D o s j e n e h a p u r e k i s h t e p ë r p a r a . Ja p r a , qe p ë r m b u -s h u r d ë s h i r a e t i j d h e e fisit të t i j . Ai t a n i i s h t e i p r a n u a r n ë T a b i r S a r a j , m a d j e i u l u r n ë n j ë k a r r i g e , p ë r p a r a t r y -ezës së p u n ë s , n j ë n ë p u n ë s i v ë r t e t ë i p a l l a t i t m i s t e r i o z .

t T p ë r k u l edhe p a k m b i dos jen , g j e r s a s y t ë e t i j d a l l u -a n s h k r o n j a t d h e nis i t ' i l e x o n t e m e n g a d a l ë . N ë f l e t ën e t r a s h ë i sh in s h ë n u a r n u m r i i dos jes d h e da t a . Më p o s h ­t ë s h ë n i m i : « U m o r n ë d o r ë z i m n g a S u k r u l l a k u . P ë r m b a n 63 ë n d r r a . »

Me g i s h t t ë m p i r ë k t h e u f le tën . N d r y s h e n g a f l e t a e p a r e , e d y t a i sh te e m b u s h u r me n j ë t e k s t t ë d e n d u r . T r e r r e s h t a t e p a r e q e n ë n ë n v i z u a r m e b o j ë j e sh i l e d h e q ë n -d r o n i n p a k t ë n d a r ë n g a t é k s t i t j e t ë r . E b u Q e r i m i l e x o i : « Ë n d ë r r e p a r e nga n ë p u n ë s i Jusuf , i z y r ë s p o s t a r e t ë J e -n i shehe r i t , n ë n p r e f e k t u r a e K ë r k - K i l i s ë , P a s h a l l ë k u i Q y s -tendi l i t , më 3 sh t a to r t ë kë t i j v i t i , nda j t ë gdh i rë .»

E b u Q e r i m i i s h k ë p u t i s y t ë n g a t e k s t i i n ë n v i z u a r . Më 3 s h t a t o r , m e n d o i si i m p i r ë . A i sh t e e m u n d u r që k jo gjë t ë k i s h t e n d o d h u r v ë r t e t , që a i i sh te t a n i n ë p u n ë s i T a b i r Sara j i t , i u l u r në k a r r i g e n e p u n ë s , d u k e l e x u a r ë n ­d r r ë n e s h t e t a s i t J u s u f t ë z y r ë s p o s t a r e t ë J e n i s h e h e r i t , hë n ë n p r e f e k t u r ë n e K ë r k - K i l i s ë , P a s h a l l ë k u i Q y s t e n d i -lit , pë r t ë v e n d o s u r p ë r fa t in e s a j , në se ajo do t ë h i d h e j në k o s h i n e p l e h r a v e apo d o t ë h y n t e p ë r p ë r p u n i m n ë m e -k a n i z m i n e m a d h ë r i s h ë m të T a b i r i t ?

V a i a e gëz imi t i s h k a k t o i të n g j e t h u r a në s h p i n ë . E u l i k o k ë n p ë r s ë r i d h e nisi t ë l e x o n t e t e k s t i n : « T r i d h e l p r a t ë b a r d h a , n ë m i n a r e n e x h a m i s ë s ë n ë n p r e f e k t u r ë s . . . »

Befas t r i ngë l l imi i n j ë z i le je e b ë r i të d r i d h e j . Ai ngr i t i k o k ë n s i k u r t a k i s h i n g o d i t u r . V ë s h t r o i d j a t h t a s , m a j t a s d h e m b e t i g o j ë h a p ë t . G j i t h ë a t a n je rëz , q ë g j e r a t ë h e r ë d u k e s h i n s i t ë b ë r ë n j ë sh m e k a r r i g e t , t ë v ë n ë s i n ë g j u m ë n g a dos je t q ë k i s h i n p ë r p a r a , t a n i i sh in s h k ë -p u t u r be fa s i sh t nga m a g j e p s j a , q e n ë n g r i t u r n ë k ë m b ë ,

506

b ë n i n z h u r m ë , f l isnin, l ëv i zn in ka r r i ge t , n d ë r s a t i n g u l l i i ziles v a z h d o n t e të p ë r s h k o n t e t e j p ë r t e j sa l la t .

— Ç ' ë s h t ë ? — ia b ë r i E b u Q e r i m i . — Ç'po n d o d h ? — P u s h i m i i mëng je s i t , — iu përgj ig j fqinj i i t i j .

(Ku k i s h t e q e n ë g jer a t ë h e r ë ky fqinj?) — P u s h i m i i m ë ­ngjesi t , — pë r së r i t i ai . — Ah , po ti q e n k e i r i , n u k i di a k o ­ma o r a r e t . S 'ka gjë, do t ' i m ë s o s h .

Nga t ë g j i tha a n ë t n j e r ë z i t ng r ihe sh in , l ëv izn in m i d i s t r y e z a v e t ë g ja ta d r e j t da l j es. E b u Q e r i m i desh i t ë v a z h ­d o n t e l e x i m i n , p o r s ' i sh te e m u n d u r . E s h t y n i n n g a të g j i t h a a n ë t , i p r e k n i n k a r r i g e n . «Tr i d h e l p r a të bardha.. .»-a i mez i l e x o n t e , po r n d ë r k a q n d j e u n jë zë mu te r r ë z a e v e s h i t :

— Ka kafe at je p o s h t ë , s a l ep të n g r o h t ë , n u k ë s h t ë e m u n d u r m o s t ë t ë p ë l q e j ë asgjë .

E b u Q e r i m i n u k a r r i t i f i a s h i k o n t e f y t y r ë n at i j q ë i foli. Ai u n g r i t nga ka r r ig i a , m b y l l i k a p a k u n e dos jes d h e u d r e j t u a s i g j i t hë të t j e r ë t d r e j t dal jes .

Në k o r r i d o r i n e g j a t ë s ' i sh te n e v o j a t ë p y e s t e se ku d u h e j s h k u a r . T ë g j i t hë e c n i n n ë n jë d re j t im . N g a k o r r i -d o r e t a n ë s o r e p ë r h e r ë e më t e p ë r d i ln in njerëz , që i s h t o -h e s h i n r r j e d h ë s së k o r r i d o r i t k r y e s o r . E b u Q e r i m i u fu t në r r j e d h ë . S u p e t e n j e r ë z v e e p r e k n i n nga të dy ja a n ë t . Ai po m a h n i t e j nga n u m r i i n ë p u n ë s v e t ë T a b i r Sa ra j i t . I sh in m e q i n d r a , n d o s h t a m e mi j ë r a .

Z h u r m a e h a p a v e u s h t u a s idomos n ë p ë r s h k a l l ë . P a s zb r i t j e s së p a r e u bë p r a p ë n jë ecje e g ja të , pas t a j p a ­t i n j ë zb r i t j e t ë r e . Z h u r m a e h a p a v e sa Vente b ë h e j më e s h u r d h ë r . D r i t a r e t s a v e n t e zvogë lohesh in . E b u Q e r i m i p a t i n d j e s i n e s e p o z b r i t n i n n ë b o d r u m e . T a n i n j e rëz i t l ë -y i z n i n p o t h u a j s e ng j i t u r m e n j ë r i - t j e t r i n . P ë r p a r a s e t ë m b ë r r i n i n , u ndj e e r a e ka fe s d h e e r a e k ë n d s h m e e s a l e -p i t . K i s h t e d içka t ë n g j a s h m e me m ë n g j e s e t e s h t ë p i s ë s ë t y r e t ë m a d h e . E b u Q e r i m i n d j e u p r a p ë një v a l ë g ë z i -!mi. Ai pa që la rg b a n a k ë t e g ja të , p a s të ci lëve me d h j e -t ë ra b a n a k i e r ë j epn in f i l x h a n ë t me ka fe e t a s e t e sa lep i t , që a k o m a l ë shon in avul l . E b u Q e r i m i e l a v e t e n t ë s h t y -h e j d r e j t b a n a k ë v e . R r e t h e r r o t u l l t i j g u m ë z h i n i n zë ra ,

507

n d i h e j z h u r m a e r ru f i s j e s së ka fe s apo t ë se lepi t , d ë g j o -h e s h i n kol l i t je , g ë r g a m a t ë l e h t a t ë fyt i t , t r i n g ë l l i m a t ë m o n e d h a v e t ë vog la . At i j iu d u k se n j ë p j e së e n j e r ë z v e i s h i n m e r ru fë , a p o ndoishta d u k e j k ë s h t u , n g a q ë p a s d i ­s a o r ë sh he sh t j e j e t ë p io t e g u r m a z e t e n x i r r n i n z ë r i n a k o m a t ë p a q ë r u a r m i r e . i I v ë n ë pa d a s h j e n e t i j në r a d h ë , p r a n ë n j ë r i t p r e j b a n a k ë v e , E b u Q e r i m i a s s b t y h e j p ë r p a r a , a s t ë r h i q e j p a s . E n d i e n t e se të t j e r ë t e ka lon in , z g j a t n i n d u a r t s i pë r k o -k ë s s ë t i j p ë r t ë m a r r ë ka fen apo p ë r t ë d h ë n ë p a r e t , p o r a i s 'kitshte n d ë r m e n d t ë z e m ë r o h e j a s p a k p ë r n j ë g jë t ë itillë. Në të v ë r t e t ë as i h a h e j , as i p i h e j . R r i n t e a t y s i i l ë -t o u n d u r n g a da l lgë t , v e t ë m q ë t ë b ë n t e e d h e a i s i g j i t h ë t ë t j e rë t .

— Ti s 'ke p ë r të p i r e gjë, sic e ke zënë , — dëg jo i një. zë p r a p a supi t , — Më 1er m u a t ë ka lo j , së p a k u . i E b u Qer imi u m ë n j a n u a m e n j ë h e r ë p ë r t a l ë n ë n j e -r i u n t ë ka lon te . T j e t r i , n g a q ë i b ë r i s ic d u k e t p ë r s h t y p j e g a t i s h m ë r i a e t i j p ë r t ' i h a p u r u d h ë , k t h e u k o k ë n m e k u -re sh t j e . I sh te n j ë f y t y r ë e g ja të , e k u q ë r r e m t ë , me ca m o l l ë z a t ë m ë d h a p r e j n j e r i u t ë m i r e . N j ë g r i m e sy t ë e t i j p a n e E b u Q e r i m i n m e v ë m e n d j e .

— N ë p u n ë s i r i ? E b u Q e r i m i b ë r i -«po» me k o k ë .

— D u k e s h m e n j ë h e r ë . A i p ë r p a r o i e d h e n j a d y h a p a d r e j t b a n a k u t d h e k t h e u

k o k ë n n g a E b u Q e r i m i . — Çfa rë do t ë m a r r ë s h ? K a f e ? S a l e p ? E b u Q e r i m i d e s h i t ' i t h o s h t e : « f a l e m n d e r i t , asgjë»,

po r kjo se s i iu d u k e p a z a k o n s h m e . A n u k r r i n t e a t y p ë r t ë b ë r ë s i g j i thë t ë t j e r ë t e p ë r t ë m o s t ë r h e q u r v ë m e n d j e n e a s k u j t ?

— Kafe , — t h a me zë të u lë t , d u k e i l ë v i z u r b u z ë t në m ë n y r ë t ë t i l lë , q ë t j e t r i t ë k u p t o n t e f jalën.

M e n j ë r ë n d o r e E b u Q e r i m i p o k ë r k o n t e n ë x h e p a m o n e d h a të vogla , po n d ë r k a q i p o r s a n j o h u r i i k i s h t e k t h y e r s j ip inën d h e k i s h t e a r r i t u r b a n a k u n . N d ë r s a r r i p t e h ë pr i t je , v e s h ë t e E b u Q e r i m i t k a p n i n p a d a s h u r c o p e r à

508

n g a b i s e d a t e n j e r ëzve r r e t h e r r o t u l l . A t o i sh in të g r i m -c u a r a s ì n g a n jë m o k ë r e m a d h e , po h e r ë - h e r ë , m i d i s za -l lahisë , k a p e s h i n fjalë, m a d j e e d h e f raza t ë t ë r a q ë m o k r a s'i k i s h t e t h ë r r m u a r do t g ja t ë r r o t u l l i m i t t ë sa j e që do ta b ë n t e k ë t ë gjë me s i g u r i në r r o t u l l i m i n t j e t ë r . K r e j t i h a ­b i tu r , a i ua v i n t e v e s h i n k ë t y r e f r azave . S 'k i sh te a sg jë n ë t o n g a p u n a n ë T a b i r S a r a j . F l i t e j p ë r g j i t hçka t ë p ë r -d i t s h m e d h e bana le , p ë r t ë f t o h t ë t n ë r r u g ë , d i e s i n e e k a -fes, g a r â t e kua jve , l l o t a r i në s h t e t ë r o r e , g r i p i n që k i s h t e r ë n ë n ë k r y e q y t e t , p o r asn jë f jalë p ë r a t ë q ë bëhe j n ë k ë t ë n d ë r t e s ë . D o t ë besoje m ë t e p ë r q ë k ë t a n j e r ëz p u n o n i n n ë z y r ë n e k a d a s t r ë s , apo k u s h e d i në n jë m i n i s t r i t j e t ë r , s e sa t ë i sh in n ë p u n ë s t ë P a l l a t i t t ë f a m s h ë m t ë Ë n d r r a v e , i n s t i -t uc ion i t m ë mis t e r ioz t ë p e r a n d o r i s ë .

E b u Q e r i m i pa d a s h a m i r ë s i n e t i j t ë d i l te n g a r a d h a e n je rëzve , d u k e m b a j t u r me ku jdes , p ë r t ë m o s i p ë r p l a s u r në s u p e t e n je rëzve , dy f i l x h a n ë me ka fe .

— D r e q , sa e b e z d i s s h m e ë s h t ë kjo r a d h ë , — ia b ë r i a i dhe , pa i a d h ë n ë a k o m a f i l x h a n i n e kafes E b u Q e r i m i t , eci p ë r p a r a m e p o a t ë lëviz je t ë k u j d e s s h m e , n ë k ë r k i m t ë n d o n j ë t r y e z e t ë l i re , m i d i s d h j e t ë r a apo q i n d r a t r y e z a -v e t ë v e n d o s u r a n ë b o d r u m . A t o i s h i n t ë z h v e s h u r a e p a nden jëse d h e s h ë r b e n i n v e t ë m s a p ë r t ë m b ë s h t e t u r b ë -r r y l a t g j a t ë p i r jes s ë ka fes a p o sa lepi t , d h e s idomos p ë r t ë l ënë f i l x h a n ë t dhe t a s e t bosh .

N j e r i u që m b a n t e f i l x h a n ë t e kafes , nda lo i më në f u n d t e n j ë t r y e z ë boshe d h e i v u r i f i l x h a n ë t m b i s y p r i n ë n e saj , p r a n ë ca t a seve bosh . E b u Q e r i m i me d r u a j t j e i zg ja t i m o n e d h a t e vogla, të c i la t g j a t ë g j i t h ë k o h ë s i k i s h t e s h t r ë -n g u a r n ë g r u s h t . T j e t r i b ë r i n j ë s h e n j ë m o h i m i m e d o r e .

S 'ka nevojë , — t h a , — n j ë g jë k a q e vogël . — Po pse , — ia bë r i E b u Q e r i m i n ë p ë r d h ë m b ë , — s i ­

doqoftë. . . — Të k a m qe rasu r , — t h a t j e t r i , — ç'e zgja t p ë r n jë

gjë k a q t ë vogël . — F a l e m n d e r i t ! A i zg ja t i do rën d h e m o r i f i l x h a n i n . N ë d o r ë n t j e t ë r

k i sh t e a k o m a m o n e d h a t e vog la p r e j b a k r i .

509

— K u r je e m ë r u a r ? — e p y e t i t j e t r i . — Sot . — V ë r t e t ? U r i m e ! Epo a t ë h e r ë , p a s k e h a k që. . . — ai

s 'di t i s i t a m b a r o n t e f razën d h e v u r i f i l x h a n i n n ë b u z ë . — Në ç ' s ek to r ? — p y e t i pas pak . — Në se l eks ion im. — Në s e l e k s i o n i m ? — ia bë r i t j e t r i me h a b i . F y t y r a e

t i j u çel e d h e m ë . — P a s k e f i l luar s h u m ë - s h u m ë m i r e . Z a ­k o n i s h t t ë r i n j t ë e f i l lojnë k a r r i e r ë n në Receps ion , m a d j e e d h e m ë p o s h t ë , n g a kop is te r i a .

Pap r i t u r , E b u Q e r i m i t i u zg jua d ë s h i r a t ë m ë s o n t e s a më s h u m ë p ë r T a b i r Sara j in . Diçka u t h y e në f r e n i m i n e t i j .

— S e l e k s i o n i m i ësh të n jë s e k t o r i r ë n d ë s i s h ë m , apo j o ? — t h a ai .

T j e t r i e v ë s h t r o i me v ë m e n d j e . — Po , t e p ë r i r ë n d ë s i s h ë m . S i d o m o s p ë r n j ë të r i . . . — Çfa rë? p — D e s h a t ë t h e m , s idomos s i f i l l im p ë r n j ë t ë r i , më

k u p t o n ? — P o n ë p ë r g j i t h ë s i ? J o p ë r n j ë t ë r i , p o n ë p ë r g j i t h ë -

si. — Po.. . na ty r i sh t . . . e d h e në p ë r g j i t h ë s i a i q u h e t n j ë

s ek t o r m j a f t ser ioz . S ' m u n d t ë t h e m i p a r ë n d ë s i s h ë m . M a -dje t e p ë r i r ëndës i shëm. . .

T a n i i s h t e E b u Qer imi q ë ' n u k i a h i q t e s y t ë . — N a t y r i s h t q ë k a e d h e s e k t o r ë m ë t ë r ë n d ë s i s h ë m . — P ë r s h e m b u l l I n t e r p r e t i m i ? T je t r i , k r e j t i h a b i t u r , e l a rgo i f i l x h a n i n n g a goja. — Pa sh ih , pa shih , s ' q enke a s h t u sic dukesh , — ia b ë r i

d u k e b u z ë q e s h u r . — P a s k e m ë s u a r m j a f t g j ë r a qysh d i t ën e p a r e .

E b u Q e r i m i desh i t ' i pë rg j ig je j e d h e a i m e b u z ë q e s h -je b u z ë q e s h j e s së t j e t r i t , po r s h p e j t e k u p t o i se d ë s h i r a e t i j i sh t e n jë l u k s i p a r a k o h s h ë m . L ë k u r a e f y t y r ë s së t i j n u k i s h t e s h k r i r ë a k o m a nga n g r i r j a e a t i j 'mëngjes i t ë j a -s h t ë z a k o n s h ë m .

— S i g u r i s h t I n t e r p r e t i m i ë s h t ë t h e l b i i T a b i r Sa ra j i t , — t h a t j e t r i . — Ai ësh të q e n d r a nev ra lg j i ke , s i t ë t h e m ,

510

t r u r i i t i j , s epse a t je m e r r k u p t i m g j i t h ç k a që b ë j n ë s ek -t o r ë t e t j e rë , g j i thë pë rga t i t j a , m u n d i . . . -

E b u Q e r i m i dëg jon t e s i n ë e t h e . — A t a q u h e n a r i s t o k r a t ë t e T a b i r i t ? T j e t r i m b l o d h i b u z ë t m e n d u e s h ë m . — Po , p ikër i sh t . Në m o s a r i s tok ra t ë t , a t y afër . . . M e ­

gj i thëse . . . — Çfa r ë? — Mos ku j to se m b i ta s 'ka të t j e r ë . — E k u s h j a n ë të t j e r ë t ? — E b u Q e r i m i po h a b i t e j e d h e

v e t ë me g u x i m i n e t i j . Bashkëfo lës i e v ë s h t r o i me qe tës i . — T a b i r Sara j i ë s h t ë g j i t h m o n ë tmë s h u m ë se ç ' duke t ,

- t h a . ! I \ E b u Q e r i m i desh i t a p y e s t e s e ç ' k u p t i m k i s h t e kjo,

po f r ika se mos po e t e p r o n t e e f renoi . — Veç T a b i r i t t ë z a k o n s h ë m ë s h t ë e d h e T a b i r i S e k ­

ret , — v a z h d o i t j e t r i , — që m e r r e t me p ë r p u n i m i n e ë n d ­r r a v e q ë n j e r ë z i t n u k i d ë r g o j n ë ve t ë , p o r q ë s h t e t i , m e a n ë t ë m j e t e v e d h e m ë n y r a v e t ë t i j , i s h t i e n ë d o r e . B e ­soj se e k u p t o n që ky ë s h t ë n j ë s e k t o r jo më p a k i r ë n d ë ­s i s h ë m se I n t e r p r e t i m i .

— S igur i sh t , — ia b ë r i E b u Q e r i m i , — meg j i thëse . . . — Ç f a r ë ?

— A n u k p ë r f u n d o j n ë në I n t e r p r e t i m qof të ë n d r r a t e a r d h u r a v e t ë , qoftë a to t ë T a b i r S e k r e t i t ?

— P o . N d o s h t a nga s e k t o r ë t e t j e r ë që j a n ë të d y z u a r , d o m e t h ë n ë q ë n j ë r i k a t ë b ë j ë m e T a b i r i n Legal , t j e t r i m e T a b i r i n S e k r e t , d u k e f i l luar n g a Mbledh ja , T r a n s p o r t i m i , Receps ion i , Kopis te r i a , Se leks ion imi , I n t e r p r e t i m i ë s h t ë u n i k p ë r k r e j t T a b i r Sa r a j i n . M e g j i t h a t ë k jo s 'do t ë t h o t ë s e a i ë s h t ë m ë l a r t s e T a b i r S e k r e t i n ë pë rg j i t hë s i .

— Po n d o s h t a s ' ë sh të as më p o s h t ë . — N d o s h t a , — t h a t j e t r i . — Në të v ë r t e t ë a t a të dy k a ­

në n j ë lloj r iva l i te t i . — Me n jë fjalë a t a dy s e k t o r ë j a n ë a r i s t o k r a t ë t e T a ­

bi r i t . T j e t r i buzëqesh i .

511

— M e q ë t ë p ë l q e n s h u m ë kjo fjalë, a s h t u ë sh t ë . A i ruf is i e d h e n j ë h e r ë f i l xhan in , m e g j i t h ë s e n ë t ë

s ' k i sh te m ë k a f e . P o r m o s k u j t o s e a t a p ë r b ë j n ë m a j e n m ë t ë l a r t ë ,

— t h a . — E d h e m b i t a ka t ë t j e rë . E b u Q e r i m i n g r i t i s y t ë pë r t ë k u p t u a r n ë s e t j e t r i t a -

11ej, apo e k i s h t e se r ioz i sh t . — E ç ' j a n ë k ë t a ? — B a s h ë n d r r o r ë t . — Si? — B a s h ë n d r r o r ë t , S e k t o r i i B a s h - Ë n d r r ë s . — Ç 'ë sh të k y ? T je t r i e 'uli z ë r i n . — N d o s h t a s ' ë sh t ë m i r e që b i s e d o j m ë k ë s h t u , — t h a ,

— m e g j i t h ë s e t i , a s h t u s i e d h e u n e , je n j e r i i b r e n d s h ë m i Tabi r i t , v e ç kësa j , kë to j a n ë çësht je t ë n d ë r t i m i t , a d ­m i n i s t r a t e s d h e k ë t u beso j s e s 'ka n d o n j ë s e k r e t , a ?

— A s h t u beso j e d h e u n e , — t h a E b u Q e r i m i . D ë s h i r a e t i j p ë r t ë m ë s u a r qof të e d h e d içka t j e të r ,

i s h t e e p a p ë r b a l l u e s h m e . — Të l u t e m , më t r e g o e d h e diçka, — i t h a me zë t ë

b u t e . — U n e , a s h t u s ic t h e t i , j a m n je r i i b r e n d s h ë m k ë t u , n ë n a i m e ë s h t ë n g a famil ja e Q y p r i l l i n j v e .

— N g a fami l j a e Qypr i l l i n jve?

H a b i a në f y t y r ë n e bashkë fo lë s i t n u k e çud i t i E b u Q e r i m i n . A i q e m ë s u a r m e t ë , s a h e r ë q ë d i k u s h m e r r t e ve sh p ë r f is in e t i j .

— Që k u r më t h e se j e c a k t u a r t ë p u n o s h d r e j t e në Se leks ion im, e m o r a me m e n d që je n g a n d o n j ë famil je e a f ë r t pë r s h t e t i n , por , t ë t h e m t ë d r e j t ë n , n u k m ë shko i m e n d j a k a q la rg .

— Ë s h t ë n ë n a i m e va jzë n g a Qypr i l l in j t ë , — saktëso i E b u Qer imi , — u n e k a m t j e t ë r m b i e m ë r .

— S'ka r ë n d ë s i , — tha t je t r i . — S 'ka s h u m ë rëndës i . E b u Q e r i m i e v ë s h t r o i me v ë m e n d j e . — Si qe ajo p u n a e B a s h - Ë n d r r ë s ? — p y e t i . T j e t r i u m b u s h m e f rymë , por , s i k u r t a n d i e n t e q ë

g j i thë ajo f r y m ë i s h t e e t e p ë r t p ë r v o l u m i n e u l ë t të z ë r i t *

512

qe : do te n x i r r t e , e s h f r y u një p jesë të saj j a s h t ë , p ë r p a r a se të f i l lonte të f l iste.

— Çdo të p r e m t e , n d o s h t a ke dëg jua r , nga m i j ë r a e m i j ë r a ë n d r r a t e m b ë r r i t u r a e t ë p ë r p u n u a r a k ë t u g j a t ë j avës , i p a r a q e s i n s o v r a n i t v e t ë m n jë rën , a t ë më t ë r ë n -d ë s i s h m e n . Kjo ë s h t ë B a s h - Ë n d r r a .

— Diçka k a m d ë g j u a r , po fare t u rbu l l , s i p u n ë l e -g j ende , — t h a E b u Q e r i m i .

— E pra , ajo s ' ë sh të legjendë, po r e v ë r t e t ë , d h e p ë r t ë p u n o j n ë d i sa q i n d r a v e t ë , b a s h ë n d r r o r ë t , s ic q u h e n . E k u p t o n t a n i s a l a r t q ë n d r o j n ë a t a në k r a h a s i m me t ë g j i t hë n e t ë t j e r ë t ?

Ç ' m e k a n i z ë m g j igan t , t h a m e v e t e E b u Q e r i m i p ë r T a b i r i n .

— A t a n u k i s h e h asg jëkund , — t h a t j e t r i . — M a d j e e d h e v e n d i n p ë r p i r j en e kafes e të sa l ep i t a t a e k a n ë veç .

— Veç, — pë r së r i t i E b u Qer imi . T je t r i hap i gojën të vazhdon t e , por be fas t ingu l l i i

n jë zi leje, i n j ë j t ë me a t ë që la jmëroi p u s h i m i n e m ë n -gjesi t , e p r e u në m e s çdo gjë .

E b u Q e r i m i n u k a r r i t i t ë p y e s t e ç ' i sh te kjo zile, s e ­pse g j i t hçka u bë e q a r t ë p ë r n j ë h e r ë s h . Zi l ja s ' k i sh t e m b a r u a r a k o m a s ë r ën i , k u r g j i thë ajo m a s ë n j e r ëz i sh k i ­s h t e n i s u r t ë d y n d e j m e shpe j t ës i d r e j t da l j eve . A t a q ë s 'k i sh in a r r i t u r t ë p i n i n k a f e n apo sa lep in , e k t h e n i n a t ë m e n j ë f rymë , t ë t j e rë , q ë s apo e k i sh in m a r r ë t e b a n a k u d h e s ' m u n d ta p in in se i s h t e t e p ë r e n x e h t ë , e l in in m b i t r y e z ë pa e p i r e dhe i k n i n nga s y t ë k ë m b ë t . B a s h k ë f o l ë -si i E b u Q e r i m i t e k i sh t e l ë n ë fjalën p ë r g j y s m ë , e k i s h t e p ë r -s h ë n d e t u r m e k o k ë a t ë d h e i k i sh te k t h y e r s h p i n ë n . N ë ç a s -t in e fund i t E b u Q e r i m i b ë r i një lëvizje d r e j t t i j , s i k u r t a nda l t e , s iku r t a p y e s t e p ë r d içka t ë fund i t , p o r n d ë r ­k a q e s h t y n ë nga e m a j t a , pas ta j n g a e d j a t h t a d h e ai e h u m b i t j e t r i n nga sy të .

N d ë r s a d i l te , d u k e e c u r k u t u r u s ipas r r j e d h ë s , E b u Q e r i m i t iu k u j t u a se n u k e k i s h t e p y e t u r as se s i e k i s h t e e m r i n . S ë paku , t a k i s h a p y e t u r n ë ç ' sek tor p u n o n t e , t h a

3 3 - 2 J

513

me vete me hidhërim. Pastaj e qetësoi veten me mendi-min se kishte për ta gjetur të nesërmen përsëri gjatë p u -shimit të mëngjesit dhe kishin për të folur prapë bashkë.

Rrjedha e nëpunësve sa vente dobësohej dhe Ebu Qerimi më kot u përpoq të njihte ndonjë fy ty rë nga ato që kishte pare në Seleksionim. At i j iu desh të pyeste dy herë, gjersa ta gjente vendin e punës. H y r i me hapa të kujdesshëm, duke u përpjekur të mos ndihej. Përreth po shuhej një zhurmë e fundit karrigesh. Njerëzit pothuaj­se kishin zënë vend të gjithë pas tryezave të gjata. Duke ecur me maja të këmbëve, Ebu Qerimi iu afrua vendit të tij, zhvendosi karrigen me kujdes dhe u ul në të. Ca caste qëndroi pa lëvizur, pastaj uli sytë mbi dosje, lexoi fjalët: •«Tri dhelpra të bardha në minaren e xhamisë së nënpre-fekturës...», por në çast e ngriti kokën përsëri, sikur ta kishin thirrur nga larg me një sinjal të çuditshëm, krejt të dobët, gati të përvajshëm, të ngjashëm me thirrjen për ndihmë, apo thjesht me një dënesë. Ç'është, ç'është, pye ­ti brenda për brenda vêtes gjithë qenia e tij. Pa ditur as vetë perse, sytë i vajtën te dritaret e mëdha, që po i shi-konte për herë të pare. Pas xhamave të tyre, si një gjë e njohur, po tepër e largët tashmë, ai pa sqotën. A jo vër t i -tej jashtë hutueshëm, në mëngjesin që ishte gjithashtu i largët, si nga një jetë tjetër dhe që ndoshta ia kishte dër-guar atë sinjal të fundit.

Me një ndjenjë të turbullt faji, ai i hoqi sytë andej dhe uli kokën mbi dosje, por, para se të niste përsëri le-ximin, psherëtiu thellë: O zoti perëndi!

514

I sh te e m a r t e m b a s d i t e . D o n t e a k o m a e d h e n jë o rë q ë t ë m b a r o n t e o ra r i zy r t a r . E b u Qer imi n g r i t i k o k ë n n g a dosja d h e fërkoi sy të . K i s h t e n j ë j a v ë që k i sh t e f i l luar p u n ë n d h e a k o m a n u k po m ë s o h e j dot me l e x i m i n e g j a ­të . Fq in j i i t i j n g a e d j a t h t a lëvizi në ka r r i ge , p o r pa e n d ë r p r e r ë l e x i m i n . Në t r y e z ë n e g ja të dëgjohej h e r ë p a s h e r e f ë sh fë r ima e f le tëve që k t h e h e s h i n . A s k u s h n u k e k i sh t e n g r i t u r k o k ë n n g a dosje t .

I sh te m u a j i nën to r . Dos je t s a v e n t e b ë h e s h i n m ë t ë

515

t r a s h a . I sh t e p e r i u d h a e z a k o n s h m e e f luksi t të ë n d r r a v e . Kjo i sh te n j ë nga g j ë r a t k r y e s o r e q ë k i sh t e m ë s u a r E b u Q e r i m i g j a t ë j avës së p a r e në p u n ë n e re . Ë n d r r a s h i k o -h e s h i n g j i t h m o n ë d h e ë n d r r a d ë r g o h e s h i n g j i t h m o n ë , d h e këslf tu d o t ë i sh te n ë j e t ë t ë j e t ë ve , p o r m e g j i t h a t ë k i ­s h t e p e r i u d h a që a to sh tohesh in , a s h t u sic k i s h t e p e r i u d h a q ë e d h e pakësohesh in . Tan i i sh te n j ë p e r i u d h ë v ë r s h i m i . A t o m b ë r r i n i n me d h j e t ë r a m i j ë r a n g a t ë g j i t ha ska j e t e p e r a n d o r i s ë n ë T a b i r S a r a j . D h e k ë s h t u d o t ë v a z h d o n t e g j e r . n ë fund të vi t i t . Dosje t do të f r y h e s h i n e do të f r y -h e s h i n pa p u s h i m , b a s h k ë me s h t r ë n g i m i n e t ë f toht i t . P a s t a j , p a s Vi t i t t ë R i do t ë k i s h t e n j ë fa rë p a k ë s i m i g je r n ë p r a n v e r ë .

M e b i sh t t ë s y r i t Ebu Q e r i m i v ë s h t r o i e d h e n j ë h e r ë fq in j in e t i j t ë d j a th t ë , pas ta j a t ë t ë ma j t i n . L e x o n i n va l l e v ë r t e t , apo b ë n i n s i k u r l e x o n i n ? A i v u r i d o r ë n t e t ë m -t h i d h e i u l i sy të m b i fletë, por , në v e n d t ë s h k r o n j a v e , n u k s h i k o n t e veçse ca s i miza , h u m b u r në mjegu l l . J o , s ' ë sh të e m u n d u r t ë l exohe t m ë , t h a m e ve te . T ë g j i t h ë a t a q ë m b a n i n k o k a t u l u r m b i dosje , m e s igur i n u k l e ­x o n i n m ë , po r sh t i r e sh in . Kjo i sh t e v ë r t e t n j ë p u n ë s k ë -t e r r e .

M e ba l l in t ë m b ë s h t e t u r n ë p ë l l ë m b ë t ë do res , a i n i s i t ë s i l l te n d ë r m e n d g j i thçka q ë k i s h t e d ë g j u a r a t ë j a v ë n g a n ë p u n ë s i t e v j e t ë r t ë Se l eks ion imi t p ë r ba t i ca t d h e zba t i ca t e ë n d r r a v e , p ë r s h t i m i n ose p a k ë s i m i n e t y r e , që k i sh in l idh je me s t inë t , me s a s i n ë e r e sh j eve , t e m p e r a t u -rën , t h a t ë s i r ë n a p o l a g ë s h t i n ë e a j r i t . V e t e r a n ë t e S e l e k ­s ion imi t i d in in m i r e t ë g j i t ha kë to . A ta d i n i n ro l in që l u a n t e dëbora , e r ë r a t apo v e t ë t i m a t në s h t i m i n e ë n d r r a ­ve, sic d in in ro l in e l ë k u n d j e v e të t okës , të zën ies së hënës , apo t ë shfaqjes s ë k o m e t a v e . N ë I n t e r p r e t i m k i ­sh t e m e s igur i m j e s h t ë r t ë s h q u a r t ë z b ë r t h i m i t t ë ë n d r r a ­ve, d i j e t a r ë t ë vë r t e t ë , t ë cilët , p r a p a p a m j e v e q ë p ë r s y -r in e z a k o n s h ë m s ' ishin veçse v i z a t i m e të m a r r a t ë t r u r i t , d in in të n x i r r n i n k u p t i m i n e f s h e h t ë e të ç u d i t s h ë m . M e ­g j i t h a t ë u jq të t i l lë të v j e t ë r s i v e t e r a n ë t e Se leks ion imi t , t ë ci lët i sh in n ë g jendje t ë p a r a s h i k o n i n b o l l ë k u n a p o s h t e r p ë s i n ë e ë n d r r a v e me po a t ë t h j e sh t ë s i që p l e q t ë e

516

zakonshëm, n g a d h i m b j e t e r e u m a t i z m i t , p a r a s h i k o n i n k e -qës imin e mot i t , n u k m u n d t ë k i s h t e në asnjë s ek to r t j e ­t ë r t ë T a b i r Sara j i t .

E b u Q e r i m i t iu k u j t u a be fas i n j o h u r i i t i j i d i tes së p a r e . K u i sh te va l le? Disa dite r r e sh t , g ja të p u s h i m i t t ë mëngjes i t , e k i sh te k ë r k u a r me sy mid i s t u r m ë s së n ë p u n ë s v e , p o r n u k e k i sh t e p a r e asg jëkund . N d o s h t a ë sh t ë s ë m u r ë , t h a m e ve te . A p o n d o s h t a k a s h k u a r m e s h ë r b i m n ë n d o n j ë p r o v i n c e t ë l a rgë t . N d o s h t a i sh te n jë nga i n spek to rë t e Tabi r i t , n g a a t a që shumicën e kohës e ka lo jnë me shë rb im, t u t j e - t ë h u pe r ando r i s ë , apo n d o ­sh ta i sh te t h j e s h t ko r r i e r .

E b u Q e r i m i pë r fy ty ro i m i j ë r a seks ione t e T a b i r S a ­raji t , t ë s h p ë r n d a r a a n e k ë n d h a p ë s i r ë s s ë p a f u n d m e t ë shte t i t , n d ë r t e s a t e t y r e t ë t h j e s h t a , d isa h e r ë në fo rme b a r a k a s h , b r e n d a t ë ci lave r r i n i n d y n ë p u n ë s a k o m a m ë t ë th jesh të , h a l l e x h i n j , me r rogë të vogël , që i p ë r k u l e s h i n gjer n ë tokë k o r r i e r i t m ë t ë t h j e s h t ë t ë Tabi r i t , k u r a i v in te p ë r t ë m a r r ë ë n d r r a t e m b l e d h u r a ; që i b ë h e s h i n servi le , u m b a h e j goja p ë r p a r a t i j , v e t ë m e v e t ë m se ai v in te nga q e n d r a . Në h u m b ë t i r a t e the l la , në m ë n g j e s e t me sh i apo ba l t e , d re j t a t y r e seks ioneve t ë t r i s h t u a r a d re j tohesh in n g a n j ë h e r ë që pa g d h i r ë b a n o r ë t e n ë n p r e -fek tu rës , p ë r t ë d h ë n ë ë n d r r a t e t y r e . Pa t r o k i t u r t e de ra e seksionit , a t a t h ë r r i t n i n që j a s h t ë : H a x h i , e ke h a p u r ?

S h u m i c a n u k d in in shk r im, n d a j e d h e v in in q ë h e r ë t , p a k a l u a r a k o m a n g a me jhan ia , p ë r t ë mos h a r r u a r ë n ­d r r ë n . A ta e t h o s h i n a t ë me gojë , n d ë r s a kopis t i , me sy të p ë r g j u m u r , d u k e m a l l k u a r ë n d r r ë n dhe të zot in e sa j , s h k r u a n t e n ë l e t ë r a të q ë dëg jon te . Eh, ishal la k ë t ë h e r ë k e m i fat. p s h e r ë t i n t e në m b a r i m të k o p j i m i t i zoti i ë n d r r ë s . P r e j v i tesh q a r k u l l o n i n leg jenda se n j ë n je r i i v a r f ë r n g a n jë n ë n p r e f e k t u r ë e padëg jua r . me a n ë t ë ë n d r r ë s së t i j , paskësh s h p ë t u a r sh te t in n g a n jë g j ë m ë e t m e r r s h m e dhe , s i shpë rb l im p ë r kë të , i sh te t h i r r u r pas t a j p r e j sov ran i t në k r y e q y t e t , i cili e k i sh te f u t u r në pa l la t e i k i sh t e t h ë ­n ë : zgj idh ç ' të d u a s h p re j t h e s a r e v e t ë mia , ma d j e e d h e n jë n g a m b e s a t e mia p ë r g r u a e t j . , e t j . Eh, ishal la . p ë r -sër is te n je r iu d h e ik te n ë p ë r u d h ë n g j i thë ba l te , me s igu -

517

r i d r e j t m e j h a n e s , n d ë r s a kopis t i e n d i q t e p a s me n j ë s h ik im i ron ik dhe , pa m b ë r r i t u r t j e t r i t e k t h e s a e r r u g ë s , s h ë n o n t e s ipë r f le tës «e pavlefshme»-.

Megj i thëse k i sh in u d h ë z i m t ë p r e r ë q ë t ë m o s n i s e -sh in n g a p a r a g j y k i m e t dhe n joh je t e n j e r ë z v e në v l e r ë -s imin e ë n d r r a v e , n ë p u n ë s i t e q e n d r a v e të vog la p i k ë ­r i sh t në a t ë m ë n y r ë e b ë n i n s p a s t r i m i n e p a r e t ë m a t e r i a -lit. A t a i n j i hn in m i r e b a n o r ë t e n ë n p r e f e k t u r ë s d h e , pa k a p ë r c y e r m i r e p r a g u n , e d in in n ë s e n j e r i u i sh t e g r y k ë s , p i janec , g ë n j e s h t a r apo v u a n t e n g a u l ce r a . K jo k i s h t e k r i j u a r s h p e s h h e r ë p r o b l è m e , m a d j e v i t e m ë p a r e i sh te m a r r ë v e n d i m i p ë r t ' u a h e q u r s eks ioneve t ë d r e j t ë n e s p a s t r i m i t t ë p a r e . M i r ë p o pas kësa j sas ia e ë n d r r a v e t ë m b ë r r i t u r a n ë Se leks ion im u r r i t n ë m ë n y r ë t ë t i l l ë t ë p ë r b i n d s h m e , saqë v e n d i m i u a n u l l u a p ë r s ë r i d h e p a v a r ë -s ish t n g a t ë këq i j a t q ë m u n d t ë si l l te s p a s t r i m i p r e j s ek ­s ioneve , ai u p r a n u a p r a p ë si e v e t m j a zgj idhje e çësht jes .

M i r ë p o ë n d ë r r p a r ë s i t n u k d in in asg jë n g a k ë t o . H e r ë pas h e r e a t a pyesn in q ë n g a j a s h t ë : E , H a x h i , e r d h i n d o ­n jë përg j ig je pë r a t ë ë n d r r ë n t i m e ? J o , a k o m a s 'ka n d o ­n jë përgj ig je , t h o s h t e H a x h i u . Po t i j e t e p ë r i p a d u r u e -s h ë m , A b d y l Kad i r . P e r a n d o r i a ë sh t ë e m a d h e d h e q e n -d ra , pava rë s i sh t se p u n o n dite e n a t ë , s 'ka m u n d ë s i t ' i s h q y r t o j ë kaq shpe j t g j i thë m i z ë r i n ë e ë n d r r a v e që d ë r -gohe t a t je . Eh, k e t ë d re j t ë , pë rg j ig je j t j e t r i , d u k e h e -d h u r sy t ë në hor izont , ande j ku s ipas m e n d j e s s ë t i j d u ­he j t ë i sh te q e n d r a . Ku i d i m ë ne p u n ë t e sh t e t i t . D h e ikte , d u k e h e q u r z v a r r ë n a l l a n e t e d r u n j t a n ë u d h ë n q ë con te n ë m e j h a n e .

Të g j i tha kë to i a k i sh t e t r e g u a r E b u Q e r i m i t n j ë d i te më p a r e n j ë i n spe k to r i Tabi r i t , me t ë ci l in k i sh in q ë l l u a r të p in in b a s h k ë ka fen e mëngjes i t . I n s p e k t o r i p o r s a i sh te k t h y e r n g a n jë p r o v i n c e t e p ë r e m ë n j a n u a r az ia t ike d h e b ë h e j ga t i t ë n ise j pë r së r i , p o k ë t ë h e r ë n ë z o n ë n e v r o -p i a n e t ë sh te t i t . E b u Qer imi k i s h t e m b e t u r g o j ë h a p u r n g a t r e g i m i i i n spek to r i t . A i sh te e m u n d u r që e g j i t h ë kjo të k i sh t e n j ë fillim k a q b a n a l ? P o r i n s p e k t o r i , s i k u r t a k i ­sh t e k u p t u a r zhgën j imin e t i j , k i s h t e s h p e j t u a r t ' i s q a r o n t e se n u k i sh te k u d o kësh tu , se s eks ione t e T a b i r Sa ra j i t

518

qël lon in t ë i sh in n d ë r t e s a solide, n ë q y t e t e m a d h ë s h t o r e t ë Azisë e t ë Evropës , d h e a t a që çon in ë n d r r a a t je , n u k i sh in ha l l exh in j t ë p a d i t u r t ë p rov inces , p o n j e r ë z t ë l a r t ë , t ë k o m p l i k u a r , m e g r a d a , shkolla , a k a d e m i r a , m e m e n d j e t ë t h e l l ë e ambicie t ë m ë d h a . I n s p e k t o r i k i s h t e fo lu r n jë copë h e r ë t ë t ë r ë p ë r k ë t ë gjë, n d ë r s a E b u Q e r i m i n d i e n t e se s i ne ndë rg jeg jen e t i j po r i vendose j p r a p ë p e s h a e r e n d e e Tab i r Sara j i t . I n spek to r i k i s h t e n i s u r t ë t r e g o n t e d içka t j e t ë r n g a u d h ë t i m e t , po zilja e k i sh t e n d ë r p r e r ë t r e g i m i n e t i j d h e t a n i E b u Q e r i m i po p ë r p i q e j t ' i p l o t ë -sonte me m e n d ato që t j e t r i i k i s h t e l ë n ë pa t r e g u a r . A i po m e n d o n t e popuj t q ë s h t r i h e s h i n n ë k r a h u n l i n d o r t ë s h t e ­t i t d h e a ta t ë k r a h u t p e r ë n d i m o r , p o p u j t q ë s h i k o n i n s h u ­më ë n d r r a dhe a t a që sh ikon in pak , p o p u j t që i t r e g o n i n ë n d r r a t e t y r e d h e a t a që n u k i t r e g o n i n , sic i sh in s h q i p -ta rë t , (për shkak t ë o r ig j inës së t i j s h q i p t a r e E b u Q e r i m i p a d a s h u r reg j i s t ron te n d ë r m e n d g j i t hçka q ë t h u h e j p ë r a t ë vend) , p ë r ë n d r r a t e popu jve që n d o d h e s h i n në r e -be l im, t ë a ty r e m b i t ë ci lët po r sa i sh in u s h t r u a r m a s a -k r a t e m ë d h a , t ë p o p u j v e q ë n d o d h e s h i n n ë p e r i u d h a p a -g jumës ie . Kë ta t ë f u n d i t veçanë r i sh t p ë r b ë n i n n j ë s h q e -t ë s im serioz p ë r sh t e t i n , sepse pas pag jumës i s ë g j i t h m o n ë p r i t e j diçka e be fas i shme . P r a n d a j , k u r T a b i r Sa ra j i s i -n ja l i zon te shenja t e p a r a t ë pag jumës i së , sh t e t i m e r r t e m a s a t ë n g u t s h m e p ë r t ' i d a l ë p ë r p a r a s ë keqes . E b u Q e r i ­mi e k i sh te v ë s h t r u a r g j i t hë h a b i bashkëfo lës in k u r i k i ­sh te zënë ngoje p a g j u m ë s i n ë e p o p u j v e . E di që të t i n g ë -l lon e çud i t shme , i k i s h t e t h ë n ë t je t r i , p o r d u h e t ta k u p -tosh k ë t ë b r e n d a logj ikës s ë k r a h a s i m i t . N jë p o p u l l q u h e t që ka r ë n ë në p a g j u m ë s i , k u r sas ia e g j u m i t t ë t i j ë s h t ë p a k ë s u a r n ë m ë n y r ë t ë k o n s i d e r u e s h m e , n ë k r a h a s i m m e p e r i u d h a t n o r m a l e t ë t i j . D h e p ë r k ë t ë g jë k u s h m u n d t ë s injal izojë më sak tës i sh t se T a b i r Sa ra j i ? Ë s h t ë e v ë r t e t ë . i k i s h t e t h ë n ë Ebu Qer imi , ë sh të k r e j t ë s i s h t a s h t u . At i j i q e n ë k u j t u a r n e t ë t e t i j pa g j u m ë k o h ë t e fund i t , p o r a t y p ë r a ty k i sh te m e n d u a r se p a g j u m ë s i a e n j ë popul l i d u h e j t ë i sh te d içka k r e j t ë s i sh t e n d r y s h m e n g a p a g j u ­mës ia e n j ë n je r iu .

Me bisht t ë sy r i t n i s i t ë v ë s h t r o n t e p ë r s ë r i h e r ë

519

d j a t h t a s , h e r ë ma j t a s . T ë g j i t h ë d u k e s h i n s i t ë p ë r p i r ë n g a dosjet , k r e j t t ë m a g j e p s u r m b i to, t h u a s e a to s ' i sh in l e t r a t ë s h k r u a r a , p o r m a n g a j , k u digjej n j ë q y m y r q ë t ë z in te . N d o s h t a edhe u n e d a l n g a d a l ë d o t ë b ie n ë k ë t ë m a -gjeps je , m e n d o i a i p ikë l l ue shëm, d h e do t ë h a r r o j b o t ë n d h e g j i thçka .

A t ë j avë , a sh tu sic e k i s h t e u r d h ë r u a r shefi i t i j , a i k i s h t e q e n ë nga n jë g jysmë d i t e në seci lën p re j sa l l ave t ë Se leks ion imi t , p ë r t ' u n j o h u r me proces in e p u n ë s . K i ­s h t e q ë n d r u a r m e o rë t ë t ë r a n ë çdo salle, p ë r k r a h n d o n j ë n ë p u n ë s i t ë v je tër , p ë r t ë f i t u a r e d h e a i p ë r v o j ë d h e , k u r e k i s h t e n d j e k u r më në fund t ë r ë cikl in e p u n ë s , qe k t h y e r dy d i t e më p a r e te t r y e z a e t i j , a t je ku i k i sh in t h ë n ë të p u n o n t e d i t ën e p a r e t ë h y r j e s në punë .

Nga s h t e g t i m i salle m ë sa l le Ebu Q e r i m i k i s h t e m ë ­suar , në vi ja t ë p ë r g j i t h s h m e , se s i p u n o n t e Se leks ion imi . P a s p ë r p u n i m i t në Sa i len e Q i q r a v e , sas ia e ë n d r r a v e të p a v l e f s h m e , e p a k e t u a r në g r u m b u j t ë m ë d h e n j , i d o r ë -zohej Ark iv i t , n d ë r s a sasia e v l e f shme i n ë n s h t r o h e j n j ë p ë r p u n i m i t ë r i qysh nga e p a r a . Ë n d r r a t n d a h e s h i n në g r u p e s ipas çësh t jeve m e t ë ci la t k i sh in l i dh j e : S i g u r i m i i p e r a n d o r i s ë dhe i sovran i t (komplote t , t r a d h t i t ë , k r y e -ngr i t j e t ) , Po l i t ika e b r e n d s h m e (kryes i sh t u n i t e t i i p e r a n ­dorisë) , Po l i t ika e j a s h t m e (a leancat , lu f të ra t ) , J e t a c iv i le (v jedhje t e m ë d h a , abuz ime t , zve tën imi) , S in ja l i z ime p ë r b a s h ë n d r r ë n , T ë n d r y s h m e (var ia) .

G r u p i m i i ë n d r r a v e n ë n d a r j e t d h e n ë n d a r j e t n u k i sh te gjë e l eh të . Madje n j ë k o h ë të gja të qe d i s k u t u a r n ë s e d u h e j që me kë t ë p u n ë t ë m e r r e j Se leks ion imi , apo ajo i p ë r k i s t e k ryes i sh t I n t e r p r e t i m i t . N ë t ë v ë r t e t ë , ajo d o f i l ihej I n t e rp r e t im i t , s ikur a i t ë m o s i sh te aq i n g a r k u a r . Më në fund qe a r r i t u r n j ë zgj idhje p a j t i m i : g r u p i m i i ë n d r r a v e i . qe lënë Se leks ion imi t , po r kjo q u h e j n j ë p u n ë p a r a p ë r g a t i t o r e , p r a v e t ë m n j ë p ro jek t . D h e n ë k r y e t ë çdo dosjeje m e m a t e r i a l e t ë d o r ë z u a r a n u k s h k r u h e j : « Ë n d r r a që k a n ë l idhje me X çësht je , po r « Ë n d r r a që m u n d të k e n ë l idhje me X çësht je». V e ç kësa j , n d ë r s a m b a n t e përgjegjës i t ë p io te p ë r n d a r j e n e ë n d r r a v e në t ë v l e f s h m e e të pav le f shme , p ë r g r u p i m i n e t y r e S e l e k s i n ,

520

n i m i n u k m b a n t e veçse n j ë përg jeg jës i m o r a l e . K ë s h t u që në t ë v ë r t e t ë p u n a bazë e Se leks ion imi t i sh t e qe r imi . Q e r i m i i sh te t h e l b i i Se leks ion imi t , a sh tu s i I n t e r p r e t i m i q u h e j the lb i i k r e j t Tab i r Sara j i t . E k u p t o v e t a n i që k ë t u j a n ë p o r t â t ku h y n gj i thçka, i k i s h t e t h ë n ë shefi E b u Q e r i ­mi t , d i t ën e r i k t h i m i t të t i j në v e n d i n e p a r e të p u n ë s . T i me s igur i ke k u j t u a r në fi l l im se, m e q e n ë s e me k ë t ë p rocès fillon p u n a e Se leks ion imi t d h e m e q e n ë s e ne t ë v e n d o s ë m kë tu , ky ësh të e d h e më i p a r ë n d ë s i s h m i . K u r s e t a n i besoj se e m o r e vesh që ky ë s h t ë t h e m e l i i p u n ë s d h e ne a sn j ëhe rë n u k i v e n d o s i m f i l les tarë t në të , p o r t y t ë vendosëm, sepse t i p ë l q e h e s h p r e j nesh .

T i p ë l q e h e s h p re j nesh . E b u Q e r i m i e k i s h t e p ë r s ë -r i t u r m e ve te m e dh je t ë ra h e r ë k ë t ë frazë, s i k u r m e a n ë t ë pë r së r i t j e s a i do t ' i h y n t e asaj në t h e l b . M i r ë p o ajp i sh te e t i l lë , e m b y l l u r nga të g j i t ha anët , en igma t ike , e l ë m u a r s i n j ë m u r , k u n u k k e k u k a p e s h p ë r t a k a p ë r -cyer .

E b u Qer imi fërkoi sy të pë r së r i . Desh i t ë r i f i l lonte l e ­x i m i n , por s ' i shte e m u n d u r . S h k r o n j a t i d u k e s h i n të k u -q ë r r e m t a s i nga n jë ref leks z ja r r i apo g jaku .

K i s h t e h e q u r m ë n j a n ë r r e t h d y z e t ë n d r r a t ë pavlef­s h m e . S h u m i c a i q e n ë d u k u r të s h k a k t u a r a n g a ha l le t e p ë r d i t s h m e , k u r s e n jë pjesë i q e n ë d u k u r ka l lpe , p o r s ' i shte i s i g u r t ; t ' i l exon t e e d h e n j ë h e r ë ? Në të v ë r t e t ë i k i ­sh t e l e x u a r n ja d y - t r i h e r ë seci lën, p o r p r a p ë s 'nd ihe j i s igur t . Shefi i k i sh te t h ë n ë se, sa h e r ë të d y s h o n t e , d u h e j ta l i n t e ë n d r r ë n p ë r që rues in e d y t ë , d u k e i v ë n ë s ipë r n jë p ikëpye t j e , m i r ë p o a i e k i s h t e b ë r ë k ë t ë p ë r n j ë n u -m ë r t ë m a d h ë n d r r a s h . N ë t ë v ë r t e t ë k i sh t e n x j e r r ë s i t ë p a v l e f s h m e s h u m ë pak ë n d r r a dhe , n ë qoftë s e n u k d o t ë n x i r r t e a s kë to t ë dyzeta , a t ë h e r ë shefi k i sh t e t ë d r e j t ë t ë t h o s h t e me v e t e : Ebu Qer imi , p ë r t ë q e n ë b r e n d a . i ka lon të g j i tha ë n d r r a t te q ë r u e s i t e t j e rë . M i r ë p o a i i sh te q ë r u e s d h e s i i t i l lë d e t y r ë k r y e s o r e k i sh te të q ë r o n t e d h e j o t ë ka lon te . P ë r n d r y s h e . ç 'do t ë n d o d h t e s i k u r g j i ­t h ë qërues i t , p ë r t ë q e n ë b r enda , t ë ka lon in s a m ë s h u m ë ë n d r r a n ë I n t e r p r e t i m ? I n t e r p r e t i m i d o t ë b l lokon te p r a -n i m i n ose do t ë ankohe j në d re j to r i . Dre j to r i a do t ë k ë r -

§21

k o n t e s h k a q e t . Eh, ç ' m ë gjet i , p s h e r ë t i u m e ve t e E b u Q e ­r imi . P o , n ë fund t ë fundi t , t ë da lë k u t ë da lë , m e n d o i d h e m e n j ë f a r ë ina t i , m e n g u t , s i k u r t ë k i s h t e f r ikë m o s i k t h e h e j m e n d ja, s h k r o i në k r y e të k a t ë r - p e s ë f l e t ëve fjalën «e p a v l e f s h m e » d h e p o s h t ë saj n ë n s h k r i m i n e t i j . N d ë r s a v a z h d o n t e t ë s h k r u a n t e m b i f le të t e t j e r a a t ë f ja­lë, n d i e n t e n j ë gëz im h a k m a r r ë s p ë r a t a t e v e q e l ë t ë p a -n j o h u r që , t ë s ë m u r ë n g a b a r k u apo majasë l l i , e k i s h i n m u n d u a r a t ë d y dite m e ë n d r r a t e t y r e të m a r r a , të c i la t n d o s h t a as i k i sh in p a r e fare, po r i k i s h i n d ë g j u a r n g a t ë t j e rë t . Id io te , m a s h t r u e s , s h a n t e m e ve t e , n d ë r s a s h k r u ­a n t e f jalën e d ë n i m i t m b i f le tët e t j e ra . M e g j i t h a t ë d o r a e t i j sa v e n t e b ë h e j më e ngada l t ë , g j e r sa më në fund qënd ro i pezul l m b i f le tën . Da le n j ë h e r ë , t h a m e ve t e , p s e kë sh tu , s i i ç m e n d u r . N u k iu desh më t e p ë r se n j ë m i n u t e që v ru l l in e z e m ë r i m i t f i a z inin p r a p ë d y s h i m e t .

Në të v ë r t e t ë k jo s ' i shte aq e t h j e s h t ë , d h e n g a a t a t eveqe l ë t ë p a n j o h u r m u n d t ë t ë g j e n t e bela ja . N ë p u ­nës i t e t ë g j i thë s e k t o r ë v e pa p ë r j a s h t i m , p o r s i domos a t a të Se leks ion imi t , d r i d h e s h i n n g a fjala «ver i f ik im». I k i sh in t r e g u a r s e q ë l l o n t e shpesh q ë ë n d ë r r p a r ë s i , m e t ë d ë g j u a r n d o n j ë ng j a r j e rea le , d ë r g o n t e l e t ë r n ë T a b i r S a ­ra j , d u k e p r e t e n d u a r p rofe t iz imin e ng j a r j e s me a n ë t ë ë n d r r ë s s ë t i j . A t ë h e r ë k ë r k o h e j ë n d r r a , g j ende j m e a n ë t ë n u m r i t t ë r eg j i s t r imi t t ë saj n ë Receps ion , n x i r r e j n g a Ark iv i d h e , në qof të s e ajo i sh te v ë r t e t a sh tu , k ë r k o h e -sh in fa j to rë t q ë ajo s 'qe m a r r ë p a r a s y s h . F a j t o r ë m u n d t ë i sh in i n t e rp r e tue s i t , që n u k e k i s h i n z b ë r t h y e r d r e j t k u p t i m i n e sinjali t , p o r m u n d të i sh in se leks ionues i t , që e k i sh in n x j e r r ë ë n d r r ë n t ë p a v l e f s h m e d h e në k ë t ë r a s t faji i t y r e q u h e j e d h e më i r ende , sepse gab imi i i n t e r ­p re tues i t , q ë n u k a r r i t i t a shp jegon te d r e j t s injal in, i sh te më i f a l s h ë m në k r a h a s i m me g a b i m i n e se leks ionues i t , q ë n u k g je t i n ë ë n d ë r r asn jë sinjal .

P u n ë e m a l l k u a r , t h a me ve t e E b u Qer imi , i h a b i t u r edhe v e t ë n g a ky ças t r ebe l imi i n d ë r g j e g j e s së tij. M e ­g j i t ha t ë në d r e q të v e n t e . Ai shkro i f ja lën «e p a v l e f s h m e » m b i n j ë r ë n nga f letët , p o r t e t j e t r a p ë r s ë r i u s tep . P a -dashu r , n g a q ë s 'd in te ç ' të b ë n t e me a t ë f le të që i m b e t i

522

në dore , nis i t ë r i l exon t e t eks t i n e s h k r u a r në t ë : «Një s h e s h i b rak t i su r , p r a n ë k ë m b ë s së n j ë u r e ; n j ë l lo j d j e r r i n e n g a a t o k u h e d h i n m b e t u r i n a t ; m i d i s h e d h u r i n a v e , p l u h u -r i t , c o p ë r a v e t ë t h y e r a t ë l a v a m a n ë v e n j ë vegë l e v j e t ë r m u z i k o r e , e p a p a r ë n d o n j ë h e r ë , që b i n t e v e t v e t i u m i d i s asaj s h k r e t i e d h e n j ë d e m , i e g ë r s u a r sic d u k e t p r e j t i n -gu l l i t t ë asaj vegle, s h k r o f ë t i n t e te k ë m b a e u r ë s . »

P u n ë ar t i s tësh , t h a m e ve te E b u Qer imi , n d o n j ë m u -z i k a n t i p a k ë n a q u r , i m b e t u r pa p u n ë , d h e n i s i t ë s h ë -n o n t e fjalën «e p a v l e f s h m e » sipër . K i s h t e s h k r u a r v e t ë m «e pa -» , k u r sy të i s h k u a n te r r e s h t a t e p a r e që i k i s h t e k a p ë r c y e r dhe ku s h ë n o h e j e m r i i n j e r i u t që k i s h t e p a r e ë n d r r ë n , d a t a d h e profes ioni i t i j . P ë r çudi , i zot i i ë n d r r ë s n u k i sh t e muz ikan t , p o r sh i tës l u l e l ak rash , n g a k r y e q y -te t i . Ç ' m ë polli, t h a me v e t e Ebu Qer imi , pa i h e q u r sy t ë n g a f leta . Të di l te n j ë baka l l i m a l l k u a r d h e t ë n g a t ë -r r o n t e m e n d j e n ! I sh te d h e nga k r y e q y t e t i d h e e k i s h t e l e h t ë të ankohe j . Ebu Q e r i m i i shoi me k u j d e s g ë r m a t e s h k r u a r a s ipër f letës d h e e kaloi ë n d r r ë n në të v l e f s h m e t . Idiot , m u r m u r i t i e d h e n j ë h e r ë me ve te , d u k e e v ë s h t r u a r p ë r h e r ë t ë fundi t me b i sh t t ë sy r i t f le tën e ë n d r r ë s , sic v ë s h t r o h e t n jer iu që i b ë h e t n jë favor pa e m e r i t u a r . Ng jeu p e n ë n në bojë dhe , pa i l e x u a r p ë r së dyt i , s h k r o i f jalën «e p a v l e f s h m e » mbi d i sa f letë të t j e r a . K u r v r u l l i i z e m ë -r imi t i ra , e frenoi p r a p ë ve ten . I k i sh in m b e t u r a k o m a e d h e t e t ë ëndr ra , n g a a to që në sh ik imin e p a r e i k i s h t e n x j e r r ë s i t ë pav le f shme . I pa me qetës i , n j ë n g a n j ë d h e , me p ë r j a s h t i m të n j ë r ë s që e kaloi në t ë v l e f s h m e t , t ë t j e r a t i l a a ty ku ishin. D u h e j të i she t e p ë r i t r a s h ë që t ë m o s kup to j e n ë t o s h e r r e t n ë famil je , k a p s l l ë k u n d h e m u n g e s ë n e g rave .

O r a r i zy r t a r s 'po m b a r o n t e q ë s 'po m b a r o n t e . M e ­g j i t hëse i d h i m b n i n sy të , E b u Q e r i m i t ë r h o q i d i sa f le të nga dos ja e ë n d r r a v e të p a p ë r p u n u a r a d h e i v u r i p ë r p a r a . K i s h t e p ë r s h t y p j e n s e l odhe j m ë s h u m ë d u k e b ë r ë s i k u r l e x o n t e , sesa po t ë l e x o n t e vë r t e t . Zgjodhi a to f le të që k i sh in t e k s t e t më të s h k u r t r a dhe , pa i p a r e fa re ad re sues i t , lexoi pë rmba j t j en e ë n d r r ë s . Një ra i sh te k j o : « N j ë m a c e e zezë k i sh t e k a p u r në go jë h ë n ë n d h e po v r a p o n t e e n d j e -

523

k u r nga t u r m a . G j i t h ë u d h ë s n g a ik te , d u k e s h i n g j u r m ë t e h ë n ë s së p l agosur .»

Po kjo i sh te v ë r t e t n jë ë n d ë r r që i a v i en t e b a r r a q i ­r a n ë t ë m e r r e s h e m e të . P a r a s e t a ka lon t e t e t ë v l e f shmet , E b u Q e r i m i e l exoi e d h e n j ë h e r ë . I sh te v ë r t e t n j ë ë n d ë r r ser ioze, me t ë ci lën k i she qejf t ë m e r r e s h e . E b u Q e r i m i m e n d o i se, s idoqof të , p u n a e i n t e r p r e t u e s v e , p a v a r ë s i s h t se i sh te t e p ë r e v ë s h t i r ë d h e de l ika te , i sh te e k ë n d s h m e , s idomos k u r k i she t ë bë je m e ë n d r r a t ë t i l la. At i j ve të , meg j i t hëse i l odhu r , i l indi d ë s h i r a ta i n t e r p r e t o n t e ë n d r r ë n . Madje kjo g jë s'iu d u k a spak e zo r shme . P ë r d e r i s a h ë n a i sh te s imbol i sh t e t i t e i fesë, k u p t o h e j që m a c j a e zezë i sh te n j ë force a r m i q ë s o r e q ë v e p r o n t e k u n d ë r t y r e . Një ë n d ë r r e t i l lë i ka të g j i tha s h a n s e t p ë r t ' u s h p a l l u r b a s h -ë n d ë r r , m e n d o i E b u Qer imi . A i shikoi ad re sues in . I sh te nga n j ë q y t e t i l a r g ë t i k r a h u t e v r o p i a n të sh te t i t . A n d e j e d h e ë n d r r a t v i jnë m ë t ë b u k u r a , m e n d o i Ebu Qer imi . A i e lexoi a të p ë r t ë t r e t e n h e r ë d h e iu d u k a k o m a më e b u ­k u r d h e me k u p t i m . Një gjë e m i r e i sh te se ë n d r r a , veç të t j e rash , k i s h t e e d h e t u r m ë n , e cila me s igur i do ta a r r i n t e m a c e n e zezë p ë r f i a s h k ë p u t u r h ë n ë n p re j d h ë -m b ë v e . Me s igur i ajo ka p ë r t ë p ë r f u n d u a r n d o n j ë d i te s i b a s h ë n d ë r r , t h a a i me ve te d h e e vë re j t i ga t i me b u z ë -qesh je f le tën e z a k o n s h m e ku qe s h k r u a r ë n d r r a , s i n j e r iu që s h e h n jë va jzë t a n i p ë r t an i t ë z a k o n s h m e , por që a i e di se e p r ê t fati i n jë p r i n c e s h e .

E b u Q e r i m i n d j e u p ë r çudi n j ë l eh tës im. A i m e n d o i të l e x o n t e e d h e d y - t r i f letë të t je ra , p o r i l a p ë r g j y s m ë , sepse n u k desh i t ë p r i sh t e p ë r s h t y p j e n e m i r e t ë ë n d r r ë s me h ë n ë . A i k t h e u k o k ë n n g a x h a m a t e m ë d h e n j , pas t ë ci lëve p o b i n t e m u z g u . T a n i n u k d o n t e t ë m e r r e j m ë m e asgjë. D o n t e v e t ë m që t ë m b a r o n t e o ra r i zy r t a r . Megj i thëse d r i t a sa v e n t e po dobësohe j , k o k a t e n j e r ëzve vazhdon in të r r i n i n të p ë r k u l u r a m b i dosje . Ai i sh te ga t i i s igur t se, e d h e s iku r t ë b i n t e n a t a d h e t e r r i i p ë r j e t s h ë m , a to koka n u k do t ë n g r i h e s h i n që a n d e j , pa r ë n ë zilja e m b a r i m i t t ë p u n ë s .

Më në fund ajo r a vë r t e t . Ebu Q e r i m i mbyl l i me shpe j tës i dosjet . N g a t ë g j i tha t r y e z a t dëg johesh in z h u r -

524

m a t e s i r t a r ë v e që h a p e s h i n pë r t ' u fu tu r b r e n d a dos je t . Ebu Q e r i m i e mby l l i s i r t a r i n e t i j me çelës dhe , m e g j i t h ë s e i sh te n j ë n g a t ë pa rë t që dol i nga salla, v e t ë m p a s n j ë çe rek ore u g j end pë r j a sh ta .

N ë r r u g ë i sh te f tohtë . N ë p u n ë s i t q ë d i ln in m e g r u -m b u j t ë m ë d h e n j , s h p ë r n d a h e s h i n n ë d r e j t i m e t ë n d r y -s h m e . Në t r o t u a r e t përba l lë , a s h t u s i çdo m b r ë m j e , i sh t e g r u m b u l l u a r n j ë t u r m ë s eh i rxh in j sh , q ë v ë s h t r o n i n d a l -j e n e n ë p u n ë s v e nga T a b i r Sara j i . Nga të g j i tha i n s t i t u -c ionet e m ë d h a sh te t ë ro re , d u k e pë r f sh i r ë k ë t u e d h e p a -l la t in e Sheh -Ul - I s l ami t , e d h e z y r a t e Vez i r i t të M a d h , T a b i r Sa ra j i i sh te i v e t m i që zg jonte k u r e s h t i n ë e n j e ­rëzve g jer n ë a t ë shkal lë , s a q ë q i n d r a k a l i m t a r ë t ë n d a -lonin e të p r i s n i n da l jen e n ë p u n ë s v e . Në hesh t j e , me j a k a t e n g r i t u r a nga t ë f toh të t , n je rëz i t v ë s h t r o n i n n ë p u ­nës i t mi s t e r iozë q ë m e r r e s h i n m e p u n ë n m ë e n i g m a t i k e t ë sh te t i t , i n d i q n i n me ca sy t ë s h t a n g u r , s iku r t ë p ë r p i -qesh in të k ë r k o n i n mbi f y t y r a t e t y r e g j u r m ë t e ë n d r r a v e d h e n u k l a r g o h e s h i n veçse k u r p o r t â t e r ë n d a të. pa l l a t i t t ë m a d h m b y l l e s h i n m e k ë r k ë l l i m ë .

E b u Q e r i m i shpej to i h a p a t . F e n e r ë t e r r u g ë v e n u k ishin n d e z u r akoma , po r a t a do t ë nd i ze sh in me s igur i p ë r p a r a se a i t ë a r r in t e te r r u g a e t i j . Q y s h s e k i s h t e f i ­l l ua r p u n ë n në Tabir , k i s h t e njël loj fr ike n g a r r u g ë t e p a n d r i ç u a r a .

R r u g ë t i sh in plot m e k a l i m t a r ë . A t y - k ë t u ka lon in m e shpe j t ës i k a r r o c a m e d r i t a r e t ë zëna m e p e r d e . N ë t o k i ­sh t e m e s igur i h a n ë m e t ë b u k u r a , q ë s h k o n i n n ë t a k i m e t ë f sheh ta . E b u Qer imi p s h e r ë t i u .

K u r m b ë r r i t i t e r r u g a e t i j , f ene re t i sh in n d e z u r v ë r ­tet . Kjo i sh te n j ë r r u g ë e qe t ë , g j y s m ë luksoze , n j ë p j e së e n d ë r t e s a v e të së cilës i sh in të r r é t h u a r a me k a n g j e l l a t ë r ë n d a h e k u r i . Gësh ten jëp jekës i t p o b ë h e s h i n ga t i t ë ikn in . Disa k i sh in fu tur n ë t o r b a gësh ten ja t , k a u s h ë t b o s h d h e q y m y r i n d h e sic duke j p r i s n i n t ë f tohesh in e d h e p a k m a n g a j t ë p r e j l l amar ine me v r i m a . Polici i r r u g ë s e p ë r -s h ë n d e t i me n d e r i m Ebu Q e r i m i n . N g a ka fene ja e u d h ë -k r y q i t po d i l te i d e h u r t a p e fqinj i i t y r e , oficeri në l i r i m Beç beu . Ai i sh te me dy s h o k ë të t j e rë , t ë c i lëve u p ë s h -

525

per i t i d i çka k u r pa E b u Qer imin . K u r kalo i p ë r b r i , Ebu Qer imi nd jeu sy të e t y r e t ' i ngu le sh in g j i thë k u r e s h t j e d h e fr ikë. Ai shpe j to i h a p a t . Që l a rg pa se k i s h t e d r i t ë në t ë dy k a t e t e sh t ëp i s ë . Do t ë k e n ë a r d h u r mysa f i r ë , t h a me ve te , m e g j i t h a t ë n d j e u n jë s i d r idh je . K u r u a f rua dhe pak , p r a n ë p o r t e s s ë sh tëp i së p a k a r r o c ë n m e s h e n j ë n e Qypr i l l in jve , s h k r o n j ë n «Q» t ë g d h e n d u r në t ë dy d y e r t dhe , në v e n d që t ë q e t ë s o h e j , u s h q e t ë s u a e d h e m ë .

P o r t e n ia hap i s h ë r b y e s j a e v j e t ë r e sh tëp i së , Lokja . — Ç 'ësh të? — ia bë r i Ebu Qer imi , d u k e t r e g u a r me

k o k ë d r i t a t në k a t i n e d y t ë . — K a n ë a r d h u r d a j a t e tu . — Ka n d o d h u r g j ë ? — Asgjë . K a n ë a r d h u r pë r v iz i të . E b u Qer imi m o r i f r y m ë i l e h t ë s u a r . Ç ' k a m k ë s h t u ,

t h a m e ve t e n d ë r s a ec te p ë r m e s obor r i t d r e j t d e r ë s s ë b r e n d s h m e . G j i t h m o n ë i k i sh te që l l ua r t ë shqe t ë sohe j k u r k t h e h e j vonë dhe s h i k o n t e d r i t a t t ë n d e z u r a a n e k ë n d sh tëp i së , po r a s n j ë h e r ë n u k qe t r o n d i t u r s i sonte . S ic duke t , p u n a e re , mendo i .

— Të k ë r k u a n m b a s d i t e dy s h o k ë të t u t ë , — po i t h o ­sh t e Lokja që v in t e p a s . — Më t h a n ë të shkosh t ' i t a k o s h n e s ë r ose pasnesë r në atë . . . atë.. . s i e q u a j n ë të mal lkuar in* k lob apo k lab .

— Në k lub . — H ë , në k l u b . — Po t ë më k ë r k o j n ë p rapë , t h u a j u që s ' k a m k o h ë

t ë l i re . — Mire , — t h a shë rbyes j a . N ë ko r r ido r E b u Q e r i m i nd jeu n j ë e r ë t ë m i r e g j e -

Uësh. P a r a se t ë h y n t e në d h o m ë n e m i q v e , q ë n d r o i n jë m i n u t e në këmbë , pa e d i t u r a s ve t ë pse . Më në f u n d h a p i d e r ë n d h e hy r i . N ë d h o m ë n e m a d h e , t ë s h t r u a r a n e k ë n d me qi l im, nd ihe j e r a e m i r e e z ja r r i t . K i s h i n a r d h u r dy da ja t e t i j , i m a d h i b a s h k ë me g r u a n d h e i vogl i . I sh in d h e d y k u s h ë r i n j t ë t j e rë , t ë d y z ë v e n d ë s m i n i s t r a , q ë v in in shpesh . E b u Q e r i m i i t a k o i me r a d h ë .

— D u k e s h i l o d h u r , — i t h a da ja i m a d h . E b u Qer imi n g r i t i supe t , s iku r t ' i t h o s h t e : «ç ' t ' i bësh .

526

p u n ë » . Nd ihe j m e n j ë h e r ë q ë p a r a s e t ë v in te ai , i sh t e fo­l u r p ë r p u n ë n e t i j . E b u Q e r i m i v ë s h t r o i t ë ë m ë n , që r r i n t e m e g j u n j ë t m b l e d h u r p r a n ë n j ë r i t p r e j d y m a n g a j v e t ë m ë d h e n j p re j bak r i . Ajo i buzëqesh i f a r e l eh t ë d h e v e t ë m a t ë h e r ë ai e n d j e u se u ç l i rua p lo tës i sh t n g a a n k t h i . U ul n ë n j ë qoshe t ë m i n d e r i t d u k e p r i t u r ças t in q ë v ë m e n d j a t ë ik t e m ë n ë fund p r e j t i j . D h e ajo i ku v ë r t e t p a s d i sa ças tesh .

Da ja i m a d h vazhdo i t ë t r e g o n t e diçka, që E b u Q e ­r imi , me sa d u k e j , e k i s h t e n d ë r p r e r ë me h y r j e n e t i j . A i i sh te g u v e r n a t o r n ë n j ë n g a zona t m ë t ë l a r g ë t a t ë p e r a n -do r i s ë dhe , s a h e r ë q ë v i n t e m e p u n ë n ë k r y e q y t e t , s i l l te që a n d e j plot r r ë f i m e t ë a shp ra , t ë ci la t E b u Q e r i m i t i d u k e s h i n t ë n jë l lo j ta me a to t ë h e r ë s t j e të r . G r u a j a e t i j , e i m ë t , m e fy ty rë t ë p a k ë n a q u r , dëg jon te m e v ë m e n d j e a t o q ë t r e g o n t e i shoqi d h e h e r ë pas h e r e v ë s h t r o n t e t ë p r a -n i s h m i t s i k u r t ' u t h o s h t e : e sh ikoni ku j e t o j m ë n e ? Ajo a n k o h e j g j i t h m o n ë n g a k l i m a e a t j e shme , n g a p u n ë t e s h u m t a t ë t ë shoqi t , d h e në fjalët e saj k i s h t e n j ë p a -k ë n a q ë s i t ë v a z h d u e s h m e n d a j k u n a t i t t ë s a j , vë l l a i t t ë m e s ë m të t ë shoqi t , Vezi r i t , s ic e t h ë r r i t n i n t ë g j i t h ë n j e -r i u n q ë t a n i p ë r t an i k i s h t e pos t in m ë t ë l a r t ë s h t e t ë r o r mid i s g j i t hë Qypr i l l in jve , m i n i s t e r i J a s h t ë m , d h e i cili, s ipas s a j , n u k i sh te i i n t e r e s u a r që vël la i i t i j t ë k t h e h e j m ë n ë fund n ë k r y e q y t e t .

Da j a i vogël dëg jon te me n jë buzëqesh j e t ë s h k u j d e -s u r v ë l l a n ë e m a d h . N d ë r s a daja i m a d h i d u k e j E b u Q e ­r i m i t s i n j ë b ronz i m b u l u a r pakëz n g a p l u h u r i i a s h p ë r -sisë, f a n a t i z m i t d h e p rov inces , t ë vogl in e d o n t e p ë r h e r ë e m ë t e p ë r . Biond, m e s y t ë çelët, m e c a m u s t a q e t ë k u -q ë r r e m t a , m e a t ë e m ë r s h q i p t a r o - g j e r m a n , K u r t , p ë r t ë t h o s h i n se i sh te t r ënda f i l i i egër i Qypr i l l in jve . N d r y s h e nga vë l l ezë r i t e t je rë , n u k qe n g u l u r në asn jë p o s t t ë r ë n d ë s i s h ë m , p ë r k û n d r a z i p ë r h e r ë k i s h t e h y r ë n ë c a p u ­në dis i t ë ç u d i t s h m e që i b r a k t i s t e s h p e j t : në n j ë i n s t i t u t t ë oqeanograf i së , në a r k i t e k t u r ë . K o h ë t e fund i t m e r r e j m e m u z i k ë . Veç kësa j , n u k d o n t e t ë m a r t o h e j , l u a n t e golf me të b i r i n e konsul l i t aus t r i ak , f l i tej se k ë m b e n t e l e t r a d a s h u r i e m e c a h a n ë m e mis te r ioze , m e n j ë fjalë g j i t h -

627

çka e b ë n t e t je të r l lo j , t ë r h e q ë s e , por pa dobi . Ebu Q e r i m i ë n d ë r r o n t e që ta imi ton te , p o r e n d i e n t e se s 'do të a r r i n t e dot . K r e j t i q e t ë s u a r t an i , n d ë r s a dëg jon te b i sedën e dy da jave , E b u Qer imi p ë r f y t y r o n t e k a r r o c ë n q ë r r i n t e p ë r ­j a s h t a e që i k i sh te s je l lë a ta , a t ë k a r r o c ë që, sa h e r ë e sh ih te , a i n d i e n t e gëz im t ë p ë r z i e r m e t m e r r , sepse m e t ë k i sh in a r d h u r g j i t h m o n ë ose l a jme t ë mi ra , ose t m e r r e .

Në s h t ë p i n ë e Qypr i l l i n jve , ose në -«Pallat», s ic e q u a n i n mid i s t y r e g j i thë n j e rëz i t e fisit s h t ë p i n ë e Q y p r i -l l iu t k ryeso r , k i sh t e d isa ka r roca , por a to ishin t ë n j ë -l loj ta d h e p ë r E b u Q e r i m i n a to ishin v e t ë m një , k a r r o c a e h a r e s h m e — fatale , me a t ë «Q» të g d h e n d u r në d r u , që su i t e ose y lbere t , ose z inë n g a sh tëp ia k r y e s o r e në t ë g j i tha s h t ë p i t ë e fisit t ë m a d h . Disa h e r ë qe b i s e d u a r p ë r a t ë s h k r o n j ë n «Q», p ë r t a z ë v e n d ë s u a r m e «K» s ipas s h k r i -m i t t ë e m r i t t ë Q y p r i l l i n j v e n ë o s m a n i s h t e n z y r t a r e , K ö p r ü l ü , m i r ë p o a t a s ' k i sh in d a s h u r k u r r s e s i n j ë n d ë r r i m t ë t i l lë d h e k i sh in r u a j t u r s h k r o n j ë n «Q» d h e t ë g j i t ha s h k r o n j a t e t j e ra të emr i t , s i pa s a l fabêt i t t ë g juhës s h q i p e .

— D o m e t h ë n ë h y r e në T a b i r S a r a j , — iu d r e j t u a E b u Q e r i m i t da ja i m a d h , që e k i s h t e m b a r u a r më në fund r r ë f i m i n e ve t . — E v e n d o s e më në fund .

— E v e n d o s ë m të g j i t h ë b a s h k ë , — t h a n ë n a . — M i r e bë të , — t h a d a j a i m a d h . — P u n ë e n d e r u a r ,

p u n ë e r ë n d ë s i s h m e . Me h a i r . — Ishal la , — t h a n ë n a . — Të l u m t ë goja! Në b i sedë u pë r z i en dy k u s h ë r i n j t ë e t je rë . N d ë r s a

dëg jon te ç'fli tej, E b u Q e r i m i t iu k u j t u a n g j i thë b i s eda t e p a f u n d m e p ë r p u n ë n e t i j p ë r p a r a se të vendose j h y r j a në T a b i r S a r a j . N jë n j e r i i j a s h t ë m , po t ' i k i sh te d ë g j u a r a to , do t ë m b e t e j me gojë h a p ë t : ë sh të e m u n d u r që t ë d i sku tohe j m e k a q k u j d e s s e n ë ç ' punë d o t ë h y n t e n j ë n i p n g a Qypr i l l in j të , n g a fami l ja e f a m s h m e që i k i s h t e d h ë n ë p e r a n d o r i s ë pe së k r y e m i n i s t r a d h e n j ë n u m ë r t ë p a f u n d min i s t r a sh , a d m i r a l ë s h , g jenera lësh , n j ë r i p r e j t ë ci lëve k i s h t e k o m a n d u a r p u s h t i m i n e Aus t r i së , që e d h e tan i , në zbehjen e sa j , m b e t e j n j ë nga sh ty l l a t e p e r a n d o ­r isë , që k i s h t e h e d h u r e p a r a i denë e r i f o rmimi t të sh te t i t . t ë m a d h , d u k e u k t h y e r në S H B O (Sh te te t e B a s h k u a r a

528

Osmane) , n g a famil ja , t e p o r t a e së cilës t r o k i t n i n të d r u a j -t u r f u n k s i o n a r ë t ë l a r t ë t ë sh t e t i t p ë r t ë k ë r k u a r m b r o j t j e . n d ë r h y r j e p ë r mësh i r ë , apo e m ë r i m n ë pos te t ë t j e r a ?

K ë s h t u m u n d të d u k e j në v ë s h t r i m i n e pa re , e h a b i t -s h m e d h e disi e p a b e s u e s h m e , p o r p ë r a t a që e d in in më the l l ë h i s t o r i n ë e Qypr i l l in jve , n u k i sh te a spak a sh tu . K i ­sh t e r r e t h k a t ë r q i n d v je t q ë famil jes s ë m a d h e , k r a h a s làvdisë së p a p a r ë , s'i n d a h e j fa tkeqës ia e p a p r e r ë . K i s h t e në t ë po aq d r i t ë , s a e d h e t e r r , po aq n j e rëz me pos t e t ë la r ta , m i n i s t r a , g u v e r n a t o r ë , k r y e m i n i s t r a , s a e d h e t ë d ë -n u a r n ë b u r g j e , m e koka t ë p r e r a , t ë h u m b u r p a n a m e pa n i shan . Ne Qypr i l l in j t ë j e m i s i a t a n je rëz i t që k a n ë çe lu r t o k a e j e to jnë në k ë m b ë t e vu l lkan i t Vezuv , t h o s h t e g j y s m ë me t ë q e s h u r daja i vogël , K u r t Qypr i l l iu . A s h t u si Vezuv i që s h p ë r t h e n h e r ë - h e r ë e djeg e s h k r u m b o n a t a që j e t o j n ë në h i jen e t i j , a s h t u e d h e ne na godet h e r ë pas h e r e s o v r a n i , n ë n h i jen e t ë c i l i t r r o j m ë . D h e a s h t u s i a t a që j e t o j n ë në k ë m b ë t e Vezuvi t , me g j i thë f a t k e -qës i të e h e r ë p a s h e r s h m e të t i j , p a s qe t ë s imi t t ë v u l l k a ­ni t , p r a p ë a ty , në t o k a t p je l lore , te k ë m b ë t e t i j e n g r e n ë je tën , a s h t u e d h e ne , m e g j i thë r r e b e s h e t q ë n a d ë r g o n sovran i , p r a p ë n ë n h i jen e t i j q ë n d r o j m ë e i s h ë r b e j m ë besn ikë r i sh t .

Q y s h n g a fëmi jë r ia E b u Qer imi m b a n t e m e n d c a e c e -j ake t ë s h ë r b ë t o r ë v e që pa g d h i r ë n ë p ë r s h t ë p i n ë e t y r e t ë m a d h e , p ë s h p ë r i m a t n ë p ë r dyer , t e ze t m e fy ty ra t ë U a h t a r i s u r a që t r o k i t n i n te p o r t a e j a s h t m e , d i te të t e r a m e l a jme t ë z y m t a , m e pr i t je , m e a n k t h , g je r sa v in t e q e -t ë s imi me va j t imin e q e t ë t ë t ë d ë n u a r i t , në n d o n j ë n g a d h o m a t e m ë n j a n u a r a d h e pas ta j j e t a që v a z h d o n t e s i edhe m ë p a r e , n ë pr i t j e t ë n j ë shkë lq imi t ë ri, ose t ë n j ë zie të r e . Sepse , sic t h u h e j , në fami l jen e Qypr i l l in jve b u -r r a t ose ng j i t e sh in në pos te t ë l a r t a , ose b in in në f a t k e -qësi , r r u g ë t ë m e s m e s 'k ish te .

S h y q y r që t i , së p a k u , n u k e ke m b i e m r i n Qypr i l l iu , i t h o s h t e h e r ë p a s h e r e e ë m a E b u Qer imi t , pa i b e s u a r edhe ve t ë n g u s h ë l l i m i t t ë sa j . Ai i sh te d ja lë i v e t ë m d h e ajo g j i t hë j e t ë n e saj , q y s h pas vdekjes së të shoqi t , s ' k i ­sh te b ë r ë g jë t je tër , veçse k i sh te m e n d u a r s i t a m b r o n t e

3 4 - 2 529

Ebu Qer imin nga p j e sa e k e q e e fa ta l i t e t i t të Qypr i l l i n jve . Kjo e k i sh te b ë r ë a t ë më t ë m e n ç m e , më a u t o r i t ä r e d h e , p ë r çudi , m ë t ë b u k u r . N jë k o h ë t ë g j a t ë ajo, m e v e t e n e sa j , k i sh t e v e n d o s u r t a m b a n t e E b u Q e r i m i n l a r g k a r r i e -rës . Mi rëpo , k u r dja l i u r r i t d h e m b a r o i shko l lën , p ë r ­h e r ë e më t e p ë r v e n d i m i i saj d u k e j i p a k u p t i m t ë . Në t ami l j en e Qypr i l l i n jve n u k n j ihesh in t ë p a p u n ë t ; me dash je ose pa d a s h j e d u h e j g j e tu r n j ë pos t p ë r E b u Q e ­r imin . Një post k u m u n d ë s i t ë p ë r k a r r i e r ë t ë i sh in s a m ë t ë m ë d h a dhe m u n d ë s i t ë p ë r t ë r ë n ë n ë b u r g s a m ë t ë vogla. Në fis qe d i s k u t u a r g ja t ë p ë r kë t ë , q e n ë sjel lë e r is je l lë n d ë r m e n d d ip lomacia , u s h t r i a , obor r i , b a n k a , min i s t r i t ë , q e n ë s h k o q i t u r n jë p ë r n j ë t ë m i r â t d h e t ë k ë -q i ja t e t y r e , m u n d ë s i t ë e ecjes p ë r p a r a d h e m u n d ë s i t ë e r rëz imi t , qe s h q y r t u a r n j ë p ë r n jë secili post , qe b r a k t i -su r n j ë r i që i sh te d u k u r më i p a p ë r s h t a t s h ë r n ose më i r r e z i k s h ë m p ë r t j e t r i n , pas t a j qe h e q u r d o r e n g a ky i d y -ti, p ë r po ato a r s y e , qe g j e t u r , n j ë i t r e t ë , që në f i l l im qe d u k u r s e n d r y s h o n t e n g a d y t ë pa rë t , p o r p a s t a j , n ë n j ë sh i k im m ë t ë t he l l ë , q e a r d h u r n ë pë r i ' und imin s e p i k ë ­r i sh t ky post, i q e t ë në p a m j e n e j a s h t m e , i sh te më i r r e -z ik shmi se t ë t j e rë t , a t ë h e r ë q e n ë k t h y e r p ë r s ë r i t ek i pa r i , t ek a i pë r t ë cil in k i s h i n t h ë n ë në fill im « u p u p u , v e t ë m at je t ë mos vejë!» e k ë s h t u me r a d h ë , g je r sa më në fund n ë n a e Ebu Qer imi t , e l o d h u r n g a të g j i t h a kë to , k i sh t e t h ë n ë : l e t ë ve jë ku t ë dojë ai, asaj që ë sh t ë s h k r u a r s'i s hpë ton dot. Në k ë t ë e s ipër , t a m a m k u r po b ë h e s h i n ga t i ta l in in zg jedhjen në d o r ë n e ve t ë E b u Qer imi t , daja i m e s ë m , Veziri , q ë g j e r a t ë h e r ë s 'qe p ë r z i e r n ë k ë t ë p u n ë , k i sh t e s h f a q u r më në fund m e n d i m i n e ve t . Ajo që p r o -pozoi a i t ingël lo i në f i l l im si e p a p r i t u r , s i d içka që d u h e j s h o q ë r u a r pa t j e t ë r m e n j ë buzëqesh je , m e g j i t h ë s e b u z ë -qesh ja u t r e t s h p e j t në f y t y r ë n e secil i t , d u k e l ënë në v e n d t ë saj n j ë h u t i m . Pa l l a t i i Ë n d r r a v e ? Po si? P ë r ç ' a r sye? Pas ta j d a l n g a d a l ë , s a më s h u m ë që e m e n d o n i n punën , aq më t e p ë r ajo n is i t ' u d u k e j e n a t y r s h m e . P s e j o në Tab i r S a r a j ? Ç ' të k e q e k i s h t e ? M a d j e j o v e t ë m q ë s 'k ishte t ë keqe , po r , p ë r k u n d r a z i , i sh te m ë m i r e s e n ë g j i thë a to p u n ë t e t j e r a p lot k u r t h e . Po va l le k ë t u a n u k

030

kish te r r ez iqe? N a t y r i s h t , n a t y r i s h t , po s idoqof të j a n ë r rez iqe ë n d r r a s h , n j ë bo të ë n d r r a s h , më k u p t o n , s i ka t h ë n ë i v je t r i k u r u g je t p i sk : bëje, o zot, ë n d ë r r ! A s h t u esh të . D a l n g a d a l ë ideja e min i s t r i t e p ë r p i u k r e j t n ë n ë n e Ebu Qer imi t . S i n u k i sh in k u j t u a r m ë p a r e ? t h o s h t e ajo. Tab i r i i qe d u k u r asaj gje t ja e v e t m e s h p ë t i m t a r e pë r të b i r in . P ë r v e ç që i sh te n j ë ins t i tuc ion që i j e p t e m u n d ë s i t ë p a k u f i s h m e n j e r i u t p ë r t ë ecur p ë r p a r a , n ë n ë n e E b u Qer imi t e t ë r h i q t e s idomos k a r a k t e r i i p a p ë r c a k t u a r , i mjegul l t i t i j . Rea l i t e t i a t j e dyzohe j , s h u m ë s h p e j t f i l lonte Lrealja, d h e p i k ë r i s h t kjo mjegu l l inë i d u k e j asaj s i m j e -disi më i m i r e p a s së cilës E b u Qer imi m u n d të f sh ihe j g ja të kohës së r r e b e s h e v e .

E d h e t ë t j e r ë t i sh in t ë n jë m e n d j e j e me të . Veç kësa j , t hosh in ata, Vez i r i s'e k i sh t e m e n d u a r ko t k ë t ë gjë. K o -h ë t e fundi t T a b i r Sa ra j i p o . l u a n t e g j i t h m o n ë e më t e p ë r roi në p u n ë t e m ë d h a t ë sh te t i t , dhe Qypr i l l in j t ë , me p r i -r jen e t y r e t ë n a t y r s h m e p ë r t ' i p a r e p a k ë z me i ron i i n s t i -tuc ione t e v je t ra , t r ad ic iona le , e k i sh in n ë n v l e f t ë s u a r p a k Pa l l a t in e Ë n d r r a v e . Mad je v i te më p a r e fl i tej se q e n ë p ikër i sh t Qypr i l l i n j t ë që , në mos a r r i t ë n ta mby l ln in , e u l ë n në m ë n y r ë t ë n d j e s h m e forcën e T a b i r Sara j i t . M i r ë ­po kohë t e fund i t sov ran i e k i sh t e r i p ë r t ë r i r ë fuq inë e d i k u r s h m e t ë t i j .

Të g j i tha k ë t o E b u Qer imi i k i sh te m ë s u a r d a l n g a -da l ç g ja të b i s edave t ë g j a t a p ë r p u n ë n e re . N a t y r i s h t , k u r t h u h e j se Qypr i l l i n j t ë e k ish in n ë n v l e f t ë s u a r p a k T a b i ­r in , kjo s 'do t ë t h o s h t e a spak se a ta n u k k i s h i n n je rëz i t e ve t at je . A t a p r e j k o h ë s h do të k i sh in p u s h u a r së qen i Qypr i l l in j , p o t ë k r y e n i n m e n d j e l e h t ë s i r a t ë t i l la . Mi rëpo , të d h ë n ë sic d u k e t p a s o r g a n i z m a v e të t j e r a të sh te t i t e s idomos m e s h p r e s ë s e m u n d t ë n e u t r a l i z o n i n p ë r s ë r i f ry -m ë n e « Ins t i tuc ion i t gë rxho» , sic e q u a n i n me s h a k a mid is t y r e , a ta k i sh in d o b ë s u a r v ë m e n d j e n n d a j t i j . P i k ë r i s h t kë t ë g jë p ë r p i q e s h i n m e s a d u k e t t ë r i p a r o n i n t an i . A t a k i sh in n jerëz i t e t y r e at je , a ta i sh in me s igur i me dh je të ra , po r « n d r y s h e j a n ë n je rëz i t e g j aku t t end» , i k i s h t e t h ë n ë Vezi r i m o t r ë s s ë ve t , n ë n ë s s ë E b u Qer imi t . A i ' i s h t e p a k nervoz , dhe ajo p a t i p ë r s h t y p j e n se i sh te më i s h q e t ë s u a r

531

se ç ' duhe j pë r k ë t ë gjë . Me s igur i d i n t e d içka më t e p ë r që asaj n u k ia k i sh t e t h ë n ë .

Kjo k i sh t e n d o d h u r d y di te m ë p a r e s e E b u Q e r i m i t ë p a r a q i t e j në T a b i r S a r a j . G ja t ë g j i t hë kësa j k o h e e m r i i Ebu Q e r i m i t dhe i P a l l a t i t të Ë n d r r a v e i sh in të p a n d a r ë nga n jë r i - t j e t r i . J a e d h e t a n i a t a i sh in b a s h k ë , d h e kjo e b ë n t e t ë bezd i s shme b i s edën p ë r E b u Q e r i m i n . Ai k i ­sh te s h p r e s a se, k u r t ë u l e s h i n pë r t ë n g r ë n ë d a r k ë , b i s eda do t ë n d r y s h o n t e me s igur i . Mi r ëpo p ë r fat ajo n d r y s h o i m ë p ë r p a r a . N ë t ë v ë r t e t ë vazhdoi t ë flitej p ë r ' T a b i r Sara j in , po r pre j b isedës qe s h k ë p u t u r e m r i i E b u Q e r i m i t . Kjo g jë b ë n t e që a i t ' i n d i q t e fjalët më me v ë m e n d j e .

— Sidoqoftë t a n i m u n d të t h u h e t se T a b i r Sa ra j i e ka r i v e n d o s u r p lo tës i sh t a u t o r i t e t i n e d i k u r s h ë m , — t h a njër i n g a kushë r in j t ë . .

— K u r s e u n e , p a v a r ë s i s h t se j a m n jë Qypr i l l i , n u k k a m b e s u a r k u r r ë s e at i j m u n d t ' i l ë k u n d e t a u t o r i t e t i ko l l a j , — përg j ig je j da ja i vogël , K u r t i . — Ai n u k ë s h t ë v e t ë m n j ë nga ins t i tuc ione t m ë t ë v j e t r a t ë s h t e t i t ; p ë r m e n d i m i n t im, ai, pava rë s i sh t n g a e m r i i b u k u r që ka, ë sh t ë i n s t i -tuc ioni më i t m e r r s h ë m .

— Ka edhe të t j e r a ins t i tuc ione të t m e r r s h m e , — e k u n d ë r s h t o i k u s h ë r i r i .

K u r t i buzëqesh i . — Po t m e r r i i t y r e ë s h t ë i zbu lua r , — t h a ai. — T m e -

rr i i t y r e n x i n që t u t j e , k u r s e T a b i r Sa ra j i ë sh t ë t j e t ë r gjë.

— E pse ë sh t ë i t m e r r s h ë m , s ipas te je , — n d ë r h y r i n ë n a e E b u Qer imi t .

— O, jo në a t ë k u p t i m që m u n d ta m a r r ë s h t i , — t h a K u r t i , d u k e v ë s h t r u a r m e b i sh t t ë s y r i t n g a E b u Q e r i m i . — U n e e k isha p ë r t j e t ë r gjë . P ë r m e n d i m i n t i m , m i d i s g j i thë m e k a n i z m a v e . t ë sh te t i t , P a l l a t i i Ë n d r r a v e ë s h t ë a i që q ë n d r o n më j a s h t ë vu l l ne t eve n j e r ëzo re s e g j i t hë t ë t j e rë t . M ë k u p t o n i ç ' d u a t ë t h e m ? A i ë s h t ë m ë i m p e r ­sonal i i t ë g j i thëve , më i ve rb r i , më fa ta l i , p r a e d h e më s h t e t ë r o r i .

— K u r s e m u a m ë d u k e t s e e d h e ai, n ë n j ë f a r ë m ë ­n y r ë , m u n d të d r e j t o h e t , — u h o d h k u s h ë r i r i t j e të r . Ai

532

i sh te pa flokë, me ca sy të zg juar , po ku zg juars ia shfaqej n ë n j ë m ë n y r ë t ë v e ç a n t ë : sy t ë i sh in g j y s m ë t ë shua r , t h u a s e zg juars ia i k i s h t e lodhur , dhe a i i sh te ga t i ta fa i te me gëz im n jë pjesë t ë s a j .

— K u r s e u n e t h e m se ai ë sh t ë ins t i tuc ion i i v e t ë m në s h t e t i n tonë , n ë p ë r m j e t të cilit p jesa e e r r ë t e n d ë r -gjegjes së g j i thë s h t e t a s v e k r i jon një k o n t a k t t ë d r e j t p ë r -d re j t ë me sh te t in , — t h a K u r t i . Ai i vë sh t ro i të g j i thë me r a d h ë , s i p ë r t ë k u p t u a r se sa k i sh in a r r i t u r t e k a t a fja­lë t e t i j . — T u r m a t e p a f u n d m e v ë r t e t n u k qever i s in , — vazhdo i ai, — por k a n ë n j ë m e k a n i z ë m me anë të të cilit n d i k o j n ë në t ë g j i tha p u n ë t , a v e n t u r â t d h e k r i m e t e s h t e ­ti t , d h e ky ë sh t ë T a b i r Sara j i .

— Do të t h u a s h se të g j i thë së b a s h k u k a n ë n j ë p ë r -gjegjësi p ë r g j i thçka që n d o d h , n j ë n d j e n j ë fa j i? — t h a k u s h ë r i r i .

— Po , — u përgj ig j K u r t i . — Në n j ë fa rë m ë n y r ë po, — sh to i ai me v e n d o s m ë r i .

T j e t r i buzëqesh i , po r , n g a q ë sy të i k i sh te g j y s m ë të m b y l l u r , n u k u d u k veçse fundi i buzëqesh jes , s i n d r i -çimi në f u n d i n e n j ë d e r e .

— P a v a r ë s i s h t n g a t ë g j i tha kë to , p ë r m u a a i ë sh t ë ins t i tuc ion i më a b s u r d i pe randor i s ë , — t h a ai .

— Do të i sh te a b s u r d në n jë bo te logjike, — t h a K u r ­ti. — K u r s e në b o t ë n t o n ë m u a më d u k e t më se n o r m a l .

K u s h ë r i r i nis i t ë q e s h t e me zë, por, m e q ë g u v e r n a t o r i mba j t i n j ë fy ty rë të v r ë r ë t , a i e f iku da lngada l ë të ' q e -s h u r ë n .

— K u r s e r r e t h e r r o t u l l f l i tet se j a n ë më të the l l a punë t , — u h o d h k u s h ë r i r i t je tër . — Asgjë s ' ësh të k u r r ë aq e t h j e s h t ë sa ç 'duket . K u s h m u n d t ' i d i jë sot p u n ë t e v ë r t e t a të Oraku l l i t t ë Del f i t? Dosje t e t i j k a n ë h u m b u r , ose, që të j e m më i s ak t ë , j a n ë z h d u k u r . E d h e e m ë r i m i i Ebu Q e r i m i t s ' i sh te aq i t h j e sh të .

N ë n a e E b u . Q e r i m i t , me sy t ë v ë m e n d s h ë m j a s h t ë mase , p ë r p i q e j të mos i s h p ë t o n t e asgjë.

— L ë r e n i më m i r e k ë t ë bisedë, — n d ë r h y r i g u v e r ­na to r i .

E m ë r i m i im s ' ishte i t h j e s h t ë ? ia bë r i me v e t e E b u

533

Qer imi dhe copëza -copëza iu r e n d i t ë n në k u j t e s ë pjesë n g a mëng jes i i p a r e i asaj d i te , k u r a i shko i në Tab i r . s i kr i jesa më e h u m b u r e bo tes , të g ë r s h e t u a r a me orë t e fundi t t ë m ë r z i t s h m e t ë o r a r i t z y r t a r n ë Se leks ion im. K u r s e a i m e s igu r i k u j t o n s e u n e k a m s h k u a r a t je p ë r t ë p u s h t u a r Tab i r in , t h a nte v e t e m e q e s ë n d i t ë h i d h u r E b u Qer imi . w

— Lëren i t a n i k ë t ë b i sedë , — t h a p ë r h e r ë të d y t ë daja i m a d h .

Në a të k o h ë Lok ja l a jmëro i s e d a r k a i sh t e gat i d h e a ta u n g r i t ë n p ë r të s h k u a r në d h o m ë n e b u k ë s .

Grua j a e vë l l a i t t ë m a d h t ë Qypr i l l i n jve po t r e g o n t e diçka p ë r z a k o n e t e v e n d e v e të p r o v i n c e s që d r e j t o n t e i shoqi, k u r K u r t i , pa s h u m ë ku jdes , i p r e u f ja lën :

— K a m f t u a r r a p s o d e n g a S h q i p ë r i a , — t h a ai. — Si? — t h a n ë d y - t r e zëra . U k u p t u a m e n j ë h e r ë që fjala «si» do të t h o s h t e :

«ç ' t 'u k u j t u a n j ë g jë e t i l l ë? P e r s e ? Ç ' ë sh të ky t r i l l i r i ? » — P a r d j e b i sedo ja me konsu l l i n a u s t r i a k , — vazhdoi

ai, — dhe e d in i ç 'më t h a ? Ju Q y p r i l l i n j t ë j en i sot f a ­mil ja e v e t m e a r i s t o k r a t e në E v r o p ë d h e me s igur i në bote , që ken i n j ë epos .

— Ah, — ia b ë r i n jë r i n g a k u s h ë r i n j t ë , — e qa r t ë . — Ai e k r a h a s o i eposin që k ë n d o h e t p ë r ne , me N i b e ­

lungen t ë g j e r m a n ë v e d h e sh to i se, në qof të s e p ë r n j ë f a -mil je t ë m a d h e g j e r m a n e apo f ranceze d o t ë k ë n d o h e j qoftë dhe n j ë e q i n d t a e epos i t që k ë n d o h e t sot p ë r ne n ë Bal lkan, k jo d o t ë t r u m b e t o h e j s i m b u r r j a d h e m r e k u -llia më e m a d h e p ë r ta . K u r s e ju Q y p r i l l i n j t ë mez i k u j -tohen i p ë r k ë t ë . K ë s h t u m ë t h a .

— E q a r t ë , — pë r së r i t i n j ë r i nga k u s h ë r i n j t ë . — Vec një gjë n u k k u p t o j : t i fole p ë r r a p s o d e s h q i p t a r ë apo j o ? Në qoftë s e b ë h e t fjalë p ë r epos in që d i m ë t ë g j i thë , a t ë ­h e r ë ç 'hy jnë k ë t u r apsodë t s h q i p t a r ë ?

K u r t Q y p r i l l i u e v ë s h t r o i në sy, p o r n u k iu përg j ig j . Biseda p ë r epos in i sh te e v j e t ë r në f ami l j en e Qypr i l l in jve , a sh tu s i s e rv i se t e sh t ren j t a , d h u r a t a t ë d i k u r s h m e të s o -v ranëve , që çdo b r e z Qypr i l l i n j sh i g j e n t e p ë r t ' u a l ë n ë brezi t t j e të r . E b u Qer imi e k i s h t e d ë g j u a r b i sedën e e p o -

534

sit q y s h në fëmi jë r i . Në fill im ai e k i s h t e p ë r f y t y r u a r > eposin s i d içka të g ja të , mid is d rago i t d h e g ja rpr i t , që r r i n t e l a rg në ca m a i e me dëbo rë dhe në t r u p i n e t ë cilit, s i në t r u p i n e q e n i e v e pë r ra l lo re , i sh te n d r y r ë fati i fa -mil jes . Mi rëpo , d u k e u r r i t u r , d a l n g a d a l ë e k i s h t e k u p t u a r , megj i thëse jo for t q a r t ë , se ç ' ishte ky epos . Në t ë v ë r t e t ë p ë r E b u Q e r i m i n q e p a k e vë sh t i r ë t ë m e r r t e m e m e n d se s i Qypr i l l i n j t ë r r o n i n e s u n d o n i n në k r y e q y t e t i n p e r a ­ndorak , n d ë r s a la rg , në Ba l lkan in e ç u d i t s h ë m , në p r o -v incën m e e m r i n Bosnje , k ë n d o h e j n j ë epos p ë r ta . A k o m a më e p a k a p s h m e i sh te p ë r m e n d j e n e E b u Q e r i m i t se perse ky epos n u k k ë n d o h e j në vend l ind j en e Qypr i l l in jve , në Shq ipë r i , p o r në Bosnje dhe , veç kësa j , a i n u k g jende j n ë g juhën a m t a r e t ë Qypr i l l in jve , n ë s h q i p e , p o r n ë s ë r -b i sh te . Një h e r ë n ë vit , g j a t ë m u a j i t t ë r a m a z a n i t , v i n i n r apsodë t që n g a Bosnja . A t a b u j t n i n p ë r disa d i te r r e s h t t e Qypr i l l in j të , p ë r të k ë n d u a r r apsod i t ë e t y r e të g ja ta , t ë s h o q ë r u a r a me n j ë vegël m u z i k o r e që n x i r r t e n j ë z ë t ë p ikë l luar . Ky i sh te n jë zakon që v a z h d o n t e q y s h p re j q i n d r a v je tësh d h e që b r e z a t e r in j t ë Qypr i l l i n jve n u k k i sh in g u x u a r t a b r a k t i s n i n apo t a n d r y s h o n i n . T ë m b l e -d h u r në d h o m ë n e m a d h e t ë mysa f i r ëve , a t a dëg jon in zë r in e z v a r g u r të r a p s o d ë v e sl lavë, p re j f ja lëve të të c i ­lëve n u k k u p t o n i n asn jë rën , p ë r v e ç e m r i t Qypr i l l i , q ë a ta e shq ip ton in Çupr i l iq . Pas t a j r a p s o d ë t m e r r n i n s h p ë r -b l imin e z a k o n s h ë m d h e iknin , d u k e l ë n ë p a s vê te s n j ë ndjesi bosh l l ëku dhe én igme që p ë r disa d i te r r e s h t s h k a k -ton t e te të zo të t e sh tëp i së ca p s h e r ë t i m a pa shkak , të ng j a shme me a to që s h k a k t o n n d r y s h i m i i mo t i t .

Meg j i t ha t ë fl i tej se sov ran i i k i sh t e zili Qypr i l l i n j t ë p ikë r i sh t pë r a t ë epos . P ë r sov ran in q e n ë h a r t u a r e v a z h -don in t ë h a r t o h e s h i n me d h j e t ë r a d ivane e v j e r s h a t ë n d r y -s h m e nga poe të t z y r t a r ë , m i r ë p o n jë epos s i a i i Q y p r i l l i n j ­ve s 'këndohej g j ë k u n d p ë r t ë . Mad je fl i tej s e i sh te p i k ë ­r i sh t kjo zili n j ë n g a s h k a q e t k r y e s o r e p ë r r r u f e t ë me t ë cilat sov ran i god is te h e r ë p a s h e r e Qypr i l l i n j t ë . Po pse n u k i a fal im a t ë epos su l l t an i t m b r e t d h e t ë s h p ë t o j m ë nga të k ë q i j a t ? k i sh t e t h ë n ë n j ë h e r ë E b u Q e r i m i i vogël , pas i k i sh te d ë g j u a r p ë s h p ë r i m a t e t ë m ë d h e n j v e . P u s h o ,

535

Ebu Qer im, i k i sh te t h ë n ë n ë n a , eposi ë s h t ë d içka që n u k d h u r o h e t , më k u p t o n , s ' ë sh të s i u n a z a t apo x h e v a h i r e t , ë s h t ë n j ë gjë e tillë, që, e d h e po t ë d u a s h t a j a p ë s h , n u k e j ep dot .

— Ë s h t ë njël loj s i N i b e l u n g e n , k ë s h t u më t h a , — v a ­zhdoi K u r t i m e n d u e s h ë m . — Gj i thë k ë t o d i te k a m b ë r ë m e ve te a të pye t je q ë ë sh t ë b ë r ë s h p e s h n ë s h t ë p i n ë t o n ë : Pe r se s l lavët k a n ë n g r i t u r n j ë epos p ë r n e , k u r s e b a s h k -a t d h e t a r ë t t anë , s h q i p t a r ë t , në epos in e t y r e h e s h t i n ?

— Kjo ësh të e t h j e s h t ë , — t h a n j ë r i nga k u s h ë r i n j t ë , — a ta hesh t in , sepse k a n ë p r i t u r d içka p r e j nesh .

— S ipas te je ky ë s h t ë n j ë q o r t i m ? — M e r r e si ta d u a s h .

—. P ë r ' m u a ë s h t ë e k u p t u e s h m e , — n d ë r h y r i k u s h ë ­rir i t j e të r . — Ë s h t ë n j ë k e q k u p t i m i v j e t ë r m i d i s f a m i -ljes sonë të Qypr i l l in jve d h e s h q i p t a r ë v e . A t a e k a n ë v ë -sh t i rë t ë k u p t o j n ë p ë r m a s a t p e r a n d o r a k e t ë famil jes sonë , ose, p ë r t ë t h ë n ë n j ë f jalë më t ë sak të , k ë t ë g jë s 'e p ë r -fillim aspak . A t a j a n ë mospër f i l l ë s p ë r a t ë q ë k a n ë b ë r ë e v a z h d o j n ë të b ë j n ë Qypr i l l i n j t ë p ë r t ë r ë p e r a n d o r i n ë e m a d h e , në gj ir in e së cilës S h q i p ë r i a s ' ë sh të veçse n j ë pjesë . Ata d u a n t ë d inë v e t ë m ç 'kemi b ë r ë ne p ë r k ë t ë pjesë, v e t ë m pë r S h q i p ë r i n ë . A t a k a n ë p r i t u r v ë r t e t d içka t ë veçan t ë p re j nesh .

— S h q i p ë r i n ë disa e q u a j n ë f a tkeqe , disa, p ë r k u n -drazi , me yll, — t h a k u s h ë r i r i t je tër . — U n e m e n d o j se ajo q ë n d r o n për te j t ë dy j ave . Ajo n g j a n , në n j ë f a r ë m ë ­n y r ë , m e famil jen t o n ë t ë Q y p r i l l i n j v e : m b i t ë k a n ë r ë n ë edhe favore t e su l l t an i t sovran , po r e d h e r r e b e s h e t e t i j .

— Cila t k a n ë q e n ë më të m ë d h a ? — p y e t i K u r t i . — F a v o r e t apo r r e b e s h e t ?

— Ë s h t ë vë sh t i r ë ta t h u a s h , — u përg j ig j k u s h ë r i r i . — S ' m ë h a r r o h e t n j ë fjalë q ë m ë k a t h ë n ë n j ë ç i fu t : k u r t u rq i t su lesh in d re j t j u s h m e h e s h t a d h e s h p a t a n ë duar , j u s h q i p t a r ë t k u j t u a t m e t ë d r e j t ë s e a t a p o v i n i n t ' ju p u -sh tonin , k u r s e a ta n u k b ë n i n g jë t j e t ë r , veçse j u s i l lnin d h u r a t ë n jë p e r a n d o r i t ë t ë r ë .

— Ha, ha, q^shi Kurti

538

S y t ë e f ikur të k u s h ë r i r i t u d ù k s iku r d h a n ë s h k ë l q i -m i n e t y r e të fundi t .

— Por , si d h u r a t ë e n j ë të ç m e n d u r i , ajo u do rëzua me egërs i , m a d je me gjak, — v a z h d o i ai.

— Ha , ha, ha , — qesh i K u r t i kë t ë h e r ë më for t . — P e r s e q e s h ? — u h o d h vël la i i m a d h , g u v e r n a t o r i .

— Ë s h t ë t a m a m a s h t u sic ka t h ë n ë çifuti. T u r q i t e n d a n ë p u s h t e t i n me ne , t i e d i k ë t ë g jë po aq m i r e sa u n e .

— Na ty r i sh t , — t h a K u r t i , — v e t ë m pesë k r y e m i -n i s t r a t e familjes sonë mja f to jnë ta vë r t e to jnë k ë t ë gjë.

— A t a k a n ë q e n ë v e t ë m fi l l imi, — t h a vël la i i m a d h . — Më v o n ë e rdhën . q i n d r a m i n i s t r a e g jenera lë .

— U n e n u k q e s h a p ë r kë t ë , — t h a K ur t i . — Je s h u m ë i l l a s tua r , — t h a vël lai i m a d h , i n g r y -

sur . S y t ë e K u r t i t u n d e z ë n p ë r b r e n d a . — T u r q i t na d h a n ë n e v e s h q i p t a r ë v e a të që na m u ­

n g e n t e , — vazhdoi kushë r i r i , p ë r t ë t ë r h e q u r v ë m e n d j e n , — h a p ë s i r a t e m ë d h a .

— Po edhe n d ë r l i k i m e të m ë d h a , — t h a K u r t i . — J e t a e një n j e r i u . t ë v e t ë m k o k l a v i t e t k u r p l ikse t me m e k a -n i z m i n e push te t i t , pa le pas ta j d r a m a e n jë popul l i të t ë r ë .

— Ç'do të t ho t ë k jo? — A n u k t h a t ë se t u r q i t e n d a n ë p u s h t e t i n me n e ? — Sidoqof të a t a na d h a n ë p ë r m a s a t t ona t ë vë r t e t a ,

— v a z h d o i kushë r i r i . — K u r s e ne i m a l l k u a m p ë r k ë t ë gjë-

— Jo ne , ata, — n d ë r h y r i g u v e r n a t o r i . — Më fai, a ta , s h q i p t a r ë t e a t j e shëm. U bë n jë h e s h t j e e n d e r ë , m id i s së cilës Lokja solli

p j a t a n o a t m e ëmbëls i ra . — A t a do t a f i tojnë n d o n j ë dite p a v a r ë s i n ë vë r t e t ,

po r do t ë h u m b i n kë to m u n d ë s i t ë m ë d h a , — vazhdo i k u s h ë r i r i . — Do të h u m b i n k ë t ë h a p ë s i r ë v i ga ne ku f lu -t u r o j n ë s i era , do të m b y l l e n në a t ë t rua l l i n e t y r e t ë n g u s h t ë , k r a h ë t do t ' u p e n g o h e n e do t 'u pë rp l a sen nga n jë m a l në t je t r in , s i s h p e n d ë t që s ' m a r r i n dot f l u tu r imin , do të v y s h k e n , do të squ l l en e më në fund do të t h o n ë :

537

ç ' f i tuam k ë s h t u ? ! A t ë h e r ë d o t ë n g r e n ë sy t ë t ë g j e j n ë p rapë a të që h u m b ë n , po a do ta g j e jnë va l le p ë r s ë r i ?

Grua j a e g u v e r n a t o r i t p s h e r ë t i u t h e l l ë : A s k u s h n u k po i p r e k t e ëmbë l s i r a t .

— M e g j i t h a t ë t a n i p ë r t an i a t a h e s h t i n p ë r ne , — t h a Kur t i .

— Një d i t e do të na k u p t o j n ë , — t h a vël la i i m a d h . — Ne g j i t h a s h t u d u h e t t ' i d ë g j o j m ë a ta , — t h a K u r t i . — Po t i v e t ë t h e se a ta h e s h t i n p ë r n e . — Të d ë g j o j m ë hesh t j en e t y r e , — t h a K u r t i . G u v e r n a t o r i qesh i me zë. — I ç u d i t s h ë m mbe te , — t h a p ë r m e s së q e s h u r ë s . —

T ë thashë , k r y e q y t e t i t ë k a l l a s t ua r s h u m ë . N jë vi t s h ë r ­b im në n d o n j ë p rov ince t ë l a rgë t s 'do t ë t ë b ë n t e keq .

— L a r g qo f t ë ! — t h a n ë n a e E b u Q e r i m i t n ë p ë r d h ë -mbë .

E q e s h u r a e g u v e r n a t o r i t e s h k r i u a c a r i m i n e l e h t ë që u k r i j ua p ë r p a r a pak k o h e në t r y e z ë d h e t ë g j i t h ë zgjatën p i r u n ë t d r e j t p j a t ancës m e ë m b ë l s i r a .

— U n e i f tova r apsodë t s h q i p t a r ë , — t h a K u r t i , — sepse d e s h a t ë dëg io j a s e p ë r s e flet e p o s i s h q i p t a r . K o n -sulli aus t r i ak , q ë k i sh te l e x u a r p jesë t ë t i j , m ë t h a s e rapsod i të s h q i p t a r ë ati j i q e n ë d u k u r s h u m ë m ë t ë b u ­k u r a se a to bosn jake t .

— V ë r t e t ? — Po, — t h a Kur t i . S y t ë e t i j u p i c ë r r u a n s iku r t ' i

vr is te n d r i ç i m i i dëborës . — At je f l i te t p ë r nd jek je të h a t a s h m e n ë p ë r b jeshkë , p ë r d y l u f t i m e , r r ë m b i m e v a j -zash e g rash , k a r v a n ë d a s m o r ë s h që u d h ë t o j n ë d r e j t d a s m a s h t ë r r e z i k s h m e , k r u s h q t ë n g r i r ë e t ë k t h y e r n ë g u r sepse k a n ë b ë r ë faj g j a t ë ecjes, k u a j t ë d e h u r m e verë , k r e s h n i k ë t ë v e r b u a r t r a d h t i s h t m b i k u a j g j i t h a s h t u t ë v e r b u a r , q ë e n d e n b j e s h k ë v e s i n ë a n k t h , q y q e q ë p a -r a l a jmëro jnë fa tkeqës i , t rok i t j e n a t e n ë k o n a k ë t ë ç u d i t ­shëm, t h i r r j e në dy lu f t im m a k a b ë r e t ë v d e k u r i t p r e j t ë gjallit , q ë i v ë r t i t e t m b i v a r r me d y q i n d qenër , r ë n k i -me t e kë t i j t ë fund i t që s ' ng r ihe t do t n g a v a r r i p ë r t ' u n d e s h u r me a r m i k u n , n j e r ëz e hy jn i , t ë p ë r z i e r b a s h k ë , q ë z e m ë r o h e n , godi ten , m a r t o h e n m e n j ë r i - t j e t r i n , s o k ë -

538

l l ima, luf të ra , m a l l k i m e ng je thëse d h e , m b i t ë g j i tha kë to , n jë d ie l l i f tohtë që më s h u m ë n d r i t se n x e h .

E b u Qer imi dëg jon t e s i i m a h n i t u r . Një ma i l i p a -n johu r , disi i çud i t shëm, p ë r a t ë b o r e të l a rgë t d imr i , ku ai s ' k i sh te q e n ë k u r r ë , e p ë r s h k o i g j i thë q e n i e n e t i j .

— J a , ky ë sh t ë eposi s h q i p t a r ku ne s ' jemi, — t h a K u r t i .

— O, a s h t u sic na e shp jegove t i , v ë r t e t ë sh t ë e v ë s h -t i r ë që ne t ë i sh im g j ë k u n d a ty , — t h a njër i n g a k u s h ë ­r in j t ë . — Ai i n g j a n n j ë e t h e j e t r ag j i ke .

— K u r s e në epos in s l lav j emi , — t h a K u r t i . — A n u k ë sh t ë e m j a f t u e s h m e kjo? — t h a k u s h ë ­

r i r i , me v ë s h t r i m t ë f ikur . — Ti v e t ë t h e se ne j e m i fa­mil ja e v e t m e në E v r o p ë e n d o s h t a në bote, që k e m i n j ë epos në n j ë popul l . A s ' të mjaf ton k jo? Ti do që të k e m i epos n ë d y popu j?

— Ti p y e t e a s ' m ë mja f ton kjo , — t h e K u r t i , — d h e u n e p o t ë t h e m : aspak .

T ë d y k u s h ë r i n j t ë t u n d ë n k o k a t m e d a s h a m i r ë s i . E d h e vë l la i i m a d h buzëqesh i .

— I ç u d i t s h ë m m b e t e , — t h a , — g j i t hmonë po ai. — K u r r apsodë t t ë m b ë r r i j n ë , do t ' j u ftoj t ë g j i thë

p ë r t ' i dëg jua r , — t h a K u r t i . — Vez i r i t s'i k a m t h ë n ë a k o ­ma, p o r s 'besoj s e do t ë k e t ë n d o n j ë k u n d ë r s h t i m p ë r b u j t j e n e t y r e . R r u g a e t y r e do të j e t ë e l a rgë t d h e , veç kësa j , d u h e t t ë u d h ë t o j n ë d u k e i m b a j t u r veg la t m u z i -ko re t ë f sheh ta . P o r i a v l en b a r r a q i r a n ë .

K u r t i vazhdo i t ë f l iste me pas ion . A i foli p r a p ë p ë r r a p o r t i n e famil jes së t y r e këtu me epos in e atjeshëm b a l l -kan ik , s i p ë r r a p o r t e t ë a d m i n i s t r a t e s dhe a r t i t , t ë s ë p ë r k o h s h m e s m e t ë p ë r j e t s h m e n , t ë mish i t m e shp i r t i n .

— Sidoqoftë , t h u a ç ' t h u a kë tu , m o s i fol g j ë k u n d t j e ­t ë r kë to , — t h a vël lai i m a d h , f y t y r a e të cilit i sh t e n g r y -s u r pë r së r i .

Në t r y e z ë zotëroi p ë r n j ë ças t hesh t j e , t ë ci lën t r i n -gë l l ima e p i r u n ë v e të fund i t m b i po rce lan in e p j a t a v e e b ë n t e e d h e m ë t ë n d e r ë .

— Ti , n ip , ke f i l luar t ë m o s p ë r z i h e s h më në asn jë bisedë, — iu d r e j t u a E b u Q e r i m i t g u v e r n a t o r i , p ë r t ë p r i -

539

s h u r hesh t jen . — Sic duke t , ! e f u t u r k o k ë e k ë m b ë në b o t e n e ë n d r r a v e .

E b u Qer imi e n d j e u që po s k u q e j . V ë m e n d j a e të g j i -t h ë v e po d r e j t ohe j t a n i n g a ai.

— Ti p u n o n në Se leks ion im, apo j e ? — v a z h d o i daja i m a d h . — Vezi r i p y e t i dje p ë r t y . Ai t h a se k a r r i e r a e v ë r t e t ë në P a l l a t i n e Ë n d r r a v e fillon në I n t e r p r e t i m , s e ­pse v e t ë m atje b ë h e t n j ë p u n ë e v ë r t e t ë k r i j u e s e d h e m u n d të s h p ë r t h e j ë zotësia p e r s o n a l e e n j e r i u t . A p o jo?

E b u Qer imi n g r i t i supet , s i p ë r t ë t h ë n ë s e n u k k i s h t e q e n ë në dë sh i r ën e t i j zg jedhja e s ek to r i t ku do të p u ­n o n t e . P o r në s y t ë e dajës së m a d h iu d u k se k a p i n j ë s h k ë n d i j ë t ë f s h e h t ë .

Megj i thëse g u v e r n a t o r i i u l i sy t ë s h p e j t m b i p ja t ë , a i n d r i ç i m i p a z a k o n t ë n u k i k i s h t e s h p ë t u a r as n ë n ë s s ë E b u Qer imi t . G j i t h ë v ë m e n d j e d h e a l a r m ajo n is i t ë nd i l l t e p r a p ë b i s e d ë n p ë r T a b i r Sa ra j in , n ë t ë ci lën m e r r ­n i n pjesë t a n i t ë g j i thë , p ë r v e ç djal i t t ë s a j .

P ë r v e ç at i j . . . q ë i sh te m u n ë m e s t ë Tab i r i t . T r u r i i saj p u n o n t e s i në e t h e . Mos va l l e e k i s h t e r u a j t u r dja l in k a q k o h ë p ë r t a h e d h u r m ë n ë fund n ë n j ë ka faz t i g r a s h q ë m b a n t e n jë e m ë r joshës , p o r q ë n ë t ë v ë r t e t ë s ' i shte veç n j ë m e k a n i z ë m i v e r b ë r fa ta l dhe mizor , sic e q u a j t ë n p a k m ë p a r e ?

Me b ish t t ë s y r i t ajo s h i k o n t e prof i l in e h e q u r t ë t ë b i r i t . S i do të o r i e n t o h e j do t va l l e ai, E b u Q e r i m i i sa j , në a t ë kaos ë n d r r a s h , n ë a to s h t ë l l u n g a r e s h t ë g jumi t , n ë ­p ë r ank th , p r a n ë s ino reve t ë vdek je s? S i e k i s h t e l ënë ajo t ë futej n ë p ë r a t ë s h k r e t ë t i r ë ?

P ë r r e t h b i seda p ë r T a b i r S a r a j i n v a z h d o n t e , p o r Ebu Q e r i m i nd ihe j i l o d h u r dhe n u k e n d i q t e m ë .

Mysaf i rë t u n g r i t ë n m ë n ë fund n g a t r y e z a p ë r t ë p i r e kafet në d h o m ë n e m i q v e . A t a i kën v o n ë , a t y n g a m e s n a t a . Ebu Q e r i m i u ng j i t me h a p a t ë n g a d a l t ë në d h o m ë n e vet, në k a t i n e dy t ë . N u k i f l ihe j , p o r p ë r kë t ë n u k shqe tësohe j a spak . I k i s h i n t h ë n ë se g j i t h ë n ë p u n ë s i t e r in j t ë T a b i r S a r a j i t v u a n i n zakon i sh t n g a p a g j u m ë s i a dy j avë t e p a r a p a s f i l l imit të p u n ë s . P a s t a j g jumi u r i k t h e h e j .

540

Ai u sh t r i në s h t r a t dhe sy të i m b a j t i h a p u r n jë copë h e r ë të g ja të . G j i t h ç k a e m e n d o n t e qe t ë s i sh t . Kjo i sh te n jë pag jumës i pa vua j t j e , e r r e g u l l t d h e e f toh të . D h e s ' i shte v e t ë m p a g j u m ë s i a e t i j që k i s h t e n d r y s h u a r . G j i t hçka t j e t ë r e t i j k i s h t e p ë s u a r n j ë n d r y s h i m . O r a e m a d h e e sh tëp i së ra dy p a s m e s n a t e . Ai m e n d o n t e se e s h u m t a a ty n g a o r a t r e , t r e e g j y s m ë g j u m i do t ' i v in t e . P o r edhe në qof të se a i v in t e , nga ç 'dosje do t ' i m e r r t e val le ë n d r r a t p ë r a t ë n a t e ? «

Ky ishte m e n d i m i i fundi t i E b u Qer imi t p ë r p a r a se g j u m i ta k a p u l l o n t e plotës isht .

1979

PASQYRË ELENDES

Faqe

GJAKFTOHTËSIA • 5 KUSH E SOLLI DOR UNTINËN 51 PRILLI I THYER 179 LËKURA E DAULLES 363 NËPUNËSI I PALLATIT TË ËNDRRAVE 489

542

Kadare, I.

Gjakftohtësia. Novela.

T., «Naim Frashëri», 1980.

544 f.

(B.m.): 891.983-32-821

(B.v.): 891-983-32-82

K 14

Tirazhi 25.000 kopje Format 78 x 109/32 Stash: 2204-79

KOMBINATI POLJGRAFIK: Shtypshkronja e Re Tirane, 1980