1Kurora e Gjelbër

Botim i Shoqatës Kombëtare të Pyjeve Komunalë, Tiranë (Viti i tetë i botimit) Nr. 60 Dhjetor 2005 Çmimi 20 lekë

Kurora eGjelbërSHKPKSHKPKSHKPKSHKPKSHKPK

SHOQSHOQSHOQSHOQSHOQAAAAATTTTTAAAAAKOMBËTKOMBËTKOMBËTKOMBËTKOMBËTAREAREAREAREARE

E PYJEVEE PYJEVEE PYJEVEE PYJEVEE PYJEVEKOMUNALËKOMUNALËKOMUNALËKOMUNALËKOMUNALË

Prof.As. Dr. AHMET OSJA

Vijon në fq. 2

BjeshkëtBjeshkëtBjeshkëtBjeshkëtBjeshkëte Nëmunae Nëmunae Nëmunae Nëmunae Nëmuna

Lexo fq. 3

Publikimi i Kurorës së Gjelbërmundësohet me Asistencënteknike të “SNV/OrgnizataHolandeze për Zhvillim”

Ndihma financiare për publi-kimin e Gazetës është dhënënga "SIDA/Agjencia Ndërko-mbëtare Suedeze për Ba-shkëpunim dhe Zhvillim"

SIDA dhe SNV kanë një program të përbashkët bashkëpunimipër mbështetjen e rritjes dhe forcimit te kapacitetit të aktorëve

kryesorë në Pyjet dhe Kullotat Komunale në Shqipëri

Me 21 dhjetor 2005, në sallën e takimevetë DSHP Elbasan u bë një takim mepërfaqësues të Shoqatave të Përdoruesve tëPyjeve dhe Kullotave Komunale (SHPPKK)të komunave Grekan, Papër, Mollas, Klos,Tregan, Zavalinë e Gjinar. Përveç përfa-qësuesve të shoqatave në takim morën pjesëedhe kryetarët e komunave Gjinar dheGrekan, Gani Hida dhe Qemal Rama.

Nga shoqata Kombëtare e PyjeveKomunalë ishte nënkryetari i saj, Ferdin Liçaj,ndërsa përfaqësues i SNV-së Janaq Male.Në takim mori pjesë edhe kryetari i KlubitEkologjik Elbasan, Ahmet Mehmeti. NgaDSHP, Elbasan ishin të pranishëm drejtoriFatmir Vodollari dhe inxhinieri AleksandërRama.

Tematika e takimit lidhej me paraqitjen egjendjes së SHPPKK-ve në distriktin eElbasanit, pas zgjedhjeve të bëra në verën evitit 2005 dhe domosdoshmëria për t’uintegruar në një Federatë në shkallë qarku,si pjesë e Shoqatës Kombëtare të PyjeveKomunalë.

Nga diskutantët që e morën fjalën upërmend ecuria e aktiviteteve dhe objektivate arritura nga këto shoqata gjatë periudhës

Nga aktivitetet e SHKPK

Takim meshoqatat eElbasanit

Shumë njerëz kanë dëgjuar përBovillën dhe kjo ka filluar të ndodhëqysh kur ky emër u përfol si njërrugëdalje për problemin e ujit tëpijshëm të kryeqytetit. Në atë kohë,tek banorët e Tiranës lindën shpresatë reja se së shpejti do të harrohejshqetësimi i madh për familjet etyre, gjë që do të thoshte se nëçdo shtëpi do të kishte pandërprerjeujë të pijshëm. Në fakt, kjo nuk ishtendonjë gënjeshtër, sepse në atëkohë në Bovillë u ndërtua njërezervuar i madh uji me përmasat enjë liqeni të vogël, për të ujitur tokatbujqësore …

Dy ose tre vjet më parë, nakujtohet se gjatë një periudhe tëshkurtër mediat ngritën problemine ndotjes së ujit të liqenit tëBovillës, për shkak të mbeturinave

e pisllëqeve që vinin nga fshatratpërreth tij. Ato zhurmuan për njëfarë kohe dhe pastaj, mesa duket embyllën këtë çështje njëherë e mirëdhe lanë të kuptohet se kur gjëratnuk janë shkruar nga zoti nuk mundtë ndodhin dhe njerëzit duhet tadinë këtë.

Pak informacion

Liqeni i Bovillës e ka sipërfaqene pasqyrës ujore rreth 326 ha dhe,si i tillë, përbën një rezervë të madheujore për kryeqytetin me popullsinë rritje. Në fakt, liqeni shtrihet nëdy territore: në atë të Tiranës dhenë territorin e Krujës, të cilët admini-strohen përkatësisht nga komunaZall-Bastar dhe komuna Cudhi. Nëpellgun ujëmbledhës të liqenit gjen-

Fytyra e katastrofësFytyra e katastrofësFytyra e katastrofësFytyra e katastrofësFytyra e katastrofësnga FERDIN LIÇAJ

Pakkujt ibesohet se kjopamje ellahtarshmemund tësistemohet, dukendërtuar pragje egardheantierozivë dhetë ndryshohet sime magji, duke uveshur mebimësi (fototautori).

që u mbështetën nga Projekti Shqiptar iPyjeve. Në vijim, u fol për ndërprerjen eprocesit të nisur në atë periudhë përintegrimin e SHPPKK-ve, në kuadrin e njëFederate Rajonale, për shkak të përfundimittë Projektit të Pyjeve dhe mosmbështetjesfinanciare për kryrjen e aktiviteteve tëmëtejshëm me komunitetet e komunave. “Nejemi plotësisht dakord dhe duam që nëkuadrin e Projektit të ri, që lidhet meZhvillimin e Burimeve Natyrore, të për-gatitemi, jo vetëm në planin teknik, por edhenë atë organizativ, duke krijuar një rrjet tëplotë informimi dhe përkrahje ndaj njëri -tjetrit”. Këto ishin fjalët dhe mendimet epërfaqësuesve të shoqatave.

Përfaqësuesi i SNV-së, Janaq Male,sugjeroi si model statuti atë të Federatës sëqarkut të Dibrës. “Ju merreni këtë statut,studiojeni dhe jepni mendime për kushtettuaja. Pasi ta diskutoni, formulojenipërfundimisht dhe ligjërojeni në Gjykatë, sëbashku me dokumentet e tjera të Federatës”– nënvizoi z. Male.

Pas mbarimit të takimit, për stacininteleviziv “Skampa” u dha edhe një intervistëe shkurtër nga përfaqësuesit e SHKPK.

Korresp. i Kurorës

Mjedisi malor tipik, klima dhe pasuritëe tjera të veçanta, si peizazhi, flora efauna, vetë banorët, që besohet se përfa-qësojnë burrin e gruan me gjatësi truporemë të lartë në gjithë rajonin, i japin këtijrajoni vlera të veçanta. Gropat karstikedhe shpellat e borës, rrëzë majave të lartashkëmbore, vendburimet me ujë tëkristaltë, kanë krijuar liqene, që i përngjajnësyrit me ngjyrë të kaltër, qarkuar meqerpikë të gjelbër. Kërkimet shkencore nëgropat e borës së përjetëshme, kanëinteres për t’u njohur me fosilet dhe

materiale të ruajtura të organizmave qëkanë jetuar këtu ndoshta dhe qindramilionë vite më parë.

Alpinistët, speleologët, biologët,etnografët, gjejnë mundësi për të zhvi-lluar aktivitete me rëndësi për shkencën,kulturën, sportin …

Të gjitha këto i japin kësaj zone për-masat e një thesari të paçmueshëm, mevlera kombëtare e ndërkombëtare, kurdihet që pika trikufitare (Shqipëri, Kosovë,Mal i Zi), Boriqe - 2330 m mbi rrafshin edetit, gjendet në skajin e Bjeshkëve tëNëmuna. Ndoshta kjo hapësirë përbëndhe nxitjen për ta shpallur këtë rajonParku Natyror me emrin Parku i Paqes.

Të nderuar lexues,Gazeta “Kurora e Gjelbër”, që nga Nr. 55 i saj, ka hyrë në vitin e tetë

të botimit.Tashmë ajo do të jetë botim i SHKPK dhe do të trajtojë gjithçka ka të

bëjë me pyjet dhe mjedisin e veçanërisht me pyjet komunalë.Botuesi dhe redaksia e Gazetës ftojnë të interesuarit, të bashkëpunojnë

me shkrime e foto, me pyetje për çka atyre u lypset në punën e përditshme.Duke ruajtur traditën e mirë të kësaj Gazete, por duke shtuar edhe

elemente të rinj, në përshtatje me kohën, faqet e saj le t'i shërbejnëzhvillimit të mëtejshëm të pyjeve e veçanërisht atyre komunalë.

2 Kurora e Gjelbër

den gjashtë fshatra: Zall-Bastari,Vilëza, Bastari i Mesëm, Mneri iSipërm, Rranxa dhe Bruzmali.

Fakti që Bovilla furnizohet ngaujërat e një pellgu malor relativishttë madh, e bën atë një pasuri mevlerë për strategjitë e zhvillimeve tësotme e të ardhme, si në rrafshinshtetëror ashtu dhe në atë kombë-tar. I vështruar nga kjo anë, territorii pellgut ujëmbledhës të këtij liqenikërkon një studim dhe trajtim tëveçantë nga shteti dhe shoqëria.

Sikur për Bovillën të ishtevetëm problemi i ndotjes baktero-logjike të ujit të pijshëm, ngafaktorët që tashmë dihen, do tabindnim veten se situata u norma-lizua, sidomos pas hedhjes në liqentë një sasie peshqish, të cilëtkonsumojnë si lëndë ushqimorefitoplanktonet e algës së bardhë.

Por çudia tek ne nuk soset kurrëdhe në rastin që po shqyrtojmë ajonuk mund të përfytyrohet kollaj,sidomos nga ata që u mungoninformacioni rreth kësaj çështjeje.Në zhurmat mediatike asnjëherë nuku prek në veçanti problemi gjigand,që qëndron mbrapa atij të pastërtisëmikrobiologjike të ujit të pijshëmdhe që nga ambientalistët mepërvojë formulohet si katastrofë mespektër të gjërë, rrënjët e së cilësqëndrojnë në gërryerjen dhe shpë-larjen masive të tokës prej reshjeveatmosferike. Janë tepër mbresëlë-nëse pamjet e krijuara në këtëterritor nga veprimi i përbindshëm ikësaj dukurie shumë të njohur, porpak të vlerësuar për dëmet kolosalee të parikthyeshme që ka shkaktuare vazhdon të shkaktojë në shpatetrrotull pellgut ujëmbledhës. Asnjëstudim, i mbështetur mbi përfu-ndime konkrete, që bazohen në tëdhëna statistikore (matje e vëzhgi-me periodike), nuk është kërkuar ngaqeveria e aq më pak të jetë publi-kuar prej saj ndonjë dokument, qëdo të informonte realisht publikunrreth kuadrit të problemeve që poshpien në rrënimin e zonës përrethliqenit. Menjëherë, pyetjet qështrohen prekin një sërë aspektesh,tepër shqetësuese, por ato mëkryesoret do t’i formulonim kështu:“Sa metra kub dhé transportohetçdo vit prej reshjeve në shtratin eliqenit?”, “Sa decimetra në vitzvogëlohet thellësia mesatare ujoree liqenit dhe përkatësisht me këtë,sa dhjetra mijra metra kub ujë nëvit humbet ai nga potenciali i tijfurnizues?”, “Sa hektarë ngasipërfaqja e tokës përreth pellgutështë shkretëtirëzuar dhe cili ështëtreguesi vjetor i dinamikës së kësajmasakre?”, “Cilat janë dëmet nëpyje, kullota e toka bujqësore, qëshkaktohen nga gërryerja aporrëshqitja pjesë - pjesë e tokave në

territoret përreth pellgut dhe ç’peshëzënë ata në humbjet ekonomike emjedisore?

Në këtë gjëndje, gati të pa-shpresë, dikush guxoi të hedhë njëhap, duke kërkuar të demonstrojësfidën e sotme e të ardhme përmbrojtjen e liqenit të Bovillës.

Filantropia e të huajve përmjedisin shqiptar

Dikur, askujt nga ne, që i kemijetuar në moshë madhore të dyepokat e fundit të historisë sëShqipërisë, nuk i shkonte ndërmënd se do vinte një kohë kurmisionarë të huaj, me emblemafondacionesh, agjencish e shoqa-tash mjedisore, njerëz me vizionejo shumë të kuptueshëm prej nesh,do të vinin në vëndin tonë dhe dotë na inkurajonin me mbështetjene tyre teknike e financiare, për tëmbrojtur e zhvilluar në mënyrë tëqëndrueshme resurset mjedisorëdhe vlerat e veçanta të biodiversi-tetit të natyrës së bukur të atdheuttonë.

Pas kaq vitesh mbështetjeje ebashkëpunimi, për specialistët efushave studimore të mjedisit,tashmë është e qartë se slogani i“integrimit të Shqipërisë në familjene madhe europiane”, i përsëriturpambarimisht nëpër gazeta, ko-ngrese e samite, do të shndërrohetnë një lajtmotiv shpirtëror për tëgjithë, vetëm atëhere kur meshqetësimin dhe brengën e natyr-shme, fytyrat e të gjithë qytetarëveshqipëtarë do të kthehen ngamjedisi, i cili pa asnjë mëdyshje dotë jetë problemi kryesor dhe mjaftkompleks i shoqërisë sonë, i cili dotë kërkojë shumë investim monetar,kohë të gjatë dhe potencial të madhnjerëzor për t’u vënë në rrugën ezgjidhjes. Në fakt, ky ka qënë me-sazhi i përcjellë edhe nga insti-tucione të tjera shtetërore oseprivate prej vëndeve perëndimore qëveprojnë nën devizën filozofike të“mjedisit pa kufi”, duke u përpjekurtë përcjellin mes nesh shqetësiminqytetar për të ardhmen e banesëssonë të përbashkët.

Në këtë kuadër janë për t’u ad-miruar hapat e hedhur nga REC(Qëndra Rajonale e Mjedisit përEvropën Qëndrore dhe Lindore), zyranë Shqipëri, që mbështetet finan-ciarisht nga Ambasada e Mbretërisësë Holandës në vëndin tonë dhe GEF(Global Environement Facility)mbështetur financiarisht nga UNDP.

Të dyja këto institucione vlerë-suan shqetësimet e paraqitura,nëpërmjet projekt-propozimit, ngashoqata “Albaforest”, rreth pro-blemeve të mëdha të shfaqura nëpellgun ujëmbledhës të Bovillës dhe

çelën dritën jeshile për hartimin enjë projekti të vogël, i cili përzgjodhinjë sipërfaqe demonstrative prejrreth 10 ha në të cilën, brënda njëviti, nisi dhe përfundoi zbatimi imasave ndërhyrëse komplekse, përfrenimin e gërryerjes dhe shpëlarjessë tokës, duke krijuar në këtë mënyrëkushte normale për trajtimin eardhshëm të territorit, si një burim

Fytyra e katastrofësFytyra e katastrofësFytyra e katastrofësFytyra e katastrofësFytyra e katastrofësVijon nga f. 1

natyror me vlera të gjithanshmesociale, ekonomike e mjedisore.

REC-u dhe më pas GEF-i u bënëdallandyshet e para, që shkuan nëliqenin e Bovillës dhe ne si qytetarënuk na mbetet veçse të urojmë, qëky të bëhet shëmbull për të gjithëata që e duan me zemër popullin ekryeqytetit dhe dëshirojnë të vënënjë tullë në ndërtesën e jetës së tij.

Ky nuk është iluzion optik, por një realitet i gjallë, që tregon pa asmë të voglën bujë, se seminaret “in vitro”, fjalimet karizmatike, stivatme letra të shkruara dhe projektet e fjalëve pambarim, nuk kanë asnjëvlerë reale, përballë shqetësimit dhe ndjeshmërisë qytetare të atyre qëduan të bëjnë diçka.

Askujt nuk i besohet se këto pamje të llahtarshme mund tësistemohen, duke ndërtuar pragje dhe gardhe antieruzivë dhe tëndryshohen si me magji, duke i veshur me bimësi.

Gjendja fizike dhe higjienike e tokave të vendit tonë* Sipërfaqja e përgjithshme është rreth 2 milionë ha, gjysma e sëcilës nukështë epërdorshme për prodhim bujqësor (shkëmbore, terrene tepër të thyera, me horizonttë cekët, me aciditet të lartë, me lagështi mbi normalen, etj.).* Rreth 25 % e sipërfaqes së tokës mund të kultivohet, por një pjesë e mirë e sajështë me pjellori të ulët.* Rreth 10 % e sipërfaqes së tokave gjendet në rajonet e ftohta, kryesisht tokalivadhore malore (Leptosole dhe Kombisole).* Afro 55 % e tokave shtrihen në terrene me pjerrësi të madhe (tokat e murrmepyjore).* 4 % të mbulesës tokësore e zenë tokat me shkëmbenj masivë.* 3 % e zenë tokat me prodhimtari shumë të ulët (ranore, të kripura, hidromorfe).* 4 % e tokës mbulohet me basene ujore.* Sipërfaqja e hapsirës bujqësore vlerësohet në 1.144 mije ha, që përbën 40 % tësipërfaqes së përgjithshme.* Toka e kultivuar është 700 000 ha ose 24 %.* 445 000 ha ose 15 % e zenë kullotat e livadhet.* 1.03 milionë ha ose 36 % e zenë pyjet.Për t’u mbajtur parasysh është fakti se pjesa më e madhe e tokës bujqësoreshtrihet në pjerrësi 20 - 50 %.

3Kurora e Gjelbër

Prof.as. Dr. AHMET OSJA

Pjesa më përfaqësuese e AlpeveShqiptare është quajtur në të gjitha kohët“Bjeshkët e Nëmuna”. Kjo hapësirë, qështrihet në çatinë e Alpeve, ka tërhequrgjithnjë vëmendjen, së pari të banorëve tëkëtyre viseve e pse jo dhe cilitdo, që kakaluar e shkelur Alpet. Eshtë e çuditshmesesi natyra, me durim, ka krijuar gjithë atoforma gjigande, para të cilave, kushdo qëi shikon për të parën herë mbetet i befasuare, siç i thonë vendasit, “të lë fryma”.

Bjeshkët e Nemuna nuk janë aqelement gjeografik; ato në radhë të parë janëmirëfilli element etnografik. Paraqitja e tëgjitha vlerave, që ato ofrojnë (jo të parë-ndësishme) nga etnografë me përvojë,ndoshta do bënte të mundur, që kjo pasuri eveçantë e trashëgimisë natyrore të bëhej enjohur dhe në kuptimin e trashëgimisëkulturore të etnosit tonë. Mendimi se Bje-shkët e Nëmuna dhe malësitë përreth tyrekanë qenë që herët trualli ku është ngjizurkultura primitive na bën të mos e trajtojmë sirastësi shfaqjen e Eposit të Kreshnikëvepikërisht në këtë zonë dhe, aq më tepër,plotësia e kësaj vepre bën të thellohemi nëidenë se duhet të ketë vlera të reja, ndoshtapo kaq të arrira sa eposi, që nuk janëeksploruar akoma (një model për këtë ështëLahuta e Malësisë, shkruar nga Patër GjergjFishta). Në njërin nga kapitujt e veprësmadhore të P. Bogdanit “Cuneus prophe-tarum …”, mes 10 sibilave antike, ai men-donte se njëra u përkiste Bjeshkëve tëNemuna dhe për këto vise ai shkruante:“Territori arbror është plot pyje të dendur,maja malesh me borë shekullore, kodra tëgjelbëruara, lëndina marramendëse, ujëvaratë shkumbuara me uturima gjumëndjellëse,zabele si parajsë, liqene të zbukuruar me luletë çuditshme, shpella stalakmitesh, stalak-titesh, ku thuren magjitë e Oraldejveshqiptarë, kroje të kristalta, vende të shenjta,pothuaj në gjithë zonën. Ato ruajnë gjendjene tyre të konservuar, të gatshme për të na uservirur si dëshmi historiko - gjuhëtare tëpopullit tonë. Eposi përbën një vlerë meshtrirje kombëtare. Ruajtja e tij është në sajetë dëshirës së madhe të malësorëve të Veriutpër ta paraqitur si shenjë të autoktonisë dheorigjinalitetit, duke e transmetuar brez pasbrezi, herë pranë vatrës së Kullës së gurtë,herë nën hijen e mrizave, krojeve e lëndinavetë këtyre bjeshkëve, vetëm gojarisht, pa mu-ndur ta shkruajnë. Kujtesa e tyre ka shërbyersi muzë e gjallë për shekuj e shekuj dhes’mbetet këtu. Edhe kultura muzikore ebollshme flet për një plotësi të shpirtit tënjerëzve që kanë jetuar e jetojnë në këtotreva. Vegla të veçanta, që identifikojnë kul-turën e këtij vendi, si lahuta, çiftelia, fyelli,sumarja, tupani, etj., flasin për një traditë tëmirë në këtë fushë. Të dhënat e shkruara tëautorëve antikë e dëshmojnë këtë.

Zbukurimi është më i vjetër se veshja. Synimi për të bukurënështë më i fortë se nevoja e funksionit vetë dhe ky fakt vihet re si nëornamentet e veshjeve të malësorëve, që nga hershmëria e deri tekxhubleta (forma më e përsosur e veshjes së gruas së kësaj treve).Kjo veshje karakteristike, që takohet sidomos në fisin e Kelmendite fise të tjetra, banorë autoktonë të kësaj treve. Ka të dhëna, qëstudiuesi i vjetër gjerman Oberlant shprehet se i takon kulturësMinoike, 3500 vjet më parë.

Larmia e veshjeve e të dy gjinive, s’janë përgjegjëse vetëm enevojave të ditës ose kushteve të mjedisit, përkundrazi, këto veshjee kalojnë cakun e dobishmërisë së përditshme dhe bëhen pikturë,art e spektakël (me këtë përligjet organizimi çdo vit në Qafën ePërdelecit, brenda hapësirës së Bjeshkëve të Nëmuna, sfilata “MissBjeshka”. Një mrekulli mbresëlënëse. Për të gjitha këto e të tjera,që ka kjo zone, ia vlen organizimi i një festivali Folklorik Kombëtar.

Kushtet gjeomorfologjike e klimatike, kanë shfaqur gjithnjëdukuri me përmasa tej imagjinatës njerëzore, por të qenësishme etë imponueshme për t’u besuar, si mitet, legjendat, gojëdhënat,baladat, zanat, dragojt, kuçedrat, etj. Kështu besohej, që kur lindfëmija, për ecurinë e jetës së tij përgjigjej një orë, vendndodhja e sëcilës, pa dyshim, ishte diku në këto Bjeshkë. Po kështu, secili nëballafaqimin me vështirësitë e jetës mbrohej nga një Zanë. Këto tëfundit i ruanin dragojtë (bijtë e këtyre anëve). Të gjitha këto kanëbërë të mundur që për çatinë e alpeve të besohej se atje rrinë forcatë mbinatyrshme dhe, po të guxohej e të shkohej atje i paftuar dhemund të shitohesh. Për këtë, malësorët thoshin ato janë të nëmunadhe uronin gjithësecilin që përpjet u ngjitsh, por në majë kurrë mosarritsh.

Mjedisi malor tipik, klima dhe pasuritë e tjera të veçanta, sipeizazhi, flora e fauna, vetë banorët, që besohet se përfaqësojnëburrin e gruan me gjatësi trupore më të lartë në gjithë rajonin, i japinkëtij rajoni vlera të veçanta. Gropat karstike dhe shpellat e borës,rrëzë majave të larta shkëmbore, vendburimet me ujë të kristaltë,kanë krijuar liqene, që i përngjajnë syrit me ngjyrë të kaltër, qarkuarme qerpikë të gjelbër. Kërkimet shkencore në gropat e borës sëpërjetëshme, kanë interes për t’u njohur me fosilet dhe materiale tëruajtura të organizmave që kanë jetuar këtu ndoshta dhe qindra milionë

vite më parë.Alpinistët, spelologët, biologët, etnografët,

gjejnë mundësi për të zhvilluar aktivitete merëndësi për shkencën, kulturën, sportin …

Të gjitha këto i japin kësaj zone përmasat enjë thesari të paçmueshëm, me vlera kombëtaree ndërkombëtare, kur dihet që pika trikufitare(Shqipëri, Kosovë, Mal i Zi), Boriqe - 2330 m mbirrafshin e detit, gjendet në skajin e Bjeshkëve tëNemuna. Ndoshta kjo hapësirë përbën dhe nxitjenpër ta shpallur këtë rajon Parku Natyror me emrinParku i Paqes.

Bjeshkëte Nëmuna

Në Qafën e Përdelecit,brenda hapësirës së

Bjeshkëve të Nëmuna, çdovit organizohet sfilata “Miss

Bjeshka”

4 Kurora e Gjelbër

Federata u krijua si domosdoshmërie natyrshme, për mbrojtjen e interesavetë shoqatave të pyjeve komunalë dhe sipartënere me të gjitha institucionet qëinteresohen dhe veprojnë në drejtim tëmenaxhimit të qëndrueshëm të pyjeve dhekullotave komunale të qarkut të Kukësit.

Në këtë periudhë, rritja e kapacitetevedhe fuqizimi i strukturave organizative tëFederatës po mbështeten nga zyra e SNV-së në Peshkopi.

Për vitin 2005 Federata realizoi disaobjektiva, të cilat do të përbëjnë shtyllatbazë, mbi të cilat do të mundësohet rritja eaftësive të saj në menaxhimin e burimevenatyrore në përgjithësi dhe pyjeve komunalënë veçanti.

Për këtë qëllim janë realizuar disaaktivitete: (i) funksionimi i Federatës mbibazën e një rregulloreje të brëndshme, (ii)trajnimi i SHPPKK-ve mbi mbajtjen dhemiradministrimin e dokumenteve bazë tëshoqatës, (iii) Trajnimi i kryetarëve dhespecialistëve të shoqatave mbi mënyrën e

konceptimit dhe hartimit të Projekt-propozimeve që prekin problematikën eruajtjes dhe përdorimit të burimeve natyrore,(iv) hapja e adresave të e-mail-it në internet,etj., (v) shkëmbim i ndërsjelltë përvoje midisshoqatave.

Në drejtim të lidhjes dhe bashkërendi-mit të Federatës së Kukësit me partënerëte tjerë janë ndërmarrë këto hapa: (i) krijimii rrjetit të komunikimit me të gjithëpartënerët e tjerë homologë dhe institu-cionalë, (ii) ngritja e grupeve të përbashkëttë punës nga Federata dhe DSHP-të edistrikteve të qarkut, (iii) shkëmbimi iinformacioneve me federatat homologe nëDibër e Korçë, si dhe SHKPK Tiranë, (iv)organizime takimesh dhe workshope përsqarimin e programit të Federatës dhezgjimin e interesit të komunave të tjera përt’u përfshirë në procesin e bashkërendimittë punës së përbashkët, në kuadrin efederatës dhe më gjerë në atë të SHKPK,(v) kontakte me partenerë institucionalështetërore të interesuar për mbrojtjen dhe

Federata e pyjeve komunalënë qarkun e Kukësit drejt

fuqizimit të strukturave të sajnga XHELAL SHUTI

menaxhimin e qëndrueshëm të burimevenatyrore, diskutime dhe përfundimekonsensuale me ta, etj.

Në drejtim të rritjes së kapacitetevetë Federatës për ushtrimin e metodave dhepraktikave moderne në menaxhimin epyjeve komunalë janë hedhur këto hapa:(i) pjesmarrje në takime kombëtare si dhevizita studimore jashtë shtetit, (ii) takime përshqyrtimin dhe përcaktimin e detajuar tënevojave të shoqatave për asistencë teknikenë hartimin e projekteve të ndryshëm, qësynohen të ndërmerren nga ana e saj, (iii)çështja për aplikim tek Projekti i BurimeveNatyrore dhe nevoja e hartimit dhe dërgimittë Termave të Referencës pranë DPShPTiranë.

Në drejtim të forcimit të Lobingut dheAvokacisë së Federatës, në veçanti përproblemet e shtruara në drejtim të pronësisëdhe përmirësimit të kuadrit ligjor ekzistuestë sektorit të pyjeve nga ana e Federatësjanë ndërmarrë këto veprime: (i) ështëstudjuar me vëmendje ligji i pyjeve dhe nëdrejtim të procesit të transferimit të pyjevedhe kullotave në pronësi ose në përdorim,Federata e Kukësit, në mbështetje tënismave të federatave simotra, ështëshprehur për nevojën e disa amendimeveligjore, në mënyrë që të mos pengohet ecurianormale dhe e natyrshme e procesit, (ii)mori pjesë në hartimin e dokumentit që iupropozua Këshillit të Ministrave rreth

procedurave të nevojshme për realizimintransferimit.

Të gjithë këta hapa të ndërmarrë kanëpër qëllim arritjen e një qëllimi kryesor tëafërt: atë të ndërgjegjësimit të publikutrajonal mbi emergjencën e nevojës për filli-min e një menaxhimi ndryshe të të gjithaburimeve pyjore dhe kullosore të komu-nave.

Për ndjekjen e çështjeve dhe fillimin eaktiviteteve konkrete në fushën e mena-xhimit të qëndrueshëm, Federatës inevojitet mbështetje më e madhe, si nëdrejtim të pajisjeve logjistike dhe membështetje financiare, nëpërmjet projek-teve që ajo shpreson të realizojë. Në këtëpikën e fundit Federata ka nevojë për dyspecialistë për hartim projektesh, të cilëtdo të shërbejnë njëkohësisht edhe si trajnuespër shoqatat apo grupet e interesuar nëkomunat e ndryshme. Për këtë çështjekërkohet ndihmë nga shumë donatorë, meqëllim që veprimtaria e Federatës të mbë-shtetet dhe të forcohet. Ne e kemi kuptuarse puna e të gjitha shoqatave në komuna, ecila bazohet në bashkërendimin e vullne-tshëm të hapave që ndërmerren, është evetmja rrugë që garanton arritjen eqëllimeve dhe shpie padyshim në plotësimine misionit tonë fisnik.

1. DAFINA (Laurus nobilis L.) (quhet edhe lar)2. BLIRI (Tilia platyphylla Sc.) (quhet edhe lip, flamur)3. DHIOZMA (Mentha piperita L.) (quhet edhe naiazëm, nenexhik,mendër e butë)4. LULËKUQJA (Papaver rhoeas L.) (quhet edhe lule gruni,bëzhure, purulinkë, bazhurë)5. HITHRA (Urtica dioica L.) (quhet edhe ardhikull, hithës, hisëll,hithkë)6. MANAFERRA (Rubus fruticosus L.) (quhet edhe ferrëmanëz,ferrë, fermacë)7. MULLAGA (Malva silvestris L.) (quhet edhe mëllagë)8. MULLAGA E BARDHË (Althaea officinalis L.) (quhet edhemollohire)9. MANUSHAQJA (Viola odorata L.) (quhet edhe vjollcë)10. MURRIZI (Crategus oxyacantha L.)11. SHEGA (Punica granatum L.)12. SHTOGU (Sambucus nigra L.)13. PELINI (Artemisia absinthium L.)14. FIERI I PYLLIT (Polistichum filix-mas Roth.) (quhet edhe fiermashkull)15. ARRA (Juglans regia L.)16. BARI I ETHES (Erythraea centarium Pers.) (quhet edhe kinfushe, triko, komtalien)17. BOÇKA (Urginea martima Bak.) (quhet edhe qepë deti, bishtuk,bijerë, bishtkan, boshkë)18. BRESA (Cichorium intybus L.) (quhet edhe kore, radhiqe)19. Drunakuqi (Rhamnus frangula L.) (quhet edhe zogël, tulkuq)20. GRUNAMADHI (Melilotus officinalis Desr.)21. GJETHEDELLI (Plantogo lanceolata L.) (quhet edhe dejç)22. DËLLINJA E ZEZË (Juniperus communis L.) (quhet edhe dulliq,dlle, dullë, dulli)23. KLLOGJËNI I THEKRËS (Claviceps purpurea Tul.) (quhet edhemunk i thekrës)24. LULESHTRYDHA (Taraxacum officinalis (Web.) (quhet edhetambël, sy-ka, krehër, lulegomari, lule dylli)25. DREKËZA (Convallaria maialis L.) (quhet edhe parlote)

26. KAÇEJA (Colchicum autumnale L.) (quhet edhe lulebuçi, bar itambthit, xhërrokull, boqes, lule Shën Bitri, bar plakash, gaçe)27. KUFILMA (Symphytum officinalis L.) (quhet edhe kufermë)28. LULJA E SYRIT (Viola tricolor L.) (quhet edhe stambolli iegër, suratkë e egër, menekshe)29. MËRTIKU (Vinca minor L.)30. PLEÇI I GJASË (Digitalis lanata Ehrh.) (quhet edhe luletogsi leshtore)31. SHKUMBAKJA (Saponaria officinalis L.) (quhet edhe barshumëz, lule sapuni, sapun breshke, sapun qyqeje)32. SHTARA (Veratrum album L.)33. SANZA (Gentiana lutea L.) (quhet edhe bar i zemrës,agnushe, ksanë, sancë)34. PLENËRA (Inula helnium L.)35. SHAJA (Borrago officinalis L.)36. SHPROHA (Atropa belladonna L.) (quhet edhe llumezezë,helmarinë, kalojane)37. PODIQJA E EGËR (Agrimonia eupatoria L.) (quhet edhe kallar)38. SUMBULLBARI (Humulus lupulus L.) (quhet edhe kampatë,dhiagrë, kulth)39. SHËRBELA (Salvia officinalis L.) (quhet edhe berunicë, salbi,sfakë, gombël, basqë e butë, gjumrresh, surbelë)40. THUNDËRMUSHKA (Tussilago farfara L.) (quhet edhe bar ipetikajt, thundërz)41. SHTRAPËRA (Capsella bursa-pastoris Moench.) (quhet edhetrasta/torba e bariut)42. PURQARKU (Nasturtium officinalis R. Br.)43. KRASTA (Thymus serpyllum L.) (quhet edhe zhumbricë,stërkundës)44. KAPINOKU (Marrubium vulgare L.)45. BALÇI (Hypercum perforatum) (quhet edhe lule balsam, bari së premtes, lule gjaku, baç, lule basan)46. BARI I TRASHË (Hyoscyramus niger L.) (quhet edhe kruspulluk,plak, matergonë)47. MARAQI (Matricaria chamomilla L.) (quhet edhe kamomile,kopërmaçe, lule e Shëngjergjit, lule e qenit)48. Sgorofeta (Primula officinalis Jaca.) (quhet edhe aguliçe)49. TATULLA (Datura stramonium L.) (quhet edhe eshak, lulebualli, tatyle, resbull, plangjëz)50. MILCA (Melissa officinalis L.) (quhet edhe bar blete,shelinok, pselinok, melicë, mickël)

Mblodhi: MITRO KULI

Për të ditur më shumë

50 bimë kryesoretmjekësore të vendit tonë

5Kurora e GjelbërPër të ndëshkuar “du-

shkun”, lëvizja “Mjaft”preudushqe me madhësi tëndryshme dhe, me to nëdorë, parakaloi përparaparlamentit shqiptar nëditën e hapjes së tij. Dukeqenë pemë dhe, në pamu-ndësi për të folur, dushqetnuk protestuan. Me gjethete tyre në vyshkje e sipër, atau përpoqën t’u bëjnë hijeatyre që i mbanin në dorëdhe, me siguri, po të kishinmundësi, mendimi i tyre dotë ishte: “Çfarë u kemi bërënjerëzve, që na prenë e nambajnë të varur midis parla-mentit dhe kamerave, qëpërcjëllin pamjen nëpërbotë”? Dushku ka qenë nëShqipëri përpara se të vininnjerëzit dhe vendet që ekanë të pranishëm janëfatlume. Nga lufta e njerë-zve për të mbijetuar, histo-rikisht ai vetëm është prerëe keqtrajtuar. Historia dësh-mon për masive të tëra tëprera nga ushtritë romake,që nga Velipoja e deri nëDushk të Lushnjës, ashtu siçka ndodhur në të njëjtënkohë edhe në ultësirënPadane të Italisë. Vetem njëzë i hershëm i Rilindjesshqipëtare “... e ju o lisat egjatë”, ka qenë e vetmjafjalë e mirë, që dushku kadëgjuar nga njerëzit e këtijvendi. Të tjerat kanë qenëvetëm fyerje e prerje, shkuljee shkatërrime të paprera.

Ndoshta në kohë tëhershme kështu ka ndodhurkudo, por në gjysmën e dytëtë shekullit të kaluar Europadhe Perëndimi në përgjithësikanë ndryshuar sjellje ndajmjedisit e kryesisht ndaj tëgjitha kategorive të pyjeve,por veçanërisht ndaj dush-kut, që është bashkëbanori zonave rurale. Gjatë viteve’70 në politikën e vendevetë zhvilluara termat e mje-disit dhe të ekologjisëfilluan të përdoren gjithnjëe më tepër dhe në shumëvende partitë e gjelbra fi-lluan të bëhen faktor i rën-dësishëm politik. Si gjith-monë me vonesë, pas viteve‘2000, një farë modifikimifilloi të ndjehet edhe nëpolitikën tonë, si në emrate partive, ashtu edhe nëparaqitjen e programeve, tëktë cilët kanë nisur të për-doren terma të tillë si:mjedis, ekologji, ambient,pyll, erozion, përmbytje, etj.

Por, inercia është shumëe madhe. Po ashtu edhediferenca e gjykimit dhe e

përdorimit të mjedisit dheveprimeve me të, si argu-mente për ta bindur elekto-ratin. Ndoshta një nga argu-mentet do të ishte prapa-mbetja, varferia, apo padija,që mbeten endè shkaktarëkryesorë të degradimit tëmjedisit. Kjo prapambetje epadije bën që edhe kërkesate elektoratit në këtë drejtimtë jenë modeste, dukereflektuar, si në heshtje, njëarmiqësi, që vjen nga lash-tësia, në sjelljen me natyrën,ndoshta edhe nga jeta evështirë dhe e izoluar nëmale, ku vrasja e kafshëveapo prerja e drurëve shpeshshoqërohet me një krenari,që të tremb, si një fitorekarshi kundërshtarit. Doe-mos, edhe politikanët janëpjesë e kësaj shoqërie dhesjellja e tyre karshi natyrësndoshta i pasqyron këtoqëndrime.

Kanadaja ka shume py-je, aq sa, të thuash, e kanëmbuluar gjithë vendin e jovetëm në zonat rurale, pordalëngadalë po mbulojnëedhe qytetet kryesore.Kanadezët, jo vetëm nuk imallkojnë drurët, që shpeshu futen në dritare të shtë-pive, por me krenari e kanëfutur gjethen e Panjës,simotrës së vogël të Dush-kut, në flamurin kombëtar.Edhe në vendin tonë, drurimë afër qëndrave të banuaraështë Dushku. Ndoshtaështë edhe rastësi, po në dyproceset e fundit zgjedhore,Dushku është vendosur nëqendër të vëmendjes, veçse,për fatin e tij të keq, nëkuptimin tallës. Ka edheprononcime të kryeministra-ve “bashkëkohorë” shqip-tarë, që kanë si fjalëkyçfjalën “Dushk” (Ai që edorëzoi mandatin në korrik,u shpreh në zgjedhjet lokaletë komunës që mban emrinDushk: “Të mos u vijë keqqë mban emrin e dushkut,këtij druri të shtrembër”,ndërsa kryeministri që epasoi e që aktualisht qeverisvendin, shkoi edhe më tejnë paraqitjen e programit tëqeverisë së re, duke u zotuarse: “Unë do ta zhduk Dush-kun”, duke e patur nën-tekstin për dukurinë nega-tive, që ndodhi me zgjedhjete kaluara).

Ajo që unë di, është senë Shqipëri, Dushku, si pje-së e peizazhit dhe e pasurisësë rinovueshme të shqipta-rëve (ndoshta potencialishtnjë nga më të mëdhatë) po

shkon drejt zhdukjes. Nërrjedhën historike të vitevejanë prerë rrafsh dhe janëkullotur në mënyrë brutalenga blegtoria (dhe sa herësynojnë të ringrihen përsëripriten e më pas kulloten)mbi 300 mijë hektarë pyjedushku, me potencial pro-dhimi total vjetor të druvetë zjarrit me mbi 2 milionëm3, sasi kjo që mund tësigurojë nevojat e ngrohjespër të gjithë vendin; me njëfaunë mjaft të pasur përgjueti shumë të zhvilluarturistike dhe mundësi ve-pruese për t’i kursyer vendit60 milionë m³ tokë, qëgërryhet nga shpatet ekodrave dhe maleve tëzhveshur (nga Dushku) përçdo vit, të cilën lumejtë etransportojnë dhe mbushinme të detin Adriatik.

Banka Botërore, USAIDdhe SNV, në bashkëpunimme qeverinë, që nga viti1995, janë përpjekur pare-shtur t’i edukojnë komu-nitetet për ta mbrojtur erestauruar këtë dru me vleratë gjithanshme.

Sa për kujtesë të lexu-esit: druri i rrënjës - një llojdushku me famë, që dikurmbulonte Shqipërinë breg-detare, nga Velipoja deri nëKaraburun, sipas të gjithagjasave, është druri që i dhaemrin fshatit që u bë objekti kësaj gajasjeje zgjedhorekëto vite. Ky dru është gje-rësisht i përhapur në Anglidhe anglezët, me krenari, equajnë dushku anglez, pradruri i tyre kombëtar. Çdokomb do të ishte krenar takishte atë dru të bukur, qëhistoria dëshmon për roma-kët, që e prenë për ndërtimanijesh në të gjithë zonënfushore të vendit tonë endoshta ne nuk e lamë tëripërtërihet dhe është nërrezik të humbasë. Në njërast të tillë, veprimet mënormale të çdo kombi mepolitikanë që kanë kulturëekologjike, do të ishinprojektet kombëtare për tërimbjellë me dushk të gjithavendet ku nevojitet një gjëe tillë dhe të shmangetrreziku i humbjes së një

pasurie kombëtare e tëbegatohet kombi.

Nëse në fshatin Dushku bë një lojë e pandershmeelektorale dhe u krijuamundësia që partitë t’ivjedhin votat njera - tjetrës,në një logjikë të thjeshtë,emri nuk kishte pse të ishtei një druri aq të nderuar, qëkurrë nuk do e dijë përse eurrejnë dhe e akuzojnë nëkëtë mënyrë. Me siguri, njëshoqëri e emancipuar, përkëtë ligj apo veprim tëgabuar, do të përdorte emrine shpikësit të kësaj loje.Druret nuk kanë pse pagua-jnë gabime të tilla të nje-rëzve.

Edhe manifestimi anti-Dushk i lëvizjes Mjaft, meato bimë mjerane të Du-shkut, të prera, që paraka-lonin në ditën e fillimit tëpunimeve të Parlamentit,megjithë respektin që kampër këtë lëvizje emanci-puese, nuk e di sepse mëkujtonte maskimin e zbori-stëve në të kaluarën, me

Mjaft poshtërimit tëDushkut

nga HAKI KOLA

degë drurësh, që priteshinbrutalisht, për t’u fshehurnga armiku imagjinar. Men-doj se dushku nuk ështëshkaktari që në procesinelektoral janë bërë hilera tënjë pale kundër tjetrës, apoe të gjithëve kundër tëgjithëve. Më dukej sikur atadjem të rinj i thoshin njëanti-Mjaft, atij mjafti, që aqmirë e kanë përdorur për t’ithënë “Mjaft” shkatërrimittë pyjeve e natyrës. Aq mëtepër, mendoj se duke equajtur atë “Parlamenti iDushkut”, kjo pemë fisnike,që zoti me aq zemërgjerësina e fali, do të ndjehet efyer. Do të ishte fare logjike,që të mbaheshin pankartame emrin e shpikësit apo tëzbatuesit të kësaj djallëzie.

Në rrugën e vështirë tëpajtimit me natyrën dhe tëpërdorimit të qëndrueshëmtë burimeve që ajo na ofron,mesazhi që populli merr ngapolitikanët nuk është ai qëduhet.

6 Kurora e Gjelbër

Planeti ynë është një imazh bio-logjikisht i varfëruar. Ngrohja globale,nga shkarkimi i gazrave serrë, vazhdonte jetë çështja kryesore, që duhet taluftojnë apo reduktojnë shtetet, të cilatkontribuojnë më shumë në këtë drejtim.Marrëveshja e vetme ndërkombetare,nën të cilën komuniteti ndërkombëtarangazhohet për të mbrojtur mjedisinglobal, është Protokolli i Kiotos (dhjetor1997, Kyoto – Japoni), të cilën e karatifikuar edhe vendi ynë.

Çfarë synon protokolli iKiotos, në çfarë statusi

ndodhet ai vetë?

Protokolli i Kiotos shënon njëmoment historik, në përpjekjet e ko-munitetit ndërkombëtar për të mbrojturmjedisin global nga shkarkimet egazeve serrë dhe për të arritur zhvi-llimin e qëndrueshëm. Ky protokollkrijon detyrime ligjore për vendet ezhvilluara ose, siç quhen ndryshe,Vendet e Aneksit I. Sipas protokollit, këtovende duhet që për periudhen 2008 -2012 të reduktojnë shkarkimet egazeve serrë deri në 5.2 %, krahasuarme nivelet e vitit 1990. Protokolli hynnë fuqi pasi të jetë ratifikuar nga tëpaktën 55 % e vendeve palë të Kon-ventës, që përfaqësojnë ndërkohë 55% të shkarkimeve totale të gazeveserrë. Pas ratifikimit nga Rusia (endènuk është ratifikuar nga SHBA) ratifikimii tij si protokoll mbetet vetëm çështjeditësh. Në thelb të protokollit qëndrojnë“mekanizmat e bashkëpunimit”, qëkanë për qëllim të reduktojnë shkarki-met e gazeve serrë me kosto sa më tëulët. Tri mekanizmat që propozonprotokolli janë: (i) Tregtia ndërko-mbëtare e shkarkimeve; (ii) Aktivitetete zbatimit të përbashkët; (iii) Mekanizmii Zhvillimit të Pastër (Environmentallyfriendly development). Ky i fundit ështëi zbatueshëm për vendet që nuk bëjnëpjesë në Aneksin I, ku bën pjesë edheShqipëria. Ky mekanizëm mundësonvendet e zhvilluara, palë në Protokoll,të reduktojnë me kosto më të ulët, pjesëtë shkarkimeve të tyre, nëpërmjetfinancimit të projekteve që transferojnëteknologji të reja në vendet që nuk bëjnëpjesë në Aneksin I.

Cilat janë ndryshimet epritshme, që do të shpien në

ratifikimin e traktatit dhe masatqë duhet të marrë vendi ynë

për miratimin e ligjeve,masave rregullative, atyrereduktuese të ndotjes, etj?

Aderimi i Shqipërisë në Protokolline Kiotos do të shërbejë kryesisht përnxitjen e zhvillimit të qëndrueshëm nëvend, nëpërmjet nxitjes dhe hyrjes së

teknologjive të pastra, për mbrojtjen emjedisit në nivel kombëtar dhe ndër-kombëtar. Duke pranuar që natyraglobale e ndryshimit të klimës kërkonbashkëpunim sa më të gjerë midis tëgjitha vendeve, në përputhje mepërgjegjësitë e tyre të përbashkëta, portë ndryshme dhe me aftësitë e kushtetekonomiko-shoqërore. Aderimi i Shqi-përisë është në linje edhe me politikate Bashkimit Evropian, i cili e ka ratifikuarProtokollin dhe ka katër vjet që ka filluarzbatimin e një plani veprimi, për arritjene angazhimit që synon reduktimin me7 % nga nivelet e vitit 1990, deri në2012. Pas ratifikimit të Protokollit tëKiotos, me qëllim që mekanizmi izhvillimit të pastër të bëhet operacional,duhet të formohen struktura institu-cionale përkatëse, që të propozojne,ndjekin e monitorojnë projektet që dotë lindin nga ky mekanizëm.

Sa është Shqipëria kontri-buese për gazet e ngrohjesglobale? Cilët sektorë janëndikuesit më të mëdhenj?

Deri tani Shqipëria ka raportuar pëvitin bazë,1994, sipas vendimit 10-të tëKonferencës së Dytë të Palëve tëKonventës. Sipas studimit të bërë mëfondet e Global Environmental Facility(GEF), llogaritet që vendi ynë për 1994të ketë shkarkuar rreth 7 milionë tonëgaz serrë ose rreth 1.9 tonë për frymëpopullsie. Këto vlera janë relativisht tëulëta, krahasuar me vendet e tjera dheshpjegohen me faktin se rreth 95 % eenergjisë elektrike, që prodhohet nëvend, vjen nga burimet ujore, dmthhidrocentralet. Kontributi i çdo vendi nëngrohjen globale matet me inventarine gazeve serrë, për një vit të caktuar.Sipas studimit të parë për Ndryshimete Klimës, rezulton që sektori i energjisë,kryesisht djegia e karburanteve dhe elëndës së drurit për nevoja energjetike,kontribuon me mbi 60 % kundrejt totalit.Pas këtij sektori, vjen ai i bujqësisë, me27 % dhe mbeturinat me rreth 5%. Megjithëse Shqiperia kontribuonrelativisht pak në ngrohjen globale,sipas skenareve të pritshem të këtyreshkarkimeve, ndërtuar në kuader tëstudimit të parë kombëtar për ndry-shimet klimatike, pritet që vlera e tyrederi në 2015 të pesëfishohet, në qoftëse nuk merren masa për të reduktuarritmin e rritjes së tyre.

A mund të perfitojë Shqipërianga asistenca

ndërkombëtare? – Çfarë janëkreditet e karbonit?

Aderimi në Protokollin e Kiotos,nuk pritet të sjellë detyrime apoimplikime financiare për vendin tonë.Kjo vjen nga fakti që Shqipëria nuk bën

pjesë në Aneksin I të Konventës dhefalë këtij statusi, nuk ka detyrime për tëreduktuar vlera të caktuara të shka-rkimeve. Por, ndërkohë, ai krijonmundësinë e financimit të projektevetë reja në sektorin e energjisë, mjedisit,transportit, pyjeve, etj., duke lehtësuarzbatimet e planeve të veprimit të këtyresektorëve, që rrjedhin nga strategjitëpërkatëse. Vlen të përmendet këtuzbatimi i strategjise kombëtare të ener-gjisë, e cila mund të reflektojë më mirëproblemet mjedisore në përgjithësi dheatë të gazeve serrë në veçanti.

Përsa u përket krediteve përkarbonin, ato janë të vlefshme vetëmpër vendet e zhvilluara, që do tëfinancojnë projektet në kuadër tëmekanizmave të Protokollit të Kiotos.Për shëmbull, nëse një vend i zhvilluarzbaton një projekt në Shqipëri, nëkuader të mekanizmit për zhvillimin epastër të Protokollit të Kiotos, ky vend,në bazë të rregullave përkatese tëcaktuara nga Protokolli dhe të kontro-lluara nga Bordi Ekzekutiv, transferonshkarkimet e reduktuara në Shqipëringa ky projekt, në kreditë e veta, të cilatçertifikohen nga Bordi. Kreditet nuk itakojne vendit ku bëhet projekti, por atijqë e financon atë. Ai vend që i fitonkreditet plotëson detyrimet e veta ndajprotokollit, kurse vendi ku bëhet projektifiton teknologjinë e pastër, që kontribuonnë zhvillimin e qëndrueshëm.

Ç’lidhje ka protokolli meripyllëzimet e energjetikën dhe

a ka propozime konkrete nëfushën e pyjeve, që lidhen me

këtë protokoll?

Në kuadër të projekt-propozimitBanka Botërore për pyjet për periudhën2005 – 2010 ka një komponent të ve-

Shqipëria dhe Protokolli i Kiotos

Mjedisi dhendryshimet klimatike

nga MEHMET META

çantë, që quhet mbështëtja e sekue-strimit të karbonit (carbon stocksequestration enhancement) dhe ngarreth 15 milionë dollarë, që është pro-pozimi për buxhetin e tij, rreth 2.5milionë do të rimbursohen apo “sigu-rohen” nga “shitja” e karbonit, që do tëbëhet e mundur përmes kryerjes sëripyllëzimeve në vendet e zhveshura tëzonave rurale dhe, si shpërblim, Shqi-përia e konkretisht komuniteti i këtyrezonave, do të mund të përfitonte disamiliona dollarë në vit, aq të nevojshmepër zonat ruralë. Nga një perllogaritje epërafërt, vendi ynë për 10 vjetët e ardh-shëm, po të zbatojë këto kritere e stra-tegji, mund të përfitojë disa milionadollarë. Banka Botërore ka hapur tash-më një fond të veçantë për këtë qëllim,që quhet “Fondi i Karbonit”, nga i cilifinancohet karboni, d.m.th. vendet qëripyllëzojnë ose marrin masa konkretekundër efektit serrë dhe emtimeve tëtjera industriale në atmosfere, qëcënojnë klimën dhe sjellin ngrohjenglobale, përmes mbjellejeve (pyllëzi-meve, ripyllëzimeve dhe restaurimit tëpyjeve të degraduar).

Një sasi tjetër kompensimi përrestaurimin të pyjeve do të duhet tabëjnë edhe institucionet e energjetikës(KESH dhe Ministria e Energjetikës), tëcilët prodhojnë energji edhe në saje tëmbrojtjes së tokës nga pyjet në ujë-mbledhësit e hidroçentraleve. Për këtëarsye, ata janë të detyruar “t’u paguajnëharaçin” pyjeve, të cilët me paratë qëdo marrin do të bëjnë të mundurrestaurimin dhe shtimin e tyre, në dobitë ruajtjes së shpateve të ujëmble-dhësve nga gërryerja dhe shpëlarja epandalshme e tokës.

Ngrohja globaleNdotësit e ajrit lejojnë rrezet e diellit të hyjnënë tokë, por nuk lejojnë kthimin e tyre nëatmosferë, kur ato thyhen nga sipërfaqjae tokës. Ky është quajtur "efekti serrë"

Indiferenca ushqen sovranitetin e të prapambeturitKultivimi i indiferencës, luftohet vetëm me kultivimin e kulturës.

Bëj atë që varet nga tiVetëm kur luftën e bën me veten tënde e ke të lehtë të jesh në paqe më tëtjerët.

Çmoje kohënNuk është e vështirë, që të flasësh shumë e të mos kesh folur asgjë, evështirë është, që të flasësh pak, por të kesh thënë shumë.

Kur vlerat kombëtare nuk janë institucionalizuarGjithmonë oportunistët përpiqen të konsumojnë atë që kanë siguruar fliuesit.

Kur kalohet nga Popull në KombNjë Popull shndërrohet në Komb kur patriotizmi nuk mbetet çështjeindividuale, por çështje institucionale.

A. Osja

7Kurora e Gjelbër

Mjedisi, shtëpia jonë e përbashkëtKështu e ka titulluar librin etij të ri Prof.as. Dr. Enver Isufi,i cili hedh dritë mbi çështjeqë lidhen me mjedisin në për-gjithësi e veçanërisht për vle-rat dhe rolin që ka ai në jetëne njeriut. Me lejen e autorit,gazeta jonë do të botojë herëpas here pjesë nga ky botim,për t'i kontribuar shtimit të numrit të atyre qëe duanë dhe e mbrojnë mjedisin, "Shtëpinëtonë të përbashkët"

1. Pse ajri po vlerësohet gjithnjë emë tepër nga ekologët?

Rendësia që ka ajri për jetën e çdonjeriu mund të provohet tek secili vetëmpër pak sekonda. Provoni të mos thithniajër, duke mbyllur për disa sekonda hundëte gojën dhe do ta provoni se sa jetik ështëajri.

E keqja eshte se njerëzit jane shumemosvlerësues të atyre burimeve që natyraka dhenë me bollëk. Duke menduar se nee kemi atë si burim të perhershem,harrojmë se ajri kërkon shërbim, që edheai të na shërbejë neve.

Eshte, pra, i njëjti mosvlerësim që neu bejme pyjeve, ujit e tokës, që natyra nai ka dhene me bollek.

Harrojmë, gjithashtu, se secili prejnesh vertete harxhon disa kg ushqime nëdite dhe disa litra ujë, ndersa vëllimi i ajrit,që kalojmë çdo ditë eshte shume më imadh. Eshte llogaritur se nje njeri, meveprimtari normale, gjate 24 oreve kalonnë mushkërite e tij 8000 litra ose 8 m3 ajer.

2. Përderisa po flasim për ajrin, letë rikujtojmë shkurt përbërësit e

atmosferës

Toka mbështillet nga një trashësi ajriprej 500 km, që quhet atmosferë, e cilapërbëhet nga katër shtresa:

* Troposfera, shtrihet 8 - 11 km mbisiperfaqen e tokes dhe permban 95 % tegazrave atmosferike. Pikerisht, ne keteshtrese ndotesit e ndryshem perzihen me

njeri- tjetrin dhe futen ne bashkeveprimme ndotesit e tjere te atmosferes.Troposfera luan rol te madh ne mbrojtjene jetes mbi toke, ajo eshte “çadra”mbrojtese e jetes mbi tokë.

* Stratosfera, shtrihet 30 - 50 km mbisiperfaqen e tokës. Pikerisht ne kete zoneshtrihet shtresa e ozonit. Kjo shtrese mbrontoken nga depertimi i rrezeve ultraviolete,qe vijne nga dielli. Kjo eshte shtresa qembron token dhe, pa të, jeta mbi toke dote ishte e pamundur.

* Mezosfera, shtrihet mbi stratosferë,përmban ajer te rrallë, nuk luan rol ne jetenmbi tokë.

* Termosfera, shtrihet mbi mezo-sferen, permban ajer te rralle, nuk luanrol ne jeten mbi tokë.

Përbërja e ajrit. Atmosfera eshteperzierja e gazrave të ndryshëm, meraporte të ndryshme. Azoti (N) zë 79 %,Oksigjeni (O2) 20 %, Gazi karbonik osedyoksidi i karbonit (CO2) 0,3 %. Gazrat etjere (Argon, Helium, Ksenon, Neon dheKripon) zenë pjesen tjeter, prandaj edhequhen gazra të rrallë.

3. Cfarë quhet ajër i pastër dhe ciliquhet i ndotur, cilët janë ndotësit

më të demshëm për shëndetin dhemjedisin?

Ajër i pastër eshte ai qe ndodhet nëtroposferë me perqindjet natyrale.

Ndotësit kryesorë jane 90 % gazratdhe vetem10 % pluhurat. Ndotësi më imadh është gazi karboni (CO2), i cili nënatyre gjendet me perqendrim 0,1 ppm(pjesë për milion). Sipas studimeve,burimet e gazit karbonik janë shperthimetvullkanike, djegia e karburanteve, e pyjevedhe mbetjeve të tjera organike; ndërsaperqendrimi i CO2 në zonat industrialeështë 0,1 ppm, në qytetet e mëdha shkon100 ppm. Perqedrimi i CO2 shekullin efundit u rrit në kufijtë 290 - 360 ppm. Njerritje e tille ka ardhur nga shtimi i konsumitte karburanteve te makinave, te industrise,bujqesise, teknologjive te reja, etj.

Shkatërrimi i shtresës së ozonit.Stratosfera, nepermjet shterses se ozonit,nuk lejon depertimin e rrezave ultraviolete,që jane vrasese per qelizat e gjalla. Perhere te parë ne vitin 1974 u vu re ne Polonise shtresa e ozonit po hollohej. Më pas,mbi Antraktit u zbulua një vrimë ozoni. Poashtu, në Polin e Veriut u konstatua njëvrime e tille në shtresen e ozonit. Në vitin1992, si NASA, ashtu edhe Institucinishkencor Europian per shtresën e ozonit,konstatuan vrima edhe mbi Europe.Shkaku i ketyre çrregullimeve jane lidhjetklorperberese, të pranishme në 95 % terasteve në vendet e zhvilluara. Gazet tetilla si ato të serrës, substancat ftohese eato shkumezuese, lengjet tretese, pro-dhojne flour dhe substanca te ngjashmeme to, atomet e klorit të se ciles në strato-sfere, shkaterrojne shtresen e ozonit . Njeatom i vetem i klorit shkaterron 100000molekula ozoni.

4. Depozitimi i acideve vretgjelbërimin

Djegia e qymyreve dhe vajrave sjelldyoksid squfuri në ajer dhe të dy bashke(dyoksidi i squfurit e oksidi i azotit), janekonvertuar ne acid, kur kombinohen meujin e avulluar në atmosfere. Keto acidekthehen në toke, kur ka reshje (tani quhen“shira acide”). Por, mund të bien edhe nëformë të ngurtë, si depozitime të kripëravetë sulfateve dhe të nitrateve.

AjriEshtë llogoritur se një njeri, me

veprimtari normale, gjatë 24orëve kalon në mushkëritë e tij

8000 litra ose 8 m3 ajër

5. Efekti i smogut fotokimik dëmtonfrymëmarrjen

Përmban dy ndotës të ajrit: Oksidazoti (NOx) dhe hidrokarbon (HC), qëveprojne me të tjerë, nën rrezet e diellit,për të prodhuar O3 dhe pyraxylacityl nitrat.Të dy (oksidi i nitrogjenit dhe hidro-karbonet) vijnë nga djegiet e karburanteve.Burime te tjera të hidrokarboneve janeedhe nitratet e peroxylacetyl, solvente dhepesticide (produktet per mbrojtjen ebimeve nga sëmundjet dhe demtuesit).

Dyoksidi i karbonit (CO2), krijohetnga djegiet e karaburanteve të industrisedhe makinave. Niveli i larte i CO2,kombinon me preference me hemo-globinen e gjakut, e cila parandalonmbajtjen e oksigjenit prej saj dhe, kurthithim sasi të medha gazrash të pasurame CO2, mundet që organizmi të shkojëderi ne vdekje.Shkatërrimi i shtresës së ozonit

Çaji ndihmon në luftën kundërkancerit

Disa kërkimtarë të UniversitetitRutgers zëvendësuan ujin e pijshëm meçajin në disa qënie tëgjalla, për të parëreagimin e disa substancave kancerogjene.Rezultatet e arritura u dubluan nga disashkencëtarë të tjerë në Japoni. Rezultatetqenë inkurajuese, në saje të katekinës qëpërmban gjethja e çajit. Çaji këshillohet tëpihet edhe kur je i shëndetshëm, sepse ështëdiuretik i mirë, nuk ka kalori, mbron qelizatnga plakja e parakohshme, nxit sisteminnervor qendror, në saje të kafeinës dhesiguron një pjesë të mirë të nevojave tëpërditshme me vitamina e minerale. Njëkonsum i përditshëm me 2-3 gota çaj,furnizon organizmin me: 16 % të nevojavepër kalcium, 10 % të nevojave për zink, 10% të nevojave për acid folik, 9 % tëvitaminës B1, 25 % të vitaminës B2 dhe 6% të vitaminës B6.

* Bima vegjetatale (perimore) mëvjetër e njohur nga njerëzit është

bizelja.

* Rreth 96 % e ujit në tokë është ikripur.

* Ujku është mamiferi (gjitari, sisori)me temperaturën e trupit më të lartë

(40.7oC).

* Macet kanë më shumë se 100 kordavokale, ndërkohë që qentë kanë rreth 10.

* Kafshëngrënësi më i madh në botëështë ariu polar me gjatësi prej 2-2.6 m

e peshë 400-600 kg.

Dobitë e mëdha të peshkut

Disa kërkues nga Instituti i Stokho-lmit (Karolinska), thonë se meshkujt qëhanë sasi të mëdha peshku të yndyrshëm,siç janë: salmoni, harenga e skumria, kanëdy ose tre herë më pak të ngjarë të vuajnënga kanceri i prostatës, sesa burrat qërrallë herë hanë peshk. Studimi 30 vjeçari bërë te 6.272 burra mori parasysh edhefaktorët që e shtojnë rrezikun, siç ështëpirja e duhanit. Kërkuesit arritën nëpërfundim se acidet yndyrore të ashtu-quajtura Omega 3 (që gjenden veçanë-risht në peshkun e yndyrshëm) mesa duketpengojnë zhvillimin e kancerit të prostatës.Raporti thotë se të njëjtat acide yndyroreulin edhe rrezikun e infarkteve. Prandaj,ekspertët i këshillojnë njerëzit të hanëpeshk një ose dy herë në javë.

MozaikMozaikMozaikMozaikMozaikPër të jetuar gjatë

Në jetëgjatësinë e njeriut ndikojnë shumëfaktorë. Ja disa prej tyre:* Gjendja shpirtërore.* Dieta ushqimore me kalori të larta, simish, peshk, vajra, etj.* Përdorimi i vazhdueshëm i frutave dheperimeve të freskëta, etj.* Përdorimi sa më shumë i bulmetit.* Sa më pak të tiganosura/skuqura.* Sa më pak pije alkoolike.* Mospërdorimi i pijeve narkotike (duhan,hashash e droga të ndryshme).* Lëvizjet, shëtitjet në ajër të pastër (nëparqe e jo në rrugë, ku lëvizje mjetesh, qëkrijojnë pluhur, nxjerrin gazra e tymra).* Gjimnastika e përditshme trupore, pirja eujit natyror, larje dhe pastërti trupore,masazhe e të tjera, bëjnë që organizmi tëfunksionojë normalisht.* Çlodhje të nevojshme, por jo të tepruar(fjetje 6-8 orë).

Inxh. Vasil Shqau

8 Kurora e Gjelbër E N G L I S H

Dear Friends!

The journal “Kurora e Gjelbër”, with the number 55 of it start the eighthyear of the edition. Now it will be issued by SHKPK and will be always thejournal for the forest, environment and regional forest problems.

The department of the Journal is grateful to the SNV/ Douche Organizationfor the Development, and SIDA/ International Sweden Organization for theDevelopment and Collaboration, which supported the journal and we hopethat it will be in the edition for a long time.

Are invited all the interested people, organizations to collaborate withreports, photos, questions and every think related with the every day work.

The pages of this journal will be in service of the development of the forestspecially of this communal.

KURORA E GJELBËR

Drejtor: ZEF YMERIKryeredaktor: AHMET OSJAZv/kryeredaktor: FERDIN LIÇAJRedaksia: M. Kotro, Gj. Fierza, N. Postoli, Th. Lako

E. Kullaj, R. Hymetllari, Y. Metaj, V. HoxhaMarketing - Financë: M. Ndoci.Art designer: V. Hoxha

Raiffeisen Bank, Lezhë:11 00000 780 (Lekë); 80 00154 366 (USD); 00 01154 366 (Euro)Adresa: Në Lezhë: Hotel "Liss", Kati II, 14,

Tel. 0215/28 62 web: www.ecl-al.org Në Tiranë: Rr. “H. Dalliu”, Pallati 16/1, Ap. 9

Tel. 04 24 75 53Cel. 068 21 42 098

Botim i SHKPK, Tiranë

Page 6

Page 1

From activities of SHKPK

MEETING WITH ASSOCIATIONSOF ELBASAN

On December 21, 2005, in the Hall of DSHP-Elbasan-therepresentatives of associations of forests and communal pasturesusers (SHPPKK) of communes Grekan, Paper, Mollas, Klos,Tregan, Zavaline and Gjinar had a working meeting. Apart fromassociations representatives took part and heads of communesGjinar and Grekan, Gani Hida and Qemal Rama.

From the National Association of Communal Forests tookpart vice/President, Ferdin Liçaj, while representative of SNVwas Janaq Male.

In meeting took part and the head of Ecologic Club-Elbasan-Ahmet Mehmeti. From DSHP-Elbasan-took part director FatmirVodollani and engineer Aleksander Rama.

The meeting topics were related to presenting situation ofSHPPKK in district of Elbasan after 2005 summer elections andthe necessity of being integrated in one Federation on district level,as a part of National Association of Communal Forests.

The participants taking floor did mention the activities courseand achieved objectives during the period being supported byAlbanian Forests Project.

Afterwards they spoke on breaking of process, initiated inthis period for integration of SHPPKK in the context of oneRegional Federation as the result of Forests Project closing andnon financial support to carry out the further activities withcommune communities. “We agree completely and want that inthe context of new project related with natural sourcesdevelopment to be prepared not only in technical plan, but alsoand in organizative one, thus creating a complete informationnetwork and support to each other”. These were the conclusionsof the associations representatives.

The representative of SNV, Janaq Male, suggested as statutethat of the Dibra district Federation. “ You take this statute, studyand give your opinion about your conditions. After having discussedit, formulate it finally and render it legal in Tribunal” outlined Mr.Male.

After meeting, the representative of SHKPK gave aninterview for TV Station “Skampa”.

.Correspondent of “Kurora”

The Lake of Bovilla havinga water reflection surface of326 ha is a great waterreserve for capital with anincreasing population. Lake isextended in two territories:

In Tirana and Kruja, beingmanaged respectively bycommune Zall-Bastar and thatof Cudhi. In water-collectingarea of Lake six villages aresituated. There are so impre-ssive the conditions of thisterritory, caused by monstrousactivity of erosion, not somuch being taken into conside-ration for its enormous andunrepairable damages in theslopes round the water-collecting area.

To be admired are thesteps taken by REC ( RegionalEnvironment Center for Centraland Eastern Europe), Office inAlbania, being supported finan-cially by Embassy of Dutch Ki-ngdom in our country and GEF(Global Environment Facility),supported financially by UNDP.

Both institutions havetaken into consideration pre-sented problems by association“Alba forest” through a pro-ject-proposal on water-colle-cting area of Bovilla and didopen the green light in com-piling a little project, havingselected a demonstrative sur-face of 10 ha, where, withina year, initiated and finishedthe application of some com-plex, interfering measures totrigger eroding and leachingsoil, creating thus normalconditions in future territorytreating as a natural source ofsocial, economic, environmen-tal values.

REC and later GEF beca-me the first harbingers comingto Lake of Bovilla and we, ascitizens have only to wish thatthis case let be an examplefor all of them loving from thebottom of the heart the capitalpopulation and liking to put abrick in its building of life!!

THE FACE OF DISASTERBy FERDIN LIÇAJ

ALBANIA AND KIOTOPROTOCOL

ENVIRONMENT ANDCLIMATIC CHANGES

By MEHMET META

Our Planet is now a poorbiological image. Globalwarming as a result of

glasshouse gases effectcontinue to be a world crucialproblem, a problem that must

be resolved by statescontributing more in this

direction. The only agreement,having engaged all the

international community toprotect global environment is

the Protocol of Kioto(December-1997, Kyoto-

Japan), being ratified and byour country. Adherence of

Albania to Protocol of Kiotowill serve mainly to push

further the durabledevelopment in country

through promoting and enteringclean technologies to protectenvironment on national andinternational level, being of

course conscious that globalnature of climate changingasks for more collaboration

between all the countries upontheir responsibilities, capacitiesand economic-social conditions.

Adherence of Albania is online with policies of EU that

after having ratified theProtocol is applying since 4years an action plan to fulfillthe engagement aiming at

reducing 7% the level of 1990up to 2012. After having

ratified the Protocol of Kioto,intending to render the

development mechanismoperational, the respective

institutional structures must beset up to propose, follow and

monitor the projects generatedby this mechanism.

Before systematisation

After systematisation

Page 1, 2

Woodland pathwey in Zavalinë of Elbasan district