trziste rada 7

7/30/2019 Trziste Rada 7

1/123

STRUNI ASOPIS ZAVODA ZA ZAPOLJAVANJE CRNE GORE

BROJ 7 - FEBRUAR 2011 - PODGORICA


2/123


3/123

SADRAJ:

I AKTUELNOSTI .............................................................................................................................3

II TRITE RADA I SOCIJALNA SIGURNOST .............................................................................7

UTICAJ PRIVATIZACIJE NA POLOAJ ZAPOSLENIH U PRIVATIZOVANIM PREDUZEIMAU CRNOJ GORI ...............................................................................................................................................7

UVOD ....................................................................................................................................................................................7INFORMISANOST ZAPOSLENIH O PROCESU PRIVATIZACIJE .......................................................................................9

SOCIJALNI PROGRAM ........................................................................................................................................................10

RADNI STATUS ZAPOSLENIH .............................................................................................................................................11

ZAPOSLENOST ....................................................................................................................................................................12

ZARADE ................................................................................................................................................................................14

MATERIJANI POLOAJ ZAPOSLENIH ................................................................................................................................16ZAKLJUCI O EFEKTIMA PRIVATIZACIJE NA POLOAJ ZAPOSLENIH UPRIVATIZOVANIM PREDUZEIMA......................................................................................................................................18

EFEKTI REFORME VISOKOG OBRAZOVANJA U CRNOJ GORI NA TRITERADA SA POSEBNIM OSVRTOM NA PROBLEM HIPERPRODUKCIJEVISOKOKOLACA ..........................................................................................................................................21

UVOD ....................................................................................................................................................................................21BROJ UPISANIH STUDENATA NA FAKULTETE CRNE GORE OD KAKO JE POELA REFORMAVISOKOG OBRAZOVANJA ...................................................................................................................................................22

ODNOS SVRENIH SREDNJOKOLACA I UPISANIH STUDENATA U PRETHODNIM GODINAMA ................................26

NEZAPOSLENI VISOKOKOLCI .........................................................................................................................................27

TRANJA ZA VISOKOKOLCIMA NA TRITU RADA CRNE GORE U POSLEDNJIHNEKOLIKO GODINA .............................................................................................................................................................28

BROJ ZAPOSLENIH MLADIH VISOKOKOLACA U PERIODU OD KADA SU NA TRITE RADAPRISTIGLI VISOKOKOLCI SA REFORMISANIH PROGRAMA OBRAZOVANJA ..............................................................29

UEE U IPA PREKOGRANINOM PROGRAMU I PRIPREMA ZA KORIENJE IPAFONDOVA U BUDUEM PERIODU................................................................................................................31

UVOD ....................................................................................................................................................................................31

UEE U IPA PREKOGRANINIM PROJEKTIMA U PROTEKLOM PERIODU ...............................................................31UEE ZZZCG U IPA PROJEKTIMA.................................................................................................................................33PREKOGRANINA SARADNJA CRNE GORE SA SRBIJOM..............................................................................................34OEKIVANJA U BUDUEM PERIODU ................................................................................................................................34

IZBOR PRAVIH LJUDI U KOMPANIJI JE KLJU USPJEHA ........................................................................39

UVOD ....................................................................................................................................................................................39

KADA SE VRI SELEKCIJA KANDIDATA? ..........................................................................................................................39

KO MOE DA RADI SELEKCIJU? ........................................................................................................................................40KOJIM INSTRUMENTIMA SE VRI SELEKCIJA? ...............................................................................................................40

TA SE PROCJENJUJE U PROCESU SELEKCIJE? ...........................................................................................................41

TA NAKON SELEKCIJE? ...................................................................................................................................................41

NAA ISKUSTVA U PROCESU SELEKCIJE U CRNOJ GORI ............................................................................................42

UNIFEM-ov PROJEKAT .................................................................................................................................45

TA JE DO SADA URAENO NA PROJEKTU? ...................................................................................................................45AKTIVNOSTI OD 2011. SA AKCENTOM NA RAD SA ZZZG ................................................................................................46

RAZGOVOR SA g-dinom DEJAN JOVANOVI,DIREKTROM NACIONALNE SLUBE ZA ZAPOLJAVANJE SRBIJE .....................................................49

III EKONOMIJA...............................................................................................................................53

UNIJA POSLODAVACA CRNE GORE REPREZENTATIVAN PARTNER U PODRCIRAZVOJU PREDUZETNITVA, ZAPOLJAVANJU I IZGRADNJIKONKURENTNE PRIVREDE ..........................................................................................................................53

UVOD ....................................................................................................................................................................................53POLOAJ, AKTIVNOSTI I OSTVARENI REZULTATI UPCG ................................................................................................54ZAKLJUAK..........................................................................................................................................................................59


4/123

VIRTUELNA PREDUZEA KAO INSTRUMENT PODRKE MALOM I SREDNJEMBIZNISU ...........................................................................................................................................................61

UVOD ....................................................................................................................................................................................61ZNAAJ MALIH I SREDNJIH PREDUZEA I NJIHOVA POVEZANOST SA VIRTUELNIMPREDUZEIMA.....................................................................................................................................................................62PREDUZETNITVO I TRENING PREDUZEA U OBRAZOVNOM SISTEMU CRNE GORE .............................................63OBUKA U VIRTUELNIM PREDUZEIMA, ZNAAJ I ULOGA .............................................................................................64

ZAKLJUAK ..........................................................................................................................................................................66

KREDITI ZA SAMOZAPOLJAVANJE - PRIMJERI DOBRE PRAKSE IZBIROA RADA HERCEG NOVI I BERANE ......................................................................................................67

ZNAAJ I PRIMJENA MARKETINGA U NEPROFITNIM ORGANIZACIJAMA.............................................73

UVOD ....................................................................................................................................................................................73PROCES DRUTVENOG MARKETINGA ............................................................................................................................74

ANALIZA OKRUENJA.........................................................................................................................................................75SEGMENTACIJA TRITA....................................................................................................................................................76ISTRAIVANJE MARKETINGA.............................................................................................................................................76KREIRANJE MARKETING STRATEGIJE .............................................................................................................................77PLANIRANJE PROGRAMA DRUTVENOG MARKETINGA (MARKETING MIX) ...............................................................77

MARKETING KONTROLA.....................................................................................................................................................80ZAKLJUAK ..........................................................................................................................................................................80

IV OBRAZOVANJE.........................................................................................................................83

MEUNARODNI STANDARDI ZA OBUKU I OBRAZOVANJE ZAVARIVAKOG OSOBLJA ......................83

UVOD ....................................................................................................................................................................................83MEUNARODNI STANDARDI IZ OBLASTI ZAVARIVANJA I SRODNIH POSTUPAKA.......................................................84STANDARDI ZA OBUAVANJE I OBRAZOVANJE ..............................................................................................................84EWF PRAVILA ZA OBUAVANJE I OBRAZOVANJE ...........................................................................................................85ZAKLJUAK ..........................................................................................................................................................................89

INFORMATIKA PISMENOST U OBRAZOVNOM SISTEMU, KAO SREDSTVOPODIZANJA NIVOA KONKURENTNOSTI BUDUE RADNE SNAGE U CRNOJ GORI ............................91

UVOD ....................................................................................................................................................................................91INFORMATIKA PISMENOST I DRUTVO ZNANJA ..........................................................................................................91ZNAAJ ADKEVATNE EDUKACIJE IZ OBLASTI IT ZA BOLJU KONKURENSTNOSTPOJEDINCA NA TRITU RADA .........................................................................................................................................94VANOST ADEKVATNOG POIMANJA INFORMATIKE EKONOMIJE, ODNOSNOINFORMACIONOG DRUTVA DANAS U CRNOJ GORI .....................................................................................................95ZAKLJUAK ..........................................................................................................................................................................97

OBRAZOVANJE I RAZVOJ RADNE SNAGE U TURIZMU I UGOSTITELJSTVU .........................................99

UVOD ....................................................................................................................................................................................99PRENOS FOKUSA SA TURIZMA NA UGOSTITELJSTVO U OBRAZOVANJU I OBUCI .....................................................100SPECIFINI KURSEVI/MODULI KOJI SE MOGU ORGANIZOVATI ....................................................................................101

AKTIVNOSTI NA RAZVOJU VJETINA TREBA INTEGRISATI U NASTAVNE PLANOVEI PROGRAME........................................................................................................................................................................102DODATNA ZNANJA I VJETINE ..........................................................................................................................................102POBOLJANJE PRAKTINOG RADA i PRAKTINIH ISKUSTAVA ..................................................................................104OSTALE MOGUNOSTI ZA POVEANJE PRAKTINOG ISKUSTVA I VJETINA ...........................................................106

V MARGINALNE GRUPE ...............................................................................................................109

PROFESIONALNA REHABILITACIJA I ZAPOLJAVANJE OSOBA SA INVALIDITETOM..........................109

UVOD ....................................................................................................................................................................................109PRAVNI OSNOV ...................................................................................................................................................................109PROFESIONALNA REHABILITACIJA ...................................................................................................................................113OBUKA STRUNJAKA ZA OBLAST PROFESIONALNE REHABILITACIJE........................................................................116

CENTAR ZA RADNU REHABILITACIJU U PODGORICI ......................................................................................................117ZAPOLJAVANJE OSOBA SA INVALIDITETOM ..................................................................................................................117ZAKLJUAK ..........................................................................................................................................................................119


5/123

3

Trite rada br. 7-2011.

I AKTUELNOSTI

STUDIJA O DUGORONOJNEZAPOSLENOSTI U CRNOJ GORI

''Borba protiv dugotrajne nezaposlenosti u CrnojGori'' novi je projekat koji e realizovati Zavod zazapoljavanje Crne Gore, Ministarstvo rada isocijalnog staranja i Evropska trening fondacija(The European Training Foundation ETF).

Projekat je kreiran na osnovu zahtjevaMinistarstva rada i socijalnog staranja irealizovae se u optinama Roaje, Plav iKolain.

Cilj ovog projekta je da prui podrkucrnogorskim vlastima da izradi usmjereneintervencije programske politike za borbu protivdugotrajne nezaposlenosti sa posebnimfokusom na rodnu dimenziju i angaovanjelokalnih resursa.

OTVARANJE CIPS-OVA U BIJELOM POLJU,PLJEVLJIMA, MOJKOVCU, BERANAMA INIKIU

Obezbjeivanje adekvatnih ljudskih resursa,

nuno podrazumjeva obezbjeivanje efikasnogfunkcionisanja sistema obrazovanja, adekvatnozadovoljenje zahtjeva trita rada, kao iobezbjeivanje preduslova da svaki pojedinac upotpunosti razvije i iskoristi svoje potencijale.

S tim u vezi je planirano otvaranje CIPS-ova uBijelom Polju i Pljevljima, kao i otvaranje istih uBeranama i Nikiu.

REFORMA SISTEMA SOCIJALNE ZATITEPOLJOPRIVREDNOG STANOVNITVA

Zavod za zapoljavanje Crne Gore je posjetiladelegacija iz Francuske u cilju realizacijeProjekta Reforma sistema socijalne zatitepoljoprivrednog stanovnitva.

Ova saradnja je omoguila, izmeu ostalog, dana godinjoj skuptini Mree za socijalnoosiguranje u poljoprivredi (ENASP, koju ini estzemalja lanica EU Njemaka, Francuska,Austrija, Finska, Grka, Poljska, Luksemburg ikoje osiguravaju 12 miliona osiguranika upoljoprivredi EU), odranoj 15.11.2007.godine uBriselu, Crna Gora dobije status stalnogposmatraa, kao prva i za sada jedina zemljaregiona.

Na odranom sastanku pruene su informacije ostanju i trendovima na tritu rada s posebnim osvrtomna ta kretanja iz oblasti poljoprivrede koja bi mogla bitiod znaaja za uspjeniju realizaciju Projekta.

PROGRAM OSPOSOBLJAVANJA LICA SAOTEENJIMA SLUHA I GOVORA

U organizaciji Zavoda za zapoljavanje odranje seminar za nezaposlena lica koja imajuoteenja sluha i govora. Program u koji jeukljueno 13 lica sa evidencije Biroa radaPodgorica trajao je 4 nedjelje uz dalje intezivnopraenje narednih 6 mjeseci.

Kroz ovaj psihosocijalni program planirano je danezaposlena lica steknu socijalne vjetine,


6/123

4


vjetine komuniciranja sa poslodavcem,pismeno obraanje putem CV-ja i ponuda zarad.

Uvjebavanjem tehnika pisane komunikacijeukazivae se na vanosti pravila pisanja,upotrebe odgovarajuih rijei u ciljuprezentovanja sopstvenih potencijala.

Kroz profesionalni rad, savjetovanja iusmjeravanja, lica sa oteenjima sluha i govoranauie da samostalno upravljaju svojomkarijerom, da prepoznaju svoje vjetine isposobnosti kao i svoje nedostatke. Analizomsopstvenih potencijala radie se na podizanjumotivacije, uz pronalaenje radnih mjesta koja bi

najefikasnije obavljali, uz dodatna usavravanjavjetina i znanja.

SAJAM ZAPOLJAVANJA PRONAIPOSAO-PRONAI SEBE u DELTA CITY-u

Odran je Sajam zapoljavanja Pronai posao-pronai sebe, u organizaciji DekraZapoljavanja, a pod pokroviteljstvom Zavoda zazapoljavanje.

Cilj organizacije Sajma je uspostavljanjeneposredne veze izmeu onih koji nudeslobodna radna mjesta i zapoljavaju tj.poslodavca i onih koji posao trae. Sajam jeposlodavcima na ovaj nain, omoguio dajednostavno dou do kvalitetnijih kadrova,mnotva korisnih informacija o postupku inainima zapoljavanja, ostvarivanju prava nasubvencije i sl. Ukratko, Sajam je pomogao dase zajedniki kreira to povoljniji ambijent natritu rada, uprkos negativnim efektimaglobalne ekonomske krize.

SEMINAR ZA MEUNARODNE PROJEKTE

U Sarajevu je odran seminar za meunarodneprojekte.

Cilj seminara je upoznavanje polaznika sa

metodologijom izrade uspjenog projektnogprijedloga, izrade pojedinanih dijelova projektneprijave, kao i prezentacije mogunosti zadobijanje grantova.

Nakon ovog seminara uesnici su saznali krozkoje programe Evropska unija dodjeljujenepovratna sredstva zemljama na Balkanu i tose moe finansirati nepovratnim sredstvima, tekroz vjebe i zajedniki rad su saznali koji suneophodni koraci za pripremu dobrog projektnogprijedloga. Predstavnici su na kraju seminaradobili Sertifikat, koji im omoguava da uestvuju

u pisanju i implementaciji Projekata za koje EUdodjeljuje grantove.

PROGRAM PREKOGRANINE SARADNJECRNA GORA - SRBIJA

Na Zlatiboru se 20. novembra 2010. odralaCeremonija povodom potpisivanja ugovora iFinansijskih sporazuma i Forum za traenjepartnera za program prekogranine saradnjeSrbija - Bosna i Hercegovina i Programprekogranine saradnje Crna Gora - Srbija.

Na sveanoj ceremoniji se potpisalo 13 ugovorao dodjeli grantova meu kojima se naao iprojekat kola za farmere koji su u saradnjisa lokalnim NVO-om pisale koleginice iz biroarada Bijelo Polje: Milka Bokovi i Rada


7/123

5


Raievi. Zavod za zapoljavanje Crne Gore seu ovom projektu nalazi kao partner Aplikanta 1,ali u cijelom projektu ima najveu ulogu.

Prekogranina saradnja predstavlja okvir zaubrzane ekonomske integracije u ciljusmanjivanja postojeih razlika u nivourazvijenosti prekograninih regiona, kao i zaunapreenje sveobuhvatne kulturne, socijalne inaune saradnje izmeu lokalnih i regionalnihzajednica. Obuhvatajui predstavnike sa objestrane granice, koji zajedniki prolaze krozrazliite korake u procesu sprovoenjaPrograma, razvijaju se dobrosusjedski odnosi.

Krajnji rezultati bi trebalo da se ogledaju krozekonomski prosperitet pograninih regiona,politiku sigurnost i bezbijednost u regionu kaoi i

laki i bri proces evropskih integracija.

ZAVOD ZA ZAPOLJAVANJE CRNE GORE(CIPS) I GIMNAZIJA "SLOBODANKEROVI" POKREU SESIJE TRIBINA PODNAZIVOM "JA U SVIJETU ZANIMANJA"

Imajui u vidu injenicu da priprema mladih ljudiza prihvatanje odgovornosti za svoju budunost,ujedno znai i njihovu pripremu za izborbudueg zanimanja i zapoljavanja bibliotekaGimnazije "Slobodan kerovi" i Zavod za

zapoljavanje Crne Gore- CIPS pokre

u sesijetribina pod nazivom "Ja u svijetu zanimanja".

Teme koje e se obraivati u okviru tribina su:mladi na tritu rada danas i sjutra, svijet rada isvijet zanimanja, prohodnost pojedinihzanimanja, profil zanimanja, promjenljivost rada izanimanja, zvanje, zanimanje i karijera, itd.

U okviru svake tribine gostima, uenicima iuenicima uspjeni ljudi iz struke e sepredstavljati svoje zanimanje.Prvi gost u okviru tribine, koji e uenicimapredstaviti svoje zanimanje, bie poznaticrnogorski filmski reiser Branko Baleti.

ODRAN X CEI FORUM MLADIH

OBRAZOVANJE I ZAPOLJAVANJEMLADIH LJUDI - IZAZOVI I PERSPEKTIVE

2010

Cilj Foruma je bio da uesnici razmotre izazove imogunosti za uspjenu tranziciju mladih izobrazovnog sistema na trite rada i primjerenajboljih praksi, kako bi zajedniki donijelizakljuke i preporuke za donosioce odluka imlade u zemljama uesnicama Foruma radiunapreenja poloaja mladih u ovim, pomnogima najznaajnijih oblasti u ivotu mladih.

USPJENA REALIZACIJA PROJEKTAPRIPREMA STUDENATA ZA TRITE

RADA

Projekat Priprema studenata za trite radarealizovan je u periodu maj-novembar 2010.godine, kroz partnerstvo Zavoda zazapoljavanje, Uprave za mlade i sport, Unije

poslodavaca, Univerziteta Crne Gore iUniverziteta Mediteran.

Projekat je imao za cilj da putem seminara irealizacije razvojne prakse, studentimadiplomcima prui podrku u sticanju znanja ivjetina koje im mogu biti od znaaja u daljem

profesionalnom razvoju. Takoe, jedan odciljeva projekta bio je i osposobljavanjestudenata za savremene i kreativne trinetokove poslovanja.


8/123


9/123


7

II TRITE RADA I SOCIJALNA SIGURNOST

UTICAJ PRIVATIZACIJE NA POLOAJ ZAPOSLENIH UPRIVATIZOVANIM PREDUZEIMA U CRNOJ GORI

Autori: Prof. Dr Milivoje Radovi1,

mr Jovan urakovi1,mr Radoje ugi2

UVOD

Rad se bavi analizom poloaja zaposlenih u privatizovanim preduzeima. Poloajzaposlenih analiziran je na osnovu sprovedenog anketnog istraivanja u privatizovanimpreduzeima. Istraivanje je obuhvatilo oblasti: informisanost zaposlenih o procesuprivatizacije, socijalni program, radni status zaposlenih, zaposlenost, zarade i materijalnipoloaj zaposlenih u privatizovanim preduzeima. Svaka od ovih oblasti posebno jeanalizirana i na osnovu segmentne analize daju se zakljuci o uticaj privatizacije nazaposlene i njihovu poziciju u privatizovanim preduzeima.

Sprovoenje istraivanja Analiza poloaja zaposlenih u privatizovanim preduzeima jeproisteklo iz potrebe da se prikupe pouzdani podaci na osnovu kojih bi se dobila jasnaslika o efektima privatizacije na poloaj zaposlenih.

U ovom istraivanju podaci koji su prikupljeni na osnovu upitnika obuhvatili su sljedeeoblasti:

x informisanost zaposlenih o procesu privatizacije,

x socijalni program,x radni status zaposlenih,

x zaposlenost,

x zarade i

x materijalni poloaj zaposlenih.

Anketno istraivanje koje se odnosi na privatizovana preduzea zasnovano je na uzorkuod 67 poslovno aktivnih preduzea. Anketa je sprovedena u periodu od 20.06. do15.07.2008. godine. Osnovni instrumenti istraivanja su dva, posebno konstruisana,upitnika od kojih jedan za poslodavce, a drugi za predstavnike zaposlnih-sindikalne

1Ekonomski fakultet u Podgorici-funkcija

2Centralna banka Crne Gore


10/123


8

povjerenike. Upitnici nisu potpuno nezavisni, njihov sadraj se podudara i to u dijeluzajednikog interesa i sluili su kao podloga za komparativnu analizu. Ukupan brojzaposlenih u anketiranim preduzeima je 15.680. Ukupan broj anketiranih poslodavacai radnika je 134 anketirana

Ostatak pitanja obuhvatio je neke specifinosti od znaaja za zaposlene i poslodavce.Ovakvim pristupom teili smo da postignemo bolji uvid i ukaemo na neke pojedinaneprobleme sa kojima se susrijeu ove dvije grupacije.

Istraivanje je pokazalo da se u veini sluajeva odgovori poslodavaca i radnikapoklapaju, tj. da se radi o veoma dobroj informisanosti anketiranih zaposlenih odeavanjima u preduzeu. Zbog poklapanja u odgovorima anketiranih grupa,predstojeu analizu daemo po prosjenim vrijednostima, izuzev u sluajevima kadapostoje znaajnija odstupanja u odgovorima poslodavaca i zaposlenih na postavljenapitanja.

Struktura uzorka data je na sljedei na

in:

Tabela 1. Broj anketiranih privatizovanih preduzea po regijama.

REGIJA BROJ ANKETIRANIH PREUZEA UEE(%)

CENTAR 34 50.75

JUG 19 28.36

SJEVER 14 20.90

UKUPNO 67 100,00

Tabela 2. Broj anketiranih privatizovanih preduzea po djelatnostima.

VRSTA DJELATNOSTIBROJ ANKETIRANIH

PREUZEAUEE (%)

GRAEVINARSTVO 4 5.97

PREHRANBENA INDUSTRIJA 6 8.96

TRGOVINA 7 10.45

TURIZAM I UGOSTITELJSTVO 13 19.40

DRVNA I METALNAINDUSTRIJA

314 20.90

OSTALO 23 34.33

UKUPNO 67 100.00

3Obuhvaena su preduzea iz sektora: vaenja rude i kamena, proizvodnje osnovnih metala, proizvodnje metalnih

proizvoda, drvne industrije i proizvodnje eksploziva.


11/123


9

Tabela 3. Broj anketiranih privatizovanih preduzea u zavisnosti od metodaprivatizacije.

METOD PRIVATIZACIJE

BROJ

ANKETIRANIHPREUZEA

UEE (%)

MVP 26 38.81

JAVNI TENDER 19 28.36

BERZANSKA PRODAJA 6 8.96

PRIVATIZACIJA KROZ STEAJ 5 7.46

KUPOVINA KONTROLNOG PAKETA OD STRANEMENADMENTA

22.99

PRENOS AKCIJA NA DRAVNE FONDOVE IZAPOSLENE

22.99

AUKCIJSKA PRODAJA 7 10.45

UKUPNO 67 100

INFORMISANOST ZAPOSLENIH O PROCESU PRIVATIZACIJEInformisanost radnika o sprovoenju procesa privatizacije bila je veoma dobra o emu

svjedoi distribucija odgovora na postavljeno pitanje:Da li su zaposleni u Vaempreduzeu bili informisani o procesu privatizacije. Njih 74,63% je odgovorilo sa DA, dok

je 7,46% dalo negativan odgovor.

Grafikon 1. Odgovori zaposlenih na pitanje: Da li su zaposleni u Vaem preduzeu biliinformisani o procesu privatizacije?

Bez

odgovora

11.94%

DA

74.63%

NE

7.46%

Ne znam

5.97%


12/123


10

Dominantan vid informisanja zaposlenih o procesu privatizacije bio je putem sindikata.ak 58,21% anketiranih radnika je informacije o privatizaciji dobijalo putem sindikata,njih 14,93% informisalo se o privatizaciji putem individualnog razgovora, a 10,45%dobijalo je informacije putem oglasne table.

SOCIJALNI PROGRAM

Na pitanje:Da li je u Vaem preduzeu doneen socijalni program prije privatizacije,poslodavci i zaposleni su dali identine odgovore. Od ukupno anketiranih njih 17(25,37%) je odgovorilo sa DA. Negativan odgovor na isto pitanje dalo je 40 (59,70%)anketiranih. Bez odgovora je bilo njih 10 (14,93%).

Grafikon 2. Odgovori poslodavaca i zaposlenih na pitanje: Da li je u Vaem preduzeudoneen socijalni program prije privatizacije?

Bezodgovora

14.93%

NE

59.70% DA

25.37%

Na osnovu odgovora obje grupe ispitanika, moe se zakljuiti da u najveem brojuanketiranih preduzea prije privatizacije nije doneen program zbrinjavanja zaposlenihza ijim je radom prestala potreba.

Socijalni program je doneen kod 31% anketiranih preduzea u centralnoj i u junojregiji, dok je u sjevernoj regiji svega 25% preduzea donijelo socijalni program prijeprivatizacije preduzea.

Posmatrano po djelatnostima, socijalni program je bio najzastupljeniji u sektoru metalnei drvne industrije (45%), zatim u sektoru trgovine (41%) i u sektoru turizma (28%).Prema odgovorima anketiranih, socijalni program u sektoru graevinarstva nije uoptedonoen prilikom privatizacije preduzea .

Najbolji metod privatizacije, sa aspekta donoenja socijalnog programa, bio je javnitender. Preduzea u kojima je doneen socijalni program u najveem broju sluajevaprivatizovana su putem javnog tendera, njih 56,25%, zatim putem MVP (31,25%),berzanske prodaje (6,25%) i putem aukcijske prodaje (6,25%).

U preduzeima u kojima je doneen socijalni program, radnici su u 60,87% sluajevabili ukljueni u njegovoj izradi, dok u 26,09% anketiranih preduzea, to nije bio sluaj.Socijalnim programom je bilo obuhvaeno preko polovine zaposlenih u najveem brojuanketiranih preduzea (52,94%).


13/123


11

Dominantan vid socijalnog programa u preduzeima je bila otpremnina. Ona jeprimijenjena u 75% anketiranih preduzea, a zatim slijede: dokup radnog staa(12,50%), prekvalifikacija (8,33%) i ustupanje zaposlenih drugom preduzeu (4,17%).

Sredstva isplaena zaposlenim po osnovu socijalnog programa su kod 72,73%anketiranih, zavrila u tekuoj potronji, dok je svega 4,55% investirano, a 9,09%uloeno u struno usavravanje.

Najei metod otputanja radnika u privatizovanim preduzeima bio je sporazumniraskid radnog odnosa uz isplaenu otpremninu (56,25%), zatim slijedi penzionisanje(15,63%), raskid radnog odnosa zbog nepotovanja zakona o radu od stranezaposlenih (4%) i ustupanje radnika drugom preduzeu (1,56%).

RADNI STATUS ZAPOSLENIH

Pitanja u okviru ovog dijela odnose se na sindikalnu organizaciju u preduzeu,kolektivne ugovore izmeu zaposlenih i poslodavaca, kao i dominantne metodeotputanja radnika u preduzeu.

Zaposleni i poslodavci su dali identian odgovor na pitanje: Da li su zaposleni u Vaempreduzeu sindikalno organizovani? U ak 82,09% anketiranih preduzea postojisindikalna organizacija, dok u 10,45% sluajeva ne postoji sindikat, kao organizacijazaposlenih radnika. Od ukupnog broja anketiranih, njih 7,46% nije dalo odgovor napostavljeno pitanje.

Grafikon 3. Odgovori poslodavaca i zaposlenih na pitanje: Da li su zaposleni u Vaem

preduzeu sindikalno organizovani?4

Bez

odgovora

7.46%

DA

82.09%

NE

10.45%

Kolektivni ugovor izmeu poslodavaca i zaposlenih sklopljen je u 91,32% anketiranihpreduzea.

Stavovi poslodavaca i radnika po pitanju: Da li se vaei kolektivni ugovor potuje ucjelosti u Vaem preduzeu, su razliiti. Zaposleni su u 64,18% anketiranih preduzea

4Frekvencija odgovora na postavljeno pitanje koje se odnosilo na stanje u preduzeu prije i poslije privatizacije bila

je gotovo identina.


14/123


12

dali pozitivan odgovor, a poslodavci u 73,13%. Po miljenju poslodavaca kolektivniugovor se ne potuje (u 5,97% preduzea), dok se po miljenju radnika on ne potuje u11,94% sluajeva. Zakljuujemo da se u veini privatizovanih preduzea potuju pravazaposlenih koja proistiu iz kolektivnog ugovora.

Novi kolektivni ugovor je sklopljen u 49,25% anketiranih preduzea. Negativan odgovorna postavljeno pitanje:Da li je zakljuen kolektivni ugovor sa sindikatom preduzea?dalo je 34,33% anketiranih. Zakljuujemo da je privatizacija sa sobom donijela i nunostnovog naina regulisanja odnosa izmeu zaposlenih i poslodavaca unutar preduzea.

Privatizovana preuzea u veini sluajeva ispunjavaju obaveze po osnovu zarada iprema dravi i prema radnicima. Na pitanje: Da li Vae preduzee redovno uplaujedoprinose za fondove PIO i zdravstveno osiguranje za zaposlene, 70,15% anketiranihje odgovorilo potvrdno, dok je njih 15% odgovorilo odrino.

ZAPOSLENOSTNa pitanje: Da li je nakon privatizacije dolo do smanjenja ili poveanja broja

zaposlenih, 57,89% anketiranih je odgovorilo da je dolo do smanjenja, a 24,56% da

je dolo do poveanja broja zaposlenih u preduzeu. Frekvencija odgovora na

predhodno postavljeno pitanje govori da je privatizaciju preduzea, u veini

anketiranih sluajeva, pratilo smanjenje broja zaposlenih.

Grafikon 4. Odgovori poslodavaca na pitanje: Da li je nakon privatizacije dolo do

smanjenja/poveanja broja zaposlenih u Vaem preduzeu?

Smanjnjenje

57.89%Povecanje

24.56%

Ostala ista

10.53%

Bez odgovora

7.02%

U preduzeima u kojima je dolo do smanjenja zaposlenosti, zaposlenost se smanjila u

prosjeku za 37,54%, u odnosu na broj zaposlenih prije privatizacije.

Efekti smanjenja zaposlenosti u privatizovanim preduzeima bili su najnepovoljniji u

sjevernom regionu. Zaposlenost se u sjevernom regionu smanjila prosjeno za 45% u

odnosu na stanje prije privatizacije.


15/123


13

Grafikon 5. Prosjeno smanjenje broja zaposlenih u privatizovanim preduzeima poregionima.

33.14%

37.46%

45.34%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

JUG CENTAR SJEVER

Prosjeno smanjnje zaposlenosti posmatrano po djelatnostima bilo je sljedee:graevinarstvo (63,17%), drvna i metalna industrija (44,48%), prehrambena industija(32,54%), turizam i ugostiteljstvo (27,27%) i trgovina (28,32%). Privatizacija je upogledu smanjenja zaposlenosti najvie pogodila sektor graevinarstva i drvne imetalne industrije, a najmanje sektore trgovine, turizma i ugostiteljstva.

Privatizacija preduzea bez predhodno sprovedenog restrukturiranja imala je zaposledicu otputanje vika zaposlenih koji je bio prisutan u veini anketiranihpreduzea. Glavni razlog smanjenja zaposlenosti u privatizovanim preduzeima sutehno-ekonomski vikovi (56,98%), zatim slijede: penzionisanje (13,95%), smanjenjeobima poslovanja (9,30%) i raskid radnog odnosa zbog nepotovanja zakona o radu od

strane zaposlenih (4,65%).

Grafikon 6. Odgovori poslodavaca i zaposlenih na pitanje: Koji su glavni razlozismanjenja zaposlenosti u Vaem preduzeu?

Tehno-

ekonomskivikovi56.98%

Smanjenjeobima

polsovanja9.30%

Penzionisanje13.95%

Raskid radngodnosa zbognepotovanja

zakona oradu/kolektivnog ugovora od

stranezaposlenih

4.65%

Baz odgovora15.12%

U preduzeima u kojima je dolo do rasta zaposlenosti nakon privatizacije,zaposlenost je porasla u prosjeku 13,70%.


16/123


14

Regionalno posmatrano, najvee efekte u pogledu poveanja zaposlenosti je imao juniregion (16,54%), a najmanje sjeverni region, gdje je zabiljeen prosjeni rastzaposlenosti od 9,67%.

Posmatrano po djelatnostima najvee prosjeno poveanje zaposlenosti zabiljeeno jeu sektoru turizma i ugostiteljstva (23,43%) i trgovine (20,66%), a najmanje u sektorugraevinarstva (2,17%). Poveanje u sektoru prehrambene industrije bilo je 12,42%, a usektoru drvne i metalne industrije 9,48%. Da se konstatovati da su efekti privatizacije upogledu poveanja broja zaposlenih bili najvei u sektoru turizma i trgovine, a najmanjiu sektoru graevinarstva i drvne i metalne industrije.

ZARADE

Prema istraivanju, rast zarada je zabiljeen u 68,66% anketiranih preduzea, dok je

smanjenje zarada zabiljeeno u 10,45% preduzea. Da se zakljuiti da je veinuanketiranih preduzea pratilo poveanje zarada.

Grafikon 7. Odgovori poslodavaca i zaposlenih na pitanje: Da li je u Vaem preduze unakon privatizacije dolo do poveanja/smanjenja zarada?

Bez odgovora

5.97%

Poveanje

68.66%

Smanjenje

10.45%Ostala ista

14.93%

Kao glavni uzrok poveanja zarada anketirani poslodavci identifikuju smanjenjezaposlenosti (42,3%). Pored smanjenja zaposlenosti, kao uzroka poveanja zarada,anketirani poslodavci su identifikovali: poveanje obima poslovanja (16,62%),poveanje minimalne zarade (14,3%) i poveanje produktivnosti (7,32%).


17/123


15

Grafikon 8. Odgovori poslodavaca na pitanje: Koji su osnovni razlozi promjene nivoazarada nakon privatizacije u Vaem preduzeu?

42.30%

16.62%14.30%

7.32%

19.46%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Smanjenja

broja

zaposlenih

Poveanje

obima

poslovanja

Poveanje

minimalne

zarade

Poveanje

produktivnosti

Bezodgovora

Prosjeno poveanje zarada u odnosu na zarade u preduzeima prije privatizacije biloje 30,36%.

Prosjeno poveanje zarada, regionalno posmatrano, bilo je najvee u sjevernomregionu (32%).

Najvee prosjeno poveanje zarada zabiljeeno je u sektoru turizma i ugostiteljstva(34,33%) i trgovine (33,45%). Najmanji prosjean rast zarada zabiljeen je u sektorugraevinarstva (20,50%) i prehrambene industrije (26,13%).

Zarade zaposlenih u privatizovanim preduzeima se u veini sluajeva redovno

isplauju. Odgovore na postavljeno pitanje: Da li se u Vaem preduze

u, nakonprivatizacije, redovno isplauju zarade 71,64% je dalo pozitivan odgovor, a 9%

negativan.

Isplaivanje naknada po osnovu zarada se poboljalo privatizacijom preduzea, o emusvjedoi frekvencija odgovora datih u narednom grafiku. Evidentno je da se brojpozitivnih odgovora poveao za 9% nakon privatizacije preduzea.

Grafikon 9. Odgovori poslodavaca i zaposlenih na pitanje: Da li se u Vaem preduzeuredovno isplauju nadoknade za topli obrok, prevoz, regres i sl. ?

67.16%

76.12%

8.96%

4.48%7.46%

2.10%

16.42% 17.30%

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

60.00%

70.00%

80.00%

Da Ne Ne znam Bez odgovora

Prije privatizacije Posle privatizacije


18/123


16

MATERIJANI POLOAJ ZAPOSLENIH

Materijalni poloaj zaposlenih u privatizovanim preduzeima ocijenjen je kao dobar odstrane anketiranih. Prosjena ocjena poloaja zaposlenih prije privatizacije bila je 2,13

(zadovoljavajue), a nakon privatizacije 2,68 (dobro). Privatizacija je dovela dopoboljanja materijalnog poloaja zaposlenih (rast od 0,55 bodova) u privatizovanim

preduzeima.

Grafikon 10. Odgovori zaposlenih na pitanje: Kako ocjenjujete materijalni poloajzaposlenih prije i poslije privatizacije (na skali od 1do 5)?5

2.13

2.68

1.00

1.50

2.00

2.50

3.00

3.50

4.00

4.50

5.00


Od ukupno anketiranih, njih 35,85% smatra da je materijalni poloaj zaposlenih dobar,26,42% je materijalni poloaj ocijenilo zadovoljavajuim, dok je samo 1,89% anketiranihmaterijalni poloaj ocijenilo odlinom ocjenom nakon privatizacije. Loim, materijalnipoloaj zaposlenih nakon privatizacije, ocijenilo je 15,09% anketiranih.

Grafikon 11. Odgovori zaposlenih na pitanje: Kako ocjenjujete materijalni poloajzaposlenih prije i poslije privatizacije?

32.73%

15.09%

32.73%

26.42% 27.27%

35.85%

3.64%

20.75%

3.64%1.89%

0.00

5.00

10.0015.00

20.00

25.00

30.00

35.00

40.00

Lo Zadovoljavajui Dobar Veoma dobar Odlian


5 1- lo, 2-zadovoljavjui, 3-dobar, 4-veoma dobar, 5-odlian.


19/123


17

Materijalni poloaj zaposlenih posmatran po regionima pokazuje trend rasta nakonprivatizacije u svakoj od navedenih regija. Prije i nakon privatizacije materijalni poloajzaposlenih bio je najbolji u junom regionu, a najgori u sjevernom regionu. Najveeefekte od privatizacije u pogledu poboljanja materijalnog poloaja zaposlenih imao jesjeverni region, rast od 0,64 boda, ali je isti ostao ispod republikog prosjeka.

Grafikon 12. Ocjena materijalnog poloaja zaposlenih, prije i poslije privatizacije, poregionima.

2.44

2.85

2.28

2.73

1.64

2.28

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

4.5

5

JUG CENTAR SJEVER

Prosjek prije privatizacije Prosjek poslije privatizacije

Najbolje efekte, na materijalni poloaj zaposlenih, imala je privatizacija u sektoruturizma i ugostiteljstva (porast od 0,70 bodova), a najslabiji efekat imala je u sektorugraevinarstva (porast od 0,44 boda). Poboljanje materijalnog poloaja zaposlenih

nakon sprovedene privatizacije u ostalim analiziranim sektorima bilo je: sektor trgovine(0,66), sektor drvne i metalne industrije (0,56) i sektor prehrambene industrije (0,52).

Grafikon 13. Ocjena materijalnog poloaja zaposlenih, prije i poslije privatizacije, podjelatnostima.

1.99

2.43

2.24

2.70

2.29

2.95

2.27

2.97

2.07

2.63

2.480

2.97

1.00

1.50

2.00

2.50

3.00

3.50

4.00

4.50

5.00

Graevinarstvo

Prehrambena

industrija

Trgovina

Turizami

ugostiteljstvo

Drvnaimetalna

industrija

Ostalo


20/123


18

ZAKLJUCI O EFEKTIMA PRIVATIZACIJE NA POLOAJ ZAPOSLENIH UPRIVATIZOVANIM PREDUZEIMA.

Sumirajui rezultate predhodno sprovedenog istraivanja o poloaju zaposlenih u

anketiranim privatizovanim preduzeima, moemo zaklju

iti sljede

e :

x Informisanost zaposlenih o procesu privatizacije je bila veoma dobra.

x Glavni izvor informacija zaposlenih o toku procesa privatizacije u preduzeu bio jesindikat.

x U najveem broju privatizovanih preduzea prije privatizacije nije doneen programzbrinjavanja zaposlenih za ijim je radom prestala potreba.

x U preduzeima u kojim je doneen socijalni program, zaposleni su uestvovali unjegovoj izradi.

x U veini privatizovanih preduzea u kojim je doneen socijalni program najeeprimjenjivanji vid zbrinjavanja zaposlenih za ijim je radom prestala potreba, bio jeisplata otpremnine.

x U preduzeima u kojima je proces privatizacije bre sproveden (MVP, berzanskaprodaja) poloaj zaposlenih u pogledu njihovog budueg satusa bio je neizvjesniji uodnosu na zaposlene u preduzeima u koji je prosces privatizacije tekao sporije(prodaja putem javnog tendera).

x Sindikalno organizovanje u privatizovanim preduzeima je prisutno kod velike veineovih preduzea.

x Vaei kolektivni ugovor, prava zaposlenih koja imaju iz rada i po osnovu rada, sepotuju u veini privatizovanih preduzea.

x Zarade zaposlenih i naknade po osnovu zarada, kao i fiskalne obaveze na njih seredovno plaaju u veini privatizovanih preduzea.

x Broj zaposlenih se smanjio u veini privatizovanih preduzea, u odnosu na stanjeprije privatizacije, u prosjeku za 37,54%. Najvee smanjenje zabiljeeno je u sektorugraevinarstava (68%) i sektoru drvne i metalne industrije (44%), a najmanje usektoru trgovine (28%) i turizma i ugostiteljstva (27%).

x Privatizacija preduzea bez predhodno sprovedenog restrukturiranja imala je zaposledicu otputanje vika zaposlenih koji je bio prisutan u veini anketiranihpreduzea.

x Veina anketiranih zaposlenih, za ijim je radom prestala potreba, bez obzira da li jeu preduzeu bio doneen socijalni program ili ne, napustila je preduzee uz

isplaenu otpremninu.

x Zarade zaposlenih u veini privatizovanih preduzea porasle su u prosjeku oko30,36%. Najvei rast zarada zabiljeen je u sektoru turizma (34%) i trgovine (33%),drvne i metalne industrije (28%) i prehrambene industruije (26%).

x Kao glavni uzrok rasta zarada u privatizovanim preduzeima, identifikovano jesmanjenje broja zaposlenih nakon privatizacije.

x Povean je dodatni radni angaman (prekovremeni rad, rad za vrijeme vikenda ipraznika) zaposlenih poslije privatizacije.

x Materijalni poloaj zaposlenih se poboljao u veini privatizovanih preduzeaprosjeno 0,55 bodova. Prije privatizacije poloaj zaposlenih je ocijenjen kao


21/123


19

zadovoljavjui (2,13 bodova), a nakon privatizacije on je ocijenjen kao dobar (2,68bodova).

x Materijalni poloaj zaposlenih je najbolji u junoj regiji (2,85), zatim u centralnoj(2,73), a najloiji u sjevernoj regiji (2,28). Iako je prema ocjeni anketiranih sjeverniregion imao najvee poboljanje materijalnog poloaja zaposlenih isti je ostao(zadovoljavajui) ispod republikog prosjeka (dobar).

x Najbolje efekte na materijalni poloaj zaposlenih imala je privatizacija u sektoruturizma i ugostiteljstva (0,70) i u sektoru trgovine (0,66), a najslabiji efekat je imala usektoru graevinarstva (0,11 bodova).

Genaralni zakljuak koji se moe donijeti kod veine anketiranih preduzea je taj, da jeprivatizacija sa sobom donijela nunost kadrovskog restruktuiranja, olienog usmanjenju broja zaposlenih. Smanjenje zaposlenosti u veini privatizovanih preduzeasu pratili programi obezbjeenja zaposlenih, definisani vaeom zakonskom

regulativom (Zakono o radu, Kolektivni ugovor). Posljedica smanjenja zaposlenostimanifestovala se na poveanje radnog angamana onih koji su nastavili sa radom uprivatizovanim preduzeima i poboljanju njihovog materijalnog poloaja, naroitozaposlenih u sektoru turizma i ugostiteljstva i trgovine, posmatrano po djelatnostima.Regionalno posmatrano, smanjenje zaposlenosti imalo je za posljedicu poboljanjematerijalnog poloaja zaposlenih u sve tri regije, s tim to je materijalni poloajzaposlenih u sjevernoj regiji ostao ispod republikog prosjeka.


22/123


20


23/123


21

EFEKTI REFORME VISOKOG OBRAZOVANJA U CRNOJ GORI NA

TRITE RADA SA POSEBNIM OSVRTOM NA PROBLEM

HIPERPRODUKCIJE VISOKOKOLACA

Autor: mr Darko Pekovi

UVOD

U poslednjih deset godina, od kako je poela reforma visokog obrazovanja u Crnoj Gorii primjena Bolonjske deklaracije, broj upisanih studenata na univerzitetima Crne Gore jepovean za 2,5 puta, sa 8.333 na 21.199 studenata. Reforma je skratila prosjek godinastudiranja i poveala broj studijskih programa. Ukidanje prijamnog ispita za upis nafakultet dovelo je do znaajnog porasta broja studenata, meutim problem je to CrnaGora jo nema Strategiju visokog obrazovanja, koja bi trebala da ukae koji su to profilikoji su potrebni Crnoj Gori tj. koje kadrove treba Crna Gora. Napore, u ovom dijelu, ini

Zavod za zapoljavanje Crne Gore koji u svom redovnom godinjem istraivanju Anketaposlodavaca ve desetak godina oslukuje potrebe crnogorskih poslodavaca i ukazujena potrebe trita rada Crne Gore. Meutim, ovo nije dovoljno a nadlene institucije idalje nemaju dugoroni plan za projektovanje kadrova u Crnoj Gori. Zbog toga je iprimjetna pojava strukturne nezaposlenosti i rast visokoobrazovanih na listinezaposlenih.

Svrha i cilj reforme visokog obrazovanja bio je da u obrazovnom, nauno-istraivakom,kadrovskom i profesionalnom smislu, objedini visokokolski sistem u cijeloj Evrope i daobezbijedi upotrebljivost steenih diploma (sertifikata), mobilnost studenata i nastavnogkadra, i da pokrije teritoriju visoko-kvalifikovanim strunjacima iz razliitih oblasti.

Nedavno, tanije 2007. godine na konferenciji u Londonu, prilikom ocjenjivanja stanjaobrazovanja u 46 zemalja potpisnica Bolonje, za period od 2005 do 2007. godine, CrnaGora je na osnovu sopstvenog izvjetaja nala na posljednjem mjestu iza Andore iAlbanije i imala ocjenu 2,9 (tadanji evropski prosjek je bio 4). Meutim, u posljednjojgodini se situacija znatno popravila i prosjena ocjena reforme visokog obrazovanja jepremaila prosjek u Evropi koji u dravama potpisnicama Bolonjske deklaracije iznosi3,6, a u Crnoj Gori je 3,8.

Ovi, gore navedeni, podaci jasno ukazuju na injenicu da je Bolonjaska deklaracijaznatno reformisala visoko obrazovanje u Crnoj Gori i da je zaivjela kroz studijske


24/123


22

programe na univerzitetima. Meutim, postavlja se pitanje koliko je ova reforma zaistauticala na poveanje kvaliteta studija i krajnjeg efekta breg i boljeg ulaska na triterada, tj. zapoljavanja visokokolaca. Podijeljena su i miljenja eksperata i institucija izove oblasti oko ovog problema.

Da bi se to bolje sagledali i razumjeli efekti ove reforme na trite rada Crne Gore,potrebno je statistiki prikazati i analizirati, na osnovu realnih podataka, sljedeekategorije:

x broj upisanih studenata na fakultete Crne Gore od kako je poela reforma visokogobrazovanja i broj nezaposlenih mladih ( do 25 godina starosti),

x odnos svrenih srednjokolaca i upisanih studenata u prethodnim godinama

x odnos upisanih studenata i onih koji su diplomirali na istim u poslednjih nekoliko

godina,

x broj nezaposlenih visokokolaca,

x tranja za visokokolcima na tritu rada Crne Gore u poslednjih nekoliko godina,

x broj zaposlenih visokokolaca u periodu od kada su na trite rada pristiglivisokokolci sa reformisanih programa obrazovanja,

BROJ UPISANIH STUDENATA NA FAKULTETE CRNE GORE OD KAKO JE

POELA REFORMA VISOKOG OBRAZOVANJA

U zimskom semestru, akademske 2009/10. godine, na osnovne studije u Crnoj Goriupisano je 21.199 studenata, najvei broj upisanih je na Univerzitetu Crne Gore i to16.916 studenata to ini 79.8% od ukupnog broja upisanih, na privatnim univerzitetimai ostalim viskokolskim ustanovama studira 4283 studenta ili 20.2%. Broj upisanihstudenata na osnovne studije je u stalnom porastu, poveanje broja upisanih u odnosuna 2008/09. godinu iznosi 3.5%. Podaci o upisanim studentima odnose se na studenteupisane u zimskom semestru, obuhvaeni su svi studenti bez obzira na nain

finansiranja, izuzev studenata koji su stekli status apsolventa.

U Crnoj Gori 2009. godine, osnovne studije zavrilo je 3247 studenata, najvei brojzavrio je studije na Univerzitetu Crne Gore 2825 studenata, to predstavlja 87% odukupnog broja dok su ostalih 13% zavrili na privatnim univerzitetima i ostalimviskokolskim ustanovama.

Poveanje broja diplomiranih studenata u odnosu na prethodnu godinu iznosi 15.9%,kada je taj broj iznosio 2812 studenata.


25/123


23

Tabela 1. Upisani studenti, osnovne studije, prema polu i godinama studija6

Studenti po godinama studijakolskagodina

Upisanistudenti

I II III IV V VI

Diplomiranistudenti

2003/2004 9,759 3,866 2,790 1,938 1,064 79 22 1,271

2004/2005 11,011 4,564 3,059 2,092 1,159 103 34 1,456

2005/2006 12,903 5,478 3,395 2,445 1,481 70 34 1,656

2006/2007 16,173 6,690 4,796 2,606 2,005 40 36 1,867

2007/2008 18,009 7,483 5,628 4,234 532 93 39 2,389

2008/2009 20,490 7,934 6,318 5,331 791 24 92 2,812

2009/2010 21,199 7,790 6,632 5,898 814 45 20 3,247

U Tabeli 1. se jasno vide efekti reforme, u ovom sluaju akcenat je dat na trajanjestudija. Naime, uvoenjem Bolonjske deklaracije studentima su omoguene trogodinjestudije i sticanje bachelordiplome. Ovaj vid studijskog programa je oigledno prepoznatkao nain breg sticanja diplome i samim tim breg izlaska na trite rada. Tako je u2007/2008 godini dolo do znaajnijih promjena u broju studenata na treoj i etvrtojgodini studiranja. Poto je Crna Gora lanica Bolonjskog procesa od 2003. godine. ikako je za implementiranje reformi bilo potrebno godinu/dvije, ne udi da je ba2007/2008 kolska godina, bila ona koja je pokazala efekte reformisanog obrazovnogsistema. Upravo te kolske godine se za 73,5% smanjio broj upisanih studenata na IVgodinu studija u odnosu na prethodnu godinu (Tabela 1), to govori da je znatno uveanbroj studenata koji su se odluili za trogodinji program studija. Kada se posmatra treagodina studija u 2007/2008 kolskoj godini, evidentno je poveanje u odnosu naprethodnu godinu i to za 62,5%.

Rezultat ovakvog obrazovnog procesa je veliki broj bachelor diploma koje imaju vrlomalu upotrebnu vrijednost na tritu rada, tako da bi praktino svi studenti trebali danastave studije, najmanje jo jednu godinu, i da steknu diplomu specijaliste u svomzanimanju koja e im omoguiti bre i kvalitetnije zaposlenje. Primjera radi, trogodinjestudije na tehnici osposobljavaju studenta za rad na najjednostavnijim projektima, to

znai da ne mogu dobiti licence ni za projektovanje ni izvoenje, niti imaju prohodnostza rad u inostranstvu. Tako, Bolonjski proces poveava produkciju ''nedovrenihprofila'', to dovodi do nespremnosti svrenih studenata za trite rada a samim ti i dopoveanja nezaposlenosti. Studenti oigledno uviaju ovaj problem pa je primjetnopoveanje broja studenata koji upisuju specijalistike studije u poslednje dvije godine. UCrnoj Gori specijalistike studije u 2009. godini zavrilo je 1098 studenata topredstavlja poveanje u odnosu na 2008. godinu od 80.9%, kada je taj broj iznosio 607.studenata.

6Izvor: Monstat, Odsjek statistike obrazovanja, istraivanja i razvoja, kulture, pravosua i uprave


26/123


24

Primjetno je i veliko interesovanje za postdiplomske studije na univerzitetima u CrnojGori. U 2009. godini magistarske studije zavilo je 217 studenata uz procentulnopoveanje broja magistara u odnosu na 2008. godinu za 55%. U prilog ovome ide iinjenica da su uslovi za upis postdiplomskih studija, uvoenjem Bolonjske deklaracije,znatno promijenjeni i da gotovo svaki svreni student moe upisati ove studije. U 2010.je na evidenciji Zavoda za zapoljavanje Crne Gore bilo 80 registrovanih magistara a napostdiplomske studije se upisalo njih 931. Ovdje treba imati u vidu da je odreeniprocenat7 upisanih postdiplomaca u radnom odnosu, tj. zaposleni su.

Podatak da je u poslednje tri godine magistarske studije upisalo 3.000 studenata nauniverzitetima Crne Gore od ega njih 87% na Univerzitetu Crne Gore, alarmantnoukazuje na mogunost preobrazovanosti ove grupe visokokolaca i moguih problemaprilikom ukljuivanja na trite rada. Tranja za ovim profilom nezaposlenih je, poevidenciji Zavoda za zapoljavanje, u 2010. godini bila 132 magistra ili 14% upisanih te

godine. Postavlja se pitanje, da li studenti upisuju postdiplomske studije dok ''ekaju nazaposlenje'' i zbog veih ansi prilikom zaposlenja ili zaista ele sticati znanja koja im

univerziteti nude na ovim studijama. Podatak da 30% visokokolaca na evidencijiZavoda u 2010. godini eka na zaposlenje izmeu 1-3 godine ukazuje da postojiopravdanost ovih pretpostavki.

Takoe se namee i jedno paradoksalno ponaanje mladih nezaposlenih u smislu''odlaganja nezaposlenosti'' kroz produetak kolovanja. Strah od ukljuivanja na triterada, nemotivisanost u traenju zaposlenja i znatno olakano upisivanje osnovnih ipostdiplomskih studija uzrokuje da sve vei broj mladih odlazi na univerzitete. Ovoponaanje je vrlo opasno i ukazuje na prolongiranje nezaposlenosti ovih lica za budui

period.

NEZAPOSLENOST MLADIH U CRNOJ GORI

U 2010. godini je na evidenciji Zavoda za zapoljavanje Crne Gore bilo 32.112

nezaposlenih lica od ega su 20% mladi starosti do 25 godina ivota, tj njih 6.453.

Veina mladih na posao ne eka dugo pa se u prvoj godini traenja posla zaposli njih

80%. Od ukupnog broja zaposlenih posredstvom Zavoda (18.000 lica) u 2010 god.,

zaposleno je 27% mladih od 15 do 25 godina starosti.

Od 38.106 prijavljenih nezaposlenih lica na evidenciju Zavoda u 2010 godini, 31,7%

(12.069 lica) su inili mladi.

Posmatrajui kvalifikacionu strukturu nezaposlenih, najvei broj mladih je IV (41,2%),

VII (23,3%) i III (22,5%) stepen strune spreme (Tabela 2.).

7Ne postoji evidencija o broju lica koja su iz radnog odnosa upisala postdiplomske studije


27/123


25

Tabela2. Struktura mladih po stepenima strune spreme

Stepen strune spreme Broj nezaposlenih mladih od 15do 25 god. starosti

%

I 611 9,5II 123 1,9

III 1451 22,5

IV 2656 41,2

V 15 0,2

VI 92 1,4

VII 1505 23,3

VIII 0 0

Ukupno 6453 100

Prema podacima Zavoda za zapoljavanje 23,3% nezaposlenih mladih ine

visokokolci, to predstavlja veliki procenat. Mlade ,koji su inovativni, kreativni, nosiocirazvoja, pogleda su na svijet koji nije optereen ustaljenim drutvenim obrascima, treba

to vie ukljuivati na trite rada. Mladi sve vie ele da putuju i borave u inostranstvu.

Na ovaj nain, mladi su izloeni uticaju razliitih okruenja, ime rastu njihove

mogunosti da prepoznaju i rijee mnoge problema sa kojima se susrijeu poslodavci u

Crnoj Gori. Upoljavanje mladih visokokolaca je od kljunog znaaja za prosperitet

Crne Gore i Zavod za zapoljavanje zajedno sa nadlenim institucijama treba da se

ozbiljno pozabavi rjeavanjem ovog problema kroz sprovoenje svojih aktivnih mjera

zapoljavanja. Ne nosi se samo Crna Gora sa problemom poveavanja nezaposlenih

mladih, u poslednjoj godini se i Evropska unija suoila sa istim problemom. Ovo je prije

svega, pored globalne ekonomske krize, glavni uzrok rasta stope nezaposlenosti u

Evropskoj uniji koja je prela 10%8.

Najuestalije tenje mladih su u pogledu strunog usavravanja, to boljeg i breg

zapoljavanja, profesionalnog napredovanja, kao i ivotnog standarda. Ove aspiracije

mnogi mladi ljudi ne mogu da ostvare u svom rodnom gradu i mnogi su u dilemi izmeu

traenja reenja u svom gradu ili odlaska u drugi grad, kod znatnog broja mladih

visokokolaca prevagnulo je ovo drugo reenje. Jedan od razloga odlaska u druge,

razvijenije, gradove je i vei izbor fakulteta u tim gradovima. Slab razvoj nekih sjevernihoptina iz kojih mladi masovno odlaze uzrokovao je da danas, na sjeveru Crne Gore,

ima sve vie slobodnih radnih mjesta za visokokolce koja nijesu popunjena dok sa

druge strane, ta zanimanja su suficit u centralnom i junom dijelu zemlje. Razvojem

sjevera i motivisanjem mladih da se zapoljavaju u tim optinama osjetno bi se

izbalansirala ponuda i tranja na tritu rada Crne Gore.

8Prema podacima EUROSTAT-a, u oktobru 2010. godine stopa nezaposlenosi u EU (EA 16) iznosila je 10.1%


28/123


26

ODNOS SVRENIH SREDNJOKOLACA I UPISANIH STUDENATA U

PRETHODNIM GODINAMA

Upisna politika na crnogorskim univerzitetima omoguila je upis na fakultete veinisrednjokolca. U prilog ovoj konstataciji idu podaci Monstata (Tabela 3.) o svrenimsrednjokolcima u proloj godini kojih je bilo 8.480 i onih koji su se te godine upisali navisokokolske ustanove u Crnoj Gori (broj upisanih studenata na prvoj godini je iznosio7,790). Analizirajui ove brojke lako se moe doi do zakljuka da su se ''gotovo'' svisrednjokolci odluili na visoko obrazovanje. Meutim, treba imati na umu da brojupisanih studenata na prvu godinu fakulteta ine i studenti koji se nijesu odmah poslijesrednje kole odluili na visoko obrazovanje ve su napravili pauzu poslije redovnogsrednjeg obrazovanja. Pored ove grupe studenata postoje i oni koji su zbog nekograzloga promijenili polje interesovanja i promijenili fakultet kao i oni koji su obnoviligodinu zbog nezadovoljavajuih rezultata na prvoj godini.

Tabela 3. Redovni uenici koji su zavrili srednje obrazovanje i studenti koji su upisali Igodinu studija po kolskim godinama9

kolska godina Svreni srednjokolci Upisani studenti ( I godina)

2003/2004 7,461 3,866

2004/2005 7,466 4,564

2005/2006 7,711 5,478

2006/2007 7,370 6,690

2007/2008 7,256 7,483

2008/2009 7,264 7,934

2009/2010 7,286 7,790

Ako se sagleda broj upisanih studenata, na prvu godinu fakulteta, u posljednjih sedamgodina, vidi se da je broj upisanih brucoa u 2009/2010 godini dva puta vei nego to jeto bio sluaj u 2003/2004 godini. Mali broj uenika se odluuje da trai posao sasrednjom strunom spremom i majstorskim zanimanjima pa je evidentno da e, ukolikose nastavi sa ovakvim trendom, ova zanimanja ubrzo postati deficitarna i bie potrebno''uvoziti kadrove''. Crna Gora ve ima deficite sa zanimanjima iz turizma i poljoprivredeu sezoni, i ova upranjena radna mjesta veinom popunjavaju strani dravljani. U 2010.godini je u Crnoj Gori izdato oko 14.000 radnih dozvola stranim dravljanima.

U protekloj deceniji u Crnoj Gori je dolo i do ekspanzije broja visokokolskih ustanova,to u mnogome promovie visoko obrazovanje i animira sve vie mladih da upisujufakultete. Tako, u 2010. godini Crna Gora ima 3 univerziteta i 10 samostalnih privatnih

9Izvor: Monstat, Odsjek statistike obrazovanja, istraivanja i razvoja, kulture, pravosua i uprave


29/123


27

fakulteta. Pored ovoga postoji i poveanje broja studijskih programa pa u 11 optina u2009. realizovalo se 102 programa na osnovnim, 149 na postdiplomskim i 27 nadoktorskim studijama. Upisnu politiku na ovim univerzitetima, posebno na privatnim,treba usaglasiti sa potrebama trita rada.

Iz svega gore navedenog, jasno se namee stav da je interesovanje srednjokolaca zaupis na fakultete ogromno, da je ukidanje prijamnog ispita i ne postojanje eksternemature dovelo do znaajnog porasta broja studenata, meutim, moda najvei problemje to Crna Gora jo uvijek nema Strategiju visokog obrazovanja koja bi regulisalaupisnu politiku na crnogorske univerzitete.

Sa druge strane, ovo intezivno i konstantno poveanje broja studenata, jasno seodraava na trite rada i nezaposlenost. Prema podacima Zavoda za zapoljavanje, uposlednjih nekoliko godina se broj lica sa visokom strunom spremom konstantnopoveava (Tabela 4.)

NEZAPOSLENI VISOKOKOLCI

U poslednjih nekoliko godina dolo je do znaajnog poveanja broja nezaposlenih

visokokolaca na tritu rada Crne Gore. Porast udjela visokokolaca u ukupnom broju

nezaposlenih se kretao od 5,1% u 2005. godini do 12,6%, koliko iznosi na kraju 2010.

godine.

Tabela 4. Udio visokokolaca u ukupnom broju nezaposlenih u periodu od 2005 do

2010. godine.10

Godina Udio visokokolaca u ukupnom brojunezaposlenih (%)

2005 5,1

2006 5,5

2007 7,5

2008 7,9

2009 11,3

2010 12,6

Razlog za ovakvu promjenu u strukturi nezaposlenih, pored broja studenata koji se iz

godine u godinu poveava, je i zasienost trita rada sa visokokolcima u

djelatnostima koje, realno, ne mogu da apsorbuju toliki broj novog kadra.

Po podacima Zavoda za zapoljavanje evidentno je da je najvie nezaposlenog

visokoobrazovanog kadra iz neproizvodnih zanimanja - ekonomista i pravnika. Slijede

10Izvor: Evidencija nezaposlenih, Zavod za zapoljavanje Crne Gore


30/123


28

bachelor-i menadmenta i primijenjenog raunarstva, specijalisti predkolskog

vaspitanja...

Meutim, studenti se ipak najee odluuju na ove ''popularne fakultete'' pa je najvie

studenata upisano na Ekonomskom fakultetu, njih 20,64 % od ukupne populacije nadravnom univerzitetu. Zatim, sliijedi Pravni fakultet sa 15,35 %, potom Filozofskifakultet 13,41%, pa Elektrotehniki fakultet na kojem je 8,36 odsto studentskepopulacije.

Najmanje studenata je na Geodeziji, 0,38% studentske populacije na dravnomuniverzitetu, potom Akademiji dramskih umjetnosti (0,46%), pa Farmaciji 105 (0,51%),Likovnoj i Muzikoj akademiji - 128, odnosno 145 studenata.

TRANJA ZA VISOKOKOLCIMA NA TRITU RADA CRNE GORE U

POSLEDNJIH NEKOLIKO GODINAKada su u pitanju slobodna radna mjesta za visokokolce u Crnoj Gori, postoji trendrasta tranje od 2009. godine (Tabela 5). Podatak da tranja za visokokolcima raste aistovremeno raste i broj nezaposlenih visokokolaca na evidenciji Zavoda zazapoljavanja ukazuje na problem neusklaenosti ponude i tranje. Sa druge strane,postoji problem sa deficitarnim zanimanjima koji je aktuelan godinama unazad i to zazanimanja: inenjeri elektronike, energetike, arhitekti, doktori medicine, diplomiraniinenjeri graevinarstva, profesori matematike, fizike i hemije, farmaceuti.

Tabela 5. Slobodna radna mjesta u Crnoj Gori u periodu 2005-2010. godine 11

GodinaSlobodna radnamjesta (tranja)

Slobodna radnamjesta za

visokokolce

Uee SRMvisokokolaca uukupnoj tranji

2005 35,122 5,968 17 %

2006 48,909 7,189 14.7 %

2007 63,978 8,767 13.7 %

2008 64,866 9,924 15.3 %

2009 47,566 6,486 13.6 %

2010 38,962 6,794 17.4 %

Problem popunjavanja slobodnih radnih mjesta je vrlo sloen po svojoj prirodi. Onazanimanja koja su deficitarna danas ne moraju biti deficit za koju godinu, jer je mogueda nee biti tranje za njima u budunosti. Crna Gora ima malo trite rada koje ini oko264.000 domaeg aktivnog stanovnitva. Za mala trita je karakteristino da su



31/123


29

dinamina i sklonija promjenama od velikih, pa je tako i sa crnogorskim. U posljednjihnekoliko godina se tranja za pojedinim zanimanjima visoke strune spreme estokomijenjala. Naime, razvojem berzanskog trita u Crnoj Gori, u poslednjih 5 godina, sepo prvi put javila potreba za brokerima i raznim ''novim'' berzanskim zanimanjima,meutim danas to nije sluaj jer se obim berzanskog poslovanja u Crnoj Gori umnogome smanjio. Slina deavanja su pratila i neka zanimanja iz djelatnosti u vezi sanekretninama, iznajmljivanja i poslovne aktivnosti, kao i graevinarstva.

Bez opteg plana, kvotnog sistema prilikom upisa studenata i Strategije visokogkolstva je nemogue oekivati da e trite rada ''samo od sebe'' regulisati ponudu itranju. Ministarstvo prosvjete, univerziteti i druge nadlene institucije treba da uloedodatne napore i da kroz reforme usklade upisnu politiku sa potrebama trita radaCrne Gore.

BROJ ZAPOSLENIH MLADIH VISOKOKOLACA U PERIODU OD KADA SU NATRITE RADA PRISTIGLI VISOKOKOLCI SA REFORMISANIH PROGRAMAOBRAZOVANJA

Kao to je gore navedeno:

x od ukupnog broja zaposlenih posredstvom Zavoda za zapoljavanje (18.000 lica) u2010 god., zaposleno je 27% mladih od 15 do 25 godina starosti,

x od ukupnog broja zaposlenih, 21 odsto su bili visokokolci, njih 3,745,

x dok 31% od ukupnog broja zaposlenih visokokolaca ine mladi visokokolci.

U poreenju sa prethodnim godinama, u periodu od kada su na trite rada pristiglivisokokolci sa reformisanih programa obrazovanja, situacija sa brojem zaposlenihvisokokolaca se znatno promijenila. S obzirom da svake godine, u sve veem broju, natrite rada pristiu ''novi'' svreni visokokolci, procenat njihovog zapoljavanja se izgodine u godinu poveava. Iako se broj ukupno zaposlenih od 2009. godini osjetnosmanjio, tendencija procentualnog rasta zapoljavanja visokokolaca, u odnosu naukupan broj zaposlenih, nije naruena (Tabela 6).

Tabela 6. Udio zaposlenih visokokolaca u ukupnom broju zaposlenih posredstvomZavada za zapoljavanje Crne Gore u periodu od 2007. do 2010. godine12

Godina Broj zaposlenih Udio visokokolaca (%)

2007 33,259 10.8

2008 27,079 12.4

2009 14,733 17.3

2010 18,000 21.1



32/123


33/123


31

UEE U IPA PREKOGRANINOM PROGRAMU I PRIPREMA ZAKORIENJE IPA FONDOVA U BUDUEM PERIODU

Autor: mr Irena PeriVii savjetnik za istraivanjeZavod za zapoljavanje Crne Gore

UVOD

IPA prekogranini programi prate pravila EU strukturnih fondova i tako obezbjeujumogunost uenja za zemlje Zapadnog Balkana i svih uesnika (struktura,potencijalnih/krajnjih korisnika), pripremajui ih za EU kohezionu politiku.

Pomo pod komponentama III, IV, i V ima za cilj da pripremi zemlje kandidate zauee u koheziji Zajednice kao i politikama ruralnog razvoja i razvoja poljoprivrede.

Imajui u vidu da je do sredine decembra 2010. godine Crna Gora imala statuspotencijalnog kandidata, institucije u Crnoj Gori su do ovog perioda mogle uestvovatijedino u projektima koji su se odnosili na prve dvije komponente IPA Programa.Sticanjem statusa kandidata, otvaraju se vee mogunosti korienja sredstava iz IPAfondova.

UEE U IPA PREKOGRANINIM PROJEKTIMA U PROTEKLOM PERIODU

IPA program za Crnu Goru je usmjeren ka nastavku reformi u pravosuu i javnoj

administraciji, kao i borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala. Podravaju i borbu

protiv terorizma, droge i trgovine ljudima. Pored toga, iz IPA fondova se mogu

obezbijediti pomo iz oblasti unutranjeg trita, zatite ovjekove okoline, energije,

poljoprivrede i sl. Cjelokupni plan je usmjeren na jaanje konkurentnosti crnogorske

privrede i poboljanje poslovnog okruenja sa tenjom ka konsolidovanju

makroekonomske situacije, prestrukturiranju preduzea, unapreenju tehnologije,


34/123


32

obrazovanja i strune obuke i poboljanju infrastrukture u transportu, energetici i zatiti

ovjekove okoline.

IPA komponenta II: IPA prekogranina saradnja

Ova komponenta IPA programa podrava aktivnosti vezane za prekograninu saradnjusa zemljama lanicama i zemljama korisnicama programa IPA, a temelji se naviegodinjem programu prekogranine saradnje. Pravo na koritenje ove komponentesu, takoe, zemlje kandidati i zemlje potencijalni kandidati.

Komponenta II se sastoji od dvije vrste prekogranine saradnje:

a) na granicama izmeu drava kandidata/potencijalnih kandidata Zapadnog Balkana ib) izmeu kandidata/potencijalnih kandidata i zemalja lanica EU.

Takoe, iz ove komponente moe se finansirati uee zemalja korisnica u programimatransnacionalne saradnje i u prekomorskim programima pod evropskim instrumentomza susjedsku i partnersku politiku.

Partnerska saradnja u projektima

Problemi u prekograninom podruju prevazilaze granice pojedinih drava te jezajedniko rjeavanje jedina garancija identifikovanja i rjeavanja problema.

Kamen temeljac prekogranine saradnje u okviru IPA-e je princip obostrane koristi.Prekogranina saradnja e funkcionisati na obije strane granice sa jedinstvenim

skupom pravila, na taj nain pruajui priliku za jednako i uravnoteeno programiranje idonoenje odluka u zemljama lanicama i zemljama kandidatima/potencijalnimkandidatima.

Obije strane moraju da imaju korist od mjera koje se finansiraju iz prekograninesaradnje u okviru IPA-e, to znai da moraju da postoje zajedniki programi, zajednikoupravljanje i zajedniko finansiranje projekata.

Stoga, prekogranina saradnja u okviru IPA-e ima namjeru da promovie unaprijeenusaradnju i ekonomsku integraciju izmeu zemalja lanica i kandidata/potencijalnihkandidata za lanstvo.

Prekogranina saradnja u okviru IPA-e e kombinovati ciljeve kohezije i spoljnih odnosauzimajui u obzir specifine pojedinane potrebe pograninih regiona:

x razvoj prekograninih ekonomskih, drutvenih i aktivnosti zatite ivotne sredine u

pograninim podrujima;

x suoavanje sa zajednikim izazovima na polju zatite ivotne sredine, javnog

zdravlja, sprjeavanja i borbe protiv organizovanog kriminala, itd.;

x obezbjeivanje efikasnih i sigurnih granica;


35/123


33

x promovisanje pravne i administrativne saradnje;

x promovisanje lokalnih aktivnosti ljudi ljudima.

Prekogranini program je zajedniki pripremljen od strane tima za nacrte dravakorisnica. Finalni prijedlog programa mora da bude odobren od strane nacionalnih vlastizemalja uesnica i zajedniki predat na evaluaciju i usvajanje od strane evropskekomisije.

Prekogranini program definie okvir za saradnju, prioritete pograninih regija ineophodne mjere kako bi se zadovoljile postojee potrebe. Takoe ustanovljava pravilapodobnosti za selekciju operacija koje sprjeavaju preklapanje napora meu razliitimprogramima, pod IPA ili drugim instrumentima i inicijativama Zajednice.

Zajednike operacije, zajedniki odabrane od strane zemalja uesnica kroz jedan javni

poziv koji pokriva svu podobnu regiju e biti finansiran od strane prekograninogprograma. Prekogranini projekti razvoja koji se prijave za finansiranje moraju bitidirektno vezani za prioritete definisane od strane relevantnog prekograninogprograma.

UEE ZZZCG U IPA PROJEKTIMA

Od momenta omoguavanja uestvovanja u prekograninim projektima, Zavod seaktivno ukljuio u izradi projekata prekogranine saradnje. Rezultati se mogu vidjeti izsljedeih tabela.

PREKOGRANINA SARADNJACRNE GORE SA BIHPrekogranini program MNE-BIH

Naziv projektaUKUPNO

PROJEKATAProjekati gdje je

ZZZCG Aplikant 1

Projekati gdjeje ZZZCGPartner iliAplikant 2

Osobe sa invaliditetom u sreditudrutvene kohezije - Sunana radionica

1

Razmjena prakse radi boljeg

upravljanja politikom zapoljavanja uprekograninom podruju

1

Bolja ansa za zaposlenje mladih 1

3

1 3


36/123


34

Projekat Osobe sa invaliditetom u sreditu drutvene kohezije - Sunanaradionica je odobren u cjelokupnom traenom iznosu od 139.066,94 . Nosilacprojekta je Centar za socijalni rad iz Trebinja, partneri su Udruenje za podrku ljudima

sa smetnjama u mentalnom i psihikom razvoju iz Nikia; ZZZCG Biro rada Niki iUdruenje roditelja djece i mladih sa posebnim potrebama Svi mi dijelimo isto sunce iz

Trebinja. Ugovor o realizaciji projekta je potpisan u decembru 2010. godine.

Projekat Razmjena prakse radi boljeg upravljanja politikom zapoljavanja uprekograninom podruju, u kome je nosilac projekta ZZZCG, je takoe odobren utraenoj vrijednosti i iznosi ukupno 111.237,45 . Pored ZZZCG, kao nosioca projekta,

partneri su Zavod za zapoljavanje BIH Istono Sarajevo. Oekuje se poziv za

potpisivanje Ugovora o realizaciji projekta u januaru 2011. godine.

Projekat Bolja ansa za zaposlenje mladih, u kome ZZZCG uestvuje kao partner jenaelno odobren u cjelokupnom iznosu, s tim to e Evropska Komisija detaljno saAplikantom 2 CEMI iz Podgorice prije potpisivanja Ugovora detaljno razmotriti stavkeu predloenom budetu projekta. Pored pomenutih, partneri u projektu su jo iInformativna agencija za mlade iz BIH i NVO Tvrava iz Podgorice. Oekuje se pozivza potpisivanje Ugovora o realizaciji projekta u januaru 2011. godine.

PREKOGRANINA SARADNJA CRNE GORE SA SRBIJOM

Projekti ene u biznisu kroz izradu tradicionalnih suvenira, Internet portal iRastua mrea privrede nijesu proli evaluaciju Evropske Komisije, a tehnikuprovjeru su proli svi aplicirani projekti.

U vezi sa projektom kola za farmere odobrenim za finansiranje u Prvom pozivu zaProgram prekogranina saradnja Srbija Crna Gora odran je sastanak u prostorijamaZajednikog tehnikog sekretarijata u Prijepolju 05.10.2010.god. u vezi budetskihkonsultacija i dodatnih obrazloenja, izmeu buduih korisnika sredstava iz donacije idonatora - Delegacije Evropske Unije u Srbiji i Delegacije Evropske Unije u Crnoj Gori.

Dogovoreno je da realizacija projekta pone 01.11.2010.god.

Ukupan budet projekta je 54.060.

OEKIVANJA U BUDUEM PERIODUOd 17 decembra, 2010. godine, dobijanjem statusa kandidata za pristup EvropskojUniji, institucijama u Crnoj Gori je omogueno da uestvuju i u projektima koji seodnose na preostale tri komponente IPA programa i to:

x Regionalni razvoj;

x Razvoj ljudskih resursa i

x Ruralni razvoj.


37/123


38/123


39/123


40/123


41/123


39

IZBOR PRAVIH LJUDI U KOMPANIJI JE KLJU USPJEHA

Autor: mr sci. Nevenka Pavli

i,specijalista klinike psihologije

UVOD

Ekonomska situacija u Crnoj Gori kao i u zemljama u okruenju je uslovila promjenune samo pravila poslovanja i korporativne kulture u preduzeima, ve i u shvatanjuznaaja ljudskih potencijala za uspjeh u poslovanju. Oblast upravljanja ljudskimresursima postaje znaajan segment organizacije rada u firmi, od poetnog, uspjenogizbora kadrova, do kasnijih aktivnosti: osmiljenog formiranja timova, izbora na liderske

pozicije, kontinuiranog usavravanja.

Sloenost i sofisticiranost poslova u novim uslovima privreivanja, zahtijeva strunuselekciju kadrova, kako bi se izabrali strunjaci kompetentni za odreene poslove, aliisto tako i s osobinama linosti koje e omoguiti skladnu radnu komunikaciju,sposobnost za timski rad i saradnju sa rukovodeim kadrom.

Dobra selekcija predstavlja prevenciju moguih kasnijih problema i nezadovoljstva kakozaposlenih, tako i poslodavaca, uveava efikasnost i kvalitet rada. Inicijalni trokovi zaselekciju u jednom preduzeu jesu izdatak, ali i investicija u zaposlenog, koji e tokomsvog radnog vijeka uveati profit i sprijeiti gubitke firme koji mogu da nastanu krozesta bolovanja, lou radnu atmosferu ili neefikasan rad zaposlenog. Zapravo,efikasnost selekcije se mjeri rezultatima izabranih kandidata na poslu i duinom

njihovog staa u organizaciji. Selekcija koju obavlja profesionalac je nezavisna oduticaja i u skladu je sa zakonodavstvom koje promovie jednake mogunosti za sve isprovoenje pravednog odabira meu prijavljenim kandidatima.

KADA SE VRI SELEKCIJA KANDIDATA?

Svaka organizacija koja dri do korporativne kulture i eli da bude konkurentna natritu, treba da iskae budue potrebe za ljudskim potencijalom kroz strateka


42/123


40

dokumenta i planove. Opisi poslova predvienih za svako radno mjesto, potrebnekvalifikacije i vjetine definiu zahtjeve radne organizacije koja raspisuje konkurs.

KO MOE DA RADI SELEKCIJU?

U velikim sistemima selekciju mogu obavljati slube za ljudske resurse same radne

organizacije, a ovakav izbor ima i pozitivne i negativne strane. Unutranje slube dobro

poznaju potrebe firme i radnu sredinu u koju treba da se asimiluje pojedinac. S druge

strane, i sami su dio interakcija, esto izloeni razliitim uticajima iz same firme koji ih

ometaju u objektivnim procjenama i konanom izboru. U drugim sluajevima poslove

selekcije mogu obavljati profesionalci koji nisu dio organizacionog sistema jedne firme.

Oni dolaze iz agencija za zapoljavanje koje mogu biti dravne ili privatne. Privatne

agencije mogu i same nuditi kandidate koje ve imaju u svojim bankama podataka ili ih

ciljano traiti prema osobenim i specifikovanim potrebama svake firme. To su tzv.head hunters - lovci na talente, koji ne samo da procjenjuju prijavljene kandidate,

ve aktivno za njima i tragaju, uspostavljaju kontakt i vre pregovore u poslovno

osjetljivim transferima rukovodeih kadrova. Putevi dolaska do kvalitetnih kandidata

mogu biti kroz razliite oblike komunikacije: javna glasila, elektronska pota

Internet, sms mobilnom komunikacijom, internim ili eksternim oglaavanjem. Poslove

selekcije mogu obavljati samo specijalizovano obueni profesionalci, sa iskustvom u

procjeni linosti i sposobnosti, kao i posebnim vjetinama intervjuisanja i testiranja

koje se stiu kroz edukaciju i koje su potkrijepljene neposrednim radom u oblasti

selekcije.

KOJIM INSTRUMENTIMA SE VRI SELEKCIJA?

Sama procedura testiranja se odvija u ambijentu koji je prilagoen kandidatima,

omoguava im da se prijatno osjeaju i da se optimalno prezentuju. Nae dosadanje

iskustvo je ukazalo da je mogue prilagoditi predloenu proceduru aktivnostima

institucija sa kojima smo saraivali a da se ne remeti njena primarna i utvrena

aktivnost, kao i da se zaposleni to manje dislociraju iz mjesta rada (testiranje se

obavlja u pojedinim ekspoziturama, prilagoeno radnom vremenu i redovnom

poslovanju firme).

Testovi, tehnike i skale koje poznaje savremena psihologija su raznovrsni i

mnogobrojni. Odnose se na ispitivanje intelektualnih sposobnosti, linosti i specifinih

ponaanja. Za svaki pojedinani posao i konkurs formira se razliita grupa testova,

kako bi se to bolje procijenile specifine sposobnosti koje odreeni posao zahtijeva.

Duina testiranja zavisi od prirode izabranih testova. Testiranje kandidata moe biti

grupno i individualno. Obavezno ukljuuje intervju tokom koga se daje prilika kandidatu


43/123


41

da u spontanom govoru prezentuje informacije koje su od znaaja za njegovo

profesionalno angaovanje, a da takoe i postavi pitanja vezana za proceduru testiranja

ili prirodu posla za koji konkurie.

TA SE PROCJENJUJE U PROCESU SELEKCIJE?

Proces selekcije je zapravo poreenje i usklaivanje zahtjeva poslodavca i posla, spotrebama i sposobnostima kandidata. Sa svakim kandidatom se obavlja individualniintervju, a zatim se zadaju testovi iji je zadatak da se procijeni :

x Opta intelektualna sposobnost inteligencija;

x Pojedinane intelektualne sposobnosti znaajne za obavljanje konkretnog posla kojije ponuen: pamenje, panja i koncentracija, verbalno rezonovanje, radna memorija,perceptivno rezonovanje, brzina procesiranja informacija;

x Crte linosti poeljne za obavljanje odreenog posla: sposobnost za timski rad,tolerancija na neizvjesnost, radoznalost, nezavisnost, fleksibilnost i istrajnost, liderskesposobnosti, tolerancija stresa na radnom mjestu, procjena socijalne i emocionalneinteligencije zaposlenih (odnosno u kojim oblastima se nalaze prednosti ili u kojima jerezultat ispod prosjeka u odnosu na standarde);

x Motivacija za posao: motivi samoaktualizacije, postignua, radoznalosti, raznolikosti ieksploracije, materijalni motivi i organizacijski motivi;

x Eventualna psihopatologija koja bi mogla da dovede do tekoa da se prevladajustresne okolnosti posla, greaka u radu, disharmoninih meuljudskih odnosa, estihbolovanja ili estih naputanja poslova.

Dobijeni podaci se integriu, navode se prednosti i slabosti svakoga od kandidata ipredlae se poslodavcu ui, iri izbor i kandidati koji se ne preporuuju za apliciranupoziciju. Podaci o svakom isptaniku se prezentuju upravljakom tijelu firme, koje zatimdonosi finalne odluke o zapoljavanju kandidata, tako to procjenjuje koliko sukarakteristike kandidata kompatibilne potrebama firme i posla.

TA NAKON SELEKCIJE?

Za svakog zaposlenog formira se radni karton u kome se pored ovih podataka, kasnije

ubiljeavaju podaci o promenama posla ili strunom usavravanju. Postojanje baze

podataka omoguava jasniju sliku potencijala i kvaliteta u ljudskim resursima:

x bre pretraivanje postojeih informacija o kandidatima, zaposlenima i pruanje

usluga rukovodeem timu, u kreiranju aktivnosti a time i poveava efikasnost rada

samog preduzea;

x mogunost praenja kvaliteta i karakteristika zaposlenog;

x planiranje programa specijalizacija (obima, vrste, trajanja) u skladu sa iskazanim

potrebama firme i realnim mogunostima zaposlenog;


44/123


42

x uee na osnovu registrovanih podataka u planiranju i promjeni sistematizacijeradnih mjesta ili proirivanja obima posla u smislu otvaranja novih ekspozitura,radnih mjesta, ili njihovog smanjenja.

Postojea baza podataka koju formiraju psiholozi, moe da bude kasnije dopunjenainformacijama kojima raspolau personalne slube preduzea i povratniminformacijama koje se dobijaju od klijenata. Dizajn baze podataka o ljudskim resursimasadrae sljedee informacije:

x Socio-demografski podaci: identifikacija kandidata, godine starosti, pol,

x obrazovanje, porodini status, materijalno stanje;

x Radno iskustvo kandidata, kako aktivno i registrovano, u svojoj formalno steenojstruci, tako i u drugim vrstama moguih i prefernih zanimanja;

x Utisak i izgled kandidata, sa prikljuenom fotografijom;

x Procjena intelektualnih potencijala kandidata, aktuelne sposobnosti i potencijalkandidata za dalje struno usavravanje (sposobnost shvatanja, pamenja,motivacija za napredovanje u poslu, intelektualna interesovanja);

x Procjena linosti kandidata: sposobnost za liderske pozicije, timski rad, saradljivost,kreativnost u poslu, reakcije u stresnim radnim okolnostima, opasnostisagorjevanja na poslu ili sklonost zdravstvenim problemima;

x Procjena zainteresovanosti i motivisanosti za posao koji obavlja ili za promjenuposla, za dodatnu edukaciju, specijalizaciju ili bilo koji drugi oblik usavravanja kojije koristan i u funkciji radne aktivnosti preduzea;

x Zakljuak i preporuka psihologa o tome kako firma moe poboljati aktivizam,

efikasnost zaposlenog i stepen njegovog zadovoljstva na radnom mestu.

NAA ISKUSTVA U PROCESU SELEKCIJE U CRNOJ GORI

Psiholozi specijlisti koji rade u agenciji DOO Human Resource Development Montenegro imaju bogato iskustvo selekcije tokom decenije rada na lokalnom tritu.Za razliku od inostranih agencija, dobro poznaju lokalni mentalitet i modele poslovnekomunikacije, naine poslovanja u zemlji, stepen razvijenosti korporativne atmosfere unaim firmama, ponudu kadrova u lokalnoj zajednici, procjenu vrijednosti steenihedukacija i kompetencija.

Zahtjevi za selekcijom bili su u ekspanziji tokom poslednje decenije, a dijelom sustagnirali u periodu ekonomske krize. Smatramo da su posebno znaajni u naoj sredinikoja je, kao i druga drutva u tranziciji, optereena korupcijom i nepotizmom, a malomponudom posla. Angaovanje neutralnog profesionalca tako omoguava da primljenikandidat zbilja bude selektovan na osnovu linih kvaliteta, a ne zbog pritisaka i uticajavan sfere profesionalnog. Inicijativu za angaovanje neutralnih procjenjivaa obinodaju rukovodioci koji su ambiciozni, otvoreni prema novinama, koji ele efektivnoobavljanje posla, dinamine promjene u radnoj atmosferi i promjenu uspostavljenihgrupa ili alijansi koje ometaju radnu aktivnost. Za pomo u selekciji obino se javljaju


45/123


43

dravne i privatne firme koje su inovativne i dinamine, esto s iskustvom rada nainostranom tritu: bankarske institucije, obrazovne (akademije i fakulteti koji biraju istudente i predavaki kadar), privredne organizacije (proizvodne, distributivne ituristiko-ugostiteljske), zatim institucije koje se bave zatitom i bezbjednou ili kojerazvijaju nove programe i zanimanja u oblasti pruanja pomoi drugim licima (npr. ZZZCG). Smatramo da je proces objektivne selekcije kadrova vaan za menaderske iliderske pozicije, drutveno osjetljive poslove javne bezbjednosti (policija i vojska) ilirada sa nezatienim kategorijama stanovnitva (stari, deca, bolesni). Zato jeneophodno prezentirati ideju o selekciji i principe naeg rada na lokalnom tritu, kakobi se radne organizacije upoznale s mogunostima da unaprijede svoj rad i korporativnuatmosferu, tako to e njihov prioritet biti rad sa ljudima, na njihovoj selekciji ipodsticanju profesionalnog razvoja.

LITERATURA:

1. Menadment ljudskih resursa, Derek Rorrington, L. Hall, S.Taylor, 2004 , Dara Status Beograd

2. Menadment ljudskih resursa, Dr. Biljana BogieviMiliki, 2006, CZID Beograd

3. Testing poeple at work,mike Smit, P. Smit, A BPS, 2007

4. Linost- determinante, dinamika, potencijali, Dan Vitorio Kaprara, D.ervone, 2003 Dereta


46/123


44

trziste rada 7

Documents