ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ SZCZEBRZESZYNA

NR.6 (2) CZERWIEC 2007 Egzemplarz bezpłatny

ŚCIEŻKAMI PRZESZŁOŚCI……

SZCZEBRZESZYN Stara nazwa Szczebrzeszyna Od historii się zaczyna. Ze Szczebrzeszyna, starego miasta Wielka sława wyrasta. W Szczebrzeszynie zamek stary, choć drzemie pod mechem, sława królów polskiej wiary pozostała echem ! Ozdabiają go pomniki powstańców niedoli, którzy Polskę wyzwalali spod carskiej niewoli. Białe krzyże partyzantów po lasach w oddali kryją się , jak kiedyś oni co Polskę kochali. Nowe bloki i ulice jak w nowej Warszawie. Tyle słów co nie policzę o szczebrzeskiej sławie. Już nie mówię o tych wioskach co go otaczają – o tych łanach, o tych łąkach tyle piękna dają. Jakże można Cię nie kochać ? Szczebrzeska ,,Ojczyzno” Tu me serce – tu kolebka Moja Macierzyzno !

Maria Przysada

2 0 0 6 Rok był dobry dla Gminy i Miasta Szczebrzeszyn. Władze centralne dostrzegły dokonania różnych instytucji w mieście nagradzając lub wyróżniając gminę lub instytucje na jej terenie. Niżej reprodukujemy dwa najbardziej spektakularne wyróżnienia.

SZCZEBRZESZYN

2

CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

SZKOLNICTWO W SZCZEBRZESZYNIE Szczebrzeszyn ma piękną kartę w historii szkolnictwa polskiego. Rząd austriacki zamknąwszy w końcu XVIII wieku Akademię Zamojską, otworzył w Zamościu Liceum niemieckie. Założyciel Akademii, kanclerz Jan Zamoyski, podarował jej na wieczne władanie 3 folwarki. Rząd austriacki po zamknięciu Akademii zagarnął je na własność. Ordynacja Zamoyskich założyła we Wiedniu protest przeciwko temu. Sprawa załatwiona została kompromisowo: folwarki zostały przy Ordynacji lecz ta zobowiązała się utrzymywać własnym kosztem niemieckie liceum w Zamościu. Za czasów Xięstwa Warszawskiego, po zdobyciu Zamościa przez wojska polskie i przyłączeniu do Xięstwa, Zamoyscy znowu chcieli kontynuować dzieło swego wielkiego protoplasty, lecz w pierwszorzędnej wówczas twierdzy wszystkie gmachy zajęły władze wojskowe i na szkoły nie było miejsca. Wtedy to wybudowano w Szczebrzeszynie tuż nad Wieprzem 5 okazałych gmachów, w których umieszczono słynne gimnazjum imienia Zamoyskich. Przetrwało ono do 1852 roku i wtedy zostało zamknięte przez Rosjan pod błahym pozorem, jakoby profesorowie gimnazjum organizowali powstanie. Trzy gmachy zostały skonfiskowane na rzecz rządu, umieszczono w nich półk kozacki, oszacowano również wartość darowanych ongi przez Zamoyskiego dla Akademii folwarków i zażądano, by Ordynacja 5 % tej wartości 5000 rubli płaciła na rzecz Korpusu kadetów w Brześciu Litewskim. Taki smutny koniec miało wielkie dzieło trybuna ludu szlacheckiego. Przez stosunkowo krótki okres istnienia wydało gimnazjum szczebrzeszyńskie duży zastęp prawdziwych obywateli kraju, którzy później w czasach ciężkich dla Ojczyzny niemałe położyli zasługi. W czasie od skasowania Uniwersytetu Warszawskiego (9 listopada 1831 roku) Wileńskiego (w maju 1832 roku), oraz Liceum Krzemienieckiego (9 listopada 1833 roku) była to na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim jedyna szkoła o wyższym poziomie. Od zamknięcia gimnazjum Szczebrzeszyn nie posiada szkoły polskiej. Otwarto tu zaraz rządową szkołę unicką, która przetrwała do r. 1867, w którym przemianowano ją na 2-klasową rosyjską szkołę miejską. Od tego czasu Szczebrzeszyn był silnie rusyfikowany, to też usunięto ze szkoły nie tylko język polski, lecz i wykład religji katolickiej. Rusyfikacja skończyła się dopiero po wyjściu Rosjan. Wtedy, staraniem X. Andrzeja Wadowskiego i p. Heleny Boguckiej otwarto prywatną 4-o klasową szkołę ludową. Do szkoły pomimo, że pobierano opłatę za naukę, zapisało się 280 dzieci

(w roku poprzednim do bezpłatnej szkoły rosyjskiej uczęszczało 97 dzieci). W następnym roku zamieniono szkołę na publiczną. Ilość dzieci wzrosła wtedy do 380, a wśród mieszkańców Szczebrzeszyna zjawiły się żądania by rozszerzyć program nauki w szkole. Zapadła nawet odpowiednia uchwała Rady Miejskiej. Wskutek tego przy szkole otwarta klasę V-tą. Ówczesne władze szkolne okupacyjne nie zgodziły się jednak na przemianowanie szkoły na więcej klasową, gdyż według regulaminu szkolnego, szkoła musi co najmniej 3 lata czekać, by na podstawie frekwencji takie przemianowanie nastąpiło. Procz tej przeszkody zaszła i inna, mianowicie miasto nie mogło utrzymać własnym kosztem szkoły 7 –io klasowej, postanowiło od uczniów klas wyższych pobierać opłatę w wysokości 300 K. rocznie, na to znowu nie zgodziły się władze okupacyjne, motywując, że w szkole ludowej publicznej nauka musi być bezpłatną. Chcąc ominąć wszystkie te przeszkody, postanowiono otworzyć w Szczebrzeszynie prywatną 4-ro klasową Wyższą Szkołę Ludową im. Hetmana Jana Zamoyskiego, do której mogłyby wstępować dzieci po ukończeniu 5-letniej szkoły ludowej normalnej. Szkołę otwarto dnia 1 września 1917 roku. Założyciele szkoły mieli pewne wytknięte cele. Tylko takie wychowanie młodzieży może być nazwane narodowym, które daje dzieciom możność wstępowania na coraz to wyższe szczeble drabiny szkolnej, której pierwszym stopniem jest elementarz a ostatnim uniwersytet. Stworzyć takie warunki dla dzieci naszych jest naszym obowiązkiem. Zasadę tę zrozumiano w Anglii, gdzie instytucja społeczne i władze oświatowe starają się ją w życie wprowadzić. Tą również zasadą przejęta Komisja Pedagogiczna przy Stowarzyszeniu Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie wypracowała projekt szkolnictwa w przyszłej Polsce, według następującego schematu. Niestety ten piękny i bardzo demokratyczny projekt nie może być urzeczywistniony, gdyż 7-io letnia szkoła powszechna ludowa pociągnie za sobą niezwykłe koszty, na które teraz organizujące się dopiero państwo polskie zdobyć się nie będzie mogło. Na teraz , potrzebą palącą jest zakładanie jaknajwiększej ilośći szkół z kursem przynajmniej 4-o letnim, szkoły zaś 7-o letnie możnaby otwierać tylko tam, gdzie zachodzi tego rzeczywista potrzeba, n.p. po jednej na gminę. Lecz żeby 7-o letnie szkoły ludowe miały rację bytu, t.j. żeby były rzeczywiście jednym z tych szczebli, prowadzących na szczyty nauki, potrzebna jest jak najprędsza reforma szkól średnich.

CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

3

Należałoby je w pierwszym rzędzie przekształcić na 4-o klasowe gimnazja wyższe z odpowiednią zmianą programów. Trzeba również zreformować średnie szkoły zawodowe. O takich reformach w szkolnictwie Ministerstwo W.R.iO.P. myśli i projekt Komisji Pedagogicznej w życie wprowadzić powoli zamierza, jak to przedstawiciel tego Ministerstwa X. Jan Gralewski w odczycie swoim, który wygłosił w r.b. w Zamościu, zaznaczył. Założyciele Wyższej Szkoły Ludowej w Szczebrzeszynie mieli na celu wprowadzenie w życie tytułem próby projektu Komisji Pedagogicznej z tą zmianą, że szkoła ludowa jest na ogół 8-o letnią. To przedłużenie nauki elementarnej o rok spowodowane jest względami praktycznymi. Szkoła jest dalszym ciągiem 4-o letniej szkoły ludowej, ta zaś dziś nie zawsze zdoła wypełnić ramy swego programu ze względu na niejednostajną frekwencje dzieci wiejskich i co ważniejsze dzisiejszy wojenny dobór nauczycielstwa ludowego. Prócz tego szkoła ma za zadanie zdolniejszym swym uczniom zapewnić dalsze kształcenie w wyższym gimnazjum lub w średniej szkole zawodowej, dopóki zaś nie nastąpi wspomniana wyżej reforma tych szkół, program gimnazjum niższego w ramach 3 lat zamknąć się nie da. Ministerstwo W.R.iO.P. nie ogłosiło dotychczas programów szkół, więc Wyższa Szkoła Ludowa w Szczebrzeszynie musi posiłkować się programem własnym, wypracowanym stosownie do okoliczności, w jakich znajduje się obecnie szkolnictwo ludowe i średnie. Wykłada się w niej na ogół wszystkie przedmioty, wchodzące do programów gimnazjów niższych (pierwszych 4 klas) z wyjątkiem łaciny, która nie jest przedmiotem obowiązkowym, lecz zakres niektórych przedmiotów jest inny gdy idzie o to, by szkoła, stosownie do swego celu, dała jakąś zakończoną całość wykształcenia. Że szkoła taka była w Szczebrzeszynie potrzebna, świadczy fakt, że w tydzień po ogłoszeniu o zapisach, było już 116 uczniów i uczennic (szkoła jest na razie koedukacyjna. Rozrzewniające wprost były chwile gdy do klasy II-giej zapisywali się 20-o letni młodzieńcy. Gdy zwracano jednemu z nich uwagę na wiek, odpowiedział: ,, Nie chciałem uczyć się w rosyjskiej szkole, bo byłem zakwestionowany i ciągnięto mnie do cerkwi, dowiedziałem się w niej jednak, że rosyjski uczony Łomonosow zaczął uczyć się mnie więcej w moim wieku, a przecież był chlubą swego narodu.

W szkole uczy się 116 uczniów. Ze względu na miejsce zamieszkania rodziców jest dzieci: ze Szczebrzeszyna 57 z pow. Zamojskiego 51 z innych pow. Ziemi Lubelskiej 7 z Warszawy 1 Ze względu na zajęcie rodziców: włościan 21 rzemieślników 33 drobnych mieszczan 42 inteligencji 10 oficjalistów ordynackich 4 obywateli ziemskich 4 żydów 2 Szkoła mieści się w jednym z budynków byłego gimnazjum im. Zamoyskich, wynajętym od Ordynacji. Utrzymuje się z wpłat uczniowskich, wynoszących 300 K. rocznie, przyczym od opłaty całkowicie lub częściowo uwolniono 24 uczniów na ogólną sumę 4.819 K. Na przyszły rok dla zamiejscowych otwarta będzie bursa. Franciszek Przyrowski Tekst powyższy pochodzi z Kroniki Powiatu Zamojskiego Nr 11 roku 1918. Zachowana została oryginalna pisownia. R

CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

4

Regina Smoter Grzeszkiewicz Mały słownik historii Szczebrzeszyna – ciąg dalszy

Kurkiewicz Władysław Podczas powstania styczniowego dowodził "setką" powstańców szczebrzeszyńskich – 26 stycznia 1863 roku objął dowództwo nad grupą; tego samego dnia powstańcy spotkali się z załogą rosyjską w Zwierzyńcu – po wymianie strzałów wycofali się w kierunku Zamościa. Kursy Wakacyjne Prowadzone były w latach 50 – 60 XX wieku w szczebrzeszyńskim Liceum Pedagogicznym. Organizowanie Kursów miało na celu dokształcanie dorosłych reprezentujących różne zawody. Gros słuchaczy stanowili mieszkańcy okolicznych wsi; jednym z wykładowców była dr Felicja ze Szczepańskich Piwowarkowa.*) ----------------------------- *) relacja córki dr Piwowarkowej – Magdaleny z Piwowarków Kozakowej Kusy Wincenty Więzień obozu przejściowego w Zwierzyńcu, po wyzwoleniu kierownik Rozlewni Piwa i Wód Gazowanych w Szczebrzeszynie; mieszkał na Szperówce, jego pracownikiem był ostatni szczebrzeszyński Żyd – Jankiel Grojser. *) ----------------------------- *) relacje Katarzyny Książek i Bożeny Rembisz, córki Wincentego „ L ” Ladenberger Edmund Były oficer austriacki, inwalida z I wojny światowej – pracował na stanowisku buchaltera w Fabryce Kalafonii i Terpentyny na Brodach k/Szczebrzeszyna założonej przez inż. Andrzeja Waligórę. Decyzją starosty powiatu zamojskiego - Sochańskiego osadzony został w charakterze więźnia (przyczyny uwięzienia nie są znane)w radecznickim klasztorze. W okresie okupacji dzięki jego staraniom został zwolniony z więzienia na Zamku Lubelskim O. Jan Duklan Michnar z Radecznicy, gwardian i rektor Kolegium Serafickiego.

Leszczyński Leonard Przewodniczący Zarządu Szkolnego Związku Młodzieży Polskiej, absolwent Liceum Pedagogicznego. Na I Zjeździe Absolwentów wspomnianego Liceum (1952 rok) wygłosił referat na temat Zadania nauczyciela na obecnym etapie przebudowy gospodarki rolnej na wsi.

Leurĕ Adam Rysownik, litograf, w roku 1858 "rysował z natury i litografował" szczątki szczebrzeszyńskiego zamku. Fotokopia tego rysunku została zamieszczona między innymi w pracach: Katedra i jezuici w Lublinie (część II ) autorstwa ks. dr Ludwika Zalewskiego (Lublin 1947), oraz Dawny powiat szczebrzeski XIV – XVIII w – autorstwa Marii Stankowej (Warszawa 1975). Rysunek Adama Leurĕ litografowany przez J. Ceglińskiego został opublikowany również w Albumie Lubelskim z 1859 roku. Lewkowicz Beniasz Rabin szczebrzeszyński, 14 stycznia 1700 roku reprezentował swoją gminę na zjeździe rabinów z miast ordynackich w Łukowej, który odbył się z woli Gryzeldy Zamoyskiej – podskarbiny wielkiej koronnej celem ustalenia spłaty zobowiązań dłużnych (membran) wobec Żydów chełmskich i bełskich. Liceum Pedagogiczne Placówka funkcjonowała przez 22 lata – od 1 IX. 1947 – 31.VIII 1969 roku. Uczniowie Liceum pochodzili w większości z rodzin robotniczych i chłopskich z okolicznych wsi. Gros uczniów stanowiła rdzenna młodzież szczebrzeszyńska; Liceum ukończyło 1. 655 absolwentów, w tej liczbie 461 mężczyzn. Nauczyciele pracujący w szkole poza zajęciami obowiązkowymi prowadzili Kursy Rejonowe i Pedagogiczne dla Dorosłych – ukończyło je 368 osób. Lisowski (...) Urzędnik szczebrzeszyński, w roku 1830 wyjechał z rodziną do Warszawy, gdzie ścigany za działalność konspiracyjną ukrywał się pod nazwiskiem Mrozowski Cdn.

CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

5

SERDECZNIE ZAPRASZAMY DO ZAPOZNANIA SIĘ Z OFERTĄ PRODUKTOWĄ BANKU

POLECAMY duży wybór kredytów:

Tanie kredyty konsumpcyjne Kredyty mieszkaniowe (okres kredytowania do 25

lat) Kredyty obrotowe rolnicze

GWARANTUJEMY: Szybkie rozpatrzenie wniosku Uproszczone zabezpieczenie spłaty Dogodne terminy i sposoby spłaty

Szeroką gamę innych produktów: Wysokie oprocentowanie oszczędności, Rachunki oszczędnościowe, rachunki firm, rachunki

walutowe, Fundusze inwestycyjne, Najtańsze przekazy zagraniczne, Kantor (bez prowizji za wymianę walut), Niskie opłaty: Telefon TP S.A.– 1,75 Energia 1,40,

pozostałe 2,50 zł, ZUS – 3,50 zł.

GOTÓWKA NA ZAWOŁANIE !!! Sieć ponad 1000 bankomatów w Polsce. Bez problemu i bez prowizji od wypłat.

Koniecznie skorzystaj z tej oferty

Bank Spółdzielczy w Szczebrzeszynie

22-460 Szczebrzeszyn, Pl. T. Kościuszki 31, skr. poczt. 16 tel./fax (084) 6 821 119; 6 821 120

Oddział Sułów Odział Radecznica Sułów 76 ul. B. Prusa 3a 22-448 Sułów 22-463 Radecznica tel. (084) 6826 205, tel. (084) 6818 006 6826 201 6818 036 Punkt Kasowy Gorajec Zagroble 22-463 Radecznica tel. (084) 6810 010

PROFESJONALNY MONTAŻ pomiary i transport GRATIS okna drzwi żaluzje

SKŁAD FABRYCZNY

Płytki z fabryk polskich i zagranicznych Najnowsze kolekcje Liczne promocje Duży wybór Wysokie rabaty Wyprzedaż końcówek upust do 50 % Możliwość transportu

NOWO OTWARTA stacja demontażu pojazdów

Wydajemy zaświadczenia niezbędne do

wyrejestrowania pojazdu Skupujemy samochody powypadkowe BRODY MAŁE 163 tel. 0 84 6821 384

22 – 460 Szczebrzeszyn

Foto Studio EXPRESS

Leszek Kaszyca Ul. Zamojska 11

22 – 460 Szczebrzeszyn

Piotr Bartnik Właściciel

22 – 460 Szczebrzeszyn

ul. Zamojska 4

tel. 084 682 29 10 kom. 0 – 604 212 296

www.solidpb.republika.pl

Nasza działalność obejmuje:

Usługi budowlane, remontowo - inwestycyjne we wszystkich branżach w tym również w obiektach zabytkowych, Usługi stolarskie, ślusarskie i szklarskie, Handel materiałami, nawozami, węglem, Budowa pod klucz, Roboty elewacyjne, instalacyjne,

22 – 460 Szczebrzeszyn ul Boczna 72 Siedziba firmy: Brody Małe 2c

tel/fax. (0 84) 682 14 32

6

CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

SYNAGOGA W SZCZEBRZESZYNIE.

Na przybycie pierwszych Żydów do Szczebrzeszyna wskazuje to, że w roku 1507 Kahał (gminna organizacja) szczebrzeszyński uiścił podatek koronacyjny w wysokości 25 złotych. Przybycie ich zawdzięcza miasto decyzji ówczesnego właściciela Jana Amora Tarnowskiego. Żydzi, którzy osiedlili się w Szczebrzeszynie to: krawcy, stolarze, snycerze, kupcy, arendarze (dzierżawcy) i uprawiający winną latorośl. W roku 1564 w naszym mieście zamieszkiwało 90 Żydów. Ludności żydowskiej przybywało z czasem. Zaszła więc konieczność wybudowania świątyni. Taka bożnica drewniana powstała prawdopodobnie już w wieku XVI. Można z cała pewnością stwierdzić, że wzrastająca liczba ludności żydowskiej spowodowała, że Żydzi szczebrzeszyńscy zbudowali sobie przed wiekami okazałą i urodziwą świątynię. Zbudowano ją prawdopodobnie na miejscu dawnej drewnianej synagogi pod koniec XVI lub na początku XVII wieku. Zniszczona przez Kozaków w 1648 roku. Została odbudowana 1659 roku. Swój ostateczny kształt uzyskała w XVIII w. Zwraca uwagę na to ,że jest podobna do synagogi w Zamościu. Łączy je te sam typ architektury. Szczególnie podobne są sklepienia i dekoracje określane przez historyków sztuki dekoracjami typu lubelskiego. Profesor Adolf Szyszko Bohusz pisał o niej na początku lat trzydziestych:,,… Wnętrze Sali ma dekorację stosunkowo bogatą. Składają się na nią geometryczne wzory gurtów sklepiennych o profilach podobnych jak te, których użyto w kościołach szczebrzeszyńskich. Część sklepienia … nad ołtarzem, na osiach ścian bocznych i nad wejściem ma dekorację bogatszą. Schodzi ona poniżej na szlak wnęk podokiennych. Te same cechy swojskiego późnego renesansu ma ołtarz kamienny, dość zresztą grubej roboty. Znacznie subtelniej wygląda bramka przed ołtarzem, w drzewie rzeźbiona, o cechach wybitnie wschodnich. Bima (galeryjka – red.) bardzo skromna. Polichromia wnętrza podkreślająca niektóre partie sklepienia posługuje się głównie barwą niebieską” ( Abram Rok- Synagoga w Szczebrzeszynie – Foks Sztyme z 17.07.1976 r. W 1937 roku Szczebrzeszyn licz około 7 500 mieszkańców. Około połowy z nich stanowią Żydzi. Tragiczny czas II Wojny Światowej. Dzieje miasta, jego mieszkańców, zabytków zawarł w swoich dziennikach i przekazał do ogólnej wiadomości kronikarz – miejscowy lekarz Zygmunt Klukowski. Ofiarą faszystowskiego terroru padła również synagoga. W 1939 roku została spalona. Runął dach wraz ze sklepieniami. Mimo tych okropnych zniszczeń, społeczeństwo żydowskie jeszcze w roku 1940 starało się bronić swej świątyni przed okupantem, aby nie dopuścić do całkowitego zniszczenia tego zabytku.

Zygmunt Klukowski w swojej książce Zamojszczyzna 1908 – 1943, Warszawa 2007 pisze: ,,… Burmistrz Borucki powziął projekt przerobienia spalonej bóżnicy żydowskiej na kino miejskie. Sprowadził z Zamościa inż. Klimka i ten przez dwa dni robił odpowiednie pomiary i szkice. Przerażeni Żydzi, dowiedziawszy się o tym, przysłali zaraz do mnie delegację składającą, się z trzech najpoważniejszych członków kahału, prosząc o radę, co mają robić, żeby do tego nie dopuścić. Cóż im w dzisiejszych czasach mogłem poradzić? Powiedziałem, ażeby udali się do Boruckiego”. Niestety! Te wszystkie zabiegi nic nie pomogły. Sytuacja Żydów z dnia na dzień pogarszała się, aż doszło do całkowitej eksterminacji tej części społeczeństwa naszego miasta. Przez cały okres okupacji i później aż do roku 1957 niszczały także pozostałości po spalonej synagodze. W latach 1957 – 1963 budynek zrekonstruowano i zaadoptowano na miejski dom kultury. Projektantami rekonstrukcji byli Z. i J. Cydzikowie a wykonawcą Przedsiębiorstwo Konserwacji Zabytków w Warszawie. Wykonaną rekonstrukcję synagogi tak zapisano w piśmie Ochrona Zabytków z kwietnia 1967 roku:,,…Roboty objęły odtwarzanie sklepienia z lunetami nad salą oraz dach łamanego krytego gontem. Ze względów funkcjonalnych wykonano jednokondygnacjowe dobudówki na miejscu dawnych babińców i przywrócono piętrową wieżę narożną. Przeprowadzono konserwację dekoracji ścian oraz kamiennego obramowania szafy ołtarzowej. Na sklepieniach rekonstruowano dekoracje ,,typu lubelskiego”. Z zachowanych elementów tego budynku zachowały się i po restauracji można je obejrzeć: kamienna późnorenesansowa szafa ołtarzowa Aron ha Kodesz ( święta skrzynia) gdzie przechowywana była Tora, nad nią znajduje się napis wykuty w języku hebrajskim - ,,Stawiam Pana przed sobą zawsze”; na bogato zdobionych ścianach – symbole lewitów – dzban i misa, na ścianie zachodniej i północnej, a wizerunek menory (świecznika) i owoc granatu na ścianie południowej. Nie ma oczywiście bimy. Nie odrestaurowana również napisów w języku hebrajskim, które zdobiły w szczególności ścianę przy głównym wejściu. Najbardziej cały wygląd synagogi zmieniło pozbawienie jej starych babińców. Nie odrestaurowano również pierwotnej polichromii bardzo intensywnej. Powinien również zostać zrekonstruowany bardzo ważny element synagogi, jakim jest Aron Hakodesz ( szafa ołtarzowa). Trudno o jakieś stwierdzenie czy synagoga szczebrzeska została odbudowana dokładnie w kształcie pierwotnym. Wiadomo, że w porównaniu z tym co istniało przed wojną zaszły pewne zmiany. Trzeba jednak stwierdzić, że jest to obiekt ciekawy pod względem architektonicznym, godny wpisania do katalogów żydowskiej architektury sakralnej w Polsce. Mimo tych braków , o których wyżej, restaurację synagogi należy uznać za udaną. Jej delikatna renesansowa architektura i dekoracje robią duże wrażenie na turystach, szczególnie narodowości żydowskiej. Zygmunt Krasny

CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

7

Synagoga przed 1939 rokiem Synagoga obecnie

APTEKA SPOZ Sp.j. - miło - fachowo - tanio

Ul. Zamojska 40, CZYNNE

tel. (084) 6821- 061 CAŁĄ DOBĘ

MOTO CENTRUM – SKLEP MOTORYZACYJNY –

- części do wszystkich typów aut - elementy karoseryjne - oświetlenie, zderzaki - haki, tłumiki - art.. metalowe

ZAPRASZAMY!!! Szczebrzeszyn Ul. Targowa 10, obok dworca PKS Tel. (084) 6821 – 943

Franciszek Papież Pl. T. Kościuszki 32

ZNICZE – PRODUKCJA SPRZEDAŻ

INTERPAK – Opakowania

Żurawica, 22 – 470 Zwierzyniec Tel. (084) 682-24-31 Fax. (084) 682-18-34

SALON ODNOWY BIOLOGICZNEJ Maria Wajstuch

MASAŻ u PACJENTA w DOMU - klasyczny – leczniczy – częściowy – sportowy relaksacyjny - odchudzający

TAMPING MEDYCZNY Szczebrzeszyn Pl. T. Kościuszki 42

Tel. 668-408-132

CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

8

CZESŁAW BIELECKI

s. Leonarda 1916 – 1969 Urodził się 18 września 1916 roku w Zamościu. W 1933 r. rozpoczyna naukę w Szkole Rzemieślniczo – Przemysłowej w Zamościu. Po jej ukończeniu w październiku 1936r. wstąpił do służby wojskowej w I Pułku Lotniczym w Warszawie. W czasie odbywania służby wojskowej ukończył szkołę pilotażu, następnie drugą szkołę pilotażu myśliwskiego z

dyplomem i pierwszą nagrodą. Do wybuchu wojny był zawodowym pilotem wojskowym i instruktorem w szkole akrobacji w Płocku. W roku 1939 brał udział w walkach w obronie Warszawy. Dnia 13 września w czasie zmiany lotnisk dostał się do niewoli niemieckiej, gdzie przebywał do czasu wyzwolenia przez wojska amerykańskie. We wrześniu 1946r. na wezwanie rodziców wrócił do kraju. Ze względu na to, że został wyzwolony przez niewłaściwą armię miał zamknięty powrót do lotnictwa. Od marca 1947r. do czerwca 1949r. zatrudniony był w grupie pomiarowej miasta Szczebrzeszyna w charakterze technika mierniczego. Równocześnie od 1 września 1947 roku podjął pracę w charakterze nauczyciela kontraktowego w Publicznej Średniej Szkole Zawodowej w Szczebrzeszynie jako nauczyciel rysunku zawodowego i technologii drewna. W czasie swojej pracy zawodowej ukończył szereg kursów pedagogicznych podnosząc kwalifikacje zawodowe. W zawodzie nauczyciela przepracował 22 lata. Zmarł nagle w roku 1969. Został pochowany na cmentarzu w Szczebrzeszynie. Był dobrym kolegą Bronisława Pietruszyńskiego i Romana Kołodziejczyka.

JERZY PAWLAK - „WRZESIEŃ 1939-

POLSKIE ESKADRY W WOJNIE OBRONNEJ”-W-WA 1991

(Fragment)...... „ 6 września o godzinie 15.00 start na nietypowe dla zadań brygady”wymiatanie” w obszarze Kutno-Uniejów- Koło- Konin. Kpt. Frey wystawił dwa klucze: sam leciał z kpr Bieleckim i Niewiarą oraz niezmordowany Sawicz z ppor. Szmejlem i pchor. Stogą. Przed dolotem w rejon zadania napotkali wyprawę bombową kierującą się na Warszawę. Starcie nastąpiło k. Łowicza. Polacy na połatanych, poklejonych samolotach, ciągnących śmigłem niejednokrotnie pstrym od kołków (wypełnione przestrzeliny), czyli wzmocnionych „bandażem” z drutu- bez namysłu, desperacko rzucili się na ciasne kolumienki eskadr Luftwaffe. Dzięki bohaterstwu i poświęceniu garstki młodych, odważnych pilotów- bombowce szybko pozbyły się balastu, uciekając na pełnych obrotach do baz. Ale nie wszystkie! Osiem

zniszczonych samolotów Luftwaffe dopalało się w trójkącie Koło- Łowicz- Łęczyca. Z 114 Eskadry nie powrócili: pchor. Stoga i kpr. Niewiara(dołączył do jednostki w Młynowie). Efektowne zwycięstwo odniósł ppor. Szmejl: od celnej serii eksplodował Heinkel 111, oślepiając magnezjowym błyskiem i szczątkami bombowca pobliskie maszyny, nie bez wpływu na morale ich załóg”.

LEONARD BIELECKI

1884-1967

Urodził się 1 listopada 1884 r. w Szczebrzeszynie. Po ukończeniu rządowej szkoły miejskiej uczy się prywatnie. W 1906 r. kończy kurs nauczycielski w Zwierzyńcu celem urządzania tajnych szkółek w języku ojczystym. W tego rodzaju szkołach uczy

3 lata: w Szczebrzeszynie 2 lata, (1906 i 1907) i w Wywłoczce gm. Zwierzyniec(1908). Od 1909- 1913 roku pracuje w charakterze buchaltera w fabryce lasek M. Cebrykowa w Szczebrzeszynie. Równocześnie był współzałożycielem i sekretarzem Lubelskiego Towarzystwa Szerzenia Oświaty „Światło” w Szczebrzeszynie. Od 1916 powraca do pracy nauczycielskiej i pracuje bez przerwy do 1934 r. tj. do czasu przejścia w stan spoczynku. Po wojnie pracuje jako nauczyciel szkół podstawowych w okolicznych gminach. W 1938r. odznaczony odznaką honorową „ Za walkę o szkołę polską” oraz Brązowym Medalem za długoletnią Służbę.

Ziemia Zamojska- 15 luty 1921 r., artykuł- „ Z otchłani biedy na drogi szczęścia ...”

Cyt.” ... Młodzież wychowana w szkole i odpowiednio urobiona do pracy społecznej po dorośnięciu inaczej ujmuje w swoje ręce pracę twórczą około ugruntowania potęgi państwowej to też w szkole nachylajmy serca dzieciom jak kwiaty ku słońcu, szczepiąc w nie cnotę piękna, poczucie obowiązku i cześć dla tradycji”.

L. Bielecki

Nauczyciel w Potoczku

Stefan Bielecki wnuk i syn

CHRZĄSZCZ NR 3 (1)

MŁYN ZBOŻOWY s.c. G.G.D

ul Klukowskiego 21 SKŁAD OPAŁU

PRODUCENT MEBLI OGRODOWYCH ZAKŁAD PRODUKCYJNY 22-460 SZCZEBRZESZYN BRODY MAŁE 24K TEL/FAX 0048-84-6821225 www.trimex.net.pl e-mail info@trimex.net.pl -6821224

9

CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

P.P.H.U. „AGAWI” Zbigniew Wiśniewski

Ul Zamojska 9

SKLEP ZAMECZEK KOMIS RTV - AGD Ul Zamojska 72h

MAJAX Sprzedaż, naprawa RTV

Marek Jarosz

Ul. Zamojska 17

Księgarnia CHRZĄSZCZ

Jolanta Kuszpyt

Ul. Zamojska 56

Artykuły Armatury Przemysłowej Józef Wojczuk Pl T. Kościuszki 26

P. H. U. JAWOR MATERIALY BUDOWLANE Bogusław Komornik Plac mleczarni

CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

SKLEP SPOŻYWCZO - PRZEMYSŁOWY

Jacek Poznański

Ul Zamojska 5

ODDZIAŁ W SZCZEBRZESZYNIE ul Kościuszki 45

22 – 460 Szczebrzeszyn tel. (0 84) 682 15 11, 682 15 12

fax (0 84) 682 15 10 SZYBKI SERWIS KREDYTOWY

to idealne rozwiązanie finansowe, gdy chcesz zrealizować swoje potrzeby lub spełnić marzenia. Nie musisz odkładać ich na później! Naszą ofertę indywidualnie dopasujemy do Twoich oczekiwań, m.in. w zakresie terminu spłaty i formy zabezpieczenia kredytu

ZABEZPIECZENIA

Do 35 000 zł bez poręczycieli Powyżej 35 000 zł sam wybierasz dogodną

formę zabezpieczenia

ZALETY Kredyt na dowód bez zaświadczeń o dochodach – pod warunkiem terminowego spłacania wcześniej zaciągniętego kredytu.

Możliwość wyboru waluty - PLN, CHF, USD, EUR. Ubezpieczenie dające kredytobiorcy poczucie

bezpieczeństwa w przypadku utraty stałych dochodów lub innych zdarzeń losowych.

Niskie raty kredytu. Kredyt od ręki, na dowolny cel. Kredyt na spłatę zobowiązań w innych bankach. Długi okres kredytowania - aż do 8 lat! Maksymalna kwota kredytu ~ ustalana

indywidualnie dla każdego klienta. Do 35 000 zł bez poręczycieli. Dostępny również przez Internet i telefon.

10

SKLEP WIELOBRANŻOWY

Irena Kot

Ul Zamojska 36/38

SAMBUD Sp. jawna

Ul Zamojska 17

Oferujemy: - wykładziny - materiały budowlane - materiały wykończeniowe - farby i lakiery - materiały elektryczne

ALICJA Sklep Wielobranżowy

Ul. Zamojska 131

KWIACIARNIA

Anna Król Ul. Zamojska 36

DEWOCJONALIA

ZAPRASZAMY ul. Zamojska 20

11

CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

STANISŁAW KSIĄŻEK 1909 - 2007-06-06

Ostatni dowódca Armii Krajowej na Zamojszczyźnie.

Stanisław Książek urodził się w 1909 roku w Gruszce Zaporskiej na Zamojszczyźnie. W 1928 roku zdał maturę w Seminarium Pedagogicznym w Szczebrzeszynie i rozpoczął studia pedagogiczne w Warszawie. Studia ukończył w 1931 roku. Następnie ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Rozpoczyna pracę zawodową w Miejskim Gimnazjum w Warszawie. W czasie kampanii wrześniowej został ranny pod Kujbyszewem. Trafił do szpitala w Równym. Stamtąd ucieka unikając niewoli Sowieckiej. W marcu 1940 roku wrócił na Zamojszczyznę. Wstąpił do Związku Walki Zbrojnej, gdzie został oficerem wywiadu w Placówce Szczebrzeszyn,\. W czerwcu tego roku został komendantem tej placówki. Od stycznia 1943 roku objął jednocześnie obowiązki zastępcy komendanta Obwodu Zamość. We wrześniu tegoż roku został komendantem. Przyjął pseudonimy ,,Wyrwa” i,, Kolba”. Był to okres największego natężęnia pracy organizacyjnej, szkoleniowej i sabotażowej. Organizowano łączność i służbę sanitarno – medyczną. W miesiącu lipcu 1944 roku, w związku z odtwarzaniem 9 p.p. Legionów Armii Krajowej Ziemi Zamojskiej, został przeniesiony do dyspozycji ppłk Stanisława Prusa pseudonim ,,Adam”. W trakcie akcji ,,Burza” został awansowany do stopnia kapitana i pełnił funkcję szefa artylerii w Inspektoracie Zamojskim Armii Krajowej. W styczniu 1945 roku, rozkazem komendanta Okręgu Lublin, mianowany Komendantem Armii Krajowej i Wolność i Niepodległość w Tomaszowie Lubelskim. Natomiast w czerwcu tego roku został komendantem Inspektoratu Zamojskiego AK i Win. Stanisław Książek pseudonimy ,,Wyrwa” i ,,Rota” ujawnił się, wraz ze sztabem Win Okręgu Lublin w 1947 roku w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie. W 1059 roku został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa. Po roku śledztwa zwolniony.

Za działalność okupacyjną został odznaczony: Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Kawalerskim Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Został również awansowany przez Ministerstwo Obrony Narodowej do stopnia pułkownika. Wiele lat pełnił funkcję prezesa środowiska 9 p.p. Legionów Armii Krajowej Okręg Warszawa. Wielokrotnie odwiedzał nasze miasto, uczestnicząc w corocznych obchodach święta 9 p.p. AK w Zwierzyńcu. Najstarszy z trzech braci Książów: Mariana pseudonim ,,Nieuchwytny” i Antoniego pseudonim ,,Orlicz”. Pułkownik Stanisław Książek pseudonim ,,Wyrwa” zmarł w Warszawie w 2007 roku, przeżywszy 97 lat. Tomasz Książek W dniu 26 maja 2007 roku w kościele pod wezwaniem św. Mikołaja odbyła się patriotyczna uroczystość, której celem było odsłonięcie pamiątkowej tablicy poświęconej Stanisławowi Książkowi. Odprawiona została msza święta, którą celebrował ksiądz Dziekan. W uroczystości wzięli udział: towarzysze broni, rodzina, władze samorządowe, poseł na Sejm i mieszkańcy naszego miasta. Na pamiątkowej tablicy znalazły się: nota biograficzna ST. Książka oraz ideały jakie przyświecały walce – BÓG, HONOR, OJCZYZNA. Całość uroczystości odbywała się zgodnie z aforyzmem wielkiego polskiego romantyka Adama Mickiewicza ,, Walka o wolność, gdy się raz zaczyna, z krwią ojca dziedzictwem spada na syna”. Dodać należy, że w wydanej w tym roku książce Zygmunta Klukowskiego Zamojszczyzna 1918 – 1943 i 1944 – 1959 Warszawa 2007 bardzo często pojawia się pseudonim ,,Wyrwa” wraz z opisami działań prowadzonych przez Stanisława Książka. R.

12

CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

ROZMAITOŚCI Obraz - ciekawostka Wrócił z konserwacji jeden z obrazów przedstawiający Matkę Boża z Dzieciątkiem. Podziwialiśmy piękno obrazu i fachową robotę konserwatora. Najciekawsza była jednak inskrypcja pod obrazem. Inskrypcja w Języku polskim brzmi: ,,Na pamiątkę cudownego ocalenia życia Cesarza Imperatora i Jego Familii w czasie rozbicia się cesarskiego pociągu d. 17 października 1888 od parafian Szczebrzeskich Rzymsko – Katolickiego Kościoła”. Jak to się ma do drukowanego w ostatnim numerze Chrząszcza artykułu o procesie politycznym w Szczebrzeszynie w 1852 r., prosimy aby każdy z czytelników ocenił sam. Niżej zamieszczamy zdjęcie przedstawiające ten obraz. R.

Kurier Szczebrzeski

Wydanie specjalne tego druku dokumentacyjnego projektu ,,Zobaczyć niewidzialne”, pojawił się w dniu 7 czerwca 2007 roku. Miał on udokumentować trwające pół roku badania i poszukiwania uczniów Szkoły Podstawowej w Szczebrzeszynie, podczas których odkrywali oni przeszłość miasta. Praca w grupach tematycznych, zdobywanie wiadomości na temat społeczeństwa miasta, porównywanie codziennego życia mieszkańców dawniej i w czasach współczesnych, rozwoju miasta, to były tematy, które intrygowały dzieci w ciągu ostatniego półrocza. ,,Tym sposobem młodzi badacze obudzili śpiące duchy przeszłości” tak napisali autorzy tego opracowania. Dużą cześć opracowania poświęcona została Wielkim Nieobecnym naszego miasta – Żydom.

R

„Chrząszcz” – miesięcznik informacyjny Wydawca – Stowarzyszenie Przyjaciół Szczebrzeszyna Redakcja – Zygmunt Krasny, Leszek Kaszyca, Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kościuszki 1 E-mail: sps@onet.eu Projekt rysunku Chrząszcza – Agnieszka Wróbel