chrząszcz - sierpień (nr 89)

7/27/2019 Chrzszcz - Sierpie (nr 89)

1/12

NR 8 (8) SIERPIE 2013 ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACI SZCZEBRZESZYNA

Sierpie

Zaczynaj si krtsze dni, chodniejsze wieczory.Id pielgrzymki na Jasn Gr. Jeszcze przypiekai pali soce. yjemy nadziej, e bdzie jeszczedugo ciepo. Ale wieczorami jest coraz chodniej.Rano zaczynamy marzn w stopy.

Sierpie ma kolor jak ugier, jak fale zboa, jakogromny an cierniska, jak poacie piknegoaksamitu. W tej chwili kocz si niwamaszynowe. Ustaje huk silnikw, motorw,kombajnw i traktorw. Powolutku jesie kadzieswoje pitno. Ucichy piewy ptakw. Jak mwi

przysowie - ,, na witego Dominika piew ptakwzanika.

Jest 15 sierpnia. W podzice Matce Najwitszejidziemy wici zioa, zboa, trawy, owoce,warzywa i kwiaty. Dzikujemy za dorodne plony wtym roku, za szczcie i dobrodziejstwa, z ktrychdano nam skorzysta.

Sierpie to miesic wrcy dostatek na nastpny rok.Daje nadziej przetrwania do nastpnego rokuw obfitoci chleba i w dostatku.

Sierpie to czas doynek. Czas piewu,,Plon niesiemy, plon w gospodarza dom. Czasdzikowania Bogu za plony, za owocn prac,za wszystko, co nas w sierpniowe dni otacza.

ModlitwaDzikuj Ci, Boe, za to, e przeylimy z Tob towspaniae lato. Dzikuj Ci za kady dzie i za kadnoc. Za kad chwil nocy i dni. Za zboa, za owocei warzywa, za grzyby i jagody za wszystko, czymraczya si nasza dusza przez to pikne lato.

Stefania Krukowska

SZCZEBRZESZYN


2/12

2

CHRZSZCZ NR 3 (7)CHRZSZCZ NR 8 (8)

PielgrzymkaZiemi Zamojsko Hrubieszowskiej

W dniu 2 sierpnia do Szczebrzeszyna przybyapielgrzymka Ziemi Zamojsko Hrubieszowskiejzdajca do Czstochowy. W grupie,ktra przybya do naszego miasta, byo okoo 200

osb. Nastpni uczestnicy doczyli do pielgrzymkiw Szczebrzeszynie. Cz pielgrzymw nocowaaw naszym miecie, cz w Toplczy.Po rozlokowaniu si w zaprzyjanionych domach

pielgrzymi udali si do kocioa p.w. w. Katarzynyna Apel Jasnogrski.

Rankiem o godzinie 7.00 uczestnicy pielgrzymkiudali si do Toplczy, skd po Mszy witej

pielgrzymowa bd do Bigoraja i dalej a doCzstochowy.

Zgodnie z regulaminem w pielgrzymceuczestniczy moe kady, kto spenia okrelonewarunki. Niektre z nich to: akceptowa cilereligijny i rekolekcyjny charakter pielgrzymki,

pogbia swoj chrzecijask formacj i szczerymsercem poszukiwa Boga, by fizycznie

przygotowanym do codziennego przejcia okoo 30kilometrw, zachowa podczas pielgrzymkiwstrzemiliwo od picia alkoholu, palenia tytoniui uywania narkotykw, by zdyscyplinowanym,

i z pogodn cierpliwoci znosi niewygody natrasie i noclegach.R.

Sierpie 1980 jeden z kilku miesicy, ktreodcisny najwiksze pitno na historii PRL.Przeszed do historii z powodu strajkw naWybrzeu, zakoczonych zawarciem czterech

porozumie sierpniowych.W sierpniu 1980 narodzi si, trwajcy 15 miesicyokres wzgldnej wolnoci w komunistycznym

pastwie i powsta ruch robotniczy, ruch spoeczny,ktry wkrtce przeistoczy si w 10-milionowyNSZZ Solidarno.

Udzia w tym procesie miaa te elekcja papiea JanaPawa II, jego nauki, autorytet, wpyw i pielgrzymki dokraju. Okres wolnoci Polakw zakoczony zostastanem wojennym w latach 1981-1983. Sierpie 1980

by impulsem do przemian systemowych,ktre w ostatecznoci doprowadziy do upadku PRLi innych krajw demokracji ludowej z blokuwschodniego, odzyskania suwerennoci przez Polski powstania III Rzeczypospolitej.Wedug raportu MSW dostarczonego StanisawowiKani w dniu 30 sierpnia w 28 wojewdztwachstrajkowao 700 zakadw i ponad 700 tysicy

pracownikw, m.in. komunikacja miejska w 13miastach.W Stoczni Gdaskiej o godzinie 14 rozpoczy sirozmowy z komisj rzdow, po czym nastpiawstpna akceptacja czci z 21 postulatw.

Lech Wasa domaga si zakoczenia represji SBwzgldem dziaaczy opozycji, ale wicepremierJagielski zasania si niewiedz na ich temat. DecyzjMKS, wydan w drodze gosowania w sali BHP, dalszerozmowy miay rozpocz si z chwil uwolnieniawszystkich winiw politycznych.

n.

Sierpie

Znw wieczr maluje horyzont fioletem;Ja id po drogach wrd cichych rwnin,

Ju nagich. urawie witaj poet,Co je z drzew owoce, a pije ze studni...

A nozdrza orzewia i drani powietrze,Tak wiee i zimne, tak mgielnie ciche.Topolom ju kora wyziba na wietrze,Wic tul do siebie - sierpienne, liche...

askocze po doniach cieplejsze municie:To skrzyda anioa - od lat ju wielu

Wymyka si w sierpnie, by wspomnietonicie

W wieczornej mgle, rosie - i spa w kociele.

Ja w donie nabior tej ziemi - tak czarnej;Powcham, jak pachnie - nasyc pucaI nic nie napisz - zasadz tam ziarno,

Bo to jest poezja - tam w sierpniu wrc.

Carchmage


3/12

CHRZSZCZ NR 8 (8)

3

W tym numerze prezentujemy pastwu wiersze paniKrystyny Carmi z Izraela. Pani Krystyna wyjechaaz Polski 55 lat temu. Zachowaa wspaniaznajomo jzyka polskiego. Pisze wiersze tak,

jakby bawia si pikn fraz naszego jzyka.Zreszt przeczytajcie Pastwo sami.

Homo sapiens "cud" Natury...

Spojrze tylko, cuda z bajki,Bkit, niezapominajki,an pszenicy zotokosy,Ziele ki, pery rosyI konwalii biae dzwonkiPelikany i skowronkiSowikowe koncertinyZote gwiazdy, niebo sineI ptaszce trele - basy

Jodekowe srebrne lasy,Wschd ksiycaSoc zachodyCzarnoziemy, czyste wody,Air - powietrze - daje ycie,Utrzymuje wiat w rozkwicie.

Tylko czowiekWci dodaje,Wci mu czego nie dostajeGna wci za czym -

Za czym ledzi -Ga rnie (na ktrej siedzi)Wod brudni, ziemi truje-Betonowy wiat buduje...

Znikn trele, koncertinyHomo "sapiens" z twojej winy...

14. 04. 1996

Jazda

(pocieszenie dla modej gospodyni)

Po kamiennej drodze wzek sobie jedzieTurkocz mu koa tylne i na przedzie.Pdzi w deszcz i wiatry, pod soca aremczasem si ugina biedak pod ciarem;W nim:dzieci, brak grosza, prd, czynsz, ubrania,

buty do naprawy, bielizna do praniafiranki, abaur, lekcje i akwarium,(w sercu dobre chci) w gowie planetarium

Ch pjcia na lody i czasem do kina (!)figura? fryzura? manicure ! za mina

may zrobi siusiu, duy stuk kolano...Kolacja na wieczr - niadanie na ranoZnw lekarz, zakupy, szkoa i zebraniezakurzone pki, pranie, prasowaniePieluszki, garnuszki, gocie, mycie, szyciessiadki - plotuszki -Jedzie Wzek ycie ...

Jazda mj wzeczkuTocz si, tocz pogodnie -Chocia po kamieniachCzasem niewygodnieGdy dojdziesz do celu,

Nie bdzie powrotu...Umilkn melodie k twoich turkotuWic jazda! mj may !Rano i pogodnieTo nic, e ci czasami

W drodze "nie wygodnie"Beer Szewa 1961

Krystyna Carmi (Rishon le Zion, Izrael)

Bitwy i potyczki w czasiepowstania styczniowego na terenie

Zamojszczyzny.C.d. (pisownia oryginalna)

22.10.63, ek. ob. zamojski.Oddzia majora l s k i e g o, wkroczywszy

w Lubelskie, poczy si z oddziaemWa l i g r s k i e g o. Po piciu dniach ustawicznychmarszw dniem i noc, powstacy w cznej liczbie do500 ludzi, znueni na mier, zatrzymali si w lasachgociradowskich. Przeciw Waligrskiemu i lskiemuwyruszy Ogolin z 6 rotami i 2 dziaami oraz secinkozakw, a poczywszy si wieczorem 21.10.z majorem Proniewskim, wyszym z Kranika na czele

5 rot z dwoma dziaami i secin kozakw, dopadpowstacw koo ka. Wyczerpani powstacy powikszej czci spali, gdy posyszano z jednej stronystrzay armatnie nagego napadu. Zerwaa si pierwszakompania lskiego i rzucia si w tyraliery naprzd,druga posza jej z pomoc z bagnetem w rku,a za nimi formowa si oddzia. Moskale cofnli si nachwil, a druga kompania maszerowaa wci doszturmu, nie strzelajc, gdy naraz przywita j z lewegoi prawego skrzyda gsty ogie rotowy. Szybkorozwinito si prawym skrzydem w acuch

tyralierw.


4/12

4

CHRZSZCZ NR 8 (8)

Lecz gdy lski, ciko ranny, z konia spad,powsta popoch w szeregach powstaczych, ogienieprzyjacielski wzmg si, a Waligrski,w gszczach nie mogc dziaa ze swoj stra

przyboczn i reszt kawaleryi, cofn si co tchu.Prawe skrzydo zostao porwane prdem cofajcychsi bezadnie. Zaledwie trzydziestu usuchao gosudowodzcego kapitana i zatrzymawszy si, stanli zadrzewami, a cofajc si zwolna wrd cigegoostrzeliwania si, powstrzymywali jako tako naprnieprzyjaciela. W ten sposb cofali si do kordonu,zastajc tam ju pewn cz rozbitych oddziaw.Usiowania oficerw sformowania na nowooddziaw i stawienia oporu spezy na niczem i przekroczono kordon, skadajc bro Austryakom.

Rozproszone oddziay straciy przeszo 30zabitych, przeszo 40 rannych i 8 wzitych doniewoli. Ale i straty Moskali mogy by niemae,

jeeli sami si przyznaj do 2 zabitych i 11 rannych.Pod kiem polegli midzy innymi kapitanowieKlisz, Rychter, Bogdaski, Horender i FrancuzBlond; podoficerowie Dzbaski, aboklicki,Bdowski, Kaszyski; sieranci Malinowski,Stroka, Tasiski oraz szeregowcy Tyralewski,Pirazzi, Szubski, Lorenz, Czaparowskii Kuaczkowski. Wrd rannych by lski, ktrytego dnia zmar w Chwaowicach, porucznicyBiek i hr. Stadnicki, sierant Mumowskii szeregowiec Zajczkowski.

30.11.63 Huta Krzeszowska ob. zamojski.W okolicy Bigoraja kryy nad kordonemoddziaki Kozowskiego i Krysiskiego, cigane

przez kap. sztabowego Graufelda. Na jeden z takichoddziakw, liczcy 32 ludzi, napad pod HutKrzeszowsk porucznik v. Bach, wysany z Janowaz 42 dragonami dla przecicia drogi powstacomi zadawszy im powane straty, zmusi do ucieczki.1.12.63. Momoty ob. zamojski.

W odpowiedzi na nocny napad w HucieKrzeszowskiej wpadli Krysiski i Kozowskiniespodzianie nad ranem na cz owego oddziaumoskiewskiego, znajdujcego si w Momotach.Kozacy i dragoni spali po chaupach i nie mieliczasu nawet ubra si. Rzucajc bro, pierzchaliw nieadzie, straciwszy kilku zabitych, podczas gdyoddzia powstaczy wyszed bez strat.

Po tym szczliwym napadzie obaj dowdcyz ma eskort udali si do zaboru austriackiego.21.12.63 Bratoszowiec ob. zamojski.

Po kilkudniowym organizowaniu si przeszed

pukownik Lucyan Dbrowski w nocy na 21. 12.z oddziaem liczcym 78 piechoty i 11 jazdy kordonpod Kochanymi.

W oddziale tym znajdowao si niemao oficerw,jak kapitan Antoni Drkiewicz, Piro, major Babski,Grzymaa i inni. Poprzedzali oddziaek ten wiekz eskort i Krysiski w 12 koni. Z Janowai z Zaklikowa wysano rwnoczenie 2 kolumnymoskiewskie przeciw Dbrowskiemu. Ten, odszedszyw okolice Polichny, uwaa za stosowne cofn si,majc ju tylko ow garstk jazdy i 50 piechoty,gdy reszta zdya uciec, nim jeszcze nieprzyjaciel sizbliy. Gdy oddzia dotar z powrotem w poblieBratoszowca, naprzeciw Kochan, skd by wyszed,silny patrol kozacki zaatakowa powstacw, ktrzy,nie stawiajc znacznego oporu, bo tylko 6 bronio si,uciekli na terytorium austryackie.8.1.64 Krasnobrd ob. zamojski.

O wicie dnia 8 stycznia may oddzia andarmerii,22 konie pod dowdztwem widziskiego, zatrzymasi w gstym lesie pod Krasnobrodem. Wypoczwszy

cay dzie, majc si puci w gb wojewdztwa,pociga Swidziski pikiety, ale w tej chwili, gdy niewszyscy jeszcze byli na koniach, zaatakowani zostalinagle przez rot piechoty, 50 kozakw i 50 dragonw.Powstacy, odstrzeliwujc si z karabinkw,rozproszyli si w gstwinach, straciwszy 5 czy 6 ludzi

bd zabitych na miejscu, bd zmarych tego dniajeszcze. Moskale stracili 1 zabitego i 2 ranionych.Zabitych Polakw obrabowali Moskale, a rannychobdarszy do naga, porzucili na mrozie, na cmentarzu,gdzie nieszczliwi zmarli.

13.1.64. Stary Zamo ob. zamojski.Kossowski, zebrawszy nieco rozbitkw z oddziau

widziskiego Karola w Ciotuszy, krci si w 20 koni,gromadzc ochotnikw. Gdy Moskale wyruszyli przeciwniemu trzema kolumnami, rzuci si ku Chemowi, rosncwci liczebnie, powikszony pod koniec grudniaoddziaem 16 koni, ktry eskortowa pukownika(podpukownika Krysiskiego ?) do kordonuaustriackiego. Nie mogc przedrze si z 60 komiw Chemskie, wobec gstej sieci wojsk moskiewskich,ruszy, niszczc po drodze telegrafy, w Krasnostawskie,

gdzie pod Starym Zamociem zaatakowali go Moskaleod strony Zamocia w sile 80 piechoty, 60 dragonw i 36kozakw. Kossowski cofn si kusem, ale w porzdkudo lasu, podczas gdy kapitan Wadysaw Przemyski,mimo e od kilku dni by cierpicym, z kilku ludmizasania odwrt. Gdy reszta oddziau ukryta w lesie zzadrzew razia Moskali, Przemyski, obskoczony przeznieprzyjaciela, poleg po dzielnej obronie.Po pgodzinnej walce kozacy cofnli si, unoszc zesob kilka trupw i kilkunastu rannych.

Stanisaw Zieliski

Z ksiki Bitwy i potyczki 1863-1864.Rapperswil 1913

C.d.n.


5/12

5

CHRZSZCZ NR 8 (8)

Cukrownia Klemensw

Cukrownia ,,Klemensw zostaa zbudowana w1895r. przez ordynata Maurycego hr. Zamoyskiegona gruntach folwarku ordynackiego Bodaczw.Zlokalizowano j nad rzek Wieprz, na obszarze 69mrg (okoo 35 hektarw red.), przy trakcie

prowadzcym ze Szczebrzeszyna do Zamocia.Teren pod budow fabryki zosta wyznaczony

w lecie 1894 r. przez geometr Ordynacji ZamojskiejJzefa Doranta. W tyme roku zaoono fundamentyi wzniesiono mury do wysokoci parteru, a w rokunastpnym, pomimo i budowa nie bya atwa,zakoczono prace budowlane i monta urzdze,a nawet przeprowadzono pierwsz kampani.

Materiay na budow oraz maszyny i urzdzaniaprodukcyjne dowoono na plac budowy z Rejowca,odlegego o okoo 70 km, specjalnymi wozami,zaprzgnitymi w sze koni. Wozy, aby nie zapadaysi na grzskich nawierzchniach drg, wyposaone

byy w koa z obrczami szerokoci okoo 30centymetrw. Mimo to zdarzao si, e przed sam

bram fabryki furmanki grzzy po osie. Aby temuzapobiec, drogi dojazdowe do budowy byywykadane klockami i pniakami, a czciowoutwardzano je gruzem kamiennym. Naley przy tym

pamita, e szos Zamo Szczebrzeszynpobudowano dopiero w 1910 r.

Nie by to wic najlepszy wybr miejsca podbudow. Zdecydoway o tym przede wszystkimogromne zasoby drewna w pobliskich lasach,

ktre miao suy nie tylko do budowy zakadu,ale take by wykorzystywane do opalania kotwparowych.

Z tych powodw, jakkolwiek powszechnie juwykorzystywano w budownictwie beton i elazo,wikszo konstrukcji nonych zostaa wykonanaz drewna. Z kamienia wapiennego, przywoonegoz Jzefowa pod Bigorajem, pobudowano budynekgwny fabryki, magazyny, oraz domy mieszkalnew osadzie fabrycznej. Zlokalizowanie cukrowni nagrzskim terenie wymagao dodatkowychzabezpiecze. Fundamenty byy stawiane na palachwbijanych w ziemi. Tylko pod komin fabrycznytrzeba byo wbi kafarem rcznym 100 palidbowych.

Cukrownia dysponowaa wasn elektrowniwodn, wytwarzajc prd o napiciu 120 V.Zapewniaa ona moc i owietlenie dla zakadu orazosady fabrycznej.

Cukrownia zostaa zbudowana przez niemieck

firm ,,Sangerhausen. Ona te opracowaa planytechniczne i dostarczya ca aparatur. Natomiastkoty i maszyny parowe zakupiono od innej firmyniemieckiej - ,,Pauksch z Landsbergu. WyposaenieCukrowni ,,Klemensw w maszyny i urzdzenia

produkcji niemieckiej wiadczy o deniu dozbudowania nowoczesnego zakadu produkcyjnego.Przemys niemiecki w kocu XIX w. nalea bowiemdo najbardziej dynamicznie rozwijajcych siw Europie. Niemcy przodowali w przemyle rolno spoywczym, a ich cukrownictwo charakteryzowao

si nowoczesnym procesem technologicznym. Oglnykoszt budowy i wyposaenia cukrowni wynis965 996,68 rubla, w tym koszt zakupionych maszyni urzdze technicznych wynis 540 000 rubli,a wzniesienie budynkw fabrycznych kosztowao425 996,68 rubla.

W dniu 24 X 1895 r. generalny plenipotentOrdynacji Zamojskiej Otto Kubicki w Oklniku doUrzdnikw Ordynacji pisa: ,,Poniewa dnia 31

padziernika ma nastpi powicenie cukrowni,,Klemensw, byoby podane, aby w/w Panowie

(urzdnicy ZG) zechcieli przyj udzia w tym akcie,przybywszy na miejsce do cukrowni przed godzin12.00 w poudnie. Forma ubrania tuurek lub frak,krawat biay, suba za czynna lena w mundurach.

W dniu 16 XI 1895 r. dyrektor Micha Lubiskispecjalnym telegramem powiadomi instytucjecentralne o rozpoczciu pierwszej kampanii.Pne rozpoczcie produkcji niejako z gryzakadao, e wyniki pierwszej kampanii nie bdnajlepsze. Na pierwsz kampani cukrownia przyja90 478 ( 1 korzec 98,28 kg red.) korcw burakw,

z czego przerobia 84 945 ( strata wyniosa 6 %).


6/12

6

CHRZSZCZ NR 8 (8)

Podczas rozpocztej 16 XI 1895 r. pierwszejkampanii nie wszystko przebiegao zgodniez zaoeniami. Zamiast przerobi wspomniane90 478 korcw burakw w cigu 34 db

produkcyjnych ( byy one rwne dobie zegaroweji skaday si z dwch zmian po 12 godzin),cukrownia potrzebowaa na to 68 dni i 86 zmian,czyli 43 doby. Kampani zakoczono 24 I 1896 r.,redni przerb dobowy pierwszej kampaniiwynis 1 975 korcw i by daleki odzaprojektowanych zdolnoci produkcyjnychcukrowni. Podczas kampanii zuyto 3 700 sni( 1 se polski 190 cm red.) drewnaopaowego. Z przerobionych 84 975 korcw

burakw wyprodukowano 63 146 pudw cukru( 1 pud 16 kg red.), uzyskujc po potrceniu 2% na wod, rednio 30,33 funta z korca, przy

rednim procencie cukru z burakw 15,25.W produkcji Cukrownia Klemensw kierowaasi zawsze zapotrzebowaniem rynku i produkowaatylko te gatunki cukru, ktre w danym okresie byywysoko cenione i poszukiwane. Do 1900 r.w sprzeday przewaaa kostka i kryszta. W 1902r. sprzeda krysztau gwatownie spada, kosteknieznacznie obniya si, wzrs natomiast popytna rafinad, szczeglnie w gowach.

Pierwsze kroki w przygotowaniu bazysurowcowej dla Cukrowni ,,Klemensw

poczyniono ju w marcu 1894 r., czyli wczeniejni rozpoczto budow fabryki. Na probAleksandra Heczyskiego z Bortatycz generalny

plenipotent Ordynacji Zamojskiej Otto Kubickisprowadzi dla niego z Cukrowni ,,Rytwianynasiona burakw cukrowych dwu dobrychgatunkw ,,Vilmorin i ,, Klein Wanzleben.Heczyski by nie tylko pierwszym plantatorem

burakw, lecz take zaj si prowadzeniem

plantacji nasiennych tej roliny w rejonieOrdynacji Zamojskiej.

Informacje o nowo budujcej si cukrowni sprawiy,e wiosn i latem 1894 r. do Zarzdu GwnegoOrdynacji wpyno wiele ofert od cukrownii hodowcw nasion buraczanych, m. in. Z Cukrowni,,Krasiniec w guberni pockiej, Hodowli NasionBurakw G. Guski z Wierzbicy i firmy E. Kurantowskiz Kolnicy w guberni Kaliskiej.

Opracowano na podstawie ksikiCukrownia Klemensw 1984 -1994, ktrej autoramis: Jan Jachymek i Antoni Pomaraski.

C.d.n.

W miecie

Festiwal FolklorystycznyEUROFOLK'2013

W ramach XII Midzynarodowego FestiwaluFolklorystycznego EUROFOLK 2013 na rynkumiejskim w Szczebrzeszynie zaprezentoway sizespoy z Ukrainy, Serbii i Belgii. Zapraszamy doobejrzenia zdj w naszej galerii.

MDK Szczebrzeszyn


7/12

CHRZSZCZ NR 8 (8)

7

Dni Kultur ydowskiej,Katolickiej i Prawosawnej

Szczebrzeszyn 2013.

W dniach 26 28 lipca 2013 r. ju po raz piaty wSzczebrzeszynie odbyy si Dni Kultur: ydowskiej,Katolickiej i Prawosawnej. Przebieg uroczystoci

zwizanych z tymi dniami by nastpujcy:- 26 lipca b.r. dzie ydowski : wykad dr. hab.

Andrzeja Trzciskiego z Zakadu Kultury i Historiiydw UMCS w Lublinie na temat Cmentarz

ydowski w Szczebrzeszynie jako tekst kultury;promocja wydawnictw przygotowanych na obchodyDni Kultur (wiadomo niej); relacja z KonferencjiLiderw Dialogu midzy narodami ( wygosia paniMagorzata Piat); Migawki florystyczne z Izraela roliny dziko rosnce - prezentacja multimedialna Zygmunt Krasny; wystp zespou klezmerskiegoz Lublina o nazwie Berberys.

- 27 lipca b.r. dzie prawosawny: o godz. 10.00Boska liturgia w cerkwi p.w. Zanicia NajwitszejMarii Panny naboestwo odprawiane tylko razw roku; o godzinie 14.00 prezentacja wystawy ,, Tam

po majowej rosi ole po boru chodit; koncertfolklorystyczny w wykonaniu zespow: Daronosicaz Chmielewa (Biaoru), ,,arauka oraz ,,arauczkiz Sporowej (Biaoru), ,,Zaranica z Krynek(woj. Podlaskie), ,,Zemerwa z Muzeum Maej

Ojczyzny w Studziwodach (Bielsk Podlaski),Koromyso folk maszyna ze Szczebrzeszyna;o godz.19.00 wywietlone zostay filmy obrazujcekultur Biaorusinw z Podlasia i Polesia.

- 28 lipca b.r. dzie katolicki : godz. 15.00multimedialna opowie o znanych i zapomnianychwiejskich muzykantach i piewakach; godz. 17.00Msza wita w kociele p.w. w. KatarzynyAleksandryjskiej z opraw muzyczn zespou ,,Nie tendzie; godz.19.00 film p.t. ,,Nowe Imperiumw MDK.

R.

dr hab. Andrzej Trzciski

Zesp klezmerski Berberys

Zespoy Biaorusinw

Boska Liturgia - cerkiew p.w. Zanicia NMP


8/12

CHRZSZCZ NR 8 (8)

8

Nowe pozycje wydawniczedostpne w MDK

W miniony pitek, w ramach Dni Kultur, odbyasi promocja nowych pozycji wydawniczychautorstwa Reginy Smoter-Grzeszkiewicz. W PunkcieInformacji Turystycznej przy Miejskim Domu

Kultury s do nabycia: "ycie modlitewne ydw"i "Sownik narodw Biblii" w cenie 5 z oraz"Sownik Kozaczyzny" w cenie 8 z.

MDK Szczebrzeszyn

Podsumowanie projektu "ThroughThe Window" - fotorelacjaW sali widowiskowej MDK we wtorek 30 lipca b.r.odbyo si spotkanie podsumowujce projekt.

Dokumentujce je fotografie mona obejrze wnaszej galerii www.

MDK Szczebrzeszyn

Pierwszy organizator szkolnictwapowszechnego w Szczebrzeszynie.

Franciszek Przyrowski(1887 -1940)

Po ukoczeniu gimnazjum w Radomiu, posiadajczainteresowania pedagogiczne, nauk kontynuowaw Seminarium Nauczycielskimw Solcu nad Wis. Za czynny udzia w walceo polsk szko w 1905 r. zosta usunityz seminarium, na dwa miesice przed ukoczeniem.Otrzyma tzw. ,,wilczy bilet, ktry pozbawi go

prawa do dalszego ksztacenia si w pastwowychzakadach naukowych.

W 1906 r. udao mu si dosta na specjalne kursy

pedagogiczne w Warszawie, ktre miay na celuprzygotowanie nauczycieli dla szk ,,PolskiejMacierzy Szkolnej. Dziki protekcji hrabiegoMaurycego Zamoyskiego Franciszek Przyrowski poukoczeniu kursw zosta dopuszczony w 1907 r. doegzaminw nauczycielskich w Warszawskim Okrgu

Naukowym, po zdaniu ktrych dosta wiadectwoupowaniajce do nauczania w szkoach ludowych

prawo nauczania jzyka polskiego w tych szkoach.W 1907 r. obejmuje posad nauczyciela

w szecioklasowej, prywatnej szkole hrabiego

Zamoyskiego w Zwierzycu, gdzie czy swojdziaalno pedagogiczn z dziaalnoci zwizkowi spoeczn. W ten sposb zwiza si na dugie lataz Zamojszczyzn. Wiedz o szkolnictwie ludowymi zawodowym wzbogaca poprzez wycieczkizagraniczne organizowane przez TowarzystwoSzerzenia Owiaty Zawodowej. W 1914 r. zwiedziszkoy w Finlandii, Austrii i Woszech.

W 1915 r. po zajciu Zamojszczyzny przezAustri i wprowadzeniu tu autonomii galicyjskiej,zorganizowa i prowadzi w Szczebrzeszynie

Progimnazjum, a po jego likwidacji, zorganizowapierwsz czteroklasow szko podstawow,z jzykiem wykadowym polskim. By jej pierwszymkierownikiem.

By nie tylko nauczycielem i dziaaczemzwizkowym, ale take historykiem i publicyst.Pisa na tematy historyczne, szkolne, owiatowedotyczce Szczebrzeszyna i okolic. Publikowa wieleartykuw na amach prasy regionalnej, jak: Kronika

Zamojska, Kronika Powiatu Zamojskiego, i ZiemiaLubelska. Opisywa take biece wydarzenia

polityczne i kulturalno owiatowe, ktre czstoodbyway si z jego udziaem.


9/12

9

Jego twrczo publicystyczna stanowi wanyprzyczynek do poznania pocztkw historiii ksztatowania si polskiej owiaty i szkolnictwa orazrozwoju kultury na Zamojszczyniew pierwszym wierwieczu XX wieku.

W 1915 r. w powiecie zamojskim rozpoczynadziaalno Polski Zwizek Nauczycielski, w ramachktrego powstaje sekcja nauczycieli szkelementarnych pod nazw ,,Sekretariat. Pierwszym

prezesem tej organizacji by F. Przyrowski.By rwnie czonkiem utworzonego w grudniu 1916Tymczasowego Zarzdu Gwnego Zrzeszenia

Nauczycieli Polskich Szk Podstawowych.Jako ceniony dziaacz zwizkowy i dowiadczony

pedagog przystpi do organizowania sieci szkw powiecie zamojskim, jak rwnie rozmaitych

kursw doksztacajcych nauczycieli. Jednym z wieluby zorganizowany przez niego kurs w lipcu 1918 r.w Radecznicy.

W latach 1919 1925 uczy jzyka polskiegow Seminarium w Rogonie, w powiecie zamojskim,a nastpnie pracuje jako inspektor w Suwakachi Augustowie - do roku 1940, kiedy to zostajearesztowany przez Niemcw i zamordowany.

Aleksander Przysada

Od redakcji:W wielu miejscowociach naszegopowiatu, mamy do czynienia z osadnictwemniemieckim. Nasza wiedza na ten temat jest jednakdosy maa. Dlatego wanie zamiast wykadw naten temat, niej drukujemy Kontrakt umowo nasiedleniu kolonistw niemieckich w niektrychwsiach:

Wykaz miejscowoci,w ktrych nasiedlono kolonistw niemieckich namocy poniszego kontraktu.

Kolonia Biaobrzegi - 8 rodzinKolonia Brody Stare - 6 rodzinKolonia Huszczka - 8 rodzinKolonia Korchw - 9 rodzinKolonia Poskie - 8 rodzinKolonia Rogno (?) - 10 rodzinKolonia Sitaniec - 12 rodzinKolonia Zamch - 8 rodzinKolonia Ranie(?) - 5 rodzin

Za kad rodzin osiedlon w roku 1785w dobrach Ordynacji waciciele otrzymali od rzdu

austriackiego po 25 300 guldenw.

KONTRAKT

Zawarty pomidzy ordynatem Andrzejem Zamoyskimwacicielem Ordynacji Zamojskiej z jednej stronya 100 kolonistami niemieckimi majcymi bynasiedlonymi w dobrach Ordynacji, z drugiej strony.

Dnia 28 lutego 1785 roku spisany w kancelarii dbrZamoyskich w Zamociu.Kontrakt podpisali: Andrzej hrabia Zamoyski

waciciel ordynacji i F. Kolmanhuberk,kreishauptman powiatu Zamo, przedstawiciel wadzaustriackich 96 kol. Ojcw rodzin niemieckichw liczbie 100, z ktrych 4 osoby s niepimienne.

Zamojskie Dominium Ordynackie w porozumieniuz wadzami austryjackimi, majce na wzgldzie dobroordynacji, jak rwnie kolonizacji niemieckiej natutejszym terenie, postanawia nasiedli w wyej

wymienionych dobrach 100 rodzin kolonistwniemieckich i jako prawny dokument sporzdzi,za wspln zgod, niniejszy kontrakt, ktry pozatwierdzeniu przez wysokie Gubernium w Lublinietrwa bdzie na wieczne czasy.

Niej wymienione artykuy omwione i ustalonezostay przez obie umawiajce si strony: to jestAndrzeja Zamoyskiego i 100 ojcw rodzinniemieckich, przy wspudziale przedstawiciela wadzaustryjackich JWP kreishauptmana F. Kolmanhubera.

Art. 1.Ja niej podpisany waciciel Ordynacji Zamojskiej

przyjmuj do swojego Dominium 100 rodzinkolonistw niemieckich, z ktrych 90 rodzin torodziny rolnicze, 10rodzin to rodziny rzemielniczez czego: 1 rodzina to kowal, 1 stolarz, 1 ciela,1 mynarz, 1 krawiec, 1 szewc, 1 rybak, 1 pszczelarz.

Art. 2.Kada rodzina rolnicza otrzyma z DominiumOrdynacji w wyznaczonej kolonii 30 morgw ( okoo16 ha red.) jako pen gospodark roln, pod

budow zagrody przeznacza si 1 mrg na tejpowierzchni urzdzony ma by ogrd warzywnyi sad. W tych 30 morgach mieci si bdzie3 morgiki.

Art. 3.Rodzinom rzemielniczym wyznacza si 1 mrggruntu rolnego pod zagrod i ogrd, za gruntw i kityle, ile ta rodzina bdzie moga obrobi, lecz niewicej ni 15 mrg. Na wzgldzie trzeba mie to, abytaki rzemielnik nie zaniedbywa si w swoichobowizkach rzemielniczych i trudni si tylko

upraw roli. Gwnym zajciem rodzinyrzemielniczej ma by rzemioso.

CHRZSZCZ NR 8 (8)


10/12

CHRZSZCZ NR 8 (8)

10

Art. 4.Kada rodzina osiedlona w Dobrach Ordynackichotrzyma w swoim czasie , ale nie duszym jak do 2lat, wybudowany nowy dom mieszkalny z drewna,wedug planu kameralnych, skadajcy si z duego

pokoju, komory i kuchni, z piecem murowanym,

wyprowadzonym kominem na dach. Dom ma bykryty som i ma posiada podog drewnian. Oprczdomu bdzie wybudowana z drewna i kryta somstajnia na 8 sztuk byda i drewniana stodoa, krytarwnie som, na przechowywanie zboa.

Art. 5.Wymienione w art.4. budynki bd budowane nakoszt Ordynacji, jak rwnie z ordynackichmateriaw. Kady kolonista bdzie musia jedynie,z dorosymi czonkami rodziny, pomaga przy

budowie, bez adnego wynagrodzenia.

Art. 6.Gdyby budynki w najbliszej przyszoci, to jest do15 lat uytkowania, z powodu zaniedbania kolonistyulegy zniszczeniu, nowe budynki mog by

budowane na jego koszt i Ordynacja nie bdzie miaaobowizku adnej pomocy, tak w materiale jaki w robocie. Jedynie Ordynacja obowizuje si dosprzedania, po znionej cenie, materiaw

budowlanych.Art. 7.

Grunty rolne, ki i wszelkie budynki opisanew powyszych artykuach bd przydzielonekolonistom z wieczyst dzieraw.

Art. 8.Grunty orne maj by podzielone na 3 obszary,z ktrych pierwsza cz bdzie obsiana zboemzimowym, druga jarym, za trzecia kadego roku maugorowa. Z tej ostatniej czci kady kolonista nie

bdzie mia obowizku pacenia czynszu.Art. 9.

Kada nasiedlona rodzina, tak rolnicza jak

i rzemielnicza, proporcjonalnie do swych gruntwotrzyma z Ordynacji Zamojskiej, w pierwszej wionieosiedlenia 2 konie jeden waach i jedna klacz, 2woy pocigowe, 2 krowy i 1 macior. Wszystko toma by w najlepszym gatunku. Z narzdzigospodarczych i rolniczych, kada z rodzin kolonistyotrzyma z Ordynacji Zamojskiej rwnie, na ratalnspat, 1 wz kuty elazny, 1 pug elazny i 2 bronydrewniane z elaznymi zbami i elazn opat.Warto inwentarza martwego jak i ywego bdziewpisana kademu kolonicie do jego ksieczki

czynszowej i musi by zwrcona w 6 ratach w okresie6 lat, poczwszy od 1 stycznia 1791 r.

Art. 10.Powyej wymieniona liczba byda gospodarczego,ktra bdzie kademu kolonicie przydzielona,ma by w dalszym cigu gospodarowaniautrzymywana i kademu kolonicie nie bdzie wolno

bez zezwolenia Ordynacji tego byda czy trzody oraz

koni sprzedawa lub odstpowa.Art. 11.

Grunt pod ogrd i sad bdzie kademu kolonicieprzydzielony koo domu, za grunty orne i ki takblisko, jak tylko okolicznoci pozwol.

Art. 12.Dziaki gospodarcze bd kademu koloniciewymierzone przez powiatowego urzdnika wczesnwiosn 1785 roku i oddane w uytkowanieosadnikom.

Art. 13.

Gospodarstwa rolne wymierzone i oddanew uytkowanie osadnikom nie mog by dzielone aniodczane, czy czciowo sprzedane. W razie mierciojca rodziny gospodarstwo przechodzi na najstarszegosyna lub crk, ktra wyjdzie za m. Za resztadzieci ma by spacona i musi sobie szukanastpnego gospodarstwa poprzez oenek lubzampjcie. W tym wypadku chodzio spadkobiercw dorosych. Spadkobiercy nieletni,do chwili dojcia do wieku dorosego maj prawo

przebywa razem i y razem, pracowa w miarmoliwoci razem w rodzinie pozostawionej przez ichzmarego ojca. Pozostaa wdowa, o ile nie wyjdzie zam, ma prawo y w dotychczasowymgospodarstwie do mierci i spadkobierca gwny ma

j obowizek utrzyma.Art. 14.

Dla kadego osadnika bdzie zaoona ksigagruntowa, ktra ma by stale prowadzona i ma

posiada nastpujce rubryki: a/ imi i nazwiskoposiadacza gospodarstwa, b/ nazwa gruntu,

c/ klasyfikacja gruntw. Wszelkie ciaryi zobowizania cice na danym gospodarstwie majby w tej ksice wiernie zapisane. Do tej ksigi maby rwnie wpisany niniejszy kontrakt. Ktry jestpodstaw prawn dla kadej nowo zaoonej koloniii trwa ma po wieczne czasy.

C.d.n.

SentencjaWieczno, to taki czas, ktry czeka na wydarzeniaale sama si nie spieszy.

Maria Duawska


11/12

CHRZSZCZ NR 8 (8)

11

Nowoci wydawniczeBoyne J. Chopiecw pasiastej piamie,dwch chopcwi dwa wiaty. Obaj

urodzili si w tymsamym dniu,miesicu i roku, alelos traktowa ich do

pewnego czasuzupenieinaczej. Bruno, synniemieckiego oficera,yje podczas wojny,

prawie w ogle jej niedowiadczajc. Sznul,

syn ydowskiegozegarmistrza, zna

wojn od tej najgorszej, najbardziej nieludzkiejstrony. Spotkanie chopcw odbywa si na granicydwch wiatw. Wstrzsajca historia przyjani na

przekr zu szalejcej wojny.

Sonia i Alexandre Poussin ,, Afryka Trek zabior nasw niesamowit podr od przyldka Dobrej Nadziei,do Kilimandaro i od Kilimandaro do jezioraTyberiadzkiego. Tysice kilometrw przebytych

pieszo, potga nieujarzmionej przyrody.M.G. Biblioteka Publiczna

Zapraszamy

SentencjeMczyzna, ktry oddaje swj los w rce kobiety, nie

wie, jak i na co zostanie uformowany.Maria Duawska

jak spdzi wolny czas

jeli chcesz spdzi czasu woln chwilmj obywatelu mody

pjd w dzie upalny poln cieyni wsuchaj si w ttno przyrody

usid pod drzewem na mchu zielonymku ziemi nachyl swoje uchosuchaj uwanie, a wnet usyszysz

jak ziemia oddycha gucho.

I w drzew iglastych pomruk si wsuchajwpatrz si w ich szat zieloni w ich pomruku sprbuj odgadn

ich len modlitw skupion.

I popatrz uwanie swym bystrym okiema ujrzysz tam w mchu zielonymile drobnych owadw jak ziarenka makudo ycia jest stworzone.

I cho takie malutkie, niedostrzegalnea jednak porusza si i yjei na swj sposb yciem si cieszyi ttno przyrody w nim bije.

Spjrz tak znienacka, a ujrzysz jak zajcw podskokach pomkn sposzonytam jele przeskoczy zielon polandumny ze swej rogatej korony.

Posuchaj jak przepirka na cae swe gardow zocistym zbou wykrzykujemoesz by pewny, e zboe dojrzewai przepirka ludziom wiey chleb zwiastuje.

Stanisawa Flis

Bonie

Kobieta, wbrew opinii mczyzn, jest wspaniaymmatematykiem. Niezwykle umiejtnie lubi dodawa sobiewdziku, skrupulatnie odejmowa sobie lat, pomnaa

wielbicieli i szczodrze dzieli si tajemnicami.Maria Duawska


12/12

12

CHRZSZCZ NR 8 (8)

Mapa Szczebrzeszyna i najbliszych okolic z 1936r.

Chrzszcz miesicznik informacyjnyWydawca Stowarzyszenie Przyjaci SzczebrzeszynaRedakcja Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Mateusz SirkoAdres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kociuszki 1E-mail: [email protected] www.chrzaszcz.com.plProjekt rysunku Chrzszcza Monika Niechaj

chrząszcz - sierpień (nr 89)

Documents