o o

o s i e d l e

m i e s z k a n i e 1

w numerze:

B u d o w n i c t w o d r e w n i a n e

z i e r n i m 1 9 3 1

r o k 3

TREŚĆ Nr. 10 „DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE"

Budownictwo drewniane Domy drewniane Budownictwo drzewne w świe t le dzisiejszej techniki P r zypomnieć zapomniane Łuszcza rn ia ryżu w G d y n i Dom drewniany z desek Grzyb domowy . . Domek drewniany Drewniany dom mieszkalny Domy drewniane na Annopo lu

K R O N I K A

Jan Weber S tan i s ł aw Hempel

Jan Stefanowicz Tadeusz N o w a k o w s k i

* * *

S t a n i s ł a w Hernpel J. T . Jerzy Berliner i Henryk Oderfeld Piotr Lubińsk i i J. N a g a b c z y ń s k i Komitet Rozbud . Magistr. m. st. Warszawy

P r e n u m e r a t a M i e s i ę c z n i K a „ D o m , O s i e d l e , M i e s z K a n i e " w kraju: 15 Zl. r o c z n i e , 8 xl. p ó ł r o c z n i e . zagranicą 20 „ ,,

C e n a p o j e d y n c z e g o n u m e r u — xl. 1 . 5 0

C E N Y O G Ł O S Z E Ń :

C a l a s trona 300 z ł . — P ó ł . str. 150 z ł . — Ć w i a r t k a str. 80 z ł . — Ó s e m k a str. 45 z ł .

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI: WARSZAWA, KRAKOWSKIE-PRZEDMIEŚCIE 5 m. 5.

TEL. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 23.988.

B I U R O B U D O W L A N E • • • H f l B S I N Ż Y N I E R Y J N O - A R C H I T E K T . ~ S S S

M. K A M I Ń S K I I T. S T A R C Z Y Ń S K I W A R S Z A W A , U L . P O D C H O R Ą Ż Y C H - 4 3

• • • • • • • • • • • ^ • H D H I O p r a c o w u j e projekty, kosz to rysy , wykonuje b u d o w ę w i l l i d o m ó w podmie j sk i ch z zas tosowaniem m a t e r j a ł ó w nowych , specjalny dz ia ł b u d o w y d o m ó w z p u s t a k ó w ż u ż l o - ż w i r o - b e -

H H B H I H H H I H H H H ^ H H B H H M a s o w a produkc ja d o m ó w i w i l l i d r e w n i a n y c h sys temu „ K - S "

ZWIĄZEK POLSKICH FABRYK PORTLAND-CEMENTU

W A R S Z A W A , U l . C Z A C K I E G O 1 - T E L . 304-75,305-99 i 728-12

wydaje mies ięcznik „ C E M E N T " p o ś w i ę c o n y w s z e l k i m zagadnien iom z w i ą z a n y m z zas tosowaniem

II III cementu w m i e ś c i e i na w s i . P renumera ta roczna zł. 12.—

wydaje publikacje z zakresu stosowania CEMENTU. Dotychczas w y s z ł y i znajdują s ię .w handlu k s i ę g a r s k i m : 1. „ B e t o n i sposoby jego p r z y r z ą d z a n i a " . . . cena z ł . 1.— 2. „ F u n d a m e n t y be tonowe pod m a ł e b u d y n k i " . „ „ 1.— 3. „ B e t o n w zas tosowaniu do higjeny" . . . . „ „ 1.— 4. „ B e t o n o w e mosty d rogowe" „ „ 1.50 5. „ C e g ł a cementowa, jej w y r ó b i u ż y c i e " . „ „ 2.— 6. W y r o b y betonowe — c z ę ś ć I

pustak d a c h ó w k a cembrowina 1.—

N a d t o p o p u l a r n e b r o s z u r y o b e t o n i e o p r a c o w a n e s p e c ­j a l n i e d l a r o l n i k ó w .

Należność za prenumeratą i nasze wydawnictwa prosimy wpłacać na konto Nr. 19044 do P. K. O.

WszeH&ie © r g a n ń z a c f e s a m o r z ą d o w e * MóIMsi ipoiiraicz&ep sftarosttwaj, tmrzedb'' zJem= ŚKie ffia©jgak p r z y c z y n i ć dl o wzE5m©ż<£Ktiaai

rMaclhm Ibnadlowiaimegg© p r E e z ©-^gaimazowa." irsa© I&ufiirs©w ]buii<d©wir&a<c&W8s. Ib<£&©ta©wegf© i laEIadaiaie Ibetoimaairifiia. O ale ©dlim©śinie o r g a n i z a c j e zlbi©rą. imae m n i e j j aK SO st \ incnacz©w, , wyś i e s imy swegc p r e l e g e n t a R t ó r y p©piF©wg\ .dlza wylMadly i ć w i c z e n i a .

p s 3 a ! & tyczne .

Udzielamy bezpłatnie porady o stosowaniu cementu na wsi i w gospodarstwie rolnem.

T A B L E DES MATIERES ET ILLUSTRATIONS

Construction en bois — J. Weber.

475. Comparaison d'une maison en bois et en briques — la derniere exig-e

une surface batie et une cubature de l8,2o/° plus grand.

476. Exemples d'une construction en bois.

478. Maison americaine en bois datant de 1682 dans son etat actuel.

Maison en bois — S. Hempel .

479. Construction de poutres. Construction en bois au point de vue de la techniąue d'aujourd'hui. J. Stefanowicz.

480. Maison en plaques de bois.

481—2. Interieur d'une maison du prof. Einstein.

483 — 7. Divers modes de construction en bois.

488. Maisons jumelles a 4 pieces. 489. Maison a 3 pieces.

Ecoles de bois et poste de frontiere en pierre et bois — T . Nowakowski 490—2. Maison construites de planches. 493—4/5. Moulin a riz d Gdynia 496. Maison en planches S. H.

Champignon pleureur des maisons. — J. T . I Myce l ium sur une planche attaquee. I L'al terat ion du bois apres enlevement du champignon.

498. Carpophore. 499. Plans et vues d'une maison en bois de 3 pieces par Jerzy Berliner

et Henryk Oder/eld, architectes (S. A. P.). 500. Maisons d'habitation en bois par Piotr Lubiński et Jerzy Nagabczyński. 501—502. Maison en bois construites par la ville de Varsovie pour familles dólogees

Cronique 503—4. Maison en bois de chauffage. 505. Maison a soi.

50&-7-8-9. Le bois d l'Exposition de Berlin. — M . Neufeld. Systememe suedois de construction en bois. — T, T .

511. Systeme Ibo. 512—3, Plans et vue d'une maisonette. 514—5. Fondation et conduite de cheminees en beton gazeux. 516. Lotissement. 517—510. Montage, 521—523. Maison en bois a Londres. 5 2 4 - 5 2 6 . Maison en bois aux Etats (Jniss.

Dom Osiedle Mieszkanie Miesięcznik pod redakcją : Józefa Jankowskiego i Teodora Toepli tza

R o k III Paźdz ie rn ik 1931 Nr. 10

Budownictwo drewniane , c h o ć oddawna tak bardzo rozpowszechnione nie c ieszy się w Polsce dobra opinją.

W wieńcu zas ług Kazimierza Wie lk i ego w y o d r ę b n i o n e zostaje ze szcze-gó lnem p o d k r e ś l e n i e m , ż e zas t a ł Po lskę drewnianą, a zos tawi ł murowaną .

Nie umniejsza to w niczem Wie lk iego Budowniczego Polski, że d o s ł o w n i e brane zdanie to nie odpowiada prawdzie.

Kazimierz W i e l k i wzniós ł wiele murowanych kośc io łów, dziesiątki murowa­nych z a m k ó w „ku chwale k r ó l e w s t w a i ochronie jego ludnośc i" , obronnemi fortami i murami o t o c z y ł wiele miast przez siebie z a ł o ż o n y c h , w innych os t roko ły murem zastąpił , ale nie zmienił tradycyjnego, po dziś dzień jeszcze ż y w e g o sposobu zamie­szkania ludności w drewnianych chatach i dworkach.

Sprawa materjału jest w budownictwie mieszkaniowem sprawą d rugorzędną . 0 użyciu dla budowy skromnego domu mieszkalnego drzewa, kamienia czy palo­nej gliny decyduje tylko ł a t w o ś ć otrzymania w danym czasie i okol icy materjału 1 jego w z g l ę d n a t an iość . Z k a ż d e g o z tych mate r ja łów m o ż n a b u d o w a ć dobrze, a mniejsza lub w i ę k s z a t r w a ł o ś ć znajdują swój odpowiednik w różnicy ceny.

Nie m o ż e b y ć mowy o odwrocie od w s p ó ł c z e s n y c h s p o s o b ó w budowania, o z rzeczeniu się jakichkolwiek zdobyczy technicznych.

Ewolucja wsteczna nie da się niczem u z a s a d n i ć . C z y istnieje jednak ko le jność p o s t ę p u w uży tkowaniu d o s t ę p n y c h dla c z ł o ­

wieka surowych ma te r j a łów? W każdym materiale i każde j konstrukcji, opiera jące j się na w ł a ś c i w o ś c i a c h mater ja łu , możl iwym jest p o s t ę p , c z ę s t o wynikający z d o ś ­w i a d c z e ń zdobytych przy stosowaniu innych mater ja łów. Możliwem to jest i w bu­downictwie drewnianem, k t ó r e g o zagadnieniom p o ś w i ę c o n y jest numer niniejszy. Zagadnienia te są dziś aktualne w ca łym świec i e .

W y s o k i koszt kredytu, bez k t ó r e g o w dzisiejszym systemie gospodarczym o budownictwie mieszkaniowym m y ś l e ć nie m o ż n a , nakazuje s z u k a ć na j tańszych s p o s o b ó w budowy, c h o ć b y nawet kosztem t rwa łośc i .

Szybkie , c z ę s t o niespodziewanie szybkie, zmiany w sposobach życia i tech nice zamieszkania, czynią dziś postulat t rwa łośc i wkracza j ące j w setki lat, mniej ważnym. T r w a ł o ś ć taką m o ż n a b y nawet u w a ż a ć za n iepożądaną .

Zresz tą , gdy mowa o domach drewnianych nie znaczy to, by nie b u d o w a ć d o m ó w że l a z nych , lub z a p r z e s t a ć budowy d o m ó w murowanych.

Dziś bardziej niż kiedykolwiek ruch budowlany jest w Polsce jedynem wyjśc iem z ciężkiej opresji, jedynem co m o ż e p r z e c i w d z i a ł a ć bezrobociu.

Budownictwo drewniane m o ż e się p rzyczyn ić do zwiększen i a ruchu budow­lanego i do poprawy w a r u n k ó w mieszkaniowych ludności , wszystko w i ę c , co w tym kierunku b ę d z i e zrobione, u z n a ć na leży za ce lowe i p o ż ą d a n e .

Inż Jan Weber Budownictwo Drewniane'

Przy jednakowej powierzchni

użytkowej:

dom murowany

p O W . Z 8 D . 88.08 m-

kuhatura 880,80 nr'1

rys. 41S

t ( BOS j = iv i v * v - V -

t/om drewniany

pow. zab. 74.50 m-

lcubat. 745.00 m : 1

pow. zabudowa­nia i kubatura w domu murowa­nym jest o J8,2° 0

większa.

P r o b l e m b u d o w n i c t w a drewnianego pojawia s ię w odrodzonej Polsce po raz w t ó r y . P i e r w s z y raz t u ż po z a k o ń ­czonej wojnie , k i edy najistotniejszem zadaniem p a ń s t w a na po lu gospodar-czem by ła s zybka odbudowa zniszczo­nych d z i a ł a n i a m i wo jcnncmi domostw wie j sk i ch , aby jakna j rych lc j u m o ż l i w i ć p r o d u k c j ę ro lna , d rug i raz problem ten po jawia s ię obecnie w odniesieniu do taniej rozbudowy okol ic miast .

T a k j ak w ó w c z a s szybka odbudowa wsi nie do p o m y ś l e n i a by ł a inaczej an i że l i w drzewie , tak z n o w u obecnie tania rozbudowa okolic miast wydaje s ię n a j r a e j o n a l n i e j s z ą r ó w n i e ż w drze­wie . Cóż nas tak cofnę ło w p o g l ą d a c h na r o z b u d o w ę o i le chodzi o u ż y c i e m a t e r j a ł u budowlanego? Oto finanso­w a n i e m o ż n o ś ć r o z w i ą z a n i a na s z e r s z ą s k a l ę problemu taniego budownic twa murowanego.

O d dz ie s i ęc iu lat P a ń s t w o u s i ł u j e p o p r z e ć ruch budowlany d r o g ą roz­l i c z nyc h u ł a t w i e ń tak poda tkowych jak i k r e d y t o w y c h , mimo to w rezu l ­tacie obecny system rozbudowy miast s twarza mieszkania drogie, n i e d o s t ę p ­ne d la u b o ż s z y c h w a r s t w l u d n o ś c i

mie jsk ie j . — Buduje s i ę zadrogo. C z y w w i e l o p i ę t r o w y c h b lokach , czy w sk romnych domach jednorodzinnych , koszt budowy jednej ub ikac j i z u r z ą d z e n i e m w y n o s i 10.000 zł. , a c z ę s t o i w i ę c e j . W y s i ł k i r ó ż n y c h or­ganizacj i , z m i e r z a j ą c y c h do potanienia kosz tu budowy, n iewie le w is tocie ten kosz t o b n i ż y ł y . Sedno leży w tern, że budownic two murowane t rudno s i ę da­je tak z n o r m a l i z o w a ć , j ak to w budo­wn ic tw ie drewnianem jest m o ż l i w e m . o c z y w i ś c i e , ż e i domy drewniane, i n ­dywidua ln ie projektowane i budowane, k o s z t u j ą drogo, ale w ż a d n y m i n n y m systemie nie m o ż n a d o p r o w a d z i ć o s z c z ę d n o ś c i budowy w kosz tach i czasie budowy tak daleko, j ak w bu­downic twie drewnianem.

P i e r w s z y m w a r u n k i e m , aby dom dre­wniany był tani, jest pr / .edewszystkiem seryjny s p o s ó b budowy na podstawie dobrze opracowanych planów i najdo­kładniej znormalizowanych wszyst kich elementów budynku. W ó w c z a s kosz ty robocizny r e d u k u j ą s ię popro-stu t y l k o do m o n t a ż u , a czas budowy m o ż n a s k r ó c i ć do min imum.

D r u g i m w a r u n k i e m t a n i o ś c i i szyb­k o ś c i budowy jest rezygnacja z tyn­k ó w , tak z e w n ę t r z n y c h ( z r e s z t ą szko­d l i w y c h d la konse rwac j i d r z e w a ) , j a k i w e w n ę t r z n y c h , p r zy z a s t ą p i e n i u ich g o ł e m i heblowanemi ś c i a n a m i . N iema nic u c i ą ż l i w s z e g o na budowie jak tyn­k i : s trata czasu, nadmierne nagroma­dzenie w i l g o c i , us tawiczne p o p r a w k i i prucie w y k o n a n y c h j u ż t y n k ó w w okresie budowy.

N i e mniej w a ż n y m w a r u n k i e m , ta­niośc i budowy jest takie o k r e ś l e n i e w y m i a r ó w p o s z c z e g ó l n y c h d rewnianych e l e m e n t ó w , aby m o g ł y one b y ć w y k o ­nane z tanich i hand lowych sortymen­t ó w d rzewnych . Im w i ę k s z e w y m i a r y g r u b o ś c i i d ł u g o ś c i , tern d r o ż s z a k l a ­sa d rzewa .

P ro jek tanc i b u d y n k ó w drewnianych toczy l i i toczą jeszcze n ieraz d ł u g i e spory na temat, czy s t o s o w a ć s t a r ą k o n s t r u k c j ę w i e ń c o w ą , czy t e ż now-w s z ą r y g l o w ą , czy wreszc ie najstar­szą (do d z i ś w N o r w e g j i u ż y w a n ą ) s l u p o w o - o s t r o k o ł o w ą . M o j e m zdaniem

jest absolutnie obo j ę tną rzeczą , jak ie j z w y ż e j wymien ionych k o n s t r u k c j i na­l eża łoby d a ć p i e r w s z e ń s t w o . K a ż d a z nich jest dobra i da dobre rezultaty, j eże l i b ę d z i e dobrze znormal izowana , ze zna jomośc i ą w ł a ś c i w o ś c i d rzewa i jego o b r ó b k i . N a w y s t a w i e be r l i ń ­skie j w i d z i e l i ś m y w p r a w d z i e znorma­l izowane domy drewniane w y ł ą c z n i e 0 k o n s t r u k c j i ryg lowej , w y w o ł a n e to jest jednak chęcią s tosowania r ó ż n o ­rodnych m a t e r j a ł ó w z a s t ę p c z y c h do s k ł a d a n i a szkie le tu drewnianego, co wsku tek osiadania ś c i an w i e ń c o w y c h n i c m o ż l i w e m b y ł o b y w k o n s t r u k c j i w i e ń c o w e j .

P r z y k ł a d e m najdalej p o s u n i ę t e j upro­szczonej normal izac j i n iech będą domy chicagowskie j f ab ryk i d o m ó w drew­nianych „ S e a r s et R o b u c k " , *) gdzie w c a ł y m domu niema innego elementu drewnianego p r ó c z d e s k i ; k r ó t s z e lub d ł u ż s z e , w ę ż s z e lub szersze, ale tylko desk i . Nawe t w ę g a r okienny lub s lup d r z w i o w y z czopem na k o ń c u s k ł a d a s ię z 3 lub w i ę c e j desek o r ó ż n e j sze­r o k o ś c i i d ł u g o ś c i , zb i tych g w o ź d z i a ­m i , z k t ó r y c h d ł u ż s z a o d ł u g o ś ć czopu 1 w ę ż s z a o g ł ę b o k o ś ć ż ł o b u deska ś r o d k o w a , t w o r z y z a k o ń c z e n i e czopo­w e i ż ł ób w z d ł u ż s ł u p a .

J a k niezmiernie u ł a t w i o n a jest pro­dukcja p o s z c z e g ó l n y c h e l e m e n t ó w ta­kiego domu! Potrzebne są tu p r ó c z g a t r ó w t y l k o c y r k u l a r k i i heb la rk i . I jak niezmiernie ł a t w y m o n t a ż ! D e s k i i g w o ź d z i e . P r ó c z m ł o t k a i p i ł k i , po­trzebnej aby u z u p e ł n i ć z zapasowej desk i b r a k u j ą c y lub zniszczony w t ransporcie element, nie potrzeba do m o n t a ż u ż a d n e g o innego n a r z ę d z i a .

O c z y w i ś c i e domy drewniane nie są t rwale . M o ż n a ich t r w a ł o ś ć p o l e p s z y ć d o b r ą k o n s e r w a c j ą i i m p r e g n a c j ą pe ł ­ną lub t y l k o p o w i e r z c h n i o w ą , i bez­w z g l ę d n i e n a l e ż y n i e k t ó r e drewniane elementy domu i m p r e g n o w a ć choc i ażby ze w z g l ę d u na m o ż l i w o ś ć zagrzybienia domu, dachy trzeba d a w a ć o g n i o t r w a ł e , ale w k a ż d y m razie w t r w a ł o ś c i dom drewniany nie m o ż e d o r ó w n a ć muro-

•)~Patrz D. O. M. Nr. 11 r. 1930.

rys. 476. Z książki Neutry „Ameryka" dom drewniany w2-gim dniu montowania

wanemu. Py tan ie tylko, czy jest sens dzis ia j b u d o w a ć ch o c i ażb y k i l k a k r o t ­nie d r o ż s z y budynek murowany , j eże l i wymagania życ ia domowego zmienia­ją s i ę o wie l e szybcie j , n i ż tempo n i ­szczenia s ię budynku , i j eże l i popro-stu nas nie s t a ć na drogie mieszkania .

Podmie j sk ie budownic two drewniane łączy s i ę z kwes t j a r o z w i n i ę c i a dogo­dnej podmiejskie j komun ikac j i . Jest ono na s z e r s z ą s k a l ę m o ż l i w e ty lko pod z a ł o ż e n i e m , że rozbudowana bę ­dzie d o s k o n a ł a s i eć d r ó g autobusowych ł ączący ch np. W a r s z a w ę z o k a l a j ą c e m i ją lasami , w k t ó r y c h p o w s t a ł y b y ko lo -n je tanich, conajmniej 3 kro tn ie t a ń s z y c h m i e s z k a ń w postaci oddzie lnych dom­k ó w drewnianych z o g r ó d k a m i . Ot t a k i sobie skromny i tani, , lecz ł a d n y i schludny domek z ogrodem, k w i a t a m i

rys. 417

3

U l i I rys. 478. Amerykański dom drewniany (wieloro­dzinny) z r. 1682, dziś jeszcze w stanie użytkowym,

(Konrad Wachsmann)

drzewami , m o ż e r z e k ą w pob l i żu , po­ł ą c z o n y z mias tem dobrą , bardzo do­brą a r t e r j ą k o m u n i k a c j i autobusowej.

Z a w i e l k i e c i ę ż a r y powojenne d ź w i g a nasze pokolenie , aby m o g ł o s ię budo­w a ć tak drogo,, j ak to s i ę obecnie dzieje.

Z a w i e l k i e c i ę ż a r y s p a d a j ą r ó w n i e ż i na miasto w postaci potrzebnych w

m i a r ę rozwo ju miasta inwes tycyj i to c i ę ż a r ó w , r o s n ą c y c h w s tosunku zna­cznie w i ę k s z y m , an iże l i arytmetyczny wzros t l i czby m i e s z k a ń c ó w miasta .

Są i inne mo tywy . M i a s t o dz i s ic j -!sze, miasto z g i e ł k l i w e , h a ł a ś l i w e w k r z y k u , barwie i ś w i e t l e , nie daje c z ł o w i e k o w i z n u ż o n e m u i n t e n s y w n ą p racą , potrzebnego spokoju .

T r z e b a l u d z i z w i ą z a n y c h p r a c ą z miastem w y p r o w a d z i ć z ich mieszka­niami z miasta do pó l , l a s ó w i ogro­d ó w , o b r ę b z a ś samego miasta zare­z e r w o w a ć na warsz ta ty ich pracy (umy­s ł o w e j ) , b iura , u r z ę d y , sk lepy i hotele, o c z y w i ś c i e w i e l o p i ę t r o w e , budowane z muru , s ta l i , betonu i s z k ł a , a budo­w n i c t w o mieszkaniowe ze s z t u k i bu-downicze j drogiej i do tego o nigdy d o k ł a d n i e n i e o k r e ś l o n e j cenie, trzeba z a m i e n i ć na towar tani , ka ta logowy towar , o śc i s ł e j cenie dostosowanej tak do potrzeb ż y c i o w y c h jak i zdo l ­n o ś c i f inansowej k l i j en ta .

W t e d y budownic two rozwin ie s i ę , my staniemy s ię leps i i w o g ó l e b ę d z i e nam lepiej .

prof. S. Hempel Domy drewniane

D r z e w o n a l e ż y do najs tarszych ma­t e r j a ł ó w budowlanych . D o dnia dzis ie j ­szego i s tn ie ją budowle, k t ó r e prze­t r w a ł y k i l ka se t lat, z a c h o w u j ą c s ię na­dal w stanie odpowiedn im do dalsze­go u ż y t k u . B u d o w l e drewniane, j eże ­l i są n a l e ż y c i e wykonane , n a d a j ą s i ę z bardzo m a ł e m i w y j ą t k a m i , do naj­szerszego zas tosowania w budownic­twie z w y k ł e m i i n ż y n i e r s k i e m .

N i e w y m i e n i a j ą c powszechnie zna­nych w a d i zalet tego dz i a łu budo­w n i c t w a , p o d k r e ś l ę dwie zasadnicze cechy:

ujemna — p a l n o ś ć dodatnia — t a n i o ś ć . G d y b y p a l n o ś ć by ł a tak niebezpie­

czna jak t w i e r d z ą p rzec iwn icy budo­w n i c t w a drewnianego, to n a l e ż a ł o b y s ię d z i w i ć , że tyle w s i po l sk i ch , nie­jednokrotnie o zwar t em zabudowaniu , dotychczas s toi .

I s t n i e j ą d w a b o d ź c e do budowy do­

m ó w mieszka lnych : 1) brak mieszkania , 2) chęć loka ty k a p i t a ł u .

W w y p a d k u dz i a ł . an i a pobudk i pier­wsze j , zawsze m o ż e w y s t a r c z y ć bu­dynek d rewniany ; w w y p a d k u dzia­ł an ia pobudk i drugiej , lub obu jedno­c z e ś n i e , o t rzymamy budynek ognio­t r w a ł y ( K a p i t a ł dąży do maksymalne­go zabezpieczenia) .

W czasach obecnych nie m o ż e być mowy o pobudce drugiej , natomiast g ł ó d mieszkan iowy ł a t w i e j by łoby zła­godz ić , gdyby na w i e l k ą s k a l ę pozwo­lono b u d o w a ć domy n a j t a ń s z e , a w i ę c drewniane.

J e ż e l i m o ż n a s ię zgodz ić , z pewne-m i z a s t r z e ż e n i a m i , na b u d o w ę d o m ó w drewnianych , to tem bardziej m o ż n a ten rodzaj budownic twa s t o s o w a ć do stajen, g a r a ż y , koszar , u j e ż d ż a l n i , han­garów oraz w i ę k s z o ś c i m a g a z y n ó w .

4

N i ż e j u z a s a d n i a m w j a k i m s t o p n i u z a s t o s o w a n i e d r z e w a w p ł y w a na potanienie budo­w l i . P o r ó w n a n i e k o s z t u be lek s t ro­p o w y c h d r e w n i a n y c h z ż e l a z -nemi , p r z y z a ł o ż e n i u w y z y s k a ­n i a n a p r ę ż e ń d o p u s z c z a l n y c h p r z y j e d n a k o w e j r o z p i ę t o ś c i belek.

O z n a c z a m y : dla belki drewnianej:

k o s z t a 1 m 1 1 C , o b j ę t o ś ć 1 m . b i e ż ą c e g o b e l ­k i ' O momen t w y t r z y m a ł o ś c i b e l ­k i W i n a p r ę ż e n i e d o p u s z c z a l n e d l a g i ę c i a a i

dla belki żelaznej dwuleowej: k o s z t 1 k g . C L ' w a g a 1 m . b i e ż ą c e g o be l ­k i g moment w y t r z y m a ł o ś c i W a n a p r ę ż e n i e d o p u s z c z a l n e d l a g i ę c i a a 2

O t r z y m a m y : moment z g i n a j ą c y b e l k ę dre­w n i a n a

M l = W l > l moment z g i n a j ą c y b e l k ę ż e ­l a z n ą

Ma = Wa a 2 P r z y j e d n a k o w y m c i ę ż a r z e

w ł a s n y m i u ż y t e c z n y m s t r o p u n a j e d n ą b e l k ę ż e l a z n ą po­t r zeba

Ma W a o a _

M i wTal " b e l e k d r e w n -K o s z t 1 m . b i e ż ą c e g o b e l k i

ż e l a z n e j w y n o s i g . C 2

K o s z t be lek d r e w n i a n y c h z a ­s t ę p u j ą c y c h b e l k ę ż e l a z n ą na j eden me t r b i e ż ą c y be lek w y ­n o s i n . O . C l

W d rugos t ronn i e podane j ta­b l i c y z e s t a w i o n o r e z u l t a t y o b l i ­c z e ń p o r ó w n a w c z y c l i k o s z t u be­lek ż e l a z n y c h i d r e w n i a n y c h .

P r z y j m u j ą c : C l =t= 100 z ł / m : i a 1 =•= 100 kff /cm Ca = 0,65 zł kg a a = 1 2 0 0 k g / c m

W i d z i m y w z e s t a w i e n i u , i ż b e l k i d r e w n i a n e s ą 2,2 r a z y t a ń s z e o d be lek ż e l a z n y c h .

C i ę ż a r w ł a s n y s t r o p u dre­w n i a n e g o w a h a s i ę od 90 do 250 k i l o g r a m ó w na met r k w a ­d r a t o w y ( : P r z e p i s y M . R . P . : ) .

C i ę ż a r s t r o p ó w n a b e l k a c h ż e l a z n y c h z u ż y c i e m c e g i e ł l ub be tonu w a h a s i ę od 320 do 450 k g / m 2

P r z y j m u j ą c w o b u w y p a d ­k a c h o b c i ą ż e n i e u ż y t e c z n e 200 k g / m a

O t r z y m a m y c i ę ż a r c a ł k o w i t y s t r o p ó w d r e w n i a n y c h od 290 do 340 k g / m 2

s t r o p ó w o b e l k a c h ż e l a z n y c l i o d 520 do 650 k g / m -O b c i ą ż e n i e belek d r d e w n i a -

nych j e s t mn ie j s ze od obciąże­n ia be lek ż e l a z n y c h od 520 _ 1 R do 650 - g

2 9 0 " ^ 1 , 8 ~340~ ' ś r e d n i o 1,85 r a z y

U w z g l ę d n i a j ą c l e k k o ś ć s t ro­p ó w d r e w n i a n y c h o t r z y m a m y , iż w y d a t e k na b e l k i d r e w n i a ­ne jes t

2 ,2 .1 ,85 = 4.14 co 4 razy m n i e j s z y n i ż na b e l k i ż e l a z n e .

S t o s u j ą c b e l k i ż e l a z n e d ą ż y ­my do u ż y c i a d u ż y c h p r o f i l i r z a d k o r o z s t a w i o n y c h ; u z y s k u ­j emy w ten s p o s ó b o s z c z ę d ­n o ś ć na w a d z e be lek , g d y ż ze z m i a n ą w y s o k o ś c i b e l k i moment w y t r z y m a ł o ś c i s z y b c i e j s i ę z m i e n i a n i ż w a g a b e l k i (d l a be lek d w u t e o w y c h W

J — = 0.4h ł g

J a k k o l w i e k to s amo p r a w i ­d ł o jes t w a ż n e i d l a belek d r e w n i a n y c h , to j e d n a k w n i o ­sek z tego p r a w i d ł a m o ż e b y ć i n n y w o d n i e s i e n i u do belek d r e w n i a n y c h , a m i a n o w i c i e : z a ­mias t r o z s t a w i a ć b e l k i d a ł e k j -j edna od d r u g i e j , m o ż n a u ż y ć b e l k i w ą s k i e , r o z s t a w i a j ą c je w m a ł y c h o d l e g ł o ś c i a c h j e d n a o d d r u g i e j .

S ł u p y P o r ó w n a n i e k o s z t u u d ź w i ­

g u j e d n a k o w e g o c i ę ż a r u na s ł u p i e d r e w n i a n y m i ż e l a z n y m daje n a s t ę p u j ą c e r e z u l t a t y .

P r z e k r ó j s ł u p a d r e w n i a n e g o ( n i e u w z g l ę d n i a j ą c w y b o c z e -n ia : )

P w m-

800 P w tonach , 80 k g / c m a na-

p r ę ż e u i e dopuszczalne na ś c i s k a ­nie w e d ł u g p r z e p i s ó w M . R . P .

P r z e k r ó j s ł u p a ż e l a z n e g o " P

12000 O b j ę t o ś ć jednego m e t r a bie­

ż ą c e g o s ł u p a d r e w n i a n e g o P m.8

800

W a g a 1 m . b i e ż ą c e g o s lup? ż e l a z n e g o

P.7850 -i i *8 : -1 , 1 12000

(1,1 s p ó ł c z y n n i k u w z g l ę d n i a ­j ą c y n i t y i b l a c h y ) .

K o s z t 1 m. b i e ż s ł u p a d r e w ­nianego.

K i * 80P0 • 1 0 0 (,0° ima)

K o s z t 1 m . b i e ż ą c e g o s ł u p a ż e l a z n e g o

„ , P7.850

I T o o o ' 0 , 8 ( 8 ° K r - z a k K

3o.

W w y p a d k u g ę s t e g o us ta ­w i e n i a be lek u z y s k u j e m y osz­c z ę d n o ś ć p r z e z m o ż l i w o ś ć z a ­s t o s o w a n i a desek c i e ń s z y c h z a ­r ó w n o na ś l e p ą p o d ł o g ę j ak i na p o d s u l i t k ę . U ż y c i e be lek u s t a w i o n y c h w m a ł y c h o d s t ę ­pach j edna o d d r u g i e j nie daje d u ż y c h s k u p i o n y c h s i ł na ś c i a ­ny. Ś c i a n y są o b c i ą ż o n e r ó w n o ­m i e r n i e j n i ż p r z y s t rop i e o d u ż y c h b e l k a c h .

7,2 co 7

'ho

rys. 479

S t o s u n e k K ż U 7 8 5 0 . 0 . 8 . 8 0 0 K d 100.1200 ^ "

W n i o s e k : s ł u p y d r e w n i a n e k o s z t u j ą o k o ł o 7 r a z y tan ie j o d ż e l a z n y c h .

Ś c i a n y d r e w n i a n e z e w n ę t r z ­ne ( :grub. 15 cm. : ) k a l k u l u ­j ą s i ę o k o ł o d w a r a z y tan ie j od m u r o w a n y c h z c e g ł y ( :grub. 55 cm. : ) s ą p r z y t e m c iep le j sze i z n a c z n i e l ż e j s z e .

5

Rezul ta ty o b l i c z e ń p o r ó w n a w c z y c h k o s z t u be lek ż e l a z n y c h i drewnianych

Oznaczen i e be lek M2

" M ,

O

m 3

S

k *

n O . C l

koszt b e l k i

d rewn .

g. C2

koszt b e l k i

ż e l a z n e j

Ile razy b e l k i

drewniane są t a ń s z e

od ż e l a z n y c h

I N° 18 H 12

2,98 0.0216 22 6,45 14,30 2.2

I N° 20 §g 14

2,75 0,028 26

31

7,7

9,10

16,9 2,2

I '-'2 16

2,58 0,0352

26

31

7,7

9,10 20,20 2,2

I N° 24 ^ 2 4

18

2,46 0,0432 36 10,60 23,4 2.2

l : :

K o s z t budynku w s u r o w y m stanie s k ł a d a s ię z czterech zasadniczych po­z y c j i :

kosz t f u n d a m e n t ó w „ ś c i an ,, s t r o p ó w ,, dachu.

K o s z t f u n d a m e n t ó w , m i ę d z y innemi, z a l e ż y od c i ę ż a r u budynku . P o n i e w a ż budynek drewniany jest znacznie l ż e j ­szy od budynku murowanego, w i ę c

ach. J . Stefanowicz Budownictwo drzewne w

Dzis ie j sze budownic two w Polsce jest drogie. Z ł o to jest t rudnem do usu­nięc ia , p rzyczyny jego t k w i ą w samej zasadzie dzisiejszego budownic twa . G ł ó w n ą c h a r a k t e r y s t y k ą tej zasady są : pod w z g l ę d e m s y s t e m ó w w y k o n a n i a — r ę k o d z i e l n i c t w o , pod w z g l ę d e m mater­j a ł ó w i s y s t e m ó w k o n s t r u k c j i : zbyt­nia m a s y w n o ś ć .

M o ż n a m ó w i ć o potanieniu naszego budownic twa p rzy daleko i d ą c y c h dow­cipach organizacyjnych i kons t rukcy j ­nych n a j w y ż e j w granicach 5, 10, do 15 proc. j e ś l i to o b n i ż e n i e nie ma s i ę o d b y ć kosz tem j a k o ś c i .

C z y ż nie jes t—archaizmem, że po to by d a ć n a l e ż n y schron c z ł o w i e k o w i , o s ł o n i ć go od z imna i o p a d ó w , d a ć mu m o ż n o ś ć p e ł n i e n i a jego funkc j i w od-

fundamenty będą t a ń s z e n iż w budyn­k u murowanym. Ś c i a n y , s t ropy i dachy k a l k u l u j ą s i ę najtaniej w w y k o n a n i u z d rzewa .

P r z y j m u j ą c , iż kosz t budynku w su­r o w y m stanie w y n o s i 50 o/o kosz tu ca ł ­kowi tego, a o s z c z ę d n o ś ć przez zasto­sowanie d rzewa w odniesieniu do sta­nu surowego m o ż e w y n o s i ć 50°/o czy­l i o s z c z ę d n o ś ć w s tosunku do c a ł k o ­witego kosz tu budynku murowanego wynies ie o k o ł o 2 5 % .

świet le dzisiejszej techniki powiednieh w a r u n k a c h i u t r z y m a ć go w przes t rzen i na o k r e ś l o n y m pozio­mie—trzeba b u d o w a ć gmachy w a ż ą c e mi l jony k i l o g r a m ó w i p o c h ł a n i a j ą c e t y s i ą c e m. sz. m a t e r j a ł ó w budowla­nych . P r z e c i e ż g ł ó w n ą funkc ją goto­wego budynku w czasach dz is ie j szych jest s ł u ż e n i e pod w z g l ę d e m statystycz­n y m p rzedewszys tk iem samemu sobie, a dopiero w m a ł y m u ł a m k u tej funkc j i c z ł o w i e k o w i ?

N i e d o r z e c z n ą jest o k o l i c z n o ś ć , że c z ł o w i e k z a j m u j ą c y b e z p o ś r e d n i o t y l k o u ł a m e k jednego metra przes t rzeni po­trzebuje do n a l e ż y t e g o w y p e ł n i a n i a s w y c h ż y c i o w y c h s p r a w aż d z i e s i ą t k i i se tk i m e t r ó w c i e p ł e j , suchej i odpo­wiedn io zorganizowanej przes t rzeni?

Z r e s z t ą r o z w a ż a n i a p o w y ż s z e m o g ł y -

6

by nas zbyt daleko w y p r o w a d z i ć poza ramy niniejszego a r t y k u ł u . Jedno mu­s imy s t w i e r d z i ć — domy nasze są zbyt masywne i c i ężk ie , m a t e r j a ł y budowla­ne zbyt r ó ż n o r o d n e , sposoby budowa­nia zbyt skompl ikowane , a p r z e s t r z e ń w n ich jest w znacznej mierze zmarno­wana — w y n i k i e m tego jest — drogie mieszkanie .

J e d n ą z g ł ó w n y c h r a d na p o w y ż s z e niedomagania, b ę d z i e znalezienie w ł a ­ś c i w y c h , n o w y c h m a t e r j a ł ó w budowla­nych i , co zatem idzie , n o w y c h metod kons t rukcy jnych .

P i sma niemieckie o m a w i a j ą c posie­dzenie W e r k b u n d u w Sztutgarcie w r. 1928 w s p o m i n a j ą A d o l f a Loosa , k t ó ­ry m i a ł o ś w i a d c z y ć , że n iebawem bę ­dzie dokonane odkryc ie nowego, epo­kowego m a t e r j a ł u w budownic twie . N a uporczywe zapytania otoczenia, j a k i m jest ten nowy m a t e r j a ł , m ó w c a odpo­w i e d z i a ł — drzewo.

C z y w u jęc iu dzisiejszej t echnik i d rzewo jest r z e c z y w i ś c i e m a t e r j a ł e m n o w y m ?

N a czem po lega ją nowoczesne kon­s t rukcje drzewne i czem s ię one róż­nią od dawnych?

J a k i m o ż e b y ć zakres s tosowania d rzewa w budownic twie?

J a k i e m o ż n a , b u d u j ą c z d rzewa , o s i ą g n ą ć w y n i k i pod w z g l ę d e m tech­n i c z n y m i f inansowym?

Oto zagadnienia, k t ó r e zamierza oma­w i a ć niniejsze k r ó t k i e sprawozdanie .

D a w n e czasy z n a ł y d w a systemy bu­downic twa drzewnego: 1) szkie le towe (fachwerk) rozpowszechniony g ł ó w n i e w Niemczech od 15 w i e k u do c z a s ó w ostatnich i w A m e r y c e w 19 w i e k u . N a p o c z ą t k u robiono go z d ę b u , od k o ń c a 18 w i e k u j u ż z m i ę k i e g o d rzewa , zawsze jednak o w y m i a r a c h d rzewa wie lokro tn ie p r z e k r a c z a j ą c y c h w y m a ­gania s ta tys tyk i . W a d ą tego systemu by ła n i e d o s k o n a ł o ś ć m a t e r j a ł ó w w y p e ł ­n i a j ących n i e s z c z e l n o ś ć i brak n a l e ż y ­tych m a t e r j a ł ó w izo lacyjnych .

2) b lokowe ( z r ę b y ) rozpowszechnio­ne na c a ł y m n iemal ś w i e c i e od c z a s ó w najdawnie jszych w nowoczesnym bu­downic twie d r z e w n y m nie jest j u ż pra­w i e brane pod u w a g ę z powodu nad­miernego z u ż y c i a d rzewa , a przede-

w s z y s t k i e m z powodu znacznego sia­dania śc ian . D r z e w o w k i e r u n k u po­przecznym, j ak wiadomo p rzy usycha­n iu k u r c z y s ię w granicach od 6 do 8 proc.

Nowoczesne budownic two drzewne dąży w pierwszej l i n j i do w y p r a c o w a ­nia takiej metody kons t rukcyjne j , k t ó ­ra n a d a w a ł a b y s ię do w i e l k i e j , maso­wej , fabrycznej p rodukc j i o b j e k t ó w bu­dowlanych , do s k r ó c e n i a t rwan ia mon­t a ż u na p lacu do min imum. J e d n y m s ł o w e m do p r z e k s z t a ł c e n i a r ó ż n o r o d ­nej r z e m i e ś l n i c z o - r ę k o d z i e l n i c z e j budo­w y na z n o r m a l i z o w a n ą , fabryczno-war-s z t a t o w ą p r o d u k c j ę .

P r z e s u w a j ą c w i ę k s z ą c z ę ś ć r o b ó t bu­dowlanych z placu na f a b r y k ę , m o ż e ­my u n i e z a l e ż n i ć s ię z u p e ł n i e od sezonu bud. i s k r ó c i ć czas budowy do m i ­n imum.

C a ł y rok w inna t r w a ć p rodukc ja e l e m e n t ó w na fabryce. N a p lacu budo­w y wznoszenie f u n d a m e n t ó w i budowa p i w n i c w sezonie — m o n t a ż d o m ó w w dowolnej porze r o k u .

O c z y w i ś c i e mam tu na m y ś l i budo­w ę na sucho, to zn. t a k i system kon ­s t rukc j i , k t ó r y poza robotami funda-mentowemi, w y k l u c z a u ż y w a n i e wap­na, zapraw, t y n k ó w i w o g ó l e w o d y w j a k i e j k o l w i e k postaci .

Poza m o ż l i w o ś c i ą budowania nieza­l eżn i e od pory r o k u — u s u n i ę c i e wo­dy z budowy daje jeszcze inną cenną zdobycz —' brak w i l g o c i na budynku . Z a r ó w n o w czasie budowy i w y k a ń ­czania — co pozwala na wykonan ie s t o l a r k i bez poprawek i dopasowywa­nia na miejscu. J a k r ó w n i e ż po zbudo­w a n i u — d o m jest suchy — do u ż y t k u n i e z w ł o c z n e g o .

J e d n o l i t o ś ć m a t e r j a ł u — d r z e w a daje d a l e k o i d ą c e m o ż l i w o ś c i i u ł a t w i e n i a p rzy rozbudowie nowoczesnego w n ę ­t rza rys . 481-2 jest k r o k i e m n a p r z ó d na drodze do r o z w o j u wbudowanego umeblowania .

T r w a ł o ś ć b u d y n k ó w drzewnych , acz­k o l w i e k mniejsza od masywnych , jed­nak w z u p e ł n o ś c i w y s t a r c z a j ą c a , — przekracza życ ie k i l k u p o k o l e ń . Jes t ona nawet za le t ą p r zy ewentualnej przebudowie , lub znoszeniu b u d o w l i .

W a r t o ś ć termiczna normalnie skon­struowanej ( ś c i a n y drzewnej p rzekra­cza o 20 do 30 proc. w a r t o ś ć 55 cm. ś c i a n y murowanej .

P o d w z g l ę d e m akus tycznym lekk ie kons t rukcje drzewne b u d z ą pewne w ą t ­p l i w o ś c i . W a d y te jednak, z a r ó w n o w s tosunku do d ź w i ę k ó w powie t rznych , jak o d g ł o s u w s t r z ą ś n i e ń ł a t w o daje s ię u s u n ą ć przy w ł a ś c i w e j i celowej kons t rukc j i .

N a j w a ż n i e j s z y m bodaj argumentem p r z e m a w i a j ą c y m za s tosowaniem no­woczesnego budownic twa drzewnego jest jego t a n i o ś ć . Jeden metr k w . 55 cm. ś c i a n y murowanej kosztuje z obu­s t ronnym tynk iem o k o ł o 40 — 42 zł . Cena z a ś odpowiednio skonst ruowanej ś c i a n y drewnianej nie p rzekroczy 17— 18 z ł .

Da leko jednak z n a c z n i e j s z ą o szczęd ­n o ś ć m o ż n a u z y s k a ć przy s tosowaniu racjonalnej , drewnianej kons t rukc j i w e w n ę t r z n e j .

D l a p r z y k ł a d u p o r ó w n a j m y cenę ma­sywnego s t ropu z izolacją , sufitem, i ś l epą p o d ł o g ą lub jastrychem lecz bez posadzk i , w y n o s z ą c ą o k o ł o 40 z ł . za 1 m 2 z ceną r ó w n o w a r t o ś c i o w e g o , no­woczesnego s t ropu drewnianego nie-p r z e k r a c z a j ą c e g o 12 z ł .

T a n i e j r ó w n i e ż w y p a d a j ą i inne ele­menty budowy, j ako to ś c i a n k i , schody i t. d.

N a j m n i e j s z ą o s z c z ę d n o ś ć d a d z ą sto­l a r k a i instalacje — t y l k o r ó ż n i c ę k o s z t ó w ł a t w i e j s z e g o m o n t a ż u .

N a z a k o ń c z e n i e tego w y l i c z e n i a za­let — dodajmy w y s o k ą w a r t o ś ć p la­s tyczną , j a k ą m o ż e p o s i a d a ć dobrze p r z e m y ś l a n y budynek drewniany , spe­cyf iczny u rok m a t e r j a ł u , l e k k o ś ć i ele­gancja kons t rukc j i , (rys. 480, 481,482).

P o m i j a j ą c s p o s ó b z r ę b o w y , nowo­czesne p r z e m y s ł o w e budownic two drzewne zna t rzy zasadnicze systemy k o n s t r u k c j i d rewniane j :

1) S z k i e l e t o w a w i ą z a n a (rys. 483) 2) „ deskowa (rys 484) 3) P ł y t o w a (rys. 486, 487, 480) Sys tem p i e r w s z y rys . 483 p o l e g a j ą c y

na s k ł a d a n i u na miejscu budowy p r z y r ż n i ę t e j i o d w i ą z a n e j w warsz ta ­cie k a n t ó w k i , s t a n o w i ą c e j zasadniczy szkie le t kons t rukcy jny — jest w ł a ś c i -

rys. 480 Domek płytowy proj. arch. Scharoun Wrocław.

w i c udoskona lonym i s tatycznie prze-k o n t r o l o w a n y m fachwerk iem lat daw­nych. Z a s a d n i c z ą jego w a d ą jest wią­zanie z a r ó w n o g ó r n e j , j ak i dolnej kon ­dygnacj i r amami i podwa l inami pod-t r z y m u j ą c e m i be lk i s t ropowe i ś c i a n y . Daje to w w y n i k u k i l k a p a s ó w pozio­mych o ł ą c z n e j g r u b o ś c i o k o ł o 50—60 cm. co p rzy 8 proc. s iadaniu daje szko­d l iwe skracanie s ię w y s o k o ś c i

budynku o k o ł o 5 c m . D r u g ą w a d ą są d o ś ć skompl ikowane w i ą z a n i a , w y m a g a j ą c e do s k ł a d a n i a szk ie le tu r o b o t n i k ó w o d o ś ć wysok ie j k w a l i f i k a c j i . W i ą z a n i a te i w r ę b y os ł ab i a j ą znacznie m a t e r j a ł , p o w o d u j ą c k o n i e c z n o ś ć niepotrzebnego zapasu w c z ę ś c i a c h nie w c i ę t y c h .

W a d tych nie posiada system dru­g i — deskowo-szk ie le towy rys . 485. R o z ­powszechniony g ł ó w n i e w A m e r y c t P ó ł n o c n e j , s to i ten system dzis ia j n ic bez p o w o d ó w na p i e r w s z y m miejscu. Daje on w n a j w y ż s z y m s topniu możl i ­w o ś ć ekonomicznego i planowego bu­dowania , pozwa la na d a l e k o i d ą c e w y ­korzys tanie technicznych w ł a ś c i w o ś c i m a t e r j a ł u . 1 co n a j w a ż n i e j s z e daje n a j w i ę k s z ą s w o b o d ę i n a j w i ę k s z e moż l i w o ś c i w k s z t a ł t o w a n i u w e w n ę t r z n e j przes t rzeni b u d y n k ó w . Śc iany tworze szkielet z desek rozs tawionych piono­w o od d o ł u do g ó r y budynku co 40 do 60 cm. zgodnie z w y n i k i e m ob l i czeń s ta tycznych. R ó w n i e ż g ę s t o są rozsta­wione deskowe be lk i s t ropowe. Z a ­miast s k o m p l i k o w a n y c h w i ą z a ń wszys t ­k i e częśc i kons t rukcyjne są mocowane poprostu na g w ó ź d ź . Sza lowanie śc i an i s t r o p ó w pracuje statycznie ł ączn ie ze szkie le tem. P rzekro je d rzewa grub­sze ponad 5 cm. są wyk luczone , gru­b o ś ć desek s tosowanych w b u d o w l i sp rowadza s ię do trzech g r u b o ś c i 50 mm., 20 mm. i 12 mm. P r z y u m i e j ę t ­n y m projekcie w s z y s t k i e w y m i a r y d łu ­gośc i m o g ą być znormal izowane i mon­t a ż gotowego m a t e r j a ł u na budowie uproszczony do ostatecznych granic .

T r z e c i wreszc ie s p o s ó b , budownic two p ł y t o w e (rys. 486, 487, 488) charak­teryzuje s ię tem, że ś c i a n y two­rzą s i ę ze z ł o ż o n y c h pojedynczych ram, s t a n o w i ą c y c h j e d n o s t k ę z k t ó ­rej m o ż e b y ć u ł o ż o n y t a k i lub inny objekt budowlany . O d r ó ż n i a ­my ramy p e ł n e okienne i d r z w i o w e . Sys t em ten dąży do przenies ienia pra­wie c a ł e j budowy do warsz ta tu i os iąg­n ięc ie przez to n a j w y ż s z e j d o k ł a d n o ś c i . Sys tem ten m o ż e d a ć d o s k o n a ł e w y ­n i k i , p r zy d a l e k o i d ą c e j idus t r j a l i zac j i masowego w y r o b u d o m ó w drewnia­nych .

R e a s u n u j ą c p o w y ż s z e w y w o d y do­chodzimy do w n i o s k u , że nowoczesne budownic two drzewne posiada n a s t ę ­p u j ą c e zalety:

ryś. 483

Sposób szkiele towy wiązani]

rys. 484

sposób zrębowy

rys. 485

Sposób szkiele towy deskowy

Rys. 486. Sposób płytowy

\ . L e k k o ś ć kons t rukc j i . 2. Daje n a j t a ń s z ą ś c i a n ę i n a j t a ń ­

szy strop. 3. Zabezpiecza c iep ło . 4. Daje m o ż l i w o ś ć u n i e z a l e ż n i e n i a

s ię od sezonu budowlanego. 5. U m o ż l i w i a m a s o w ą p r o d u k c j ę

w a r s z t a t o w ą . (i. M o ż e b y ć s tosowanym do ca ł e j

budowy lub ty lko do kons t rukc j i w e w n ę t r z n e j i w y k o ń c z e n i a .

D l a z i l u s t rowan ia ze s t rony finanso­wej budownic twa drzewnego p o d a j ę tutaj d w a p r z y k ł a d y : Domek szerego­w y 3-pokojowy i domek b l i źn i aczy 4 pokoje z halem.

K o s z t a budowy drewnianych dom­k ó w z o s t a ł y ska lku lowane na podsta­w i e bardzo d o k ł a d n y c h w y l i c z e ń z u w z g l ę d n i e n i e m ostatnich konjunktur .

D l a p o r ó w n a n i a obl iczono kosz t bu­dowy d o m k ó w o tej samej powie rzchn i u ż y t e c z n e j m i e s z k a ń p rzy z w y k ł y m budowaniu ( ś c i a n y zewn. 55 cm. stro­py 30 cm.). J a k o p r z e c i ę t n y kosz t jednego metra s z e ś c i e n n e g o komplet­nie w y k o ń c z o n e g o murowanego domku p r z y j ę t o 75 z ł .

I D o m e k 3 p o k . o p o w i e r z c h n i u i y t . 1 0 0 - 4 m . K - w .

Z d rzewa 368. — nvs M u r o w a n y 396, — m'<

K o s z t robot bud . . . . 14.000.—

n . inst. . . . 5.500.—

K o s z t r o b ó t bud . . . . 24.200.— „ „ inst. . . . 5.500.—

Razem 19.500.— R a z e m 29.700.—

II D o m e k 4- p o k . I k a l l ' e m o p o w i e r z c h n i u ż y t . 1 0 9 m . k - w .

Z d rzewa 412.5 — m 8 Murowany 468 — m i i

K o s z t r o b ó t b u d . . . • . 17.000.— » inst. . . . 6.000.—

K o s z t r a b ó t b u d . . . . 29.000.— inst. . . 6.000.—

Razem 23.000.— Razem 35.000.—

arch. T. Nowakowski

Przypomnieć zapomniane

rys. 490 Szkoła im. J. Piłsudskiego w Le- rys. 491 Strażnica K. O. P. waczach — drewniana proj. arch. T. Nowa- kamień z drzewem, proj.

kowski arch. T. Nowakowski

rys. 492 Szkoła im. Piłsudskiego w Lewaczach drewniana proj. arch. T. i owakowski

Ciężk i k r y z y s mieszkan iowy z m u s i ł l u d z i do szukania najszybszego, nieza­l e ż n e g o od pory roku , i zmian tempe­ra tury , sposobu budowania , a w parze z n i m idący k r y z y s f inansowy — w y s u ­nął p rzedewszys tk iem z a s a d ę t a n i o ś c i . W y p r ó b o w a w s z y w s z y s t k i e d o m o r o s ł e czy impor towane namias tk i — nieza­wodne w laborator jach, a c z ę s t o za ła ­m u j ą c e s ię w z e t k n i ę c i u z życ iem, przy­pomniano sobie, że p r z e c i e ż P o l s k a by­ła k i e d y ś d r e w n i a n ą i że nienajgorsze to by ły czasy. Rzucono h a s ł o budo­w n i c t w a drewnianego, z a c z ę t o przypo­m i n a ć d ł u g o w i e c z n o n o ś ć k o ś c i o ł ó w drewnianych i bóżn ic , t r w a ł o ś ć i przy-t u l n o ś ć dawnych po l sk i ch d w o r ó w i c i ep ło , mimo ic l i p r y m i t y w n o ś c i , c h a ł u p w ł o ś c i a ń s k i c h . P rzypomniano to sobie w s z y s t k o w p o r ę , bo p r z y k ł a d o w e bu­dowle , mimo ż n i w a wojny , s t e r c z ą zwy-c i ę z k o na c a ł y m obszarze R z p l i t e j . Go­rzej jednak z p rzypomnieniem sobie te­go, co z g i n ę ł o z pokoleniem budowni ­czych , w z n o s z ą c y c h ó w c z e s n ą P o l s k ę d r e w n i a n ą . W zapomnienie p o s z ł o do­ś w i a d c z e n i e setek p o k o l e ń — nie t y l k o b u d u j ą c y c h z d rzewa , ale u m i e j ą c y c h z t y m budulcem się o b c h o d z i ć , dobie­r a ć , p r z y g o t o w y w a ć , a co n a j w a ż n i e j ­sze, k o n s e r w o w a ć go, przez racjonal­ny i u m i e j ę t n y s p o s ó b zamieszk iwa­nia d rewnianych b u d o w l i . —

O s t r o ż n i e p o d c h o d z i ć t rzeba do rze­czy — by nie w y g l ą d a ć potem jak ł y k z „ k o n t u s z o w e g o b rac twa" , co g w o l /

wskrzeszen ia t r adyc j i na rodowych w d z i e w a ł kontusz , ale r o z r y w a ł w y ­loty na k l a m k a c h i p o t y k a ł s ię bezrad­nie o w ł a s n ą k a r a b e l ę .

W i e m y p rawie wszyscy , że P o l s k a ma ogromne bogactwa w lasach tak p a ń s t w o w y c h , jak i p rywa tnych — ale nie k a ż d y w i e m o ż e o tem, że o nic chyba w Polsce nie jest tak t rudno, jak o suchy budulec. K a ż d a i lo ść drze­w a w y c i ę t a , jest natychmiast konsumo­wana przez rynek, mimo, że s i ę m ó w i 0 zastoju budowlanym. D r z e w o to z p e w n o ś c i ą nie jest n igdzie magazyno­wane i suszone, bo na to niema dzis iaj czasu i p i e n i ę d z y ale natych­miast jest u ż y t e w p r z e m y ś l e budo­w l a n y m . Jeden t y l k o c h ł o p p o l s k i , m i ­mowoln ie , p r z e c h o w a ł t r a d y c j ę dawne­go budownic twa drzewnego. W a r u n k a ­m i zmuszony gromadz i m a t e r j a ł powo­l i , c a ł e m i n ieraz la tami , n i m p r z y s t ą p i do budowy domu, a w y b u d o w a w s z y z wysuszonego matcr ja lu , nie spieszy s ię z t ynkowan iem.

Z w a ż y w s z y to w s z y s t k o , nie w y ­starczy p r z y p o m n i e ć jak s ię b u d o w a ł o . D a w n e d o ś w i a d c z e n i a u z u p e ł n i o n e dz i ­s ie jszą t e c h n i k ą i chemją , d a ć dopie­ro m o ż e odpowiednie w y n i k i .

L a s y w Po l sce r o s n ą na s z e r o k o ś c i p r awie 5-ciu s topni geograficznych — na miejscach suchych i m o k r a d ł a c h — na p iaskach i czarnoziemiu , w n i z i ­nach i na w y s o k i c h s tokach K a r p a t 1 T a t r . W rozmai tych w a r u n k a c h , ten

11

sam gatunek d rzewa r o ś n i e inaczej — szybciej lub powoln ie j s ię r o z w i j a , a przez to samo i z w a r t o ś ć s ło j a posia­da inną. Są okol ice gdzie j u ż z samego podglebia z a r a ż o n e g o drobnoustrojami — przychodz i d rzewo chore — z gó­ry predystynowane do grzyba . Pos ia ­danie d o k ł a d n y c h w i a d o m o ś c i , j ak ie okol ice są z a r a ż o n e i z j a k i c h oko l i c pochodzi nasz budulec, jest p ie rwszo­r z ę d n e g o znaczenia. W ł a d z e p a ń s t w o ­we powinny jaknajspieszniej w y d a ć m a p ę l e śną P o l s k i z odpowiedniemi zaznaczeniami na ten temat, d rzewo budulcowe b ę d ą c e w hand lu powinno być znaczone z j ak i ch l a s ó w pochodzi .

W y b r a n e w lesie d rzewo budulcowe powinno b y ć ś c i n a n e w odpowiednie j porze r o k u t. j . w czasie gdy w pniu jego najmniej k r ą ż y s o k ó w . Dz i s i a j w handlu coraz częśc i e j s ł y s z y s ię pyta­nie — czy drzewo jest z imowego czy letniego cięcia — pytanie takie samo m ó w i za siebie. D r z e w o w e w ł a ś c i w y m czasie ś c i ę t e powinno p rzed u ż y c i e m n a l e ż y c i e p r z e s c h n ą ć . D a j ą c za p rzy­k ł a d y stare, czasami k i l k u w i e k o w e bu­dowie zapomina s ię i le to lat budulec przeznaczony na ich wznoszenie , l eża ł p i e c z o ł o w i c i e ochraniany pod szopami i s u s z y ł s ię d o k ł a d n i e — drzewo nie p ę k a ł o , a tem samem nie w n i k a ł a pęk ­n i ę c i a m i do z r ę b u w o d a , a za nią za­r a z k i c h o r o b o t w ó r c z e d rzewa . D z i s i a j d rzewo c z ę s t o w p r o s t z l asu idzie na z r ę b a p i ły w tar takach t n ą c y c h mater­ja ł s to l a r sk i lepią s ię od s o k ó w ; tro­ciny nie syp ią s ię mąką , lecz k a w a ł a s ię wi lgo tnemi p ł a t a m i . T u j u ż zaczyna s ię ś m i e r ć domu, tu jest g ł ó w n a w y ­t w ó r n i a g r z y w a , tego n a j w i ę k s z e g o po­za ogniem w r o g a d rwnian j b u d o w l i .

Dobran ie i odpowiednie wysuszenie budulca nie jest jeszcze w s z y s t k i e m , co n a l e ż a ł o dla naszego domu drewnia­nego u c z y n i ć . T a k j ak z gorszego ma-t e r j a ł u nawet nie bardzo suchego przez racjonalne u ż y c i e go i zabezpieczenie m o ż n a s t w o r z y ć t r w a ł ą b u d o w l ę , tak z drugiej s t rony m o ż n a z g ó r y s k a z a ć na s z y b k i koniec budynek, pos tawiony z materjalu pod k a ż d y m w z g l ę d e m w y ­borowego — gdy n i e w ł a ś c i w i e mater-j a ł u tego u ż y j e m y , nie zabezpieczyw­

szy go od ujemnych w p ł y w ó w ze­w n ą t r z , a czasami i z w e w n ą t r z . P a ­m i ę t a ć trzeba że d rzewo jest materja-łem organicznym i mus i „ o d d y c h a ć " — a na jzdrowsze b ie rwiono n a r a ż a n e na s t a ł e zaciekania m o ż e s ię s t a ć rozsad-n ik i em grzyba dla c a ł e g o budynku .

W s z e l k i e s t y k i d rzewa z c z ę ś c i a m i raurowanemi budynku , czy to ceglanc-mi i kamiennemi , czy t eż betonowemi, m u s z ą b y ć starannie od n ich i z o l o w a . ne. Izo lac ją m o ż e być papa lub t eż to­rowanie i impregnowanie odpowiednie e l e m e n t ó w drewnianych s t y k a j ą c y c h s ię z murami .

S p o s ó b zamieszk iwania budynku drewnianego nie jest r zeczą obo ję tną . P a m i ę t a ć r ó w n i e ż n a l e ż y , że na co po­z w o l i ć sobie m o ż n a w sposobie konser­w a c j i domu murowanego b y w a c z ę s t o z a b ó j s t w e m dla d rewniaka . Zaniedba­nie czasowe domu murowanego m o ż n a w y r ó w n a ć w drug im i t rzec im r o k u — w domu d rewnianym m o ż e to poc iąg­nąć za sobą o p ł a k a n e s k u t k i i niepo­wetowane szkody .

P r z e d oddawaniem do u ż y t k u d o m ó w drewnianych , n a l e ż y u ł o ż y ć d o k ł a d n e regulaminy i przepisy — do s tosowa­nia k t ó r y c h m i e s z k a ń c y by l iby bez­w z g l ę d n i e o b o w i ą z a n i . W wolne j j u ż Polsce wykonano p r z e s z ł o 600,000 m-s z ś c . drewnianych b u d o w l i , k t ó r y c h by­ł em autorem. W ł o s y m i na g ł o w i e d ę b a s t a w a ł y , gdy o b j e ż d ż a j ą c , j u ż s k o ń c z o ­ne i z a m i e s z k a ł e budynk i , w i d z i a ł e m jak ludzie , c z ę s t o nie przez złą w o l ę , ale przez n i e ś w i a d o m o ś ć , r o b i l i wszys t ­ko , by budynek p r ę d z e j , czy p ó ź n i e j z n i s z c z a ł z u p e ł n i e , s t o s u j ą c np. mycie p o d ł ó g — sposobem przysp ieszonym, k t ó r y polega! na laniu c a ł e m i k u b ł a m i w o d y na p o d ł o g i i u ł a t w i a n i u s p ł y w a ­nia jej szparami , albo n ie rzadko spec­jalnie dowiercanemi o tworami — w p r z e s t r z e ń p o d p o d l o g o w ą — nie zasta­n a w i a j ą c s ię z u p e ł n i e co s i ę z nią tam dalej dzieje, j a k i e m i drogami z budyn­k u w y c i e k a i j ak ie n iepowetowane spustoszenia w n i m szerzy, albo t eż do-m u r o w y w u j ą c p i e c y k i czy kuchenk i , wpros t do drewnianych śc ian z blasza-nemi k o m i n k a m i pryepuszczanemi przez drewniane kons t rukc je , w b r e w

przepisom budzwlanym, o k r e ś l a j ą c y m izolacje i o d l e g ł o ś c i p r z e w o d ó w ognio­w y c h i d y m o w y c h od częśc i drewnia­nych kons t rukc j i budynku . W ten spo­s ó b lokator u ł a t w i a opanowanie domu drewnianego przez d w ó c h n a j w i ę k ­szych jego w r o g ó w — grzyb i og ień .

Racjonaln ie pos tawiony i dobrze u t rzymany dom drewniany ma w s z e l k i e szanse t r w a ł o ś c i . A l e gdy s i ły w y ż s z e nie p o z w a l a j ą na konsekwentne przeprowadzenie w s z y s t k i c h zasad rac­jonalnej budowy i gdy twarda koniecz­n o ś ć nie p o z w o l i na nie jedno? T o co? czy sp rawa przegrana? nie koniecz­nie! K a ż d ą c h o r o b ę , m o ż n a z w a l ­czać l eka r s twem, a s ł a b o ś ć o s ł o n i ć pancerzem. T u w pomoc p rzychodz i nam chemja. Istnieje ca ły szereg spo­s o b ó w impregnowania tak p rzec iw grzy-b o w i jak i p o ż a r o w i . N i e d a w n o by l i ś ­my ś w i a d k a m i c i ekawych p r ó b doko­nanych przez P o l s k ą F a b r y k ę Che­miczną „ Z a g o ż d z o n " , pod egidą M i ­n is ters twa R o b ó t Pub l i cznych w obec­nośc i k i l k u d z i e s i ę c i u p rzeds tawic ie l i Ins tytucj i R z ą d o w y c h , K o m u n a l n y c h , fachowych i s p o ł e c z n y c h . W y n i k i , s twierdzone pro tokularn ie przez

w s z y s t k i c h obecnych nie z a w i o d ł y o c z e k i w a ń .

W i ę c j a k ż e — b u d o w a ć czy nie bu­d o w a ć z d rzewa? Bez wahan ia odpo­w i e m na to pytanie: T a k b u d o w a ć ! Pewne kategorje b u d o w l i b u d o w a ć w drzewie m o ż e m y i mus imy tak ze w z g l ę d u na n i e k r ę p o w a n i e nas po­r a m i roku , jak i na w z g l ę d n ą t a n i o ś ć m a t e r j a ł u i jego p o w s z e c h n o ś ć , ale p a m i ę t a j m y , że nie zawsze k to m a ł o p ł ac i , to tanio kupuje, a przedewszyst -k iem, niech n iekwest jonowana j a k o ś ć m a t e r j a ł u idzie w sforze z jego o b r ó b ­ką f a c h o w ą i dobrem w i ą z a n i e m — i n iech — budynek dobrze postawiony, z dobrego m a t e r j a ł u , idz ie w dobre, ś w i a d o m e , tego co o t r zymują , r ę c e .

T a k , jak medycyna dzis ie jsza—wra­ca c z ę s t o do l u d o w y c h ś r o d k ó w lecz­n iczych — tak i budownic two drzewne mus i z n a ć nie t y l k o Glogera , Matlakow­skiego, K . M o k l o w s k i e g o czy W i t k i e ­w i c z a , ale mus i s i ę g n ą ć po zapomnia­ną w i e d z ę do c ieś l i z Podka rpac i a i , , p l o t n i k ó w " wschodnich k r e s ó w P o l ­s k i .

Łuszczarnia ryżu w Gdyni

rys. 493

B u d o w a P o r t u w G d y n i p r z y s p i e s z y ł a decy­z j ę s t w o r z e n i a ł u s z c z a r n i r y ż u . W c e l u u z y ­s k a n i a d l a naszego k r a j u o d p o w i e d n i e j p o z y ­c j i w tej d z i e d z i n i e h a n d l u ś w i a t o w e g o , zade­c y d o w a n o w y b u d o w a ć p r z y B a s e n i e M a r s z a ł ­k a P i ł s u d s k i e g o t a k i z a k ł a d p r z e m y s ł o w y od ­

p o w i a d a j ą c y n a j n o w s z y m w y m o g o m techn icz ­n y m b u d o w y i u r z ą d z e ń ł u s z c z a r ń r y ż o w y c h .

Z a k ł a d p o ł o ż o n y jes t p r z y N a b r z e ż u I n d y j -s k i e m i s k ł a d a s i ę z b u d y n k u ł u s z c z a r n i z p r z y l e g a j ą c ą p a k o w n i ą , z m a g a z y n u m a n i p u ­lacy jnego , o r a z 2 m a g a z y n ó w k a ż d y o d ł u g .

13

tka m/lmmy.

— —

rys. 494

70 mt r . i s z e r o k o ś c i 60 mt r . D o K o m p l e t u n a l e ż y da le j b u d y n e k w a r s z t a t o w y , u m y w a l n i a , budynek d l a t r a n s f o r m a t o r ó w i g ł ó w n e j ta ­b l i c y r o z d z i e l c z e j , b u d y n e k a d m i n i s t r a c y j n y , p o r t j e r n i a , m a g a z y n na o l i w y , o r a z budynek m i e s z c z ą c y m i e s z k a n i a m a j s t r ó w i d o z o r c ó w m a g a z y n o w y c h . Ł u s z c z a r n i a ,

Jes t to n o w o c z e s n y b u d y n e k na b e t o n o w y c h fundamentach o ś c i a n a c h z e w n ę t r z n y c h w y k o ­nanych z c e g i e ł . W e w n ę t r z n a k o n s t r u k c j a n o ś ­na w y k o n a n ą z o s t a ł a z ż e l - b e t o n u i p r z e d s t a ­w i a n o v u m na p o l u b u d o w y ł u s z c z a r n i m ł y ­n ó w . C e l e m u m o ż l i w i a n i a u l o k o w a n i a l i c z n y c h do p r z e r ó b k i r y ż u p o t r z e b n y c h m a s z y n , w y k o ­nano 6 k o n d y g n a c y j o w y s o k o ś c i 4 mt r . P o ­s z c z e g ó l n e p i ę t r a ł u s z c z a r n i p o ł ą c z o n e s ą ze s o b ą 2-ma k l a t k a m i s c h o d o w e m i o schodach b e t o n o w y c h , z k t ó r y c h jedna k l a t k a s c h o d o w a u m i e s z c z o n ą jest w p r z y b u d ó w c e g ł ó w n e g o bu­d y n k u u s t a w i o n o c e l ę s i l o s o w ą ż e l - b e t o n o w ą o t w a r t y m b a l k o n e m z w n ę t r z e m b u d y n k u . T e r n samem s t w o r z o n o p r z e p i s a n ą k l a t k ę s c h o d o w ą p o ż a r o w ą .

P o s z c z e g ó l n e m a s z y n y z m o n t o w a n e są w p r o s t na w e w n ę t r z n e j k o n s t r u k c j i n o ś n e j . S p e c j a l n i e p o d k r e ś l i ć n a l e ż y , ż e w e w n ą t r z g ł ó w n e g o bu­d y n k u u s t a w i o n o c e l ę s i l s o w ą ż e l - b e t o n o w ą o p o j e m n o ś c i 90.000 k g . r y ż u s u r o w e g o . M a g a z y n y .

M a g a z y n y w y k o n a n o w d w ó c h e tapach . W r . 1928 w y b u d o w a n o p i e r w s z ą h a l ę 70 mt r . d ł u g , 60 m t r . s ze r . C e l e m u z y s k a n i a m o ż l i w i e d u ż o w o l n e j p o w i e r z c h n i z a s t o s o w a n o s p e c j a l ­ną k o n s t r u k c j ę d a c h o w ą , k t ó r a na c a ł e j s ze ro ­k o ś c i m a g a z y n u (60 m t r . ) , o r a z na c a ł e j d ł u ­

g o ś c i (70 mtr . ) p o d p a r t ą jes t t y l k o 6-ma s ł u ­p a m i . P r z y w y k o n a n i u d rug ie j p o ł o w y maga­z y n u w s z e r o k o ś c i 60 mt r . i d ł u g o ś c i 70 mt r . w r. 1929 z a s t o s o w a n o r ó w n i e ż d o s k o n a ł ą k o n s t r u k c j ę d a c h o w ą spec ja ln i e do u k ł a d a n i a t o w a r ó w w w y s o k i c h sz tap laeh . M a g a z y n y po­ł ą c z o n e s ą z. ł u s z c z a r n i a p r z e z t a ś m ę t r a n s p o r ­t o w ą z m o n t o w a n ą w k a n a l e w z d ł u ż os i h a l m a g a z y n o w y c h .

W s z y s t k i e b u d y n k i t w o r z ą c e k o m p l e k s ł u s z ­c z a r n i r y ż u w G d y n i s p o c z y w a j ą t ak j a k i budynek w ł a ś c i w e j ł u s z c z a r n i na fundamen­tach b e t o n o w y c h .

B u d o w ę r o z p o c z ę t o d n i a 10.X.27. i m i m o os t re j z i m y p r o w a d z o n o robo ty b u d o w l a n e bez p r z e r w y i u r u c h o m i o n o z a k ł a d j u ż w d n i u 1.Y.28. W s z e l k i e m a t e r j a ł y b u d o w l a n e s p r o w a ­dzono na mie jsce b u d o w y w p i e r w s z y c h mie ­s i ą c a c h f u r m a n k a m i , p ó ź n i e j k o r z y s t a n o z w m i ę d z y c z a s i e w y b u d o w a n e j b o c z n i c y k o l e j o w e j . P r z y b u d o w i e z a s t o s o w a n o t y l k o m a t e r j a ł y k r a j o w e i to na j lepsze j j a k o ś c i .

W c e l u n a d a n i a c a ł e m u k o m p l e k s o w i w y ­g l ą d u es te tycznego z a d e c y d o w a n o w y k o n a ć m u r y z e w n ę t r z n e ozdobn ie . E f e k t ten u z y s k a n o p r z e z z a s t o s o w a n i e p o z i o m y c h s e k c y j u t r z y m a ­nych w k o l o r a c h c z e r w o n y m i b i a ł y m . Z a k ł a d p r z e d s t a w i a s i ę t ak p o d w z g l ę d e m rozplano­wania, j a k i p o d w z g l ę d e m z e w n ę t r z n e g o w y ­g l ą d u w z o r o w o i s t a n o w i j e d n ą z c h a r a k t e r y s ­t y c z n y c h b u d o w l i m i a s t a i p o r t u G d y n i a .

Ł u s z c z a r n i a w y p o s a ż o n a jes t w na j l epsze u r z ą d z e n i e . W s z y s t k i e m a s z y n y p o r u s z a n e s ą z a p o m o c ą e l e k t r y c z n o ś c i , p r z y c z e m energ j i d o s t a r c z a P o m o r s k a K r a j o w a E l e k t r o w n i a G r ó d e k . D o s t a r c z o n y p r ą d p r z e t w a r z a s i ę w e

14

w ł a s n e j s t a c j i t r a n s f o r m a t o r o w e j o m o c y 640 K V A na po t rzebne do r u c h u m o t o r ó w e l e k t r y c z ­nych n a p i ę c i e . T e c h n i c z n e u p o s a ż e n i e z a k ł a d u z e z w a l a na p r z e r ó b k ę 500 t o n s u r o w c a na d o b ę . D z i ę k i n o w o c z e s n y m u r z ą d z e n i o m tech­n i c z n y m w y t w a r z a n e p r o d u k t y d o r ó w n u j ą naj­l e p s z y m w y r o b o m z a g r a n i c z n y m tak, ż e w y ż e j op i s any z a k ł a d w s w e j d z i a ł a l n o ś c i k o m e r c j a l ­nej s t a ł s i ę n i e t y l k o w a ż n y m f a k t o r e m gospo­d a r k i e k o n o m i c z n e j P o l s k i , a le t e ż i p o w a ż n ą i n s t y t u c j ą e k s p o r t o w ą w y w o ż ą c ą s w e p r o d u k ­ty w w i e l k i c h i l o ś c i a c h do k r a j ó w n a d b a ł t y c ­k i c h , s k a n d y n a w s k i c h , o raz do N i e m i e c , C z e ­c h o s ł o w a c j i i A n g l j i .

Rys. 495 Rice Mills in the port of Gdynia Poland (the Master Builder wrzesień 1931)

prof. S. Hempel Dom drewniany wykonany wyłącznie z desek

Ś c i a n y z e w n ę t r z n e s k ł a d a j ą s i ę z desek p io ­n o w y c h z b i t y c h g w o ź d z i a m i w z y g z a k o ką ­tach p r o s t y c h . Ś c i a n ę z e w n ę t r z n ą i w e w n ę t r z ­ną s z a l u j e m y d e s k a m i p o z i o m e m i , p r z y b i j a j ą c je do desek p i o n o w y c h . Ś c i a n y w e w n ę t r z n e m o g ą b y ć w y k o n a n e i den tyczn i e j a k z e w n ę t r z ­ne, m o ż n a je s z a l o w a ć t y l k o z j edne j s t rony , r y s . 1 (a) , l u b w c a l e nie s z a l o w a ć (b ) .

W c e l u u ł a t w i e n i a z b i j a n i a desek w z y g z a k , s p o r z ą d z a m y s z a b l o n ( rys . 2) , na s z a b l o n i e u k ł a d a m y d e s k i o k r e ś l o n e j s z e r o k o ś c i ( o k o ł o 20 cm. ) , z b i j a j ą c je g w o ź d z i a m i . P r z e d us ta ­w i e n i e m desek z b i t y c h w z y g z a k na funda­mencie , n a l e ż y je w z m o c n i ć p r z e z p r z y b i c i e na jmnie j d w ó c h desek C r y s . 2.

U s t a w i w s z y d e s k i zb i t e w z y g z a k na funda­mencie , ł ą c z y m y ś c i a n y m i ę d z y s o b ą d e s k a m i s t r o p o w e m i (S) r y s . 1, p r z y b i j a j ą c je g w o ź ­d z i a m i do desek p i o n o w y c h z y g z a k o w a t y c h . D e s k i s t r o p o w e s z a l u j e m y o d g ó r y i od d o ł u l u b t y l k o o d g ó r y . D a c h n a j p r o ś c i e j w y k o n a ć z desek z g i ę t y c h r y s . 3, o p i e r a j ą c y c h s i ę o des­k i (d) p r z y b i t e na k r a w ę d z i s t r o p u . N i e d u ż y r o z p ó r d a c h u ł u k o w e g o p r z e z w y c i ę ż a s t rop . A b y u n i k n ą ć w z a j e m n e g o p r z e s u w a n i a s i ę de­sek dachu , w z m a c n i a m y je k i l k o m a d e s k a m i (e). D e s k i na ś c i a n ę z y g z a k o w a t ą i s t rop nie p o w i n n y b y ć c i e ń s z e od 1". S z a l o w a n i e ś c i a n s t r o p u i dach m o ż n a w y k o n a ć z desek 3 / 4 " .

J- T .

A A / \ A 7

Grzyb domowy rys. 496

Z l i cznych g r z y b ó w , ży jących na drewnie m a r t w y m lub ż y w y m , n a j g r o ź ­n ie jszym dla c z ł o w i e k a jest S t roczek ros is ty ( M e r u l i u s lacr imans) znany j ako „ g r z y b d rzewny lub domowy" .

Jest on c z ł o n k i e m tej samej rodziny ż a g w i o w a t y c h co smaczny p r a w d z i ­wek, g r o ź n y szatan i r ó ż n e huby. W p r z e c i w i e ń s t w i e do s w y c h k r e w n i a k ó w u p o d o b a ł sobie d z i e ł a r ą k l u d z k i c h

15

rys, 497 Zniszczenie drzewa wido-grzybnia na belce czne po zdjęciu grzybni

i nie spotykamy go nigdy w lesie lub ogrodzie — zawsze na drzewie j u ż przez c z ł o w i e k a obrobionym. J a k wszys tk i e n iemal grzyby potrzebuje do tego aby s ię r o z w i j a ć d o ś ć d u ż e j i lośc i w i l g o c i , to t e ż r o z w i j a s ię w dolnych częśc i ach b u d y n k ó w bez fundamentu, w miejscach pozbawionych d o s t ę p u po­wie t r za . N a j p i e r w z j awia j ą s ię b i a ł e p la­my jakby z waty , pokry te k r o p e l k a m i rosy. Jes t to grzybnia — w ł a ś c i w e c ia ło grzyba, z ł o ż o n e z drobniu tk ich niteczek s p l ą t a n y c h ze sobą. K r o p l e rosy, od k t ó r y c h w z i ą ł n a z w ę ,,rosis-ty", to w o d a p o w s t a ł a p rzy procesie oddychania, spalania z w i ą z k ó w wodo­r o w y c h drewna . T a cecha s t roczka u ł a t w i a jego rozros t — w y d z i e l a j ą c w o d ę z w i ę k s z a w i l g o t n o ś ć otoczenia i s twarza sobie odpowiednie w a r u n k i rozwoju . M a on jeszcze i inne przy­s tosowania do szybkiego opanowania terenu — mianowic ie ze skupienia g rzybn i w y s u w a j ą s ię d ł u g i e n i t k i , po­s i a d a j ą c e z d o l n o ś ć r o z g a ł ę z i a n i a s ię , w s p r z y j a j ą c y c h warunkach . W ę d r u j ą one przez del ikatne częśc i belek drew­nianych jak r d z e ń i drewno wiosenne, p r z y n o s z ą c skupien iu g rzybn i p o ż y w i e ­nie i r o z n o s z ą c w o d ę , czem p rzypomi ­na ją c z y n n o ś c i ko rzen i r o ś l i n w y ż s z y c h . W budowie t eż podobne są t r o c h ę do r u r k i s i tkowej z ł o d y g lub korzen i . P r z e d o s t a ć s ię p o t r a f i ą nawet przez mu­ry i s t a ją s ię p o c z ą t k i e m n o w y c h sku­

p ień . Są też one bardzo w y t r z y m a ł e na złe w a r u n k i , mogą p r z e t r w a ć z e s c h n i ę t e przez czas d ł u ż s z y , a przy z w i ę k s z e n i u w i l g o c i o d ż y w a j ą znowu . P r ó c z opa­n o w y w a n i a terenu przez rozrost grzyb­n i , r o z m n a ż a s ię s troczek przez zarod­n i k i , zebrane w tk. z w . ,,ciele owocu­j ą c y m " . Jest to ta część , k t ó r ą zjada­my u g r z y b ó w l e śnych i k t ó r ą nazy­w a m y grzybem, z a p o m i n a j ą c , że to t y l ­ko coś w g u ś c i e owocu. C i a ł o owocu­j ące s t roczka rosistego jest p ł a s k i e , po­dobne z w y g l ą d u do huby, p o c z ą t k o w o b ia łe , p ó ź n i e j p o m a r a ń c z o w o - b r ą z o w e . Ś r o d e k jego pokry ty s i a t e c z k ą zmarsz­czek zawiera m i k r o s k o p o w e za rodn ik i zebrane po cztery na pods tawkach . D o j r z a ł e , r o z s y p i ą s ię one w n i e w i ­dz ia lny n iemal py ł , aby na sprzy ja ją ­cym p o d ł o ż u d a ć p o c z ą t e k nowej g rzybn i . S twie rdzono , że p r ó c z odpo­wiednie j temperatury i s topnia w i l g o ­c i , na k i e ł k o w a n i e s t roczka w p ł y w ma­ją i pewne z w i ą z k i mineralne j ak w ę g ­lan amonu, gips, w ę g l a n wapn ia , nie­k t ó r e z w i ą z k i s i a rkowe zawar te w żuż­lach i o p i ł k a c h ż e l a z n y c h . C i e k a w e jest o d ż y w i a n i e s t roczka rosistego, ten mechanizm, k t ó r e m u z a w d z i ę c z a m y zniszczenie niejednego domu. N i e mo­gąc c z e r p a ć j ak r o ś l i n y zielone w ę g l a z powie t rza , g rzyby r o z k ł a d a j ą z w i ą z k i organiczne, w y d z i e l a j ą c odpowiednie fermenty (na t y m polega d z i a ł a l n o ś ć d r o ż d ż y p rzy f ab rykac j i p i w a ) . S t roczek jest i pod t y m w z g l ę ­dem dobrze u p o s a ż o n y : pos iada fermenty zdolne do r o z k ł a d u na­s t ę p u j ą c y c h c i a ł : l ign iny , ce l lu lozy , sk rob j i , c ia ł b i a ł k o w y c h . Rezul ta t jest p r z y k r y d la c z ł o w i e k a : be lkowanie opanowane przez s t roczka p o k r y w a j ą s ię s iecią szpar w miejscach najbar­dziej de l ika tnych j a k s ł o j e wiosenne. P r z y powie t r zu w i l g o t n y m drzewo ta­kie zmienia s i ę w j e d n ą b r ą z o w a w ą k l e i s t ą m a s ę , wysuszone , rozsypuje s ię w p y l . N i c dziwnego, jedyne s k ł a d n i k i k t ó r y c h s t roczek nie z j a d ł to ga rbn ik i , gumy, szczawian wapn ia , k t ó r e nie ma­ją znaczenia w k o n s t r u k c j i pnia . P o tym rzucie oka na s p o s ó b życ i a i z d o l ­n o ś c i s t roczka rosistego, z r o z u m i e ć m o ż n a , dlaczego w a l k a z n i m jest t rud-

16

na i beznadziejna, j eże l i s i ę gdzie do­stanie.

Ł a t w i e j j u ż u n i k n ą ć go przez im­pregnowanie d rzewa , i zwracanie ba­cznej uwag i na m a t e r j a ł budowlany. C i e k a w y jest fakt, że drzewo, k t ó r e l eża ło przez 2 l a l a w wodzie s t a ł o s ię z u p e ł n i e odporne na ten grzyb . W i d o c z n i e s k ł a d n i k i mineralne po­trzebne mu do k i e ł k o w a n i a zostały w y p ł u k a n e . Znacznie mniej g r o ź n y m od s t roczka , jest d rug i p rzeds tawic ie l tej rodz iny — H u b a (polypor ius rapo-rar ius) nie tworzy ona tych r o z g a ł ę ­z ień, c ia ło owocowe ma mniejsze i czer­wono zabarwione. N i e m o ż n a jej jed­nak l e k c e w a ż y ć , c h o ć b y z tego w z g l ę ­du, że w gruncie t ak im, gdzie r o ś n i e jeden grzyb , m o ż e s ię z j a w i ć i drugi g r o ź n i e j s z y .

Jerzy Ber l iner i H e n r y k O d e r f e l d arhi tekci (S. A . P.) D o m e k ten skonstruowany jest c a ł k o w i c i e z j e d n a k o w y c h e l e m e n t ó w drzewa to zn . bal i o w y m .

5 X 12 cm. K o s z t m o n t a ż u tych j e d n a k o w y c h e l e m e n t ó w w y n o s i wraz z m a t e r j a ł e m -J- 6000 z ł . W u k ł a d z i e s w y m domek dz ie l i s ię w y r a ź n i e na 2 częśc i : c z ę ś ć gospodarczo-mieszkalna i c z ę ś ć

sypialna W pierwszej c z ę ś c i zgrupowana jest ś w i e t l i c a , kuchnia , pra lka i p o k o i k dla s ł u ż ą c e j , w drugiej

2 sypia ln ie i ł a z i e n k a . Domek ogrzewany jest sys temem lokalnego centralnego ogrzewania . Z e w z g l ę d u na to iż domek przeznaczony jest d la o k o l i c podmie j sk ich m. W a r s z a w y — c z ę s t o m o k r y c h i w i l g o t n y c h , domek nie posiada p i w n i c u ż y t k o w y c h .

rys 498

Ciało owocujące stroczka rosistego, na-zywune grzybem

P L A N ELEWACJE

•ij_P£KQ0lJ^ WKANDJS

WIDOK

DOM JKDNOUODZINNY 3 POKOJE Z ANNKRSAMI PCWILUZCIINIA LKYI .80-KUBATUIIA 290iu

/ ftt?| po / / naa-ovz ao vfDv*n3

P r o J . 1930 P i o t r M . L u b i ń s k i & J e r z y S , N a o a b c z y ń s k I

W i l l a « o k o l i c y p o f o t o n c j o bO km.Nfc od War izawy nad r z e k ę L1 wl e c , « l e i l e na w z g ó n u « • , . . . in,.- k r ó r c g o p i ę k n y i r o z l e g ł * • Idok na r z e k ę I ł a > l za n l a . . P r z y . l l l l k1 * kun as t o m o r g o « y f o l w a r k . P o ł o ż e n i e z abu d o n a ń na NhM od domu n a r z u c i ł o k o n l e c z n o f ć u t t a w l c n l o budynku w ten s p o s ó b , ż e b y w ł a i c l c l c l «t I I i , -•(• d .• a j j_c d n i e iw la . t eczne na w s i , m ó g ł z p o k o j u « k ł ó r y m b ę d z i e p r a c o w a ć / na d o l e z b e z p o ś r e d n i m d o s t ę p e m od p o d * wór z o d l a pr zycSodza.ee J s ł u ż b y / jak r ó w ­n i e ż I z p o k o j u s y p i a l n e g o / na p i o t r z e / w k a ż d e j c h w i l i o b s e r w o w a ć g o s p o d a r s t w o I m l e ć J e d n o c z e ł n l e widok na r z e k ę . S t a . d n a ­r o ż n e okna w t y c h p o k o ] a c h • P o n I e w a i dom w z a s a d z i e J e s t p r z e z n a c z o n y na odpoczynek w m i e s i ą c a c h u p a l n y c h , d l a u n i k n i ę c i a n i e ­p r z y j e m n e g o n a g r z e w a n i a s i e p o k o j ó w t y p l a l n y c h , f c l a n a n p o ł u d n i o w a ma t y t k o j e d n o n l s k l e / 20 cm, / o k n o - s z p a r r , d I a w p u s z c z a n i a ł » l a ł ł & do p o k o j u m l e s z k a Inego .W ten s p o ­s ó b , p o k ó j ten w k t ó r y m b ę d z i e s i e k o n c e n ­t r o w a ć ż y c i e , m a w ł a ś c i w e okna z w r ó c o n e w k i e r u n k u p i ę k n e g o widoku / ku r z e c e / a o -t r z y m u j e s ł o n c e w o g r a n i c z o n e j M o i c t p r z e 2 s z p a r ę umieszczona , pod s u t l t e m , e o p p o z w a l a na w y k o r z y s t a n i e ( e l a n do u m e b l o ­wani a.Wy J { c I e na t a r a s I do l a s u wprost z p o k o j u ml e s z k a l n e g o . P o n I e w a ż w z i m i e :i ł a m t e r e n y do p o l o w a n i a I c z ę i c l o w o do nar c l a r s t w a , w l l l a j ma p r z w l d z l a n c o g r z e w a n i e p l e c a m i . W p o k o j u m i e s z k a l n y m d u ż y k o m i n e k . K u c h n i a I p o k ó j s ł u ż b o w y p r z e z n a c z o n y na m i e s z k a n i e s t r ó ż a w z 1 m I c • Kuc h n I a ł d . c z y s i e z pokojem m i e s z k a l n y m p r z e z k r c d ' n s I p r z e z pr z e d p o k ó j . * ten s p o s ó b w l e c i e n i c c z u j e s i e )e j b I 1 s k o IcI , Dom t e n , n a w y r a z -i i . ' ż ą d a n i e w ł a ś c i c i e l a n i c J e s t weckend-h o u s c m ( a r a c z e j dworkiem n a d a j ą c y m i l e no s t a ł e z a m t c i z k a n l o . W o b e c tego od s t r o n y ik s k a r p y p r z e w i d z i a n o u r z ą d z e n i e p i w n i c y su c n e j 1 p r a l n i . W C na p a r t e r z e I na p i ę t r z e ł a z i e n k a na p I e t r ze * J eden p l o n z k u c h n i o . .

K o n s t r u k c j o d r e w n 1 a n a , i za I o won a po a -m e r y k a ń s k u . D a c h papowy bez p o d d a s z t . P o d m u rowka I komin z c e g ł y . O g ó l n a k u b a t u r a ł « -c z n l e z p l w n l c o m l 000 m . s z , s a m e g o domu 540 m . s z , W v s o k o i ć p r z y z i e m i a 2 , 7 0 , p l e t r a 2 , 3 0 .

£ L £ * A C J A OD RZŁKI

rys. 500

Ib

Drewniany domek dla b e z d o m n y c h na

Annopolu budowany przez Magistrat m. st.

Warszawy Opis techniczny

1) B u d y n e k d ł u g . 30,84 m . i s z e r o k . 10,36 m . o ś c i a n a c h d r e w n i a n y c h w i e ń ­c o w y c h , ( p ł a z y ł ą c z o n e na r y b i ogon) z bal i p r z e r z y n a n y c h na p ó ł o g r u b . 4" (zewn. ) o r a z z ba l i r ż n i ę t y c h p r o ­s t o k ą t n y c h o p r z e k r o j u 10 x 20 c m . ( ś c i a n y wewn. ) c a ł o ś ć na p o d m u r ó w ­ce c e g l a n e j g r u b . 0.27 m . s t rop d r e w ­n iany na b e l k a c h 20 x 12 c m . z p o d -S U f i t k ą , ś l e p y m p u ł a p e m i p o l e p ą g r u b . 10 c m . — m i e ś c i 12-ie m i e s z k a ń l - o i z b o w y c h . K a ż d e m i e s z k a n i e p o ­s iada p i w n i c z k ę w y m . 2,00 x 2,07 met ­ra o g ł ę b o k . 1,20 m. d o k t ó r e j s c h o d z i s i ę przez k l a p ę w p o d ł o d z e z m i e s z k a ­nia po d r a b i n c e o r a z s t ryszek o d d z i e ­lony o d i n n y c h ś c i a n k a m i a ż u r o w e m i z d e s ^ k g r u b . 36 m m . z o f l i s a m i . S t r y s z ­ki s ą d o s t ę p n e z k o r y t a r z a s t r y c h o w e ­go , p r z y c z e m na s t r y c h p r o w a d z i sze­r o k a d r a b i n a s c h o d o w a , z p o r ę c z ą o d s t rony ty ln ie j b u d y n k u . I z b a - m i e s z k a -nie w y m . 5.00 x 3,75 + 1,25 x 3,05 m. p o s i a d a k u c h n i ę z o g r z e w a c z e m z kaf­

li p o l e w a n y c h ( e w e n t u a l n i e typu „ S z r a j -bera") i ś c i a n k ę k a f l o w ą , 3-y s k r z y d ­ł o w e p o d w ó j n e o k n o p o l s k i e w y m . 1.20 x 1.80 m . w ś w i e t l e fu tryny w r a z z l u f c i k i e m i p a r a p e t e m , s z a f k ę ś p i -ż a r k o w ą z o k i e n k i e m w y m . 0.50 x 0,70 m . na p r z e d s i o n e k o r a z s a m p r z e d ­s i o n e k o w y m . 1.00 x 13 m . p r z y c z e m d r z w i z e w n ę t r z n e s ą w y m . 0,90 x 2,0C m . z desek 2" g r u b , s o s n o w y c h w k l e p k ę . d r z w i z a ś w e w n ę t r z n e (z p r z e d s i o n k a do izby o r a z z izby do s p i ż a r k i ) z d r z e w a g r u b . 1 1/2" o f i l u n -g a c h z d y k t y 8 m m . P o d ł o g a z d e s e k s z p u n t o w a n y c h 1" g r u b . na ś l e p e j p o d ł o d z e i l e g a r k a c h z o k r ą g l a k ó w p r z y c i o s a n y c h u s t a w i o n y c h na b e t o n , s ł u p k a c h z p o z o s t a w i e n i e m w o l n e j p r z e s t r z e n i p o d p o d ł o g ą , z d o s t ę p e m p o w i e t r z a przez k r a t k i w e n t y l , w c o ­ko l e p o d m u r ó w k i . T y n k i w e w n ę t r z n e w a p i e n n e na t r z c i n i e w y k o n a n e zos ­t a n ą na ś c i a n a c h i su fc i e po u p ł y w i e 1 r o k u , gdy ś c i a n y d r e w n i a n e n a ­

l e ż y c i e u s c h n ą i o s i ą d ą . K u c h n i e p o ­s z c z e g ó l n y c h m i e s z k a ń u s t a w i o n e s ą w ten s p o s ó b , aby w y k o r z y s t a ć w s p ó l ­ny d l a 4 m i e s z k a ń k o m i n , w e n t y l o w a ­nie izb o d b y w a s i ę przez w e n t y l a t o r y w ś c i a n a c h o r a z lu fc ik i w o k n a c h .

B u d y n e k p o s i a d a d a c h c z t e r o s p a d -k o w y , k r y t y e t e r n i t e m f a l i s t y m z w y s u ­n i ę t y m na 0,70 m p o d s z a l o w a n y m o-k a p e m ; d r z w i w e j ś c i o w e z e w n . d o m i e s z k a ń r o z m i e s z c z o n e po 2 o b o k s i e b i e , p o s i a d a j ą d w a s z e r o k i e b e t o . n o w e s topnie z e w n ę t r z n e , p r z e d z i e l o ­ne ż e l a z n ą b a l u s t r a d ą . P r z e d k a ż d e m m i e s z k a n i e m p r o j e k t u j e s i ę u r z ą d z e ­n ie o d d z i e l n y c h o g r ó d k ó w o w y m . 8,00 x 5,00 m , o g r o d z o n y c h n i s k i e m i s z t a c h e t a m i .

K o s z t j e d n e j izby — o k o ł y 3.000 z ł .

1:100

r ; / j . 502.

19

K R O N I K A domy z drzewa o p a ł o w e g o

503

W okresie poszukiwania ta­nich materjałów budowlanych należy odnotować budownictwo z drzewa opałowego, dosyć szeroko stosowane we wschod­niej części Wołynia (Dubno, Klewań, Kostopol, Krzemie­niec). Jest to rzeczywiście naj­

tańszy materjał budowlany, gdyż 1 mt tego materjału ko­sztuje 7—8 zł. na budowie.

Do budownictwa używane jest drzewo, tak zwane, chude (przeważnie osika), które rznięte jest na polana 40 cm. długości i spajane wapnem

(patrz zdjęcie). Domek taki otynkowany od wewnątrz i zewnątrz (tynk trzyma się zna­komicie) robi wrażenie bardzo schludne, jest trwały, ciepły i łatwy w budowie.

Potrzeba jest matką wyna­lazków.

W ł a s n y d o m drewniany

drewniany domek w Podkoreie leś­nej zawierający. 2 pokaje, werand-kę, kuchenkę i ła­zienkę na dole i 1 pokój na górze.

proj. arch. At. Więckowski.

rys 505.

— C z e m u j e s t e ś t a k i mize rny? O d ze­s z ł e g o roku C ię nie w i d z i a ł e m , wyg lą ­dasz jakby C i 10 lat p r z y b y ł o .

— Z a to o tobie m u s i a ł b y m p o w i e d z i e ć c o ś w r ę c z przeciwnego. W y g l ą d a s z ś w i e t n i e i masz m i n ę zadowolonego.

— Źe ja zmizern ia lem nic dz iwnego Budu ję sobie mieszkanie w S p ó ł d z i e l n i . T o c i chyba w y j a ś n i a dostatecznie m ó j stan. K ł o p o t ó w co niemiara . P ł a c ę tam

s k ł a d k i od 3-cli l a l , z a p ł a c i ł e m już. 2 razy tyle i le na p o c z ą t k u zapowiada­l i . T e r a z dom j u ż pokry ty dachem, i na w y k o ń c z e n i e w e w n ę t r z n e , z n o w u ż trze­ba p ł a c i ć . Dotychczas w p ł a c i ł e m 18 ty­s ięcy , teraz jeszcze trzeba d o p ł a c a ć 5. D o p r a w d y nie w i e m j u ż s k ą d b r a ć na to w s z y s t k o . Z a r a b i a m p r z e c i e ż n ieź le , a od trzech lat d o s ł o w n i e c ierpimy wszyscy n ę d z ę bo k a ż d y grosz w p ł a c a s ię do S p ó ł d z i e l n i .

N i e d o ś ć tego. O c z e k u j ą c c iągle na własne mieszkanie nie z a o p a t r z y l i ś m y s ię w odpowiedni l o k a l . M i e s z k a m z żoną i 3-giem dziec i w jednym po­k o j u „ p r z y rodz in i e " i to tak j u ż od 4-ch lat! M o ż e s z sobie w y o b r a z i ć po­dobne ż y c i e ?

A najgorsze z tego wszys tk iego to, że nie m o g ę p o w i e d z i e ć k iedy s ię to w s z y s t k o s k o ń c z y . D o m S p ó ł d z i e l n i a m i a ł a wykończyć na 1 w r z e ś n i a , teraz termin p r z e d ł u ż o n o do 1 l is topada d r ż ę , że przed zimą nic w y k o ń e z ą , a p r z e t r w a ć jeszcze jeden rok w t y m p o k o i k u z całą r odz iną nie czu ję s i ę na s i ł a c h ! — O c h w s p ó ł c z u j ę C i m ó j kochany. N i e w y o b r a ż a m sobie j u ż wca le j ak ja bym mógł w r ó c i ć do tak ich w a r u n k ó w . W i e s z ? M y od lata mieszkamy w Pod­kowie L e ś n e j . W y b u d o w a ł e m sobie tam domek, w p r a w d z i e drewniany , ale w y ­godny, c i ep ły , przyjemny i b ę d z i e m y w n i m m i e s z k a ć ca ły rok . W o b e c b. wygodnej k o m u n i k a c j i z W a r s z a w ą ( t ramwaj e lek t ryczny co 1 2 godz.) b ę d z i e to z u p e ł n i e m o ż l i w e .

P r z e k o n a ł e m s ię do drewnianego bu­downic twa . W c a l e nie gorzej s ię tam mieszka niż w murowanych domach, nasi p r zodkowie w drewnianej Polsce w i e d z i e l i co robią . A l e w ł a ś c i w i e nie przez cześć i kul t dla p r z o d k ó w z w r ó c i ł e m s ię do drewna . Zdecydowa­ł em s ię na nie, ze w z g l ę d ó w mater­ia lnych . W y o b r a ź sobie, że kosz t w y ­budowania mego domku, ezteropoko-jowego ze w s z y s t k i e m i wygodami , z o p ł a c e n i e m archi tekta i t. d. w y n i ó s ł 8.000 zł . ! a p o n i e w a ż p ł a c i ł e m wszys t ­ko g o t ó w k ą , o s z c z ę d z i ł e m sobie conaj-mniej 1000 z ł . — — G o t ó w k ą ? C z ł o w i e k u s k ą d że ty masz w dz is ie j szych czasach g o t ó w k ą ? Rozumie s ię , że p ł a c ą c g o t ó w k ą ma s ię w s z y s t k o taniej, ale... t rzeba kap i ­talisty.. . — — U w a ż a s z , że to tak t rudno? O d 3-ch lat, to jest od czasu k iedy ty p ł a c i s z raty do s p ó ł d z i e l n i ja s k ł a d a m pienią­dze do P . K . O. — I... rezul ta t jest tak i , że d z i ś j u ż mieszkam w e w ł a s ­n y m domku z o g r ó d k i e m , a ty czekasz c iągle na mieszkanie .

projekt domu drewnianego p. p. Leona i Zofji C h r z a n o w s k i c h

w Olszynie pod Warszawą proj. arch, Józef Jankowski.

'Zut piętro /'So

Finlandzkie domy drewniane. Ilustracje z holenderskiej książki M o d e r n ę V i l l a ' s en Landhuisen prof. Wattjes o której obszerniej w przysz łym N-rze.

Dział drewniany na wystawie budowlanej w Berlinie.

rys. 506 [jj £ domki letniskowe

rys. 507

Należy zaznaczyć na wstępie, że drzewo, jako materjał kon­strukcyjno-budowlany, odgry­wa w ostatnich czasach w Niem­czech znacznie większą rolę, aniżeli by to się wydawało na pierwsze wrażenie; zwłaszcza wobec bardzo energicznej pro­pagandy za zastosowaniem sta­li do szkieletów konstrukcyj­nych, możnaby pomyśleć, że po­za tem i, ewentualnie żelazo-betonem, nie wchodzą W rachu­bę inne materjały do konstruk­cji nowoczesnych współczes­nego budownictwa. Tak jednak nie jest; dość wymienić sto-metrowej wysokości dwie wie­że antenn radjowych w Muhl-lacker calkow icie z drzewa zmontowane, lub halę turniejów śpiewackich w Dreźnie posia­dającą siedemdziesiąt osiem

metrów rozpiętości. Przykła­dów wyliczyć można jeszcze wiele i to nietylko w zakresie wielkich konstrukcji, lecz rów­nież w zastosow aniu do budow­nictwa mieszkalnego: na terenie Targów Lipskich oprócz zbu­dowanych w ostatnich dwu lalach serji domów mieszkal­nych o charakterze doświad­czalnym z ekonomicznego punktu widzenia, jednych o szkielecie żelbetowym, drugich stalowym, zbudowano w roku bieżącym domy o szkielecie drewnianym. Dowodzi to znacz­nego zainteresowania drzewem, pomimo, że jest to materjał w znacznej części importowany do Niemiec.

W ostatnich latach przepro­wadzono nawet nowe oblicze­nia wytrzymałości drzewa przy

2 2

ryt. 505 Fabryczni produkcja domów letniskowych

rys. 509 na wystawie bud. w Berlinie KA55TA"B

po l i t e chn ice w S z t u t g a r d z i e , na z lecenie k o l e i p a ń s t w o w y c h . O b m y ś l o n o s z e r e g n o w y c h k o n ­s t r u k c j i z a r ó w n o do p r z e k r y -w a n i a w i e l k i c h r o z p i ę t o ś c i , j a k i w z a s t o s o w a n i u do b u d y n ­k ó w m i e s z k a l n y c h .

H a l a d z i a ł u d r z e w a na w y ­s t a w i e b e r l i ń s k i e j r ó w n i e ż jes t d r e w n i a n ą , p o w i e r z c h n i a je j w y n o s i t r z y t y s i ą c e m e t r ó w k w a d r a t o w y c h . W i e l k i e w i a z a -ry d a c h o w e są ze w z g l ę d ó w b e z p i e c z e ń s t w a o g n i o w e g o c a ł ­k o w i c i e o s z a l o w a n e , w i ę c nie w i d a ć i ch k o n s t r u k c j i . P o m a l o ­w a n e na b r u d n y ż ó ł t y k o l o r s p r a w i a j ą n i e m i ł e w r a ż e n i e i z a c i e m n i a j ą h a l ę .

O p r ó c z tej w i e l k i e j h a l i po­ś w i ę c o n e j p r z e m y s ł o w i d r z e w ­nemu u z u p e ł n i a d z i a ł d r z e w a z n a c z n a i l o ś ć b u d o w l i d r e w n i a ­nych na w o l n y m terenie w y s t a ­w y ; j e ż e l i d o d a ć r o z m a i t e mo­dele d o m ó w s e r j o w y c h , d o m k i takie w na turze , mode le b u d y n ­k ó w w i e j s k i c h w P r u s i e c h W s c h o d n i c h , mode le r u s z t o w a ń w e d ł u g t y p ó w u ż y w a n y c h w r o z m a i t y c h p r o w i n c j a c h N i e ­miec, to c a ł o ś ć ś w i a d c z y o w i e ­l o s t r o n n o ś c i p o k a z u i l o ś c i o w o i s to tn ie b a r d z o bogatego; j e d ­nak j a k o ś ć i l o ś c i nie d o r ó w n y ­w a ; t r u d n o o p r z e ć s i ę w r a ż e ­n i u , że w t y m w y p a d k u z a ­b r a k ł o j e d n o l i t e g o k i e r o w n i ­c t w a i o r g a n i z a c j i , a z w ł a s z c z a odpowiedniej s e l e k c j i e k s p o n a -

rys. 510

t ó w , co imponuje w d z i a ł a c h i n n y c h m a t e r j a ł ó w b u d o w l a ­nych , j a k s t a l , lub c e g ł a .

W e w s p o m n i a n e j w i e l k i e j h a l i w s z y s t k o m a c h a r a k t e r r a ­cze j r e k l a m o w y , nadany p r z e z w y s t a w c ó w , podobn ie do bez­w a r t o ś c i o w e g o k r a m a r s t w a w d z i a l e m e b l i i d r o b n y c h p r z e d ­m i o t ó w . P o m i m o i s t n i e n i a p r z e ­p i s ó w n o r m a l i z a c y j n y c h d l a d r z e w a , w e k s p o n a t a c h pano­w a ł chaos s y s t e m ó w i w y m i a ­r ó w , z w ł a s z c z a j e ś l i c h o d z i o d r z w i i o k n a . I n t e r e s u j ą c y m b y ł d z i a ł d y k t z p ł y t ą p o t ę ż ­n y c h r o z m i a r ó w , bo 500 x 180 cm. D z i a ł f o r n i c r ó w bogaty , ale 0 k o l o r a c h p r z e w a ż n i e o s t r y c h 1 j a s k r a w y c h z a r ó w n o d r z e w k r a j o w y c h , j a k i i m p o r t o w a ­nych z p o z a E u r o p y . C a ł y ś r o ­dek h a l i b y ł z a j ę t y p o d w a r ­sz ta ty w r u c h u , m a j ą c e demon­s t r o w a ć o b r ó b k ę d r z e w a ; s tosy desek, g r o m a d a r o b o t n i k ó w , t u r k o t m a s z y n , w s z y s t k o to s t a n o w i ł o r z e c z y w i ś c i e a t r a k c j ę d l a p u b l i c z n o ś c i , a z w ł a s z c z a w i d a ć b y ł o s k u p i e n i e s i ę z w i e ­d z a j ą c y c h w o k ó ł w a r s z t a t u p r z y k t ó r y m p r a c o w a ł a h o ż a d z i e w c z y n a w k i t l u r o b o t n i ­c z y m i c z a r n o o p r a w n y c h o k u ­l a r a c h . N a j b a r d z i e j p o u c z a j ą ­c y m b y ł o s t o i s k o z w i e l k ą i l o ­śc ią z d j ę ć i e k s p o n a t ó w w na­tu rze , i l u s t r u j ą c e c h o r o b y d r z e ­w a . F a b r y c z n a p r o d u k c j a d o m k ó w

l e t n i s k o w y c h , p r z e d s t a w i o n a p r z e z k i l k a w i e l k i c h f i r m p r z e d ­s t a w i a ł a s i ę n i e z b y t i n t e r e s u j ą ­c o ; z a r ó w n o w p l a n a c h , j a k i w w y g l ą d z i e z e w n ę t r z n y m d o m k i te s p r a w i a j ą r a c z e j z a ­w ó d , t e m b a r d z i e j , ż e s ą d o s y ć d rog ie i d o ś ć t ande tn ie w y k o ­nane. C e n y n a p r z y k ł a d z a j ed ­n o i z b o w y z w n ę k ą k u c h e n n ą bez p o d m u r ó w k i i bez i n s t a ­l a c j i o d 1700 R M . , z a t r z y ­i z b o w y z k ą p i e l o w y m i k u c h ­nią, z i n s t a l a c j ą cen t ra lnego o g r z e w a n i a 8500 R M .

W d o m k a c h tych w g o r ą c e d n i p a n o w a ł z a d u c h i upat t a k i , że t r udno w y o b r a z i ć sobie p r z y ­j e m n o ś ć p o s i a d a n i a t ak i ego d o m k u nawe t d l a k o ń c o t y g o d -n i o w y c h d o j a z d ó w .

M o ż l i w e , iż p r z y c z y n ą tych w a d s t a ł o s i ę z b y t d a l e k o i d ą c c d ą ż e n i e do t a n i o ś c i , a t em sa­m e m p rze sadne zmn ie j s zen i e po­w i e r z c h n i m i e s z k a l n e j i w y s o ­k o ś c i p o m i e s z c z e ń ; p o z a t e m u m e b l o w a n e b y ł y p r z e w a ż n i e p r z y p a d k o w o , c z ę s t o n i e w y ­godn ie . K o n s t r u k c j a d o m k ó w t y c h b y ł a b ą d ź s z k i e l e t o w a z o s z a l o w a ­n i e m z desek, d y k t y , l u b p ł y t z w ł ó k i e n d r z e w n y c h , b ą d ź w i e ń c o w a z c i e n k i c h b a l i z o s z a l o w a n i e m w e w n ę t r z n e m i p o z o s t a w i e n i e m w a r s t w y po­w i e t r z a , j a k o i z o l a c j i .

P o d w z g l ę d e m z a s t o s o w a n i a r o z m a i t y c h w y p e ł n i e ń s z k i e l e t u d r e w n i a n e g o b u d y n k ó w mie ­s z k a l n y m n a j c i e k a w s z y m jes t d z i a ł w z o r o w y c h z a b u d o w a ń d l a o s i e d l i w i e j s k i c h i p o d m i e j ­s k i c h . M a t e r j a ł ó w tych , s ł u ż ą c y c h do w y p e ł n i e n i a s z k i e l e t i k o n s t r u k c j i , z a d e m o n s t r o w a n o w i e l e o d m i a n — so lomi t , he-r a k l i t , ma ta A r k i (z t r a ­w y m o r s k i e j ) , tentest l i g -nat, t ree text , C & U -P l a t t e , i n s u l i t e . P r z e w a ż n i e s ą to p ł y t y z r o z m a i c i e s p r e p a r o w a ­nych w ł ó k i e n d r z e w n y c h , a k t ó r e z n i ch o k a ż ą s i ę naj­lepsze p r z e k o n a ć s i ę m o ż n a b ę ­dz ie w c i ą g u p i ę c i o l e t n i e g o o k r e s u t r w a n i a tej c z ę ś c i w y ­s t a w y . W o p r a c o w a n i u p l a n ó w i k o n s t r u k c j i t y c h b u d y n k ó w z n a ć r ę k ę d o b r y c h a r c h i t e k t ó w , to t e ż n i e w ą t p l i w i e b ę d ą one t ematem r o z p a t r y w a n y m bar­dz i e j s z c z e g ó ł o w o , n i ż w tej c h w i l i .

Mieczysław Neufeld.

s-Wra /a*Aje*a f r a t r ó w ,

S Y S T E M I B O P A T E N T

rys. 511

Szwedzki system montowania domów drewnianych

I.atem 1924 r. w Radzie Miej­skiej Stockholmu radny rektor I ledstrom zwrócił uwagę na konieczność innego niż uprzed­nio sposobu zapobiegania nę­dzy mieszkaniowej warstw naj­gorzej zarobkujących.

System przedtem stosowany: budowa lepiej lub gorzej wy­posażonych baraków dal pod względem społecznym i moral­nym jaknajgorsze rezultaty, których szkodliwość dla mło­dego pokolenia niczyjej nie uszła uwadze.

Trzeba stworzyć takie wa. •unki w których ludność nie posiadająca ż a d n y c h kapi­tałów i małe zarobki może dojść do własnego domku mieszkania.

Da się to zrobić tylko wtedy, jeśli się da możliwość reflek-tantowi na mieszkanie włoże­nie zamiast kapitału — własnej pracy.

Praca niefachowca, da się zużytkować tylko przy zupeł­nemu uproszczeniu budowy.

Podobne rozważania dopro­wadziły komisję, która po prze­szło 2 latach (1926) złożyła re­ferat i wnioski, do opracowa-

fnia określonego typu domu drewnianego, który mógłby być wykonany fabrycznie i monto­wany na miejscu.

Pierwszy stosowany typ, to był parterowy domek jedno­izbowy.

/ typ. — domek parterowy rys. 512

rys. 513 11 typ o 2-ch kondy gnacjacli

(Obecn ie budowany jest t y l k o typ w i ę k s z y o 2-ch kondygna­cjach).

P i w n i c e opar te na s k a l e , mu­r o w a n e są z b l o k ó w gazobeto-nowyeh , t a k ż e i p r z e w o d y k o m i n o w e są z gazobe tonu z o t w o r a m i o b r a m o w u n e m i ce­g łą . W s z y s t k i e c z ę ś c i d r e w ­niane w y k o n a n e p o d ł u g paten­t o w a n e g o s y s t e m u I B O p r z y ­c h o d z ą go towe na mie j sce .

B u d o w a d o m u nie w y m a g a s i ł f a c h o w y c h , to t e ż w i d z i m y k r a w c ó w s z e w c ó w , c u k i e r n i k ó w z a j ę t y c h m u r o w a n i e m p i w n i c l u b k o m i n ó w i m u r a r z y p o d -d n o s z ą c y c h i ł ą c z ą c y c h ś c i a n y d r e w n i a n e , to z n a c z y r o b i ą c y c h r o b o t ę , r z e k o m o c i e s i e l s k ą .

N'a m i e j s c u b u d o w y , w nowej d z i e l n i c y B r o m m a pod S t o c k -h o l m e m znajduje s i ę b iu ro tech­n iczne u d z i e l a j ą c e b u d u j ą c y m l a i k o m w s z e l k i c h w y j a ś n i e ń i pomocy b e z p ł a t n i e .

W y k o n a n a p r z e z p r z y s z ł y c h w ł a ś c i c i e l i d o m ó w praca s tano­w i o k o ł o 10 w a r t o ś c i d o m k u , p o z o s t a ł e 99 o t r z y m u j ą oni w materjale g o t o w y m , , j a k o d ł u ­g o t e r m i n o w ą p o ż y c z k ę .

P o n i e w a ż g r u n l m i e j s k i w B r o m m a p r z y d z i e l a n y m jest na p r a w i e z a b u d o w y ( o d p o w i a d a -

rys, 514 piwnice z bloków gazobetonow.

j ą c y m u d o s k o n a l o n e j w i e c z y s t e j d z i e r ż a w i e ) m o ż n a s i ę s t a ć w ł a ­ś c i c i e l e m d o m u dosłownie bez wyłożenia grosza.

A k c j a ta i zc s t rony w ł a d z w p i e r a j ą c y c h j ą nie w y m a g a nadmie rn i e w i e l k i c h ś r o d k ó w .

O d p o w i e d n i o r o z p l a n o w a n e os ied le d o m k ó w d r e w n i a n y c h m o ż e p o w s t a ć p r z y u p r o s z c z o ­nych i n w e s t y c j a c h u l i c z n y c h .

S k r o m n y , m a s o w o p r o d u k o ­w a n y d r e w n i a n y dom, — jest napewno n a j t a ń s z y m sposobem z a r a d z e n i a g ł o d o w i m i e s z k a ­n i o w e m u i o d g r y w a w S z w e c j i p o w a ż n ą r o l ę obok w i e l k i e g o s p ó ł d z i e l c z e g o b u d o w n i c t w a d o m ó w b l o k o w y c h z a o p a t r y w a ­nych w e w s z y s t k i e na jba rdz i e j w s p ó ł c z e s n e u r z ą d z e n i a t ech­n iczne .

" i

M n

L-rys. 515

przewody kominowe z gazobetc

rys. 516

rys. 517 rys. 518 rys 520 rys. 519 Montaż domków drewnianych w dzielnicy Bromma pod Stockholmem (zdjęcia arch. L. Tomaszewskiego

z wycieczki P.T.R.M. ?ia wystawę wieszkaniową u> Stockholmie w sierpniu r. 1930)

rys. 521 Nie tak! nie tak! ale tak* szpuntowanie desek podług

angielskich rysunków Na jednej z najruchliwszych

ulic Londynu, na cokole na który się wchodzi po 3-ch stop­niach, wystawiono dom drew­niany. Wystawa ta ma na celu propagowanie budowania drew­nianego.

Dom ten w dwuch typach (rys. 522 przedstawia typ więk­szy) dostarczany bywa na miej-

rys. 522

sce budowy w promieniu 200 mil od Londynu. Cena większe­go domu wynosi 3500 szyi. (przy kilku domach odrazu 10 procent opustu). Za cenę tą do­starczonym jest i piec kuchen­ny, zlew i boiler. Fundamenty buduje nabywca.

Slupy są rozmiarów 1 x 3 sale, narożne 3x3; szalowanie

rys. 523

desek 3/4 z desek szpunto-uanych (patrz rys. Nr. 521)war­stwa izolacyjna papy asfalto­wej, wewnątrz na slupach pły­ty celolexowe. Pokrycie z gon­tów, okna żelazne.

Podaje Monatsheite koszt takiego domu w Niemczech na N7000 mrk. (mniejszy typ 4500 mrk).

„Houses are usually built oj Wood".

(„Domy są zwykle budo­wane z drzewa"). „Middle-town" A Study in Contem-poran American Culture by Robert S. Lynd and Helen Mcrek Lynd". Amerykański dom leanoro-

dzinny (86o'o domów w śred­nich miastach Stan. Zjedn.70° o w N. Yorku to domy jedno i dwu rodzinne), to w w 95°/o dom drewniany. Konstrukcja szkieletowa amerykańskiego do-mn tworzy jedną całość ze ścian, belek i wiązania dachowego. Od-logłość slupów, belek i wiązań wynosi zwykle 40 cm. Połą­

czenie części konstrukcyjnych odbywa się za pomocą gwoździ lub żelaznych klamer. Zwykle rozmiary slupów 2x4 cale (5 X 10 cm) zdarzają się także slupy 6 i 7 calowe, belki uży­wa się 5x17 cm. (2x7 cal) lub 5 x 20 cm. (2x8 cal, a wiązania dachowe 5 X 10 cm. (2x4) do 5 x 15 cm. (2x6 cali).

Konstrukcja szkieletowa sto­sowana w Ameryce od po­czątku XVIII w. stalą się kon­strukcją standartową od której zależne są rozmiary wszystkich

przykłady amerykań­

skich kons­trukcji ścian domów miesz­

kalnych.

pozostałych materjałów. Z 3-ch rodzajów stosowanej konstruk­cji najłatwiejszą i najczęściej stosowaną jest t. z. „ Balloon Frame" patrz rys. 524 Podkreślić warto, że w St. Zj. domy drew­niane niejednokrotnie licowane są cegłą, pustakami cemento-wemi lub kamieniami.

W ostatnich czasach stoso­wane są często materjały izola­cyjne — maty z trawy mor­skiej, celotex, płyty korkowe i t. p.

rys. 525

rys. 524 rys. 526

Z k s i ą ż e k Holzhausbau Konrada Wacksmanna. Ernst Wasmuth

Yerlag A. G. Berlin

Ulica tu osie­dlu Leupnitź-

Neuostra, proj. arch. E. Schwem-m le Drezno. (Budownict­

wo drewnia­ne K. Wachs-mann str. 63)

rys. 527

Niezwykle cenna książka w czasach odrodzenia drzewa. Poza tekstem, który dosko­nale zaznajamia czytelnika z nowoczesnemi metodami budo­wania z drzewa, daje bardzo bogaty materjał ilustracyjny.

Nowoczesny dom powstaje w fabryce. Drzewo wysokowar-tościowe, jako budulec, jest tak samo cennym materjałem, jak kamień i żelazo. Dom drewnia­ny posiada wysokie własności termiczne, jest na sucho mon­towany, niezależnie od pory

roku, może być szybko wy­konany i zamieszkany natych­miast po wykończeniu, konst­rukcja wewnętrzna i dachu nic różni się niczem w domu drew­nianym ood murowanego, og-

niotrwalość więc jest w obyd­wu wypadkach jednakowa (to­warzystwa asekuracyjne na Zachodzie ostatnio zrównały stawki).

Istnieją trzy systemy konstr rukcji drewnianej; 1. ramowy (fachwerk), 2. płytowy, 3. blo­kowy (z bali). Konstrukcja ra-

rys. 529 Nisza w pokoju mieszkalnym w domu proj. prof.

Poelziga

mowa najbardziej nadaje sie do upprzemysłowienia budowy domów drewnianych i ma naj­większe możliwości rozwoju.

Konstrukcja blokowa najle­piej izoluje od zimna i gorąca, dlatego używana jest w zim­nych częściach Rosji i Skan. dynawji, i w gorących kra­jach Ameryki południowej, •lako mało oszczędna, może być stosowana tylko tam, gdzie jest dużo drzewa.

W książce przytoczone są ciekawe dane, dotyczące bu­dowy domów drewnianych w Ameryce. Ameryka, posiadają­ca ogromne bogactwa drzewne i mogąca sobie pozwolić na wyborowy materjał, wytwarza rocznie 300.000 drewnianych domów. Ze 130 mil. amerykan 80 mil. mieszka w drewnia­nych domach. (Ilustracje w art. inż. J. Ste­fanowicza. Nr. Nr. 480-1-2-3-4-5-9 wzięte z książki Wachsmanna.)

rys. 528 plan niżej podanego

domu letniskowego

rys.

Dom skowy

530

letni-proj.

arch. prof. Hansa Poel­ziga Berlin. (K. Wachs-mann st. 123)

27

rys. 531 Dom drewniany letniskowy prof. A. Eintseina rys. 532 Wnętrze domu drewnianego proj. A. Einsteina

Miasto portowe B e r g e n w Norwegji prowadzi akcję iden­tyczną z akcją Stokholmu, idąc nazuet dalej, gdyż oprócz dosta wy domów w formie półgotowej, wykonywa roboty ziemne, pod. czas gdy właściciel przeprowadza montaż, urządza kuchnie i piwnice z materjałów, także przez miasto dostarczonych.

rys. 533

Wydawnictwa Między naród owego Związku dla Spraw mieszkaniowych

Zwracamy uwagę czytelni­ków naszych na wydawnictwa Międzynarodowego Związku dla Spraw Mieszkaniowych (omówione częściowe w Nr. 8 naszego miesięcznika), w szczególności na:

1) „La construction de pe-tits logements a loyers aborda-bles" (Budowa małych domów

o dostępnem komornem) — Franza Sehuster'a, cena 6 RM.

2) „Inspection des loge­ments: Surveillance et entre-(ien" (Inspekcja mieszkań: nad­zór i utrzymanie) — dr. Marie-Elisabeth Liiders'a, cena 3 RM.

3) „Activite constructive prive et publicp.ie en matiere

d'Habitation" działalność twór­cza prywatna i publiczna w dziedzinie mieszkaniowej), — senatora Dr. F. M. Wibaul. cena 3 RM.

Udało nam się uzyskać dla naszych czytelników zniżkę 25 proc. od powyżej podanych cen.

Pierwsza Wystawa Betonowa

Komitet Organizacyjny I Pol­skiego Zjazdu Zelbelników przystąpił do zorganizowania pierwszej w Polsce a nawet Europie Wystawy Betonowej, poświęconej przedstawieniu w sposób dydaktyczny i handlo­wy wszystkich gałęzi rodzime­

go przemysłu, związanych ze stosowaniem cementu względ­nie betonu.

Ponieważ obecny kryzys go­spodarczy nie pozwoliłby więk­szej ilości firm wziąć udziału w Wystawie, stoiska będą przydzielane poszczególnym

firmom zupełnie bezpłatnie, co gwarantuje zgóry całkowite po­wodzenie Wystawy.

Wystawa ta odbędzie się w dniach 21 — 23. XI włącznie w hali wystawowej przy ul. Bagateli 3 w Warszawie.

W7 związku z I-szym Zjazdem Polskich Zelbelników i urządze­niem pierwszej Wystawy Be­

tonowej, przyszły Nr. (11) D. O. M. będzie w znaczne1 części poświęcony zagadnieniom zwią­

zanym z budownictwem belono-wem.

2 8

Racjonalizacja konstrukcji drewnianej

Ogólnie rozpowszechniony pogląd na krótkotrwałość kon-strukcyj drewnianych, .juko „prowizorycznych", sprawia, że przeważnie nie przywiązu­je sic dostatecznej wagi do ra­cjonalności stosowanej kon strukcji.

Tymczasem racjonalizacja stosowanych w budownictwie drzewnem konstrukcyj posia­da większe znaczenie, niż w innych działach budownictwa, ze względu na swoiste włas­ności mechaniczne drzewa, ma­teriału wykazującego niezwy­kle rozpięcie granic wytrzyma­łości w różnych kierunkach, rzadko całkowicie wykorzy­stany.

„15. 1. P. Technico' , stawia­jąc sobie za zadanie wdraża­nie racjonalnych zasad w bu­downictwie i dążąc do obni­żania kosztów budowy, nieje­dnokrotnie już przez swoją in­terwencję wcielało powyższe zasady przy projektowaniu bu­dowli przemysłowych.

Oto przykład takiej inter­wencji:

Kierownictwo pewne; Fabry­ki opracowało projekt i ko­sztorys magazynu drewnianego dla malerjału sypkiego, o wy­miarach 19s'40 m. (projekt A).

Materjał doprowadzony do magazynu za pomocą koleb, przesuwanych ręcznie w gór­nej jego części, zostaje zsypy-wanywdół, tworząc hałdę o bokach spadzistych. Ściany bo­czne hałdy nie mogą dotykać ścian samego magazynu ze vzględu na brak praktycznie

wszelkiego oporu tych ostat­nich.

Bliższa analiza pierwotnego projektu wykazała:

1) nieracjonalność formy bu-dynku, dopuszczającą znaczną, t. zw. pojemność „martwą",

2) zastosowanie nadmiernej ilości slupów dla konstrukcji dachowej,

3) niedostateczne wymiary świetlika, w którym odbywa się wyładowanie materjalu.

Usunięcie powyższych defek­tów doprowadziło do zapro­jektowaniu nowego magazynn (Projekt B).

Nowy projekt uwzględnia możność swobodnego transpor­towania w świetliku magazynu i zsypywania malerjału przez ułożony ruszt drewniany. Sze­rokość świetlika (5 m.) zosta­ła powiększona do li m.

Boczne ściany magazynu za­projektowane zostały o wyso­kości minimalne' przez nadanie płaszczyznom dachu nachyle­nia, odpowiadającego w przy­bliżeniu naturalnej skarpie mu-

50 cm. bez dodatkowych kosz­tów (wyzyskano naturalny spa­dek terenu).

Porównanie kosztów budowy DIHI wnrjantów, podanych w poniższem zestawieniu, wyka­zuje znaczną oszczędność nr korzyść zracjonalizowanej bu­dowli.

W ten sposób, koszt ogólny budowy zracjonalizowanego magazynu wypadł o 17°/o ta­niej, koszt zaś na m. pojem-

rys. 534

gazynowanego materjalu; wy­eliminowało to prawie w zu­pełności „pojemność martwą magazynu".

Cała konstrukcja wykazuje zmniejszoną ilość slupów, na­tomiast powiększone sztyw­ność w stosunku do pierwotne­go projektu projektu. Pojem­ność magazynowania zwiększo­na przez pogłębienie naokoło

ności magazynowania nawet o 24"« poniżej pierwotnego roz­wiązania.

W prowadzenie wielu drob­nych ulepszeń oraz zastosowa­nie dla niektórych części kon­strukcji, znajdujących się w trudniejszych warunkach pra­cy, drzewa dębowego, podnio­sło conajmniej dwukrotnie długotrwałość budowy.

29

Z Polskiego T-wa Reformy Mieszkaniowej Pokaz Mieszkaniowy w Stani­sławowie.

W d n i u 11 p a ź d z i e r n i k a . na­s t ą p i o t w a r c i e p o k a z u mie sz ­k a n i o w e g o w S t a n i s ł a w o w i e , 0 k t ó r y m p i s a l i ś m y w N r . 9.

Film mieszkaniowy. P . T. R . M . , z a m i e r z a j ą c w

n a j b l i ż s z y m czas ie p r z y s t ą p i ć do n a k r ę c a n i a w ł a s n e g o f i l m u m i e s z k a n i o w e g o , obecnie sp ro ­w a d z i ł o f i l m z a g r a n i c z n y do­t y c z ą c y t y c h s a m y c h z a g a d n i e ń p. t. „ M i a s t o p r z y s z ł o ś c i " . B ę d z i e on w y ś w i e t l a n y d l a c z ł o n k ó w T o w a r z y s t w a i z a ­p r o s z o n y c h g o ś c i . T e r m i n po­k a z u z a r ó w n o j a k i i n s t y t u ­cje, z a p o ś r e d n i c t w e m k t ó r y c h b ę d z i e m o ż n a u z y s k a ć z a p r o ­szenie , z o s t a n ą o g ł o s z o n e w pras ie codz ienne j .

Wystawa Nowoczesnej Kuclini. M i ę d z y n a r o d o w y Z w i ą z e k d l a

S p r a w M i e s z k a n i o w y c h w F r a n k f u r c i e z w r ó c i ł s i ę do P . T . R . M . z p r o p o z y c j ą u r z ą ­dzen i a w P o l s c e w k i l k u w i ę k s z y c h m i a s t a c h W y s t a w y N o w o c z e s n e j K u c h n i . E k s p o n a ­ty z a g r a n i c z n e , dos t a r czone p r z e z M i ę d z y n a r o d o w y Z w i ą ­zek , z o s t a ł y b y u z u p e ł n i o n e p r z e z mode le k u c h n i p o l s k i e j . W tej s p r a w i e P . T . R . M . na ­w i ą z a ł o k o n t a k t z O r g a n i z a c j ą G o s p o d a r s t w a D o m o w e g o , łą­czn i e z k t ó r ą r ozpa t ru j e m o ż ­l i w o ś ć u r z ą d z e n i a w y m i e n i o n e j w y s t a w y .

T e z y polskiego T o w a r z y ­stwa R e f o r m y Mieszkanio­

w e j . P o l s k i e T o w a r z y s t w o R e ­

formy M i e s z k a n i o w e j , u w a ż a ­jąc z a kon ieczne , w o b e c w z n o ­w i o n e g o obecnie z a i n t e r e s o w a ­n ia b u d o w n i c t w e m z d r z e w a , us ta len ie s w e g o p o g l ą d u na g o s p o d a r c z a i h y g i e n i c z n e jego znaczen ie — na pos ie ­d z e n i u w d n i u 18 w r z e ś n i a 1931 r „ o g r a n i c z a j ą c s w o j e r o z ­w a ż a n i a do b u d o w n i c t w a d re ­w n i a n e g o w z w y k ł e m tego s ł o ­w a z n a c z e n i u , t. z n . bez u ż y ­c i a m a t e r j a ł ó w t. z w . z a s t ę p ­

c z y c h , p o w s t a ł y c h z z u p e ł n e j p r z e r ó b k i d r z e w a u c h w a ­l i ł o n a s t ę p u j ą c e t e z y :

1. P r z e d d e c y z j ą o p r z y s t ą ­p i en iu do m a s o w e j p r o d u k ­c j i d r e w n i a n e j u w a ż a m y z a k o n i e c z n e w y j a ś n i ć , w j a ­k i e j m ie r ze d r z e w o s t a n R z p l i t e j p o z w a l a na maso­w ą p r o d u k c j ę d o m ó w d re ­w n i a n y c h d l a mias t .

2. Z a r ó w n o e k o n o m i c z n o ś ć , j a k i t r w a ł o ś ć b u d o w n i c ­t w a d r e w n i a n e g o d a d z ą s i ę o s i ą g n ą ć t y l k o p r z e z z r a ­c j o n a l i z o w a n i e k o n s t r u k c j i , opar te j na n o r m a l i z o w a ­n y c h w y m i a r a c h , o d p o w i a ­d a j ą c e j w ł a ś c i w o ś c i ą mater ­j a ł ó w d r z e w n y c h ; domy d r e w n i a n e w y m a g a j ą w w y ż s z y m jeszcze s t o p n i u niż m u r o w a n e b a r d z o s t a r ann ie o p r a c o w a n e g o p l a n u , u w z ­g l ę d n i a j ą c e g o w y z y s k a n i e p r z e s t r z e n i , w ł a ś c i w e r o z ­mieszczen i e i s k u p i e n i e m u ­r ó w k o m i n o w y c h o r a z u -r z ą d z e ń s a n i t a r n y c h .

3. Z n o r m a l i z o w a n e e lementy b u d o w l a n e w i n n y b y ć p ro ­d u k o w a n e na t a r t a k a c h l e ś ­nych i d o w o ż o n e do mie j s ­c a b u d o w y w e d ł u g tej sa ­mej t a ry fy , j a k obecnie nie­o b r o b i o n y budu lec .

4. B u d y n e k d r e w n i a n y w ł a ś ­c i w e j k o n s t r u k c j i i ze z d r o w e g o m a t c r j a l u odpo­w i a d a w s z y s t k i m w y m o g o m hyg ieny , j es t c i e p ł y , suchy , nie j es t w r a ż l i w y na z m i a ­ny t empe ra tu ry , nie n i szcze ­je w r a z i e n i e z a m i e s z k a n i a . K o n i e c z n e m jes t j e d n a k baczne z w r ó c e n i e u w a g i na z u p e ł n ą s u c h o ś ć u ż y w a n e g o do b u d o w y d r z e w a , zas to ­s o w a n i e ś r o d k ó w w ł a ś c i ­w y c h p r z e c i w r o b a c t w u , o r a z b u d o w ę g ł a d k i c ł i ś c i a n w e w n ę t r z n y c h u m o ż l i w i a j ą ­c y c h o d k a ż a n i e .

5. U ż y w a n i e d r z e w a j ednocze ­ś n i e z i n n e m i m a t e r j a ł a m i ( c e g ł a , t y n k i inne mater ­j a ł y z a s t ę p c z e ) w y m a g a

c h r o n i e n i a d r z e w a p r z e d d e s t r u k ć y j n e i n i w p ł y w a m i tych m a t e r j a ł ó w d r o g ą s ta ­rannej i z o l a c j i p r z y jedno-c z c s n e m u m o ż l i w i e n i u prze­w i e w u (np. t y n k o w a n i e w i n n o b y ć t y l k o j ednos -s t ronne) .

6. B u d o w n i c t w o d r e w n i a n e w y m a g a spec ja ln i e dos toso­w a n e g o p l a n u z a b u d o w y , u w z g l ę d n i a j ą c e g o dos t a ­t e c z n ą o d l e g ł o ś ć d o m ó w i p r z e w i d u j ą c e g o z a d r z e w i e ­nie m i ę d z y d o m a m i .

7. D o m d r e w n i a n y w y m a g a p i e c z o ł o w i t o ś c i i p r z y n ie -o d p o w i e d n i e m z a c h o w a n i u s i ę m i e s z k a ń c ó w p r ę d z e j pod l ega d e w a s t a c j i , n i ż to techn iczn ie m u s i n a s t ą p i ć . D l a t e g o domy te nie m o g ą b y ć m i e j s c e m z a m i e s z k a n i a l i c z n y c h p r z y p a d k o w y c h , n i e z w i ą z a n y ch ze s o b ą l o ­k a t o r ó w , g d y ż s t a n c a ł e g o d o m u o b n i ż y ł b y s i ę do po­z i o m u na jgorze j u t r z y m a ­nego z m i e s z k a ń . W o b e c tego b u d o w a n i e d r e w n i a ­n y c h b a r a k ó w - s c h r o n ó w m o ż e b y ć t r a k t o w a n e t y l k o j a k o z ł o k o n i e c z n e . D o m d r e w n i a n y w i n i e n b y ć nie w y ż s z y m o d d w u c h p o z i o ­m ó w i m o ż l i w i e b y ć l u b s t a w a ć s i ę w ł a s n o ś c i ą o s ó b z a m i e s z k u j ą c y c h go.

3. D l a u m o ż l i w i e n i a b u d o w n i c t w a d r e w n i a n e g o n i e z b ę d ną jes t r e w i z j a s t a w e k ubez­p i e c z e n i o w y c h w s t o s u n k u do d o m ó w d r e w n i a n y c h , z n a j d u j ą c y c h s i ę w opty­m a l n y c h w a r u n k a c h bezp ie ­c z e ń s t w a , t'o z n a c z y otoczo­nych o g r o d e m i r a c j o n a l ­nie s k o n s t r u o w a n y c h .

9. N i e m a p o d s t a w do r ó ż n i c z ­k o w a n i a t e r m i n ó w a m o r t y ­z a c j i d ł u g o t e r m i n o w y c h k r e ­d y t ó w d l a d o m ó w d r e w n i a ­nych i m u r o w a n y c h , g d y ż t r w a ł o ś ć o d p o w i e d n i o s k o n ­s t r u o w a n y c h i w ł a ś c i w i e u -ż y t k o w a n y c h d o m ó w d r e w ­n i a n y c h nie jes t k r ó t s z ą , n i ż d o m ó w m u r o w a n y c h .

30

Racjonalizacja budownictwa z drzewa O l b r z y m i a r o z p i ę t o ś ć p o m i ę ­

d z y k o s z t e m b u d o w y d o m u z c e g ł y , a s i ł ą n a b y w c z ą nasze­go s p o ł e c z e ń s t w a nie u s p r a w i e ­d l i w i a j e szcze k o n i e c z n o ś c i c h w y t a n i a s i ę d o r y w c z y c h p ó ł ­ś r o d k ó w ł a g o d z e n i a bezrobo­c i a i b r a k u m i e s z k a ń . T a k ą d o r y w c z ą u l g ą jes t z a i n i c j o ­w a n i e b u d o w n i c t w a d r e w n i a n e ­go. N i e w o l n o r ó w n i e ż bezc-c z y n n i e w y c z e k i w a ć k o n s e k -w e n c y j obecnej m a r t w o t y w b u d o w n i c t w i e . J e ś l i n ie staj" nas na m a s y w n e b u d y n k i i m u s i m y j u ż b u d o w a ć z d rze ­w a , to p o w i n n i ś m y p r z y n a j ­mn ie j budu lec t en zabezp ie ­c z y ć od w s z e l k i c h n a s t ę p s t w , j a k i e c z e k a j ą go w s k ł a d z i e

d o m u m i e s z k a l n e g o . Z a s a d n i ­c z y m i w r o g a m i d r z e w a s ą o g i e ń i w i l g o ć , m i e s z k a n i a z a ś w do­m u d r e w n i a n y m n a r a ż o n e s ą na w p ł y w y a tmosfe ryczne , r o ­bac two , opadan ie t y n k ó w etc. etc. Z d a w a ć by s i ę m o g ł o , ż e do u s u n i ę c i a t y c h n i e d o m a g a ń k o n i e c z n y jes t c a ł y s ze reg r o z ­m a i t y c h m a t e r j a ł ó w i z o l a c y j ­n y c h , k t ó r y c h cena w r e z u l t a ­cie z r ó w n a ł a b y k o s z t b u d o w y b u d y n k u d r e w n i a n e g o i ma­s y w n e g o . T y m c z a s e m j edna p ł y t a b u d o w l a n a H E R A K ­L I T U , n a w e t 2.5 c m . g rubo­śc i , p r z y b i t a b e z p o ś r e d n i o g w o ­ź d z i a m i do ś c i a n y d r e w n i a n e 1

r ó w n o c z e ś n i e u o g n i o t r w a l a , j a ­k o t e ż i z o l u j e od z i m n a i c ie ­

p ł a , w i l g o c i i w p ł y w ó w at­m o s f e r y c z n y c h , j a k r ó w n i e ż z a b i j a w s z e l k i e z a r o d k i robac ­t w a i t w o r z ą c d o s k o n a l e po­d ł o ż e d l a k a ż d e g o t y n k u , z a ­m i e n i a t ak p o d w z g l ę d e m t r w a ­ł o ś c i j a k i w y g l ą d u z e w n ę t r z ­nego n i e p o z o r n y budynek dre­w n i a n y na c i e p ł y , z d r o w y i nie-og ran iczen ie t r w a ł y d o m m i e ­s z k a l n y .

P ł y t a h e r a k l i t h o w a jes t t ą „ a u r e a m e d i o c r i t a s " p o w s t r z y ­m u j ą c ą nas o d s k r a j n e j mar­t w o t y w b u d o w n i c t w i e i chro­n i ą c ą nas o d k o n s e k w e n c y j n i e rac jona lnego b u d o w n i c t w a z d r z e w a .

Zabezpieczenie budowli drewnianych od grzyba i wilgoci D o s k o n a ł y ś r o d e k zabezp ie ­

c z a j ą c y d r z e w o w b u d o w ­lach o d g r z y b a i n i s z c z ą ­cy i s t n i e j ą c y g r z y b w y r a b i a od s ze regu l a t f a b r y k a mater­j a ł ó w i z o l a c y j n y c h „ O r ł o r ó g ' d a w n . O r ł o w s k i , R o g o w i c z i S - k a w W a r s z a w i e . „ I m p r e -g n o l i n a " O r ł o r o g a w y r a b i a n a jes t w s t an ic s k o n c e n t r o w a ­

n y m p r z e z co o s z c z ę d z a s i ę zby tecznego p r z e w o z u w o d y . „ I m p r e g n o l i n a ' ' r a d y k a l n i e u -s u w a g r z y b i c h r o n i d r z e w o o d jego p o w s t a w a n i a . N a j ­l epsze zabezp ieczen ie dachu b u d o w l i od d e s z c z u o s i ą g a s i ę p r z e z p o k r y c i e dachu „ B i t u m i n ą " . J e s t to bezsmo-ł o w y , a z b e s t o w a n y f i l c b i tu ­

m i c z n y , o g n i o t r w a ł y , e l a s t y c z ­ny i nie w y m a g a j ą c y s m o ł o ­w a n i a an i k o n s e r w a c j i .

„ B i t u m i n ę " w y r a b i a j e d y n a w P o l s c e f a b r y k a „ O r ł o r ó g " i s t n i e j ą c a od 1909 r . i nagro­dzona z a s w e w y r o b y i z o l a ­cyjne s z e r e g i e m m e d a l i i naj ­w y ż s z y c h n a g r ó d .

= . P R Z E M Y S Ł D R Z E W N Y "

L u c j a n H U B E R T F a b r y k a Mebli i O b r ó b k a Drzewa

DOSTARCZA MEBLE WSZELKIEGO R O D Z A J U URZĄDZENIA SZKOLNE I BIUROWE

1 Stolarski i Budowlany — — — Okoa — Drzwi — Boazerie K O Ś C I A N W L K P .

UL. KS. SURZYŃSKIEGO 18. T E L . 46.

31

P O W S Z E C H N Y Z A K Ł A D

UBEZPIECZEŃ W Z A J E M N Y C H

G D Y BUDUJEMY D O M Y MIESZKALNE

Z DRZEWA musimy zwrócić specjalną uwagę na zabezpie

czenie ich od

o g n i a przez najściślejsze przestrzeganie

przepisów przeciwogniowych, pamiętając o tern, że nasze gospodarstwo naro­

d o w e t r a c i c o r o c z n i e

setki miljonów złotych wskutek pożarów wynikłych

z wad l iwe j k o n s t r u k c j i k o m i n ó w ,

uderzenia pioruna,

nieostrożnego obchodzenia się z ogniem

i t. p. przyczyn.

WYDZIAŁ P R E W E N C Y J N Y

Architekci P R Z E W O D N I K I N F O R M A C Y J N Y

I M I Ę i N A Z W I S K O A D R E S Te le fon

Brukalska Barbara W a r s z a w a , u l . N i e g o l e w s k i e g o 8 415-88

Brukalski S t a n i s ł a w „ n ., ..

Buck iewiczówna Marja R a s z y ń s k a 50 8-55-95

Bujnowski Zygmunt ., .. D ł u g a 11 763-91

Celarski Z d z i s ł a w Szczęsny K r z e m i e n i e c . Z a r z ą d L i c e u m , architekt rejonowy

Czerwińsk i Józef Napoleon W a r s z a w a , u l . W s p ó l n a 5 m. 5 770-22

Dobrzyńska Jadwiga W a r s z a w a , K r a k o w s k i e P r z e d m i e ś c i e 79 653-51

F i l i p k o w s k i S t a n i s ł a w „ u l . M o k o t o w s k a 51/53 m . 20 8-11-20

Gądz ik iewicz S t an i s ł aw „ „ K o z i e t u l s k i e g o 6 346-20

Goldberg Maksymil jan „ „ N o w o g r o d z k a 18 233-07

Grochowicz S t a n i s ł a w „ M o k o t o w s k a 45 8-30-04

Gut t Romua ld „ W r o ń s k i e g o 5 705-75

Gi inath W ł a d y s ł a w „ U r s y n o w s k a 44 8-22-44 Gi inath W ł a d y s ł a w „ U r s y n o w s k a 44 267-48 Jankowska Nina „ Ż o l i b o r z , u l . K o c h o w s k i e g o 2 267-48

Jankowski Józef •• >• » 160-80 Jas ieński Henryk K r a k ó w , u! . "Studencka 19 160-80

Jawornicki A n t o n i W a r s z a w a , u l . M y ś l i w i e c k a 16 218-03

K ł o s Konrad ,, „ S e w e r y n ó w 5 294-42

K o p k o w i c z Franciszek Zakopane , w i l l a „ B o r y n a "

Kranz Waldemar Z a m o ś ć , u . N o w a 4

K u r k i e w i c z ó w n a Helena „ M a r s z a ł k o w s k a 36 m. 3 8-20-91 Lachert Bohdan Leszczyński S t an i s ł aw

•• „ K a t o w i c k a 9 „ W i l c z a 43

10-25-33 Lachert Bohdan Leszczyński S t an i s ł aw

„ K a t o w i c k a 9 „ W i l c z a 43 8-87-11

L i l pop Franciszek „ „ A l e j a R ó i 10 8-19-66 Ł o b o d a Zygmunt „ K r a k o w s k i e P r z e d m i e ś c i e 79 653-51 Ł o b o d a Zygmunt „ K r a k o w s k i e P r z e d m i e ś c i e 79 653-51 Maciejewski Eugenjusz Manasterski Stefan

G d y n i a , Szosa G d a ń s k a . G d y ń s k a S p ó i d z . Ż o l i b o r z , u l . K r a s i ń s k i e g o 21 m. 12

M i e s z k . Maciejewski Eugenjusz Manasterski Stefan

G d y n i a , Szosa G d a ń s k a . G d y ń s k a S p ó i d z . Ż o l i b o r z , u l . K r a s i ń s k i e g o 21 m. 12 228-48

Michejda Tadeusz K a t o w i c e . u l . Pon i a towsk iego 19 991 Mischel Z . W a r s z a w a . u l . L e s z c z y ń s k a 8 623-46 N o w a k o w s k i Tadeusz „ ,. P o l n a 52 8-50-58 Oderfeld Henryk „ „ Bagate la 15 8-42-42 Paprocki A d a m „ ., Sucha 18 8-46-44 Pi l la r Jan Starogard P i l la r Jan Starogard

Pitak Edmund Bydgoszcz , Z d u n y 18 353 P ł a c h e c k i Bo les ł aw W a r s z a w a . ul . W i l c z a 9 8-82-40 P o z n a ń s k a Janina „ „ S ę d z i o w s k a 7 8-15-08 Poznańsk i Jerzy •• .. >.

Romanowski P o z n a ń G r u n w a l d z k a 40

Różańsk i S t a n i s ł a w W a r s z a w a u l . F i l t r o w a 83 m. 1. 9-16-83

R u d z k i Tadeusz Sosnowiec u l . K a l i s k a 3 a R u d z k i Tadeusz Sosnowiec u l . K a l i s k a 3 a

Ru tkowsk i Hipo l i t W a r s z a w a u l . P o l n a 52 m. 3

Seydenbeutel Edward „ „ M a r s z a ł k o w s k a 63 8-24-53 Syrkus Helena „ Senatorska 38 754-76 Syrkus Szymon „ » •• ..

Stefanowicz Jan pi „ A k a d e m i c k a 1 8-59-34 Szabuniewicz M i r o s ł a w „ „ P o l n a 64 m. 33 8-30-64 Szanajca Józef „ G l o g i e r a 5 8-28-68

Szczygliński Bron i s ł aw W a r s z a w a , u l . S l u i e w s k a 3 m. 3 8-40-82 Szperling Jan .. P a n k i e w i c z a 4 305-98 Swierczyńsk i Rudol f prof. P o l . ., M y ś l i w i e c k a 12 762-62

I M I Ę I N A Z W I S K O A D R E S T e l e f o n

T o ł ł o c z k o Kazimierz To łwińsk i Tadeusz prof. Pol i t . Tokar Ludwik Tomaszewski Leonard Tomaszewski W a c ł a w Ula towski Kazimierz Weker W a c ł a w Wondrausch Bronis ław W i t k o w s k i Tadeusz Woyc iechowsk i S. Z b o r o w s k i Bruno A s f a l t y

W a r s z a w a , ul . M y ś l i w i e c k a 14 W a r z a w a . u l . S ł u ż e w s k a 3 W a r s z a w a , ul . N o w o g r o d z k a 3

K o r z e n i o w s k i e g o 6 G d y n i a , u l . A b r a h a m a T o r u ń . u l . L e g j o n ó w 2 W a r s z a w a , u l . S ł o n e c z n a 50, róg Spacerowej W ł o c ł a w e k , u l . Ł ę g s k a 24 L u b l i n , u l . Z i e l n a 4 m. 9 W a r s z a w a , u l . F i l t r o w a 67 m. 49

. ,, K o r z e n i o w s k i e g o 6

268-26

8-28-65 433-90 8-26-05 1 1-51

889 8-88-00

8-43-64 8-18-36

F I R M A A D R E S Te le fon U w a g i

Jan Andrzej Wrab l ik

A r c H i t e K t o n i c z n e b i u r a

W a r s z a w a , K a r o l k o w a 86 534-57 specjalność:— asfa l ty wszelkiego rodzaju o r a z krycie dachów

Micha ł Szachowski—budowniczy

A r c H i t e K t u r a "wnętrza

W a r s z a w a , ul . K o p e r n i k a 33 334-30 Szkice, projekty, plany, kosztorysy, dozór tech­

niczny.

„ Ł a d " w s p ó ł d z . z odp. udz. W a r s z a w a , u l . C z e r n i a k o w s k a 203 S k l e p . H o t e l Eu rope j sk i

444-82 435-83

urządzenia w n ę t r z , meble, tkaniny,

c e r a m i k a .

B 1 a c H a

D . / H . A . Gepner

B l a c H a c y n k o w a

W a r s z a w a , G r z y b o w s k a 27 655-25 690-27

B l a c h a cynkowa i p o -cynkowana, mosiądz, miedź, aluminjum,

ołów 1 t. p . w s u r o w ­c a c h i półfabrykatach.

D / H Herman Meyer W a r s z a w a . Traugut ta 2 602-84

B l a c H a r s h i e Z a k ł a d y

Z a k ł a d y Blacharskie „Gryff"

wł . A . Jurewicz

B e t o n o w e " W y r o b y

W a r s z a w a , ul . P i ę k n a 30 8-35-56

ornamentacje, krycie dachów, wszelkie r o ­boty wchodzące w za­kres budowlanego b l a -

charstwa, remont, konserwacja

W y t w ó r n i a W y r ó b . Betonowych Henryk G o ł o g o w s k i W a r s z a w a , A l . Je rozo l imsk ie 21

219-74 432-83

K r ę g i studzienne, r u r y 15—120 średnicy, płyty, słupy, krawężniki, ce­

g ł a , pustaki, tarasy. • alkony, pergole, i t, d.

Edmund Szmidt W y t w . W y r ó b . Be ton , i K s y l o l i t o w y c h

B u d o w l a n e Mate r j a ł y

W a r s z a w a , u l . G r ó j e c k a 56 328-39 stopnie, parapety, po­sadzka 1 różne wyroby

.sztuczny kamień".

T o w . dla Handlu Mat . Bud. 1

„ D O S T A W A " , ; Warszawa, b iuro — u l . K r u c z a 38

• k ł a d — u l . T a r g o w a 12 8-92-28 10-12-28

F I R M A A D R E S T e l e f o n U w a g i

B u d o w l a n e Mater j a ły C h e m i c z n e

Polska Fabryka Chemiczna Mater ja łów Budowlanych

W a r s z a w a , u l . M a r s z a ł k o w s k a 97a.

692-29

Wilgocio-chronny „Mu-rosan", , , B " i , ,R" usu­wają w i l g o ć , tamują, wody z a s k ó r n e , „ f l zbe l -tol" izoluje dachy i ta­rasy. „ X y l o s a n " n i s z c z y grzyb,impregnuje drze­wo. „ B i t u m o l i t " bez-smolowe pokrycie da­

chowe.

Wilgocio-chronny „Mu-rosan", , , B " i , ,R" usu­wają w i l g o ć , tamują, wody z a s k ó r n e , „ f l zbe l -tol" izoluje dachy i ta­rasy. „ X y l o s a n " n i s z c z y grzyb,impregnuje drze­wo. „ B i t u m o l i t " bez-smolowe pokrycie da­

chowe.

B u d o w l a n e Mate r j a ł y Zas tępcze

Zagajski Mieczys ł aw sp. akc. W a r s z a w a , u l . Z ó r a w i a 3 550-20 H e r a k l i t

Z a k ł a d y Przem. C E L O L I T s p . akc . W a r s z a w a , u l . O r d y n a c k a 5 420-05 c e l o l i t , m a t e r j a ł budowla­

ny, izolacje termiczne i d ź w i ę k o w e .

„ I Z O B E T " inż. Dyonizy P o p ł a w s k i

W a r s z a w a , u l . K a r o w a 5 m . 12 539-80 Nowy s p o s ó b budowy

ś c i a n i s t r o p ó w z betonu izolowanego.

Nowy s p o s ó b budowy ś c i a n i s t r o p ó w z betonu

izolowanego.

B u d o w l a n e p r z e d s i ę b i o r s t w a

F I R M A A D R F s T e l e f o n F I R M A T e l e f o n

Banasiak J. i Kasperski T . Biuro T e c h n i c z n o - B u d o w l a n e

W a r s z a w a , u l . E m i l j i Plater 35 448-27 Banasiak J. i Kasperski T . Biuro T e c h n i c z n o - B u d o w l a n e

Przeds . I n ż . - B u d o w l a n e arch. Józef Drecki T o r u ń , u l . Stary R y n e k 20 801

Niedbalski Stefan—Biuro Budowlane W a r s z a w a , u l . M a r s z a ł k o w s k a 15a 8-85-77

Spo łeczne P rzeds i ęb io r s two Budowlane s p ó ł d z i e l n i a z ogr. odp.

318-12 780-36

Spo łeczne P rzeds i ęb io r s two Budowlane s p ó ł d z i e l n i a z ogr. odp. „ K r a k . P r z e d m . 5 m. 5. 318-12

780-36

Grek Bruno — Biuro Techniczne L w ó w . u l . K o n o p n i c k i e j 10 25-15

Przeds. Inż.-Bud. „Z jednoczen i Inżyn ie rowie" sp. z o. o.

t . W a r s z a w a u l . Un iwer sy t ecka 4 8.99-26

8.94-71

Janicki Piotr 111 R ' i l ' nu'i r'1'L- n 41 8.42-88 Przeds . A r c h i t e k t o n i c z n o - B u d o w l . , , U l . 1 \ 1. u w u , ^ 1

8.42-88

Przeds. Rob . Bud . Edward K l e i n „ A l . Je rozol imsike 19 260-60

K a l i n o w s k i N . i Syn sp. z o. o.

G d y n i a . S k w e r K o ś c i u s z k i 18-29

Kle iber A . i Jeżewski W . Przeds . R o b ó t B u d o w l a n y c h

W a r s z a w a , u l . O r d y n a c k a 8 688-11 542-70

Saski Jerzy K i e l c e , u l . S i e n k i e w i c z a 57 490

Przeds. R o b ó t Budowl . i Kanal izac . I. Ty l l e r

Ł ó d ź . u l . T r ę b a c k a 18 162-09 171-38

W . Markusfe ld Ł ó d ź , u l . Ceg lana 114 213-15

A D R E S F I R M A Telefon

T . R . B. — T o w . Rob . Bud. inż. Bogus ław Lenck i i S-ka sp. z ogr odp.

W a r s z a w a , M i o d o w a 21 O d d z i a ł w B r z e ś c i u n Bugiem, 664-1 1

T . R . B. — T o w . Rob . Bud. inż. Bogus ław Lenck i i S-ka sp. z ogr odp.

ul . 2ygmuntowska 36

Przeds. B u d w l . C . Leitgeber P o z n a ń . N a r a m o w i c k a 25 50-81

Spó łka Osadnicza Sp. A k c . „ Rzeczypospo l i t e j 1

Terrabona Sp. z o. o. W a r s z a w a , K o r z e n i o w s k i e g o 6 918-12 Roboty budowlane

Szlachetne wyprawy fasadowe „ T e r r a b o n a "

Roboty lastrikowe.

C e r a m i k a

Inż. cer. Cieszewski Józef W a r s z a w a , u l . K o p e r n i k a 30 607-49 c e g ł a s t r o p o w a

Inż. Alber t Karp biuro techniczne

W a r s z a w a , u l . W i l c z a 54 8-72-47

Jan Krause Z a k ł a d y P r z e m . w A n d r e s p o l u

Ł ó d ź . u l . A n d r z e j a 24 141-24 kaf le , f arby z i e m n e

Miejska Cegielnia Mechaniczna W ł o c ł a w e k 157 c e g ł a , s ą c z k i .

we W ł o c ł a w k u d a c h ó w k i

Pomorskie Z a k ł a d y Ceramiczne tow. akc.

G r u d z i ą d z D a c h ó w k i ( k a r p i ó w k a ż ł o b i o n a , h o l e n d e r k a

i r z y m s k a )

C e n t r a l n e O g r z e w a n i e "Wodoc iąg i

Jan Różański Z a k ł a d y U r z ą d z e ń Z d r o w o t n y c h

T o r u ń , u l . S ł o w a c k i e g o 26. 264 K a n a l i z a c j e , o g r z e w a ­nia c e n t r . w o d o c i ą g i

w e n t y l a c j e .

4 r r . " \: ; D o m y go towe

K . R u d z k i i S-ka sp. akc. W a r s z a w a , u l . F a b r y c z n a 3 692-16 600-87

d o m y s t a l o w e

M . K a m i ń s k i i T . S ta rczyńaki sp. z ogr. odp .

W a r s z a w a , u l . P o d c h o r ą ż y c h 43 540-97 d o m y d r e w n i a n e

D r z e w k a i r o ś l i ny o z d o b n e

S t a n i s ł a w P r z e d p e ł s k i P ł o c k , u l . T u m s k a 6 320 i 172 R ó ż n e c e b u l k i k w i a t o ­w e , wsze lk i e n a s i o n a

G r z e j n i K i

F I R M A A D R E S Te l e fon U w a g i

Stowarzyszenie M e c h a n i k ó w Polskich z A m e r y k i W a r s z a w a , u l . M a r s z a ł k o w s k a 46 8-06-99

T o w . Starachowickich Z a k ł a d ó w Górn iczo-Hutn iczych sp. akc . W a r s z a w a , u l . W a r e c k a 15 270-09

I z o l a c j e

„ O R Ł O R Ó G "

dawn. Or łowsk i , Rogowicz i S-ka W a r s z a w a ul . K r ó l e w s k a 8 701-23

Fabryka izolacji korko­wej. Bituminy, flquiso-lu, Impregnoliny. Za­bezpieczenie budowli

od wilgoci. Krycie i izolacja dachów. Ro­boty asfaltowe. Wszel­kie materjały izola­

cyjne.

Fabryka izolacji korko­wej. Bituminy, flquiso-lu, Impregnoliny. Za­bezpieczenie budowli

od wilgoci. Krycie i izolacja dachów. Ro­boty asfaltowe. Wszel­kie materjały izola­

cyjne.

E . Dutlinger i A . Borowik W a r s z a w a , ul P r ó ż n a 10 260-55 cerosit, celotex. torfoleum

Stankiewicz i Nowak inż. arch.

W a r s z a w a , u l . Ż e l a z n a 38 304-88 Conco, wszelkie materja­ły wchodza.ce w zakres

izolacji i wykonanie robót.

Bezbarwna lituryna, do chem. zabezpieczenia fa­sad od deszczu oraz do wzmacniania podłóg ce­

mentowych.

Inż. Alber t Ka rp — biuro techn. W a r s z a w a , u l . W i l c z a 54

8-72-47

Conco, wszelkie materja­ły wchodza.ce w zakres

izolacji i wykonanie robót.

Bezbarwna lituryna, do chem. zabezpieczenia fa­sad od deszczu oraz do wzmacniania podłóg ce­

mentowych.

. . G U D R O N I T " — W . Ciszewski Specjalna fabryka m a t e r j a ł ó w

i zo l acy jnych

egz . od i. 1875

W a r s z a w a , u l . K r a k . P rzedm. 17 611-45 10-10-45

Zabezpieczenie budo-dowli od wilgoci. Niszczenie grzyba!

drzewnego w budo­wlach. Krycie dachów.

Roboty asfaltowe. Dostawa wszelkich

materjałów izolacyj­

R a s y S t a l o b e t o n o w e

nych własnej pro­dukcji

Fabryka Kas Panc. i stalobet. H E N R Y K J A R D E L W a r s z a w a , u l . M i o d o w a 14 737-99

Konstrukcje zabezpie­czeniowe. Kasy do

wmurowania

K o n s t r u k c j e d a c h o w e

Biuro Inżynier . -Budow. „ Ł u k "

L . Paradistal i Syn—Inżynie rowie . W a r s z a w a , u l . H o ż a 49

433-84 254-81

Specjalność: nowoczes­ne drewniane kon­

strukcje dachowe 1 in­ne, dla bud. prze­

mysłowych, sporto­wych, gospod, wiej­

skiego 1 t. p.

M a l a r s k i e Z a k ł a d y

Przeds. Malarsko-Dekoracyjne T . Jamiołkowski i S. Jarzęcki W a r s z a w a , u l . Sosnowa 1 310-48 malowanie aparatami

pneumatycznemi

Przeds. R o b ó t Malarsko-Budowl. Zygmunt Statkiewicz W a r s z a w a , u l . O g r o d o w a 23 675-06

M a r m \ i r y

F I R M A A D R E S Te le fon U w a g i

Mechanicz. Z a k ł . Marmurowe L u d w i k Tyrowicz rok za ł . 1890 L w ó w . P iekarska 95 25-03

w s z e l k i e r o b o t y m a r ­m u r o w e z m a t . k r a j .

i z a g r a n i c z .

M a r m u r y s z t u c z n e

inż. Zygmunt Ł a d a i S-ka sp. z o. o.

W a r s z a w a , u l . Traugut ta 2 601-84 marmury sztuczne

O g r z e w a n i a C e n t r a l n e , V Wodociągi i R a n a l i z a c . [a

Biuro inż. „ T E R M O T E C H N I K A " sp. z. o. o.

W a r s z a w a , T w a r d a 50 632-05

P o s a d z k i

Edmund Szmidt W y t w . W y r ó b . Beton, i K s y l o l i t .

W a r s z a w a , u l . G r ó j e c k a 56 328-39 s topn ie , p a r a p e t y , p o ­s a d z k a i J ó ż n e w y r o b y

„ s z t u c z n y k a m i e ń , .

Król ikiewicz Tadeusz p r z e m y s ł d rzewny

Król ik iewicz Tadeusz p r z e m y s ł d rzewny

W a r s z a w a , u l . N o w o g r o d z k a 7 287-44

P o w . T o w . Parkietowe sp. z o. o. W a r s z a w a , u l . M i ń s k a 8 10.26-40

P o s a d z K i j e dno l i t e

inż. Zygmunt Ł a d a i S-ka 8p. Z O. O.

W a r s z a w a , u l . Traugut ta 2 601-84 603-84

L i n o t o l L a s t r i c o

P i e c e S z r a j b e r a

K a r o l Szrajber sp. z ogr. odp. W a r s z a w a u l . G r ó j e c k a 33 320-33

P r a l n i e i K u c h n i e M e c h a n i c z n e

Stan i s ł aw Cohn W a r s z a w a , u l Senatorska 36 641-61 641-62

p r z e d s t a w i c i e l s t w o sp. a k c . S e n k i n g

R y s u n k o w e A r t y k u ł y

A l b i n Zaborsk i W a r s z a w a , u l . W i d o k 22 405-09 Z a k ł a d w y ś w i e t l a n i a

r y s u n k ó w i skład przy­b o r ó w rysunkowych.

P a k u ł y fT P i ^ r n i l ^ W a r s z a w a , ul- G r a n i c z n a I. 610-88 298-01

P a k u ł y do uszczelnie­nia ś c i a n i futryn

Liny konopne do budowy, sznur konopny b i a ł y i smo ł o w y do uszczelnienia rur kanlizacyjnych oraz ko­nopie do rur w o d o c i ą g .

L i n y „ ' J . ., » |. M ł> Liny konopne do budowy, sznur konopny b i a ł y i smo ł o w y do uszczelnienia rur kanlizacyjnych oraz ko­nopie do rur w o d o c i ą g .

S z n u r y F . Piernikarz •» tr M II

Sznur konopny b i a ł y i s m o ł o w y do uszczelnienia rur kanalizacyjnych i da­c h ó w e k , oraz konopie do

rur w o d o c i ą g o w y c h

Sznur konopny b i a ł y i s m o ł o w y do uszczelnienia rur kanalizacyjnych i da­c h ó w e k , oraz konopie do

rur w o d o c i ą g o w y c h

E l e K t r y c z n e A p a r a t y

Hyper ion Inż. J. Th isch W a r s z a w a , u l . 11 L i s topada 4 Konto P . K . O .

Si

13.797

s p e c j a l n o ś ć T r a n s f o r -m a t o r k i D Z W i l a m p y o s z c z ę d n o ś c i o w e .

E l e k t r y c z n e a r m a t u r y

Bracia Borkowscy Z a k ł a d y E lek t ro techn ic jne s p . akc.

W a r s z a w a , A l . J e rozo l imsk ie 6 642-79 684-66

T o w . Elektr . „ K A W D E M " sp. z ogr. odp. w K a t o w i c a c h ,

u l . P i ł s u d s k i e g o 32 w W a r s z a w i e u l . K r ó l e w s k a 18 8 686-63 Fabryka racjonalnych

opraw ś w i e t l n y c h . Biuro p r o j e k t ó w .

G a z o w e p i e c y K i kąp i e l ov ze

Stan i s ł aw Cohn W a r s z a w a , u l . Senatorska 36 641-61 641-62

Sto l a r sK i e Z-aKłady

Jan K o z ł o w s k i W a r s z a w a , u l . W y b r a ń s k a 18 m. 1

Z a k ł a d y Parowe Przemys łu Drzewnego sp. z o. o.

W a r s z a w a , ul . G ę s i a 69 505-18 l i s twy, k i e l s z tosy , d r z w i o k n a , s c h o d y , b r a m y , o k ł a d z i n y , i i s tew, p o ­d ł ó g .

Mech . Zak łady Stolarskie J a b ł o n n a L e g j o n o w a tel . 11 p o d ­

m i e j s k a

J a b l o n n a -

G u c i n N r . 18

Specjalność: w dziale budowlanym:

o k n a s z w e d z k i e , z a w i a ­s o w e i p r z e s u w n e .

A d a m Zagrabski i S-ka

ŚiatKi i p ł o ty d r u c i a n e

J a g i e l l o ń s k a 33

tel . 11 p o d ­

m i e j s k a

J a b l o n n a -

G u c i n N r . 18

D r z w i p e ł n e k l e j o n e . U r z ą d z e n i e w n ę t r z z

w ł a s n y c h m o d e l i i W / ' g d o s t a r c z o n y c h p r o j e k t .

W dziale sportowym : D r e w n i a n e o b r ę c z e do k ó ł r o w e r o w y c h n a g r o ­d z o n e z ł o t y m m e d a l e m na w y s t a w i e P r z e m y

s ł . S p o r t , w 1926 r.

D R U T O W N I A — P O Z N A Ń

fabryka siatek i p ło tów drucianych

P o z n a ń , u l . Ś w . M a r c i n a 45-a 24-01

S i a t k i 4-ro i 6 -c io k ą t n e , k a r b o w a n . e o r a z s ia tk i r a b i c o w e i i ar fy do p r z e s i e w a n a p i a s k u . S p e c j a l -u o ś ć : k o m p l e t n e o g ­r o d z e n i e z u s t a w i e ­

n i e m na m i e j s c u . D r u t w s z e l a k i , l iny

d r u c i a n e , l iny k o n o -n o p i a n e i w s z e l k i e w y r o b y p o w r o ź n i c z e

A . Zwie rzchowsk i i S-ka P o z n a ń , u l . P o d g ó r n a 10-a

S i a t k i 4-ro i 6 -c io k ą t n e , k a r b o w a n . e o r a z s ia tk i r a b i c o w e i i ar fy do p r z e s i e w a n a p i a s k u . S p e c j a l -u o ś ć : k o m p l e t n e o g ­r o d z e n i e z u s t a w i e ­

n i e m na m i e j s c u . D r u t w s z e l a k i , l iny

d r u c i a n e , l iny k o n o -n o p i a n e i w s z e l k i e w y r o b y p o w r o ź n i c z e

Bronisław Paruszewski M e c h a n i c z n a F a b r y k a Siatek D r u c i a n y c h

Bydgoszcz , Z b o ż . R y n e k 9 adr. telegr. Eks impor t 12-70

W s z e l k i e g o r o d z a j u s ia tk i o g r o d z e n i o w e , s ł u p k i , furtki i t. d.

U r b a n i s t y K a

Biuro Inżynierskie S tud jów dla Przemys łu „B. I. P . Technico"

sp. z ogr. odp . W a r s z a w a , u l . M i o d o w a 3 799-01

P l a n y p o m i a r o w e r e ­g u l a c y j n e , g o s p o d a r k a

m i e j s k a , g o s p o d a r k a cieplna, s u s z a r n i e .

W i t r a Z e

T. Bia łkowski i S-ka W a r s z a w a , ul . S t ę p i ń s k a 42 629-55 Z a k ł a d W i t r a ż y i Mozaiki artystycznych.

„ P o 1 i c h r o m j a" P o z n a ń , D ą b r o w s k i e g o 27. 7»-64

P o z n a ń s k i e Z a k ł a d y Artystyczne W i t r a ż ó w ar t . polichromji koś­

cielnej i w n ę t r z , r e s ta ­u r a c j a s t a r y c h obrazów

W o d o c i ą g i i K a n a l i z a c j e

Fabryka W y r o b ó w Betonowych „B 1 O S" sp. z ogr. W a r s z a w a , ul . P o z n a ń s k a 13

o s a d n i k i s y s t e m u „ B i o s " do w ó d

ś c i e k o w y c h

Z a k ł a d y "Wyświet l an ia R y s u n k ó w

A l b i n Zaborsk i W a r s z a w a , u l . W i d o k 22 405-09 Znacznie rozszerzony Z a k ł a d W y ś w i e t l a n i a

R y s u n k ó w .

W y t w ó r n i e P a p i e r u Świa i t łoczułego

St. Juracki i St. Che łmick i Sp . z o. o.

W a r s z a w a . Z i e l n a 15

P o z n a ń , u l . M a ł e c k i e g o 6

639-29

73-20

P a p i e r y ś w i a t ł o c z u ł e ,

n e g a t y w n e , n i e b i e s ­

k i e , s ep ia i p o z y t y w n e

Ż e l a z o b u d o w l a n e

S. Graff — sk ład że laza W a r s z a w a , G r z y b o w s k a 10 637-67 ż e l a z o we wszelkich wy­miarach i profilach

Zakłady Parowe Przemysłu Drzewnego Sp. z o. o.

Warszawa, Gęsia 69. Tel. 505-18.

Fabryka listew, k i e l s z t o s ó w , drzwi, okien, s c h o d ó w , bram, desek

p o d ł o g o w y c h i wszelkiej stolarszczyzny budowlanej.

W Ł A S N A S U S Z A R N I A

V

W A R 6 Z A W A W A R E C K A 15

PODMIEJSKIE OSIEDLE

„ P O D K O W A L E Ś N A " pięknie położone wśród lasów

przy jedynej p o d W a r s z a w ą nowoczesnej

arterj i komunikacyjnej

kolei elektrycznej Warszawa—Grodzisk

dochodzące j do Środka m i a s t a p r z y u l . M a r s z a ł k o w s k i e j DOSKONAŁE WARUNKI ZDROWOTNE

PlIEDiKllimO Z D U Ń S K I E

t iitnikiidi PODMIEJSKIE OSIEDLE

„ P O D K O W A L E Ś N A " pięknie położone wśród lasów

przy jedynej p o d W a r s z a w ą nowoczesnej

arterj i komunikacyjnej

kolei elektrycznej Warszawa—Grodzisk

dochodzące j do Środka m i a s t a p r z y u l . M a r s z a ł k o w s k i e j DOSKONAŁE WARUNKI ZDROWOTNE

P o z o s t a ł e d z i a ł k i n a b y w a ć m o ż n a na d o ­g o d n y c h w a r u n k a c h w b i u r z e S p . f t k c . „ E L E K ­T R Y C Z N E K O L E J E D O J A Z D O W E S. F\." w W a r s z a w i e , u l . M a r s z a ł k o w s k a N r . 94, t e l . 296-14 i 269-28 w g o d z i n a c h o d 9.00

do 15.00 w s o b o t y do g o d . 13.00. In fo rmac je na m i e j s c u w P O D K O W I E L E Ś N E J G Ł Ó W N E J ca ły d z i e ń u funk-c j o n a r j u s z y , p o s i a d a j ą c y c h z i e l o n ą o p a s k ę

na r ę k u .

Warszawa,

Ogrodowa 56 m. 45.

tel. 264-55.

•

M E C H A N I C Z N E Z A K Ł A D Y S T O L A R S K I E ADAM ZAGRAB5KI i 5KA J A B Ł O N N A — J A G I E L L O Ń S K A 3 3 T E L E F O N : P O D M I E J S K A II-S" G U C I N N S 1 8

odwodnienie

S z c z e g ó ł o k n a s z w e d z k i e g o ,

P a t r z str . 3 9 . P r z e w o d n i k I n f o r m a c y j n y „ S t o l a r s k i e Z a k ł a d y " .

Zjednoczone Zakłady Chemiczne

Warszcwa. ul. Grójecka 56. „ZAGOZDŻON" S. A. tel. 9.27-56.

Farby Mineralne „FeniX" d ł ugo t rwa łe , odporne na dz ia łan ia atmosferyczne.

Farby przeciwogniowe „FeniX" zabezpiecza jące drzewo przeciw p o ż a r o m .

.Antignis" p łyn zabezpiecza jący drzewo i tkaniny od palenia się.

„Impregnol" patentowany preparat do zabezpieczania drzewa od grzybka i pro­c e s ó w gnilnych.

P R Z E M Y S Ł D R Z E W N Y

A. L I P S Z Y C W A R S Z A W A E L E K T O R A L N A 9. T e l . 414-82.

poleca wszelkie mater ja ły drzewne, budowlane!

T O W A R Z Y S T W O U B E Z P I E C Z E Ń

„PRZEZORNOŚĆ" S p ó ł k a Acyjna. z a ł o ż o n a w 1891 r.

W A R S Z A W A , P l a c M a ł a c h o w s k i e g o Nr. 4

należy do konecrnu

„ T H E P R U D E N T I A L A S S U R A N C E C O M P A N Y L I M I T E D " w L o n d y n i e

które t eż jest głównym akcjonariuszem Towarzystwa.

T o w a r z y s t w o U b e z p i e c z e ń „ P R Z E Z O R N O Ś Ć " Zawiera ^Ubezpieczenia: n a ź y c i e , od n i e s z c z ę ś l i w y c h w y p a d k ó w , odpowie-

d z i a l n o ś c i cywilnej , od ognia , k r a d z i e ż y i t r a n s p o r t ó w .

O D D Z I A Ł Y T O W A R Z Y S T W A : w W a r s z a w i e PI . M a ł a c h o w s k i e g o 4 ., L o d z i , u l . P i o t r k o w s k a 102 „ K r a k o w i e , u l . W o l s k a 6

we L w o w i e , u l . A k a d e m i c k a 7 w P o z n a n i u , P l a c W o l n o ś c i 14 w K a t o w i c a c h , P i ł s u d s k i e g o 25;27 w W i l n i e , u l . M i c k i e w i c z a 24

R E P R E Z E N T A C J E :

1. w W a r s z a w i e , u l . K r a k o w s k i e P r z e d m i e ś c i e 9 2. w P i t r k o w i e , u l . S ł o w a c k i e g o 12 3. w R a d o m i u , u l . M o n i u s z k i 8 4. w K a l i s z u , u l . G ó r n o ś l ą s k a 27 5. w C z ę s t o c h o w i e , u l . W a s z y n g t o n a 39 6. w L u b l i n i e , u l . K r a k o w s k i e P r z e d m i e ś c i e 46

A J E N T U R Y W E W S Z Y S T K I C H M I A S T A C H R Z E C Z Y P O S P O L I T E J -

P a p i e r y T E C H N I C Z N E Z a k ł a d K 0 P J 0 1 H L A I W P Y K o p j o w e R A M Y K o p i o w e

StSZYMAŃSKI i K. CYGAŃSKI W a r s z a w a , W i l c z a 3 2 . t e l . 8 -14 -78

BIURO

INŻYNIERSKIE

STUDJÓW

DLA

PRZEMYSŁU

SP. z O. O.

Warszawa, Miodowa 3. Tel. 799-01,

Budownictwo P r z e m y s ł o w e , K O N ­

S T R U K C J E Ż E L A Z N E , B E T O N O W E ,

Ż E L B E T O W E I D R E W N I A N E

Urbanistyka P L A N Y P O M I A R O W E ,

R E G U L A C Y J N E , W O D O C I Ą G O W O -

K A N A L I Z A C Y J N E i G O S P O D A R K A

M I E J S K A , O C Z Y S Z C Z A N I E W Ó D

Ś C I E K O W Y C H . Eksprtyzy i porady

techniczne

„ B I P T E C H N I C O" gwarantuje r a c j o n a l n o ś ć koncepcji ,

d ą ż y do o b n i ż e n i a k o s z t ó w w ł a s n y c h

i nie zajmuje s i ę ż a d n e m i dostawami.

Z a n i m kup i s z pa rce l ę b u d o w l a n ą w oko l i ­c a c h W a r s z a w y

b ro szu rę wraz z m a p ą p. t. kup

O i e d l a i L e t n i s k a w o k o l i c a c h

m. st. W a r s z a w y

Do nabycia w księgarniach i kioskach ..Ruchu" i Adm. Mie­sięcznika „Dom—Osiedle—Mie­szkanie" Warszawa, Kraków. Przedm. 5 m. 5. Tel. 202-05.

dla prcnumcr. 2 z ł . Cena zł. 2.50

ILE NIEBEZPIECZEŃSTW DLA ZDROWIA I MIENIA KRYJĄ W SOBIE DREWNIANE BUDYNKI NASZYCH U S T E C Z E K , PRZEDMIEŚĆ, LETNISK I WSI?

Recjonalne budownictwo szkieletowe umożl iwia każdemu w rekordowo szybkim czasie uzyskanie tanich, zdrowych, nieograniczenie trwałych d o m ó w mie-szkaInycb, w i l l i , letnisk, b u d y n k ó w gospodarczych, p r z e m y s ł o w y c h ,

fabrycznych, widowiskowych, przez zastosowanie

OGNIO i WILGOCIOODPORNEJ, ABSOLUTNIE SUCHEJ WOLNEJ OD robactwa i grzybów—lekkiej płyty budowlanej i izolacyjnej

H E R A K L I T H zd rowie , g d y ż tworzy ś c i a n y absolutnie suche, wo lne od robac twa myszy , bakterj i , g r z y b ó w , m c h ó w i ś n i e d z i , koszty roboc izny i czas pracy — przez d u ż y i p o r ę c z n y w y m i a r i nader prosty s p o s ó b zas tosowania , d z i ę k i l e k k o ś c i na fundamentach i kons t rukc jach n o ś n y c h na kosztach p r z e w o z u i manipu lac j i , p o w i e r z c h n i ę u ż y t k o w ą , d z i ę k i m o ż l i w o ś c i s tosowania c i e n k i c h ś c i a n , tynk i z a p r a w ę — z u ż y w a j ą c jedynie 1 20 c z ę ś ć tych m a t e r j a ł ó w w p o ­r ó w n a n i u do muru z c e g ł y , doda tkowe m a t e r j a ł y , przez m o ż n o ś ć s tosowania tak dz i ś taniego drze­w a na konstrukcje n o ś n e , k t ó r e chroni i konserwuje od w p ł y w ó w atmo­sferycznych, remonty i naprawy — dz ięk i n ieograniczonej t r w a ł o ś c i , koszty amortyzacj i przez m o ż l i w o ś ć na tychmias towego u ż y t k o w a n i a odrazu suchego budynku , koszty asekuracj i jako m a t e r j a ł ogn ioodporny , o p a ł w czasie os t rych z i m , g d y ż jest d z i e s i ę c i o k r o t n i e c ieple jsze niż c e g ł a .

c h r o n i i z a b e z p i e c z a z d r o w i e i m i e n i e ! ! Istniejące budynki drewniane izoluje od ognia, wi lgoc i , zimna, i g ł o s ó w szybko i tanio, tworząc razem d o s k o n a ł e p o d ł o ż e dla b e z p o ś r e d n i e g o otynkowania. Starego budynku drewnianego — izolowanego p ły tami hera-

kl i thowemi nie można od różn ić od nowego domu masywnego.

Wszelk iemi szczegó łowemi w y j a ś n i e n i a m i , prospektami, kartami konstrukcyj. nemi, poradami technicznemi i opinjami instytucji p a ń s t w o w y c h , komu­

nalnych i o s ó b prywatnych s łuży bezp ł a tn i e :

autoryzowana reprezentacja na w o j e w ó d z t w a : warszawskie, pomorskie, p o z n a ń s k i e , lubelskie, kieleckie, b i a łos tock ie , łódzk ie i Górny Śląsk:

F-ma Mieczysław Z A G A J S K I S. A . Warszawa. Z ó r a w i a 3.

O d d z i a ł y : w Katowicach , M i c k i e w i c z a 12, w Łodzi : Sienkiewicza 53.

o s z c z ę d z a :

o s z c z ę d z a :

o s z c z ę d z a : o s z c z ę d z a : o s z c z ę d z a :

o s z c z ę d z a :

o s z c z ę d z a : o s z c z ę d z a : o s z c z ę d z a : o s z c z ę d z ą :

„ S I L A R B O R Przemysł Drzewny Spółka Akcyjna

T A R N O W S K I E G Ó R Y U L . S I E N K I E W I C Z A 47. tel. 1 2 0 1 - 1 2 0 2 . adres telegraf. S I L A R B O R

i i

Tartak. Fabrykacja skrzyń i beczek Heblowanie. Eksploatacje leśne.

D o m y drewniane komple tn ie w y ­k o ń c z o n e s t o l a r s z c z y z n ę b u d o w l a n ą

d o s t a r c z a j ą B I A Ł O W I E S K I E Z A K Ł A D Y

P R Z E M Y S Ł U D R Z E W N E G O

„ P O D O L A N Y " sP z o . o B I A Ł O W I E Ż A — t e ł . 46

Biuro z a m ó w i e ń : Warszawa, ul . Elektoralna 3 m. I,

tel. 2 1 0 - 2 1

C e pełną, pus takową pojedynczą potrójną, s t ropową , kleina i Ackermanna pier­w s z o r z ę d n e g o gatunku, os t rokan tową ,

silnie wypa l aną bez marglu poleoa po cenaoh konkurencyjnych

CEGIELNIA P A R O W A N i e d ź w i e d z i n l e c w Bykowie

pow. K A T O W I C E

Składnica Przyborów Kreślarskich i Zakład Wyświetlania Rysunków oraz oprawy planów

A L B I N Z A B O R S K I Warszawa, ul. Widok 22, tel. 405-09

Wyłączna sprzedaż papierów światłoczułych, utrwalanych na sucho, jedynej krajowej wytwórni papierów światłoczu­łych „OZĄLID" właść. Otton SóderstrÓm, Łódź,

Generalne Przedstawicielstwo maszyn do wyświetlania i utrwalania rysunków oraz planów wszechświatowej fa­bryki B. Reiss w Leinbenwerda

kmtalogi, cenniki, próbki oraz demonstracje maszyn w ruchu na' każde żądanie.

W B U D O W L A C H H l f Z C Z Y R A D Y K A L H I E

IMPIIIGNOLIMA W Y Ł A C Z M I W Y T W Ó R C Y Z A K Ł . P R Z E M .

- O R Ł O R Ó G D A W H . O R Ł O W J K I . R O G O W I C Z : J - K A

W A R I I A W A K n O L E W ł K A o . T ^ IOI-93

B O S A D Z E N I A J E S I E N N E G O

L X 15.X

Polecamy wszelkie b y l i n y skalne i rabatowe

C E N N I K I

I L U S T R O W A N E

G r a t i s

ZYGMUNT HELWIG i S-ka B Y D G O S Z C Z - O K O L Ę

Szkółki B Y L I N i K R A K Ó W =

Z A K Ł A D Y C E G I E L N I A N E

PAWEŁ F1TZKE f „RADOSZÓW" Kochłowice G. Ś.

Cegła maszynowa, dełna, drążona, pustaki stropowe.

G R Z Y B

D R Z E W O I M P R E G N U J E

Z A B E Z P I E C Z A

PRZED G N I C I E M

i

N I S Z C Z Y R A ­

D Y K A L N I E

„ X Y L O S A W POLSKA FAIiB. C H E M . D U D .

te L . O R Ł O W S K I S M U

si". v. o<;it. ODP.

W A R S Z A W A , M A R S Z A Ł K O W S K A 97-A

TEJ . , . 6922!)

JAN PEREBOOM H o d o w l a i E k s p o r t K w i a t ó w C e b u l e k i B y l i n

L 1 S S E — Holandja

dostarcza vi pierwszorzędnym gatunku:

hijacenty, tulipany, narcyzy,

krokusy, mieczyki i t. p. Cennik na żądanie

Korespondencja w języku angielskim i niemieckim

P R Z E D S I Ę B I O R S T W O I N S T A L A C Y J N E

Inż. Stefan Skwarecki W A R S Z A W A ,

u l i c a M a r s z a ł k o w s k a 62, telefon 8.60-70.

I N S T A L A C J E : O g r z e w a ń centralnych, K a n a l i ­zac j i , W o d o c i ą g ó w z w y k ł y c h i pneumatycznych , G a z . P r a l n i i -mechan iczne .

Projekty i konstrukcje.

S Z K Ó Ł K I D R Z E W l i i Ł M I T K I F 1̂ O I KRZEWÓW OWOCOWYCH " 1 . INVJ W l u l M L U U

polecają po nader przystępnych cenach na sezon jesienny w dużym wyborze drzewka owocowe, dziczki oraz róże krza­czaste i pienne w odmianach handlowych i amatorskich.

A D R E S ; P Ł O C K - P O D O L S Z Y C E S K B Z . POCZT. 43, TELi. 331.

CENNIKI NA ŻĄDANIE BEZPŁATNIE

S z k ó ł k i z o s t a ł y odznaczone na P . W . K . w P o z n a n i u oraz na W o j e w ó d z k i e j W y s t a w i e O g r o d ­niczej w Ł o d z i dwoma w i e l k i m i meda lami z ł o t e m i i s rebrnym, d y p l o m e m uznania i s ze reg iem

l i s tów pochwalnych .

P O S A D Z K A JEDNOLITA

L I N O T O L N A Z A S A D Z I E L I C E N C J I T H E L I N O T O L C O L T D A A R H U S ( D A N J A )

W Y R O B Y Z

L A S T R I C O P O D E S T Y . S T O P N I E , P A R A P E T Y , Ś C I A N Y

M A R M U R Y S Z T U C Z N E

W P Ł Y T A C H L U B N A K Ł A D A N E W P R O S T N A Ś C I A N Ę

W Y K O N Y W A

INŻ. ZYGMUNT ŁADA i S-ka Sp. z o. o. W A R S Z A W A , UL. T R A U G U T A 2, T E L . 601-84, 603-84.

Osiedle Mieszkaniowe na Żoliborzu

buduje

P r z e d s i e d ł o r s t w o Spółdzielnia z ogr. odp. Warszawa,

Krak. Przedm 5. m.5 tel. 318-12, 780-36

G A Ś N I C E

M I - R A G A S Z Ą C E P O Ż A R

W ZARODKU

W Y R Ó B K R A J O W Y

Z J E D N O C Z O N E W Y T W Ó R N I E G A Ś N I C Z E 1VI I R A. SP. Z OGR. ODP.

W A R S Z A W A , B R A C K A 1 7 , T E L . 2 7 0 - 0 4 , 5 4 3 - 5 4 , 9 - 3 9 - 7 5 .