osiedle 1 HlieSMfllliffi

i I T I

UJ n u m e r z e i Krajobrazy przyszoci Blok wielopitrowy czy dom jednorodzinny Adolf Loos Domek letni w Nadliwiu

TRE: Nr. 3 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE"

Bezrohocie

Krajobrazy przysz oc i Teodor Teopl i tz

Blok w i e l o p i t r o w y czy dom jednroodzinny . arch. Mieczys aw Neufeld

A d o l f Loos . . . . T . T .

Lis t do Ado l f a Loosa arch. W . Schwarzenberg-Czerny

Domek letni w N a d l i w i u arch. W a c a w Weker

Tanie i dobre mieszkanie arch. J. J.

0 nowem trzytraktowem rozwizaniu holenderskiem arch. Henryk Jas ieski

Studjum nowoczesnego miasta t.

K R O N I K A

P r e n u m e r a t a Mies iczni K a Dom, Os i ed l e , M i e s z R a n i e "

15 tX. r o c z n i e , 8 z. p r oczn i e .

C e n a p o j e d y n c z e g o n u m e r u z. 1.50

C E N Y O G O S Z E :

C a a strona 300 z . P . str. 150 z . w i a r t k a str. 80 zi*. s e m k a str. 45 z .

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI: WARSZAWA, KRAKOWSKIE-PRZEDMIECIE 5 m. 5.

TEL. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 23.988.

Ej

B I U R O B U D O W L A N E I N Y N I E R Y J N O - A R C H I T E K T .

M. K A M I S K I I T. S T A R C Z Y S K I

W A R S Z A W A ,

T E L . 6 4 0 - 9 7

U L . P O D C H O R Y C H 4 3

Opracowuje projekty, kosz torysy , wykonuje b u d o w w i l l i i d o m w podmie j sk ich z zas tosowaniem m a t e r j a w nowych , specjalny d z i a budowy d o m w z p u s t a k w u ! o - w i r o - b e -

BMrtiTflHtlMI^ BirTlIlTlHinflBIliMnTiwrllBI^ HWB M a s o w a produkc ja d o m w i w i l l i d r ewn ianych sys temu K - S "

Zakl. Druk . .HELIKON" Warszawa Elektoralna 25.

BI. 2. l i l i i i M l W A R S Z A W A

ile do wiadomoci P. P . Architektw, e w celu obnienia kosztw oglnych oiaz wyzyskania istniejcej instalacji maszynowe! uruchomio od dn. 1 lutego 1931 r.

DZIA STOLARKI BUDOWLANEJ

i od tej daty przyjmuje zlecenia na wykonanie drzwi , okien, tutryn i t. p. po cenach rynkowych, cile konkurencyinych.

W s z e l k i e w y j a n i e n i a u d z i e l a n e sa p t z e z Z a r z d , p lac MAACHOWSKIEGO 2, l e i 612 -06 .

TABLE DE MATIERES ET ILLUSTRATIONS Chomage

105. Modele de l 'Exposi t ion de la Lutte con t r le C h m a g e a Essen.

Paysages dazienir Teodor Toepl i tz

106. Construction d'une digue pour dessechement du Zuiderzee

107. Construction d'un d e p t de pompes

108. Construction de la digue fermant le polder

109117. V u e ' des polders de Hollande

118. Carte du dessechement de Zuiderzee

Bloc d plusieurs etages, ou maison pour une familie ing. M . Neufeld

119. Bloc a plusieurs etages, et maison pour une familie

120. Tableau comparatif des surfaces habitables, cubatures et prix de logements dans des maison unifamiliales et grands blocs collectifs.

Adolf Loos T . T .

121. Maison du Michaeler Platz a Vienne

122. Colonie urbaine a Heuberg

123. Portrai t de A d o l f Loos

123-a Maison proj. arch. A . Loos

Letrre de 1'arch. Schwarzenberg a A d o l f Loos

Maison d'ete a Nadliwie aupres de Varsovie arch. W . Weker

124. l e v a t i o n

1 2 5 - 1 2 6 . Plans

127- 128. Vues

Le bon logement d bon marche (d'apres le Reichsforschungsgesellschaft a Berl in arch. J. Jankowski)

129136. Plans

137. Modele de la maison des Freres Luckhhard et A n k e r a Berl in

Maisons hollandaises a trois dhnsions arch. H . Jas ieski

138. Disposit ion des logements

139. Disposi t ion du bloc

140. Etablissement des escaliers dans une maison a trois divisions

litude d'une ville modern

141. P l an d'une vi l le m o d e r n des arch. C . Fournier, R . Sarce, A . Vigneron

C/ironic/ue

142- 146. T y p e d'une maison a squelette en fer (Ateliers Commentry-Oissel en France)

Chronique des Iwres et journaux

147- 148. Dessins pris du livre C o n s t r u c t i o n " du prof. D . Krzyczkowsk i

Dom Osiedle Mieszkanie Miesicznik pod redakcj : Jzefa Jankowskiego, S z c z s n e g o Rutkowskiego. I eodora Toepli tza

R o k III M a r z e c 1931 N r . 3

B e z r o b o c i e Wiosna si zblia, a z ni chwila przys tp ien ia do r o b t budowlanych. Rok 1930 podobnie jak lata poprzednie nie uly n d z y mieszkaniowej ludno

ci miast Polski . Niewie lka w z g l d n i e ilo w y k o c z o n y c h mieszka zawsze jeszcze jest mniej

sz od wzrostu zapotrzebowania. Sytuacja pogarsza si stale. C z e g o m o e m y si s p o d z i e w a po r. 1931?

C z y n a p r a w d tylko w y k o c z e n i a r o z p o c z t y c h w r. 1930 budowli? C z y w i c pjdz iemy dalej po tej samej drodze pogarszania w a r u n k w mieszkaniowych. S d z c z milczenia instytucji miarodajnych w sprawach finansowania budownic twa mieszkaniowego na nic w ice j tymczasem l iczy nie mona .

Polska l iczy ich w tej chwili oko o pl miliona. Ilo bezrobotnych w Polsce wzrasta z mies ica na mies ic .

A jednak w y s t a r c z y o b y w y r a n e s fo rmuowanie planu budownictwa mieszkaniowego a rok b i ecy , zapewnienie ju teraz organizacjom budujcym udzielenie w w a c i w y m czasie odpowiednich k r e d y t w , by nie tylko z a h a m o w a wzrost bezrobocia , ale by si p rzyczyn i do zjawiska odwrotnego, do oywien ia dz ia a l noci w a r s z t a t w i fabryk. Kryzys dzisiejszy w Polsce jest pomimo c i s e g o zwizku z kryzysem o g l n o - w i a t o w y m specyficznym jest to w znacznej mierze kryzys psychiczny, z a a m a n i e si z u p e n e wiary w siy w a s n e straci l imy zaufanie do siebie i do mol iwoc i z naszej pracy wynikajcych i dlatego czynimy wszystko, aby mniej p r a c o w a .

S k o c z y si ju wyc ig pracy Budownictwo mieszkaniowe, k t r e g o rozwj jest n i e z b d n p o d s t a w zdrowia

f izycznego i moralnego ludnoci miejskiej nie wymaga kap i t a w zagranicznych, tylko uruchomienia pracy. Jeeli jednak obecnie p a n u j c e w s z e c h w a d n i e pog l dy nie pozwala j na uruchomienie pracy, bez zac i gan ia p o y c z e k zagranicznych, jeli n a p r a w d za brak zaufania do siebie musimy p ac i prowizj zagranicznym bankom, to w konsekwenci i nie wolno o d r z u c a adne j nada rza j ce j si w tej dziedzinie mol iwoc i dodania a k t y w n o c i naszemu yciu gospodarczemu.

A tymczasem stosowanie art. 28 r o z p o r z d z e n i a Prezydenta Rzeczypospoli tej o rozbudowie miast ( p o z w a l a j c e g o na uyc ie w myl ustawy funduszw pozyskanych na ce le budowlane przez instytucje lub osoby prywatne) z o s t a o zawieszone.

Powodem tego jest stan deficytowy P a s t w o w e g o Funduszu Rozbudowy Miast. N a l e a o b y jednak s td inny w y c i g n wniosek, a mianowicie z a p e w n i nowe

rdo d o c h o d w dla tego funduszu. rdo to istnieje - jest ono wszystkim oddawna znane jest niem rozp i

t o midzy komornem w domach starych a ekonomicznem komornem d o m w

nowych. W dzisiejszej chwili kryzysu nie m o n a ze rda tego c z e r p a n ieog l -die p o w i k s z e n i e podatku od komornego musi b y niewielkie i stopniowe, ale ju dzi t rzeba to rd o z a b e z p i e c z y i ok re l i s p o s b w jaki z niego c z e r p a m o n a i na ley .

C z a s ju z e r w a z demagogie] lokatorsk, k tra uznaje tylko interes uprzywilejowanego lokatora starych mieszka , a zamyka oczy na niedole i n d z e subloka to rw, ludzi pozbawionych mieszka i tych, ktrym na jwiksze nawet wysiki nie pozwala j na o p a c e n i e komornego w nowych domach.

Zapewnienie s t a e g o dop ywu r o d k w pozwol i z a r w n o na stosowanie artykuu 28 Roz. Prez. z dnia 22/IV 1927 r. jak na przyjmowanie przez Bank G o s p . Kraj. w k a d w przeznaczonych na budownictwo mieszkaniowe, k t re w najbl iszych latach zos ta y by z w r c o n e z w p y w w podatku od lokali .

S p o t g o w a n i e ruchu budowlanego jest jedynym istotnym rodk iem walki z bezrobociem. Prawda ta s ta a si ju p rzys owiem i komuna em. Mimo to nie p r z e s t a a b y p rawd .

D n y u1 kr . dwn raku ci^(;u l i -^-m i e s i c y ;>r.-.cy "200.000 t-.czrob-irny

Z&ptwniy utrzymanie rodzinom zn\rt'

D a y za i i jo e p r e o o s i e b f r s t w n i wy ulic, m o s t w , d o m w i t. Z . iprw r. i iv /Spici Mpyca

Nie p o d n i o s y -topy z y a i o w c j l nii.' ; . ' ;wor;:) , ly n o w < , r o S c r i !

Popt.i.vi.y komunikacje, zmtrijoro i \orfowisk.i, o d w o d n i y lu'. z.iop.-Ur low.-tn zmnii-i:;/'.ly t..&. ;

meliny o pustko..

70 kr.t:. po;>r:.wily

W i e l k i mode l umieszczony na wys tawie , , D z i e s i c i o l e c i e t w r c z e j pomocy bezrobo tnym w P r u sach" [Zechn Jahre wertschaff ende Arbei ts losenfursoge in Preussen] otwartej w lu tym r. b. w Essen .

M o d e l jest o d p o w i e d z i na pytanie , k t r a droga jest lepsza z a p o m o g i czy pracy? W i e l e innych m o d e l i oraz tab l ic i w y k r e s w obrazuje s z c z e g o w o o k a z a n pomoc i roboty w y

konane z funduszu t w r c z e j p o m o c y bezrobo tnym. O b o k w i e l k i c h r o b t mel joracyjnych. d r o g o w y c h , m o s t o w y c h , z i e l e c w i t. p . w i d z i m y , e od

1'8 1921 do 1 4 1930 w y b u d o w a n o z tych f u n d u s z w 2?220 m i e s z k a robo tn iczych w domach z b i o r o w y c h i 22163 d o m w j ednorodz innych . Sumy inwesto w/yu^-N^ie p r z e p a d y osoby i instytucje na k t r y c h k o r z y z o s t a y wyda tkowane s o b c i o n e n i - k o p r o i ^ y W a n y m i p o w o l i a m o r t y z u j c y m s i d u g i e m , k t r e g o w a s n o p a s t w o p r z e k a z a o s p e ^ a f i e dla da^s^j^o p rowadzen ia r o b t p u b l i c z n y c h utworzonej instytucj i . |<

Budowa lam dla osu

szenia Zuiderzce roz

poczyna si od pog

biania na dno wd

mai trzcinowych obci

onych kamieniami.

rys. 106

Teodor Toeplitz

Krajobrazy przyszoci W 1886 holenderski m stanu L e l y

s tworzy organizac j , k tre j celem b y a propaganda osuszenia Zuiderzee dla zdobycia nieomal wie r miljona (224.ooo) h e k t a r w t e r e n w odpowiednich dla zamieszkania i uprawy. W 1894 r. propozycje tej organizacji u z y s k a y a p r o b a t w a d z , w 1918 r. ten sam Lay 'jako minister r ozpocz prace nad osuszeniem morskiej zatoki , a w b iecym 1931 r. bdz ie zapewne ju m o n a rozpocz prace w s t p n e , do kolonizacj i najmniejszego (Po . Zach.) polderu. Olbrzymie zadanie przedstawia nie m a o t rudnoc i technicznych; j ednoczen ie poza sam technik osuszania, p o w s t a y nowe zagadnienia dostarczanie wiee j wody , ochrony od wiatru i t. p.

Zdobycie ziemi od morza nie jest dla ho lendrw nowoci prawie p o o w a kr les twa Nide r l andw sk ada si z pol-derzu, to znaczy ziemi lecych niej

poziomu morza i ochranianych przed zalewem systemem tam i sieci stacji pomp. T a m y i k a n a y s charakterystyczne dla krajobrazu holenderskiego. S one j ednoczen i e i p o d s t a w organizacji gospodarczej tego kraju.

Sie k a n a w , czca kad nieomal parce l roln;;, kady z a p a d y kt kraju z wie lk iemi rzekami i morzem, pozwoliy na decen t ra l i zac j p rzemys u i jednoczenie na wysoki rozwj rolnictwa i produkcje p rze tworw rolniczych.

P o o w a ludnoc i zarobkujce j w H o -landji, zaj ta jest w przemy le . D o w iad czenie zdobyte przez wiek i , a szczeglniej ostatnie osuszenie w p o o w i e X I X wieku morza Haarlemskiego (18.000 ha) da o o d w a g do przys tp ien ia do nowe-wego olbrzymiego zadania.

Zuiderzee morska zatoka o powierzchni 360.000 ha, prawie tyle co w o j e w d z t w o

3

rys. 107. Budowa poudniowej stacji pomp pnocno za, umieszczon po wypompowaniu wd

lskie , zostaje oddzielone od morza wielk cik tam, jednoczenie tamy ss iadujce zastaj wybitnie wzmocnione. P i tam lejszych dzie l i powierz-

oaniego Poldcru przy Medemblick- Stacja zostanie otoczonym tamami kwadracie

chni na 4 poldery i morze w e w n t r z n e Ijsselmeer tak nazwane od wpada jce j do rzeki lissel. Morze to stanie si z czasem rezerwuarem wd s odkich .

Obecnie osuszony ju zosta najmniejszy polder. 2(1.000 hek ta rw otoczonych tamami zos ta y od koca l ipca 1930 r. osuszone przez dwie stacje pomp, ktre w cigu 7 miesicy, pompujc dziennie 2 \i milj . m e t r w szeciennych, obn ia y codz ie lustro wd o 2 c c t y m e t r y .

rys. 108 Budowa tamy zamykajcej polder ostatnie warstwy gliny morskiej wykaczaj tam.

4

Ponad wszystkie zagadnienia techniczne w y s u n o si, zagadnienie wiadomego rozplanowania i u rzdzenia dla ludzkiego zamieszkania i pracy, wie lk ich t e r e n w przez cz owieka na morzu zdobytych. Cz owiek staje si twrc swej wasne j podstawy do ycia cz owiek staje si ponownie twrc nowego krajobrazu!

Holenderski Instytut dla Spraw Mieszkaniowych i planowania miast, pod kierunkiem swego Prezesa Dr. Hudiga, zab ra si do tej pracy, ktrej rezultatem jest p i kna ksika p. t. , ,Przyszy krajobraz po lde rw Zuiderzee".

Opiera jc si na sposobie rozsiedlenia i bytowania ludnoci na terenach uprzednio od morza zdobytych, autor przychodzi do przekonania, e g w n e m zajc iem ludnoci nowozdobytych pold e r w , bdz ie rolnictwo i ogrodnictwo oraz drobny przemys z temi fachami zwizany . P o d s t a w dla regulacji musi by samowystarczalna jednostka rolna: p ros tok t o powierzchni 20 hek t a rw, d o s t p n y bezpo redn io od drogi wodnej i l dowe j . G w n e drogi l d o w e i wodne winny by prowadzone r w n o l e g l e i s t a n o w i podobnie jak groble oddzielny system dla k a d e g o z p o l d e r w , otoczonego wikszym e g l o w n y m kanaem, od k t rego bd odchodz i k a n a y rwno leg l e do d rg . Stosowanie kierunku k a n a w do kierunku wia t rw, k tre b y o p o d s t a w systemu dawniejszego, obecnie jest niepotrzebne, nie przewiduje si ju bowiem budowy w i a t r a k w wobec elektryfikacji kraju i stosowania pary.

G d y ca y nowozdobyty teren zostanie wz i ty pod kul tur , ludno jego wyniesie conajmniej 360.000 z czego wikszo powica jca si rolnictwu mieszk a b d z i e na farmach rozrzuconych przy bocznych drogach.

Ogrodnicy bd si zblia raczej do k i lku miejskich o rodkw, wzg ldn ie d rg g wnych .

tg*. 117

5

Nie na ley p o w t a r z a b d w przeszoci: tereny wypoczynkowe i zabawowe, lasy w mie j scowoc iach , k t rych gleba si mniej dla rolnictwa nadaje, stawy i jeziora urozmaic krajobraz. Nie na ley si o b a w i a , by n iezbdna

ce lowo i formalizm planu miay poz b a w i krajobraz urozmaicenia i p i kna .

Z natury rzeczy bdz ie on podobniej-szy do krajobrazu p o l d e r w dawniej od morza zdobytych, ni do krajobrazu p o u d n i o w e j Holandj i .

6

W sztuce amerykask i e j Ulica" , granej ostatnio w Warszawie jest jasno p o d k r e l o n e ogromne znaczenie domu jednorodzinnego z punktu widzenia zdrowia moralnego najszerszych warstw spo eczes twa ; niemniejszem jest zna czenie s p o e c z n e takiego typu zamieszkiwania z punktu widzenia zdrowia fizycznego.

Coprawda w dobie dzisiejszej w Po l sce, wobec wci rosncego g o d u mieszkaniowego, wobec plagi subloka-torstwa nawet w mieszkaniach jednoizbowych, jest rzecz pierwszej potrzeby taka ilo najmniejszych mieszka, k t ra z a p e w n i a b y kade j rodzinie lokal na jej wy czne u y t k o w a n i e . T o te w zasadzie, blok wie lop i t rowy naley u w a a za konieczno , a dom jednorodzinny za zbytek.

rys. 119

J e d n a k o w o , wrazie mol iwoc i zrealizowania szerszego programu mieszkania, w k t rem istnieje p o d z i a na cz mieszkaln i sypialn, z uwzg ldn ien i em podz i a u i tej ostatniej, naley zastanowi si, czy wskazanem jest s t awia koszary mieszkaniowe, czy te szuka takiego rozwizania domu jednorodzinnego, k t re nie w y p a d o b y droej od mieszkania w b loku w i e l o p i t r o w y m .

Programowi jednorodzinnego mieszkania odpowiada w stosunku do przep i sw K o m . R o z b u d . i B. G . K . przy udzielaniu p o y c z e k na b u d o w , mieszkanie w bloku wie lop i t rowym o pow. z a b u d w , do 100 m. kw., przy wysokoci 3,10 m., liczc od p o d o g i jednej do p o d o g i drugiej kondygnacji.

Odl iczywszy z tej powierzchni do 35% na mury, schody i korytarze, otrzymamy ok. 65% powierzchni uy tkowej mieszkania, czyl i ok. 65 m. kw.

Kierujc si n a s t p n i e ustalonymi przez hygjenis tw najmniejszymi wymiarami powierzchni odpowiednich pomieszcze otrzymamy na pokj mieszkalny, nazwijmy go wietlic, 24 m. kw.; doliczajc do tego sypialni rodz icw ok. 12 m. kw, i dwie sypialki dziecinne po ok. 7 m. kw., otrzymamy ok. 50 m. kw.

P o z o s t a e 15 m. kw. na ley przeznaczy na kuchn i ze pi. i az ienk i w. c , zwaszcza , jeeli kuchnia i az ienka maj piece paleniskowe, a nie gaz (piecyki gazowe zajmuj mniej miejsca).

D l a k a d e g o mieszkania przypadnie cz strychu i piwnic. P rzyb l i ony koszt takiego mieszkania a two jest obl iczy b iorc za p o d s t a w kuba tu r budynku i mierzc wysoko od pod o gi p iwnicy do stropu najwyszej kondygnacji mieszkalnej, przyjmujc najwiksz ich l iczb w budynku bez windy i wikszego p o d r o e n i a konstrukcji na p i .

Okrela jc koszt 1-go m. sze, tego typu budowl i na 55 do 60 z. i pom n o y w s z y kuba tu r 1 742 m. sze, przez redni cen I-go m. sz., otrzymamy sum ok. 100,000 z. za 5 takich mieszka; czy l i koszt jednego mieszkania wyniesie ok. 20,000 z. Koszt za jednego metra sz. takiego mieszkania 66 z. wliczajc p rzypada jcy na nie koszt p i wnic strychu i dachu. A b y o t rzyma przyb l iony koszt domu jednorodzinnego szeregowego, k trego kubatura l iczona od poziomu ul icy do stropu grnej kondygnacji rwn jest kubaturze wyej omawianego mieszkania, (czyl i by aby, tak, jak w poprzednim wypadku, obciona kosztem piwnic i strychu,) n a l e a o b y przyj t sam sum 20.000 z. e jednak w za czonym projekcie zar w n o fundamenty, jak i poddasze wczone s do przestrzeni wykorzystanej mieszkalnie, naley, na podstawie danych empirycznych, obniy t sum o 20%. Cena wyniesie w w c z a s I 6,000 z. za jeden dom.

A b y z powyszych danych zorjento-w a si w przybl ionej cenie I-go m. sz. domu jednorodzinnego przytoczo

nego lub podobnego typu projektu, naley podziel i sum 16,000 z. przez ca kowi t kuba tu r podanego p rzyk adu , ktra wynosi , l iczona od p o d o g i dolnej kondygnacji do stropu grnej . 378 m. sz.; wyniesie to ok. 42 z. za metr sz., co powinno by cen rzeczywist , odpowiadajc 57,5 z. za 1 m. sz., cenie przyjtej w niniejszym obliczeniu kosztu budowy bloku wie lop i t rowego ; zwasz cza, jeeli przyj pod u w a g czynniki w p y w a j c e na obn ien ie ceny w wypadku budowy takiego typu szeregowego b l in iaczego domu jednorodzinnego.

T y m i czynnikami s poza wymie-nionem wye j ,

I) wykorzystanie dla kubatury przestrzeni mieszkalnej konstrukcji fundam e n t w i poddasza, take:

II) zastosowanie mol iwie m a y c h rozp i toc i i obc ie , dziki temu eko-nomiczno konstrukcji, (konstrukcja szkieletowa stalowa lub drewniana na p o d m u r w c e , w y p e n i o n a od zewn t rz ceg, od wewn t rz k trym z lekkich mate r ja w zas tpczych) , zastosowanie cian dz i a owych , a j ednoczen ie ognio-chronnych o najmniejszej dopuszczalnej, z uwagi na przepisy ogniowe, g ruboc i na d u g o jednej cegy;

III) pomin ic ie kosztownych instalacji centralnego ogrzewania i ewentualnie gazu, zachowujc jedynie w o d o c i g i kanal izacj , ewentualnie e lek t ryczno i ogrzewanie piecami z kafli lub e laza .

IV) tanio robocizny i transportu ma te r j a w na budowie przy wznoszeniu budowl i na n i e spe na 5 m. wysokoc i .

V ) p o w t a r z a l n o e l e m e n t w gotowych i tanich, jak rwnie o b. a t w y m mon tau , tak np. schody w domach jednorodzinnych we wszystkich typach mog by drewniane najprostrzej konstrukcji,

IV) mono jednoczesnego wykonywania wszystkich d o m k w przez cay czas trwania budowy.

T e n ostatni wzgld jest bardzo wa ny w dzisiejszych warunkach kredyto-

8

R Z U T K O N D Y G N A C J I D O L N E J rys. 120

R Z U T 3 Z E M . M ! 3 Z K . W J t P N t J K O N D Y O H

9

wych , gdy pozwala skrci czas budowy, dajc w ten s p o s b oszczdno na procentach.

P o w y e j wyl iczone czynniki , dc do uzyskania maksimum korzyci z i lo ci konstrukcji, p r zep i sw ustawy budowlanej, w a r u n k w hygjeny mieszkaniowej, czasu trwania budowy i u k a d u projektu, pozwala j za cen czterech mieszka w bloku zuielopitrowym otrzyma pi domzu jednorodzinnych o powierzchni u y t k o w e j nawet nieco wyej , ni piciu mieszka , co jest w i doczne odrazu na za czone j tabeli por w n a w c z e j .

Powierzchnia u y t k o w a domu danego jest nietylko wiksz od powierzchni mieszkania, lecz daje si lepiej wykorzys ta , pozwala jc na z a m i a n praln i na pokoik s u b o w y .

Dla u a tw ien i a orjentacji w planie domku s uy za czonych k i lka uwag:

Wejc ie , b d c zlekka cofni te , jest dobrze os on i te od wiatru i s oty; przedsionek posiada p o d w j n e drzwi, zabezp iecza jce od zimna i p r zec i gw dalsze pomieszczenia. P rzewidz ian w nim jest szafka na mio t y , szczotki, grabie etc. Sionka posiada w n k na wieszaki i czy si ju bez drzwi z podestem s c h o d w w e w n t r z n y c h powikszajc i tak znaczn po j emno powietrza wie t l icy . Cz wejc iowa ma tylko 2,20 m. wysokoc i , dziki czemu nad ni mona by o wyzyska miejsce na komrk do obszern na szafy.

Z podestu schodzi si czterema stopniami do wiet l icy, k tre s t anowi c a e zag b ien ie p o d o g i ponie j poziomu terenu, a wobec tego, e w y s o k o wiet l icy wynosi 4,2 m. okno ma parapet od wewn t r z domu na wysoko oko o I-go metra, od pod og i , wysoko okna w wie t l e p rzesz o 2, m., nie m o n a adn miar p r zy rwna wiet l icy do j ak iego pomieszczenia w suterynie. Jadalnia tworzy aneks do wiet l icy i czy si z kuchni okienkiem do podawania.

Z e wiet l icy przechodzi si przez s ionk pod schodami do ubikacj i gospo

darczych; z kuchni mona przez umieszczone przy wejciu okienko obserwow a w c h o d z c e g o ; nac i snwszy guzik dzwonka elektrycznego m o n a o t w o r z y drzwi we j c iowe nie o d r y w a j c si od roboty w kuchni i n ie rob ic niepotrzebnie drogi przez sionki i wie t l ic . Z e wie t l icy wychodz i si na taras od strony og rdka w e w n t r z n e g o . Z podestu w poziomie wejcia j edenac i e stopni na gr prowadzi do czci sypialnej, zawierajcej op rcz trzech sy-pielni az i enk i osobny . . C . co ze w z g l d w higjeny i wygody jest wskazane, gdy chodzi o wiksz i lo zamieszkujcych.

D r z w i na grnym podec i e izoluj zupe n i e cz sypia ln od mieszkalnej. Pokoje sypialne m a e , s skierowane na w s c h d , w ikszy na zachd; silniejsze operowanie promieni zachodniego s oca m o n a z agodz i bardziej wysun i tym okapem. Zastosowanie w ca e j rozcigoci koncepcji niniejszego projektu szeregowego, b l in iaczego domu jednorodzinnego, jest mo l iwe , jeeli grunt nie jest zalewowy, lub na jwyszy znany poziom wody zaskrne j , jest niszy od poziomu p o d o g i o 40 cm., wy j tkowo o 25 cm., stosownie do Ar t . 243 Ust. Bud. Za tem realizacja taniego domu jednorodzinnego jest uwarunkowana nie wielkoci k o s z t w budowy, bo te mog by nawet obnione w stosunku do kosz tw mieszkania w bloku wie lop i t rowym, a gospodark t e renow i inwes tycyjn miasta jak r w n i e komunikac j miejsca zamieszkania z miejscem pracy i centrum miasta: przedewszystkiem za walk ze spekulacj gruntow.

Pozostaje d o d a jeszcze, e dom jednorodzinny nie tylko zapewnia w i ksz cisz i spokj ni mieszkanie w b loku w i e l o p i t r o w y m , ale i nie n a r a a posiadacza, lub uytkujcego na komplikacje natury prawnej i gospodarczej, k t re nieraz daj si we znaki w ko operatywach o mieszkaniach w blokach w ie lop i t rowych .

Mieczysaw Neu/eld in. arch.

10

T. T.

Adolf Loos

rys. 121

W 1910 r. policja budowlana Wiednia , ws t rzymaa roboty budowlane przy domu Michaeler Platz, p o n i e w a f a s a d a b y a pozbawiona wszelkich ozdb .

Autorem projektu nagrodzonego na konkursie, na k trym sdzono tylko plany, by A d o l f Loos.

A d o l f Loos, k try obchodzi obecnie 60 -cio lecie urodzin, rozpocz w r. 1900 w czasie w s z e c h w a d n e g o panowania modernistycznej secesji w jej stolicy i najmocniejszej twierdzy Wiedn iu nieub agan w a l k z ornamentem w architekturze.

P r z e w i a d c z o n y o s usznoci swoich p o g l d w , obdarzony wie lk im talentem ich fo rmuowania , pe en bojowego temperamentu wa lczy s o w e m , p i rem i rysunkiem. W y d a w a od 1903 r, pisemko, k trego sam tytu oburza W i e d e c z y k w : Co innego pismo dla wprowadzenia zachodniej kultury do Austr j i" .

W y g a s z a odczyty, po ktrych o d p o w i a d a na zadawane mu na kartkach pytania. (Loos jest g uchy jak pie albo jak Bethowen, na k t rego ch tn ie si

zwyk p o w o y w a ) . P ro j ek towa wiele i - m a o b u d o w a , bo m a o kto chc ia mie do czynienia z tym za rozumia ym, upartym, p e n y m niespodzianek cz owiekiem.

W z g l d n y i delikatny w obejciu ze s abymi , n ies ychanie dobry dla zwierzt , pe en pogardy dla wia t a by szorstkim i przykrym dla m o c o d a w c w , agresywnym i i ronicznym w stosunku do wszystkich ko legw, bezwzg ldn ie zwa lcza kad p o z i n ieszczero .

W y m i e w a n y i zwalczany przez d ugie lata s a m o t n o c i , d o c z e k a si dzi oglnego uznania jako prekursor i apos to kierunku, k try teraz oglnie w architekturze nowoczesnej panuje.

Nie zmieni si jednak wcale.-- Z w a l cza dzi tych, co si z niego w y w o d z z temperamentem nie mniejszym, ni k iedy tych, ktrzy dziki jego pracom zostali p rzezwyc ien i .

Loos sam o sobie powiada: Z w y c i yem w 30 letniej walce, uwolniem ludzko od z b d n e g o ornamentu".

Mona w tem m i a e m twierdzeniu widz ie p r z e s a d i zbytni dufno

mona t sam p rzesad dufno w siebie znale

w niejednej pracy pira czy o w k a Loosa m o n a pozatem dopa t r ze w nich niekonsekwencji lub zbdne j

z o l iwoci , ale trzeba u z n a mia o myli przedwczesnych, si obrony, wyt r w a o propagandy, nie-us tanno ataku, szcz l iwe cho zbyt rzadkie realizacje.

w siebie i nadmie rn

/

rys. 122

Miejskie osiedle Heuberg (Wiede), zbudowane przez Loosa u) 1920 r.

I I

B3~ raz siodlarz. Zdo lny , dobry majster. Rob i s ioda, k tre nic wsp l nego nie miay z s iodami poprzednich stuleci. Z tureckiemi lub j aposk iemi . A w ic nowoczesne s iod a . Nie w iedz i a jednak o tern. W i e d z i a tylko, e robi s ioda tak jak umie.

A nas t a w miecie ruch osobl iwy. Nazywano go secesj. Wymagano eby wszystkie przedmioty u y t k o w e byy zrobione nozuoczenie.

G d y siodlarz usysza o tern, wzi najlepsze swe s iodo i poszed z nim do jednego z p r z y w d c w secesji. I powiedz ia mu: P a n i e profesorze" gdy p r z y w d c a secesji natychmiast zos tawa profesorem pan ie profesorze, syszaem o paskich przykazaniach. Ja te jestem nowoczesnym czowiekiem. Ja te chc ia bym p r a c o w a nowoczen i e . P rosz mi powiedz i e , czy to s iodo jest nowoczesne?"

Profesor obejrza s iodo i wygosi dug p r z e m o w , w ktrej cigle s ycha by o s owa: sz tuka w rzemio le" , in

dywidual izm", n o w o c z e s n e " , H e r m a n Bahr Rusk in" , sz tuka stosowana" etc.

Zawstydzony majster odszed . Rozmyla nad tern co usysza , p r a c o w a i znowu myla . Chocia jednak zmusza si bardzo, eby i za szczytnemi w s k a z w k a m i profesora, zawsze po da-, wnemu w y k o n y w a s i o d a .

Strapiony p o s z e d znowu do profesora. Skary si przed nim na sw u d r k . Profesor obej rza p r b y majstra i rzek: Drogi majstrze, nie macie adnej fantazji".

T a k to by o to. Oczywic i e nie pos i ada jej. Fantazja. A l e do td wcale nie wiedz ia , e m o e by po t rzebn do wyrobu s iode . G d y b y mia fantazj b y b y napewno zos ta malarzem, lub rzeb ia rzem, poet, lub kompozytorem.

Profesor p o w i e d z i a : Przyjdcie znowu jutro. Jes temy tu przecie poto, eby rzemios o wsp ie r a i zasila nowemi ideami. Chc zobaczy , m o e da si co z rob i dla was".

IZ

I klasie swojej da nas tpujce zadanie:

Projekt s ioda . N a s t p n e g o dnia znowu przyszed

siodlarz. Profesor mg mu p rzeds tawi czterdzieci dz iewi pro jektw s ioda . Coprawda mia tylko czterdziestu czterech uczni, ale pi pro jektw w y k o n a sam. T e by y przeznaczone dla umieszczenia w S tud io" . Byo w nich wiele na-

Koniec

Drodzy przyjaciele, z d r a d z wam tajemnic : Niema nozuoczesnych mebli,,. L u b cile mwic : tylko ruchome meble mog by nowoczesnemi. Nie mog by nowoczesnemi meble wi teczne stojce pod c ianami , wic nieruchome, a wic jak wynika z samej ich nazwy nie meble.*) Niema ju dzisiaj wog le skrzy, szaf, serwanlek, k r e d e n s w . Nie wiedzia-dziano o tern. I std pows ta y wszystkie omyki . M w i o n o sobie, e przecie istniay szafy i kredensy wykonane odpowiednio dla kade j epoki, odpowiednio dla niej obmy lone , zadaniem wic dzisiejszym jest przystosowanie ich do czasw dzisiejszych. By to bd my lowy. P o n i e w a dzisiaj wog le szaf niema, nie mog te pows ta nowoczesne szafy. T e nieruchome meble s sprz tami dla przechowywania. W kredensie przechowuje si porce lan , w szafie ubrania. Takie przechowalnie byy w i a d e c t w e m dostojnego trybu ycia. Bogactwo rodziny podsuwano pod nos o d w i e d z a j c y m w skrzyniach i pud ach . W kredensie chroni o si ca e szko, porcelana i srebro waciciela mieszkania. W s p a n i a e to by o . W y s o k i o tarz b yszcza w najlepszym miejscu sali jadalnej, a w witym wi tych , w tabernaculum stay kiel iszki do wdk i . Zawsze mwi em swym uczniom: im bardziej prostacka jest rodzina tern wikszy i bogatszy jest kredens. U cesarzy bez wtp ien ia niema go wcale".

Nowoczesna gospodyni t rwonie *) M e b e l pochodz i od s o w a m o b i l i s r u c h o m y .

stroju. Dugo oglda majster rysunki i wzrok jego si coraz wyjania . Wre szcie rzek: P an i e profesorze" gdybym ja tak m a o mia pojcia o jedzie , o koniu, o skrze i o robocie jak pan, tobym mia pask fantazj. I y sobie dalej szczl iwy i zadowolony. I robi s ioda. Nowoczesne? Tego nie wiedz ia . Sioda.

mebli

pyta co ma zrobi ze wszystkiemi rzeczami. A l e przec ie po drodze z kuchni do jadalnego pokoju znajduje si caa moc pustych przestrzeni c iennych, par ape tw, nisz, gdzie za ruchomemi drzwiami m o n a o wiele praktyczniej z oy szko i po rce l an , ni w g bok im kredensie. Szklanki i talerze nie powinny by chowane jedne za drugimi.

Jeszcze mniej nowoczesne jest przechowywanie u b r a w szafach, ktre wstawia si do pokoju jako w s p a n i a e zbytkowne przedmioty. Z a s t a n w c i e si: szafa jest niczem innem tylko futeraem dla cennej ozdoby. Teraz uprzytomnijmy dysonans zachodzcy p o m i d z y miejscem przechowania szaf, a naszemi nowoczesnemi ubraniami. Szafa jest rzeb iona i inkrustowana, ubrania s proste. P o k r e w i e s t w o is tnia o m i d z y szaf francuskiego dworaka i jego ubiorami o brylantowych guzikach; do ducha tamtych czasw na lea o che p ien ie si skrzyniami i szafami i zamykanie w bogactwie szaf cennej ich zawar toc i . A l e , z rk na sercu, przyjaciele moi, czy nie czujecie, e podobne zachowanie si dzisiejszego cz owieka b y o b y bezwstydne?

R w n i e architekci, myl o nowoczesnych architektach, powinni by ludmi dnia dzisiejszego, a wic ludmi nowoczesnymi. Ustawianie ruchomych mebli pozostawcie stolarzom i tapicerom. Robi oni wymien i t e meble. Meble tak nowoczesne, jak nasze obuwie, nasze ubrania, skrzane kufry i automobile.

13

A c h . nie mona bez wtp ien ia chodzi n a d t y m i mwi : moje spodnie projektowano w Weimarskim Bauhausie.

W znikomej mniejszoci znajduj si ludzie nie nowoczen i . S n imi naj czciej architekci. Hoduje si ich sztucznie w szkoach sztuki stosowanej. K o miczn jest wprawdzie taka ch w naszych czasach wprowadzania ludzi na poziomie przesz ych stuleci. Nie mona si jednak mia, za duo to za przynioso.

Co wic czyni winien prawdziwy nowoczesny architekt?

M a b u d o w a domy, w ktrych wszystk ie nieruchome meble znikn w cianach . Wszystko jedno czy buduje na nowo, czy tylko na nowo urzdza .

Wszystkie domy by yby ju zaopatrzone w c ienne szafy, gdyby wszyscy architekci by l i nowoczesnymi ludmi . Ang ie l ska szafa c ienna istnieje odsetek lat. Francja b u d o w a a swe mieszczaskie domy z szafami c iennnymi do s iedemdzies i tych lat X I X wieku.

A l e nowe fa szywe oywien ie architektury szafowej pozwol i o zmarn ie tym nowoczesnym zdobyczom i dzi nawet w Pa ryu buduje si domy bez szaf c iennych .

K a d y m o e sobie sp rawi wedle ochoty, gustu, lub upodobania ko mos ine i e lazne , s t i k rzes a , meble wyc i e ane i do w a r u n k w zastosowane, biurko i stoliki dla palaczy, wszystko rzeczy przez naszych rzemiel n ikw zrobione (nigdy przez architektw) . Wszystko pasuje do wszystkiego, bo wszystko jest nowoczesne (takfjak moje buty pasuj do mego ubrania, kapelusza, krawata, do parasola, jakkolwiek k a d y z tych p r z e d m i o t w by robiony przez innego rkodz ie ln ika) .

c iany domu nale do architekta. T u m o e si rozporzdza swobodnie. I podobnie jak c ianami i meblami, ktre nie s ruchome. Nie mog one jednak dz ia a jako meble. S to czci c iany, ktre nie wiod w a s n e g o , ycia nienowoczesnej, w s p a n i a e j , ozdobnej szafy.

Szanowny Panie!

K i e d y w 19-tym roku ycia, jesieni 1918 r. szed em w Wiedn iu na pask p ierwsz p o g a d a n k , z d a w a o mi si, e po krakowskiej maturze, nie pozostaje mi ju nic prcz poznania ta jn ikw sz tuk i " , k trych znajomoci mi tylko b r a k o w a o , aby mc si n a r o d o w o " w y p o w i a d a , przez dziea architektoniczne w wrodzonym mi duchu narodowym".

O b y tylko uda o si uchroni charakter narodowy" przed obcym wpy wem! Po pierwszych ju paskich s owach z rozumia em, e musz si dopiero zacz uczy chodzi , s iedzie i s ta . . . .

K a d e moje s owo rani!" sysz to jeszcze dzi. K a d e s owo ktre pan mwi burzyo twie rdz wuczonych nonsensw i bogato ornamentowany raj k amstw.

Niejedno mus i a em sobie na jzyk ojczysty t omaczy : niemcy" winni zan iecha swojej niemieckiej" kultury i przyj kul tur ludzk!", aforyzm, k trym mona sobie zaska rb i dos to jes two zdrajcy stanu", ale k t rym wikszych mona d o k o n a podbo jw oby mi uwierzono ni armj a po z b y " zbrojn, komukolwiekby s uya .

Wszystko co nam Pan mwi przejm o w a o mnie szczerze:

K a r l Krauss. Peter Al tenberg Schorza y such Bethovena kul

tura ludw grskich. Schlberg i Kokoschka. kady moe by artyst, tylko

architektowi i aktorowi nim by nie wolno!"

siodlarz owijacze

14

rkawiczki w Timbuktu. . ; ale musz si przyzna , nieraz wtenczas a o w a e m , e m a o nam Pan mwi o architekturze". Dzi natomiast powiem, e od P . Altenberga na angie lskim uniformie" i na por t re tach cesarskich sporzdzonych przez firm Nedo-mansky", wicej i pewniejszych, zawodowych nawet z e b r a e m wiadomoci , ni w czasie moich rnych pniejszych s tudjw", podczas ktrych przechodzio si rne wielkie objawienia sztuki" i wiczenia z wyszej nauki tatuowania"; wiadomoci , k tre ju po ki lku miesicach r o z p a d a y si w gruzy powszechnej pogardy, bo wychodz i y z mody" . T y l ko te Pana s owa w prni. . ." , ale mimo to..." wypowiedziane, pozos ta y

zawsze prawdziwe. Prawda ta nie jest inna w Ameryce, w Ang l j i i Niemczech, jak i w Polsce; i nieda si za t rze ani granicami, ani p ropagand , ani z w y sokoci ka tedr naukowych", ani nie zmieniaj jej a d n e objawienia nowych teorji sz tuki" i nowych , i zmw."

Moeby mi si niejedno w y d a o lepsze i nie jedno mniej bolesne, gdybym Pana, Panie Loos, nigdy nie pozna , ale a o w a tego byoby zbrodni, wszelki zreszt odwr t jest n iemol iwy, pozostaje tylko wyraz i serdeczn wdz iczno .

Z szkoy Ado l fa Loosa" wyjd in ni ludzie, ze szkoy najszlachetniejszej, szkoy ludzkoci , k t ra winna stale wzras t a .

Schwarzenberg-Czerny.

Herr Loos!

A i s i ch mit me inem 19-ten lebensjahre, im herbst 1918 zu Ihrem ersten vortrag in die Sch wary. w a d s c h ule kam, mein-te i c h nach meiner krakauer reifeprufunjr, nichts anderes-mehr erlernen zu mussen, ais nur die kunstgeheimnisse, die mir noch gerade fehlten, um den m i r b l u t e i n g e b o r e n e n nat ional-geist, auf nationale art in a rch i tektur kunsttaten" den menschen p red igen zu durfen, es hiesz ja nur nat ionalcharakter , vor frem-den einfluszen zu hutten! N a c h e inigen minuten ihrer ausprache ist es mir klargeworden, dasz ich doch erst mit den gehen, sitzen, und stehen erlernen anfangen musz...,

E in jedes wor t von mir tut einen weh!" h r e i ch Sie noch heute zu sagen; e in jedes wor t von Ihnem z e r s t r t e eine burg von eingelehrten b l d s i n und ein reichornamentiertes lugeparadies . Manches muszte i ch in meine muttersprache ubersetzen: D i e deutschen" heben ihre deutsche kultur aufzugeben und eine meschl iche anzunehmen!" ein spruch der einen zum h o c h v e r -

raterebrenplatz stellt, der aber, m c h t e n es mir die leute g lau-ben, siegfahiger ist, ais eine b i s an die zfahne" bewafnete armee, w e m sie auch angehoren mag . Ich war mitt a l lem, was Sie Her r L o o s , uns sagten, stark mi tgenommen. K a r l Krauss , P e ter A l t e n b e r g , die kranken ohren von Bethoven, die b e r g s t e i g e r -kul tur" , S c h n b e r g und K o k o s c h -ka. a l le diirfen kunstler werden, nur ein achi tekt und ein schau-spie ler durfen keine kunst ler sein!" der satt lermeister die wicke lgamaschen und handschuhe in T i m b u k t u ; d o c h musz ich ge-stehen, dasz i ch f ters damals bedauerte zu w e n i g " sie uber a r c h i t e k t u r " sprechen zu h r e n . Heutzutage musz ich aber sagen, dasz ich b e i Peter A l t e n b e r g be i der engl ischen uniform bei den N e d o m a n s k y k a i -serb i ldniszen bessere und stand-festerere auch fachkenntnisze er-feszte. ais in meinen manchen spateren s t u d i e n " w o es hiesz g r s z t e kunstoff enbarungen" und {ibungen der h h e r e n tatowizungs lechre" mi tzumachen, die schon in wen igen monaten in t r i i -

mern a l lgemeiner miszachtung lagen, da sie bereits u n m o d e r n ' * geworden s ind. Nur das von yhnen ins Ieere"aber t ro tz d e m " gesagte ist i m m e r r icht ig geb l ie -ben. Dies ist nicht anders wahr in A m e r i k a , E n g l a n d , Deutsch land w i e i n Po len ; dies last s ich w e -der durch grenzen noch propag a n d und l e h r k a n z e l n " ver-wischen ; es ist n ich anders vo r einer . . . ismus-kunsteorie-offen-barung gewesen, w ie auch nach ihr geworden.

V i e l l e i c h t m c h t e es mir manches mehr im leben gefallen, manches weniger wehtun, w e n n i c h sie nie He r r L o o s kennen gelernt hatte, doch ware es e in P . A . verbrechen dies zu badauern, es gibt auch da keinen r i i ckweg . es bleibt nur e in herzl ichster Dank . A n d e r e leute s ind v o n der A d o l f L o o s schule" zu erwarten, von der edelsten schule der menschl ichke i t . D iese Schu le musz auch immer umfangreicher werden.

Schwarzenberg-Czerny Wio dyslaw

Warschau den. 20-11-1931

15

Dom nad jeziorem Genewskim budowa projektowana i rozpoczta w roku 1904 przez Adolfa Loosa, dokoczona przez Hugo Ehrliha. Kraty tu oknach nie byy proj'ektozvane przez Loosa.

rys. I2S-a

arch. Wacaw Weker

Domek letni w Nadliwiu

E L E V / A O | A 1 - V rys. 124

Domek k t rego plan i zdjcia zaczamy, wybudowany zos ta wiosn 1930 r. i po up ywie 6 tygodni od chwil i rozpoczc ia budowy by suchy i Zamieszka y . Wykonany zos t a z drzewa i heraklithu (p y ty typ 5 i 2V2 cm.) na p o d m u r w c e z cegie i pokryty p ask im dachem papowym. Przeznaczony do uytku w porze letniej, zaopatrzony jednak w kominy, w razie potrzeby moe s uy i w zimie (nie wszystkie pokoje).

Postawiony zos ta rd lasu sosnowego dla rodziny z oonej z dz i adkw, rodz icw, i trojga dzieci z bon i s uc i miec i na parterze: 1. duy pokj wietl ic z kominkiem, s ucy jako pok j s to owy i bawialny, z wyjc iem przez szerokie oszklone d rzwi na dwie werandy na wschodniej i zachodniej stronie domu; w p o u d n i o w e j c ianie tego pokoju miec i si tylko n iedue okno, aby n iedopuc i do nadmiernego nagrzewania latem.

2. pokj dziecinny z oknami na wschd i p o u d n i o w y wschd i m a y pok j bony obok,

3. az ienka i wc, 4. kuchnia z szaf otwiera jc si na

pokj s t o o w y do podawania potraw i s u b o w y .

16

N a I-em pi t rze mieszcz si trzy niewielkie pokoje Sypialne z oknami na wschd i na po udn ie i m a y skadzik , a t ake dach-taras.

Osobno stoi piwnica i lodownia. Okna niezbyt cienkie pojedyncze (let

nie) z okiennicami, umieszczone zos ta y

do wysoko, aby umol iwi intensywne wykorzystanie przestrzeni ze wzg ldu na m a e rozmiary poko ikw. Kubatura wynosi 585 m'!. W r a z z doprowadzeniem wody zapomoc pompy i skanalizowaniem o d p y w w z kuchni, az ienki i wc, dom ten kosz towa oko o 30.000 z.

17

18

Tanie i dobre mieszkanie

Die billige gute Wohnung". Grundrisse zum zusetzlichem Whonungs-baupro-gramm des Reiches Ver lag Die Bau-g i l d e W . S. Lowenthal Berlin S. W . 19".

W myl zasad opracowanych przez Ministerstwo Pracy Rzeszy Niemieckiej , (patrz Dom Osiedle Mieszkanie Nr . 9 str. 31) w y d a o Niemieckie P a s t w o w e T-wo Badania Ekonomicznego Budownictwa, zbir p l a n w m a y c h mieszka, k t rego celem jest przeprowadzenie bada na konkretnych p rzyk adach stosunku pomidzy uytecznoci mieszka, a kosztem budowy, jak rwnie technicznych eksploatacyjnych gospodarczych mol iwoci . Jako okrelenie ma ego mieszkania przyjto susznie nie ilo pomieszcze (I lub 2 izbowe) ale stosunek pomidzy powierzchni uytkow a iloci ek. W rezultacie pow. uytkowa w zamieszczonych w wydawnictwie planach, przypada na jedno ko od 9

do 18 mtr. kw. w wikszoc i za przyk a d w oko o 12 mtr. kw. N a dobro projektujcych a r ch i t ek tw naley zapisa , e w wikszoc i p l anw projektuj tylko 2 mieszkania przy jednym podecie . Umieszczanie wikszej i loci mieszka, a zwaszcza 4-ch, przy jednym podec ie , na ley jako niehygieniczne u w a a za rzecz zupe n ie zarzucon. Otwarte ganki czce mieszkania z klatk schodow wydaj si w a c i w e m i tylko dla mieszka najmniejszych, szczeglnie przy usytuowaniu b u d y n k w wschodnio zachodnim (ganki od strony p nocne j ) .

Wydawnic two powysze , obejmuje plany mieszka podczas, gdy drugie majce si pniej ukaza zawie ra bdz ie opra-wanie szczeg w umol iwia jcych dok ad n e i zupe ne wykazanie gospodar-czoci p l a n w i obliczenia s zczeg owych kosz tw budowy.

Hans Schumacher arch, Kolonia

Ilo ek: 3 I 2

pou), uytkowa 42,50 mi

wys. pomieszcze 2,60 m.

rys. 129

19

arch. Hans Schumacher Kol on ja

Ilo ek 4 1 a

pow. uytk- 52, m.8

wys. pomieszcze 2.60 m.

Ilustracje Nr. 129, 130

przedstawiaj domy sze

regowe, parterowe bez

piwnic i schodw; Osobna

sionka ala rowerw, wz

kw dziecicych i szaf.

Izby mieszkalne z Wnka-

mi kucncnncm'' Przy k -

dem mieszkaniu ogrd.

Wsplna pralnia.

rys. 130

^ H O C H L I & G E N O E S FENSTED

atch. Aleksander Klein. Berlin

Ilo ek 2

pow. uytk- 32. m-.

Wys. pomieszcze: 2.60 m.

arch. Aleksander Klein. Berlin.

Ilo ek 2 ll2 pow. uytkowa 35.95 m Wysok- pomieszcze 2 60 m.

rys. 132

ZU&ATZ' PO

arch. Al. Klein, Berlin.

Ilo ek 3 1 'i

pow. uytkowa 41.90 ml.

Wysok. pomieszcze 2.60 m

Dostp do mieszka zilu

strowanych na rys. N. 111,

132, 133

przez otwarte ganki. Izby

mieszkalne z wnkami ku~

chennemi. Krtkie wanny

frankfurckie nasiadewe.

Ogrzewanie ciepem powie

trzem.

ry,. 133

2 I

Arch. arch.

Bracia Luckhardt

in o

Jlrch. Luckhardt & jJnker Berlin. Ilo ek: 3 pow. uytkowa. 41, 95 mi. Wys. pomieszcze: 2.80 m.

Konstrukcja budowli zilustrow. na planach N. N. 734, 735, 736 oparta na cianach poprzecznych, dwigajcych 3 mieszkania z jednego podestu. Umywalnia, k^zet / natrysk dla ssiednich 2-ch mieszka tworz cznie z k^Qtk schodow, Wsk cel w systemie konstrukcyjnym. Wykorzystanie przestrzeni przez cianka dziaow o ksztacie S.

rys. 136

Z a z n a c z y naley, e dodatkowy program M i n . Pracy, majcy tendecj do ograniczenia powierzchni mieszka spotk a si w k o a c h a r ch i t ek tw niemieckich z zas t rzeen iami ; zwaszcza znany architekt ber l iski Bruno Taut wystpuje w artykule p. t. P rzec iwko p r d o w i " (Wohnungswirtscht Nr. 17. 1930) z ostr kry tyk samego programu jak i dz ia a l noci tej grupy a rch i tek tw, k trzy si do niego staraj p r zys to sowa . Sdzi on, i nie bez pewnej dozy s usznoci , e potanienie budownictwa i po czone z tern obnienie komornego, nie tyle ley w pomniejszaniu i tak ju minimalnych mieszka, ile w polityce finansowej, k t ra powinna dy do otrzymania na budownictwo taniego pienidza .

Zdaniem naszem w chwi l i ostrego g odu mieszkaniowego udos tpn ien ie szerokim warstwom otrzymania mieszkania przy obecnej niskiej stopie zarobkowej, po lega moe nietylko na obn ien iu technicznych k o s z t w budo

wy. Obnien ie stopy procentowej, a przedewszystkiem rozoenie kosz tw budowy na jaknajduszy okres czasu, w wyszym stopniu w y r w n a stosunek d o c h o d w do p a c o n e g o komornego.

rys. 137 Model domu B-ci Luckhardt & Ariker zu Berlinie

23

Henryk Jasieski

O nowem trzytraktowem rozwizaniu holenderskiem

rys. 183

W sierpniowym zeszycie czasopisma holenderskiego Tijdschrift voor V o l k s -huisvesting en Stedeband, jest opublikowany niedawno wybudowany amsterdamski blok d o m w wielomieszkaniowych, zwraca jcych u w a g swym u k a d e m , odmiennym od u k a d u wikszoc i d o m w budowanych po wojnie w Holandji , w Niemczech, a t ake i u nas.

Starano si tu mol iwie zmniejszy szeroko frontu przypada jc na jedno mieszkanie, aby mieszka w szeregu i w obrb ie zabudowanym bloku zmieci j akna jwice j .

Zmniejszenie szerokoc i frontu (z 6.10 rn. na 5.25 m. na jedno mieszkanie na jednem pi t rze) u d a o si os ign przez pog b ien ie rzutu k a d e g o poszczeg l nego b iecego elementu" i przerzucenie do jego wn t rza klatki schodowej i pomieszcze d rugorzdnych tak, aby ca e rozwinicie c ian zewn t rznych od ul icy i od p o d w r z a mog o by w caoc i wyzyskane tylko dla samych izb mieszkalnych.

Mamy tu wic zastosowany uk ad rzutu w zasadzie trzytraktowy, cho w mi niaturowych, na nasze pojcia , wymiarach, skoro ca a g b o k o t r zy t r ak tw-k i " wraz z gankiem wynosi tylko 12 m. a wic dos iga zaledwie g bokoc i

p rzec i tnego nowszego rzutu dwutrakto-wego.

W traktach zewn t rznych id izby mieszkalne i kuchnie (t. zw. w ustawie berl iskiej Aufenthaltsraume), a w trakcie rodkowym, wewn t r znym, klatka schodowa owie t lona z gry, oraz, op rcz p rzedpoko jw, klozety i kabiny natryskowe, owie t lone po redn io i sztucznie. T a k e umieszczenie i owie t len ie k la tk i schodowej nie jest w Holandj i dozwolone prze u s t a w , k t ra da przynajmniej dla d o m w wielomieszkaniowych umieszczenia s c h o d w przy murze zewntrznym i owie t len ia ich oknami bocznemi na kadem pitrze. Opisane domy s te wybudowane tytuem eksperymentu (ais een proef) na zasadzie specjalnego zezwolenia. Z chci uczynienia zado , przynajmniej formalnie, uchylonym przepisom budowlanym, wynikaj te pewne osobliwe i niekoniecznie korzystne wa c iwoc i za oen ia s chodw, mianowicie r o d k o w e o k o " wie t lne midzy l iegami otoczone jest d o o k o a szybami ze szka drutowego, aby m o g o uchodz i za p o d w r z e " (o powierzchni l m J ) i aby si n a z y w a o , e schody biegn obok ogn io t rwa e j c iany zewn t r zne j " i maj z niej na k a d e m p i t r z e " przepisowe wia t o boczne.

24

Druga rwnie m a o korzystna wa c iwo za oenia schodw wynika z wa c iwej Holendrom dnoci do jaknaj-zupenie jszego odosobnienia mieszka od siebie. Z a o o n o wic , w klatce schodowej mierzcej n iespe na 3 m. w kwadrat, dwa odrbne , bardzo wskutek tego strome, zplecione z sob cigi chodw (rys. 140) z k trych kady obsuguje na k a d y m poziomie po jednem tylko mieszkaniu.

J L n | j i L

rys. 139

G d y b y nie te wzgldy ustawowe i zwyczajowe, schody z a o o n e trjbie-gowo w zwyky sposb , m o g y b y by dwa razy tasze , mie nachylenie p tora raza agodnie jsze , i owie t len ie , po wyrzuceniu na nic niepotrzebnych cian szklanych, n iewtp l iwie znacznie obfitsze.

A l e i tak to owie t lenie jest podobno ca k iem zadawa ln ia j ce" , a uk ad rzutu, pomimo skomplikowanego i kosztownego za oen ia s chodw bardzo oszczdny i wyranie , jak czytamy, oszczdniejszy od zwykych u k a d w szerszych, a p y t -szych, klatkach schodowych owie t lo nych z boku.

Uk ad bloku podany jest na rys. 139 a uk ad poszczeg lnego b iecego elementu na rys. 138

U k a d ten, pominwszy nawet skomplikowane za oen ie schodw, wydaje

si do sztuczny i w y m d r k o w a n y . R a z i w nim musz liczne skosy, z a a m a n i a i stracone przestrzenie t rjktne. Trzeba oczywicie podz iw ia zrczno z jak potrafiono umiec i w przestrzeni mierzc zaledwie 1 0.5 m x 1 1 .0 m, dwu trzy izbowe robotnicze mieszkanka z wszelkiemi p rzyna lenoc iami , m ia oby si jednak ocho t p r z e k o m p o n o w a to i uproc i , kosztem nawet pewnego naddatku powierzchni zabudowanej, k t ryby by napewno z nawizk wynagrodzony jednoczesnem uproszczeniem uk adu i konstrukcji, oraz wiksz usta-wnoc i pomieszcze .

Nie o to mi jednak chodzi.

N a j w a n i e j s zym jest sam fakt napotkania w zagranicz-nem czasopimie nowego rozwizania trzytraktowego, 0 klat-ce schodowej owie t lone j z gry 1 dowiedzenia si, e ze w z g l d w tylko oszczdnoc iowych, czysto praktycznych, zastosowano ten uk ad u nas uwaany za archa iczny" i dlatego zapewne uporczywie n ieuwzg ldn iany w n o w o c z e s n y c h " teoretycznych rozw a a n i a c h . Moe wic ten wiey przykad , z autorytetem nadanym mu przez jego pochodzenie z z a c h o d u " i z zag ran i cy" , przyczyni si w pewnej mierze do rys. 14!)

25

zwrcen ia uwagi na zalety uk adu rzutu, o k trych p i sa em ju obszernie i k i lka krotnie, tak w Domu Osiedlu Mieszkaniu (1930 zesz. 2 i zesz. 9) jak i w A r chitekcie (1929 zesz. "4, zesz. 5 i inne). Jeli przeniesienie kla tk i schodowej do wn t r za i owie t len ie jej z gry okazao si racjonalnem ju przy g bokoc i

rzutu wynoszce j zaledwie 1 I m., to tembardziej jest ono usprawiedliwione tam, gdzie pozwala osign g bokoc i bliskie 20 m., i odpowiednio zredukow a szerokoc i f rontw, nie o drobny procent 6'1 0 m na 5'25, ale, l iczc okrgo , n a o g p t o r ak ro tn i e lub nawet nieco wice j .

Studjum nowoczesnego miasta W salonie jesiennym u b i e g e g o roku

wystawiony by p. t. Studjum nowoczesnego miasta" plan w s p c z e s n e g o miasta opracowany przez arch. C. Fournier, R. Sarce i G . Vigneron n iew tp l iwie pod w p y w a m i Le Corbusierowskiego, planu V o i s i n . k try wystawiony by na wystawie sztuki dekoracyjnej w 1925 r. Zasady naczelne planu s t anowi w/g s w au to rw:

/. Mono nieskoczonego (?) rozrostu dzielnic mieszkaniowych i dzielnic przemy sozuych tak pooonych, by nigdy nie mogy si zetkn bezporednio.

C e l ten os igni ty zostaje przez roz o enie tych dzielnic rwno leg l e do 2 osi, r ozchodzcych si od g w n e g o placu pod prostym k tem.

O mieszkaniowa nazwana , ,Drog Tryumfa ln ' ' prowadzi przez park katedralny, za k t rym wrd dalszej zieleni umieszczone s dzielnice nauki i sztuki, uniwersytety, muzea, szkoy , akademje i t. d.

Z a t zieleni, po obu stronach rozmieszczono w pierwszym szeregu domy mieszkalne dz i e s i c iop i t rowe , dalej 6-cio p i t rowe , wreszcie m a e domki w ogrodach.

K a d a w y o d r b n i o n a dzielnica mieszkalna ma swj lokalny o rodek administracyjny, handlowy, kulturalny i t.p,

a d e n dom mieszkalny nie ley przy arterji komunikacyjnej, ale aden nie jest od niej dalekim.

W z d u drugiej osi znajduje si park wystawowy, za nim dworzec towarowy, halle centralne i ch odn ie , centrale elektryczne i gazownie, rzenie i targowiska jednem s o w e m przzmys o cha

rakterze bezpo redn ie j uy tecznoc i publicznej. Po dwu stronach tej centralnej dzielnicy p r z e m y s o w e j , strefy przeznaczone dla p rzemys u prywatnego, drobnego i wielkiego.

2. Stworzenie centrum interesw (city) w miejscu gdzie si spotykaj dzielnice mieszkalne i przemysowe, w pobliu dworcw kolei i innych rodkw komunikacji, dla pozostawienia dzielnic mieszkalnych w ciszy i spokoju. C i ty jest zabudowane dwuramiennemi wieami kade rami ma 150 mtr. d ugoc i .

Pa rk i samochodowe znajduj si w k a d y m trjkcie mieszczcym 3 wiee . W mia r rozrostu miasta i jego in t e r e sw Ci ty ronie , ale tylko wzwy . K a d y nowy poziom wszystkich 48 wie daje m o n o pomieszczenia I 5.ooo prac o w n i k w .

3. Szybkie, liczne i bezporednie komunikacje: a mianowicie 2 grupy d rg samochodowych:

a) czce bezpo redn io mieszkania z p r z e m y s e m ,

b) czce b e z p o r e d n i o mieszkania z C i ty ,

c) czce b e z p o r e d n i o C i ty z przem y s e m .

Autostrady pomieszczone s w Ale jach szerokoc i 200 mtr., w wykopach, przy-czem kady kierunek ma swj wykop, p o m i d z y niemi za mieci si tunel metropolitenu czy kole i , owie t lony i wentylowany przez wykopy autostrad (jest to bodaj jedyny oryginalny p o m y s a u t o r w planu). Autostrady nigdy nie przecinaj si w poziomie, autorzy jednak nie t omacz wyran ie w jaki s p o s b umo l iw iony jest przejazd z jednego poziomu na drugi. t.

26

A u t o m o b i l o w a dostawa go towych d o m w

Steel Fram House Company w Long Island rozpocza produkcje, masow szotowych domkw, dostarczanych nabywcom w zupenie wykoczonym stanie na automobilach ciarowych. Parterowe domki, dugoci 13 m. 30 ct., szerokoci 3jmt.

60 ct., maj szkielet stalowy, ciany i dach z asbestu; zawieraj pokj mieszkalny, kuchni, azienk, pokj sypialny, dwa schowki. Pobudowane na kozach, z atwoci daj si zaadowa na platform samochodow, ustawi na odpowiednio przygotowanych fundamentach lub supkach cementowych.

Cena domku 1897 doi., wa

runki patnoci, dla posiadacza wasnego placu 10" (to jest 190 doi. przy dostawie, gotwk, reszta na dziesicioletnie spaty wynoszce 19 doi. z centami miesicznie. Przy sprzyjajcych okolicznociach blizko, dobra droga dostawa darmo.

Warunki dostpne dla wielu polskich kieszeni. Niestety, dostawa do Polski nie jest franco.

Budownictwo szkieletowe we Francji

rys. 142 dom w budowu-

T y p d o m u wa r s z t a tu C o m m e n t r y - O i s s e l

T y p ten n a l e y do kategorji s z k i e l e t w e l a z n y c h o murach p e n y c h . Szkie le t oparty jest na zas tosowaniu s tandaryzowanego e lementu , z o o n e g o z ram e l a z n y c h p r o s t o k t n y c h , z w i z a n y c h ze s o b przez z w y k e sworznie .

R a m y maj s z e r o k o 1 m . i w y s o k o 1 p i t r a . S z e r o k o i c h jest w y s t a r c z a j c a na o t w r d r z w i i ok ien . W s z y s t k i e ramy s identyczne , wsku tek czego

m o n t a na p lacu b u d o w y jest bardzo a t w y , ramy s l ekk ie : jeden c z o w i e k wystarczy, aby z a b r a r a m z p lacu i o s a d z i j na przeznaczonem miejscu.

D l a c i an w y p e n i a j c y c h szkielet r amowy u y w a s i materja- w dobrze i z o l u j c y c h . W y magan iom tym odpowiada najlepiej aerokret (gazo-beton) lub inny beton o strukturze porowatej .

D l a p o d g s u y m a t e r j a .

izolu jcy dobrze c i e p o i g o s . S to su j c ten sam m a t e r j a co do c i a n , o s i g a s i dobre zabezp ie czenie p rzec iw ogniu .

B e l k i z p r o f i l w e l a z n y c h , opar tych i p r z y m o c o w a n y c h na szk ie lec ie r a m o w y m .

P a s k i dach z p y t aerokretu, (gazo-betonu) k t r e o t r z y m u j pow o k b e t o n o w , n i ep rzepuszcza -jc w o d .

28

rys 143 Dom wykoczony (typu Comme/itry-Oissel)

rys. 145 rysunek gry (czci skadowe) rys. 146. d

Kryzys drapaczy nieba: N i e w t p l i w i e w z w i z k u z o g l n y m kryzysem daj s i z a u w a y r w n i e w N o w y m Y o r k u jak i Ch icago pustki w l o k a l a c h przez n a c z o n y c h na biura: w drapaczach nieba* c a e p i t r a nie z o s t a y wca le z a j t e . Z j a w i s k o to jednak zdaje s i m i e i p rzyczy

ny t r w a e : zbyt w y s o k i e komorne w y n i k a j c e z ka lku l ac j i o b l i czonej na 20-letni amortyzacj. A m e r y k a n i n u w a a , e przy d z i s ie jszym tempie rozwoju technik i k a d y gmach po 20 la tach b d z i e p r z e s t a r z a y m (obslete) i jako taki , o ile jest p o o o n y

w na jd rosze j dz ie ln icy miasta b d z i e m u s i a b y rozebrany.

J e d n a k e przy takiej ka lku lac j i niema ju d u o a m a t a r w na mieszkan ia \ z a c z y n a j s i odzyw a g o s y ( N e w - Y o r k T i m e s ) . W r a c a j m y na parter b d z i e l e piej i o p a c i s i " .

Z Ksi2 In. Dyonizy Krzyczkowski

prof. S z k o y Powszechne j we L w o w i e . Budownictzno" N a kad B. P o o n i e c k i e g o L w w W a r s z a w a . 1929 418 str. + 15 tabl ic z 400 rysunkami w tek c i e .

N i e ulega w t p l i w o c i , e w o bec znikomej l i c z b y n a s z y c h w y d a w n i c t w t echn i cznych , pojawienie s i na p k a c h k s i ga r sk ich nowej ks iki z uznaniem p o w i t a n a l e y , jako objaw d z i a a l n o c i s p o e c z n e j .

P r aca prof. D . K r z y c z k o w s k i e -go jest p o d r c z n i k i e m do nauki zasad konstrukcji b u d o w l a n y c h " i p rzeznaczona dla m a e g o b u d o w n i c z e g o " majstra, ucznia s z k o y p r z e m y s o w e j i samouka.

U k a d ks iki dos tosowany jest do p o s t p u r o b t na budowie .

Spis r zeczy obejmuje: o g l n e w i a d o m o c i , o m a t e j a a c h bud o w l a n y c h , w y k o p y , fundamenty c i a n y , przesklepienia o twor w , stropy, sklepienia , dachy ( o p r c z p a s k i c h ) schody. A u t o r p o w i c a c a y r o z d z i a , z w y k l e pomijany w p o d o b n y c h p o d r c z n i k a c h , o u r z d z e n i a c h san i ta rnych , ins ta lacjach kana l i zacy jnych , w o d o c i g o w y c h , gaz o w y c h , e l ek t rycznych i ogrzewan iu .

K s i k a zawiera r w n i e d u o m a t e j a u prak tycznego jak np. wzmacn ian ie f u n d a m e n t w , przyczyny d y m i e n i a ognisk d o m o w y c h i t. d.

W k o c u ks i k i podane s p r z y k a d y o b l i c z a n i a konstruk-

e k i p i sm . cji e l e m e n t w b u d o w l i , jako p r z y k a d y praktycznego stosowan ia w i a d o m o c i z d z i a u statys tyki .

U z u p e n i e n i e dz i a u op i sowego w i a d o m o c i a m i ze s tatystyki budowl i , daje u c z n i o w i c a k o wi ty p o g l d na ro l p o s z c z e g l nego elementu budowl i , l ub ma-terjau. jego p r a c , sposobu, u y c i a i w y z y s k a n i a w a c i w o c i s ta tys tycznych, oraz daje m o n o samodzie lnego m y l e nia konstrukcyjnego, c h o b y w najskromniejszym zakresie.

Z tego w i c w z g l d u pow i k s z e n i e wspomnianego d z i a u u w a a n a l e y za wie lce w s k a zane. Ks i ka obejmuje zasadnicze konstrukcje s tosowane w budowlach r n e g o przeznaczen ia . In te resu j nas w pierwszym rzdz ie sprawy z w i z a n e z b u d o w n i c t w e m mieszkan io we m.

R o z w j jego, w ostatnich cza sach n a p o t y k a j c y na p o w a n e t r u d n o c i f inansowe w y m o g taniego budowania :

U s i o w a n i a t e c h n i k w id w kierunku

a) poszuk iwan ia tanich materj a w i

b) s tosowania konst rukcj i l e j s zych i w i c e j s tatycznie w y z y s k a n y c h , a w i c mniej k o s z t o w n y c h .

Z tego punktu widzen ia ko rzy stnem o y o by u z u p e n i e n i e p o d r c z n i k a w i a d o m o c i a m i o m a t e r j a a c h n o w o c z e s n y c h (ce-lo l i t , herakli t i t. d.) w s k a z w kami o ich s to sowan iu , oraz

rys. 147 strop elbetowy systemu Moniem. (Budownictwo" str. 179)

/-.'

'kr

I rys. }48 strop syst. Kleinego z cegie

pustych. (,,Budownictzuo str. 177) d z i a e m t r a k t u j c y m o m o l i w o c i a c h o s z c z d n e g o projektowania konstrukcj i (np. zmnie j szenie g r u b o c i c i an , w y m i a r w p o s z c z e g l n y c h konstrukcj i i t. d.)

R w n i e opracowanie r o b t w y k o c z e n i o w y c h jak stolarskie, l u s a r s k i e , szklarskie i t. d. podn i o s o by w a r t o u y t k o w ks ik i , da jc c a o k s z t a t w i a d o m o c i b u d o w l a n y c h .

W o g l n o c i , k s i k a u j ta jest p r z e j r z y c i e , tekst z w i z y i r z e c z o w y , przy bardzo d o b r y m materjale i lus t racyjnym, Stanow i ona rezultat p o w a n i e j s z e j p racy i wie lo le tn iego d o w i a d czenia , a jako taka, godna jest polecenia p r a c o w n i k o m na n i wie budowlanej .

Z Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej.

D n i a 20 lutego 1931 r. o godz. 19-tej o d b y o s i w S a l i K o n f e rencyjnej Powszechnego Z a k a d u U b e z p i e c z e W z a j e m n y c h W a l n e Zgromadzen ie Po l sk i ego T o w a r z y s t w a Reformy M i e s z k a niowej , przy udzia le c z o n k w oraz zaproszonych g o c i .

Z e b r a n i u z p o w o d u n ieobecnoci chorego prezesa Ju rk i ewicza p r z e w o d n i c z y p. T e o d o r T o e p l i t z . P . M i c h a K a c z o r o w s k i p r z e d s t a w i sp rawozdanie z dz ia a l n o c i , oraz bilans T o w a r z y stwa za czas od powstania T o w a rzys twa t.j. o d d n . 26 kwie tn i a 1929 do 31 grudnia 1930 r. sprawozdan i a te p r z y j t o .

N a s t p n i e p. A n t o n i G a n d e c k i c z o n e k K o m i s j i Rewizy jne j T o warzys twa , o d c z y t a p r o t o k

z pos iedzenia K o m i s j i R e w i z y j nej, k t r e o d b y o s i w dniu 26 s tycznia 1931 r.

P r z e w o d n i c z c y o m w i p l an prac i pre l iminarz b u d e t o w y T o w a r z y s t w a na rok 1931, p. K a c z o r o w s k i z a z r e f e r o w a z m i a ny statutu obie p o w y s z e sprawy za twierdzono.

Z a r z d i K o m i s j a R e w i z y j n a T o w a r z y s t w a z o s t a y obrane w n a s t p u j c y m s k a d z i e :

C z o n k o w i e Z a r z d u . 1. D y r . Tadeusz G a r b u s i s k i 2. A r c h , R o m u a l d Gutt 3. K a p . H e n r y k Inlender 4. A r c h . Jzef J a n k o w s k i 5. Dr . S t a n i s a w J u r k i e w i c z 6. M i c h a K a c z o r o w s k i 7. D y r . Mar jan P o n i k i e w s k i 8. D y r . M a r c e l i P o r o w s k i

9. D y r . Jan S t rze leck i 10. T e o d o r T o e p l i t z 11. Dr , C z e s a w W r o c z y s k i

C z o n k o w i e K o m i s j i Rewizy jne j : 1. Starosta W a c a w G a j e w s k i 2. Inspektor Jzef P o r b s k i 3. A n t o n i G a n d e c k i

N a z a k o c z e n i e p . Jan Strzel e c k i w y g o s i referat na temat: W jak im zakres ie dzisiejsze przepisy o popieran iu budownic twa mieszkan iowego p o z w a l a j na rea l izowanie b u d o w n i c t w a m i e s z k a robo tn i czych , *) Po kr tk i e j dyskus j i zebranie zos t a o z a k o c z o n e .

*) Referat ten b d z i e umieszczony w jednym n a j b l i s z y c h N r w naszego pisma.

31

DROGA DO WASNEGO DOMKU M i e w a s n y k a w a e k , z i e m i , c h o c i a b y naj

mniejszy, odpowiedn io zabudowany i zagospodarowany, jest marzen iem k a d e g o c z o w i e k a , a w s z c z e g l n o c i c z o w i e k a y j c e g o z mie s i c z n e j pensji , , lub z a r o b k w d z i e n n y c h .

P r z e j a w e m tej d n o c i s coraz l i c z n i e j s z e

z roku na rok os iedla w o k w i k s z y c h miast, zabudowane nieraz mik roskop i jnemi d o m k a m i , wprost jak d o m k a m i z kart, z t a k i e m i o g r d k a m i , mi le jednak i es te tycznie u r z d z o n e m i .

W i d o k i takie u j r ze m o n a w o k w s z y s t k i c h miast S t a n w Z j e d n o c z o n y c h A m e r y k i P n o c nej, a coraz c z c i e j i w o k miast Eu ropy Z a chodnie j . R u c h w tym k ie runku r o z p o c z s i r w n i e i w P o l s c e , lecz nie m o e on n a b r a

j a k o tego rozmachu jak gdzieindz ie j . R o z w i ja s i s topniowo i p o w o l i , i dop k i nie osignie n a l e y t e g o charakteru, nie m o e b y p o w a nie brany pod u w a g , j ako jeden z c z y n n i k w , r o z w i z u j c y c h

do pewnego choc i a b y s topnia k w e s t j mieszk a n i o w , k r r a w P o l s c e jest jed n y m z n a j w a nie jszych obecnie z a g a d n i e .

parce l i w Stanach Z j e d n o c z o n y c h . K w e s t j t jednak r o z w i z a y o l b r z y m i e p r z e d s i b i o r s t w a budowlane , k t r e na d u g o t e r m i n o w e raty zab u d o w a y os iedla , o d d a j c w a c i c i e l o m dz ia e k gotowe c a k o w i c i e u r z d z o n e d o m k i .

Sp rawa ta u nas przeds tawia s i z gruntu inaczej . W c h w i l i obecnej t rudnoby b y o o zorgan izowanie takiego p r z e d s i b i o r s t w a rozp o r z d z a j c e g o t a k i m k a p i t a e m , aby m o g o p o d j s i b u d o w y na warunkach , m o l i w y c h do p r z y j c i a przez o g pos iadaczy p a r c e l i . D o r o z w i z a n i a w i c tego prob lemu pozostaje ty lko prawie e j edyna droga, a mianow i c i e droga o s z c z d n o c i . U r y w a j c co t y d z i e , czy co m i e s i c c h o c i a b y drobne kwo ty od

s w y c h z a r o b k w i l oku j c je w in s tytucjach specjalnie do tego p rzeznaczonych , ju po p e w n y m okresie c z a s u m o n a d o j do pos iadania ta

kie j kwoty ktra* ' p o z w o l i na przy

s t p i e n i e do w y konan ia dawno p o w z i t e g o zamiaru budow y w a s n e g o d o m k u .

P o c z t o w a K a s a O s z c z d n o c i

d z i k i swej organizac j i udo-

Tak zabudowan i urzdzon parcettTw osiedlu chciaby mie i powinien kady z ich posiadaczy.

C a y szereg o s i e d l i , np. p o d w a r s z a w s k i c h ,

s zybko z n a l a z y n a b y w c w na parcele, tembar-

dz ie j , e sp rzedawanych na d u g o t e r m i n o w e

raty. W w i k s z o c i jednak w y p a d k w akcja

na tern s i s k o c z y a , g d y o l b r z y m i odse

tek n a b y w c w pa rce l i nie r o z p o r z d z a ka

p i t a e m , po t rzebnym do b u d o w y domku . W

tych samych warunkach b y o g n a b y w c w

t p n i a k a d e m u i w najdogodniejszy s p o s b

G s z c z d z a n i a . P o s i a d a j c , czy to konto czeko we, czy k s i e c z k o s z c z d n o c i o w , w p a c a m o n a na nie w k a d y m u r z d z i e pocz to w y m bez z a w i y c h man ipu lacy j w s p o s b prosty, z r o z u m i a y i d o s t p n y d la k a d e g o .

C h c e s z b y panem na s w o i c h w a s n y c h m i e c i a c h a nie s t a C i na to, nie z w l e k a j i na tychmias t w y r b sob ie k s i e c z k w P . K . O .

In. Walorjan Marzec Administracja i organizacja robot budowlanych. Warszawa, ul. Mazowiecka 5. 1931

Sprawa marnotrawstwa w p r z e m y l e i usprawnienia organizacj i pracy s tanowi zagadnienie a b s o r b u j c e u m y s y technik w w i a t a . Ks i ka in . W i M a r c a ujmuje p o w y s z e zagadnienia w dziedz in ie budown ic twa , z r e s z t p ie rwszy raz w P o l c e ,

P rzedmio tem pracy jest g w nie rozpatrzenie d z i a a l n o c i k ie

rownika r o b t i pod w a d n e g o mu personelu**.

C z y n n o c i z w i z a n e z za rz dzaniem b u d o w , podzie lone s p. 19 systemu in. francuskiego F a y o l a na 6 grup o b e j m u j c y c h sprawy finansowe, administracyjne, handlowe, r achunkowe , ubezpieczeniowe i techniczne.

Jako przeznaczona dla bezp o r e d n i e g o u y t k u b u d u j c y c h , k s i ka daje r d o w y m a t e r j a o b e j m u j c y pods tawowe zagadnien ia z w i z a n e z praktycz-nem przeprowadzeniem budowy .

C z y n n o c i administracyjne jak kontrola , rozkazywanie , uzgadnianie c z y n n o c i , organizac ja , a w p i e r w s z y m r z d z i e p r z e w i d y wan ie biegu prac oraz i ch planowan ie (graficzne) z o s t a y w pracy i n . M a r c a w g w n y c h za rysach r zeczowo o m w i o n e .

S d z i m y jednak, e metody ana l i zowan ia z a k o c z o n y c h c z y n n o c i kalku lac j i w y n i k o w e j , n a l e a o r o z p a t r z e z punktu w i d z e n i a technicznego i bu-chal teryjnego.

/. z.

Papiery T E C H N I C Z N E Z a k a d K 0 P J 0 W Y L A M P Y k d p j o w g

R A M Y K o p i o w e

St. SZYMASKI i K. CYGASKI W a r s z a w a , W i l c z a 3 2 . t e l . 8 -14 -78

Kurs sztucznego kamienia.

Staraniem Z w i z k u P o l s k i c h Fabryk Por t l and-Cen ien tu o d b dzie s i specjalny 4-ro tygodniow y kurs sztucznego kamienia i terrazzo, k t r y rozpocznie s i 15-go maja o godz. 8-ej rano. Kurs b d z i e s i odbywa} w P a stwowej Szko le B u d o w n i c t w a , w W a r s z a w i e , u l . W s p l n a 81 pod k i e rown ic twem specjalisty i n y n i e r a L e o J O H N A , k t r y o d b y k i l k a n a c i e p o d o b n y c h k u r s w w C z e c h o s o w a c j i , N i e m czech . J u g o s a w j i i Szwec j i , zaa n g a o w a n e g o przez nas specjal nie na ten kurs.

O p a t a za kurs w y n o s i z . 50. O p a t a za b u r s , w y n o s i za

d o b z . 2.50. K o r z y s t a j c y z bursy o t r zymuj k o , pod u s z k , p r z e c i e r a d o i koc .

BIURO

INYNIERSKIE

STUDJW

DLA

PRZEMYSU

SP. z O. O.

Warszawa, Miodowa 3. Tel. 799-01 ,

Budownictwo P r z e m y s o w e , K O N

S T R U K C J E E L A Z N E , B E T O N O W E ,

E L B E T O W E I D R E W N I A N E

Urbanistyka P L A N Y P O M I A R O W E ,

R E G U L A C Y J N E , W O D O C I G O W O -K A N A L I Z A C Y J N E i G O S P O D A R K A M I E J S K A , O C Z Y S Z C Z A N I E W D C I E K O W Y C H . Ekspertyzy i porady

techniczne

U J . T T E C H N I C O " gwarantuje racjonalno koncepcj i , dy do obnienia kosztw wasnych i nie zajmuje si adnemi dostawami.

Z A G A D N I E N I A U R B A N I S T Y K I W POLSCE

K s i k a zawiera sprawozdanie z 1-ej Konfe renc j i T o w a r z y s t w a U r b a n i s t w P o l s k i c h . K r a k w - K a t o w i c e 2, 3, 4 p a d z . 1930 r.

W Y D A N A N A K A D E M TOWARZYSTWA URBANISTW POLSKICH C E N A f i . O O

D O N A B Y C I A W E W S Z Y S T K I C H K S I G A R N I A C H

Sktad G w n y : D o m O s i e d l e M i e s z k a n i e , W a r s z a w a , K r a k . - P r z e d m . 5 m. 5, te l . 202-05.

Uzdrowisko i Kolonje Letnie Dla niezamonej Chrzecijaskiej Dziatwy i Modziey

Do wiadomoci WP. Dyrektorw Szk, Procesorw, Rodziczu, Towarzystw, Organizacyj Spoecznych i Opiekuczych.

Poczwszy od I-go czerwca 1931 r., a t ake stale na lata n a s t p n e , otwiera si w podwarszawskim majtku (60 k im . od Warszawy, linia ko l . Urle) , l icznie p o o o n y m , otoczonym samemi iglasterni lasami, z na tura ln wspan i a such pla, uzdrowisko i kolonje letnie wakacyjne tylko dla chrzeci jaskiej m o dziey.

Sezon letni t rwa bdz ie przez czerwiec, l ipiec, s ierpie, wrzes ie . Letnisko pomiec i m o e 480 dzieci .

Pobyt czterotygodniowy (5-cio krotne dzienne odywian ie , zdrowe i obfite, pomieszczenie w salach duych, s o necznych, obs uga , p r zewz ze stacji do maj tku i z powrotem) wynos i bdz ie o k o o 85.00 z.. Przez ca y sezon letni Za rzd maj tku p o s i a d a bdz ie sta op i ek lekarsk z sal dla chwi lowo chorych i nadzr wychowawczy .

Dz ia twa i modz ie pomieszczona zostanie w specjalnie na ten cel postawionych zabudowaniach pod samym lasem sosnowym o s o n e c z n y c h duych salach, osobn sal jadaln, a z i enkami i prysznicem. Uzdrowisko p o s i a d a b dzie wszystkie mo l iwe wygody, a w szczeglnoc i o d p o w i a d a bdz ie warunkom zdrowotnym. Organizowane b d rwnie zabawy, wycieczki , pogadanki i odczyty. Co niedziela bdz ie odprawiane n a b o e s t w o .

Rodzice , lub opiekunowie chccy odwiedz i swe dzieci w uzdrowisku

p rzewoen i bd ze stacji i z powrotem b e z p a t n i e . Specjalnie w tym celu bd w y s y a n e konie co niedziela.

Szkoy , Towarzystwa, Zwizki , Orga nizacje s p o e c z n e i op iekucze , k t re same organizuj wyjazdy dla dzieci na takie kolonje, a chcce skorzys t a z wyj tkowo dobrych w a r u n k w , bo bez adnych kosz tw organizacyjnych, nie m w i c ju o pomieszczeniu, a tylko pod wasn opiek lekarsk i wychowawcz , zwi si jedynie umowami z Z a r z d e m ' m a j t k u co do i loci miejsc k a d e g o mies ica i w a r u n k w .

Rodz ice lub opiekunowie, k trzy poszczegln ie zechc w y s a dzieci , bd zobowizan i podpisem deklaracji i akceptem. Z e w z g l d u na to, e Za rzd majtku nie m a ' n a ' c e l u czerpania jakich zyskw, p o n i e w a bd one minimalne, lecz d z i a a b d z i e raczej filantropijnie, przeznacza zatem jna ca y sezon letni 50 miejsc za p o o w ceny i 50 miejsc zupe n i e b e z p a t n i e , ale ty lko dla tej dziatwy, k tre j rodzice s n i ezamon i . Rodzice musz rwnie u d o w o d n i , e ich dzieci dobrze si ucz i e wyjazd na kolonje ze w z g l d w zdrowotnych jest dla dzieci konieczny.

Bliszych informacji zas ign m o n a od dnia 15 marca r. b. pod adresem: u l . Szpitalna I, tel. 282-03, lub majtek Majdan, gmina K o s w , poczta T e l a k i .

P R Z E W O D N I K I N F O R M A C Y J N Y

Architekci

I M I i N A Z W I S K O A D R E S T e l e f o n

Brukalska Barbara Brukalski S t an i s aw Buck iewiczwna Marja Bujnowski Zygmunt Celarski Z d z i s a w Szczsny Czerwiki Jzef Napoleon Dobrz ys ka Jadwiga F i l i p k o w s k i S t a n i s a w Gdz ik iewicz S tan i s aw Goldberg Maksyini l jan Grochowicz S t an i s aw Gut t Romua ld Gi inath W a d y s a w Jankowski Jzef Jankowska Nina Jas ieski Henryk Jawornicki A n t o n i K o s Konrad K o p k o w i c z Franciszek Kranz Waldemar Kuncewicz A d a m K u r k i e w i c z w n a Helena Lachert Bohdan Leszczysk i S t a n i s a w L i lpop Franciszek L o b o d a Zygmunt Macie jewski Eugenjusz Michejda Tadeusz Mischel Z . Nowakowsk i Tadeusz Oderfeld Henryk Paprocki A d a m Pi l la r Jan P a c h e c k i Bo les aw Poznask i Jerzy P o z n a s k a Janina Rask i S t a n i s a w R u d z k i Tadeusz R u d k o w s k i Hipol i t Seydenbeutel Edward Sienicki Stefan Syrkus Szymon Syrkus Helena Szabaniewicz Mi ros aw Szanajca Jzef

W a r s z a w a , ul. N i e g o l e w s k i e g o 8

R a s z y s k a 50 .. D u g a 1 1

K r z e m i e n i e c , Z a r z d L i c e u m W a r s z a w a , u l . W s p l n a 5 m. 5 W a r s z a w a , K r a k o w s k i e P r z e d m i e c i e 79

u l . M o k o t o w s k a 51 53 m. 20 K o z i e t u l s k i e g o 6

N o w o g r o d z k a 18

M o k o t o w s k a 45 W r o s k i e g o 5 U r s y n o w s k a 44 o l i b o r z , u l , K o c b o w s k i e g o

K r a k w , u l . S tudencka 19 W a r s z a w a , u l . M y l i w i e c k a 16

S e w e r y n w 5 Zakopane , w i l l a B o r y n a " Z a m o , u l . N o w a 4 W a r s z a w a u l . F i l t r o w a 30

M a r s z a k o w s k a 36 m. 3 ,, K a t o w i c k a 9

W i l c z a . 43 A l e j a R 10

,, K r a k o w s k i e P r z e d m i e c i e 79 G d y n i a , Szosa G d a k a . dom p. Szaniawskie j K a t o w i c e , u l . Pon ia towsk iego 19 W a r s z a w a , ul . L e s z c z y s k a 8

P o l n a 52 Bagate la 15

Sucha 18 Starogard W a r s z a w a ,

Sosnowiec , ul W a r s z a w a , ul

W i l c z a 9 S d z i o w s k a 7

M i a n o w s k i e g o 15 i K a l i s k a 3 a P o l n a 52 m.3 M a r s z a k o w s k a 63

25 Senatorska 38

P o l n a 64 m. 33 G l o g i e r a 5

19

415-88

8-55-95 763-91

770-22 653-51 8-11-20 346-20 233-07 8-30-04 705-75 8-22-44 267-48

218-03 294-42

8-35-36

10-25-33 8-87-11 8-19-66 653-51

623-46 8-50-58 8-42-42 8-46-44

8-82-40 8-15-08

8-24-53 8-79-24 754-76

8-30-64 2 8 - 6 8

I M I I N A Z W I S K O A D R E S T e l e f o n

Szczygl iski Bron i s aw W a r s z a w a , u l . S u e w s k a 3 m. 3 8-40-82 Szperling Jan P a n k i e w i c z a 4 305-98

Swierczysk i Rudolf prof. P o l . ,, ,, M y l i w i e c k a 12 762-62 T o o c z k o Kazimierz .. ,. 14 268-26 T o w i s k i Tadeusz prof. Po l i t . ., S u e w s k a 3 8-28-65 Tokar L u d w i k N o w o g r o d z k a 3 433-90 Tomaszewski Leonard ,. K o r z e n i o w s k i e g o '6 8-26-05 Weker W a c a w S o n e c z n a 50, rg Spacerowej 8-88-00 Wondrausch Bronis aw W o c a w e k , u . g s k a 24 W i t k o w s k i Tadeusz L u b l i n , u l . Z i e l n a 4 m. 9 Woyc iechowsk i S. W a r s z a w a , u l . F i l t r o w a 67 m. 49 8-43-64 Z b o r o w s k i Bruno K o r z e n i o w s k i e g o 6 8-18-36

A s f a l t y

F I R M A A D R E S T e l e f o n U w a g i

Jan Andrze j Wrab l ik W a r s z a w a , K a r o l k o w a 86 534-57 specjalno: asfalty wszelkiego rodzaju oraz krycie dachw

1 1 1 A r c H i t e K t o n i c z n e b i u r a

1 1 1

Bdzkiewicz Leon in. dyp l . W a r s z a w a , ul . Traugut ta 3 318-69 Projekty, plany, kosztorysy, szacunki techniczne na uzyskanie

poyczek, ekspertyzy.

Micha Szachowskibudowniczy

A r c K i t e K t u r a "wntrza

W a r s z a w a , ul . K o p e r n i k a 33 334-30

444-82 435-83

Szkice, projekty, plany, kosztorysy, dozr tech

niczny.

a d ' w s p d z . z odp. udz. W a r s z a w a , u l . C z e r n i a k o w s k a 203

S k l e p . H o t e l E u r o p e j s k i

334-30

444-82 435-83

urzdzenia wntrz, meble, tkaniny,

ceramika.

B l a c K a r s K i e Z a k a d y 1

Z a k a dy Blacharskie Gryff"

w . A . Jurewicz W a r s z a w a , ul . P i k n a 30 8-35-56

ornamentacje, krycie dachw, wszelkie roboty wchodzce w zakres budowlanegobla-

charstwa, remont, konserwacja

1 B u d o w l a n e Mater ja y

1 T o w . dla H a n d l u Mat . Bud.

D O S T A W A " W a r s z a w a , ul. N i e c a a 6 762-18

Franciszek K o t o w i c z i S-ka W a r s z a w a , ul . N o w y w i a t 16 735-85 materjay do kanalizacji wodocigw i centr.

ogrzew.

S t a n i s a w Domask i in.-bud. W a r s z a w a , u l . F loa 54 708-56 siatka druciano-drzew-

na do tynkowania

I I I

B u d o w l a n e Mater j a y Zas tpcze

F I R M A A D R E S T e l e f o n U w a g i

Zagajski Mieczys aw sp. akc. W a r s z a w a , u l . Z r a w i a 3 550-20 H e r a k l i t

Lekkie Betony" s P . z o. o. W a r s z a w a , u l . N i e c a a 14 785-50 Konstrukcje budowlane

izolacje termiczne.

Z a k a d y P r z e m y s o w e C E L O L I T sp. akc.

Warszawa , ul , O r d y n a c k a 5 420-05 celolit, materjal budowla

ny, izolacje termiczne i d w i k o w e .

B l a c K a c y n k o w a

F I R M A A D R E S T e l e f o n

D / H Herman Meyer W a r s z a w a . Traugut ta 2 602-84

B u d o w l a n e p r z ed s i b i o r s twa

Banasiak J. i Kasperski T . Biuro T e c h n i c z n o - B u d o w l a n e

u l . E m i l j i Plater 35 448-27

Bobrowski i S-ka Biuro I n y n i e r y j n o - B u d o w l a n e

u l . R a k o w i e c k a 9 8.94-18

. .Budopol" sp .^z o. o. ,, ul- Traugut ta 6 331-72

Grek Bruno Biuro Techniczne L w w , u l . K o n o p n i c k i e j 10 25-15

Przeds. In.-Bud. Zjednoczen i Inyn ie rowie" sp. z o. o.

u l . U n i w e r s y t e c k a 4 8.99-26 8.94-71

Janicki Piotr Przeds A r c h i t e k t o n i c z n o - B u d o w l .

u l . R a k o w i e e k a 41 8.42-88

K a l i n o w s k i N . i Syn sp. z o. o.

G d y n i a , S k w e r K o c i u s z k i 18-29

Kle iber A . i J eewsk i^W. Przeds , R o b t B u d o w l a n y c h

W a r s z a w a , u l . O r d y n a c k a 8 688-11 542-70

in. Krzyanowski K . i S-ka G d y n i a , u l . -to J a s k a 11-25

Niedbalsk i Stefan Biuro Budowlane W a r s z a w a , u l . M a r s z a k o w s k a 15a 8-85-77

" P l i s z k o w s k i W . , Prchnick i F . i S-ka sp. z o. o.

A l . J e rozo l imsk i e 18 647-08 424-74

Saski Jerzy K i e l c e , u l . S i e n k i e w i c z a 57 490

Spo eczne P rzeds i b io r s two Budowlane s p d z i e l n i a z ogr. odp.

W a r s z a w a K r a k . P r z e d m . 5 m . 5. 318-12 780-36

Przeds, R o b t Budowl . i K a n a l i za . I. Ty l le r

d , u l . T r b a c k a 18 162-09 171-38

W . Markufeld d , u l . C e g l a n a 114 213-15

F I R M A A D R E S T e l e f o n U w a g i

T . R . B. T o w . R o b t Budowl . in, B o g u s a w Lenck i i S-ka

sp. z ogr odp.

W a r s z a w a , M i d o w a 21 664-11 O d d z i a w B r z e c i u

n 'Bugiem, u l . Z y g m u n -towska 36

B u d o w l a n e o k u c i a

F I R M A A D R E S Te le fon

Fabryka O k u Bud. sp. akc.

B-cia Lubert W a r s z a w a , u l . Z o t a 34 647-35 690-10

C e r a m i k a

F I R M A A D R E S T e l e f o n U w a g i

In. cer. Cieszewski Jzef W a r s z a w a , u l . K o p e r n i k a 30 607-49 cegta stropowa

In. Alber t Ka rp b iuro techniczne

W a r s z a w a , u l . W i l c z a 54 8-72-47

Jan Krause Z a k a d y P r z e m . w A n d r e s p o l u

d , u l . A n d r z e j a 24 141-24 kafle, farby ziemne

Miejska Cegielnia Mechaniczna we W o c a w k u

W o c a w e k 157 c e g a , sczki , d a c h w k i

Pomorskie Z a k a d y Ceramiczne tow. akc.

G r u d z i d z D a c h w k i (karpiwka o b i o n a , holenderka

i rzymska)

D o m y go towe

K . R u d z k i i S-ka sp. akc. W a r s z a w a , u l . h a b r y c z n a 3 692-16 600-87

domy stalowe

M . Kamisk i i T . S ta rczysk i sp. z ogr. odp .

W a r s z a w a , u l . P o d c h o r y c h 43 540-97 domy drewniane

E l e k t r y c z n e a r m a t u r y

Bracia Borkowscy Z a k a d y Elek t ro techniczne sp. akc.

W a r s z a w a , A l . J e rozo l imsk ie 6 642-79 684-66

T o w . Elektr . K A N D E M sp. z ogr. odp.

W a r s z a w a , u l . K r l e w s k a 8 m 8 686-63

A - Marciniak sp. akc. -i

W a r s z a w a , u l . ZJo ta 49 260-76 260-06

G r z e j n i k i

G u t o b r " G r n o l s k i e T o w . B u d o w y R u r o c i g w

sp. z ogr. odp .

T a r n o w s k i e G r y 1111 84 Grzejniki stalowe

F I R M A A D R E S Te l e fon U w a g i

Herzfeld i Victor ius sp. akc. G r u d z i d z

Stowarzyszenie M e c h a n i k w Polskich z A m e r y k i

W a r s z a w a , u l . M a r s z a k o w s k a 46 8-06-99

T o w . Starachowickich Z a k a d w Grn iczo-Hutn iczych sp. akc.

W a r s z a w a , u l . W a r e c k a 15 270-09

G a z o w e p i e c y K i k p i e l o w e

Stan i s aw Cohn W a r s z a w a , u l . Senatorska 36 641-61 641-62

I z o l a c j e

E . Dutlinger i A . Borowik W a r s z a w a , u l P r n a 10 260-55 cerosit, ce!otex, torfoleum

Stankiewicz i Nowak in. arch.

W a r s z a w a , u l . e l a z n a 38 304-83 Conco, wszelkie materja-1y wchodzce w zakres

izolacji i wykonanie robt*

G u d r o n i t " W . Ciszewski egz. od r. 1875

M e b l e

Warszawa , u l . K r a k . P rzedm. 17 61 1-45 10-10-45

Zabezpieczenie budo-dowli od wilgoci. Niszczenie grzyba

drzewnego w budowlach. Krycie dachw.

Roboty asfaltowe. Dostawa wszelkich

materjalw izolacyjnych wasnej pro

dukcji

M E K O " W a r s z a w a , u l . Z r a w i a 24a m. 3 8-69-7 1 meble kolorowe

Polskie Fabryki Gi tych mebli Thonet Mundus w Bielsku

W a r s z a w a , ul . M a r s z a k o w s k a 141 620*29 meble gite i stalowe

M a r m u r y

Mechanicz. Z a k . Marmurowe Ludwik Tyrowicz rok z a l . 1890 L w w . P i eka r s ka 95 25-03

wszelkie roboty marmurowe z mat. kraj.

i zagranicz.

1 1 i M a r m u r y s z t u c z n e

I _ _ I

in. Zygmunt a d a i S-ka sp. z o. o.

W a r s z a w a , u l . Traugut ta 2 601-84 marmury sztuczne

P o s a d z k i

F I R M A A D R E S T e l e l o n U w a g i

Krl ik iewicz Tadeusz p r z e m y s d r zewny

W a r s z a w a , u l . N o w o g r o d z k a 7 287-44

S. Borak tartaki parowe

P o s a d z K i j e d n o l i t e

S t r y j 43

in. Zygmunt a d a i S-ka sp. z o. o.

W a r s z a w a , ul . T raugu t t a 2 601-84 603-84

L i n o t o l L a s t r i c o

O g r z e w a n i a C e n t r a l n e , "V W o d o c i g i i K a n a l i z a c j a

Biuro in. T E R M O T E C H N I K A " sp. z. o. o.

W a r s z a w a , T w a r d a 50 632-05

P r a l n i e i K u c h n i e M e c h a n i c z n e

S tan i s aw Ce l in W a r s z a w a , ul Senatorska 36 641-61 641-62

przedstawicielstwo sp. akc. Senking

P i e c e S z r a j b e r a

K a r o l S : r a j ' o 2 - s p . z os;r. o d p . W a r s z a w a u l . G r j e c k a 33 320-33

S t o l a r s K i e Z a K a d y

Jan K o z o w s k i W a r s z a w a , u l . W y b r a s k a 18 m. I

U r b a n i s t y K a

Biuro Inynierskie S tud jw dla P rzemys u B. I. P. Techn ico"

sp. z ogr. odp . W a r s z a w a , u l . M i o d o w a 3 799-01

Plany pomiarowe regulacyjne, gospodarka miejska, gospodarka cieplna, suszarnie.

W o d o c i g i i K a n a l i z a c j e

Fabryka W y r o b w Betonowych B I O S" sp. z ogr. W a r s z a w a , ul . P o z n a s k a 13

osadniki systemu ..Bios" do w d

c i e k o w y c h

e l a z o b u d o w l a n e

S. Graff sk ad e laza W a r s z a w a , G r z y b o w s k a 10 637-67 elazo we wszelkich wymiarach i profilach

P O L S K I C H

E T a ] B R Y K

P0RTLAND IE MEH TU W A R S Z A W A , C Z A C K I E G O 1

T e l . 304- 75 305- 99 728-12

Sarzynie elbetowe przy budowie portu w Qdyni

WYDAJE MIESICZNIK C E M E N T " powicony wszelkim zagadnieniom zwizanym z produkcj sprzeda i zastosowaniem cementu w wyrobach betonowych i konstrukcjach e lbe towych . Prenumerata roczna z. 12.

W " V ][ )> J\Y J T 1 E ] P U J I B L J[= ] K 3 L O J T ] E . Z A K R T C f S l T S T O -

H W iS N11 :\\ ! E M ]E X X 1 T

D o t y c h c z a s w y s z y i znaj uja. si w h a n d l u k s i g a r s k i m : Cena z.

1. ,,Beton i sposoby jego przyrzdzania" 1. 2. Fundamenty beton, pod mate budynki 1. 3. ,.Beton w zastosowaniu do higjeny" 1. 4. Betonowe mosty drogowe" . . . . 1.50 5. Cega cementowa, jej wyrb i uycie" 2. 6. Sprawozda