s i e d l e

i e s z k a n i e cena 2.50.

ujrzejnen-pazdzernik 1^ 3

w n u m e r z e : wystawa t a n i d o m w a s n y " : sprawozdanie domy, plany, wntrza; wartoci izolacyjne ciar zewntrznych; o regulowaniu wysokoci zabudo wa;

T R E N-ru 9/10 D O M , O S I E D L E , M I E S Z K A N I E ' . Artyku wstpny Z wystawy Tani Dom Wasny": plany architekto

niczne, fotograf je domw, wntrza. Wartoci izolacyjne cian zewntrznych O niedostatecznoci stosowanych dzi rodkw re

gulowania wysokoci zabudowa mietnik Krycie tarasw blach cynkow O sposobach ogrzewania domw maych Kronika

- T. T.

arch. L. Tomaszewski

arch. W. W ker

J. T.

in. T. Michejda

arch. W. Weker

P I t E N U M E R A T A M I E S I C Z N I K A DOM, O S I E D L E , M I E S Z K A N I E " w kraju: 15 zl. rocznic, Jt zl procznie, za granic: 20 zl. rocznie

Cena pojedynczego numeru z. 1.50

C E N Y O G O S Z E : C a a strona 300 z. P str. 150 z: wiar tka str. 80 z . s e m k a str. 45 z. za okrelenie miejsca dopaca si 20%.

A D R E S Y : rocznie zl. 6o; procznie zl. 30; cznie z prenumerat.

P L A C E i P A R C E L E : rocznie zl. 60; procznie zl. 30 za ogoszenie wielkoci 4 wierszy;

za kady wiersz dodatkowy 10 z. rocznie i 5 zl. procznie.

A D R E S R E D A K C J I I A D M I N I S T R A C J I : W A R S Z A W A , K R A K O W S K I E - P R Z E D M I E C I E 5 m . 5. T E L . 202-05. K O N T O C Z E K O W E P. K. O. 23.HHN

proj. in. arch. Karol Kocimski Lww.

ZARZD DBR i ZAKADW PRZEMYSOWYCH

Dr. S T A N I S A W A H O F M O K L A Zarzecze k. Niska Maopolska p. telegr. i tel. na miejscu

w y k o n u j e p a t e n t o w a n e

domy drewniane, o g n i o t r w a e

W Y - G O - D A Domy rozmaitych typw pokoju z kuchni do 6 pokoi

z wszelkiemi wygodami wykacza si w cigu 2 mit-

sicy od zamwienia po cenach ryczatowych, oddaje

,,pod klucz" zupenie suche, wygldajce jak murowane

lecz

3 razy od nich cieplejsze Biuro w Warszawie:

Nowy wiat 23 pasa Ita'ia m, 5 tel. 744-28 godz. i l u . 8 0

Wntrze Domu Campingowego Pastwowego Monopolu Spirytusowego powicone byo pokazowi wszechstronnego zastosowania spirytusu skaonego (denaturatu) w gospodarstwie domowem. Spirytus jako paliwo, winien znale u nas jak-najszersze rozpowszechnienie, stwierdzono bowiem ponad wszelk wtpliwo, e spirytusowe grzejniki nie wydzielaj kopciu ani swdu, s czyste, praktyczne i bezpieczne, a przy obecnej znionej cenie denaturatu rwnie i tanie w uyciu. Wrd demonstrowanego sprztu: spirytusowych lamp pokojowych i latar podwrzowych, elazek do prasowania, piecykw, grzejnikw do rurek i t. p. przedewszystkiem kuchenki spirytusowe E M E S " , jedno i dwuogniskowe, zwracay uwag swym estetycznym wygldem, nisk cen, atwoci w uyciu, a zwaszcza tem, e paliy si cichym, niewydzielajcym kopciu ani odoru pomieniem, ktrego wielko daje si dowolnie regulowa.

1

Table des matires et illustrations. Introduction T. T* j De l'Exposition Maison pour soi bon march"

291 Exposition vue vol d'oiseau, 292304 Projets architectoniques l'Exposition. 305 Weekendhous" l'Exposition proj. arch. L.[ Niemojewski. 306307 Vues des maisons exposes. 309325 Intrieurs des maisons exposes.

De l'insuffisance des moyens appliqus aujourd'hui au rglement des hauteurs des habitations arch. W. Weker.

Poubelle 327 Silos d'engrais dans une[propriet[Jprs de^Varsovie. 328339 Silos d'engrais conu par M r . L . Meigge.

Couverture des terrasses de tle"de zinc in. T . Michejda. 331 Application de la tle de zinc la couverture des toits.

Constructions en bton.

322 Bton l'Exposition.

Chauffage des petites^maisons arch. W. Weker.

Compte rendu de la Socit de la Reforme d'Habitations

Maison bon march ou maison pour soi? S. S.

C h r o n i q u e des l i v r e s .

Dom Osiedle Mieszkanie Miesicznik pod redakcj: Jzefa Jankowskiego i Teodora Toeplitza

Rok I V Wrzesiepadziernik 1932 Nr. 9/10

rys. 291

Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej uznao za konieczne przystpi do organizacji wystawy majcej na celu pokazanie, a tem samem i propagand domu jednorodzinnego, stanowicego nietylko pod wieloma wzgldami najlepsz, najzdrowsz, ale moe i wbrew pozornej droynie najtasz form mieszkania. Zamierzenia te znalazy oddwik i poparcie u instytucji i osb, ktre to poparcie mogy w sposb wydatny okaza i zamierzenia P. T . R. M . zostay zrealizowane w czasie niezmiernie krtkim, co oczywicie w sposb ujemny odbi si musiao na niektrych przejawach tej realizacji.

Zamierzeniem organizatorw wystawy bya przedewszystkiem propaganda budownictwa maych domkw wasnych, pokazanie, e dla zdobycia maego domku nie trzeba mie wielkich funduszw, a wystarcz stosunkowo" niewielkie oszczdnoci, pokozanie, e may domek to nie jest minjatura duego domu, e may domek podmiejski nie jest zmniejszon will lub paacykiem, lecz zwart, skoczon w sobie caoci.

Wreszcie celem wystawy byo pokazanie interesujcym si maemi domkami, jakie domy w dzisiejszych czasach mona budowa, za jak cen moe je da dzisiaj przemys

3

budowlany oraz wskazanie przemysowcom czego od nich nabywca da, wreszcie przekona nie przemysu, e istnieje rynek, istnieje mono zbytu w tej dziedzinie.

Jednoczenie organizatorzy mieli nadziej, e uda im si zwrci uwag architektw polskich zbyt mao dotd interesujcych si budownictwem maych domw, na to niewtpliwie wdziczne, ale trudne zadanie.

Zdaje si, e te zamierzenia organizatorw wystawy, zamierzenia skromne ale wakie zostay osignite.

Realizacja wystawy daa jednak rezultaty dalej i gbiej sigajce. Przekonalimy si e jestemy niedostatecznie przygotowani do rozwoju tego rodzaju budownictwa w sposb odpowiadajcy wymaganiom kulturalnym z jednej strony, a sytuacji ekonomicznej z drugiej. Zobaczylimy, e nastawienie naszych wadz, sformuowanie ustaw czy przepisw, przyzwyczajenia techniczne s dostosowane do budowy wielkich zbiorowych domw. To specyficzne dostosowanie dao si we znaki przedewszystkiem przy instalowaniu urzdze o charakterze hygienicznym i kulturalnym, przy przyczeniu si do sieci miejskich, przeprowadzeniu ich tam gdzie ich niema. Ten negatywny rezultat wystawy jest niewtpliwie powan zdobycz, bo musi wywoa zmiany zarwno w naszem nastawieniu jak przepisach budowlanych i w sposobach ustalanie i obliczania kosztw, opat i t. p.

Przekonalimy si dalej, a to jest take rezultat powany, e istniejce dzisiaj najbardziej nawet liberalne sposoby finansowania maych domkw, nie s dla nsazych stosunkw ekonomicznych wystarczajce, e miara oszczdnoci, ktrej wymagamy od ludzi, chccych nabywa lub budowa mae domki, jest w dzisiejszych warunkach zbyt wielka;; aby istotnie szare masy mogy bra udzia w budownictwie maych domkw, aby mogy one zdoby t ma wasno uytkow potrzebna jest dalej idca pomoc kredytowa.

Wreszcie last not least, wystawa niewtpliwie powoaa do intensywnej pracy architektw, ktrzy brali w niej udzia, staa si polem poszukiwa, ktrych rezultaty s zapewne /nie wszystkie jednakowo dobre, ale wszystkie zasuguj na uwag, podlegaj dyskusji, mog

i powinny by tematem gbiej sigajcych technicznych prac i bada. Architekci, ktrzy brali udzia w wystawie przy wydatnej, nieraz ofiarnej pomocy przedsibiorstw, bir udzia w tych badaniach pracuj dalej. Obecnie jednak, do tej pracy krytycznej, badawczej

: twrczej nad problemem maego domu winna przystpi caa architektura polska. Eksperyment, ktrym staa si Wystawa bynajmniej nie jest ukoczony. W nowem

osiedlu na Bielanach bd prowadzone badania i studja, ktre pozwol wszystkim zda sobie spraw ze stosunkowych wartoci poszczeglnych sposobw budowania. Nie byo i nie mogo by zadaniem wystawy przedstawienie ustalonego przez okrelone gremium, najlepszego typu wzorowego maego domu. Ustalenie takiego typu jest wogle niemoliwe, wobec rozbienoci pogldw zarwno na sposoby zamieszkania, jak na sposoby budowy. Rozbieno ta jest konieczn wobec pynnoci wszystkich zjawisk ycia spoecznego i cigego rozwoju techniki.

Wystawa inaczej wic okrelia swe zadania, zwracajc si do wszystkich architektw i przedsibiorcw w Polsce: niechaj kady wybuduje to co w granicach okrelonej sumy kosztw uwaa za najlepsze i najtasze". Poza ograniczeniem ceny, adnych innych nie robiono. Jeli na wystawie przewaa jeden materja (drewno) to nie jest skutkiem ogranicze lecz wolnego wyboru na ktry niewtpliwie wpyna krtko czasu. Na wystaw zgoszono zreszt kilka domw z lekkich betonw, niestety przedsibiorcy zgoszenia swoje wycofali.

Udzia w wystawie dostpny by dla wszystkich wzili w niej udzia ci z architektw, ktrzy chcieli si w sprawie budowy maych domw wypowiedzie i mieli mono zrealizowania tej czci.

Dwadziecia domw rozmaitych typw, w rozmaity sposb budowanych, stao si obecnie przedmiotem publicznych rozwaa krytyki, dowiadcze, bada, prb.

Dotychczas na peryferjach Warszawy czy w innych miastach lub miasteczkach Polski budowano tysice domw napewno nie najlepszych, ktrych nikt nie krytykowa i ktrych dowiadczenie suy mogo jedynie ich mieszkacom, niezawsze dostatecznie krytycznym i objektywnym.

Dowiadczenia wystawy suy bd wszystkim. 4

1:1 i l m II ili*f\e\ia n* trrqrhu m' 18,00 reltotu nturfrtkie* j ii u . / , i ieinnu l i i u ' i i . f l i ! i l . keminow murowanie komin. m' \e\anka [ I I - * M |p'irru m* *Uejie. frlon. ut Artwiexk't wueier. m i%ol,'n\n W

itUM. wewn. ~' tijwki u | i l i i i v i.' rcbolu (ie*iel*ktc } t r c | i ileewn. m > r ; . i i n i a c r u r i - , r i . i D k i -ziM. *t

w'iA,icjtte tlttct: . i i i ' i i ' . ( M t - t i u . ( t l . i | u IMBm Kl

tirxwi i\wu*kvznM. > di ' . i l ' ixf t o f i i tvn. i l'oUollf mstlAfykie mrtow. Mit il. klef mMow.ielan Mtj Xam\iev)e ole'fnt m - i l . (I.II)!. tlcjnr -, M M I . okien mul. l i e z i c i _ w robot ij tlrkw>kie -a noki; tfaehu bitum, robolu zduikie \io>\lu>. kuchni ppftutv. \tiecst

10 ,60 2 .16 3.11 2 5 0

J 2

8,94

119 ,50

1 8 , 0 0

i&oo 7 O O

3 9 6 2

1 5 . 6 0

7 0 3 1

7 Q 3 1

H

7 . 2 0

2 . 0 7

3

7 'J"

-I -1

1 B 0 0 - 1 3 7 6 0

" 11.90 " 39 .O0

1 3 5 7 9 6 1

i l . 3 2 . 8 0

1 B . S O

6 7 . 2 0

1 3 7 . 6 3

1 0 7 . 2 5

117 .71

1 7 . 8 7

1 3 . 2 0

aoo 13,36

321,11 113,76 2 8 6 , 0 0

6 B 6 . 1 0

2 8 * 2 6 2 1 9 2 8

3 3 0 . 1 6 -

1 0 9 t f

1 5 . 0 O

1 3 . 9 3

1 1 . 7 3

1 * t 1 9

1 8 . 0 0 3 1 3 . 0 0 3 5 O . O 0

660O 1 3 2 . O

1 2 . 0 0 11 .10 1 1 2 8 1 7 . 6 0 7B.0O

1 0 1 8 1 9 6 1

70.31 210,90

-I80.0O 200,00

i s x

, razem ^-m87*r. oltraqto 52oo.oc.zi.

orek.

rys. 22.

CHZO I

TADEUSZ i)lflZK Kfl^ OUJfl 5m.5o rys. 295.

Dom micszjtuiv /3 PODKUCIU/

H oeoTv zitmnc 2 ROBOT v muRflRsic

WJ/TV Beronoiuej SCIfiAKI SGLOmirOUJEJ

3 ROBOTY CIESIELSKIE IBELKI .TROPOLUE J/16 PODSUFITifl I" SOLOmir LEfadHV 10/ro PODfcO&fl l'A-" UtiflIflfliE il/Il

(o/ii I / I O 6/i

OCKOLUflniE IV

4 ROBOTV DEKARSKIE POKRYCIE DUCHU PAP I Z O L A C J A F u n o A m E n r w

5 ftOBOTV TVOKflASKIt SUFITV /nnTfizciniE/ scHtnV

ROBOTV BLACHARSKIE FflBIUCHV oKiiriftL

6

7 ROBOTY SZKLARSKIE 8 ROBOTY ZDUSKIE

PIEC X-AFLOLUV ttUCHtOtlV

PlfctVK DOtflZtCflKI

8-6o m'

124-oo m 70-QQ m* 75-00 m

io6-6o rne

-i o .40 ma 30-*JO fB

57 60 mB i 01* 60 me 118-68 m*

11 8-64 m

I 6-70 nj

66-10 m 1 259*6o m l

s-75 ma

1 7-00 m 1

WailZOIW KOSZT f j O O a

rys. 296.

Proj. arch. Leonard Tomaszewski. U " Warszawa.

D o m parterowy 4-o izbowy z cegy.

4 P O K O J E KUCHNIA. AZIENKA. 2 SCHOWANKA. 2 WEJ S CIA. 2 T A R A S Y . =

PIWNICA

ZA 12.000 z DOM O DREWNIANEJ

KONSTRUKCJI K R Y T Y BITUMINA. K U B A T U R A B U D . 3 9 0 MTR. W Y S . P O K O I 2.70 MTR. PIEC E K A F L O W E K W A D R A T E -L O W E . P O D L O G I DREWNIAN E . BUL.JER W A Z I E N C E .

1 W E J C I E F R O N T O W E 2 W E J C I E K U C H E N N E 3 MOLI i50< 1.75 M. 4 5 T O L O V Y 4 . 0 0 5 4 0 . 3 S A L O N I K 4 0 0 0 . 9 0 . 6 KUCHNIA 3 4 0 0 . 4 0 . 7 S P I A R K A 0 9 0 0 J 5 . 8 S C H O W A N K O QGOQ65" , 9 T A R A 5 0 .000.00 . lO-SYPIALNY 4 0 0 4 3 5 . 11 S Y P I A L N Y 3 . 4 0 4 . 5 0 . 12 AZIENKA 1 . 7 0 t 8 5 . 13 W. C 1 30 O3 . 1+ 5CIIOWANKO 100 1 5 0 . 15 K O R Y T A R Z 1 00 / 300-1 6 P I V N I C A 165 3 7 0 . 17 T A R A S 300 ,400. 16 SCHOWANKO O.GO 070.

PITRO

WYKAZ MA.TERJAt.QW ZASADNICZYCH CEt-Yl 3G00 M T , CRZtWA KAMTOWUO M*. WAPNA : Z M3. DRZEWA DEiKOWl-QO i -i9 M*.

PARTER

A N T O N I D Y G A T , A R C H I T E K T = WARSZAWA. 10 Nr. 19 rys. 297.

DOA\ DREWNIANY PITROWY H12 IZBOWY sionka.hall,p.mieszkalnij z wnka, kuchnia, stubowu;, 2 UJ.C, 25qpialne, fazienka. 2 tarasq.juszamia piwniczka

nnunun nammm san n warnom mmmm mm y' M E o i a i R I V H mm f wmamm Bd^sfenii mm 1 '

oedTug cen o a r i z a o j k i c h robory imne

DOA\ DREWNIANX BARTERW/ *i02 IZBOWY sionka, hall, pmieizkalnij z w n k a kuchnia s u b o w i ) . u j . c . . 2 p . ^ p i a l n a z i e n k a , faraj. suszarnia, piwniczka.

i : so hoszrorus (oaciTug cen toarjzaio^kich roboty zUmnt lI i J poctfogi i*ykopy planrouaanie. roboty murarjkie-jundlamen i^j i iciany z cegy podTocji z betonu iropnie betonowe. drzLoiczki uyneroua Kratki oenrylacyjne, p r t y e l a z n a rynki podejf bel: na werandzie U)iJ gruzowanie

iciantj zeunerrzne. w e w n t r z n e ,

jl'rop i dach pergola balu.-rrada Jl'rop

Eou. uyfc ubarura

i d robotij jlolartkie iV'~-' okna

J i j i . ' i . r . drzioi 3i,j. okienice lO/i l -F jchody i\io.b roboty izojat^ jne. 1 u( pokrycie dachu 5 iiolacja fundamentom i ..fc robola blo-charikie

JJV'' ./ jzKlarjk.iL j 6 , // zdurukie. ^ V I I M * trzon Uachtnny

loj.zi.' rpJ??.ry__!n

rys. 301. A r c h . arch. Goldberg i Rutkowski. Warszawa. (Poradnia Budowlana).

D o m drewniany, parterowy, 3-izbowy. Cena bez instalacji 8 500 z.

14

A r c h . arch. Goldberg i Rutkowski. (Poradnia Budowlana).

5-izbowy dom drewniany pitrowy. Cena bez instalacji z. 14 000.

15

Proj. arch. arch. Anatolja Hryniewicka-Piotrowska i Roman Piotrowski.

Pow. zabudowy 64 m a . D o m 4-izbowy parterowy, m u rowany od wewntrz drewniany. D o m zosta wybudowany w okolicach Grodziska-Mazowiec-kiego za cen 8 274 z. w roku 1931/32 (cena bez instalacji). Koszt czciowego umeblowania staego wynosi 747.93 z.

rys. 303-

16

rys. 304-A r c h . arch. Goldberg i Rutkowski. Warszawa. Dom drewniany 3-izbowy z alkow parterowy. Cena bez instalacji 8 500 z.

WeeKendhouse" na wystawie Tani Dom Wasny Wystawiony staraniem Polskiego Mono

polu Spirytusowego (dla propagandy spirytusu do palenia) domek campingowy nie jest waciwie niczem innem jak zeuropeizowanym letniakiem" podwarszawskim.

Projektowano go z myl poczenia popularnego w Anglji weekend u, to jest wypoczynku dwudniowego, z popularniejszym w Polsce wypoczynkiem nieco duszym. To, co w Anglji na duszy pobyt uzna-nem zostaoby za niewystarczajce, (np. brak biecej wody do mycia) u nas, jest waciwie regu, z ktr godz si tysice redzin, skazanych na korzystanie z letnisk podwarszawskich. Nie potrzebujemy opisywa wygldu tych wszystkich willi o szumnych nazwach, gdy znamy je zbyt dobrze. Rwnie dobrze, jak czynsze dzierawne jakie z koniecznoci paci musimy, waci

cielom tych przewiewnych i chwiejnych nieruchomoci".

Opisywany przez nas domek wzniesiono znacznie ponad teren, dajc w czci dolnej schronienie samochodowi, ktrym przybylimy z miasta, nadto weranda, uniesiona nad ziemi, stwarza bardzo wygodne miejsce do wypoczynku na wieem powietrzu, z penem poczuciem wyodrbnienia od dyskrecji ssiadw.

Domek obliczono na trzy lub sze ek, zalenie od tego, czy decydujemy si na spanie systemem sleepingowym t. z. w dwch kondygnacjach. Konstrukcja w caoci drewniana, przewiduje mono korzystania z domku take i w zimie. Wwczas ogrzewanie uskutecznia si przy pomocy przenonego naftowego lub spirytusowego piecyka.

17

Cao wybudowano w niecae dwa tygodnie, kosztem 16oo zotych bez urzdzenia wewntrznego. N a d m i e n i naley, e ka (plan zaczony rni si od wykonanego na wystawie) wedug planu, pomylano jako wbudowane, czyli, e koszt miejsc sypialnych ograniczy si do ceny materacw i pocieli. Reszt urzdzenia sta

nowi sze krzese, st jadalny, st podrczny, jaka szafka, umywalnia i kilka leakw.

D e c y d u j c si na podniesienie kosztu domku o lo% m o n a go skonstruowa jako przenony i rozbieralny.

Lech Niemojewski

IfEEKENDIIOUSE n a uDL|5tauDie-

~W\ OO/A W M S / V Y " v3n

18 rys. 305.

Z w y s t a w y T a n i D o m W a s n y

D z t l k a N r . 1. P r o j . a r c h . a r c h . K r o n R o l d i L u b i s k i .

t

D z i a k a N r . 6. P r o j . a r c h . a r c h . P r o c h a s k a i J d r z e j e w s k i .

D z i a k a N r . 10. P r o j . a r c h . a r c h . K o r n g o l d i L u b i s k i .

H 0 3 Ttf i l wiara

D z i a k a N r . 3. P r o j . a r c h . a r c h . L a c h e r t i S z a n a j c a .

D z i a k a N r . 7. P r o j . a r c h . a r c h - G u t t i Jankowski .

D z i a k a N r . 11. P r o j . a r c h . a r c h . L a c h e r t i S z a n a j c a .

D z i a k a N r . 4. P r o j . a r c h . G a r l i s k i . ? Z J a n k o w ^ k i . P r 0 ' ' ""t G"" Dzia,ka ^ ^ Pr'- arCh- Mi"Cr

D z i a k a N r . 5. P r o j . a r c h . a r c h . P r o c h a s k a i J d r z e j e w s k i .

D z i a k a N r . 9. P r o j . a r c h . a r c h . St . S e n i c k i i J . S t e f a n o w i c z .

D z i a k a N r . 13. P r o j . a r c h . J. S t e f a n o w i c z i S . S i e n i c k i .

rys. 306.

D O M K I D O S P R Z E D A N I A W O S I E D L U P O W Y S T A W I E TANI D O M W A S N Y " W I A D O M O W B I U R Z E : W A R S Z A W A , K R A K O W S K I E - P R Z E D M I E C I E 5 M I E S Z K A N I A 5. T E L E F O N 202-05.

19

D z i a k a N r . 14. P r o j . a r c h . a r c h . M . o k c i -k o w s k i i M . W r o c z y s k a .

D z i a k a N r . 16. P r o j . a r c h . a r c h . O d e r f e l d i o w i s k i .

D z i a k a N r 17. P r o j . a r c h . W . W e k e r .

D z i a k a N r . 18. P r o j . a r c h . B . Z b o r o w s k i .

D z i a k a N r . 19. W y g o d a " . P r o j . a r c h . K . K o c i m s k i .

D z i a k a N r . 20. P r o j . a r c h . J. Z a b o c k i .

D z i a k a N r . 21. P r o j . i n . J . Z a b o c k i

D z i a k a N r . 22. P r o j . a r c h . li. Z i n s e r l i n g .

D z i a k a N r . 23. P r o j . a r c h . W . W e k e r .

Kjosk M o n o p o l u T y t o n i o w e g o .

K j o s k M o n o p o l u S p i r y t u s o w e g o . W e e -k a n d h o u s p r o j . a r c h . L e c h N i e m o j e w s k i

W i d o k h a l i wystawowej o d s t rony wew n t r z n e j ( w e j c i e n a taras r e s t a u r a c y j n y ) -

" 0* 37-

20

Meble w domku Nr . 3 proj. arch. R. Schneider wyk. Spdzielnia a d " .

Wntrze domu Nr . 9 proj. przez arch. arch. J. Stefanowicza i S. Sienickiego,

W n t r z e domu Nr . 13 projektowane przez arch. J. Stefanowicza i S. Sienicki

22

rys. 31g rys. 320

?3

Wntrze domu Nr. 16 proj. arch. arch. Oderfeld i owiski

Wntrze kuchni mieszkalnej w domu rys. 324 Ogrdek na dziace Nr . 17 proj. B i u r o rys ? N r . 18 pro,, arch. in. Br . Zborowski planowania Ogrodw. Z. Hellwig i L . Straus" '

Ilustracja obok na str. 25-ej, przedstawia obraz symboaZ-ijcy i ilustrujcy ndz le utrzymanych wielkich domw na przedmieciach wielkomiejskich.

Arch. L. Tomaszewski U"

Wartoci izolacyjne cian zewntrznych. Kada ciana zewntrzna spenia pod

wojn rol: 1) dwigania stropu, dachu i grnych

kondygnacyj ; 2) ochrony wntrza przed zimnem, wia

trem i deszczem oraz haasem zewntrznym. Pierwsze zadanie ciany w konstrukcjach,

szkieletowych zostaje przejte przez szkielet. Wypenienie szkieletu, to znaczy waciwa ciana spenia jedynie rol izolacyjn.

W cianach o jednolitym przekroju (np. mur z cegy, ciana z grubych bali drzewnych) rne funkcje izolacyjne s speniane przez poszczeglne warstwy tego samego materjau.

Inaczej przedstawia si sprawa w cianach, zoonych z szeregu odmiennych materjaw, gdy poszczeglne warstwy speniaj odrbne funkcje. Dla racjonalnego skonstruowania ciany tego rodzaju i odpowiedniego wyzyskania waciwoci uytych materjaw, koniecznem si staje gbsze wniknicie w rol poszczeglnych elementw ciany. W tym wypadku nawet te same materjay, o tych samych grubociach, lecz uyte w innej kolejnoci, daj zupenie odmienne rezultaty.

Jednym z gwnych zada ciany jest ochrona wntrza od zimna. Pod tym wzgldem kada ciana zewntrzna pracuje dwojako. Pewne jej warstwy po stronie wewntrznej speniaj funkcj akumulatora ciepa. Ciepo rozgrzanego pokoju zostaje, wchonite przez te warstwy oraz nastpnie wypromieniowane zpowrotem, gdy lokal ulega ozibieniu wskutek ustania ogrzewania lub te otwarcia drzwi i okien. Inne warstwy odgrywaj rol przegrody, tamujcej odpyw ciepa nazewntrz budynku.

W ten sposb rozrniamy dwie warstwy ciany: ciepochronn i ciepochonn. Z natury rzeczy materjay uyte do warstwy drugiej winny posiada znaczn zdolno wchaniana ciepa, w.przeciwiestwie do warstwy pierwszej, wykonywanej z materjaw o niszym spczynniku przewodnictwa ciepa.

Brak warstwy ciepochonnej lub jej zbyt mala pojemno cieplna, powoduj

szybkie rozgrzewanie si pokoju, lecz zarazem i zbyt jego szybkie wyzibianie po ustaniu dziaania ogrzewania. Niedostateczna warstwa ciepochronn wodle dyskwalifikuje warto budynku mieszkalnego w zimie.

Omwione czynniki charakteryzuj izo-lacyjno-termiczn warto ciany przy pogodzie bezwietrznej. Natomiast obecno wiatru wpywa na kardynaln zmian oceny wartoci izolacyjnej cian. ciana, odporna nawet na silne mrozy moe by zbyt przewiewn", a przeto bdzie wyzibiaa lokal nawet przy stosunkowo wysokiej temperaturze zewntrznej.

Oglnie znanym jest pogld, i kada ciana zewntrzna winna by ze wzgldw zdrowotnych dostatecznie przewiewn".. Zdaniem szeregu powag w dziedzinie budownictwa, jak np. prof. E. Jobst Siedler'a z Berlina jest to pogld nie zawsze suszny. ciana winna by istotnie przewiewn przedewszystkiem w tych wypadkach, gdy lokal jest pozbawiony dostatecznej wentylacji innego rodzaju, lub te gdy sama ciana jest zawilgocon. Zawilgocenie to moe pochodzi bd z czasu budowy (zaprawa wapienna w murach), bd te z powodu staego namakania cian, niedostatecznie zabezpieczonych od deszczu.

Moliwem jest rwnie zawilgocenie ciany przez kondensacj wilgoci pochodzcej z wewntrz lokalu (szczeglnie przy azienkach, pralniach i t. p.) oraz przez skraplanie si wilgoci zawartej w powietrznych warstwach wewntrznych ciany, np. w pustakach betonowych.

W wypadkach gdy ciana nie jest naraona na zawilgocenie wewntrzne lub zewntrzne, przewiewno cian nie jest konieczna, a nieraz nawet jest szkodliw ze wzgldu na wyzibianie lokalu. Przy konstruowaniu zarwno cian jak i dachw, naley jedynie zabezpieczy dopyw powietrza do czci drewnianych, stykajcych si z elementami poddanemi dziaaniu wilgoci (np. z pap naraon na wod deszczow).

Warstw uszczelniajc cian przeciwko

26

przedmuchiwaniu, daje si zazwyczaj po zewntrznej stronie ciany. Czsto warstwa ta zarazem chroni cian od deszczw.

Dalsze zadanie ciany stanowi izolacja akustyczna. Haasy uliczne przenoszone s poprzez ciany dwojako, a mianowicie drog powietrzn (fale dwikowe) lub te drog mechaniczn (drganie czci samej ciany). W pierwszym wypadku waciwym tumikiem s warstwy uszczelniajce cian; w wypadku drugim, zapobiec moemy przez odpowiednie opracowanie samej konstrukcji. Poszczeglne elastyczne elementy ciany nie powinny w tym wypadku szczelnie przylega do siebie, aby drgania jednej warstwy ciany nie powodoway drgania caej konstrukcji.

Niezalenie od opisanych zasadniczych elementw konstrukcyjnych, ciana zazwyczaj posiada odpowiednie wykoczenie zewntrzne" (szalowanie, tynk), chronice od deszczu oraz uszkodze zewntrznych, oraz wykoczenie wewntrzne" (tynk, dykta, tapeta), nadajce wntrzu podany wygld estetyczny oraz umoliwiajce utrzymanie czystoci.

powoka zewntrzna

warstwa dwigaj ca

- * - u s z c z e l n i a j c a

- H - powietrzna

- " - c i e p o c h r o n n a

- " - c i e p o c f i o n n a

powoka wewntrzna

rys. 326

W schematycznym przekroju ciany, zoonej z szeregu warstw, przedstawionym przez prof. Siedler'a w Nr . 36/1931, Bauwelt'u, naley zwrci uwag na waciw kolejno uytych warstw. Mamy wic od wewntrz warstw ciepochonn, nastpnie zasadnicz warstw ciepochronna (inne warstwy do pewnego stopnia rwnie izoluj wntrze od zimna), wreszcie warstw powietrza, suc jako izolacj akustyczn, a zarazem dodatkow izolacj

termiczn. O d zewntrz warstwa powietrzna jest izolowan materjaem uszczelniajcym, umocowanym do konstrukcji dwigajcej. Wreszcie ciana posiada odpowiednie powoki wewntrzne i zewntrzne.

Widzimy wic, e w tym wypadku kada warstwa spenia odrbn funkcj, przeto mo;e by wykonana z rnych materjaw, posiadajcych jednake odpowiednie waciwoci, w zalenoci od spenianego przeznaczenia.

Warstwa ciepochonn moe by wykonan z cegy penej, dziurawki, trocinwki i t. p.

Na warstw ciepochronna mog by uyte pyty, wykonane ze somy, korka, trocin, wirw, torfu, pumeksw, gazobe-tonu, celolitu i t. p.

Jako warstwa uszczelniajca mog by zastosowane papa, filc bituminowy, a nawet blachy metalowe (znane s przykady zastosowania blachy elaznej lub cienkiej miedzianej na wystawie budowlanej 1931 r. w Berlinie).

Konstruktorowi pozostaje swoboda wyboru uytych materjaw, jednake zasada konstruowania winna by zachowan.

Opisana konstrukcja stanowi przykad daleko posunitego procesu rniczkowania funkcyjnego konstrukcji ciany. Mury zewntrzne (z cegy) speniaj zwykle jednoczenie rol dwigania oraz izolacji wszelkiego rodzaju. W konstrukcjach szkieletowych funkcja dwigania zostaa wyodrbnion i przydzielon szkieletowi. W schemacie ciany zoonej" zadanie izolacji zostao zrniczkowane i przydzielone poszczeglnym warstwom.

Niestety nie wszystkie spotykane odmiany cian zoonych", wykazuj umiejtno doboru i okrelenia kolejnoci uyr cia materjaw, stanowicych poszczeglne warstwy tych cian. Do najczstszych bdw naley brak dostatecznej warstwy cie-pochonnej lub te jej niewaciwe umieszczenie, po za (w stosunku do wntrza) warstw powietrzn, uszczelniajc lub ciepochronna.

27

Mf lUZCM UJflfiTOCI IZQLflCVJflJE JGIfll tUJIETfiZflVCII EgO I B E E

UMf t fU WWfflZUJft ARZfUJODniCTUUO C O L A PflZK POSZCZEGLNE LEmlTV SCIAD POZnEJ -KOnSTfiUKCJI-Zfl PODSTObU ZOSLV f f l j u g i r a i Dont ftiascHM, uzupaniont BADflnwmi LflflOftTOfiWntlTIl POSZCZEGLnVCH M J f l l Q U )

II M uuu-kflzujfl TOIPERATUIIJ; osiaGniEjp PO wEWfpH-n y sTftoni-E c i f l n Rznvch 1 Kons f iUKCj i /PRZV Z E w n T R Z -IEJ TEmPEfiATUM - 2 0 C / PWf i ZASTOSOWANE TAKIEGO OGftZEUUflniQ, KTRE DLfl $CIA(1 mUfiOWflWCn1 Z PUnCJ C-GkV G f i U f i - 5 5 C f > Dfl TtITIPEMTUfl, HJElUIlPJfiZ. + 2 0 0 C UMUESU DIE uujzGL^Dnif l j WDZO U M H E G O czunniKA tuv- zipiflnifl tem PPIEZ wmw /PRZEDMUCHI UJMIE/ !

pp,UKR-i>ion-TVIWC CEOifl

EfllCflT KOBLir

rys. 326

1 0 Wykresy umoliwiaj pogldowe (aczkolwiek jedy

nie bardzo przyblione) porwnanie przewodnictwa ciepa dla cian rnej konstrukcji z uwzgldnieniem wszystkich typw zastosowanych na wystawie Tani Dom Wasny".

Wykresy zostay wykonane w/g wzoru prof. H . Rietschel'a

_L = 1 , 1 K d A . + ? + '

en . I

,, przewodnictwa ciepa przez poszczeglne wartwy.

e grubo poszczeglnych warstw. Odpowiednie spczynniki cyfrowe zostay wzite

Z danych Rietschel'a Brabbe, uzupenionych dla nowych materjaw danemi bada laboratoryjnych.

Przyjto:

przyczem : K sptczynnik przewodnictwa ciepa dla caej ciany a sptczynnik wchaniania ciepa przez wewntrz

ne powierzchnie cian, do >i promieniowania ciepa przez zewntrzne

powierzchnie cian.

\ V J l P S Z C U f i - P I O n -

a a0 = 1

2 CKY

7,5 powierzchnia wewntrzna ciany, 13,0 powierzchnia zewntrzna ciany 0,70 mur z cegy penej i tynku, 0,17 drzewo ("wzdu wkien), 0,20 trociny z wapnem lub cementem, 0,10'sfagnum (proszek Otwocki), 0,065 solomit, 0,11korlit i muroblok.

PflZCKft-PIOIl

-JJSJ, rys. 37

28

Dla zrozumienia wykresw naley sobie wyobrazi dwa jednakowej wielkoci pomieszczenia, otoczone cianami rnej konstrukcji, lecz nagrzewane wewntrz grzejnikami o tej samej wydajnoci ciepa.

Ot przy tej samej temperaturze zewntrznej 2o"C oraz przy tej samej intensywnoci ogrzewania wewntrz pomieszczenia tych samych wymiarw, lecz otoczonego cianami z innych materjaw, odpowiednia temperatura wewntrzna wyniesie dla muru z cegy penej grub. 41 cm t = i6C.

Pozostae wykresy wykazuj odpowiednie temperatury wewntrzne, jakie wypadn wewntrz cian rnych konstrukcji, przy analogicznych innych warunkach.

Oczywicie nikt nie bdzie ogrzewa wntrza naprzykad do temperatury-f-48"C (patrz. bud. Nr. 11), czyli e w tym wypadku wykres oznacza i dla osignicia temperatury -f- 20C wypadnie uy odpowiednio mniejsz ilo opau.

Niezalenie od wykazania oglnej wartoci izolacyjnej ciany, wykresy wykazuj rwnie stosunkowe wartoci izolacyjne poszczeglnych warstw ciany. Wartoci te zostay przedstawione w postaci krzywej, wyraajcej jak gdyby temperatur poszczeglnych punktw przekroju ciany, o ile po jej zewntrznej stronie przyjto 20C. Wiksza stromo krzywej temperatury oznacza niszy spczynnik przewodnictwa ciepa danego materjau.

Wykresy plastycznie obrazuj, ktre materjay i w jakim stopniu wpywaj na warto izolacyjn ciany, oraz wykazuj warto izolacyjn wewntrznej warstwy powietrznej.

Skok krzywej temperatury na zewntrznej powierz-cnhi cian (okoo 3C) odpowiada waciwoci promieniowania ciepa przez powierzchni cian, natomiast skok od strony wntrza (okoo 50 C) odpowiada waciwociom wchaniania ciepa przez powierzchni (zalenego od szeregu czynnikw, jak ruch powietrza wzdu ciany, jej barwa, mniej lub wicej gadka powierzchnia i t. p.).

Wykresy powysze daj pogldow lecz jedynie bardzo przyblion charakterystyk termiczn cian, gdy uywane splczynniki s bardzo niedokadne i ulegaj znacznym wahaniom, wreszcie wykresy nie uwzgldniaj szeregu szczegw technicznych, a przedewszyst-kiem ozibiania cian przez wiatry.

Moim celem byo poruszenie zagadnienia i opublikowanie prby zbadania jednej z jego skadowych czci. Konieczne jednake jest przeprowadzenie dodatkowych

bada laboratoryjnych, a przedewszystkiem okrelenia szczelnoci (przewiewnoci) poszczeglnych konstrukcji, gdv dopiero w tym wypadku moliwem si stanie porwnanie wartoci izolacyjnych cian przy rnych temperaturach i wietrze o rnej intensywnoci.

Podkreli naley, i wedug nowszych bada prof Kreugera, Ericksona oraz Duggego, wartoci izolacyjne cian zoonych s wysze ni by to wynikao z podsumowania odpowiednich spczynnikw uytych warstw.

Przypuszczam, i wiksze rnice powstaj w tym wypadku dziki roli izolacyjnej cienkich warstw powietrznych w miejscach styku warstw, wykonanych z rnych materjaw, gdy warstwy te z natury rzeczy zupenie szczelnie do siebie nie przylegaj

Du rol odgrywa dokadno wykonania cian zoonych, gdzy pozostawienie wikszych szpar pomidzy balami i deskami, Wreszcie niedostateczne zakad y " papy, uytej do warstwy izolacyjnej lub te jej pknicia wskutek skurczenia si drzewa mog radykalnie obniy teoretyczn warto izolacyjn ciany.

Niezmiernie trudn do rozwizania w cianach zlo-ohnyc jest sprawa warstw powietrznych lub te ich wypenienia sfagnum, trocinami etc. Z jednej strony powietrze zawarte w warstwach izolacyjnych winno by szczelnie zamknite w moliwie mniejszych komorach, aby jego ruchy nie ozibiay ciany. Z drugiej strony nieraz nieruchome powietrze, o ile posiada wikszy stopie wilgoci moe przyczyni si do gnicia drzewa.

Sagnumf i trociny, uyte do wypenienia cian wewntrznych posiadaj wasno usiadania i przeto tworz si u gry pasy cienne niedostatecznie izolowane.

Powysze rozwaania dobito.e podkrelaj konieczno przeprowadzenia dokadnej obserwacji domw, wykonanych na wystawie Tani Dom Wasny", oraz uzupenienia niedostatecznych naszych wiadomoci szeregiem bada laboratoryjnych, przedewszytkiem bada materjaw i zespow cian zoonych" na przedmuchiwanie.

Niewtpliwie nawet wydanie pewnych sum na te badania sowicie ai opaci przed zapowiedzianym na

wiosn 1933 roku rozwiniciem na szersz skal kredytowania i popierania budownictwa domw o lekkich" konstrukcjach.

PftZCKP.- POZ-

rvriK KORUT LUZ I VGLE KORUT TWK

P R Z C K P . - POZ POLOHIT DESKI LUZ I RflITW MPfl CESK pOLoniT

P S Z K - P O Z -

SMLOLUfldlE LUZ ] 8MLE SOLOmiT

-.Tvnn

m-2%

rys. 3'8 29

PB.2EKP.PIOn-

-C64fl

H fi WID- l O

rys. 330 P B Z E K P - pion-

1 ^RS8 SZP.LWKI

P P . Z E K R - P O Z -

TVnK fl SIATCE

LUZ I L ISTLW

8 f l L SOSn-

SZf lLOLUPdlE

LUZ I L ISTLW

TVdK Hfl SIATCE

fi UD* 114

P P . Z E K A - P O Z .

Tvnx no siflTCC

LUZ I LISTUW

SmOUJMI

PP.OSZEK O T W -

szflLouzflnic

f - DVKTfl

P A P A S M -

BUD- 113

P P . Z E K R - P O Z -

2 S Z P L U J K I

LIJTUW

L U Z

ri^SZPLLUKfl

^ T V d K nTP.ZCiniE

PAPA snoi-

WPS 5MO-

P 8 Z E K R - P O Z -

DESKI

P P s m o t . -

L U Z 1 o n m v

2 s z p i o w o n i *

T W I K n T o z c i n i E

fi li D- 3 rys. 331

Pf izex f t . P O Z *

szpLOWAnit

PflPASmO-

rpocinvzcemEftr'

2 SZALOLUflniA

rvfiK n TflzciniE

m sic-no rys. 329

P P . Z E K B . - POZ'

SZflLOUJniE

P H O S Z E K orw

SZALO UJflniE

P.1PA 3MOL-

L-TEKTURfi

30

P P Z E K f i - P O Z -

szflLOLUflme

T A O C M V I PVLE

S Z A L O W A n i E

P H . Z E K R - P O Z -

wnK n o T s z c m i E

DESKI

r p o c i w

DESKI

TVOK (WTPZCiniE

1610 D-18 UJMK0M

iicHLEOnflfiD TOfWlSZEUJSKI .U'

Arch. W. WeRer. O niedostatecznoci stosowanych dzi r o d k w

regulowania wysokoci zabudowa.

Stosowanie linji regulacyjnej, ustalajcej granic midzy ulic a parcel i linj zabudowy daje wyniki dodatnie, wraz z ustaleniem stosunku procentowego powierzchni zabudowanej do powierzchni parceli i wewntrzn linj zabudowy dostatecznie ujmuje sposb zabudowy w planie.

Natomiast, gdy chodzi o uregulowanie sposobu zabudowy pod wzgldem wysokoci, o opanowanie sylwety domu, a zatem sylwety ulicy, dzielnicy, miasta, rodki ktrymi dzi rozporzdzamy s zupenie niewystarczajce.

Wszystkie nasze ulice maj sylwety poszarpane (rys. a), najeone szczytami wyszych domw, szczytami noszcymi charakter czego niedokoczonego, co w przyszoci zostanie przykryte (po nadbudowie ssiedniego niskiego domu, lub budowie nowego), czego na co nie naley patrze, poniewa nie do ogldania zostao wykonane; czego, co istnieje, bo sobie z tem nie umiano poradzi narazie. Zapewne, tylko narazie; ale ten stan tymczasowy jest w rezultacie stanem staym i niezmiennym i gdyby nawet w pewnych dzielnicach stopniowo zanikay szczyty, to powstaj w ssiednich, w dzielnicach modych.

Zreszt przy rozpowszechniajcych si obecnie coraz bardziej, pomimo wielu krytyk i protestw, dachach paskich, szczyty domw o dachach wysokich stercze nie przestan.

Ju dawno naleao temu zaradzi. Do szeregu ogranicze, stosowanych do

zabudowa miejskich, jak linja regulacyjna uliczna, linja zabudowy, wewntrzna linja zabudowy, naley doda linj regulujc wysoko zabudowa, ktraby ustalia sylwet domw wzdu ulicy, a nie tylko jak dotd, wysoko maxymalna, pozwalajc pozatem na wszelkie odstpstwa w kierunku zmniejszania tej wysokoci.

T linj regulacyjn H uzupeni naley gabarytem i da waciwego i uzgodnionego rozwizania architektonicznego dachw.

l .

c

d

e

rys. 326.

Dotychczasowy sposb ustalania wysokoci jest niedostateczny, poniewa: 1- 0 pozwala na zabudow nisz, ni

przewidziana wysoko maksymalna, przyczem tylko wzgldy finansowe maksymalnego wykorzystania placu skaniay budujcych do wykorzystywania dozwolonej wysokoci, co jednak nie zawsze prowadzi do ci--slego jej przestrzegania.

2- 0Wysoko budynku mierzy si od redniej koty chodnika, co w wypadku oglnym istnienia pochyoci daje rne koty wysokoci dla ssiadujcych domw.

Te okolicznoci w zupenoci tlomacz postrzpion sylwet ulic dzisiejszych. Naley usun przyczyny powstawania nieuporzdkowanej i postrzpionej sylwety ulic. Dlatego nowy sposb regulowa-

31

nia wysokoci zabudowa, oprze naley na nastpujcych zasadach: linja regulacyjna H ustalana bdzie z gry przez urbanist zalenie: 1- o od przyjtego sposobu zabudowania, 2- 0 od plastyki terenu, 3- 0 j a k o dopenienie linji regulacyjnej

H suy bdzie gabaryt poprzeczny.

Warunki ustalania linji regulacyjnej H w zalenoci od sposobu zabudowy. a) Przy zabudowie lunej wystarczy usta

lenie wysokoci maksymalnej bez nakadania obowizku jej osignicia. D u a swoboda.

b) Przy zabudowie pzwartej wysoko obowizujca winna by ustalana dla poszczeglnych grup w uzalenieniu od redniej dla danego odcinka koty ulicznej. Mona dopuci mniejsz wysoko, ale tylko w granicach poszczeglnych parcel, wic na granicy parceli wysoko musi by cile utrzymana (rys. b).

c) Przy zabudowaniu zwartem linja H winna by z gry nakrelona w projekcie regulacyjnym, w zalenoci od plastyki terenu (spadku ulicy), z rozwizaniem zetkni zabudowa niszych z wyszymi tam, gdzie to ma miejsce, lub zwartych z lunymi. adne odstpstwa nie s dozwolone, wysoko H musi by wszdzie cile przestrzegana (rys. c. i d). Przed ustaleniem bezwzgldnej linji H

urbanista winien przestudjowa kilka dla danej wysokoci przekrojw, aby da pewn swobod komponowania budynkw architektom.

Napotykamy tu na potrzeb rozstrzygnicia, czy dopuci stosowanie cofnitych grnych piter, wzgldnie nadbudwek, o charakterze wsplnych dla lokatorw domu salonw, klubw, lub te o charakterze gospodarczym (pralnie). Wysoko zabudowa i plan strefowy, w uzalenieniu od jakoci gruntu bu

dowlanego. a) Przed opracowaniem planu strefowego,

niezbdne jest przeprowadzenie wyczerpujcych studjw geologicznych,

b) naley projektowa strefy w zalenoci od charakteru gruntu: wytrzymaoci,

gbokoci zalegania, pokadw nonych, ich gruboci, etc. Nie znaczy to, aby na , ,zlym" gruncie projektowa dzielnice o niskiem zabudowaniu, albowiem moe si okaza, e wanie na tym zym gruncie ekonomiczniej bdzie stawia domy wysokie o gbokich fundamentach lub na palach, ewentualnie o 23 kondygnacjach podziemnych, skadowych lub garaowych, jeeli w ten sposb dosigniemy warstw dobrego gruntu, lub jeeli, dziki wikszemu zagbieniu nono nawet zego gruntu si powikszy, lub wreszcie koszt zwikszony fundamentw dziki wikszemu wyzyskaniu terenu przez wysok zabudow si opaci. Wynika std, e dla poszczeglnych typw zabudowania naley przestudjowa najdogodniejsze warunki fundamentowania; inaczej : dla poszczeglnych typw gruntu (dane ze studjw geologicznych; podzieli teren miasta na strefy" pod wzgldem charakteru gruntu), znale najdogodniejszy finansowo i technicznie sposb zabudowania.

Wysoko zabudowania, a system konstrukcji i stopie zastosowania insta

lacji. a) Jeeli przy niskiem zabudowaniu opaca

si mur, wzgldnie lekkie konstrukcje szkieletowe, ewentualnie drewniane, to przy wysokiem zabudowaniu moliwe s tylko konstrukcje szkieletowe, elazne, lub elbetowe. Naley podzieli zabudowania na kilka pod wzgldem wysokoci typw, wyranie rozgraniczonych, a ekonomicznie w miejscowych warunkach i przy zastosowaniu danego typu konstrukcji najkorzystniej si kalkulujcych. Granice poszczeglnych typw ustali w zalenoci od wynikw kalkulacji.

b) Stopie zastosowania instalacji naley rwnie uwzgldni w kalkulacji: dwigi, kanalizacja i wodocigi, centralne ogrzewanie.

c) Propozycja podziau, podlegajca kontroli pod wzgldem opacalnoci wedug wskazanego wyej sposobu : G r u p a 1) mae domy o 1, 2 i wyjt

kowo 3-ch kondygnacjach lun?, p-

32

zwarte, zwarte; konstrukcja drzewo, mur, lub szkielet lekki;

G r u p a 2) domy o 3 kondygnacjach (wzgldnie 4-ch) bez wind, zwarte lub pzwarte;

G r u p a 3) domy 7 do 9 kondygnacji z dwigami normalnymi, konstrukcja szkieletowa elazna lub elbetowa;

G r u p a 4) domy powyej 13-tu kondygnacji, szkielet elazny lub elbetowy, zabudowanie zwarte lub lune, windy normalne i szybkobiene, zalenie od potrzeby.

Domy o 5 i 6-ciu kondygnacjach i 10 do 12 wyeliminowa zupenie.

Trudne s do przewidzenia postpy techniki, jak rwnie i zmiany w kosztach poszczeglnych konstrukcji, std wynikn moe niedoskonaoci w powyszym systemie, jednak na do dugi okres moemy przypuszcza, e system ten bdzie dobry, a w kadym razie wyprowadzi nas z chaosu obecnego i z dzisiejszego zupenie dowolnego bezkrytycznego ustalania stref zabudowania pod wzgldem wysokoci, ze le-pem przytrzymywaniem si porzdku po sobie nastpujcych cyfr.

Trudnoci finansowe wynikn mog z niedopuszczania do zabudowy niszej, ni przewidziana linj regulacyjn H . Czciowe wyjcie znajdziemy stosujc uskok w granicach parceli.

Naley uwzgldni wybr sposobu zabudowy od moliwoci orjentacji w stosunku do stron wiata. Inne s pod tym wzgldem wymagania, gdy chodzi o domy mieszkalne, inne za, gdy chodzi o gmachy biurowe; kierunek ulic pnoc-poudnie, gdy chodzi o zabudow lun, nie jest konieczny. Uzalenienie stref i linji H od pejzau. a) efekty wynikajce z falistoci terenu,

przez niezrczn zabudow mog by zniszczone;

b) wskazane jest akcentowanie (podkrelanie) falistoci przez zabudow nisz miejsc niszych, a wysok wzgrz; cofnicie linji zabudowy wzgrz od brzegw

skarpy, ze wzgldw pejzaowych i pewniejszego fundamentowania, moe by wskazana, rys. e Wyniki bada, o ktrych mowa bya

w poprzednich paragrafach mog niejednokrotnie doprowadzi do wyboru sposobu zabudowy niskiego tam, gdzie cena gruntu wyrubowana jest nadmiernie przez spekulacj. Wynikn z tego due trudnoci w przeprowadzeniu planu. Jedynym sposobem jest zwalczanie spekulacji przez prowadzenie konsekwentnej i celowej polityki terenowej; przez poda wielkich obszarw miejskiego gruntu taniego pod zabudow na warunkach wieczystej dzierawy; przez skierowywanie ruchu budowlanego i rozwoju miasta na zapasy tych gruntw miejskich, przez zamian gruntw i przydzia ich dla budujcych na terenach w pierwszym rzdzie pod zabudow przewidzianych. Przez zabicie spekulacji gruntowej umoliwiony bdzie stopniowy wykup gruntw wolnych i zabudowanych z rk prywatnych przez gmin, co ostatecznie spraw przeprowadzenia planw rozwizuje.

Ustawodawstwo winno by tak skonstruowane, aby raz naleycie ustalona linja regulacyjna H nie moga by zmieniana dowolnie i bez wakich powodw.tak jak to si dzieje dzi. Trudno jest zrozumie motywy, dla ktrych wydzia inspekcji M i n i sterstwa Robt Publicznych, jako najwysza instancja, na skutek rekursu od postanowie organw miejskich, zezwala na przekroczenie ustawowych wysokoci bez podania motyww; bez przeciwstawiania argumentacji Komisji Regulacyjnej Magistratu jakiejkolwiek kontrargumentacji.

Niezrozumiaem si wydaje take potulne godzenie si Magistratu na takie lekcewaenie decyzji powzitych przez miejskie komisje wieloosobowe na zasadzie danych opracowanych przez fachowe organy, i obalanie tych decyzji de facto przez pojedynczych urzdnikw referentw, czy te naczelnikw wydziaw. Jest to z pewnoci procedura niewaciwa, dajca pole do nieprawidowoci racych.

33

J. T. m i e t n i k

rys. 327 'Silos ;nawozowyww majtku pod W a r s z a w .

ycie uczy nas codzie salomonowej mdroci: marno nad marnociami. Codzie przeywamy mier ludzi, myli, przedmiotw. Wczorajszy pikny bukiet, ktry wyraa czyj mio czy wdziczno, dzi ley na mietniku zwidy, wstrtny. Z kadym krokiem odrzucamy za siebie to, co wczoraj byo nam uyteczne : ronie mietnik, nieunikniony przy chatce ebraczej czy w kcie luksusowego ogrodu. Czy ta czarna strona naszego ycia, ta nieodzowna druga strona medalu" proza towarzyszca najwzniolejszej poezji nie da si unikn? Im wyszy stopie kultury, tym dalej od miejsca zamieszkania znajdziemy mietnik, tym bardziej wyzyskane s odpadki codziennego ycia. T u znw sprawdza si inna mdro: nic w naturze nie ginie, wszystko jest uyteczne. Ze skoczonego

ycia powstanie nowe ycie, wok podmiejskich mietnikw rozkwitaj ogrody pene kwiatw, czerpice soki wanie z produktw rozkadu. Roliny bowiem s tym czynnikiem, ktry potrafi z resztek wytworzy nowe zwizki organiczne, s jednym z najwaniejszych ogniw acucha przemiany materji. Dla tego te sprawa mietnika w maym ogrdku jest podwjnie wan: po pierwsze chodzi o to, eby nam najmniej przeszkadza, po drugie, eby przetworzy miecie w produkt jaknajpoyteczniejszy dla rolin. Produkt ten to tak zwany kompost mieszanina przegniych zwizkw organicznych, zawierajca b. wiele cia azotowych, oraz zwizkw humusowych, w ktrych, mona powiedzie, s skoncentrowane wasnoci dobrej ziemi ogrodowej.

Kompost nie tylko daje rolinom poywienie, nie tylko polepsza struktur ziemi czynic j bardziej przewiewn i pochaniajc wod, zawiera pn rwnie takie zwizki, ktrych rol przyrwna mona do witamin w odywianiu czowieka. Jest to nawz idealny, nie moe go zastpi sztuczna mieszanka (chyba powstaa z zwizkw organicznych). Nawz naturalny (obornik) jest coraz trudniej dostpny wacicielom podmiejskich ogrdkw, zreszt warto dla warzyw i kwiatw posiada mniejsz, jest za ostry. Naleaoby go waciwie te kompostowa, skadajc w pryzmy okryte ziemi. To te naley go uywa umiarkowanie, natomiast gwn uwag skierowa na odpadki wasnego ogrodu i mieszkania mniej kosztowne a poyteczniejsze dla rolin. Na kompost pjdzie wszystko to, co moe zgni: wszystkie papiery, tektury, resztki jarzyn, kwiaty zwide, popi (tylko nie z koksu, bo ten jest szkodliwy) i t. p. Piszc, e wszystko w naturze jest poyteczne popeniam nieciso: nie potrafi ona wyzyska ani puszek od konserw, ani naczy emeljowanych, ani potuczonych butelek. To wszystko trzeba zbiera osobno i najlepiej potem zakopa. O ile dom jest nieskanalizowany na kompost pjdzie te brudna woda. Z ogrodu dojd pielonki, obcite gazki, przekwite kwiaty. Wszystko to, pozostawione na powietrzu zgnije: od

34

rys. 3

NAPE-CNIAWlE

Silos nawozowy pomysu L . Migge. rys. 33

czowieka zaley, eby przy tym wytworzyy si zwizki poyteczne, eby azot nie ulecia w powietrze w postaci amonjaku, albo nie zosta unieruchomiony w trudno dostpnych lub szkodliwych zwizkach z innemi ciaami. Kierunek w jakim pjdzie proces przetwarzania, zaley od warunkw: zbyt wielki dostp powietrza, zbyt silna operacja soneczna, s dla celw ogrodniczych szkodliwe. Dla tego dobry kompost powinien si znajdowa w miejscu zacienionem, osoni-tem, kury nie powinny go rozgrzebywa. Po paru miesicach trzeba go przekopa, przy tym odrzucimy czci zbyt grube, a po upywie 1 Y> roku moemy ju uywa

rys. 329

w ogrodzie czarnej tustej ziemi, ktra powstanie z caej masy mieci. Mona polepszy warunki kompostowania murujc rodzaj skrzyni otwartej z jednej strony. Najlepszym jednak i najszybszym sposobem jest przetwarzanie mieci w silosie nawozow y m pomysu L . Migge, uywanym w szkole dla osiedli w Worpswede. Jest to rodzaj szafy na miecie, drewnianej, wysokiej na 2 metry. Przednia ciana skada si z wyjmowanych deseczek, ktre zastawia si kolejno w miar napeniania mietnika. Sens caego urzdzenia jest prosty: mamy tu kompost osonity od soca i wiatru, automatycznie ubijany (dua wysoko przy wskiej podstawie) bardzo pakowny bo na maej przestrzeni mieci si b. duo. Przy domu nieskanalizowanym silos taki stoi na maej studzience, gdzie odpywa nadmiar wody. Przy | skanalizowanym budynku, mamy przewanie odpadki suche, wystarczy wtedy dno z luno zbitych deszczuek. Kiedy caa szafa jest zapeniona, zamykamy j i zostawiamy w spokoju na przecig 5 miesicy. Po tym czasie a wic znacznie prdzej ni przy zwykym sposobie kompostowania, zaczynamy od dou wybiera zbit mas kompostu. Bez przerabiania i przekopywania otrzymujemy w ten sposb wyso-kowartociowy kompost. Silos jest te doskonaym rozwizaniem sprawy estetycznej: nie razi naszych oczu jak zwyky mietnik, przeto moe sta nawet w pobliu domu. Ideaem kadego gospodarstwa powinny by dwie skrzynie, jedn si napenia, druga stoi zamknita. Jeeli jednak nie mona doj do tego (silos jest do drogi), mona te wyj kompost nieco wczeniej i zostawi go do ostatecznego przetworzenia na powietrzu, a tylko czci grubsze zostawi na duej w skrzyni. W ten sposb po sezonie letnim bdziemy mieli jedn skrzyni dobrego kompostu i prcz tego nieco gorszy, lecz te wartociowy, otrzymany dawnym sposobem

35

In. T. Michejda

Krycie tarasw blach cynkow Krycie tarasw tak chtnie stosowanych

w nowoczesnym budownictwie, napotyka mimo caego szeregu rnych reklamowanych rodkw izolacyjnych na powane trudnoci. Nawet przy najstaranniejszem zaizolowaniu czy to pap, czy asfaltem, czy innymi rodkami zdarza si, e znajdzie si przecie miejsce, gdzie woda przecieka. Powodem tego bywa albo nieszczelne naklejanie warstw, albo te pkanie warstw wodoszczelnych.

Problem wic pokrycia tarasw dachowych nie znalaz jeszcze rozwizania cakiem zadawalajcego i stanowi zagadnienie, nad ktrego rozwizaniem trzeba jeszcze pracowa.

Jedn z prb jest zastosowanis blachy cynkowej, jako rodka uszczelniajcego przeciw wilgoci, jakiej uyem przy wykonaniu tarasu jednej z will w Katowicach.

Wiadomo, e blacha cynkowa jest jednym z najlepszym materjaw dachowych, zwaszcza gdy chodzi o dachy o maem nachyleniu. Jednak-nie uywano jej dotychczas w zastosowaniu do dachw tarasw.

We wspomnianym wypadku uyto blachy cynkowej w nastpujcy sposb:

Na strop masywny (w tym wypadku strop elbetonowy z pustakami ceglanemi)

uoono warstw betonu ulowego jako izolacj ciepln, wyrwnano j i wykonano odpowiedni spadek Na tem uoono blach cynkow lutowan w jeden paszcz (powierzchnia wynosia okoo 14 m'). Do blachy tej przylutowano siatk drucian (Rabitz) i na niej pooono warstw tustego betonu drobno-ziarnistego, 3 cm grub, jako ochron blachy przed cieraniem i przed wpywami temperatury. Taras ten istnieje dwa i p roku i spenia swe zadanie dobrze, a poniewa blacha jest chroniona, wic naley przypuszcza, e jego trwao bdzie znaczn.

Zamiast betonu jako warstwy chronicej monaby stosowa drewniane listwy zbite w odpowiednie elementy, podobnie jako to stosowano dotd w budownictwie drewnianem. Miaoby to t zalet, e w czasie gorcych dni drzewo nie rozpala si tak, jak beton i wskutek tego taras jest przyjemniejszy, pozatem umoliwiaoby to dostp do blachy w razie pknicia jakiego szwu, czy te koniecznoci jakiejkolwiek naprawy,

Oczywicie przy wikszych powierzchniach naleaoby zastosowa fugi dylatacyjne. W kadym razie stosowanie blachy do krycia tarasw naley uwaa za jeden z pewniejszych rodkw, o czem si przekonaem we wspomnianym przykadzie.

. ZAJlOiQWAWt BL/1CWK CKWCOrCJ DO K.R.KCW D^CHOrKCH.

/ L T C H N ^ T K M :

6 C T 0 N KI / M T C C ILACUA C K n X O n ICTON ZI JVADULA

/////r JTR.OP /iCOfimUICCr-JNr'/-

IZOL/ICJ / t C.

WYV9.AWA

IIIMIIIIII I AO 0 AO

PODZMKK/f I I I I 4

-100 (*.

36

rys. 33 2

Buduj x betonu. Na tle takiego napisu zgrupowano

na Wystawie na osobnem stoisku na wolnym terenie liczne wyroby betonowe, majce zastosowanie w budownictwie mieszkaniowem. Chodzio tu bowiem o wykazanie, e beton znajduje w ,,maem budownictwie" szerokie zatsosowanie bez wzgldu na to, z jakiego materjau dom wzniesiono. Beton bowiem, jako materja wybitnie trway i dajcy si wyrobi przy pomocy wasnej pracy budujcego, nadaje si tak do wykonywania poszczeglnych elementw budowlanych, jak i wyrobw ozdobnych do ogrodu.

Z pierwszej grupy pokazano na stoisku pustaki betonowe do budo; wy cian, dachwk cementow i cementowo-azbestow marki Eternit" i ,,Everitas", demonstrujc przytem maszynki do wykonywania pustakw i dachwki cementowej. Dalej ustawiono barwne schody ze szlachetnego betonu, na

sady kominowe, studni i chodnik z pyt betonowych. W zakresie zdobnictwa i urzdzenia ogrodu znajdowao si na stoisku szereg bardzo efektownych eksponatw poczwszy od obrzenikw do trawnikw i drzewek, a do wazonw i rzeb z betonu. Niektre wazony na kwiaty wykazyway prawdziwie artystyczne ujcie, za erza polski uoony na trawniku wiadczy o moliwoci wykonywania z betonu bardzo drobnych szczegw rzebiarskich.

Osobn wzmiank naley powici awkom betonowym, ktrych kilka rodzajw pomylanych zupenie nowoczenie umieszczono tak na oglnem stoisku betonowem, jak i osobno na terenie ogrdkw wystawowych. Rwnie spotkalimy wcale efektowne ogrodzenie w formie sztachet, wykonane z elementw elbetowych, pomidzy takie-mi supkami. Z rzeczy uytkowych

naley jeszcze wymieni betonowe koryto do pojenia byda, rnego ksztatu tralki betonowe do porczy i t. p. Stoisko zostao urzdzone przez Zwizek Fabryk Cementu.

Poza stoiskiem betonowem" zastosowano pustaki betonowe do budowy fundamentw obu domw wzniesionych przez Dyrekcj Lasw Pastwowych. Domy te pokryte byy dachwk azbestowo-cemen-tow, wikszy falist marki Eternit", mniejszy pytkami marki,,Eventas". Ponadto wszystkie chodniki na terenie wystawy wykonano z pyt betonowych.

Ten krtki przegld udziau betonu w wystawie Tani Dom Wasny" jest wystarczajcym dowodem, e beton odgrywa w maem budownictwie pierwszorzdn rol, tak jako zasadniczy materja budowlany, jak i jako materja pomocniczy.

37

Arch. W. WeKer

O s p o s o b a c h , o g r z e w a n i a d o m w m a y c h .

Wystawa budowlana zorganizowana na Bielanach, ktrej celem jest wykazanie monoci budowy tanich domw maych, wykazuje powany wysiek przemysu budowlanego w kierunku maksymalnego obnienia kosztw budowy domw tego typu. Jednak wobec zastosowania konstrukcji mao lub wcale nieznanych, nie dziw, e syszy si obawy dotyczce warunkw osigania i utrzymania odpowiedniej temperatury podczas chodw zimowych.

Obliczenia teoretyczne day wprawdzie dobre wyniki, wykazujc naog gorsze przewodnictwo ciepa w cianach stosowanych w poszczeglnych domkach wystawy, ni to ma miejsce w oglnie uznanych za dobre murach grub. 2 cegie. Przez niektrych jednak fachowcw wysuwane s wtpliwoci nastpujce: gruby mur z cegy aku-muluje znaczn ilo ciepa, dlatego te w mieszkaniu, chronionem od temperatury zewntrznej przez taki mur; duej utrzymuje si ciepo, ni w mieszkaniu o cianach cienkich, wprawdzie nie przepuszczajcych ciepa, ale te i nie akumulujcych go. Po-zatem wysuwane s obawy dotyczce prze-wiewnoci budynkw, tembardziej, e domki wolno stojce, niedue, bardziej s na wiatry naraone ni domy wielomieszkaniowe, lub stojce w bardziej zwartych grupach.

Wydaje si wic rzecz ogromnej wagi zbadanie warunkw racjonalnego ogrzania domkw lekkiego typu o cianach cienkich, gdyby bowiem z jakiegokolwiek powodu w domach tych zim temperatura nie daa si utrzyma w tym stopniu, co w domach murowanych, zdecydowaoby to o niepowodzeniu akcji, zmierzajcej do realizacji rozbudowy dzielnic mieszkaniowych w tej formie, i skompromitowaoby sam zasad wprowadzania nowych form konstrukcji, czy to w formie taszych sposobw budowania z drzewa, czy te przez wprowadzanie t. zw. materjaw zastpczych.

Znaczenie tego zagadnienia jest zasadnicze dla przedsibiorcw, poniewa powodzenie wybranego przez nich systemu konstrukcji zaley przedewszystkiem od dobrego rozwizania sprawy ogrzania.

Centralne ogrzewanie zastosowane w niektrych domach na wystawie, bardzo dogodne, zagranic szczeglnie we Francji bardzo rozpowszechnione pod Sztokholmem, w osiedlach robotniczych zoonych z maych drewnianych domkw, w naszych warunkach jest zbyt kosztowne pod wzgldem instalacji. Skada si na to gwnie wysoka cena radjatorw i rurocigw. Kocioki rwnie nie stoj na wysokoci zadania: spalanie jest niedostateczne, i w sposb niedostateczny wyzyskiwane; zbyt znaczna ilo wytworzonego ciepa uchodzi przez komin.

W rezultacie w eksploatacji centr. ogrzewanie jest drogie i kopotliwe, poniewa wymaga staego podtrzymywania ognia w kotle przez czste dorzucanie paliwa, bowiem w przeciwnym razie cay system prdko ostyga. Aby umoliwi przyjcie bez. zastrzee centralnego ogrzewania wodnego w domach maych, konieczne jest 1) skonstruowanie piecw ekonomicznych o rwno-miernem i cakowi tem spalaniu; 2) obnienie cen radjatorw i rurocigw.

Jak nas informuj, skonstruowane zostay przez firm K. Szrajber i opatentowane mae koty, ktre sdzc i z opisu dotychczasowych prb winny rozwiza zagadnienie tanich i ekonomicznych maych kotw, a tem samem przyczyni si do umoliwienia szerszego stosowania centralnego ogrzewania w maych domach.

Due zastrzeenia musz budzi piece kaflowe.

Wedug opinji rzeczoznawcw wymiary ich s naog niedostateczne, wydajno ciepa zbyt maa. Myl, e nie byoby to wielk wad, gdyby wrazie wikszych mrozw mona byo w piecach tych zwiksza ilo spalanego opau i przez to wydajno ich podnosi: miaoby to te dodatnie strony, e jednorazowy wkad pieniny w budow pieca, jak rwnie miejsce zajmowane przez piec w pokoju, nie ulegayby powikszeniu; jednak wiemy wszyscy, e nadmierne palenie w piecu kaflowym prowadzi do zrujnowania pieca. Nieraz widujemy piece popkane, ze szparami pomidzy kaflami. W y -

38

dajno piecw popkanych, a wic nie hermetycznych, spada bardzo znacznie.

Trzeci kategorj systemw ogrzewania reprezentuj na wystawie piece Szrajbera, ktrych prototypem s piece opancerzone (z paszczem blaszanym), cylindryczne, stosowane w krajach o surowym klimacie i to czsto wanie w domach drewnianych. Piece Szrajbera stanowi udoskonalenie powyszego prototypu przez zastpienie, okrgych cian paskimi, z kafli stalowych emaljowanych lub lakierowanych, czonych na nity i listwy. Poczenia te tworz ebra usztywniajce, przyjmujce na siebie dziaanie si wypaczajcych. Utworzony z kafli stalowych pancerz stanowi kontrsi przeciwko rozszerzaniu si wntrza ceramicznego pieca i pozwala podnosi grubo jego ciany w porwnaniu do piecw kaflowych, oraz zapewnia sta hermetyczno. Dziki wikszej gruboci cian wzrasta rwnie zdolno aku-mulowania ciepa, ktre promieniuje przez metalow powierzchni 2-krotnie silniej ni przez kafle ceramiczne. Zalety powysze dziki ktrym wydajno piecw Szrajbera jest bardzo dua, pozwalaj na tak cenne dla

Z polskiego Towarzystw Wystawa ,Tani D o m Wasny", na tere

nach Pl Bielaskich, ktrej budowa zostaa rozpoczta 7 lipca r. b., zostaa otwarta w dniu 17 wrzenia i zamknita 17 padziernika r. b. Gwny przedmiot Wystawy stanowio 21 domw, zbudowanych przez 17 przedsibiorcw podug planw 20 architektw. Teren W y s t a w y obejmowa okoo 20000 m z czego 16210,02 m stanowi teren nowopowstaego osiedla, bdcego, wasnoci utworzonej przez Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej przy udziale Zwizku Miast Polskich Spki z ogr. odp. pod nazw Tani Dom Wasny".

Zadaniem Spki jest zawarcie umw ze Skarbem Pastwa i sprzedsibiorcami, wystaranie si o kredyt od Banku Gospodarstwa Krajowego oraz sprzeda parcel i zbudowanych na nich domw osobom, pragncym naby tani dom wasny".

Spka przy pomocy Magistratu m. st. Warszawy zaopatrzya teren, przedstawiajcy warto okoo 32.000,04 z. w inwestycje, ktre podniosy warto terenu do 82.487 z.

maych pomieszcze zmniejszenie wielkoci piecw. Dodaj my do tego mono zwikszenia iloci paliwa w wypadku wyjtkowych chodw bez obawy rozsadzenia pieca, co rwnie nrley uwzgldnia przy obliczaniu rozmiarw pieca niezbdnego dla ogrzania danego pomieszczenia.

Ujemn wspln cech dla wszystkich piecw jest niewtpliwie konieczno roznoszenia opau i palenie w poszczeglnych pokojach. Pod tym wzgldem jak rwnie pod wzgldem zajmowanej w pokoju przestrzeni, centralne ogrzewanie zawsze sta bdzie wyej. Dlatego te powysze rozwaania naleaoby uzupeni wiadomociami o systemie ogrzewania ciepem powietrzem, zupenie zarzuconem obecnie, jeeli chodzi o lokale mieszkalne. Mam wraenie, e w zastosowaniu do maych domw naleaoby i w tym kierunku szuka rozwizania i przypuszczam e mona by osign dobre rezultaty. Nie ulega wtpliwoci, e na pierwszy rzut oka system taki z pord innych systemw centralnego ogrzewania wydaje si najbardziej prosty i tani.

Reformy Mieszkaniowej Koszt budowy domw wynis 168 000

z. Koszt instalacji wewntrznych i t. p. wy

nis 60 735,60 z. Ogem wic warto osiedla przekracza

300 000,00 z. Przy budowie Wystawy zajtych byo

58 osb przez 100 dni roboczych. Razem z przedsibiorcami i dostawcami

mona liczy, e wystawa w tak cikim okresie bezrobocia daa zajcie w czasie 20 do 30 dni roboczych, co jest rwnoznacz-nem zatrudnieniu 1000 do 1500 osb w cigu jednego miesica.

Otwarcie Wystawy odbyo si w dniu 17 wrzenia. Na uroczystoci otwarcia obecni byli : p. wicepremjerZawadzki, p. min. Poczt i Telegrafw Boerner, wiceminister Lechni-cki, wiceminister Korsak, wojewoda Jaroszewicz, prezydent miasta Somiski, prezes Zwizku Izb Przemysowych Klamer wysi urzdnicy poszczeglnych ministerstw, przedstawiciele zainteresowanego przemysu i zrzesze oraz liczna publiczno. Do zaproszo-

39

nych goci pierwszy przemwi prezes Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej b. minister Dr. Jurkiewicz, ktry w krtkich sowach wskaza na znaczenie obecnej wystawy. Nastpnie w imieniu p. premjera Prystora wygosi przemwienie p. wice-premjer Zawadzki, poczem otworzy wystaw.

Po otwarciu wystawy i przeciciu wstgi przez p. wicepremiera Zawadzkiego, zebrani gocie przeszli na teren wystawowy, gdzie komisarz wystawy p. T . Toeplitz zakomunikowa dane cyfrowe, dotyczce wystawy.

W dniu 6 padziernika zwiedzi wystaw P. Prezydent Rzplitej w towarzystwie p. premjera Prystora. P. Prezydent i p. Premjer oprowadzani przez prezydjum komitetu wystawy pp. : Dr. Jurkiewicza, Dyrektora Gar-busiskiego, radc in. apiskiego i Toe-plitza, zwiedzili szczegowo ca wystaw, interesujc si specjalnie konstrukcj poszczeglnych domw.

W dn. 17 b. m. odbyo si zamknicie wystawy. Komisarz Wystawy p. T. Toeplitz w imieniu nieobecnego prezesa Komitetu przywita obecnych i podzikowa wszystkim osobom i instytucjom ktre si przyczyniy do zorganizowania wystawy, a wic Prezydjum Rady Ministrw i w szczeglnoci p. Ministrowi Lechnickiemu, Instytucjom ktre okazay materjaln pomoc Wystawie: Bankowi Gospodarstwa Krajowego, Pocztowej Kasie Oszczdnoci, Bankowi Rolnemu, M a gistratowi st. M . Warszawy, Dyrekcji Lasw Pastwowych i Izbie handlowo-przemyso-wej, podkrelajc specjalnie pomoc nietylko finansow ale w pracy, w przezwycianiu wielu trudnoci okazan przez Bank Gospodarstwa Krajowego. W dalszym cig u p. T. T. ponis, e przez 30 dni wystaw zwiedzio 30 000 osb i 15 wycieczek: 1. Kultur. Liga Uniw. Ludowy. 2. Powsz. Robot. Spdz. Mieszka. 3. Miejska Szkoa Rzemielnicza. 4. Szkoa Handlowa eska Zysfeldowej. 5. Seminarjum Nauczy. Zw. C h . Kat. 6. Szkoa Budowlana. 7. Szkoa Gosp. Domw. 8. Szkoa Sztuk Piknych. 9. Wolna Wszechnica. 10. Wojskowa Szkoa Podoficerska. 11. Instytut Nauczycielski. 12. Stowarzyszenie Mw Katolickich. 13. Rob. T-wo Przyjaci Dzieci. 14. Kasy Komunalne. 15. Na szczegln uwag zasuguje wycieczka zorganizowana przez pismo paryskie ,,L'architecture d'Aujourdhui" zoona z 50 osb powracajcych z Rosji Sowieckiej.

Rola prasy w rozpowszechnianiu i propagandzie wystawy bya bardzo znaczna, 70 pism stoecznych i prowincjonalnych pomiecio 130 zmianek i 70 artykuw w oglnej liczbie 15.000 wierszy informujc o wystawie, jej celach i wynikach.

O intensywnoci zainteresowan-a zwie-wiedzajcych, o tem, e jest ono istotne i gbokie, wiadczy ilo sprzedanych katalogw i poradnika dla budujcych, ktrych sprzedano przeszo 2.500. szt.

Oddziaywania wystawy nie kocz si z jej zamkniciem. Osiedle bdzie w dalszym cigu dostpne dla zwiedzajcych. Film, ktry utrwali ciekawsze momenty budowy, bdzie szczeglniej na prowincji spenia jej rol propagandow.

Polskie Towarzystwo Reformy wsplnie z Koem Architektw zorganizowao dwa zebrania dyskusyjne na temat wystawy. W zebraniach brao udzia 300 osb*).

Nastpnie zabra gos prezes P. K . O. , dr. Henryk Gruber, zaznaczajc, e budowa tanich domw, to droga do celowej oszczdnoci dla tych ciuaczy, ktrzy, rozporzdzajc niewielkim funduszem, maj mono osign cel w postaci wasnego dachu nad gow. Dla instytucji za o tak spoeczem znaczeniu, jak P. K. O. , lokata pewnej czci funduszw w dugoterminowym kredycie taniego budownictwa przedstawia nader wdziczne zadanie, gdy wprzga te fundusze do pracy dla szerokich mas ludnoci. Pomoc finansowa, z ktr P. K. O. przysza dla budowy tanich mieszka, jest wynikiem inicjatywy p. Ministra Lechnickiego, ktry powici wiele czasu i energji nie tylko dojciu do skutku tej wystawy, lecz przedewszystkiem samemu zagadnieniu budownictwa tanich domw.

Prezes Gruber wyrazi przekonanie, e wystawa, ktra tak zainteresowaa spoeczestwo, stanie si bodcem dla zapocztkowania nowego sezonu budowlanego z wiosn przyszego roku, owiadczy, e m anas przyszego roku, owiadczy, e ma nadziej, i P. K. O . znajdzie si znowu na wsplnej platformie z zagadnieniem taniego budownictwa.

*) Referaty przygotoway nastpujce osoby: pp. Brukalski, Hempel, Greffe, Jankowski, Kopkowicz, K u -maniecki, Kruk, Muller, Nowakowski, Przestpski, Przybylski, Rudolf, Stefanowicz, Toeplitz, Wjcicki.

40

Na kocu zabra gos P. Podsekretarz Stanu Prezydjum Rady Ministrw Lechnicki:

Upowaniony przez P. Prezesa Rady Ministrw, skadam podzikowanie komitetowi wystawy ,,Tani Dom Wasny" za zorganizowanie wystawy. Wysiek panw, podjty w tak trudnej dla wszelkiej akcji budowlanej chwili nie pozosta bezowocny. wiadczy o tem przedewszystkiem ogrom ne zainteresowanie wystaw, widoczne z podanej przez prezesa Toeplitza liczby osb, ktre zwiedziy wystaw, oraz z liczby artykuw i notatek prasowych. Dalej pragn specjalnie podkreli, e wystawa spenia swe zadanie propagandowe, naocznie podkrelajc, i dzisiaj mona i w Polsce tanio budowa tak tanio, jak nigdy dotychczas; tem samem praca panw przyczynia si do zainteresowania najszerszych warstw ludnoci budow wasnego domu; pozatem, co jest moe niemniej doniose, wystawa zainteresowaa polsk technik i przemys zaniedbanem zagadnieniem drobnego, taniego budownictwa, tak rozpowszechnionego na Zachodzie.

Tem niemniej stwierdzi naley, e dowiadczenia wystawy nie we wszystkich dziedzinach wypady pomylnie. Okazao si np., e koszty niektrych elementw budowy, a przedewszystkiem instalacyj drob

nych budynkw, s niepomiernie wysoKie, e nie ulegy redukcji analogicznie do innych kosztw budowy. Te dowiadczenia, zarwno pozytywne, jak i negatywne, s niezmiernie cenne z punktu widzenia prowadzonej akcji popierania drobnego budownictwa. Zaznacz, e do akcji tej P. Prezes Rady Ministrw i Rzd przywizuj du wag ze wzgldu na zwizane z ni doniose momenty spoeczne i gospodarcze i e nadal swego poparcia tej akcji udziela zamierzaj.

Korzystajc z obecnoci pana prezesa Grubera, pozwol sobie zwrci uwag na wielkie znaczenie P. K. O. dla rozwoju taniego budownictwa. Z jednej strony P . K . O . zachcajc najszersze masy do oszczdnoci, wskazuje czowiekowi pracy drog do zdobycia wasnego domu, z durgiej strony, wykazujc zrozumienie dla potrzeb oszczdzajcych poprzez wspprac z instytucjami, ktrym ta akcja zostaa zlecona udziela wydatnego poparcia dla drobnego taniego budownictwa mieszkaniowego. To te stwierdzam, e ta praca P. K. O. uatwia sfinansowanie tegorocznej akcji popierania taniego budownictwa, a zatem i wystawy.

Skadajc raz jeszcze podzikowanie komitetowi wystawy i wszystkim instytucjom wspdziaajcym, ogaszam wystaw Tani Dom Wasny" za zamknit".

Dom tani, czy wasny? (list czytelnika)

Zagajenie numeru 7-8 D O M otwierajce jak gdyby przewodnik po wystawie tani dom wasny" byo czem wicej ni zagajeniem. Bya to zarazem prba uzasadnienia, i termin dom wasny" nie jest bynajmniej sprzeczny ze spolcc1:-nem" podejciem do rozwizania kwestji mieszkaniowej, jakie niewtpliwie obowizuje T-wo Reformy Mieszkaniowej.

Dlatego te sdz, i wolno z tym wstpem" do przewodnika na wystawie dyskutowa. A przyznam si, i nie zostaem przekonany argumentami, przytoczonemi w obronie hasa dom wasny".

Jak twierdzi autor mwic o systemie w Helsinki mieszkania wasne zostay zbudowane tylko dla tego celu, by za mieszkania suyy". To prawda. Ale ko

mu? Cay sk w tem pytaniu. Mieszkania wasne podmiejskie mog by objektem spekulacji. Kto lub jakie przepisy temu zapobiegaj w Polsce? Nikt i adne oto odpowied rzetelna. A wic kto, bdzie realizowa rent gruntow, ktra niezawodnie znw stanie si zjawiskiem zwykem o ile obecny system gospodarczy si utrzyma. Zauwamy, i renta bdzie tem wiksza, i nabywcy obecni tych dziaek i. domw korzystaj z ulg, na ktre skada si og podatnikw.

Autor powouje si rwnie na gospodark sowieck. Przykad by by przekonywujcy. System komunistyczny uznaje wasno domkw maych, ale jak to autor lojalnie stwierdza o wasnoci uytkowej. O te ograniczenie wa

nie chodzi. Tembardziej, gdy si korzysta z dobrodziejstw publicznych. Stwierdza dalej autor wspominajc rwnie o spdzielczych blokach mieszkalnych, i obydwie formy mieszkania s konieczne. Autor jednak nie okrela wyranie charakteru spdzielni. Rozporzdzenia ministerjalne w tym wzgldzie s tak sprzeczne, jak wogle sprzeczna z istotn spdzielczoci jest kooperacja wasnociowa. Jedno rozporzdzenie Ministra Skarbu, opracowane przez Departament podatkowy w szlachetnych tendencjach ograniczenia ulg podatkowych, wyranie okrelio, i za spdzielnie mieszkaniow naley uwaa tylke tak spdzielni, w ktrej mieszkania pozostaj wasnoci spdzielni.

Jednoczenie ten sam minister

41

podpisa drugie rozporzdzenie przygotowane przez departament obrotu pieninego, (dcego do przeforsowania wikszych kredytw dla kooperatyw wasnociowych) w kt-rem stwierdza, i za kooperatyw mieszkaniow uwaa si tak, w ktrej czonek ma jedno ( !) tylko miesi kinie na wasno.

Dlatego nie sdz, aeby budowlane kooperatywy wasnociowe autor

uwaa za konieczne. adnego argumentu za niemi nie widz, oprcz jednego politycznego: wasno u-trwala stary porzdek rzeczy na wiecie.

A poniewa wanie zerwanie z instyktami wasnociowemi jest konieczne do przeprowadzenia zasadniczych zmian w obecnym ustroju spoecznym, a wszelka prawdziwa reforma mieszkaniowa" bdzie

moliwa tylko w ustroju spoecznym, nie opartym na zysku i prywatnej wasnoci, przeto uwaam, i byoby lepiej, konsekwentniej i bardziej zasadniczo, gdyby wystawa organizowana przez Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej ograniczaa si na cile tani (i zdrowy) domek may" a odrzucia balast w postaci wasny".

s. s.

Wykady o racjonalnej Kalkulacji kosztw robt budowlanych.

Sekcja Budownictwa Koa Iny-ni erw Drg i Mostw przy Stowarzyszeniu Technikw Polskich w Warszawie, organizuje cykl wykadw o racjonalnej kalkulacji kosztw robt budowlanych.

Wykady obejmowa bd nastpujce tematy:

1. Naukowa organizacja, a wzorowy system dziaania.

2. Analiza kosztw budowy. 3. Kalkulacja kosztw wasnych

budowy. 4. Budetowanie w budowni

ctwie.

Wspudzia w wygoszeniu wykadw przyjm:) pp. W . Mieski, vicedyrektor Inst. Nauk. Org. Pracy,

in. I. Luft, redaktor Przegldu Budowlanego,

in. W . Przestpski, prezes Koa In. Drg i Mostw, in. M . opuszyski.

Wykady bd ilustrowane przezroczami, oraz przykadami praktycznego zastosowania racjonalnej kalkulacji.

Wykady odbywa si bd w Gmachu Stowarzyszenia Technikw Polskich, Czackiego 3/5 w czasie od dn. 21 listopada do dn. 15 grudnia r. b., dwa razy tygodniowo w godz. 6 8 wiecz.

Informacji udziela i zapisy na wykady za opat 10 z', przyjmuje Sekcja Budownictwa, poczynajc od dn. 28. X . r. b. w poniedziaki i pitki godz. 18 20 w Gmachu Stowarzyszenia Technikw Polskich, Czackiego 3/5, lub in. Rostkowski telefonicznie 11-03-16. godz. 18-19.

Kronika. Z KSIEK D a s wachsende Haus" D r . Martin Wagner Berlin

cena M R . 4.

Gd mieszkaniowy bdcy jednem z nastpstw wojny wiatowej spowodowa wzmoon dziaalno budowlan we wszystkich krajach Europy przy udziale i pomocy finansowej pastw. Gd mieszkaniowy nie zosta do dnia dzisiejszego zaspokojony cakowicie a jednak obserwujemy fakt wdrwki ludzi z wikszych do mniejszych mieszka i w oglnoci spadek zapotrzebowania. Niewtpliwie jestto, na tle panujcego kryzysu i zuboenia wszystkich warstw spoeczestwa, tendencja i konieczno do komprymowa-nia budetw rodzin do granic istotnie kryzysowych".

Przerwanie z tego tytuu akcji budowlanej nie jest moliwe z powodu staego przyrostu ludnoci i koniecznoci pozytywnego zwalczania bezrobocia. Sprawa ta zaprzta umysy zarwno technikw, jak ekonomistw, spoecznikw i rzdw poszczeglnych pastw. Stale czytamy o mniej lub wicej udatnych

wskazaniach nowych drg i sposobw zaradzenia klsce.

W ostatnich czasach aktualn staa si idea domu na raty" domu rosncego propagatorowie wzmiankowanej idei wychodz z zaoenia e budowanie obecnie domw wasnych, o planach skoczonych, nie-podlegajcych pniejszym zmianom, ujmujcych odrazu caoksztat potrzeb mieszkaniowych rodziny jest z powodu wysokiej ceny dostpne dla wyjtkowo dobrze uposaonych ludzi. Znaczna wikszo spoeczestwa nie moe sobie na to pozwoli.

Sprawa nabierze jednak cech konkretnych moliwoci, jeli architekci tworzy bd plany domw rosncych" moliwych do zrealizowania poczynajc od jdra orodka stanowicego minimum potrzeb mieszkalnych, choby tylko: pokj, kuchni W . C. i sionk. Plan taki musi

cile wskazywa sposoby dalszego rozrostu domu, w miar powikszania si rodziny i rodkw finansowych. Jasnem jest, e niezalenie od waciwego potraktowania planu, koniecznem jest obmylenie konstrukcji umoliwiajcej atwe, tanie i szybkie moliwoci rozbudowy.

Typizacja i normalizacja stolarki, a nawet elementw konstrukcji u-moliwi seryjne, fabryczne wykonywanie ich dajc w rezultacie znik kosztu. Dom rosncy" i ogrdek musz by cznie projektowane i stanowi organiczn cao razem pomylan,

Ogrdek ma si z mieszkaniem przenika i stanowi jego rozszerzenie.

Czowiek wspczesny zdaje sobie spraw z korzyci higjenicznych i wychowawczych kontaktu z przyrod.

Dom rosncy ma by realizacj biologicznego prawa czowieka do soca i powietrza.

42

rys. 332 proj. arch. dr. in. M . Wagner.

Realizowanie tego typu budownictwa postawi rwnie przed urbanistami szereg powanych zagadnie. Normalny proces rozwoju miasta powoduje przesunicie stref mieszkaniowych z rosncego orodka handlowego za jego granice. W wielkich miastach dzielnice mieszkaniowe pooone na peryferjach wymagaj kosztownej komunikacji, aczkolwiek s projektowane z uwzgldnieniem koniecznoci oszczdnego traktowania powierzchni. Dzielnice domw rosncych" o 1 lub 2 kondygnacjach, z ogrdkami wymagaj wikszych terenw i musz by dalej od miasta pooone. Wynika std zagadnienie sytuowania specjalnych dzielnic w organizmie miasta lub tworzenia podmiejskich osiedli satelitw oraz odpowiedniego zaopatrzenia ich w rodki komunikacji. Rwnie, ograniczenie rozrostu miast i wysunicie zasady tworzenia ich w wielkoci do 200 tys. mieszkacw znacznie uprocioby spraw, niezalenie od korzyci natury finansowej i higienicznej. Ciekawy materjal daje plon

plan proj. dr . in. Mart in Wagner, (widok rys. 332) rys. 333

konkursu ogoszonego w ubiegym roku przez Urzd Wystaw, targw i turystyki w Berlinie w zwizku z Wystaw Soce, powietrze i dom dla wszystkich (V VIII 32) o czem bya wzmianka w Nr. 2 D . O . M .

Zagadnienie rozrostu domu jest ujmowane zasadniczo w 3 typach rozwoju w planie t. j. dobudowy izb do orodka jdra w parterze, nadbudowy i typ mieszany.

W planach domw parterowych rozrost projektowany jest koncentrycznie lub szeregowo dostawiane pomieszczenia nastpnych etapw. Ostatni sposb daje pewne uatwienia technicznej natury, ale ze wzgldu na znaczne straty ciepa wydaje si mniej wskazane. W kadym razie budowanie kolejnych etapw rozrostu domu w parterze, naley uwaa za tasze i wygodniejsze od nadbudowy pocigajcej za osb konieczno mocniejszego szkieletu konstrukcyjnego specjalnego pomieszczenia dla klatki schodowej i stwarzajcego trudniejsze warunki realizacji, a wicej przykroci dla

m 337

mieszkacw w czasie wykonywania robt.

czno z ogrodem silnie reprezentowana zarwno w odpowied-niem ksztatowaniu domu, oknach kwiatowych, bezporednim wyjciu na tarsa w poziomie ziemiza-oonym, jak i w szczegowym opracowaniu planu ogrdkw z wskazaniem nawet rolin ktre naley w odpowiednich miejscach posadzi. W szeregu projektw opracowane s nawet mae oranzerje w postaci szklonych powierzchni przy-

D o m rosncy A r c h . arch. Egon Eierman

Fritz Jaeneke

ry.:. J J *

rys. 339

rys. 341II etap

Plan rosncego domu. in. Er ich Mendelson ryj, 340 I etap

44

stawionych do cian domku i stanowicych rwnoczenie ich izolacj termiczn.

Domy projektowano przewani? z drzewa i stali, oraz materjaw zastpczych do ewentualnego wype

nienia szkieletw konstrukcyjnych czyli z materjaw nadajcych si do produkcji fabrycznej elemantw, umoliwiajcych szybki monta bez wprowadzenia wody w czasie roboty

Konkurs nie di oczywicie kon

kretnie skoczonyc ezultatw, ale wprowadzi na porzdek dzienny, do dalszego rozwaania i opracowywania przez technikw wszelkich specjalnoci, zagadnienie majce wszelkie szanse rozwoju.

42 Wohnhauser von 8.000 bis 30.000 R M . (42 domy mieszkalne od 8.00D do 30.003 mk.) Hoffmann Verlag. Stuttgart. Cena 4.20 M R .

Juljusz

Plon wystawy projektw w Stuttgarcie zobrazowany zosta w wydawnictwie 42 domy mieszkalne od 8.000 do 30.000 M R " . Program obejmujcy naog pokoje mieszkalny i stoowy z kuchni za sypialne na grze, a bdcy jak gdyby wspln podstaw zosta rozwizany w wielu odmianach. Jednak wszystkie prawie projekty ujte s w plan prostoktny i tylko garae, tarasy i werandy wprowadzaj na parterze urozmaicenia. W wielu wypadkach domki wolnostojce pozwalaj stworzy dom bliniaczy. Przewana ilo domkw jest jednopitrowa, spotykaj si jednak i parterowe, a rwnie i mieszkalne poddasza ponad I-szem pitrem. W ksztatowaniu dachw mona zauway zupenie niskie, rednio wysokie lub bardzo wysokie; tych ostatnich jest okoo 26%. Mniej wicej jedna czwarta dachw jest zaprojektowana jako jednospadowe. W oglnem uksztatowaniu wntrz i caoci budynkw przewanie wida raczej dno do praktycz-noci, przy mniejszem staraniu si o stworzenie pomysowych i oryginalnych momentw.

Plany i widok projektu arch, B . D . A . D r . Hans Ernst Schwede-rer.

(42 Wohnhauser" Nr . 1.)

rys. 341

plany i widok domu dla licznej rodziny typ: K a b i n e k " typ. proj. arch. B D A . Alfred Daiber, Stuttgart (42 Wohnhauser Nr . 41)

rys. 342

45

Prof. Adolf Muesmann Die Umstellung i m Siedlungs-

wesen. Juljus Hoffmann Stutgart Cena M R . 8.40

Znany urbanista niemiecki, kierownik Seminarjum Urbanistycznego na Politechnice Drezdeskiej, wydal pod powyszym tytuem ktry monaby przetlomaczy jako Nowe kierunki w osadnictwie" zbir krtkich wykadw wygoszonych przez 25 specjalistw na specjalnym kursie, ktry si odby od 47 lutego biecego rnku w Drenie.

Ksika (144 str. 90 ilustr.) daje w formie niezwykle skoncentrowanej bardzo wiele materjau cennego dla kadego zajmujcego si sprawami rozmieszczenia ludnoci chocia materja ten zebrany zosta na temat zagadnie ujtych ze stanowiska specyficznie niemieckiego.

Kurs cay przenika troska o prac i ywno dla licznych rzesz, wyrzuconych na bruk wielkomiejski, robotnikw przemysowych, dla ktrych, zdaniem w Niemczech nieomal powszechnem, moliwoci powrotu do pracy w przemyle nie ma (Rozp. Prez. Rzeszy 6. X. 31).

Nastawienie autorw jest rne. Optymizmowi znanych od dawna dziaaczy na polu kolonizacji wewntrznej L . Miggego Dr. Bonne przeciwstawia si krytycyzm innych. Ciekawie ujte przez in. rolnego K. V. Meyerburga zostay zagadnienia moliwoci produkcyjnego wyzyskania ziemi przez nowych osadnikw, przyczem M . porwnuje gospodarstwa rnych wielkoci poczynajc od 300 m kw ogrdka dziakowego, a koczc na Sowchozie o 300.000 ha.

Dr. de Laporte, zastrzegajc si, e niechce w rosyjskich fabrykach zboa, opartych jego zdaniem na pracy przymusowej (Sowchoz) szuka przykadu, dowodzi koniecznoci tworzenia kolonji osadniczych w oparciu o wikszy orodek, bdcy nietylko rdem pomocy technicznej i doradztwa, ale jedynym odbiorc produktw i orodkiem dyspozycji gospodarczej, ktrej osadnicy winni si bezwzgldnie podporzdkowa. Przekonanie, e osadnicy nie mog by gospodarczo pozostawieni sami sobie, kae szuka form gospodarowania wsplnego, a brak wiary w mono dyscypliny spdzielczej naprowadza na koncepcje podobne

Muesmann. Rozplanowanie Osiedla podmiejskiego, na dziakach od 600 do 1000 m . 2 47 mieszk. na 1 hektar.

m M -

' W ' -

N

: h

" i

;'

1 1 "1 t ', j

l! ii

Muesmann. Podmiejskie osiedle o 108 dziakach po 2400 m 2 ; na 1 ha wypada okoo 20 domw jednorodzinnych.

Paul Wolf. Schematy osiedli

6

do wyej nakrelonej dyktatury orodka.

Zagadnieniami czysto urbanisty-cznemi zajmuj si prof. Mues-

mann i Paul Wolf ktrych schematy podajemy wyej.

Ksika porusza pozatem wszystkie sprawy zwizane z nowem

osadnictwem, finansowe, techniczne, prawne, organizacyjne daje wzory rozplanowania poszczeglnych kolonji, liczne typy domkw i t. d.

W, P. Czytelnikowi z Horo-denki.

(nazwisko niestety nieczytelne) Na zapytanie skierowane przez

Wp. do Spoecznego Przedsibiorstwa w sprawie budowy przez to

Odpowiedzi redakcji

ostatnie domw indywidualnych, odpowiadamy, e S. P. B. buduje edyne d a osb prawnych (t. zn. dla Spdzielni) i to domy zbiorowe, jeli za domki indywidualne to masowo. W celu uzyskania ta

niego projektu, radzimy si zwrci do Poradni Budowlanej" Warszawa, ul. Krak Przedm. 32 I p. wejcie przy Kociele Wizytek, (tel. 612-00)

P R Z E D S I B I O R S T W O I N S T A L A C Y J N E

I N . S T E F A N S K W A R E C K I W A R S Z A W A , L W O W S K A . 11, T E L E F O N 8-50-78 I N S T A L A C J E : Ogrzewa centralnych, Kanalizacji, Wodocigw zwykych i pne

umatycznych, gazowe pralnie mechaniczne. P R O J E K T Y i K O S Z T O R Y S Y

K a f l e s t a l o w e DAJ PIECE ODPORNE I M O C N E O TRWAEJ HERMETYCZNOCI

Piece vSzrajbera S O S Z C Z D N E W Z U Y C I U P A L I W A , E S T E T Y C Z N E I W C E N I E K O N K U R E N C Y J N E

K A R O L S Z R A J B E R S p . z o . o .

W A R S Z A W A , U L . G R J E C K A N r . 33 T E L . : Z A R Z D 9-21-91 I B I U R O 9-20-33

Staymi odbiorcami s wszystkie Ministerstwa, Szefostwa Budown. Wojsk. K. O. P. Instytucje rzdowe i samorzdowe Polsko-

Francuskie Towarzystwo Kolejowe lsk Batyk i t. p.

47

A r c h i t e k c i P R Z E W O D N I K I N F O R M A C Y J N Y I M I i N A Z W I S K O | A D R E S Telefon

Brukalska Barbara Warszawa, ul. Niegolewskiego 8 11-15-88 Brukalski Stanisaw , ,, ,, Buckiewiczwna Marja ,, Marymoncka 3 m. 25. 8-55-95 Bujnowski Zygmunt ,, Duga 11 763-91 Celarski Zdzisaw Szczsny Krzemieniec, Zarzd Liceum, architekt rejonowy Czerwiski Jzef Napoleon Warszawa, ul. Wsplna s m. s 770-22 Dietz D'Arma Leon Katowice, J1 Ligonia 10 m. 12 6-08 Dobrzyska Jadwiga Warszawa, Krakowskie Przedmiecie 79 653-51 Filipkowski Stanisaw ul. Mokotowska 51/53 m. 20 8-11-20 Gdzikiewicz Stanisaw ,, Kozietulskiego 6 346-20 Goldberg Maksymiljan ,, Nowogrodzka 18 9-98-07 Grochowicz Stanisaw Mokotowska 45 8-30-04 Gutt Romuald ,, Wroskiego 5 705-75 Gunath Wadysaw ,, Ursynowska 44 8-22-44 Jankowska Nina ,, oliborz, ul. Kochowskiego 2 11-67-48 Jankowski Jzef ,, ,, >> ,, ,, Jasieski Henryk Krakw, ul. Studencka 19 160-80 Jawornicki Antoni Warszawa, ul. Myliwiecka 16 218-03 Kos Konrad ,, Sewerynw 5 294-42 Kopkowicz Franciszek Zakopane, willa Boryna" Kranz Waldemar Zamo, u . Nowa 4 Kurkiewiczwna Helena Warszawa, ul. Marszakowska 36 m. 3 8-20-91 Lachert Bohdan , , r Katowicka 9 10-25-33 Leszczyski Stanisaw ,, Wilcza 43 8-87-11 Lilpop Franciszek ,, ,, Aleja R 10 8-19-66 oboda Zygmunt M Krakowskie Przedmiecie 79 653-51 okcikowski Mieczysaw ,, Elektoralna 28 m. 15 644-82 Maciejewski Eugenjusz Gdynia, Gra Focha, Spdz. Bud. Mieszka Ekonom. 14-99 Manasterski Stefan Warszawa, oliborz, ul. Krasiskiego 21 m. 12 228-48 Michejda Tadeusz Katowice, ul. Poniatowskiego 19 9*1 Mischel Z . Warszawa, ul. Leszczyska 8 623-46 Nowakowski Tadeusz ,, Polna 52 8-50-58 Neufeld Mieczysaw ,, Szopena 4 m. 5 8-85-74 Oderfeld Henryk ,, Bagatela 15 8-42-42 Paprocki Adam ,, Sucha 18 8-46-44 Pillar Jan Starogard Pitak Edmund Bydgoszcz Zduny 18 353 Pachecki Bolesaw Warszawa, ul. Wilcza 9 8-82-40 Poznaska Janina ,, Sdziowska 7 8-15-08 Poznaski Jerzy .. Raski Stanisaw ., Filtrowa 8 i m. 1 9-16-83 Rudzki Tadeusz Sosnowiec, ,, Kaliska 3 a Rutkowski Hipolit Warszawa, ,, Polna 52 m. 3 Seydenbeutel Edward Marszakowska 63 8-24-53 Syrkus Helena ,, Senatorska 38 754-76 Syrkus Szymon ,, Stefanowicz Jan ,, Akademicka 1 8-59-34 Szabuniewicz Mirosaw ,, Polna 64 m. 33 8-30-64 Szanajca Jzef Glogiera 5 8-28-68 Szczygliski Bronisaw Suewska 3 m. 3 8-40-82

I M I i N A Z W I S K O A D R E S Telefon

Szperling Jan wierczyski Rudolf prof Pol. Toloczko Kazimierz Towiski Tadeusz prof. Polit. Tokar Ludwik Tomaszewski Leonard Tomaszewski Wacaw Ulatowski Kazimierz Weker Wacaw Wondrausch Bronisaw Witkowski Tadeusz Woyciechowski S. W -Zborowski Bruno Asfa l ty

Warszawa, ul. Pankiewicza 4 ,, ,, Myliwiecka 12 ,, ,, Myliwiecka 14

Sluewska 3 ,, ,, Nowogrodzka 3 ,, ,, Korzeniowskiego 6

Gdynia, ul. Abrahama Toru, ul. Legjonw 2 Warszawa, ul. Soneczna 50, rg Spacerowej Wocawek, ul. gska 24 Lublin, ul. Zielna 4 m. 9 Warszawa, ul. Jana Czeczotta 33

,, Korzeniowskiego 6

305-98 762-62 268-26

8-28-65 433-90

8-26-05 12-51

889 8-88-00

8-43-64 8-18-36

F I R M A A D R E S Telefon Uwagi

Jan Andrzej Wrablik Warszawa, Karolkowa 86 spec

534-57 w s z ora

alnoe: asfalty elkiego rodzaju : krycie dachw

Architektoniczne b i u r a

Micha Szachowskibudowniczy Warszawa, ul. Kopernika 33 334-30 szkice, projekty, plany, kosztorysy, dozr tech

niczny

Blacha

D / H A . Gepner Warszawa, ul. Grzybowska 27 655-2S 690-27 Blacha cynkowa i pocyn-kowana, mosidz, mied , aluminjum, ow i t. p . w surowcach i pfabry

katach.

Blacha cynkowa

D / H Herman Meyer, Sp. Akc. Warszawa, ul. Traugutta 2 603-84 Blacharskie Zakady

Zakady Blacharskie G R Y F F " w. A . Jurewicz Warszawa, ul. Pikna 30 8-35-56

ornamentacje, krycie dachw, wszelkie roboty w c h o d z c e w zakres b u dowlanego blacharstwa, 'remont, konserwacja.

Betonowe Wyroby

Wytwrnia Wyrb. Betonowych Henryk Googowski Warszawa, A l . Jerozolimskie 21

219-74 432-83

K r g i studzienne, rury 15120 rednicy, pyty , slupy, krawniki, cega pustaki, tarasy, balkony,

pergole i t. d.

Edmund Schmidt Wytw. Wyrobw Beton, i Ksyolitowych Warszawa, ul. Grjecka 56 328-39

stopnie, parapety, posadzka i rne wyroby

s z t u c z n y k a m i e "

Budowlane Materjay

Tow. dla Handlu Mat. Bud. DOSTAWA"

Warszawa, biuro u!. Krucza 38 skad ul. Targowa 12

8-92-28 10-12-28

Budowlane materjay zastpcze i-a Krajowa Wytwrnia

Nowoczesnych Materjaw Budowlanych G R O D Z I S K - M A Z O W I E C K I sp. z 0. 0.

Warszawa, ul. Ordynacka 5 m. 1 9-99-85 C i e p o c h r o n n c pyty budowlane Mastewal"

49

Budowlane Materjay Zastpcze

Zagajski Mieczysaw sp. akc. Warszawa, ul. rawia 3 SSO -20 Heraklit

Zak. Przem. C E L O L I T sp. akc. Warszawa, ul. Ordynacka 5 420-05 celolit, materja budowla

ny, izolacje termiczne i dwikowe

IZOBET" in. Dyonizy Popawski Warszawa, ul. Karowa 5 m. 12 539-80

N o w y sposb budowy cian i s t ropw z betonu

izolowanego

Budowlane przedsibiorstwa

Przeds. In.-Budowlane arch. Jzef Drecki Warszawa, ul. Marszakowska 15a

8-85-77

Spoeczne Przeds. Budowlane spdzielnia z ogr. odp.

Warszawa-oliborz, Ustronie 2 11-45-40 11-45-13

Przdsib. In.-Bud. Zjednoczeni Inynierowie"

sp. z o. o. Warszawa, ul. Uniwersytecka 4 899-26

894-71

Przdsib. Rob. Bud. Edward Klein Warszawa, A l . Jerozolimskie 19 260-60

Kalinowski N . i Syn sp. z o. o. Gdynia, Skwer Kociuszki 18-29

Przdsi