o s i e d l e

m i e s z k a n i e

n St w numerze: plan zabudowy Kozienic jednorodzinne domy stalowe mebel stalowy w mieszkaniu nie wszystko kaktus... 5 O

W a r A Z A l " a Lr r a Lr ^ t A , o 1^ l n

r u d z i 1 9 r o k

~r o i ^ ^ ^

I

TRE Nr. 12 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE"

Oglny plan zabudowy m. Koz ien ic

Jednorodzinne domy w konstrukcji

stalowo-szkieletowej

Mebel metalowy w mieszkaniu

arch. Roman Fel iski

arch. Tadeusz Michejda

Piotr M . Lubisk i

Szko H . F .

Nie wszystko kaktus... J- T .

P eczk i

K R O N I K A

P r e n u m e r a t a Mies i e . czn iKa Dom, Os i ed l e , M i e s z K a n i e "

zagran ic 20 C e n a p o j e d y n c z e g o n u m e r u z.

C a l a s trona 300 z . P . str. 150 z . w i a r t k a str. 80 z . s e m k a str. 45 z .

Adresy: rocznie z. 60; procznie z. 33; cznie z prenumerat. Place i parcele: rocznie z. 63, plrocznis z. 30 za og. wielkoci 4 wierszy; za kady

wiersz dodatkowy 10 z. rocznie, 5 z. procznie.

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI: WARSZAWA, KRAKOWSKIE-PRZEDMIECIE 5 m. S.

TEL. 202-CS. KONTO CZEKOWE P. K. O. 23.988.

Zagadnienia Urbanistyki w Polsce Sprawozdanie z I-ej konferencji Towarzys twa U r b a n i s t w Polsk ich Krakw - Katowice 2. 3. 4 padz . 1931 r.

C e n a z . 6.09 Do nabycia we wszystkich k s i g a r n i a c h

Skad c wny : Dom Osiedle MieszKanie. Warszawa Krak. Przedni.

w k r a j u : 15 tX. r o c z n i e , 8 z. p roczn ie .

C E N Y O G O S Z E :

CHROCIE W A S Z E ZDROWIE I MIENIE BUDUJCIE D O M Y MIESZKALNE

BUDYNKI G O S P O D A R C Z E I P R Z E M Y S O W E

lekkiemi, wilgocio - i - ognioodpornemi pytami budowlanemi HERAKLITH Py ta Budowlana Herakl i th izoluje od ciepa i zimna dz ies ic iokro tn ie lepiej ni cega , nie przepuszcza dwikw, uniemoliwia gn ieden ie si robactwa i osadzanie si grzyba, wykorzystuje uy tkowo drog po-wierzni budowlan, daje si lekko i szybko s tosowa nawet bez fachowych znajomoci, zuywa minimaln ilo zaprawy i tynku, a tem-samem i wody i z tej przyczyny uniezalenione jest budownictwo herak-

litowe od pory roku i temperatury.

BUDUJCIE: szybko, tanio i trwale budynki suche i zdrowe.

IZOLUJCIE: zimne i wilgotne budynki masywne, ZABEZPIECZAJCIE od ognia i wilgoci drewniane zabudowania pytami budowlanemi i izolacyjne-

mi H E R A K L I T H . Wszelkiemi wyjanieniami technicznemi i kalkulacyjnemi suy bezpa tn ie autoryzowana reprezentacja na w o j e w d z t w a : warszawskie, poznask ie , lubelskie, kieleckie, b ia os tockie , pomorskie, dzkie i Grny lsk F i rma :

T O W A R Z Y S T W O H A H D L D W Q - P R Z E M Y S 0 W E M i e c z y s a w Z A G A J S K I S . A .

W a r s z a w a , r a w i a 3 . Oddziay: K A T O W I C E , Mick iewicza 12, D , S ienk iewicza 53.

T A B L E DES MATIERES ET ILLUSTRATIONS

Illustration sur la couverture prise du livre, St ickerei und Spitzen"

Plan genera d'amSnagement de la ville de Kozienice, arch. ing. R. Feliski

604 P lan damenagement (esquisse) de la vi l le Kozienice .

Maison a. une familie en ossature d'acier arch. ing. T. Michejda.

605-616 Vues et plans.

Meubles en acier. P. M. Lubiski.

617-619 Exemples de meubles en acier d ' i l y a vingt ans.

620628 Exemples de meubles contemporains en acier,

628a Meubles en acier proj. S. Syrkus

Verrerie. H . F.

629 - 630 Exemples bon et mauvais de verrerie.

Tout n'est pas cactus.

631-638 Exemples de plantes grasses.

6 3 9 - 640 Comment i l faut arroser les plantes grasses et les cactus.

Etageres.

641-643 Modeles d'etageres pour cactus.

Chronique Chroniue des livres.

Stickerei und Spitzen" A. Koch (Darmstadt) Editeur, 'H. T.

644649 Exemples d'ouvrages.

Exposition de logements a Stanisaww J. N.

650 Modele de la nouwel le cite

652654 Interieurs.

Dom Osiedle Mieszkanie Miesicznik pod redakcj : Jzefa Jankowskiego i Teodora Toepli tza

Rok III Grudzie 1931 Nr. 12

R o m a n F e l i s k i

Oglny plan zabudowy m. Kozienic Kozien ice , miasto w w o j e w d z t w i e

k i e l eck iem nad r z e k Koz ie ln iczk , ( a g w o d z o n l c ) , o k i l k a k i m . od W i s y, p o o o n e jest na szeroko r o z o o n e j n iz in ie n a d w i l a s k i e j , w od leg oc i 35 k i m . od R a d o m i a , 85 od W a r s z a w y i 14 od a g o d z o n a . P r z e z Koz ien ice p r z e c h o d z t rak ty na L u b l i n , R a d o m i W a r s z a w .

Koz ien ice to jedno z na jp ierwszyeh osad, z a o o n y c h w r d r o z l e g y c h puszcz oko l i cznych , k t r a n o s i a pierwotnie n a z w K o z i e n i c ( legowisko k z -sarn) albo Koz ie l ec . D a w n e dokumenty poda j n a z w K o z y n i c z e .

Z a o o n a na z i emi k s i c e j osada, nadana z o s t a a p ierwotnie , j ako uposaen ie k l a s z t o r o w i norbertanek w P oc k u . W r. 1549 Zygmunt A u g u s t w y da l przywilej Piotrowi F i r l e j o w i w o j . rusk iemu, s t a r o c i e radomskiemu, na z a o e n i e w Koz ien icach miasta na prawie n iemieckiem, ze z w y k l e m i swobodami dla p i e rwszych o s a d n i k w .

D o p k i k r l o w i e mieszka l i w K r a kowie , to nawiedza l i c z s t o Koz ien ice k t r e s u y y j ako stacja w p o d r y na L i t w i na tem o p i e r a a s i pierwotna pomylno Koz i en i c . W r. 1657 R a k o c z y spa l i miasto. W r. 1704 ponownie S z w e d z i p u s t o s z odbudowane miasto. W r. 1781 p o a r p o c h a n i a o s a d . Z j e d a j c y tu dla o w w k r lowie s ta ra l i s i p o d t r z y m y w a w a l czc z k l s k a m i o s a d . S t a n i s a w A u g u s t na miejscu starego drewnianego dworca , w z n i s obszerny murowany p a a c i z a oy o g r d , a po spaleniu

s i miasta za lec i odbudowanie s i w / g . nowego planu.

W czasie wo jny w i a t o w e j miasto u c i e r p i a o ponownie, g d y 40/o budynk w z o s t a o zn iszczonych .

Obecny dworzec ko le jowy od l eg y jest od centrum miasta o 2,5 k i m . , ley na p o u d . - w s c h o d z i e , p rzy u l . L u belskie j , poza o b r b e m planu. T u przy mie c i e istnieje dawny majorat maj t e k p a s t w o w y Koz ien ice .

W mie c i e i s tn ie j dwie cegielnie, kaf la rn ia , d w a ta r tak i , d w a m y n y oraz b rowar . W a n i e j s z y m zatrudnieniem l u d n o c i jest drobny handel i r kodz ie ln i c two (szewcy, k r a w c y ) .

Obecne stare miasto nos i charakter jasnego u k a d u p r o s t o k t n e g o o szerok i ch ul icach i g w n e j , centralnej os i wytyczone j p a a c e m , k o c i o e m i placem z n a j d u j c y m s i m i d z y niemi . Mie j sce pod sytuowanie dawnego p a a c u z o s t a o wybrane z ca lem zrozumieniem i w y k o r z y s t a n i e m konf igurac j i terenu, na p n o c n y m cyp lu najbardziej w y s u n i t y m k u W i l e . O d tego miejsca dwoma u k a m i opada teren k u niz inie . P o w s t a a n a s t p n i e dzie lnica na p o u d n i o w y m - wschodzie od dawnego centrum, jest bardzo chaotyczna, ciasno zabudowana i nie zwizana organicznie z centrum.

Obecna l u d n o miasta w y n o s i 9.600 m i e s z k a c w 7 . P ro jek towany szk i c o g l n e g o planu zabudowania , daje ramy dla rozwoju mias ta na okres do 25 lat. W o b e c s a b y c h tendencji rozw o j o w y c h miasta p r z y j t o , i w tym

okresie l u d n o miasta w z r o n i e do 16 17.000 m i e s z k a c w i zaprojektowano p lan na potrzeby tej l i czby l u d n o c i .

P o obl iczeniu powie rzchn i miasta i potrzebnych t e r e n w pod z a b u d o w , uznano, i nie w y s t a r c z a j na to tereny b d c e obecnie w granicach miasta . W miec i e brak jest parcel p rywa tnych na d a l s z r o z b u d o w , a zapas g r u n t w znajduje s i p r z e w a n i e w r k a c h M a gis t ra tu . C h c c o g r a n i c z y s i jedynie do t e r e n w mie jsk ich , trzebaby przeznaczy pod b u d o w , las na p n o c y planu oraz tereny spor towe co u w a a m za niedopuszczalne!

W o b e c wymienionej potrzeby teren w budowlanych na r o z b u d o w , zaprojektowano u y c i e na ten cel teren w mie jsk ich na p o u d n i o w y m - w s c h o -dzie i w zachodniej czc i miasta przed pro jek towanemi p lantami .

N a da l szy r o z w j miasta, przeznaczono w k i e r u n k u na tura lnych tendenc j i r o z w o j o w y c h s s i e d n i e tereny, p a s t w o w e , p o o o n e na po ludniowo-zachodnim k r a c u miasta, poza plantami pro jek towanemi r w n i e na terenie p a s t w o w y m . W o b e c potrzeb zwizanych z rozwojem miasta Magi s t r a t , w z g l d n i e komite t rozbudowy, ma m o n o w y s t p i e n i a o przekazanie t y c h e t e r e n w w m y l us tawy o rozbudowie miast (art. 14). P o n i e w a rozw j miasta o d b y w a s i b d z i e przew a n i e na terenach mie jsk ich i przekazanych miastu, zatem m o l i w e tu jest regulowanie t e samego sposobu zabudowania i przeprowadzenie racjonalnej p o l i t y k i terenowej i mieszkaniowej . Oddawanie parcel dokonywane by powinno w g . planu parcelacyj-nego i rac jonalnych zasad o s i e d l e czych .

U w a a j c u k a d p r o s t o k t n y obecnego miasta za odpowiedn i d la miasta o danym rozmiarze przyj em system ten, j ako zasadniczy i star a e m s i ego u z u p e n i i konsekwentnie p r z e p r o w a d z i . D a w n , g w n o miasta, wydoby to i p o d k r e l o n o w rozbudowie miasta.

W Magi s t r ac i e istnieje d n o uzyskania p r z e d u e n i a l i n j i ko le jowej do

miasta i sy tuowania nowego dworca kolejowego w poludniowo-zachodniej stronie. Nieste ty jednak, w g . informacj i p rzed w y k o n a n i e m planu, koncepcja ta nie b d z i e realna przez jeszcze d u g i e lata. M i m o to jednak w y k o n a e m plan zabudowania w s p o s b u m o l i w i a j c y w razie potrzeby, p rzeprowadzenie tyche r o b t . T r a s k o l e i m o n a b y przeprow a d z i do miasta w s p o s b wskazany w a l ternatywie N r . 1 opracowanej jedn o c z e n i e . M i a n o w i c i e w planie zabudowania w z d u ewentualnej t rasy, zaprojektowano pas z ie leni t. z w . planty, k t r e m i w razie potrzeby m o n a bdzie d o p r o w a d z i kole j i u s y t u o w a dworzec bez a d n y c h t r u d n o c i i zasadniczych zmian p lanu zabudowania . D l a k o m u n i k a c j i autobusowej, przewidz iano osobny plac postojowy z gar a e m m i d z y a l . 3 M a j a i u l . P ro b o s z c z o w s k . W razie z a o e n i a nowego d w o r c a kole jowego zaprojektowano przeniesienie d w o r c a autobusowego na p r z e c i w l e g s t r o n p lacu kolejowego.

P r z e z p r z e d u e n i e i rozszerzenie u l . N o w y w i a t do u l . G w c z e w s k i e j uzyskano now, g w n a r t e r j komun i k a c y j n i nowe p o c z e n i e z obecn y m dworcem. U l i c a ta tworzy odcien ie u l . Radomsk ie j d la ruchu od strony zachodniej , zaprojektowana z a arterja w p r z e d u e n i u u l . Puste j tworzy odc i en i e od s t rony wschodnie j . O d mostu nad Z a g o d o n k w przed u e n i u u l . N o w y w i a t , zaprojektowano brzegiem rzek i p i e r w s z o k r n, p r z e c h o d z c obok cmentarza ydowskiego, cmentarza rz . -katol . , m i dzy p lacami spor towemi do u l . W a r szawsk ie j , ewent. i dalej na p n o c do p o c z e n i a z d r o g do P i o t r k o w i c . W razie potrzeby o k r n t m o n a przep r o w a d z a ca k o m u n i k a c j z zupe -nem o m i n i c i e m r d m i e c i a .

D l a komun ikac j i lokalnej poprawiono i u z u p e n i o n o p r o s t o k t n y sys tem ul ic miasta. U p o r z d k o w a n o rynek przed p a a c e m i zaprojektowano nowe potrzebne place w p o s z c z e g l n y c h dzie lnicach miasta.

W g w n e j osi p a a c u , na nowych terenach po p r z e c i w l e g e j poludniow o-zachodniej s tronie miasta, zaprojekto-

pujn zonuaoujania (5ZKICJ

i r n a q i $ t r a t

?-poc Tt. a

* - $ v * L * p g m i J S k t

\\(I,JI"\YI>I>ZTY 7 - o c h r o n k a 8*urzc;d i n S t M t . u - H c h . fi7. ,^tw 1 r*v~v.C

j a - k o L o n j o m i e ^ 7 w a n i o L u a \ ' '

? i d o m L u d o u j M - t a t r . I - < i . . .

Z E T - 5,trefc7ofazujarte^ p gBgjffl i$tn. budynki pobt

'6J ingqnj fJ ' _ terenu niebudouA. opoaj

wano plac z r o z s z e r z a j c e m i s i alej ami , celem uzyskan ia rozrzedenia w centrum miasta, oraz celem doprowadzenia powie t rza i z ie lonoc i k l i n e m na jb l i e j r o d k a miasta. W razie u-mieszczenia nowego d w o r c a kole jowego na plantach w g . a l te rna tywy N r . I. aleja ta z placem u a t w i a b d z i e dos t p do dworca oraz r o z d z i e l a b d z i e k o m u n i k a c j od d w o r c a we w s z y s t k i e s trony miasta.

P ro j ek t planu zabudowania przy j muje, j ako z a s a d t y l k o dwustronne, Unijne zabudowanie b l o k w . Do tyczy to specjalnie zabudowania w centrum miasta, gdzie p rzewidz iano strefy o zabudowaniu zwar t em II. p. i I. p., oraz o zabudowaniu g rupowem 1 p i t r o -wem. Zabudowan ia maja by bez oficyn a w e w n t r z n e p o d w r z a w i n n y s i czy w c a o o t w a r t z wszych stron b l o k w , specjalnie od str . pnocno-wschodniej i p o u d n i o w o - zachodniej, c z y l i od s t ron i s tn i e j cych las w . S p o s b ten wskazany na planie, daje n a l e y t y d o s t p w i a t a i powiet rza do w n t r z a b l o k w , oraz zabezpiecza p o t r z e b n w e n t y l a c j na wypa dek wojen gazowych .

Poza strefami zawar temi m i d z y pa a c e m a plantami , oraz midzy ul . M a c i e j o w s k i , przedueniem u l . Pustej dopuszczono zabudowanie drewniane.

Z e w z g l d u na w ia t ry od strony po-ludniowo-zachodniej , sytuowano tereny przemysowe na p o u d n i o w o - w s c h o d nim oraz p n o c n y m k r a c u miasta . W ten sposb, ewentualne s z k o d l i w e w \ ziewy tych dzie ln ic p r z e m y s o w y c h nie bd zwiewane na miasto. D z i e l n i c p r z e m y s o w na p o l u d n i o w y m -wschodzie , sy tuowano nad r z e k w ten sposb, by w razie p r z e d u e n i a l in j i ko le jowej do miasta, moga o t r z y m a bocznice p r z e m y s o w e .

P l anem wyznaczono s z c z e g o w o place pod 25 b u d y n k w u y t e c z n o c i publ icznej .

S tosownie do u p r a w n i e , ,P rawa budowlanego" w y c z y e m planem tereny niezdatne do zabudowania z prze

znaczeniem na k i lub gospodars twa rolne. Idej p lanu by o , o t o c z y miasto w pewnej w i e l k o c i p i e r c i e n i e m zieleni i w p r o w a d z i z ie le od tego p i e r c i e n i a k l i n a m i do r o d k a miasta. P i e r c i e ten t w o r z : I s t n i e j c y na p n o c y las mie j sk i , n a s t p n i e tereny przeznaczone planem na sporty, cmentarz rz-kat . p o c z o n y zapro jektowane-mi p lan tami i z ie leni cmentarza ydowskiego na p o u d n i u , z ie le nad stok a m i Z a g o d o n k i do mostu, n a s t p n i e rzeka z z ie leni t e r e n w niebudowla-nych a do p o c z e n i a z pa rk iem pa a cowym. O d p n o c y z ie le t w o r z pola orne i W i s a , z n a j d u j c a s i poza o b r bem planu.

G w n e place sportowe ze stadjo-nem, p lacami g imnastycznemi , kor ta mi tennisowemi i i . zaprojektowano w p n o c n o - z a c h o d n i e j stronie miasta, na z d r o w y c h gruntach mie jsk ich . T a m te przy s t rze lnicy zarezerwowano tereny do dyspozycji U r z d u Zast . W y c h . F izycznego i przysposobienia wojskowego.

D l a p o u d n i o w e j dz ie ln icy miasta przydzie lono r w n i e d w a mniejsze boiska sportowe. N a d r z e k zaprojektowano o t w a r t p y w a l n i w r a z z pla d o s t p n schodami na s toku a p r o w a d z c e m i od a z i enek .

O i l e ln w ssiednich gminach w z d u granic miasta p o w s t a w a y b u d w le, ko-lonje, lub f ab ryk i w dowolny s p o s b . p r z e k r e l i o b y to w s z e l k i e zamierzenia strefowe planu zabudowania . W m y l o b o w i z u j c y c h ustaw, miasto winno sprawy te p i l n o w a i r e g u l o w a w ,,sferze i n t e r e s w miasta" .

P r zedewszys tk i em n a l e y przec iwd z i a a , by p rzy granicach planu nie p o w s t a w a y zabudowania o w iks / . em zaludnieniu w s s i e d n i c h gminach. W w c z a s bowiem czn ie z miastem p o w s t a o b y zbyt w i e l k i e skupienie . B y temu p r z e c i w d z i a a , p r o p o n u j ustali u s t awowo pas rezerwatu i p l ornych o i le m o n o c i na jszerszyprzynajmniej z a 2 k i m . s z e r o k o c i . W pasie tym dopuszczalne by yby jedynie zabudowania , potrzebne do gospodark i

4

rolnej , bez p rawa parcelacj i . W ten s p o s b miasto b y o b y oddzielone od n a s t p n y c h s k u p i e racjonalnym pasem zie leni .

W o b e c n i e w y s t a r c z a j c y c h prywatnych parcel budowlanych w mie c i e , przeznaczono cz t e r e n w mie jsk ich na cele mieszkaniowe i p r z e m y s o w e . r o d k i f inansowe uzyskane z parcela-cj tych t e r e n w i r o z s p r z e d a y skasowanych chaotycznych z a u k w , mog w znacznej czc i p o k r y r e a l i z a c j zaprojektowanego planu zabudowania .

O m w i o n y szk ic o g l n e g o planu zabudowania zawiera nie t y l k o w y m a gane u s t a w arterje komunikacyjne , ale i mieszkaniowe ul ice, p rzeds tawia t e nie t y l k o inje regulacyjne, ale t e i Hnje zabudowania , o g r d k i i i . P l a n ten daje zatem m o n o M a g i s t r a t o w i i w a d z o m wszechstronnego k ry ty cz nego rozpatrzenia z a m i e r z e regulacyjnych. N a podstawie przedstawionego s z k i c u i w y n i k u w s p l n y c h k r y tycznych r o z w a a zostanie opracowany ostateczny og lny p lan zabudowania . ,

Tadeusz M i c h e j d a

Jednorodzinne domy w konstrukcji stalowo-szkieletowej

N o w e k i e r u n k i budownic twa stalo-wo-szkie lc towego, k t r y m p o w i c o n o j u szereg a r t y k u w w prasie fachowej jak to z dotychczasowego stanu b a d a i d o w i a d c z e p rak tycznych w tej dziedzinie w y n i k a , z d o b y y j u sobie c a k o w i c i e p rawo obywate l s twa jee l i chodzi o budownic two wie lk i e .

Jednak kwest ja s tosowania tego systemu budowy t a k e w budownic twie malem, t. j . p rzy budowie m a y c h dom w jednorodzinnych budz i jeszcze c igle szereg z a s t r z e e i w t p l i w o c i , w p ierwszej l i n j i w r d o s b , k t r e z temi p rob lemami nie mia y m o n o c i b l ie j s i z e t k n . P o n i e w a jednak budownictwo maych domw jedno czy dwurodz innych odgrywa w ca ok s z t a c i e zagadnienia budowlanego conajmniej taksamo w a n ro l , j ak budownictwo domw blokowych wielo-mieszkaniowych, przeto Syndyka t P o l sk ich H u t e l a z n y c h , o p i e r a j c s i w t y m k i e runku na bogatych d o w i a d c z e niach A n g l j i , Niemiec , F r anc j i , Be lg j i , Szwa jca r j i i C z e c h o s o w a c j i , p o s t p i s u s z n i e , e i to zagadnienie polec i a rchi tektom i kons t ruk to rom p o l s k i m p r z e s t u d j o w a i o p r a c o w a odpowiednie projekty typowe i zestawienie dok a d n y c h k o s z t o r y s w , celem przeko

nania s i , o i le s tosowanie szkie le tu r w n i e w naszych warunkach przy domach maych par te rowych w z g l . j e d n o p i t r o w y c h jest technicznie s u s z ne i ekonomicznie uzasadnione. ( T a cz pracy p r z y p a d a podpisanemu w udziale , w y e j wspomniane domy b lokowe o p r a c o w a p. arch. S. S y r k u s , k o n s t r u k c j w obu w y p a d k a c h proj e k t o w a p. prof. S. Hempe l ) . Jako zadanie postawiono zaprojekto

wanie : a. domu jednorodzinnego w o l n o s t o j

cego w d w u war jantach ( w i k s z y i mniejszy) , oraz

b. domu jednorodzinnego szeregowego t a k e w d w u warjantach.

D o m y te, k t r y c h projekty tu reprodukujemy, maj j e d n a k o w z a s a d r o z w i z a n i a r z u t w , a rn i s i jedynie w i e l k o c i ubikacyj i i loci poko i syp ia lnych ( e k ) . Poza tem pewne rn i ce w u k a d z i e wza jemnym pom i e s z c z e z a c h o d z z natury rzeczy p o m i d z y domami w o l n o s t o j c y m i , a szeregowymi . Z r e s z t mieszkania podobne. W parterze z przeds ionka wej c ie do s ieni , dalej do kuchn i , s p i a r k i i W . C . z u m y w a l n i . Obok kuchn i za k o t a r p o k j s u b y . Z k u c h n i w cianie kredensowej ok ienko do podawania

5

IIO/O W O L N O r / T O I . C V O P O K O l . M I I . T T I J i

4 M < WOI.SO/TOUIY O 4'" PO K o i .M II. T V l> A i

rys. 605. i : I O O

/-//s. 6C6.

10 M | E D H * > Z I M H C * * * 1

rrr A t.

OO/OMBCM ; * J O* % tor (0JP*MC/*Cr7Kr* > t* - i %

I 1 ? . ! JTT, uuon

/ T T K 4 I U t i l M

r i Z C E I * ! . . . .

pot raw do pokoju mieszkalnego bezp o r e d n i o na s t , k t r y s toi pod okienk i e m (w domach w o l n o s t o j c y c h w o-sobnej w n c e ) . S i e p o c z o n a jest z pokojem m i e s z k a l n y m sze rok im otworem (zasuwanym w razie potrzeby ty lko k o t a r ) . Z s ieni w e j c i e do gabinetu przez d r z w i (wzg l . k o t a r ) . P o o d s u n i c i u ko ta r w s z y s t k i e t r zy ubikacje ( s i e , mieszkalny , gabinet) sta

nowi w razie potrzeby jedno d u e w n t r z e mieszkalne . T a k e c iank i d z i a o w e nie p r z e n o s z c e dz i k i kons t rukc j i szkie le towej a d n y c h ci a r w m o n a u s t a w i za l en i e o d ycze wzgl. potrzeby m i e s z k a c w dowolnie ( m o n a s t o s o w a c i any z d y k t y ) . Z pokoju mieszkalnego w e j c i e na taras ( o s z k l o n w e r a n d ) i po trzech stopniach do ogrodu. W p r o s t

7

T T f AU ( i r i l f K i |f

EL

[ILU,, oni DD n m nn

LU

X L

LD OH

mu D

T K F i ] . II " m u | , a

M I O r j t l II m u .

T f m . i '* JlMMfl i , .

rys. tf/ft

rys. 611

Tl'l> I IZ . 1

IKIIOtl 10

o nnnn

,8

nr'mi"

rys. 612.

E L

a ii

1 1 1 1 TTTT1

I>

z pokoju mieszkalnego (sieni) p rowad z wygodne schody na I-sze p i t r o . T a k i e z a o e n i e s c h o d w jest n ie ty lko o s z c z d n e , ale daje t a k e bardzo praktyczne i korzys tne r o z w i z a n i e komun ikac j i , a pod w z g l d e m archi tekton icznym s tanowi dodatni mo tyw dekoracyjny. W sionce I-go p i t r a szereg sza ' i s c h o w k w , oraz oddzielne wejc ie do 2 lub 3 p o k o i syp ia lnych , poko ju g o c i n n e g o , a z i e n k i i p ra ln i , k t ra jest zarazem u b i k a c j do suszenia bie l izny, a w razie potrzeby m o e stan o w i p o k j zapasowy. Poddasza niema dach p a s k i (kons t rukcje : ceg a na d w i g a r a c h , chudy beton ze spadk i em i dwie w a r s t w y klejonej papy) . S p a d k i do c i e k w k o l o k o m i n w . N a tarasach o p r c z papy w a r s t w a t u s t e g o betonu drobno-ziarnistego z mocn s i a t k d r u c i a n w r o d k u . W p i w n i c y centralne ogrzewania , k o k s i zapasy.

W y p o s a e n i e budynku staranne, u r z d z e n i a sani tarne: umywaln ie w az ienkach i w parterze p rzy W . C , wanna (bidet) zmywak , 2 z l ewy ^ kocio do p ra ln i , centralne ogrzewanie, w pokojach mieszka lnych parkiet , w ubikacjach gospodarczych k s y l o l i t . S topnie : z e w n t r z n e terazzowe, wew n t r z n e betonowe z o k a d z i n d b o w .

O k n a dostosowane do c ienkich c ian : p o d w j n e , lecz w jednej ramie ; (druga szyba w cienkiej ramie e l a z n e j , otwieranej jedynie do czyszczenia) .

D r z w i g a d k i e wyk le j anc obustronnie dyk t , malowane lak ie rem. Sza fy wbudowane w c i any .

P o d a na ley , e p o w y s z y r o z k a d ubikacYJ jest jednym z wie lu mol i w y c h (przy tymsamym u k a d z i e szkieletu) innych r o z w i z a ; szkielet elazny daje wanie w tym wzgldzie bardzo du swobod, p o z w a l a j c r w nie na a t w e cwcn t l . dokonywanie p n i e j s z y c h zmian w przebudowie, co niezaprzeczalnie s tanowi jego w i e l k z a l e t .

A b y przez zastosowanie szkie le tu e l a z n e g o kosz t budowy 1 m2 uytecznej powie rzchn i nie t y l k o s i nie p o d w y s z y , lecz p rzec iwnie obn iy , n a l e a o domy p r o j e k t o w a ze szcze

g ln og l dnoc i i s t a r a n n o c i , abj' c i a r , a zatem kosz t szk ie le tu e l azne go by m o l i w i e m a y z jednej strony, z drugiej z a , aby kosz t szkie le tu e l a z n e g o z r w n o w a y o s z c z d n o c i a m i uzyskanemi d z i k i odpowiedniemu r o z w i z a n i u ca oc i kons t rukcyjne j budynku .

W t y m celu n a l e a o do k o n s t r u k c j i c i an z e w n t r z n y c h i d z i a o w y c h , oraz s t r o p w , p r z e w i d z i e m a t e r j a y , k t r e -by w y k a z y w a y n a s t p u j c e w a c i w o c i : 1. l e k k o (by nie obc i a y zbyt

nio szkie le tu) , 2. m a e p rzewodn ic two c iep a ( c i a n y

z e w n t r z n e ) i g o s u ( c i any wew n t r z n e ) ,

3. a t w o i s z y b k o w w y k o n a n i u , 4. t a n i o .

N i e m a p rzy tem r o l o d g r y w a w z g l d na to, i le p rzy s tosowaniu tych m a t e r j a w z u y w a s i zaprawy, a z ni wody , co z u w a g i na szybko wyschnicia budynku i mono jak najwczeniejszego oddania go do uytku, jest bardzo wane.

Biorc pod u w a g p o w y s z e postulaty, oraz w a r u n k i naszego r y n k u budowlanego p r z y j t o , e p rzy systemie s ta lowo-szk ie le towym zaleca s i s t o s o w a n a s t p u j c e m a t e r j a y :

1. do cian zewntrznych: a. ceg p u s t a k o w o d u y c h otwo

rach, a c ienkich c i a n k a c h , na grub o 25 cm.

b. betony l ekk ie , j ak : cc lo l i t i gazo-beton na g r u b o 20 cm.

C. k o m b i n a c j ceg y pustej (cc lo l i tu , gazobetonu) ocieplonej od wew n t r z w a r s t w p y t : k o r k o w y c h , he rak l i t owych , so lomi towych , na ogln g r u b o 20 cm. i t. p. 2. do cian dziaowych podobnie:

a. ceg y puste 7 cm. b. betony l ekk ie , c. p y t y he rak l i towe i so lomi towc

(5 cm.). 3. do stropw:

a. ceg y puste p o m i d z y d w i g a r a m i e l a z n e m i szkie le tu (strop Kle i -na") ,

b. p y t y zbrojone z b e t o n w l e k k i c h . W y b r tych m a t e r j a w za l ey ogl-

10

nie od mie jscowych w a r u n k w ryn k o w y c h . N a l s k u n. p. ceg a pusta jest t a s z a od b e t o n w l e k k i c h ; odwrotn ie z a w m i e j s c o w o c i a c h , gdzie ceg a jest droga, m o g s i lepiej k a l k u l o w a betony l ekk ie .

W k a d y m razie przez stosowanie tych m a t e r j a w obc ien ie szkie le tu jest nieznaczne. W zestawieniu ze c ian ceg l an 41 cm. g r u b o c i , k t r e j 1 m2 w r a z z o b u s t r o n n w y p r a w w a y 695700 kg . , 1 m.2 c i a n y w y konanej np. z cegie pus takowych 10 cm. gr. -(- 5 cm. solomitu przykle jonego z a p r a w c e m e n t o w , z o b u s t r o n n w y p r a w , c z y l i o g r u b o c i 1920 cm. w a y 165 do 170 kg . , p rzyczem izolacja cieplna ma t s a m w a r t o co mur z ceg y o g r u b o c i 65 cm., a zatem jest p r z e s z o p t o r a razy lepsza, n i w c i a n i e ceglanej o normalnej gruboc i (41 cm.) .

S tosowanie w i c t ak ich i tym podobnych c ian p o z w o l i o na daleko idc o s z c z d n o e l aza . Pozatem przy o b m y l a n i u samej k o n s t r u k c j i e l a z n e j starano s i o to, by s t o s o w a kons t rukcje da j ce najlepsze wykorzys t an i e p r o i i l w (jak be lk i c ig le i konsolowe) tak, e w k o c u o s i gn i to rezul ta t t ak i , e na 1 m3 budowy przyp a d o 8 -10 kg. elaza ( z a l en i e od typu) . W tej i loc i e l aza mieszcz s i j u be lk i s t ropowe (w o d s t p a c h co 1,25 m) i podc ig i , k t r e p rzy normalnej budowie r w n i e t rzeba w y k o n a ; p o n i e w a s t a n o w i one o k o o 2/3 o g l n e j i loc i e l aza , w i c t y l k o 1/3 cz ( p r z y p a d a j c na s u p y ) trzeba u w a a za n a d w y k k o s z t w , k t r na l ey z r w n o w a y o s z c z d n o c i a m i na c z e m innem. T a 1/3 c z t. j . przec i tn i e 3 kg . na 1 m3 s tanowi o k o o 5 % og lnych k o s z t w budowy. N a d w y k t z a o s z c z d z a s i przez lepsze wykorzystanie zabudowanej powierzchni.

J e e l i bowiem z w a y m y , e przy c ienkich c i a n a c h ( w y e j opisanych) jakie przewidziano d la konstrukcyj szk ie le towych , na c i any odpada zaledwie 1214% zabudowanej powie rzchn i i p o r w n a m y to z powierzchni uy t eczn m u r w w domach z cegy ,

k t r a w y n o s i od 1820% powie rzchn i zabudowanej , to w i d z i m y , e o s z c z d n o powie rzchn i p rzy systemie stalo-wo- szk i e l c towym w y n o s i r e d n i o 6%, c z y l i , e w ten s p o s b n a d w y k a koszt w spowodowana zastosowaniem kons t rukc j i szkie le towej r w n o w a y s i , d a j c nawet o s z c z d n o 1%. Poniew a kosz t tych c i an r w n a s i w p r z y b l i e n i u k o s z t o w i c i an z ceg y -l iczc na 1 m.2, a pozatem przy systemie szk ie l e towym uzyskuje s i pewne (nieznaczne) o s z c z d n o c i na fundamentach, oraz szybszem w y k o c z e n i u budowy i oddaniu jej do u y t k u a przez to wczeniej wycofuje si kapita uwiziony w budowie i zyskuje w ten s p o s b na procentach, przeto ogln o s z c z d n o ocen i a n a l e y przy domach m a y c h na 2 3 % o g l n y c h kos z t w budowy. O s z c z d n o ta w poc z t k a c h i przy n iewie lk ie j i loc i w y k o n y w a n y c h indywidua ln i e d o m w moe s i z m n i e j s z y , natomiast , gdyby domy typowe produkowano masowo i seryjnie w w c z a s o s z c z d n o ta m o e b y znacznie w i k s z a .

P o w y s z e r o z w a a n i a o d n o n i e o-s z c z d n o c i , j ak ie da s i o s i gn przy systemie szk ie l e towym, p o t w i e r d z i y s i w przetargach rozpisanych na podstawie n a j d o k a d n i e j opracowanych k o s z t o r y s w , oraz w praktyce przy budowie domu p. mec. K . w K a t o w i cach, k t r y wykonano w opisany w y e j s p o s b .

W kocu na zasadnicze pytania: J a k i e na l ey w y c i g n w n i o s k i ze

s tudjw 7 p rzeprowadzonych p rzy oprac o w y w a n i u omawianych p r o j e k t w oraz z dotychczasowych p rak tycznych w y n i k w ?

C z y stosowanie s z k i e l e t w e l a z n y c h w domach m a y c h , jednorodzinnych (czy t e dwurodz innych) jest korzys t ne i w a c i w e ? 1 czy s i o p a c i ? "

Odpowiemy:

P r z y budowie jednego, czy nawet k i l k u takich d o m k w , p o m i j a j c inne w y e j wspomniane dodatnie strony budownic twa szkie le towego, znaczniejszych o s z c z d n o c i w7 kosztach uzysk a nie m o n a . P o c h a n i a n e one s

1 1

przez obznajamianie p r a c o w n i k w z nowemi sposobami budowy, tak e w rezultacie os iga s i w t a k i m w y p a d k u te same kosz ta , co w z w y k e j budowie .

W t e d y natomiast, gdy bd budowane cale osiedla seryjnie w e d u g ustalonych t y p w ze znormal i zowanych elem e n t w p o s z c z e g l n y c h czc i budowy lub domy takie bd m o g y by przez o d p o w i e d n i f i rm dostarczone i montowane w k r t k i m czasie i po ustalonej cenie, w w c z a s zalety zastosowania konstrukcji stalowo-szkieletowej bd mogy nawet w muem budownictwie wystpi w caej peni, da j c znaczne k o r z y c i i o s z c z d n o c i . S z c z e g l n i e z a na podkopanych terenach g r n i czych, czy t e w o g l e na terenach niepewnych (nawet gdyby kosz ta samej budowy przy szkie lecie s t a l o w y m nie by y mniejsze) fakt znakomitego u-sz tywnienia budynku przez szkie le t i uodpornienia go p rzec iwko w s t r z s o m g r n i c z y m i innym ruchom p o d o a , s tanowi n i e z a p r z e c z o n w a r t o , k t r a mus i odb i s i korzys tn ie na kosz tach konse rwac j i budynku .

P o d koniec chcemy z w r c i u w a g na n a s t p u j c e zagadnienia : Czy jest koniecznem i wskazanem obcia przy maych domach supy szkieletu ciarem cian zewntrznych?

W e m y pod u w a g t o k o l i c z n o , e c i a n y z e w n t r z n e m u s z ze w z g l d w termicznych m i e d o z n a c z n

g r u b o i maj p rzy w i k s z o c i wchodzcych w r a c h u b m a t e r j a w w y t r z y m a o na tyle du , e mo g niet y l k o n i e s i same, ale (przy zastosowaniu mocniejszej ceg y pustakowej lub mocniejszych odmian b e t o n w lekk ich) mog nawet u n i e c i a r s t r o p w d w u , a nawet trzech kondyg-nacyj . W w c z a s s u p y z e w n t r z n e miayby za zadanie jedynie przeniesienie c i a r u s t r o p w , albo t e (przy mocniejszych c i a n a c h z e w n t r z n y c h ) odpadyby zupenie, pozostayby zatem jedynie supy wewntrzne. W ten spos b s z t y w n o budynku niewieleby u c i e r p i a a , a z o s t a y b y zachowane inne k o r z y c i kons t rukcy j szkie le towej w p i e r w s z y m r z d z i e oszczdno miejsca i wiksza swoboda rozwizania w n t r z a , k t r y c h to k o r z y c i gruba w e w n t r z n a c i a n a d w i g a j c a z ceg y nie daje.

P r z y t ak iem z a o e n i u o d p a d a b y t a k e k o n i e c z n o zmniejszenia ci a r u c i an z e w n t r z n y c h przez stosowanie r n y c h m a t e r j a w t. z w . zas t p c z y c h (jak herakl i t , solomit i tp.), k t r e mimo bezspornych zalet s jednak jeszcze m a o w y p r b o w a n e i n ic daj wszechstronnej p e w n o c i pod k a d y m w z g l d e m . S t o s o w a o b y s i je w w c z a s w y c z n i e do izo lac j i c iepl nej s t r o p w , d a c h w oraz c i an dzia o w y c h , k t r e to zadanie spe n ia j dobrze.

P . M. L u b i s k i

Mebel metalowy w mieszkaniu

G d y na jes ieni 1925 roku M a r c e l Breuer, p o d w c z a s jeszcze student Bauhausu p o k a z a mi s w j p ie rwszy fotel skons t ruowany z r u r k i s ta lowej , p rzyznam s i szczerze, e s i a d a e m na n im nader o s t r o n i e i z w i e l k obaw . Z d a w a o m i s i , e r u r k a nie w y t rzyma c i a ru i e w o g l e niepodob i e s t w e m , jest siedzenie na podob-

Brak nam ju pienidzy na gromadzenie dziel sztuki,dzi chcemy si poprostu umy!"

Le Corbusier

nym instrumencie. Obawy by} ' n i e s u szne. Fotel o k a z a s i a nadto w y t r z y m a y , a pewna ledwo wyczuwalna e l a s t y c z n o z a r w n o szkie le tu jak i s iedzenia z oparc iami z p t n a czyn i y go n i ezwyk le w y g o d n y m .

D o p r z e s u n i c i a fotela na inne miejsce w y s t a r c z y l e k k i ruch r k i .

Z owego to czasu m n i e j w i e e j du

l i

rys. 619 rys. 620.

tuje s i powstanie zagadnienia mebla metalowego we w s p l c z e s n e m w n t rzu mieszka lncm, problemu, k t r y dz i s t a s i j u c z e m oczywis t cm. Dawnie j , gdy mowa by a o s p r z t a c h meta lowych na m y l p r z y c h o d z i y a l bo sale operacyjne lub pracownie dentystyczne, albo (o zgrozo!) e l a z n e k a .

K t o z a p o m n i a j u jak w y g l d a y te cuda niechaj obejrzy p i e rwszy lepszy przedwojenny ka ta log mebl i . D i a w s p l nej uciechy p o d a j tu p a r t y p w p i k n y c h , bogato zdobionych e k z perskiego (sic!) m o s i d z u , z k o r o n nad baldachimem lub p i k o w a n y m , jed w a b n y m oparc iem", , ^ w y k o n y w a n y c h przez s y n n f i rm l o n d y s k .

I do c h w i l i obecnej 90b naszego s p o e c z e s t w a gdy u s y s z y o metalow y m meblu, wierza jc ie m i , ma na myli albo szpitale, albo meble monst rual ne w rodzaju o w y c h h a n d s o m e , brass pers ian beds".

B r e u e r o w s k i fotel s t a s i zacz t k i e m nowej ka r ty w dziejach w n t r z a r -s twa, ka r ty nowoczesnego mebla stalowego.

Bauhaus w Dessau r o z p o c z prod u k c j p i e rwszych k r z e s e , fote l i i sto w meta lowych . M e b l e o k a z a y s i praktycznie jsze w u y c i u n i dotychczasowe drewniane. E las tyczna k o m binacja szk ie le tu ru rkowego z n a p i t y m gur tem z a p e w n i a z u p e n wygo-d .

13

522 L E CORBUSIER

14

rys. 623. L E CORBUSIER

n/s. 625 H. BREUER

L. MIES VAN DER ROHE

ryt. 624. LE CORBUSIER

M e b l e metalowe s t a y s i r w n i e w y godne jak w y c i e l a n e s p r z t y drewniane, z n i e s p o t y k a n d o t d l e k k o c i t an ioc i i czys toc i .

D o k a d n e studja nad w y g o d n pozycj i oparciem da y rezultat przew y s z a j c y nawet angielskie easy-chairs, z d a w a o b y s i b d c e szczytem wygody .

Fo rma mebla metalowego jest tak celowa,prosta i nadewszys tko nie zabiera j ca wcale przes t rzeni , k t r e j nam cigle brak, e staje s i d la nas nie-t y l k o z r o z u m i a , ale bodaj, e najodp o w i e d n i e j s z do nowoczesnego mieszkania .

T a k jak dla pretensjonalnej, w y pchanej post iche 'ami f ryzury i n iewygodnego gorsetu p a s o w a y ozdobne n k i i r z e b i o n e oparcia , tak nowoczesna, wyspor towana , o c h o p i c e m uczesaniu kobieta swobodniej s i poczuje i lepiej wypoczn ie na s t a l owym szkielecie n i na c i k i m d rewnianym fotelu.

P n i e j p r z y s z l i inn i t w r c y . Za l ed wie k i l k a lat u p y n o od powstania pierwszego k r z e s a z p t n a rozcig n i t e g o na s ta lowych ru rkach a ca e rzesze a r c h i t e k t w zacz y projektow a , u l e p s z a i t w o r z y nowe typy.

C i g n i o n a r u r k a s ta lowa staje s i podatnem t w o r z y w e m w r k a c h w i a domego j u z u p e n i e kons t ruk to ra .

W Niemczech pracuje nad w n t r z e m w meta lu arch. M i e s van der Rohe. Z a s a d jego mebla jest ko l i s te w y g i -

15

nanie r u r k i , nie podpartej w tyle krzes a czy fotela, p rzez co otrzymuje s i w i k s z a e 1 a s ty c z n o .

A r c h i t e k c i holenderscy s t w o r z y l i pewien zb l i ony typ mebl i b d to lakierowanych pro j . M a r t Stam'a , k t r y na siedzenia i oparcia p ie rwszy wpro w a d z i pasy gumowe, b d t e mi ych i ce lowych w n t r z arch. Van der Vlugt'a.

Corbus ie r , dotychczas w y p o s a a j cy swoje w n t r z a w meble g i t e , opracowuje z u p e n i e swois ty rodzaj fote l ika z siedzeniem i oparciem w y c i e a n y m . K r z e s o jest bardzo wygodne i j ednym jego b d e m , j ak i innych mebl i Corbus ie r ' a , s obc i t e , a nie w y g i t e u d o u nogi, przez co n i szcz p o d o g lub dywan , a mebel nie daje s i p r z e s u w a .

Idealnie w y g o d n y m jest corbusie-r o w s k i l e ak , k t r e g o p o o e n i e zmienia s i z a t w o c i w z a l e n o c i od tego czy chcemy na n i m s i edz i e czy lee . L e Corbus ie r jest t w r c nowoczesnego k a metalowego, k t r e u l e p s z y M. Breuer . A r c h . Breuer nadal zajmuje s i projek towaniem coraz to nowych , lepszych i a d n i e j s z y c h mebl i w y c z n i e meta lowych. Ostatnie jego w n t r z a s n ie ty lko wygodne i dobre, s przytulne. Dawnie j sza s z t y w n o i ch d u s t p i y c a k o w i c i e , a miody archi tekt p o z o s t a nada l na jwybi tn ie j szym t w r c s t a lowych mebl i .

W p r o w a d z o n o szereg u l e p s z e co do samego m a t e r j a u , nie m w i c nawet o kons t rukc j i . R u r k i s i j u nie

nikluje lecz chromuje co jest znacznie

rys. 267. B E W E

t rwalsze . M a t e r a c y k i oparc iowe ie na szeregu sp i ra lnych s p r y n .

N a siedzenia angie l sk i dekorator F. Bacon u y w a a c i a t e j s k r y c ie lce j .

P o w s t a j c iekawe p o c z e n i a szkiele tu z wypla tan iem lub w y g o d n pod u s z k .

C h wprowadzen ia przez dekorat o r w francuskich zamiast rurek t a m s ta lowych , o k a z a a s i c h y b i o n , ze w z g l d w kons t rukcy jnych i w y t r z y m a o c i o w y c h .

K r a j o w e p r b y w dziedzinie produkowan ia mebl i meta lowych nie da y jeszcze ostatecznych r e z u l t a t w . F a brykacja jest bardzo t rudna, wymagajca nielada d o w i a d c z e n i a a przytem kosz towna . S p r z t meta lowy k a l k u l u je s i tanio dopiero przy masowej produkc j i , jak to ma miejsce na Zachodzie.

U nas j e d y n ze wszechmiar udan p rb , s w y m i e n i c i e skomponowane i wykonane meble s ta lowe do Zameczku P . Prezydenta w W i l e , proj . A . P r o n a s z k i i W . Pad lewsk ie -go.

Jes t to jeszcze jeden z k l a sycznych p r z y k a d w celowego i estetycznego zastosowania mebl i meta lowych do w s p c z e s n e g o w n t r z a mieszkalnego, a p r z e c i e to nas najbardziej interesuje.

Corbus ie r ma r a c j t w i e r d z c , e je l i nie s t a nas na snobistyczne p r z e k s z t a c a n i e mieszkania w an tykwa-rjat, s tarajmy s i by bodaj czyc i , nie t y l k o f izycznie ale i estetycznie.

. 628. A. PRONASZKO 1 W. PADLEWSKI

AUTOMAT EUROPEJSKI" (patrz str. 17) STOLIK Z RUR PROSTOKTNYCH I TABORETY Z PASKIEGO ELAZA RESOROWEGO

Projekt: arch. s. syrkus, wykonanie: J . Neufeld. fabryka mebli e l a z n y c h , Warszawa

H. F. S Z K O

S z k o jest m a t e r j a e m p i k n y m , mat e r j a e m l n i c y m , d a j c y m w r a e n i e czys to c i , z a a m u j c y m promienie w i e tlne, p o z w a l a j c y m s i o d l e w a w najrozmai t szych formach, s z l i f o w a i t raw i chemicznie. O p e r u j c tak w i e l k i e m bogactwem m o l i w o c i , w y t w a r z a n o od w i e k w s z k o do rozmai tych cel w .

Zatrzymamy s i na szk le s t o o w e m , c h a r a k t e r y z u j c m a t e r j a , f o r m zew n t r z n i przeznaczenie.

W s z y s t k o czem s i otaczamy powinno c i l e o d p o w i a d a przeznaczen iu . P o w i n n o z a s p a k a j a nasze potrzeby estetyczne, w inno w y p e n i a swoje zadanie praktyczne .

P i k n a , prosta forma nie przeczy wcale u y t k o w o c i i c e l o w o c i przedmiotu. F o r m a w y p y w a powinna z w a c i w o c i m a t e r j a u .

W k a d e m t w o r z y w i e n a j w a n i e j s z r zecz jest odczucie m a t e r j a u , z k t rego w y t w a r z a s i przedmiot . K a r d y na lnym b d e m jest n iezrozumienie tej p rawdy . G r z e s z p r z e c i w k o niej wszy scy, k t r z y s t a r a j s i n a l a d o w a jeden m a t e r j a przez drugi . N a p r z y k l a d nie n a l e y p r o d u k o w a ze s z k a przedm i o t w , p r z y p o m i n a j c y c h fo rm lub t e c h n i k inny m a t e r j a np. s ta l lub drzewo.

W s t a r o y t n y m Rzymie , gdzie sztuk a s z k l a r s k a s t a l j u bardzo w y s o k o , wyrab iano z o t e s z k o , tworzono przep i k n e s z k i e k a , z a s t p u j c e drogie k a mienie, co m o e by dopuszczalne, g d y s tanowi jeden z k u n s z t w barwien ia s z k a za p o m o c r n y c h krzem i a n w metal i .

S y s z y s i c z s t o zachwyty , e przedmiot szk lany w y g l d a j ak k o r o n k a . T o jest zachwyt nad k o r o n k . S z k o powinno by t y l k o s z k e m , jest bowiem dostatecznie p i k n y m m a t e r j a e m samo w sobie, aby z a d a w a l n i a w la snemi w a r t o c i a m i .

W e n e c k i kunsz t s zk l a r s t wa , p rzy jego w y s o k i c h wa lo rach technicznych, u w a a m y za g w a t nad m a t e r j a e m , a lbowiem wyginanie na jzawi l szych l i -nij z rurek szk lanych i wyrab ian ie k w i a t w ze s z k a jest n i e u y t k o w e m m c z e n i e m m a t e r j a u .

S z k o m o e by najbardziej precyzyjnie zestawione, w y g a d z o n e , s z l i fowane czy wy t rawione , ale powinno poz o s t a w a sob.

N i e w o l n o bowiem, j ak j u w s p o m i n a l i m y , n a g i n a s z k a w b r e w jego istocie, aby p r z y p o m i n a o inny m a t e r j a .

K a d a epoka ma swoje potrzeby i upodobania.

Dz i s i a j potrzeba nam przedmiotu u- y t k o w e g o , k t r y b y c i l e i jedynie w y p e n i a swoje przeznaczenie.

W r a c a j c do s z k a s t o o w e g o , pow inno ono o d p o w i a d a n a s t p u j c y m w a r u n k o m : p o s z c z e g l n e naczynie szklane winno b y proste, n i ewywro t -ne, szlachetne w proporcjach, wygodne do t rzymania , w y s c z a n i a i mycia , bez p las tycznych o z d b , k t r e mo g by a t w o u t r c o n e .

N a dwuch p r z y k a d a c h , k t r e i lus t ru jemy, moemy z a u w a y (rys. 1) s z k o dobre i takie, j ak ie b y nie powinno (rys. 2).

P r z y k a d p i e rwszy przeds tawia naczynia , k t r e w z u p e n o c i odpowiadaj przeznaczeniu i w y m a g a n i o m estetycznym. N i e s to p rzedmioty z b y t k u , t y l k o rzeczy codziennego u y t k u , mo l i w e do nabycia w k a d y m sklepie po bardzo n i sk ie j eenie;

629.

Do niedawna p r z e c i t n y nabywca nie m g s i z d o b y na s z k o w z g l d n i e estetyczne, g d y w s z y s t k o , co m o g o s i p o d o b a , by o za drogie.

Obecnie produkuje s i s z k o tanie, k t r e w z u p e n o c i zaspakaja nasze potrzeby w tej dz iedzinie .

P a t r z c na k a d y z tych przedmiot w , odczuwamy pewne zadowolenie , g d y przez s w o j g a d k o , szlachetn o formy, n i e w y w r o t n o i prostot odpowiada c a k o w i c i e swemu przeznaczeniu.

Natomiast przedmioty na r y s u n k u drug im i l u s t ru j rzeczy, k t r e m u s z by wyrugowane z naszego otoczenia.

J u b o w i e m na p i e rwszy rzut oka odnosimy nieprzyjemne w r a e n i e . S k a da s i na to m n s t w o w a d p o s z c z e g l nych p r z e d m i o t w , np. niepotrzebnie w y t a c z a n e ornamenty na k i e l i s zkach , k t r e n ie ty lko nie p o d n o s z w a r t o c i estetycznej przedmiotu , ale zac i e r a j p r z e z r o c z y s t o i g a d k o s z k a , u t rudn ia j mycie i wycie ran ie przedmiotu. Inny k ie l i s zek z tej grupy r a z i brak i e m proporcyj , zbyt p y t k i e m naczynk i e m na czubku w y s o k i e j n k i , niepotrzebnie ozdobionej grubemi o b r c z k a m i . K l o s z z i l u s t r ac j i drugiej jest r a c y m p r z y k a d e m w s z y s t k i c h w a d o k t r y c h w s p o m i n a l i m y w y e j . Noga tego k lo sza p rzypomina przedmiot z metalu, a forma k lo sza i p r z e a d o w a

nie ornamentem jest zaprzeczeniem po- rys. 630

czucia estetycznego. W s z y s t k i e przedmioty z drugiej i l u

s t rac j i im i tu j niepotrzebnie k r y s z t a y , k t r e , nawet w swej najszlachetniejszej postaci , s obecnie usuwane na d rug i p lan przez r w n i e drogie s z k a o p i k n y c h , pros tych formach i zabarwien iach .

J a k w i d z i m y nawet w dziedzinie z b y t k u jest d n o do prostoty; tem-bardziej w sferze u y t k o w o c i mus i n a s t p i z u p e n y zwro t k u najprostszej i bardziej celowej p rodukc j i .

D y m y do tego szybko i w i a d o mie. H. F.

J- T.

Nie wszystko kaktus . . .

Razem z kak tusami , k t r e s t a y s i niemal p o w s z e c h n ozdob m i e s z k a , na oknach i w w i t r y n a c h s k l e p w poj a w i s i ca y szereg innych t u s t o s z y . N ie k a d a bowiem r o l i n a o k s z t a c i e dz iwacznym, gdzie nie m o n a o d r n i l i c i i odyg i jest kak tusem nie t y l k o kak tusy p o t r a f i y p r z y s t o s o w a s w p o s t a do t rudnych w a r u n k w bytowania w pus tynnych i g o r c y c h oko

l icach . N a z w t u s t o s z c obejmujemy wszys tk i e r o l i n y o l i c i ach zgrubiaych , n ieraz z redukowanych , o p d a c h p rzys tosowanych do gromadzenia w o dy, o s k r c e pokryte j w a r s t w w o s k u . T m d r o c i natura o b d a r z y a n ie ty l ko kak tusy przeds tawic ie l i rodz iny kak tusowa tych , nie t y l k o one w y t w o r z y y te k s z t a t y celowe, a p o c i g a j c e nasze oczy, te ba rwy i ko lce k t r e zdobi nasze mieszkania . K a k t u s y to naj-

bardziej typowe t u s t o s z e , co nie znaczy, e k a d e n w y b i t n y t u s t o s z na ley do kak tusowa tych . Spo tykamy je bow i e m i w r d z o o n y c h , t o j e c i o w a -tych, g ruboszowatych i w i e l u innych. K t o b y o d g a d , e p i k n a ponsowa gwiazda B o e g o Narodzen ia Poinse t ia pu lcher r ima jest b l i sk k r e w n E u p h o r b i i opatrzonej k o l c a m i i naszego skromnego w i l c z o m l e c z a ? N i e trzeba z r e s z t na poszuk iwanie t l u s t o s z w j e c h a na r w n i k , czy nie s n iemi rozchodn ik i (Sedum) r o s n c e na naszych p iaszczys tych ugorach albo ro j n i k i (Sempervivum), k t r e jeszcze K a r o l W i e l k i k a z a s a d z i na dachach d o m w , eby b r o n i y od p ioruna? U nas przys tosowane s one do specjalnych s tanowisk suchych i bardzo s o n e c z n y c h , gdzie z iemia nie zat rzymuje w i l g o c i , w i c r o l i n a mus i j grom a d z i w s w y c h p d a c h i l i c i ach . S w o j s k i e t u s t o s z e c z s t o s hodowane w doniczkach , gdzie nie s t a w i a j specja lnych w y m a g a i s d o s k o n a y m u-zupcln ieniem k o l e k c j i . Bogac two t u -

rys. 632. Hawortia

my k s z t a t y nadzwycza j c iekawe, l i c ie ozdobione k o l c a m i , ba rwy b r z o w e , b i a e szare. W s z y s t k i e p r z y p o u d n i k i k w i t n a t w o i k w i a t y maj bardzo p i k n e rodzaj ten m o e najbardziej s t anowi k o n k u r e n c j d la k a k t u s w . Grubosze te o d z n a c z a j s i bogactwem k s z t a t w , s to w d z i c z n e i a t w e k w i t y r w n i e j ak d z i w o k w i t n c e . W s z y s t k i e te t u s t o s z e s idea lnym

stoszy jest ogromne d o powiedz ie , e f i rma be lg i j ska de Lae t posiada 200 r n y c h form. C o rok przyb y w a j nowe impor towane z A f r y k i , k t r a jest o jczyzn na jdz iwnie j szych k s z t a t w , hodowane sztucznie m i e s z a c e ( w i k s z o np. p rzypo lud-n i k w zapyla s i t y l k o obcym p y k i e m ) Z c a e g o tegc bogactwa u nas n a j c z c ie j spotykane i m o l i w e do nabycia s poza ro jn ikami i rozehodn ikami : Brudno ty (Stapel ia) , p r z y p o u d n i k i (Mesem br ianthemum), grubosze( Cras -sula) , d z i w a (Echover ia ) , aloesy i agaw y te ostatnie mniej o d p o w i a d a j m a y m mieszkan iom, bo szybko r o s n . Brudno ty z k s z t a t u podobne do k a k t u s w o p d a c h c z w o r o k t n y c h , ma j k w i a t y n iezmiernie i n t e r e s u j c e j budow y niestety o p r z y k r y m zapachu, co niejednego odstrasza. D z i w o u oe niem l i c i p rzypomina ro jn ik , s odmiany o p i k n y m meta l icznym p o y s k u , a w i e l k ozdob i za l e t jest k w i a t

u k a z u j c y s i w zimie , na d u g i m p dzie. W r d p r z y p o l u d n i k w spotyka-

rys. 361. Wilczomlecze (Euphorbia) egzotyczne

u z u p e n i e n i e m k o l e k c j i k a k t u s w , a moe p o s i a d a j nawet w i c e j zalet. S bardziej y w e , bardziej rozmaite , r o s n szybciej i k w i t n a t w i e j , przez to mog s i p r d z e j s t a u m i o w a n y m tematem obserwacj i . W h o d o w l i r w n i e a t w e , w y m a g a j t y l k o w i c e j w i a t a zim, okno p o u d n i o w e lub p o u d n i o w o wschodnie jest i m n i e z b d n e . T a k samo jak kak tu sy ma j s w j okres

20

njs. 635. Przy poudnik Mesembriauthemum

spokoju , k i edy m o n a ich niemal nie p o d l e w a , szczegln ie j o ile temperatura jest n i ska . W lecie najlepiej s i czuj na dworze , w s o c u , zabezpieczone od deszczu, k t r y niestety u nas po-

rys. 336. Grubosz Crassulla

dcceptrix.

rys. 638.

rys. 634 Najpikniejsza brzydota Stapelia gigantea.

t rafi p a d a t rzy mie s i ce z r z d u . R o z m n a a je m o n a z nasion, z sadzonek, a n i e k t r e j ak d z i w l o i z l i c i , k t r e wsadzone w piasek daj" p o c z t e k nowej r o l i n i e . C z s t o starsze egzemplarze d z i w i t r a c l ic ie u d o u t r z e b a im wtedy obc i g o w " i potraktow a jak s a d z o n k , a s tary k a d u b nieraz t e jzszczc w y p u c i p d y . T a k w i e l k a jest s i a y c i o w a tych r o l i n , wytrzymaych na przeciwko*c?, zdolnych n a u c z y c z o w i e k a j ak V ' J wszys t k i c h w a r u n k a c h m o n a y i nawet k w i t n . J. T.

PUOL i

zaczYNHC

rys 640

W zalenoci od pory roku i ciepa w powietrzu potrzebuj tlustosze i kaktusy mniej lub wicej wody przytoczone tablice ilustruj jak i kiedy naley je podlewa.

P e c z k i

rys 64! VM VM

B*,,tl,.M.} rys. 642

Mae doniczki i wazoniki z kaktusami i tlustoszami b. milo wygldaj ustawione na peczkach, ktre mona umieszcza na parapecie okiennym lub stole pod oknem. Pki takie maj i to praktyczne znaczenie, e np. na jednym parapecie okiennym zmieci s i wicej doniczek, gdy umieszczamy je w kilku kon-Peczki mona b. atwo wy-drzewa robimy pki wg poru zbijajc je gwodzikami si ebki gwodzikw zalepiajc a gadka, co jest konieczne do sporzdzeniu peczki pociganie, lakierujemy na dowolny specjalnej cierpliwoci. Trzeba jednorazowem pocigniciu po-wyschnie, wytrze, glasspapie-osiadajcy na lakierze i znowu powtarza, kilka razy, dopki nie nabierze

rys. 643 (peczka cienna) Wewntrzne cianki rowe zewntrzne jasno bkitne,

krawdzie seledynowe.

dygnacjach, jedne nad drugiemi. kona w Jomu: Z sosnowego przednio obmylonego wzo-i na miejscach gdzie znajduj kitem (eby powierzchnia 'by-poniejszego lakierowania). Po my j pokostem. Gdy wysch-kolor. Lakierowanie wymaga pociga lakierem cieniutko i po zwoli dokadnie wyschn. Gdy rem, aby zetrze kurz i pyek polakierowa. Te czynnoci

zadawalajcego poysku.Jeli to robi starannie, lakierowanie takie daje rwny efekt jak lakierowanie mechaniczne (rozpylaczem). Przytoczone modele maj nastpujce kolory: rys 641 caa czerwona, rys. 642 zewntrzne cianki czerwone,

wewntrzne szafiiowe, krawdzie cytrynowe. A. K-

11

Z k s i e k Stlckereien mul Spltzen BlHtter Kunsllebende Frauen. Herausge-

ber A. Koch (Darmstadt) Mieszkanie, w ktrem przy

jemnie mieszka si i odpoczywa po wytonej pracy, zwizanej z dniem dzisiejszym, jest nieodzown potrzeb kulturalnego czowieka. Dla osignicia tego celu nie s konieczne kosztowne meble, drogie dywany i firanki, ale niezbdnym warunkiem jest prostota i harmonja kolorw i ksztatw. Do harmonji tej mog si w wybitnym stopniu przyczyni celowo uyte roboty rczne. Niechaj nas upiory niezliczonych serwet, patarafek, ktre zapeniay bez adu i skadu kade mieszkanie, nie przeraaj. adne przykrycia stow, serwetki chronice przed ich rysowaniem, wygodne i barwne poduszki, uoone na tak rozpowszechnionych dzisiaj tapczanach, mog i powinny by ozdob kadego mieszkania. Serwetek nie powinno by zbyt wiele, nie mog si znajdowa na kadym miejscu, gdzie kiedykolwiek stanie jaki wazonik, lampa, lub gdzie moe znale si ksika. Zato na tych kilku serwetach barwicych lub oywiajcych nasz pokj, wzrok powinien zatrzymywa si z prawdziw przyjemnoci i powraca chtnie do ogldania ich rysunku, ktry nigdy nie powinien nuy ani nudzi. Mona zreszt mie wybr i zapas tych przykry wikszych i mniejszych, ktre si zmienia zalenie od okolicznoci, wiata, a moe i nastrojw wacicielki mieszkania; w ten sposb zawsze mona mie w domu co nowego i ciekawego. Bogactwo wzorw rnego rodzaju serwetek, poduszek i innych robol oraz opisy zastosowania ich znajdujemy w piknej ksice Hafty i koronki", wydanej przez Aleksandra Kocha, ksice stanowicej rocznik wychodzcego pod tym tytuem pisma i zawierajcej wzory i pomysy artystw rnych krajw.

czc nastrj chwili z od-powiedniemi serwetami p. Edyta Klein-Koppe, na proszonej herbatce dla powaniejszego towarzystwa nakrj

licznie wyglda na jasnym stole jesionowym biaa tiulowa serweta wyszyta w prosta

zupenie dese.

rys. 645. Na skromniejszym drzewie niech ley barwna- serweta ciekawa przez rysunek jak projektowana przez p. Nalalj Mannati pg. obraza Eugenjusza aka.

np. niebieskc~bi

rys. 646.

poduszki gadkie jedwabne, piko~ wanc w rozmaite

desenie.

w a st to - bronzowym obrusem z piknego woalu i uywa ciemny odpowiedni do tego serwis. Na obrusie snuje si misternie wychaftowa-na, i wymerekowana rne-mi kolorami jakby droga zawia, jasnemi przerwami i taje-mniczemi cieniami urozmaicona, po ktrej mimowoli bdz oczy goci, szukajc przej, kierunkw, zagi. Serwetki do tego garnituru bd kolorem zastosowane do barw wyszycia, kada inna. Mode towarzystwo zasidzie przy stole, gdzie jasne filianki stan na biaej serwecie, usianej' zotemi plamami coraz to innych ksztatw i innego rodzaju haftem robionych: tu aplikacja, tam atla-sek, gazka. A do pogawdki we dwoje" stolik przy tapczanie nakryty bia ssrwetk z pomiennym czerwonym wzorem i lee na nim bd dwie mae czerwone serweteczki. Tapczan W mieszkaniu powinien by zarzucony przerne-mi poduszkami, wrd ktrych najmilsze do oparcia plecw i pod gow bd gadkie jedwabne pikowane w rnorodne desenie. Na barwnym jednolitym jedwabiu wypuko linji da ca gam wiate i cisni. W mieszkaniach naszych, gdzis ciany przewanie s

malowane, dobrze jest zabez- dewszyslkiem nasze pikne ki-picczy przy tapczanie cian limy, ale w braku ich mona od nieuniknionego wycierania. zrobi samej makatk z gru-Do tego celu nadaj si prze- bego ptna, sukna, surowego

rys. 647

Jf-M

p. Ina Kardoff opisuje makutk zrobion z jedwabiu, na ktrym jako dese, s uooue rozma '-te rysunki ryb kwiatw i t. p-

jedwabiu. A teraz pomyli sobie nie

jeden: tak, to s pikne rzeczy, ale kupowane kosztuj niesychanie drogo, a na robienie ich samym, ktra z kobiet pracujcych ma czas! Tak jednak nie jest robota rczna, ciki trud koron-czarki lub halciarki, moe by odpoczynkiem dla kobiety pracujcej umysem i nerwami. Robienie robt to nie jest tylko bezmylne machanie ig, to te jest poezja, wszystkie jej rodzaje wypowiedzie mo

na rytmiczn nitk haftu. L i ryczne poezje niewyranych, jakby zadumanych wzorw, opowieci scen widzianych, ballady makat, dramatyczne poezje plam jaskrawych, sonety bezcenne zgranego tonu rysunku i barwy" (Karla Meyer, Celle). Czy nie warto z szarych dni jednostajnej pracy wyrwa chwil i tworzy lece na meblach poezje, eby wrd nich atwiej si broni przeciwnociom i reagowa na niemie niespodzianki, ktrych ycie nie skpi. JJ. T.

rys.

Bardzo pracowity dywanik A. Strauss, zrobiony jest kacj i haftem z jedwabiu

retek, skry i t. d.

640.

pani-apli

pe-

Pokaz w Stanis awowie Udan prb waciwej par

celacji nazwa trzeba to co zobaczylimy w Stanisawowie.

Waciciele terenw na przedmieciu Rogalszczyzna, p. Liebermannowie, pragnc roz

parcelowa jc pod osiedle mieszkaniowe, nie poszli utart drog, tak dobrze znan w Warszawie. W7 polu nie ustawiono szyldu z szumn nazw miasta ogrodu, nie rozpoczto sprzeday dziaek, nim nie tylko nie zostai osta

tecznie zatwierdzony ale nawet nie przemylany plan regulacyjny.

Zaczto nieomal od koca (w- naszem warszawskiem pojciu). Plan parcelacji wykonali architekci Engelmann Ber-liner i Oderfeld. Autorzy

25

m a j c zgory na rzucone pewne w y t y c z n e przez i s t n i e j c y p l a n r e g u l a c y j n y m i a s t a ( p . prof. D r e x l e r a ) p o s t a r a l i s i o z b l i e n i e do p a n u j c y c h na zachodz ie k i : r u n k w u r b a n i s t y c z nych . S i e u l i c k o m u n i k a c y j nych na terenie o s i ed l a , p r ze w i d z i a n a p r z e z mia s to nie zos t a a o b u d o w a n a d o m a m i mie s z k a nem i t y p u sze regowego .

D o m y te s t a n prostopadle do u l i c k o m u n i k a c y j n y c h a t y l k o w j e d n y m w y p a d k u w z d u n ie j , a le z s i l n e m o d s u n i c i e m od j ezdn i , co da w z g l d n c i s z i c z y s t o p o w i e t r z a , ( u l i ca t r a n z y t o w a I l a l i c z - S t a n i -s l a w w ) W z d u d o m w p r z e w i d z i a n o w s k i e d e p t a k i u l o w e , d a j c e m o n o do ja z d u do p o s z c z e g l n y c h d o m w .

P l a n z a b u d o w y p r z e w i d u j e w z a s a d z i e d o m y sze regowe , co w y n i k a , z w s k i c h p a r c e l i (2.50 m. ) , o p o w i e r z c h n i 300 m. O p r c z tego zaprojektowano 30 w i k s z y c h par c e l (po 600 m. k w . ) p o d bud o w d o m w bliniaczych.

P o z o s t a w i o n o te ren p o d bud o w s z k o y .

O r j e n t a c j a d o m w z b l i o n a jes t do W s c h . - Z a c h . N a s u w a s i py t an i e j a k p r z y r e a l i z a c j i da s i r o z w i z a zagadn ien i e j e d n o l i t o c i e l e w a c j i , co p r z y tego r o d z a j u zabudowie jest w a r u n k i e m n i e t y l k o e s t e t y k i ale p o p r o s t u a d u . W k a d y m r a z i e nie m o e b y m o w y o s t o s o w a n i u d a c h w o r n y c h p r o f i l a c h , co j u z g r y n a r z u ca w y s o k o m i e s z k a , a tem s a m e m w z n a c z n y m s topn iu o g r a n i c z a d o w o l n o w e w n t r z nego r o z k a d u .

n e r g j a z j a k o r g a n i z a t o r z y potrafili p r z e a m a n i e t y l k o b i e r n o , a le i n a w e t o p r c z y n n i k w m i e j s c o w y c h p o z w a

l a m i e n a d z i e j , e d l a dobrego w y k o n a n i a c a o c i u t r z y m a j z a s a d jednego p ro jek to d a w c y i k i e r o w n i k a . Z d a j e m i s i e jest to n i e o d z o w n e przynajmniej w o d n i e s i e n i u do domw s z e r e g o w y c h .

O s i e d l e pows ta j e w formie p r a w n e j i o rgan izacy jne j j a k o Spdzielnia mitszkaniowo-bu-d o w l a n a pn. N o w e D o m y .

P o n i e w a to co z a p r o j e k t o . w a n o t a m jest m i a e m nie t y l k o na s t o s u n k i mie j scowe , ze w z g l d u na w i e l k o p a r c e l i i w y n i k a j c z t d k o n i e c z n o c i m a y c h m i e s z k a , t r zeba b y o d a r ea lny p r z y k a d , j a k b d z i e to w y g l d a w r z e c z y w i s t o c i . O r g a n i z a t o r z y s p d z i e l n i p o s t p i l i w t y m w y p a d k u w s p o s b d o t d n i e p r a k -t y k o w a n y : z b u d o w a n o 2 dom y na t y p o w y c l i pa rce l ach , k t r e z o s t a y u r z d z o n e tak j a k p r z e w i d u j e p l a n r e g u l a c y j n y .

rys. 650. Plan osiedla. E k s p e r y m e n t e m m o e m y na

z w a w d z i e d z i n i e s p d z i e l c z o c i m i e s z k a n i o w e j pobudow a n i e d o m u c z t e r o m i s s z k a n i o -wego na jedne j hypo teczne j p a r c e l i . T r u d n o p r z y p u c i e by 4 r o d z i n y p o t r a f i y zo r g a n i z o w a w s p l n e y c i e bez t a r .

A t r z e b a z a z n a c z y , e p o d w s p l n y m dachem m i e s z c z s i d w a m i e s z k a n i a na pa r t e r ze i d w a na p i t r z e ( w s p l n e schod y ) . N a t y l a c h p a r c e l i b u d y n e k g o s p o d a r c z y o b e j m u j c y s k a d z i k i i p r a l n i . O g r d e k na c a e j p a r c e l i o g l n y .

Ten t yp d o m u nie jes t p r ze w i d z i a n y w programie budow l a n y m S p d z i e l n i . Wykor z y s t a n o g o t o w y budynek pos t a w i o n y d l a r o b o t n i k w pob l i s k i e j f a b r y k i

II H | ; lii I"

. . . i i j " ! ^ 1 1

rys. 657

26

O ile plany mieszka, zwaszcza parterowych s b. dobre i daj mono zupenie wygodnego mieszkania na 40 n i . kw., to musimy stwierdzi, e szereg szczegw, jak wielko okien, kwestja piecw jest potraktowane nieco zdawkowo. Przy stosowani przyjtej w Mp. gruboci murw 41 cm., przewidziano zama-lo piecw, a s nawet pokoje w ssiedztwie klatki schd, i sieni zupenie bez wasnego ogrzewania.

Sprawa ta przedstawia si lepiej w domu jednorodzinnym o dwuch poziomach. Plan jego nie wiele ma punktw sabych (prcz stanowczo niedopuszczalnejprzy tej skali domu przejciowej azience bez wydzielonego WC i majcy suy jako pralnia.

Domy i meble projektowa arch. Pawe Engelmann z Oomuca. Architektura ich zewntrzna przez swoje mae otwory okienne przypomina domy oficerskie na Zolibou z okresu powstawania tego osiedla.

Zreszt i wewntrzne wraenie jest podobne. Minimalne wymiary schodw, przedpokojw i kuehen, nie s niczem nowem dla nas architektw (chocia ju teraz poszlimy moe drog powrotn, ku bardziej rozsdnym kwadraturom) ale budz zdumienie zwiedzajcych. Nieznaczna wysoko (2.50) poprawia wraenie maych pokoi. Ale nic udaoby si nikogo z laikw przekona, e w tem" mona mieszka, gdyby nie najwaniejsza cz pokazu cakowite urzdzenie wntrz.

To co zrobiono tam, stano wi pewien postp w stosunku do Wystawy Mieszkanie Najmniejsze w Warszawie.

Zaprojektowano i wykonano miejscowemi silami umeblowanie p o k o j w mieszkalnych i ubikacji gospodarczych.

W 'obce koniecznoci pozostawienia parteru dla wystawy tablic propagandowych, ten typ mieszka nie zosta umeblowany. Zrobiono to tylko w mieszkaniach robotniczych na pitrze i w domu jednorodzinnym.

Operowanie dostosowanemi do mieszka meblami koloro-

wemi dao tem lepsze wyniki, e ciany pozostay tylko pobielone.

Meble, nie mwic ju o ich wartoci estetycznej pomylane mdrze i celowo budziy zachwyt. Co dziwniejsze, e podobay si i starszym ludziom i modziey. Umiejtne operowanie tkaninami barwnemi

jako kotarami dzielcemi poszczeglne czci mieszka (przewanie bez drzwi) dobrze rozmieszczone, najprostsze w formie lampy wszystko to stwarzao ciepy zamieszkay nastrj, pocigajcy widza. Byo przekonywujcym argumentem e na tak maej powierzchni mona mieszka dobrze i

652

milo. I e w ten tylko sposb dadz si zaspokoi wszystkie potrzeby rodziny skromnej. 0 realnoci takiego mieszkania 40 m. kw. dla rodziny pracownika umysowego mog sdzi, sam mieszkajc wygodnie i pracujc na 32 m. kw. w trzy osoby.

Umeblowanie tak pomylane, eby w dzie dawao mie wraenie a w nocy suyo do dobrego wypoczynku. Zasada stara postawienia stou jadalnego na rodku pokoju naturalnie zostaa zamana i jednak trafio to do przekonania zwiedzajcych. Wszystkie stoy w rogu izb, gdzie potrzeba przy cianach. We wnkach pki i szafy, obmylone tak e mimo zajmowania minimum przestrzeni daj pomieszczenia na wszystkie przedmioty jakie moe posiada przecitna rodzina gorzej uposaonego pracownika umysowego i robotnika wykwalifikowanego. Meble lakierowane i bejcowane. Zreszt szczeg zabawny, e mieszkanie o znaczenie gorszym planie, ale z kolorowemi meblami lepiej si podobao publicznoci naog rozstrzsa-jcej kady szczeg. Okazuje si e trzeba ludziom pokaza w naturze dobr nowoczesno we wac iwej oprawie, aby przekona o jej celowoci

1 racji bytu. Poniewa umeblowanie zo

stao dostosowane cile do mieszka (zreszt zachowujc wymiary normalne ek stow itd.) pozostanie ono dr uytku lokatorw tych mieszka. Poczono zrcznie propagand z poytkiem lokatora.

Wyposaenie mieszka nie ograniczyo si tylko do mebli, ustawiono w szafach nowoczesne naczynia porcelan, szko. Zbudowano nawet specjalny typ minimum-lodowni" pokojowej, wykonano szereg szczegw uatwiajcych gospodarowanie. Wszystko miej-scowemi siami. Kilka modeli wanien przekonywa e mona j mie w kadych warunkach.

Plany kuchen na co teraz tak si zwraca uwag, nie odpowiadaj moe najcilej wspczesnym teorjom s jednak dostatecznie wygodne no i na miejscowe stosunki rewelacyjne przez swe zracjonali

zowanie. Dobrze rozplanowana kuchnia w domu jednorodzinnym, budzia wtpliwoci pa co do wymiarw, rzeczywicie minimalnych (7 m. kw.).

Dom jednorodzinny posiada na parterze sie i hall, pokj mieszkalny z. wnk do pracy (ewent.) do snu, pokoik sucej, kuchni, azienk z pralni i WC. Na pitrze suszarnia (ktra ma normalne okno, wic moe by uyta jako pokj dodatkowy) podest z sza-fiarni, sypialnia rodzicw i dziecinny.

Dom czteromieszkaniowy ma trzy typy planw. Na parterze sie z ktrej dostp bezporedni do kuchni, pokoju mieszkalnego i maego pokoju bez ogrzewania. Przy kuchni pralnia azienka przez ktr wyjcie na podwrko gospodarcze.

Jest to plan dobry, ktry niestety nie mg by umeblowany (dajemy rys. 651). Na pitrze s dwa mieszkania o rnym planie. Jedno z kuchni;, przejciow du (z niej dostp do azienki i W C ) .

Dua przestrze mieszkalna (rozdzielona tylko kotarami na poszczeglne grupy). 4 miejsca sypialne z monoci pracy w trzech miejscach.

Drugie mieszkanie na pitrze ma wejcie wprost do pokoju mieszkalnego, ktry czy si z wnk kuchenn (o 2 oknach) W tej kuchni oprcz innych urzdze pokazano typ stou sucego jako zmywalnia i do pracy. W ten sposb publ. miaa przykad jak radzi w wypadkach braku kanalizacji.

Pokj na 2 miejsca sypialne umieszczone w alkw, z oknem.

Zasada przewietrzalnoci wszdzie zachowana. Przy maych oknach jest to niezmiernie wane. W C przy azienkach.

Jesie nie pozwolia oywi surowej dla oka nie przyzwyczajonych do nowoczesnej architektury stanislawowian.

Ziele podniesie wygld zewntrzny domw, ktrym zreszt nie mamy nic do zarzucenia. Szereg szczegw wiadczy o starannoci architekta i dobrej woli klijenta. Budynek gospodarczy zwykle traktowany niedbale, stanowi mil bry dobrze kontrastujc impregnowanemi deskami

(i bialemi oknami) z jasnym tynkiem domu mieszkalnego.

Wszystko to odnosio si do pokazu w cisem znaczeniu, do przykadu czem maj by Nowe Domy". Ale organizatorzy poszli dalej. Rozszerzono akcj, tak eby da publicznoci sposobno zdobycia minimum wiadomoci z budownictwa mieszka. Dr. l.ieber-man uzyska pomoc Pols. Tow. Ref. Mieszk. ktre na pokaz ten przygotowao szereg tablic pogldowych, o sprawie mieszkaniowej. Tablice te, ktrych miao by 8, rozrosy si w iloci 12 do rozmiarw maej encyklopedji budownictwa mieszkaniowego.

Z osobistych obserwacji mog stwierdzi, e te osoby, ktre zainteresoway si tablicami, po ich przejrzeniu uwagami swojemi i pytaniami daway dowd zupenego zrozumienia istoty sprawy mieszkaniowej. Dotyczy to nietylko osb starszych ale i modziey szkolnej. Zdaje si e wobec tego cel zostat osignity. Parter zosta zaitv na eksponaty propagandowe. 12 tablic P T R M uzupeniay fotografje architektury mieszka, polskiej z wystawy berliskiej. W osobnym pokoju mieciy si plany typowych rozwiza mieszkaniowych (WSM, ZUPU, F K W , Synd. Hut) i model osiedla Nowe Domy". Pragnc da ma-xim. przysano w caoci wystaw objazdow Das Neue Frankfurt" (65 plansz). Korzystajc z zainteresowania jakie pokaz rozbudzi: dla budownictwa mieszka, zorgaiznowa-no w Tow. Politechnicznem odczyt arch. Leonarda Tomaszewskiego pt. Nowoczesne kierunki w urbanistyce". Odczyt ten stojcy na najwyszym poziomic fachowym zgromadzi 85 osb (zreszt przewanie nie inynierw) : Wywiet lono po raz pierwszy w Polsce film urbanistyczny propagandowy Miasto Jutra" na ktrym byo Odczyt p. arch. II. Oderielda O nowoczesnem mieszkaniu i osiedlu" wysuchao 100 osb.

Miar zainteresowania jest ilo zwiedzajcych, ktra po kilku dniach zamiast spada wzrosa i to mimo bardzo znacznego oddalenia pokazu od rodka miasta i braku jakiej-

28

komunikacji. Przez 15 dni wykupiono 2000 biletw wstpu. Oprcz tego wystaw zwiedzio szereg goci zaproszonych ; kilkanacie wycieczek gimnazjalnych, co w sumie daje stanowczo b. powan ilo zwiedzajcych (okoo 2300).

Stanisaww jest jednym z Wikszych miast prowincjonalnych w Polsce (80 tys. mieszk.) Ale te 2300 osb na pokazie, te kilkaset, ktre byy na filmie i odczytach to naprawd sukces niezwyky.

Dowodzi to, e inicjatywa prywatna na prowincji moe zrobi wiele, ale trzeba na to nictylko rodkw, trzeba mie dla sprawy taki entuzjazm z jakim spotkalimy si u organizatorw Spdzielni Nowe

Otua Biuro techniczne dla uytkowania stali (Office te-chniue pour 1'utilisation de facier) ogasza konkurs dla wacicieli, architektw i przed-

Domy". Zastanawia to tem wi-Ju w czasie pokazu powsta

a myl przeprowadzenia wrd publicznoci ankiety.

Jak wypady odpowiedzi na pytania ktry typ mieszkania wydaje si zwiedzajcym najwaciwszy (w zal. od zawodu wypen. ankiet) i co zauwayli nadajcego si do zmiany, jeszcze nie mam danych. Moe to by ciekawym przyczjmkiem do badania rynku zbytu dla nowobudowanych mieszka. Bo przecie mamy ju pierwsze ostrzeenia w postaci domw ZUPU na prowincji, e nie kady typ mieszkania mimo pozornego obnienia ceny najmu bdzie przyjty przez mas nieposiadaj-cych mieszka.

O T U A

sibiorcw, ktrzyby w najlepszych warunkach zbudowali dom o elaznym szkielecie. Nagroda 100.000 fr. Zamknicie zapisw 1 czerwca

Budowa domu jednorodzin nego z instalacjami przy ca 270 m. sz. wyniosa 13500 z. Stosunkowo niski koszt budowy neutralizuje cena parceli od 9 do 12 z. za m. kw. z urzdzeniem jezdni i doprowad. Elektr. i kanalizacji.

Dla pierwszych 5 zgaszajcych si s zarezerwowane poyczki w wysokoci 50,'o kosztu budowy na warunkach B. G . K.

Realne zgoszenia otrzymywano ju na wystawie od ludzi wszelkich stopni zamonoci i wszelkich zawodw. W paru wypadkach zwrcono si o budow podobnego typu mieszka na prywatnych terenach. To jedno wiadczy moe o penym sukcesie eksperymetu.y/V.

1932. Szczegy mona otrzyma od O.T.U.A. 21 rue du General Foy, Pary.

Z Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej

Film urbanistyczny.

Sprowadzony z zagranicy przez Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej film urbanistyczny produkcji Atelier Svend Noldan Miasto Jutra" wzbudzi nadspodziewanie wielkie zainteresowanie instytucyj naukowych i samorzdowych w caej Polsce. Poniewa film ten istotnie posiada du warto naukow, P. T. R. M. nabyo go na wasno, bo umoliwia obejrzenie go przez zainteresowanych. Miasto Jutra" ma obecnie polskie napisy na tamie i moe by wypoyczono na nastpujcych w aminkach : za jednorazowy pokaz zi. 150., za kady nastpny po z. 50..

Pokaz mieszkaniowy />. n. Sprawa Mieszhaniowa".

W dniu 1 b. m. zosta otwa

rty na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, Koszykowa 55, pokaz mieszkaniowy p. n. Sprawa Mieszkaniowa", zorganizowany przez Zwizek Suchaczw Architektury przy wspudziale Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej. Pokaz obejmuje: tablice dydaktyczne Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej, plany polskie z Wystawy Mieszkaniowej w Berlinie, wystaw objazdow Das neue Frankfurt" oraz tablice Wiedeskiego Muzeum Spoeczno-Ekonomicznego.

Pokaz otwarty bdzie do dnia 19 grudnia wcznie.

Memorandum w sprawie budownictwa mieszkaniowego,

Zarzd Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej na zebraniu w dniu 24 listopada b. r. opracowai memoran

dum w sprawie budownictwa mieszkaniowego. W memorandum P. T. R. M . podkreela znaczenie budownictwa wogle a budownictwa mieszkaniowego w szczeglnoci dla zwalczania bezrobocia oraz zaznacza, e uzyskanie przez Pastwowy Fundusz Budowa ny poyczki 100 mil jonw frankw oywioby ruch budowlany, pozwalajc na zrealizowanie planw, przedoonych Komitetom Rozbudowy przez instytucje samorzdowe, spdzielnie i osoby prywatne co wywoaoby zwikszenie konsumeji take i w innych gaziach przemysu.

Memorandum zostao przedoone p. Ministrowi Robt Publicznych z prob o przekazanie Midzynarodowej Komisji Robt Publicznych przy Lidze Narodw.

29

Biplex E L B E L T O W E SYST. NAVRATIL Stropy

P A T E N T O W A N E . N A J T A S Z E W W Y K O N A N I U . O S Z C Z D N O 35% w s tosunku do i nnych s t ropw. Uszcze ln ia j od d w i k w p o s t r o n n y c h i st rat c i ep lnych . L e k k i e . W a g a wasna 1 9 0 2 5 0 kg . n r . W y z y s k u j ca kow ic i e s t a t y c z n e w ac iwoc i mate r ja w, co powodu je z m n i e j s z e n i e marno t raws twa na budow ie . OfertyKosztorysywykonanie. Warszawa, Warecka 3 tel. 270-80

TAJEHHICZT M O S T

P O C Z Y W A S Z E

W I A T E M P O P R Z E Z

CZWRK" PHILIPSA pie rwszy po l sk i odb io rn ik

e k s p o r t o w a n y zagran ic

C e n a C Z W R K I " w r a z

z 4 - m a l ampami oraz

w b u d o w a n y m g on ik iem

z . 550.

PRZEDSIBIORSTWO ZDUSKIE

L Warszawa,

Ogrodowa 56 m. 45.

tel. 264-55.

Architekci P R Z E W O D N I K I N F O R M A C Y J N Y

I M I i N A Z W I S K O

Brukalska Barbara Brukalski S t an i s aw Buck iewiczwna Marja Bujnowski Zygmunt Celarski Z d z i s a w Szczsny Czerwisk i Jzef Napoleon Dobrzyska Jadwiga F i l i p k o w s k i S t a n i s a w Gdz ik i ewicz S tan i s aw Goldberg Maksymil jan Grochowicz S t an i s aw Gutt Romua ld Gi ina th W a d y s a w Jankowska Nina Jankowski Jzef Jas iesk i Henryk Jawornicki A n t o n i K o s Konrad K o p k o w i c z Franciszek Kranz Waldemar K u r k i e w i c z w n a Helena Lachert Bohdan Leszczyski S t an i s aw L i lpop Franciszek o b o d a Zygmunt Maciejewski Eugenjusz Manasterski Stefan Michejda Tadeusz Mischel Z . Nowakowsk i Tadeusz Oderfeld Henryk Paprocki A d a m Pil lar Jan Pitak Edmund P acheck i Bo les aw P o z n a s k a Janina Poznask i Jerzy Romanowski Rask i S t a n i s a w R u d z k i Tadeusz Rutkowski Hipo l i t Seydenbeutel Edward Syrkus Helena Syrkus Szymon Stefanowicz Jan Szabuniewicz Mi ros aw Szanajca Jzef Szczygliski Bronis aw Szperling Jan wierczysk i Rudolf prof. P o l .

A D R E S Te le fon

W a r s z a w a , u l . N i e g o l e w s k i e g o 8

R a s z y s k a 50 .. D u g a I I

K r z e m i e n i e c . Z a r z d L i c e u m , architekt rejonowy W a r s z a w a , ul . W s p l n a 5 m. 5 W a r s z a w a , K r a k o w s k i e P r z e d m i e c i e 79

. u l . M o k o t o w s k a 51/53 m. 20 K o z i e t u l s k i e g o 6

N o w o g r o d z k a 18 M o k o t o w s k a 45 W r o s k i e g o 5 U r s y n o w s k a 44

.. o l i b o r z , u l , K o c h o w s k i e g o 2

K r a k w , ul . S tudencka 19 W a r s z a w a , ul . M y l i w i e c k a 16

S e w e r y n w 5 Zakopane , w i l l a B o r y n a " Z a m o , u W a r s z a w a i . 3

N o w a 4

M a r s z a k o w s k a 36 K a t o w i c k a 9

.. W i l c z a 43

.. A l e j a R 10

.. K r a k o w s k i e P r z e d m i e c i e 79 G d y n i a . Szosa G d a s k a . G d y s k a S p l d z . M i e s z k o l i b o r z , u l . K r a s i s k i e g o 21 m. 12 K a t o w i c e , u l . Pon ia towsk iego 19 W a r s z a w a , ul . L e s z c z y s k a 8

.. Po lna 52

Bagatela 15 ,. Sucha 18

Starogard Bydgoszcz . Z d u n y 18 W a r s z a w a , ul . W i l c z a 9

S d z i o w s k a 7

P o z n a G r u n w a l d z k a 40 W a r s z a w a , u l . F i l t r o w a 83 m. 1. Sosnowiec , u l . K a l i s k a 3 a W a r s z a w a , u l . P o l n a 52 m. 3

M a r s z a k o w s k a 63 Senatorska 38

A k a d e m i c k a 1 .. Po lna 64 m . 33

G l o g i e r a 5 W a r s z a w a , u l . S u e w s k a 3 m . 3

P a n k i e w i c z a 4 .. M y l i w i e c k a 12

415-88

8-55-95 763-91

770-22 653-51 8-11 -20 346-20 233-07 8-30-04 705-75 8-22-44 267-48

160-80 218-03 294-42

8-20-91 10-25-33 8-87-11 8-19-66 653-51

228-48 991

623-46 8-50-58 8-42-42 8-46-44

353 8-82-40 8-15-08

9-16-83

8-24-53 754-76

8-59-34 8-30-64 8-28-68 8-40-82 305-98 762-62

I M I 1 N A Z W I S K O A D R E S T e l e f o n

T o o c z k o Kazimierz T o w i s k i Tadeusz prof. Pol i t . Tokar Ludwik Tomaszewski Leonard Tomaszewski W a c a w Ula towski Kazimierz Weker W a c a w Wondrausch Bronis aw W i t k o w s k i Tadeusz Woyc iechowsk i S. Zborowsk i Bruno

A s f a l t y

W a r s z a w a , u l . M y l i w i e c k a 14 W a r z a w a , u l . S u e w s k a 3 W a r s z a w a , ul . N o w o g r o d z k a 3

K o r z e n i o w s k i e g o 6 G d y n i a , u l . A b r a h a m a T o r u , u l . L e g j o n w 2 W a r s z a w a , u l . S o n e c z n a 50. rg Spacerowej W o c a w e k , u l . L g s k a 24 L u b l i n , u l . Z i e l n a 4 m. 9 W a r s z a w a , u l . F i l t r o w a 67 m. 49

, ,, K o r z e n i o w s k i e g o 6

268-26

8-28-65 433-90 8-26-05 11-51 889 8-88-00

8-43-64 8-18-36

F I R M A A D R E S T e l e f o n U w a g i

Jan Andrzej Wrab l ik

A r c H i t e K t o n i c z n e b i u r a

W a r s z a w a , K r . r o l k o w a 86 534-57 s p e c j a l n o : asfalty

w s z e l k i e g o r o d z a j u o r a z krycfe d a c h w

Micha Szachowskibudowniczy

A r c K i t e K t u r a w n t r z a

W a r s z a w a , u l . K o p e r n i k a 33 334-30 Szkice, projekty, plany, kosztorysy, d o z r tech

niczny.

a d " w s p d z . z odp. udz. W a r s z a w a , u l . C z e r n i a k o w s k a 203

S k l e p . H o t e l Eu rope j sk i 444-82 435-83

u r z d z e n i a w n t r z , m e b l e , t k a n i n y ,

c e r a m i k a .

B 1 a c H a

D . / H . A . Gepner

B l a c H a c y n k o w a

W a r s z a w a , G r z y b o w s k a 27 655-25 690-27

B l a c h a c y n k o w a i p o -c y n k o w a n a , m o s i d z ,

m i e d , a l u m i n j u m , o w i t. p . w s u r o w

c a c h i p f a b r y k a t a c h .

D / H Herman Meyer W a r s z a w a , Traugut ta 2 602-84

B l a c b a r s K i e Z a k a d y

Z a k a d y Blacharskie , ,Gryff"

w . A . Jurewicz

B e t o n o w e W y r o b y

W a r s z a w a , ul . P i k n a 30 8-35-56

o r n a m e n t a c j e , k r y c i e dachw, wszelkie r o boty w c h o d z c e w zakres b u d o w l a n e g o bla-

charstwa, remont, k o n s e r w a c j a

W y t w r n i a W y r b . Betonowych Henryk G o o g o w s k i

W a r s z a w a , A l . J e r o z o l i m s k i e 21 219-74 432-63

K r e q i s t u d z i e n n e , r u r y 15120 r e d n i c y , p y t y , supy, krawniki, ce

g a , pus tak i , tarasy , b a l k o n y , perqote, i t, d .

Edmund Szmidt W y t w . W y r b . Beton, i K s y l o l i t o w y c h

W a r s z a w a , u l . G r j e c k a 56 328-39 stopnie, p a r a p e t y , posadzka i r n e w y r o b y

s i t u c z n y k a m i e " .

B u d o w l a n e Mater ja y

T o w . dla Handlu Mat . Bud. D O S T A W A "

W a r s z a w a , b iuro ul . K r u c z a 38 s k a d u l . T a r g o w a 1 2

8-92-28 10-12-28

B u d o w l a n e Mate r j a y Zas tpcze

Zagajski Mieczys aw sp. akc. W a r s z a w a , u l . r a w i a 3 550-20 H e r a k l i t

Z a k a d y Przem. C E L O L I T sp. akc. W a r s z a w a , u l . O r d y n a c k a 5 420-05 celolit,materja budowlany, izolacje termiczne

i dwikowe.

1 Z O B E T " in. Dyonizy P o p a w s k i

W a r s z a w a , u l . K a r o w a 5 m. 12 539-80 Nowy sposb budowy

c i a n i s t r o p w z betonu izolowanego.

B u d o w l a n e p r z e d s i b i o r s t w a

Banasiak J. i Kasperski T . Biuro T e c h n i c z n o - B u d o w l a n e

W a r s z a w a , u l . Emi l j i P la ter 35 448-27

Przeds . l n . - B u d o w l a n e arch. Jzef Dl ecki

ane

T o r u , u l . Stary R y n e k 20 801

Niedbalski StefanBiuro Budowl

ecki

ane W a r s z a w a , u l . M a r s z a k o w s k a 15a 8-85-77

Spo eczne Przeds ib io r s two Budowlane s p d z i e l n i a z ogr. odp. Kralc. P r z e d m. 5 m. 5.

318-12 780-36

Przeds. In.-Bud. Zjednoczen i Inyn ie rowie" sp. z o. o.

W a r s z a w a u l . Un iwer sy t ecka 4 8.99-26 8.94-71

Janicki Piotr Przeds . A r c h i t e k t o n i c z n o - B u d o w l .

u l . R a k o w i e c k a 41 8.42-88

Przeds. Rob . Bud . Edward K l e i n A l . Jerozol imsike 19 260-60 K a l i n o w s k i N . i Syn

sp. z o. o. G d y n i a , Skwer K o c i u s z k i 18-29

Kle iber A . i Jeewski W . Przeds . R o b t B u d o w l a n y c h

W a r s z a w a , u l . O r d y n a c k a 8 688-11 542-70

Saski Jerzy K i e l c e , u l . S i enk i ewicza 57 490 Przeds. R o b t Budowl . i Kanal izac .

I. Ty l l e r d . u l . T r b a c k a 18 162-09

171-38

W . Markusfeld d , u l . Ceg lana 114 213-15

T . R. B. T o w . Rob . Bud. in. Bogus aw Lenck i i S-ka sp. z ogr odp

W a r s z a w a , M i o d o w a 21 O d d z i a w B r z e c i u n Bugiem,

ul . Zygmuntowska 36 664-1 1

Przeds. Budwl . C . Leitgeber P o z n a . N a r a m o w i c k a 25 50-81 Sp ka Osadnicza Sp. A k c . Rzeczypospo l i t e j 1

Terrabona Sp. z o. o. W a r s z a w a , K o r z e n i o w s k i e g o 6 918-12 Roboty budowlane

Szlachetne wyprawy fasadowe T e r r a b o n a "

Roboty lastrikowe.

C e r a m i k a

In. cer. Cieszewski Jzef W a r s z a w a , u l . K o p e r n i k a 30 607-49 c e g a s t r o p o w a

In. Alber t Ka rp biuro techniczne

W a r s z a w a , u l . W i l c z a 54 8-72-47

Jan Krause Z a k a d y P rzem. w A n d r e s p o l u d . u l . A n d r z e j a 24 141-24 kaf le , f arby z i e m n e

Miejska Cegielnia Mechaniczna we W o c a w k u

W o c a w e k 157 c e g a , s c z k i , d a c h w k i

Pomorskie Z a k a d y Ceramiczne tow. akc.

G r u d z i d z D a c h w k i < k a r p i w k a o b i o n a , h o l e n d e r k a

i r z y m s k a )

C e n t r a l n e O g r z e w a n i e W o d o c i g i

Jan Raski Z a k a d y U r z d z e Z d r o w o t n y c h

T o r u , ul . S o w a c k i e g o 26. 264 K a n a l i z a c j e , o g r z e w a nia c e n t r . w o d o c i g i

w e n t y l a c j e .

D o m y gotowe

K . R u d z k i i S-ka sp. akc. W a r s z a w a , u l . F a b r y c z n a 3 692-16 600-87

d o m y stalowt.

M . Kamisk i i T . S ta rczysk i sp. z ogr. odp .

W a r s z a w a , u l . P o d c h o r y c h 43 540-97 d o m y d r e w n i a n e

D r z e w k a i r o l i ny o z d o b n e

Stan i s aw P r z e d p e s k i P o c k , u l . T u m s k a 6 320 i 172 R n e c e b u l k i k w i a t o we, w sze lk le n a s i o n a

E l e k t r y c z n e A p a r a t y

Hyper ion In. J. Thisch W a r s z a w a , u l . 1 1 L i s topada 4 Konto P . K . O .

13.797

s p e c j a l n o Transfor-m a t o r k l D Z W i lampy o s z c z d n o c i o w e .

E l e k t r y c z n e a r m a t u r y

Bracia Borkowscy Z a k a d y Elekt ro techniczne sp. akc.

W a r s z a w a . A l . J e rozo l imsk ie 6 642-79 684-66

T o w . Elektr . K A N D E M " p . z ogr. odp. w K a t o w i c a c h ,

u l . P i s u d s k i e g o 32 w W a r s z a w i e ul . K r l e w s k a 18 8 686-63 Fabryka racjonalnych

opraw w i e t l n y c h . Biuro p r o j e k t w .

Nowik i Serejski F a b r y k a y r a n d o l i

G a z o w e p i e c y K i kp i e l ov

W a r s z a w a , E lek to ra lna 20

re

670-89 Istnieje o d r. 1906

Stan i s aw Cohn W a r s z a w a , u l . Senatorska 36 641-61 641-62

G r z e j n i k i

Sp. A k c . J. John. d . u l . P i o t r k o w s k a 213221 centr.: 196-98

R a d j a t o r y j e d n o d w u l c z U r o s u p k o w e .

Stowarzyszenie M e c h a n i k w P o l i k i c h z A m e r y k i

W a r s z a w a , u l . M a r s z a k o w s k a 46 8-06-99

T o w . Starachowickich Z a k a d w Grn iczo-Hutn iczych sp. a k c .

W a r s z a w a , u l . W a r e c k a 15 270-09

K o t y d o o g r z e w a c e n t r a l n y c h

Sp. A k c . J. John. d , u l . P io t rkowska 213221 centr.: 196-28

O r g i n a l n e k o t y S t r e -befa.

I z o l a c j e

O R O R G "

dawn. Or owsk i , Rogowicz i S-ka

t

W a r s z a w a ul . K r l e w s k a 8 701-23

F a b r y k a izolacji k o r k o w e j . B i t u m i n y , flquiso-lu , I m p r e g n o l i n y . Z a b e z p i e c z e n i e