W\ t w numerze:

5 O

B u d o w n i c t w o m i e s z k a robo tn i c z y c h : W a r s z a w a , K r a k w , W o c a w e k . K o n g r e s m i e s z k a n i o w y w B e r l i n i e .

1 9 3

r o k

TRE: Nr. 5 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE

Osiedle Warszawskiej Spdz ie ln i Mieszkaniowej

na Rakowcu Z1'

Krakowska Sp dz ie ln ia Mieszkaniowa in. C z e a w Boratyski

i in. Edward Kreisler

Budownictwo mieszka robotniczych we W o c a w k u . St. Pachnowski

G d mieszkaniowy, bezrobocie a budownictwo . . A d a m Henneberg

Mol iwoc i potanienia komornego w Szwecji . . . . S. M .

Nowoczesne ogrzewanie w i l l i i oddzielnych mieszka . in. Teodat Biyk

K R O N I K A

P r e n u m e r a t a M i e s i c z n i K a D o m , O s i e d l e , M i e s z K a n i e " w k r a j u : 15 z . r o c z n i e , 8 z . p r o c z n i e .

z a granic 2 0

C e n a p o j e d y n c z e g o n u m e r u z . 1 .50

C E N Y O G O S Z E :

C a a strona 300 z . P . str. 150 z . w i a r t k a str. 80 z . s e m k a str. 45 z .

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI: WARSZAWA, KRAKOWSKIE-PRZEDMIECIE 5 m. 5.

TEL. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 23.988.

B I U R O B U D O W L A N E I N Y N I E R Y J N O - A R C H I T E K T .

M. K A M I S K I I T. S T A R C Z Y N S K I W A R S Z A W A , U L . P O D C H O R Y C H 4 3

Opracowuje projekty, kosz torysy , wykonuje b u d o w w i l l i i d o m w podmie j sk ich z zas tosowaniem m a t e r j a t w nowych , specjalny dz ia budowy d o m w z p u s t a k w u l o - w i r o - b e -

H H H H B I I ^ ^ H B I ^ H H ^ H B I I

M a s o w a produkc ja d o m w i w i l l i d r e w n i a n y c h sys temu K - S "

Zakt. Druk. H E L I K O N " Warazawa. Elektoralna 25.

ZWIZEK POLSKICH FABRYK PORTLAND-CEMENTU

W A R S Z A W A , U L C Z A C K I E G O 1 - T E L . 304-75,305-99 i 728-12

wydaje mies icznik C E M E N T " p o w i c o n y w s z e l k i m zagadn ien iom z w i z a n y m z zas tosowaniem cementu w m i e c i e i na w s i . P renumera ta roczna z. 12.

wydaje publikacje z zakresu stosowania CEMEMTU. Dotychczas w y s z y i znajduj s i w handlu k s i g a r s k i m : 1. B e t o n i sposoby jego p r z y r z d z a n i a " . . . cena z . I. 2. F u n d a m e n t y be tonowe pod m a e b u d y n k i " . 1. 3. B e t o n w zastosowaniu do higjeny" . . . . 1. 4. B e t o n o w e mosty d rogowe" 1.50 5. C e g a cementowa, jej w y r b i u y c i e " . . 2.

W p r z y g o t o w a n i u p o p u l a r n e b r o s z u r y o b e t o n i e o p r a c o w a n e s p e c j a l n i e d l a r o l n i k w .

Naleno za prenumerat i nasze wydawnictwa prosimy wpaca na konto Nr. 19044 do P. K. O.

MIIKlsi K3o]lin\i(D25!, s t o r o d w a P aairs

TABLE DES MATIERES ET ILLUSTRATIONS Projet d une cite ouvriere de la Sl,: Coope'rativc d Habitation de Varsoxe a Rakozniec arclutecte: Groupe Praesens" Z1' 226-237. F ragmen t s Tex te francais pag. 13. Sl,: Cooperaiive d Hobitation de Craconie ing . ing . C z . B o r a t y s k i et E . K r e i s l e r . 238. V u e generale p r e m i e r maison bat ie par la S l e sur un lot de ter ra in a 607,76 toises- de

surface, surface bat ie 857 m-, cubature 16,750 n A L a maison compte 79 logements de 3,2 et une chambres.

239. P r o j e c t i o n du 3-me etage. 240. E x e m p l e d'un logement a une chambre .

Construction de logements ouvriers a Wocawek St . P a c h n o w s k i . 241-243. F ragmen t d'une co lonie ouvr ie re sans plan (Grzywno) a W o c a w e k . 244. C o l o n i e ouvr ie re munic ipa le , rue Nowomie j ska , W o c a w e k . 245. C o l o n i e munic ipa le pour employes , rue N o w o m i e j s k a , W o c a w e k . 246. M a i s o n pour une famil ie , avec ja rd in , dans une const ruct ion a une f i le . 247. P l a n de la colonie rue N o w o m i e j s k a , W o c a w e k . Penurie de logements, chmage et construction A . H e n n e b e r g 248. M u r s t ranspor tables en beton (Co lon ie ouvrie're a u p r i s de d . ) 249. C o l o n i e ouvr ie re en beton aupres de d . 25P. M a i s o n ouvr ie re aupres de d .

La possibilite d'abaissement des y.rix de lot/ers en Suede S. M . 252-254. Tab leau i l lustrant les essais pour abaisser les p r ix de loyers en Suede . Chauffage modern de villas et logements particuliers T. B i yk . 255-256. Courants d 'air dans une chambre a chauffage central et a poele de faience 257-259. C h a u d i e r e s pour chauffuge central 258. C o u p e d'une maison, chauffage centra l pour quelques etages. Chronione. 260-264. A m e u b l e m e n t d'un logement minime (,,Das K l e i n h a u s " G u i d o Harger s ) . 265-270. M a i s o n de 1 'Associat ion professionel le des ouvr iers du metal a B e r l i n , a rch . Mende l sohn . 271. M e u b l e s japonais ( A r k i t e k t u r o Internacia)

Dom Osiedle Mieszkanie Miesicznik pod redakcj : Jzefa Jankowskiego, S z c z s n e g o Rutkowskiego. Teodora l o e p l i t z a

R o k III M a j 1931 N r . 5

Sta a s p r z e c z n o p o m i d z y monoc i p a tn icz warstw p racu j cych , a w y s o k o c i komornego, o d p o w i a d a j c e g o gospodarczej kalkulacji opartej na kosztach budowy i kosztach oprocentowania kapitau, stanowi jdro tragicznego dzi zagadnienia mieszkaniowego.

Rozwizanie tej s p r z e c z n o c i jest koniecznem musi si z n a l e przedewszystkiem na drodze potanienia k o s z t w kapi ta u u y t e g o dla budowy j e d n a k e nie m o n a z a n i e d b a niczego coby si do obnienia k o s z t w budowy p rzyczyn i mo g o .

Zagadnienie to jest dzi na porzdku dziennym w s z d z i e . W i e l k i tom prac przygotowanych do M i d z y n a r o d o w e g o Kongresu Mieszka

niowego w Berlinie wydany p. t. Obecne i przysze spoeczne znaczenia zagadnienia mieszkaniowego, w i a d c z y o tem jak og lna jest troska o mieszkanie robotnicze, jak to zagadnienie w rnych krajach i w rnych stosunkach w istocie swej jest je-clnakiem.

Na ks ik t z oyy si referaty Belgji, C z e c h o s o w a c j i , Danji, Ang l i i , Finlandii, Francji, _Niemiec, Holandji, W o c h , o twy , Norwegi i , Polski , Szwajcarji, Szwecj i , S t a n w z jednoczonych i Rosji Sowieckie j .

Referat Polski jest rezultatem pracy zbiorowej, wykonanej przez Polskie Towarzys two Reformy mieszkaniowej.

Stanowisko P. T. R. M . wyjania nam d o c z o n e do niniejszego numeru D. O . M . streszczenie odczy tu p. Jana St rze leckiego p. t. Czy dzisiejsze przepisy praone o popieraniu akcji budozoy mieszka pozzoalaj na realizacj budozoy mieszka robotniczych".

/ .wracamy s z c z e g l n u w a g naszych czy te ln ikw na ten za cznik do naszego pisma, jest on bowiem koniecznem uzupe n ien iem t r e c i naszego majowego num e r u , c a k o w i c i e p o w i c o n e g o teoretycznym i praktycznym wysi kom dokonywanym w Polsce dla potanienia budowy mieszka robotniczych, d rog uproszczenia r zu tw i zastosowania najlepszych technicznych s p o s o b w budowy.

Nie m o g c p r e t e n d o w a do zobrazowania ca o c i tych wys i kw, podajemy dzi kilka c i ekawszych p r z y k a d w z rnych miast Polski: Warszazua Krakw Wocazoek, k a d e z tych miast w inny s p o s b szuka mol iwie najlepszych na j t aszych r o z w i z a .

Nie wiele jednak w istocie rzeczy p o m o e najbardziej w y t o n a , p e n a inwencji praca architekta, pki realizacja budowy mieszka robotniczych nie b d z i e umoliwion.

Zagadnienie na j t aszego , najlepszego mieszkania nie da si r o z w i z a d rog teore tycznych tylko r o z w a a . Tylko c ig e d o w i a d c z e n i e daje m o n o s t a e g o sprawdzania teoretycznie zdobytych z a o e , jest jedyn drog , k tra m o e d a rezultaty.

Dlatego by m c tanio i dobrze b u d o w a , trzeba przedewszys tk iem m c b u d o w a .

rys. 226.

b r u k n l s k a b o r b a r a b r u k j i s k i s t a n l a l a w c h y r o s z w a c l a w h e m p o i a t o n i a e w h r y n l e w l e c k o - p t o - t r o w s w o a n a t o l l a l a c i e M b o r i d e n n a J m o n | a n p l O l r o w S K I r o m o n sklbniewski zygmunt s y r k u s h e l e n a s y r k u s s z y m o n s z a n a | c a j O z e f sznlolls o l e k e o n d o r

o s i e d l e w a r s z a w s k i e j s p d z i e l

n i i n i e s z k a n i a w e j ^ n a i ^ i k ^

Tempo radykalnych zmian w konstrukcyjnych i technicznych sposobach budowania, w y w o a n e inwazj maszyny, jest tak szybkie, e trudno jest m w i 0 E W O L U C J I w tej dziedzinie. Jest to rewolucja, a raczej cay szereg ostrych 1 g w a t o w n y c h p rzewro tw, z a r w n o w sposobach budowy, jak w jej organizacji . Rewolucja ta ogarn mus ia a rwnie stadjum, p o p r z e d z a j c e realizacj budowy: P R A C E P R O J E K T O D A W C Z E . Odpowiedn ik iem maszyni-stycznej kultury, charakterystycznej dla lat, w k trych yjemy, jest coraz to cilejsze wzajemne przenikanie si pracy architekta z kompetencjami ca ego szeregu inynie rw - specja l i s tw, a take e k o n o m i s t w i soc jo logw.

Projekt Osiedla Warszawskiej Sp dzielni Mieszkaniowej na Rakowcu , wy

konany jest w s p o s b odmienny od dotychczasowych metod projektowania.

Kli jentem jest Warszawska Spdzie l -Mieszkaniowa. Dzia a lno jej na polu budownictwa mieszka robotniczych jest tak dobrze znana, e nie b d z i e m y w tej chwi l i mwi o niej.

Archi tek tem jest Z e s p P R A E S E N S Z p , zorganizowany w roku ub ieg ym sk ada jcy si z a rch i tek tw i iny-n i e r w - s p e c j a l i s t w , zrzeszonych nie przez przypadek, ale przez d ugole tn i p rac o podobnem nastawieniu i wspl nym kierunku.

Z e s p P R A E S E N S stanowi polsk sekcj M i d z y n a r o d o w y c h K o n g r e s w A r chitektury Nowoczesnej, k t re maj na celu szukanie wsp lne j drogi dla rozwizania p r o b l e m a t w budownictwa spoecznego . Delegaci Z p w ch o d z w sk ad

2

C I R P A C U (Comite International Pour L a Realisation des Problemes d ' A r c h i -tecture Contemporaine), gdzie pracuj wsp ln ie z pionierami nowego budownictwa: Bourgeois, Corbusier 'em Duike-rem, Eesteren'em, Gropiusem, Mayem, Moserem, Neutra i innymi, korzysta jc z r e z u l t a t w m i d z y n a r o d o w e g o dorobku architektonicznego i wnoszc do w k a d w a s n y c h myli i p ro jek tw.

T e n wsplny dorobek s uy za linj wytyczn P R A K T Y C Z N E G O rozwizywania zagadn ie architektonicznych na terenie poszczeg lnych krajw, bowiem zasadniczym celem C I R P A C U i Z p

jest B U D O W A N I E . Zagadnienia, ktre Z e s p P R A E -

S E N S opracowuje, rozpatrywane s na wsplnych zebraniach, wyel iminowujcych kolejno te pogldy, k tre maj charakter zbyt indywidualny czy przypadkowy, a umacnia jcych myl i o war to c i istotnej.

Z a w i a d a m i a j c w 2-gim numerze P R A E S E N S o podjc iu przez nas prby kolektywizacj i pracy architekta" przeczuwal i my niejako metody, jakiemi mielimy si p o s u g i w a . Nie wiedzie l i my jeszcze, e praca zespo owa ma war to nietylko K O N T R O L I poszczeg lnych punk tw widzenia, ale przedewszystkiem posiada war to kata l izacyjn przyspieszajc proces mylen ia , a co zatem idzie rozwizan ie p r o b l e m a t w . Przy dzisiejszem T E M P I E pracy ma to znaczenie p i e r w s z o r z d n e .

Projekt osiedla na R a k o w c u rni si wic od innych pro jek tw tern, e jest dzieem wsp lne j pracy a rch i t ek tw Z inynierami . Program budowy opracowany wspln ie z za r zdem W . S. M . pozwala p r o w a d z i p r a c po wytyczonej przez nas linji kierunkowej, zmierzajcej do wytworzenia mieszka , k t re -by zaspakaja y istotne potrzeby biologiczne i kulturalne szerokich mas i o r g a n i z o w a y ycie rodzin w/g . doskona lcych si form ycia spo ecz nego".

Kli jent nasz Z a r z d W . S . M . rozpo rzdza w i a d o m o c i a m i teoretycznemi z zakresu zagadn ie s p o e c z n y c h i eko

nomicznych i zasobem dowiadczen ia , co do potrzeb, w y m a g a i p o s t u l a t w ycia robotniczego. A take zna jomoci B U D E T U rodziny robotniczej. O w i a d c z o n o nam z gry:

Os i ed l e na Rakowcu , przeznaczone jest dla robo tn ikw najs abiej uposaonych. Nie wolno nam przekroczy komornego, o d p o w i a d a j c e g o monoci p a tn iczej p rzysz ych loka to rw. Wiemy e w stosunku do osiedli na o l ibo rzu kolonja na Rakowcu bdz ie pod wzgldem komfortu krokiem w ty. A l e , jeeli uda nam si s tworzy T Y P nap r a w d taniego mieszkania robotniczego, e l iminujcego kon ieczno podnajmu, powiemy, e uczyni l i my raczej duy krok naprzd. Mieszkania na Rakowcu maj pomieci 200 bezdomnych rodzin robotniczych, zatrudnionych w okolicznych fabrykach liczne zas t py bezdomnych towarzyszy pracy nie powinny Z A Z D R O C I im p a a c u " .

T o by y mniej wicej postulaty k l i -jenta dok adny program opracowany zos ta na wsplnych zebraniach Z e spou z Z a r z d e m W . S. M . Program ten daleki jest od dawnego nastawienia na charakter mieszkania minimalnego, pows t a ego , jako zmniejszenie ki lkupo-kojowego mieszkania. T a koncepcja obn ian ia kosztu mieszkania przez obnienie jego wymia rw, przy zachowaniu dawnej zasady, k t re j rezultatem jest karykatura: minimalny s to owy , minimalny salon, minimalne sypialnie, mi nimalna kuchnia, minimalna az ienka , jedynie w.c. o normalnych wymiarach jest oczywic ie fa szywa i zos ta a odrazu odrzucona. El iminujc z mieszkania te funkcje, k t re lepiej i bardziej celowo mog by s p e n i o n e w domu wsp lnym, doszl imy do nowej koncepcji ma ego mieszkania. T a jednos tka mieszkalna" mimo szczupe wymiary nie jest ckliw miniatur: nie stara si z a c h o w a p o z o r w mieszkania mieszczaskiego , ale ma swj funkcjonalny charakter, wyp ywajcy z dostosowania wymia rw i rozk adu do potrzeb, k t rym ma o d p o w i a d a .

3

1 a o e i n d - u ii e l ^ i l -'>' j - J -

cjal o i - I w i o - tatar.'] j cyert- [ a n i a 'jsnie [wiscj ; c j a . { u

; ; do : i r ( , . t i a to* i ; : caV r . | ; p r i r - i . o t i f l i to > , S r c t -r ~ " }- i

t ! ( i . 1 !f-*rt,r jarodk. i fciuna

j ^ , 1_ r J o . , i

rys. 230 p[an jcdnostlfi mieszkalnej

W y p o s a e n i e :

1. P r z e d p o k j 2. Schowek rodzaj amerykaskie j

szafy, do ktrej si wchodzi . Wisz tam ubrania, stoi kufer, i t. p. O w i e tlenie lampk e lektryczn. Drzwiewentualnie p k i i w ieszad a zak ada si na dan ie lokatora.

3. W C wia t o poredn ie przez nadwie t le . Wentylacja na dach.

4. K u c h n i a (patrz plan, widok cian i widok izometri/cznu).

Sprz ty kuchenne umieszczono w ta kiej kolejnoci i na takim poziomie, a e b y u a twi gospodyni p rac .

P o d oknem, k tre zaczyna si oko o 1 m. nad podog , umieszczono st wysokoc i 0 m. 70 z dwiema szufladami na yki , noe , widelce, obrusy, cierki etc. Pod s t o e m ruszt drewniany, zdejmowany, k try s uy do od-

plan d une habilation-lype

stawiania koszyka z zakupami i wie lk ich ga rnkw. Zabezpiecza on p o d o g od brudzenia.

Obok wentylowana spiarka- -wielko jej wystarcza zupe n ie dla potrzeb gospodarczych miejskiej rodziny robotniczej.

Trzon kuchenny w g l o w o - g a z o w y umieszczony jest na nkach ze wzgldu na a two m o n t a u , zwikszen ie powierzchni grzejnej i tanio, a take dla wikszej wygody pracy.

Dla ustawienia s t a t k w kuchennych su otwarte p k i cz ich, zamkni ta drzwiczkami, zas tpuje kredens.

W cianie , dzielcej kuchni od izby mieszkalnej, umieszczono okienko, przez ktre p o d a w a mona potrawy i naczynia na st jadalny i odwrotnie. Okienko to u a twia rwnie matce, zajtej prac w kuchni, dozr nad dziemi, p rzebywajcemi w pokoju.

r d o wody b i e c e j umieszczone jest ze wzg ldu na o s z c z d n o instalacji wodoc igowo-kana l i zacy jne j bliej pion w przeprowadzonych w w./c. w pomieszczeniu przed kuchni, s t anowicem jednoczen ie zmywaln i i prowizorjum az ienki . W pomieszczeniu tern znajduje si zmywak typu Matador f-y Herz-feld i Vic to r ius z misk z l ewow umieszczon niej od miski zmywako-wej (dua wygoda przy wylewaniu k u b w z pomyjami). Z m y w a k zaopatrzony jest w wentyl, z lew w zwyk k ra tk . Z m y w a k zaopatrzony jest rwnie w drewniany ruszt do ob-suszania naczy , ktry mona wyjmow a ze zmywaka i o d s t a w i a na blat, umieszczony obok na poziomie o k o o 60 cm. od p o d o g i . Blat ten suy rwnie do ustawiania miednicy.

N a specjalne yczenie lokatora i oczy wicie na jego koszt mona za ins t a lowa w tern pomieszczeniu k r a t k w p o d o dze w celu urzdzenia prysznicu, co

wymaga jednak rwnie zaopatrzenia kuchni w boiler do ogrzewania wody. Pomieszczenie to, jak w i d a z planu, mona o d s e p a r o w a od pokoju mieszkalnego przez spic ie otwartych drzwi od kuchni i od pokoju.

Mieszkanie ogrzewane jest piecem, systemu Szrajbera, gdy s a b o uposaeni robotnicy nie mog pozwol i sobie na minimaln nawet, ale S T A op a t , jak pociga za sob instalacja centralnego ogrzewania. T o jest wan ie jedno z us t ps tw , do jakich zmusi o nas dowiadczen ie Warszawskiej Sp dz ie ln i Mieszkaniowej.

Wie lkoc i p i ecw obliczone zos ta y na zasadzie zreprodukowanej tu tablicy strat c iepa , wyl iczonych dla k a d e g o mieszkania przy danych mate r j a ach budowlanych, danej wielkoci okna, danej konstrukcji stropu, danem po oen iu wzgldem stron wia ta i t. p.

K a n a dymowy w postaci rury eliwnej umieszczony jest wewnt rz kana u

wentylacyjnego, skonstruowanego z pus t akw. Przez nagrzanie c ianek kana u dymowego stwarza si cig powietrza w kanale wentylacyjnym i podnosi si in t ensywno wentylacji pomieszczenia kuchennego, (patrz plan i przekrj kana u dymowo-wentylacyjnego). Ten system wprowadza znaczne oszczdnoc i w powierzchni komina i zwiksza objto mieszkania. M i m o tak skromne w y p o s a e n i e jednostek mieszkalnych, nie u w a a m y , eby projekt R a k o w c a by zaprzeczeniem zasad podnoszenia kultury mieszkaniowej. Szczupo mieszka zrekompensowana jest bowiem przez dom oglny, zaprojektowany na tej samej dz ia ce (litera B). Dom ten zawie ra bdz ie wspln an i , klub, przedszkole i pralni mechaniczn , w k t re j lokatorki osiedla bd mog y p r a wygodniej i taniej, anieli zmuszona do prania W domu, wac ic ie lka przedwojennego 6 pokojowego mieszkania.

W ten sposb , dziki kolejnemu el i minowaniu z mieszkania tych wszystkich czynnoc i , k tre lepiej i mniejszym nak a d e m kosz tw spe n i m o n a w pomieszczeniach wsplnych , otrzymujemy mieszkania coraz to skromniejsze, a jednoczen ie coraz to wyszej war toc i kulturalnej. Mona nawet z a r y z y k o w a a powiedzenie, e wie lko jednostki mieszkalnej m o e bez szkody dla wartoci mieszkania by odwrotnie proporcjonalna do w y p o s a e n i a U R Z D Z E zbiorowych.

S Y S T E M K O M U N I K A C Y J N Y

P I O N O W Y S Y S T E M komunikacji u l i cy z mieszkaniem, czyl i system d o s t p u do mieszka wy czn i e z podestu klatek schodowych, staje si w mia r zmniejszenia si powierzchni m i e s z k a coraz to kosztowniejszy, zwaszcza jeeli dom ronie w gr i w gr wchodz kosztowne instalacje d w i g o w e : Idc dalej po tej samej linji komunikacyjnej, otrzymujemy maximum 5 mieszka z jednej k la tk i schodowej.

W dalszym rozwoju r o d k w komunikacji musi zjawi si komunikacja po

zioma, umieszczona bd na k a d e m pi t rze bd co drug kondygnac j , jak np. w projektach typowych mieszka dla Polskiego Syndykatu Hut e laznych, ktre zreproduVowane bd w jednym z najbl iszych n u m e r w D . O. M .

Pierwszym krokiem w kierunku wprowadzenia komunikacji poziomej byy galerje obs ugujce J E D E N rzd mieszka. Dalsz konsekwencj tej samej myli jest korytarz, czy te U L I C A W E W N T R Z N A , przerzucona od jednego pionowego kana u komunikacyjnego do drugiego i obsugujca tak ilo mieszka , na jak pozwol przepisy budowlane.

System ten powol i toruje sobie d rog na c a y m wiec ie i wiemy, e wkr t ce bdz ie czs to stosowany w domach blok owych o m a y c h mieszkaniach, ktre przecie coraz bardziej upodobnia j si do hotelowych p o k o j w w amerykaskich apartament-houseach.

Z pe n wiadomoc i , e system korytarzowy jest logicznym wynik iem rozwoju komunikacji w e w n t r z bloku wprowadz i l i my go w projekcie R a k o w ca. Projekt ten, c a kowic i e opracowany, wys tawi l i my w listopadzie r. ub. na Wys tawie S y s t e m w Racjonalnej Zabudowy podczas III M i d z y n a r o d o wego Kongresu Archi tektury Nowoczesnej w Brukseli . O k a z a o si e tematem programowego p rzemwien ia Corbusier 'a podczas kongresu byy, . , "rues interieures", czyl i korytarze wewn t r zne , a nasz projekt s uy za praktyczny p r z y k a d popie ra jcy teorj Corbusier 'a .

W projekcie osiedla na R a k o w c u jeden pion komunikacyjny obs uguje na kade j kondygnacji 16 mieszka , przyczem dla lepszego dos t pu w i a t a i powietrza, korytarz w e w n t r z n y przesunity jest co 20 m. Korytarze kocz si przy klatce schodowej balkonami z k t rych jeden (p nocny) s uy ma do trzepania i wietrzenia pociel i , drugi ( p o u d n i o w y ) dla kpiel i s onecz nych.

7

z u t t y p o w e j k o n d y g n a c j i a n d' u n e t a g e t y p e

g r u n d r i s s e i n e s t y p i s c h e n s t o c k w e r k s t y p i c a l f l o o r . p L a n :

rys. 232 S Y T U A C J A

G w n e m i zagadnieniami, wysuwaj-cemi si teraz na czo o nauki o budowie miast, to K O M U N I K A C J A , D O S T P P O W I E T R Z A , S O I N C A i Z A G A D N I E N I A S O C J A L N E ,

N a tak m a y m odcinku zagadnienie komunikacyjne nie nas t r czy o t rudnoci . A l e dos tp promieni s onecznych do k a d e g o mieszkania, jeeli nie w cigu ca ego dnia, to choby w cigu paru godzin, by postulatem, od k t rego nie wolno nam byo zrobi o d s t p s t w a , Wiedz ie l i my z gry, e przez tego rodzaju kompromisy za rwno wys i ek nasz jak i klijenta b y b y stracony, gdy cz mie szkacw osiedla m i a a b y mieszkania, pozbawione dz ia an ia promieni s onecznych. I dlatego, cho na otrzymanym przez nas planie sytuacyjnym dziaka m i a a by zabudowana obrzen ie , zmieni l i my system zabudowy, projektujc 4 b loki rwnoleg e do linji p noc -po udn i e i us tawiajc je pro

stopadle do ulicy Pruszkowskiej . Po o w a mieszka bdz ie zatem korzys t a a ze wia t a wschodniego, p o o w a za z zachodniego. Mieszka bez s oca nie bdz ie . B l o k i rozstawione s co 2 4 m. (patrz, plan sytuacyjny), mamy zatem bardzo dobry stosunek powierzchni zielecw do powierzchni obudowanej. (Przy sytuacji N S odleg o 1 3 , 5 m . = p -torej wysokoc i b y a b y wys ta rcza jca ) .

Zabudowanie linjowe rwnoleg e do NS, nie l iczce si z is tnie jcym kierunkiem ulic, pozwala na dowolnie daleko posuni t S T A N D A R Y Z A C J typu mieszkania ktra daje du oszczdno pracy z a r w n o projektodawczej jak i wykonawczej . Osiedle na R a k o w -cu, jak ju wspomina l i my , przewiduje jeden tylko T Y P mieszkania, p o w t r z o ny 192 razy. Do i lu war j an tw tego typy zmusi oby nas liczenie si z przypadkowym k s z t a t e m dziaki przy zabudowie obrzenej? Nie m w i c ju o tern, e cz mieszka b y a b y le orjen-towana.

8

warszawska spdzielnia mieszkaniowa

o s i e d l e r o b o t n i c z e n a r a U o w c u

rys. 233

I pod w z g l d e m sytuacyjnym jest zatem projekt Rakowca zastosowaniem p o s t u l a t w M i d z y n a r o d o w y c h Kongresw A r c h i t e k t r y Nowoczesnej. Pragniemy na tem miejscu zaznaczy , e biuro Regulacji i P o m i a r w Magistratu m. st. Warszawy nie czynio adnych sprzec iww przy zatwierdzeniu zmiany zabudowy obrzene j na z a b u d o w linjo-w b lokami N S .

9

K O N S T R U K C J A

Projekt osiedla na Rakowcu , a t ake projekty mieszka typowych, opracowane dla Syndykatu Polskich Hut e l a znych, k tre zreprodukowane bd p niej w D. O . M . s p rb zastosowania ostatnich de techniki i konstrukcji do budownictwa T A N I C H M I E S Z K A . r N iew tp imy , e w P R Z Y S Z O C I b d z i e si u nas s to sowa o tylko takie systemy, tak jak je dzi ju stosuje A m e r y k a i Z a c h d Europy.

Ostatnio nie b u d o w a o si u nas prawie wcale to co wybudowano jest w stosunku do potrzeb doz minimaln . T y m czasem nowy zas t p inyn ie rw i architek tw, wychowany w nowoczesnych pojc iach , prowadzi prace przygotowawcze, oparte o cis w s p p r a c z budu-jcemi krajami Europy i A m e r y k i . Rezultatem tej w s p p r a c y s nowe metody konstrukcyjne, k tre chcemy i w Polsce z rea l izowa , a e b y o t r zyma nareszcie P R A K T Y C Z N E rezultaty. W i e my, e przyszo na ley do budownictwa szkieletowego i do nowych ma te r j a w wype n ia jcych . Czyte ln icy D. O . M . nieraz ju w pimie tern czytal i o rezultatach tego rodzaju s y s t e m w budowania, e wspomnimy c h o b y o budownictwie szwedzkiem czy o osiedlu Haeslera w Cel le , k t re dziki zastosowaniu do d o m w mieszkaniowych szkieletu stalowego, w y p e n i o n e g o ma te r j a ami lek-kiemi, o k a z a o si t asze , anieli budowa z ceg y .

Osiedle na R a k o w c u ma by prekursorem nowego polskiego budownictwa m a y c h mieszka przedewszystkiem ze wzgldu na kons t rukc j . Stosujc w konstrukcji z a s a d rozdz ia u funkcji dwi gania, funkcji izolacji i funkcji owietlania wn t rza , podzie l i l i my budynek na szkielet nony , c iany izolacyjne i c igy pas okienny.

Szkielet jest elazny, spawany. Stropy ze zbrojonych p y t z lekkiego betonu, spoczywa jcych na belkach e laznych, Usztywnienie budynku w kierunku poprzecznym p o d c i g a m i e laznymi , w kierunku p o d u n y m belkami stropowemi.

10

Supy none cofnite s od l ica c ian zewn t rznych dla:

1) zabezpieczenia elaza od zmian temperatury zewn t r zne j ;

2) un ieza len ien ia p aszczyzny ciany okiennej od pionowych e l e m e n t w konstrukcji nonej co umol iwi utrzymanie proporcji i w y m i a r w okien takich, jakie dyktuj potrzeby owie t l en ia w n trza;

3) dla uzyskania ekonomiczniejszej konstrukcji ramy.

ciany okienne, zredukowane do P A R A P E T W skonstruowane s z d w c h warstw p y t z lekkiego betonu, gruboci 10 c e n t i m e t r w .

P y t y mijaj si wzajemnie w ten sposb , e jedna py ta zakrywa spoiny drugiej. a d n a ze spoin nie przechodzi na wylot, (patrz izometryczny widok konstrukcji parapet okienny).

Szczytowe ciany zewn t r zne skonstruowane s w ten sam s p o s b . S one n i eobc i one i usztywnione w poziomie kade j kondygnacji stropami.

cianki m i d z y m i e s z k a n i o w e z 14 cm. p y t z lekkiego betonu nie obciaj konstrukcji, p rzechodzc pomidzy supami i podc igami , co daje j ednoczen ie pewne poprzeczne usztywnienie systemowi p o d c i g w i s u p w .

Skutkiem takiego uk adu obc ie mona byo uzyska stosunkowo nieznaczne przekroje konstrukcji e lazne j . Normalizacja poszczeg lnych e l e m e n t w jako konsekwencja znormalizowania sytuacji i typu mieszkania przedstawia si w nas tpujcy s p o s b :

dla belek stropowych uzyskal i my np. J E D N A K O W Y w ca ym budynku przekrj I Nr . 16;

podc ig i s rwnie w ca ym budynku jednakowe i sk ada j si z d w c h c e o w n i k w N P 18. Wszystkie s upy s jednakowe - skonstruowane z d w c h c e o w n i k w o przekrojach zmiennych zalenie od kondygnacji od N P 16 do N P 8 na ostatniem pi t rze . Stosujc

kons t rukc j s p a w a n osignito znaczne zmniejszenie w y m i a r w pocze , k tre , jak to, w i d a na izometrycznym widoku konstrukcji, sprowadzone s do blach o bardzo nieznacznych powierzchniach.

Wybrana przez nas konstrukcja i mater jay s rezultatem wsp lne j pracy projektodawczej a t ake kalkulacyjnej. Przedmiary i p r b y ofert pos uy y nam dla wyboru na j taszych i najodpowiedniejszych dla naszych ce lw mater-ja w, k t r eby d a w a y przedewszystkiem rkojmi sol idnoci , a j ednoczen ie umol iwi y wykorzystanie w caej pe n i jednej z g w n y c h zdobyczy budownictwa szk ie le towo-e laznego szybkoci budowy. Niestety nie od nas ju zaley, czy mol iwoc i te bd w tym sezonie budowlanym wyzyskane.

Wybudowanie osiedla na R a k o w c u w cigu tego lata, by oby polem do sprawdzenia naszych teoretycznych zaoe. Rezultaty pozytywne m o g y b y zepchn z martwego punktu ca y szereg spraw i in te resw natury ekono-miczno- spo eczne j wanie jszych moe nawet od sprawy tak wane j i tak koniecznej, jak zapewnienie dachu nad g ow 200 bezdomnym rodzinom robotniczym, dla k trych osiedle na R a kowcu jest przeznaczone.

Budowa ta, zrealizowana O D R A Z U , b y ab y bowiem eksperymentem tego samego gatunku, co podejmowane przez nie mieckie Reichsforschungsgesellschaft fuer wirtschaftliches Bauen, budowy p r b n y c h osiedli, jak np. osiedla w Cel le . Otrzyma l ibymy praktyczne rezultaty co do spos o b w podniesienia kultury mieszkaniowej i potanienia budowy jednoczen ie . Zreal izowanie propagowanych przez nas metod budowlanych, wykazanie ich zalet i b d w w b iecym sezonie budowlanym b y o b y wskan ik iem, jak bud o w a na rok przyszy . Nie tak, jak w tym roku, ale, idc w tym samym kierunku, L E P I E J , T A N I E J i P R D Z E J

1 2

200 CENTS LOGEMENTS OUVRIERS a RAKOWIEC

pres de VARSOVIE

de la S t e Cooperative d' habitation a Varsovie

e architecte: Groupe PRf lESENS Z ?

C e projet est 1* essai de t rouver un logement m i n i m u m real isable pour cette c a t g o r i e des ouvriers qui ne gagnent que 200 zlotys par mois, ce q u i correspond a 93 salaires horaires d*un macon de categorie moyyenne .

L a co lon ie se compose de cent quatre vingt douze cel lules a une familie de deux a quatre personnes. Tou te s ces ce l lu les sont egales entre el les. E l les sont disposees dans quatre ou p lu t t huit b locs a trois etages situees suivant l a l igne N o r d S u d . L a distance des b locs est 24 m, ce qui nous d o n n une tres bonne re la t ion entre l a surface verte et la surface batie. L a colonie est pourvue d ' une maison commune, contenant des bains, une buander ie , une creche pour l es enfants, un club, une cooperat ive etc.

L e s cel lul les sont disposees par quatre de deux c t e s d* un corr idor c o m -mun qui se termine par des grandes terrases. U n e d ' elles est ouverte, 1* autre fermee.

L a co lonie sera construite en ossature de fer, remplie par des grandes da l les de beton poreux. L ' ossature se compose des elements de longueur standarisee et des prof i ls normaux. Pour les p lan-chers nous n* employons que les fers en double T N o . 16 et des fers en C N o . 18; pour les p i l ie rs ver t icaux les fers en C de N o :

8 a 16. L* ossature est soudee les joints ren lorce-

e s par des t l e s en f o r m de tr iangle. L e poids to" -~l~~Tl tal de l a construct ion des cent quatre vingt loge

ments (la maison commune non compr ise ) est 237.) de 350 tonnes enyi ron , ce qui ne nous d o n n que onze kg , de fer par 1 m. cube du batiment.

1 3

In. C z e s a w B o r a t y s k i In. Edward Kreisler

Krakowska Spdzielnia Mieszkaniowa

rus. 238

Pierwszy dom Krakowskie j Spdz ie l ni mieszkaniowej, usytuowany w poudniowej czci miasta, pooony jest wysoko, bo o k o o 20 m. nad poziomem rdmiec ia . Front domu zwrcony jest na p o u d n i o w y - z a c h d . G b o k a parcela

pozwala na pomieszczenie d u e g o zieleca, k try w przysz e j rozbudowie mgby b y korzystnie rozszerzony.

Zasad projektu jest mol iwo prze-s t rza owej wentylacji dla nieomal wszystkich mieszka. Program dajcy duej

L 1 1 1 L 1 1 1

rys. 240

iloci m i e s z k a p tora izbowych, nasu-POW, MIE^7K/ILN/1 34,05m rozwizanie czci p tora , czci PRZESTRZE OBUDOW/IN/I Q7,04 m1 , . "* i * * POW, OKIEN 517 m1 dwutraktowe. Mieszkania te tworz za-ILOS' k(3ZK -3 sadniczy element budowy, a skadaj si

z izby (24 itr), z owie t lone j wnki kuchennej o jednolitych w caej budowie wymiarach, sionki, klozetu i szafy wmurowanej. Zastosowanie moliwie najkrtszych galerji pozwoli o na obs uen ie domu wycznie dwoma pionami schodw.

Budynek jest 4-o p i t rowy , przyczem kr tk ie sk rzyd a p o d w r z o w e , o kondygnac j nisze, nakryte s tarasami. Naturalny spadek terenu, wynoszcy blisko p tora metra na dugoci frontu, da si wyzyska na pomieszczenie w suterenie: pralni z maglem, prasowalni i suszarni i rozbieralni z natryskami i wann. Z a r w n o pralnie jak i natryski s podwjne , d o s t p n e z obu klatek schodowych. P rcz tego znajduje si na poziomie niskiego parteru przedszkole dla dzieci z szatni i umywalni, sk ad wzkw dziecinnych, wreszcie od strony ulicy sklep spdzie lczy z magazynem i kancelarj. Piwnice wg lowe zajmuj kondygnac j nisz, a po czone s z p i t rami przy pomocy wyc igw.

Powierzchnia parceli wynosi 607'76 s . J , powierzchnia zabudowana 857 n r a kubatura budynku 16.750 m. s .

Dom obejmuje 79 mieszka w tern 3 pokojowych z kuchni 8, 2 pokojowych z kuchni 10, 1-no pokojowych z wnk kuch. 46, kawalerskich 15.

roczniki 1929 i 1930

dom osiedle mieszkanie Cena rocznika bez oprawy z. 15.

w oprawie 16.

do nabycia we wszystkich ksigarniach i Administracji; Warszawa, Krak. Przedm. 5 m. 5 Tel. 202-05

1 5

St. P a c h n o w s k i

Budownictwo Mieszka Robotniczych we Wocawku K.westja m i e s z k a n i o w a po woj

nie w i a t o w e j w y s t p i a w szczeg l n i e jaskrawej formie.

W Po l sce ze z r o z u m i a y c h w z g l d w o k a z a l i m y s i po ustaleniu granic p a s t w a niep o d l e g e g o da leko w tyle po za krajami u r o p y w d z i e d z i n i e b u d o w y m i e s z k a , brak za tan ich k a p i t a w z t rudem ledwie p o z w a l a na ruszenie 7. mie jsca . S ta tys tyka u r z d o w a s t w i e r d z i a w dz iedz in ie potrzeb kredytu budowlanego tak fantastyczne wprost l i c z b y , e wszys tko , co m o n a b y o z r o b i , o k a z a o s i k r o p l w morzu .

P o m i m o tego, jee l i c h o d z i 0 mieszkan ia r e d n i e i w i k s z e , daje s i ju z a u w a y pewne o d p r e n i a . Jest ju da leko w i ksza a t w o z d o b y c i a takiego mieszkan ia .

Najgo ize j sp rawa s i p rzeds tawia w dz iedz in ie b u d o w n i c twa m i e s z k a robo tn i czych .

R o b o t n i c z e mieszkan ia z przed wojny n w a y z regfuy n i r w i e l -ki d o c h d , z a w okresie wojny 1 po wojnie , d o c h o d o w o tych d o m w s p a d a clo m i n i m u m .

N i c w i c dz iwnego , i d o m w c z y n s z o w y c h z mieszkan iami ma- e m i (robotnic/ .emi) p o w s t a o za ostatni okres czasu n iewie le , a i l o p o t r z e b u j c y c h m i e s z k a w z r o s a n iepomiern ie . P r z y c z y nia s i do tego o p r c z w i e l k i e g o n a p y w u l u d n o c i ze w s i , ruina d o m w starych le lub wcale nie k o n s e r w o w a n y c h .

M i a s t o W o c a w e k jest miastem l i c z c y m d z i o k o o 60.000 m i e s z k a c w , w y b i t n i e przemys o w e i p r z e j a w i a j c e t e n d e n c j do rozrostu. N i c w i c dz iwnego, e brak m i e s z k a m a y c h ( robotn iczych) uwyda tn i a s i w d u y m stopniu i nasuwa kolosalne wprost t r u d n o c i Mag i s t r a t o w i w zakresie z w a l c z a n i a bezd o m n o c i .

M i a s t o W o c a w e k jak wie le innych p o d o b n y c h miast , przeds i b r a o szereg p r b w tej dziedzin ie . J u p i ty rok u rzdu j w charakterze P rezyden ta tego mias ta i p r a g n z i l u s t r o w a w y si k i Magis t ra tu i rezultaty tych

w y s i k w w dziedzin ie z w a l c z a nia b e z d o m n o c i (w s z c z e g l noc i w r d najbiedniejszych) za ostatnie k i l k a lat.

W y s i k i miasta Szy od pocz tku w k ie runku budowy we w a s n y m zakresie m i e s z k a w o g l e , a r o b o t n i c z y c h w s z c z e g l n o c i . W y k o r z y s t u j c w m i a r m o n o c i kredyty budowlane , Magistrat od czasu pows tan ia n i e p o d l e g e g o P a s t w a P o l s k i e g o w y b u d o w a m i e s z k a V l 5 2 ( izb 303), w czem robo tn iczych 96 ( izb 139).

Jest to d o d u y dorobek, jednak, j e e l i chodz i o z a g o d z e nie k r y z y s u m i e s z k a n i o w e g o , k rop la w morzu.

y c i e idz ie jednak n a p r z d i per fas et nefas z a a t w i a i t k w e s t j u nas. D z i k i parcelacj i fo lwarku a n i e w s z c z y z n a i i n nych p o w s t a o cale p r z e d m i e c ie , g w n i e zabudowane m a e -mi , n i r e s j e tycznemi d o m k a m i . K t o k o l w i e k mia t r o c h p i e n i dzy i w y t r w a o c i , k u p o w a p la cyk na kredyt i k l ec i o f i c y n k , c z s t o p r o w i z o r y c z n s z o p , aby pokry jomu przed w a d z a m i bud w la nem i p r d z e j czy p n i e j w niej z a m i e s z k a .

S a b o zorganizowana w w c z a s p o l i c a budowlana , jak i brak p o m o c y finansowej dla buduj c y c h s i , wszys tko to z o y o s i na fakt powstania b r zydk i e go pod w z g l d e m archi tektoniczn y m p r z e d m i e c i a . A l e i to p r z e d m i e c i e jeszcze tak le nie w y g l d a , j e e l i s/ z w a y , i teren ten posiada ul ice w y t k n i t e i z n i w e l o w a n e c i le w g planu regulacyjnego. Pos i ada odpowiednio rozp lanowane tereny p a r k w i miejsca na b u d o w g m a c h w p u b l i c z n y c h . M i e s z k a c y tego p r z e d m i e c i a w k a d y m b d razie p o c z u w a l i s i do jakiego takiego p lanowego z a b u d o w a n i a s w y c h pa rce l .

Gorze j jest na innych przedm i e c i a c h . N a skutek l i c z n y c h eksmis j i , czy to w z w i z k u z za w a l e n i e m s i d o m w , czy t e w z w i z k u z n i e p a c e n i e m c z y n szu, wie le rodzin z n a l a z o s i w 1925 r. bez dachu nad g o w

fgSt 241. Dzikie osiedle ,, Grzyzrno'' we Wloc/azoku

rys. 242. Fragment ,,Grzyzvna"

n/s. 243. Widok oglny ,,Grzywna"

rys. 244. Miejska Kolonja Robotnicza przi/ ul. Nowowiejskiej we\Wlocawku

rys. 245.Miejska Kolonja Urzdnicza przy ul. Nowomiejskiej we Wocawku

16

-mm

R n 1

ryr. 2-/6. mement domu 1'rodzinnego z ogrdkiem na parceli 165 m~ w zabudowaniu szeregw, (projektowane osiedle przy ul. Nowomiejskiej)

i u l o k o w a o s i si faktu na terenach mie j sk ich , t w o r z c r nego typu z i e m i a n k i w z g l d n i e s z a a s y mieszkan iowe . P r b y jak ie jkolwiek ingierencji M a g i stratu w to swoiste budownic two o k a z a y s i bez w i e lk i ego skutku . P o w s t a o w i c c a e osiedle G r z y w n o " , l i c z c e 260 m i e s z k a . Z czasem o k a z a o s i . i w r d tych bezdomnych b y o wiele l u d z i zasobnie j s tych , k t r zy sobie s k l e c i l i n i e z e domk i murowane, r o z w i n a s i r w nie spekulacja d o m k a m i .

C a o przeds tawia s i pod w z g l d e m architektonicznym ochydnie , za o moralnej stronie m i e s z k a c w G r z y w n a trudno m w i .

Osta tnio w y s i k i Magis t ra tu sz y w k ie runku zahamowania rozbudowy G r z y w n a i o b m y l e n ia p lanu jego l i k w i d a c j i .

L i k w i d a c j a faktycznego stanu rzeczy , jak i u n i e m o l i w i e n i e dalszej rozbudowy tego stanu w drodze b u d o w y mie j sk ich dom w , w z g l d n i e b a r a k w jest n i e d o p o m y l e n i a z uwag i na brak r o d k w f inansowych .

G d y b y nawet b y y te r o d k i , n a l e a o b y s i z a s t a n o w i , czy w s k a z a n y m jest budowa d o m w robo tn iczych w z g l d n i e b a r a k w przez g m i n . O s o b i c i e na podstawie kilkuletniej praktyki i p r z e m y l e n i a tej kwest j i doszed e m do Wniosku, e gmina miejska nie powinna b u d o w a robo tn iczych d o m w czynszo w y c h .

Opin ja moja zapewne w y w o a k r y t y k , niemniej jednak p r a g n jasno w y p o w i e d z i e p o g l d , p y n c y z b d co b d d o bogatego d o w i a d c z e n i a .

L i c z b a p o t r z e b u j c y c h miesz k a r o n i e zawsze szybc ie j , n i b u d o w a m i e s z k a . P r a k t y k a w y kazuje, e nawet m i m o intensywnego budowan ia m i e s z k a przez Magis t ra t w rezul tacie l i c zba b e z d o m n y c h s i zmnie j sza.

Nadto do m i e s z k a mie j sk ich z natury rzeczy lepiej z b u d o w a nych ( c z s t e z a s u g u j c e przez p o r w n a n i e na n a z w luksusow y c h ) dostaje s i kategorja l u d z i najmniej z a s u g u j c y c h na pomoc zab ieg l iwy i u c z c i w y zawsze g d z i e jako tako mieszk a . T e m si t u m a c z y , e w r d b e z d o m n y c h da s i z a u w a y

17

d o wie le t y p w , pod k a d y m w z g l d e m u jemnych.

Nadomia r z e g o w k r t k i m czasie okazuje s i , v d o m y robotnicze miejskie staj s i prawdziw p l a g gospodark i miejskiej . L w i a c z nawet n i e l e sy tuowanych l o k a t o r w nie p a c i czynszu . p o m i m o , e Rady Mie j sk i e us ta la j z r e g u y czynsz, z a l edwie w m a e j c z c i , pok r y w a j c y koszty amortyzacj i o d n o n y c h p o y c z e k . O konserwacj i tych d o m w przy nisk im p o z i o m i e kultury r w n i e trudno m y l e . W konsekwencji Magis t ra t n iema p o k r y c i a a n u i t e t w i k o s z t w administracj i i s t a e interpelacje na posiedzen iach R a d y Mie jsk ie j w sprawie r e m o n t w , d o d a t k o w y c h u r z d z e . zan iechania poboru czynszu , eksmisj i o p o r n y c h i t.d.

T e m u z jawizku w y s o c e ujemnemu towarzyszy jednak inne z jawisko bardzo dodatnie . Jest n i m przyrodzony p d do w a s n e go domu w z g l d n i e mieszkan ia . w i a d c z y o t e m tak szybko rozparce lowane i zabudowane przedm i e c i e a n i e w s z c z y z n a , a nawet G r z y w n o . O k a z a o s i b o w i e m , i w r d t. z w . bezd o m n y c h na G r z y w n i e przynajmniej 5 0 ( , s t a n o w i obywate le , k t rzy w s p o s b sztuczny spow o d o w a l i sw b e z d o m n o , by z b u d o w a na terenie mie j sk im

w a s n b u d k w z g l d n i e domek. S oni z tego niezmiernie d u m ni i c iesz s i , i czynszu p a ci nie p o t r z e b u j .

Magis t ra t m. W o c a w k a , rozw a a j c stale sposoby w a l k i z b e z d o m n o c i d o s z e d do wn iosku , i j e d n d rog w z w a l czaniu b e z d o m n o c i w r d swer najbiedniejszych przy z u p e n y m braku prywatnej in ic ja tywy w dz iedz in ie b u d o w y d o m w robo tn i czych , jest wykorzys tan ie tego p d u i zd rowego z a m i o wania obywa te l a do w a s n e g o k t a .

N a tym tle p o w s t a ju konkretny program, opracowany przez W y d z i a T e c h n i c z n y M a g i stratu i zaaprobowany przez R a d Mie jsk w dn iu 15/1. b. r. P r o g r a m ten idzie w kierunku pomocy d la tych r o b o t n i k w , k t r zy p o s i a d a j pewne c h o c i a by drobne zasoby i s ta p r a c oraz c h z d o b y c i a w a s n e g o mieszkan ia .

P o m o c ta ma b y trojakiego stopnia:

I. materjalna gminy, o d n o n i e da rowan ia parce l i ;

II. b e z p a t n e dostarczenia planu, dozoru technicznego b u d o w y , ewentua ln ie przep rowadzen ia budowy miesz k a r o b o t n i k w na w a s n o w z a r z d z i e miasta;

III. pomoc w w y s z u k a n i u i dostarczeniu kredytu .

B i o r c pod u w a g t r u d n o c i przy budowie i admin i s t rowaniu miejskich c z y n s z o w y c h d o m w robo tn i czych , n a l e y d o j do w n i o s k u , e c z s t o lepiej b y o by p o n i e pewne n a k a d y , pom a g a j c robo tn ikom przy budowie w a s n y c h m i e s z k a , n i pos i a d a miejskie d o m y . Z b u d u j e si w tej drodze w i c e j , a kosztw i k o p o t w b d z i e mnie j . A co n a j w a n i e j s z a , s p e n i s i p o w a n e zadanie s p o e c z n e , s t w a r z a j c e s fe r l u d z i z adow o lo n y c h i p r z y w i z a n y c h do swej w a s n o c i . Jest d o w i e d z i o n e m , e i p o z i o m mora lny w ten spos b da si wyda tn ie p o d n i e .

M i a s t a z r e g u y p o s i a d a j znaczne place , b d n i e u y t k i n a d a j c e si pod b u d o w ko -olnji robo tn iczych ; rozp lanowanie tych p l a c w i da rowanie na w a s n o , nie b d z i e u c i l i w e m . G d y b y nawet p r z y s z o z a k u p i s tosowne tereny, to jeszcze jest to min ima lny wyda tek w por w n a n i u z kosz tami b u d o w y d o m w mie j sk i ch .

Dos ta rczen ie p l a n w i dozoru technicznego, w z g l d n i e przep rowadzen ia b u d o w y jest stosunkowo a t w e m , g d y miasto W o c a w e k posiada dz i dobrze zorg a n i z o w a n aczko lwiek niedostat e c z n l iczebnie po l i c j bud o w l a n .

D a l e k o t rudniejszem jest rozw i z a n i e kwest j i s f inansowania b u d o w y mieszkania , k t r e g o koszt w g n ie j opisanego projektu w y n o s i o k o o 5.000 z . A l e i to da s i s tosunkowo a two r o z w i z a przy w z i c i u pod u w a g k o n i e c z n o c i pos iadania przez robot ni ka pewnej czc i w a s n e j g o t w k i (np. 500 z . ) , w wykorzys t an iu osobistej pracy r e f l e k t a n t w oraz kredytu mie j skiej Komuna lne j K a s y O s z c z d n o c i w skojarzeniu o s w o i c i e p o m y l a n e k s i e c z k i o s z c z d n o c i o w e i przy w y k o r z y s t a n i u 30 o g l n e j sumy przydzie lonego d la W o c a w k a kredytu budowlanego B. G . K r . , co w y n o s i w w i e tle do tychczasowej p r ak tyk i 120.000. z . rocznie .

W z i w s z y to wszys tko p o d u w a g , m o n a b d z i e ju w b. r. w y b u d o w a k i l k a d z i e s i t mieszk a T o b o t n i c z y c h .

P o zaakcep towaniu o g l n e j zasady, jak i p r o j e k t w o s i e d l i ro-

1 8

b o t n i c z y c h przez R a d Mie j sk , Magis t ra t energicznie p r z y s t p i do o p r a c o w a n i a w marcu b. r. d o k a d n e g o planu f inansowego i gospodarczego, by z w c z e s n w i o s n z a c z b u d o w .

S p r a w a ta ma zapewnione powodzen ie w o b e c dobrze postawionej p o d w z g l d e m organ izacy jnym i bardzo y w o t n e j Mie j sk ie j K . K . O . Ju obecnie pomimo dwule tn iego is tn ienia K . K . O . s k u m u l o w a a 823.462.14 z o s z c z d n o c i przy 5.936 k s i e c z k a c h , w y k a z u j c o b r t z a u b i e g y rok 43.747.817.62 z .

O b e c n i e opracowuje si system w y d a w a n i a p o y c z e k b u d o w l a nych na b u d o w m a y c h mieszk a r o b o t n i c z y c h , z tern u j c i em, i p e w n y m o s z c z d n o c i o m rocznym o d p o w i a d a b d z i e m o n o z a c i g n i c i a kredytu budowlanego, z u y w a n e g o pod k o n t r o l Magis t ra tu . M o l i w o c i k redy towe w z m o e w y e j p rzytoczona w s p p r a c a z B . G . K r , w sprawie czego Magistrat porozumiewa s i ju z m i e j s c o w y m o d d z i a e m B. G . K r .

W programie b u d o w y w y korzystano w pierwszej l in j i skrawek p lacu , p o z o s t a j c y do zabudowania przy ju u r z d z o nej u l . Nowomie jsk ie j na terenie i s tn i e j ce j kolonj i robotn icze j .

P lac ten o w y s t a w i e p o u d n i o wej pos iada g b o k o c i 26 met r w i u m o l i w i a zapro jek towanie K o l o n j i o 16 e lementach m i e s z k a l n y c h par te rowych w za budowaniu szeregowym. O c z y w i c i e projekt obejmuje bardzo skromne u j c i e , dos tosowane do m o n o c i f inansowych robotnika .

Kosz to rys , p o s z c z e g l n y c h mieszka , s t a n o w i c y c h k a d y dla s iebie o s o b n h i p o t e c z n c a o , o p i e w a na z . 4.600. M i a n o w i c i e k a d a parce la l i c z y p la cyk 26 m. g b o k o c i i 6.60 m. s z e r o k o c i , c z y l i e 171.6 m-. Z frontu znajduje si o g r d e k 0 powie rzchn i 103 m'", dalej z m a e g o tarasu p rowadz i w e j cie frontowe do obszernej i zby (6.2 m. X 6 m.). O p r c z d u e go okna frontowego, znajduje s i mniejsze, wy c h o d z c e na p o d w r k o , umieszczone z ty i i posesji . P o d w r k o ogrodzone obejmuje wraz z k o m r k na n iem u r z d z o n , p r z e s t r z e (6.2 m. X 348 m.). Obsze rna i zba jest rozp lanowana w ten s p o s b , aby m o n a b y o b d p rzep ie rzen iem, b d z a s o n o d d z i e l i z jednej strony w n k k u c h e n n o w i e t lon , a z drugiej a l k o w na 2 k a od reszty izby mieszkalnej, w y n o s z c e j jeszcze pow i e r z c h n i 6.2 m. X 4 m. Izba taka jest w i c wygodna , widna

1 da s i schludnie u t r z y m a . O g r d e k przed domem, odpowiedn io pod dozorem miejskiego personelu ogrodniczego za d rzewiony i u t rzymany, m o e n a d a d o m k o w i z u p e n i e m i y i estetyczny wyg ld .

Naraz ie zaprojektowano przy ul . N o w o m i e j s k i e j 16 m i e s z k a , k t r y c h b u d o w a m o e b y k a dej c h w i l i r o z p o c z t a . N a s t pny plac d l a w i k s z e j l i c z b y m i e s z k a w y z n a c z o n o P r z y u l . Spor towej . Poza t em brane s pod u w a g obszerne tereny prywatne , oddawane na dogod

n y c h warunkach , w k i l ku c z c iach miasta .

Skromne mieszkanko robotnicze, zaprojektowane w e d u g pow y s z e g o opisu , daleko odbiega, o c z y w i s t a , od normalnego typu mieszkan ia robotniczego. M a g i strat b o w i e m p r o j e k t u j c je, my l zawsze n a w i z y w a do lep ianek masowo przez robo tn i k w b u d o w a n y c h i p r a g n , aby typ w a n i e tych lep ianek zas tp i t ypem schludnego, zdrowego a taniego d o m k u . P e w n a l i c zba tak ich na danym p la cu szeregowo zapro jek towanych d o m k w m o e t w o r z y estetyczne os ied le .

P rzy tym systemie b d z i e a k t u a l n w d a l s z y m cigu sprawa m i e s z k a d l a bezdomnej w y j t k o w e j n d z y . Tutaj z konieczn o c i w w s k i m zakresie , b d z i e m u s i a r a d z i W y d z i a S p o e c z ny Magis t ra tu , w y k o r z y s t u j c w pierwszej l inji ju i s t n i e j ce ba rak i .

N i e b a w e m Magis t ra t rozpisze a n k i e t ce l em zarejes t rowania c h t n y c h o t rzymania p l a c u i zabudowania go. O c z y w i c i e , i w pierwszej l in j i b d w z i c i pod u w a g robotn icy , m a j c y s ta l p r a c i w y k a z u j c y d e nie do o s z c z d n o c i oraz pos ia da jcy n i e n a g a n n o p i n j .

T o jest p o k r t c e opisana droga, na k tr w s t p i Magis t ra t po w i e l u p r b a c h . u w a a j c , i systematyczne w y k o n y w a n i e tego programu w c i g u szeregu lat z a g o d z i k ryzys mieszkan io w y w dz iedz in ie m i e s z k a or-botniczy ch.

Adam Henneberg

Gd mieszkaniowy, bezrobocie a budownictwo C z a s y powojenne znamionuje cha rak te rys tycz

ne z jawisko: zdajemy sobie d o k a d n i e s p r a w z n i e p o m y l n e g o u k a d u s t o s u n k w gospodar czych , znamy d o k a d n i e p rzyczyny tego zjawiska, wynajdujemy w i e t n e sposoby zaradcze, p i szemy na ten temat bardzo d u o i na tern kon iec . N i e w i d a danych na polepszenie sytuacj i p r z e c i w n i e , s tosunki gospodarcze g m a t w a j s i coraz bardzie j i zaczynamy powo l i z a s t a n a w i a sic., czy p r z y p a d k i e m nie j e s t e m y na drodze do komple tne j b ez s i l n o c i wobec n a w a u p o w s t a j c y c h t r u d n o c i .

N i g d z i e z jawisko to nie zarysowuje s i tak i askrawo jak w d z i e d z i n i e mieszkan iowej . Bez

p o r e d n i o po wojnie rozpoczynamy o d c z u w a brak m i e s z k a w y w o a n y n i s z c z y c i e l s k akc j operacj i wojennych i zahamowaniem normalnego ruchu budowlanego . P o t e m n a s t p u j e okres przyros tu naturalnego i s topniowego wzrostu potrzeb ku l tu ra lnych , p o c z o n y z da l szym zastojem budowlanym. Obse rwujemy w i c formalny g d mieszkan iowy . J e d n o c z e n i e zjawia s i nowy czynn ik bez roboc ie . I tutaj, szuka jc p r z y c z y n powstania bez roboc ia , s twie rdzamy, e g wn p r z y c z y n jest brak ruchu budowlanego. N i e d a w n o naczelne organizac je przem y s u budowlanego z oyy w a d z o m p a s t w o w y m m e m o r j a , w k t r y m czy tamy, e H o o w e r

1 9

przenone deskowanie do budowy cian z betonu ulowego, zdjcie z k.olonji

robotniczej pod odzi

n a z w a b u d o w n i c t w o k o e m zamachowem gospod a r k i s p o e c z n e j " , z a p r zy toczona w tym me-morjale c z u c h w a y K o m i t e t u E k o n o m i c z n e g o Rady M i n i s t r w z dn . 9 s tyczn ia r. b. b rzmi : K a d y robo tn ik za t rudniony przy budowie powoduje za t rudnienie k i l k u r o b o t n i k w w przem y s a c h w t r n y c h , uruchomienie z a r o b t z i emnych , mel joracyjnych , d rogowych i t. d. d e c y d u je o o d c i e n i u sezonowem." T e autory ta tywne o w i a d c z e n i a raz jeszcze z u p e n i e jasno w s k a z u j, e g wn p r z y c z y n bez roboc i a jest brak ruchu budowlanego.

Z d a w a o b y s i za tem, e nic pros tszego jak przez w s z c z c i e in tensywnego b u d o w n i c t w a zas p o k o i g d mieszkan iowy , no i z a r a d z i k l s c e b e z r o b o c i a . W s z y s t k o za tem w p o r z d k u s robo tn i cy , s m a t e r j a y budowlane, s a r c h i t e k c i t y l k o s k d wzi p i e n i d z y ? W tej sprawie mamy dwa r d a : s z u k a p i e n i d z y w kraju, lub t e a n g a o w a k a p i t a y zagraniczne . N i e w t p l i w i e oba te r d a b d m o g y b y z c z a sem wyzyskane , lecz zachodzi pytanie w jak im s topn iu p r z y c z y n i s i to do polepszenia sytuacj i .

miem t w i e r d z i , e w stosunku do pot rzeb b u d o w n i c t w a i do r o z m i a r w k l s k i bez roboc ia min ima ln ie , g d y w kraju p i e n i d z y jest zbyt m a o , by za a n g a o w a k a p i t a y zagraniczne, t rzeba na jp ierw u a t w i i ch l o k a t , a n a s t p n i e p r z e z w y c i y n i e u f n o k a p i t a l i s t w do rynku po l sk i ego . W obu w i c w y p a d k a c h na rezu l ta ty b d z i e m y o c z e k i w a zbyt d u g o . Sytuac ja w y m a g a natychmias towej poprawy.

W y d a j e mnie s i m o l i w e m r o z w i z a n i e tego p a l c e g o p rob lemu w p a s z c z y n i e ekonomiczno-s p o e c z n e j . W y c h o d z z z a o e n i a , e p o r e d n i a i b e z p o r e d n i a r o b o c i z n a wynos i o k o o 75% o g l n y c h k o s z t w budowy (vide m e m o r j a przem y s o w c w budowlanych) . J e e l i potraf imy przer z u c i r o b o c i z n p o r e d n i na b e z p o r e d n i , j e d n o c z e n i e z a zmnie j szymy koszty nabyc ia

rys. 248. m a t e r j a w , w t a k i m razie b d z i e m y ju na progu r o z w i z a n i a tego zagadnien ia . N i e w c h o d z c w s z c z e g y s twie rdzam, e gros k o s z t w po r e d n i c h s to kosz ty w y p r o d u k o w a n i a mat e r j a w b d c y c h na miejscu.

J e e l i zna jdu jcy s i na miejscu budowy w i r i p iasek z u y j e m y do w y r o b u f u n d a m e n t w be tonowych , p u s t a k w i d a c h w k i cementowej , to: p r imo p r z e r z u c i m y p o r e d n i r o b o c i z n wytwarzania pods t awowych m a t e r j a w na bezp o r e d n i , g d y fundament, pustak i d a c h w k m o e m y z r o b i na miejscu budowy; secundo koszt nabyc ia pods t awowych m a t e r j a w sp rowadz imy do kwoty j ak n a l e y z a p a c i za cement i jego p r z e w z na miejsce budowy .

Jak za tem b d z i e s i p r z e d s t a w i a a o g l n a kalkulac ja k o s z t w b u d o w y ? ' D o t y c h c z a s roboc izna b e z p o r e d n i a w y n o s i a 35" o w s z y s t k i c h k o s z t w . R e s z t a t. j . 65 0, s to kosz ty nabyc ia i sp rowadzan ia m a t e r j a w wraz z r o b o c i z n p o r e d n i , z a w a r t w w y p r o d u k o w a n i u tych mat e r j a w , no i koszty adminis t racyjne . J a k c z tych k o s z t w m o e m y p r z e n i e na roboc i z n b e z p o r e d n i ? O t 25 0 0 o g l n y c h koszt w budowy s t a n o w i koszty sprowadzenia i nab y c i a m a t e r j a w po t rzebnych do wzn ies i en ia f u n d a m e n t w , c i an i do p o k r y c i a dachu. J e e l i zatem fundamenty zbudujemy z betonu, c i a n y z p u s t a k w . l u b z betonu u l o w e g o , z a dach pokry jemy d a c h w k c e m e n t o w i wszys tk ie te m a t e r j a y w y t w o r z y m y ze z n a j d u j c y c h s i na miejscu s u r o w c w , to z a p a c i m y ty lko za cement c z y l i o k o o 10 n ", reszta t. j . 15/' s tanowi roboc izna zawar ta w w y p r o d u k o w a n i u tych materja w . O w e 15o " b d z i e ju zatem przenies ione na r o b o c i z n b e z p o r e d n i i w ten s p o s b w z r o n i e ona do 50n u o g l n y c h k o s z t w budowy ( 3 5 " 0 plus 15,, ).

J a k i s t d wn iosek? W budownic tw ie m a o -mias t eczkowem, a w s z c z e g l n o c i w ie j sk i em,

2 0

z a b u d o w u j c y s i gospodarz w w i k s z o c i w y p a d k w m o e sam w y k o n a w i k s z c z roboc izny b e z p o r e d n i e j , a zatem koszty budowlane zmnie j sz s i o b l i z k o 50 0, nie m w i c ju 0 tern, e sam budynek b d z i e c a k o w i c i e ogniot r w a y m .

T a k zatem przeds tawia s i strona ekonomiczna zagadnienia . P r z e c h o d z c do strony s p o e c z nej, n a l e y na p o c z t k u s t w i e r d z i dwie rzeczy. P i e r w s z a to, e najdotkl iwiej o d c z u w a j brak tanich m i e s z k a sami bezrobotn i , g d y zamieszka j gromadnie wraz z rodz inami jednoizbowe loka le , co w stosunku do n a j n i e z b d n i e j s z y c h pot rzeb ku l tu ra lnych i z d r o w o t n y c h jest c a k o wic ie pozbawione zd rowego r o z s d k u . Rrzecz druga, to fakt pos iadan ia przez s a m o r z d y 1 P a s t w o b e z u y t e c z n y c h t e r e n w na obszarze ca e j P o l s k i nie w y c z a j c n a j b l i s z y c h o k o l i c w i e l k i c h miast . Te reny te wspania le nada j s i p o d z a b u d o w , g d y obf ic ie zaopatrzone s piasek i wi r . S t rona zatem s p o e c z n a zagadnienia sp rowadza s i do ujc ia w karby o rgan iza cyjne bez robo tnych mas ( s p d z i e l n i e mieszka-n i o w o - w y t w r c z e ) , p rzydz ie l en ie t a k i m organizacjom w y e j wspomnianych t e r e n w , nauczenie (kursy) wyrab ian ia betonu, p u s t a k w , d a c h w k i cementowej i n i e z b d n y c h r o b t c ies ie l sk ich (to ostatnie u a t w i o n e , bowiem w i e l u bezrobot nych u m i e j t n o c i takie posiada) . Organ izac je takie n a l e y pozatem z a o p a t r z y w o d p o w i e d n i i lo maszyn be ton ia r sk ich , co przy masowych robotach , z punktu w i d z e n i a f inansowego, nie n a s t r c z y a d n y c h t r u d n o c i .

J u samo p o d e j c i e do t ak iego tematu nasuwa ca m a s r o z w i z a i ref lekcyj , k t r y c h nie s p o s b r o z p a t r z e odrazu. N a l e y s i w i c n a p r z y k a d z a s t a n o w i nad s p r a w sf inansowania c a e g o p r z e d s i w z i c i a i tutaj okazuje s i , e przy dobrej organizacj i prawie ca a b e z p o r e d n i a i p o r e d n i a roboc izna , s t a n o w i c a jak wiadomo 75 0 k o s z t w budowy , b d z i e m o g a b y w y k o nan przez samych bezrobo tnych sfinansow a w i c t r zeba b d z i e n iewie le ponad 25 o o g l n y c h k o s z t w .

W dalszej konsekwencj i t ak i s p o s b rozwizania p rob lemu mieszkan iowego nie t y l k o za opatrzy l u d n o w tanie mieszkan ia , lecz i s tworzy im pods tawy do dalszego gruntowania swej egzystencj i , u m o l i w i a j c z a o e n i e w a s n e g o warsz ta tu pracy. M a m tutaj na my l i c h o c i a b y p r z e m y s c h a u p n i c z y , k t r e g o zanik s p o w o d o wany jest w a n i e b r a k i e m odpowiedn ich tan ich loka l i w y t w r c z y c h .

S. M .

-.1 f ,1 - , . 9 8 -

rys. 249. Osiedle robotnicze z betonu ulowego pod odzi w czasie budowy.

rys. 250. Dom robotniczy pod odzi z u lobctonu.

P r z e d s t a w i o n y tok r o z m y l a znajdzie p r a w dopodobn ie podobne r o z w i z a n i e w akc j i M i n i s ters twa Refo rm R o l n y c h , k t r e o r g a n i z u j c nowe os ied la na obszarach p o d l e g y c h p r z e b u d o wie ustroju rolnego, zaopa t rzy u c z e s t n i k w tej p rzebudowy w surowce i z a c h c i i c h do w y twarzan ia po t r zebnych m a t e r j a w , z k t r y c h zbudu j domy.

Istnieje tendencja , by w podobny s p o s b r o z w i z a k ryzys m i e s z k a n i o w y i z a g o d z i k l s k bez roboc ia w o k o l i c a c h o d z i .

Moliwoci potanienia N a powszechnym szwedzkim zjedzie

mieszkaniowym znany czytelnikom naszym arch. Sven Vallander p r zeds t awi w Szeregu tablic moliwoci potanienia kosz tw komornego.

komornego w Szwecji Znaczenie komornego i jego wzrost,

dostatecznie charakteryzuje porwnan ie ile wynos i y w Stockholmie w latach stosunkowego wzrostu poda tkw gminnych i komornego.

21

Tabl. I

W p y w c e n y p l a c u n a k o m o r n e 1.000.000

K o s z t p lacu a 500. na mieszkanie 100.000

K o r . 1.100.000

1.000.000 p lacu a 1.500 na mieszkanie . 300.000

K o r 1.300.000 P r z y dochodz ie brutto 80 0 m u s z w y n o s i : K o m o r n e dla D . 1. kr . . . 88.000. dla D . 11 kor. 104.000 C z y l i r n i c a 16.000 K o m o r n e D . 11 s w i c o ca 18 '0 w y s z e , an ie l i D . 1.

Tabl. II Koszt p l a cu pod d o m y w i e l o p i t r o w e , r a c h o w a n e na m i e s z k a n i e po 30 n r p o w . b r u t t o

P o o e n i e najlepsze dobre mieszka lne mniej p o d a n e

O r e b r o N o r r k p i n g M a l m 350 500 800 250 375 400 175 225 200

G o t e b g Stk lm, 900 2000 500 1.000 300 900

Dom I K o s z t n i e r u c h o m o c i

D o c h d brutto 8%

Dom II K o s z t n i e r u c h o m o c i

D o c h d brutto lOo/o

Tabl. VII

1.240.000

99.200

1.240,000

124 000

Tabl. III

I I I I I I

I lo p i t e r . . . 12

P o w . z a b u d w . 12.500 mL'

p o d w r z a 66.252

,. u l i cy . . 21.248

pow. o g l n a 100.000

m i e s z k a 150.000 m"

W s p c z y n n i k w y z y s k a n i a 1,5

rys. 25!

K o m o r n e w D o m u II o 250 o w y s z e an ie l i w D o m u I

n n JVl 't.f 0

J 17SM

A' 17SM

A'

-

- f g

J> w

- - \ r

Tabl. VI

rys. 252

Tabl. XI

Co*"3 m o n a z y s k a w n/o obecnego komornego

we w s p c z e n i e z b u d o w a n y m domu. o [ile zacho

w a te same w p y w y roczne r o b o t n i k w budowla

n y c h i ceny m a t e r j a w .

1 i) Z y s k na n i s z e j cenie p lacu . . . . 18 no

2 0 na pos iadaniu w s p d z i e l c z y m

zamiast i ndywidua lnego . . . . 25 n/o

3 0 na rac jona lnym cenniku . . . 5 o/o

4 .. na u s u n i c i u s e z o n o w o c i . . . 12 0 0

R a z e m 42 0 11

(nie 60 0 0)

Tabl. IV

w latach: 19115. 1929. podatki gminne 30 milj. kor. 60 milj. kor. komorne 50 145 yi it

Moliwoci obniki Vallander oblicza na 42%, zas t rzegajc , e winny one by osigni te bez obniania rocznego zarobku robotnika budowlanego.

P o d s t a w taniego komornego jest tani plac pod budow;. Z tablicy I wynika, e przy trzykrotnie d roszym placu, rnica komornego wyniesie 18% cho na pozr z d a w a o b y s i^ , e koszt placu jest niewielki w porw >aniu z kosztami budowy. *

Tab l . II daje p o r w n a n i e cen placw w rozmaitych miastacn. Brak podstaw cen: tradycja ceny rynkpwe"(?)czynniki polityczne. /

P rzy dyskusji n . J placem naley podkrel i , brak kryterjum do ceny spraw zabudowy w zwizku z komunikacjami. Cena placw zaley od gs toc i zaludnienia i d o g o d n o c i komunikacji, nikt jednak nie umie odpowiedz ie na pytanie, przy jakiej gs toc i zabudowy otrzymamy wzgldnie najnisz cen placu, najlepsze warunki mieszkaniowe, najnisze koszty budowy oraz najmniejszy wydatek na komunikacje. Por . tabl. III i I V . Plan III umoliwia zaludnienie 11 Vi razy gs t sze , anieli IV . Kt re rozwizanie jest s uszne? A moe suszne rozwizanie ley pomidzy niemi.

Podstawowemi -warunkami taniego mieszkania s: tani plac, oceniony wed ug jasnych p rzes anek , dogodna forma prawna uy tkowan ia placu, i zabudowa

Ilo p i t e r . . . 2

P o w . z a b u d w . 6.912 m'

p o d w r z a 73.996 ..

.. u l i c y . . 19.092 ..

pow. o g l n a 100.000 ..

m i e s z k a 12.960 ..

W s p c z y n n i k w y z y s k a n i a 0,129

Tabl. V

W p y w p o z i o m u s topy p r o c e n t o w e j na k o m o r n e Dom I Kosz t budowy 1.000.000

p lacu a 1200 na mieszkan ie 240.000

kor. 1.240.000

60)) 0 I h ipo teka 744.000 a 50 0 37.200 20 0 0 II h ipo teka 248.000 i 6 1 a na lat 30 18.989 20 0 o w a s n y c h r o d k w 248.000 a 7 o n oraz spisanie

20 0 0 wart . domu w 30 lat 19.986 C i a r y 2 0/0 od 1.240.000kor 24.800

100.975 Dom II Kosz t budowy 1.000.000

n p lacu a 1.200 na mieszkan ie . . 240.000

1.240.000

60no 1 h ipo teka 744.000 a 4' 2 o 33.489 200 0 11 h ipo teka 248.000 a 50 d a m . 30 lat 16.132 200 o w a s n y c h r o d k w 248.000 a DO (' oraz spisanie

20 0 0 wart , domu w 30 lat 18.017 C i a r y 2o/Q od 1.240,000 kor 24.800

kor. 92.429

R n i c a w y d a t k w f inansowych 8.546 kr. rocznie .

K o m o r n e w D o m u II o 8.46 0 0 n i s z e an ie l i w D o m u I

n \.1 Ii -l? - . 4i Tabl. VIII

Tabl. IX

rys[ 254

2 3

do rzadka, by daa miasto zdrowe i adne , nie tak rzadka jednak, by pocigaa kon ieczno kosztownych instalacji komunikacyjnych, oraz tanie komunikacje.

D o drugiej grupy czynnikw zalicza arch. Wallander koszt poyczki budowlanej. Po rwnan ie czynn ikw wida z tabl . V . Komorne spada o 8 1 przy rn icy oprocentowania poyczk i na I- h ipo t ek o na drug (20%) o 1 1 2'., oraz 1% wasnych rodkw. A r c h . W a l lander jest zdania, e budownictwo mieszkaniowe powinno b y finansowane nie jak dotychczas przez kasy kredytowe ale b e z p o r e d n i o przez gminy.

Referent zwraca uwag , e nieruchomo jest aktywem, k t r ego dewaluacja jest prawie wykluczona. Spadek war toc i d o m w wskutek zuycia jest skompensowany wzrostem cen w miastach, wywoanym przyrostem ludnoci naturalnym i wynikajcym z racjonalizacji produkcji rolnej. W y p a d k o w dz ia an ia tych 2 czynn ikw jest s tay wzrost komornego wykazany w tablicy V I .

Wallander stwierdza e najemca mniej dba o stan n ieruchomoci , anieli waciciel i strata jak majtek narodowy ponosi wskutek niszczenia mieszka przez n i edba ych l o k a t o r w jest strat nietylko gospodarza (przed ktr musi z a b e z p i e c z y si wzrostem komornego) ale i ca ego spo eczes twa .

Dlatego te za najracjonalniejsze rozwizanie sprawy mieszkaniowej uwaa na ley mieszkanie sp dz ie lcze i dom spdzie lczy, a nie czynszowy, gdy daje lokatorom zysk od zabezpieczonego kapi tau i wychowuje poczucie odpowiedzialnoci gospodarczej. Rnica pomidzy ren townoc i 8%10% d o m w czynszowych d a a b y w miecie Stockholmie 36 miljonw kr. rocznie o szczdnoc i .

Czwar tym warunkiem taniego mieszkania s niskie koszty produkcji .

Plany VIII i IX wykazuj e funkcjo-nalistyczne" rozwizanie planu mieszkania daje rezultaty p ien ine , gdy plan IX (wsp czesny) daje wykorzystanie powierzchni o 13% lepsze, anieli plan VIII (z 1 8 7 0 - 8 0 lat).

Poza oszczdnoci , jak daje racjonalny plan, zwrci trzeba uwag na stosunek wadz do p ro jek tw. Dom, k try doskonale moe s ta w Stockholmie zawali si w miasteczku X lub Y ; nie w rzeczywis toc i , ale w oczach wadz za twierdza jcych plany: zamiast 1 V i daj np. 2 cegie g ruboc i muru i t. p. K a d e miasto w Szwecji ma inne pod tym wzgldem przepisy. Zwizek miast powinien uj w swoje r ce ujednostajnienie tyche .

Nowe materjay zjawiaj si codzie na rynku i kady ma b y t aszym od dawnych codziennie te gin od dziwnej zarazy. W p rzemy le budowlanym zabija si racjonalizacj w bardzo prosty, a twy i skuteczny s p o s b . Zwizek robo tn ikw ustala zbyt wysoki cennik za zmontowanie nowych materjaw tak e taniej jest b rn w dawnej koleinie

Ostatnim czynnikiem podraajcym budownictwo jest robota sezonowa. P o d r a a ona koszt w Szwecji o 15% zupen ie niepotrzebnie bez podniesienia dochodu rocznego robotnika budowlanego. Robocizna wynosi cznie 50% kosz tw budowy. Monaby cennik zniy o 30%, o ile zagwarantuje si robotnikowi ca oroczn p r a c . D a to 15% oszczdnoci na koszcie budowy budowy a 12% na n ie ruchomoc i . Zagadnienie to nie jest a twem ani prostem, jest to ostatecznie sprawa organizacyjna

N a zakoczen ie zestawienie: Tab l . X I wykazuje, e o 42% mona obn iy komorne nie zniajc cen mater ja w budowlanych, ani samego zarobku robotnika.

14

In. Teodat B i y k

Nowoczesne ogrzewanie willi i o d d z i e l n y c h m i e s z k a .

W niedawnej p r z e s z o c i zwra cano u w a g przy budowie f domu tylko na w i e l k o zabudowanej przestrzeni , oraz na p o d z i a tej przestrzeni na p o s z c z e g l n e pomieszczenia . W c h w i l i obecnej przez nowoczesne mieszkanie rozumiemy z e s p c a e g o szeregu t echn icznych u r z d z e : w o d o c i g o w y c h , k p i e l o w y c h , kana l i za cy jnych , kuchennych , o w i e t l e n i o w y c h , g a z o w y c h i e l ek t rycz nych , sygnal izacj i d z w o n k o w e j , radja i t, p..

W s z y s t k i e te u r z d z e n i a j u przy o p r a c o w y w a n i u projektu domu n a l e y jaknajdo k ladnie j u w z g l d n i , do n i c h d o s t o s o w a p o d z i a i w i e l k o p o m i e s z c z e oraz u y t k o w a n i e o d p o w i e d n i c h m a t e r j a w b u d o w l a n y c h .

J e d n z n a j w a n i e j s z y c h instalac j i , to instalacje ogrzewania , g d y nasz kl imat w y m a g a ogrzewan ia "mieszkania w przec igu p roku, Z tego w z g l d u zas tosowanie n i e o d p o w i e d n i c h m a t e r j a w b u d o w l a n y c h na c ia ny z e w n t r z n e i stropy m o e b y drogo o p a c a n e przez s t a e k i lkakro tn ie z w i k s z o n e z u y c i e o p a u . T y l k o c i s a w s p p r a c a archi tekta z i n y n i e r e m ogrze-w a l n i k i e m p o z w o l i na o s i g n i c i e m o l i w i e n a j n i s z e g o kosztu dom u wraz z ins ta lacjami . Nieste ty c z s t o jeszcze i teraz zaczyna s i m y l e o ins ta lac jach dopiero gdy budowa domu jest na dobre p o s u n i t a . Z a z w y c z a j pos t p u j e s i w ten s p o s o , e ci g a si m o l i w i e d u o ofert od i n s t a l a t o r w , wyb ie r a s i o najn isze j sumie kosztorysowej o fe r t z w r a c a j c p r z y t e m m a o uwagi na j a k o zao fe rowanych mater j a w . P o n i e w a b u d o w a jest ju na u k o c z e n i u , z ins t a l ac j z w i z a n e s n ie ty lko t r u d n o c i techniczne dos tosowania jej do gotowego domu , ale t a k e i w y s o k i koszt d o d a t k o w y c h r o b t b u d o w l a n y c h , jak p rzeb ic ie c i an t s t r o p w , w y k u c i e o d p o w i e d n i c h bruzd c i e n n y c h i t, p,.

A e b y n a l e y c i e o c e n i koszt instalacj i , n a l e y u w z g l d n i jak n a j d o k a d n i e j wszys tk ie c z y n n i k i w c h o d z c e w danym w y p a d k u w g r . I tak dla centralnego ogrzewania n a l e y u w z g l d n i

rys. 256.

n a s t p u j c e o k o l i c z n o c i , o b n i a j c e rzeczywis ty jej koszt w por w n a n i u z kosztem p i e c w : zmniejszenie kosztu b u d o w y wskutek m o n o c i zas tosowania c i e s z y c h c i a n w e w n t r z n y c h l e j s z y c h s t r o p w i b u d o w y ty l ko jednego p rzewodu kominowego . N a d e z y z j n i e m a o w p y w a t a k e stale mnie jszy koszt z u y c i a o p a u i mnie jszy koszt o b s u g i , g d y nie t rzeba pa l i w k i lku lub ki lkunastu p iecach , a ty lko do jednego k o t a s y p a koks .

Je l i u w z g l d n i wszystkie c z y n n i k i d o t y c z c e k o s z t w , mona s t w i e r d z i , e w c h w i l i obecnej przy s tosunkowo n i z k i c h cenach k o t a i g r z e j n i k w koszt ins ta lacj i centralnego ogrzewania nie jest wcale d r o s z y od kosztu b u d o w y p i e c w k a f l o w y c h . O c z y w i c i e p i e c w o d p o w i a d a j c y c h w y m o g o m ; us tawianie p ieca nieodpowiedniego o z b y t m a e j w y d a j n o c i c ieplnej , to o s z c z d n o w czasie b u d o w y , ale s t a e t rwonienie p i e n i d z y wskutek znacznego z u y c i a o p a u .

W o b e c tego trudno u z n a m o n o is tnienia nowoczesnego domu bez og rzewan ia centralnego; j edyny w a n y p o w d ogrzewania p i ecami ka f lowemi a mia

nowic ie , n iszy koszt ogrzewania, jest ju obecnie z u p e n i e p o w a n i e z a c h w i a n y . P o d wszyst -k i emi innemi w z g l d a m i ogrzewanie centralne wykazuje tak w i e l k i e zalety, e c a k o w i c i e p r z e w y s z a ogrzewanie o d d z i e l nych p o k o j w . P o d w z g l d e m hig jen icznym w i e l k i e znaczenie ma ruch powie t rza , s p o w o d o w a ny ogrzewan iem. P iec kaf lowy ze w z g l d u na k o m i n jest zawsze umieszczony przy w e w n t r z n e j c i a n i e . Z i m n e powie t rze w c h o d z c e przez okno do pokoju , pos iada w i k s z y c i a r gatunko-k o w y , wskutek czego p y n i e t u nad p o d o g w k ie runku p ieca , tam ogrzewa s i i jako l e j s ze idzie w g r . Powoduje to w r n y c h miejscach pokoju r n e temperatury. a za tem podt rzymuje stale p r d y powie t rzne w pokoju . O s o b y s i e d z c e przy oknach , s wskutek tego n a r a o ne na p r d y powie t rza o zmien nej temperaturze (rys. N r . 255)

P rzy ogrzewaniu centra lnem umieszczamy grze jn ik i radjato-rowe zazwyczaj pod oknem (rys. Nr . 256) W p a d a j c e przez okno z imne powie t rze ogrzewa s i i tem samem pow staje w mieszkaniu p r d powie t r za odwrotny jak p rzy ogrzewan iu p i e c e m i otrzymuje s i t e m p e r a t u r r w n o m i e r n , p r z y c z e m otrzymujemy powiet rze ogrzane b e z p o r e d n i o nad p o d o g , co n i eda si osig n przy p i ecach k a f l o w y c h , a co jest w a n e m z a r w n o dla d o r o s y c h , k t r y c h nogi s wra l i w e na z imno, jak i s z c z e g l niej d l a dz iec i p r z e b y w a j c y c h wie le na p o d o d z e .

Centra lne ogrzewanie nie w y maga p rzynoszen ia w g l a ani wynoszen ia p o p i o u i t- d., u a tw ia w i c utrzymanie c z y s t o c i w mieszkan iu . C z a s rozpalania k o t a i nagrzania mieszkan ia jest m o l i w i e n a j k r t s z y . M i e s z k a n i e wo lne od d y m u i sadzy daje w i k s z e b e z p i e c z e s t w o od ognia. G r z e j n i k i radjatorowe zab i e r a j znacznie mniej miejsca w mieszkaniu i to miejsca zazwycza j n i e u y t e c z n e g o p o d o k n a m i . Z m i e n i a to c a k o w i c i e i na kor z y r o z k a d k a d e g o mieszkania , g d y w k a d y m pokoju zys-

25

rys. 258.

kuje s i u y t e c z n e miejsce p i e ca; daje to t a k e znaczne u a t w i e nie w rozmieszczen iu d r z w i wew n t r z n y c h .

D e n i e do w a s n e g o mie szka nia i c a k o w i t e g o u n i e z a l e n i e nia s i od w a c i c i e l a domu i s s i a d w , s p o w o d o w a o rozw j nowego typu o g r z e w a cen-t r a n y c h d la p o s z c z e g l n y c h m i e s z k a , nazwanych ogrzewan iami p i t r o w e m i \ \ w z g l d n i e og rzewan iami m i e s z k a n i o w e m i .

O g r z e w a n i e p i t r o w e jest to Ogrzewanie m ie szkan i a za pomoc w o d y podgrzanej w kot le u s t awionym w kuchn i , w z g l d n i e p rzedpoko ju . Instalacja takiego ogrzewania p i t r o w e g o nie w y maga p i w n i c y , ani najmniejszego z a g b i e n i a p o d k o c i o . P o mieszczenie w k t r e m zostaje us tawiony k o c i o ogrzewania p i t r o w e g o nie w y m a g a dodatkow e g o grzejnika, g d y c i e p o prom i e n i o w a n i a ko t a p o k r y w a ^ z a -zwycza j w z u p e n o c i straty c i e p a o d n o n e g o pomieszczen ia . O g r z e w a n i a takiego typu nadaj s i do og rzewan ia centralnego nie tylko o d d z i e l n y c h m i e s z k a w domach z b i o r o w y c h , ale r w n i e do n i e w i e l k i c h n ie-p o d p i w n i c z o n y c h d o m w , w i l l i i d w o r w w i e j s k i c h .

Za in te resowan ie o g l n e ogrzewan iem p i t r o w e m stale wzra sta: p rawie wszys tk ie n a d b u d w k i d o m w w W a r s z a w i e otrzym a y takie ogrzewanie , W bud u j c y m s i obecn ie domu S p dz ie ln i M i e s z k a n i o w e j P r a c o w n i k w P . W . U . na o l i b o r z u zas tosowano ogrzewan ie takie do 35 m i e s z k a , z k t r y c h k a d e pos iada w a s n y k o c i o . Jest to bodaj u nas p i e rwszy w i e l k i bu

dynek ogrzany w c a o c i za pom o c o g r z e w a , z w a n y c h p i t rowemi .

K o c i o d la takiego ogrzewania m i e s z k a n i o w e g o jest bardzo m a y : w y s o k o jego w y n o s i o k o o I mtr. a p o w i e r z c h n i a nie o s i g a nawet mtr.-. K o c i o taki daje s i u s t a w i prawie w k a d e m miejscu, g d y jest d w a razy mniejszy od najmniejszego p i e c a ka f lowego . C a a o b s u g a takiego k o t a polega w y c z n i e na rozpa len iu k o t a , zasypaniu koksu , oraz odpowie dn im p r z y m k n i c i u d r z w i c z e k p o p i e l n i k o w y c h . Nie my maga to w i c zapoznawan ia s i z zadaniem pa lacza k o t o w e g o . Jak w i d z i m y z rys. Nr . 257 to ko c io taki m o e s u y za razem do gotowania . K o t y te m o n a r w n i e w b u d o w a w kuchnie , tak e t w o r z one w tym w y padku wraz z k u c h n i j e d n c a o .

O p r c z tych k o t w is tniej w handlu t a k e * g o t o w e kuchnie z w b u d o w a n y m k o t e m . K u c h nie te nada j s i tv lko do ma y c h m i e s z k a . K u c h n i a taka nie daje jednak, jak by s i mog o w pierwszej i c h w i l i w y d a w a , bardzo znacznej o s z c z d n o ci o p a u : mieszkan ie og rzewamy ju zrana. a gotowanie rozpoczyna s i k o o p o u d n i a , ^lepiej w i c pa len iska d la k a d e j z tych funkcji o d d z i e l a .

O p r c z k o t w opa lanych koksem w z g l d n i e w g l e m , is tniej t a k e ko t y opalane gazem, k t re doskonale dostosowane s w a n i e do o g r z e w a p i t r o w y c h . W c h w i l i obecnej koszt o p a u gazowego p r z e w y s z a u nas jednak znaczn ie koszt opa lan ia koksem, tak e niema ono w i e l kiego zas tosowania . Z a l e t y tych k o t w s poza tem tak znaczne, e nie ulega w t p l i w o c i , e t am gdzie koszt z u y c i a gazu nie odgrywa r o l i , n a l e y s i i m p i e r w s z e t w o .

W s p o m n i e r w n i e n a l e y , i e p rzy ins ta lacj i centralnego ogrzewania m o n a przy n ieznaczn y m n a k a d z i e k o s z t w u r z d z i i n s t a l a c j p rzygo towan ia w o d y c i e p e j , k t re j s t a e o t r z y m y w a nie w gospodars twie , tak w i e l k s tanowi w y g o d .

K r o n i k a Z K s i e k

C i e k a w y i n a p r a w d niezaleny D w u t y g o d n i k G o s p o d a r c z y G o s p o d a r k a N a r o d o w a " w t rzec i m s w y m numerze p o d znamiennym t y t u e m W s z y s t k o to ju b y o " podaje w s k r o m n y m dzia le notatek w i e t n i e s k r e l o n y obraz dzis ie jszego stanu sprawy us tawodawstwa mieszkan iowego . P rzed rukowujemy n o t a t k t w c a o c i .

9 k w i e t n i a b. r. r o z p o c z y s i obrady M i d z y m i n i s t e r i a l n e j K o mis j i , p o w o a n e j do uzgodnien ia zasad ustawy o pop ie ran iu budownic twa mieszkan ioweuo

U s t a w a o pop ie ran iu budownic twa mieszkan iowego ma swoj d ug , zawi a s m u t n h i -s to r j * ) . Myl i s i o niej m w i i p isze od 2 lat zgr , a ustawy aktu p rawodawcze go jak nie b y o , tak n iema. K i e d y , w r. 1929., b. premjer Ba r t e l z oy Se jmowi projekt takiej us tawy, oparty o z m i a n ustawy o o c h o n i e l o k a t o r w i zdyskontowanie p o d w y k i c z y n s z w w s ta rych domach na rzecz budowy nowych d o m w , ale w o bec os t rego protes tu po prawej stronie w c z e s n e j Izby i o b o j t noc i (albo o s t r o n o c i ) l ew icy i r o d k a projekt zna l az s i pod suknem.

Z i m a 1930 roku p r z y n i o s a pozorne o y w i e n i e . O p r a c o w a n y w w c z a s przez c z y n n i k i r z d o w e projekt ustawy, zwar ty i jasny, rowi ja jc k o n c e p c j premjera Bar t l a , r zuc i my l s tworzen ia P a s t w o w e g o Funduszu M i e s z k a n iowego , jako ins tytucj i n a r z d -nej, n i e z b d n e j wobec obecnego r o z b i c i a akc j i pop ie ran ia b u d o w n i c t w a mieszkan iowego , k re lc w y r a n i e Iinje rozwojowe tego budownic twa , p o d k r e l a j c s p o e c z n s t r o n zagadnienia

*) H i s to r j a ta datuje w is tocie nie od 2 ale od 12 lat o d 1919 r. gdy z o s t a s f o r m u o w a n y p ie rwszy projekt U s t a w y o rozbudowie miast . N a s t p n e sform u o w a n i e i nowel izacje tej ustawy by y zawsze o d e j c i e m od jej i s to tnych zasad, a wykonan ie ustawy by o stale t ych zasad paczeniem. Red.)

i t. p. W k r t c e potem Z w i z e k Izb P r z e m y s o w o - H a n d l o w y c h u c h w a l i projekt ustawy w e d u g koncepc j i b. m i n . K l a r n e r a , z b l i o n e j z r e s z t do w y e j wspomnianych p r o j e k t w . L a t e m t e g o r o k u b. min . M a t a k i e w i c z w y s t p i z p ro jek tem, w k t r y m r ecypo-w a n i e k t r e wy tyczne swych w s p z a w o d n i k w " , pozatem z a k a d b. s i lny nacisk na powie rze nie gminom o b o w i z k u budowania m i e s z k a d l a l u d n o c i naju b o s z e j . P o t e m wszys tko zam a r o , o pro jektach zapomniano, a dop ie ro w z imie 1931 r. pojawi y s i t ezy m i n . N o r w i d -Neugebaura , k t r e s t a n o w i sub-strat wspomnianych na w s t p i e narad.

P o 2-ch la tach, sprawa w y d a nia ustawy o popieraniu budow n i c t w a mieszkan iowego w z g l . znowel izowania i s t n i e j c e g o , a mocno k r y t y k o w a n e g o prawodawstwa w r c i a do punk tu , z k t r e g o w y s z a . D l a rea l izac j i jednego z najkapi ta lnie jszych z a g a d n i e P o l s k i powojennej poc iecha to n i e w i e l k a a lbo z g o a a d n a . J e d y n y m plusem w tern d rep tan iu na mie jscu jest urobienie sobie k i l k u w s p l n y c h w s z y s t k i m pro jek tom zasad, z k t r y c h n a j w a n i e j s z e s: a) pe t ryf ikac ja ustawy o ochronie l o k a t o r w i obecnych , zdewalno-wanych stawek komornego w star y c h domach jest nonsensem s p o e c z n y m i gospoda rczym, b) podnies ien ie t ych s tawek jest konieczne , a z niem opoda tkowanie tej z w y k i na cele budowy n o w y c h d o m w . T o wszystko. . .

N i e uzgodniono natomiast ca e g o szeregu innych podstawow y c h p u n k t w . G d y jedni chc nowej, s t a n o w i c e j c a o s a m w sobie , ustawy o pop ie ran iu b u d o w n i c t w a m i e s z k a n i o w e g o , to d r u d z y ze w z g l d w opor tun i -s tycznych nie chc wy j poza n o w e l i z a c j r o z p o r z d z e n i a P r e zyden ta z 1927 r. P o w o a n i e niez a l e n e j ins ty tuc j i centralnej , o g n i s k u j c e j w sobie sprawy terenowe, techniczno - budowlane, p o l i t y k i mieszkan iowej , f inansowe e t c , napo tyka na z a a r t y o p r c z y n n i k w , za in te resowa

nych w u t rzymaniu status quo, c z y n n i k w , k t r y c h l i czba jest s tanowczo za d u a , z w a s z c z a , e k a d e m u z n ich m o n a d z i wie le z a r z u c i za powolne i b iu rokra tyczne tempo roboty za p rzeszkadzanie sob ie nawzajem, za n ie l iczenie s i z in te resami miast i b u d u j c y c h , za brak w y t y c z n y c h i p l a n o w o c i etc.

C o w i c e j i to n a j w a n i e j sze nie uzgodn iono d o t y c h czas kapi ta lnej tezy, k to , i le i na co ma p a c i , s k d wz i p i e n i d z e na b u d o w n i c t w o . C z y p o c i g n t y lko l o k a t o r w w star y c h domach, czy p o d n i e pod a t k i od p l a c w i n i e r u c h o m o c i , czy w s t a w i a coroczn ie do bud e t u P a s t w a i s a m o r z d w s t a e , n iezawodne dotacje, czy i w j a k i m s topn iu w c i g n reze rwy ins ty tucyj u b e z p i e c z e s p o e c z n y c h oraz k a p i t a y p ry watne, d la kogo z p o m o c P a s twa b u d o w a (i jak ie?) mieszkania: d l a r e n t j e r w czy d l a szer o k i c h rzesz, dla jednostek w y branych czy d l a wszys tk ich? . . . B a ! do dz i dn ia c z y n n i k i m i a rodajne maj w t p l i w o c i , czy n a l e y z a c h c a , czy t e z w a l c z a k a p i t a zagraniczny, i d c y do budownic twa mieszkaniowego. P r z e d paroma laty s t a o s i na p r y n c y p i a l n y m " s tanowisku: precz z k r e d y t e m zagranicznym! O b e c n i e , gdy p o s u s z n y t emu d a n i u k a p i t a zagraniczny i s to tnie s i nie k w a p i , c h o c i a jest bardzo p o d a n y , ue las tycznia s i dawne s tanowisko , co nie p rzeszkadza r o b i t r u d n o c i tam, g d z i e mimo wszys tko k a p i t a ten chce a n g a o w a s i do b u d o w n i c t w a mie szkan iowego w P o l sce.

N i e w t p l i w i e p rob lem budow n i c t w a mieszkan iowego jest jednem z t rudnie j szych z a g a d n i e s t o j c y c h p r z e d po l i t yk p a s t w o w . Tern n iemnie j jednak waga n ie ty lko gospodarcza ale i s p o e c z n a tego problemu, narzuca k o n i e c z n o prac o in tensywnie jszem t empie i pozy tywnie j szym rezu l tac ie ni dotychczas , prac z a k r e l o n y c h na m i a r j ak ie j p i a t i l e t k i " budowlanej .

27

ER0GESCHO5S

rys. 265

1. OBERGE5CHOSS

T;

rys. 266

GROSWR SITZUNGS5AAL mit Vorhalle, Garderob und Toiletten

n u

rys. 267

Z w i z e k z a w o d o w y meta lowc w w . B e r l i n i e , z a b u d o w a parce l n a r o n o t r z y m a n przy p rzeb ic iu nowej 32 metrowej arterji '1 komunikacyjnej , c z c e j C i t y Ber l i sk ie z p o u d n i o w dz ie ln ic miasta

P o o e n i e i k sz t a t pa rce l i p o z w o l i y na w y m i e n i t e jasne r o z w i z a n i e przez arch . E . M e n -delsochna pos tawionego mu zad a n i a stworzenie d o m u z w i z kowego z a w i e r a j c e g o l oka l e b iu rowe d la Z a r z d u Z w i z k u oraz d r u k a r n i dla p ism z w i z k o w y c h .

rys. 269 rys. 268

fF 'ildkTI

i r-"mm

rys. 270

19

I H

i

2" kilka typw mebli z japoskiego pisma budowlanego Arfyitetluro internatia" V. 1930 Nr. 12. str. 45

J. z. P o d r c z n i K do obliczania K o s z t w r o b t b u d o w l a n y c h .

W y d i Nasz. Sklep Urania S. A . Warszawa 1930 31

P r o j e k t i ry sunk i wykonawcze , s t a n o w i c e c i s e u j c i e p rog ra mu i k s z t a t u p r z y s z e j b u d o w l i , nie w y c z e r p u j c a o c i prac p rzy go towawczych , w a r u n k u j c y c h sprawne i ekonomiczne jej z rea l i zowan ie . K o n i e c z n e m u z u p e

n ien iem jest plan f inansowy opar ty na d o k a d n e m o b l i c z e n i u kosz tu budowy . P o d s t a w do ob l i czen ia k o s z t w p o s z c z e g l nych e l e m e n t w budynku , stanowi y do tychczas dane zawarte w p o d r c z n i k a c h p r z e w a n i e z a

gran icznych , a w i c dos tosowanych do o b c y c h nam w a r u n k w ; i u z u p e n i a n e b y m u s i a y indy-wid