ii alsecco uvod - · pdf fileii smisao poesisa materijalnosti al secco - od zidnih slika...

II Smisao poesisa materijalnosti

Al secco - od zidnih slika Çatal-Hüyüka do meksičkih MURALA

1



Od Jerihona do MÁRIJA Zidni friz iz Itetinog groba Slikarije u hramovima AJANTE Leonardov CENACOLO Leonardova BITKA KOD ANGHIARIJA Goyina QUINTA DEL SORDO Delacroixove slike u Saint Sulpice Meksički murali

0.1. uvod 0.2. racionalna osjetilnost

0.3. Tehnike al secco zidnog slikanja 0.4. literatura

0.1 uvod

U svim esejima potrebno je u uvodnom dijelu definirati najprije specifičnosti vezane za osnovne kreativne postulate, značajne u procesu nastajanja umjetničkog djela. Zato je nezaobilazno i ponavljanje nekih činjenica , ali u specifičnom kontekstu.

0.4.1. Zidno secco slikanje

0.1.2. Likovna instrumentacija i smisao poesisa materijalnosti 0.1.3. „Razlika“ između slike i crteža

0.1.4. poetska tehničnost

0.1.1.Zidno secco slikanje

... Prva slika sastojala se samo iz jedne linije oko čovjekove sjenke koju je sunce pravilo na zidovima1 .

0/1. Leonardo: Cenacolo, detalj→

1 Leonardo da Vinci: Traktat o slikarstvu, Beograd, 1964/ str. 67.



2

Slikovni znakovi predstavljaju i inače jedan od najstarijih oblika komunikacije. Tako su obrisi likova, ponekad urezani u stijenu ili samo oslikani bojama, gotovo jedini materijalni dokument o najstarijim vremenima…Oslikani su, najčešće bojama bez veziva…

←0/2. Lascaux: Slikarije blistavih boja

Ali, izučavanjem slika u Lascauxu (navodi izučavanje stručnjaka M.Gaëll de Guichena) 2 i radom vježbi in situ došlo se do zaključka da je fiksiranje praha i nanošenje bilo, u ovom slučaju, jednostavnije nego što se misli: pošto je sama stijena KALCIT ( krečnjak, kalcij karbonat), tokom stoljeća, jednom dugotrajnom migracijom, stvorio se na površini kristalizirani površinski sloj, skrama koja podsjeća na pravu fresku3; dakle, pigmenti su vjerojatno – na ovoj vlažnoj ali svijetloj stijeni bili nanošeni bez veziva… Slikar je uvijek za svoj likovni izraz birao onaj materijal čiji karakter odgovara karakteru njegovog osjećanja, karakteru motiva ili likovne ideje koju obrađuje… Istina, ponekada je samo slikanje svedeno na puko bojenje… Tako egipatskom majstoru boja, vezana al secco, predstavlja samo dopunu reljefu i skulpturi: Ova tehnika koloriranog bareljefa, evidentna je u kontinuitetu više od dva milenija... Boja je samo dopuna reljefu i skulpturi; o tome, kako se dopunjuju slikani i reljefni elementi ukazuje oslikavanje ljudskih i životinjskih nogu u plićaku: voda je stilizirana „cik- cak” urezima u kamen dok su noge samo naslikane...

←0/ 3. SAQQARAH: Trojica slugu nose hranu i životinje, detalj

2 Paolo et Laura Mora: La Conservation des Peintures murales , Bologna, 1977 / s. 88.

3 Adolf Rieth: Maltechnik von Lascaux, Maltechnik, Heft 2.2.Quartal 1970/33-34.



3

0.1.2. Likovna instrumentacija i smisao poesisa materijalnosti Svaki likovni materijal je u likovnom smislu instrument, koji ima specifičnu vizualnu zvučnost, ili, drugim riječima - određena likovna instrumentacija,

zajedno sa specifičnom organizacijom likovnih prvina – crte, boje i volumena , daje određenu originalnu zvučnost likovnom tekstu, ili , kada je u pitanju konkretna materijalizacija ideje , daje

smisao poesisa materijalnosti kako je to formulirao Kosta Bogdanović…4

←0/ 4. Leonardo: Cenacolo ; Posljednja večera, detalj Stvaralac svojom specifičnom ekspresivnošću, svojim senzibilitetom, emotivnim odnosom do vizualne inspiracije, daje vlastitom tekstu i specifičan likovni izraz. Zato je, kod razmatranja originalne zvučnosti likovnog teksta u sveobuhvatnosti elaboracije slikarskog métiera... od posebnog značenja proučavanje specifičnosti vizualne zvučnosti, zavisne od izbora i načina korištenja likovnog materijala, ili, drugim riječima, proučavanje slikarskog zanata, i samog načina slikarskog procedéja …

U tom svom sveobuhvatnom zahvatu potrebno je naporedno, sa materijalom i tehnikom slikarstva…5što bi u jednoj slobodnoj analogiji sa jezikom predstavljalo slikarsku leksiku i slikarsku gramatiku, dotaknuti i …izraz i stil. Sa aspekta same materije slika se sastoji od podloge na koju je vezivom nanesena boja. Na koji je način to urađeno, što se dešava u procesu rada – zavisi od individualne primjene likovne instrumentacije . Različiti materijalni elementi primijenjeni odgovarajućom metodom slikarskog zanata , ili drugim riječima, određenom tehnikom rada ,omogućuju umjetniku da sa više ili manje uspjeha realizira svoju ideju – materijalizira svoj umjetnički osjećaj. Tako Leonardo u Posljednjoj večeri daje svom likovnom tekstu specifičan likovni izraz slikanjem na suhom malteru - pomoću apostrofirane tonske gradacije, za koju koristi senzibilne tonove boja, sastavljene od pigmenta i žumanjka, tutkala ili gume, uz stalno vračanje na crtež, podcrtan intenzivnim chiaro-scurom, te napokon nanošenjem lazura pomoću uljeno-smolastih boja... sve je građeno tehnikom, nazvanom tempera forte…

4 Kosta Bogdanović: promocija knjige Metode slikanja i materijali, Sarajevo, juni 1991. 5 Sadudin Musabegović: promocija knjige Metode slikanja i materijali, Sarajevo, juni 1991.



4

Prema enciklopedijskoj definiciji6... ...slikarstvo je jedna od osnovnih grana likovnog stvaralaštva, umijeće koje pomoću linija i boja daje na plošnoj podlozi

prikaz pojava viđenih u stvarnosti. Time ploha dobiva novo, ne isključivo dekorativno značenje.

Za razliku od crteža, slikarstvo je ona umjetnost koja se izražava u prvom redu pomoću boje.

0.1.3. „Razlika“ između slike i crteža

←0/ 5. Leonardo: Profilo Erculeo di Guerriero, detalj Dakle, …za razliku od crteža, slikarstvo je ona umjetnost koja se izražava u prvom redu pomoću boje. Ova distinkcija između crteža i slike dovođena je u pitanje već u najranijim vremenima, a pogotovo u vrijeme renesanse, kada crtež, prvi puta nakon antike, postaje samostalno umjetničko djelo. Tako smo već u prvom eseju usporedili tratteggio Leonarda i Botticellija…Naime, slikanje temperom, koje je na renesansnoj slici prisutno često kao pod slikanje – po svom tretmanu gradnje trattegiaro , bliže je crtačkoj „šrafuri” nego plošnom, ponekad i maksimalno „suhom“ izražavanju bojom. Tako je disciplinirani Leonardov tratteggio , izveden kredom, sličan „suhoj temperi“ Botticellija…

←0/ 6. Botticelli: La Madonna del Magnificat, detalj

6 Dr. Luc Menaše: Slikarstvo, Enciklopedija likovnih umjetnosti, Zagreb, 1966 knj. 4, str. 223



5

Ali, sjetimo se, u kontekstu razmatranja al secco tehnika - crtačkog karaktera slikanja na antičkom primjeru iz Vergine… Naime, već Aristotel7, vrednuje crtež , a ne i slikarstvo i kiparstvo: crtanje je uključeno u...ARTES LIBERALIS (sedam slobodnih vještina, vezanih za obrazovanje dobrog građanina)

dok … slikarstvo i skulptura, za razliku od muzike, (kao i podučavanja korisnim predmetima na primjer gramatici....) po Aristotelu,

…imaju samo ograničenu moć da dirnu dušu… Sa jačom afirmacijom boje , dakle slikarskih atributa, susrećemo se, istina, već u rimskom zidnom slikarstvu ( slikanom fresco lustro, ali sa evidentnim primjesama secco slikanja)…

←0/ 7. Vergina : Had i Perzefona na kolima, detalj Euridika – majka kralja Filipa) detalj s naslona na prijestolju u grobu kraljice Euridike…

←0/ 8. „Villa dei Vetti, Pompeji : Putto tjera kočiju, koju vuku delfini... TEHNIKA: buon fresco, stuco lustro; polirana crna površina (crni pigment je nanošen na suho).

7 ARISTOTEL : Politika, iz Knjige VIII



6

Iako su, mnogo kasnije, i na Delacroixovim zidnim slikama u pariškoj crkvi Saint-Sulpice, evidentni crtački potezi, čak sa vidljivim šrafurama kod uzdizanja, kao i kod sjena, ipak, ovdje su prisutne i slikarske pasaže, gdje… boja dolazi do punog izražaja…

←0/ 9. DELACROIX: zidna slika u crkvi Saint-Sulpice, detalj Delacroix, kako navodi Vibert, slika na zid sa mješavinom ulja i voska - direktno; Pariz; 1874; slika u cjelini 751 x 485 cm; detalj 300 x 259 cm;

0.1.4. poetska tehničnost Tehnika je svugdje samo početni profesionalni odnos do materije. Važna je OSJETILNOST , koju umjetnik nosi negdje duboko u sebi. Tu osjetilnost treba prevesti u likovni jezik sigurnom rukom uvježbanog majstora svog zanata. Već se magijski slikar Altamire služi znalački iskorištenim izražajnim sredstvima… Značaj zanata u umjetnosti možda je najbolje, u samoj terminologiji, afirmirala francuska kultura: naime, u francuskom jeziku, za razliku od drugih jezika, razlika je određena manjom jezičkom distinkcijom između riječi l’artist - umjetnik i l’artisan - zanatlija. Ali zato Francuzi često koriste za zanatski virtuozno djelo, ali manje umjetničke vrijednosti, frazu …

…elle n’est pas d’un artiste, c’est des artisans…8 ( ovo nije rad umjetnika, več zanatlije ).

8 J.G.Goulinat: La technique des peintres, Paris, 1926 / str. 11.



7

Francuzi, kao i Englezi koriste termin beaux arts/ fines arts i u širem kontekstu… (u lijepe umjetnosti spadaju one vrste – glazbe, poezije, proze,slikarstva, kiparstva, arhitekture … gdje imamo osjećaj da djelo ima osebujan pečat umjetnikovog ličnog izraza. Tako se razlikuje beletristika ( belle letre) od novinarstva ( journaliste) , simfonija od „šlagera”, slika od plakata ( iako su granice između tzv. „čiste” i primijenjene umjetnosti srušili već Domier i Loutrec, a kasnije Picasso). Leonardo je jednom prilikom zapisao da je ... „ slika pjesma koju vidimo..”. A Delacroix, nastavlja ovu tezu, tražeći distinkciju između pjesnika i slikara: 9...Le poète se sauve par la

succession des images; le peintre par leur simultanénté ! . 0/ 10. Goya: Starci kod jela →

Konačno, Malraux smatra ... da oko sluša! ... traži da oslušnemo les voix du silence... zvuk tišine. Jasno je, dakle, da rad na umjetničkom djelu, iako najčešće zavisi i od zanatskog iskustva, ima malo zajedničkog sa onim što se obično zove zanatskom izradom:

…10ako je originalnost ono po čemu se umetnost razlikuje od zanatstva, tradicija služi kao zajednički teren na kome se oboje sreću.

Svaki umetnik u zametku počinje na nivou zanatlije, na taj način što podražava drugim umetničkim delima… na kraju, niko se ne može naučiti stvaranju; može se naučiti samo kako da ide kroz proces stvaranja…

Janson naglašava da ... ...nije ni čudo što se umjetnikov način rada toliko odupire svim zadanim pravilima, dok obrtnikov potiče standardizaciju i pravila.

Razlika je u tome što umjetnik «stvara» nešto umjesto da tek «izrađuje» Misterija umjetničkog stvaranja je nedokučiva: kako je zapisao Huyghe

…11Entre l'oeil et la main du peintre se joue le mystère de l'art ! dakle, …između oka i ruke slikara dešava se misterija umjetnosti !

Ali, Goyino crno slikarstvo u Quinta del Sordo , nastalo u njegovim zadnjim godinama života - siluete staraca, slikane uljem, direktno na zidu, na crnoj imprimituri, predstavljaju i zaseban tehnološki fenomen...U kontekstu samog izraza - ovo slikarstvo ne nagovještava samo prve impresionističke pretenzije, već priziva i prve ekspresioniste…

9 Journal, Supplément III, s. 417; 16.12. 1843 10 H.W.Janson, Istorija umjetnosti, Beograd, 1974 /str. 15; Janson / izdanje 1997/str. 21. 11 René Huyghe: Dialoge avec la visible, Paris, 1955, str. 7.



8

Dakle, misterija umjetničkog stvaranja je nedokučiva : - sama zamisao „slike“ vodi često u nepredviđene avanture… - umjetničko stvaranje je često nepredvidivo i sa stanovišta izbora tehničkih mogućnosti…

Tako se Degas, u vrijeme svojih kasnih godina, razmišljajući o umjetničkom stvaranju „potužio“ Valeryju da …

12… la peinture n'est pas bien difficile quand on ne sait pas… Mais, quand on sait… oh ! Alors ! C'est autre chose!

dakle, …slikarstvo nije teško kad se ne zna…Ali, kad se znade…Oh! To je druga stvar…

0/ 11. AJANTA: Scena Visvantara jataka, detalj: Ljubavni par u palači→

Naime, neophodan odnos, prava mjera, ravnoteža, između inicijalne ideje i tehničkih mogućnosti, rađa se kod umjetnika vremenom. Ali, iako je nemoguće ignorirati samu tehniku, čak i samo kao pravila igre, kao logiku prirodne datosti, ona ne smije nadvladati vlastiti izraz… Tehnika umjetnika često je više posljedica transformacije nego inovacije, a sama autentičnost se prepoznaje ne samo u tehnici, već i u mnogim drugim elementima – u koncepciji, rukopisu, virtuoznosti, gami, dramatskoj napetosti – u onom što je Paul Valéry nazvao…

… POETSKA TEHNIČNOST 13 :umjetnost je… sinteza htijenja i moći ( sposobnosti koju umjetnik stiče zahvaljujući primijenjenom materijalu)…

Tehnika je to “imanje moći” …ali, ona mora ostati „nevidljiva”…

Tako Adorno logično zaključuje……što cilj temeljitije podjarmljuje sredstva, to sredstva više prijete da će zavladati ciljem: estetska dijalektika sluge i gospodara14.

Već Leonardo da Vinci je , između ostalog, zapisao da je… ljubav mnogo strastvenija od znanja, i potpunija…

12 René Huyghe: Dialoge avec la visible, Paris, 1955, str. 10. 13 Gvido Morpurgo-Taljabue: L’esthétique contemporaine une enquête, Milano, 1960 /s.175 14 Ivan Focht: Tajna umjetnosti ,Zagreb 1966 / str. 218



9

0.2. racionalna osjetilnost Razmatranje umjetnosti u kontekstu zanatskih iskustava teško je klasificirati pravolinijski ( kronološki). Porijeklo i tok određenih umjetničkih problema zasnovani su na kompleksnim civilizacijskim slojevima u razvojnoj liniji određene umjetničke prakse, tražeći...

... 15 smisao poezisa materijalnosti. Pri tome su vrijeme, prostor, klasično i suvremeno podjednako relevantni.

Dakle, i u likovnoj umjetnosti, kao i u drugim oblastima stvaralaštva, prisutan je onaj circulus, stalno preobražavanje kreativnih htijenja . Zato svaka klasifikacija predstavlja i osiromašenje. Svrstavanje određenih kreativnih projekata u strogo diferencirane vrste je upitno ali ipak neophodno.

Kao jedan od ključnih kriterija u razmatranju različitih pristupa u samom procesu gradnje likovnog djela, uzimajući u obzir kriterije našeg vremena, uzeli smo u obzir i postojanje racionalnog i iracionalnog u samom pristupu likovnom izrazu, iako racionalnu osjetilnost možemo prepoznati u svakom umjetničkom djelu. Možda je najtočnije sam stvaralački čin definirao Klee poznatom izrekom da je… … genijalnost odstupanje od pravila16

, te da... ne postoji nepremostivi jaz između racionalnog i iracionalnog 17 ... svjesnog i spontanog.

Tako bismo za racionalnu osjetilnost renesanse mogli reći da se zasniva na ravnoteži racionalnog i iracionalnog... Analizirajući konkretna djela, prateći proces njihovog nastajanja, rjeđe ćemo naići na isključivo racionalne, analitičke i konstruktivne projekte, nasuprot onima koji su iracionalni… Ako gradnju razmatramo u kontekstu kreativnih nastojanja, tada ćemo morati pažnju pokloniti, prije svega, značaju linije i boje kao osnovnih likovnih elemenata kojima slikar stvara svoje djelo , odnosu između „grafičkih i pikturalnih“ vrijednosti cjelovite vizualne zvučnosti. Samim pikturalnim bojenim mrljama „ igra“ se već majstor Putta, na zidnim dekoracijama rimskih palača…

←0/ 12. RIM: Majstor Putta , detalj Odnosi se stalno mijenjaju…

15 Kosta Bogdanović: o knjizi «Slikarstvo, metode slikanja i materijali» (Metka Kraigher-Hozo, Svjetlost, 1990); tekst o knjizi objavljen: Oslobođenje, 22. jun 1991/ str. 11 16 Ivan Focht: Uvod u estetiku , Sarajevo 1972 /s.214 17 Giulio Carlo Argan: Studije o modernoj umjetnosti , Beograd, 1982 /s.125...



10

skiagraphija, pittura i matteria pittorica

skiagraphija Iako su neki teoretičari pod antičkim terminom skiagraphija podrazumijevali način gradnje, koji se u renesansi koristi za svijetlo-tamno, dakle chiaro-scuro slikanje, proučavajući stare tekstove, pogotovo Plutarcha i Pliniusa , sve je očitije da između termina skiagraphija i chiaro-scuro tehnika postoji bitna razlika.

Naime, za razliku od CHIARO-SCURA, SKIAGRAPHIA je tehnika, u kojoj slikar koristi sve mogućnosti izražavanja šrafurama, mrljama i drugim rasterima, uključujući i slikarske komponente. Ipak, iako to podrazumijeva različite tehnike slikanja, ovdje u samoj likovnoj gradnji prevladava - linija, kontura i šrafura.

Na grčkom jeziku riječ skià znači sjena, a gráphõ - pišem, ali se pod tim terminom podrazumijeva i linija, odnosno pravac. Dakle, pored linearnog crteža, koji može sugerirati volumen - otvorenom i zatvorenom linijom, intenzivnijom i debljom, te istanjenom i manje intenzivnom linijom, te eventualnim laviranjima i smekšavanjima linija, tehnika uključuje i sve mogućnosti korištenja šrafura, mrlja i drugih rastera, uključujući i slikarske komponente. Pod ovim terminom podrazumijevamo različite tehnike slikanja, ali, tehnike u kojima pored eventualnog plošnog koloriranja, prevladava linija, kontura i šrafura. Kao što smo već napomenuli, neki teoretičari su pod ovim antičkim terminom podrazumijevali način gradnje, koji se u renesansi koristi za svijetlo-tamno, dakle chiaro-scuro slikanje . Ali, proučavajući stare tekstove, pogotovo Plutarcha i Pliniusa , sve je očitije da između ova dva termina postoji bitna razlika.... ←0/ 13. HYDRIA: Afrodita kod Parisovog suđenja , detalj Ova hydria, ukupne visine 49,5 cm, rađena je tehnikom „crnog firnisa” uz pozlate . Nađena je u južnoj Italiji, (d.

Badisches Landsmuseum, Karlsruhe) . Mnogi smatraju da ovo slikarstvo podsjeća na slikara Meidiasa, jednog od najslavnijih slikara amfora tog vremena. Ovo slikarstvo atičkih umjetnika, sačuvano jedino na vazama, predstavlja konkretan refleks velikog grčkog slikarstva kraja petog stoljeća ( ←/)… Primjer na hydriji je crtež u negativu sa šrafurama, koje sugeriraju volumen. Primijenjena je razigrana igra šrafura i grafizama… Tehnika ima , prije svega crtački karakter, što su Grci u slobodnom prijevodu označavali kao « pisanje sjena « … Tako je jedan najvećih u tom vremenu APOLLODORUS nazvan… SKIAGRAPHOS. Kako je zapisao Plinius...

APOLLODORUS je... svojim figurama dao izgled stvarnih !



11

pittura Kada su u gradnji slike prisutna kreativna nastojanja koja podrazumijevaju ravnomjerni značaj linije ( konture) i boje, gdje boja ima funkciju lokalnog tona, to definiramo kao tonsko slikarstvo, slikarstvo klasičnog tipa, što ćemo u našim razmatranjima nazvati PITTURA… Tako je promišljao već Zeuxid, a mnogo kasnije Leonardo …

←0/ 14. Leonardo: Cenacolo ; Posljednja večera , prije restauracije

matteria pittorica

Ipak, već u najstarijim likovnim –izmima susrećemo se i sa djelima, kod kojih je umjetnik nastojao postići vrhunsku pikturalnu vizualnu zvučnost …

Tako u tz. «čistom slikarstvu» kompozicija bojenih mrlja nije formirana na bazi ograničenja konturana, već boja zasebno može imati i svoju jačinu i valer... Samim bojenim mrljama „ igra“ se već majstor Putta, na zidnim dekoracijama rimskih palača, dok u kasnoj renesansi tako promišlja ponekad već Tizian, a mnogo uočljivije „oslobođeni“ Delacroix, te u našem primjeru Goya… Groteskne scene slikane su na klasični malter na zidu: nanesen je fini izglađeni sloj maltera, a zatim je sve zasićeno crnom uljenom bojom. ←0/ 15. Goya: Starci kod jela, detalj

Nema iscrtavanja ! Slikano je direktno na crnoj imprimituri.



12

poetska tehničnost

Razmatranje umjetnosti u kontekstu zanatskih iskustava teško je klasificirati pravolinijski......čovjeku nije svojstveno da se ponavlja18.

Život je iskustvo, ponavljanje je zastoj iskustva. Iskustvo je traženje... Ne vrijedi truda, kako naglašava Argan , tražiti nešto što je već nađeno. Najčešće...

...se novi izum rađa iz kritike prošlosti kojoj se pridodaje projekt za budućnost. Danas, u tehničkom smislu, ne postoji više ( čak ni ) slikarstvo ni kiparstvo, ne postoji više arhitektura...

Ali, kako smo već naglasili - sama originalnost umjetničkog djela se prepoznaje , ne samo u tehnici, već i u mnogim drugim elementima : u koncepciji, rukopisu, virtuoznosti, gami, dramatskoj napetosti - u onom što je Paul Valéry ( osluškujući starog Degasa ) nazvao...... POETSKA TEHNIČNOST 19 : umjetnost je sinteza htijenja i moći ;

sposobnosti koju umjetnik stiče zahvaljujući korištenom materijalu... Svaki likovni materijal u likovnom smislu je „instrument“ koji ima specifičnu vizualnu zvučnost. Pod likovnom instrumentacijom podrazumijevamo crtački, grafički, slikarski, kiparski materijal, alat kojim se taj materijal obrađuje i druga pomoćna sredstva koja sudjeluju prilikom formiranja materijalnog dijela likovnog izraza. Dakle, specifična vizualna zvučnost rezultat je specifične likovne gradnje i zavisi od izbora materijala kojim se izvodi, funkcije i metoda gradnje. Tako će i vizualna zvučnost zavisiti od više faktora:

- od izbora crtaćeg, odnosno slikarskog materijala, kao i pribora, - od izbora nosioca, - od same funkcije određenog artefakta, i - od procesa kreativne i tehnološke gradnje.

18 G.C.Argan: Studije o modernoj umjetnosti, Beograd, 1982 / str.39 19 Gvido Morpurgo-Taljabue: L’esthétique contemporaine une enquête, Milano, 1960 /str. 175



13

0.3. Tehnike al secco slikanja

Umjetnost može da se shvati, u dijalektičkom smislu, kao skladan odnos između forme i ideje, između tehnike i materijala20. Kako je zapisao Foçillon...

... 21historija nije jednosmjerna, neprekidna, jer se može promatrati kao dugo taloženje sadašnjosti, a umjetnost kao transpozicija skale dubokih aktualnosti.

Tako je moguće da umjetnička djela, nastala u različitim historijskim periodima, žive naporedo, istovremeno. Nijedna revolucija ne poriče sva iskustva koja su joj prethodila... Na historijsku svijest forme ne ostavljaju prolazan utisak...

Uvjereni u istinitost, već više puta citirane Heideggerove izreke – da ...sve možemo razumjeti onog časa, kad se vratimo do izvora...pokušati ćemo kompilacijom informacija iz niza dokumenata, knjiga, traktata i priručnika, proniknuti u tajanstveni svijet likovnog stvaranja, u okviru zidnih al secco tehnika, razmotriti ključne tehnološke stečevine, spoznaje, saznanja i inovacije u kojima je autentičnost kreativnih nastojanja došla do punog izražaja, uzimajući u obzir i sva međusobna preplitanja pojedinih zanatskih dostignuća , čak i komparacijama, u kojima se dovodi u pitanje i kronološki red, ne zaobilazeći ni kreativna nastojanja u kontekstu osnovnih likovnih elemenata, kojima slikar stvara svoje djelo , razmatranjem odnosa između racionalnih i iracionalnih, „grafičkih i pikturalnih“ vrijednosti cjelovite vizualne zvučnosti. Tehnike, nazvane - zidne tehnike al secco slikanja - mogli bismo razmatrati na bezbrojnim primjerima remekdjela svjetske baštine… Imajući u vidu značaj specifične vizualne zvučnosti AL SECCO ZIDNOG SLIKANJA , kao i trajnu prisutnost ovog fenomena, od prvih civilizacija do našeg vremena, odabrali smo, kao tipične primjere:

prvi primjer: 0/16. Ustoličenje kralja u Mariju, u kontekstu razmatranja zidnog slikarstva od Jerihona do MÁRIJA, detalj

20 Karamehmedovic: LIKOVNA UMJETNOST, Sarajevo 2006, sr.12. 21

Foçillon; str.12. /Karamehmedovic: LIKOVNA UMJETNOST, Sarajevo 2006,



14

drugi primjer: Zidni friz iz Itetinog groba,

kao tipičan primjer stare egipatske umjetnosti…

←0/ 17. Zidni friz iz Itetinog groba: Meidoumske guske, detalj

treći primjer:

Slikarije u hramovima AJANTE, koje su, istina, pored secco slikanja, često slikane i al fresco, ali su,

u svakom slučaju značajne, jer predstavljaju daleki odjek umjetnosti Dalekog istoka obogaćene iskustvima antičkog Zapadnog svijeta,

←0/ 18. AJANTA: Scena Visvantara jataka: Ljubavni par u palači, detalj

četvrti primjer:

Leonardov CENACOLO, kao primjer virtuozne poetske tehničnosti, one … racionalne osjetilnosti renesanse, koja se



15

zasniva na ravnoteži racionalnog i iracionalnog u koncepcijskom smislu, te prenošenja iskustava, stečenih u štafelajnom slikarstvu

na područje tehnika zidnog al secco slikanja...

←0/ 19. Leonardo: Cenacolo ; Posljednja večera , prije restauracije

peti primjer: Leonardovu BITKU KOD ANGHIARIJA ,

kao primjer njegovog traganja za novim tehnološkim mogućnostima, istraživanjem drevnih antičkih tehnika,

←0/ 20. Rubensova kopija: Battaglia di Anghiari: Bitka za zastavu Paris, Louvre, Cabinet des estampes pretpostavlja se da je primarna Rubensova kopija ona koja se danas čuva u Haagu, dok je ovo kasnija verzija; 1612/15; 452 x 637 mm; crna kreda, pero i tuš, laviranje; osvjetljenja sivom, bijelom i bojom inkarnata; ova studija je planirana kao predložak za gravuru; stvarno postoji i gravura urađena prema ovoj studiji : Edelinck je gravuru uradio poslije smrti Rubensa...



16

šesti primjer: Goyinu QUINTA DEL SORDO ,

kao primjer ekspresivnog, impulzivnog, pikturalnog izraza, bez posvećivanja posebne pažnje samom tehnološkom procedéju,

←0/ 21. Goya: QUINTA DEL SORDO, detalj

sedmi primjer: Delacroixove slike u Saint Sulpice,

koje u svom vremenskom circulusu ponovo afirmiraju poetsku tehničnost ali ipak sa naglaskom na pikturalnost, te

←0/ 22. DELACROIX: zidna slika u crkvi Saint-Sulpice, detalj

osmi primjer:



17

Meksičke murale

koji, zahvaljujući pojavi novih materijala, afirmiraju suvremene tehnološke mogućnosti

zidnog slikanja. ←0/23. Diego Rivera:

Vođa seljaka, Zapata; mural USA, New York, Museum of Modern Art ; enkaustika

0/ 24. David Alfaro Siqueiros:

Patriotes et Parricides→

MJESTO: Aduana de Santo Domingo

DATACIJA: 1955 TEHNIKA: pyroxaline i celotex akrilni na masonitu ( fiksirano na zid);



18

0.4. važniji izvori

- Adolf Rieth: Maltechnik von Lascaux, Maltechnik, Heft 2.2.Quartal 1970 - Argan, G.C.: Studije o modernoj umjetnosti, Beograd, 1982 - Aristotel : Politika, iz Knjige VIII - Delacroix: Journal

- É. Faure:Duh oblika, Zagreb 1955 - Elie Faure: Povijest umjetnosti V , Zagreb 1955 - Gvido Morpurgo-Taljabue: L’esthétique contemporaine une enquête,

Milano, 1960 - Hereward Lester Cooke: Painting Techniques of the Masters, London 1975 - H.W.Janson, Istorija umjetnosti, Beograd, 1974 - Ivan Focht: Tajna umjetnosti ,Zagreb 1966 - J.G.Goulinat: La technique des peintres, Paris, 1926 - Karamehmedovic: LIKOVNA UMJETNOST, Sarajevo 2006 - Kosta Bogdanović: o knjizi «Slikarstvo, metode slikanja i materijali»

(Metka Kraigher-Hozo, Svjetlost, 1990); tekst o knjizi objavljen: Oslobođenje, 22. jun 1991/ str. 11

- Leonardo da Vinci: Traktat o slikarstvu, Beograd, 1964 - Lionello Ventura: Come su guarda un Quadro / Od Giotta do Chagalla ;

Zagreb, 1952 - Menaše Dr. Luc: Slikarstvo, Enciklopedija likovnih umjetnosti, Zagreb,

1966 - P. et L. Mora: La Conservation des Peintures murales , Bologna, 1977 - René Huyghe: Dialoge avec la visible, Paris, 1955

- Sadudin Musabegović: promocija knjige Metode slikanja i materijali,

Sarajevo, juni 1991.

0.5. izvori slika

0/1. Marco Cianchi: Leonardo / Giunti, Firenze 1996, str.15. 0/2. Walter Torbrügge: Prazgodovina Evrope, Ljubljana, 1969, str.44. 0/3. Arpag Mekhitarian: La peinture Egyptienne, Geneve, 1954, str.9. 0/4. Marco Cianchi: Leonardo / Giunti, Firenze 1996, str.15. 0/5. Marco Cianchi: Leonardo / Giunti, Firenze 1996, str.18. 0/6. Gabriele Mandel: Botticelli, Rizzoli, tav. XXII. 0/7. Enrico Annoscia: Opća povijest umjetnosti, Zagreb, 2006, str. 15. 0/8. Das grosse Buch des Kunst, Braunschweig, 1958 / str.162. 0/9. Luigina Rissi Bortolatto: : Delacroix / Rizzoli, 1972 / TAV. LXI (786) 0/10. M.Howard: The History and Techniques of the great Masters; GOYA, London, 1989 / str. 59. 0/11. Hugo Münsterberg: Indijski svetr, Ljubljana, 1971 / str.72. 0/12. Das grosse Buch des Kunst, Braunschweig, 1958 / str.162. 0/13. German Hafner: Kreta i Helada, Ljubljana, 1969 / str. 174. 0/14. Ludwig Goldscheider: Leonardo; Paintings and Drawings, New York, 1969 / Plates 73. 0/15. M.Howard: The History and Techniques of the great Masters; GOYA, London, 1989 / str. 60. 0/16. Carel J. Du Ry: LJUDSTVA STAREGA VZHODA, Ljubljana, 1970/str.87. 0/17. Arpag Mekhitarian: LA PEINTURE EGYPTIENNE , Genève, 1954 / str. 9 (detalj). 0/18. Hugo Münsterberg: Indijski svetr, Ljubljana, 1971 / str.72. 0/19. Ludwig Goldscheider: Leonardo; Paintings and Drawings, New York, 1969 / Plates 73. 0/20. Luigina Rissi Bortolatto: : Delacroix / Rizzoli, 1972 / TAV. LXI (786) . 0/21. M.Howard: The History and Techniques of the great Masters; GOYA, London, 1989 / str. 59 0/22. Luigina Rissi Bortolatto: : Delacroix / Rizzoli, 1972 / TAV. LXI (786). 0/23. Alain Mérot: Histoire de l'art 1000 -2000, Paris, 1995. str. 477. 0/24. Alain Mérot: Histoire de l'art 1000 -2000, Paris, 1995. str. 477.



19

ii alsecco uvod - · pdf fileii smisao poesisa materijalnosti al secco - od zidnih slika...

Documents