przewodnik po bydgoszczy

2

Autorzy tekstów:Dawid Urbański (str.9-26, 89-96, 128-135, 147-149), Mirosław Wysocki (str. 27-34 ze zmianami Marty Makowskiej-Adamczyk), Urszula Guźlecka (str. 37-44 ze zmianami Marty Makowskiej-Adamczyk), Daria Kieraszewicz (str. 51-56, 61-68), Bogna Derkowska-Kostkowska (str. 73, 77-78, 80-81, ciekawostka na str. 82, 97-108 ze zmianami Agnieszki Kołosowskiej, 115-122), Maciej Obremski (str. 76, 79-80, 83), Agnieszka Kołosowska (str. 82), str. 109-114- opracowanie na podstawie tekstów poszczególnych instytucji, Tomasz Izajasz (str. 122-127 ze zmianami Pauliny Janusz i Marty Makowskiej-Adamczyk, Agnieszka Wysocka (str. 136-142), Grzegorz Myk (str. 149-150, Marcin Obremski (str. 150-151), Ośrodek Informacji Turystycznej w Toruniu (str.151-152), Elżbieta Pawelec (str. 153-154), Michał Czepek (str. 154-156), Miejskie Centrum Informacji Turystycznej w Inowrocławiu (str. 156-157), Informacja Turystyczna w Żninie (str. 158-159), Biuro Kultury, Sportu i Promocji Miasta w Ciechocinku (str. 159-160), Włocławska Informacja Turystyczna (str. 161-162), Marta Makowska-Adamczyk (wstępy na str. 167, 168, 172, 178, 180, 182, 184, 186, 188), Bydgoskie Centrum Informacji (dane teleadresowe: str.: 35-36, 48-50, 167-188, imprezy cykliczne str.: 44-47)

Autorzy zdjęć: Okładka i skrzydełko: Joanna Zasada, Robert SawickiJoanna Zasada (str. 6-7, 26 góra, 119, 164-165, 179, 184, 189 zdj. Nr 9, 190 zdj. nr 25), Robert Sawicki (str. 10, 11, 16, 18, 19, 21, 23, 24, 25, 27, 28, 29, 30-31, 32, 33, 34, 36, 37, 39, 40, 41 góra, 43, 45, 46, 47, 48, 58-59, 61, 65, 68, 70-71, 76, 77, 79, 82, 83, 84, 86-87, 89, 90, 93, 96, 97, 99, 103, 108, 110, 123 lewe, 125, 126, 128, 134, 135, 137, 140, 148, 167 dół, 171, 183, 185, 189 zdj. nr: 2, 4, 6, 12,14, str. 190 zdj. nr 15, 17, 21, 33), Marek Chełminiak (str. 94 góra, 106, 124), Natalia Nazaruk (str.14), Dariusz Gackowski (str. 109, 112 lewe), Arch. Port Lotniczy Bydgoszcz (str. 12-13), Dariusz Bloch (str. 73), Arkadiusz Blachowski (str.49 góra) Sonia Gołda (str. 26 dół, 81, 94 dół, 95, 117, 118, 121, 129), Paulina Janusz (str. 100, 105, 111 prawe, 132 dół), Agnieszka Kołosowska (str. 22, 98, 102, 132 góra), Alicja Gołata (str. 133), Piotr Ulanowski (str. 38), Leszek Woźniak (str. 78, 111 lewe, 138, 139, 143, 167 góra), Arch. Muzeum Okręgowego im Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy (str. 123 prawe), Ewelina Gołdyn (str. 112 prawa kolumna, 113, 114), Daniel Pach (str. 144-145), Kinga Eljasz (str.41 dół), Magda Hueckel (str. 42), Arch. Muzeum Mydła i Historii Brudu (str. 49 dół, 63), Arch. Galeria Miejska bwa (str. 50), Arch. Cukiernia Sowa (str. 52), Anita Michniewska (str. 53), Arch. Warzelnia Piwa (str. 55 dół, 56), Arch. ZDMiKP (str. 62), Arch. Myślęcinek (str. 66), Arch. Urzędu Miasta w Koronowie (str. 149), Grzegorz Myk (str. 150), Arch. Ośrodka Informacji Turystycznej w Toruniu (str. 151), Aerofoto B.Z. Chojeta (str. 153), Mariusz Nasieniewski (str. 155, 156), Dariusz Bednarek (str. 157), Arch. Informacji Turystycznej w Żninie (str. 158), Arch. Biura Promocji Miasta w Ciechocinku (str. 159, 160), Jan Sierakiewicz (str. 161), Arch. Włocławskiej Informacji Turystycznej (str. 162), Arch. Hotel Bohema (str. 168), Arch. Hotel Pod Orłem (str. 172), Arch. Tramway (str. 173 góra, 174, 177), Maciej Śmiglewski (str. 181), © Artem Mykhailichenko - Fotolia.com (str. 55) © Photographee.eu - Fotolia.com (str. 173 dół), © Wouter Tolenaars - Fotolia.com (str. 175 góra), © Darius Dzinnik - Fotolia.com (str. 175 dół), © adisa - Fotolia.com (str. 176 góra), © valery121283 - Fotolia.com (str. 176 drugie od góry), © Bernd Jürgens - Fotolia.com (str. 176 trzecie od góry), © draghicich - Fotolia.com (str. 176 dół), © konradbak - Fotolia.com (str. 187), Rysunek str. 3, Studio DaVinci Agencja ReklamowaRysunki str. 44, 57, 85- Kamila Michałowska ze Studio DaVinci Agencja ReklamowaRysunek str. 74-75- Bartosz Ostrowski papio.plRysunki str.: 8, 11, 14, 60, 67, 72, 88, 146, 152, 166, 170, 180, 188- Grapix.pl (grafik Kamil Wakuła)Mapa Atrakcji Województwa na str. 163 ArtStudio Agencja Reklamowo-Wydawnicza, www.klonowski.eu

Koordynatorzy Projektu: Agnieszka Kołosowska, Leszek WoźniakRedakcja: Agnieszka Kołosowska, Paulina Janusz, Marcin Obremski Korekta tekstów: Agnieszka Wysocka, Marta Makowska-AdamczykProjekt graficzny okładki, opracowanie graficzne całości, skład do druku: GraPIX.pl (grafik: Kamil Wakuła)Opracowanie map: Marcin Wasilewski (marcinwasilewski.eu) na podstawie danych OSM (© autorzy OpenStreetMap, Open Database License)Druk: Drukarnia JANTER, ul. Chrobrego 41, 11-300 Biskupiec

ISBN 83-917786-7-3wydanie I, VI 2014

Wydawca:Miasto BydgoszczBydgoskie Centrum Informacjiul. Batorego 2, 85-104 Bydgoszcztel. +48 52 340 45 50 www.visitbydgoszcz.pl, [email protected]

3

Informacje

4

9 Podstawowe informacje 17 Historia Bydgoszczy27 Bydgoszcz Sportowa 37 Bydgoszcz Kulturalna 51 Bydgoskie Specjały

MUSISZZROBIĆ58

POZNAJ BYDGOSZCZ6

61 Wyrusz w rejs tramwajem wodnym62 Przejedź się zabytkowym autobusem63 Zrób sobie mydło64 Poznaj wybuchową historię Bydgoszczy66 Odpocznij w Myślęcinku68 Znajdź 18. Południk

73 Bydgoszcz z Wieży Ciśnień76 Wyspa Młyńska77 Kanał Bydgoski79 Katedra Bydgoska80 Rzeźba Łuczniczki82 Pan Twardowski83 Przechodzący przez rzekę i Spichrze nad Brdą

84 Fontanna Potop

MUSISZZOBACZYĆ70

5

TRASYZW IEDZANIA86

89 Poznaj Stare Miasto97 Dookoła Śródmieścia109 Alternatywne oblicze miasta115 Przemysłowa historia Bydgoszczy122 Szlak zabytków hydrotechniki128 Rowerem przez Bydgoszcz136 Zielona Bydgoszcz

147 Ostromecko149 Koronowo150 Plaże i kąpieliska

151 Toruń153 Chełmno154 Grudziądz 156 Inowrocław

158 Żnin i okolice159 Ciechocinek161 Włocławek

167 Informacja Turystyczna168 Gdzie spać?172 Gdzie zjeść?178 Puby/kluby180 Rozrywka182 Atrakcje dla dzieci184 Wypożyczalnie sprzętu turystycznego186 Zakupy188 Organizatorzy Turystyki

INFORMACJEPRAKTYCZNE164

Spis treści

OKOLICE BYDGOSZCZY144

6

POZNAJ

BYDGOSZCZPOZNAJ BYDGOSZCZ

7

POZNAJ

BYDGOSZCZ

Poznaj Bydgoszcz

Makieta Bydgoszczy z dawnych wieków

8

Bydgoskie Specjały 51

Podstawowe Informacje9

Historia Bydgoszczy 17

Bydgoszcz Sportowa 27

Bydgoszcz Kulturalna

37

9

PodstawoweInformacje

Poznaj Bydgoszcz | Podstawowe Informacje

Bydgoszcz to stolica województwa

kujawsko-pomorskiego i ósme co do

wielkości miasto w Polsce. Historycznie

zajmuje część Kujaw i jest malowniczo

położone nad Brdą, Wisłą oraz Kanałem

Bydgoskim. To tutaj krzyżują się ważne

szlaki drogowe, kolejowe, a także wodne

(międzynarodowa droga wodna E70).

W mieście znajduje się Port Lotniczy

im. Ignacego Jana Paderewskiego

(podróż z centrum miasta trwa ok. 15

minut autobusem miejskim). Miasto

o wielowiekowej tradycji zachwyca turystów,

przede wszystkim, położeniem nad rzeką

oraz kanałami, przecinającymi centrum

miasta. Bydgoszcz coraz intensywniej zwraca

się ku wodzie. To właśnie w bezpośrednim

sąsiedztwie rzeki Brdy toczy się codzienne,

kulturalne, sportowe i biznesowe życie

miasta.

W skrócie:Pierwszy ślad osadnictwa: 8 000 lat p.n.e.

Pierwsza wzmianka: 1238 r.

Prawa miejskie: 19.04.1346 r.

Powierzchnia: 175,98 km2

Wzniesienie średnie: 60 m.n.p.m.

Liczba ludności: 361 000 (2013)

Gęstość zaludnienia: 2047 os./km2

Położenie geograficzne:

szerokość geograficzna 53o N

długość geograficzna 18o E

Miasta partnerskie:

Czerkasy i Krzemieńczuk (Ukraina),

Hartford (USA), Kragujevac (Serbia),

Mannheim i Wilhelmshaven (Niemcy),

Ningbo (Chiny), Patras (Grecja),

Pawłodar (Kazachstan), Perth (Szkocja),

Pitesti (Rumunia), Reggio Emilia (Włochy)

10

Herb, barwy i hejnał

Herb miasta to: czerwony mur

miejski na białym tle z blankami,

bramą i trzema basztami, nakrytymi

niebieskimi dachami, zakończonymi złotymi

gałkami. Środkowa baszta jest wyższa i szersza,

a na jej szczycie, na gałce, umieszczony jest

złoty wietrznik zwrócony w prawo. W murze

znajduje się brama z podniesioną złotą broną,

niebieskie podwoje, ze złotymi okuciami,

a prawe jej skrzydło jest otwarte.

Obecny wygląd herbu został

ustanowiony uchwałą Rady Miasta z 2005 r.

Na przestrzeni dziejów herb ulegał zmianom,

a jego początki sięgają momentu nadania

Bydgoszczy praw miejskich. Pierwotny herb

miasta zachował się w szczątkowej formie

na pieczęci przywieszonej do dokumentu

wystawionego dla cystersów koronowskich

w 1362 r.

Hejnał Bydgoszczy został skomponowany

przez kompozytora, pianistę i muzykologa

prof. Konrada Pałubickiego (1910-1992).

W 1946 r., z okazji obchodów 600-lecia

nadania praw miejskich Bydgoszczy,

został zorganizowały konkurs na hejnał.

Jury konkursu wybrało kompozycję

K. Pałubickiego opartą na motywach

kaszubskich. Ustalono również, że hejnał

wykonywany przez trębacza będzie

rozbrzmiewał z wieży kościoła Klarysek przy

ul. Gdańskiej 2. Obecnie hejnał odtwarzany

jest z nośnika cyfrowego trzy razy

dziennie, o godzinie 12:00, 15:00

i 18:00. Warto dodać, że pierwszy

bydgoski sygnał muzyczny – hejnał

wojskowy – zabrzmiał w 1925 r.

z okazji Święta 3 Maja.

Logotyp: Znak promocyjny Bydgoszczy

nawiązuje do tradycji historycznej,

ukazując zarys trzech spichrzy w kolorach –

czerwonym, żółtym i niebieskim z podpisem

Bydgoszcz lub Bydgoszcz.pl.

Flaga: barwami Bydgoszczy

są kolejno umieszczone od

góry kolory: biały, czerwony

i błękitny, które tworzą

trzy poziome pasy równej

szerokości. W centralnym miejscu flagi

znajduje się herb miasta. Barwy flagi

nawiązują bezpośrednio do barw herbu.

11


SymboleSpichrze – trzy szachulcowe spichrze

wznoszące się nad rzeką w samym centrum

miasta przy ul. Grodzkiej 7-11, to oficjalny

symbol Bydgoszczy. Spichrze są

głównym motywem oficjalnego

logo miasta. Wybór spichrzy

jako symbolu związany jest

z niezwykle ważną rolą, jaką

przez stulecia odgrywał

w życiu miasta handel

rzeczny, szczególnie handel

zbożem. (s. 83)

Łuczniczka – rzeźba autorstwa berlińskiego

rzeźbiarza Ferdinanda Lepcke’go znajdująca

się obecnie w parku Jana Kochanowskiego,

naprzeciw Teatru Polskiego. To jeden

z nieoficjalnych symboli miasta. „Łuczniczka”

to także nazwa bydgoskiej hali sportowo-

widowiskowej przy ul. Toruńskiej 59, jednej

z trzech najważniejszych aren sportowych

Bydgoszczy. (s. 81) Warto dodać, że w 2013

roku odsłonięto pomnik-wariację na temat

„Łuczniczki”. Nowa rzeźba pręży swe nagie

ciało tuż obok Opery Nova stanowiąc

symbol zachodzących zmian w Bydgoszczy.

Łuczniczka w Parku Jana Kochanowskiego

12

Jak dojechać do Bydgoszczy?

Samochodem

Do Bydgoszczy prowadzą dwie ważne

drogi krajowe nr 10 i 25. Dzięki pierwszej

z nich istnieje dogodne połączenie

z Piłą i Szczecinem w kierunku północno-

zachodnim. Z kolei druga zapewnia dogodne

połączenie z Wrocławiem, Poznaniem a także

bydgoskim lotniskiem. W odległości 60

kilometrów od Bydgoszczy znajduje się wjazd

na autostradę A1, którą można dojechać do

Trójmiasta w kierunku północnym oraz do

Łodzi w kierunku południowym.

Autobusem

Bydgoszcz jest najważniejszym

w województwie węzłem komunikacji

autobusów dalekobieżnych. Z Bydgoszczy

dotrzemy bezpośrednio do Gdańska,

Warszawy, Poznania, Wrocławia, Łodzi,

Krakowa oraz Szczecina.

Kasy biletowe na dworcu PKS są czynne:

w dni powszednie od godz. 7:00 do 18:00

w weekendy od godz. 10:30 do 18:00

(w święta nieczynne).

W pozostałych godzinach bilet należy zakupić

bezpośrednio u kierowcy.

Informacje na temat połączeń

z Bydgoszczy znajdują się na stronie

www.pks.bydgoszcz.pl oraz pod numerem

infolinii +48 703 403 350. Uwaga! Przesiadając

się w mieście z autobusu na pociąg należy

pamiętać, że dworzec autobusowy i PKP

są od siebie oddalone. Przejazd z jednego

miejsca do drugiego zajmuje około 15

minut tramwajem nr 3 oraz autobusami

linii 80 oraz 57. Rozkład jazdy komunikacji

miejskiej można znaleźć na stronie:

www.zdmikp.bygoszcz.pl w zakładce Rozkład

Jazdy. Alternatywą dla autobusów PKS jest

Polski Bus (www.polskibus.com), którego

przystanek znajduje się u zbiegu ulic

Jagiellońskiej i Piotrowskiego.

12Port Lotniczy Bydgoszcz

13


Pociągiem

Bydgoszcz posiada bezpośrednie

połączenia kolejowe z większością dużych

miast w Polsce. Najczęściej kursują składy do

Trójmiasta oraz do Warszawy.

Łodzią

Do Bydgoszczy można również dopłynąć

Międzynarodową Drogą Wodną E-70, która

łączy Wisłę z Odrą, jak również drogą E-40,

która łączy Morze Bałtyckie z Morzem

Czarnym (s. 122).

Samolotem

Międzynarodowy Port Lotniczy

im. Ignacego Jana Paderewskiego

zlokalizowany jest zaledwie 3,5 km na

południe od ścisłego centrum Bydgoszczy.

Dogodne połączenie z portem zapewnia

droga krajowa nr 25 oraz linia autobusowa

nr 80, łącząca port z dworcami PKS i PKP.

Rozkład jazdy linii autobusowej nr 80 jest

dostępny na www.zdmikp.bydgoszcz.pl.

W nowoczesnym terminalu pasażerskim –

zbudowanym w 2004 roku – odprawianych

jest co roku ponad 300 tys. pasażerów.

Szczegółowy rozkład lotów rejsowych oraz

charterowych dostępny jest na stronie portu

www.bzg.aero oraz pod numerem telefonu

+48 52 365 47 00 (czynne codziennie od godz.

8:00 do 22:00).

13

Do dworca PKP Bydgoszcz Główna

dojeżdżają autobusy linii: 54, 57, 67, 71, 79,

80, 83, 84, 31N, 33N i tramwaje: 3 i 5.

Szczegóły dotyczące połączeń z Bydgoszczy znajdują się na stronach przewoźników:www.pkp.plwww.arrivapcc.pl, tel. +48 801 081 515www.intercity.pl, (TLK, Express InterCity) tel. +48 22 39 19 757www.przewozyregionalne.pl tel. +48 703 202 020

14

Jak poruszać się po mieście

Komunikacja Miejska pokrywa cały

obszar miasta oraz pozwala dotrzeć

w szybki i wygodny sposób w każde

miejsce Bydgoszczy. Każdego dnia korzysta

z niej blisko pół miliona osób. Sprawne

przemieszczanie się umożliwiają nowoczesne

i komfortowe tramwaje oraz autobusy,

które kursują również w nocy. Bilety można

kupić w kioskach, biletomatach, w systemie

sprzedaży biletu telefonicznego i na

początkowych przystankach u kierowcy za

Strefy PłatnegoParkowania:

Centrum Bydgoszczy objęte jest strefą

płatnego parkowania. Aktualny cennik

oraz mapa strefy znajdują się na stronie:

odliczoną gotówkę (w weekendy na każdym

przystanku). Przewóz bagażu jest bezpłatny.

3 zł 1,50 zł

W okresie wakacyjnym komunikacja

miejska w Bydgoszczy wzbogaca się o ofertę

turystyczną. Po Brdzie zaczyna pływać

Bydgoski Tramwaj Wodny (s. 61), zaś na

tory i ulice wyjeżdżają linie turystyczne

obsługiwane przez zabytkowe tramwaje

(Dziadek Herbrandt i zabytkowa eNka) oraz

autobusy (zabytkowe „Ogórki”) (s. 62).

Komunikacja miejska w Bydgoszczy

15


Bilet aglomeracyjny BiT-CITY

Wielu turystów zwiedzających

Bydgoszcz, wybiera się na krótką wycieczkę

do Torunia. Zasada ta działa również

w drugą stronę: turyści odwiedzający Toruń

odwiedzają Gród nad Brdą. Doskonałym

rozwiązaniem dla takich osób będzie

zakup biletu aglomeracyjnego BiT-CITY.

Za 10 zł i 6,30 zł możemy udać się

z jednego miasta do drugiego pociągiem,

a następnie jeszcze przez godzinę

korzystać z komunikacji miejskiej. Więcej

na www.zdmikp.bydgoszcz.pl w zakładce

Komunikacja/ BiT City.

www.zdmikp.bydgoszcz.pl w zakładce Strefa

Płatnego Parkowania.

Opłaty:

dni powszednie 8:00 - 17:00

soboty 8:00 - 14:00.

Ze względu na położenie w centrum

i bliskość jednego z największych węzłów

przesiadkowych w mieście – ronda

Jagiellonów, warto zostawić samochód

na parkingu wielopoziomowym przy ul.

Moczyńskiego (wjazd od ul. Jagiellońskiej)

lub przy ul. Pod Blankami (czynny od września

2014 r.).

Mapa strefy płatnego parkowania

Strefa A - 3 zł/godzinę parkowaniaStrefa B - 1,5 zł/godzinę parkowaniaParking wielopoziomowyP

P

16

TaksówkiPo bydgoskich ulicach jeździ obecnie

ponad 1200 taksówek. Ponad 90% z nich

zrzeszonych jest w korporacjach. Opłata

początkowa w większości z nich wynosi ok.

7 zł, natomiast każdy kolejny kilometr

w ciągu dnia kosztuje około 2,20 zł. Za

godzinę postoju zapłacimy 25 zł. Gdy

wybieramy się taksówką poza miasto, warto

wcześniej ustalić cenę za przejazd.

TAXI:

Zrzeszeni, tel. 196 22

Mercedes, tel. 196 64

Brda, tel.196 27

Tele Radio Taxi, tel. 196 28

Radio Taxi, tel. 196 29

MPT „Łuczniczka”, tel. 191 91

Komfort, tel. 196 62

Non Stop, tel. 196 26

Taxi Fordon, tel. 196 24

Express Radio taxi, tel. 196 29,

+48 52 3 444 000

Bis-Taxi Bagażowe, tel. 52 342 42 42

Taxi Bagażowe, tel. 52 371 66 00

16Ratusz

17

Poznaj Bydgoszcz | Historia Bydgoszczy

HistoriaBydgoszczy

Bydgoszcz po raz pierwszy pojawia

się na kartach historii 28 czerwca

1238 r. W Roczniku kapituły gnieźnieńskiej

zostaje wtedy wymieniony kasztelan

bydgoski o imieniu Sulisław. Choć nazwa

„Bydgoszcz” jeszcze wówczas nie pada, to

wiemy, że wymieniony Budegac to właśnie

gród nad Brdą. Bydgoszcz, jako gród

strzegący przeprawy przez rzekę, została

najprawdopodobniej założona na początku

XI w. w okolicy dzisiejszego kościoła pw.

św. Andrzeja Boboli. W bezpośrednim

sąsiedztwie grodu rozwinęło się od południa

podgrodzie, na obszarze którego w XIII w.

powstała najstarsza bydgoska świątynia pw.

św. Idziego (już nieistniejąca). Na początku

XIV w. kasztelania bydgoska stała się częścią

księstwa bydgosko-wyszogrodzkiego,

najbardziej wysuniętą na północ częścią

pogranicza polsko-krzyżackiego. W trakcie

jednej z wojen polsko-krzyżackich (1327-

1332), najważniejsze grody księstwa zostały

spalone przez Krzyżaków i w rezultacie

dostały się wraz z Kujawami pod kontrolę

rycerzy zakonnych.

Na mocy pokoju kaliskiego

z 1343 r. Kazimierz Wielki odzyskał Kujawy

wraz z Bydgoszczą, z którą król wiązał

konkretne plany i w przyszłości miała się ona

stać głównym grodem północnych Kujaw.

Wyszogród natomiast, po zniszczeniach

z 1330 r., nie został odbudowany. 19 kwietnia

1346 r. król Kazimierz III nadał Bydgoszczy

prawa miejskie. Akt lokacyjny wystawiony

w Brześciu Kujawskim nadawał gminie

miejskiej prawo magdeburskie. Nowa osada

miała powstać na niezamieszkałej równinie

Według legendy miasto zostało założone przez dwóch braci, Byda i Gosta, którzy po długiej wędrówce z południa Polski, właśnie nad Brdą znaleźć mieli idealne miejsce do założenia osady, którą nazwali od połączonych imion Bydgost. Nazwa „Bydgoszcz” pochodzić też może najprawdopodobniej od słowiańskiego imienia Bydgost. Gród nad Brdą był po prostu grodem Bydgosta. Inne źródła podają, że nazwa miasta pochodzi od „bicia gości” lub „bycia gościem”.

Czy wiesz, że...

18Pomnik Kazimierza Wielkiego

na Nowym Rynku

położonej nieco na zachód od istniejącego

już grodu. Kazimierz

Wielki pragnął, by nowe

miasto nazywało się

Królewiec (Koenigsburg),

jednakże nowa nazwa

nie przyjęła się wśród

mieszkańców. Bydgoszcz

otrzymała od króla szereg

przywilejów, w tym prawo

prowadzenia handlu

spławnego oraz prawo

bicia monety. Z rozkazu króla

na terenie dawnego grodu

został wzniesiony murowany

zamek – siedziba kasztelana.

W 1370 r. starostwo

bydgoskie otrzymał

w posiadanie wnuk Kazimierza

– Kaźko słupski. Zamek

bydgoski stał się jego ulubioną

rezydencją, niezwykle często

i chętnie tutaj przebywał, tutaj także umarł

w 1377 r. Kolejne stulecia, szczególnie wiek

XV i XVI, to okres dynamicznego rozwoju.

W tym czasie Bydgoszcz stała się jednym

z największych miast Rzeczypospolitej.

W 1397 r., dzięki staraniom królowej Jadwigi

do miasta przybywają karmelici, lokując tu

swój konwent. Po Gdańsku i Krakowie, jest

to trzecia siedziba tego zakonu w Polsce.

Bydgoszcz odegrała istotną rolę w wielkiej

wojnie z zakonem krzyżackim (1409-1411).

Szczególnie zasłużył się podczas niej

starosta bydgoski Janusz Brzozogłowy,

rycerz Władysława Jagiełły.

W trakcie wojny trzynastoletniej

z zakonem krzyżackim

w Bydgoszczy często przebywał

król Kazimierz Jagiellończyk.

W tym czasie w mieście powstały

ceglane mury obronne, otaczające

Bydgoszcz od południa,

a także gotycki kościół farny

położony w narożniku rynku

w bezpośrednim sąsiedztwie

rzeki Brdy. Miasto rozwijało

się dynamicznie dzięki

handlowi rzecznemu –

głównymi i docenianymi

w Polsce produktami

eksportowymi miasta były

wyroby garncarskie oraz

piwo bydgoskie. W 1480 r. do

Bydgoszczy przybył zakon

bernardynów, który odegrał

Kazimierz Wielki, król Polski w latach 1333-1370, to ostatni monarcha z dynastii Piastów, a jednocześnie jeden z najwybitniejszych władców w historii Polski. Król wyznaczył Bydgoszczy ważną rolę jako istotnego ośrodka strzegącego kraju na pograniczu polsko-krzyżackim. Kazimierz odwiedził gród nad Brdą kilkakrotnie, m.in. w 1345, 1347 i 1370 r.

Czy wiesz, że...

19Makieta zamku bydgoskiego przy ul. Grodzkiej


niezwykle istotną rolę w historii miasta.

W bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań

klasztornych Bernardyni wznieśli gotycką

świątynię (obecnie kościół garnizonowy pw.

Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju),

stworzyli bogato wyposażoną bibliotekę,

której zbiory częściowo przetrwały do

dziś. W owym czasie urząd starosty

bydgoskiego sprawowali przedstawiciele

niezwykle zamożnej i wpływowej rodziny

Kościeleckich (urzędowali na zamku

bydgoskim przez niemal 150 lat).

W 1594 r. faworyt króla Zygmunta

III Wazy Stanisław Cikowski otworzył na

Wyspie Młyńskiej prywatną mennicę, na

początku XVII w. przekształconą w mennicę

królewską. W 1621 r., z okazji polskiego

zwycięstwa nad Turkami pod Chocimiem

wybito – jedną z najcenniejszych

i największych monet w historii Europy

– 100 dukatów Zygmunta III Wazy.

Bydgoszcz liczyła wtedy około 5 tysięcy

mieszkańców i należała do największych

miast I Rzeczypospolitej. W strukturze

społecznej miasta dominowali Polacy,

ale w mieście istniały znaczące kolonie

– niemiecka i szkocka. Wielokulturowy

obraz Bydgoszczy dopełniali Żydzi (choć

formalnie obowiązywał ich zakaz osiedlania

się na terenie miasta na mocy przywileju

królewskiego z 1555 r, dlatego mieszkali

w pobliskim Fordonie, a w Bydgoszczy

pojawiali się głównie podczas jarmarków)

oraz pojedyncze rodziny włoskie (niejaki

Stefan Parkuzi kilkakrotnie pełnił

funkcję burmistrza miasta).

Kazimierz IV (1351-1377) zwany Kaźkiem słupskim, książę dobrzyński oraz słupski, był synem Bogusława IV i Elżbiety, córki Kazimierza Wielkiego. Usynowiony przez króla, najprawdopodobniej szykowany był na następcę tronu, z planów tych jednak nic nie wyszło.

Czy wiesz, że...

20

Największa katastrofa w historii miasta

miała miejsce w połowie XVII wieku podczas

II wojny północnej. Bydgoszcz, podobnie

jak niezliczone miasta i miasteczka polskie,

najstarszych zabytków: przede wszystkim

zrujnowano zamek wzniesiony z rozkazu

Kazimierza Wielkiego oraz średniowieczne

obwarowania miasta. Szwedzi pozostawili

po sobie ślad w postaci nazwy, jednego

z większych obecnie, osiedli mieszkaniowych

– Szwederowa, miejsca ulokowania

szwedzkiego obozu. W trakcie wojny ze

Szwecją król Jan Kazimierz i elektor pruski

Fryderyk Wilhelm Hohenzollern podpisali

na bydgoskim Starym Rynku, na schodach

kościoła jezuickiego, słynne traktaty

welawsko-bydgoskie. Traktaty te pozwalały

Rzeczpospolitej rozbić niebezpieczny sojusz

antypolski, niestety stały się fundamentem,

na którym powstało w przyszłości

Królestwo Pruskie, jeden z trzech zaborców

Polski w XVIII w. Zarazy przywleczone do

miasta przez wojska, pożary, a w końcu

III wojna północna (1700-1721) dopełniły

dzieła zniszczenia. Szkody wojenne

wraz z dramatycznym

spadkiem liczby ludności

doprowadziły do tego,

że Bydgoszcz podupadła

i przestała być liczącym się

ośrodkiem gospodarczym

na kilkadziesiąt lat. W 1772

r., na skutek I rozbioru

Polski, Bydgoszcz została

włączona w granice Prus,

w ramach nowoutworzonej

prowincji Prusy Zachodnie.

W czerwcu 1772 r.

w Bydgoszczy przebywał

Bartłomiej z Bydgoszczy (ok 1480-1548), związany z klasztorem bernardynów, był jednym z najwybitniejszych uczonych bydgoskich okresu staropolskiego. Jest on autorem pierwszego słownika łacińsko-polskiego (1532).

Czy wiesz, że...

została zniszczona podczas najazdu Szwecji

na Rzeczpospolitą, tzw. potopu szwedzkiego

(1655-1660). O miasto toczyły się ciężkie

walki, kilkukrotnie przechodziło z rąk do rąk,

skutkiem czego były ogromne straty. Miasto

straciło bezpowrotnie wiele ze swoich

Plan Bydgoszczy z rysunku Erika Jönssona Dahlbergha, 1656 rok

21

władca Prus Fryderyk II Wielki, który

decydując się na budowę kanału łączącego

Odrę i Wisłę, wyznaczył miastu ważną

rolę w swoim królestwie. W momencie

przejęcia Bydgoszczy przez Prusy, miasto

liczyło najprawdopodobniej około 800

mieszkańców, jednak zaborca zainwestował

tutaj ogromne fundusze, czego skutkiem

stał się dynamiczny rozwój miasta i szybki

wzrost ludności. Bydgoszcz (nazywana

wówczas z niemieckiego Bromberg)

została wyznaczona na siedzibę władz

Obwodu Nadnoteckiego, dzięki czemu

zyskała na znaczeniu jako ważny ośrodek

administracyjny. W niezwykle krótkim

czasie, w latach 1773-1774, z rozkazu

Fryderyka II, przekopany został Kanał

Bydgoski (s. 77), niezwykłe osiągnięcie

inżynieryjne, które zapewniło miastu

długie lata stabilnego wzrostu i dobrobytu.

Bydgoszcz ponownie stała się znaczącym

ośrodkiem handlowym i na początku XIX w.

liczyła kilka tysięcy mieszkańców. W trakcie

powstania kościuszkowskiego w 1794 r.

generał Jan Henryk Dąbrowski odebrał gród

nad Brdą zaborcy. Przez dwa tygodnie, do

upadku insurekcji, miasto znajdowało się

w polskich rękach. W 1806 r., po bitwach pod

Jeną i Auerstedt, ziemie zaboru pruskiego

przejął Napoleon Bonaparte. Bydgoszcz,

jako stolica departamentu, stała się częścią

Księstwa Warszawskiego powołanego do

życia przez cesarza Francuzów. Nastąpił

wówczas dalszy gospodarczy rozwój miasta,

działały garbarnie, farbiarnie, browary i wiele

młynów. Po klęsce Napoleona Bydgoszcz

wróciła pod panowanie pruskie.


Długoletnim współpracownikiem oraz przyjacielem generała Jana Henryka Dąbrowskiego (1755-1818) był Józef Wybicki (1747-1822), autor hymnu narodowego – Mazurka Dą-browskiego. Wybicki odbył prakty-kę sądowniczą w Bydgoszczy, brał także udział w walkach o miasto podczas insurekcji kościuszkow-skiej w 1794 r.

Czy wiesz, że...W 1851 r. miasto otrzymało połączenie

kolejowe z Berlinem. Uroczyste otwarcie

linii kolejowej odbyło się w obecności

króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV.

Bydgoszcz została siedzibą pierwszej na

świecie dyrekcji kolejowej, zajmującej się

rozbudową i nadzorem linii kolejowych

we wschodnich prowincjach pruskich.

Budowa dworca przyczyniła się do rozwoju

miasta w kierunku północno-zachodnim.

W niezwykle krótkim czasie powstało

V Śluza na Starym Kanale Bydgoskim

22

bydgoskie Śródmieście o prawdziwie

wielkomiejskiej zabudowie (s. 97). Druga

połowa XIX i początek XX w. to okres

niebywale dynamicznego rozwoju miasta,

którego liczba mieszkańców na początku

XX w. dochodzi do 100 tysięcy. Nastąpiła

szybka elektryfikacja miasta, już w 1896 r.

na ulice Bydgoszczy wyjechały tramwaje

elektryczne (tramwaje konne kursowały

od 1888 r.). Wzniesiono wówczas wiele

okazałych budynków użyteczności

publicznej, na czele z gmachem Teatru

Miejskiego oraz siedzibą Dyrekcji Kolei

Wschodniej. Budynki projektują dla

małego Berlina („Klein Berlin”), jak wówczas

nazywano Bydgoszcz, lokalni i niemieccy

architekci. Krótko przed wybuchem I wojny

światowej projekt rozbudowy miasta

przygotowuje znany urbanista Hermann

Stübben. W mieście niezwykle szybko

rozwija się przemysł, powstają dziesiątki

małych i średnich zakładów przemysłowych.

Koniec pruskiego panowania w mieście

przynosi I wojna światowa.

20 stycznia 1920 r., na mocy

postanowień traktatu wersalskiego,

Bydgoszcz powraca do Polski. Repolonizacja

miasta przybiera tak wielki wymiar, że

gród nad Brdą, obok Poznania, staje

się jednym z najbardziej polskich miast

w okresie międzywojennym. Postępuje

dalszy urbanistyczny, ekonomiczny

i kulturalny rozkwit miasta. Bydgoszcz,

drugie co do wielkości miasto województwa

poznańskiego, pozostaje jednocześnie

największym ośrodkiem gospodarczym

Pomorza. W 1923 r. powstało działające

do dziś Towarzystwo Miłośników Miasta,

jedno z najstarszych towarzystw tego typu

w Polsce. 4 stycznia 1937 r. nadawanie

rozpoczęło Radio Polskie w Bydgoszczy.

W 1938 r. na mocy reformy administracyjnej

Bydgoszcz weszła w skład województwa

pomorskiego.

Krwawe piętno na historii miasta

odcisnęła II wojna światowa. W pierwszych

dniach wojny doszło w Bydgoszczy do

dywersji niemieckiej, wydarzenia, które

Kamienica przy Placu Wolności 1

23

propaganda III Rzeszy określiła mianem

„bydgoskiej krwawej niedzieli”. Wycofujące

się przez miasto oddziały armii „Pomorze”

zostały niespodziewanie zaatakowane przez

niemieckich dywersantów. Dywersja została

szybko stłumiona, a odpowiedzialnych

ukarano. 5 września 1939 r. miasto zajęły

wojska niemieckie i rozpoczął się okres

okupacji. Naziści dokonali masowych

egzekucji mieszkańców Bydgoszczy,

zarówno na głównym placu miasta, jak

i w okolicznych lasach, przede wszystkim,

w fordońskiej „Dolinie Śmierci” (s. 134)

Usprawiedliwieniem dla egzekucji stały

się wydarzenia wspomnianej „bydgoskiej

krwawej niedzieli”. Naziści zniszczyli

częściowo zabytkową zabudowę Starego

Miasta, przede wszystkim wschodnią

pierzeję ul. Mostowej i zachodnią pierzeję

Rynku, poszerzając wąskie uliczki bydgoskiej

starówki i przygotowując miejsce pod nowy,

monumentalny budynek ratusza i plac

defilad. Jednocześnie we wschodniej części

miasta ruszyła budowa potężnej fabryki

nitrogliceryny „DAG Fabrik Bromberg”, (s.

64) w której pracowały setki pracowników

przymusowych. Bydgoszczanie mają

swój udział w zwycięstwie nad wojskami

niemieckimi – bydgoszczanin Marian

Rejewski bardzo mocno przyczynił się

do złamania kodu „Enigmy”, natomiast

informacje pozyskane przez Augustyna

i Romana Trägerów doprowadziły do

zbombardowania niemieckiego ośrodka

badawczego w Peenemünde, gdzie


Marian Rejewski (1905-1980) to urodzony w Bydgoszczy matematyk i kryptolog, który wraz z Henrykiem Zygalskim i Jerzym Różyckim złamał w 1932 r. szyfr „Enigmy”, niemieckiej maszyny szyfrującej używanej przez nazistowskie Niemcy. Złamanie kodu „Enigmy” niewątpliwie przyczyniło się do ostatecznego zwycięstwa Aliantów nad Hitlerem, skracając jednocześnie wojnę o kilka lat. Rejewski przez wiele lat mieszkał i pracował w Bydgoszczy. Dziś ma tu swój pomnik na ulicy Gdańskiej, ławeczkę, na której siedzi z notatkami w rękach i „Enigmą” leżąca obok.

Czy wiesz, że...

Ławeczka Mariana Rejewskiego

24

pracowano nad rakietami V1 i V2. W styczniu

1945 r. Bydgoszcz została uwolniona spod

niemieckiej okupacji przez wojska sowieckie

oraz I Armię Wojska Polskiego.

Od marca 1945 r. gród nad Brdą był

najpierw stolicą województwa pomorskiego,

później bydgoskiego. Lata powojenne

to dalszy, intensywny rozwój miasta.

Powstały nowe osiedla, m.in. Kapuściska,

Błonie, Wyżyny, a także największa obecnie

dzielnica miasta, Nowy Fordon. W związku

z budową tego ostatniego, w 1973 r. do

Bydgoszczy zostało włączone miasteczko

Fordon (s. 135). Nastąpił dynamiczny

rozwój przemysłu, zwłaszcza chemicznego,

spożywczego i elektrotechnicznego. Władze

miasta rozbudowały znacząco istniejące

zakłady przemysłowe – dumą miasta stały Myślęcinek (s. 66), rozległy park miejski

zwany płucami Bydgoszczy. Ważną rolę

w życiu Bydgoszczy odgrywa muzyka.

Dzięki staraniom, m.in. Andrzeja Szwalbego,

w latach 50. XX w. działalność rozpoczynają

Państwowa Filharmonia Pomorska (s. 38)

oraz teatr operowy. W krótkim czasie obie

instytucje zyskały uznanie i szerokie grono

wielbicieli zarówno w Polsce, jak i za granicą.

Obie doczekały się siedzib, które do dziś są

najbardziej rozpoznawalnymi budowlami

w mieście.

16 marca 1981 r. doszło w Bydgoszczy

do ogólnopolskiego strajku chłopskiego

zorganizowanego przez rolniczą

„Solidarność”. W trakcie tzw. „Bydgoskiego

Marca”, podczas sesji Wojewódzkiej Rady

Narodowej, pobito dotkliwie zaproszonych

Andrzej Szwalbe (1923-2002), wieloletni dyrektor Filharmonii Pomorskiej oraz Honorowy Obywatel Bydgoszczy od 1993 r., był niewątpliwe spiritus movens życia kulturalnego Bydgoszczy po II wojnie światowej. Dzięki jego zaangażowaniu i niebywałej energii zostały zbudowane gmachy opery, filharmonii, galerii bwa, a do życia została powołana Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego. Stworzył dzielnicę muzyczną, gdzie dziś znajduje się jego pomnik.

Czy wiesz, że...

się takie zakłady jak Eltra, Jutrzenka, Zachem,

Kobra, Kabel oraz Romet (s. 115). W latach

70. XX w. na północ od centrum miasta

powstał Leśny Park Kultury i Wypoczynku

Ekspozycja w Exploseum

25

członków bydgoskiej „Solidarności”, z Janem

Rulewskim na czele.

W 1999 r. Bydgoszcz została współstolicą

(wraz z Toruniem) nowo utworzonego

województwa kujawsko-pomorskiego.

W 2004 r., decyzją papieża Jana Pawła II,

zostaje ustanowiona diecezja bydgoska.

W związku z tym najstarszy bydgoski kościół,

późnogotycka fara, został podniesiony do

rangi katedry. Rok później powstaje na bazie

Akademii Bydgoskiej pierwszy bydgoski

uniwersytet: Uniwersytet Kazimierza

Wielkiego. W listopadzie 2006 r. gród

nad Brdą wzbogacił się o drugi, powstały

z przekształcenia Akademii Techniczno-

Rolniczej, Uniwersytet Technologiczno-

Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja

Śniadeckich. Dziś Bydgoszcz to znaczący

ośrodek przemysłowy (m.in. Bydgoski

Park Technologiczno-Przemysłowy, PESA,

Unilever, Atos) i kulturalny (m.in. Filharmonia

Pomorska, Opera Nova, Teatr Polski,

Muzeum Okręgowe, Galeria Miejska bwa).

Od 2010 r. organizowany jest w Bydgoszczy

Międzynarodowy Festiwal Autorów

Sztuki Zdjęć Filmowych Camerimage.

Miasto tętni również życiem sportowym

(siatkówka, lekkoatletyka, piłka nożna,

żużel, koszykówka, wioślarstwo), a to dzięki

nowoczesnej infrastrukturze (m.in. Hala

Sportowo-Widowiskowa Łuczniczka, Stadion

Zawiszy, marina, tor regatowy). Bydgoszcz

to także miasto akademickie, działają tutaj

dwa uniwersytety, Akademia Muzyczna,

Collegium Medicum Uniwersytetu

Mikołaja Kopernika, a także kilka dużych

niepublicznych uczelni wyższych, na

których łącznie studiuje około 40 tysięcy

osób. Miasto posiada chlubne tradycje

wojskowe, które obecnie kontynuowane

są przez Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych

oraz ośrodek szkoleniowy NATO – Centrum

Szkolenia Sił Połączonych. Bydgoszcz jest

także jednym z liderów w Polsce w zakresie

rewitalizacji i przywracania mieszkańcom

terenów nadrzecznych. Bydgoski Węzeł


Bydgoszczanie mają swój wkład także w obalenie komunistyczne-go reżimu Rzeczypospolitej Ludo-wej. W 1956 r. w ramach protestu przeciw braku wolności słowa, zniszczona została radiostacja na Wzgórzu Dąbrowskiego, zagłusza-jąca zagraniczne audycje prze-znaczone dla Polski.

Czy wiesz, że...

Zegar słoneczny na Collegium Copernicanum

26

Wodny, część międzynarodowej drogi

wodnej E70, wraz z Wyspą Młyńską są dumą

miasta i jego istotnym wyróżnikiem. Wiele

zabytków i symboli Bydgoszczy powstało na

przestrzeni wieków właśnie nad wodą.

1 maja 2004 roku miasto świętowało

wejście Polski do Unii Europejskiej. Z tej

okazji odsłonięto rzeźbę „Przechodzącego

przez rzekę” (s. 83), która szybko stała się

nowym symbolem Bydgoszczy. Tu powstały

również konsulaty honorowe Niemiec,

Belgii, Czech, Chorwacji i Węgier.

W ostatnich latach miasto

konsekwentnie zwraca się ku wodzie.

Zrewitalizowana Wyspa Młyńska wraz

z nowoczesną przystanią stały się

wizytówką miasta. Również dzięki takim

inwestycjom, jak przebudowa bulwarów

nad Brdą, czy rewitalizacja parku nad

Starym Kanałem Bydgoskim, bydgoszczanie

oraz goście zyskują kolejne miejsca

rekreacji i wypoczynku nad rzeką. Inne duże

inwestycje w infrastrukturę turystyczną,

jak przystosowanie i udostępnienie

zwiedzającym dawnej niemieckiej fabryki

nitrogliceryny „DAG Fabrik Bromberg” jako

Exploseum (s. 64), utworzenie Muzeum

Wodociągów w zabytkowej wieży ciśnień

oraz Lesie Gdańskim, czynią bydgoską ofertę

turystyczną coraz bardziej różnorodną.

Odsłonięta w 2013 roku Łucznika Nova (przy

Operze Nova) już stała się symbolem zmian

zachodzących w Bydgoszczy.Wyspa Młyńska

Łuczniczka Nova

27

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Sportowa

BydgoszczSportowa

Bydgoszcz to miasto, które bardzo

często kojarzone jest ze sportem. Wieloletnią

działalność prowadzą tu kluby i instytucje

sportowe znane nie tylko w Polsce, ale i na

całym świecie.

Liczne obiekty sportowe nieraz były

świadkami historycznych wydarzeń. Tor

regatowy w Brdyujściu, Hala Sportowo-

Widowiskowa Łuczniczka, Stadion Zawiszy

to areny międzynarodowych rozgrywek

wielu dyscyplin. Z Bydgoszczy pochodzą i tu

trenowali najwięksi mistrzowie kraju, Europy,

świata, bohaterowie igrzysk olimpijskich.

Kilka słów o historii sportu

Pozytywne skojarzenia związane

z bydgoskim sportem to dorobek wielu

pokoleń mieszkańców miasta. Także

tych, którzy przed niemal stu laty, po

powrocie Bydgoszczy do Polski, ogarnięci

patriotycznym zrywem zakładali pierwsze

towarzystwa, organizacje, kluby. Działalność

sportowa połączona była z patriotycznym

wychowaniem, rozwijała nie tylko tężyznę

fizyczną, ale także uczyła tradycji, historii,

szacunku dla idei. Do 1920 r. sport był

domeną zamieszkujących tu Niemców.

W mieście działały kluby piłkarskie,

towarzystwa gimnastyczne, klub tenisowy

i najbardziej znane w tamtych czasach

towarzystwo wioślarskie Frithjof. Jedyną

przeciwwagę dla dominacji niemieckiej na

tym polu stanowiło działające w Bydgoszczy

od 1886 r. Towarzystwo Gimnastyczne

Sokół, które propagowało wycieczki piesze

i rowerowe oraz prezentowało popisy

gimnastyczne.

W Bydgoszczy urodził się i za-czynał swoją karierę Zbigniew Bo-niek, jeden z najpopularniejszych polskich piłkarzy. Obecny prezes Polskiego Związku Piłki Nożnej (od 2012 r.) jest wychowankiem klubu Zawisza Bydgoszcz (obecnie w Eks-traklasie), w którym grał w latach 1968-1975.

Czy wiesz, że...

Kibice w Bydgoszczy

28

Na wodzieDnia 16 marca 1920 r. powstało

Towarzystwo Wioślarskie Tryton,

przemianowane wkrótce na Bydgoskie

Towarzystwo Wioślarskie. To ono rozpoczęło

nową, polską już, historię sportu w mieście.

Dzięki BTW Bydgoszcz stała się jednym

z głównych ośrodków wioślarskich w Polsce.

Na igrzyskach w Amsterdamie w 1928 r.

czwórka ze sternikiem z BTW wywalczyła

brązowy, pierwszy w historii polskiego

wioślarstwa, medal olimpijski. Po wojnie

najwybitniejszym zawodnikiem klubu

był Teodor Kocerka, dwukrotny brązowy

medalista olimpijski z Helsinek i Rzymu,

dziewiętnastokrotny mistrz Polski, medalista

mistrzostw Europy i dwukrotny zdobywca

Diamentowych Wioseł za zwycięstwo

w królewskich regatach na Tamizie.

W kwietniu 1920 r. z inicjatywy

Towarzystwa Terminatorów, powstała

jednosekcyjna Gwiazda, w której wkrótce

pojawiły się m. in.: koszykówka, szermierka,

kajakarstwo i zapasy. Tu swe kariery

zaczynali: Stefan Majewski – piłkarz i trener,

uczestnik mistrzostw świata w Hiszpanii

i w Meksyku; Marian Sypniewski – florecista,

dwukrotny medalista IO, mistrz świata

z 1978 r.; Daniela Walkowiak – kajakarka,

która trzy razy startowała na igrzyskach

olimpijskich, w Rzymie 1960 r. zdobyła

brązowy medal w K-2, wielokrotna

mistrzyni kraju, startowała też w barwach

Zawiszy Bydgoszcz. Przy stadionie Gwiazdy

Osada wioślarska na Brdzie

29


zlokalizowana jest marina „Gwiazda”,

przystań wodna o standardzie europejskim

otwarta w 2009 r. Położona nad Kanałem

Bydgoskim w sąsiedztwie zabytkowych

śluz, oferuje wszystko, czego wodniacy

potrzebują. Warto dodać, że w centrum

miasta, na Wyspie Młyńskiej, zbudowana

została kolejna nowoczesna marina wraz

z częścią hotelową.

Regionalne Towarzystwo Wioślarskie

LOTTO-Bydgostia, kontynuator dorobku

Kolejowego Klubu Wioślarskiego, to potęga

w tej dyscyplinie. RTW jest 25-krotnym (do

2013 roku) Drużynowym Mistrzem Polski.

Od ponad 20 lat (począwszy od 1993 r.)

nieprzerwanie broni tego tytułu. Wynik

ten to ewenement na skalę europejską.

Najsłynniejszy zawodnik klubu to Robert

Sycz – dwukrotny złoty medalista olimpijski

w dwójce podwójnej wagi lekkiej z Sydney

i Aten (z Tomaszem Kucharskim – AZS

Gorzów). Bartłomiej Pawełczak i Miłosz

Bernatajtys w czwórce bez sternika wagi

lekkiej zdobyli na Igrzyskach Olimpijskich

w Pekinie srebrny medal. Magdalena

Fularczyk wraz z Julią Michalską zdobyły

srebrny medal w dwójce podwójnej

na Igrzyskach Olimpijskich w Londynie

w 2012 r.

Na torzeZałożona w maju 1920 r. Polonia

Bydgoszcz na początku była klubem

piłkarskim. Dopiero później dołączyli

hokeiści, lekkoatleci, tenisiści, kolarze,

żużlowcy. Feliks Więcek, na co dzień czeladnik

rzeźnicki, w 1928 roku wygrał pierwszy Bieg

Dookoła Polski (dzisiejszy Tour de Pologne).

Z kolei Marian Norkowski – popularny „Mala”,

to najsłynniejszy piłkarz Polonii, olimpijczyk

z Rzymu, król strzelców I ligi z 1960 r., kiedy

to zdobył 17 bramek. Hokeiści Polonii

w latach 50. i 60. XX w. zdobywali srebrne

i brązowe medale mistrzostw. Juniorzy

w 1966 r. byli najlepsi w swojej kategorii

wiekowej w kraju. Jednak bogata historia

tej sekcji hokejowej zakończyła się, jak

wiele podobnych, w okresie przełomu lat

1989/90. Piękną kartę w historii Polonii

zapisał też Henryk Drzymalski określany

najlepszym, zaraz po Fibaku, tenisistą Polski.

W 1974 r. był pierwszy – swego wielkiego

rywala i przyjaciela pokonał w finale

mistrzostw kraju.

Jednak największe sukcesy Polonii

Bydgoszcz odnosili żużlowcy, którzy

zdobywali medale Drużynowych

i Indywidualnych Mistrzostw Polski, zarówno

w gronie seniorów, jak i juniorów. Mieczysław

Zawody żużlowe na Stadionie Polonii Bydgoszcz

30

Połukard był pierwszym w historii Polakiem

w finale Indywidualnych Mistrzostw Świata.

Przez wiele lat Bydgoszcz była

organizatorem międzynarodowych imprez

żużlowych. Na stadionie Polonii przy ulicy

Sportowej rozgrywano m.in. Indywidualne

Mistrzostwa Polski, od 1998 r. zawody cyklu

Grand Prix Indywidualnych Mistrzostw

Świata, Drużynowe Mistrzostwa Świata

oraz od 1982 r. Kryteria Asów Polskich Lig

Żużlowych. W 2012 roku Bydgoszcz była

organizatorem półfinału Drużynowego

Pucharu Świata na żużlu z udziałem

reprezentacji Polski. Bydgoska Polonia na

swoim torze od lat też rozgrywa mecze

ligowe. Polonia Bydgoszcz w 2014 roku po

raz 16. Zorganizowała zawody z cyklu Grand

Prix o Indywidualne Mistrzostwa Świata

na żużlu. Również w 2014 roku na torze

Polonii rozegrany zostanie baraż oraz finał

Drużynowego Pucharu Świata na żużlu.

Najwybitniejszym zawodnikiem w historii polskiego żużla, wychowankiem klubu Polonia jest Tomasz Gollob. Indywidualny i drużynowy mistrz świata, wielokrotny medalista mistrzostw Polski.

Czy wiesz, że...Królowa jest jedna

Lekkoatletyka, Królowa Sportu, od

lat panuje także w Bydgoszczy. Jedną

z Honorowych Obywatelek Bydgoszczy

jest Teresa Ciepły – sprinterka i płotkarka,

brązowa medalistka olimpijska z Rzymu,

złota i srebrna z Tokio. Patronem stadionu

sportowego Zawisza został Zdzisław

Krzyszkowiak – mistrz olimpijski z Rzymu,

31

mistrz Europy, rekordzista świata na 3000 m

z przeszkodami. Te dwie postacie, wielkie

osobowości świata sportu, wyznaczyły

drogę dla kolejnych pokoleń bydgoskich

lekkoatletów. Do Wojskowej Grupy

Sportowej, która powstała przy CWZS należą

m.in. skoczkowie o tyczce Łukasz Michalski

i Paweł Wojciechowski – mistrz świata;

średniodystansowiec Marcin Lewandowski;

płotkarz Dominik Bochenek i sprinterka

Marika Popowicz. Wszyscy już z dorobkiem

medalowym na mistrzostwach Europy bądź

świata. Wojskowa Grupa Sportowa przy

CWZS Zawisza zrzesza też sportowców

innych dyscyplin: wioślarstwa, kajakarstwa

– mistrz świata Piotr Siemionowski;

strzelectwa oraz podnoszenia ciężarów –

mistrz świata Marcin Dołęga.


Zawody lekkoatletyczne na Stadionie Zawiszy Bydgoszcz

Co roku na przełomie maja i kwiet-nia organizowany jest 10 kilome-trowy bieg „Bydgoszcz na Start.” www.bydgoszcznastart.pl

Czy wiesz, że...

32

Nad siatką, pod koszem,między bramkamiW najwyższej grupie rozgrywkowej grają

cztery bydgoskie drużyny:

Â Siatkarze Transferu Bydgoszcz,

którzy (jako Delecta Bydgoszcz)

w sezonie 2012-2013 zdobyli 4.

miejsce w ekstraklasie, co było ich

największym osiągnięciem;

Â Koszykarki Artego Bydgoszcz, które

w sezonie 2013-2014 zdobyły 3.

miejsce w najwyższej polskiej klasie

rozgrywkowej;

Â Kobiecy Klub Piłkarski Bydgoszcz,

obecnie w ekstraklasie piłki nożnej

kobiet;

Â Wielka piłka w Bydgoszczy powróciła

za sprawą drużyny Zawisza Bydgoszcz.

Zespół po 19 latach awansował

(w 2013 r.) do Ekstraklasy oraz zdobył

Puchar Polski (2014)

Nie tylko zawodnicy na medal

Od końca lat 90. XX wieku miasto jest

organizatorem wielu znaczących imprez

sportowych, zwłaszcza lekkoatletycznych.

Tu odbyły się m. in. 1. Młodzieżowe

Mistrzostwa Świata do lat 18 w 1999

r., Mistrzostwa Europy do lat 23, SPAR

Puchar Europy, Mistrzostwa Świata

w Lekkoatletyce Juniorów, Mistrzostwa Świata

w Biegach Przełajowych, Europejski Festiwal

Lekkoatletyczny. Idealnie przystosowany

do zawodów lekkoatletycznych Stadion

Zawiszy im. Zdzisława Krzyszkowiaka,

wspaniała atmosfera na trybunach sprzyjają

uzyskiwaniu znakomitych rezultatów

sportowych. Stadion Zawiszy to nowoczesny

obiekt, zmodernizowany od podstaw

w latach 2007-2008, który spełnia standardy

Międzynarodowej Federacji Lekkoatletyki

(IAAF). Trybuny pomieścić mogą ponad 20

tys. widzów. Budynek pod nową trybuną

mieści m.in. sale konferencyjne, restauracje,

Piłka nożna w Bydgoszczy – miała (i nadal

ma) rzesze zagorzałych sympatyków. Ci starsi

pamiętają jeszcze składy Polonii i Zawiszy

grających w I lidze w latach 50. i 60., inni

wracają myślami do czasów Miłoszewicza,

Bońka, Brończyka.

Stadion Zawiszy Bydgoszcz im. Zdzisława Krzyszkowiaka

33

pomieszczenia odnowy biologicznej, a także

Galerię Sportu Bydgoskiego. Na stadionie

Zawiszy tylko w ostatnim dziesięcioleciu

rozegrano kilka spotkań kadry narodowej.

Dumą miasta pozostaje także Hala

Sportowo-Widowiskowa Łuczniczka oddana

do użytku w 2002 r. Nowoczesny obiekt,

położony malowniczo nad Brdą, pełni funkcje

sportowe, wystawowe, a także koncertowe. Na

trybunach zasiąść może ponad 6000 widzów.

Od 2005 r. kibice w wypełnionej po brzegi

Łuczniczce oglądają mityng lekkoatletyczny

Pedro’s Cup Bydgoszcz z udziałem najlepszych

na świecie lekkoatletów. Niepowtarzalna

atmosfera zawodów i gorący doping

publiczności sprawiają, że gwiazdy Królowej

Sportu chętnie przyjeżdżają do Bydgoszczy.

W Łuczniczce fani siatkówki oglądać mogli

m. in. rywalizacje w ramach Ligi Światowej

Mężczyzn, Mistrzostwa Europy i Grand Prix

w siatkówce kobiet oraz Memoriał Huberta

Wagnera w 2010 r. W sierpniu 2011 r.

w Bydgoszczy zainaugurowano kolejną edycje

World Grand Prix. Wielkie emocje przeżywano

też w czasie meczów gwiazd Polskiej Ligi

Koszykówki Północ–Południe, reprezentacji

Polski z gwiazdami, czy Mistrzostw Europy

w koszykówce mężczyzn w 2009 r. i kobiet

2011 r. W 2010 roku w Łuczniczce” odbył się

mecz tenisowy Polska – Belgia w ramach FED-

CUP z udziałem najlepszej obecnie polskiej

tenisistki Agnieszki Radwańskiej, a w kwietniu

2011 roku Krzysztof „Diablo” Włodarczyk

obronił pas mistrzowski bokserskiej federacji

WBC w kategorii cruiser – junior wagi ciężkiej.

Od 1992 r. w Bydgoszczy rozgrywana jest

Wielka Wioślarska o Puchar Brdy. Regaty co


roku zyskują na prestiżu, a wśród uczestników

pojawiają się nie tylko najlepsi wioślarze

z Niemiec, Białorusi, Litwy czy Ukrainy,

ale także legendarne osady Cambridge

i Oxfordu. Wielka Wioślarska ściąga nad

Brdę do centrum miasta prawdziwe tłumy

kibiców i mieszkańców zaciekawionych tym

niezwykłym wyścigiem wioślarskich ósemek

We wrześniu 2014 r. zostanie tu rozegranych 6 meczów w ramach Mistrzostw Świata w siatkówce Mężczyzn. W związku z tym turniejem obok głównej hali powstaje „Łuczniczka Bis”, która podczas Mistrzostw służyć będzie jako hala rozgrzewkowa. Hala treningowa pomieści 1479 widzów, a po mistrzostwach wykorzystywana będzie przez lokalne kluby sportowe.

Czy wiesz, że...

Zawody siatkarskie w HSW Łuczniczka

34

ze sternikiem. Należy jednak pamiętać, że

regaty wioślarskie i kajakarskie w Bydgoszczy

to przede wszystkim tor regatowy

w Brdyujściu, na którym odbywa się wiele

ważnych zawodów rangi ogólnopolskiej. Tutaj

trenuje m. in. Beata Mikołajczyk – Mistrzyni

Świata, Europy oraz medalista Igrzysk

Olimpijskich w Pekinie i Londynie w „dwójce”

kajakarskiej.

Sport w Bydgoszczy to nie tylko

zmagania zawodowców. Wieloletnie

doświadczenie, profesjonalizm działań,

znakomite efekty przygotowań i doskonały

efekt końcowy organizacji imprez sportowych

spotkały się z uznaniem nie tylko uczestników

i zaproszonych gości z całego świata.

Bydgoszcz została doceniona także w 76.

Plebiscycie Przeglądu Sportowego i Telewizji

Polskiej. Miasto otrzymało statuetkę

Championa oraz tytuł Gospodarza Roku

Imprez Sportowych w Polsce w 2010 r.

Zobacz sportMiłośnicy sportu powinni udać się na

wystawę do Galerii Sportu Bydgoskiego,

na niecodzienną podróż w czasie

i przestrzeni. Galeria ta ukazuje jak głęboko

zakorzeniony jest sport w mieście, zachęca

do wspomnień, do ponownego przeżywania

emocji. Ekspozycja zawiera, między innymi,

materiały archiwalne dotyczące Stadionu

Zawiszy, prezentuje archiwa i trofea

bydgoskich klubów, medale sportowców

niepełnosprawnych, a także pamiątki, sprzęt

i nagrody medalistów olimpijskich. Galeria

jest jednocześnie siedzibą Regionalnej Rady

Olimpijskiej

ul. Gdańska 163, tel. +48 52 588 08 39,

www.galeria-sportu.pl, pn-pt. 8:00-16:00

Sportowe Imprezy Cykliczne: Pedro’s Cup, styczeń/luty,

www.pedroscup.pl – Międzynarodowy

Halowy Mityng Lekkoatletyczny, podczas

którego czołowi zawodnicy rywalizują w wielu

sportowych konkurencjach. Od kilku lat mierzą

się sportowcy niepełnosprawni, a nowością są

zawody uczniów bydgoskich szkół.

Europejski Festiwal Lekkoatletyczny,

czerwiec, www.efl.bydgoszcz.pl – Zawody te

już na stałe wpisały się w krajobraz polskiej

i europejskiej lekkiej atletyki.

Wielka Wioślarska

35


Grand Prix na żużlu, www.speedwaygp.com – Niezwykle ważne wydarzenie w kalendarzu

kibiców czarnego sportu. Tego dnia w grodzie nad Brdą, szesnastu najlepszych zawodników

toczy pasjonujący bój o punkty do klasyfikacji generalnej Indywidualnych Mistrzostw Świata.

Cykl Grand Prix zawita w 2014 r. na stadion przy ulicy Sportowej 2 już po raz piętnasty.

Wielka Wioślarska o Puchar Brdy, wrzesień, www.wielkawioslarska.pl – Wyścigi wioślarsko-

kajakarskie rozgrywane na Brdzie między mostami Bernardyńskim i Sulimy-Kamińskiego.

Dwumaraton bydgoski, www.dwumaraton.pl – cykl pięciu spotkań w miesiącach zimowych,

których uczestnicy mają do pokanania dwie trasy maratońskie. Malowniczo położone na

Kanałem Bydgoskim.

Przydatne adresy:Hala Sportowo-Widowiskowa Astoriaul. Królowej Jadwigi 23, tel. +48 52 325 73 50Klub Sportowy GWIAZDAul. Bronikowskiego 45, tel. +48 52 379 78 01Kompleks Sportowy/Stadion Zawiszy im. Zdzisława KrzyszkowiakaHala Sportowa CWZS „Zawisza”ul. Gdańska 163, tel. +48 52 588 08 01, www.zawisza.bydgoszcz.plHala Sportowo-WidowiskowaŁUCZNICZKAul. Toruńska 59, tel. +48 52 376 22 00, www.luczniczka.bydgoszcz.pl

Korty tenisoweBudowlany Klub Sportowy „ZAWISZA”ul. Żupy 2, tel. +48 52 371 88 19 – dwa korty odkryteCWZS „ZAWISZA”ul. Gdańska 163 – pięć kortów odkrytych (zimą 3 korty zakryte), tel. +48 601 783 541

TKKF ŚRÓDMIEŚCIEul. Markwarta 10 a – cztery korty (odkryte), tel. +48 602 281 114 TKKF ZJEDNOCZENIul. Skłodowskiej-Curie 33 b, – pięć kortów (odkryte)tel. +48 52 342 17 19 TKKF ŚWITul. Nakielska 70 – cztery korty (odkryte), tel.+48 52 373 10 87TKKF ORZEŁul. Abrahama 2a – cztery korty (odkryte), tel. +48 604 291 679Zespół Szkół nr 5ul. Konfederatów Barskich – dwa korty (kryte),ul. gen. Zygmunta Berlinga – dwa korty (kryte), tel. +48 52 343 66 67Klub Tenisowy „Centrum”ul. Nowotoruńska 8 – cztery korty (kryte), tel. +48 52 375 55 87, www.centrumtaem.plKlub Tenisowy PARTNERul. Sportowa 2 – dwa korty (kryte), tel. +48 52 583 00 59, www.phu-partner.com.pl

36

Bydgoskie Towarzystwo Tenisoweul. Toruńska 61a – cztery korty, tel. +48 601 679 973

BasenyBasen Bryza, Szkoła Podstawowa Nr 63ul. Goszczyńskiego 3, tel. +48 52 340 47 17, www.sp63.euBasen Perłaul. Grzymały-Siedleckiego 11, tel. +48 52 361 58 26, www.perla.maximum.plBasen Astoriaul. Królowej Jadwigi 23, tel. +48 52 325 73 50, www.zawisza.bydgoszcz.pl(basen kryty i odkryty)Basen Lagunaul. Glinki 117, tel. +48 52 345 17 62, www.zs26.nazwa.plBasen Ikarul. Duracza 7, tel. +48 52 343 09 66, www.sp65.bydgoszcz.plBasen Centrum Rekreacji Bajkaul. Szczęśliwa 7, tel. +48 52 344 74 90, www.bajka.bydgoszcz.plBasen Sardynkaul. Sardynkowa 7, tel. +48 52 372 27 70, www.basensardynka.prv.plBasen Zespołu Szkół Medycznychul. Swarzewska 10, tel. +48 52 342 37 53, www.medyk.bydgoszcz.pl

Tor Regatowy BrdyujścieTor regatowy znajduje się we wschodniej części Bydgoszczy, przy ul. Witebskiej 26.

Ścieżki dla rolkarzy:- Ścieżka wzdłuż ul. Gdańskiej w Myślęcinku- Ścieżka w Bydgoskim Parku Przemysłowym- Myślęcinek – między jeziorkami a zoo- Myślęcinek – główna aleja (ul. Hipiczna)

Ścieżki do biegania:- Nad Starym Kanałem- Trasa Parkowa w Myślęcinku- Trasa do biegania wzdłuż ulicy Kamiennej- Trasa do biegania w Dolinie Śmierci - Ścieżka po Puszczy Bydgoskiej wzdłuż ul. Dąbrowa- Trasa wzdłuż bulwaru nad Brdą- Trasa do biegania w Parku Przemysłowym

W Bydgoszczy od 2013 roku działa klub CALISTHENICS ACADEMY. Kalistenika to aktywność fizyczna, polegająca na wykorzystaniu do ćwiczeń własnej masy ciała. Swoją sprawność fizyczną można sprawdzić w PARKU DO KALISTENIKI: ul. Strzelecka 3.

Czy wiesz, że...

Basen Pałacu Młodzieżyul. Jagiellońska 27, tel. +48 52 321 00 81, www.palac.bydgoszcz.pl

37

BydgoszczKulturalna

Urok Bydgoszczy polega m. in. na

tym, że jest to wciąż miasto nieodkryte –

zarówno jeśli chodzi o historię, architekturę,

jak i kulturę. I to nieodkryte tak dla samych

mieszkańców, jak i turystów.

Również oferta kulturalna Bydgoszczy

jest bardzo bogata dzięki takim instytucjom,

jak Filharmonia Pomorska czy Opera

Nova, jak również Miejskiemu Centrum

Kultury, które jest miejscem spotkań

towarzyskich, koncertów, pokazów

filmowych w Kinie Orzeł. Ponadto MCK

opiekuje się Galerią Wspólną oraz Zespołem

Pałacowo-Parkowym w Ostromecku

(s. 147). Raz w roku Bydgoszcz staje się

stolicą światowego kina. A to za sprawą

Międzynarodowego Festiwalu Autorów

Sztuki Zdjęć Filmowych CAMERIMAGE.

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Kulturalna

Międzynarodowy Festiwal Autorów Zdjęć Filmowych Camerimage

38

BydgoszczMuzyczna

Bydgoszcz od lat nazywana jest miastem

muzyki. Nie ma w tym określeniu cienia

przesady. Tradycje muzyczne miasta sięgają

bowiem XVII wieku, kiedy to w miejscowym

Kolegium Jezuickim działał teatr wystawiający

przedstawienia, których elementem była

muzyka i śpiew. Liczne chóry i zespoły

muzyczne, jakie działały tu w latach dużo

późniejszych, były kontynuatorami tej

tradycji. Ich zadaniem była także obrona

słowa polskiego w mieście, którego znaczną

część stanowili Niemcy. Po II wojnie światowej

Bydgoszcz rozsławiała chociażby Orkiestra

Arnolda Rezlera, która od 1945 roku działała

przy Rozgłośni Polskiego Radia w Bydgoszczy.

Jednakże człowiekiem, który utrwalił ten

muzyczny wizerunek był Andrzej Szwalbe –

długoletni dyrektor Filharmonii Pomorskiej

im. I. J. Paderewskiego w Bydgoszczy.

Utworzona 1 stycznia 1953 roku

Filharmonia Pomorska jest prawdziwą

dumą bydgoszczan. To nie tylko miejsce

Po śmierci Andrzeja Szwalbego, dla upamiętnienia jego zasług dla Bydgoszczy, zmieniono nazwę ulicy przy której stoi Filharmonia. Niegdyś stała ona przy ul. Libelta, aktualnie jest to ulica Andrzeja Szwalbego.

Czy wiesz, że...

Filharmonia Pomorska

39


muzyki, ale szeroko pojętej kultury. Ozdobą

Filharmonii są liczne popiersia kompozytorów

stojące zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz

okazałego gmachu oraz bogata kolekcja

gobelinów zamówiona przez Andrzeja

Szwalbego u wybitnych polskich artystów.

Filharmonia dysponuje salą koncertową

o najlepszej akustyce w Polsce i jedną

z najlepszych w Europie. Dlatego nagrań

dokonują w niej wybitni muzycy, w wywiadach

niejednokrotnie wyrażający podziw dla

akustyki bydgoskiej sali koncertowej. W niej

właśnie odbywają się jedne z najstarszych

festiwali muzycznych w Polsce. Jednym

z nich jest Bydgoski Festiwal Muzyczny

organizowany od 1963 roku. Na zmianę

z Bydgoskim Festiwalem Muzycznym odbywa

się tu unikatowy festiwal Musica Antiqua

Europae Orientalis – Festiwal Muzyki Dawnej

Krajów Europy Środkowej i Wschodniej.

Organizowany jest już od 1966 roku, a goszczą

na nim artyści i muzykolodzy o prawdziwie

encyklopedycznych nazwiskach.

Piękną muzyczną kartę miasta

tworzy również Międzynarodowy Konkurs

Pianistyczny im. I. J. Paderewskiego

organizowany przez Towarzystwo Muzyczne

im. I. J. Paderewskiego. Warto wspomnieć, że

pierwszy konkurs w 1961 roku wygrał Jerzy

Maksymiuk. Raz na 3 lata w Bydgoszczy

spotykają się młodzi, utalentowani pianiści

z całego świata, aby zaprezentować

publiczności swój kunszt i bogactwo

muzyki zarówno samego Paderewskiego,

jak i kompozytorów jego czasów. O tym,

jaką rangę ma ten konkurs, niech świadczy

fakt, że przyjęty został do mieszczącej się

w Genewie Federacji Międzynarodowych

Konkursów Muzycznych i znalazł się w gronie

128 najważniejszych konkursów muzycznych

na świecie.

Ogromna kolekcja fortepianów Andrzeja Szwalbego, która niegdyś mieściła się w Filharmonii Pomorskiej obecnie znajduje się w Pałacu w Ostromecku.

Czy wiesz, że...

Jeden z fortepianów z kolekcji Andrzeja Szwalbego, obecnie znajdującej się w Ostromecku

40

Wiosna należy do Bydgoskiego Festiwalu

Operowego, który do kalendarza muzycznego

wszedł w kwietniu 1994 roku. Początkowo

miał pomóc w zakończeniu, trwającej ponad

20 lat budowy, gmachu operowego. Pierwszy

festiwal odbywał się rzeczywiście na budowie:

nieotynkowane ściany, publiczność siedząca

na składanych krzesłach, kable zwisające

z sufitu i wszędzie pełno pyłu. Jednakże

takiej atmosfery, jak podczas tego pierwszego

festiwalu, próżno szukać na innych tego typu

imprezach. Dziś festiwal żyje już własnym

życiem, a gmach Opery Nova należy do

najnowocześniejszych i najpiękniejszych

w Polsce. Położony nad samą Brdą stanowi

Bez przesady można powiedzieć, że Ignacy Jan Paderewski stał się swego rodzaju patronem muzycznym Bydgoszczy zarówno ze względu na konkursy, Towarzystwo Muzyczne, Filharmonię Pomorską noszącą imię kompozytora, czy wreszcie lotnisko, któremu także patronuje postać tego męża stanu i genialnego pianisty.

Czy wiesz, że...

41


wizytówkę kulturalną miasta. Przyjeżdżają

tu zespoły operowe z całego świata, by

wymienić słynny szwedzki balet współczesny

Cullberg Ballet, Balet Bejarta z Lozanny,

zespoły z Kuby, Hiszpanii i wielu innych

krajów. Nie dziwi więc fakt, że Bydgoski

Festiwal Operowy ściąga do Bydgoszczy

sympatyków sztuki operowej z całej Polski.

Warto wspomnieć, że Bydgoszcz „operą stoi”

przez cały rok, gdyż wskaźnik frekwencji na

spektaklach należy do najwyższych w Polsce.

W repertuarze przeważa tzw. wielki repertuar,

który publiczność kocha najbardziej, czyli

La Traviata i Nabucco Verdiego, czy Tosca

Pucciniego, ale nie brakuje także pozycji

mało znanych, które rzadko wystawiane

są przez inne teatry operowe w Polsce.

Przykładem może być Mefistofeles Arrigo

Boito czy Gioconda Amilcare Ponchiellego.

Jak widać, nie bez powodu wybitny krytyk

muzyczny Jerzy Waldorff pisał swego czasu, że

Bydgoszcz to prawdziwe zagłębie muzyczne.

Muzyczny wizerunek Bydgoszczy

dopełnia Akademia Muzyczna im.

F. Nowowiejskiego, której najsłynniejszym

absolwentem jest Rafał Blechacz –

zwycięzca XV Międzynarodowego Konkursu

Pianistycznego im. F. Chopina. Koncerty

studentów i pedagogów tej uczelni, jak

choćby cykl „Akademia w zabytkach”, wpisały

się na stałe do kalendarza kulturalnego

miasta.

Prawdziwym unikatem jest Dzielnica

Muzyczna, jedyna tego typu w Polsce.

Tworzą ją trzy instytucje: Filharmonia

Pomorska, Akademia Muzyczna i Zespół

Szkół Muzycznych im. A. Rubinsteina. Jeżeli

chodzi o muzykę współczesną to nie można

zapomnieć o kultowym klubie Mózg, który

co roku organizuje Mózg Festiwal – przegląd

muzyki alternatywnej z całego świata.

Natomiast Klub Eljazz organizuje Jazz

Festival, zapraszając do Bydgoszczy znanych

wirtuozów tej muzyki. Dla miłośników

cięższych brzmień idealnym koncertowym

miejscem jest Estrada StageBar.

Opera Nova

11 Bydgoszcz Jazz Festival

42

Bydgoszcz teatralna

Nie bez przyczyny wybitny krytyk

teatralny Adam Grzymała-Siedlecki wybrał

w 1922 roku Bydgoszcz jako miejsce do

życia. W grodzie nad Brdą działał już od

1920 roku Teatr Miejski, w którym wówczas

wybuchł wielki polski repertuar z dramatami

Słowackiego i Wyspiańskiego na czele.

Teatr miał wtedy jednoczyć Polaków, dawać

im słowo polskie i uczyć patriotyzmu. To

właśnie Wanda Siemaszkowa, pierwszy

dyrektor Teatru Miejskiego, podjęła

niemałe ryzyko wystawienia w teatrze oper

i operetek, co miało na celu przyciągnięcie

jak największej rzeszy publiczności. Jako

pierwszą w 1921 roku wystawiono Halkę

Stanisława Moniuszki. Przedstawienie to

dowodzi jak bardzo na dobór repertuaru

zarówno dramatycznego, jak i muzycznego

wpływał wówczas tzw. czynnik patriotyczny.

Podobnie było po drugiej wojnie światowej.

Jeszcze dobrze nie umilkły działa, a ze

sceny już płynęło polskie słowo. Pierwszą

powojenną premierą była Zemsta

Aleksandra Fredry, wystawiona 27 marca

1945 roku. Świadkowie wspominali, że kiedy

aktorzy zaczęli mówić kwestie fredrowskie,

ludzie na widowni płakali. Dzisiaj bydgoska

scena teatralna znana jest głównie

z odbywającego się jesienią Festiwalu

Prapremier, na którym pojawiają się teatry

i krytycy z całej Polski. Festiwal jest bowiem

niepowtarzalną okazją do zapoznania się ze

współczesną dramaturgią światową. Właśnie

w Bydgoszczy obejrzeć można jeszcze

gorące dramaty w inscenizacji wybitnych

reżyserów, których wizje albo zachwycają,

albo bulwersują widzów. Teatr Polski

w Bydgoszczy stawia przede wszystkim na

współczesność i dialog z odbiorcą.

„Wiśnowy Sad”, Teatr Polski

43

Bydgoszczplastyczna

Muzeum Okręgowe im. Leona

Wyczółkowskiego posiada kilka obiektów

w różnych częściach miasta. Przede

wszystkim na niezwykle malowniczej

Wyspie Młyńskiej. Tutaj mieści się

m. in. Dom Leona Wyczółkowskiego, czyli

muzealny budynek, w którym odtworzone

zostały wnętrza, w jakich na początku XX

wieku w pobliskim Gościeradzu, mieszkał

patron bydgoskiego muzeum. Tutaj w całej

pełni podziwiać można piękno obrazów

i grafik Wyczółkowskiego oraz delektować

się specyficzną atmosferą belle époque.

Tuż obok, w przestronnym budynku, tzw.

Czerwonym Spichlerzu, gdzie znajduje

się Galeria Sztuki Nowoczesnej, na

zwiedzających czeka ogromna kolekcja

malarstwa współczesnego. Kolekcję

stanowi ponad 5 tys. prac najwybitniejszych

polskich twórców gromadzonych przez

całe dziesięciolecia. Warto też wspomnieć

o interesujących zbiorach secesji, w których

także specjalizuje się Muzeum.

O ile Wyspa Młyńska może być równie

dobrze określana Wyspą Muzeów, to serce

Bydgoszczy, czyli ulica Gdańska stoi pod

znakiem sztuki współczesnej prezentowanej

przez Galerię Miejską bwa. Powołana

do życia w 1949 roku jako Biuro Wystaw

Artystycznych, miała za zadanie przybliżać

dokonania bardzo licznego środowiska

plastycznego, zarówno samej Bydgoszczy,


Dom Leona Wyczółkowskiego

44

jak i Torunia. Niemniej jednak w bwa

zdarzają się również wystawy artystów

światowych, takich jak Andy Warhol, Pablo

Picasso, Salvador Dali.

Przy ul. Chocimskiej 5, znajduje się

jedna z najstarszych prywatnych galerii

w Polsce. Galeria Autorska, założona

w 1975 roku przez malarza Jana Kaję

i grafika Jacka Solińskiego, jest prawdziwym

ewenementem. Tutaj nie tylko odbywają

się wystawy artystów wywodzących się

z różnych środowisk i ośrodków, ale też

wieczory poezji, spotkania literackie,

spektakle, koncerty, wykłady.

To tylko niektóre z adresów wartych

zapamiętania, bo pod nimi zapisana

jest piękna tradycja i równie ciekawa

teraźniejszość. Ale takich adresów jest

dużo więcej. Uważny wędrowiec na pewno

odkryje je, spacerując pośród secesyjnych

kamienic. Przestrzeń między nimi także

wypełnia kultura, szczególnie latem. Festiwal

Sztuki Ulicznej, czyli Buskers Festival, wpisał

się już na stale w pejzaż miasta. Dzięki

artystom dającym swoje przedstawienia

na wyciągnięcie ręki, miasto zyskuje latem

niepowtarzalną atmosferę.

Imprezy cykliczne:

04[Kwiecień]Bydgoski Festiwal Operowy,

www.opera.bydgoszcz.pl

Międzynarodowe wydarzenie kulturalne

– prezentacja najciekawszych realizacji

operowych i baletowych, wydarzenie

o uznanej marce artystycznej i tradycji.

Międzynarodowy Konkurs Młodych

Pianistów Arthur Rubinstein in memoriam,

www.konkurs-rubinstein.bydgoszcz.pl

Pomysł zrodził się pod wpływem słów samego

Artura Rubinsteina, który koncertując w nowo

zbudowanej sali Filharmonii Pomorskiej,

w roku 1960 powiedział: Macie wspaniałą

salę koncertową, należałoby tu organizować

koncerty międzynarodowe.

Bydgoski Festiwal „Podróżnicy”,

www.podroznicy.byd.pl

Dwudniowe święto inspiracji podróżniczych

i możliwość przeniesienia się w świat podróży.

05[Maj]Air Fair „Wszystko dla lotnictwa”,

www.airfair.pl

Konsolidacja środowiska lotniczego,

zarówno wojskowego jak i cywilnego.

Okazja do nawiązania licznych kontaktów

45

pomiędzy przedsiębiorcami, producentami,

a także użytkownikami samolotów i sprzętu

lotniczego.

Bydgoski Festiwal Nauki,

www.festiwal.ukw.edu.pl

Impreza popularnonaukowa przedstawiająca

w prosty i przystępny sposób najnowsze

osiągnięcia nauki i techniki.

Festiwal Pamięci Andrzeja Zauchy „Serca

Bicie”,

www.zauchafestiwal.pl

Muzyczne przedsięwzięcie łączące pokolenia

i pasje w jednym czasie i miejscu, a zarazem

przypomnienie sylwetki popularnego

piosenkarza i forma uczczenia jego pamięci.

06[Czerwiec]Ster na Bydgoszcz,

www.sternabydgoszcz.pl

Największe święto wodniaków

w województwie kujawsko-pomorskim. Jest

unikalnym przedsięwzięciem łączącym światy

żeglarzy, artystów i podróżników.

Międzynarodowe Spotkania Artystów

Ulicznych Bydgoszcz Busker Fest,

www.buskerfest.pl

Spotkanie międzynarodowej społeczności

wędrownych artystów zwanych „buskerami”.

Na festiwal składają się koncerty, pokazy,

przedstawienia i happeningi prezentowane

na ulicach Bydgoszczy.


Bydgoszcz Buskers Festival

46

Jarmark Świętojański,

www.wok.bydgoszcz.com

Swoje dzieła prezentują, przede wszystkim,

twórcy ludowi z ziemi kujawskiej, kaszubskiej,

pałuckiej, borowiackiej i krajeńskiej, ale także

znajdziemy tam reprezentantów unikatowych

rzemiosł z całego kraju.

Bydgoskie Impresje Muzyczne,

czerwiec-lipiec,

www.bim.palac.bydgoszcz.pl

Międzynarodowe Spotkania Muzykującej

Młodzieży to festiwal gromadzący artystycznie

uzdolnioną młodzież z całego świata.

07[Lipiec]Bulwar Fest

Festiwal dla wielbicieli hip-hopu i gitarowego

brzmienia organizowany przez Miejskie

Centrum Kultury i klub Estrada StageBar.

09[Wrzesień]Festiwal Prapremier www.teatrpolski.pl

Festiwal Prapremier to ogólnopolski festiwal

teatralny organizowany od roku 2002 przez

Teatr Polski w Bydgoszczy. Jego program

obejmuje prapremiery sztuk teatralnych.

Jarmark Kujawsko-Pomorski,

www.myslecinek.pl

Promocja smaków, tańców, muzyki i rzemiosła

z całego regionu. Jarmark to także okazja

do degustacji regionalnych smakołyków

i festiwal wczesnojesiennych owoców i roślin

dla naszych ogrodów.

10[Październik]Bydgoski Festiwal Muzyczny oraz Musica

Antiqua Europa Orientalis,

październik-listopad,

www.filharmonia.bydgoszcz.pl

Imprezy te należą do reprezentatywnych

wydarzeń kulturalnych Polski Północnej i

przez pół wieku swej działalności zapisały

się jako wiodąca kulturalna marka Regionu

Kujawsko-Pomorskiego.

Bydgoszcz Jazz Festival,

październik-listopad,

bydgoszczjazzfestival.com.pl

W czasie jedenastu edycji miłośnicy muzyki

Bydgoskie Impresje Muzyczne

47


synkopowanej mogli usłyszeć gwiazdy

światowego jazzu, jak również artystów

polskich i regionalnych.

11[Listopad]Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im.

Ignacego Jana Paderewskiego,

www.konkurspaderewskiego.pl

Jest jednym z największ ych

międzynarodowych konkursów w Polsce,

odbywającym się w cyklu trzyletnim. Jego

celem jest uczczenie pamięci Paderewskiego,

wybitnego wirtuoza, kompozytora i polityka.

Muzyka u źródeł – Festiwal Muzyki

Kameralnej, www.muzykauzrodel.art.pl

Wyjątkowe wydarzenie artystyczne, które

od 2009 roku przyciąga wielbicieli muzyki

kameralnej. Gospodarzem koncertów jest

zespół Barock Quartet.

Mózg Festival, www.festiwal.mozg.pl

W kręgu zainteresowań Mózg Festival znajdują

się wszystkie formy muzyki współczesnej,

sztuk wizualnych oraz performance.

Drums Fuzje, www.mck-bydgoszcz.pl

Podczas Festiwalu prezentują się wybitni

polscy perkusiści wraz z zaproszonymi do

ich formacji muzykami jazzowymi z Polski

i zagranicy.

Camerimage, www.camerimage.pl

Międzynarodowy Festiwal Autorów Sztuki

Zdjęć Filmowych CAMERIMAGE jest

największym i najbardziej znanym festiwalem

poświęconym sztuce autorów zdjęć filmowych.

Święto ulicy Gdańskiej

Plenerowa impreza, podczas której bawi

się całe Śródmieście i korzysta z wielu

atrakcji: rabatów w sklepach, spacerów

z przewodnikiem, koncertów czy pokazów.

Obchody Święta Niepodległości,

www.bylot.pl

Wydarzenie budujące tożsamość historyczną

Bydgoszczy, poprzez uczestnictwo

mieszkańców miasta i regionu w inscenizacjach

historycznych, wystawach, koncertach

i imprezach towarzyszących, także sportowych.

48

Przydatne adresy:

Pałac Młodzieżyul. Jagiellońska 27, tel. +48 52 321 00 81, www.palac.bydgoszcz.pl

Wojewódzki Ośrodek Kultury i Sztuki „Stara Ochronka”pl. Kościeleckich 6 , tel. +48 52 585 15 06, www.wok.bydgoszcz.com

Miejskie Centrum Kulturyul. Marcinkowskiego 12-14, tel. +48 52 32 55 540, www.mck.bydgoszcz.pl

W weekendy na godzinę przed biletowaną imprezą.

pon wt śr czw pt sob nd 10-20 10-20 10-20 10-20 10-20 - -

kasy:

Filharmonia Pomorskaul. Andrzeja Szwalbego 6, tel. +48 52 321 04 67, www.filharmonia.bydgoszcz.pl

w dniu koncertu jedną godzinę przed i jedną godzinę po koncercie


kasy:

Teatr Polskial. Mickiewicza 2, tel. +48 52 339 78 18, www.teatrpolski.pl

15-50 zł 15-35 zł

pon wt śr czw pt sob nd - 12-18 12-18 12-18 12-18 - -

kasy:

Opera Novaul. Marszałka Focha 5, tel.+48 52 325 15 02, www.opera.bydgoszcz.pl

*tylko w dniach przedstawień 20-80zł 20-50 zł

pon wt śr czw pt sob nd 18-19* 15-18 15-18 15-18 18-19* 15-18 16-18:30

kasy:

Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego ul. Grodzka 7 (Spichrze nad Brdą) oraz Wyspa Młyńska (Dom Leona Wyczółkowskiego, Galeria Sztuki Nowoczesnej, Europejskie Centrum Pieniądza i Zbiory Archeologiczne), tel. +48 52 585 99 66, www.muzeum.bydgoszcz.pl

5 zł 3 zł do 16 lat/1złprzewodnik: 10 złprzewodnik zbiorczy: 30 złsoboty - wstęp bezpłatny

pon wt śr czw pt sob ndIV-IX

- 10-17 10-17 10-19 10-17 11-17 11-17

pon wt śr czw pt sob ndX-III

- 9-16 9-16 9-18 9-16 10-16 10-16

49


Muzeum WodociągówHala Pomp: ul. Gdańska 242, Wieża Ciśnień: ul. Filarecka 1, tel. +48 882 050 656, www.muzeum.mwik.bydgoszcz.pl

5 zł 2 zł 10 zł

pon wt śr czw pt sob nd 11-16 11-16 11-16 11-16 10-16 13-17 13-17

Muzeum Wojsk Lądowychul. Czerkaska 2, tel. +48 52 378 20 26, www.muzeumwl.pl

6 zł 4 zł 3 zł/os.przewodnik: 18 złwtorek: wstęp bezpłatny

pon wt śr czw pt sob nd - 8:30-15:30 8:30-15:30 8:30-15:30 8:30-15:30 - 10-14

Exploseumul. Bydgoskich Przemysłowców, www.exploseum.pl

Obowiązuje wcześniejsza rezerwacja miejsc pod numerem telefonu: +48 883 366 056 15 zł 12 zł 8 zł/os.

pon wt śr czw pt sob ndIV-IX

- 9-17 9-17 10-19 9-17 9-17 9-17

pon wt śr czw pt sob ndX-III

- 9-17 9-17 9-17 9-17 9-17 9-17

Muzeum Kanału Bydgoskiegoul. Nowogrodzka 3, tel. +48 693 765 075, www.muzeumkanalu.pl

wstęp bezpłatny

pon wt śr czw pt sob nd - 8:30-15:30 8:30-15:30 8:30-15:30 8:30-15:30 - -

Muzeum Fotografiiul. Królowej Jadwigi 14, tel. +48 52 567 00 07, www.muzeumfoto.byd.pl

5zł 3 zł

pon wt śr czw pt sob nd - 10-18 10-18 10-18 10-18 10-15 -

Muzeum Oświatyul. Marii Skłodowskiej-Curie 4, tel. +48 52 342 65 90, www.muzeumoswiaty_bydgoszcz.republika.pl

1 zł

pon wt śr czw pt sob nd 8-15 9-17 8-15 - 8-15 - -

Muzeum Mydła i Historii Bruduul. Długa 13-17, tel. +48 52 515 70 15, www.muzeummydla.pl

12 zł 36 zł(dzieci do lat 3 bezpłatnie)Obowiązuje wcześniejsza rezerwacja.

pon wt śr czw pt sob nd 10-18 10-18 10-18 10-18 10-18 10-18 10-18

Muzeum Fotografii

Noc Muzeów

50

Izba Tradycji Bydgoskich Dróg Żelaznychul. Inwalidów, tel. 698 357 411, www.btpk.weebly.com wstęp bezpłatnyObowiązuje wcześniejsza rezerwacja.

Galeria Sportu Bydgoskiegoul. Gdańska 163, tel. +48 52 588 08 39, www.galeria-sportu.pl

wstęp bezpłatny


Biblioteka Bernardynów (Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Witol-da Bełzy)ul. Długa 39, tel. 52 339 92 02

Obowiązuje wcześniejsza rezerwacja wstęp bezpłatny

pon wt śr czw pt sob nd 9-15:30 9-17 9-15:30 9-15:30 9-15:30 - -

Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiegoul. Berwińskiego 4, tel. +48 52 346 23 18

wstęp bezpłatny


Galeria Miejska bwaul. Gdańska 20, tel. +48 52 339 30 50, www.galeriabwa.bydgoszcz.pl

10 zł 5 złprzewodnik – 10 zł (do godz. 15:00)

pon wt śr czw pt sob nd - 10-18 10-18 12-20 10-18 11:30-16:30 11:30-16:30

Muzeum Farmacji Apteki „Pod Łabędziem”ul. Gdańska 5 (wejście od ul. Drukarskiej), tel. +48 52 322 01 87

wstęp bezpłatnyZwiedzanie z przewodnikiem – grupy <15 osób 30 zł, – grupy >15 osób 2 zł od osoby. Wymagana wcześniejsza rezerwacja.

pon wt śr czw pt sob nd 8-20 8-20 8-20 8-20 8-20 8-16 -

Wystawa w Galerii Miejskiej bwa

51

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoskie Specjały

Podczas pobytu w Bydgoszczy warto

znaleźć czas na spróbowanie lokalnych

specjałów. Z pewnością każdy znajdzie coś

dla siebie: praliny, gęsinę, piwo warzone na

miejscu czy chleb z ziemniakami …

Bydgoskie Specjały

Pisząc o słodyczach nie można zapomnieć o bydgoskich lodach. Od lat w wielu plebiscytach byd-goszczanie niemalże jednogło-śnie polecają lodziarnię Cafe Primo (ul. Gdańska 18- przesmyk prowadzący do Parku Kazimie-rza Wielkiego), ze szczególnym uwzględnieniem lodów o smaku bydgoskim.

Czy wiesz, że...

Słodka historia Zamiłowanie bydgoszczan do słodyczy

zaczęło się już przed I wojną światową.

Co rusz w centrum miasta pojawiały się

eleganckie, rodzinne cukiernie i piekarnie,

serwujące pyszne i zawsze świeże „szneki

z glancem”, ptysie z parzonego ciasta

czy leguminę. W domach rozkoszowano

się smakiem konfekcji czekoladowej

z Fabryki Cukrów i Czekolad „Lukullus” czy

od Braci Tysler (obie po II wojnie światowej

upaństwowiono, połączono i nazwano

„Jutrzenka”, funkcjonuje ona pod tą nazwą

do dziś).

O świeże i pyszne drożdżówki pytajcie

o poranku w piekarni Katarzyny Erdmann

przy ul. Długiej 2 (ponad pół wieku tradycji

i piec piekarniczy pamiętający I wojnę

światową!) oraz w piekarni Bigońskich,

założonej w 1924 roku, przy ul. Gdańskiej

87. Wystój wnętrza pamięta okres

międzywojenny, w dekoracji odnajdziemy

godło piekarzy – dwa gryfy trzymające

precla.

Praliny i ciasta od Sowy

Istniejąca od 1946 roku, znana

bydgoszczanom, rodzinna firma cukiernicza

„Adam Sowa” stała się jednym z częściej

odwiedzanych przez turystów miejsc na

„słodkiej” mapie miasta. To za sprawą

słynących z niepowtarzalnego smaku

ręcznie wytwarzanych pralin. Ich tajemnicą

jest cieniutka warstwa czekolady, pod

którą znajduje się aromatyczny, płynny

ganasz (nadzienie). Mieszkańców i turystów

przyciągają tu także ciasta i torty, w których

52

wytwarzaniu mistrzem był Feliks Sowa,

założyciel firmy. On właśnie, w 1962 roku

stworzył pierwszy, „sztandarowy” dla

jego cukierni tort czekoladowy. Biszkopt

przekładany dżemem i polany w całości

mleczną czekoladą bił rekordy popularności.

Będąc w cukierni przy ul. Mostowej 5, można,

przy filiżance kawy palonej pod marką „Sowa

Caffé”, obejrzeć na reprodukcjach fotografii

Bydgoszcz sprzed stu lat.

Chleb z… ziemniakami

Bochenek żytni z ziemniakami to

jedna z najstarszych receptur kulinarnych

z okolic Bydgoszczy. W dawnych czasach

chleb wypiekano z mąki przetwarzanej we

własnym gospodarstwie lub kupowanej

w młynie. Była ona dość droga. Tymczasem

podstawą diety mieszkańców regionu stały

się tanie i ogólnie dostępne ziemniaki.

Sprytne gospodynie szybko zauważyły,

że dodanie do ciasta chlebowego

ugotowanych i utartych kartofli zwiększa

liczbę wypiekanych bochenków i polepsza

smak chleba. Dodatkowo wydłużyły

w ten sposób jego trwałość i świeżość.

Dziś jedynym zakładem, który kultywuje

dawne tradycje gospodarskie, jest bydgoska

piekarnia Murmiłło. Żytni

chleb z ziemniakami ma

chrupiącą, złotobrązową

skórkę i miękkie wnętrze

o smaku i aromacie

pieczonych kartofli. Czas

jego przygotowania to aż

22 godziny, a wypiekania

1,5 godziny. Dzięki swoim

niepowtarzalnym cechom

i długiej historii, chleb ten

został wpisany na listę

produktów tradycyjnych

Ministerstwa Rolnictwa

i Rozwoju Wsi. Można go

kupić w regionalnych delikatesach mięsnych

JD Spychalscy przy ul. Batorego 6 (będąc tam,

warto też spróbować którejś z wyśmienitych

szynek robionych tradycyjnymi

metodami), w sklepie firmowym piekarni

Murmiłło przy ul. Sienkiewicza 60,

w Zimmer Caffe Cukiernia & Kawiarnia przy

ul. Gdańskiej 7.

Praliny z Cukierni Sowa

53

GęsinaNa Kujawach i Pomorzu od kilku lat

zauważalny jest powrót do staropolskiej

tradycji jedzenia gęsiny. Nic dziwnego, skoro

region jest jednym z większych producentów

tego pysznego i niedocenianego mięsa.

Zainteresowanie gęsiną widoczne jest

szczególnie w listopadzie, kiedy przypada

dzień Świętego Marcina – 11 listopada.

Termin nie jest przypadkowy, gdyż już

w XIX wieku hodowla gęsi była sezonowa

i trwała od wiosny do późnej jesieni, a uboju

dokonywano właśnie przed 11 listopada.

W Świętego Marcina (opiekuna ptactwa,

szczególnie gęsi) jadano gęś pieczoną

w całości, najczęściej na słodko (z owocami).

Natomiast na zimę przygotowywano okrasę

(siekane, surowe mięso dojrzewające)

oraz półgęski (peklowane i wędzone piersi

gęsie). Te drugie zostały wpisane na listę

produktów tradycyjnych Ministerstwa

Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Czy wiesz, że...Przez wiele dziesięcioleci ustnie przekazywano recepturę chleba z kartoflami, aż doczekała się swojej pisanej wersji w 1831 roku w „Nauce dla włościan”, a następnie w 1915 roku w „Nauce gotowania do użytku Ludu polskiego”


Chleb z Piekarni Murmiłło

54

Gęś pieczona z owocami, półgęsek, pasztet

z gęsich wątróbek czy czernina są pysznymi

potrawami, których można posmakować na

„Gęsinowym Szlaku”:

Â restauracja „Weranda” w Hotelu

Bohema,

Â restauracja „1921” w Hotelu Pod

Orłem,

Â restauracja „Za Piecem”,

Â Warzelnia Piwa.

Czy wiesz, że...Polska jest największym producentem gęsiny w Europie, ale tylko 10% tego mięsa trafia na rodzime stoły. Resztą rozkoszują się głównie sąsiedzi zza zachodniej granicy. Gęś kołudzka to jedyna rdzennie polska odmiana drobiu, wyhodowana niedaleko Bydgoszczy, w Kołudzie Wielkiej.

Piwo z lokalnego browaru

Tradycje bydgoskiego piwowarstwa

sięgają początków istnienia miasta. W XIV

wieku prawo do warzenia i sprzedaży piwa

przysługiwało każdemu z mieszczan,

właścicielowi parceli w obrębie murów

miejskich. Piwo z Bydgoszczy podawano

w karczmach od Wielkopolski po Bałtyk.

W kolejnym stuleciu złoty trunek, ze względu

na wyjątkowy smak, był jednym z sześciu

w całym kraju, który eksportowano za granicę.

Świetna koniunktura trwała do połowy XVII

wieku. Oprócz browaru zamkowego istniały

warzelnie przy zajazdach i karczmach. Na

przełomie XIX i XX wieku w Bydgoszczy

działało aż 13 browarów. Największy, browar

Juliusza Strelowa przy ul. Ustronie, w 1920 roku

osiągnął niewiarygodny wynik napełniania

1800 butelek na godzinę. Po wojnie majątek

przedsiębiorcy upaństwowiono i tam właśnie

rozpoczęła się produkcja słynnego piwa

Kujawiak.

Niestety, po świetności dawnych

browarów niewiele pozostało. Jednak piwne

tradycje Bydgoszczy godnie kultywuje,

powstała w 2011, roku Regionalna Warzelnia

Piwa (ul. Poznańska 8), której tarasy

ulokowane zostały w romantycznej Wenecji

Bydgoskiej. Do wyboru są cztery rodzaje

złotego trunku warzonego na miejscu:

Pils Wenecki, Koźlak Bydgoski, Kasztelan

z Bydgoszczy i Pszeniczne Młyńskie. Koźlak

to wyjątkowe, mocne i ciemne piwo typu

55

bawarskiego (Bock), a wytwarzane jest

sezonowo - zimą. Ponoć ten właśnie trunek

warzony przez średniowiecznych mnichów,

miał im umilać długi i ascetyczny czas

postu. Z kolei nazwa Kasztelana

z Bydgoszczy wiąże się z pierwszą

pisemną wzmianką o mieście.

Kastelanus de Budegac, jeśli

wierzyć zapiskom,

był założycielem

grodu nad Brdą.

Będąc w Warzelni

warto pytać także

o piwo ciemne

miodowe, które

jest specjalnością

restauracji. Wszystkie

wymienione wcześniej piwa

nie zawsze są dostępne, gdyż

ich warzenie odbywa się

tylko w dwóch kadziach. Pijąc piwo warto

rozkoszować się pięknym widokiem na całą

Wyspę Młyńską lub przejść się po wnętrzu

lokalu. Dla znawców piwa może okazać się to

ekscytującą podróżą w czasie.

W Sali Chmielowej znajduje się

stała ekspozycja poświęcona

h i s to r i i byd g o s k i e g o

browarnictwa, pamiątkom

związanymi z piwem,

uzupełniona pokaźnym

zbiorem etykiet.

Wenecja Bydgoska związana jest nie tylko z produkcją piwa, ale także z wyskokowymi trunkami. W jej rejonie, przy ul. Czartoryskiego 2-4, w latach 1827-1945, mieściła się destylarnia C.A. Franke, która


Gęsina

56

Legenda głosi, że w latach 70. XX wieku dowcipny pracownik browaru Kujawiak, podczas reno-wacji instalacji, podłączył rurę z piwem wprost do rury wodo-ciągowej. Mieszkańcy pobliskich ulic mieli więc piwo płynące z kranów. I to przez pół dnia. Za-miast zgłosić awarię, napełniali złotym trunkiem wszystkie do-stępne naczynia.

Czy wiesz, że... dostarczała mieszkańcom Bydgoszczy i regionu słynne likiery czekoladowe i advocat (dzienna produkcja zakładów wynosiła 10 000 litrów czystego spirytusu). Ciepłą wodę z procesu rektyfikacji wykorzystywano w łaźni należącej do firmy.

Najsłynniejszą wytwórnią likierów w Bydgoszczy była firma Leistikowa, ojca wybitnego malarza i grafika Waltera Leistikowa, współtwórcy „Berlińskiej Secesji”. U Carla Leistikowa, w aptece u zbiegu ul. Gdańskiej i Śniadeckich, zaopatrywano się w „Kujawską esencję żoładkową”.

Warzelnia Piwa

57


58

MUSISZZROBIĆ

59

MUSISZZROBIĆ

Musisz zrobić

Przystań Bydgoszcz

60

Odpocznij w Myślęcinku

66

Znajdź 18. Południk68

Wyrusz w rejs tramwajem wodnym

61

Przejedź się zabytkowym autobusem62

Zrób sobie mydło

63

Poznaj wybuchową historię Bydgoszczy64

61

Wyrusz w rejs tramwajem wodnym

Musisz zrobić | Wyrusz w rejs tramwajem wodnym

Gdy będziesz w Bydgoszczy, nie musisz

obawiać się nudy. Tu atrakcji jest bez liku,

a jedyne, o co możesz się martwić, że

zabraknie Ci czasu na poznanie wszystkich

z nich.

Słoneczny rejs Bydgoszcz najpiękniej prezentuje się

od strony rzeki. Zrewitalizowana Wyspa

Młyńska, odnawiane bulwary nad Brdą,

zabytkowe urządzenia hydrotechniczne na

Kanale Bydgoskim najlepiej poznać podczas

rejsu tramwajem wodnym. Słonecznik I i II

to nowoczesne i ekologiczne, bo napędzane

energią słoneczną jednostki, które na pokład

zabrać mogą 28 osób. W weekendy pływa

również zabytkowy holownik do barek M/S

Bydgoszcz, który przeżywa „drugą młodość”.

Kiedy: Tramwaje wodne kursują

w sezonie letnim (od maja do września)

codziennie, kilka razy w ciągu dnia (rozkład

jazdy dostępny na stronie: www.zdmikp.

bydgoszcz.pl w zakładce Bydgoski Tramwaj

Wodny). Przed planowaną wycieczką warto

sprawdzić dostępność na wybrany dzień,

bowiem zdarzają się rezerwacje grupowe:

tel. +48 52 582 27 64

Gdzie: Główny przystanek tramwaju

wodnego zlokalizowany jest na Rybim

Rynku. Tam znajduje się aktualny rozkład

rejsów oraz informacje na temat tras, które

mogą ulegać zmianom, w zależności od

sytuacji na drodze wodnej.

Cena:

Słoneczniki:

5 zł 2,50zł

MS Bydgoszcz:

8 zł 4 zł.

Sprawdzić

rezerwacje

!

„Słonecznik” na tle Opery Nova

62

Tym, którzy lepiej czują się na lądzie,

niż na wodzie, Bydgoszcz oferuje wycieczki

zabytkowym, stuletnim tramwajem typu

Herbrand lub Czerwoną eNką z lat 60. XX

wieku. Natomiast miłośnicy klimatu PRL

z pewnością ucieszą się na myśl o przejażdżce

„Ogórkiem”, czyli nieśmiertelnym Jelczem

043.

Autobusy marki Jelcz, zwane potocznie

„Ogórkami” kursują na dwóch trasach. Nr

100 jedzie w kierunku Myślęcinka, czyli

największego parku miejskiego w Polsce.

Trasa 101 prowadzi natomiast ze Starówki

do stacji kolejowej Bydgoszcz Wschód,

gdzie w sezonie letnim działa Izba Pamięci

Kolei Bydgoskich. Główny przystanek

„Ogórka” znajduje się przy ul. Mostowej,

tuż obok mostu i oznaczony jest słupem

informacyjnym w stylu retro. Zabytkowe

tramwaje natomiast rozpoczynają swój bieg

na Babiej Wsi i w Myślęcinku.

Stare bimby (tramwaje) „Herbrand”

oraz Czerwona eNka kursują na specjalnej

linii turystycznej Nr 10 z Babiej Wsi do Lasu

Gdańskiego (Myślęcinek). Szczególną frajdą

dla dzieci jest przejazd wyprodukowanym

w Kolonii w 1898 roku Herbrandem

z odkrytymi balkonami i ubranym

w stylizowany strój motorniczym.

Kiedy: w sezonie wakacyjnym (lipiec-

sierpień) od rana do wieczora. Aktualny

rozkład i schemat tras dostępny jest na www.

zdmikp.bydgoszcz.pl w zakładce Rozkład

Jazdy (rozkład jazdy na linie specjalne

dostępny jest tylko w sezonie).

Przejedź się zabytkowym autobusem

Jelcze, którymi odbywają się przejażdżki, pochodzą z Muzeum Komunikacji w Paterku (wieś obok Nakła nad Notecią) i były elementami scenografii w wielu polskich filmach, np. Różyczka czy Mała Moskwa.

Czy wiesz, że...

Cena:

3 zł 1,50 zł

Tylko w weekendy!

Zabytkowy „Ogórek”

63

Musisz zrobić | Zrób sobie mydło

Najstarsze zapiski o bydgoskich kąpielach pochodzą z XIV wieku i dotyczą drewnianej łaźni, znajdującej się na Wyspie Młyńskiej. Prowadził ją Tomasz Balneor (Łaziebnik), zwany Plugawym, co wiązać się mogło z pracą, jaką wykonywał (wyrywanie zębów, golenie głów, upuszczanie krwi, sprzątanie łaźni).

Czy wiesz, że...

W Bydgoszczy działa jedyne na świecie

Muzeum Mydła i Historii Brudu. Jest to

interaktywna podróż przez dzieje czystości,

brudu i mydlarstwa, które mają wielkie

związki z Bydgoszczą. W grodzie nad Brdą

pierwszy Zakład Produkcji Mydeł i Świec

powstał już w XVIII wieku przy dzisiejszej ul.

Warmińskiego, a słynne do dziś proszki do

Zrób sobie mydło

prania, Persil czy Cypisek, powstały właśnie

w Bydgoszczy.

Wizytę w Muzeum rozpoczyna się od

umycia rąk w balii. Następnie przechodzi

się do sali warsztatowej, gdzie mydlarki

uczą krok po kroku, jak wykonać swoje

własne pachnące mydełko. Po warsztatach,

uczestnicy zwiedzają zakątki zaskakującego

muzeum.

Kiedy: Muzeum otwarte jest przez

cały tydzień od 10:00 do 18:00. Przed

planowaną wizytą warto zajrzeć na stronę

www.muzeummydla.pl i sprawdzić

rezerwacje na wybrany termin. Pokazy

odbywają się co półtorej godziny.

Gdzie: ul. Długa 13,

www.muzeummydla.pl

Cena:

12 zł 36 zł (obejmujący do 5 osób)

Umówić się na zwiedzanie!

Bydgoskie mydełka

64

Tajemnica niebezpiecznych ruin

przez ponad 50 lat skrywana była

w Puszczy Bydgoskiej. Tylko starsi

mieszkańcy, pamiętający czasy II wojny

światowej, wiedzieli, że kilka kilometrów

od działających zakładów chemicznych

i powstającego parku przemysłowego

znajduje się miejsce nieludzkiej pracy ponad

40 000 pracowników przymusowych byłego

DAG Fabrik Bromberg.

W 2008 roku podjęto decyzję

o przekształceniu części terenu

w muzeum. Z kilkuset budynków, należących

w latach 1939-1945 do potężnego koncernu

zaopatrującego III Rzeszę w nitroglicerynę,

trotyl i proch bezdymny, zabezpieczono

kilkanaście połączonych tunelami. Tworzą

one dwie bliźniacze linie NGL – Betrieb, czyli

produkcji nitrogliceryny. Jedna z nich została

przeznaczona na muzeum – Exploseum,

druga zaś, jako trwała ruina daje obraz

piętna, jakie odcisnął czas na budynkach

oraz utrwala ich oryginalny wygląd.

Wizyta w Exploseum to spora dawka

wiedzy o technice wojennej, a wędrówka

przez jego liczne, mroczne i betonowe

korytarze z pewnością na długo zapadnie

w pamięć.

Kiedy: Exploseum jest otwarte od

wtorku do niedzieli od 8:00 do 16:00. Ze

względu na specyfikę miejsca wstęp mają

dzieci od lat 6. Zwiedzanie odbywa się

w zorganizowanych turach i trwa ok. 2

godzin. Z tego względu należy się umówić

telefonicznie. Dobrze mieć na sobie

wygodne obuwie. Obiekt jest dostosowany

dla osób niepełnosprawnych.

Gdzie: Muzeum jest położone na

obrzeżach miasta, w Bydgoskim Parku

Przemysłowym. Najłatwiej dotrzeć tam

samochodem. Tuż za bramą parku, do celu

wiodą tabliczki z oznaczeniami. Można

również skorzystać z komunikacji miejskiej.

Do Exploseum dwa razy dziennie dojeżdża

autobus linii 68 (na tury zwiedzania o 9:30

i 12:30).

UWAGA! Przed przyjazdem

do Exploseum należy umówić się

telefonicznie na godzinę zwiedzania (tel.

+48 883 366 056).

Poznajwybuchową historię Bydgoszczy

Cena:

15 zł 12 zł 8 zł

65

Musisz zrobić | Poznaj wybuchową historię Bydgoszczy

Osoby pracujące w DAG Fabrik Bromberg przy produkcji nitrogliceryny miały kontakt z substancjami silnie toksycznymi. Z tego powodu ich włosy i paznokcie zmieniały kolor na pomarańczowy lub rdzawoczerwony. Do dziś starsi mieszkańcy wspominają, że nazywano ich „kanarkami”.

Czy wiesz, że...

Umówić się na zwiedzanie! Dojazd własny lub

autobusem 68 E

Betonowy tunel w Exploseum

66

Będąc w Bydgoszczy warto chwilę

odetchnąć i zrelaksować się, korzystając

z atrakcji i przestrzeni Leśnego Parku Kultury

i Wypoczynku Myślęcinek. Jest to największy

park miejski w Polsce o powierzchni 830

hektarów. Oddalony jest od ścisłego centrum

miasta zaledwie o 5 km.

W parku nie zabraknie atrakcji zarówno

dla najmłodszych, jak i dla starszych.

W okresie letnim skorzystać

można z atrakcji lunaparku,

Zaginionego Świata

(park dinozaurów)

oraz Makroświata

(park wielk ich

owadów). Dużą

uciechą dla młodzieży

będzie park linowy z tyrolką

czy skatepark. Dorośli z pewnością

docenią piękno Ogrodu Botanicznego,

położonego w malowniczej dolinie.

Ciekawostką parku jest górski wodospad

znajdujący się w Alpinarium. Warto też

odwiedzić Ogród Fauny Polskiej, czyli

myślęcińskie zoo. Pomimo nazwy, poza

niedźwiedziami, wilkami i borsukami

czekają tam też zwierzęta ze świata, takie jak

lama, lemur czy małpa. Miłośnicy sportów

wodnych mogą skorzystać tutaj z wyciągu

w Wakeparku. Myślęcinek jest również

świetnym miejscem, żeby zorganizować

piknik a na plaży nad jednym ze stawów

można skorzystać ze stanowisk grillowych.

Zimową atrakcją jest stok narciarski

z wyciągiem.

Kiedy: Leśny Park Kultury i Wypoczynku

jest otwarty cały rok, jednak poszczególne

jego atrakcje działają w zależności od sezonu.

Gdzie: Myślęcinek jest nieco oddalony

od centrum miasta. Do parku wybrać się

można samochodem (parking

przy pętli tramwajowej lub

dalej, przy Ogrodzie Fauny

Polskiej). Niezmotoryzowani

skorzystać mogą z komunikacji

miejskiej, wybierając autobus nr 52,

który kursuje co godzinę z centrum

miasta (np. z Ronda Jagiellonów) do

przystanku przy Ogrodzie Fauny

Polskiej lub pojechać tramwajem

nr 1 lub 2 w kierunku Las Gdański

(ostatni przystanek tramwaju).

Odpocznij w Myślęcinku

67

17

8PR

OM

EN

AD

A P

AR

KO

WA

Musisz zrobić | Odpocznij w Myślęcinku

Cena: aktualne ceny biletów

uprawniających do korz ystania

z atrakcji znajdują się na stronie parku:

www.myslecinek.pl.

tramwaj nr 1 i 2

lub autobus 52

(kierunek Podkowa)

Przed II WŚ dobra myślęcińskie należały do zamożnej i szanowanej rodziny Weynerowskich, znanych producentów obuwia marki „Leo” (s. 108). Bydgoszczanie chętnie przyjeżdżali tu „po fajrancie”, czyli w piątek po pracy, by pospacerować, napić się piwa z małego browaru „Myslecinek Brauerai”, czy też „pobumelować” na trawie.

Czy wiesz, że...

Ogród BotanicznyOśrodek Rekreacji KonnejOgród Fauny Polskiej (ZOO)Zaginiony ŚwiatPlac ZabawMakroświatMuzeum ZiemiPark LinowyMiasteczko Ruchu Drogowego Stok NarciarskiOśrodek Edukacji EkologicznejWypożyczalnia sprzętu sportowegoBydgoskie Centrum Targowo-WystawienniczeWakeparkPlażaSkateparkPole Golfowe

1

5

9

13

3

7

11

14

2

6

10

17

4

8

12

15

16

68

Co łączy Bydgoszcz z Dubrovnikiem,

Sztokholmem czy Kapsztadem? Przez te

właśnie miasta przebiega 18. południk

długości geograficznej wschodniej. Jego

wyjątkowość polega na tym, że pomagał

kartografom opracowywać mapy płaskie.

Południk najłatwiej odnaleźć przy

Hotelu Ratuszowym (ul. Długa 37), gdzie

z inicjatywy Bractwa 18. południka znajduje

się tablica z jego oznaczeniem. Kolejne ślady

południka znajdziemy na Starym Rynku,

tuż obok Pomnika Walki i Męczeństwa,

potem biegnie on do ul. Marszałka Focha,

E. Warmińskiego, Sienkiewicza, Wileńskiej

i dalej w kierunku dzielnicy Bocianowo.

Przy wytyczaniu linii jego przebiegu

najlepiej posłużyć się GPS-em. Warto

też odwiedzić miejsca upamiętnienia

przebiegu zagadkowej „osiemnastki”: Glob

na postumencie przy Białym Spichrzu na

Wyspie Młyńskiej (niegdyś sądzono, że

południk przechodzi również przez Wyspę

Młyńską) oraz obelisk z kulą i wizerunkiem

statku przy Śluzie Miejskiej Nr 2.

Wskazówka: Szukając 18. południka

warto spróbować swoich sił w popularnym

geocachingu i odnaleźć ukryty „skarb”.

Więcej informacji na

ten temat na stronie:

www.geocaching.com lub

www.opencaching.pl –

„Poszukiwania 18. Południka”

Znajdź 18. Południk

Obelisk symbolizujący 18. Południk

69

Musisz zrobić | Znajdź 18. Południk

70

MUSISZ ZOBACZYĆ

71

Musisz zobaczyć

Wieża Ciśnień

72

PanTwardowski

82

Przechodzący przez Rzekę

i Spichrze nad Brdą

83

Bydgoszczz Wieży Ciśnień 73

WyspaMłyńska

76

KanałBydgoski

77

KatedraBydgoska

79

Łuczniczka 80

Fontanna „Potop”84

73

Musisz zobaczyć | Bydgoszcz z Wieży Ciśnień

Bydgoszczz Wieży Ciśnień

W 1900 roku, na obecnym Wzgórzu

gen. Henryka Dąbrowskiego, najwyżej

położonym miejscu względem ujęcia wody

w Lesie Gdańskim, oddano do użytku wieżę

ciśnień (proj. Franz Marschal). Pełniła ona

ważną funkcję w nowoczesnym systemie

wodociągowym Bydgoszczy. W nieco

przysadzistej, cylindrycznej wieży mieścił

się zbiornik wyrównawczy, który przez 90 lat

zapewniał właściwe ciśnienie wody w sieci

tak, aby w godzinach jej zwiększonego

poboru, bez problemu docierała do

odbiorców. Wieża otrzymała neogotycką,

ceglaną elewację, podkreśloną tynkowanymi

detalami. Bryłę tego przemysłowego obiektu

(o wysokości 45 metrów) architekt wzbogacił

o ogólnie dostępną galerię widokową, która

była wielką atrakcją. Roztaczał się z niej widok

na całe miasto. Niestety, taras zamknięto

po 1945 r. i ponownie udostępniono

dopiero w 2012 r., po zakończeniu prac

renowacyjnych i adaptacyjnych, związanych

z przekształceniem wieży ciśnień w jeden

z obiektów Muzeum Wodociągów (druga

część Muzeum znajduje się w Zabytkowej

Hali Pomp przy ul. Gdańskiej 242). Jej wnętrze

kryje ekspozycję opowiadającą o dziejach

lokalnych wodociągów i kanalizacji.

Zgromadzono tutaj dokumenty, fotografie,

elementy wyposażenia dawnych łazienek

i toalet, a nawet wydobyte w trakcie prac

archeologicznych, fragmenty drewnianych

rur pierwszego wodociągu z XVI wieku.

Po zapoznaniu się z industrialną

wystawą, wąskimi, krętymi schodami

wchodzimy na taras widokowy, z którego

podziwiać można niepowtarzalną panoramę

całej Bydgoszczy. Jej szczegóły poznać można

dzięki lunetom osadzonym na balustradzie.

U podnóża wieży rozpościera się

park im. Henryka Dąbrowskiego, a ponad

wierzchołkami drzew odnajdujemy sylwety

wszystkich charakterystycznych obiektów

Bydgoszczy.

Wnętrze Wieży Ciśnień

75

Musisz zobaczyć | Bydgoszcz z Wieży Ciśnień

76

WyspaMłyńska

Wyspa Młyńska to zielone serce

Bydgoszczy, enklawa w samym centrum

miasta. Wytchnienie dają park, aleje

starych drzew, duże place trawników, alejki

z ławeczkami, szum gwałtownie spadającej

wody na jazie i przepuście. Dookoła woda.

Od strony Starego Miasta szybka, nerwowa

Brda Młynówka ze ścianą Bydgoskiej Wenecji.

Z drugiej strony potężne, główne koryto Brdy

Górnej z sylwetami dostojnej Katedry oraz

Opery Nova. Dzięki rewitalizacji miejsce to

stało się najchętniej odwiedzanym zakątkiem

miasta. Tu znajdziemy nowocześnie

wyposażone historyczne budynki muzeum,

przystanek tramwaju wodnego, przystań

jachtową, plac zabaw, amfiteatr, wiele

ścieżek rowerowych i pieszych, a nawet

plażę, tuż obok rozłożystego trawnika, na

którym bydgoszczanie chętnie wylegują się

na kocach.

W dawnych spichrzach i młynach znalazły

swoje miejsce ekspozycje bydgoskiego

Muzeum im. Leona Wyczółkowskiego. Pięknie

zaadaptowany został również spichrz ziarna

workowanego z połowy XIX wieku w budynku

przy ul. Mennica 1, gdzie dziś znajduje się

stylowa restauracja. Budynek przy ul. Mennica

6, po starannych pracach adaptacyjnych

i konserwatorskich, przeznaczono na Centrum

Pracy i Przedsiębiorczości.

Dzisiejszy obszar Wyspy Młyńskiej przetrwał w kształcie zapamiętanym sprzed niemal dwóch wieków, a we fragmentach nawet z czasów znacznie wcześniejszych. Projekt przywrócenia tego terenu mieszkańcom spotkał się z dużym uznaniem w Polsce, a jego realizacja została nagrodzona licznymi wyróżnieniami rangi krajowej i międzynarodowej.

Czy wiesz, że...

Wyspa Młyńska

77

KanałBydgoski

Musisz zobaczyć | Kanał Bydgoski

To wielka, hydrotechniczna myśl

podjęta za czasów Królestwa

Polskiego, dopracowana

i zrealizowana tuż po

I rozbiorze Polski w latach

1773-1774 za panowania

Fryderyka II, władcy Prus.

Kanał Bydgoski o długości

26,77 km, zbudowany został

w 18 miesięcy, siłami blisko

10 tysięcy robotników,

okupiony życiem około

2000 spośród nich. Połączył

Bydgoszcz z Nakłem nad

Notecią, ale przede wszystkim

scalił dorzecza Wisły

i Odry w oparciu o ich dopływy. Tym samym

stworzono planowaną od XVI w. i bardzo

ważną pod względem gospodarczym,

śródlądową drogę wodną, która stała

się konkurencyjna dla szlaku morskiego

przez Gdańsk. Od chwili uruchomienia

kanał był systematycznie modernizowany

i remontowany. Odegrał ogromną rolę

w transporcie wodnym. Między innymi

spławiano nim większość drewna z Rosji

i Królestwa Kongresowego do Cesarstwa

Niemieckiego. Dzięki niemu rozwijał się

handel i przemysł, zwłaszcza drzewny,

maszynowy i meblarski. Na przełomie XIX

i XX w. kanał obsługiwało blisko 3000 flisaków,

pracujących dla największego armatora -

Lloyda Bydgoskiego. Ponadto, kanał w obrębie

miasta i terenów podmiejskich od lat 40. XIX

w. wpłynął na rozkwit życia towarzyskiego,

związanego z zakładanymi w jego sąsiedztwie

kompleksami restauracyjno-rozrywkowymi.

W bliskim sąsiedztwie Starego

Miasta, naprzeciwko gmachu Opery Nova,

rozpoczynamy spacer po Parku nad Starym

Kanałem. Tu, po północnej stronie Mostów

Solidarności, przy ul. Karola Marcinkowskiego

zobaczymy Śluzę Miejską (obecna z lat 1908-

1912) oraz dom nr 2 związany z Królewską

Kajakarze przepływający przez Śluzę Miejską

78

Inspekcją Robót Wodnych. Stąd kierując się

na zachód, przechodzimy ul. Marszałka Focha

i przez Rondo Grunwaldzkie, zbudowanymi

kosztem zasypanego koryta kanału, aż do ul.

Nakielskiej. Na wysokości klasycystycznego

budynku przy ul. Marszałka Focha 25

(w latach 1836-1920 była to rezydencja

prezydentów Regencji w Bydgoszczy)

znajdowała się II śluza, a dalej, naprzeciwko

obecnego Zespołu Szkół Mechanicznych

przy ul. Świętej Trójcy 37, kamienny most

łączący brzegi kanału. Pamiątką po części

zasypanego kanału pozostają, między innymi,

czarne topole rosnące przy zjeździe do kina.

Dalej zaczyna się, nieczynny dla żeglugi,

Stary Kanał Bydgoski. Wzdłuż niego ciągną

się planty z pięknymi okazami starodrzewu

– czarne topole, kasztanowce, dęby,

wiązy, buki, wodolubne olchy czarne. Tutaj

z terenem nad kanałem sąsiaduje najstarsza

bydgoska nekropolia – Cmentarz Starofarny,

założony w 1806 r. Następnie na wysokości

IV śluzy Kanał przecina ul. Wrocławska, przy

której przetrwała część reprezentacyjnych

zabudowań eleganckich lokali z salami

balowo-koncertowymi. Od tej śluzy zaczyna

się najpiękniejsza część nadkanałowej

promenady, z parą pływających fontann

i łabędzią wyspą, następnie V śluza i kolejna

przy ul. Bronikowskiego. Za nią rozpoczyna

się właściwy żeglowny kanał, którym

popłyniemy do Noteci (droga wodna E-70),

albo przez śluzę Czyżkówko Brdą w stronę

Zalewu Koronowskiego, bądź w drugą stronę

w kierunku Wisły.

Do 1970 roku w miejscu dzisiejszego Ronda Grunwaldzkiego płynął Kanał Bydgoski, nad którym przebiegał kamienny most Władysława IV, łączący ulicę Świętej Trójcy z ulicą Grunwaldzką. W pobliżu mostu znajdowała się, obecnie nieistniejąca, III śluza.

Czy wiesz, że...

Park nad Starym Kanałem Bydgoskim

79

Musisz zobaczyć | Katedra Bydgoska

Katedra Bydgoska

Bydgoska Fara w 2004 roku, dekretem

Ojca Świętego Jana Pawła II, została

podniesiona do rangi katedry Diecezji

Bydgoskiej. Jednak dla dziesiątków pokoleń

bydgoszczan przez wieki była ich jedynym

i najważniejszym kościołem miejskim. Przed

jej budową istniały wcześniejsze kościoły:

św. Idziego i kaplica zamkowa, ale wówczas,

kiedy powstawały Bydgoszcz nie była jeszcze

miastem. W 1346 roku, zaraz po lokacji

miasta, przystąpiono do budowy kościoła

miejskiego w najbliższym sąsiedztwie rynku

i ratusza tak, jak nakazywała średniowieczna

tradycja. Bydgoska Fara początkowo

była drewniana. Po pożarze świątyni

zdecydowano się na budowę okazałego

murowanego gotyckiego kościoła.

Budowa trwała od 1466 do 1502 roku.

Na patronów fary wybrano św. Mikołaja

i św. Marcina, którzy, mając pod swą pieczą

handel i liczne rzemiosła, odpowiadali

najlepiej gospodarczym aspiracjom

miasta. Świątynia posiada formę gotycką.

Ceglana, halowa, trójnawowa, z trójbocznie

zamkniętym prezbiterium i kwadratową

wieżą od południa. Od zachodu przylega

piętrowa kruchta z podcieniem. Tu

znajduje się wejście główne do kościoła

z renesansowymi drzwiami dębowymi,

ozdobionymi herbami i inicjałami cechów

oraz mieszczan bydgoskich. Wnętrze

Katedra Bydgoska

80

Rzeźba Łuczniczki

zaskakuje niezwykłym bogactwem

koloru, nie tak częstym w regionach

północnej Polski. Polichromie pochodzą

z 1922-1925 roku i są autorstwa Henryka

Nostitz-Jackowskiego. Jednak w Katedrze

najważniejszym zabytkiem sztuki, a zarazem

obiektem obdarzonym szczególnym kultem

religijnym, jest Madonna z Różą. Obraz

z ołtarza głównego jest tym, co przykuwa

najbardziej uwagę wiernych oraz turystów.

Jest to późnogotycki obraz Madonny

z Dzieciątkiem, która w drugiej ręce trzyma

różyczkę.

Na koszu rynny znajduje się, wytłoczony w blasze, niewielki orzełek w koronie. Jako jedyny w Bydgoszczy przetrwał niezauważony przez Niemców czasy okupacji, kiedy to niszczono wszelkie znaki związane z państwem polskim. Tu przychodzili bydgoszczanie, zwłaszcza młodzi, by potajemnie oddawać honory godłu Państwa.

Czy wiesz, że...

Niegdyś stała na placu Teatralnym, na

skwerze obok nieistniejącego już Teatru

Miejskiego, budząc oburzenie, co bardziej

pruderyjnych bydgoszczan. Dziś posąg

„Łuczniczki”, wyniesiony do roli jednego

z symboli Bydgoszczy, stoi w kameralnym

miejscu vis à vis Teatru Polskiego w parku im.

Jana Kochanowskiego.

Posąg pięknej sportsmenki (175 cm

wzrostu), o klasycznych proporcjach, był

jednym z ostatnich dzieł berlińskiego

artysty Ferdynanda Lepckego (1866-1909)

stworzonym zapewne w 1908 r. Posąg

prezentowany na wystawach w Berlinie

i Monachium zbierał pochlebne recenzje.

Bydgoszczanie podziwiali rzeźbę, gdy

wiosną 1910 r. jej zminiaturyzowaną wersję

pokazano na wystawie w Bydgoszczy.

Wywołała ona tak pozytywne reakcje,

że powstał zamysł nabycia kopii posągu

dla miasta. Ostatecznie zamożny bankier

żydowskiego pochodzenia Louis Aronsohn

postanowił, że kupi oryginał. I tak też uczynił.

„Łuczniczka” przybyła do Bydgoszczy w 1910

81

Musisz zobaczyć | Rzeźba Łuczniczki

W Bydgoszczy znajduje się oryginalna rzeźba „Łuczniczki”, ale nie jest ona jedyna, bowiem posiadaniem kopi tego wybitnego dzieła F. Lepckego szczyci się: Berlin, Coburg, Heringsdorf oraz Wilhelmshaven. Natomiast bydgoski pomnik w l. 30. XX w. pragnął dla swojego miasta odkupić prezydent Poznania Cyryl Ratajski.

Czy wiesz, że...roku i 18 sierpnia, w dniu 60. urodzin jej

nabywcy, została uroczyście odsłonięta,

by cieszyć swą artystyczną formą i urodą

kolejne pokolenia bydgoszczan i zachwycać

turystów. Plotki głoszą, że do posągu miała

pozować była przyjaciółka fundatora, inne

pogłoski mówią, że to była jego córka.

Gdy stanęła w centrum miasta,

rozpoczęła się batalia o przeniesienie

„gorszącej” figury w mniej eksponowane

miejsce (między innymi aktywnie zabiegała

o to słynna aktorka Pola Negri). Jednak

wszelkie starania o usunięcie „Łuczniczki”

z pl. Teatralnego kończyły się fiaskiem, aż

do momentu, kiedy uznano jej sąsiedztwo

za nieodpowiednie dla przyszłego pomnika

Wdzięczności Bohaterom Armii Czerwonej.

Ten nie powstał w planowanym miejscu na

pl. Teatralnym, ale „Łuczniczka” w 1960 r.

przeniosła się, aby, jak kiedyś starego, teraz

strzec nowego teatru, zawsze gotowa do

wypuszczenia strzały.

W 2013 roku z okazji 667 urodzin miasta

pod Operą Nova stanął kolejny pomnik

łuczniczki, który stał się symbolem rozwoju

i zmian zachodzących w Bydgoszczy. Jest

to współczesna wariacja na temat symbolu

Bydgoszczy, jakim jest stateczna „Łuczniczka”

z Parku Jana Kochanowskiego.

„Łuczniczka”

82 Pan Twardowski

Codziennie o godzinie 13:13 i 21:13

otwiera się okno w szczycie kamienicy

przy Starym Rynku 15 i w oparach dymu,

zanosząc się nieziemskim śmiechem,

wyłania się postać imć Twardowskiego.

Według legendy Twardowski przybył do

miasta na kogucie (inne podania mówią,

że dotarł na Stary Rynek na krześle). Po

PanTwardowski

przyjeździe do miasta, Mistrz skierował

swoje kroki do gospody „Zgorzelec”, gdzie,

wraz ze swoim sługą Maćkiem i diabełkami

– Smołką i Węgliszkiem, mieszkali

i przyjmowali interesantów. Gdy po mieście

rozeszła się wieść, o tym, że Mistrz zna sztuki

magiczne, nie było chwili, w której jakiś

szlachcic albo mieszczanin nie przyszedł

z prośbą o radę, czy pomoc. Jednym z nich

był Burmistrz, który będąc już sędziwym

starcem, miał bardzo młodą żonę, za którą

w niczym nie mógł nadążyć. Zwrócił się

z prośbą do Pana Twardowskiego, żeby

go odmłodził. Mistrz z pomocą diabłów

przygotował wywar z magicznych ziół,

w którym wykąpał starca. Ten po kilku

godzinach, spędzonych w kotle, wyszedł

z niego bardzo odmłodzony. Niestety, po

powrocie do domu, nie został rozpoznany

ani przez żonę, ani przez nikogo ze służby.

W miejscu kamienicy, w której gościł Pan Twardowski, w 1910 r. jej ówczesny właściciel- Leo Brückmann, wybudował nowoczesny dom handlowy, który zajmował powierzchnię około 4000 m2. Na klientach robił wrażenie jasnymi, przestronnymi wnętrzami i oferował towary dobrej jakości w niskich cenach. Po I wojnie światowej mieścił się tu Dom Konfekcyjny działający jako filia

Towarzystwa Akcyjnego z Poznania. Następnie od 1928 r. był tu dom handlowy Braci Mateckich, w którym chętnie

ubierały się nie tylko bydgoskie elegantki zwłaszcza, że dom słynął z wytwornej odzieży i korzystnych

wyprzedaży. Niestety budynek autorstwa Rudolfa Kerna uległ zniszczeniu podczas działań wojennych w 1945 roku, a na jego miejscu

stanęła współczesna, stylizowana kamienica.

Czy wiesz, że...

13:13 i 21:13

83

Musisz zobaczyć | Przechodzący przez rzekę i spichrze nad Brdą

Przechodzący przez rzekę i spichrze nad Brdą

„Przechodzący” zawitał do Bydgoszczy

1 maja 2004 dla upamiętnienia wejścia

Polski do Unii Europejskiej. Autorem tej

niezwykłej rzeźby jest Jerzy Kędziora.

Tajemnica „Przechodzącego” polega na

przeniesieniu środka ciężkości poniżej

poziomu liny. Dzięki temu, rzeźba utrzymuje

równowagę. Na linie umieszczona została

także jaskółka (z niemieckiego: Schwalbe),

dla uczczenia wybitnego bydgoszczanina,

założyciela Filharmonii Pomorksiej –

Andrzeja Szwalbego.

Bydgoskie spichrze nad Brdą są niemal

jak herb miasta. Do dzisiaj zachowało się

w Bydgoszczy zaledwie kilka historycznych

spichrzy, a sprzed XIX wieku tylko cztery,

przy brzegach rzeki, w ścisłym centrum

miasta, wszystkie szachulcowe, a dziś

pełniące funkcje muzealne. Trzy spichrze

przy ul. Grodzkiej 9-11 (których wizerunek

uwieczniony jest na współczesnym

logo Bydgoszczy), zostały zbudowane

w latach 1793-1800 r. przez kupca Samuela

Gotlieba Engelmanna. Pierwotnie kompleks

przy ul. Grodzkiej składał się z pięciu

spichrzy w zabudowie szeregowej, które

pełniły funkcję magazynów. W 1960 roku

doszczętnie spłonęły dwa z nich. Już wówczas

były tak mocno wpisane w tradycję miejską,

że dotąd wśród bydgoszczan odzywają

się głosy za ich rekonstrukcją. Zachowane

spichrze w 1962 roku zostały zaadaptowane

na cele ekspozycyjne bydgoskiego Muzeum

Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego.

W 2006 roku zakończono ich gruntowny

remont i modernizację wnętrz. Szczególnie

ulubiony przez bydgoszczan, a zarazem

charakterystyczny jest spichrz najbliższy

ul. Mostowej, zwany nieraz „holenderskim”

ze względu na krążynowy dwuspadowy

dach. Przed tym spichrzem współcześnie

zorganizowano niewielki amfiteatr oraz

usytuowano model Bydgoszczy z dawnych

wieków, wykonany z brązu.

Przechodzący przez rzekę

84

Wśród fotografii robionych podczas

pobytu w Bydgoszczy, nie może zabraknąć

tej, przy monumentalnej fontannie „Potop”,

znajdującej się w parku im. Kazimierza

Wielkiego nieopodal pl. Wolności.

Ten efektowny wodotrysk, autorstwa

Ferdynanda Lepckego stanął w tym miejscu

w 1904 r., w ówczesnym ogrodzie Regencji

Bydgoskiej. W dużym basenie z czerwonego

piaskowca artysta umieścił kompozycję

nawiązującą do biblijnego potopu.

Pośrodku znajduje się kilkupostaciowa

grupa wypiętrzona na wysokość 6 metrów

– z muskularnym mężczyzną trzymającym

omdlałą kobietę i z drugą, martwą u jego

stóp oraz z dzieckiem wspinającym się po

niej. Po bokach znajdują się rzeźby: z jednej

strony – mężczyzny walczącego o życie ze

spowijającym go wężem, zaś z drugiej –

niedźwiedzicy z martwym niedźwiadkiem.

Wyjątkowości dodała całości nawierzchnia

wokół fontanny wykonana w technice

wielobarwnej, dekoracyjnej mozaiki

z motywem fal.

To największe dzieło artysty budziło

zachwyt i do 1943 r. było jedną z większych

atrakcji Bydgoszczy, przy której chętnie się

fotografowano. Niestety wartościowe rzeźby

uległy konfiskacie na cele wojenne. Dziś,

dzięki zawiązanemu w 2004 r. społecznemu

komitetowi odbudowy fontanny,

odlana z brązu, wielofigurowa, wiernie

zrekonstruowana scena z biblijnego potopu,

umieszczona w odrestaurowanej niecce

i okolona poddaną renowacji mozaiką,

ponownie stała się jednym z najokazalszych

i najpiękniejszych tego typu wodotrysków

w Polsce.

Zrekonstruowana fontanna najpiękniej

wygląda po zmroku, kiedy barwne

podświetlenie uwydatnia rzeźbiarską

kompozycję.

Fontanna„Potop„

Zanim przystąpiono do realizacji pomysłu urzeczywistniającego wystawienie fontanny, w 1897 r. został ogłoszony ogólnoniemiecki konkurs, szeroko komentowany przez ówczesną prasę środowisk artystyczno-architektonicznych. Zgłoszono aż 55 prac. Kopie fontanny stanęły w Coburgu (1906 r.) i Eisleben (1942 r. przetopiona na cele wojenne).

Czy wiesz, że...

Fontanna „Potop”

85

Musisz zobaczyć | Fontanna „Potop”

87

POZNAJ BYDGOSZCZTRASYZW IEDZANIA

Trasy zwiedzania

Stare Miasto

88

Zielona Bydgoszcz

136

Poznaj Stare Miasto89

Alternatywne oblicze miasta109

Przemysłowa historia

Bydgoszczy115

Rowerem przez Bydgoszcz128

Szlak zabytków hydrotechniki122

Dookoła Śródmieścia

97

89

| Poznaj Stare MiastoTrasy zwiedzania

Poznaj Stare Miasto

Czas: ok. 2 godzinZwiedzanie Starego Miasta

rozpoczynamy na Starym Rynku przed

Pomnikiem Walki i Męczeństwa Ziemi

Bydgoskiej (1), ustawionym w tym miejscu

w 1969 r. (projekt: Franciszka Masiaka).

Upamiętnia on ofiary terroru hitlerowskiego,

a w szczególności tych bydgoszczan,

którzy zostali rozstrzelani w tym miejscu

w pierwszych dniach II wojny światowej.

Centralny plac miasta, na którym się

znajdujemy, został wytyczony w 1346 r.

w momencie lokacji miasta przez króla

Kazimierza Wielkiego, a jego obecna

zabudowa pochodzi głównie z XIX w. Sprzed

pomnika udajemy się ulicą Farną w kierunku

najstarszego bydgoskiego kościoła, katedry

pw. św. Marcina i Mikołaja (3). Po drodze

mijamy najstarszą bydgoską aptekę pod

„Złotym Orłem” przy Starym Rynku 1

Jeszcze na początku II wojny światowej, na Starym Rynku stał pojezuicki kościół pw. św. Ignacego Loyoli. Legenda głosi, że jedna z ofiar faszystowskiego terroru, umierając, oparła się ręką o jedną ze ścian kościoła. Ślad ręki pozostał i niczym nie można go było usunąć, dlatego okupanci niemieccy postanowili zburzyć kościół.

Czy wiesz, że...

oraz okazały gmach dawnego kolegium

jezuickiego z XVII w., obecnie ratusz (2). Do

wnętrza Katedry wchodzimy przez 500 kg

spiżowe drzwi w przyziemiu wieży kościoła

(s. 79).

Obchodząc katedrę dookoła, warto

po drodze zwrócić uwagę na Jaz Farny

(4), tj. miejsce, w którym rzeka Młynówka,

opływająca Wyspę Młyńską, wpada do Brdy.

Obecny budynek Małej Elektrowni Wodnej,

stojący przy jazie, to dawna kaszarnia.

W pobliżu, pomiędzy cisami, bystry

obserwator dostrzeże wolnostojącą rzeźbę

Ratusz

90

św. Jana Nepomucena (5)

z XVIII w., świętego, który

miał chronić przed powodzią.

Idąc wzdłuż rzeki,

dojdziemy do ulicy

Mostowej. Po kilku chwilach

naszym oczom ukazuje

się oficjalny symbol

miasta, trzy szachulcowe

spichrze (6) z przełomu

XVIII i XIX w., malowniczo usytuowane nad

Brdą. Dawniej jedne z wielu magazynów

zbożowych w mieście, dziś należą do Muzeum


Przed głównym wejściem do budynku

znajduje się makieta Bydgoszczy z dawnych

wieków. Patrząc na nią, możemy dostrzec

k ilka nieistniejących

budynków: ratusz i kościół

Jezuitów na Starym Rynku,

mały romański kościółek

św. Idziego, bramy miejskie

oraz zamek bydgoski, który

został zniszczony podczas

potopu szwedzkiego.

Udajemy się teraz w kierunku

mostu im. Jerzego Sulimy-

Kamińskiego, na którym

zatrzymujemy się na

parę chwil, aby spojrzeć

Rzeźba św. Jana Nepomucena, znajdująca się przy katedrze, to najstarsza rzeźba w Bydgoszczy, jednocześnie jedna z najstarszych wolnostojących rzeźb świetego.

Czy wiesz, że...

Replika zamku bydgoskiego znajduje się przy głównym wejściu do BREBanku od ul. Grodzkiej. To w pobliżu tego miejsca, wznosił się dostojny zamek bydgoski otoczony fosą. Jeśli wierzyć legendzie, przed wiekami mieszkał w nim okrutny kasztelan imieniem Karolus wraz ze swą przepiękną córką, Angeliką. Ojciec tak bardzo obawiał się rychłego zamążpójścia dziewczyny, iż dzień i noc kazał ją trzymać w zamkowej wieży. Pewnego dnia Angelika zakochała się w jednym z jeńców swego ojca – księciu Jarosławie, którego uwolniła, nie licząc się z gniewem ojca. Dwa dni po uwolnieniu, Jarosław wrócił po swoją ukochaną. Rozpoczęła się okrutna bitwa, podczas której młodzieniec poniósł śmierć z ręki rycerza w czarnej przyłbicy. Angelika, chcąc pomścić jego śmierć, zadała cios w plecy tajemniczemu wojakowi. Gdy czarny rycerz padł martwy, a dziewczyna odsłoniła jego przyłbicę, okazało się, że był to jej ojciec. Zrozpaczona swym czynem, rzuciła się do rzeki Brdy. Odtąd co noc przychodziła na zamek, jako zjawa i chodząc między komnatami, szukała swojego ukochanego i ojca.

Czy wiesz, że...

Pałacyk Lloyda na Rybim Rynku

91

na chętnie fotografowaną panoramę

Bydgoszczy. Rzeźba, unosząca się nad

nurtem Brdy, to „Przechodzący przez

rzekę” (7), linoskoczek zgrabnie balansujący

na linie, który upamiętnia wejście Polski do

Unii Europejskiej w 2004 r. (projekt: Jerzego

Kędziory). Natomiast „pałacyk” (8) w stylu

manieryzmu niderlandzkiego na prawym

brzegu Brdy, wzniesiony w latach 1885-1886 r.

(projekt: Waldemar Jenisch), to dawna

siedziba m. in. Lloyda Bydgoskiego, jednego

z największych przedsiębiorstw żeglugowych

w II Rzeczpospolitej.

Schodząc z mostu schodami na

bulwar, warto podnieść głowę, aby

zobaczyć bogactwo neobarokowych form

na narożnej kamienicy przy ulicy Stary

Port 1-3 (9) – dzieło znanego bydgoskiego

budowniczego Józefa Święcickiego. Po zejściu

na bulwar skręcamy w prawo i wędrujemy

wzdłuż Brdy w kierunku monumentalnego

gmachu Opery Nova (11). Po lewej stronie

mijamy Wyspę św. Barbary (10), zza

której wyłania się smukła sylwetka katedry.

Wchodzimy następnie na kładkę łączącą

bulwar z Wyspą Młyńską. Naszym oczom

ukazuje się modernistyczny budynek opery,

malowniczo usytuowany w zakolu Brdy.


92

Obiekt został zaprojektowany w 1961 r.

(projekt: Józef Chmiel i Andrzej Prusiewicz),

a jego budowa trwała ponad trzydzieści lat

(1973-2006). Jest nie tylko sceną muzyczną,

ale także ważnym centrum konferencyjnym.

Po drugiej stronie rzeki, w zachodniej części

Wyspy Młyńskiej, dobrze widać nowoczesny

i doskonale wpisany w otoczenie budynek

Przystani Bydgoszcz (12), projekt biura

APA Rokiccy. Marina, ukończona w 2012 r.,

zdobyła nie tylko serca bydgoszczan, ale

także wiele prestiżowych nagród ze względu

na swoją oryginalną architekturę. Przez kładkę

wchodzimy na Wyspę Młyńską (s. 76),

6-hektarową oazę zieleni w samym centrum

miasta. Przechodzimy obok najstarszego

obiektu na wyspie, tzw. Białego Spichrza

(13) z końca XVIII w., który obecnie mieści

zbiory archeologiczne Muzeum Okręgowego.

Spacerując wzdłuż tzw. Międzywodzia,

sztucznego kanału przecinającego wyspę, po

lewej stronie mijamy budynek Europejskiego

Centrum Pieniądza (14), wzniesiony na

miejscu zabudowań Mennicy Bydgoskiej

(działającej w latach 1594-1688) oraz dawny

młyn parowy z 1861 r., tzw. Czerwony Spichrz

(15), obecnie Galerię Sztuki Nowoczesnej.

Centralną część bydgoskiej wyspy

zajmuje kompleks młyński z lat 1848-

1849, czyli potężne Młyny Rothera (16).

Malowniczy żółty budynek, znajdujący

się naprzeciwko nich, to obecnie, tzw.

Dom Leona Wyczółkowskiego (17),

w którym można podziwiać obrazy, grafiki,

a także warsztat pracy patrona bydgoskiego

muzeum. Tymczasem przechodzimy na

drugą stronę ulicy, o nieprzypadkowej

nazwie Mennica, kierując się w stronę

kamieniczek wznoszących się nad szybkim

nurtem Młynówki. Zabudowa ta, niegdyś

wyrastająca niemalże prosto z wody,

nazywana jest Wenecją Bydgoską (18).

Dawniej bogaci mieszczanie wznosili tu

swoje warsztaty i zakłady, między innymi,

farbiarnie, destylarnie, tartaki, działała

tu także łaźnia. Najpierw kładką nad

Młynówką, a następnie przesmykiem między

kamienicami dostajemy się na ulicę Długą

(dawną Platea Longa), najważniejszy trakt

średniowiecznej Bydgoszczy, który obecnie

liczy 640 metrów. Skręcamy w prawo i po kilku

krokach docieramy do Wełnianego Rynku.

Na placu ustawiony jest pomnik Leona

Barciszewskiego (19), (projekt: Sławoj

Ostrowski) ostatniego przedwojennego

prezydenta miasta, który wraz z 18-letnim

synem został zamordowany w nieznanym

miejscu przez nazistów w listopadzie

100 dukatów Zygmunta III Wazy wybite w Bydgoszczy w 1621 r. to jedna z najpiękniejszych i najcenniejszych monet w historii Europy. W 2008 r. na aukcji w Nowym Jorku dukat Zygmunta III został sprzedany za oszałamiającą sumę 1,380,000 dolarów, co do dziś czyni go najdroższą polską monetą w historii.

Czy wiesz, że...

93

1939 r. Spójrzmy teraz na kamienicę przy

Wełnianym Rynku 4 – uważni dostrzegą kulę

armatnią pomiędzy oknami drugiego piętra,

najprawdopodobniej jest to pamiątka po

Insurekcji Kościuszkowskiej z 1794 r.

Wracamy na ulicę Długą. Spacerując

wśród stylowych kamieniczek, głównie

z końca XVIII i z początku XIX w., można

poczuć klimat dawnej Bydgoszczy, choć

kupiecka arteria utraciła swoją pozycję

handlowego centrum miasta. Warto zajrzeć

do wyjątkowego Muzeum Mydła i Historii

Brudu (20) (s. 63) pod numerem 13-17,

a także przystanąć przy XVII-wiecznej

kamienicy (21) pod numerem 22, gdzie

urodził się malarz Maksymilian Piotrowski

(1813-1875), profesor Akademii Sztuk

Pięknych w Królewcu. W tym samym budynku,

jak głosi tradycja, zatrzymał się król Jan III


Na Wełnianym Rynku mieściła się kiedyś brama poznańska, w której mieszkał kat miejski. Kat zaprzyjaźniony był z pewnym ubogim krawcem, imieniem Janek. Pewnego dnia młodzieniec, spacerując ze swoją ukochaną, spotkał bogatego kupca, który zakochał się w ukochanej Janka i obiecał jej, że jak za niego wyjdzie, to obsypie bogactwem ją jak i całą jej rodzinę. Krawca Janka tak zdenerwowała śmiała propozycja nieznajomego, że rzucił się na kupca z pięściami. Po tym incydencie Janek został schwytany i skazany na śmierć. Kat, który bardzo żałował młodego przyjaciela, postanowił mu pomóc. Umówili się, że przed wyjściem na rynek, kat poluzuje mu kajdany, żeby Janek mógł uciec w kierunku bramy poznańskiej, która akurat tego dnia nie była strzeżona przez wartowników. Wszystko przebiegło, jak zaplanowali, a przy bramie na krawca czekała jego ukochana i razem zniknęli we mgle. Ludzie krzyczeli „Chwytajcie go, chwytajcie”, a w miejscu, gdzie zakochani przepadli bez śladu, do dziś jest mała uliczka Chwytowo.

Czy wiesz, że...

Sobieski w 1676 r. w trakcie swojej podróży

Wisłą do Gdańska. Zabudowa kamienicy

od strony podwórza posiada niezwykle

ciekawe dwukondygnacyjne piwnice. Na

wysokości ulicy Batorego skręcamy w prawo,

udając się w kierunku pomnika Kazimierza

Wielkiego (22). Jeden z najwybitniejszych

Kładka Miłości nad Brdą

94

monarchów w dziejach

Polski spogląda na nas

z powagą, trzymając

w lewej ręce zwój

– akt lokacyjny

Bydgoszczy. Pomnik

stanął w tym miejscu

w 2006 r. (projekt:

Mariusz Białecki).

Za naszymi plecami

natomiast wznosi się

monumentalny gmach

Sądu Okręgowego

(23) z 1906 r. Po lewej stronie pomnika,

pomiędzy kamieniczkami, znajduje się uroczy

spichlerz szachulcowy z XIX w., który mieści

cerkiew prawosławną pw. św. Mikołaja (24).

Warto udać się w tym kierunku, aby zobaczyć

pozostałości po murach otaczających niegdyś

miasto od południa. Znajduje się tam także

jedyna częściowo zachowana baszta (25)

dawnych obwarowań.

Wracamy znów na ulicę Długą,

skręcamy w prawo i udajemy się w kierunku

skrzyżowania z ulicą Jana Kazimierza. Na

wysokości dawnej siedziby władz Bydgoszczy,

obecnie Hotel Ratuszowy (26), znajdującej się

po lewej stronie, warto skierować wzrok w dół.

Pod naszymi stopami znajdują się, bowiem

Bydgoskie Autografy, tj. odwzorowane podpisy

osób, które w szczególny sposób zasłużyły

się dla miasta. Swoje tablice mają tu, między

innymi, Zbigniew Boniek, Irena Santor czy Jan

Kulczyk.

Przyglądając się kolejnym autografom,

docieramy do skrzyżowania z ulicą Jana

Kazimierza. Ustawiono tam pomarańczowy

stary tramwaj (27) z 1955 r., obecnie pełniący

funkcję sezonowego punktu informacji

turystycznej. Trudno dziś uwierzyć, że

dawniej ulicą Długą regularnie kursowały

tramwaje na dwóch liniach: „czerwonej”

i „zielonej”. Na południowym krańcu ul. Jana

Kazimierza znajduje się głaz upamiętniający

bydgoskich Żydów (28). Głaz znajduje się

dokładnie w miejscu, gdzie przed wojną

wznosiła się monumentalna synagoga

Gmach Sądu Okręgowego

Autograf Lecha Wałęsy na ul. Długiej

95

z 1882 r. (projekt: Albert Muttray), rozebrana

przez nazistów w 1939 r.

Udajemy się teraz ulicą Jana Kazimierza

w kierunku Starego Rynku. Całość zabudowy

po zachodniej stronie ulicy zajmuje

klasycystyczny gmach Wojewódzkiej

i Miejskiej Biblioteki Publicznej im.

dr. Witolda Bełzy (29), wzniesiony

w XVIII w. na potrzeby pruskiej administracji.

W budynku przechowywane są zbiory

poklasztornej biblioteki, należącej niegdyś

do bydgoskiego klasztoru bernardynów.

Jest to najstarszy zachowany w mieście

księgozbiór, którego początki sięgają

schyłku XV w. Przed wejściem głównym

do biblioteki znajduje się urocza rzeźba-

fontanna „Dzieci bawiące się z gęsią”

(30) – dzieło Karla P. Kowalczewskiego, które

od 1909 r. ozdabia Stary Rynek. Pierwotnie

fontanna znajdowała się przed apteką pod

„Złotym Orłem”, gdyż została ufundowana

przez jej właścicieli, rodzinę Kupffenderów,

z okazji 100-lecia prowadzenia przez nich

apteki. Ulicą Magdzińskiego udajemy się

w kierunku zabytkowej hali targowej

(31) otwartej w 1906 r. (wg proj. berlińskiej

spółki architektów Boswau & Knauer). Nad

wejściem do hali znajduje się efektowny herb

miasta, natomiast we wnętrzu uwagę zwraca

stalowa konstrukcja dachu. Handlowano

tutaj mięsem, rybami, rakami i owocami

morza. Oś widokową wytyczoną od Starego

Rynku przez ul. Magdzińskiego zamyka

neogotycki kościół pw. św. Andrzeja Boboli

(32) ze smukłą zegarową wieżą, dominujący

nad placem Kościeleckich. Świątynia,

zaprojektowana przez berlińskiego architekta

Heinricha Seelinga, została wzniesiona w 1903

r. dla bydgoskich ewangelików. Co może

zaskakiwać, kościół, którym opiekują się

obecnie jezuici, do dziś pozostaje najwyższym

budynkiem (75 m) Bydgoszczy.

Sprzed hali targowej udajemy się ulicą


Hala Targowa

96

Podwale (wytyczoną w miejscu dawnej fosy)

w kierunku Rybiego Rynku. Skręcamy w ulicę

Krętą, biegnącą nieznacznie pod górkę,

która doprowadzi nas ponownie na Stary

Rynek. Na ulicy Krętej 3 znajduje się ciekawy

ceglany budynek, dawniej część kompleksu

przemysłowego Hermana Franke, obecnie

znany klub muzyczny „Eljazz” (33). Do

wejścia prowadzą stopnie pokryte nutami

– zapis standardu jazzowego Milesa Davisa

Seven steps to heaven (na potrzeby schodów

do klubu nazwa standardu została zmieniona

na Three steps to heaven).

Wkraczając na główny plac miasta, warto

zwrócić uwagę na mijaną narożną kamienicę

przy Starym Rynku 15 (34). W jednym

z jej okien, znajdującym się na poddaszu,

dokładnie o godzinie 13:13 i 21:13, ukazuje

się mistrz Twardowski. (s. 82) Natomiast na

rogu Starego Rynku i ul. Batorego znajduje

się kawiarnia artystyczna Węgliszek, której

witrynę zdobi wizerunek diabła o tym samym

imieniu, który miał konszachty z samym

Mistrzem Twardowskim.

Stare Miasto z lotu ptaka

97

| Dookoła ŚródmieściaTrasy zwiedzania

Dookoła Śródmieścia

Czas: ok. 3 godzinBydgoszcz przez cały XIX w. przeżywała

wzrost gospodarczy, który doprowadził do

zmiany jej krajobrazu architektonicznego.

Przełomowy okazał się rok 1851 r., kiedy

to uruchomiono pierwszą linię kolejową

i oddano do użytku dworzec. Miasto

rozrastało się pod względem terytorialnym

i ludnościowym. Rozkwit przemysłu

i handlu, bogacenie się mieszczan sprzyjało

intensyfikacji działalności budowlanej.

Chlubą współczesnej Bydgoszczy jest

doskonale zachowany układ urbanistyczny,

odzwierciedlający proces przekształcania

się niedużego miasta w znaczący ośrodek

przemysłu i handlu wraz z ogromnym,

zróżnicowanym zespołem mieszczańskiej

zabudowy z 2. połowy XIX i początku XX w.

Spacer po bydgoskim śródmieściu

to doskonała okazja, by zaobserwować

zmiany, które dokonały się w architekturze

w przeciągu tych kilku dziesięcioleci. Z 3.

ćw. XIX w. pochodzą modne w tym i także

późniejszym czasie budynki o formach

neoklasycystycznych. Ich fasady cechuje

równowaga i statyka, prostota kompozycji oraz

oszczędne użycie detalu architektonicznego.

Pod koniec XIX w. zachowały się okazałe

kamienice przy głównych ulicach

i skromniejsze, tak zwane „czynszówki”,

z dala od centrum. Właściciele firm,

rzemieślnicy, kupcy i urzędnicy zabudowywali

dotychczasowe przedmieścia domami

oraz obiektami przemysłowymi, a rosnąca

liczba mieszkańców sprzyjała rozbudowie

infrastruktury budynków użyteczności

publicznej, zwłaszcza oświatowych, a także

sakralnych. W tym czasie w architekturze

dominowały wszystkie możliwe kostiumy

historyzmu. Jest to nurt, który w sposób

twórczy wykorzystywał formy zapożyczone

z: gotyku, renesansu, manieryzmu, baroku

i rokoka. W pejzażu miasta zobaczymy też

przykłady nurtu malowniczego z końca

XIXw., reprezentowanego przez kamienice

o charakterystycznych, asymetrycznych

fasadach wyróżniających się układami

opartymi na kontrastach światła i cienia,

Element dekoracyjny jednej z kamienic przy ul. Cieszkowskiego

98

z ryzalitami, wykuszami, loggiami, trójkątnymi

i schodkowymi szczytami. Wielkomiejskie

kamienice z początku XX w. należą do dwóch

nurtów stylistycznych: secesji i wczesnego

modernizmu. Co charakterystyczne dla

Bydgoszczy, mimo popularności secesji

w architekturze europejskiej około 1900 r.,

bydgoskie obiekty nie reprezentują typowego

dla secesji zespolenia bryły architektonicznej

z plastyczną, giętką dekoracją. Zmianie uległ

jednak kostium zewnętrzny, wzbogacony

płynnymi motywami roślinnymi czy

maskami długowłosych kobiet. Kolejny

okres, dwudziestolecie międzywojenne,

w architekturze Bydgoszczy pozostawił

wyraźny ślad w postaci licznych kamienic

czynszowych, utrzymanych w stylistyce

modernizmu i funkcjonalizmu.

Wybierając się w trasę po śródmieściu,

warto rozpocząć ją od kościoła pw.

W 1834 r., kiedy doszło do kasaty klasztoru, kościół Klarysek stał się własnością miasta. Świątynia od tej pory mieściła wagę miejską, magazyn wyrobów spirytusowych, a w 1872 r. zaadoptowana została na remizę strażacką. Następnie, z inicjatywy Hermana Frankego, emporę chóru przeznaczono dla potrzeb Towarzystwa Historyczne-go Obwodu Nadnoteckiego. Groma-dzone i eksponowane tutaj zbiory stały się zalążkiem obecnego mu-zeum.

Czy wiesz, że...

Z wieży kościoła codziennie o godzinie 12:00, 15:00 oraz 18:00 jest odgrywany hejnał miasta, który został skomponowany z okazji 600-lecia nadania praw miejskich Bydgoszczy.

Czy wiesz, że...

Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

(1) (potocznie zwany kościołem Klarysek),

w którym kiedyś mieścił się klasztor sióstr

klarysek.

Do wnętrza kościoła prowadzi

neorenesansowy portal (1925 r., projekt:

Stefan Cybichowski), zobaczymy w nim

relikty fresków z XVII w., przede wszystkim,

doskonale zachowany drewniany strop

z lat 40. XVII w. zdobiony malowanymi

rozetami, wśród których nie odnajdziemy

dwóch identycznych. Na uwagę

zasługuje też wyposażenie z lat 20. XX w.

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, tzw. Kościół Klarysek

99

z manierystycznym ołtarzem. We wnętrzu

znajduje się również obraz namalowany przez

Leona Wyczółkowskiego, przedstawiający św.

Stanisława Kostkę.

Wychodząc z kościoła, kierujemy się

w prawo ulicą Gdańską. Po drodze mijamy

kilka klasycystycznych budynków, wśród

których wyróżnia się dom przy Gdańskiej 5

przebudowany przez Rudolfa Kerna, który

wprowadził dekorację przywołującą formy

berlińskiej secesji z fryzem zdobionym

stylizowanymi łabędziami. W kamienicy

mieści się „Apteka pod Łabędziem”

(2), którego złocona figura zdobi fasadę,

czynna nieprzerwanie w tym miejscu od

1853 roku. Koniecznie należy wejść do

środka, zobaczyć część zachowanego

wystroju i zwiedzić mieszczące się na

zapleczu unikatowe Muzeum Farmacji.

Idąc dalej w górę ul. Gdańskiej, u zbiegu

z ul. Dworcową, zobaczymy modernistyczny

dawny dom towarowy z lat 1910-1911

autorstwa Otto Waltera z Berlina. Przy jego

budowie po raz pierwszy w Bydgoszczy

zastosowano żelazobeton. Budynek znany

był w międzywojniu, jako Bydgoski Dom

Towarowy Be-De-Te, a dużo później,

jako Dom Towarowy „Jedynak” (3).

W dekoracji jego elewacji zobaczymy posągi

greckich bogiń: Afrodyty, Eris, Hery i Ateny,

a w tympanonie ponad narożną witryną relief

z przedstawieniem Sylena. Natomiast przy ul.

Gdańskiej 17 na rogu z ul. Pomorską (ulica

o średniowiecznej proweniencji) znajduje

się najstarsza w tym rejonie dwupiętrowa

kamienica z 1852 r. (4) (proj. B. Brinkmann)

zwieńczona krenelażem, przypominająca

warowny zamek.

Naprzeciwko Domu Handlowego przy

ul. Gdańskiej 14, uwagę przykuwa gmach

W dekoracji fasady Hotelu Pod Orłem odnajdujemy, pojedynczą, portretową maskę, w której przez długie lata, zgodnie z sugestią pewnego historyka sztuki, dopatrywano się wizerunku projektanta hotelu. Dziś, kiedy wiadomo, jak wyglądał Józef Święcicki, pytanie, kogo wyobraża rzeczona maska, wciąż pozostaje bez odpowiedzi.

Czy wiesz, że...

Hotelu Pod Orłem (5) z lat 1892-1894

– budynek o neobarokowych formach

nadanych mu przez J. Święcickiego. Gdy

zajrzymy do wnętrza, zobaczymy pełen

przepychu hol ze sztukateriami, witrażami

i złoconymi kutymi balustradami. W 1921 roku

w tym hotelu zatrzymał się na kilkugodzinny

odpoczynek Józef Piłsudski.


Hotel Pod Orłem

100

Spod Hotelu Pod Orłem udajemy

się w prawo w kierunku placu Wolności

(s. 138), mijając 16. – klasycystyczną

kamienicę projektu Carla Semphela

(1882 r.) (6). Następnie zobaczymy

dominującą wieżę kościoła św. Piotra i Pawła

(7), zaprojektowanego przez berlińskiego

architekta Fryderyka Adlera. Kamień węgielny

został wmurowany w 1872 r. Kościół, dawniej

ewangelicki, aktualnie katolicki, zbudowany

został na planie krzyża łacińskiego. W wystroju

przestronnego wnętrza uwagę przyciągają

witraże w prezbiterium, wykonane

w Cesarskim Instytucie Witrażowym w Berlinie,

ufundowane przez cesarza Wilhelma I.

Tuż obok kościoła zachwycą swoją urodą

kolejne wielkomiejskie kamienice. Pierwsza –

neobarokowa, projektu J. Święcickiego z 1896

roku – pl. Wolności 1 (8). Natomiast po drugiej

stronie, przy Gdańskiej 27 (9) (siedziba m.in.

Gazety Wyborczej) – modernistyczna (1908 r.,

proj. Adolf Schleusener) z odrestaurowanym

wnętrzem skrywającym, czynną do dziś,

zabytkową windę.

Idziemy dalej ulicą Gdańską na północ,

aż do skrzyżowania trzech ulic: Gdańskiej,

Śniadeckich oraz Krasińskiego. Tu znajduje

się ławeczka (autorstwa Michała Kubiaka)

Mariana Rejewskiego (10) – sławnego

matematyka i kryptologa, który podczas

II wojny światowej przyczynił się do złamania

szyfru niemieckiej maszyny szyfrującej

„Enigma”. Z tego miejsca możemy wybrać

jeden z trzech wariantów dalszego spaceru

po śródmieściu.

Świątynia była wyposażona w no-watorski (jak na tamte czasy) sys-tem grzewczy złożony z gazowej kotłowni umieszczonej pod pre-zbiterium, dwóch nagrzewnic oraz kanałów rozprowadzających ciepłe powietrze.

Czy wiesz, że...

Warto zwrócić również uwagę na zieloną kamienicę przy placu Wol-ności 3, na której wiszą ogromne dżinsy. Ta unikatowa rzeźba autor-stwa Piotra Wagnera jest hołdem dla wybitnego grafika i malarza Andrzeja Nowackiego, który wła-śnie w tej kamienicy, przez 50 lat, miał swoją pracownię. Rzeźba jest nawiązaniem do słynnego cyklu ar-tysty „Udżinsowieni”.

Czy wiesz, że...18b

Kościół pw. św. Piotra i Pawła na Placu Wolności

101

Wariant I:

Ruszamy dalej na północ ul.

Gdańską. Długi spacer reprezentacyjną

ulicą uatrakcyjni zróżnicowany krajobraz

architektoniczny. Spoglądając raz na

prawą, parzystą stronę ulicy, to znów

na lewą, nieparzystą, poznamy głównie

realizacje miejscowych projektantów.

Zaraz za skrzyżowaniem uwagę przykuwa,

reprezentująca nurt malowniczy, kamienica

nr 34 (1a) z 1914 r. projektu Fritza Weidnera,

kontrastująca z neobarokowym domem nr

36 (2a) autorstwa J. Święcickiego z końca

XIX w.

Dalej przed nami dwie wspaniałe

wille, które zajmuje rozgłośnia Polskiego

Radia. Pierwsza, nr 48 (3a) o barwie

„kawy z mlekiem” odzwierciedla pierwotny

koloryt elewacji. Willa „Flora” zawdzięcza

swoje miano nieistniejącej obecnie

polichromii zdobiącej loggię. Obiekt

zaprojektował berliński architekt Heinrich


18b

102

Seeling. Wybudowana w 1898 r. willa jest

jednym z najpiękniejszych bydgoskich

przykładów nurtu malowniczego

w architekturze końca XIX w. Jej wnętrza

skrywają pozostałości bogatego wystroju:

okazałe stolarki, boazerie, a także strop

ze złoconymi dekoracjami, wykonanymi

w technice papier-mâché. W dawnym

ogrodzie, na tyłach domu, znajduje się,

pochodząca z końca XIX w., zabytkowa

fontanna z unikatową, polichromowaną

rzeźbą czapli. Ernst Heinrich Dietz (1840-

1901) rajca miejski i współzałożyciel

firmy żeglugi śródlądowej (późniejszego

Lloyda Bydgoskiego), krótko cieszył się

wybudowaną rezydencją, która jednak

pozostała w gestii jego spadkobierców

do wybuchu II wojny światowej, po której

użytkowało ją PPR, a od 1951 r. radio.

Sąsiednia willa, nr 50 (4a), powstała

w latach 1900-1902 (projekt: Hildebrandt

z Berlina) dla Wilhelma Blumwego,

ówczesnego właściciela Fabryki Obrabiarek

do Drewna (s.115). Autor nadał rezydencji

formy renesansowe zainspirowane znaną

Villa Rotonda Andrea Palladio w Vincenzy.

Niestety, w przebudowanym wnętrzu, na

parterze zachowała się tylko wytworna sala

z przeszklonym plafonem. Od 1930 r. mieścił

Heinrich Seeling zasłynął w Europie jako twórca teatrów. Jego dziełem był także nieistniejący już bydgoski Teatr Miejski, który znajdował się na placu Teatralnym. W swojej karierze zawodowej zaprojektował tylko dwa kościoły: zbór ewangelicki pw. Zbawiciela (1896-1897) na pl. Zbawiciela i obecny kościół katolicki pw. św. Andrzeja Boboli (1901-1903) na pl. Kościeleckich – oba są chlubą Bydgoszczy.

Czy wiesz, że...

Do 1940r. na szczycie tympanonu willi przy ul. Gdańskiej 50, w zwieńczeniu fasady stała urna z prochami założyciela Fabryki Obrabiarek do Drewna- Carla Blumwego

Czy wiesz, że...

się tu Dom Klubu Polskiego, a w latach II

wojny światowej siedziba NSDAP. 1 maja

1945 r. nadano stąd pierwszą polską audycję

radiową po II wojnie swiatowej.

Siedziba Radia PiK przy ul. Gdańskiej 50

103

Znajdujemy się teraz u zbiegu ulic, na

rogu z ul. Cieszkowskiego, z lewej strony,

pod nr 63 (5a) widzimy wyjątkowo bogaty

neobarokowy dom własny, urodzonego

w Bydgoszczy, budowniczego Józefa

Święcickiego.

Chcąc poczuć ducha jego czasów

warto na chwilę wejść w ul. Cieszkowskiego,

wytyczoną i zabudowaną reprezentacyjnymi

kamienicami zaledwie w ciągu 10 lat (1894-

1904). Czuwa nad nią rzeźba halabardnika

(6a) umieszczona na narożniku domu nr 22

(1898 r., projekt: F. Weidner).

Podążając dalej Gdańską na parcelach

nr 75 (7a) i 52 (8a) mijamy budynki

o fasadach inspirowanych klasycyzmem.

Natomiast pod numerem 56 kryje się

klasztor sióstr klarysek od Wiecznej Zanim dojdziemy do skrzyżowania

z wytyczonymi w 1903 r. Al. Mickiewicza,

warto zwrócić uwagę na kamienicę nr 60

(10a), którą zaprojektował dla siebie Carl

Meyer, miejski radca budowlany (przez

26 lat zarządzał administracją budowlaną

decydując o kształcie architektonicznym

Bydgoszczy). W wystroju elewacji widzimy

posąg niewiasty, personifikacji Architektury

i Budownictwa.

Docieramy do, odchodzących

w prawo od ul. Gdańskiej, Al. Mickiewicza.

Tu, w narożniku wznosi się kamienica, którą

w latach 1903-1904 wybudował Rudolf

Kern z przeznaczeniem na dom własny

(11a).

Idąc dalej ul. Gdańską, przechodzimy

koło kolejnego domu nr 91 (12a)

F. Weidner pojawił się w Bydgosz-czy, jako przedstawiciel firmy in-stalacyjnej swojego teścia, jednak zapisał się, jako architekt, po-pularyzator nowoczesnych form w architekturze Bydgoszczy, który sam przeszedł od realiza-cji neobarokowych do wyjątkowo efektownych w stylistyce nurtu malowniczego.

Czy wiesz, że...

Adoracji (9a) z ogólnodostępną kaplicą,

sytuującą się w dawnej willi. Zgodnie

z regułą zgromadzenia, przebywające tu,

zakonnice żyją w izolacji od otaczającego

świata.


Halabardnik na jednej z kamienic przy ul. Cieszkowskiego

104

CzCzerkaska

autorstwa F. Weidnera, operującego

światłocieniem typowym dla architektury

nurtu malowniczego. Ten styl reprezentuje

również położona pod nr 84 (13a),

reprezentacyjna willa (1898-1899,

projekt: Karl Bergner), w latach 1962-1992

przeznaczona na Klub Milicji Obywatelskiej.

Dalej przechodzimy obok zespołu

domów nr 86-96 (14a) o rozwiązaniach

inspirowanych renesansem włoskim

oraz północnym, zrealizowanego przez

J. Święcickiego. U zbiegu z ul. Chodkiewicza,

pod nr 100 (15a), mijamy funkcjonalistyczną

kamienicę (1935 r., projekt: Paweł

Wawrzon). Dalej, pod nr 190, wybudowany

tuż przed I wojną światową, stoi gmach

dawnej Szkoły Wojennej, później Szkoły

Podchorążych (16a) z 1913 r. (projekt:

Arnold Hartman i Robert Schlezinger).

Sąsiaduje z nim budynek Muzeum Wojsk

Lądowych (1973 r., proj. Zbigniew Kortas)

(s. 49). Jeszcze dalej, po tej samej stronie

ulicy, zobaczymy przesłonięte szpalerem

drzew bloki mieszkalne, z których

W 1912 r. bydgoski Magistrat ogło-sił konkurs na najpiękniejszą fa-sadę nowo zbudowanej kamienicy. Równorzędne pierwsze nagrody przypadły miejscowym architek-tom: Fritzowi Weidnerowi za dom przy ul. Dworcowej 12 i Rudolfowi Kernowi za kamienicę przy ul. 20 Stycznia 1920 r. 29.

Czy wiesz, że...

105

siedem z lat 1935-1939, reprezentuje

nurt funkcjonalizmu. Na koniec, za

skrzyżowaniem z ul. Modrzewiową, za

wiaduktem im. J. Święcickiego, warto

zatrzymać się, aby zwiedzić Muzeum

Wodociągów (17a) (s. 49) usytuowane

w oryginalnym zespole budynków z końca

XIX stulecia. Po długiej wędrówce warto

odpocząć w myślęcińskim parku (s. 66).

Jeszcze do niedawna niektórzy mieszkańcy Bydgoszczy sądzili, że właścicielką budynku przy ul. Gdańskiej 84 była słynna aktorka Pola Negri. Jednak do aktorki należała kamienica, która znajduje się w pobliżu, przy ul. Zamoyskiego 8, a którą kupiła dla swojej matki. Na ścianie budynku wisi tablica pamiątkowa poświęcona Poli Negri.

Czy wiesz, że...

Wariant II:

Skręcając w lewo w ul. Śniadeckich,

po lewej stronie przystajemy przy uroczej,

neorenesansowej willi pod nr 1 (1b),

obecnie biura Administracji Domów

Miejskich, z lat 70. XIX w., należącej do Louisa

Aronsohna, fundatora rzeźby „Łuczniczki”.

Wnętrze willi skrywa wiele elementów

pierwotnego wystroju, ze szczególnie

efektownymi piecami. Dalej pod nr 25 (2b)

mijamy wielkomiejski czynszowy dom

(1911 r., projekt: Georg Baesler), a obok

niego wznoszący się mały, parterowy

domek z dwuspadowym dachem

(3b), z czasów kiedy zaczęto budować

dzielnicę. Po przeciwnej stronie ulicy, pod

numerem 36 (4b), warto zwrócić uwagę na

neogotycki dom modlitwy Zjednoczenia

Apostolskiego z 1864 r. Natomiast ta, pod

nr 42 (5b), to kolejna już neorenesansowa

kamienica z ciekawym detalem, autorstwa

Józefa Święcickiego (z lat 1882-1883).

Dochodzimy do placu Piastowskiego (6b),

który był wytyczony, jako rynek tworzonej

w połowie XIX w,. tak zwanej, dzielnicy

elżbietańskiej, która otrzymała nazwę na

cześć Elżbiety Ludwiki - małżonki ówcześnie

panującego władcy Prus Fryderyka Wilhelma.

Był tu park i plac targowy, który funkcjonuje

do dzisiaj. Warto przyjrzeć się zachodniej


Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa na Placu Piastowskim

106

pierzei, na skrzyżowaniu z ul. Chrobrego,

pod numerem 23 (7b), znajduje się narożna

kamienica, z charakterystycznym narożem

zwieńczonym kopułą. Przy ul. Wileńskiej 6

(8b), urodził się, wcześniej już wspomniany

Marian Rejewski. Na tym budynku wisi tablica

pamiątkowa. Cofając się do ul. Śniadeckich,

która wyznacza główną oś kompozycyjną

dzielnicy, pod numerem 45 (9b) zobaczymy

uroczą kamienicę strzeżoną przez rzeźbę

niedźwiadka i obejrzymy skrzydła bramy

z kutymi kratami, bowiem w Bydgoszczy

z powodzeniem działały firmy kowalstwa

artystycznego. Idąc dalej w kierunku

ul. Matejki, zobaczymy neobarokowy kościół

pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa

(10b) (1910-1913, projekt: Oskar Hossfeld

z Berlina), niegdyś przeznaczony dla katolików

niemieckiego pochodzenia. Warto zajrzeć

do jego wnętrza, aby zobaczyć zachowany

wystrój z czasów budowy. Kontynuując spacer

w kierunku dworca kolejowego, dochodzimy

do świątyni ewangelicko-augsburskiej na

pl. Zbawiciela (11b) – projekt: H. Seeling.

Za nią znajduje się interesujący zespół

koszar lat 70. XIX w. Natomiast skręcając

w lewo w ul. Matejki dochodzimy do

ul. Dworcowej, w którą następnie

skręcamy w prawo. Naszą uwagę przykuwa

poprzedzony ogrodem, monumentalny

neomanierystyczny budynek, wystawiony

w latach 1886-1889 dla ówczesnej Dyrekcji

Kolei Wschodnich (12b) – projekt: Martin

P. Gropius & Heino Schmieden,

zmodyfikowany przez krajowego inspektora

budowlanego Bergmana. Efektowne, ceglane

elewacje kontrastują z bogatym, rzeźbiarsko

opracowanym, detalem z jasnego piaskowca.

Jego budowa rozwiązała problemy lokalowe

tego znaczącego dla miasta urzędu. Już

w 1849 r. Bydgoszcz stała

się siedzibą Królewskiej

Komisji Kolei Wschodniej,

w tym samym roku

p r z e k s z t a ł c o n e j

w pierwszą w Europie

okręgową dyrekcję

kolei. Od 1853 r. jej biura

mieściły się w budynku

dworca, który, mimo

rozbudowy, był stale

zbyt mały. Po przeciwnej

stronie ulicy, pod nr

82 (13b) znajduje się

budynek dawnej szkoły Gmach dawnej Dyrekcji Kolei Wschodnich

107

elementarnej o bryle niezmienionej od

czasu rozbudowy w połowie lat 70. XIX w.,

o formach charakterystycznych dla budynków

oświatowych tamtego okresu. Dalej w stronę

dworca, po lewej stronie pod nr 65, znajduje

się siedziba Archiwum Państwowego

(14b), mieszcząca się w reprezentacyjnym

budynku mieszkalno-biurowym, o doskonale

zachowanym klasycystycznym kostiumie.

Wzniesiono go dla braci Teodora i Adolfa

Wulffów. W latach 1865-1876 prowadzili

oni stocznię rzeczną i fabrykę konstrukcji

stalowych. Z tamtego okresu pochodzi,

widoczna w głębi parceli, ceglana hala

produkcyjna.

z wyobrażeniem szczupaka – od nazwiska

inwestora (niem. Hecht – pol. szczupak).

Przechodząc skrzyżowanie z ul. Królowej

Jadwigi, dochodzimy do dwóch ciekawych,

usytuowanych naprzeciw siebie kamienic

nr 77 (16b) i 100 (17b), autorstwa Karla

Bergnera, które zdają się tworzyć formę

bramy otwartej na śródmieście. Stojąc

w tym miejscu, tyłem do dworca, zauważamy,

iż od tego miejsca ul. Dworcowa staje się

węższa. Dalszy jej przebieg pokrywa się ze

średniowiecznym traktem dawnej drogi do

Koronowa. Odwracamy się i, idąc prosto,

wychodzimy na bryłę Dworca Głównego

(18b), gdzie kończymy naszą wycieczkę.

Czy wiesz, że...

Dalej pod nr 67 (15b) zobaczymy w całej

okazałości modernistyczną kamienicę

(z lat 1912-1913) wzniesioną dla berlińskiego

księgarza Ericha Hechta wg projektu Otto

Waltera z Berlina. Na unikatowej pod

względem wystroju fasadzie rozgościły się

fantastyczne i mitologiczne stwory, a nad

wejściem głównym płaskorzeźba jeźdźca

na koniu. Nad nim umieszczono kartusz

Wariant III:

Skręcamy w prawo w ul. Krasińskiego,

gdzie na rogu z ul. Gdańską pod nr

2 (1c) warto przyjrzeć się kamienicy,

należącej do klasycyzującego nurtu

modernizmu, stworzonej przez Juliusa

Knüpfera. Kierując się na wschód, mijając

skwer im. ppor. Leszka Białego (2c)

z charakterystyczną betonową rzeźbą,

dojdziemy do wyjątkowej dzielnicy – ogrodu,

której historia powstania sięga poł. XIX w.

Wówczas władze miejskie nabyły rozległy

teren, jako rezerwę pod przyszłą rozbudowę

miasta. Pod koniec XIX w. zaczęto tworzyć

koncepcję układu przestrzennego opartego

na idei miasta-ogrodu. W 1912 r. powstał

ostateczny plan sporządzony przez Josepha

Hermana Stübbena, który stał się podstawą


W roku powstania firma braci Wulff zbudowała w stoczni parowy statek Rzeczny o napędzie łańcu-chowym „Germania”. Służył on do holowania barek i tratw, a w 1870 r. firma przygotowała konstrukcję stalowego mostu na Brdzie, poprzednika obecnegomostu Bernardyńskiego.

108

wytyczenia dzielnicy o wdzięcznej nazwie

Sielanka (3c). W centrum umiejscowiony

został osiedlowy skwer (obecnie Plac im.

Mariana Turwida). Dzielnica cieszyła się

popularnością wśród bydgoskich elit.

Mieszkali tu lekarze, prawnicy, architekci

i fabrykanci. Przy ul. Kopernika 16, na

narożnej parceli z al. Ossolińskich stoi willa,

tzw. holenderka (4c), wybudowana około

1933 r. przez Antoniego Weynerowskiego

w prezencie ślubnym dla syna Witolda

i jego żony Julii (która najprawdopodobniej

przywiozła projekt z rodzimej Holandii).

Dom ten, wyróżniający się krążynowym

dachem, otoczony pięknym ogrodem,

pojawił się w kronice filmowej z 1937 r. na

temat Bydgoszczy. Po wojnie wywłaszczona

willa stała się siedzibą przedszkola. Rodzina,

do której należał ten dom, była również

właścicielami znanej fabryki obuwia „Leo”,

która po wojnie została przekształcona

w „Kobrę” (s. 120). Natomiast położoną

przy ul. Sielanka 8a (5c) dawną rezydencję

(1933 r., projekt: Jan Kossowski) kupca

Czesława Borysa przeznaczono na Urząd

Stanu Cywilnego – Pałac Ślubów.

Sielankę opuścimy, cofając się

ul. Krasińskiego do ul. Gdańskiej i tą, po

skręcie w lewo, dojdziemy na Stare Miasto.

W oddali widać kopułę największego kościoła w Bydgoszczy- Bazyliki Mniejszej pw. św. Wincentego á Paulo (proj. Adam Ballenstedt), która jest wzorowana na rzymskim Panteonie. Kopułę kościoła udekorowano rozetami z motywami kwiatów polskich.

Sielanka

109

Alternatywne oblicze miasta

| Alternatywne oblicze miastaTrasy zwiedzania

Bydgoszcz ceniona jest przez miłośników

kultury. Znane festiwale stanowią ważne

chwile w dziejach miasta. Turyści natomiast

chwalą je za ogrom zabytków, muzeów,

atrakcji turystycznych, jednak ma ono

o wiele więcej do zaoferowana. Tradycyjne

atrakcje doskonale uzupełnia właśnie Trasa

Alternatywna. To propozycja poznania

Bydgoszczy jako ośrodka kultury, z którą

spotkać się można wręcz na każdym rogu. Tu

sztuka żyje wśród mieszkańców i przez swoją

„codzienność” staje się niecodzienna.

Miejsca, które warto poznać:

1. Galeria Sztuki Nowoczesnej –

jest zbiorem nieustannie otwartym na

nową myśl artystyczną, refleksję krytyczną

oraz gromadzenie dzieł twórców, którzy

swą aktywnością zdecydowali nie tylko

o obliczu sztuki polskiej, ale jednocześnie

włączyli się w nurt sztuki światowej.

www.muzeum.bydgoszcz.pl, Wyspa Młyńska:

Czerwony Spichrz

2. Mózg – legendarny klub, od

dwudziestu lat promujący sztukę

współczesną, a w szczególności, muzykę

z pogranicza eksperymentu i improwizacji.

Dziś Mózg funkcjonuje jako centrum sztuki

alternatywnej, niekomercyjnej. To miejsce

dla artystów tworzących oryginalną sztukę

autorską. www.mozg.pl, ul. Gdańska 10

3. „Runda I” Jerzego Beresia –

wizerunek zranionego Pegaza to, według

autora, symbol sytuacji we współczesnej

kulturze. Odlana z brązu praca stoi na

dziedzińcu Galerii Miejskiej bwa.

Galeria sztuki współczesnej

w Bydgoszczy istnieje od roku 1949. Wśród

najważniejszych wydarzeń, które miały

miejsce w galerii, wymienić można wystawy

prac Andy’ego Warhola i Pabla Picassa.

www.galeriabwa.bydgoszcz.pl, ul. Gdańska 20

4. Spodnie Andrzeja – ta unikatowa

rzeźba autorstwa Piotra Wagnera jest hołdem

dla wybitnego grafika i malarza – Andrzeja

Nowackiego. Na kamienicy, w której przez

50 lat żył i pracował artysta, widnieją

Mózg Festival

110

wyrzeźbione, realistyczne dżinsy. Rzeźba

jest nawiązaniem do słynnego cyklu artysty

„Udżinsowieni”. Kamienica, pl. Wolności 3

5. Pomnik Tysiąclecia Państwa

Polskiego autorstwa Stanisława

Lejkowskiego odsłonięty w 1967 roku.

W 2010 roku stał się inspiracją akcji Urban

Vision Quest – instalacje realizowane przez

Ośrodek Działań Kulturowych „Las”.

Skwer Leszka Białego, u zbiegu ulic

Krasińskiego, Markwarta i 3 Maja

6

Spodnie Andrzeja

111


6. Metalowa konstrukcja Mikołaja

Kopernika – powstała podczas I bydgoskiego

ogólnopolskiego pleneru rzeźbiarskiego

(sierpień-wrzesień 1973 r.). Autorką tej

metalowej konstrukcji przestrzennej jest

Maria Chudoba-Wiśniewska. Rzeźba waży

864 kg i mierzy 4,57 m. Oprócz niej swoją

wyjątkowość skwer zawdzięcza wyłożonym

z kamienia naturalnego elipsom, na których

krążą poszczególne planety podkreślone

nasadzeniami roślin kwitnących oraz

tulipanami o nowej odmianie i nazwie Mikołaj

Kopernik. Na skwerze posadzono również

drzewo, któremu zostało nadane imię Mikołaj.

Skwer przy ul. Kopernika.

7. Teatr Polski – od kilku sezonów

aktywnie uczestniczy w realizacjach

premier/prapremier i projektów społeczno-

obywatelskich o zasięgu zarówno

ogólnopolskim, jak i międzynarodowym.

Teatr oferuje również możliwość

rozwijania zainteresowań i pasji z zakresu

aktorstwa (działalność Młodej Sceny) oraz

dramatopisarstwa (Szkoła Dramatu czy

Szkoła Adaptacji). „Teatr od kulis” to akcja,

która jest doskonałą okazją do zwiedzenia

i podpatrzenia teatru „od kuchni”.

www.teatrpolski.pl, Al. A. Mickiewicza

8. Galeria Autorska Jana Kaji i Jacka

Solińskiego - W latach 80. XX wieku należała

do nielicznych prywatnych galerii w Polsce.

Odbyło się tu blisko 500 wystaw, działań,

pokazów, instalacji, spektakli teatralnych

i spotkań.

www.autorska.pl, ul. Chocimska 5

9. Brama z luster – instalacja Joanny

Rajkowskiej. Artystka użyła 700 kg luster do

stworzenia mozaiki w przejściu na podwórze

jednej z bydgoskich kamienic. Termometry

i Szklanki, bo taki tytuł nosi projekt, można

zobaczyć na ulicy Mazowieckiej 5.

Pomnik Mikołaja Kopernika

Galeria Autorska Jana Kaji i Jacka Solińskiego

112

10. Miejskie Centrum Kultury – to

placówka kulturalna, interdyscyplinarny

ośrodek promujący kulturę we wszystkich

jej przejawach i dyscyplinach. Odbywają

się tu zarówno kameralne warsztaty, jak

i spektakularne koncerty. Działaniom MCK

przyświeca hasło „Nadajemy kulturalny

rytm miasta”. www.mck-bydgoszcz.pl,

ul. Marcinkowskiego 12

Bydgoskie Murale to ciekawa odsłona

street artu na najwyższym poziomie.

Bydgoskie malowidła ścienne należą do

najwspanialszych na świecie. Tu swoją

karierę zaczynali Mateusz Gapski, Przemysław

Blejzyk, Bartek Świątecki, Robert Proch. Tu

powstał pierwszy w Polsce mural wysoki na 10

pięter. Ale też tutaj te ścienne obrazy tworzyli

seniorzy oraz ludzie bezdomni w ramach

zintegrowanych działań.

Koncert w Miejskim Centrum Kultury

„Śniadanie Mistrzów” ul. Piotra Skargi 6

„Pozytywka” ul. Wyszyńskiego 5

„Mistrz Joda” ul. Gackowskiego 1c

113


Murale w centrum miasta:

1. Zamilcz, ul. 3 Maja 14

2. Ptasiek, ul. 3 Maja 14

3. Piotruś Pan, ul. 3 Maja 16

4. Sportowcy, ul. 3 Maja 24

5. Samookreślenie, ul. Ks. Piotra Skargi 7

6. Śniadanie Mistrzów, ul. Ks. Piotra Skargi 5

7. Czas, ul. Mikołaja Reja 2

8. Czas, ul. Poznańska 3

9. Mural przy ulicy Obrońców Bydgoszczy 11

10. Estrada, ul. Dworcowa 51

11. Mural przy ulicy Bocianowo 24

12. Piaskownica, ul. Bocianowo (pl. T. Kościuszki)

13. Game, ul. T. Kościuszki 37a

14. Sztuka zbrodni, ul. T. Kościuszki 37

15. Mózg/ DM Drukarnia, ul. Parkowa 2

16. Restauracja Weranda, ul. Ks. St. Konarskiego

(park im. Kazimierza Wielkiego)

„Piotruś Pan” ul. 3 Maja 16

114

Na bydgoskim Wzgórzu Wolności na ścianie namalowany jest obraz Zimowa opowieść zaprojektowany przez bydgoskich seniorów. Na mury przenieśli go członkowie grupy artystycznej Etam Crew. Natomiast w ramach projektu New Colours For-don powstał mural stworzony przez osoby bezdomne.

Czy wiesz, że...

Inne ciekawe adresy:

1138 Klubokawiarnia

ul. Sienkiewicza 6 | tel. +48 796 697 111

www.facebook.com/klubokawiarnia1138

Galeria Farbiarnia, Pracownia Fotografii

Artystycznej

ul. Pomorska 68a/ 1 | tel. +48 508 732 871

www.farbiarnia.org

Landschaft vintage : cøncept : cøffee

ul. Gimnazjalna 6 | tel. +48 503 952 334

www.landschaft.pl

Lamminam Vinyl Shop

ul. Gimnazjalna 6 | tel. +48 696 471 414

www.facebook.com/lamminam/info

Strefa, Kawiarnia, joga i pilates

ul. Długa 11/Wyspa Młyńska | tel. +48 796 956 956

www.strefabydgoszcz.com.pl

Widzimisie

shot bar, coffee, music, concept shop

pl. Kościeleckich 5 i 1/2 | tel. +48 609 109 248

www.facebook.com/widzimisieto/info

Kamienica 12

ul. Poznańska 12

Inne murale, poza centrum miasta

Â Opowieść zimowa, ul. Karpacka 29

Â Pozytywka, ul. Wyszyńskiego 5

Â Fordon, schronisko dla osób

bezdomnych, ul. Fordońska 422

Â Płynąć do wolności, ul. Bora-

Komorowskiego 10

Â Mistrz Yoda, ul. Gackowskiego 1c

Mural „Opowieść zimowa” przy ul. Karpackiej

115

| Przemysłowa historia BydgoszczyTrasy zwiedzania

W Bydgoszczy w 1860 r. istniało 25 fabryk i dużych warsztatów rzemieślniczych, natomiast w latach 1895-1905 ich liczba wzrosła ze 147 do 548.

Czy wiesz, że...

Czas: ok. 2 godzinTrasa industrialna to spotkanie z czasami

dawnej prosperity, reliktami zakątków, które

nadawały rytm miastu, gdzie rozbrzmiewał

stukot narzędzi i warkot maszyn. Obecnie

Bydgoszcz uczestniczy w projekcie Shift-X,

który ma na celu uatrakcyjnienie terenów

poprzemysłowych i udostępnienie ich

turystom. Jednak już dziś można wybrać się

na „rzemieślniczy” spacer.

Wiele warsztatów i fabryk czas wymazał

z krajobrazu miasta, lecz architektoniczne

pozostałości innych przypominają znaczenie

i tradycje miejscowego przemysłu,

którego produkty docierały nawet do tak

odległych miejsc, jak Chiny. Sentymentalny

spacer z postindustrialnym dziedzictwem

w tle to wyprawa dla wytrwałych. W Bydgoszczy

rozciągniętej wzdłuż Brdy, od końca XVIII w.

powstawały pierwsze fabryki, między

innymi młyny, garbarnia, odlewnia żelaza

oraz farbiarnia, a nawet fabryka tekstylna

Johanna Carla Schuncka, który w 1796 r.

Przemysłowa historia Bydgoszczy

powierzał obróbkę wełny 163 osobom. Od

lat 40. XIX w. warsztaty, manufaktury i duże

zakłady „wyrastały, jak grzyby po deszczu”.

Zwiedzanie rozpoczynamy od

strony Kanału Bydgoskiego (s. 77), do

budowy którego specjalnie uruchamiano

tartaki oraz cegielnie. Budowa Kanału

dała pierwszy impuls do handlowego

i przemysłowego rozwoju miasta. Drugim

impulsem, było uruchomienie w 1851 r.

komunikacji kolejowej. Przy ul. Nakielskiej,

równoległej do kanału, były dogodne

warunki dla sytuowania fabryk. Najmłodszą,

pod numerem 89, była Pomorska

Fabryka Rowerów Willi Jahra (1). Jej

zabudowa z 1930 r. i 1934 r. (projekt: Alfred

Müller) zachowała charakterystyczne

funkcjonalistyczne formy. Zakład ten był

jednym z kilku, na bazie których w 1949 r.

powstały Zjednoczone Zakłady Rowerowe

„Romet” (mieściły się przy ul. Fordońskiej).

Bliżej centrum, przy ul. Nakielskiej 53,

w 1839 r. powstała fabryka maszyn

rolniczych Plagemanna – pierwszy zakład

przemysłu maszynowego w Bydgoszczy.

Następnie była tu odlewnia żelaza, a od 1878

r. nieprzerwanie działa obecna Fabryka

Obrabiarek do Drewna (2), założona przez

116

Carla Blumwego w 1865 r., jako warsztat

budowy i naprawy maszyn rolniczych.

Uwagę zwraca neogotycka elewacja hali

fabrycznej (koniec XIX w.) i neobarokowa

willa mieszkalno-administracyjna (1892 r.,

proj. Carl Stamphel), w której mieszkał

właściciel firmy, zanim wybudował

rodzinną siedzibę przy ul. Gdańskiej 50 (s.

102). Do willi przylega budynek biurowy

z motywem skrzyżowanych młotów. Wysoko

wyspecjalizowana fabryka dostarczała na

światowy rynek traki do obróbki drewna.

W okresie międzywojennym produkowano

ich aż 250 typów, w tym samobieżne (jak

model „Gigantik” – największy na świecie),

które mogły pracować bezpośrednio

w miejscu wycinki drzew. Niedaleko stoi dom

nr 47 (projekt: Fritz Weidner). Wybudował go

w 1898 r. Wilhelm Blumwe z przeznaczeniem

na przedszkole dla dzieci pracowników.

Kierując się na wschód opuszczamy

ul. Nakielską (trzymamy się prawej strony)

i za rondem Grunwaldzkim wkraczamy

w ul. Marszałka Focha, mając przed sobą

wyjątkowo okazały gmach dawnej Szkoły

Przy ul. Nakielskiej 53 już w 1802 r. funkcjonowała papiernia. Jednak właściciel w kontrakcie sprzedaży zastrzegł, że na nie-ruchomości nie można prowadzić wytwórni papieru. Klauzula ta spo-wodowała zmianę branży.

Czy wiesz, że...

19

117

Rzemiosł i Przemysłu Artystycznego (3)

(obecnie Zespół Szkół Mechanicznych nr 1)

przy ul. Św. Trójcy 37 (projekt: Otto Brech,

1910-1912). Kiedyś w tym miejscu ciągnęło

się koryto Starego Kanału, którym spławiano

drewno. Docieramy do zbiegu z ul.

Czartoryskiego. Przystajemy, aby spojrzeć

na przeciwległą stronę ul. Marszałka Focha.

W dali, za prowadzącą na północ ul.

Grottgera, na terenie obecnej Wyższej Szkoły

Gospodarki, zobaczymy charakterystyczną

sylwetkę dawniej willi biurowo-mieszkalnej,

utrzymanej w stylu historyzmu z przewagą

form neobarokowych. Jest ona pozostałością

po znanej, największej w mieście, garbarni

| Trasa PrzemysłowaTrasy zwiedzania

19

W 1845 r. właściciel garbarni uru-chomił warsztat, w którym rocznie wyprawiał tysiąc bydlęcych skór. Pięćdziesiąt lat później liczba ta wzrosła do 140 tysięcy rocznie, a garbarnia była jedną z najwięk-szych na terenie ówczesnych Prus.

Czy wiesz, że...


Wyższa Szkoła Gospodarki, dawniej garbarnia

118

o napędzie parowym (4), założonej w 1863

r. przez Ludwiga Buchholza, w zakolu Brdy

przy ul. Garbary, czynnej jeszcze w latach

80. XX w.

Skręcamy w prawo, w ul.

Czartoryskiego. Po lewej stronie na rogu,

pod nr 20 (5), mijamy reprezentacyjną,

neoklasycystyczną willę (obecnie oddział

Izby Skarbowej w Bydgoszczy) z lat 1855-

1857, wybudowaną dla i przez mistrza

ciesielskiego Heinricha Mautza, właściciela

czynnego tu przez kilka dziesięcioleci

tartaku. Od 1887 r. willa należała do

Skarbu Państwa Prus, a następnie do

Skarbu Państwa Polskiego i pełniła rolę

mieszkania służbowego dowódcy dywizji.

Na przełomie lat 20. i 30. XX w. mieszkał tu

generał dywizji Wiktor Thommée. Dalej,

po tej samej stronie ulicy, przy numerze

4-6 znajduje się dobrze zachowany, acz

o zmienionej funkcji, kompleks wystawiony

w latach 1887-1897 dla potrzeb rafinerii

spirytusu firmy C.A. Franke (6). Obecny

dom mieszkalny przy ul. Czartoryskiego 6, ze

ścianą szczytową ozdobioną płaskorzeźbą

„Kąpiel dzieci”, mieścił łaźnię publiczną

(7) należącą do zakładu, a wykorzystującą

ciepłą wodę powstałą w procesie produkcji

spirytusu. Tu możemy wejść na podwórze,

obejrzeć stojący po prawej stronie uroczy,

neomanierystyczny budynek dawnego

kantoru (tzn. biura).

Następnie skręcamy w prawo, aby

brukowanym przesmykiem zejść na

nabrzeże Brdy Młynówki. Tu po prawej

mijamy budynek dawnej pralni i farbiarni

Wilhelma Koppa (8) z końca XIX w. i przez

mostek przechodzimy na Wyspę Młyńską.

Naprzeciw nas wznosi się

monumentalna bryła słynnych, bydgoskich

tzw. Młynów Rothera (9) z lat 1848-1849

W dawnym magazynie rafinerii znajdował się ogromny zbiornik, mieszczący milion litrów spirytusu.

Czy wiesz, że...

Bydgoska Wenecja na zakolu Brdy Młynówki była doskonałym miejscem dla farbiarni, gdyż wody rzeki nie były – jak współcześnie – oddzielone od zabudowy bulwarem. Nabrzeżne obiekty przylegały do koryta rzeki „wchodząc” w nią, a przemysłowe i łazienne kompleksy posiadały konstrukcje, umożliwiające przepływ wody przez ich wnętrza. Tym samym korzystano z bieżącej wody dostarczanej nurtem Młynówki.

Czy wiesz, że...

Budynek dawnej pralni i farbiarni Wilhelma Koppa

119

z zasadniczą masywną, ceglaną partią

mieszczącą niegdyś młyn, ujętą skrzydłami

przeznaczonymi na magazyny ziarna i mąki.

Idziemy w prawo wzdłuż potężnej budowli.

Przed nami, po lewej, dawny ceglany młyn

(1861 r.), później zamieniony na spichlerz

– noszący miano „czerwony spichrz”

(10) (obecnie Galeria Sztuki Nowoczesnej

Muzeum Okręgowego). Tuż przed nim

skręcamy w lewo i spacerową alejką wzdłuż

międzywodzia kierujemy się do kładki.

Przed mostkiem po prawej stronie znajduje

się „biały spichrz” (11) zbożowy z XVIII

w., zaadaptowany na potrzeby muzeum

(Zbiory Archeologiczne), a dalej z kładki

oglądamy dawną kaszarnię (12) z wodnym

napędem turbinowym, przekształconą

w elektrownię. Warto wspomnieć, że tu,

w ówczesnych Młynach Królewskich, w 1846

r. uruchomiono pierwszą w mieście maszynę

parową. Tym samym bydgoski przemysł

wszedł w „okres pary”.

Ponownie znajdujemy się na

ul. Marszałka Focha przy okazałym gmachu

Opery Nova (wystawionym w miejscu

spichlerzy, które spłonęły w latach 60.

XX w.). Stąd ruszamy dalej na wschód,

w prawo. Po lewej stronie mijamy ciąg

kamienic. Na ich zapleczach, podobnie

jak na innych śródmiejskich posesjach,

funkcjonowały zakłady. Były tu wytwórnie

obuwia i wody mineralnej oraz drukarnia

(13). Przed nami wznosi się okazała, narożna

kamienica (pl. Teatralny 6, na fasadzie nazwa

„Savoy”) (14) o cechach klasycyzującego

modernizmu, wybudowana w 1912 r.

(projekt: Henry Gross z Berlina) dla Otto

Pfefferkorna – fabrykanta mebli, który miał

tu swój sklep firmowy. Jego słynny zakład,

założony w 1884 r., przekształcony został

w czynną do dziś Bydgoską Fabrykę Mebli.

Teraz kierujemy się na wprost.

Przechodzimy podcieniem kamienicy

Pfefferkorna i znajdujemy się na początku


Młyny Rothera

120

ul. Jagiellońskiej, równoległej do rzeki Brdy.

Zaraz po drugiej stronie ulicy, za dawnym

kościołem sióstr klarysek, dostrzegamy,

za szklaną elewacją centrum handlowego

(15), atrapę klasycystycznej fasady

upamiętniającą chlubne, dwuwiekowe

tradycje drukarstwa, którego znaczącym

centrum była Bydgoszcz. W 1806 r. Jan

Adam Kimmel otrzymał przywilej królewski

na prowadzenie drukarni i scedował go na

pasierba Andrzeja Fryderyka Gruenauera.

Tenże uruchomił drukarnię przy ul.

Poznańskiej, którą w maju 1815 r. przeniósł

do wybudowanego w tym celu domu

z oficyną przy obecnej ul. Jagiellońskiej 1.

W 1875 r. drukarnia Gruenauera otrzymała

napęd parowy, który przyczynił się do jej

dalszego rozwoju.

Warto obejrzeć jeszcze doskonale

zachowany zespół mieszkalno-fabryczny

przy ul. Podwale 12. Budynek w formie

czteroskrzydłowego obiektu z wewnętrznym

podwórkiem powstał w latach 1871-1875

dla uruchomionej tu w 1849 r. fabryki

mydła J.G. Böhlkego (16). Współcześnie

do tradycji bydgoskich wytwórni mydła

nawiązuje Muzeum Mydła i Historii Brudu

z manufakturą przy ul. Długiej 13-17 (s. 63).

W dziejach bydgoskiej industrializacji

złotą kartą zapisała się rodzinna firma

obuwnicza, założona w 1876 r. Rozrosła

się ona z niewielkiego warsztatu

obuwniczego, prowadzonego przez

Wiktora Weynerowskiego z pomocą żony

i dzieci, w przedsiębiorstwo, które jakością

i poziomem produkcji w latach 30. XX w.

zawzięcie konkurowało z czeską fabryką

obuwia „Bata”. Około roku 1891 firmę „W.

Weynerowski i syn Fabryka Obuwia” przejął

syn Antoni, który już jako dwunastolatek

pomagał ojcu wyrabiać buty. Ta, po pewnym

czasie, ulokowana została w nieistniejących

dziś budynkach przy ul. Św. Trójcy 34.

Mijały lata i dobrze prosperująca fabryka

potrzebowała dogodniejszej siedziby.

Wówczas Weynerowscy nabyli rozległą

parcelę u zbiegu ulic: Kościuszki

i Chocimskiej (17). Następnie bydgoski

architekt Paul Sellner przygotował projekt

nowoczesnego budynku fabrycznego

o dwóch kondygnacjach z poddaszem,

wyposażony w zaplecze socjalne dla

pracowników i przestronną windę towarową.

W nowej siedzibie rozwój fabryki nabrał

impetu. Zatrudnienie wzrosło do 300 osób.

W 1929 r. przedsiębiorstwo przejęli synowie

Antoniego – Henryk i Witold, którzy trzy

lata później nadali rodzinnej firmie nazwę

„Leo” Fabryka Obuwia S.A., upamiętniając

tym samym brata Leona, poległego podczas

I wojny światowej i matkę Leokadię (zm.

1927 r.).

II wojna światowa położyła kres

rodzinnemu przedsiębiorstwu. Po 1945

r. upaństwowiona fabryka obuwia „Leo”,

a następnie „Kobra”, funkcjonowała przy ul.

Kościuszki 27 do 1992 r.

Na mapie industrialnej historii

Bydgoszczy warto także zaznaczyć

częściowo zachowany kompleks zabudowań

121

miejscowej gazowni (18), uruchomionej

w tym miejscu w 1860 r. – ul. Jagiellońska

42. Nieco dalej, po przeciwnej stronie, przy

ul. Jagiellońskiej 43-47, znajdują się budynki

frontowe dawnej Rzeźni Miejskiej (19)

otwartej w 1890 r. projektu Carla Meyera.

W 2006 r. kompleks budynków został

włączony w układ centrum handlowego

wystawionego w miejscu pozostałych,

nieistniejących obecnie zabudowań.

Kolejnym obiektem jest hala fabryczna

przy ul. Jagiellońskiej 92 (20) niegdysiejszej

firmy Brunona Sommerfelda, założonej

Latem 1938 r. nowym właścicielem został

Bronisław Kentzer, który uruchomił firmę

„Młyny Kentzera” (21). Po dziesięciu latach

zostały one upaństwowione. Dziś budynki

dawnego młyna oraz magazynu zbożowego

z 1916 r. zostały zaadaptowane na Hotel

Słoneczny Młyn.

Po drugiej stronie ulicy, pod numerem

117, położona jest rozległa nieruchomość,

gdzie wśród pięknego starodrzewia wznoszą


W bydgoskiej rzeźni w latach 1937-1938, praktyki odbywał autor „Buszującego w zbożu” Jerome David Salinger. Na jednym z budynków rzeźni (aktualnie centrum handlowego) wisi pamiątkowa tablica z wizerunkiem pisarza.

Czy wiesz, że...

w 1905 r. Z warsztatu ślusarskiego

specjalizującego się w naprawie

instrumentów klawiszowych, przekształciła

się ona w wytwórnię doskonałej klasy

fortepianów, znanych nawet poza granicami

Polski. Niestety działała ona tylko do 1945 r.

Przy ul. Jagiellońskiej 96 funkcjonował,

uruchomiony około 1862 r., młyn parowy,

pierwotnie należący do firmy Wolfen & Fließ,

a od 1892 r. do Baerwald & Co., który śmiało

konkurował z młynami na Wyspie Młyńskiej.

się funkcjonalistyczne zabudowania

fabryki pasmanterii, taśm i pasów

„Pasamon” (22), powstałej w 1924 r. i nadal

wytwarzającej tkane taśmy i pasmanterię

techniczną. Na szczególną uwagę zasługuje

willa dyrektora z lat 30. XX w., podobnie jak

obiekty fabryczne, zrealizowana wg proj.

Jana Kossowskiego.

Przedłużeniem ul. Jagiellońskiej jest

ul. Fordońska, prowadząca do centrum

dawnego miasteczka – Fordonu, dziś

będącego dzielnicą Bydgoszczy. Przy tej ulicy

przetrwało wiele obiektów przemysłowych.

Najbardziej wartościowe, położone po

Hotel Słoneczny Młyn, dawniej Młyny Kentzera

122

południowej stronie ulicy, to całe zespoły

zabudowy fabrycznej. Numer 152 – dawniej

Bydgoska Fabryka Kabli – obecnie TELE-

FONIKA Kable Sp. z o.o. S.K.A. (23). Założona

w 1920 r. zyskała kompleks zabudowy

złożony z obiektów z lat 1920-1924

i późniejszych. Z najstarszych zachowała

się brama wjazdowa i budynek biurowy

z halą fabryczną. Z późniejszych wyróżnia

się willa dyrektora autorstwa Bronisława

Jankowskiego z lat 1930-1931, z ciekawie

wykończonym gzymsem. Atutem lokalizacji

fabryki był fakt bezpośredniego dostępu

do portu rzecznego. Po sąsiedzku, pod

numerem 154, od 1914 roku funkcjonują

Bydgoskie Zakłady Sklejek (24), również

rozlokowane w zabytkowych obiektach,

częściowo sięgających czasów powstania

przedsiębiorstwa. Dalej w kierunku Fordonu,

dojedziemy do wieżowca znajdującego

się przy ul. Fordońskiej 246, w którym

kiedyś mieściły się biura słynnych zakładów

rowerowych Romet (25); budynki w których

odbywała się produkcja zostały rozebrane.

Bydgoszcz to ważne miejsce na wodnej

mapie Polski. Jej położenie nad Brdą, Wisłą

i Kanałem Bydgoskim to niewątpliwa

gratka dla turystów wodnych, którzy mogą

przypłynąć tu aż z Berlina Międzynarodową

Drogą Wodną E-70.

Trochę historii Od XV do XVII wieku Bydgoszcz

przeżywała okres prosperity. Wykorzystanie

znakomitego położenia nad Brdą i Wisłą

sprawiło, że w tym okresie miasto było jednym

z najważniejszych na mapie Rzeczypospolitej.

Prowadzono ożywiony handel spławny na

Wiśle, szczególnie zbożem, piwem oraz

ceramiką. Jednak po pożogach związanych

z potopem szwedzkim oraz epidemiami,

Bydgoszcz straciła swoją pozycję. Ten stan

trwał przez przeszło 100 lat, kiedy w wyniku

zaborów miasto wraz z otaczającymi terenami

dostało się pod panowanie Fryderyka

Wielkiego. Ten, dostrzegając potencjał

miejsca, zdecydował o budowie połączenia

Odry z Wisłą. Wybudowany w latach

1773–1774 Kanał Bydgoski, liczący około 26

kilometrów, przyczynił się do silnego rozwoju

Szlak zabytków hydrotechniki

123

| Szlak zabytków hydrotechnikiTrasy zwiedzania

Bydgoszczy, która w XIX wieku przekształciła

się w ważny ośrodek przemysłowo-handlowy.

Bydgoszcz ponownie zaczęła

przekształcać się w port śródlądowy. Bardzo

ważne miejsce w dziejach transportu rzecznego

miasta zajęła budowa nowej nitki Kanału

Bydgoskiego z lat 1908–1915. Nowe śluzy

umożliwiły śluzowanie większych jednostek.

Po odzyskaniu niepodległości i powrocie

Bydgoszczy do Polski w 1920 roku, handel

rzeczny na krótko stracił swoje znaczenie.

Wówczas większa część niemieckiego

przedsiębiorstwa żeglugowego Bromberger

Schleppschiffahrt Aktien Gesellschaft została

zrepolonizowana, czego efektem była zmiana

nazwy na Lloyd Bydgoski, który przejął

schedę po wcześniejszych przewoźnikach.

W czasie dwudziestolecia międzywojennego

przedsiębiorstwo szybko stało się ważnym

ogniwem w systemie transportu rzecznego

kraju. Po II wojnie światowej nastąpiło

upaństwowienie taboru rzecznego.

Bydgoski Węzeł Wodny

Bydgoski Węzeł Wodny to „sieć wodna”

powstała dzięki zetknięciu Brdy, Wisły,

Kanału Bydgoskiego i Górnonoteckiego

oraz mniejszych strug wodnych (Flisu,

Strugi Młyńskiej, Potoku Prądy), jak również

niesamowitych zabytków hydrotechniki.

W Bydgoszczy istnieje około 50 przepraw przez Brdę i Kanał Bydgoski, na które składają się liczne mosty i kładki.

Czy wiesz, że...

Ważnym elementem Bydgoskiego Węzła

Wodnego jest stary Kanał Bydgoski (s. 77),

ale także nowa trasa wodna z XX wieku wraz

z urządzeniami hydrotechnicznymi, między

innymi śluzy Osowa Góra, Prądy, Czyżkówko

oraz Okole. Do dziś są one czynne i stanowią

część Międzynarodowej Drogi Wodnej E-70.

124

Od początku swojego istnienia umożliwiały

transport największych ówczesnych barek

przekraczających wagą 400 ton. Wszystkie

te śluzy posiadają taką samą długość –

57,4 m i szerokość 9,6 m. Różnią się jednak

wysokością podnoszenia. Dwie pierwsze

od zachodu– Osowa Góra i Prądy – zostały

wybudowane w latach 1773–1774, obecny

kształt uzyskały jednak w czasie przebudowy

z lat 1908–1915 i umożliwiają podnoszenie

na wysokość 3,55 oraz 3,82 m. Śluzowanie

przepłyniemy pod mostami kolejowymi,

mostem Królowej Jadwigi, miniemy

okazały gmach dawnej Dyrekcji Kolei Prus

Wschodnich, pochodzący z końca XIX wieku

i napotkamy kolejną śluzę – Miejską. Od

powstania Kanału Bydgoskiego to właśnie

ona przysparzała najwięcej problemów,

wynikających z bardzo trudnych warunków

geotechnicznych w miejscu jej wybudowania.

Drewniana śluza miejska została zastąpiona

w latach 1882–1884 śluzą o niespotykanej

konstrukcji, tzw. trapezowej. Do tej śluzy

wprowadzano barki rufą, co było sporym

utrudnieniem ze względu na konieczność

wcześniejszego ich obracania. Śluza została

zastąpiona nową konstrukcją dopiero

podczas przebudowy Kanału Bydgoskiego

z lat 1908–1915. Możemy podziwiać ją do dziś.

Śluza jednokomorowa o konstrukcji dokowej,

takiej jak w przypadku śluz kanałowych,

w każdej z nich trwa nie dłużej niż 20 minut.

Dwa kolejne urządzenia hydrotechniczne

są niemalże bliźniacze. Śluzy Czyżkówko oraz

Okole powstały na nowym dwukilometrowym

przekopie w latach 1908–1915 i zastąpiły

5 śluz na Starym Kanale Bydgoskim. Musiały

zniwelować ponad 15-metrową różnicę

poziomów. Śluza Czyżkówko podnosi nas

o 7,52 m w blisko 30 minut, a śluza Okole

o 7,58 m w około 20. Śluzy te posiadają

zbiorniki oszczędnościowe, które zmniejszają

ilość wody potrzebnej do śluzowania.

Przemierzając Bydgoszcz w dół Brdy,

Przy śluzie Okole kręcono ujęcia do kultowego serialu „Czterej pancerni i pies”. Najbardziej spektakularny bydgoski epizod związany jest ze słynną sceną wysadzania za pomocą Panzerfausta wrót śluzy nr 3 przez Gustlika. Warto dodać, że nie była to jedyna śluza wykorzystana na planie zdjęciowym serialu. Spostrzegawczym widzom nie umknęły sceny przy nieistniejącej już dziś śluzie przy ulicy Grottgera oraz przy Rybim Rynku.

Czy wiesz, że...

Śluza Okole

125


ma wymiary 57,4 na 9,6 m i wysokość

podnoszenia na poziomie 3,33 m. Śluzowanie

tutaj trwa około 20 minut.

Bardzo ważną rolę w piętrzeniu

wody w centrum miasta odgrywają dwa

jazy – ulgowy i farny. Ich zadaniem jest

przepuszczanie wody z Młynówki do Brdy.

Poziom piętrzenia wody wynosi około 3,36 m.

Jaz ulgowy, napędzany ręcznie, wybudowany

został w 1920 r.

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu w centrum

Bydgoszczy można było spotkać liczne barki

i holowniki, których wspomnieniem jest barka

przedsiębiorstw żeglugowych, istniejących

na przestrzeni XX wieku w Bydgoszczy.

Naprzeciwko Rybiego Rynku znajduje się

okazały neogotycki budynek Poczty Polskiej.

Dalej na wschód, przepłyniemy pod

mostem Bernardyńskim, przy którym stoi

pałacyk pełniący funkcję siedziby wielu

towarzystw wioślarskich od początku XX

wieku.

Przygodę z węzłem wodnym

w Bydgoszczy zakończymy na stopniu

Czersko Polskie, który składa się z dwóch

śluz – Brdyujście oraz Czersko Polskie, jazu

walcowego, przepławki przy jazie walcowym,

elektrowni wodnej, jazu oraz elektrowni

wodnej na prawym brzegu jazu.

Śluza Brdyujście wybudowana

została w 1879 roku. Przy wymiarach 57,4

na 18 m umożliwiła pokonanie różnicy

2,3 m wysokości. Dziś jest już wyłączona

z użytkowania. Została zastąpiona przez

śluzę Czersko Polskie w 2002 roku. Nowa

śluza o wymiarach 115 na 12 m umożliwia

jednostkom pokonanie różnicy 4,9 m

poziomu.

Podczas ostatniej przebudowy jazu na Młynówce uruchomiono, jeden z nielicznych w Europie, tor kajakarstwa górskiego w ścisłym centrum miasta.

Czy wiesz, że...

holowana bez napędu własnego – „LEMARA”

- zacumowana przy Rybim Rynku. O porcie

w centrum Bydgoszczy przypominają

również piękne spichrze oraz Pałacyk

Lloyda Bydgoskiego, który był siedzibą

W Bydgoszczy istnieją trzy elektrownie wodne, wytwarzają-ce łącznie około 4,5 MW energii elektrycznej. Są to Elektrownia „Smukała”, Elektrownia „Mewat” w Czersku Polskim oraz Elektrow-nia „Kujawska”, w której znajduje się okazały zbiór urządzeń tech-nicznych.

Czy wiesz, że...

Śluza Miejska

126

10

10

21

1. Śluza Osowa Góra

2. Śluza Prądy

3. Przystań Gwiazda

4.. Śluza Czyżkówko

5. VI śluza na Starym Kanale Bydgoskim

6. V śluza na Starym Kanale Bydgoskim

7. Muzeum Kanału Bydgoskiego

8. IV śluza na Starym Kanale Bydgoskim

9. Śluza Okole

10. Mosty kolejowe

11. Most Królowej Jadwigi

12. Śluza Miejska

13. Jaz ulgowy

14. Przystań Bydgoszcz

15. Wyspa Młyńska

16. Zabytkowe wodowskazy

17. Międzywodzie

18. Jaz Farny

19. Elektrownia Wodna „Kujawska”

20. Most Jerzego Sulimy-Kamińskiego

21. Śluza Brdyujście

22. Śluza Czersko Polskie

23. Tor Regatowy Brdyujście

24. Jaz Walcowy Czersko PolskieJaz Walcowy Czersko Polskie

127

10

10

21


Śluzy:Godziny otwarcia śluz różnią się w zależności

od sezonu, najlepiej kontaktować się

telefonicznie.

Śluzy Kanału Bydgoskiego

www.poznan.rzgw.gov.pl

Okole – tel. +48 52 322 56 20

Czyżkówko – tel. +48 52 379 75 72

Prądy – tel. +48 696 721 036

Osowa Góra – tel. +48 52 372 20 42

Śluzy na Brdzie

www.gdansk.rzgw.gov.pl

Śluza Czersko Polskie – tel. +48 52 343 51 11

Śluza Miejska – tel. +48 52 322 37 01

W Bydgoszczy od 2006 roku działa Muzeum Kanału Bydgoskiego, które mieści się przy ul. Nowogrodzkiej 3 tel. +48 693 765 075, www.muzeumkanalu.pl

Czy wiesz, że...

128

Rowerem przez Bydgoszcz

Trasa I: Nad Starym Kanałem BydgoskimCzas: 1 godzina, dystans: 3,5 km

Trasę rozpoczynamy na Starym Rynku

przy Bydgoskim Centrum Informacji

(1a), gdzie można wypożyczyć rower. Ulicą

Niedźwiedzia udajemy się w kierunku

Wyspy Młyńskiej. Warto zwrócić uwagę na

skromną barokową kamienicę (2a) pod

numerem 11, dawniej mieszcząca aptekę

Pod Niedźwiedziem. Ulica Ku Młynom

doprowadzi nas do 6-hektarowej wyspy (s.

76), znajdującej się w samym sercu miasta.

Pierwszy obiekt, który powinien zwrócić

naszą uwagę to Czerwony Spichrz z 1861 r.

(3a), dawniej młyn parowy, obecnie budynek

wystawienniczy należący do Muzeum


Pozostawiamy ten poprzemysłowy obiekt

po prawej stronie i podążamy dalej wzdłuż

Młynówki, wartko płynącej odnogi Brdy.

Liczne XIX-wieczne kamienice i dawne fabryki

wynurzające się niemal bezpośrednio z wody

to tzw. Wenecja Bydgoska (4a). W cieniu

rozłożystych kasztanowców docieramy do

kładki nad Młynówką, która zaprowadzi nas

wprost na ulicę Świętej Trójcy. Przywita nas

tam modernistyczna kamienica (5a) z lat 30.

XX wieku, pod numerem 5/5a, zaprojektowana

przez architekta Jana Kossowskiego. Skręcamy

w prawo i ulicą Świętej Trójcy kierujemy się do

ronda Grunwaldzkiego. Warto zatrzymać się

na chwilę przy modernistycznym w formach

i o neobarokowym wnętrzu kościele pw.

św. Trójcy (6a), wzniesionym w latach 1910-

1912, a zaprojektowanym przez poznańskiego

architekta Rogera Sławskiego. Naprzeciwko

świątyni, pod numerem 23, znajduje

się niezwykle oryginalna kamienica

(7a) z 1903 r. o ciekawych secesyjnych

ornamentach. Wnętrze budynku zdobią

malowidła pędzla Brunona Gęstwickiego

(1882-1969). Na końcu ulicy wzrok przykuwa

gmach dawnej Królewsko-Pruskiej Szkoły

Bydgoska Wenecja nad Młynówką

129

| Rowerem przez BydgoszczTrasy zwiedzania

Rzemiosł i Przemysłu Artystycznego (8a)

z początku XX w., obecnie Zespół Szkół

Mechanicznych nr 1. Przedostajemy się

teraz na drugą stronę ulicy Kruszwickiej,

w kierunku centrum handlowego, sprzed

którego wyruszamy na północ, aby dotrzeć

do Starego Kanału Bydgoskiego (1773-

1774) (s. 77). Po drugiej stronie ronda

skręcamy w lewo i jedziemy wzdłuż koryta,

którym płynie niewielki strumień – skromna

pozostałość po zasypanym w 1971 r. odcinku

Starego Kanału. Po naszej prawej stronie

znajduje się Cmentarz Starofarny (9a),

najstarsza nekropolia Bydgoszczy. Przecinamy

ulicę Wrocławską, mijając zabytkową śluzę

IV (10a) i kontynuujemy podróż wzdłuż

kanału. Jedziemy wśród bujnej zieleni,

którą tworzą rozłożyste drzewa, wśród nich

wiele pomników przyrody, pamiętających

jeszcze czasy Napoleona Bonaparte. Na

odcinku pomiędzy śluzą IV a śluzą V (12a)

przejeżdżamy w pobliżu Muzeum Kanału

Bydgoskiego (11a), znajdującego się

w XIX-wiecznym budynku gospodarczym

przy ulicy Nowogrodzkiej 3. Jadąc cały

czas prosto, mijamy zabytkową śluzę V,

przejeżdżamy pod torami kolejowymi (trasa

Bydgoszcz – Inowrocław) i dojeżdżamy do

obiektów najstarszego klubu sportowego

w mieście Gwiazda Bydgoszcz. Przejażdżkę

nad kanałem kończymy w miejscu, gdzie

ulica Józefa Bronikowskiego przecina kanał,

a dokładnie śluzę VI (13a). Stąd możemy

zawrócić i drugą stroną Kanału wrócić do

centrum, albo pojechać dalej Trasą II.Kościół pw. Świętej Trójcy

Brama Cmentarza Starofarnego

130

O S I E L S K O

TRASA I

131

O S I E L S K O


Na cmentarzu Starofarnym zlokalizowane są liczne grobowce o wartości historycznej m. in.: groby żołnierzy francuskich, poległych w wojnie prusko – francuskiej w 1870 – 1871 r.; mogiła zasłużonego bydgoszczanina Teofila Magdzińskiego oraz kaplica cmentarna zamordowanych w 1939 r. mieszkańców miasta. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1864 roku. Pochowani są tutaj obywatele zasłużeni dla miasta.

Czy wiesz, że...

132

Trasa II: Stary Kanał Bydgoski – Smukała – Myślęcinek – Stare MiastoCzas: 4 godziny, dystans: 26 km

Przejeżdżając trasę nad Kanałem

Bydgoskim i zatrzymując się w sąsiedztwie

klubu sportowego i śluzy VI, gdzie znajduje

się przystań wodna „Gwiazda” (13a),

skręcamy w prawo w ulicę Bronikowskiego,

która doprowadzi nas do Węzła Zachodniego,

a dokładnie do ulicy Grunwaldzkiej.

Przecinamy tę ruchliwą arterię, zachowując

odpowiednią ostrożność, skręcamy

w ulicę Nad Torem i na pierwszych światłach

wjeżdżamy na chodnik, na którym znajduje się

ścieżka rowerowa. Jedziemy dalej wzdłuż ulicy

Nad Torem, aż do końca ścieżki rowerowej.

Kontynuujemy podróż ciągiem pieszo-

rowerowym wzdłuż ulicy Koronowskiej, aż

do skrzyżowania z ulicą Opławiec. W tę ulicę

skręcamy. Doprowadzi nas ona do ulicy

Biwakowej. Po drodze mijamy zaporę wodną

Smukała (1b) wraz z elektrownią wodną,

a także, znajdujący się na wysokości numeru

160, cmentarz z okresu drugiej wojny

światowej (2b), poświęcony ofiarom obozu

przesiedleńczego i pracy wychowawczej.

Na skrzyżowaniu ulic Opławiec i Biwakowej,

nad brzegiem Brdy, ustawiony został

nietypowy pomnik wioseł (3b). Kajak

wraz z wystającymi z niego wiosłami

upamiętnia spływy Brdą, które w 1953 i 1966

r. odbył ks. Karol Wojtyła, późniejszy papież

Jan Paweł II. Skręcamy w prawo w ulicę

Biwakową i wjeżdżamy na Most Smukalski.

Warto zatrzymać się na nim na moment,

aby zobaczyć piękny krajobraz stworzony

przez wody Brdy. Mijamy pętlę autobusową

i skręcamy w prawo w ulicę Smukalską.

Pokonujemy dłuższy odcinek ulicy otoczeni

lasem. Na wysokości numeru 113 warto

skręcić w prawo, aby zobaczyć Sanktuarium

Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej (4b),

jedno z sześciu Sanktuariów Zawierzenia

Ruchu Szensztackiego na terenie Polski

(poświęcone w 2001 r.). Wracamy na ulicę

Smukalską, aby po kilku minutach skręcić

w lewo w drogę pożarową numer 16.

Doprowadzi nas ona do Leśnego Parku

Kultury i Wypoczynku „Myślęcinek” (s. 66),

Pomnik Wioseł w Smukale

Stopień Wodny w Smukale

133


największego parku miejskiego w Polsce (830

hektarów). Jadąc prosto przez las, dojedziemy

do ulicy Rekreacyjnej, włączamy się w nią na

łuku drogi, aby po chwili dotrzeć do kładki

nad torami kolejowymi, w bezpośrednim

sąsiedztwie stacji kolejowej PKP Bydgoszcz

Rynkowo (5b). Schodzimy z roweru

i przeprowadzamy go przez kładkę (podjazdy

na kładce są niezwykle strome). Ruszamy

ulicą Jeździecką, ale już na pierwszym łuku

odbijamy w prawo do lasu.

Jedziemy prosto aż do wieży

obserwacyjnej, którą mijamy

i za chwilę skręcamy w prawo

i wąwozem zjeżdżamy

w kierunku jednego z kilku

myślęcińskich stawów. Na

wysokości jeziorka, przy

którym znajduje się

niezwykle popularne wśród

bydgoszczan źródełko,

skręcamy w prawo w kierunku

Kujawsko-Pomorskiego

C e n t r u m E d u k a c j i

Ekologicznej w Myślęcinku

( 6 b) . K o nt y n u u j e my

wycieczkę wyasfaltowanym odcinkiem

drogi do pierwszego skrzyżowania dróg,

skręcamy następnie w prawo w ulicę Hipiczną,

która doprowadzi nas do polany Różopole.

Skręcamy w lewo, mijając ją z prawej strony.

Jedziemy prosto aż do ulicy Gdańskiej, mijając

po lewej stronie myślęcińskie zoo i ogródki

działkowe. Z tego miejsca można skorzystać

z kolejnego wariantu – Trasy III i pojechać do

Fordonu lub dalej do Ostromecka albo ścieżką

rowerową, biegnącą wzdłuż ulicy Gdańskiej,

wracamy do centrum. Po lewej stronie mijamy

zabytkowe zabudowania stacji wodociągów

„Las Gdański”, na terenie której znajduje się

Muzeum Wodociągów (7b). Przejeżdżamy

przez wiadukt nad torami, po prawej stronie

mijamy Stadion Zawiszy im. Zdzisława

Krzyszkowiaka (8b), po czym skręcamy

w prawo w ulicę Powstańców Warszawy.

Doprowadzi nas ona do torów kolejowych. Na

końcu ulicy skręcamy w lewo i kontynuujmy

podróż najpierw ścieżką rowerową wzdłuż

Cmentarza Nowofarnego (9b), a następnie

ulicą Zaświat i Zygmunta Augusta. Mijamy

zabudowania dworca kolejowego

Bydgoszcz Główna (10b), dojeżdżamy do

ulicy Unii Lubelskiej, przejeżdżamy na drugą

stronę ulicy, skręcamy w prawo i w ten sposób

wjeżdżamy na bulwar biegnący wzdłuż Brdy.

Zabytkowa Hala Pomp

134

Zanim skręcimy w lewo w kierunku centrum,

warto spojrzeć w drugą stronę, gdzie znajdują

się trzy mosty kolejowe (11b). Najbliższy –

most wschodni – jest jednym z najstarszych,

istniejących mostów kolejowych w Polsce

(1851 r.). Jadąc bulwarem, przejeżdżamy pod

mostem drogowym Królowej Jadwigi z 1913 r.

Mijamy monumentalny gmach byłej Dyrekcji

Kolei Wschodnich (12b), zbudowany

w latach 1886-1889 r. w stylu manieryzmu

niderlandzkiego. Następnie wjeżdżamy

na most tramwajowy Władysława Jagiełły

(pierwszy podwieszany most tramwajowy

w Polsce, 2011-2012), którym przedostajemy

się na drugą stronę Brdy. Jedziemy wzdłuż

torów tramwajowych. Na skrzyżowaniu z ulicą

Garbary warto zwrócić uwagę na pięknie

odnowioną fasadę narożnej kamienicy

(13b), zbudowanej w stylu burgowym na

początku XX w. Jedziemy dalej prosto do ul.

Marszałka Focha żeby tutaj skręcić w lewo

w kierunku Mostów Solidarności, z których

doskonale widoczna jest Śluza Miejska

(14b) z 1915 r., w pobliżu której odsłonięta

została niedawno wcześniejsza, unikatowa

śluza trapezowa z 1884 r. Na przejściu dla

pieszych przeprowadzamy rower na drugą

stronę ulicy, objeżdżamy gmach Opery Nova

(15b), a następnie kładką dostajemy się na

Wyspę Młyńską, z której powracamy na Stary

Rynek. Trasę kończymy w miejscu, z którego

wyruszyliśmy.

Trasa III: Stary Kanał – Smukała – Myślęcinek – Fordon – Ostromecko Czas: cały dzień, dystans: 37 km + powrót

ok.14 km

Jest to kontynuacja trasy I i II. Gdy

dotrzemy do ul. Gdańskiej, dalej poruszamy

się ścieżką rowerową wzdłuż ulicy Sądeckiej,

aż do al. Armii Krajowej. Na przejściu dla

pieszych na, wysokości ulicy Zamczysko,

przeprawiamy się na drugą stronę tej

ruchliwej arterii i kontynuujemy podróż

leśną ścieżką rowerową (czerwony szlak

rowerowy), która doprowadzi nas do ulicy

Akademickiej w Fordonie. Udajemy się

na wschód, najpierw ulicą Akademicką,

następnie Korfantego (skręcamy w lewo)

i dalej Twardzickiego. Na skrzyżowaniu

z ulicą Bołtucia skręcamy w lewo, mijamy

parafię Matki Bożej Królowej Męczenników

i wjeżdżamy na teren bydgoskiej Doliny

M/S Bydgoszcz przy Śluzie Miejskiej

135


Śmierci (1c). Jest to miejsce masowych

egzekucji bydgoszczan zorganizowanych

przez Niemców w 1939 r. Możemy zobaczyć

tu symboliczne mogiły, pomnik, a także stacje

drogi krzyżowej Kalwarii Bydgoskiej – Golgoty

XX wieku, część Sanktuarium Królowej

Męczenników. Po wykonaniu pętli w Dolinie

Śmierci wracamy na ulicę Twardzickiego.

Następnie ulicą Kleeberga, Andersena (ścieżka

równolegle do ulicy), Sielską, Ametystową

i Flotylli Wiślanej dojeżdżamy do przeprawy

przez Wisłę – mostu fordońskiego im.

Rudolfa Modrzejewskiego (2c), niegdyś

(1893 r.) najdłuższego mostu w Cesarstwie

Niemieckim.

Na rondzie, znajdującym się

bezpośrednio przed wjazdem na most,

warto zboczyć z trasy, aby ulicą Bydgoską

dotrzeć na rynek w Starym Fordonie

(3c). Jest to obecnie dzielnica Bydgoszczy,

która do 1973 była osobnym miasteczkiem,

o niezwykle długiej i wielokulturowej historii.

Do najważniejszych zabytków Starego

Fordonu zaliczamy klasycystyczny budynek

dawnej synagogi z końca XVIII w., który

cudem przetrwał okupację niemiecką (naziści

urządzili w nim kino, które funkcjonowało aż

do 1988 r.), neogotycki kościół pw. św. Jana

Apostoła Ewangelisty z lat 1878-1879 oraz

neobarokowy kościół pw. św. Mikołaja z lat

1927-1928 (projekt: Stefan Cybichowski). Na

rynku Starego Fordonu uwagę przykuwa też

kompleks zabudowań Zakładu Karnego dla

mężczyzn, którego początki sięgają 1859 r.

Najstarszy z obiektów kompleksu, wzniesiony

w latach 1780-1783 (pawilon II zakładu), to

dawna pruska komora celna.

Po tej krótkiej wizycie w Starym Fordonie,

wracamy na most i po przekroczeniu Wisły

znosimy rower po schodach, znajdujących

się po lewej stronie za ostatnim przęsłem

mostu i dalej asfaltową drogą (skręcamy

w prawo) udajemy się w kierunku Strzyżawy,

dalej poruszamy się leśną ścieżką rowerową

po lewej stronie wzdłuż drogi wojewódzkiej

nr 551.

Na parking Zespołu Pałacowo-

Parkowego w Ostromecku (4c) przy ul.

Bydgoskiej 9 wjeżdżamy, skręcając z drogi

wojewódzkiej, w lewo kilka metrów przed

wjazdem do Ostromecka (s. 147).

Do Bydgoszczy wracamy tą samą trasą

aż do „Myślęcinka”. Tam kontynuujemy

podróż powrotną drogą oznaczoną, jako

wariant II. Możemy również powrócić do

Bydgoszczy pociągiem z dworca kolejowego

w Ostromecku.

Pałac Nowy w Ostromecku

136

Zielona Bydgoszcz

Na ulicach Bydgoszczy, z obumarłych pni drzew powstają rzeźby, których autorem jest Zbyszko Piwoński. Można je zobaczyć przy ul. Gdańskiej 30 – Kobieta w gołębiach, przy Al. Mickiewicza – Przebudzenie elfów (obie realizacje z 2006), przy ul. Słowackiego – Zaraz zagramy (2010). A na ulicy Konopnickiej można spotkać pomnik Krasnoludków autorstwa Mirosława Kufla (2012).

Czy wiesz, że...

Czas: ok. 3 godz. (park w Myślęcinku dodatkowo 2 godz.)

W Bydgoszczy pierwsze ogrody

powstawały przy klasztorach oraz na

przedmieściach – te należały do bogatych

mieszczan. W okresie zaborów Towarzystwo

Upiększania Miasta Bydgoszczy i Jej

Najbliższej Okolicy (działało w latach 1832-

1898) przyczyniło się do zazielenienia miasta

– zadrzewiano ulice, obsadzano skwery.

W okresie międzywojennym Bydgoszcz,

Katowice i Warszawa szczyciły się mianem

najbardziej zielonych miast w Rzeczpospolitej.

Od 2004 r. realizowany jest projekt

„Odtwarzanie alei drzew w Śródmieściu” na

podstawie nasadzeń z lat 20. i 30. XX wieku.

Miasto, pod względem obszarów zielonych,

ustępuje obecnie w Polsce tylko Warszawie.

Spacer rozpoczynamy przy wieży

ciśnień przy ul. Filareckiej 1 (Muzeum

Wodociągów). Usytuowany tarasowo na

stromym wzniesieniu park im. Henryka

Dąbrowskiego (1) powstał z inicjatywy

prezydenta Regencji bydgoskiej Carla von

Wissmanna i dlatego początkowo nosił

nazwę Wzgórze Wissmanna. Ozdobą

parku były stawy i łączący je wodospad.

Szczególną popularnością zaczął się cieszyć

od pierwszych lat XX w., kiedy na szczycie

wzgórza ustawiono wieżę ciśnień z platformą

widokową, z której można podziwiać

panoramę miasta. W 1920 r. patronem

parku został gen. Henryk Dąbrowski, który

zatrzymał się w tym miejscu w październiku

1794 r. (upamiętniający to wydarzenie obelisk,

autorstwa Krystyny Panasik, ustawiono

w 1995 r.). Od 2002 roku trwają tutaj prace

rewitalizacyjne. W parku znajduje się kilka

pomników przyrody: dąb szypułkowy, dąb

czerwony, miłorząb dwuklapowy, wiąz

turkiestański, lipa drobnolistna oraz wierzba

biała. W 2013 roku zasadzono dąb kaukaski

‘Concordia’, szkarłatny perełkowciec japoński

oraz dereń pagodowy ‘Variegata’.

137

| Zielona BydgoszczTrasy zwiedzania

Na początku lat 50. XX wieku, na skwerze niedaleko wieży ciśnień władze komunistyczne ustawiły drewnianą konstrukcję – zagłuszarkę audycji radiowych nadawanych z Europy Zachodniej. 18 listopada 1956 r. bydgoszczanie spalili maszt radiostacji. Uczestnicy akcji nie uniknęli represji, jednak wieża nie została odbudowana. Wydarzenie upamiętnia tablica z 1996 r.

Czy wiesz, że...

Kontynuujemy naszą wędrówkę.

Schodzimy w kierunku Starego Miasta

– ul. Terasy aż do Nowego Rynku, ul.

Wąską dochodzimy do Wełnianego Rynku

i przesmykiem między kamienicami nr 6a i 7,

przez ażurową kładkę, wchodzimy na Wyspę

Młyńską (2) (s. 76). Położona w sercu

miasta oaza zieleni zachęca do odpoczynku

przy szumiącym kanale Międzywodzia, do

podziwiania Wenecji Bydgoskiej, do spacerów

brukowanymi alejami obsadzonymi w XIX

wieku kasztanowcami, lipami i wierzbami.

W centralnej części wyspy znajduje się plac

zabaw dla dzieci.

Opuszczamy Wyspę Młyńską, kierując się

na Stary Rynek ul. Ku Młynom i Niedźwiedzią.

Przecinamy płytę Starego Rynku i ul. Mostową

idziemy do skrzyżowania ul. Gdańskiej

i Jagiellońskiej. Obok dawnego kościoła

sióstr klarysek przy ul. Gdańskiej 2 zachował

się niewielki skwer (3) z 2. połowy XIX

w. z kapliczką przydrożną z figurą Matki

„Zaraz zagramy”- rzeźba w obumarłym pniu

138

Ogród klasztorny był nieco większy niż park, sięgał do dzisiejszej ul. 3 Maja. Na jego terenie znajdował się staw rybny, sad z drzewami owocowymi, warzywnik oraz ogród z roślinami leczniczymi, do których w XV I w. zaliczano m.in.: bylicę pospolitą, chrzan, cząber ogrodowy, czosnek, gorczycę, koper, miętę i pokrzywę. Zakonnice wykorzystywały je do przygotowywania lekarstw podawanych potrzebującym w przyklasztornym lazarecie.

Czy wiesz, że...

Boskiej. Wędrując ul. Gdańską dochodzimy

do pl. Wolności. W jego sąsiedztwie położony

jest park im. Kazimierza Wielkiego (4)

o najstarszej metryce w mieście. To tutaj

siostry klaryski miały swój ogród, wytyczony

w obrębie zabudowań klasztornych w XVI w.

W 1835 r., po kasacie zakonu, ogród

przekształcono w Park Regencyjny

(Regierungsgarten) należący do siedziby

regencji przy dzisiejszej ul. Jagiellońskiej

3 (obecnie Urząd Wojewódzki). Urodą

parku mogli cieszyć się tylko urzędnicy, dla

pozostałych mieszkańców był on zamknięty.

W latach 1900-1901 przemianowano go

w Park Miejski (Stadtpark) wg planów

Paula Meyerkampa i udostępniono

bydgoszczanom. W lipcu 1909 r. odsłonięto

fontannę Potop (s. 84). Drzewostan parku

ucierpiał w czasie II wojny światowej, gdy

na jego terenie kopano bunkry. Od 1945 r.

parkowi patronuje król Kazimierz Wielki. Jest

to wyjątkowo urokliwe miejsce z dwoma

stawami (pośrodku jednego z nich znajduje

się domek dla łabędzi), odtwarzaną fontanną

oraz placem dla dzieci. W upalne dni można

schować się w cieniu starych drzew. W parku

znajdziemy rzadkie okazy, m.in.: cypryśnik

błotny, platan klonolistny, dęby szypułkowe,

miłorząb dwuklapowy. Park szczególnie

malowniczo prezentuje się jesienią.

Z parkiem sąsiaduje skwer na pl.

Wolności (5) z pomnikiem ustawionym

w 1945 r. ku czci żołnierzy Armii Czerwonej,

poległych w czasie walk o wyzwolenie

miasta (projekt: Jan Kossowski). W 1990 r.

przemianowano go na Pomnik Wolności.

W latach 1888-1919 w tym miejscu znajdował

się konny posąg Wilhelma I (projekt:

Aleksandra Callandrellego).

Park Kazimierza Wielkiego

139


W 1946 r., z okazji 600-lecia lokacji Bydgoszczy, na terenie Parku Kazi-mierza Wielkiego i w otaczających go budynkach odbyła się Pomorska Wystawa Przemysłu, Rzemiosła i Handlu. Zaproszono na nią prze-szło 1000 wystawców. Od lipca do września zwiedziło ją 120 tysięcy osób. Pamiątką po wystawie jest ceglany łuk.

Czy wiesz, że...

Kontynuujemy nasz spacer, kierując

się z pl. Wolności w ul. Gimnazjalną i dalej

jej przedłużeniem – ul. Libelta. Przed nami

założony w 1901 r. krajobrazowy park im.

Jana Kochanowskiego (6). To założenie

zaprojektował Konrad Neumann (ówczesny

dyrektor Bydgoskich Ogrodów Miejskich).

Malowniczo wijące się alejki, rozległe

tereny zielone, plac zabaw dla dzieci i wiele

gatunków drzew i krzewów sprawiają, że

park jest jednym z ulubionych terenów

rekreacyjnych mieszkańców. Z parkiem

sąsiaduje Akademia Muzyczna, z okien

której płynie muzyka, umilająca spacer.

W sierpniu 1927 r. odsłonięto pomnik Henryka

Sienkiewicza (projekt: Konstanty Laszczka),

zniszczony na początku II wojny światowej.

Obecna statua pisarza stanęła w tym samym

miejscu w maju 1968 r. (autorstwa Stanisława

Horno-Popławskiego). W 1970 r. w parku

umieszczono płytę ozdobną – złamaną różę,

upamiętniającą śmierć 50 gimnazjalistów

z działającego w międzywojniu Miejskiego

Gimnazjum Męskiego, zamordowanych 5

września 1939 r. (projekt: Józef Makowski).

Najchętniej „odwiedzaną” w parku rzeźbą

jest Łuczniczka (s. 80), ustawiona w 1960

r. na parkowym skwerze naprzeciwko Teatru

Polskiego. W latach 70. XX wieku z inicjatywy

dyrektora Filharmonii Pomorskiej Andrzeja

Szwalbego rozpoczęto tworzenie tak zwanej

dzielnicy muzycznej. Park i okolice Filharmonii

Pomorskiej sukcesywnie upiększano

rzeźbami kompozytorów i wirtuozów

(m.in. F. Chopina, I. Paderewskiego, S.

Moniuszki, H. Wieniawskiego, G. Bacewicz).

W parku znajduje się również kilka pomników

przyrody: topola czarna, olsza sercolistna,

kasztanowiec czerwony oraz dąb szypułkowy.

Przez park dochodzimy do Al.

Mickiewicza i kierujemy się do pl.

Weyssenhoffa. W jego narożniku znajduje

się dawny Ogród Botaniczny (7), otwarty

w 1930 r., zaprojektowany przez Mariana

Güntzla, dyrektora Ogrodów Miejskich.

Teren ogrodu ogrodzono i podzielono na

działy: systematyczny, biologiczny, dział

roślin użytkowych i dział roślin ozdobnych.

W tym ostatnim znajdował się prostokątny

placyk, pośrodku którego ustawiono na Ogród Botaniczny przy ul. Niemcewicza

140

W al. Ossolińskich znajduje się Dębowa Aleja Zasłużonych. Swoje drzewo mają tutaj między innymi: papież Jan Paweł II, malarz i grafik Leon Wyczółkowski, pisarz Tadeusz Nowakowski, kryptolog Marian Rejewski.

Czy wiesz, że...

podwyższeniu zegar słoneczny, a w rogach

– figurki dziewczynek, przedstawiające

pory roku. W części południowej placyku,

na ścianie ogrodzenia, umieszczono

płaskorzeźbiony plan Bydgoszczy. W 1995

roku Ogrodowi Botanicznemu nadano

status kompleksowego pomnika przyrody,

a w 1999 roku przekazano go Uniwersytetowi

Kazimierza Wielkiego. W ogrodzie rośnie

obecnie ponad 300 gatunków drzew

i krzewów, w tym unikatowych i reliktowych.

Gatunki obce pochodzą przede wszystkim

z Azji i Ameryki Północnej, ale spotkamy

tu także drzewa i krzewy z terenów

śródziemnomorskich, w tym z Afryki

Północnej. Połowę nasadzeń stanowią

rośliny z Europy. Na terenie ogrodu rośnie

15 gatunków drzew i krzewów chronionych

(m. in.: brzoza niska, brzoza karłowata,

wawrzynek wilcze łyko, sosna limba, wisienka

stepowa, kłokoczka południowa). Park od

kwietnia do późnej jesieni jest dostępny dla

publiczności głównym wejściem u zbiegu

ul. Niemcewicza i pl. Weysenhoffa, zimą do

parku można wejść tylko od strony kompleksu

Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Teraz możemy wybrać dwie wersje

dalszego spaceru.

W dalszą drogę możemy ruszyć do parku

im. Wincentego Witosa w centrum miasta

(wariant I) lub do Myślęcinka – największego

parku miejskiego w Polsce (wariant II).

Wariant I:

Wychodząc głównym wejściem Ogrodu

Botanicznego, kierujemy się w stronę

górującej nad tą częścią miasta kopuły

bazyliki pw. św. Wincentego à Paulo. Szeroką

aleją Ossolińskich, wytyczoną w 1903 r.,

obsadzoną dębami, kierujemy się do zbiegu

z ul. Markwarta 9. Przy Al. Ossolińskich 12

rośnie magnolia pospolita (pomnik przyrody),

która należy do najokazalszych oraz

najstarszych w Bydgoszczy. Po lewej stronie

zaglądamy w wąską ul. Szymanowskiego (8)

ocienioną jarzębami szwedzkimi (aleja drzew

jest pomnikiem przyrody).

Przed nami park im. Wincentego

Witosa (9) założony w latach 50. XX w. na

miejscu ewangelickiej nekropolii (cmentarz

Bazylika Mniejsza pw. Św Wincentego á Paulo

141


Park Jana Kochanowskiego w pierwotnej koncepcji miał stanowić fragment projektowanej na początku XX w. dzielnicy-ogrodu (s. 108). Romantyzm założenia podkreślało położenie parku między ulicami Goethego (dziś ul. 20 Stycznia 1920) i Schillera (dziś ul. Paderewskiego).

Czy wiesz, że...

upamiętnia obelisk z 2007 r.). Ozdobą parku

jest stary drzewostan. Rośnie tu najokazalszy

w mieście kasztanowiec o obwodzie 540

cm (pomnik przyrody), rzadko spotykana

katalpa bignoniowa o niezwykle efektownych

liściach oraz kolejny pomnik przyrody - dąb

szypułkowy. W 2013 roku posadzona została

aleja grabowa. Popiersie patrona (autorstwa

Witolda Marciniaka) ustawiono w 1984

r. w południowej części parku, a w jego

centrum znajduje się muszla koncertowa,

wybudowana w 1956 roku.

Wariant II:

Wracamy Al. Mickiewicza do ul. Gdańskiej

– kto lubi dalekie wędrówki – może pieszo,

kto woli przejażdżkę tramwajem, wybiera ten

środek transportu – udajemy się w kierunku

Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku

Myślęcinek (10). Park tworzono etapami

od 1972 roku. Ta strefa rekreacyjno-parkowa

zaprojektowana została przez inżynierów

Aleksandra Pietrzaka i Edwarda Bartmana.

W granice Bydgoszczy włączono ją

w 1977 r. Obecnie jest to największy w Polsce

142

Wioska Myślęcinek stanowiła od średniowiecza po II wojnę światową część szlacheckiego majątku. Od XV III w. funkcjonował tu młyn i zajazd, w 1. połowie XIX w. powstała gorzelnia, przekształcona w 1861 r. w browar z restauracją. Piwo myślęcińskie cieszyło się ogromną popularnością. Browar zamknięto w 1945 r. Jego ceglane ruiny można jeszcze zobaczyć u zbiegu ulic Gdańskiej i Konnej.

Czy wiesz, że...park miejski, zajmujący 830 ha. Ponad połowa

powierzchni parku to las z sosnami, lipami,

dębami, grabami i bukami. Teren przecinają

ścieżki dla spacerowiczów i biegaczy, czy

entuzjastów nordic walking, trasy rowerowe

i dla rolkarzy. Zimą czynny jest stok narciarski

z wyciągiem. Polany zachęcają do odpoczynku

i do piknikowania. Urozmaicona rzeźba

terenu zachęca do przejażdżek konnych (na

terenie parku mieści się od 1982 r. ośrodek

rekreacji konnej). We wschodniej części

parku znajduje się Ogród Fauny Polskiej,

z wydzielonym minizoo oraz akwarium

i terrarium. W ogrodzie spotkamy m.in.

żubry, daniele, rysie, wilki, kruki, orły, sokoły.

W dolinie Strugi Myślęcińskiej, spiętrzonej

w szereg kaskad, w 1983 r. stworzono rozległy

60-hektarowy Ogród Botaniczny. Podzielono

go na strefy odpowiadające różnym

klimatom, wydzielono alpinarium. Wytyczono

ścieżki dydaktyczne, w tym specjalną trasę dla

osób niewidomych. Przez park w Myślęcinku

przebiegają trasy turystyczne m.in. szlak

Brdy, szlak turystyczny im. S. Meysnera.

Tu też rozpoczyna się szlak turystyczny

im. Jeremiego Przybory. W tak pięknych

okolicznościach przyrody kończymy nasz

„zielony spacer”. Z Myślęcinka tramwajem lub

autobusem wygodnie wrócimy do centrum

miasta.

Poza trasą:

W Bydgoszczy znajduje się łącznie 96

pomników przyrody. W centrum miasta

i śródmieściu warto zobaczyć również:

Â Klon srebrzysty przy ul. Mikołaja

Kopernika 1

Â Miłorząb dwuklapowy przy

ul. Gimnazjalnej 2

Â Bożodrzew gruczołkowaty przy

ul. Jagiellońskiej przed Urzędem

Wojewódzkim

Â Miłorząb dwuklapowy na rogu ulic

Jagiellońskiej i Konarskiego

Â Dąb Bartek, o którym warto tutaj

wspomnieć, chociaż nie znajduje

się w Śródmieściu, jest natomiast

najstarszym drzewem w Bydgoszczy

i liczy sobie ponad 500 lat. Rośnie

w pobliżu skryzowania ulic Toruńskiej

i Spornej.

Spacer po Parku nad Kanałem Bydgoskim

( s. 77)

143


145

POZNAJ BYDGOSZCZOKOLICEBYDGOSZCZY

Okolice Bydgoszczy

Zalew Żurski

146

Grudziądz154

Ostromecko147

Inowrocław156

Koronowo149

Żnin i okolice158

Plaże i kąpieliska150

Ciechocinek159

Toruń151

Chełmno153

Włocławek161

147

Ostromecko

| OstromeckoOkolice Bydgoszczy

Około 17 km od centrum Bydgoszczy

w kierunku Dąbrowy Chełmińskiej znajduje

się Zespół Pałacowo-Parkowy w Ostromecku

(ul. Bydgoska 9). Pałac Nowy wzniesiony został

w stylu klasycystycznym w latach 1832-1849

(według projektu pracowni Karola Fryderyka

Schinkla) na zlecenie ówczesnego właściciela

Ostromecka – Jakuba Marcina Schoenborna.

Do budynku głównego od południa przylega

neobarokowe skrzydło, tzw. Pałacyk Myśliwski

(1891-1892), a od północy sala balowa

z 1905 r. W obiekcie znajduje się obecnie

restauracja wraz z zapleczem hotelowym.

Od strony zachodniej do Pałacu przylegają

rozległe tarasy (około 1912 r.), prowadzące

wprost do XIX-wiecznego ogrodu,

zaprojektowanego w stylu angielskim

przez planistę ogrodów Petera Josepha

Lenné. Następnie udajemy się w kierunku

Pałacu Starego, znajdującego się nieco

w głębi ogrodu. Obiekt w obecnym kształcie

powstał w połowie XVIII wieku, na skutek

rozbudowy szlacheckiego dworku przez

rodzinę Mostowskich. Pałac, zbudowany

w stylu warszawskiego rokoka, mieści obecnie

kolekcję XVIII i XIX-wiecznych fortepianów

zgromadzoną przez honorowego obywatela

Bydgoszczy Andrzeja Szwalbego, którego

izba pamięci znajduje się w tymże budynku.

Z okien pałacu, a także z tarasu znajdującego

się za budynkiem, roztacza się malowniczy

widok na rozciągający się poniżej ogród

włoski, a także Wisłę wraz z jej starorzeczem.

W południowo-zachodniej części parku

pałacowego znajduje się mauzoleum rodziny

Schoenborn-Alvensleben, wieloletnich

właścicieli Ostromecka. Zespół Pałacowo-

17 km od centrum

Bydgoszczy

Z początkami Ostromecka, kiedy tamtejsze dobra ziemskie stanowiły własność rycerską, wiąże się legenda o złotej szczęce. Otóż jednemu z właścicieli Ostromecka ukochany koń uratował życie podczas bitwy. Niestety zwierzę zostało przy okazji ranne w szczękę. Rana była na tyle poważna, że uniemożliwiała jedzenie. Tym razem to rycerz uratował swojego ukochanego konia, fundując mu złotą szczękę. Po śmierci zwierzę zostało pochowane na terenie obecnego parku. Po dziś dzień nikomu nie udało się odnaleźć miejsca, w którym właściciel pochował swojego dzielnego towarzysza wraz z jego złotą szczęką.

Czy wiesz, że...

148

Parkowy, nad którym opiekę sprawuje miasto

Bydgoszcz, jest ważnym centrum kulturalno-

rozrywkowym zarówno miasta, jak i całego

województwa kujawsko-pomorskiego.

Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy

organizuje na terenie zespołu liczne

wernisaże, wystawy i koncerty muzyczne.

W bezpośrednim sąsiedztwie Zespołu

Pałacowo-Parkowego znajduje się kościół

parafialny pw. św. Mikołaja, Stanisława

oraz Jana Chrzciciela. Świątynia została

zbudowana w stylu gotyckim w 1630 r. Wieża

kościoła pochodzi z 1764 r., kiedy to została

odbudowana przez ówczesnego właściciela

Ostromecka, a jednocześnie wojewodę

pomorskiego, Pawła Mostowskiego (jego

inicjały widoczne są w chorągiewce iglicy

kościoła). Barokowe wnętrze kryje m.in.

gotyckie rzeźby Matki Bożej z Dzieciątkiem

oraz Pietę. W Ostromecku znajduje się ponadto

wiele ciekawych obiektów pochodzących

z okresu, kiedy właścicielem majątku była

rodzina Alvensleben – zabudowania dawnej

poczty, szpitala, stacji poczty dyliżansowej,

W 1894 cesarz Niemiec Wilhelm II przybył do Ostromecka z okazji otwarcia mostu fordońskiego. Cesarz był wówczas gościem Albrechta Alvenslebena (1848-1928), właściciela tamtejszych dóbr. Niezwykła jest historia potomków Albrechta. Jego najstarszy syn, Joachim Martin (1877-1969), wieloletni właściciel ordynacji ostromeckiej, zaakceptował nowe polskie władze po I wojnie światowej i utrzymywał niezwykle przyjazne stosunki z Polakami. Był on inicjatorem budowy „Pomnika Wolności” w Ostromecku z okazji 10-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. W okresie II wojny światowej spędził kilka lat w obozach koncentracyjnych, gdzie trafił na wniosek swojego starszego syna Albrechta Wernera – członka SS i Selbstschutzu, odpowiedzialnego za śmierć wielu Polaków. Młodszy syn Joachima, Ludolf zwany Lulu, był natomiast postacią, która w niezwykle pozytywny sposób zapisała się na kartach historii Ostromecka.

Czy wiesz, że...Pałac Nowy w Ostromecku

149

budynek dworca kolejowego z końca XIX

w., a także cegielni (obecnie teren cegielni

zajmuje Wytwórnia Wód Mineralnych).

Pierwsze informacje o wodzie Ostromecko

pochodzą z XVI w. Eksploatacja źródła została

rozpoczęta w 1894 r. Do wybuchu I wojny

| KoronowoOkolice Bydgoszczy

Koronowo

światowej woda ze Źródła Marii nosiła nazwę

Marien-Quelle. W okresie II wojny światowej

woda z Ostromecka, produkowana na

potrzeby Wehrmachtu, wysyłana była m.in.

do Afryki, gdzie Niemcy toczyli ciężkie boje

z Brytyjczykami.

Koronowo to miasto o długiej i bogatej

historii, położone w malowniczej dolinie Brdy,

25 km na północ od Bydgoszczy.

Walory obronne, a także potencjał

ekonomiczny miejscowości dostrzegli

Cystersi. Częste najazdy Krzyżaków na ich

pierwotną siedzibę w Byszewie, skłoniły

zakonników do przeniesienia swojej siedziby

w bezpieczniejsze miejsce, którym okazało się

dzisiejsze Koronowo.

W 1368 roku w Kruszwicy król Kazimierz

Wielki nadał osadzie prawa miejskie,

a ostateczna nazwa miasta przyjęła się

w pierwszej połowie XV wieku i wywodzi

się od nazwy klasztoru, który mnisi nazwali

Corona Marie.

Koronowo słynie z zabytków.

Najcenniejszy to pocysterski zespół

klasztorny, w którym obecnie mieści się

więzienie. Kościół poklasztorny (najpierw

kolegiata, obecnie bazylika mniejsza) jest

przykładem monumentalnej architektury

wczesnogotyckiej (ul. Bydgoska 25). Na

przełomie XVII i XVIII wieku przebudowano

wnętrze w stylu barokowym i ufundowano

bardzo cenne pod względem artystycznym,

wyposażenie.

Warto również zobaczyć: kościół św.

Andrzeja z końca XVI wieku (ul. Farna), ratusz

miejski wzniesiony w pierwszej połowie XIX

wieku (pl. Zwycięstwa 1), budynek dawnej

25 km od centrum

Bydgoszczy

Opactwo Cysterskie w Koronowie

150

synagogi (ul. Szkolna), cmentarz żydowski

(ul. Kolejowa) oraz młyn wodny z połowy

XIX wieku (ul. Nakielska). Na przełomie lipca

i sierpnia organizowana jest rekonstrukcja

bitwy pod Koronowem z 1410 roku.

Nieopodal Koronowa, w Gościeradzu,

mieszkał i tworzył malarz i grafik Leon

Wyczółkowski (1852-1936). Artysta z żoną

pochowani są na wiejskim cmentarzu we

Wtelnie, oddalonym od Koronowa o 10 km.

W latach 1956-1961 powstał

Zalew Koronowski, nad którym chętnie

wypoczywają turyści, korzystając z żaglówek,

kajaków i innych atrakcji. Teren ten to raj dla

ptactwa wodnego: kaczek, kurek wodnych,

łabędzi, błotniaków, perkozów dwuczubych,

żurawi, czapli siwych, a także dla sokołów

i orłów bielików. Cały zalew otoczony

jest borem. Jesienią lasy okalające zalew

przyciągają całe rzesze grzybiarzy.

Więcej informacji:

Punkt Informacji Turystycznej

pl. Zwycięstwa 22, 86-010 Koronowo

tel. 52 382 46 53

[email protected]

Plażei kąpieliska

W upalne dni w okolicach Bydgoszczy

można znaleźć wytchnienie nad jednym

z okolicznych jezior.

Kąpieliska Piecki i Chmielniki

Kąpieliska położone są nad Jeziorem

Jezuickim, 10 km od Bydgoszczy. Jadąc

trasą na Inowrocław za Brzozą, należy

skręcić w lewo. Do Piecek nie dojeżdża

żadna komunikacja publiczna, natomiast do

Chmielnik można dojechać pociągiem albo

autobusem PKS (ok. 20 minut). Na miejscu

znajduje się: wypożyczalnia kajaków, łódek,

rowerów wodnych oraz mała gastronomia.

Kąpielisko Pieczyska Strzeżone kąpielisko Pieczyska

znajduję się około 30 km na północ od

Bydgoszczy. Wody Zalewu Koronowskiego

stanowią atrakcyjny obszar turystyczno-

wypoczynkowy. Pieczyska posiadają bardzo

Zalew Koronowski - plaża w Pieczyskach

151

| ToruńOkolice Bydgoszczy

Toruń

bogatą bazę turystyczną: wypożyczalnie

sprzętu wodnego, dmuchane zamki,

karuzele dla dzieci, a także liczne punkty

gastronomiczne. W okresie wakacji

w Pieczyskach odbywają się imprezy

sportowe i kulturalne. Dojazd nad Zalew

Koronowski zapewniają PKS oraz prywatne

busy.

Kąpielisko SamociążekKąpielisko położone nad Jeziorami

Czarnym i Białym, które połączyły się

w wyniku utworzenia Zalewu Koronowskiego,

około 20 km od Bydgoszczy. Dojazd zapewnia

PKS oraz prywatne busy. Wstęp na kąpielisko

„Julia” jest płatny, na miejscu znajduję się

m. in. boisko do siatkówki plażowej, kort

tenisowy i wypożyczalnie sprzętu wodnego

(kajaki, łodzie wiosłowe, rowery wodne),

parking strzeżony.

Kąpielisko BorównoKąpielisko położone nad jeziorem

o tej samej nazwie, 10 km od Bydgoszczy

w kierunku Gdańska. Skorzystać tu można

z placu zabaw, boiska do gry w piłkę plażową,

pola namiotowego, placu kempingowego

oraz przebieralni. Wstęp płatny.

Toruń to dwustutysięczne miasto

położone nad brzegiem Wisły. Przebiega tu

granica dwóch historycznych regionów Polski

– Pomorza i Kujaw.

Toruń został założony w 1233 roku przez

zakonników krzyżackich. Dostęp do Wisły

sprawił, że gród stał się dobrze prosperującym

portem rzecznym. Dzięki licznym kontaktom

handlowym, miasto szybko się rozwijało.

W XIX wieku, ze względu na strategiczne

położenie, miasto otoczono pierścieniem

pruskich umocnień. Do dziś zachowało się

kilkanaście dużych fortów, a jeden z nich jest

47 km od centrum

Bydgoszczy

Widok na Stare Miasto w Toruniu

152

udostępniony do zwiedzania (ul. Chrobrego

86).

W 1997 roku toruńska Starówka

została wpisana na Listę Światowego

Dziedzictwa UNESCO. Zdecydował

o tym niezmieniony od czasów

średniowiecza układ urbanistyczny

Starego Miasta wraz z licznymi

zabytkami. Toruńska Starówka

to perła gotyckiej architektury.

Szczególne wrażenie wywołują

monumentalne świątynie: katedra

św. Janów (gdzie znajduje się

chrzcielnica, przy której został

ochrzczony Mikołaj Kopernik),

kościół Najświętszej Marii Panny

i, uchodzący za najpiękniejszy

w Toruniu, kościół św.

J a k u b a . J e d ny m

z najcenniejszych

zabytków jest gotycki

Ratusz Staromiejski.

Kilkusetletnie bramy

miejskie i mury obronne to również przykłady

gotyckiej architektury. Charakterystyczna

Krzywa Wieża stała się jednym z symboli

miasta.

Toruń to także miasto rodzinne

wielkiego astronoma Mikołaja Kopernika.

Chcąc dowiedzieć się więcej o jego życiu,

warto odwiedzić jego dom rodzinny, gdzie

znajduje się ekspozycja przybliżająca jego

życie i dokonania (ul. Kopernika 15/17). Na

Rynku Staromiejskim znajduje się pomnik

astronoma.

Symbolem miasta są również toruńskie

pierniki – wypiekane od stuleci według

tradycyjnej receptury. Warto odwiedzić

muzeum, w którym można poznać tajniki

wyrobu piernika i samemu go wypiec

(Żywe Muzeum Piernika, ul.

Rabiańska 9).

Bogata historia miasta

ma swoje odzwierciedlenie

w cennych zbiorach

miejscowych muzeów.

W Ratuszu prezentowane

są m.in. przykłady sztuki

gotyckiej i wyroby dawnych

rzemieślników. W niewielkich

galeriach na Starym Mieście

kupić można oryginalne

pamiątki.

Dzisiejszy Toruń to miejsce

licznych imprez, koncertów

i wystaw. Odbywają się tu

międzynarodowe festiwale

muzyczne, teatralne i filmowe.

To również ważny ośrodek akademicki.

Młodzi, pełni energii studenci wpływają na

niepowtarzalną atmosferę miasta. Liczne

restauracje i kawiarnie, zróżnicowana

baza noclegowa oraz mnóstwo atrakcji

turystycznych czynią Toruń miejscem wartym

odwiedzenia.

Więcej informacji:

Informacja Turystyczna w Toruniu

Rynek Staromiejski 25, 87-100 Toruń

tel. 56 621 09 31

www.it.torun.pl

153

| ChełmnoOkolice Bydgoszczy

Chełmno

Chełmno to malowniczo położone na

dziewięciu wzgórzach miasto nad Wisłą,

stolica historycznej ziemi chełmińskiej.

Pierwsza pisemna wzmianka o Chełmnie

pochodzi z 1065 roku. Miasto znane jest

z tzw. Prawa Chełmińskiego (dokument

zawierał elementy prawa magdeburskiego,

flamandzkiego i węgierskiego) nadanego

przez Zakon Krzyżacki w 1233 roku. Na jego

podstawie aż do XVIII wieku Chełmno było

wzorcem prawnym i architektonicznym

dla lokowania 225 miast (m.in. Warszawy,

Gdańska, Torunia czy Wadowic) oraz ponad

1364 wsi i osad. Chełmno, dzięki zachowanym

średniowiecznym murom i zabytkom,

nazywane jest „polskim Carcassonne” lub

„małym Krakowem”, a wartość zabytkowej

starówki Chełmna potwierdza wpis na Listę

Pomników Historii Prezydenta RP z 2005 roku.

Największymi atrakcjami Chełmna są

zabytki pochodzące z czasów jego świetności

(XIII-XIV wiek). W mieście zachował się

szachownicowy, średniowieczny układ ulic

oraz gotyckie mury obronne o długości

2270 m, będące jednym z najwspanialszych

52 km od centrum

Bydgoszczy

Chełmno z lotu ptaka

154

przykładów architektury obronnej w Europie.

Sercem miasta jest rynek, w którego centrum

znajduje się „perła architektury renesansowej

na Pomorzu” – gotycko-renesansowy ratusz,

z wzorcem średniowiecznej miary długości

tzw. prętem chełmińskim o długości 4,35 m,

umieszczonym na jednej ze ścian ratusza. Dziś

mieści się w nim Muzeum Ziemi Chełmińskiej.

W Chełmnie, wpisanym w Europejski

Szlak Gotyku Ceglanego (www.eurob.org),

podziwiać można cystersko-benedyktyński

zespół klasztorny i aż sześć gotyckich

kościołów. Jednym z nich jest kościół farny

pw. Wniebowzięcia NMP, w którym znajduje

się relikwia św. Walentego. To dzięki niej

14 lutego, w Dzień Świętego Walentego,

organizowane są Walentynki Chełmińskie.

Z tego powodu Chełmno nazywane jest

Miastem Zakochanych i Miastem Miłości. Co

roku w lutym miasto odwiedzają zakochani,

aby między innymi spróbować słynnych

bułeczek z lubczykiem.

Zwiedzając chełmińskie kościoły warto

wejść na 60-metrową wieżę kościoła farnego

(ul. Franciszkańska); na terenie zespołu

klasztornego (ul. Dominikańska 40) zobaczyć

kryptę ksieni tutejszych benedyktynek

Magdaleny Mortęskiej (1554-1631); zwiedzić

skarbiec, czy też podziemia klasztorne.

W kościele pw. Ducha Świętego (ul. Toruńska)

warto zobaczyć liczne kopie zbroi rycerskich.

Więcej informacji:

Chełmińska Informacja Turystyczna

Rynek 28, 86-200 Chełmno

tel. 56 686 21 04

www.chelmno.pl

Grudziądz

Grudziądz to miasto położone na

prawym brzegu Wisły, w północnej części

województwa kujawsko-pomorskiego. Miasto

stanowi naturalną „bramę” Borów Tucholskich,

ziemi chełmińskiej i Pojezierza Iławskiego.

Najstarszymi zabytkami Grudziądza

i jednocześnie pierwszymi murowanymi

budowlami są gmachy wzniesione podczas

panowania krzyżackiego: ruiny zamku,

bazylika pw. św. Mikołaja (ul. Kościelna 1)

75 km od centrum

Bydgoszczy

155

| GrudziądzOkolice Bydgoszczy

oraz mury miejskie z Bramą Wodną (ul.

Wodna 7). Schyłek średniowiecza pozostawił

charakterystyczny ciąg monumentalnych

spichrzy, tworzących unikalną nadwiślańską

panoramę. Przełom XVII i XVIII wieku

pozostawił w Grudziądzu trzy piękne

barokowe założenia klasztorne: benedyktynek

(ul. Wodna 3/5), reformatów (Wybickiego

10/22) oraz jezuitów (ul. Ratuszowa 1).

W czasie rozbiorów władca Prus

Fryderyk II podjął decyzję o budowie

w Grudziądzu cytadeli. W krótkim czasie

powstała nowoczesna i największa twierdza

w Polsce – z 5 bastionami, 4 rawelinami

i ciągiem 32 kilometrów podziemnych

chodników komunikacyjnych. Szybki rozwój

sztuki wojennej oraz budowa mostu przez

Wisłę spowodowały, że u schyłku XIX wieku

twierdzę rozbudowano. Powstały wtedy

forty Małej i Wielkiej Księżej Góry, Fort

Nowa Wieś, Parski, Tarpno, Dąb, Gać, Lasek

Miejski i Strzemięcin. Tak znaczna rozbudowa

systemu fortyfikacji miasta „zemściła się” na

Grudziądzu w czasie walk wyzwoleńczych

zimą 1945 roku. Grudziądz został zamieniony

w miasto-twierdzę, o którą przez sześć

tygodni trwały walki między wojskami

niemieckimi i rosyjskimi. W 1945 roku 70%

miasta zostało zniszczone. Dziś zwiedzać

można niemal wszystkie forty, a w każdą

sobotę od maja do września oraz 3 maja i 11

listopada – także cytadelę, która pozostaje

w jurysdykcji wojska.

Przy okazji pobytu w Grudziądzu trzeba

odwiedzić jedyną w Europie tężnię zamkniętą

w piramidzie (Geotermia Grudziądz, ul.

Warszawska 36, www.geotermiagrudziadz.

pl). Dzięki zamkniętemu obiegowi powietrza

Widok na Stare Miasto w Grudziądzu

156

stężenie ważnych dla zdrowia pierwiastków

jest tak duże, że – jak oceniają specjaliści

balneologii – godzina inhalacji w piramidzie

równa jest całodziennej absorpcji jodu nad

morzem.

Atrakcją dla rodzin z dziećmi jest Mega

Park – rodzinny park rozrywki położony nad

Jeziorem Rudnickim (ul. Zielona). W skład

Mega Parku wchodzą: Kraina Bajek, Park

Jurajski, Kraina Flintstonów, zoo i safari.

Jednak największe wrażenie na najmłodszych

robi miasteczko westernowe Kansas City.

Więcej informacji:

Informacja Turystyczna

Rynek 3-5, 86-300 Grudziądz

tel. 56 461 23 18

www.it.gdz.pl

Inowrocław

Inowrocław to miasto leżące w sercu

Kujaw Zachodnich, w odległości około 40

km od Bydgoszczy.

Inowrocław określany jest mianem

„miasta na soli”, co związane jest z jego

wyjątkowym położeniem na pokładach soli,

których lecznicza moc jest wykorzystywana

od wielu lat. Wyjątkowy mikroklimat służy

profilaktyce i leczeniu nadciśnienia, górnych

dróg oddechowych, tarczycy oraz schorzeń

alergicznych skóry, sprzyja także wczesnej

rehabilitacji kardiologicznej.

Zdrojową część miasta tworzy ponad

85-hektarowy Park Solankowy. Na jego

terenie znajduje się, otwarta w 2001 roku,

wizytówka uzdrowiska – tężnia, druga

w Polsce pod względem wielkości, zaraz po

tej w Ciechocinku. Solanka doprowadzana

jest za pomocą pomp na najwyższy poziom

tężni (9 m), po czym spływa po gałązkach

tarniny – wskutek tego w otoczeniu tężni

powstaje leczniczy aerozol solankowy.

40 km od centrum

Bydgoszczy

Tramwaj przejeżdżający przez Rynek w Grudziądzu

157

| InowrocławOkolice Bydgoszczy

W latach międzywojennych Inowrocław

nazywano „perłą uzdrowisk”. Chętnie

zjeżdżali tu kuracjusze ze wszystkich stron

kraju i zza granicy. Na terenie parku znajdują

się: pijalnia wód mineralnych, oferująca

wydobywane w Inowrocławiu wody –

mineralną „Inowrocławiankę” i leczniczą

„Jadwigę”, palmiarnia i chata kujawska,

gdzie zgromadzono wiele gatunków roślin

egzotycznych, przepiękne ogrody zapachowe,

ogrody papieskie, piaszczysta plaża, korty

tenisowe, siłownia plenerowa, miejsce do

spotkań przy grillu, a także ścieżki będące

rajem dla biegaczy, rolkarzy i rowerzystów.

Najcenniejszym zabytkiem Inowrocławia

jest Bazylika Mniejsza pw. Imienia

Najświętszej Maryi Panny, wybudowana na

przełomie XII i XIII wieku (ul. Bpa. A. Laubitza

9). Na zewnętrznych ścianach bazyliki, po

stronie północnej, znajdują się płaskorzeźby

diabłów, zwierząt i ludzi, które symbolizują

podstawowe prawdy wiary chrześcijańskiej,

a według legendy miały chronić wiernych

przed złymi mocami.

Warto także zwiedzić Muzeum im.

Jana Kasprowicza (ul. Solankowa 33), gdzie

możemy prześledzić dzieje górnictwa soli

w Inowrocławiu. Inne atrakcje to: terma

(z wodą chlorkowo-sodową pobieraną

z głębokości 491 m) oraz obiekty SPA

(Harmonia SPA, ul. Świętokrzyska 107, Medical

SPA, ul. Wilkońskiego 23, Anielska Grota

w Hotelu Bast, ul. Królowej Jadwigi 35/37).

Więcej informacji:

Miejskie Centrum Informacji Turystycznej

ul. Królowej Jadwigi 3, 88-100 Inowrocław

tel. 52 355 53 71

[email protected]

Tężnie w Parku Solankowym w Inowrocławiu

158

Żnin i okolice

Żnin to urokliwe miasto, położone około

42 km od Bydgoszczy na Pałukach, którego

historia liczy 750 lat. Jego symbolem jest

wieża ratuszowa z XV wieku. Znajduje się tu

część ekspozycji Muzeum Ziemi Pałuckiej,

poświęcona historii Żnina. Pozostałe wystawy

prezentowane są w zabytkowym budynku

Magistratu przy pl. Wolności 1.

Zaledwie 13 km od Żnina znajduje się

najbardziej znany w Polsce rezerwat

archeologiczny – Biskupin. Na jego

terenie można zobaczyć, jak wyglądała

osada neolityczna, jak mieszkała ludność

kultury łużyckiej, i jak żyło się we wsi

wczesnośredniowiecznej. Miejsce to

przez większą część roku tętni życiem a,

odbywające się co roku we wrześniu, Festyny

Archeologiczne przyciągają liczne rzesze

miłośników archeologii i historii.

W okolicach Żnina znajduje się także

miejscowość Wenecja z ruinami zamku

z końca XIV w. – siedziba kasztelana

nakielskiego Mikołaja Nałęcza, zwanego

Krwawym Diabłem Weneckim. Mieści się

tu również Muzeum Kolei Wąskotorowej.

Niezapomniane wrażenia zapewnia podróż

wąskotorową kolejką trasą Żnin-Wenecja-

Biskupin-Gąsawa.

Warty zobaczenia jest również klasycystyczny

pałac w Lubostroniu (19 km od Żnina) –

siedziba rodu Skórzewskich. W pałacu można

podziwiać wystrój wnętrz, obejrzeć wystawę,

czy wysłuchać organizowanych cyklicznie

koncertów. Niezapomniane wrażenia

zapewni też spacer po, otaczającym pałac,

parku w stylu angielskim.

Dzieci natomiast na pewno zapamiętają

Zaurolandię – Park Dinozaurów w Rogowie

(15 km od Żnina) oraz miasteczko westernowe

Silverado City w Bożejewiczkach (6 km od

Żnina).

Pasjonatom sztuki sakralnej polecamy

pałuckie kościoły. Szczególnie cenna jest

drewniana świątynia pw. św. Mikołaja

w Gąsawie (11 km od Żnina) z XVII wieku,

z barokowymi malowidłami we wnętrzu.

42 km od

centrum

Bydgoszczy

Pałac w Lubostroniu

Skansen Archeologiczny w Biskupinie

159

| CiechocinekOkolice Bydgoszczy

Ciechocinek

Ciechocinek to jedno z najbardziej

znanych i najpiękniejszych uzdrowisk

nizinnych. Położony jest na Kujawach

około 77 km od Bydgoszczy. Złoża wód

mineralnych, korzystne warunki klimatyczne

i krajobraz to niewątpliwie walory miasta,

które tonie w zieleni. Charakterystyczną,

a jednocześnie najbardziej rozpoznawalną

budowlą uzdrowiska, są drewniane tężnie,

służące do odparowywania wody z solanki.

Wokół nich panuje specyficzny leczniczy

mikroklimat. Kuracjusze, przyjeżdżający

W upalny dzień zdecydować się można na

wyjazd nad jedno z licznych pałuckich jezior

lub do bazy nurkowej w kamieniołomie

Piechcin (30 km od Żnina).

Więcej informacji:

Informacja Turystyczna w Żninie

Plac Wolności 20, 88-400 Żnin

tel. 52 303 14 81

www.it.znin.pl

77 km od centrum

Bydgoszczy

Tężnie w Ciechocinku

160

do Ciechocinka, wracają do sił nie tylko

dzięki zabiegom medycznym. Spotkania na

słynnym ciechocińskim deptaku, spacery

wzdłuż dywanów kwiatowych, chwile

oddechu w jednym z kilku ciechocińskich

parków – doskonale wpływają na poprawę

zdrowia.

Miasto specjalizuje się w leczeniu

chorób narządu ruchu i reumatycznych,

układu krążenia, układu oddechowego,

układu nerwowego oraz chorób kobiecych.

Jest jednym z nielicznych uzdrowisk

w Polsce, gdzie w przeciągu ostatnich lat

systematycznie zwiększała się liczba miejsc

dla sanatoryjnych kuracjuszy.

Ciechocinek nazywany jest miastem-

ogrodem. Tereny zielone tworzą trzy parki

ośrodka informacyjno-edukacyjnego (ul.

Wojska Polskiego 3).

Ciechocinek to również miasto

festiwalowe. Do najpopularniejszych imprez

należą: Festiwal Operowo-Operetkowy

(sierpień), Gala Polskich Tenorów

(lipiec), Festiwal Piosenki Młodzieży

Niepełnosprawnej „Impresje Artystyczne”

(lipiec), Festiwal Folkloru Kujaw i Ziemi

Dobrzyńskiej (czerwiec/lipiec), Ogólnopolski

Festiwal Piosenki Strażackiej (czerwiec),

Regionalne Przeglądy Orkiestr Dętych

(lipiec), Festiwal „Blues bez Barier” (wrzesień),

czy też Międzynarodowy Festiwal Piosenki

i Kultury Romów (lipiec).

Więcej informacji:

Biuro Promocji Miasta

ul. Zdrojowa 2b, 87-720 Ciechocinek

tel. 54 416 01 60

www.ciechocinek.pl

Co roku, by upiększyć miasto, wysadza się prawie 300 tysięcy sadzonek kwiatów.

Czy wiesz, że...

uzdrowiskowe – Zdrojowy, Tężniowy oraz

Sosnowy. Uzupełniają je słynne dywany

kwiatowe, liczne skwery, zieleńce i mniejsze

parki przy sanatoriach czy szpalery drzew

wzdłuż ulic. Z dawnego uzdrowiska

zachowały się unikalne przykłady drewnianej

architektury – z drewnianym Teatrem Letnim

(1891) przy ul. Kopernika 3. Warto również

zwiedzić Zabytkowy Dworek Prezydenta,

wybudowany w 1932 roku dla prezydenta

Ignacego Mościckiego. Dziś pełni funkcję

Dywany kwiatowe w Parku Zdrojowym w Ciechocinku

161

W południowo-wschodniej części

województwa kujawsko-pomorskiego, nad

brzegiem Wisły, leży miasto w przeszłości

nazywane „stolicą Kujaw” – Włocławek,

jedno z najstarszych miast w Polsce. Gród

założony przez księcia Włodzisława u ujścia

Zgłowiączki do Wisły, w początkowych

latach panowania dynastii piastowskiej

uchodził za jeden z najważniejszych

strategicznie punktów zbornych wojsk

polskich. Przebiegał tu główny, wodny szlak

kupiecki. W 1123 roku Włocławek został

siedzibą biskupów. Miasto kojarzone jest ze

słynnymi fabrykami fajansu, działającymi

od XIX wieku. Będąc we Włocławku,

warto odwiedzić Bazylikę Katedralną (ul.

Kopernika 7) z XIV i XV w., zespół klasztorny

oo. Franciszkanów Reformatów przy pl.

Wolności oraz Pałac Biskupi (ul. Gdańska

2). Jednym z ważniejszych miejsc, z którym

kojarzony jest Włocławek jest tama, z którą

Włocławek

| WłocławekOkolice Bydgoszczy

113 km od centrum

Bydgoszczy

Włocławek z lotu ptaka

162

wiąże się smutna historia. Tu, w nurtach rzeki

Wisły, znalazł męczeńską śmierć ksiądz Jerzy

Popiełuszko.

Miłośników wody na pewno zachwyci

przepiękny Zalew Włocławski, który jest

atrakcyjnym miejscem dla uprawiania

sportów wodnych, wędkowania, wędrówek

pieszych i rowerowych, grzybobrania, jazdy

konnej i relaksu na świeżym powietrzu. Warto

podkreślić, że włocławski odcinek Wisły

należy do najbardziej malowniczych. Wciąż

bardzo naturalny, służy sternikom jachtów,

żaglówek oraz amatorom windsurfingu.

Na Zalewie Włocławskim odbywają się

regaty, będące okazją

do sportowej rywalizacji.

Przemierzając tutejsze

szlaki wodne, już na

wysokości miejskich

zabudowań, można

zauważyć, jak zielonym

miastem jest Włocławek.

Otoczony lasami, skarpami

rezerwatu Kulin, a także

wielkomiejskimi kominami,

na których mieszkają

sokoły wędrowne.

Turystów zachwyca

zieleń zabytkowego

parku miejskiego im. Henryka Sienkiewicza

i wspaniałe dywany kwiatowe. Z miastem

graniczy Gostynińsko-Włocławski Park

Krajobrazowy i liczne jeziora, w tym jezioro

Rakutowskie, uznane za europejską ostoję

ptaków wodnych.

Więcej informacji:

Włocławska Informacja Turystyczna

ul. Warszawska 11/13, 87-800 Włocławek

tel. 54 411 27 57

www.it.wloclawek.pl

Katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku

163

| Województwo Kujawsko-PomorskieOkolice Bydgoszczy

164

Park Jana Kochanowskiego

165

INFORMACJEPRAKTYCZNEINFORMACJEPRAKTYCZNE

Informacje praktyczne

166

Organizatorzy Turystyki

188


167

Gdzie spać? 168

Gdzie zjeść?172

Puby/Kluby178

Rozrywka180

Dla dzieci182

Wypożyczalnie sprzętu turystycznego184

Zakupy186

167

Bydgoskie Centrum Informacji

ul. Batorego 2 (wejście ul. Niedźwiedzia 1)

85-104 Bydgoszcz

tel. + 48 52 340 45 50

www.visitbydgoszcz.pl

[email protected]


Informacje praktyczne | Informacja Turystyczna

Informacja Turystyczna - to miejsce,

w którym warto rozpocząć swoją przygodę

z Bydgoszczą. Dla turytów czekają tu

przewodniki, książki, pamiątki. Można tu

zaczerpnąć informacji, a także wypożyczyć

rower. Dzieci miło spędzą tu czas, grając w gry

i kolorując bydgoskie obrazki.

Wypożyczalnie sprzętu turystycznego184

W sezonie letnim czynny jest również

sezonowy punkt informacji turystycznej

w starym tramwaju na ulicy Długiej 43.

pon wt śr czw pt sob ndIX-V

9-18 9-18 9-18 9-18 9-18 10-16 10-16

pon wt śr czw pt sob ndVI-VIII

9-19 9-19 9-19 9-19 9-19 10-16 10-16

Zabytkowy tramwaj na ul. Długiej

168

Hotel Bohema***** ul. Konarskiego 9

tel. +48 52 560 06 02, www.hotelbohema.pl10 min

10 min

Hotel City**** ul. 3 Maja 6

tel. +48 52 325 25 00, www.city-hotel.pl

5 min

Holiday Inn**** ul. Grodzka 36

tel.+48 52 347 70 00, www.holiday.hgb.com.pl

Hotel Słoneczny Młyn**** ul. Jagiellońska 96

tel. +48 52 561 31 00, www.sloneczny.eu

30 min

7 min

Hotel Pod Orłem **** ul. Gdańska 14

tel. +48 52 583 05 30, www.hotelpodorlem.pl

20 min

Hotel Brda*** ul. Dworcowa 94

tel. +48 52 585 01 00, www.hotelbrda.com.pl

/

20 min

Hotel Campanile*** ul. Jagiellońska 59

tel. +48 52 586 20 00,

www.campanile-bydgoszcz.pl

15 min

Hotel Kuźnia *** ul. Gdańska 67

tel. +48 52 345 71 43, www.klubkuznia.pl

/

Gdzie spać?

W Bydgoszczy dla nikogo nie zabraknie

miejsca. Miasto oferuje wiele miejsc

noclegowych, począwszy od tych z najwyższą

kategorią pięciu gwiazdek, przez kameralne

hotele i apartamenty, a na pokojach

gościnnych kończąc.

Pokój w Hotelu Bohema

169

Hotel Pozyton*** ul. I. Romanowskiej 2

tel. +48 52 329 05 00, www.hotelpozyton.eu

15 min

Hotel Agat & Spa** ul. Nad Torem 17

tel. +48 52 327 70 66, www.agat.bydgoszcz.pl

45 min

Hotel Akor** ul. Ludwikowo 1

tel.+48 52 518 50 20, www.akorhotel.eu

płatne

35 min

Park Hotel*** ul. Wrocławska 3

tel. +48 52 376 36 26

www.parkhotel.bydgoszcz.pl

25 min/

40 min

Hotel Maraton*** ul. Powstańców Warszawy 13

tel. +48 52 341 12 11, www.hotelmaraton.pl

Hotel Pałac*** ul. Konna 10

tel. +48 52 328 00 12, www.palac.com.pl

50 min

15 min

Hotel Amelia** ul. Energetyczna 1

tel. +48 52 372 85 94, www.hotel-amelia.pl

10 min

Hotel Chemik** ul. Wojska Polskiego 48

tel. +48 52 374 89 13, www.hotel-chemik.pl

płatny

7 min

płatne

Hotel Elda** ul. Fordońska 26

tel. + 48 52 342 98 55, www.hotelelda.pl

40 min

Hotel Focus** ul. Modrzewiowa 1

tel. +48 52 340 17 66, www.hotelfocus.com.pl

10 min

Hotel Hawana** ul. Boczna 29

tel. +48 52 342 29 41, www.hotelhawana.pl

Hotel Ikar** ul. Szubińska 32

tel. +48 52 366 80 00, www.hotel-ikar.pl

8 min

płatne

45 min

płatne

Hotel Logan** ul. Siedlecka 8 b

tel.+48 52 327 84 01, www.hotel-logan.com.pl

30 min

Hotel Pegaz** ul. M. Skłodowskiej-Curie 10a

tel.+48 52 341 51 15,

www.pegaz.bydgoszcz.pl

Informacje praktyczne | Gdzie spać?

170

Hotel Pomorski** ul. Fordońska 112

tel. +48 52 375 85 45, www.hotelpomorski.pl

10 min

Hotel Ratuszowy** ul. Długa 37

tel. +48 52 339 84 00,

www.hotelratuszowy.com.pl

2 min

Hotel Zawisza** ul. Gdańska 163

tel. +48 52 588 09 00, www.hotel-zawisza.pl

40 min

Szkolne Schronisko Młodzieżowe

ul. Sowińskiego 5

tel. +48 52 322 75 70, www.ssm.bydgoszcz.pl

25 min

Hostel na Gdańskiej ul. Gdańska 42

tel. +48 519 177 668, [email protected]

15 min

płatne

Hostel Merlin ul. Zygmunta Augusta 7

tel. +48 52 518 30 20, www.hostelmerlin.pl

20 min

płatne

Hostel24 ul. Lelewela 35a

Tel. +48 52 346 78 35

30 min

5 min

Przystań Bydgoszcz ul. Tamka 2

tel. +48 52 58 59 601

www.przystanbydgoszcz.pl

15 min

Dream of Bydgoszcz (Apartamenty)

ul. Dworcowa 13, tel. +48 505 438 484

www.dreamofbydgoszcz.com

40 min

Apartament Błonie ul. St. Okrzei 4/50

tel. +48 516 630 188

www.apartamentblonie.pl

15 min

Pokoje w Bydgoszczy ul. Sanatoryjna 5

tel. +48 515 111 949

www.pokoje-bydgoszcz.pl

Villa Secesja ul. Gdańska 18

tel. +48 52 376 42 30, www.villasecesja.pl

7 min

płatny

/

Stanica Wodna PTTK Bydgoszcz Janowo

ul. Biwakowa 8, tel. +48 52 321 50 00

www.pttk.bydgoszcz.pl

20 min

171

Informacje praktyczne | Gdzie spać?

10 min

Restauracja Zatoka ul. Floriana 6a

tel. +48 52 322 12 23

www.zatoka.bydgoszcz.pl

płatne

30 min

Pokoje z łazienkami „Orbi”

ul. Wczasowa 17, tel. +48 602 740 584

Miejsca postojowe dla kamperów:

Domy Studenta:

15 min

Fordon, ul. Kaliskiego 12-14

tel. +48 52 340 87 92, www.utp.edu.pl

27 min

Błonie ul. Koszarowa 9-9a

tel. +48 52 374 90 91, www.utp.edu.pl

5 km

Kamper Park Bydgoszcz ul. Żeglarska 79

tel. +48 501 340 669, www.kamperpark.pl

Folwark Kujawski ul. Toruńska 155

tel. +48 669 323 033

www.splywy.bydgoszcz.pl7 km

KS Gwiazda ul. Bronikowskiego 45

tel. +48 52 379 78 01

4 km

Pokój w Przystani Bydgoszcz

172

Gdzie zjeść?

Podczas zwiedzania warto skorzystać

z oferty gastronomicznej, przygotowanej

przez bydgoskich kucharzy, którzy chętnie

zaprezentują swoje umiejętności kulinarne.

Na bydgoskich stołach gości kuchnia z całego

świata, wliczając w to regionalne przysmaki

oraz napitki. Poniżej przedstawiamy

propozycje miejsc, gdzie można dobrze zjeść

w centrum miasta.

Kuchnia polska:

1921, ul. Gdańska 14

tel. +48 52 583 06 01

www.restauracja1921.pl

Gościniec Soplica, ul. Gdańska 181

tel. +48 52 328 06 21

www.gosciniecsoplica.pl

Karczma Młyńska, ul. Mennica 1

tel. +48 52 345 57 86

www.karczmamlynska.com.pl

Kummerówka, ul. Konna 14

tel. +48 503 161 264

www.karczmabydgoszcz.pl

Meluzyna, ul. Gdańska 50

tel. +48 52 327 42 05

www.restauracjameluzyna.pl

Ogniem i Mieczem, ul. Ogińskiego 22

tel. +48 52 341 41 26

www.ogniemimieczem.com

Oranżeria (Villa Secesja), ul. Gdańska 18

tel. +48 52 376 42 30, www.villasecesja.pl

Przy IV Śluzie (Hotel Park), ul. Wrocławska 3

tel. +48 52 376 36 26

Pyszni i Szybcy, ul. Dworcowa 15

tel. +48 600 851 166

Stary Port, ul. Stary Port 13

tel. +48 52 321 62 08, www.staryport13.pl

173

Informacje praktyczne | Gdzie zjeść?

3V6 (Hotel City), ul. 3 Maja 6

tel. 52 325 25 22

A nóż widelec, pl. Wolności 5

tel. +48 781 982 616

Bar Tekla, ul. Gdańska 55

Tel. +48 52 321 04 71, www.tekla.com.pl

Za Piecem, ul. Mostowa 3

tel.+48 52 320 65 07, www.zapiecem.pl

Zatoka, ul. Świętego Floriana 6a

tel. +48 52 322 12 23

www.zatoka.bydgoszcz.pl

Bary Mleczne:Bar Mleczny Dworcowy, ul. Dworcowa 75

tel. +48 52 324 93 23

Familijny, ul. Dworcowa 12

tel. +48 52 322 07 49

Kujavia, ul. Długa 35

tel. +48 52 320 32 26

www.restauracja-kujavia.pl

Witrażowa, ul. Długa 34

tel. +48 52 328 78 12

kuchnia europejska:

Pierogarnie i naleśnikarnie:Manekin (naleśnikarnia), ul. Focha 14

tel. +48 52 349 39 76

www.manekin.pl

Pod Aniołami (pierogarnia), ul. Pomorska 50

tel. +48 52 349 57 57

www.pierogarnia-pod-aniolami.pl

Stolnica Kujawska (pierogarnia)

ul. Grudziądzka 3

tel. +48 52 341 20 58

www.stolnicakujawska.pl

Ten Tego ul. Podwale 15

tel. +48 52 320 86 62

174

Bolero (Holiday Inn), ul. Grodzka 36

tel. +48 52 347 70 33

Czarny Diament, ul. Konarskiego 9

(kolacja w ciemności, wstęp wyłącznie za

wcześniejszą rezerwacją )

tel. +48 52 560 06 02, www.hotelbohema.pl

Jadłodajnia Mózg, ul. Parkowa 2

tel. +48 517 949 427

Kuchnia, ul. Grodzka 4

tel. +48 52 321 22 22

www.restauracjakuchnia.com.pl

Katarynka, ul. Niedźwiedzia 3

tel. +48 52 320 30 95

www.katarynkabydgoszcz.pl

Kukuryku, ul. Jezuicka 16

tel. +48 52 551 30 70

Maestra, ul. Focha 5

Tel. +48 52 325 16 51

www.restauracjamaestra.pl

Na Piętrze, ul. Kręta 3

tel. +48 52 322 15 74, www.na-pietrze.pl

Oranżeria Restauracja, ul. Jana Kazimierza 3

tel. +48 52 322 72 27

www.restauracjaoranzeria.pl

Pod Papugami, ul. Stanisława Staszica 1

tel. +48 52 320 37 29, www.podpapugami.pl

Sowa, ul. Mostowa 4

tel. +48 52 33 90 800

www.sowa-restauracja.pl

Tramway, Plac Józefa Weyssenhoffa 7

tel. +48 788 896 039

www.tramway.bydgoszcz.pl

Villa Calvados, ul. Piotra Skargi 3

tel. +48 608 190 849

www.villacalvados-bydgoszcz.pl

Warzelnia Piwa, ul. Poznańska 8

tel. +48 517 762 197, www.warzelniapiwa.pl

Weranda, ul. Konarskiego 9

tel. +48 52 349 51 52

www.hotelbohema.pl

kuchnia włoska:

Dolce Vita

ul. Podwale 2, tel. +48 52 321 57 57

ul. Fredry 1, tel. +48 52 321 21 21

www.dolcevita.in

175


Gregorio, ul. Gdańska 7

Tel. +48 52 331 00 00

www.restauracjagregorio.pl

La Vista, ul. Gdańska 18

tel. +48 52 376 42 30

www.villasecesja.pl

Papa Grande, ul. Długa 63

tel. +48 52 52 44 800

www.papagrande.pl

Pizzeria Capri, ul. Niedźwiedzia 11

Tel. +48 52 322 49 81

www.capribydgoszcz.pl

Pizzeria Soprano, ul. Dworcowa 6

Tel. +48 52 366 00 55

www.soprano.bydgoszcz.pl

Ristorante del Mercato, ul. Stary Rynek 15-21

tel. +48 881 938 835

www.delmercato.pl

kuchnia japońska:

kuchnia azjatycka:

Kurkuma Sushi & Fusion Restaurant

ul. Jagiellońska 1

tel. +48 52 321 01 70, www.kurkuma.pl

Nobo Sushi, ul. Jagiellońska 84

tel. +48 723 614 389, www.nobosushi.pl

Sushi Garden, ul. Toruńska 76

tel. +48 52 342 12 20, www.sushi-garden.pl

Divali (w Warzelni Piwa), ul. Poznańska 8


Kuchnia Orientalna, ul. Długa 62

tel. +48 52 385 85 54

www.saigon.bydgoszcz.pl

Lotos, ul. Gdańska 109

tel. +48 52 345 47 98, www.lotosbydgoszcz.pl

176

Rong Vang, ul. Jagiellońsja 30

tel. +48 52 345 42 36

www.rongvang.com.pl

Ru Ba Ru, ul. Długa 27

tel. +48 796 100 801

www.rubaru.pl

kuchnia bliskowschodnia:

Baalbek, ul. Magdzińskiego 1

tel. +48 52 349 35 18

www.baalbek.pl

Sphinx, ul. Magdzińskiego 18

tel. +48 52 321 54 48

www.sphinx.pl

kuchnia grecka: Greco, ul. Grodzka 12

tel. +48 52 324 39 37

www.grecja.pl

Pireus, ul. Gdańska 208

tel. +48 52 371 09 84

www.pireus.com.pl

52 City Diner, ul. Gdańska 24

tel. +48 52 524 45 24

www.52city.pl

Burger Park, ul. Gimnazjalna 6

tel. +48 730 357 940

Mexico City, ul. Gimnazjalna 8

tel. +48 506 277 108

kuchnia meksykańska:

Kuchnia amerykańska:

177


KAWIARNIEBeyrouth, ul. Dworcowa 22

tel. +48 52 385 80 15, www.beyrouthcafe.pl

Costa, ul. Jagiellońska 39-47 (Focus Mall)

tel. +48 662 207 624, www.costacoffe.pl

Cafe Kino, ul. Długa 32

tel. +48 607 671 643, www.cafekino.pl

Coffe Heven, ul. Jagiellońska 1 (DMDrukarnia)

tel. +48 52 332 92 77, www.costacoffee.pl

Herbaciarnia Asia, ul. Wełniany Rynek 7

tel. +48 52 348 70 93

www.herbaciarnia.e-lider.pl

Landshaft, ul. Gimnazjalna 6

tel. +48 503 952 334, www.lanshaft.pl

Pijalnia Czekolady „Choco”

ul. Wełniany Rynek 7/2

tel. +48 797 350 386, www.choco.e-lider.pl

Reggio Emilia, ul. Mostowa 1 b,

tel. +48 52 585 14 44

Sowa

ul. Mostowa 5, tel. +48 693 994 439

ul Gdańska 65, tel. +48 52 322 83 18

ul. Jagiellońska 39-47 (Focus Mall)

www.cukierniasowa.pl

Strefa, ul. Długa 11

tel. +48 796 956 956

www.strefabydgoszcz.com.pl

Stara Szuflada, ul. Magdzinskiego 10

tel. +48 667 960 251, www.stara-szuflada.com

Zapałka Coffee, ul. Długa 33

tel. +48 603 942 578

Zetka, ul. Gdańska 29

tel. +48 52 321 10 51

Oczywiście oprócz polecanych przez nas

miejsc, w centrum miasta znajduje się również

mnóstwo barów szybkiej obsługi i miejsc

gdzie można napić się kawy, których nie

sposób tutaj wymienić.

178

Puby/Kluby

W mieście rośnie znacznie liczba

pubów. W okolicach starego miasta

i śródmieścia można odwiedzić kilkanaście

oryginalnych punktów, które oferują nie

tylko złoty napój z pianką, ale także ciekawą,

oryginalną muzykę oraz możliwość zawarcia

interesujących znajomości z bywalcami.

1138, Wełniany Rynek 11

tel. +48 796 697 111

Amsterdam, Stary Rynek 16

tel. +48 888 719 719, www.amsterdam-pub.com.pl

Awangarda, ul. Stary Port 21

tel. +48 602 480 760, www.klubawangarda.pl

Barka, Plac Solny

tel. +48 52 321 31 28

Barka Melody, ul. Toruńska 57/59

tel. +48 602 610 156

Browar, ul. Długa 9

tel. +48 52 348 63 49

Cytadela, Stary Rynek 14

tel. +48 888 719 719, www.amsterdam-pub.com.pl

The One, ul. Gdańska 15

tel. +48 607 671 643, www.musicfashion.pl

Eljazz, ul. Kręta 3

tel. +48 52 322 15 74, www.eljazz.com.pl

Estrada Stage Bar, ul. Dworcowa 51

tel. +48 510 193 810, www.estrada.bydgoszcz.pl

Jack, ul. Długa 65

tel. +48 52 372 98 81, www.kredenspub.pl

Kancelaria, ul. Długa 32

tel. +48 607 671 643

Kubryk, ul. Podwale 3

tel. +48 52 321 27 01, www.pubkubryk.pl

Kuźnia, ul. Gdańska 67

tel. +48 52 321 31 70, www.klubkuznia.pl

London Pub, ul. Długa 14/16

tel. +48 52 321 00 69

Mango, ul. Długa 9

tel. +48 604 899 520

Merlin, ul. Zaułek 4

tel. +48 52 322 87 70

Metro, ul. Długa 62

tel. +48 799 335 906, www.metrobydgoszcz.pl

179

Informacje praktyczne | PUBy/Kluby

Moralist, ul. Zygmunta Augusta 20

tel. +48 601 911 315, www.moralist.pl

Mózg, ul. Gdańska 10

tel. +48 52 345 51 95, www.mozg.art.pl

Olimpic Bowling Center, ul. Toruńska 59

tel. +48 52 328 90 50

www.olimpicbc.pl

Parnasik, ul. Parkowa 2

Piwiarnia Warka Bydgoszcz

Wełniany Rynek 10, tel. +48 52 515 40 00

PRL, Stary Rynek 5,

tel. +48 692 130 280, www.pubprl.pl

Red, ul. Dworcowa 73,

tel. +48 697 58 38 58, www.red.bydgoszcz.home.pl

River Side Bydgoszcz (sezonowy)

ul. Poznańska 8,


Sailing Club, ul. Podwale 8

tel. +48 510 949 296

www.turystykawodna.pl

Savoy, ul. Jagiellońska 2

tel. +48 52 349 31 86, www.savoy.pl

Shisha Ramzes, ul. Magdzińskiego 12

tel. +48 880 156 844

Shot, ul. Długa 36

tel. +48 796 704 885

Soda, ul. Mostowa 4

tel. +48 52 339 08 01

Stara Babcia, Wełniany Rynek 2

tel. +48 668 430 995, www.kredenspub.pl

Śledź, ul. Magdzińskiego 14

tel. +48 791 198 920

Trip, ul. Św. Floriana 22

tel. +48 52 349 38 22, www.trip.bydgoszcz.pl

Warzelnia Piwa, ul. Poznańska 8


Węgliszek, ul. Batorego 1

tel. +48 52 322 66 73

Wiatrakowa, Zbożowy Rynek 6

tel. +48 666 601 389

Widzimisie, Plac Kościeleckich 5 i ½

tel. +48 609 109 248

Zamek, ul. Długa 24

tel. +48 729 532 768

180

KINA:Multikino, ul. Marszałka Focha 48

tel. +48 52 568 43 10, www.multikino.pl

Helios Bydgoszcz, ul. Fordońska 141

tel. +48 52 581 00 53, www.helios.pl

Kino Orzeł, ul. Marcinkowskiego 12-14

tel. +48 52 32 55 540, www.kino-orzel.pl

Kinoteatr Adria, ul. Toruńska 30

tel. +48 52 371 27 39, www.kinoadria.pl

Cinema City Bydgoszcz, ul. Jagiellońska 39-47

tel. +48 52 554 37 77, www.cinema-city.pl

Kino Jeremi, ul. Gen. Z. Berlinga 13

Zespół Szkół nr 5 Mistrzostwa Sportowego

Ścianki Wspinaczkowe:Centrum Wspinaczkowe „SPIDER”

ul. Świecka 8 (dojazd od strony ulicy

Racławickiej), tel. +48 698 860 550

Boulder A5, ul. Jagiellońska 12 (domofon 8)

tel. 692 352 335, www.a5.bydgoszcz.pl

Ściana Wspinaczkowa OSTRY Sport

ul. Fordońska 246, tel. +48 792 025 891

www.wspinanie-bydgoszcz.pl

Rozrywka

W Bydgoszczy nie sposób się nudzić.

Tym, którzy zwiedzanie mają już za sobą,

miasto oferuje wiele innych atrakcji. Można

tu aktywnie spędzić czas zarówno latem,

jak i zimą. Na sportowo czas można spędzić

w Myślęcinku – zimą – stok narciarski

i lodowisko; latem – wakepark, stadnina,

plaża – to tylko niektóre propozycje. Łowcy

przygód także nie będą zawiedzeni –

aeroklub, laserfight, paintball, czy ścianki

wspinaczkowe to miejsca na pewno dla nich.

Wieczorem natomiast warto wybrać się do

jednego z licznych klubów. Rozbrzmiewają

tu zarówno jazz, szanty, muzyka klubowa,

ale także miłośnicy poezji śpiewanej, czy

bardziej alternatywnej znajdą dla siebie

miejsce.

181

Informacje praktyczne | Rozrywka

POZOSTAŁE:Aeroklub Bydgoski, ul. Biedaszkowo 28d

tel. +48 52 373 26 68,

www.aeroklubbydgoski.pl

Alpen-Paintpall, ul. Alpejska 11/Jasieniecka

tel. +48 608 310 446, www.alpen-paintball.pl

Broadway Bowling & Club

ul. Pułaskiego 45 tel. +48 52 320 97 22,

www.broadwayclub.eu

Kartodrom Bydgoski, ul.Fordońska 116,

tel. +48 693 529 989, www.pzm.pl

Kręgielnia Olimpic Bowling Center

ul. Toruńska 59 tel. +48 52 328 90 50,

www.olimpicbc.pl

LaserFight, ul. Dworcowa 100

tel. +48 530 500 412, www.laserfight.pl

Maximus (klub bilardowy)

ul. Warszawska 25 tel. +48 52 330 05 96,

www.club-maximus.pl

Ośrodek Rekreacji Konnej

ul. Bora Komorowskiego 85a,

tel. +48 603 198 594 www.konie.bydgoszcz.pl

Park do Kalisteniki, ul. Strzelecka 2

Racing Kamat Bydgoszcz, ul. Toruńska 101

(pod Tesco), tel. +48 513 812 317

www.gokarty.bydgoszcz.pl

Skatepark – odkryty, ul. Unii Lubelskiej

przy Bulwarze nad Brdą

Stajnia Victoria,

ul. Ks. A. Szamarzewskiego 54

tel. +48 694 581 633, www.stajniavictoria.com

Myślęcinek:Centrum Sportów Zimowych

+48 52 328 00 09 www.myslecinek.pl

Wyciąg czynny zimą przy sprzyjającej

pogodzie 11:00-19:00

Ośrodek Rekreacji Konnej

ul. Konna 10, tel. +48 724 560 016

www.rekreacja.konna.pod.aniolami.pl

Paintball Planet

tel. +48 796 752 638, www.paintball-planet.pl

Wakepark

+48 888 315 888, www.wakeparkbydgoszcz.pl

Pole Golfowe, tel.+48 507 113 651

Skatepark – kryty, +48 607 087 760,

www.myslecinek.pl

Wakepark w Myślęcinku

182

Place zabaw Â Magiczny plac zabaw na Wyspie

Młyńskiej z Magicznym Krzesłem

oraz plaża

Â Plac zabaw w parku im. Jana

Kochanowskiego

Â Plac zabaw przy Kanale Bydgoskim

Â Plac zabaw w Parku Witosa

Â Plac zabaw przy Śluzie Miejskiej

Makieta bydgoskiego zamku

Makieta wykonana z mini cegiełek. Obiekt

wraz z opisem można podziwiać przy

ulicy Grodzkiej 19-21 w pobliżu biurowca

mBank-u (dawniej BRE Banku)

Makieta Bydgoszczy

Miniatura Bydgoszczy pokazująca wygląd

miasta z XVII w. Makieta znajduje się

w amfiteatrze przy ul. Mostowej

Figura Mistrza Twardowskiego

Ukazuje się codziennie o 13:13 i 21:13

z okna kamienicy nr 15 na Starym Rynku

W Bydgoszczy dzieci są mile widziane.

Specjalnie dla nich zostały przygotowane

atrakcje, które na pewno zapiszą się miłym

wspomnieniem. Czas spędzą tu aktywnie

i twórczo. Place i sale zabaw to doskonałe

miejsce dla rozbrykanych milusińskich.

Nauka przez zabawę to motto wielu instytucji,

a w Bydgoskim Centrum Informacji można

nabyć książeczki z trasami i zagadkami dla

dzieci: Szyfr Pana Twardowskiego i Strzała

Łuczniczki. W mieście jest wiele miejsc, których

odkrycie da najmłodszym wiele satysfakcji

i na pewno zachęci do dalszego zwiedzania.

Atrakcje dla dzieci

Stary Tramwaj na ul. Długiej

W sezonie letnim czynny jako punkt

informacji turystycznej

Aktywności dla dzieci

W Bydgoskim Centrum Informacji do

kupienia są książeczki z trasami i zagadkami

dla dzieci: Szyfr Pana Twardowskiego

i Strzała Łuczniczki.

Muzeum Mydła i Historii Brudu

ul. Długa 13, tel. +48 52 515 70 15,

www.muzeummydla.pl (s. 63)

Akademia Rozwoju Dziecka Motylek

ul. 20 Stycznia 1920 r. 16/1

tel. +48 506 972 810, www.akademia-motylek.pl

183

Informacje praktyczne | Atrakcje dla dzieci

Akademia Szkraba, ul. Gackowskiego 1c

tel. +48 795 434 558

www.akademiaszkraba.pl

Centrum Zabaw Rodzinnych Family Park

ul. Fordońska 246

tel. +48 52 321 69 55, www.familypark.pl

Dinusiowo, ul. Marii Konopnickiej 28

(niebieski pawilon, I piętro)

tel. +48 606 206 484

www.dinusiowo.bydgoszcz.pl

Dom Edukacyjno-Kulturalny „REGNUM”

ul. A.G. Siedleckiego 12 (budynek

Przedszkola Niepublicznego „Przedszkolna

Chtaka”), ul. Bośniacka 3 (budynek Szkoły

Podstawowej nr 56)

tel. 52 371 10 51, 793 101 280

www.nowe-pokolenie.pl

Fundacja Kreatywnej Edukacji

ul. Kordeckiego 16/1, tel. +48 52 345 81 76

www.fundacjakreatywnejedukacji.org

Kącik Zabaw i Edukacji BABY LAND

ul. Gałczyńskiego 16/47

tel. +48 886 016 374

www.babyland.bydgoszcz.pl

Kids Play, ul. Fordońska 140

tel. +48 666 33 60 20

www.kidsplay.bydgoszcz.pl

Magic Fun

Aleja Jana Pawła II 115 (Galeria Glinki),

tel. +48 502 784 043

Sala zabaw „Domek na drzewie”

ul. Matejki 12, tel. +48 501 696 244

www.domeknadrzewie.bydgoszcz.pl

WYSPA – Centrum Wspierania Rozwoju

Dziecka, ul. Rupniewskiego 9

tel. +48 52 524 31 73

www.wyspa.bydgoszcz.pl

MyślęcinekPark Linowy

ul. Gdańska 173-175

tel. +48 664131682

www.parklinowy.bydgoszcz.pl

Park Rozrywki (Zaginiony Świat,

Makroświat, Muzeum Paleontologiczne)

ul. Gdańska 173-175

tel. +48 664131682, www.myslecinek.pl

ZOO (z akwarium, terrarium oraz mini ZOO)

ul. Gdańska 173,

tel. +48 52 328 00 08 wew. 39

www.zoo.bydgoszcz.com

Magiczne Krzesło na placu zabaw na Wyspie Młyńskiej

184

Wypożyczalnie sprzętu turystycznego

Bydgoskie Centrum Informacji

ul. Batorego 2, tel. +48 52 340 45 50

Ceny: 3 zł/h, 40 zł/dobę

kaucja: 100 zł za rower

potrzebny dokument tożsamości

(dowód osobisty lub paszport)

Zobacz Bydgoszcz z innej perspektywy.

Z roweru – nie tylko tego tradycyjnego,

ale także wodnego, kajaka, czy smoczej

łodzi – miasto na pewno ukaże się w innej

perspektywie.

Wypożyczalnia rowerów i rolek

w Myślęcinku Sawmax

tel. +48 607 087 760

Myślęcinek – przed wejściem do Skatepar-

ku, przy deptaku do ZOO

Czynne:

poniedziałek-piątek: 14:00-20:00

sobota-niedziela: 12:00-20:00

Cennik:

- rower klasyczny typu holenderskiego:

6 zł /h, 35 zł/dzień

- rower rodzinny 4-osobowy: 20 zł/h

- rower - gokart- 2-osobowy: 12 zł/h

- rower - gokart- 1-osobowy: 10 zł/h

- rolki – regulowane: 6 zł/h

- ochraniacze, kask: 2 zł/h

potrzebne są dwa dokumenty, które będą

kserowane i oddawane

City Rent a Bike Hotel City, ul. 3 Maja 6

tel. + 48 52 325 25 00

Ceny: 6 zł/h, 36 zł/12h, kaucja: 100 zł

Ceny dla gości hotelowych: 3 zł/h, 24/12h

potrzebne dwa dokumenty ze zdjęciem

Przystań Bydgoszcz, ul. Tamka 2

tel. +48 52 58 59 601

Czynne:


weekendy: 12:00-19:00

VII-VIII


sobota: 11:00-20:00

niedziela: 11:00-19:00

pon wt śr czw pt sob ndIX-V

9-18 9-18 9-18 9-18 9-18 10-16 10-16

pon wt śr czw pt sob ndVI-VIII

9-19 9-19 9-19 9-19 9-19 10-16 10-16

185

Cennik:

- kajak 1-os.:

10 zł pierwsza godz., kolejna 8 zł

- kajak 2-os.:


- canoe 3-os.:


- łódka wiosłowa 4-os.:

20 zł pierwsza godzina, kolejna 18 zł

- smocze łodzie: 150 zł za godzinę + sternik

- 3-os. Pirogi- 15 zł/h

- rowery wodne z silnikiem- 30 min 50 zł,

1h-85 zł

- rowery wodne - 30 min 30 zł, 1h 50 zł

Klub Sportowy Gwiazda

ul. Bronikowskiego 45, tel.+48 52 3797801

Czynne w sezonie letnim (maj- wrzesień)

Cennik:

- Galara: 100 zł/h + sternik

- Kajak: 10 zł/h lub 25 zł/24h

Stanica Wodna PTTK Janowo

ul. Biwakowa 8

tel. +48 52 321 50 00 lub +48 609 757 995

Cennik:

- kajak 2 os. Laminat:

8 zł/h lub 25 zł/cały dzień

- łódź wiosłowa:

10 zł/h lub 35 zł za cały dzień

- rower wodny: 10 zł/h

Kamper Park

ul. Żeglarska 79, tel. +48 501 340 669

Cennik:

- Kajak: 45 zł/ dobę

- Rower: 3 zł/h

Folwark Kujawski

ul. Toruńska 155

tel. +48 669 323 033

Cennik:

- kajak: 30 zł/dobę

- rower wodny: 13 zł/h

- rower: 3 zł/h

Informacje praktyczne | Wypożyczalnie sprzętu turystycznego

Najdłuższy kajak świata podczas imprezy „Ster na Bydgoszcz”

186

Zakupy

Centra HandloweCentrum Handlowe RONDO

ul. Kruszwicka 1

tel.: +48 52 326 36 54, www.chrondo.pl

poniedziałek-sobota: 8:00-22:00


Focus Mall Bydgoszcz

ul. Jagiellońska 39-47

tel. +48 52 554 35 00

www.focusmall-bydgoszcz.pl

poniedziałek-niedziela: 9:00-21:00

Kino Cinema City poniedziałek-niedziela:

9:30-22:45

Galeria Pomorska

ul. Fordońska 141

www.galeriapomorska.pl



Auchan Bydgoszcz

ul. Mariana Rejewskiego 3

tel. +48 52 323 86 44

www.auchanbydgoszcz.pl



W Bydgoszczy swoje sklepy mają znane

międzynarodowe marki. Spacer po głównych,

dawnych traktach handlowych – ulica

Gdańska, Długa i Dworcowa – to doskonała

okazja, by połączyć zakupy ze zwiedzaniem.

Poszukiwacze unikatowych pamiątek, też

znajdą coś dla siebie. W antykwariatach

czekają prawdziwe skarby, a w licznych

galeriach artystycznych można kupić dzieła

bydgoskich artystów.

Centrum Tesco

ul. Toruńska 101

tel. +48 52 375 78 00

www.tesco.pl

24h/dobę 7 dni w tygodniu

Dom Mody Drukarnia

ul. Jagiellońska 1

tel. +48 52 321 38 08

www.drukarniadommody.pl



Galeria Glinki

Al. Jana Pawła II 115

tel. +48 52 375 74 07

www.galeriaglinki.pl



Park Handlowy Batory

ul. Fabryczna 1B

tel. +48 58 661 75 58

www.batory.com.pl



187

Informacje praktyczne | Zakupy

Pamiątki i RzemiosłoBydgoskie Centrum Informacji

ul. Batorego 2, tel. +48 52 340 45 50

Gosia Travel, ul. Długa 15

tel. +48 52 345 65 59

Cepelia, ul. Gdańska 17

tel. +48 52 322 17 28

Galeria Alix, ul. Jezuicka 26

tel. +48 52 322 25 39

Galeria Sztuki Ludowej

i Nieprofesjonalnej, Stary Rynek 18

tel. +48 52 322 22 36

AntykwariatyBydgoski Antykwariat Naukowy

Wiesław Dreas, Stary Rynek 3

tel. +48 52 322 19 7

www.ban-dreas.pl

Dom Antykwariat, ul. Gdańska 42

tel. +48 52 322 38 86

Elibri Antykwariat Księgarnia

ul. Warszawska 5

tel. +48 608 209 777, www.antykwariat.org.pl

Antykwariat Julia, ul. Matejki 2

tel. +48 52 322 23 44, www.antykwariat-julia.pl

188

Organizatorzy turystyki

Bydgoszcz to miasto, w którym za

każdym rogiem czeka na zwiedzających

miła niespodziana. Ciekawe miejsca można

podziwiać samodzielnie lub skorzystać

z profesjonalnych usług przewodników.

Organizatorzy wycieczek chętnie wskażą

najważniejsze miejsca, a także zaprowadzą

w ciekawe zakątki warte poznania.

Visite.pl Daria Kieraszewicz, ul. Batorego 4/6

Â przewodnicy

Â wycieczki po Bydgoszczy

Â wycieczki po województwie

Â obsługa konferencji

Â gry miejskie

tel. +48 52 521 47 96,

+48 607 566 388,

+48 609 185 352, www.visite.pl

PTTK Szlak Brdy, ul. Sienkiewicza 1/I

Â przewodnicy

Â wycieczki po Bydgoszczy

Â organizacja spływów kajakowych

tel. +48 322 35 89,

+48 501 598 502, www.pttk.bydgoszcz.pl

Uranos, Robert Bazela


tel. +48 669-323-033

www.splywy.bydgoszcz.pl

Activitas, Barbara Galińska


tel. +48 607 590 350, www.acyivitas.com.pl

Bydgoskie Kajaki


tel. +48 790 224 226

www.bydgoskiekajaki.pl

PTU „Wiking”, Grzegorz Piłat


ul. Smoleńska 88/3-4,

tel. +48 608-477-748

www.kajaki.net.pl

189

Informacje praktyczne | Ciekawe miejsca

Stary Rynek

Wyspa Młyńska

Fontanna „Dzieci bawiące się z gęsią”

Ulica Mostowa

18. Południk

Pan Twardowski

Muzeum Mydła i Historii Brudu

Mury Miejskie

Przechodzący przez rzekę

Kościół Klarysek

Katedra Bydgoska

Wenecja Bydgoska

Pomnik Kazimierza Wielkiego

Spichrze

Poczta Główna

Ratusz

Wieża Ciśnień

Tramwaj Wodny

Hala Targowa

Pałacyk Lloyda

Kanał Bydgoski

1

9

9

5

13

18

3

11

7

15

20

2

2

10

6

6

14

14

19

4

4

12

17

8

16

21

Atrakcje turystyczne

Cmentarz Starofarny22

12

190

Siedziba Radia PiK

Plac Wolności 1

Łuczniczka

Plac Wolności

Pomnik Andrzeja Szwalbego

Bazylika pw. św. Wincentego á Paulo

Sielanka

Hotel pod Orłem

ul. Cieszkowskiego

Park Ludowy im. Wincentego Witosa

Ogród Botaniczny UKW

Fontanna Potop

Dzielnica Muzyczna

Ławeczka Mariana Rejewskiego

Myślęcinek

30

26

34

24

32

28

36

23

31

27

35

25

25

33

33

29

37

17

21

15

191

Informacje praktyczne | Ciekawe miejsca

przewodnik po bydgoszczy

Documents