PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA

Psychologia – (z gr. psyche=dusza + logos=wiedza) nauka zajmująca się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniem człowieka.

Arystoteles – gr. filozof. Pierwszy człowiek, który użył słowa psychologia. Psyche-pierwiastek życiowy. Napisał traktat o duszy – „Peri Psyches”Psychologia w tym czasie była tylko jedną z „dyscyplin” filozofii.

Platon – filozof. Wg niego człowiek to dusza uwięziona w ciele, ciało ogranicza.

Spirytualizm – okres przednaukowy psychologii. Korzenie: Arystoteles, Platon itp.

Od XIX wieku więcej badań, obserwacji itp.

XIX/XX – psychologia jako odrębna nauka. Ojcami psychologii: Wilhelm Wundt oraz Gustav Fechner. Przedmiot psychologii – świadomość.

Introspekcja – metoda polegająca na obserwowaniu, badaniu i analizowaniu własnych doświadczeń.

KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE

1. PSYCHOANALIZA. (deter.)twórca: Zygmunt Freud (lekarz psychiatra). Porównał on życie psychiczne człowieka do góry lodowej. Nieświadomość jest większaod świadomości, a podświadomość jest łącznikiem między nimi.Struktura osobowości: it, ego, superegoprzedmiot: nieświadomośćmetoda: różne badania podświadomościnp. metoda autobiografii, hipnozy, technikawolnych skojarzeń, czynności pomyłkowych, interpretacja marzeń sennychważne: nieuchwytne, niemierzalne

2. BEHAWIORYZM (deter.)twórca: Watson, Skinner, Hullschemat S-R (bodziec – reakcja). Człowiek jest układem zewnętrzsterowanym, jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne. System nagród i kar znajdujący się w otoczeniu decyduje o tym, czego człowiek unika i do czego dąży.przedmiot: zachowaniemetoda: rozmaite procedury wzmocnień pozytywnych (np. stałych odstępów czasowych, stałych proporcji, zmiennych odstępów czasowych i zmiennych proporcji) i negatywnych (np. desensibilizacja)ważne: zewnętrzne, mierzalne

3. PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA (niedeter.)twórca: Rogers, Allport, Maslow.Większa uwaga na rozwój człowieka zdrowego, samoaktualizacja.

o Główną siłą napędową działania ludzi jest dążenie do samorealizacji i aktualizacji ich potencjalnych szans.

o Istotną rolę w procesie rozwoju odgrywa obraz siebie (subiektywny – jak siebie człowiek zna, szanuje, co o sobie myśli itp)

o Każda jednostka jest jedyna i niepowtarzalnao Istotna w życiu jest teraźniejszość (w kontekście przyszłych celów)

przedmiot: rozwój, samoaktualizacja

1

metoda: terapia skierowana na klienta, grupy spotkaniowe (rozwojowe – pełniejsze poznanie siebie), terapeutyczne (grupa osób o podobnych problemach np. nerwica, alkohol)

Cechy osoby w pełni funkcjonującej:1. ma zaufanie do siebie i nie rezygnuje z własnego rozwoju2. realizuje swoje potencjalności wykorzystując optimum swoich możliwości3. ma osiągnięcia i jest z nich zadowolona4. otwarta na nowe doświadczenia5. akceptuje siebie i jest zdolna modyfikować obraz siebie6. jest twórcza i emocjonalnie ekspresywna7. ma szacunek do siebie i innych

ważne: klient jest najważniejszy, pomoc klientowi, szerszy kontekst społeczny- grupy spotkaniowe

4. PSYCHOLOGIA POZNAWCZA (niedeter.)twórca: Kelly, Bruner, Simon, Festingerprzedmiot: przetwarzanie informacji, intelekt, poznanie rozumowe, procesy poznawczemetoda: planowe wychowanie

WSPÓŁCZESNA PSYCHOLOGIA – tysiące koncepcji.Przedmiot: zachowanie, przeżycia wewnętrzne, czynności człowieka

Czynność – działanie ludzkie, które jest ukierunkowane na cel, czyli działanie zmierzające do określonego wyniku, o określonej strukturzeRodzaje: (zależą od wyników końcowych)

skierowana na otoczenie – wywołanie zmian w otoczeniu (praca pedagogiczna) zwrotna – skierowana na sam podmiot (samorozwój, samokształcenie) skierowana na kształtowanie stosunków między podmiotem a otoczeniem

Struktura – odpowiada możliwości zrealizowania wyniku, do którego każda czynność zmierza. szeregowa – po kolei (wchodzenie po schodach)

• sztywna – konieczne są wszystkie punkty (każdy schodek)• luźna – zachowany jest kierunek, ale można coś pominąć (co drugi, trzeci schodek)

hierarchiczna – różne czynności składające się na jeden cel (sprzątanie domu-podłogi, naczynia) sieciowa – sieć różnych złożonych czynności (funkcjonowanie przedsiębiorstwa budowlanego)

CELE PSYCHOLOGII JAKO NAUKI: opis tego, co stanowi przedmiot, danych i faktów dotyczących człowieka wyjaśnienie tego, co się dzieje. Odpowiedź na pytania co? i jak? (nie: dlaczego?).

Typy:• wnioskowanie o przyczynach (emocji, pragnień)• w kategorii zjawisk fizjologicznych• przez analogię • funkcjonowanie (poprzez funkcje jakiej służy dane stanowisko)• symulacja danego problemu• teoretyczne (na podstawie wiedzy psychologicznej)

przewidywanie tego co się zdarzy• szacunkowe• hipotetyczne (dotyczące różnych związków: przyczynowe, celowe, genetyczne)

kierowanie tym, co się dzieje. Wpływanie na sytuację, wywołuje sprężenie zwrotne: reakcję, zachowanie jakie oczekujemy

podnoszenie jakości życia poprzez zmienianie tego, co się dzieje

2

PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA

DZIAŁYteoretyczna stosowana

wykrywanie i poznawanie praw rządzącymi czynnościami psychologicznymi istot żywych, człowieka

zmierza do doskonalenia procesu regulacji jego stosunków ze światem zewnętrznym

dominuje stanowisko humanistyczne (człowieka nie traktuje się jak przedmiot manipulacji, ale jako autonomiczny podmiot własnych czynności wyznaczający w świadomy sposób cele działania i zmierzający do samodzielnego ich osiągnięcia

praktyczne zastosowanie osiągnięć psychologii teoretycznej

1. psychologia ogólna2. psychologia społeczna3. psychologia rozwojowaoraz inne np. różnicowa, porównawcza, genetyczna

1. psychologia kliniczna2. psychologia wychowawcza3. psychologia rewalidacyjna4. psychologia pracy5. psychologia sądowa6. psychologia polityczna7. psychologia kulturowa8. psychologia religii9. psychologia sportu10. psychologia propagandy

PSYCHOLOGIA TERORETYCZNA:

Psychologia ogólna – mówi o prawidłowościach procesów psychicznych, o czynnościach regulacyjnych istot żywych oraz o mechanizmach, które je uruchamiają i kierują nimi. Obejmuje zagadnienia procesów poznawczych (pamięć, wyobrażenia, wrażenia, spostrzeżenia, myślenie...) oraz procesów uczuciowych i motywacyjnych, które przy mniejszym lub większym udziale świadomości odgrywają istotną rolę w działaniu człowieka. Zajmuje się również strukturą osobowości człowieka i różnicami indywidualnymi pomiędzy ludźmi.

Psychologia społeczna – zajmuje się przede wszystkim tymi zagadnieniami psychologicznymi, dotyczącymi człowieka znajdującego się w sytuacji społecznej. Bada też zachowanie się jednostki pod wpływem grupy oraz kontakty społeczne nawiązywane pomiędzy ludźmi i prowadzących do wspólnego zespołowego działania. Stanisław Mika rozróżnia 4 sytuacje społeczne.1. pomiędzy jednostkami – interakcja; A na B i B na A2. jednostka w małej grupie – jednostka może oddziaływać na grupę i odwrotnie, możliwość interakcji. (np. klasa szkolna)3. wielkie zbiorowości – zbiorowość oddziałuje na jednostkę (np. grupy zawodowe, ludzie na stadionie)4. instytucje i organizacje – działają na zasadzie służbowej, kontakty zależą od stanowiska zawodowego

Psychologia rozwojowa – bada prawa rządzące rozwojem psychicznym świata organicznego oraz prawa dotyczące rozwoju psychicznego człowieka jako jednostki. Wyodrębniamy badania:- podłużne – badanie jednostki, wzdłuż życia, długi czas- poprzeczne – przekrój przez określoną grupę w danym momencie.Wyodrębniamy także okresy rozwojowe:1. Okres prenatalny:

od poczęcia do narodzin okres dynamiczny, najwięcej zmian ważne: styl życia matki, kontrola lekarza, rozmowa z dzieckiem - kontakt

3

zagrożenia: stres, używki2. Okres niemowlęcy:

pierwszy miesiąc przystosowanie się do środowiska (ułożenie ciała oddychanie) nowe pobieranie pokarmu nie ma odporności matki, ani swojej – narażone na różne wirusy1 rok życia stopniowe podnoszenie się do postawy stojącej, pierwsze kroczki tempo wzrostu poznawanie zmysłem dotyku i smaku (zabawki nie mogą być małe) zaufanie do otoczenia zmiana nastrojów więź z matką i ojcem

3. Okres poniemowlęcy:od 1-3 roku życia mowa chodzenie załatwianie potrzeb fizjologicznych poznawanie zmysłem wzroku i słuchu mocniejsze więzi emocjonalne

4. Okres przedszkolny:od 3 – 7 roku życia zabawa – im starsze tym chętniej bawią się w grupie rozwija się wyobraźnia interesowanie się wszystkim – pytania dostrzeganie różnicy pomiędzy płcią nawiązywanie nowych kontaktów z rówieśnikami egocentryzm większa aktywność ruchowa autorytet – rodzice

5. Okres wczesnoszkolny:od 8 do 11 roku życia zmiana aktywności z zabawy na naukę cechy pamięci: szybkość, trwałość, pojemność obowiązkowość samodzielność

większy zasób słów autorytet – nauczyciel

6. Okres dojrzewania:od: u dziewczyn – pierwsza miesiączka (11-12:15-16), u chłopców – mutacja (12-13:17-18)

zmiany fizyczne bunt młodzieńczy burza hormonów zmienność podejmowania decyzji zauroczenie, zainteresowanie się płcią przeciwną autorytet – grupa rówieśnicza

7. Okres młodzieńczy: różne decyzje dotyczące własnego życia beztroska poszukiwanie autorytetu, ideału, wzorca stawianie pytań egzystencjalnych optymalna wydajność fizyczna i intelektualna

8. Okres wczesnej dojrzałości:koniec edukacji do około 35 roku życia praca zawodowa, wdrożenie do nowych obowiązków nabywane doświadczenie odpowiedzialność

4

wchodzenie w nowe role społeczne i życiowe9. Okres względnej stabilizacji:

kończy się po 50tce swoboda w pracy zawodowej własny dom sprzęty podstawowe poczucie bezpieczeństwa, pewności pełna niezależność

10. Okres przedemerytalny:od 50 do 60 roku życia mniejsza sprawność fizyczna i intelektualna większe zmęczenie – kryzys fizyczny mniejsza wydajność niepewność co do pracy zawodowej, zagrożenie co do stanowiska

11. Okres starzenia się:od 60 do 80 roku życia niższa sprawność intelektualna problemy zdrowotne, których wcześniej nie było, różne choroby przewlekłe zażywanie leków mniejsza aktywność stany przygnębienia

12. Okres długowieczności:po 80 roku życia choroby mała sprawność fizyczna uzależnienie od innych zaburzenia i zaniki pamięci, myślenia kłopoty ze wzrokiem, słuchem potrzeba adaptacji

Psychologia genetyczna – wynikła z ewolucjonizmu. Bada początki życia psychicznego, przedłużeniem jest psychologia zwierząt.

Psychologia różnicowa – ustala różnice indywidualne w obrębie populacji rówieśniczych oraz ich uwarunkowanie.

Psychologia porównawcza – bada różnice międzygatunkowe.

PSYCHOLOGIA STOSOWANA:

Psychologia propagandy – bada warunki i środki kształtowania opinii publicznej oraz postaw ludzi. Podstawą jest psychologia społeczna.

Psychologia sportu – zajmuje się wzbogacaniem treningu sportowego o prawidłowe kształtowanie osobowości i postaw u sportowców.

Psychologia religii – bada różne aspekty wpływu religii i religijności na osobowość i funkcjonowanie ludzi w życiu.

Psychologia kulturowa – bada warunki działalności kulturotwórczej (literatura, sztuka, film, muzyka, teatr itp.) oraz czynniki jej upowszechniania w aspektach kreacji (tworzenia), przekazu i odbioru.

Psychologia polityczna – zajmuje się psychologia i funkcjonowaniem ludzi w polityce (politycy, szerokie kręgi społeczne wobec polityków). Zagadnienia:

o charakterystyka osobowości polityków i sposobów ich działania

5

o ocena polityków – uzależniona jest od informacji co robią, mówią, od osobowości, przynależności do partiio rozmaite sytuacje konfliktowe w polityce. Przyczyny, bada rozmaite rozbieżności merytoryczne i

światopoglądowe, bada sposoby rozwiązania (narzucane przez stronę silniejszą; współdziałanie)

Psychologia sądowa – przedmiotem są przyczyny postępowania kolidującego z prawem; sposoby resocjalizacji przestępców. Zagadnienia:

o psychologia kryminalna – psychologiczna charakterystyka przestępcówo psychologia penitencjarna – odnosi się do więziennictwa. Zajmuje się szczegółowymi problemami

związanymi z pobytem w więzieniuo psychologia prawa – zagadnienia związane z kwalifikacją czynu przestępczegoo psychologia zeznań światków – psychologiczne problemy wiarygodności zeznań, analiza czynników, które

powodują to, że zeznania często nie odpowiadają rzeczywistości, nawet przy dobrej woli zeznającego

Psychologia pracy – analizuje przebieg aktywności zawodowej w przemyśle, handlu, komunikacji, usługach, służbie zdrowia itp. ustalając warunki i środki jej osobowościowe i merytorycznej organizacji. Zagadnienia:

o psychologiczna charakterystyka procesu pracy w oparciu o podstawowe elementy przebiegu pracy: odbiór informacji podejmowanie decyzji działanie

o regulacyjny aspekt działania człowieka w procesie pracy – czynniki, od których zależą efekty pracy: obiektywne – zewnętrzne: otoczenie, warunki pracy, wymogi ergonomiczne (dopasowanie sprzętu,

małe obciążenie fizyczne pracownika), organizacja pracy, organizacja miejsca pracy subiektywne – zależą od osoby: zdolności, predyspozycje, kwalifikacje zawodowe, chęć do pracy,

nastawienie, motywacjao psychologia zatrudnienia – przyjmowanie osób do pracy

selekcja. Punkt wyjścia: stanowisko pracy; procedura doboru osób na dane stanowisko (konkurs, casting, rozmowa kwalifikacyjna)

poradnictwo zawodowe. Punkt wyjścia: poszczególna osoba, poznanie jej możliwości, predyspozycji, zainteresowań itp.; proponowany wachlarz zawodów dla tej osoby

o doskonalenie zawodowe – planowanie i organizacja szkoleń, tematyka i metodykao problematyka ocen pracowniczych – systemy, metody, kryteria oceniania, oponie o pracownikuo psychologia organizacji i zarządzania – praca i doskonalenie kadry kierowniczej, pomoc w rozwiązywaniu

problemów związanych z prowadzeniem „firmy”, rozwiązywanie konfliktów, kształtowanie dobrych relacji między pracownikami

o psychologia reklamy i marketingu

Psychologia rewalidacyjna (rehabilitacyjna) – validus – zdrowy, sprawny; invalidus – niesprawny; revalidus – na nowo zdrowy, usprawnić. Zajmuje się przywracaniem sprawności czynnościowej i psychicznej ludziom z uszkodzeniem organów odbioru informacji i wykonywania działań (niewidomi, niedowidzący, głusi, niedosłyszący, niepełnosprawni ruchowo, przewlekle chorzy); cały system szkolnictwa rewalidacyjnego – szkoły specjalny, klasy integracyjne, dodatkowe godziny rewalidacyjne: procedura orzeczeń – wniosek wypełnia rodzic, szkoła, zaświadczenie od lekarza specjalisty.

Psychologia wychowawcza – przedmiot: uczenie się, nauczanie, wychowanie.Uczenie się:

jako czynność – wykonywana w celu przyswojenia sobie wiadomości, umiejętności jako proces – zachodzący w układzie nerwowym, którego efektem są zmiany w zachowaniu – są

następstwem zmian centralnych, a nie zależą wyłącznie od funkcji receptorów i efektorów; powstały w wyniku indywidualnego doświadczenia, a nie są efektem dojrzewania lub degradacji; są względnie trwałe

Nauczenie – organizowanie sytuacji, w których zachodzi uczenie się innej osoby/osób.Wychowanie – planowa, świadoma działalność ukierunkowana na kształtowanie osobowości drugiego człowieka, według założonego wzoru obejmującego wartości poznawcze, moralne, społeczne, estetyczne, religijne itp. Psychologiczne aspekty wychowania

podstawy oddziaływań wychowawczych (wiedza teoretyczna, podstawowe umiejętności) rozwijanie osobowości dzieci i młodzieży trudności wychowawcze

6

Do poradni można kierować dziecko na wniosek: nauczyciela (zgoda rodzica); rodzica; dziecka

Praca poradni obejmuje: badania diagnostyczne (przyczyna trudności) – opinia – skierowanie dziecka na zajęcia wyrównawcze np.

korekcyjno-kompetencyjne: kl.1-3 (pedagog szkolny lub nauczyciel z kwalifikacjami); zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze: kl.4-6 (nauczyciel); pomoc indywidualna (np. systematyczny kontakt z pedagogiem szkolnym, udział w zajęciach socjaterapeutycznych

wydawanie opinii indywidualna terapia psychologa

Kryteria aby dziecko wcześniej poszło do szkoły:- wyższy niż przeciętny poziom intelektualny- dojrzałość emocjonalna- rozwój fizyczny- umiejętnościKryteria aby dziecko później poszło do szkoły:- deficyt rozwojowy, lecz prawidłowy rozwój intelektualny lub odwrotnie- poparte badaniami w poradni

poradnictwo zawodowe dla uczniów ( 3 gimn. 3 LO) orzecznictwo – kierowanie uczniów do nauczania specjalnego (upośledzenie umysłowe; 2-krotne

stwierdzenie badaniami; zgoda rodziców) lub nauczania indywidualnego (przeszkody zdrowotne) logopeda diagnoza: dysleksja, dyskalkulia

Czynniki, od których zależą efekty uczenia się, nauczania i wychowania: właściwości uczenia (zdolności, motywacja, postawa, stosunek do obowiązków szkolnych, atmosfera w

domu) cechy charakteryzujące sytuację (atmosfera w domu, w szkole, w klasie) własności nauczyciela (dobre przygotowanie merytoryczne i przedmiotowe, dobry metodyk – dobre

tłumaczenie, osobowość – porozumiewanie się z dziećmi, wyznaczanie granic, stosunek do przedmiotu, klasy, uczniów)

Psychologia kliniczna – zajmuje się zastosowaniem wiedzy psychologicznej w udzielaniu praktycznej pomocy człowiekowi: trudności adaptacyjne (przystosowawcze), korekta funkcjonowania społecznego i emocjonalnego (zdrowi psychicznie i z zaburzeniami psychicznymi). Zadania:

diagnoza – badanie, rozmowa, wywiad i obserwacja; dobiera się kolejne metody (testy do badania intelektu, zainteresowań, postaw) dostosowane do problemu i wieku badanego

terapia – dostosowanie do problemu; farmakologia (leki psychotropowe), psychoterapia (indywidualna, grupowa, rodzinna, krótkoterminowa, długoterminowa)

profilaktyka – działania, programy mające na celu zapobieganie pojawieniu się zaburzeń (zdrowia, higieny psychicznej), zapewnić podstawowe potrzeby psychiczne, kształtować dobrą komunikację międzyludzką, psychoedukacja dzieci i rodziców. Formy programów np. „Spójrz inaczej”, „Podaj dłoń”

Zaburzenia psychiczne:psychotyczne niepsychotyczne psychozy nerwice

zaburzenia osobowości upośledzenia umysłowe uzależnienia

Zaburzenia psychotyczne – występują u nich objawy psychotyczne: omamy-halucynacje – zaburzenia, w których jednostka widzi, słyszy coś, co naprawdę nie istnienie urojenia – zaburzenia myślenia; przekonanie o czymś, że istnieje, mimo tego, że tak naprawdę tak nie jest.

Leczenie: farmakoterapia.Psychozy: schizofrenia, paranoja (obłęd), maniakalna-depresyjna (cyklofrenia)

7

Zaburzenia niepsychotyczne:Nerwice – nie występują objawy psychotyczne, osiowym objawem diagnozującym jest lęk (patologiczna postać

strachu); mogą występować fobie, rozmaite zaburzenia negatywne (narządów wewnętrznych, czynnościowe).Leczenie: psychoterapia – indywidualna, grupowa, behawioralna, czasami wspomagana lekami; jest leczeniem przyczynowym.Przykłady: nerwica lękowa, depresyjno-maniakalna, wegetatywna

Zaburzenia osobowości – objawy: deficyt uczuć wyższych, egoizm w relacjach emocjonalnych, egocentryzm w przejawach życia uczuciowego, sztywność reakcji psychicznych (brak zdolności do zróżnicowanych form dostosowania się do zmieniających się sytuacji i układów środowiskowych). Terapia: behawioralna (empiryczne pokazywanie zmian)przykłady: psychopatia, encefalopatia, charakteropatia, socjopatia

Upośledzenie umysłowe – stan zahamowanego lub niepełnego rozwoju umysłu, który charakteryzuje się zwłaszcza uszkodzeniem umiejętności ujawniających się w okresie rozwoju i składających się na ogólny poziom inteligencji (zdolności poznawczych, mowy, ruchowych, społecznych). Może wystąpić wraz z zaburzeniami psychicznymi i fizycznymi lub bez nich. Osoby te mogą do 3 lub 4 razy częściej zapadać w inne zaburzenia psychiczne. Osoby upośledzone są silniej narażone na ryzyko wyzyskiwania oraz nadużyć fizycznych i seksualnych. Terapia: badanie psychologiczne możliwości intelektualnych.

Norma: 100 +/- 15 (85-114)Inteligencja niższa niż przeciętna: 70-84

lekki stopień upośledzenia intelektualnego 55-69o (na oko) wszystko dobrzeo większa męczliwośćo obniżona ogólna funkcja sprawności intelektualnej o wolniejsze tempo pracyo łatwowiernośćo naiwnośćo emocje krótkotrwałe i intensywneo zmienne emocje

Diagnoza musi być potwierdzona dwukrotnym testem psychologicznym, z przerwą 2 letnią.Możliwość pomocy: wydanie orzeczenia do szkół specjalnych dla upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim: klasy mniej liczne, nauczanie innymi metodami, program jest węższy: 1-4 w szkole masowej = 1-6 w szkole specjalnej, nie ma myślenia abstrakcyjnego, zachowanie zdolności posługiwania się mową, samodzielność, pojawienie się przeszkód w nauce pisania i czytania, myślenie konkretno-obrazowe, nauczanie dostosowane do pór roku, nie ma języków obcych, chemii. Po podstawowej szkole specjalnej --> gimnazjum specjalne (w masowej 4-6 = 1-3 gimn w specjalnej) --> szkoła zawodowa specjalna

umiarkowany stopień upośledzenia 40-54o widoczne różniceo powolny rozwój rozumienia i posługiwania się mowąo opóźniona samodzielnośćo znacznie wolniejsze tempoo mniejsza sprawność ruchowa i manualna

Szkoły specjalne dla upośledzonych w stopniu umiarkowanym: uczą się mowy i rozumienia mowy, samodzielności, klasy do 10 dzieci, min. 2 nauczycieli, dzieci zróżnicowane (nadruchliwe, spokojne). Niektóre dzieci są w stanie nauczyć się czytać, pisać w okrojonej formie. W gimnazjum dzieci bardziej sprawne mogą przejść do klasy przysposabiających do pracy zawodowej: gospodyni domowa, pomocnik mechanika, budowlańca, zawody krawieckie

znaczny (25-39) i głęboki (0-24) stopieńo wyraźne uszkodzenie aparatu ruchowego i inne deficytyo znaczny: czasami jakiś zamierzony ruch; głęboki: zero ruchu samodzielnego np. wodogłowieo ciągła opieka

Formy edukacji: godziny rewalidacyjneCzęsto oddawane do zakładów opieki społecznej.

Uzależnienia – może dojść już od pierwszej dawki (przy niektórych środkach). Okresy: używanie lub nadużywanie.Rodzaje:

8

fizyczne – rezultat wbudowania uzależniającego środka chemicznego w cykl przemian tkankowych; zależność jest potrzebą fizjologiczną, biologiczną objawiającą się uzależnieniem.objawy:

o zespół abstynencyjny – brak środka w organizmie – odczuwanie przykrych doznań fizycznych i psychicznych: brak apetytu, drgawki, bezsenność, wymioty, biegunki, silne bóle mięśniowe

o zjawisko tolerancji – zwiększająca się odporność na działanie środków, potrzeba więcej dawek; lęki, spadek nastroju

Substancje uzależniające fizycznie: alkohol, nikotyna, narkotyki twarde (kokaina, heroina, amfetamina) psychiczne – stan psychiczny powstały z uzależnienia różnych środków, przejawia się różnorodnym

stopniem pragnienia tych środków; wiąże się z czasem przyjmowania środka; zwyczaj brania-sposób zażywania; odstawienie środka nie powoduje zespołu abstynencyjnego, ale powoduje złe samopoczucie, ogólny dyskomfort

społeczne – zażywanie środków w grupie; wiąże się z poczuciem rpzynależności; może mieć charakter obrzędowy

Kryteria zwiększonego ryzyka uzależnień: osobowościowe czynniki:

o brak stabilności emocjonalnejo brak zdolności do wysiłkuo poczucie zagrożenia, lęk, poczucie krzywdyo trudności w rozwiązywaniu problemówo niski poziom tolerancji na frustracjęo obniżone poczucie własnej wartościo obniżony system wartości i poczucia sensu życiao niski stopień uspołecznienia i odpowiedzialnościo niezaspokojona potrzeba afiliacji o kierowanie się zasadą przyjemności a nie powinności

środowiskowe:o rozbita, niepełna lub zagrożona rozbiciem rodzinao konflikty w rodzinieo brak więzi w rodzinieo jedno dziecko z nadopiekuńczym systemem wychowaniao oboje rodzice pracujący poza domemo wysoka rodzinna tolerancja dla picia, palenia, zażywania lekówo środowisko toksykomanów, narkomanów, alkoholików

Jak leczyć?długotrwałe leczenie:

o detoksykacja organizmu (pod kontrolą lekarza)o leczenie w ośrodków (trwa min. 1 rok, max. 2 lata) – pełna abstynencja – większa gwarancja wyleczeniao leczenie ambulatoryjneo są możliwe grupy AA, ANo terapią powinna być objęta cała rodzica leczącego się (psychoedukacja)

PROCESY POZNAWCZEpoznawcze regulacyjne wrażenia spostrzeżenia wyobrażenia pamięć uwaga uczenie się myślenie

emocje motywacje

Wrażenia i spostrzeżenia Rola wrażeń i spostrzeżeń w orientacji człowieka w otoczeniu:- zjawiska świadomości zróżnicowane ze względu na jej przedmiot- we wrażeniach odzwierciedlają się cechy zmysłowe obiektów (barwa, kształt, twardość, szorstkosc)

9

- w spostrzeżeniach całość: kwadrat, kula, budynki- służą do odbierania informacji o bodźcach oddziaływujących bezpośrednio na narządy zmysłowe

Wrażenie – proces, w którym pobudzony receptor zmysłowy daje początek impulsom nerwowym, a ich wynikiem jest elementarne doznanie czucia, czyli świadomość zjawisk na zewnątrz lub wewnątrz organizmu.Doznajemy jednocześnie wielu wrażeń tworząc swoisty obraz spostrzeżeniowy konkretnego przedmiotu(np. jabłko). Cechy wrażeń: jakość (intensywność), trwałość, modalność wrażeń (kolor, smak)

Klasyfikacja wrażeń:

Eksteroreceptory Interoreceptoryodbierają podniety z pewnej odległości

(telereceptory) jak i przy bezpośrednim zetknięciu się z przedmiotem (kontaktoreceptory)

dostarczają informacji o tym, co dzieje się w naszych narządach wewnętrznych; zmiana

położenia ciałaTelereceptory Kontaktoreceptory Wrażenie

WrażeniaWzrokoweSłuchoweWęchoweBólowe

DotykoweSmakowe

Ciepła i zimnaBólowe

OrganiczneRównowagi

Mięśniowo-ruchoweBólowe

wrażenia wzrokowe – barwy wypełniające (podstawowe): niebieska, zielona, czerwona. Teoria widzenia barw:

o teoria trzech składników – niebieski, czerwony, zielony– prawo mieszania się barwo zaburzenia widzenia barw: daltonizm (ślepota na odcienie barw zielonych i czerwonych),

achromatopsja (całkowita ślepota na barwy) wrażenia słuchowe – głośność dźwięku zależy od jego natężenia i wysokości (pomiar: decybele). Barwę

dźwięku wyznacza jego kształt. Teoria słyszenia: odpowiednie impulsy sygnalizują dźwięk do mózgu

wrażenia węchowe – odzwierciedlają chemiczne własności ciał lotnych wrażenia skórne – dotykowe, ciepła i zimna (odgrywa istotną rolę w regulowaniu temperatury organizmu),

bólowe wrażenia mięśniowo-ruchowe – są odbierane za pośrednictwem prioreceptorów umieszczonych w tkance

mięśniowej, ścięgnach, wiązadłach i stawach; regulują nasze ruchy.

Wrażliwość i czułość:- Absolutny próg wrażenia – minimalna wielkość bodźca, konieczna do jego odbioru i do doznania choćby ledwo dostrzegalnego wrażenia - wrażliwość zależy od bodźca działającego na receptor w danej chwili jak i od bodźców oddziaływujących na niego uprzednio (przyzwyczajenie się do ciemności)

Zmysł Bodziec Narząd zmysłu Receptor Wrażenie

Wzrok Fale świetlne Oko Czopki i pręciki siatkówki Kolory, wzorce, faktury

Słuch Fale dźwiękowe Ucho Komórki włosowe błony bębenkowej Szumy, tony

Wrażenia skórne Kontakt zewnętrzny Skóra Końcówki nerwów w skórze

Dotyk, ból, ciepło, zimno

Węch Substancje lotne Nos Komórki węchowe nabłonka węchowego

Zapachy (piżma. Kwiatów, spalenizny, mięty)

Smak Substancje rozpuszczalne Język Kubki smakowe

językaSmaki (słodki, kwaśny, słony, gorzki)

Równowaga Siły mechaniczne i grawitacyjne Ucho wewnętrzne

Komórki włosowe kanałów półkolistych i przedsionka

Ruch w przestrzeni i siła ciążenia

10

- czułość – zdolność do odczuwania niewielkich różnic między bodźcami

Fizjologicznym podłożem wrażeń jest pobudzanie złożonych komórek nerwowych, zwanych analizatorami (dokonują analizy bodźców).

ANALIZATORY: analizator słuchowy – składa się z ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego.

o ucho zewnętrzne : małżowina uszna – zbiera fale dźwiękowe, kieruje je do przewodu słuchowego; przewód słuchowy zewnętrzny – kanał doprowadzający fale dźwiękowe do błony bębenkowej (wprawia w drganie)

o ucho środkowe : błona bębenkowa – zmienia fale dźwiękowe w drgania mechaniczne; trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko, strzemiączko – przewodzą drgania do okienka owalnego; trąbka Eustachiusza (łączy ucho środkowe z gardłem)

o ucho wewnętrzne : ślimak – energia akustyczna zostaje przetworzona na impuls nerwowy; nacisk na płyn w ślimaku wywołuje ruchy błony podstawowej; pobudzenie to dociera do ośrodków podkorowych słuchu, później do korowej części analizatora słuchu w płacie skroniowym i zostaje przekształcona tam we wrażenie słuchowe

16 000 – 20 000 drgań na sekundę. Analizator ten służy do odbioru bodźców słuchowych (w tym dźwięków mowy), ich spostrzegania, zapamiętywania. Uczestniczy w porozumiewaniu się za pomocą mowy

analizator wzrokowy – składa się z gałki ocznej umieszczonej w oczodoledziałanie oka:o światło przechodzi przez rogówkęo wpada do oka przez źreniceo przechodzi przez soczewkę – załamuje promienie świetlneo przechodzi przez ciało szklisteo promienie padają na siatkówkę (powstaje obraz odwrócony) składającej się z 2 czopków i

pręcików, gdzie energia świetlna zostaje zamieniona na energię elektrochemiczną. Czopki i pręciki łączą się ze sobą

o nerwem wzrokowym impuls przekazywany jest do kory mózgowej i powstaje wrażenie wzrokoweInne:o soczewka odpowiada za akomodację (widoczność blisko i daleko)o przy słabym świetle źrenica się rozszerza, tęczówka kurczy; przy mocnym świetle źrenica kurczy

się, tęczówka – rozszerza, co chroni oko przed ostrym, jasnym światłemo plamka żółta – miejsce najbardziej czułeo plamka ślepa – miejsce nieczułe na bodźce wzrokoweo pręciki – rozmieszczone są na obwodzie siatkówkio czopki – rozmieszczone są bliżej środka siatkówki

Spostrzeganie – proces poznawczy polegający na odzwierciedleniu w naszej świadomości całokształtu danego przedmiotu lub zjawiska oddziałującego na nasze narządy zmysłowe. Podział spostrzeżeń:

wzrokowe, słuchowe, dotykowe itp spostrzeganie przedmiotów, czasu, ruchów istot oraz własnego ciała

Procesy spostrzegania przebiegają na dwóch poziomach: sensomotorycznym (czuciowo- ruchowym)- poznawanie przedmiotów za pomocą zmysłów (figury, linie,

kąty, punkty) semantyczno- operacyjnym (znaczeniowo- czynnościowy)- spostrzeganie przedmiotu. Oprócz figury

spostrzegamy jej znaczenie.Rola słowa i schematów poznawczych w postrzeganiu- rozpoznanie niespecyficzne – ogólne- rozpoznanie specyficzne – konkretny, znany nam przedmiotStałość spostrzeżeń – mimo zmiany warunków spostrzegania, spostrzegamy jako stałe pewne cechy przedmiotu (barwy kształt, wielkość)Złudzenia zmysłowe – nasze spostrzeżenia nie zawsze są prawidłowe (zniekształcone i zmienne obrazy przedmiotów)- złudzenie geometryczne- złudzenie kontrastu

11

- złudzenie patologiczneOrganizacja spostrzegania: figura i tło, bliskość, podobieństwo.Proces spostrzegania może być niezamierzony, mimowolny (bodźce docierają bez udziału naszej woli), zamieszony lub dowolny (bodźce kierują się określonym celem, zadaniem).Obserwacja – gdy spostrzeżenie staje się samoistną czynnością poznawcza. Polega ona na trwającym dłużej lub krócej świadomym i planowanym spostrzeganiu jakiegoś przedmiotu lub zjawiska po to, by je dokładnie poznać (dzieci w przedszkolu – obrazki w książkach).Spostrzegawczość – kształtuje ją dokonywanie obserwacji. Polega na zdolności do wyróżniania w spostrzeganym przedmiocie lub zjawisku cech na pozór drobnych, które trudno jest zauważyć. Przydaje się w procesie uczenia w szkole i w pracy.

Wyobrażenia Aktualizacje psychiczne przedmiotów, zdarzeń, sytuacji wcześniej spostrzeganych w całości lub we

fragmentach w wyniku pobudzenia ich fragmentalnych śladówo odtwórcze – mnie lub bardziej dokładne odpowiedniki spostrzeżeńo wytwórcze – nowe obrazy powstałe z nałożenia się różnych spostrzeżeń lub w procesie świadomego

łączenia różnych wyobrażeniowych odpowiedników minionych spostrzeżeń mniejsza wyrazistość ( w odróżnieniu od spostrzeżeń), fragmentaryczność, nietrwałość aktualna, większy stopień ogólności

Pamięć zdolność do rejestrowania i ponownego przywoływania wrażeń zmysłowych, skojarzeń czy informacji

Systemy pamięci: o sensoryczna (zmysłowa) – ultrakrótka ma krótki czas trwania (do ok. 0,5 s), dużą pojemność,

służy do tego, aby procesy percepcji mogły wydobyć maksimum potrzebnej informacji z nadchodzących bodźców, zlokalizowany jest w każdym zmyśle (każdym oku, uchu itd.),przechowuje nadchodzące informacje bez zniekształceń i przetworzenia.

o krótkotrwała STM – przechowuje niewielkie ilości informacji przez krótki okres, bez dokonywania powtórek wewnętrznych czas ten szacuje się na kilka do kilkunastu sekund.

o długotrwała LTM – stanowi trwały magazyn śladów pamięciowych, o teoretycznie nieograniczonej pojemności i czasie przechowywania.

Cechy :o trwałośćo szybkość zapamiętywaniao gotowość (zdolność szybkiego przetwarzania doświadczenia)o wierność (dokładne odtwarzanie)o pojemność (zakres, określa ilość i różnorodność materiału, który może być zapamiętany)

Rodzaje :o twórczao odtwórczao wzrokowao słuchowao dowolnao mimowolna

Fazy procesów pamięciowych o zapamiętywanieo przypominanieo przechowywanieo zapominanie

Uwaga cecha umożliwiająca zorganizowaną aktywność człowieka, jego czynności i działania.Włącza się przede wszystkim w procesy poznawcze. Kiedyś uważano, że uwaga polega na skierowaniu świadomości na określony przedmiot czy też własne przeżycia.

12

Funkcje: selekcjonowanie – dokonywanie wyboru czynności lub zjawiska ukierunkowanie aktywności człowieka

Funkcje selekcji i ukierunkowania czynności spełnia (rodzaje uwagi): uwaga mimowolna (reaktywna) – wywołana przez pewne właściwości bodźców i sytuacji, bez wysiłku ze

strony jednostki. Czynnikiem jest przede wszystkim siła bodźca. Źródłem są także rozmaite zmiany w środowisku (szybkie i nagłe)

uwaga dowolna (kognitywna) – wiąże się z zachowaniem celowym, skierowanym na wykonywanie określonego działania. Wymaga świadomego zamiaru i wysiłku woli.

uwaga wtórna – specyficzny rodzaj uwagi, zawierający cechy dowolności jak i mimowolnościCechy (właściwości):

pojemność (zakres) – ilość bodźców, które możemy odebrać jednym aktem uwagi. Zależy od własności spostrzeganych przedmiotów, od właściwości rozwojowych i indywidualnych.

natężenie – intensywność skupienia się na danym obiekcie podzielność – możliwość skupienia się na więcej niż jednym przedmiocie przerzutność - łatwość przechodzenia skupienia z jednego przedmiotu na drugi roztargnienie – brak koncentracji przez dłuższy czas na jakimś obiekcie

Uczenie się proces, który prowadzi do względnie trwałej zmiany zachowania lub możliwości zachowania, który opiera się na doświadczeniu. Przyjmuje się, że podstawowym warunkiem uczenia się jest właściwość układu nerwowego zwana pamięcią. Wiele względów przemawia za ujmowaniem uczenia się jako specjalnego przypadku zapamiętywania świadomej czynności ukierunkowanej na zdobywanie nowych doświadczeń, charakterystycznej i ukierunkowanej dla człowieka.

Warunkowanie uczenia się: (mechanizmy) klasyczne . W wyniku tego warunkowania nie pojawiają się nowe reakcje, których nie było w repertuarze

wcześniejszych zachowań podmiotu. Wytwarzają się natomiast nowe związki pomiędzy dotychczasowymi reakcjami i bodźcami, które wcześniej reakcji tych nie wywoływały. (np. jeśli dzwonek poprzedza karmienie, to na jego dźwięk pies zaczyna wydzielać ślinę)

instrumentalne . Wytworzona reakcja staje się środkiem umożliwiającym zaspokojenie potrzeby podmiotu, jest przejawem zachowania sprawczego (np. szczur w skrzynce naciskając przypadkowo dźwignię otrzymuje pokarm, nauczy się on naciskać dźwignię w celu uzyskania pożywienia).

Uczenie się przez bezpośrednie kojarzenie bodźców i reakcji to warunkowanie klasyczne jak i instrumentalne. Jest to uczenie się, któremu nie musi towarzyszyć rozumienie ani nawet świadomość powstającego związku czy też wytwarzanej reakcji. Kojarzenie może być mechaniczne, bodziec wywołuje odpowiedź w postacji stereotypowej reakcji.

Formy uczenia się: przez skojarzenia (dzwonek i pokarm dla psa) wstępne warunkowanie sensoryczne spostrzeżeniowe (zauważenie tego, czego wcześniej nie dostrzegaliśmy. np. dokładne rysy twarzy) rozwiązywanie problemów świadome– zachodzi z udziałem świadomości. Uświadomienie sobie istniejących zależności, zasad, reguł,

prowadzi to do zmiany zachowania nieświadome – bez udziału świadomości, obejmuje pozostałe postacie uczenia się poznawczego oraz przez

bezpośrednie kojarzenie bodźców i reakcji zamierzone – wcześniej zaplanowane, zamiar przyswojenia sobie czegoś niezamierzone

Faza przygotowania w skutecznym uczeniu się: motywacja dotychczasowa wiedza oczekiwana wiedza dobór optymalnego sposobu uczenia się i zadbanie o warunki z uwzględnieniem stylów uczenia się (dobry

moment dnia itp) pozytywne myślenie o sobie relaksacja wizualizacja (wyobrażenie sobie stanu końcowego)

Style uczenia się: (osobisty, indywidualny sposób zapamiętywania, koncentracji, przekazu)

wzrokowy – osoba lubi porządek czy się patrząc

13

słuchowy – osoba potrafi czytać na głoś ucząc się czuciowy (dotykowy) – uczenie się doznając wrażeń, samodzielnie robienie notatek, dobra atmosfera i

klimat emocjonalny, osoba zapamiętuje dobre rzeczy związane z emocjami i czucie, jest wrażliwa na doznania psychiczne, emocje drugiej osoby

ruchowy (kinestetyczny) – osoba potrzebuje ruchu, uczy się np. chodząc, zapamiętuje dobre działania i to co jest związane z ruchem, przeszkadza jej ruch innych

Myślenie - proces wielu funkcji składowych, można je kształtować i ćwiczyć.mniej lub bardziej uporządkowana sekwencja operacji poznawczych dokonywanych na przedmiotach, zdarzeniach, procesach bezpośrednio spostrzeganych lub na ich reprezentacjach wyobrażeniowo-pojęciowych. Treścią tej operacji jest ujmowanie różnego rodzaju stosunków (związki, zależności) o charakterze strukturalnym lub funkcjonalnym.- czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje.

Aspekty myślenia przebiegu: operacje myślowe, rozwiązywanie problemów, myślenie intuicyjne, skrótowe efektów: produktywne (twórcze), reprodukcyjne (odtwórcze) stadiów rozwoju poznawczego: sensomotoryczne, przedoperacyjne, operacyjne (konkretne, formalne),

postformalne uwarunkowań: przedmiotowe (struktura myślowa materiału), podmiotowe (wcześniejsze doświadczenia

jednostki, uzdolnienia, sprawność myślenia)Operacje myślowe – zespół czynności umożliwiających odzwierciedlanie stosunków.Podstawowe operacje:

analiza – rozkładanie całości na części, wyodrębnianie części z całości synteza – scalanie, łączenie odrębnych elementów w całość o innej ilości porównywanie – myślenie ukierunkowane na 2 lub więcej pojęć, ustalanie ich podobieństwa, różnic uogólnianie – wyodrębnianie istotnych lub ogólnych cech przedmiotów lub zjawisk w obrębie tej

samej klasy, umożliwia tworzenie pojęć, ujmowanie związków, wykrywa prawa rządzące zjawiskami przewidywanie, klasyfikowanie – porządkowanie, systematyzowanie według pewnej zasady na klasy,

kategorie itpRozwiązywanie problemów

Sformułowanie problemu – dostrzeżenie, określenie, nazwanie i sprecyzowanie problemu. Podmiot odkrywa problem, uświadamia sobie, że wiedza jaką dysponuje nie jest wystarczająca aby osiągnąć cel. Trafne określenie problemu pozwala ułatwić kolejne etapy rozwiązywania problemów.

Analiza sytuacji problemowej – jakie czynniki mają tu znaczenie, co się na to składa (czynniki zewnętrzne, wewnętrzne, wspierające, utrudniające), jakie są rozbieżności między stanem aktualnym a oczekiwaniami. Aby efektywnie rozwiązać problem zaczynamy od analizy celu, a później przechodzimy do pozostałych. Ta analiza pozwala wyodrębnić dane bardziej istotne od tych mniej ważnych.

Strategia wykorzystania czynników wspierających i przezwyciężenie przeszkód, opracowanie planu hipotetycznego działania. Jeżeli problem jest zamknięty (1 rozwiązanie) – myślenie zbieżne (konwergencyjne). Jeśli problem jest otwarty (wiele rozwiązań) – różnymi drogami możemy osiągnąć cel (dywengercyjne – rozbieżne).

Podjęcie działań, weryfikacja hipotezy – działanie, analiza działań Powrót do faz poprzednich, gdy problem nie został rozwiązany

Rodzaje myślenia: Myślenie intuicyjne – nie opiera się na świadomym rozumowaniu czy reproduktywniu treści

myślowych. Poczuciowe (odczuciowe) ujmowanie stanów rzeczy, związków czy zależności Myślenie skrótowe – nie występują rozwinięte sekwencje, nagłe ujęcia odległych relacji, ale

zachowany jest kierunek wyznaczonego zadania. Myślenie refleksyjne – wyróżnienie zaznacza się świadome kierowanie czynnościami poznawczymi

oraz świadomości konsekwencji tych czynności w stosunku do celów, w których to działanie jest ukierunkowane

Efekty: myślenie produktywne (heurystyczne, twórcze, odkrywcze) – myślenie w sytuacjach problemowych,

zadaniowych.

14

Zasada: wiara we własne siły, możliwości, kształtując postawę otwartości, aktywności, myślenia poznawczego, pełnego inwencji.Efekt: poznawcze i sprawnościowe wzbogacenie stanu posiadanej wiedzy i umiejętności danej jednostki.

myślenie reproduktywne (odtwórcze, bierne) – odtwarzanie wiedzy, przypomnienie sobie różnych treści poznawczych.Czynniki: zrozumienie, wykorzystywanie wiedzy dotyczącej dobrego uczenia się, dobra organizacja czasu, powtórki, systematyczność, korzystanie z wielu materiałów źródłowych

Aspekt stadiów rozwoju poznawczego:Trzy główne fazy rozwoju myślenia

myślenie sensomotoryczne (dzieci od 0-2 lat, zwierzęta wyższe). Zachodzi w toku sporzegania przedmiotów i manipulowania nimi bez udziału operacji myślowych na mowie. Początki występowania związków przyczyniowo-skutkowych.

myślenie przedoperacyjne (dzieci od 3-7 lat). Rozumowanie transdukcyjne (organizm otrzymuje informacje o natężeniu bodźca), egocentryzm, rozwój zdolności do przedstawiania świata zewnętrznego za pomocą symboli

myślenie operacyjne: - operacje konkretne (od 7-11 lat). Opanowanie operacji matematyczno-logicznych, przyswojenie zasady zachowania ilości; konkrety- operacje formalne (powyżej 11 roku życia). Operacje myślowe są wykonywane na obrazie wyobrażeniowo-pojęciowej reprezentacji przedmiotów, zdarzeń, stosunków. Myślenie abstrakcyjne, zrozumienie logiki, rozumowanie opiera się na opisach słownych, odróżnienie formy od treści, kształtowanie się hipotetycznych konsekwencji, które współistnieją z rzeczywistymi konsekwencjami i związkami

myślenie postformalne (dorośli). Myślenie skoncentrowane i zwrócone w konkretnym kierunku. Sztuka negocjacji, rozwiązywanie konfliktów przez kompromis, odkrywanie nowych dróg i celów. Większość problemów występuje w złożonych relacjach społecznych. Życie i myślenie wymaga mniej absolutnego i abstrakcyjnego myślenia a więcej dynamicznego. Cechą jest wyższy poziom rozumowania moralnego, którego rozwój jest determinowany praktyczną koniecznością odpowiedzialności za siebie i innych oraz zrozumienia konieczności dokonywania wyborów moralnych,

Emocje zakładają istnienie związku pomiędzy osobą a jakimś obiektem, osobą lub wydarzeniem (rzeczywistym, zapamiętanym lub wyobrażonym).Związek ten jest wewnętrznie wartościujący. Cechą określającą emocje wydaje się to, że kiedy jesteśmy pobudzeni emocjonalnie, czujemy się dobrze lub źle, odczuwamy aprobatę lub dezaprobatę, ulgę lub rozczarowanie wobec jakiegoś stanu rzeczy. Wartościowanie nie jest ani stałą, ani utrzymującą się cechą naszego sposobu odnoszenia się do świata, ale raczej chwilową przerwą lub oderwaniem od zwykłej pozycji.Kategorie emocji: smutek radość złość strachKomponenty: pobudzenie – mimowolne tiki, można mierzyć, badać znak - forma przyjemna (dodatnie) i nieprzyjemna (ujemne). Emocje mogą trwać nawet kilka lat, zależy od

natężenia przeżycia jakość – różne emocje pobudzają do innych reakcji (np. strach)

Źródła emocji: bodźce odbierane przez zmysły-ciepło słońca, zapach kwiatków… przedmioty lub obiekty – np. jezioro potrzeby- dążenie do ich zaspokojenia może wywołać emocje kontakt z samym sobą- lubię siebie, niecierpię… słowa lub czyny

Czynniki: naturalne- wywiera emocje na podstawie wrodzonych własności organizmu (bodźce zmysłowe lub

pochodzące z wewnętrznych organizmów)

15

wtórne bodźce emocjonalne (ktoś pogryziony przez psa, na widok na widok reaguje strachem) bodźce mogą stać się źródłem nawet sinych emocji w wyniku określonych wydarzeń

emocjonelogenne- wynikające ze związku powstałych między oczekiwaniami jednostki a z informacjami z jakimi się spotyka

Inteligencja zespół sprawności gł, myślenia, umożliwiający jednostce rozwiązanie nowych zadań, korzystanie z własnego doświadczenia, szczególne z wiedzy, a w oparciu o to przystosowanie się do warunków i przekształcenie ich do swoich potrzeb. Zaczątki inteligencji spotykamy u zwierząt, ale u człowieka osiągły wysoki poziom, wyższych form myślenia, mowa.

Za główne zdolności inteligencji uważa się: Zdolności językowe- znajomość słów, pojęć, rozumienie czytanego tekstu Umiejętności rozwiązywania problemów, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie praktycznych zadań Myślenie abstrakcyjne, matematyczne Zdolności orientacji przestrzennej 2 i 3-wymiarowej. Dokonywanie operacji w przestrzeni Zdolności społeczne, rozumienie norm, zachowań, sytuacji społecznych

A-D inteligencja racjonalna, bardziej wrodzonaE inteligencja emocjonalna, podlega rozwojowi i zamianą Inteligencja emocionalna: Najogólniej można zdefiniować jako: Zbiór zdolności warunkujących wykorzystywanie emocji przy rozwiązywaniu problemów zwłaszcza w sytuacjach społecznych. Można ją też uznać za ogół zdolności warunkujące efektywność przetwarzania informacji emocjonalnych, czyli dotyczące emocji własnych lub cudzych.GŁÓWNE ZDOLNOŚCI SKŁADAJĄCE SIĘ NA INTELIGENCJĘ EMOCJI:

Zdolność do spostrzegania i wyrażania emocji u siebie i u innych Zdolność do emocjonalnego wspomagani myślenia

Zdolność do emocjonalnego sterowania uwagą Zdolność do wywołania w sobie emocji, w celu lepszego zrozumienia sytuacji: przeszłej lub

teraźniejszej lub przyszłej Zdolność do przyjmowania różnych punktów widzenia odpowiadających zmieniającym się

nastrojom Zdolność do stosowania przy rozwiązywaniu problemów różnych sposobów podjęcia stosownie do

różnych STANÓW EMOCIONALNYCH(do siebie i do innych) – stoję w korku i muszę zjechać bo zwariuje.

Zdolność do rozumienia i analizowania emocji oraz wykorzystywania wiedzy emocjonalne Zdolność do kontrolowania i regulowania emocji cudzych i własnych (złagodzenie złości dziecka- wyjdź z

klasy)IQ –TESTY PSYCHOLOGICZNE

• 116-125 wyższa niż przeciętna • 126-135 wysoka• 136-145 bardzo wysoka

Badanie funkcji werbalnych i wykonawczych. Rozwój nieharmoniczny- różnica 15pkt. Testy IQ co 3 lata, testy dla upośledzonych co 2 lata.

Motywacja Proces który wzbudza działanie, utrzymuje go w toku i reguluje jego przebieg. Działanie jest nastawione na określony wynik, którego osiągnięcie stanowi punkt kulminacyjny procesu motywacyjnego.Cel, który sobie stawiamy, to jest to, co wzbudza działanie, utrzymuje go w toku i reguluje jego przebieg. Celem, będziemy nazywać ten wynik, którego człowiek jest świadomy. Żeby zainicjować proces motywacji, cel musi spełniać 2 warunki:

Wynik jest oceniany za użyteczny przez podmiot Wynik jest możliwy do osiągnięcia (przeświadczenie podmiotu o tym) w danych warunkach( z

prawdopodobieństwem wyższym od zera) Cechy ilościowe motywacji:

Kierunek Charakteryzujemy przez wskazanie wyniku, ku któremu czynność zmierza. Osiągnięcie wyniku powoduje, że natężenie motywacji spada do zera lub obniża się. Osiągnięcie wyniku powoduje emocje dodatnie.

Natężenie 3 parametry- częściowo skorelowane

16

Siła - mniejsza lub większa zdolność do wyłączania motywów konkurencyjnych Wielkość - właściwość, od której zależy rozmiar wyniku, bądź liczba czynności potrzebna do

zaspokojenia motywacji Intensywność - własność od której zależy poziom mobilizacji organizmu związany z realizacją danego

motywu. Zależy od niej ilość energii zużytej do osiągnicia celu Natężenie Może przybierać różną siłę w zależności od:

Wartość napięcia motywacyjnego Subiektywnie antycypowana, wartości gratyfikacyjne odpowiadające temu napięciu: Czyli jak sami sobie

wyobrażamy co możemy osiągnąć, to taką siłę przybiera natężenie motywacji Subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia określonego wyniku, który musi być większy od 0 i

mniejszy od 1: czyli to jak sami oceniamy osiągnięcie wyniku, gdy równa się 0 i 1 to nic nie robimyWykazują korelacje: Im silniejsza jest motywacja, tym jest ona większa i intensywna, ale nie jest to zależność liniowa!Intensywność motywacji:

o Wzrasta, gdy natrafia na przeszkodyo Wzrasta, gdy jest wywołana przez czynniki negatywne: zagrożenie, ból

Motyw 1) czynnik determinujący działanie ludzkie, zwerbalizowanie celu i programu umożliwiającego danej osobie

podjęcie określonej czynności 2) takie sformułowanie środków i celów działania, które pozostaje w zgodzie lub w najmniejszej sprzeczności

ze wszystkimi postawami związanymi z sytuacją, której motyw dotyczy. Postawa- to względnie trwała struktura lub dyspozycja do pojawienia się takiej struktury procesów

poznawczych, emocjonalnych i tendencji do zachowań, w której wyraża się określony stosunek osoby wobec danego przedmiotu

Potrzeba- to stan wewnętrzny ustroju lub zależności występujący między stanem wewnętrznym, a celem zewnętrznym. Są czynnikami warunkującymi wzbudzenie motywu

Prawa I Prawo: w miarę wzrostu motywacji sprawność działania wzrasta do pewnego poziomu, a następnie zaczyna się obniżać

II Prawo: im łatwiejsze zadani, tym lepsze wyniki osiągniemy przy dużym natężeniu motywacji im trudniejsze zadanie, tym dla sprawności działania korzystniejsze jest niewielkie natężenie motywacji.

17

Złość 4 powody złości:

Niesprawiedliwość- niesprawiedliwe traktowanie Frustracja- uważamy, że powinniśmy wykonać zadani, a nie możemy sobie z nim poradzić Obraza- przykrość, obrażanie, atakowanie Utrata kontroli- nad sobą lub sytuacją

Gdy złość jest zdrowa: Dotyczy problemu, a nie osób Pozostaje złością, a nie przeradza się w agresję Bierzemy odpowiedzialność za własne złości Trwa krótko i nie przeradza się w utajone urazy Możesz rozmawiać z tymi, co doprowadzili Cię do gniewu bez utraty kontroli nad sobą

Funkcje złości: Jako sygnał, że dzieje się coś niedobrego Jako metoda rozwiązywania życiowych problemów Jak długotrwały nawyk, który staje się celem samym w sobie Jako obrona przed wstydem i poczuciem zagrożenia własnej wartości Jako obrona przed odczuwaniem innych emocji Jako doznanie zmieniające nastrój Jako zdobycie wiedzy panowania nad innymi Jako zdobywanie autorytetu w oczach innych Do zachowania fizycznego lub emocjonalnego dystansu wobec innych

Złość przeradza się w agresje: Agresja u dzieci i młodzieży. Co skłania i jakie cele osiągają?

Agresja jako zabawa z elementami walki, walka z elementami zabawyCel: wypróbowanie sił radość ze zwycięstwa wciągają się w tą zabawę, aż będzie to walka na zabój

Agresja jako obrona przed zagrożeniami Cel: przezwyciężenie strachu unikanie obrażeń

18

Agresja jako relacja na frustracje, gdy potrzeby są zablokowaneCel: wyrównanie krzywd odwet za upokorzenie

WywiadCel: badanie możliwości i granic tego co dozwolone testowanie granicy bólu

Agresja jako ukryte pragnienie miłościCel: pozyskanie uwagi, wsparcia, miłości ostra walka o swoje

Agresja celowa-instrumentalnaCel: zaspokojenie braku- wyzyskiwanie pieniędzy od młodszych, słabszych

Eliminacja zachowań agresywnych:1) Prośba na dziecko- „Zależy mi na Tobie, żebyś się zmienił…”

Prośba na siebie- „To dla mnie ważne”2) Korzyści- różnorodność wyborów co można zrobić zamiast zachować agresje

Zwróć uwagę na szacunek- „staniesz się osobą, z której będzie można brac przyład” 3) Wartości – „ Twoja i cudza własność jest nienaruszalna”4) Dowartościowanie- dostrzec zmianę i podkreślić ją5) Zagrożenia- uświadomić konsekwencje wynikające z zachwania

Wagarowanie- sąd

Postawy

Postawa asertywna: Szanuje swoje prawa i innych

Ryzyko: możemy być nie lubiani, że jasno wyrażamy własne odczucia Etykietka: człowiek idący przez świat przebojem Zachowanie asertywne:

Gdy jesteśmy zadowoleni z siebie i innych Gdy mamy szacunek do siebie i innych Realizacja celów i zaspokojenie potrzeb Mniej ranimy innych Rośnie wiara w siebie Jesteśmy uczciwi wobec siebie i innych Umiemy mówić NIE i TAK

Postawa agresywna: Gdy poszanowanie dotyczy tylko praw własnychPostawa uległa: Lekceważenie praw własnych, respektowanie praw innych, obawa przed utratą akceptacji, ze strachu przed relacją innych, uważa, że to jest dobre i grzeczne zachowanie, chęć unikania konfliktów.

19

Zagrożenia: Utrata poczucia własnej wartości Złość, poczucie krzywdy, frustracje Dajemy z otoczenia sygnały, że mogą dominować nad nami Ryzyko wybuchu agresji spowodowane nagromadzeniem uczuć

Temperament i Charakter

Charakter Zespół cech psychicznych danej osoby które ujawniają się w jej zachowaniu, sposobie bycia, usposobienia. Pojęcie w tym znaczeniu usposabiane jest z osobowością np. Szlachetny charakter, niezłomny, osoba o silnej woli.

Osobowość Składa się z m. In. Temperamentu i charakteru. Zorganizowana struktura cech indywidualnych i sposobów zachowań, które decydują o specyficznych sposobach przystosowania się danej jednostki do środowiska.

Temperament Zespół dziedziczonych cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie, są to względnie stałe czasowo cechy osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania.

TYP UKŁADU NERWOWEGOSILNY SŁABY

Zrównoważony Niezrównoważony

melancholikruchliwy powolny

choleryksangwinik flegmatyk

CechyTemperamentu Charakteru

Nie można oceniać, bo człowiek taki jest (nie mamy na to wpływu)

PowolnyOpanowanyRuchliwy

TowarzyskiWrażliwy

Podlegają ocenie, należy i można je kształtować

UpartySpokojnyCierpliwyNiezłomnySilnej woli

Topologia temperamentu:• Według Hipokratesa

-Sangwinik- żywy ale wytrwały, odporny na trudności -Choleryk- wybuchowy, gwałtowny, ale szybko gasnący, niewytrwały -Melancholik- chwiejny, słabopobudliwy -Flegmatyk- słabo pobudliwy, pamiętliwy, wytrwały

• Według Crechmera: (budowa ciała) -Leptosomatyk- szczupły (schizofremia) -Pykynik- otyły, okrągła głowa, łysy (cyksofremik) -Atletyk- umięśniony, wąskie biodra (iksotynik) -Dysplastyk- bezkształtny, nieregularny

• Według Pawłowa (układ nerwowy)• Według Eysenck’a:

20

ADHD Zespół nadpobudliwości psycho-ruchowej 5-10% dzieci w wieku wczesnoszkolnym, 30-50% nastolatkówWystępuje u dzieci u których jest zaburzona równowaga między wytwarzaniem i funkcjonowaniem substancji neuroprzekaźników w mózgu.Neuroprzekaźniki- substancja odpowiedzialna za kontaktowanie się komórek nerwowych:

Dopamina Odpowiedzialna za selekcję bodźców docierających do mózgu i ułatwia skupienie się na jednym wybranym. Właściwy poziom dopaminy pozwala odróżnić ważne od nerwowych informacji i skupić na zadaniu. Żyje w chaosie bodźców (głos ludzi, brzęczenie muchy, hałas na ulicy, to ma tę samą intensywność)

Noradrenalina Pozwala się skupić na tym co nowe i niezwykłe, odpowiada za relację walki lub ucieczki. Niedobór wywołuje niedocenienie realnego zagrożenia (nie ma poczucia zagrożenia). Nadmiar powoduje, że organizm pozostaje w ciągłym stanie pobudzenia w bezcelowej gotowości do działania.

Serotonina Odpowiedzialna za regulację nastroju, kontrolę zachowań, za prawidłowy rytm snu.

Dziedziczność ponad 70%. Dziedziczony wielogenowo.Przyczyny pozagenetyczne do 30%

Wcześniactwo Picie alkoholu, papierosy podczas ciąży Urazy mózgu- uszkodzenie kory przedczołowej

Kryteria diagnozy: Zaburzenia ujawniają się przed 7 rokiem życia i utrzymują się przez wiele lat Muszą wystąpić te objawy w dwóch różnych środowiskach np. szkoła i dom Zaburzenia utrudniają funkcjonowanie społeczne w istotny sposób. Powodują zaburzenia w przystosowaniu Nie występują w przebiegu zaburzeń psychicznych lub chorób somatycznych (nadczynność tarczycy,

epilepsji, padaczka, zatrucie ołowiem, FAS-płodowy, zespół alkoholowy, inne choroby genetyczne i metaboliczne)

Kto może postawić diagnozę? Lekarz po konsultacji z rodzicami, nauczycielami, psychologami, szczegółowy wywiad z rodzicami

Objawy: Zaburzenia uwagi

Przejawia się krótkim czasem skupienia uwagi, trudnościami koncentracji podczas zabawy, nieumiejętność wybrania tego na czym w danym momencie może się skupić, bardzo łatwe rozpraszanie się pod

21

wpływem bodźców zewnętrznych. Nie potrafi skoncentrować się na szczegółach lub w skutek nie uwagi popełnia błędy w pracy szkolnej lub innych sytuacjach (w kuchni zamiast cukru wsypuje sól) Nie słyszy tego co do niego mówi ktoś. Trudności w zastosowaniu podawanych instrukcji (wyjmujcie zeszyty, otwórzcie książki…). Nie kończy prac, ogromne trudności w organizowaniu aktywności, unika podejmowania prac, wymagających długotrwałego wysiłku umysłowego, gubi przedmioty szkolne, długopisy, ołówki połamane, bywa zapominalski, nie pamięta co miał zrobić.

Nadaktywność ruchowa Nadmierna ruchliwość, nie jest połączona z wykonywaniem przez nie zadaniem, bezzasadna ruchliwość jest irytująca i wyprowadza z równowagi otoczenie. Dziecko z trudem pozostaje na 1 miejscu , wspina się na meble, wierci się, obgryza kredki, aktywność jest chaotyczna i nie służy celowi. Robi rzeczy ryzykowne, a nie umie przewidzieć konsekwencji (otwarte okno na 10 piętrze), nerwowe ruchy rąk i nóg, nie umie odpoczywać, nadmierne gadatliwe i hałaśliwe, kłopoty z wiecznym zaśnięciem.

Impulsywność Dziecko działa nieprzewidując o skutkach, podejmując pochopne decyzje, robi-a później myśli, rozpoczyna wysłuchanie zadania bez wysłuchania polecenia, ma kłopot z wykonywaniem złożonych prac, brak mu cierpliwości i wytrwałości, przerywa innym jak chce coś powiedzieć, ma krótki okres odraczania relacji, wydaje się agresywne, bo nie potrafi powstrzymać się od natychmiastowego zaspokojenia potrzeb, prowokuje innych do wydawania złych opinii o sobie, kłopoty w relacja z innymi dziećmi, ma nienajlepszą pozycje w grupie, jest samotne, odrzucone, nie umie przegrywać i czekać na swoją kolej, koncentruje na sobie uwagę, ma złe zdanie na swój temat.

Stres Definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki a wymogami sytuacji (stresem) charakteryzująca się brakiem równowagi. Podejmowanie zachowań zaradczych jest próbą przywrócenia równowagi. Pojęcie stresu wprowadził Hans Hugon Selye, on jako pierwszy postawił hipotezę, że szereg chorób somatycznych jest skutkiem niezdolności człowieka do radzenia sobie ze stresem. Zjawisko to nazwał mianem NIEWYDOLNOŚCI tzn. SYNDROMU OGÓLNEJ ADAPTACJI i opisuje je w swojej książce.

Istnieją 3 typy definicji stresu:1) Stres jako bodziec- sytuacja występująca w naszym otoczeniu mająca naturalną zdolność do wywoływania

napięcia i silnych emocji2) Stres jako relacja- fizjologiczna jak i psychologiczna będąca odpowiedzią na działanie stresów3) Stres jako proces lub transakcja- relacja między jednostką otoczeniem

Trzy typy reakcji na stres: Dystres- reakcja organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub nie możność realizacji ważnych celów i zadań

człowieka, pojawia się w momencie zadziałania bodźca czyli STRESU Eustres- pozytywnie mobliziujący do działania stres Neustres- bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu chociaż dla innych bywa on albo dystresowy albo

eustresowy Radzenie sobie ze stresem to poznawcze i behawioralne wysiłki skierowane na opanowanie zewnętrznych lub wewnętrznych żądań.

22

Objawy stresu: Fizjologiczne

• Przyśpieszone bicie serca• Przyśpieszony oddech• Uczucie duszności i suchość w ustach• Nadmierne pocenie się (np. dłoń)• Wzrost napięcia mięśniowego (zaciśnięte zęby…)• Nadmierne zmęczenie• Silne bóle głowy, brzucha• „Gęsia skórka”

Psychiczne• Odczuwanie niepokoju (często bez powodu)• Strach i przerażenie• Rozdrażnienie i gniew• Niezadowolenie z siebie• Kłopoty z koncentracją uwagi• Problemy ze snem

Stres nie do końca jest szkodliwy! Uważa się, że jest zjawiskiem szkodliwym, ale w rzeczywistości stres umiarkowany zwiększa możliwość radzenia sobie z wymaganiami adaptacyjnymi otoczenia, dzięki czemu umożliwia rozwój psychiczny. Stres zbyt długotrwały przyczynia się do rozwoju zaburzeń psychicznych t.j: zaburzenia lękowe (nerwice) i depresyjne, stres zbyt silny stwarza ryzyko PTSD (zespołu stresu pourazowego) oraz w szczególnych przypadkach zaburzeń osobowości.

Fazy stresu : (Wg Selye’go) 1) Alarmowa- początkowa, reakcja zaskoczenia i niepokój z owodu niedoświadczenia i konfrontacji z

nową sytuacją. Subfazy: - stadium szoku - stadium przeciwdziałania szokowi. Jednostka podejmuje wysiłki obronne

2) Przystosowania ( odporności)- organizm uczy się skutecznie radzić sobie ze stresem. Jeżeli organizm poradzi sobie to wszystko wraca do normy a jeśli nie to następuje 3 faza.

3) Wyczerpania- stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres) prowadzi do wyczerpania zasobów odpornościowych, co może prowadzić do chorób psychosomatycznych.

Sytuacje trudne: Zakłócenia (stanie w kolejce, burzy mój dzień) Zagrożenia (groźba utraty życia) Deprywację (niepowodzenia w nauce)

23

Choroby skutkiem stresu: Nadciśnienie Astma wrzody

Frustracja ( z łac. Zawód, udaremnienie) Zespół przykrych emocji związanych z niemożnością realizacji potrzeby lub osiągnięcia określonego celu. Czasem frustracje definiuje się jako każdą sytuacje, która wywołuje nieprzyjemne reakcje: ból, gniew, złość, nudę, irytację, lęk. W psychoanalizie traktuje się frustrację jako czynnik rozwojowy, który przyczynia się do dojrzewania osobowości. Psychologowie społeczni są zdania, że siła frustracji zależy od kilku czynników: Zaskoczenie - gdy frustracja jest niespodziewana, jest silniejsza. Frustrację, której się spodziewamy, jest

łatwiej znieść. W związku z tym niektóre osoby tworzą odpowiednie nastawienie ( obronny pesymizm) , którego jest zadaniem obrona przed niespodziewaną frustracją. „I tak mi się nie uda”- spodziewają się porażek niż sukcesów.

Oczekiwania co do celu- jeśli są wysokie, przeżywamy silniejszą frustrację, gdy cel jest nieosiągalny. Podobnie, czasem próbujemy poradzić sobie z ewentualną porażką poprzez obniżenie oczekiwań- „nie zależy mi”

Frustracja niezrozumiała- jest silniejsz niż taka, którą rozumiemy i wiemy dlaczego miała miejsce. Rozumienie powinno się jednak pojawić przed pojawieniem się frustracji. Rozumienie po fakcie jest mniej uspokajające.

Poprzednie frustracje- frustracje nakładają się, poprzednie frustracje mogą powodować, że bieżąca wydaje się nam bardzo silna. Bliskość celu- im bliżej był cel, którego nie udaje się nam osiągnąć, tym większa frustracja.

Deprywacja To zjawisko podobnego raku zaspokojenia lub niemożności osiągnięcia celu, jednak we frustracji jesteśmy przekonani, że pożądany cel jest możliwy do osiągnięcia. W deprywacji cel ten jest obiektywnie niemożliwy do osiągnięcia.

Frustracja prowadzi do kilku konsekwencji:

Próby pokonania przeszkody jeśli się one nie powiodą pojawia się:• agresja• regresja• apatia

Konflikt motywacyjny: dążenie-dążenie-> mam tyle kasy i mogę kupić 1 rzecz a nie 2 unikanie- unikanie -> sprzątanie domu czy mycie auta dążenie – unikanie -> dziecko chce pogłaskać psa, ale się go boi

Opracowała Lucyna Herok, rok I Matematyka z Informatyką, Kolegium Nauczycielskie, Bielsko-Biała, 2009

24