saqartvelos mwvaneta mozraoba dedamiwis megobrebi ...22)2013.pdf · saqartvelos mwvaneta mozraoba...

16
saqarTvelos mwvaneTa moZraoba dedamiwis megobrebi - saqarTvelo garemo da sazogadoeba garemo da sazogadoeba saqarTvelos mwvaneTa moZraobis perioduli gamocema, # 1 (22) 2013 weli

Upload: doanh

Post on 22-Mar-2019

249 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

s a q a r T v elo s m w v a n e T a m o Z r a o b ad e d a m i w i s m e g o b r e b i - s a q a r T v elo

garemo da sazogadoebag aremo da sazogadoe bas a q a r T v e l o s m w v a n e T a m o Z r a o b i s p e r i o d u l i g a m o c e m a , # 1 ( 2 2 ) 2 0 1 3 w e l i

2

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

k l i m a t i s c v l ile b i s k v i r eu l i s a q a rTv e loSi

kacobriobis istoriaSi globaluri klimatis cvlilebis sxvadasxva periodi gamoiyofa, Tumca mimdinare klimatis cvlileba gamowveulia adamianis sawarmoo saqmianobiT da pirda-pir ukavSirdeba industrializacias. gansakuTrebiT aqtualuri gaxda klimatis cvlileba me-20 saukunidan, rodesac adamianma mzardi moTxovnilebebis dasakmayofileblad bunebrivi resursebis intensiuri aTviseba daiwyo, ramac uzarmazari masStabebi miiRo. msoflio aR-moCnda seriozuli saSiSroebis winaSe, rom garemosadmi gauazrebeli momxmarebluri damok-idebuleba gamoiwvevda Seuqcevad procesebs, rac momaval Taobebs gaurTulebda arsebobas. amis Tavidan asacileblad kacobriobam samoqmedod daisaxa e.w. `mdgradi ganviTarebis~ prin-cipi. `mdgradi ganviTareba iseTi ganviTarebaa, romelic pasuxobs dRevandel moTxovnebs da safrTxis qveS ar ayenebs momavali Taobebis unars - daikmayofilon sakuTari moTxovnebi~ (“Sustainable development is such development that meets the current demands and does not run future generation risk to meet their own demands”. citatis wyaro: “Our Common Future” - Report of the World Commission on Envi-ronment and Development - The Brundtland Report, 1987).

* * * globaluri daTbobiT gamowveul klimatis cvlilebaze dRes msoflios

mraval qyeyanaSi aqtiurad saubroben da mis Sesarbileblad sxvadasxva RonisZiebebs mimarTaven

klimatis cvlilebisadmi miZRvili kvireuli yovelwliurad msoflis mraval qveyanaSi aRiniSneba da mis farglebSi sxva-dasxva saxis aqtivobebi, Sexvedrebi, aqciebi da konferenciebi tardeba. wels, saqarT-velos mwvaneTa moZraoba/dedamiwis megob-rebi–saqarTvelos iniciativiT da organi-zebiT, klimatis cvlilebisadmi miZRvnili kvireuli mexuTed aRiniSna da mis farglebSi sxvagadasxva garemosdacviTi RonisZiebebi Ca-tarda. kvireulis mizania sazogadoebis mo-bilizeba da maTi aqtiuri CarTva klimatis cvlilebiT gamowveuli problemebis Ser-bilebis procesebSi.

klimatis kvireulis farglebSi dageg-mil RonisZiebebSi organizatorebTan erTad monawileobdnen sxvadasxva arasamTavrobo organizaciebis, sazogadoebrivi jgufebis,

erTad SevqmnaT mdgradi momavali...

4-10 noemberi - klimatis cvlilebisadmi miZRvnili kvireuli saqarTveloSi

garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministro warmomadgenlebi.

kvireuli tradiciulad TbilisSi, 4 noembers gaixsna da mis farglebSi sxav-dasxva aqtivoba Catarda. kerZod, Tbili-sis sakoncerto darbazisa da vakis parkis mimdebare teritoriebidan moewyo velosi-pedistebis msvleloba, mziuris parkis mim-debare teritoriamde, sadac Sekrebilebi iyvnen kvireulSi monawile sxavadasxva ar-asamTvrobo organizaciebis warmomadgen-lebi, studentebi, moxaliseebi. kvireuli tradiciulad gaxna saqarTvelos mwvaneTa moZraobis TanaTavmjdomareebma q-ma nino CxobaZem da q-ma rusudan simoniZem. Sekre-bil sazogadoebas miesalma garemos dacvisa da bunebrivi resursebis ministri q-ni xa-Tuna gogalaZe.

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

3

rTulebis sainiciativo jgufis, narinjisferTa klubis, saqarTvelos mwvan-eTa moZraobisa da organi-zacia CENN-is TanamSrom-lobiT, Tsu-s meoTxe kor-pusSi daidga mwvane yuTi.

10 noembers, arasamTav-robo organizacia „YES-Georgia”-sa da „saqarTvelos mwvaneTa moZraoba/dedami-wis megobrebi-saqarTvelo“-s Soris gaformda urTier-TanamSromlobis memoran-dumi.

klimatis cvlilebis kvireuli saqarT-veloSi tardeba, saqarTvelos mwvaneTa moZ-raoba/dedamiwis megobrebi–saqarTvelos or-ganizebiTa da saqarTveloSi evrokomisiis delegaciis warmomadgenlobis finansuri mxardaWeriT.

kvireulis mimdinareobis farglebSi, 6 noembers, ipodromis mimdebare teris-toriasTan mwvaneTa moZraobis axalgazr-duli jgufis organizebiTa Catarda aqcia saxelwodebiT „diax ganaxlebad energiebs“ (fleSmobi). msgavsi tipis aqcia Catarda Tbilisis 71-e sajaro skolis mxardaWeriT skolis teritoriaze, romelSic 150-ma moswavlem miiRo monawileoba. aqciis far-glebSi moswavleebma daxates qarze momuSave wisqvili, riTac gamoxates ganaxlebadi en-ergiebis gamoyenebis aucilebloba plan-etis momavlisaTvis. aqciaSi monawileoba miiRes, aseve sxvadasxva organizaciebis maT Soris, „ies-jorjias“, „helfing hend“-is, „samoqalaqo ganviTarebis centris“, „eko-de-batebis klubi Tsu“-s, „geo-eko aliansi“-s warmomadgenlebma, moswavle-axalgazrdobis sasaxlis moswavleebma.

9 noembers, klimatis kvireuli far-glebSi Tsu-Si soc. da politikuri mec-nierebis fakultetze saz. geografiis mima-

* * *

cota ram istoriidan

jer kidev, 1979 wels klimatis cvli-lebisadmi miZRvnilma pirvelma msoflio konferenciam klimatis cvlileba serio-zul problemad aRiara. gamoica deklara-cia msoflios mTavrobebisadmi mowodebiT, gaeTvaliswinebinaT da Tavidan aecilebinaT klimatis cvlileba, romelic SeiZleba mavne yofiliyo kacobriobis keTildReobisaTvis. gaCnda idea msoflio klimaturi organi-zaciis dafuZnebis Sesaxeb. Catarda mTeli rigi samTavrobaTaSoriso Sexvedrebisa, romelic mieZRvna klimatis cvlilebas da romelSic monawileobdnen mTavrobebidan

politikis gamtareblebi, mecnierebi da garemos damcvelebi. Sexvedrebze ganixile-boda samecniero da politikuri sakiTxebi, mowodebebi erToblivi qmedebebisaken. droTa ganmavlobaSi mimdinare Sexvedrebis fonze momzadda safuZvlebi klimatis cvlilebis konvenciis Sesaxeb molaparakebisaTvis.

klimatis cvlilebis eqspertTa samTav-robaTSoriso sabWom Tavisi pirveli Se-fasebiTi angariSi gamosca 1990 wels. 1992 wels, ki rio de JaneiroSi 154 saxelmwifom xeli moaweres klimatis cvlilebis Sesaxeb gaeros CarCo konvencias.

4

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

konvenciis organoebi

klimatis cvlilebis CarCo konvenciis organoebi Seqmnilia mxareTa konferenciis gadawyvetilebebiT da uzrunvelyofen kon-venciis funqcionirebas.

mxareTa konferencia [Conference of Parties (COP) konvenciis umaRlesi organoa. COP-Si konvenciis xelmomweri yvela mxare qveynis mTavrobaa warmodgenili, romlebic ganix-ilaven da xels uwyoben rogorc konven-ciis, aseve COP-is mier miRebuli nebismieri sxva sakanonmdeblo instrumentis (iuridi-uli dokumentis) ganxorcielebas. COP-is umTavresi amocanaa ganixilos mxareebis mier wardgenili erovnuli Setyobinebebi da saT-buris gazebis emisiebis erovnuli inventa-rizaciebis angariSebi. am informaciaze day-rdnobiT, COP Sefasebas aZlevs konvenciis saboloo miznis misaRwevad mxareTa mier miRebuli RonisZiebebis efeqturobasa da progress.

COP ikribeba yovel wels, Tu xelmomw-eri mxareebi sxvanairad ar gadawyveten. COP-is pirveli Sexvedra Sedga 1995 wlis martSi berlinSi-germania. Tu romelime mxare ar gamoTqvams survils umaspinZlos Sexvedras,

maSin COP ikribeba bonSi, iq sadac konven-ciis samdivnoa ganlagebuli. COP-is prezi-dentebi airCevian monacvleobiT gaeros xuTi regionidan: afrika, azia, laTinuri amerika da karibis auzi, aRmosavleT evropa da dasavleT evropa da sxvebi.

mxareTa konferencia, moqmedi rogorc kiotos oqmis mxareTa sxdoma [Conference of Parties Serving as a Meeting to the Kyoto Protocol (CMP)]. moqmedebs rogorc kiotos oqmis mx-areTa sxdoma (CMP). SexvedraSi monawileoben kiotos oqmSi monawile mTavrobebi, xolo konvenciis mxareebi, romlebic ar arian kio-tos oqmis xelmomweri mxareebi, warmodge-nilni arian rogorc damkvirveblebi. CMP ganixilavs, Tu rogor xorcieldeba kiotos oqmi da iRebs gadawyvetilebebs misi efeq-turi ganxorcielebis xelSesawyobad. CMP imarTeba yovelwliurad, imave dros rode-sac COP. CMP-s funqciebi kiotos oqmis mimarT msgavsia konvenciis mimarT COP-is funqciebisa. kiotos oqmis mxareebis pir-veli Sexvedra Sedga 2005 wlis dekemberSi monrealSi, kanada, mxareTa me-11 konferen-ciaze (COP 11).

1992 wels rio de JaneiroSi gamarTul konferenciaze (“rios samiti”) “garemo da ganviTareba” saerTaSoriso Tanamegobrobam SeimuSava da miiRo mdgradi ganviTarebis

samoqmedo gegma “dRis wesigi 21”. am do-kumentma garemosdacviTi, ekonomikuri da socialuri problemebi erTian politikur CarCoSi moaqcia. “dRis wesrigi 21” Seicavs 2500-ze met rekomendacias, Tu ra gziT Sevz-RudoT bunebrivi resursebis uyairaTo mox-mareba, rogor davicvaT atmosfero, okeane da biomravalferovneba, rogor davZlioT siRaribe da sxva.

klimatis cvlilebis konvenciis sab-oloo mizania miaRwios atmosferoSi saT-buris gazebis koncentraciebis stabili-zacias im doneze, romelic ar dauSvebs klimatur sistemaze saSiSi anTropogenuri zemoqmedeba.

saqarTvelom konvenciis ratifikacia moaxdina 1994 wels.

2012 wlis mdgomareobiT klimatis cv-lilebis konvenciis mxarea 194 qveyana da erTi regionuli organizacia (evrokavSiri). konvenciis mxare qveynebi kukis kunZulebi da niuie ar arian gaeros wevri qveynebi.

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

5

klimatis cvlilebis konvenciis mizania miRweuli iqnas atmosferoSi „saTburi ga-zebis“ koncentraciis stabilizciis iseTi done, romelic Seuqcevads ar gaxdis globaluri daTbobis process. amisTvis ganiTarenulma qveynebma aiRes valde-bulebebi, rom 2000 wlisTvis daiyvanon 1990 wlis doneze.

kiotos oqmi

kiotos oqmi miRebuli iqna iaponiis qalaq kiotoSi 1997 wlis 11 dekembers da ZalaSi Sevida 2005 wlis 16 Tebervals. oqmis ganxorcielebis detaluri wesebi miRebul iqna 2001 wels marokoSi klimatis cvli-lebis mxareTa konferenciis me-7 sesiaze da cnobilia `marakeSis SeTanxmebebis~ saxeliT.

kiotos oqmi warmoadgens klimatis cv-lilebis konvenciasTan dakavSirebul saer-

TaSoriso xelSekrulebas. kiotos oqmis mTavari Tavisebureba isaa, rom oqmi adgens industrializebuli qveynebisaTvis saTburis gazebis Semcirebis savaldebulo miznebs.

kiotos oqmis umaRlesi organoa kli-matis cvlilebis CarCo konvenciis mxareTa konferencia, romelic moqmedebs rogorc kiotos oqmis mxareTa sxdoma. saqarTvelo kiotos oqms SeuerTda 1999 wels.

sufTa ganviTarebis meqanizmi

sufTa ganviTarebis meqanizmis (sgm) aRmasrulebeli sabWo zedamxedvelobs kio-tos oqmis sufTa ganviTarebis meqanizms. sufTa ganviTarebis meqanizmis aRmasrule-beli sabWo umaRlesi sakontaqto or-ganoa (umaRlesi instanciaa) sgm proeqtebis monawileTaTvis proeqtebis registraciisa da sertificirebuli emisiebis Semcirebis gacemisas.

klimatis cvlilebis eqspertTa samTav-roboTaSoriso jgufi samecniero organoa, romelic mimoixilavs da Seiswavlis msof-lios maStabiT klimatis cvlilebis Semec-nebasTan dakavSirebul uaxles samecniero, teqnikur da socio-ekonomikur informacias. jgufi ar atarebs aranair kvlevas da ar axorcielebs monitorings klimatTan dakav-Sirebul monacemebsa da parametrebze. mx-areTa konferencia iyenebs klimatis cvli-

lebis samTavroboTaSoriso jgufis Sedegebs – mis monacemebsa da informacias.

konvencias gaaCnia danarTi 1, romleSic Sedis ganviTarebuli qyevynebi, danarCen qveynebi miekuTvnebian danarT 1-Si ar Se-suli qveynebi. konvencia avaldebulebs gan-viTarebul qveynebs daexmaron ganviTarebad qveynebs klimatis cvlilebis negatiur Sede-gebTan adaptaciis RonisZiebebis ganviTebaSi.

globaluri daTboba

globaluri daTboba dedamiwis zeda-piris saSualo temperaturis Tanmimdevruli matebaa, romelic atmosferoSi saTburi airebis dagrovebiT aris gamowveuli. mec-nieruli kvlevebiT damtkicda, rom gamon-abolqvi emisiebi, romelic industriuli saqmianobisa da transportis sawvavis wvis Sedegad gamoiyofa, yvelaze metad moqmedebs temperaturis zrdis procesze.

globaluri daTbobis ZiriTad mizezs warmoadgens, adaminis saaqmianobis Sedegad atmosferoSi „saTburi gazebis“ emisiebis (ga-frqveva) da Sesabamisad „saTburi gazebis“ koncentraciis zrda.

6

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

klimatis cvlilebis Serbileba

klimatis cvlilebis problemis gadaW-raSi gansakuTrebuli roli akisria tyes. tyeSi yoveli xe-mcenare zrdisas CaiWers atmosferodan naxSirorJangs da gamoyofs Jangbads, rac fotosinTezis meSveobiT xor-cieldeba. sxvadasxva jiSisa da asakis xeebs naxSirorJangis STanTqmis gansxvavebuli unari gaaCniaT.

1 heqtarze gaSenebuli wiflis tye 50 wlis manZilze STanTqavs daaxloebiT 1200 tona CO2-s, fiWvis tye ki 700 tona CO2-s. erTi heqtari. Sereuli tye saSualod weli-wadSi STanTqavs 15-25 tona CO2-s.

energetikaSi saTburis gazebis emisiis

Semcirebis SesaZlo gzebia:• wiaRiseulisawvavisenergiisefeqturi

gardaqmna sasargeblo energiad; • axaliteqnologiebisgamoyenebiTener-

goefeqturobis gazrda;• naxSirbadisdabaliSemcvelobismqone

wiaRiseuli sawvavis gamoyeneba; kerZod, naxSiridan mazuTze an bunebriv

gazze da mazuTidan bunebriv gazze gadas-vla.

energiis ganaxlebadi wyaroebisgamoyeneba da saqarTvelo

saqarTveloSi kargad aris Seswavlili da Sefasebuli ganaxlebadi energoresursebi, maTi geografia, sezonuroba, stabiluroba da sxva maxasiaTeblebi.

• saqarTvelo Tavisi hidroresursebiT msoflios erT-erTi umdidresi qveya-naa. dRes aTvisebulia am resursebis mxolod mcire nawili.

• sakmaod perspeqtiulia biomasis ener-giis gamoyeneba, radgan biomasis ga-naxlebis procesi uwyvetia da Tanac biomasis energiad gardaqmnisas gamoyo-fili CO2-xelaxla STainTqmeba mcena-reebis mier fotosinTezis wyalobiT;

• qveyana mdidaria geoTermuli wyle-biT, romelTa energiis gamoyeneba dRes xdeba mcire masStabebSi.

• qarisa da mzis energiis maragebi kar-gad aris Seswavlili, Tumca praqtiku-lad maTi aTviseba jer ar dawyebula.

• emisiebis Semcireba SeiZleba sawarmoo procesebis modifikaciiT, nedleu-lis SecvliTa da saTburis gazebis intensiurad warmomqmnel masalaTa mox-marebis Sez-RudviT;

• emisiebis Sem-cireba Sesa-Zlebelia qveyanaSi en-ergoefeqturi saavtomobilo

„saTburi gazebia“ atmosferoSi arse-buli gazebi, romlebic Tavisi fizikuri Tvisebebidan gamomdinare STanTqaven, dedami-widan kosmosSi gasxivebuli energiis nawils, imavdroulad sakuTari gamosxivebis xarjze dedamiwas ukan ubruneben garkveuli raode-nobis siTbos. am movlenas „saTbur efeqts“ uwodeben.

`saTburis gazebia~ naxSirorJangi (CO2), meTani (CH4) da azotis qveJangi (N2O). miuxe-davad imisa, rom meTani, gansakuTrebiT ki azotis qveJangi bevrad ufro Zlieri `saT-buris efeqtis~ mqone gazebia, vidre nax-SirorJangi, igi mTavar rols asrulebs klimatis cvlilebis procesSi didi ode-nobiT emisiis (gafrqvevis) gamo. naxSiror-Jangi ZiriTadad gamoiyofa wiaRiseuli

sawvavis (naxSiri, navTobi, bunebrivi gazi da sxv.) wvisas. sawvavSi arsebuli naxSir-badi qimiur reaqciaSi Sedis atmosferoSi arsebul JangbadTan da miiReba naxSiror-Jangi. am reaqciis dros gamoiyofa siTbo. naxSirorJangi adamianis janmrTelobisaTvis usafrTxo gazia. igi xSirad erevaT naxSir-JangSi CO), romelsac mxuTav gazsac uwode-ben da romelic adamianis sicocxlisaTvis saxifaTo gazs warmoadgens.

adamianis saqmianobis gaaqtiurebam gamoi-wvia `saTburis gazebis~ emisiebisa da at-mosferoSi misi koncentraciis zrda. rac ufro maRalia `saTburis gazebis~ koncen-tracia atmosferoSi, miT meti siTbo rCeba dedamiwaze.

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

7

klimatis cvlilebis Sedegad gamowveuli mosalodneli safrTxeebi da saqarTvelo

saqarTvelos teritoria gamoirCeva mravalferovnebiT da moicavs, rogorc tenian subtropikebsa da gvalvian stepebs, aseve mudmivi TovliTa da yinuliT da-farul mTis masivebs. klimatis cvlilebis Sedegad safrTxe daemuqreba saqarTvelos ekonomikasa da bunebriv ekosistemebs, Seicv-leba haeris temperatura. klimatis cvli-leba gavlenas axdens sanapiro zonaze da momavalSic moaxdens, rac gamoixateba Ziri-Tadad zRvis gacivebiT da wylis donis aweviT. dReisaTvis saqarTvelos sanapiro zonaSi naTlad aris gamoxatuli haeris temperaturis klebis tendencia, rac zRvis gacivebis Sedegia.

klimatis mkveTri cvlilebis dros:

• Seicvleba da gadagvardeba ekosistemebi,zogierTi maTgani saerTod gaqreba;

klimatis cvlileba da saqarTvelo

• SeicvlebacxovelTa,mcenareTasaxeobebisgavrcelebis are, zogi maTgani saerTod gaqreba;

• daTbobis SemTxvevaSi tyis safari wain-acvles vertikalurad zeviT da gadevnis alpur saTibebsa da saZovrebs, rac gamoi-wvevs saTibebisa da saZovrebis gaqrobas;

• klimatiscvlilebagamoiwvevsregionuliqaris sistemis cvlilebas, rasac gavlena eqneba naleqebis ganawilebaze. gaxSird-eba wyaldidobebi, gvalva, tyis xanZrebi, Stormebi da qariSxlebi;

• gaCndebaaxalisaxeobebi,wyliTdaifarebamsoflioSi zogierTi kunZuli, gaZneldeba sakvebis mopoveba imis gamo, rom zogan Semcirdeba wylis resursi, rac gazrdis ariduli miwebis farTobs, zogan piri-qiT;

• xSiriwyaldidobebidawyalomovardnebiSeamcirebs niadagis sasofli-sameurneo mizniT gamoyenebis SesaZleblobas;

• daa.S.

soflis meurneoba da sakvebis usafrTxoeba

• momaval aTwleulebSi globaluri soflis meurneoba bevri problemis pi-rispir aRmoCndeba. degradirebuli ni-adagi da wylis resursebi warmoSobs uamrav daZabulobas zrdadi mosaxle-obis sakvebiT uZrunvelyofis saqmeSi. klimatis cvlilebis gamo aRniSnuli mdgomareoba SeiZleba gauaresdes. Tu globaluri daTboba 2,5oC-ze dabali iqneba, maSin igi ver moaxdens mniS-vnelovan gavlenas sakvebis mTlian produqciaze, magram 2,5oC-ze metma daTbobam SeiZleba gamoiwvios sakve-biT globaluri momaragebis Semcireba da xeli Seuwyos sakvebi produqtebis fasebis zrdas.

• zogierTi sasoflo-sameurneo regioni aRmoCndeba klimatis cvlilebis sa-frTxis winaSe, xolo zogierTvisaT-

parkis (ekonomiur Zraviani, Semsubuqe-bul woniani avtomobilebi, romelTa konstruqcia uzrunvelyofs haeris mcire winaaRmdegobas komfortis Sena-rCunebiT) ganviTarebiT, gzebis safaris gaumjobesebiT da sxva.

• saTburis gazebis emisiis Semcireba

unda moxdes imgvarad, rom ar Sefer-xdes ekonomikis ganviTareba.

• qveynis ekonomikaSi prioritetulad unda CaiTvalos energodamzogavi te-qnologiebis ganviTareba da energiis miReba ekologiurad sufTa, energiis ganaxlebadi wyaroebidan.

8

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

zRvis done, okeaneebi da sanapiro zonebi

• gasuli 100 wlis ganmavlobaSi zRvis globalurma saSualo donem 10-20 sm-iT imata. zrdis tempi – 1-2 mm weliwadSi – daaxloebiT 10-jer ufro Cqaria, vidre gasuli 3000 wlis ganmavlobaSi iyo aRricxuli. rogorc Cans, aRniS-nuli zrda upiratesad ganpirobebulia atmosferos qveda Sreebis globaluri saSualo temperaturis 0,6-0,2oC-iT momatebiT, romelsac adgili hqonda 1860 wlidan. am movlenasTan dakavS-irebul da amJamad aRricxul efeqtebs miekuTvneba zRvis zedapiris tempera-turis zrda, zRvis yinulovani safaris dnoba, gazrdili aorTqleba da zRvis produqtebis “badis” cvlilebani.

• modelebiT prognozis mixedviT 2100 wlisaTvis zRvis done 9-88-sm-iT aiw-evs. es moxdeba okeanis gamTbari wylis Termuli gafarToebiTa da myinvare-bisa da yinulovani safaris dnobis Sedegad wylis raodenobis momatebiT. zRvis donis cvlilebis tempi, sidide da mimarTuleba lokalurad da re-gionalurad cvalebadi iqneba, rasac ganapirobebs sanapiro zolis Tavisebu-rebebi, okeanis dinebebis cvlilebebi, gansxvavebebi zRvis miqceva-moqcevaSi da

zRvis wylis simkvriveSi da TviT xme-leTis vertikaluri moZraoba. mosal-odnelia, rom zRvis done gaagrZelebs zrdas aseuli wlebis ganmavlobaSi, mas Semdegac ki, rac atmosferos tempera-tura stabiluri gaxdeba.

• zRvis donis momateba, napirebze gad-mosvla da sanapiros erozia gamZa-frdeba. mariliani wylis intruzia daaqveiTebs mtknari wylis xarisxsa da raodenobas. zRvis momatebulma donem SeiZleba aseve gamoiwvios iseTi eqstre-maluri movlenebi, rogoricaa maRali talRebi, Stormebi da zRvis seismuri talRebi (cunami), rac ufro Zlier destruqcias ganapirobebs.

vis ki klimatis cvlileba momgebiani iqneba. adgili eqneba sasoflo-sameur-neo kulturebis mosavlis raodenobasa da produqtulobaze gavlenis variabe-lobas. saSualo kontinenturi zonebi, rogorebicaa, aSS-Si marcvlovanTa zoli, saSualo ganedebis farTe ubnebi aziaSi, afrikis subsaharis regioni da avstraliis nawili aRmoCndeba ufro mSral da cxel pirobebSi.

• momatebuli temperatura gavlenas moaxdens produqciis paternze (xasi-aTze). yinvisa da sicivis Semcirebis Se-degad mcenareTa zrda da ganviTareba SeiZleba gaumjobesdes, magram maRali temperaturisa da wylis resursebis Semcirebis Tanmxlebi procesebis gamo zogierTi kulturis mosavali Sei-Zleba daziandes.

• niadagis tenianobaze gavlenas moaxdens naleqebis struqturis cvlileba. kli-matis modelebis prognozis mixed-viT, romelic efuZneba momavali 100 wlis ganmavlobaSi 1,4-5,8oC-iT daT-bobas, aorTqleba da naleqebis raode-noba gaizrdeba, rac gamowveuli iqneba

Tavsxma wvimebis gaxSirebiT. zogierTi regioni ufro teniani gaxdeba, maSin rodesac sxva regionebSi gaaqtiurebuli hidrologiuri ciklis gamoxatuleba niadagis mier tenianobis dakargva da gaZlierebuli erozia iqneba. zogierT, gvalvisadmi midrekil regionebSi Sei-Zleba adgili hqondes ufro xangrZliv da Zlier gvalvas. klimatis modelebi tenianobis xasiaTis sezonur cvlile-bebsac varaudoben: zafxulis ganma-vlobaSi zomieri ganedebis zogierT kontinentur regionSi niadagis teni-anoba Semcirdeba, xolo maRal ganed-ebSi zamTris ganmavlobaSi wvima da Tova albaT gaxSirdeba.

• Seicvleba agreTve saZovrebisa da saTi-bebis produqtuloba. magaliTad, Tu marcvlovnebis dazianebiT gamowveuli fasebi gaizrdeba, maSin Sinauri cxovelebis fasic moimatebs. rogorc Cans, intensiuri menejmentis Sedegad mecxoveleoba ufro advilad Seegueba klimatis cvlilebebs, vidre sasoflo-sameurneo kulturebis warmoeba.

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

9

biologiuri mravalferovneba da ekosistemebi

• biologiur mravalferovnebas, romelic warmoadgens udides ekolo-giur da kulturul faseulobas, kli-matis swrafi cvlileba safrTxes Seuqm-nis. klimatis cvlilebiT gamowveuli axali pirobebis sapasuxod adgili eqneba calkeuli saxeobebis cvlilebas, rac, Tavis mxriv, gamoiwvevs ekosiste-mebis Sedgenilobisa da geografiuli mdebareobis Secvlas. saxeobebi, rom-lebic ver SesZleben swrafad Seeguon axal pirobebs, SeiZleba gadaSendnen. es iqneba aunazRaurebeli danakargi.

• saxeobebma da ekosistemebma ukve daiwyes globalur daTbobaze reagireba. mec-nierebma aRricxes sul mcire 420 fizikuri procesisa da biologiuri saxeobebis anda saxeobaTa gaerTianebis klimatiT inducirebuli cvlilebebi. cvlilebebi moicavs gadamfreni frin-velebis ufro adre mofrenas gazafx-ulze da gvian gafrenas Semodgomaze.

• tyeebis adaptacia Secvlil pirobebTan

nelnela mimdinareobs. dakvirvebebiT, eqsperimentebiT da modelebiT naCven-ebia, rom globaluri saSualo tem-peraturis 10oC-iT xangrZliv zrdas SeuZlia gavlena moaxdinos tyeebis funqcionirebasa da Sedgenilobaze. arsebul tyeebSi Seicvleba saxeobrivi Semadgenloba, amasTanave adgili eqneba saxeobaTa axali Semadgenlobis da, Se-sabamisad, axali ekosistemebis Camoya-libebas. daTbobiT gamowveuli sxva stresebia mavneblebisa da paTogenuri organizmebisa da xanZrebis mateba.

• tye mniSvnelovan rols asrulebs kli-matis sistemaSi. is warmoadgens naxSir-badis ZiriTad rezervuars, Seicavs xme-leTis mcenareulobaSi akumelirebuli naxSirbadis 80%-s da niadagSi arse-buli naxSirbadis daaxloebiT 40%-s. naxSirbadis didi raodenoba SeiZleba gamoTavisufldes atmosferoSi erTi tipis tyis meore tipad gardaqmnis Se-degad. amis mizezi is garemoebaa, rom tyis kvdoma ufro swrafad aTavisu-

• zRvis donis gazrdam SeiZleba daazi-anos ekonomikis sakvanZo seqtorebi. sakvebis didi raodenoba iwarmoeba sanapiro zonebSi, rac gansakuTrebiT mowyvlads xdis TevzWeras, zRvis kul-turebsa da sasoflo-sameurneo war-moebas. riskis winaSe dgas turizmi, adamianTa dasaxlebebi.

• sanapiro zolis sasargeblo ekosis-temebi aRmoCndeba seriozuli riskis winaSe. sanapiro zonebi Seicavs msof-lioSi yvelaze ufro mravalferovan da produqtiul zogierT ekosistemas – mangris tyeebs, marjnis rifebs da wyalmcenareebs. marjnis polipebi sak-

maod swrafad izrdeba da SedarebiT mdgradia zRvis donis zrdis mimarT, magram SeiZleba daziandes zRvis tem-peraturis zrdis gamo.

• zemoqmedeba SeiZleba moxdes okeanis ekosistemebzec. zRvis donis zrdasTan erTad, klimatis cvlileba Seamcirebs zRvis yinulovan safars. gazomvebiT dadgenilia, rom gasuli ori aTwleu-lis ganmavlobaSi arqtikaSi yinulovani safari 14%-iT Semcirda, xolo antar-qtikaSi 1950 wlebis Sua periodidan 1970 wlebis dasawyisamde yinulovani safari Semcirda 25%-iT.

10

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

adamianis janmrTeloba

• mosalodnelia, rom klimatis cvli-leba mravalmxriv gavlenas moaxdens adamianis janmrTelobaze. janmrTelo-bis dacva damokidebulia imaze, Tu ramdenad sakmarisia sakvebi, usafrTxoa sasmeli wyali, usafrTxoa sacxovre-beli (TavSesafari), kargia socialuri pirobebi, Sesabamisia saarsebo garemo da infeqciur daavadebaTa kontroli.

• klimatis cvlilebas, sufTa wylis maragis SemcirebiT, SeuZlia gavlena moaxdinos wylis resursebsa da maT sanitarul mdgomareobaze. aman Tavis mxriv, SeiZleba gamoiwvios sasmeli da sarecxi wylis Semcireba, Seamciros

lokaluri sakanalizacio sistemebis efeqturoba, rac gamoiwvevs baqterieb-isa da sxva.

• amindis eqstremuli movlenebis six-Siris anda intensivobis nebismieri zrda SeiZleba gaxdes safrTxis miz-ezi. siTburma talRebma, wyaldido-bebma, Stormebma da gvalvebma SeiZleba gamoiwvios sikvdilianoba da sxeulis dazianebani, SimSili, populaciebis adgilmdebareobis Secvla, daavadebaTa afeTqeba, fsiqologiuri gadaxrebi. gazrdilma temperaturebma SeiZleba Secvalos daavadebaTa gadamtani saxe-obebis geografiuli ganawileba.

• janmrTelobaze klimatis cvlilebis potenciuri gavlenis Sefaseba mraval gaurkvevlobas moicavs. mkvlevarebma unda ganixilon ara marto klimatis cvlilebis momavali scenarebi, aramed araklimaturi faqtorebic. magali-Tad, socio-ekonomikuri mdgomareobis tendenciebma SeiZleba didi gavlena moaxdinos mosaxleobis mowyvladobaze, ufro martivad rom vTqvaT, Raribi sa-zogadoebebi (Temebi) ufro mowyvladi aRmoCndeba janmrTelobaze klimatis cvlilebis gavlenis mimarT, vidre mdidari Temebi. (wyaro: http://moe.gov.ge; http://moe.gov.ge/index.php?sec_id=130&lang_id=GEO; http://moe.gov.ge/files/Klimatis%20Cvlileba)

flebs naxSirbads, vidre tyis ganaxleba da zrda STanTqavs mas. tye, niadagis temperaturaze, aorTqleba-transpira-ciaze, zedapiris xorklianobaze, al-bedoze (arekvlis unarze)Rrublebis

formirebaze da naleqebze zemoqme-debis gziT, aseve uSualod zemoqmedebs klimatze lokalur, regionalur da kontinentur masStabebSi.

y ur a dR e b a !

proeqtis ,,davasufTaoT saqarTvelo - sazogadoebis cnobierebis amaR-leba da misi CarTva myari sayofacxovrebo narCenebis marTvis gaumjobesebis procesSi“ (faza 2) mimdinareobis farglebSi, a/w 1 martidan cxaddeba kon-kursi „sufTa regioni“, yvelaze dasufTavebuli regionis gamosavlenad.

informacia konkursis pirobebisa da vadebis Sesaxeb ganTavsdeba proeq-tis “davasufTaoT saqarTvelos“ saitze www.cleanup.ge da gavrceldeba CENN da REC -caucasus qselebis meSveobiT.

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

11

saqarTveloSi „davasufTaoT msoflio–davasufTaoT saqarTvelo“ kampania, meoTxe welia aRiniSneba proeqtis - `davasufTaoT saqarTvelo - sazogadoebis cnobierebis am-aRleba da misi CarTva myari sayofacxovrebo narCenebis marTvis gaumjobesebis procesSi“.

„davasufTaoT msoflio“ kampania, 1993 wels daarsda gaeros garemosdacviTi pro-gramis (UNEP) iniciativiT da yoveli wlis seqtemberSi msoflios mraval qveyanaSi masStaburi dasufTavebis aqciiT aRiniSneba. 2013 wels, msoflio dasufTavebis kampania Catarda 130 qveyanaSi. 2013 wlis devizma: Cveni qveyana... Cveni planeta... Cveni pasux-ismgebloba, milionobiT adamiani gaaerTiana msoflioSi dasufTavebis aqciebSi monawile-obis misaRebad. saqarTveloSi, iseve rogorc mTel msoflioSi, dasufTavebis aqcia 20 se-qtembers daiwyo da sami dRis ganmavlobaSi mTeli qyeynis masStabiT mimdinareobda.

20 seqtembers `davasufTaoT msoflio-davasufToT saqarTvelo~ kampaniis pirvel dRes dasufTavda cixe-simagre nariyalas mimdebare teritoria, romelSic mwvan-eTa moZraobis warmomadgenlebTan erTad

davasufTaoT msoflio - davasufTaoT saqarTvelo Cveni qveyana. . . Cveni planeta. . . Cveni pasuxismgebloba

monawileobdnen Tsu studentebi, „parti-zanuli mebaReobis“, partiebis „axalgazrda respublikelebis“ da demokretiuli moZ-raoba „Tavisufali saqarTvelo“-s wevrebi, konsorciumSi Semavali organizaciebis „eko-viJeni“ da „orqisis“ warmomadgenlebi. amave dRes q.Tbilisis №16, №175 da №190 sajaro skolebSi, skolis pedagogebisa da moswav-leebis monawileobiT dasufTavda aRniSnuli skolebis mimdebare teritoriebi.

21 seqtembers, natosa da evrokavSiris sainformacio centris aqtiuri mxardaWer-iTa da monawileobiT, dasufTavda kojris, wavkisis tabaxmelas da Sindisis skolebis mim-debare teritoriebi, aseve garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministros or-ganizebiT dasufTavda Tbilisis zRvis mim-debare teritoria.

„davasufTaoT msoflio - davasufTaoT saqarTvelo“ kampania sami dRis ganmavlobaSi, Tbilisis, quTaisis, baTumis, rusTvis, foTis, Telavis garda, Catarda bolnisis, gardab-anis, dmanisis, qarelis, xaSuris, kaspis, ax-

12

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

saqarTveloSi wyalmomaragebis kuTxiT arsebuli problemebis gavlena genderul Tanasworobaze

arasamTavrobo organizacia „saqarTve-los mwvaneTa moZraoba/dedamiwis megobrebi-saqarTvelo“-s dakveTiT, „qalTa rolis ga-Zliereba yvelasTvis“ (holandiis sagareo saministros programa) proeqtis farglebSi ganxorcielda kvleva, romliTac unda dadgeniliyo saqarTvelos soflebSi qalTa mdgomareobis da problemebis urTierTkav-Siri wyalmomaragebis, sasmeli wylis mopo-vebisa da xarisxTan dakavSirebul sakiTxebze. kerZod: unda gamovleniliyo,

• wyalmomaragebaSiarsebuliproblemebispirdapiri kavSiri dasavleT da aRmosav-leT saqarTvelos soflad mcxovrebi qalebis sayofacxovrebo da Sromis pirobebTan, daxarjul drosa da ener-giasTan;

• soflis mosaxleobisa da gansakuTrebiTqalebis xedva zemoT naxsenebi probleme-bidan gamosavali gzebis ZiebaSi;

• qalTa garTulebuli sayofacxovrebopirobebis mogvarebis SemTxvevaSi, gamon-Tavisuflebuli droisa da energiis, maTi da ojaxis sakeTildReod gamoyeneba.

Catarebuli kvlevis mizani iyo saqarT-velo regionebSi kerZod, kaxeTsa da imereTSi mcxovrebi qalbatonebis sasmel wyalTan da-mokidebuli problemebis da am problemebi-sadmi maTi damokidebulebebis Seswavla.

aRniSnuli kvleva iTvaliswinebda am mimarTulebiT viTarebis Seswavlasa da ana-

alcixis, aspinZis, borjomis, TianeTis, siR-naRis, yvarelis, abaSis, onis, gurjaanis, qedis, axmetis, lagodexis, dedofliswyaros, lanCxuTis, Coxatauris, ozurgeTis, cageris, wyaltubos, saCxeris, zestafonis, xonis, baRdaTis, vanis, samtrediis, xaragaulis, Terjolis, tyibulis, WiaTuris, zugdidis, walenjixis, senakis, martvilis, Cxorowyus, mestiis, xobis, ambrolauris, xelvaCauris, Suaxevisa da xulos municipalitetebSi.

20-21-22 seqtembris „davasufTaoT msoflio“ kampaniaSi saqarTvelos mTel teritoriaze monawileoba miiRo daax-loebiT 41555 adamianma, rogorc organi-zebul aseve TviTorganizebul aqciebSi. dasufTavda 612,65 ha teritoria da Se-

grovda 1349,6 m3 narCeni. narCenebi gan-Tavsda narCenebis oficialur poligon-ebze.

aqcia `davasufTaoT msoflio - davas-ufTaoT saqarTvelo~ Catarda proeqtis - ,,davasufTaoT saqarTvelo - sazogadoebis cnobierebis amaRleba da misi CarTva myari sayofacxovrebo narCenebis marTvis gaum-jobesebis procesSi“ (faza 2) farglebSi, romelsac axorcieldebs arasamTavrobo or-ganizaciaTa konsorciumi – `saqarTvelos mwvaneTa moZraoba dedamiwis megobrebi/saqarTvelo, mdgradi ganviTarebis kavSiri `ekoviJeni~ da saqarTvelos bunebis mkvle-varTa kavSiri „orqisi“, SvedeTis saerTaSor-iso ganviTarebis saagentos (Sida) finansuri uzrunvelyofiT.

lizs. kvleva ganxorcielda fokus-jgufis gamoyenebiT dasvleT da aRmosavleT saqarT-velos regionebSi. kerZod, kaxeTSi sagare-jos raionis sofel giorgiwmindas da xonis raionis sofel maTxojis mosaxleobis jgufebTan, aseve gaimarTa Sexvedrebi wyal-momaragebasTan dakavSirebul profesion-alebTan, soflis rwmunebulebTan da gamgeb-lis moadgileebTan.

kvlevis Sedagad gamoikveTa uamravi prob-lema, rac dakavSirebulia wylis momarage-basTan da xarisxTan. kerZod, kvleviT dadg-inda, rom ojaxs yoveldRiurad sasmeli, saWmlis momzadebis, WurWlis da sarecxis, sanitruli-higienuri miznebisaTvis, daax-loebiT, esaWiroeba 300-700 litramade wyali. ojaxis wyliT momarageba ZiriTadad xorcieldeba qalebis mier, rac qalebis mxridan dakavSirebulia drois (dReSi 2-4 saaTi) da energiis did danaxarjTan.

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

13

gansakuTrebiT uWirT im qalbatonebs, romlebic muSaoben, radgan saojaxo saq-meebis garda, isini sakuTar miwis nakveT-ebSic ewevian fizikur Sromas, aseve mar-toxela moxucebs. amis gamo qalebs naklebi dro rCebaT, rogorc piradi, ise ojaxisaT-vis saWiro sxva saqmianobisaTvis.

qalebi, romlebic fokus jgufebSi monawilobdnen, mamakacebTan SedarebiT ufro aqtiurebi da kritikulebi iyvnen. amas garda, Tavad problemac maTTvis ufro aqtualuri iyo. isini kargad acnobier-eben, rom wylis problemis moxsnis SemTx-vevaSi gamonTavisuflebul dros moaxmaren, rogorc ojaxis keTildReobas ise piradi problemebis mogvarebas.

gamoikveTa soflad lideri qalba-tonebi, romlebic maTTvis xelis Sewyobis

(igulisxmeba maTTvis saWiro treiningebi Tu saWiro proeqtebis dafinansebaSi xelSewyoba) SemTxvevaSi, dakavdebian soflad arsebuli problemebis mogvarebiT. gamoikveTa, rom

• wylis miwodebis problemis Tundacnawilobrivi moxsnis SemTxvevaSi, so-flad qalebisTvis, gamonTavisuflebuli drois sworad ganawilebisa da Sesaf-erisi samuSaos gamonaxvis SemTxvevaSi mosaxleobisaTvis ufro ioli iqneba mi-wodebuli wylis gadasaxadis gadaxda.

• qalbatonebisCarTvasoflissazogadoe-brivi saWiroebebis mogvarebaSi gazrdis maT TviTSefasebas da dadebiTad aisaxeba, rogorc maT Sromisunarianobis gazr-daze, ise ojaxis Semosavalsa da keTil-dReobaze.

xudonis gamowvevebi

sastumro „qorTiarT mariotSi“ fridrix ebertis fondis, saqarTvelos mwvaneTa moZra-oba dedamiwis megobrebi-saqarTvelos da arasamTavrobo organizaciebis mwvane alternativa, saqarTvelos energetikosTa kavSiri, svaneTis turizmis centri da svaneTis axalgazduli centris organizebiT Catarda konferencia Temaze: „xudonhesis gamowvevebi“.

konferenciis mizani iyo, Sedgariyo Ria dialogi saeqsperto, saxelisuflebo da sazogadoebrivi wreebis warmomadgenlebs Soris xudonhesis problematikis irg-vliv. konferencias eswrebodnen saqarTveloSi akred-itirebuli saerTaSoriso organizaciebisa da sael-Coebis warmomadgenlobi, adgilobrivi mosaxleoba. aseve, saqarTvelos garemosa da bunebrivi resursebis dacvis ministri q-ni xaTuna gogalaZe. saxalxo damcveli b-ni uCa nanuaSvili, parlamentis garemosa dacvisa da bune-brivi resursebis komitetis Tavmjdomare gia cagareiS-vili, eqspertebi, dainteresebuli sazogadoeba.

Sexvedrze organizatorebisa da arasamTavrobo organizaciebis warmomadgenlebma Sei-muSaves saqarTvelos arasamTavrobo organizaciebis erToblivi gadawyvetileba, xudonhesis mSeneblobasTan dakavSirebiT.

14

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

saqarTvelos arasamTavrobo organizaciebiserToblivi gadawyvetileba

xudonhesis mSeneblobasTan dakavSirebiT

miuReblad migvaCnia

• saqarTvelos xelisuflebis mier miRe-buli gadawyvetileba maRlivi kaSx-lebisa da didi wyalsacavebis mqone hi-droeleqtro sadgurebis mSeneblobis Taobaze maSin, roca ar arsebobs qvey-nis socialur–ekonomikuri ganviTarebis mravalwliani gegma da energetikis gan-viTarebis Sesabamisi programa;

• saxelisuflodoneebzeeleqtroenergiisintensiurad generirebis mudmivi lo-bireba energoefeqturobisa da energiis dazogvis sferoSi sruli ganukiTxaobis pirobebSi;

gansakuTrebul SeSfoTebas iwvevs saqarTvelos mTavrobis gadawyvetileba xudonis maR-livi kaSxlis mSeneblobis Taobaze, ragdanac:

• miuRebladmigvaCniasaqarTvelosmTavrobisgadawyvetilebaxudonhesisaSenebisSemTx-vevaSi adgilobrivi svanebis masiurad gadasaxlebis Sesaxeb, rac damangreveli Sedegebis momtani iqneba, isedac katastrofulad Semcirebul svaneTis mosaxleobis, demografi-uli mdgomareobisaTvis.

• arCatarebulaxudonhesismSeneblobisganaxlebisadaaxalisaproeqtoRonisZiebebissrulyofili sainJinro-geologiuri Seswavla;

• arCatarebulaproeqtiseqspertizaproeqtisganxorcielebisregionisstiqiurigeo-dinamikuri procesebisa da aqtiuri seismurobis fonze, Seswavlili ar aris, konser-vaciis gareSe SeCerebul mSeneblobaze, ukanaskneli 25 wlis ganmavlobaSi saqarTvelos

teritoriaze ganviTarebulma miwisZvrebma ra gavlena iqonia kaSxlis fuZis amgebeli qanebis napralianobaze;• warmodgenilidokumentacia ar iZlevasaSualebas, daangariSebuli da Sedarebuli iqnas, Tu ramdenad aRemateba xudonhesis eqs-ploataciiT miRebuli SesaZlo ekonomikuri sargebeli, im potenciur zians (socialur, demografiul, ekologiursa da kulturul sferoSi), romelsac saqarTvelo miiRebs am proeqtis ganxorcielebis SemTxvevaSi;• miuRebelia datborvis zonaSi arse-buli sasaflaoebis da sakulto nagebobebis gadatanis sakiTxi, rac arRvevs qarTul marTmadideblur tradiciebs;

Cven, saqarTvelos arasamTavrobo organizaciebi:

vacnobierebT ra, energiaze moTxovnilebis zrdis da tradiciuli energomatareble-bis maragebis Semcirebis Seuqcevad tendencias;

vacnobierebT ra, kacobriobis arsebobisa da ganviTarebis saqmeSi energiis Seucvlel rols;

vacnobierebT ra, saqarTvelos energopotencialis maqsimalurad, amasTan gonivrulad da mdgradad gamoynebis aucileblobas;

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

15

• wyalqveSaRmoCndebaaTeulobiTsaekle-sio da istoriul Zegli, maT Soris xaiSSi aRmoCenili da jer kidev Seuswav-leli, C.w. aRricxvamde VI saukuniT da-TariRebuli, arqeologiuri (saritu-alo) kompleqsi;

• proeqtis ganxorcieleba, grZelvadianperiodSi, gamoiwvevs qveynisTvis geo-politikuri, maT Soris, samxedro riske-bis zrdas.

• safrTxeSeeqmnebasvaneTisregionisso-cialur da bunebriv garemos, pirdapiri zemoqmedebis qveS moxvdeba idlianis, xai-Sisa da Wuberis Temebis soflebi, xolo iribi zemoqmedeba gavrceldeba mTels xeobaze;

• daitborebajvari-mestiisdamakavSirebelierTaderTisagzaomagistrali,xolomisialternativa, saukeTeso SemTxvevaSic ki, ar iqneba xalsayreli adgilobrivi mosaxleo-bisaTvis;

Cven, qvemoT xelmomweri saqarTvelos sazogadoebrivi organizaciebi da eqspertebi, gamovTqvamT Rrma rwmenas, rom saqarTvelos xelisufleba gamoiCens gonivrulobas, gaiTval-iswinebs Cvens qvemoTmoyvanil rekomendaciebs da maTi gaTvaliswinebiT miiRebs xudonhesis mSeneblobis ganaxlebasTan dakavSirebul gadawyvetilebas.

rekomendaciebi:

saqarTvelos umaRlesma xelisuflebam:

• SeimuSaos da miiRos qveynis socialur–ekonomikuri ganviTarebis mravalwliani gegma da energetikis ganviTarebis Sesabamisi programa;

• SeimuSaos qveynis energetikuli balansis dacis mravalwliani gegma da hidroeleqtro potencialis aTviseba dagegmos im odenobiT, romelic radikalur negatiur gavlenas ar moaxdens bunebriv garemosa da adgilobrivi mosaxleobis sacxovrebel garemoze;

• dauyovnebliv SeimuSaos da miiRos kanonebi „energoefeqturobisa“ da „energiis dazog-vis“ Sesaxeb;

• dauyovnebliv SeimuSaos da miiRos kanoni (kanonebi) ganaxlebadi energiebis efeqturad gamoyenebis Sesaxeb da uzrunvelyos aratradiciuli meTodebiT energiis generirebis mastimulirebeli RonisZiebebis farTod danergva;

• yvela hidroeleqtrosadguris mSeneblobis proeqti ganaxorcielos geopolitikuri, m.S. samxedro riskebis gaTvaliswinebiT;

• praqtikaSi danergos hidroenergiis eleqtroenergiad gardaqmnis Tanamedrove teqnolo-giebi da SesaZleblobebis farglebSi maqsimalurad aicilos Tavidan bunebriv garemoze negatiuri zegavlena;

• xudonhesis mSeneblobis ganaxlebis an dakonservebis SemTxvevaSi maqsimalurad;• savaldebulo da Tavisufali (xelmisawvdomi) gaxados sazogadoebisa da calkeuli dain-

teresebuli pirebis monawileoba hidroeleqtro sadgurebisa da sxva msgavsi masStaburi obieqtebis mSeneblobis yvela etapze – ideis warmoSobidan obieqti eqsploataciaSi gaSvebamde.

• gaiTvaliswinos xudonhesis mSeneblobasTan dakavSirebiT am dokumentSi gamoTqmuli survilebi da winadadebebi, damatebiTi, kompleqsuri kvlevebis safuZvelze moamzados socialur da bunebriv garemoze mSeneblobis zemoqmedebis srulyofili Sefaseba, xo-donhesis SefasebiTi ekonomikuri analizi da am dokumentebze, agreTve sazogadoebis, gansakuTrebiT ki adgilobrivi mosaxleobis azris gaTvaliswinebiT, miiRos gonivruli gadawyvetileba.

16

publikacia gamoica evrokavSiris finansuri mxardaWeriT. publikaciis Sinaarsze pasuxismgebelia saqarTvelos mwvaneTa moZraoba. masSi gamoTqmuli mosazrebebi ar unda iqnes miCneuli evrokavSiris

mosazrebebad

g a r e m o d a s a z o g a d o e b a

redaqtori: lela yaWeiSviligamocemaze muSaobdnen: lela yaWeiSvili, rusudan simoniZe, maia kapanaZedizaini: irakli guledani

saqarTvelos mwvaneTa moZraoba/dedamiwis megobrebi saqarTvelo

saqarTvelo, Tbilisi, pekinis quCa #10, sadarbazo I, bina 2tel/faqsi: (+995 32) 2306221; el-fosta: [email protected]

Web-gverdi: www.greens.ge

klimatis cvlilebis CarCo konvenciis m xareTa me-19 Sexvedra (COP-19)

poloneTSi q. varSavaSi, Catarda klimatis cvlilebis CarCo konvenciis mxareTa me-19 Sex-vedra (COP-19), romel-Sic monawilobdnen rogorc konvenciis xelmomweri qveynebs warmomadgenlebi, aseve arasamTavro organiza-ciebisa da socialuri moZraobebis warmo-madgenlebi.

21 noembers mimin-are mxareTa Sexvedra arasamTavrobo or-ganizaciebisa da so-cialuri moZraobebis warmomadgenlebma demon-straciulad datoves da saproteso aqcia gamarTes. msgavsi qmedeba pirvelia klimatis cvlilebis CarCo konvenciis mxareTa Sexvedris (COP) istoriaSi.

varSavis klimatis konferencia, sadac mniS-vnelovani nabijebis gadadgma igegmeboda axali, mdgradi momavlis uzrunvelsayofad, realurad aranair siaxles ar gvpirdeba. ganviTarebuli qveynebis udidesi nawili aq, varSavaSi pirdapir

ewinaaRmdegeba gaerTianebuli erebis klimatis CarCo konvenciis ZiriTad miznebsa da princi-pebs rac Tavis mxriv warmoadgens mniSvnelovan process, sadac miRweul unda iqnas mniSvnelo-vani warmateba raTa Tavi davaRwioT klimatis cvlilebiT gamowveul kriziss.

varSavis konferencia mxolod xels uw-yobs binZuri energetikuli industriis inter-esebs da ewinaaRmdegeba msoflio mosaxleobis moTxovnebs.

organizaciebma da moZraobebma, romlebic warmoadgenen xalxis interesebs msoflios sxva-dasxva kuTxeebidan gadawyvites, rom saukeTeso gamosavali am procidan aris drois dazogva da varSavis molaparakebebis nebayoflobiTi datoveba. nacvlad amisa, movuwodebT xalxs, SemogvierTdnen, aimaRlon xma gadawyvetilebis mimRebTa mimarT da aiZulon maT miiRon serio-zuli gadawyvetilebebi.

organizaciebma da moZraobebma, romlebic warmoadgenen xalxis interesebs msoflios sxva-dasxva kuTxeebidan gadawyvites, rom molaparake-bebis aseTi demonstraciuli datoveba iqneba pirveli istoriuli SemTxveva konferenciis is-toriaSi.