a&f 3. centralni nervni sistem 2014

SISTEMSKA ANATOMIJA I FIZIOLOGIJA ČOVEKA Handout 3

1

NERVNI SISTEM

Nervni sistem čoveka – organizacija

Nervni sistem je visoko specijalizovani sistem koji je kod čoveka dostigao najviši stepen razvoja.

Nervni sistem prenosi našem telu šta da radi.

Funkcije nervnog sistema obuhvataju:

– uspostavljanje veze organizma sa spoljašnjim svetom,

– sprovođenje informacija o stanju organizma,

– slanje impulsa celokupnoj muskulaturi, poprečnoprugastoj i glatkoj,

– upravljanje radom svih žlezda

– svojim centralnim delom omogućava da se izrazi volja, osećanja i najviše intelektualne

funkcije

Morfološki, nervni sistem se deli na centralni nervni sistem koji čine mozak i kičmena moždina i

periferni nervni sistem koji čine moždani i kičmeni živci (nervi) i ganglije.

Centralni nervni sistem predstavlja upravljački centar celog nervnog sistema. Sve telesne

senzacije i promene u spoljašnjoj sredini moraju biti prenete od receptora i senzornih organa do CNS-a

koji vrši njihovu interpretaciju (njihovo značenje) i onda, ukoliko je potrebno, pruža odgovarajuću

reakciju (npr. uklanjanje izvora bola).

Periferni nervni sistem se deli na somatski nervni sistem i autonomni (vegetativni) nervni

sistem. Somatski nervni sistem je pod uticajem volje i svesti čoveka i ima ulogu u uspostavljanju veza sa

spoljašnjim svetom. Somatski deo perifernog sistema sadži senzorna vlakna koja prenose signale do

CNS-a i motorna vlakna koja inervišu voljnu skeletnu muskulaturu. Autonomni nervni sistem je deo

perifernog nervnog sistema koji inerviše unutrašnje organe. Autonomni nervni sistem je van volje i svesti

čoveka, filogenetski predstavlja najstariji deo nervnog sistema. Zajedno sa endokrinim žlezdama

učestvuje u održavanju konstantnosti unutrašnje sredine (homeostaze).

Podela perifernog nervnog sistema na somatski i autonomni nervni sistem je samo podela u

funkcionalnom smislu, ne i u anatomskom (ne mogu se razlikovati vlakna autonomnih i somatskih

nerava).


2

Nervno tkivo, nervne ćelije i nervi

Nervno tkivo je izgrađeno od nervnih ćelija – neurona i potpornih ćelija – neuroglije. Između

neurona i neuroglije nalazi se mreža krvnih sudova i malo međućelijske supstance. Nervi predstavljaju

svežnjeve (snopove) nervnih ćelija ili nervnih vlakana.

Funkcija nervnog tkiva je: prijem, prenos i obrada informacija i njihovo pretvaranje u

odgovarajuće senzorne ili motorne reakcije.

Neuroni. Neuroni su osnovne funkcionalne jedinice nervnog tkiva i predstavljaju

najdiferenciranije ćelije u čovekovom organizmu. Neuroni se sastoje iz tela (perikariona) i nastavaka

(dendriti – kratki, mnogobrojni nastavci, akson – jedan, dugi nastavak). Neuroni, putem nastavaka,

komuniciraju međusobno, odnosno, prenose informacije koji se nazivaju nervnim impulsima, u obliku

elektrohemijskih promena. Veze koje pri tom stvaraju nazivaju se sinapse. Smatra se da nervni sistem

čoveka sadrži oko 100 milijardi neurona, a svaki neuron može da obrazuje 1000 do 10000 sinapsi sa

susednim neuronima.

Telo neurona može biti različite veličine (25 – 100 μm) i imati različit oblik: zvezdast,

piramidalan, vretenast, itd. Od tela neurona polaze nastavci – više kratkih nastavaka – dendrita i jedan

dugi nastavak – neurit ili akson.

Nervni sistem

Centralni nervni sistem CNS

- Mozak

- Kičmena moždina

Periferni nervni sistem PNS

- 12 kranijalnih nervnih parova

- 31 spinalni nervni par

Somatski nervni

sistem

Autonomni nervni

sistem

Senzorni neuroni

Senzorne informacije od

kože, skeletnih mišića i

zglobova ka CNS-u

Motorni neuroni

Motorni impulsi

od CNS – a do skeletnih

mišića

Senzorni neuroni

Senzorne informacije od

visceralnih organa ka

CNS-u

Motorni neuroni

Motorni impulsi od CNS-a do

glatkih mišića, srčanog mišića

i žlezda


3

Fig.1. Struktura nerva Fig.2. Neuron

Klasifikacija neurona

Neuroni se prema funkciji mogu klasifikovati na: senzorne i motorne.

Senzorni neuroni primaju različite draži i prenose nadražaj do odgovarajućih centara u mozgu.

Motorni neuroni prenose signale iz centralnog nervnog sistema do mišićnih i žlezdanih ćelija

(efektora).

Prema dužini aksona neuroni se klasifikuju na:

Goldžijev tip I - veliko telo, dug akson koji ulazi u sastav kičmenih i moždanih živaca – prenosi

informacije u nervnom sistemu iz jedne oblasti u drugu ili prenosi komande CNS – a do efektora

Goldžijev tip II – sitno telo i kratak akson.

Prema broju produžetaka neuroni mogu biti:

Unipolarni – imaju samo jedan produžetak koji ima svojstva i dendrita i aksona; kod odraslih su

prisutni samo u mrežnjači oka.

Bipolarni – imaju dva produžetka koja se nalaze na suprotnim krajevima nervne ćelije. Jedan ima

ulogu aksona, a drugi dendrita. Nalaze se u mrežnjači, mirisnom epitelu, spinalnom i

vestibularnom ganglionu.

Pseudounipolarni – nastaju od bipolarnih neurona čiji se produžeci postepeno i delimično spajaju

gradeći zajedničko stablo. Obe grane pseudounipolarnog neurona po morfologiji odgovaraju

aksonu, ali sa elektrofiziološkog aspekta jedna je akson, a jedna dendrit. Ovaj tip neurona

prisutan je u svim kranijalnim nervima osim mirisnog, i u svim spinalnim ganglijama.

Perikarion

Dendriti

Akson


4

Multipolarni – imaju nekoliko dendrita i jedan akson.

Fig3. Klasifikacija neurona : (A) prema funkciji, (B) prema broju produžetaka – osnovni tipovi

Građa neurona

Osnovne osobine neurona su:

1. Nadražljivost – svojstvo nervne ćelije da reaguje na mehaničke, termičke, svetlosne i

hemijske stimuluse.

2. Sprovodljivost – sposobnost da primljeni nadražaj prenesu u vidu električnog signala drugim

ćelijama.

Telo nervne ćelije se naziva perikarion (Fig.2). Od njega polazi mnoštvo razgranatih produžetaka –

dendrita i jedan, duži, slabije razgranat – akson. Krajevi aksona se zajednički nazivaju – nervni završeci.

Perikarion je metabolički centar neurona.

Od jednog dela perikariona polazi levkasto proširenje –

aksonski brežuljak ili Dajterova kupa iz koje izrasta akson. Dendriti

su nemijelizovani produžeci. Preko dendrita neuron prima

informacije od drugih neurona. Razgranatost dendrita povećava

receptorsku površinu. Način i stepen granja dendrita uglavnom

zavise od uloge neurona u CNS-u.

Akson je mijelizovani nervni završetak. Ima ujednačenu

debljinu celom dužinom. Akson prenosi nervne impulse od

perikariona do drugih neurona ili efektornih ćelija. Na njemu se

razlikuju tri segmenta: inicijalni (nema mijelinski omotač) u kojem

se sumiraju impulsi iz dendrita i perikariona, konduktivni i

efektorni.

Fig.4 Mijelinizovan akson (u sredini se vidi Ranvijeov čvor)


5

Brzina sprovođenja impulsa je srazmerna debljini aksona, a debljina aksona zavisi od tipa

neurona.

Kroz akson se odvija intenzivan transport, i to u oba smera: anterogradni – od perikariona ka

aksonskim produžecima i retrogradni transport – od krajeva aksona prema perikarionu. U odnosu na

brzinu, transport može biti brz ili spor. Spori transport je isključivo anterogradni (0,2 -10 mm/dan) –

njime se prenose proteinske subjedinice mikrotubula, enzimi i druge supstance rastvorene u citoplazmi.

Brzi transport je dvosmeran (20 -70mm/dan). Brzim anterogradnim transportom prenose se organele,

sinaptičke vezikule i supstance niske molekulske težine. Retrogradnim transportom prenose se istrošene

subcelularne komponente koje se u perikarionu razlažu i koriste za sintezu novih komponenti. Na ovaj

način se transportuju i supstance preuzete iz okoline aksona (faktori rasta, toksin, virus besnila i herpex

simplexa). Centralnu ulogu u aksonalnom transportu imaju mikrotubule i motorni proteini – dinein i

kinezin. Kinezin učestvuje u anterogradnom, a ne u retrogradnom transportu.

Aksoni centralnog i perifernog nervnog sistema mogu bit mijelinizovani i nemijelinizovani. U

perifernom nervnom sistemu mijelinski omotač čine lamelarne naslage (preko 50 lamela) ćelijske

membrane Švanovih ćelija koje koncentrično obavijaju akson, a u CNS tu ulogu imaju oligodendrociti.

Proces stvaranja mijelinskog omotača naziva se mijelinizacija i odvija se tokom razvoja nervnog sistema.

Počinje u 4. mesecu embrionalnog razvoja, odvija se veoma sporo i u različito vreme zahvata pojedine

periferne nerve i puteve u CNS-u.

Mijelinizacija zahvata čitav akson, osim njegovog inicijalnog segmenta i završnih grančica koje

obrazuju sinapse. Ovaj omotač ima diskontinuitete – nedostaje na mestima gde se sustiču dve Švanove

ćelije. Ta mesta se nazivaju Ranvijeovi čvorovi (suženja), bogati su Na+ kanalima i to su mesta nastanka

akcionog potencijala. Deo neurona između dva Ranvijeova suženja odgovara jednoj Švanovoj ćeliji.

Akcioni potencijal se prenosi od čvora do čvora – skokovito. Na taj način se štedi energija i nervni impuls

se prenosi 5 – 50 puta brže u odnosu na nemijelinizovani akson.

Oligodendrociti imaju veliki broj produžetaka i svaki od njih može da mijelinizuje po jedan

akson.

Nemijelinizovana vlakna nisu okružena mijelinskim lamelama, ali su od okoline zaštićena

citoplazmom Švanovih ćelija.

U perifernom nervnom sistemu ima dvostruko više nemijelinizovanih nego mijelinizovanih

nervnih vlakana. Nemijelinizovana nervna vlakna provode nervne impulse brzinom od 0,5 – 10m u

sekundi, a mijelinizovana i do 100m u sekundi.

Nervni završeci (dendriti) mogu biti:

1. Eferentni – predaju nadražaj efektornim ćelijama. To su završeci motornih neurona - somatskih i

visceralnih. Somatski neuroni inervišu skeletne mišiće. Glatke mišiće i srčani mišić inervišu neuroni

autonomnog nervnog sistema.

2. Aferentni – primaju nadražaj iz svoje okoline. Aferentni služe kao mehano-, hemo-, termo-, noci-

(receptori za bol) i fotoreceptori. Preko njih se primaju opšte i specijalne senzacije.

Nervni završeci se mogu podeliti na dve grupe:

- Slobodne nervne završetke – nemaju omotač. Slobodni nervni završeci se nalaze u dermu i

epidermu kože, oko folikula dlaka, u epitelu rožnjače, usne duplje i disajnih puteva, gde su

zapravo receptori za dodir, bol, svrab i temperaturu.

- Inkapsulirane nervne završetke – imaju poseban omotač. Inkapsulirani nervni završeci

poseduju vezivno – tkivnu kapsulu.


6

Neuroglija. Neuroglija (nervni lepak) obuhvata sve druge nervne ćelije centralnog i perifernog

nervnog sistema, osim neurona, koje imaju potpornu i zaštitnu ulogu. Preko 60% mozga čine upravo

neuroglijalne ćelije, ili jednom rečju glija.

Glijalne ćelije se razlikuju po lokalizaciji, strukturi i donekle po funkciji. Po lokalizaciji su

podeljene na centralnu i perifernu gliju. Centralne glija ćelije se nalaze u centralnom nervnom sistemu, a

periferna glija u perifernom nervnom sistemu.

Glija ćelije uključuju: astrocite, oligodendrocite, Švanove ćelije, mikroglije i ependimne ćelije

(ependimociti).

Fig. 5. Centralne neuroglijalne ćelije.

Astrociti su najveće ćelije neuroglije. Imaju više produžetaka. Astrociti čiste ekstracelularni

prostor od produkata metabolizma neurona i snabdevaju ih energijom za metabolizam. Proliferacijom

(umnožavanje) astrocita stvara se ožiljno tkivo posle povrede CNS-a.

Oligodendrociti su glija ćelije koje žive u simbiozi sa neuronima i neophodne su za preživljavanje

neurona. Njihova funkcija je proizvodnja mijelina, odnosno, mijelinskog omotača za aksone (svaki za

nekoliko aksona).

Švanove ćelije su periferne glija ćelije. Njihova uloga u PNS-u je slična ulozi oligodendrocita u

CNS-u: zaštita neurona.

Mikroglije su moždane makrofage. Njihova funkcija je uklanjanje ostataka oštećenih ćelija i

mijelina unutar nervnog tkiva. Imaju i odbrambenu ulogu.

Ependimne ćelije su epitelne ćelije koje oblažu šupljine CNS-a. U nekim regionima mozga imaju

cilije (treplje) koje pomažu kretanje cerebrospinalne tečnosti.


7

Sinapse. Predstavljaju specijalizovane međućelijske spojeve kojima se nervni impulsi prenose sa

jedne ćelije na drugu. Ćelija koja predaje informaciju (predsinaptička ćelija) je uvek neuron, dok ćelija

koja prima informaciju (postsinaptička ćelija) može biti neuron, mišićna ili žlezdana ćelija, i te sinapse

mogu biti: nervno – nervne, nervno – mišićne, i nervno – žlezdane.

U zavisnosti od mehanizma kojim se prenosi signal, sinapse mogu biti:

Električne (neki regioni moždanog stabla, kora velikog mozga, mrežnjača)

Hemijske.

Prenos signala u električnim sinapsama je brži jer ne zahteva prisustvo signalnih supstanci –

neurotransmitera. Prema hemijskom sastavu, mestu sinteze, brzini i mehanizmu delovanja

neurotransmiteri se mogu podeliti na dve grupe i to neurotransmiteri koji se:

Sintetišu u sinaptičkom čvoru, deluju brzo putem vezivanja za jonske kanale (menjaju

propustljivost jonskih kanala): acetilholin, biogeni amini (adrenalin, noradrenalin,

dopamin i serotonin), neke aminokiseline (gama- aminobuterna kiselina - GABA,

glicin, glutamat, aspartat) i

Sintetišu u perikarionu, sporo deluju, nazivaju se i neuromodulatori: opiodni peptidi

(endorfin i enkefalin), gastointestinalni polipeptidi (luče se u crevima: holecistokinin,

neuropeptid Y, supstanca P, vazoaktivni intestinalni peptid, neurotenzin itd.),

neurohormoni (oslobađajući faktori hipotalamusa, oksitocin, vazopresin), neki gasovi

(NO, CO).

Ekscitatorni i inhibitorni neurotransmiteri. Ekscitatorni neurotransmiteri su neurotransmiteri koji na postsinaptičkoj membrani dovode do

nastanka ekscitatornog postsinaptičkog potencijala i širenja nervnog impulsa (adrenalin, noradrenalin...).

Inhibitorni neurotransmiteri su oni koji izazivaju pojavu inhibitornog postsinaptičkog potencijala i

usporenje ili prekid prenosa signala (gama – aminobuterna kiselina).

Regeneracija nervnog tkiva. Posle rođenja, nervne ćelije se ne

umnožavaju, tako da ne postoji mogućnost njihove obnove ili zamene. Ukoliko

dođe do oštećenja perikariona, neuron propada. Gubitkom određenog broja

neurona dolazi do gubitka funkcije koji oni obavljaju. Moguće je da se funkcija

ponovo uspostavi tako što će okolne zdrave ćelije napraviti nove sinapse i

preuzeti funkcije oštećenih ćelija. Prostor u kojem su se nalazili oštećeni

neuroni u CNS - u popunjavaju ćelije glije koje se umnožavaju i nastaje ožiljno

tkivo.

U perifernom nervnom sistemu je moguća regeneracija perifernog nerva ukoliko je presečen

njegov akson, a telo ćelije ostalo očuvano. U ovoj regeneraciji važnu ulogu igraju Švanove ćelije.

Oporavak nekada može trajati i do 3 meseca.

Centralni nervni sistem

Centralni nervni sistem čine mozak (encephalon) i kičmena moždina (medulla spinalis).

Fig. 6. Hemijska sinapsa


8

Obe strukture sadrže dva morfološka odeljka koji se razlikuju po boji:

Siva masa (supstantia grisea) - sastoji se od tela neurona, dendrita, početnih segmenata

dugih aksona i čitavih kratkih aksona. Neuroni se u sivoj masi organizuju u vidu

paralelnih slojeva - lamina ili u obliku gomilica - moždanih jedara.

Bela masa (supstantia alba) – sastoji se uglavnom od mijelinizovanih nervnih vlakana

koja mu daju karakterističnu belu boju. Bela masa ne sadrži tela neurona.

Mozak je smešten unutar lobanjske duplje, a kičmena moždina unutar kičmenog kanala.

Fig. 7. Kičmena moždina unutar kičmenog kanala i mozak unutar lobanjske duplje

Mozak – osnovni delovi

Mozak je najznačajniji deo nervnog sistema. Težina mozga odraslog čoveka iznosi oko 1.4 kg, ali

intelektualne sposobnosti čoveka ne zavise od težine i veličine mozga.

Mozak (encephalon) sastoji se od:

1. Velikog mozga (telencephalon, cerebrum)

2. Međumozga (diencephalon)

3. Srednjeg mozga (mesencephalon)

4. Moždanog mosta (pons)

5. Malog mozga (cerebellum)

6. Produžene moždine (medulla oblongata).

Delovi centralnog nervnog sistema Glavne funkcije

Veliki mozak

Intelektualne funkcije

Obrada i reintegracija motornih, senzitivnih i senzornih

podataka sa periferije i unutar organizma

Međumozak

Obrada emocija

Endokrine funkcije

Ponašanje

Moždano stablo

Središte vitalnih centara:

- Disanje

- Rad srca


9

- Budnost i spavanje

Mali mozak Koordinacija pokreta i održavanje ravnoteže

Mozak je smešten unutar lobanjske duplje, a između koštanog i moždanog tkiva nalaze se

omotači (meninge, moždanice) od vezivnog tkiva: tvrda moždana opna (dura mater), paučinasta moždana

opna (arahnoidea), meka moždana opna (pia mater). Prostor između moždanica ispunjen je likvorom.

Uloga koštanog i vezivnog omotača je zaštita mekog tkiva CNS-a od oštećenja.

Centralni nervni sistem višestruko je zaštićen: mehanički (kostima - lobanjom i kičmom,

cerebrospinalnim likvorom i ovojnicama) i hemijski (meninge i krvno - moždana barijera).

Veliki mozak (telencephalon) je najveći deo centralnog nervnog sistema, podeljen na dva

simetrična dela - levu i desnu hemisferu. Veliki mozak vrši najsloženije funkcije nervnog sistema i

predstavlja viši koordinacioni organ.

Na površini velikog mozga nalaze se brojni nabori - girusi (gyrus) i žlebovi - sulkusi (sulcus),

koji značajno povećavaju površinu moždane kore. Duboki žlebovi - sulkusi, dele površinu hemisfera na

pet režnjeva: čeoni (frontalni), temeni (parijetalni), potiljačni (okcipitalni), slepoočni (temporalni) režanj i

ostrvo (insula).

Intelektualni kapacitet osobe ne zavisi od mase mozga, već od površine moždane kore.

Kora velikog mozga (cotrex cerebralis) se sastoji od tela neurona raspoređenih u slojeve -

lamine. Broj i širina lamina je različit u pojedinim regijama. Troslojna kora, naziva se alokorteks i

filogenetski je starija od šestoslojne kore - neokorteksa. Troslojna kora, čini oko 10% moždane kore i

nalazi se u mirisnom korteksu i limbičkom sistemu. Siva masa velikog mozga, osim kore, nalazi se u vidu

grupacija koje se nazivaju subkortikalne sive mase ili bazalne ganglije. Bazalne ganglije učestvuju u

koordinaciji pokreta. Nervna vlakna u kori su delom mijelinizovana i grupisana u vertikalne i

horizontalne puteve.

Srednji mozak, moždani most i produžena moždina grade celinu koja se naziva moždano

stablo (truncus cerebri). Moždano stablo povezuje kičmenu moždinu sa centrima u mozgu i u njemu su

smeštenu centri za mnoge vitalne funkcije (disanje, rad srca). Centralni kanal kičmene moždine se

nastavlja u mozgu, ali se proširuje i obrazuje četiri šupljine - moždane komore koje su ispunjene

likvorom.


10

Fig. 8. Osnovni delovi mozga i podela hemisfera na režnjeve

Fig. 9. Anatomija leve i desne cerebralne hemisfere (frontalni presek)

Diencefalon (međumozak) ima ulogu u obradi emocija, endokrinoj funkciji, ponašanju.

Diencefalon se sastoji od:

1. Talamusa,

2. Metatalamusa,

3. Epitalamusa,

4. Subtalamusa i

5. Hipotalamusa.


11

Cerebelum (mali mozak) ima ulogu u koordinaciji pokreta i održavanju ravnoteže. Cerebelum

ima koru kao i veliki mozak, ali za razliku od nje, ova kora je svuda podjednake debljine, prosečno oko

1mm. Bela masa cerebeluma sadrži mijelinizovana vlakna i glija ćelije.

Putevi CNS - a. Putevi CNS-a se nazivaju traktusi (tractusi) i fascikulusi (fasciculus) i grade belu

masu svih delova mozga i kičmene moždine. Puteve grade opisani produžeci neurona i njihove sinapse.

Ovi putevi povezuju delove sivih masa u nervnom sistemu u funkcionalne celine.

Mogu se podeliti na:

Asocijativne - povezuju homolateralane sive mase CNS-a

Komisuralne - povezuju kontralateralne centre u pojedinim delovima CNS-a

Projekcione - kratke (povezuju koru velikog mozga sa talamusom i obrnuto) i duge (ushodne

i nishodne, koji se funkcionalno dele na motorne, senzitivne i čulne).

Kičmena moždina

Kičmena moždina ima dve osnovne funkcije, a to su da prenosi signale između mozga i ostalih

delova tela, i da služi kao centar za reflekse.

Kičmena moždina (medulla spinalis) je deo centralnog nervnog sistema smešten unutar

kičmenog kanala. Siva masa se nalazi u unutrašnjem delu (medijalno), i na poprečnom preseku ima izgled

leptira (prednji rogovi - deblji i kraći zadnji rogovi - tanji i duži i bočni rogovi), a bela masa spolja

(lateralno).

Po sredini kičmene moždine prolazi centralni kanal - canalis centralis. Prednje rogove čine tela

motornih neurona kičmene moždine čiji aksoni ulaze u sastav prednjih i korenova kičmenih (spinalnih)


12

nerava i završavaju se na skeletnim mišićima. U sastav zadnjih rogova ulaze neuroni kojima se prenose

senzitivni impulsi sa periferije. U sastav bočnih rogova ulaze neuroni koji pripadaju autonomnom

nervnom sistemu. Bela masa kičmene moždine sastoji se od ushodnih i nishodnih puteva i snopova

(traktusa i fascikulusa). Idući odozgo nadole povećava se poprečni dijametar kičmene moždine i menja se

odnos sive i bele mase u korist sive.

Kičmena moždina podeljena je na segmente:

1. Vratni (cervikalni) segmenti (8),

2. Grudni (torakalni) segmenti (12),

3. Slabinski (lumbalni) segmenti (5),

4. Krsni (sakralni) segmenti (5),

5. Trtični (kokcigealni) segmenti (3).

Svaki segment kičmene moždine, predstavlja jedan

njen deo, iz kog izlazi jedan par kičmenih živaca.

Visina segmenta ne odgovara visini pršljenova jer

se kičmena moždina pruža samo do 2. lumbalnog

pršljena, odnosno kraća je od kičmenog kanala.

Periferni (autonomni) nervni sistem

Periferni (autonomni) nervni sistem čine moždani i kičmeni živci i odgovarajući ganglioni.

Periferni nervi su izgrađeni od nervnih vlakana organizovanih u snopove (fascikuluse) koji su obavijeni

vezivnim tkivom. Nerve čini više snopova, a snopove čine različiti broj nervnih vlakana različite debljine.

Nervno vlakno čini akson obmotan Švanovim ćelijama koje mogu, ali ne moraju formirati mijelinski

omotač. Nervna vlakna okružuju tri vezivno - tkivna omotača: epinerijum, perinerijum i endoneurijum.

Ganglioni su ovalne strukture sive mase van CNS - a, a koje grade tela neurona i nalaze se na

putu perifernih nerava. Mogu biti senzorne i autonomne ganglije (vegetativne ganglije). Senzorne ganglije

su ganglije kičmenih živaca (spinalne ganglije) i moždanih živaca (cerebralne ganglije). Autonomne

ganglije su deo autonomnog nervnog sistema i mogu biti simpatikusne i parasimpatikusne.

Moždanih živaca ima 12 (Tabela 1) i mogu se podeliti prema vrsti vlakana koje sadrže na:

Fig.10 Segmenti kičmene

moždine


13

– Senzitivne - čulne (sadrže samo senzitivna vlakna): I, II, VIII. Senzitivna vlakna mogu

biti somatosenzitivna i viscerosenzitivna (senzitivna inervacija unutrašnjih organa)

– Motorne - (sadrže samo motorna vlakna): III, IV, VI, XI, XII. Motorna vlakna mogu biti

somatomotorna i visceromotorna (inervišu glatke mišiće u organima)

– Mešovite - (sadrže i senzorna i motorna vlakna): V, VII, IX, X

– Sa parasimpatetičkim vlaknima: III, VII, IX, X

Kičmeni živci nastaju spajanjem prednjih i zadnjih korenova kičmene moždine i ima ih koliko i

segmenata kičmene moždine. Nervi napuštaju kičmeni kanal i idu do mišića ili senzornih receptora koje

inervišu, dajuću usput bočne grane.

Periferni nervni sistem čine:

– Simpatikus i

– Parasimpatikus.

Uloga periferni nervnog sistema je kontrola glatke muskulature unutrašnjih organa, srčanog

mišića i žlezdi, uključen je u kontrolu krvnog pritiska, telesne temperature, procesa varenja i drugih i nije

pod uticajem volje.

Osim par izuzetaka, organi unutar čovečijeg organizma inervisani su od strane oba dela

autonomnog nervnog sistema. Vrlo često simpatikus i parasimpatikus imaju suprotne efekte na organe

koje zajednički inervišu.

U ANS - u postoje dve vrste sinapsi:

– Između predganglijskog i postganglijskog neurona

– Između postganglijskog neurona i visceralnog efektora.

Acetilholin se luči na krajevima svih preganglijskih neurona i postganglijskih parasimpatičkih

neurona. Na krajevima većine postganglijskih simpatičkih vlakana oslobađa se norepinefrin

(noradrenalin).

Simpatikus ima katabolički efekat na organizam (potrošnja uskladištene energije), dok

parasimpatikus ima obrnuti efekat. Zbog međusobne povezanosti simpatičkih gangliona reakcije

simpatikusa imaju efekte na čitav organizam, dok parasimpatikus ispoljava lokalni efekat.

Paraganglije su nakupine neuroendokrinih ćelija smeštene unutar ili blizu ANS-a. Jedna grupa

prati simpatikus i raspoređena je duž prevertebralnog i paravertebralnog simpatičkog lanca ganglija ili

duž nerava koji inervišu organe karlice i zadnjeg dela trbuha. Druga grupa prati parasimpatikus, pre svega

vratne i grudne grane glosofaringeusa i vagusa. Najveći parasimpatički ganglioni su karotidno i aortno

telo.

a&f 3. centralni nervni sistem 2014

Documents