4

B U D O W N I C T W O W I E J S K I E : dz ia a lno M i n i s t e r s t w a R e f o r m R o l n y c h , P a s t w o w e g o B a n k u R o l n e g o , C e n t r a l n e g o Z w i z k u K e k R o l n i c z y c h .

H y g i e n a w c h a c i e w i e j s k i e j .

B y l i n y do w i e j s k i e g o og rdka .

nu numerze a

I H / i l l i f i l l H B T i

TRE: Nr. 4 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE"

Mieszkanie wiejskie, a z d r o w o t n o wsi . . W . C h o d k o

Budownictwo na wsi (dz ia a lno M i n . Ref. Rolnych) arch. K . K a l i n o w s k i

Hygiena mieszka na wsi Dr. M . Kacprzak

Zabudowa wsi (dz ia a lno P a s t w o w e g o Banku Rolnego)

Zagadnienia budownictwa wiejskiego obecnej doby in. Z . Rac i ck i

By l iny do og rdka wiejskiego J. T .

Rys historyczny rozbudowy wsi polskiej . Fr. P iac ik

D o m k i ptasie A . K .

Cement w budownictwie wiejskiem . . . A . Henneberg

K R O N I K A

P r e n u m e r a t a Mies iczniKa Dom, Os i ed l e , M i e s z K a n i e " w k r a j u : 15 z. r o c z n i e , 8 z . p roczn ie .

z a granic 2 0

C e n a p o j e d y n c z e g o n u m e r u z.

C E N Y O G O S Z E :

C a a strona 300 z . P . str. 150 z . w i a r t k a str. 80 z . s e m k a str. 45 z .

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI: WARSZAWA, KRAKOWSKIE-PRZEDMIECIE 5 m. 5.

TEL. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 23.988.

B I U R O B U D O W L A N E I N Y N I E R Y J N O A R C H I T E K T .

M. K A M I S K I I T. S T A R C Z Y S K I W A R S Z A W A , U L . P O D C H O R Y C H 4 3

Opracowuje projekty, kosz torysy , wykonuje b u d o w w i l l i i d o m w podmie j sk ich z zas tosowaniem m a U r ] a w nowych , specjalny dz ia b u d o w y d o m w z p u s t a k w u l o - w i r o - b e -

M a s o w a produkc ja d o m w i w i l l i d r e w n i a n y c h sys temu K - S "

Zakl. Druk. . .HELIK0N" Warszawa. Elektoralna 25.

ZWIZEK POLSKICH FABRYK PORTLAND-CEMENTU

W A R S Z A W A , U L . C Z A C K I E G O 1 - T E L . 304-75, 305-991728-12

wydaje miesicznik C E M E N T " p o w i c o n y w s z e l k i m zagadnien iom z w i z a n y m z zas tosowaniem cementu w m i e c i e i na w s i . P renumera ta roczna z}, 12,

wydaje publikacje z zakresu stosowania CEMENTU. Dotychczas w y s z y i znajduj s i w handlu k s i g a r s k i m : 1. B e t o n i sposoby jego p r z y r z d z a n i a " . . . cena z , 1 2. F u n d a m e n t y betonowe pod m a e b u d y n k i " . 1 3. B e t o n w zas tosowaniu do h ig jeny" . . . . 1 4. B e t o n o w e mosty d rogowe" . . . . 1.50

5. C e g a cementowa, jej w y r b i u y c i e " , ,. ., 2,

W przygotowaniu popula rne b roszury o betonie o p r a c o w a n e spec ja ln ie dla r o l n i k w .

Naleno za prenumerat i nasze wydawnictwa prosimy wpaca na l(onto Nr. 19044 do P. K. O.

Jedna z licznych betoniarni wiejskich zaoona na Kresach Wschodnich na skutek propagandy Zwizku Polskich Fabryk

Portland-Cementu.

Udzielamy bezpatnie porady o stosowaniu betonu na wsi i w gospodarstwie rolnem.

T A B L E DES MATIERES ET ILLUSTRATIONS Hobitation rurale et 1'etat sanitaire d la campagne W . C h o d k o 149. Preface du livre de l a bbe wi tkowski (1872) concernant la construction des

habitations a la campagne. Construction rurale ( l ' a c t i on du Ministere des Reformes Agraires) arch. K . K a l i n o w s k i 150159. Vues prises avant et apres la reconstruction d un village 160163 Projet dune maison dhabi ta t ion 164168 d u n batiment pour betail 169174 pour betail avec logement provisoire 175181 d u n logement provisoire avec batiment pour betail L' hygiene des habitations rurales M . Kacprzak 182. Chambre commune affiche de 1' Exposi t ion Generale Polonaise 183. Cuisine affiche de Costruction d la campagne (1'action de la Banque Agraire d' Etat) 184 -189 Batiment d 'exploitation et d l iab i ta t ion (argile battu) proj. de larch. Narbsk i 190192 Porcherie, colonie de Budy, proj. de 1'arch Narbsk i 193196 Grange 197198 Batiment dans une colonie-modele h l j a rwka" proj. de l 'arch. Borawski 199200 prof. Wdz iago l sk i 202. Batiment en sable et chaux proj. du prof. W d z i a g o l s k i 203 204 Const iuct ion sur terrain tourbeux 205207 en solomite Le probleme de construction rurale modern ing. Rac i ck i 208. Projet de poulailler pour 20 30 poules (Societe centrale des assoc. agraires) 209. Maison d'habitation 210. Batimens d' exploitat ion 211. Puits 212. Grange Fleurs vivaces pour un jardin campagnard J. T . 213216 Plusieurs especes de fleurs vivaces Apercu historic/ue du dezieloppement de la construction du village polonais Fr . P iac ik 217. Plan d u n vil lage a plusieurs rues 218. ,, rue unique Maison d'oiseaux A . K . 219. Maison pour les oiseaux dans un jardin aupres de Varsovie 220 221 Quelques types de maisons pour les oiseaux Le ciment dans la construction rurale 222. Ecurie, grange, hangar dans un batiment en bloc de beton creux 223. Maison en briques de ciment, recouverte de tuiles de ciment Chroniue de 1'wres C/tronic/ue de la Societe Polonaise pour la Reform de l Hobitation

roczniki 1929 i 1930 m i e s i c z n i k a

dom osie dle mieszkanie Cena rocznika bez oprawy z. 15.

iv oprawie 16.

do nabycia we wszystkich ksigarniach i Administracji; Warszawa, Krak. Przedm. 5 m. 5 Tel. 202-05

Dom Osiedle Mieszkanie Miesicznik pod redakcj: Jzefa Jankowskiego, S z c z s n e g o Rutkowskiego. Teodora Toepl i tza

R o k III K w i e c i e 1931 Nr. 4

Trzy miljony dwiecie trzydzieci dwa tysice mniejszych gospodarstw w Polsce, to kilka miljonw budowli ktre su dla celw mieszkalnych i gospodarskich.

Znaczna wikszo tych budowli nie odpowiada potrzebom kulturalnym, wymogom zdrowia i bezpieczestwa mieszkacw, ani warunkom dobrej organizacji pracy, ktrej warsztatem s zabudowania wiejskie.

Poprawienie istniejcego stanu rzeczy, ktrej konieczno dla nikogo nie jest rzecz wtpliw, nie jest atwe.

Budownictwo wiejskie tak samo jak budownictwo mieszka robotniczych stanowi przedewszystkiem zagadnienie ekonomiczno-finansowe.

Kapita budowlany mniejszych gospodarstw rolnych wynosi obecnie w Polsce nie wiele ponad 1 5 caego kapitau tych gospodarstw niszy od tej przecitnej stosunek wykazuj wojewdztwa poudniowe, centralne i wschodnie, podczas gdy w wojewdztwach zachodnich warto kapitau umieszczonego w budowlach przekracza J 3 kapitau czynnego.

Podniesienie poziomu sposobu zamieszkania i gospodarowania w budynkach chob do poziomu wojewdztw zachodnich, wymaga uruchomienia ogromnego kapitau. Potrzebn kapita prawdopodobnie znacznie jeszcze jest wikszym, ni mogoby wynika z powyszych liczb, opartych na danych Wydz. Ekonomiki Drobnych Gospodarstw Wiejskich w Puawskim Instytucie Naukowym. Wystarczy dla porwnania powiedzie, e warto ubezpieczeniowa budynkw na uycach Saskich wynosi 242 u cakowitej wartoci podatkowej osady 25 ha. a 168"' osady wielkoci 520 ha.

Tak paradoksalny stosunek daje si wytomaczy przedewszystkiem zwikszonym po wojnie kosztem budownictwa (szicunek ubezpieczeniowy wynosi 195 0 przedwojennego) ale zapewne take podniesieniem kultury mieszkaniowej w nowych budowlach. Postp ten nie znajduje si vi adnym stosunku do dochodowoci rolnictwa, znacznie w tym sami/m czasie obnionej, obnika ta znuwoaa take znik szacunkw podatkowych.

Stoimy wic przed now sprzecznoci: wzrost kultury, zrozumienie koniecznoci higjeniczm/ch powoduje wzrost kosztw budowy, zarwno chat mieszkalnych jak i budynkw gospodarczi/ch. Nowych, lepszych budynkw nie mona wznosi bez nowego obcienia gospodarstwa, ktre jest nieatwem i kosztownem.

Im mniejsze jest gospodarstwo, tern stosunkowo wikszym jest udzia kapitau budowlanego a jednoczenie tym mniejszym czysty dochd gospodarstwa; dochd ten w I'olsce w r. 1927-28 wynosi przecitnie okoo 6" u kapitau czynnego dla gospodarstwa 23 hi 5" u, 35 hi, 5%, 510 ha, J ' a/i> (gospodarstwa do 5 ha stanowi w Polsce 64,7'(>, gosp. 510 ha 22 ii razem 870/i\ gospodarstw).

Zadanie, ktre stoi przed pokoleniem wiadomem koniecznoci poprawienia sposobu zabudowania wsi polskiej wydaje si niemoliwem do rowizania.

Nie wolno jednak wobec zadania tego stan bezradnie, przeciwnie, trzeba szuka sposobw najlepszego i najprdszego rozwizania. Usiowania i musz w dwch kierunkach: poszukiwanie najtaszych sposobw budowania, najtaszych a iednalf trwaych materiaw i poszukiwanie takich rzutw zabudowa wiejskich, ktreby umoliwiy nie tylko najlepsze zamieszkanie dla ludzi, ale i najbardziej produkcyjn gospodark.

Przy projektowaniu zabudowa wiejskich nie wolno zapomina. e zabudowania te to warsztaty pracij, ktra musi by produkcyjn, by wybudowanie tych warsztatw gospodarczo byo uzasadnione.

Prb zobrazowania tego, co w Polsce dotychczas zrobiono, redakcja D.O.M., rozpoczyna prac nad wszystkiemi zagacnirniami dotyczcemi budownictwa wiejskiego, prac do udziau, w ktrej, chciaaby, wole jej wegi, jaknajuicej si przycign.

To -ifiad

nafcjteb dci

rjic,

W , irtalc, od iitifai zcnia nage

go bcjpkiziw; 'a luduoU f, u;);;;ody

arangiYz wioi./rr,

miast. T a k i e l i czby zna jdu jemy w statystykach P r u s , R z e s z y N i e m i e c k i e j , Ho land j i , S z w e c j i , R o s j i , S tanw Z j e d n o c z o n y c h A m e r y k i P o m o c n e j ; ana log i czne s tosunk i s tw ie rdzono i u nas j e s z c z e p rzed wojn w Kr les tw ie K o n g r e s o w e m i na terenie b. G a l i c j i .

Bada jc p rzyczyny tego z jaw iska , tak n i e o c z e k i w a n e g o , ze tkn i to si z z a g a dnieniem m i e s z k a n i o w e m w s i .

D u c h kry tyk i , k try zaatakowa dobr reputac j ycia w ie j sk iego m w i znany hygjemsta f r ancusk i prof. Ichok., o t rzyma potne popa rc i e i pod t r zyman ie ze st rony i nyn ie rw-ag ronomw, k t rzy badali m ieszkan ia w oc ian . S u m a r y c z n e opisy tych budowl i by y tak w y m o w n e i wst rzsa jce, e nikt nie omie l i si j u odtd op ie wa dobrodz ie j s tw w s i . Musimy przyzna, e zuie Jest zabjcza, mimo wielu jej zalet. Bertrand, r rw ic o m ieszkan iach w o c i a s k i c h s t w i e r d z a , e d o m w oc i ask i nie jest mniej n iezdrowy i szkod l iwy , ni nory m ieszka lne ( t a u d i s " ) m i e j s k i e " .

W e d u g zdan ia Jmbeaux i Rolants" opakany stan d o m w w oc iask i ch nie jest jedyn ie w ac iwoc i F ranc j i . J a k si zdaje we Woszech i w H i s z p a n j i stan tych mieszka j e ; t j e s z c z e go rszy . W S z w a j c a r j i ze wzg ldu na gru l i c , szerzc si c o r a z w ice j w r d ludnoc i w ie j sk ie j Gigon i Kinzler domagaj si re fo rmy d o m w m i e s z k a l n y c h w oc ian s z w a j c a r s k i c h .

U nas na spraw mieszka w oc iask i ch n ieco wia t a r zuc i a ank ie ta o s t a nie mieszka s uby f o l w a r c z n e j , p r zep rowadzona w r. 1919 na terenie K r l es twa K o n g r e s o w e g o p r z e z M i n i s t e r s t w o Z d r o w i a P u b l i c z n e g o . W y n i k i tej ankiety, k tra ob j a 73 powia ty , 699 g m i n , 2.252 fo lwark i 17.639 mieszka suby folwarcznej o p r a c o w a i og os i dr. J . K o w a l c z e w s k i w r. 1927; z ank ie ty tej w y n i k a o , i m i e s z k a n i a j edno i zbowe s tanow i 85,05",, og lne j l i czby mieszka z b a d a n y c h , d w u i z b o w e 13,66%, t r z y i z b o w e za ledw ie 1,29",, na jedno m ieszkan ie p rzypada o k o o 6 osb; n i edos ta teczn ie ow ie t l onym w ia t em dz iennem jest 80,96",, mieszka j e d n o i z b o w y c h , 53,69% mieszka d w u i z b o w y c h i 37,44% mieszka t r z y i z b o w y c h ; te ciemne i niezdrozue mieszkania s wanie najgciej zaludnione przez sub folwarczn; j ee l i i dz ie o p r z e w ie t r zen ie to 8,3,81% mieszka j e d n o i z b o w y c h nie ma w c a l e l u f c i kw , a w 39,58([u tych mieszka okna s nieotzuieralne; za ledw ie 20,5% mieszka j e d n o i z b o w y c h ma podogi d rewn iane , i do tego s one na jczc ie j zgni e albu zepsu te ; c o do ustpw, to 2 3 ludnoci folwarcznej, objtej ankiet t. zn . z gr 65.000 osb nie moe z n ich k o rzysta , gdy ustpw tych nie pobudowano wcale i t. d.

N iew tp l iw ie w oc i an ie samodz ie l n i , w szczeg lnoc i zamon ie j s i , maj m ie szkan ia odpow iedn ie j sze , j ednake m ieszkan ia w oc ian m a o r o l n y c h , k t r ych m a m y przewaa jc w ikszo , nie w ie le rni si od typu m ieszka s uby f o lwa rczne j .

Z a g a d n i e n i e m i e s z k a n i o w e na ws i nasze j jest w i c zagadn ien iem paacem z jego rozwizan iem czy si najc i le j s p r a w a przysz oc i n a s z e g o w o ias twa , k t re zas i la zagroone w y m i e r a n i e m mias ta (np. w Warszazuie odsetek urodze na 1.000 mieszkaczu spad z 43,9 w r. 1894 do 19,1 zu r. 1927) od ywo tnoc i i z d r o w i a mas w o c i a s k i c h zaley w i przysz o naszego Pas twa .

3

50 pow. Pocki gm. qgoti/ wie :ycc, w./budow. w r, 1899. Glinobitki

rys. 154 Budynek inwentarski cznie z tym-czasowem mieszkaniem (plan str. 9)

n/s 156 Dom murowany pod dachwka, obora ze stodo, \ czciowo murowana,

pod dachzvk; ukocz, bud. 1929 r.

Osada w Targowej-Grce pow. Sro-zed rozpoczclem akc ii budowlanej

5J Lepiunk: 10 osadzie Targowa-i przed rozpoczciem akcji budowla

nej.

fSS Wntrze w Targowej-Grce przed rozpoczciem akcji budowlanej.

rys. 155 Wie Dursziyn pow. N. Targ (ze\Zbiorw Zak. Arch. Polskiej).

arch. K. Kalinowski

Budownictwo na wsi W przec iwies twie do sprawy zabu

dowy miast, sprawa zabudowy wsi do tej pory nie w z b u d z a a szerszego zainteresowania ani wrd og u ludnoci , ani w rd a rch i t ek tw. T y m nie mniej posiada ona wielkie znaczenie ekonomiczne i zdrowotne dla mas rolniczych zwaszcza rolnic twa drobnego, a tym samem i dla kraju, tak wybitnie rolniczego jak Rrzeczpospoli ta.

Mniej wice j wszyscy s yszel imy o l icznych poa rach masowych niszczcych corocznie ca e wsie. O innych warunkach powodu jcych przedwczesne zniszczenie dobytku rolnika, na skutek z ego zabudowania prawie ju nic nie wiemy, Ostatniemi czasy s yszy si niekiedy, e i stan zdrowotny na wsi , pomimo z natury rzeczy bardziej sprzyjajcych w a r u n k w naturalnych jest gorszy ni po miastach.

rits. 157. Dom z cagfy pod dachwk, stodoa drewniana pod dachwk. Ukocz,

budow w 1929 r.

rus. UH Dom mieszkalny murowany pod Itichwk, stodoa drewniana pod pn/H}

Budowa ukocz. 1930

ras. 159 Dom m'eszkaln'r m-trou'nn'i krata dachwk i stodoa drewnianu pod dachwk. Budowa ukoczona w 1927 r.

Projekt domu mieszkalnego.

FUNDAMENTW W I D O K SZCZYTOWY

Wszystkie te warunki odbijaj si bardzo ujemnie, za rwno na stanie ekonomicznym, jak i zdrowotnym szerokich mas rolniczych.

Celem zaradzenia temu, nieodzowna jest wsplna umiej tna i programowa akcja miarodajnych czynnikw spoecznych i r zdowych , gdy sama ludno wiejska pozbawiona, jak obecnie niemal

ca kowic ie pomocy i doradztwa technicznego, oraz pos iada jca bardzo ograniczone mol iwoc i uzyskania d ugote rminowego niskoprocentowego kredytu na cele budowlane, nie b y a b y w monoci w tym wzg ldz ie co zdz ia a .

Obecnie, w zwizku z pracami nad przebudow ustroju rolnego, a wic pracami scaleniowemi i parcelacyjnemi

5

Projekt budynku

inwentarskiego

WIDOK BOCZNY rys. 164

PRZEKRJ PODUNY

WIDOK SZCZYTOWY

rys. 165 rys. 167

PLAN PRZYZIEMIA

P R Z E K R J POPRZECZNY

rys. 166

rys. 16S skua U200

6

WIDOK OD PODWOPZA Projekt budynku inwentarskiego c z n i e

z tymczasowem mieszkaniem.

Projekt domu mieszkal

nego c z n i e z budynkiem

inwentarskim

5 Y T V A C J A ZAGKODY

Oi-iuji do komory | H l

rys. 175 skala 1:1000

OBJTOiC BWD 470.

rys. 176 177

RZUT F U N D A M E N T W

tjfcafo 1:200

8

Dom mieszkalny c z n i e z budynkiem inwentarskim

WIDOK FRONTOWY OD PODWRZA

rui. ns

nnnn / - r r -

rjrs . 779

l. /

PRZEKRJ C-C

rys. ISO

urzdy ziemskie p rowadz ju, od niedawna zapocz tkowan akcj w sprawie zabudowy wsi , w ktrej to akcji bior udz ia architeci. Urzdy ziemskie opracowuj projekty rozmieszczenia zagrd wiejskich, udzielaj wszelkich praktycznych w s k a z w e k i pomocy technicznej zainteresowanym rolnikom dostarczaj p ro jek tw b u d y n k w , jak to ilustruj

p r z y k a d y na rys. I do 5, wytyczaj na gruncie miejsca pod majcy si wzn ie budynki , zgodnie z wymaganiami gospodarczemi rolnikw i obowi-zujcemi przepisami policyjno-budowla-nemi dla was, udzielaj pomocy kredytowej, w granicach mol iwoci b u d e t o wych, na cele budowlane, oraz wsp pracuj z miejscowemi organizacjami

9

spo ecznemi i w kierunku propagandy racjonalnego budownictwa wiejskiego.

Rysunki 1 50 do 1 53 ilustruj stan siedzib ro ln ikw przed rozpoczc iem prac tych u r z d w nad p rzebudow ustroju rolnego za rys. 154 do 159 w czasie lub po zakoczen iu tych prac.

Cyfrowa akcja u r z d w ziemskich w dziedzinie zabudowy drobnych gospodarstw na terenach przebudowy ustroju rolnego przedstawia si w sposb jak to w i d a na poniszej tabliczce:

Akcja u r z d w ziemskich w dziedzinie zabudowy drobnych gospodarstw

a i c j a p r z y g o t o w a w c z a 1) wykonano 2)

0 d o s t a r c z o n o

p r o j e k t w

w y t y c z o

n o n a w y g o

s z o n o u d z i e l o z b a d a n o d o m b u d y n k i

U w a g i

CC d o m .

m i e s z k

b u d .

g o s p .

g r u n c i e

b u d y

k w

p o g a

d a n e k

n o p o r a d s u r o w c w m i e s z k . g o s p o d .

1928

1929

21 1

1159

191

2700

578

3074

34

576

114

4770 148 168 712

)) O b e j m u j e w y n i k i akcj i z a r w n o w z w i z ku z p a r c e l a c j a , jak i ze s c a l e n i e m g r u n t w .

1930 3048 5323 3426 619 7473 610 234 1545 2) P o d a j e r e z u l t a t y akcj i j e d y n i e z p a r c e lacj i g r u n t w p a s t w .

2) P o d a j e r e z u l t a t y akcj i j e d y n i e z p a r c e lacj i g r u n t w p a s t w .

4418 8214 7078 1229 12357 758 400 2257

Cho jak wida z zestawienia wyn ik i pracy u rzdw ziemskich s ze wzgldu na niedawne jej rozpoczcie do znaczne, jednak s tanowi one tylko nieznaczny odsetek istotnych potrzeb wsi i pod

wzg ldem zabudowy w s p l n a akcja i z a rwno zainteresowanych instytucji spo ecznych i czynn ikw s a m o r z d o w y c h oraz r zdowych przy w s p u d z i a l e fac h o w c w i a r ch i t ek tw jest n i e z b d n a .

Od Wydawnictwa

Przypominamy naszym p. p. prenumeratorom, e czas odnozui

prenumerat na rok biecy

Wszystkim, ktrzy nie opac prenumeraty do dn. 1. V. r. b.

zustrzymamy zuysyk w. p. pisma

10

M. Kacprzak

Higjena mieszka na wsi Niema bodaj bardziej jaskrawego do

wodu zaniedbania wsi polskiej pod wzg ldem higienicznym, ni stan mieszka chopskich (nie poruszajc ju wcale c z w o r a k w i o miorakw u s uby folwarcznej). Nie wszdzie wprawdzie jest jednakowo, ale le jest we wszystkich niemal dzielnicach kraju. Nawet z og u bardzo ndznych z a b u d o w a wiejskich, mieszkanie gospodarza wyrnia si ujemnie pod wzgldem zewn t rznym, a wewn t r z wygld jego jest wprost op akany . Dodajmy, e o ile w uprawie roli, w hodowli , nawet w wyksz ta ceniu oglnem w ostatnich latach robimy do szybkie pos t py , w dziedzinie higjeny, szczeglnie mieszkaniowej, posuwamy si n a p r z d bardzo powol i . P r a g n nakrel i krtki obrazek stanu obecnego w porwnan iu /. najelemen-tarniejszemi wprost wymaganiami higjeny.

Pierwsze, co rzuca si w oczy przy rozpatrywaniu sprawy mieszkaniowej, to ciasnota. Przewaajc wikszo mieszka wiejskich tworz lokale jedno izbowe. Ciemna, bez pod og i , zawalona gratami sionka, t roch widniejsza, ale t a k e ciemna, wilgotna, niekiedy rwnie bez pod og i , a zawsze zastawiona wzdu , wpoprzek i po rodku potrzebne-mi i zbytecznemi sp rz tami izba, tworz ca e mieszkanie rodziny, sk ada jce j si niekiedy z 6 8 osb . W takim apartamencie" c h o p polski rodzi si, dojrzewa, spdza p o o w swego ycia, choruje, umiera a wszystko dzieje si na oczach ca e j rodziny. Czowiek od koyski do grobu nigdy nie jest i nie m o e by sam, tworzy to ycie bez os onek , co wywiera olbrzymi w p y w na ca oksz t a t ycia cz owieka . Kady cz onek rodziny, chcc nie chcc , styka si z innemi, co powoduje, e jeeli do izby ch opsk ie j dostanie si choroba z a k a n a musz przenie j wszyscy;

nie ulega te w tp l iwoc i , e to samo dzieje si z wadami i przywarami du-chowemi, k t re take szerz si jak zaraza. A e ycie duchowe cile wie si ze zdrowiem fizycznem, c ierpi na tern ca o zdrowia, obn ia to poziom kulturalny. Higjena jest zawsze tylko czstk kultury og lne j .

Jako najskromniejszy program naley p o s t a w i przynajmniej dwie izby na najmniejsz rodzin , a w zasadzie po- d a n e m b y o b y mie trzy ubikacje kuchni , izb sypialn i izb , w ktre j si przebywa, pracuje i t. d. Lepiej dwie izby ma e , ni jedna dua . Izby te powinny by z podog , suche i widne. Naley do oy wszystkich s ta ra , by os ign ten minimalny bardzo skromny cel . Nie powinn i my si cofn przed adnym legalnym rodk iem, nawet ubocznym przymusem, aeby doprowadzi do urzeczywistnienia tego, jak na dzi jeszcze idea u , k try jest daleki od w a r u n k w , jakie n a p r a w d by powinny od tego, co ju maj najblisi nasi ssiedzi, nie m w i c o krajach, jak Danja lub Holandja, gdzie 4 izbowe mieszkania ch opsk ie i robotnicze nie nale do rzadkoc i .

Na drugim miejscu na ley pos t awi urzdzenia mieszkania wewn t r z . Prze-dewszystkiem chodzi o w e w n t r z n e wykoczenie , a n a s t p n i e o meble i ca e urzdzenie . Jak do td , decyduje o wszyst-kiem odwieczna tradycja i drobny rzemielnik m a o m i a s t e c z k o w y , w drobiazgach przemys fabryczny. O jak ichkol wiek wymaganiach higjenicznych i w y godzie w yciu codziennem niema mowy. Trzeba p rzewidz ie urzdzenie izby ch opskie j w najdrobniejszych szczegach , poczyna jc od cian, pieca, schowkw, koczc na s to kach , naczyniach do mycia si, miotle i mie tn iczce . N a specjalne uwzgldn ien ie zas uguje k o . Czas przej od spania stadnego, czy

1 1

choby rodzinnego do pojedynczego, a nie jest to wcale rzecz atw, przedewszystkiem ze wzg ldu na c iasnot i z wielu innych p o w o d w . Wreszcie nie jest oboj tn estetyczna strona urzdzenia mieszkania i to dotyczy tak wszelkiego rodzaju sp rz tw uy tkowych , jak i ob razw dekoracyj s t a ych , up iksze chwi lowych . Obecnie dyktuje tu prawa, urabia gust i denia , tandeta w a s n a i cudzoziemska w rodzaju szpetnych m a l o w i d e wieck ich i b o h o m a z w , p rzeds tawia jcych wi tych pask ich .

C h o p polski jednak sam takiego domu wygodnego, uwzgldn ia jcego potrzeby higjeny, b u d o w a nie umie, buduje le i kosztownie, bo wszystko p r z e p a c a i kupuje w marnym gatunku, urzdza wewn t r zn i e i dekoruje jeszcze gorzej. Trzeba mu da gotowe, jaknaj-szerzej rozpropagowane wzory, jako rysunki, modele, a przedewszystkiem budynki w postaci naturalnej z c a e m w e w n t r z n e m urzdzeniem. Trzeba przyg o t o w a kosztorysy, dostosowane do materjalnych w a r u n k w , liczc si z trudnoc i ami chwi l i obecne] z jednej strony, miejscowemi przyzwyczajeniami z drugiej. Masowa produkcja, nieunikniona obecnie, winna uwzgldni t s t ron zagadnienia.

Na trzeciem miejscu p o s t a w i b y m utrzymanie mieszkania. T u luki s najwiksze , a mono poprawy teoretycznie naj a twiejsza , gdy wszystko, zdaje si, za ley od uwiadomien ia i dobrej wol i samego mieszkaca . Monaby jednak powiedz ie , e dlatego wan ie , i tu potrzebny jest najczynniejszy udzia samego obywatela i to w yciu codzien-nem, p o k o n a bierny o p r tu jest najtrudniej. Przedewszystkiem trzeba nauczy p rzec i tnego obywatela korzys ta z c a e g o mieszkania, trzeba, eby on istotnie z a j m o w a i w y k o r z y s t y w a wszystkie izby, wszystkie ka . Trzeba go nauczy utrzymania izb nietylko w adz i e i czystoci , ale i starannie i regularnie wietrzonych. Trzeba eby mieszkanie by o suche, jasne, weso e , czyste, pos iada jce poddostatkiem wieego powietrza. Wi lgo w mieszkaniu

powstaje nietylko od wadliwej budowy, ale i ze z ego utrzymania (przygotowy wa-

nie \ paszy dla inwentarza, pranie bie-

" f i l .

" f i l M L

j A M

j n 1

g I BHHh HBBBBBBHHBBBSBiJWiiMuflB H H H n/s.-182 WIETLICA, plakal z P. W. K.. dzia Kot Gospo

dy Wiejskich C. Z. K. K.

l izny, gotowanie i przytem niewietrzenie), wi lgo za powoduje due straty ekonomiczne, w p y w a n iewtp l iwie bardzo szkodliwie na zdrowie, w wyj tkowych okol icznoc iach moe d o p r o w a d z i porednio zdrowie do ruiny. Mieszkanie

r,,s. 18.1 KUCHNIA, plakat z P. W. K. Dz'al Ki Gospody Wiejskich C. Z. K. K.

ciemne, wilgotne, brudne, to najlepsze pod oe dla nieustannego panowania wszelkiego rodzaju schorze i c ierpie. Ludno nasza za tak p r z y w y k a do obecnego o p a k a n e g o porzdku rzeczy, e niema wie lk ich de do zmiany is tnie jcych w a r u n k w na lepsze, z-e w izbie pe ne j brudu (k t rego s ta y mieszkaniec nie widzi) , zaduchu (k t rego gospodarz nie czuje) cz owiek przebywa lata ca e i czuje si niele t umaczy si tylko z jednej stony -

si ywotn organizmu, jego zdolnoci przystosowywania si do najgorszego, z drugiej tern, e wieniak z natury zaj swych znaczn cz czasu musi s p d z a na otwartem powietrzu. Dom jednak nie daje mu n iezbdnego komfortu, nie daje mu materjalnej podstawy do stworzenia c i ep a domowego. N a dalsz m e t ma to daleko idce skutki, zmusza bowiem cz owieka do szukania rozrywek, przyjemnoci poza domem, cignie go do miasta gdzie moe mieszkanie bdzie mia nie lepsze, ale bdz ie mia udos t pn ione wszelkie rozrywki o charakterze publ icznym. Te n a s t p s t w a natury spoeczne j godne s podkre len ia .

Koczc , chc zaznaczy dwie rzeczy. Najpierw, e zo polega nie na tern, e w jakiej okol icy sporadycznie tu i owdzie spotykamy o p a k a n e warunki higjeny mieszkaniowej. Pojedyncze wypadki czy nawet ca e okrgi zaniedbane spotykamy we wszystkich krajach, ale

u nas to zo panuje w postaci klski , bo obejmuje jeli nie ca y kraj, to przewaajc jego cz . Lepsze warunki tworz bodaj tylko wysepki lub niewielkie bardzo tereny kresowe zachodnie. Drugie, co na ley uwypuk l i , dotyczy wp ywu , jaki to zaniedbanie ma na ca y u k a d ycia naszego, na rozwj kultury i dobrobytu, zwizek wzajemny jest tu dwustronny, nietylko bowiem dobrobyt w p y w a na higjen, lecz i w odwrotnym kierunku dz ia an ie jest n iewtp l iwe i wiksze ni to n a o g przypuszczamy.

Reasumujmy: D w i e izby na rodzin , ko na o : o b , p o d o g a , duo powietrza i s oca , woda, m y d o , mio t a i pewne przyzwyczajenia do tyczce adu i porzdku wypiszmy na naszym sztandarze higjeny mieszkaniowej na wsi , umiemy w naszym programie minimalnym na dzi . Bez tego nie bdz ie prawdziwej higjeny, nie b d z i e kultury i nie bdzie dobrobytu.

Zabudowa wsi ( D z i a a l n o P a s t w o w e g o Banku Rolnego)

, A k c j a P a s t w o w e g o Banku Rolnego w dziedzinie opieki nad osadnikami i osadami z parcelacji ma j tkw w a s nych p o w s t a e m i , sprowadza si do nas tpujcych czynnoci :

I. . A K c j a p r z e d p a r c e l a c j

a) D o k a d n e obliczenie optymalnej po* wierzchni gospodarstw, majcych po" w s t a z parcelacji danego objektu w da nych warunkach, aby z jednej strony nie s tworzy osad zbyt maych nieywotnych i nieracjonalnych, z drugiej nie m a r n o w a ziemi, tworzc osady zbyt due . b) Zagospodarowanie majtku (o ile mona ) we w a s n y m zakre-

1 3

ryt, 185 Budynek gltnobity. osada Budy (P. B. R. w Wilnie)

.i l.to

CEP

e h

4r4

r y s . / >

B U D Y N E K M I E S Z K A L N O - G O S P O D A R C Z Y

P a s t w . Bank Rolny (oddz. w Wilnie)

proj. arch. S. N a r b s k i

t,Oj P o D I W f y y

PRZEKRJ A-B

rys. 188

189 Chlew alinohity pod strzech glinoslomiun nu osudz. Budy

187

1 4

W I N I A R N I K na osadzie w Budach proj. arch. S. N a r b s k i .

si w celu doprowadzenia rol i do stanu kultury. c) Podz ia g run tw na parcele, przeprowadzenie drg i d o j a z d w , d) Opracowanie i acjonalnych dla danych w a r u n k w p o d o z m i a n w i zagospodarowanie kade j parceli p o d u g ustalonego planu, e) Ustalenie miejsca pod zabud o w , opracowanie p l a n w i obliczenie

kosz tw takowej. f) O ile z a b u d o w P . B. R . sam wznosi, to prowadzi cisy dozr i kon t ro l nad prowadzonemi robotami, g) Projektowanie i z a k a d a nie og rdkw owocowych, zakupujc odpowiednie i dobre drzewka, k t r eby o d p o w i a d a y warunkom kl imatycznym i handlowym.

15

S t o d o a maa , osada Budy (P. B. R. o d d z i a w Wilnie), proj. in. J. N a r b s k i .

rac m II _, V*1 n Httit \V T 1 i I M

ryt. 19S

rys. 196

r,s. 194

i T F

4. rys. 197

II. A k c j a w t r a K c i e pa rce l ac j i .

a) Udzie lanie wszelkich porad i wskazwek , d o t y c z c y c h organizacji gospodarstw, zak adan ie r a c h u n k o w o c i , k przysposobienia rolniczego modz iey , przygotowania do pracy w organizacjach rolniczych, organizowanie towarzystw i z rzesze rolniczych, z a k a d a n i e i prowadzenie osad wzorowych i pokazowych, plek d o w i a d c z a l n y c h w celu propagandy wiedzy rolniczej, organizacja pracy, organizowanie konkursowymi n ag rd za czyste utrzymanie i up ikszen ie izb i p o d w r z a , wreszcie prowadzenie akcji, zmierza jce j do wychowania osadnika

16

Budynki na wzorowej parceli: F i jarwka" maj. Berezno P. B. R.

na obywatela kraju, b) Obliczanie indywidualnie dla k a d e g o osadnika wysokoci potrzebnego kredytu na zagospodarowanie si i czuwanie by kredyt ten we w a c i w y m czasie by wyp acony , c) Organizowanie i wyszukiwanie rynkw zbytu na produkty wytwarzane przez gospodarstwo osadnika.

III. . A . k . c j a p o r o z p a r c e l o w a n i u i l i k w i d a c j i m a j t k u .

Przekazanie opieki nad osadnikami odpowiednim instytucjom w tym celu p o w o a n y m .

Osady zabudowane przez Bank Rolny w rozmaitych O d d z i a a c h i maj tkach , uwidocznione s w tabelce podanej na kocu ar tykuu .

Osada W y m y s o w i c e woj. pomorskie

budynek piaskowo-wapienny

proj. W d z i a g o l s k i

7/s. 202

Plany z a b u d o w a o p r a c o w a p. Dyrektor Borowski , a rch i t ek ton ik prof. W dziagolski i arch. Narbsk i . Budynki te mog s uy wzorem i p r zyk adem dla ludnoc i miejscowej, bowiem s a d n e , praktyczne i wznoszone z mate r ja w na j taszych w danych warunkach.

w W y m y s o w i e piaskowo-cementowe Maysku \

-r i i i i z drzewa 1 elecnanach ) Dublinie \ Budach ) z Simy Wiktorowie} _ . . . .

. r i / z ho lomi tu i - z cegy na tortach ; fe ' W pozos ta ych z cegy czerwonej lub

biae j (Runowo) . Propaganda wiedzy rolniczej po lega a

na prowadzeniu p r z y k a d o w y c h gospodarstw, zak adan iu r a c h u n k o w o c i ro l -

r i / s . 203 podmurwka z cegy na pytach betonowych

A " 'llia\\\\\\r

M

rys. 204 Zkrojw.it pyty el-betowej pod podmurwki z ceghl (poniewa budynek wznosi si na torfowisku pyty betonowe

rnauf chroni przed zapadaniem).

1 8

http://Zkrojw.it

rys. 206 Szkie do cian ..Solomitu'

205 Wikiorowo. Widok fundamentw pod budynek z Solo/nitu

ys 207 ciany obite ,,Sclom:ten

nic ze j , k przysposobienia rolniczego modziey , prenumeracie pism rolniczych. Co roku te na 1-go stycznia sporzdza si ewidencja inwentarzy ywych i martwych na wszystkich osadach w celu zorjentowania si o stanie maj tkowym osadn ikw, dodania bodca i okazania

pomocy s abszym, zachcen ia w nieusta-waniu w pracy w gospodarstwach si l niejszych.

Z a k a d a j si te pokazowe dzia k i k o w e na torfach w celu demonstrowa-n a s p o s o b w i metod nowoczesnych upraw i urzdze .

W dziedzinie meljoracji P . B. R. przez wykonanie takowych w maj tkach: M a -lysk, Telechanv, Dubno, Obhowo-Majdan-Hurby i Wik to rowo doprowadz i znaczne przestrzenie r . ieuytkw i bagien do stanu u y t k w bd rolnych, kowych lub lenych, przyczem w zwizku z wykonanemi meljoracjami nastpi y zmiany uy tkw i p rzesunic ia klas.

O g e m zmeljorowaro: w 1928 r. 1800 ha w 1929 r. 2230 ., w 1930 r. 2180 ,.

O d d z i a

P O J

G r u d z i d z

P isk uck

Wi lno

M A J T E K

Krotoszyn W s o w o Runowo Konstantynowo-

Mi ro wo Dorotowo Przyja Swaroyn W i e l o g o w y Sartowice Telechany Berezno Dubno Budy

Razem;

Z A B U D O W A N O 9 2 8 r.

73 18

92

b u d .

38 36

9 2 9 o s a d | b u d .

I 56

21

17 20

177 117

108

42

33 39

I 9 3 0 r. o s a d | b u d .

23

230 48

39

6 10 14 3 2 5 7

90

19

in. Z. Radecki

Zagadnienia budownictwa wiejskiego obecnej doby Spojrzyjmy na s p r a w budownictwa

wiejskiego z dwuch stron: z punktu w i dzenia na stosowane mater ja y budowlane i na wymagania gospodarki wiejskiej rolnej i hodowlanej.

Drzewo, gont i s oma , te filary dotychczasowych s p o s o b w budownictwa na wsi , s t rac i y swoj ak tua lno .

Drewno nie przedstawia dzisiaj poprzedniej war toc i jako budulec, za wskutek przetrzebienia l a sw w wielu okol icach kraju, s ta o si ma te r j a em bardzo kosztownym, t racc dominujc ro l w budownictwie wiejskiem.

Gont p rzes ta ju by ma te r j a em tanim, znajdujc niebezpiecznych konku ren tw w postaci mate r j a w ogniot rwa ych jak papa bitumiczna i dac h w k a cementowa, k tra , o i le jest umie j tn ie wykonana, daje g w a r a n c j d ugie j s uby.

S oma , przez wprowadzenie wysokich stawek asekuracyjnych i zuy tkowan ie jej na pasz i c i k , nie jest ju najt aszym ma te r j a em do krycia d a c h w . N a I m J , dachu wychodzi 30 kg, s omy , za 100 kg prostej s omy kosztuje rednio 7 z., w ic I m.2 poszycia s omia nego kosztuje oko o 2 z. Jeel i ponadto w o y m y na karb strzechy s omiane j 60 mil jonw z. rocznie strat w poa rach , zmaleje w oczach t r zewo my lcego cz owieka jej war to . . . romantyczna.

C dzisiaj m o e m y of ia rowa wsi zamiast dotychczas stosowanych mate r j a w.

Przy zalecaniu tych lub innych mate r ja w musimy p rzy jmowa pod uwag nie tylko ich w a r t o budowlan , lecz t ake koszt ich, gdy nie do pomylenia jest stosowanie drogich mate r ja w budowlanych w dobie c ikiego kryzysu gospodarczego.

W celu jak na jwikszego potanienia budowl i , musimy wybr mater ja u dos t o s o w a do rodzaju gleby, na ktrej rolnik ma b u d o w a si i wykorzys t a z gleby to wszystko co nadaje si do budowy.

N a gruntach gliniastych dy na ley do wypalania ceg y prymitywnym domowym sposobem w piecach kopcowych, stosowania ceg y surowej niewypalanej lub te gliny zmieszanej z sieczk i ch rs t em, ubijanej w przesuwanem szalowaniu. T e n ostatni s p o s b , szczegln ie o ile jest wykonany w myl w s k a z w e k p. M . Niewierawicza , daje budynki, chocia prymitywne, lecz suche, cieple, o g n i o t r w a e i tanie, o estetycznym wygldz ie dziki dwustronnemu otynkowaniu z a p r a w wap ienn .

Na gruntach piaszczystych s t o s o w a na ley pustaki betonowe lub mieszan in p i a s k o w o - w a p i e n n , t ostatni szczegln ie w wypadku braku czystego ziarnistego piasku. W razie obecnoc i w pobliu miejsca budowy fabryk, bardzo korzystnie mona z u y t k o w a uel do wyrobu p u s t a k w cementowych lub wykonania cian piaskowo-wapiennych.

C o si tyczy mate r ja w do krycia d a c h w , to dla w a r u n k w wiejskich najodpowiedniejszemi s: d a c h w k a cementowa na dachy wysokie, papa bitumowa na dachy p a s k i e " oraz eternit na dachy lekkie o rednim spadku, chocia rozpowszechnienie tego ostatniego natrafia na t rudnoc i pod pos tac i stosunkowo za wysokiej ceny.

Sprawa zamiany drewna, gontu i s o my w budownictwie wiejskiem na mater ja y t rwa e i niepalne jest p rzesdzona. Wie murowana stanie si rzeczywistoci w bliszej lub dalszej przyszoci , zalenie od konjuktur gospodarczych i o \ nap ic ia si w tym kierunku czynnikw miarodajnych. Drewno musi p o z o s t a nadal, jako dotychczas najodpowiedniejszy mater ja , jedynie dl awznoszenia s tod i drobiarni.

W i e l k i w p y w na k sz t a t owan ie si nowej formy budownictwa wiejskiego wywieraj sprawy natury rolniczo-hodo-wlanej.

Dzisiaj rolnik, chce czy nie chce, musi i za rozwojem techniki rolnej, nie chcc zupe n ie u t rac i szans do

Jo

egzystencji. Sprawy hodowlane wysun y si na pierwszy plan, szczeglnie w drobnych gospodarstwach, i jednoczenie wy on i a si sprawa dostosowania b u d y n k w do potrzeb hodowlanych. Stare powiedzenie mieszka [jak b y d l " s ta o si nieaktualne wobec dewizy e bydl musi miec pomieszczenie widne, czyste, suche i c iep e lecz nie duszne. Z a w a r t o wieego powietrza w zamkni tym budynku wystarcza zwie rz tom (uwzgldnia jc nieszczelnoci okien i drzwi) na przecig jednej godziny 1 po tym czasie zwierz oddycha ju powietrzem zepsutem. e b y temu zapobiec, musi by przeprowadzona intensywn wentylacja, przez doprowadzanie nawietrznikami wieego powietrza i odprowadzanie wywietrznikami zepsutego Nagminnie wys tpu jca grulica krw i czs te epidemje trzody chlewnej i drobiu, rd o swoje maj w wikszej czci , w ciemnych, zimnych, wilgotnych i brudnych pomieszczeniach.

Zrozumienie przez ro ln ikw znaczenia odpowiedniej konserwacji naturalnego nawozu i przechowywanie go bd to pod krowami w zag b ionych oborach, bd te w oddzielnie urzdzonych gnojowniach, wp yn ie na zupe ny zanik romantycznego obrazu p o d w r z a wiejskiego z rozrzuconym gnojem i ka ua mi gnojwki .

N a za czonych rysunkach przedstawione jest k i lka p ro jek tw wsp czes nych b u d y n k w wiejskich, opracowanych przez Sekcj Budownictwa Wiejskiego Centralnego Towarzystwa Org . i K ek R o i . pod kierunkiem arch. Z . Peczlewicza.

P rzewodn i ide tych p ro jek tw by a logika: odpowiednie rozplanowanie budynku mieszkalnego stosownie do trybu ycia rolnika, odpowiednie rozmieszczenie inwentarza ywego i uwzgldn ien ie potrzeb gospodarczych, doprowadzenie kubatury budynku do ram koniecznoc i , odrzucenie nieumotywowanych rzeczowo o z d b , odpowiednie owie t len ie , sprowadzenie dachu do najbardziej prostej formy w celu wykorzystania poddasza (szczeglnie w domu mieszkalnym) i uniknic ia corocznych r emon tw, wysunicie szerokich o k a p w , celem

r r - r r :

f ... i L

i r j -

skala 1:100 n/s. 20S

uchronienia c iany przed zawilgacaniem fal sp ywajc z dachu wody.

Szczegln ie jaskrawa p o w s t a a rnica midzy dawnym, a w s p c z e s n y m typem s todo y . T a lekka pakowna s t o d o a 0 p ask im dachu i pokryciu ogniotrwa- em (pap b i tumiczn) jest znacznie mocniejsza i ekonomiczniejsza ni stodoa starego typu (o 40% mniej drewna). Poza tem wybi tn p r z e w a g nowego typu s todo y nad starym, jest zabezpieczenie o k a p w przed poderwaniem przez wiatr, oraz ca ego wizania dachowego przed zgubnym naporem wia tru od wewn t r z .

Obraz dawnej zagrody wiejskiej do reszty zos t a zmieniony przez postawienie niskich kurn ikw z dachami p a s -kiemi, jednospadowemi i oknami zaj-mujcemi ca d ugo p o u d n i o w e j c iany .

* Dla zorjentowania czy te ln ikw, jakie-

mi drogami pos tpu je si dla os ignic ia celu o g n i o t r w a e g o , higienicznego 1 odpowiedniego do potrzeb gospodarskich zabudowania wsi , op isz p r a c Sekcji Budownic twa Wiejskiego Cet.tral-nego Towarzys twa Organizacja i K ek Roln iczych .

21

Praca nasza pos tpuje dwiema drogami: drog nauczania szkolnego i poza szkolnego, oraz drog technicznej i materialnej pomocy.

Nauczanie prowadzone jest: I) w szko a c h rolniczych, gdzie modz ie wiejska przyzwyczajona ju do nowych metod rolnictwa, z a twoc i przyswaja sobie nowe kierunki w budownictwie wiej-skiem; 2) na kursach powiatowych, grupujcych obok zainteresowanych take majs t rw wiejskich i m a o m i a steczkowych; 3) za pomoc pracy rolniczej i innej ze wsi zwizanej ; 4) przez

radjo, w kocu 5) za p o m o c p rzys t p nie opracowanych broszur w formie a t w o z rozumia e j .

Dotychczas wysz a z druku opracowana staraniem S-cji B u d w Wiejsk. Ksika o domowym wyrobie cegy palonej. W najbliszej przyszoci ukae si , zainicjonowana i subsydjowana prze Powsz. Z a k a d Ubez. Wzaj . , ksika o podstawowych wiadomoc iach budowlanych, oparta na ustawie budowlanej Nas t pn i e wyjd z druku: ks ika o budowlach piaskowo-wapiennych oraz szereg broszur o zastosowaniu cementu

22

E S o j

WIDOK OD PODWRZA

U

WIDOK OD TYLU WIDOK BOCZNY

rys. 21J

w budownictwie i gospodarstwie wiejskiem, opracowanych przez Sekcj Bud. Wiejsk. z pomoc Zwizku Polskich Fabryk Portland Cementu.

W drugim kierunku praca nasza pos tpuje drog pomocy technicznej i kredytowej, przez organizowanie sp dz ie l ni budowlanych, wytwrczych , wyrabiajcych na miejscu dachwk cementow, pustaki, cembrowiny betonowe lub ceg palon; przez wyjednywanie kredytw na zainstalowanie takich spdz ie l ni; przez wyjednywanie kredytu i u atwianie zakupu mate r ja w budowlanych, w kocu przez opracowanie tanich proj e k t w wzorowych budowli wiejskich.

shdu 1:233

O O O O O O O O O O O O O O o ^ o O i FrO

o U) a i W , : C O 3 L J i i ~ " 01 Q Q n , . n o o ni

rys. 211 Siu dniu . rftl.

23

rys. 212 Stodoa

Byliny do ogr Coraz wice j jest koo chat warzywni

kw, coraz liczniejsi gospodarze uprawiaj morgami truskawki, sadz w polu drzewka. Jednak ogrd, jako uzupe n ie nie mieszkania, rozszerzenie ciasnej chaty i r d radoci , nie istnieje jeszcze na wsi . Znajdzie si czasem jedna, dwie chaty przed k tremi na maej grzdce kwitn nagietki, nasturcje i inne kwiaty letnie. Najpikniej wyg lda j wsie w czasie kwitnienia bzw, ktre rosn niemal wszdz ie i ubieraj na jndznie jsze domki bogactwem swych fioletowych kici. Po tym krtkim okresie przychodzi jednak dugie lato, w' czasie k trego przez okno chaty nie w i d a nic, poza zakurzonemi l imi o pianu i drug chat naprzeciwko. Nie jest to dowodem braku zami owan ia do kwia tw, raczej czasu i umie j tnoc i nie maj nasze gospodynie. Na wiosn

ka wiejskiego kiedy n a l e a o b y s ia i sadzi w ogrdku, jest w a n i e na jwicej roboty przy warzywach i w polu. Zreszt niewielka tylko ilo kwia tw da si w y c h o d o w a siana wprost do gruntu, wikszo wymaga wysiewu w inspekcie co jeszcze utrudnia sp raw . S jednak rol iny, ktre raz tylko trzeba posadz i , aby kwity przez lata .to byl iny. Na z i m trac one licie i odygi , jest to jednak mier pozorna, bo zostaje pod ziemi karp lub cebula, k tra na rok przyszy w y p u c i nowe, pikniejsze licie i kwiaty. Niek tre z byl in mona spo tka w wiejskich ogrdkach l i l jow-ce (tak zwane smol inosy") , kosace . Z n i k o m a to jednak ilo wobec tego co m o g o b y zdobi wie nasza, wobec bogactwa g a t u n k w i odmian kwi tncych od wczesnej wiosny do pnej jesieni. Nie wymagaj one adnego niemal sta-

14

rys. 214

rani, bo nie mwi tu o l icznych spe-cjalnie^ delikatnych rol inach dobrych dla z a m i o w a n y c h a m a t o r w , wymien i tylko te najwytrzymalsze, ktre mog si zadowol i k a d y m miejscem i kad przecitn ziemi og rodow . M i m o takich ogranicze w y b r jest trudny i na-pewno d a o b y si niejedno dorzuci do mojej listy.

Ju w kwietniu, kiedy kwiaty letnie ledwo sia mona , budz i si ycie w rd byl in . Najraszy kwiatek pierwiosnek" (Pr imula Auricula) byska tys icznemi odcieniami z ota i czerwieni swych ogrodowych odmian. Wpuszcza te wiechy swych sercowatych kwiatu szkw adn iczka (Dielytra spectabilis) zwana czs to b iskupim sercem". Jej y w y r o w y '-olor i a d n y ksztat kwiat w i lici zwraca u w a g w ogrodzie przez krtki okres wiosenny potem ca a rol ina zamiera, aby po d ugim odpoczynku zakwi tn w n a s t p n y m ro-

,ku. N a pocztku maja rozkwitaj narcyzy, pnie j konwalje, tak dobrze zna

ne z lasw. Ich odmiany ogrodowe nie ustpuj dz ik im pod w z g l d e m wytrzymaoci , maj za to wiksze , bogatsze kwiaty. N ied ugo przychodzi kolej na najwspanialsze z wiosennych kwia tw: p iwoje . Pierwsza zakwita piwoja lekarska (Paeonia officinalis) o wielkich mocno rowych kwiatach, za ni rozmaite odmiany piwoj i chiskiej (Peonia sinensis) biae , rowe , czerwone i blado te, pachnce delikatnie. Jednoczenie kwitn i rne omiegi (Doroni-cum plantagineum, caucasicum. colum-nae). Z daleka w i d a na grzdzie ich te m;irgerytom podobne kwiaty. K o niec maja i pccz tek czerwca to okres kosacw (Iris germanica, sibirica i inne). Bogactwo barw jest tu ogromne: wszystkie odc ie e niebiesko-fioletowe i I i la-rowe, te , biae , bronzowawo-czerwone, wreszcie dwubarwne gdzie dolne | a tki ciemne tworz o p r a w nad ktr unosz si sk rzyd a grnych. Li-

rys. 2,5

26

rus. 216

cie tych p iknych rolin s ozdob rabaty i wtedy, kiedy k w i a t w ju niema tworz d o s k o n a e o b w d k i . Lato przynosi nam nowe zdobycze: b k i t ne ostrki (Delphinium hybridum), linjow-ce (Hemerokallis), r n o b a r w n e p o m y k i (Phlox decussata). t e barwy reprezentuj prcz l i l jowcw runiatki (Rudbeckia). Najpospolitsza z nich jest p e n a jasno-zota , do czs to spotyka si j na wsi , pikniejsze w kolorze s jednak odmiany pojedyncze o t iemno-br-zowym rodku i niemal p o m a r a c z o w y c h p a t k a c h . Potem do pne j jesieni cieszy nas bd p rze rne odmiany marc inkw (Aster amellus, novi-belgii , no-vae-angliae). S midzy niemi wcze niejsze i bardzo pne , o kwiatach rednicy 5-6 cm. inne bardzo drobne ale niezwykle gsto osadzone na odygach. Barwy li la-niebieskawe i r o w e p ikn ie harmonizuj z t nawoci (Solidago) p o d o b n do mimozy z delika tnoc i i koloru. L icznie te kwi tn

t rwa e s oneczniki (Helianthus rigidus, giganteus). Nieraz jeszcze w p o o w i e padz ie rn ika swym z o tem ubieraj ogrd.

W y b r jest w ic ogromny a przecie nie w s p o m n i a a m o wielu skromniejszych z wygldu , lecz niemniej a dnych jak t rwae godziki (Dianthus plumarius), or l iki (Aquilegia) p i kne w kszta c ie , fijoki i wiele innych. K o pot m o e by tylko z umieszczeniem i z cen, jak za te p iknoci zapaci trzeba. Zapewne, jeel i chodzi o jednorazowy wydatek, to kwiaty roczne s t asze . Z a ~2 z o te m o n a kup i 10 grm. nasion m a k w ogrodowych, 10 gr. nagietek i jeszcze pa r porcji innych kwiatw i obs ia cay ogrdek. Kwia ty te jednak bd t rwa y kr tko , n iek tre tylko par tygodni i nie mo~a ich co do okaza oc i p o r w n a z os t rk czy piwoj. Przytem nasiona nie zawsze dobrze wschodz , czasem po siewie nas tpuje spniony przymrozek czy susza i dua cz naszej pracy idzie na marne. Tymczasem krzak najpikniejszej piwoji , kosaca czy ostrki kosztuje za lenie od odmian 1 do 2 z., a mniejsze jak pierwiosnki or l ik i od 30 do 70 gr. Ro l ina raz kupiona bdz ie z k a d y m rokiem adn ie j sza i wymaga znacznie mniej pracy ni kwiaty roczne. W y dajc rocznie do 5 z. m o e m y przez pa r lat u rzdz i sobie t r w a y i p ikny o g r d e k . P rzec ie miejsca na kwiaty jest niewiele: p a r m e t r w kwadratowych przed chat. Jeeli gospodarz posiada warzywnik czy sad, m o e obsadz i w nim d r o g byl inami . S a d z c naley si k i e rowa wysokoci rolin: na jwysze jak os t rki . s oneczniki , na-w o , pjd pod p o t lub c ian . P o d oknem posadz i trzeba nieco nisze: p iwoje , nisze odmiany marc inkw, l i -Ijowce. W z d u cieki kosace , marcinki , na o b w d k pierwiosnki , godzi k i . Sadz i najlepiej teraz na wiosn kiedy tylko ziemia rozmarznie, mona i na jesieni, gdy rol iny zamieraj. G le -b d o p r a w i trzeba dobrze przetrawionym gnojem lub, co lepiej, kompostem. Miejsca musz mie byliny duo bo

27

nie o jeden rok tu chodzi, trzeba i m d a s w o b o d rozrastania si . P iwoje sadzi trzeba nie bliej ni na metr odlegoci , os t rkom, marcinkom w y wystarczy 6080 cm. Mona wic mie nie wiele, ale za to wspan ia e kwiaty przed chat. Naley je otoczy opiek, zasi la co jesie gnojem, w czasie wzro

stu gnojwk i u t r zymywa ziemi w czystoci to rozrosn si w ogromne kpy . Jeeli w i d a czasem piknie kwi tnce kosace czy hljowce wrd zielska, c dopiero bdz ie , gdy gospodyni powi ci im cho cz uwagi, jak darzy mieszkacw chlewa i kurnika.

J- T. Fr. Piacik

Rys historyczny rozbudowy wsi polskiej Najstarsze osiedla, spotykane obecnie

na ziemiach polskich, pochodz z epoki, w ktrej rolnictwo nie b y o jeszcze g w n e m zajciem ludnoc i wiejskiej. Aczko lwiek trybem ycia swych mieszk a c w znacznie rniy si od wsi wspczesne j , jednak w zakresie uksz ta towania planu p o d l e g a y pewnym czynnikom, ktre czs to , ze wzg ldu na swj zasadniczv charakter, nie s t raci y znaczenia do dnia dzisiejszego. Kszta t wczesnego osiedla za leny by od czynn ikw socjalnych, wzg ldw obronnych oraz w znacznej mierze od war u n k w fizjograficznych. Jako na jwaniejszy z tych ostatnich, decydujcych 0 wyborze miejsca gdzie mia o p o w s t a osiedle, u w a a naley a two uy tkowania wody; dlatego te osadnictwo p o s u w a o si dolinami rzek, strumieni, oraz s ta ra o si za jmowa te przestrzenie na k trych woda a twa by a do uzyskania.

Osadnictwo najdawniejszych czasw przejawia si, jak s twierdzaj to l iczni badacze, b d to w postaci zbiorowej, bd te w charakterze osad jedno-dworczych. T y p osad jednodworczych (rozrzuconych samotnie) prawdopodobnie najbardziej za lea od wpy w w ustroju rodowego, wypadki zbiorowego osadnictwa mus ia y n iewtp l iwie pod lega (w zakresie uksz t a t owan ia osiedla) wytworzonym przez tryb ycia tormom, kon ieczno za obrony w a s n e g o ycia 1 mienia p o w o d o w a a skupianie osiedli . Tego rodzaju proces osadniczy t rwa od najdawniejszych czasw stwierdzonych wzmiankami historycznemi, a do kolonizacji ziem polskich w X U I - y m

wieku. W tym czasie nas tpu je wyr a n a zmiana w charakterze zaj ludnoc i wiejskiej: dotychczas p r z e w a n i e owiecka i pasterska zaczyna przeksz ta ca si w rolnicz.

Jako najwaniejsze formy osadnicze wymien i naley: ulicwk, k tra w najrozmaitszych odmianach p r z e t r w a a do naszych czasw i jest jednem z najpospolitszych osiedli; pozatem, nieistniejc ju na ziemiach polskich we wac i wej swej formie, oklnic, w ktrej ukadzie z a a k c e n t o w a y si wybitne wzgldy obronne; oraz, t rwajce do dzi w swym k i lkowiekowym rozwoju, osiedle bezadne. N a charakter tych ostatnich w p y n y w pierwszym rzdzie warunki topograficzne. Nieza len ie od wymienionych t y p w is tn ia y nadal wspomniane ju osady jednodworcze.

Kolonizacja wieku XIlI-go i X I V - g o , prowadzona z a r w n o przez p rzybyszw, jak te osiedlanie na roli ludnoc i miejscowej, uzalenia kszta t osiedla wiejskiego od nowego czynnika: jest nim zagadnienie gruntowe, zagadnienie gospodarki rolnej, k tre od td bdz ie p o s i a d a o decydujce znaczenie. W i e z a k a d a n a w tym czasie posiada prawie zawsze, jeli tylko wzgldy terenowe nie s ta y na przeszkodzie, charakter u l i cwki . Z og lnego obszaru g r u n t w wiejskich wybierano najwygodnie jsz do za oen i a wsi przes t rze i po obu stronach wyznaczone] drogi, na wydzielonych s ied l i skach" , p o w s t a w a y zabudowania. R w n o l e g l e do ul icwki, rozpowszechnionej na terenie niemal cae j Po l sk i , rozwija si w najrozmaitszych odmianach wie b e z a d n a , zwana

28

j i

rwnie bezksz ta tn lub wie lodron . B e z a d n y jej charakter t u m a c z y naley wzg ldami przyrodniczemi oraz wac iwoc i p lemienn . Wie wielod rona dochodzi czs to do o lbrzymich w y m i a r w : cignie si na przestrzeni k i lku ki lo m e t r w i posiada kilkuset o s a d n i k w (Maopo l ska wschodnia). P rzec i tna za wielko wsi wogle wynosi rednio k i lkadzies i t gospodarstw.

Warto rwnie zwrci u w a g na charakterystyczne w swym uk adz ie przys i k i , l iczce zwykle k i lka do kilkunastu gospodarstw. S one w y n i kiem rozwoju osady jednodworczej na skutek podz i a u pola midzy spadkob ie rcw w cigu szeregu p o k o l e (drobna szlachta mazowiecka).

Rozpowszechniony w czasie kolonizacji system t r jpo lowego gospodarstwa oraz charakterystyczny dla wiosek roz

wijajcych si stopniowo (zagarniajcych coraz to nowe przestrzenie) n iwo-w y u k a d grun tw, s p o w o d o w a y w cigu k i lku w iekw nadzwyczajne rozdrobnienie dz ia ek polnych, co pogorszyo znacznie warunki ekonomiczne pracy na ro l i . P r b y reform w tym kierunku spotykamy ju w X V I - y m wieku: jest to komasacja g run tw rozpocz ta w wio skach kr lewskich . R o z p o w s z e c h n i a a si ona stopniowo i t r w a a a do wieku X l X - g o . Charakter wczesne j komasacji sprzyja rozwojowi u l icwki , nada jc jej zarazem bardziej regularne ksz ta ty .

I szczta w ostatniej epoce akcja scalania g r u n t w w szachownic , oraz pos t pu jca coraz bardziej nap rzd parcelacja wie lk ich o b s z a r w rolnych, spow o d o w a y ro7powszechnianie osiedli samotniczych (jedno-dworczych). Dotychczasowa wie o uk adz i e mniej lub w i c e j zwartym znika; s ied l i ska" zostaj

29

Widok wewntrzny ulicwki Kurpiowskiej W. WalkoWo pow. Ostrocki.

rys. 218. Wie ulicwka w. Dugie pow. Ostrocki Ze zbiorw uli. Arch. Polskiej

W' idok zewntrzny ulicwki Kurpiowskiej W. WalkoWo pow. Ostrocki- (Ze zbiorw

jo Zak Arch. Polsk-)

w c z o n e do oglnego obszaru g r u n t w , ktry pokrywa si rwnomie rn ie na caej przestrzeni po j edyczemi zagrodami.

System ten jednak, k adc podwaliny pod nowoczesny rozwj gospodarki rolnej, nie zabezpiecza mu rozwoju. Projekt scaleniowy, sporzdzony przez mierniczego, przewiduje wy czne uregulowanie spraw w a s n o c i o w y c h , nie u w z g l d nia jednak ani sieci komunikacyjnej, z a r w n o wewn t r z wsi jak i z otoczeniem, nie przewiduje sposobu zabudowania nowego osiedla, nie uwzg ldn ia rwnie potrzeb kulturalnych i p r o c e s w s p o e c z n y c h , jakie w ostatniej dobie przejawiaj si na wsi . Komasacja prowadzona w ten s p o s b , nie uwzgldnia jc potrzeb gospodarki rolnej w cigu najbl iszych dz ies i tkw lat, ju w kr tk im czasie w y m a g a b d z i e regulacji. Opierajc si na p r z y k a d a c h z agranieznych, twierdz i m o n a z wszelk pewnoc i , e przysz y rozwj wsi op ie ra si musi o z a s a d sp dz ie lczoc i , a wic zamiast rozrzuconych bez adn ie gospodarstw samotnych, is tnie musi celowo pomy lany organizm.

30

D o m k i ptasie Z a r w n o w z g l d y gospodarcze

jak i estetyczne w y m a g a j ochrony p t a k w . C z y zdajemy sobie s p r a w jak w y g l d a y b y nasze ogrody zdane na p a s t w owad w , gdyby n ie b y o p t a k w ?

W s z y s t k i e n a j p o y t e c z n i e j s z e ga- a j e d n o c z e n i e p i e w a j c y c h i ko t l inki o w a d o e r n e m i e s z c z s i l o r o w y c h p t a s z k w jak np.: s iko-w a n i e w dz iup lach , to t e usu- rek, p l i szek , s z p a k w i t. d. nie wanie s tarych. s p r c h n i a y c h znajdujemy c z s t o przy d o m a c h . drzew z l a s w i o g r o d w , auto matycznie p r z y c z y n i o s i do ubytku p t a k w .

W arszaw)

rys. 219

S i k o r k i np. aby u t r z y m a s i w p e n i si , p o t r z e b u j w c igu doby 2 razy tyle pokarmu, i le same wa , a p o n i e w a ywi s i p r z e w a n i e owadami , a t w o sobie w y o b r a z i i le s z k o d n i k w w y t p i taka rodzina s ikorek pos i a d a j c a c z s t o do 16 m o d y c h .

Z drugiej strony, czy m o e my sobie w y o b r a z i po la nasze bez skowronka , lasy bez g w i d c e g o kosa lub w i l g i , chaty wiejskie bez j a s k e k ?

A tymczasem, jak bardzo niekorzystnie u k a d a j s i o k o l i c z n o c i d la y c i a p t a s z k w ! M a s o w o t p i s i je, z a r r w n o dla t. z w . p o y t k u " jak i b e z m y l n i e d la zabawy . P r z y tern coraz mniej mamy starych drzew, w d z i u p l a c h k t r y c h m o g y b y s i g n i e d z i .

I d e a e m os ied la ludzkiego jest domek z o g r d k i e m . O g r d e k z a s t p i nam musi lasy, k i i wolne przestrzenie wie j sk ie , k t r y c h z re sz t b d z i e z czasem coraz mniej . M u s i m y s i postar a o sprowadzenie do o g r d k a p i e w a j c y c h m i e s z k a c w w o l n y c h przestrzeni , aby nasze z u -

T r z e b a je dopiero s p r o w a d z i . A s p r o w a d z i m o n a za p o m o c umieszczen ia odpowiedn io skons t ruowanych d o m k w .

N i e wys ta rczy z k i l ku desek s k l e c i b u d k z daszk i em i zaw i e s i na d rzewie . P t a k i w pierw s z y m l e p s z y m schronien iu n ie z a m i e s z k a j . D o m e k t ak i musi s p e n i a kon i eczn i e pewne w a r u n k i . S z c z e g l n i e w a n jest w i e l k o o tworu , g d y m a e p ta k i (p l i szk i , s ikorki ) nie zamieszkaj nigdy w dz iup lach (domkach) p o s i a d a j c y c h za d u e o twory w e j c i o w e .

Najlepiej d o m k i dla p t a k w (w cenie o d 0,/5 3 z . ) naby-

Domekdlapia- w w t J o m i l K a r n y m w R a w i -kow w ogrodzie czu (woj . p o z n a s k i e ) , gdzie w y (Chylicc pod r a b i a j . j e w g w s k a z w e k p . J . So

k o o w s k i e g o (autor pracy ^ O c h r o na p t a k w " i w i e l k i znawca i m i o n i k ptasiego rodu) k t r y wie lo l e tn i em d o w i a d c z e n i e m w y p r b o w a wie le s y s t e m w skrzynek p tas ich i wzory wyrab iane w R a w i c z u u w a a za najlepsze i m a j c e n a j w i k s z e p o w o d z e n i e w ptas im w i e c i e .

D o m k i te p r z e d s t a w i a j s i jak na rysunkach 220 i 221.

Jest i ch 4 typy. z a l e n i e od tego dla jakiego gatunku ptaszk w przeznaczone, rn i sie od s ieb ie w y m i a r a m i .

P r z e d zawieszen iem n a l e y w s y p a do w n t r z a t roc in pomieszanych j z w y s u s z o n y m torfem. T r o c i n syp ie s i 2 3 cm, w z a l e n o c i od w i e l k o c i skrzynk i . S k r z y n k i p o w i n n y w i s i e nieruchomo i nie c h w i a s i , g d y w dz iup l ach l u n o p rzy twie rdzo nych , a d e n ptak s i nie zag n i e d z i .

Naj lepszy czas do zawieszan ia jest p n a j e s i e , g d y p taki w z imie w nich nocuj , i na

dzenie b y o p e n i e j s z e , no i w i o s n z w y k l e tam si z a g n i e -aby drzewa nasze i kwia ty zab e z p i e c z y od o w a d w . P r z y jemne z p o y t e c z n e m . P r z y osied l ach l u d z k i c h b l i z k o miast, gn ie d s i n a j c h t n i e j o d w a n e , wrzask l iwe i bezcze lne w r b l e , (one w a n i e najmniej s p o y teczne, bo c h t n i e j j edz wszys t ko inne ni owady , ) czasem p o d dachem j a s k k i , ale tych najp i ln ie j szych t p i c i e l i o w a d w

dzaj , gdzie poprzedn io s i przyz w y c z a i y .

P o n i e w a p taki lub i w i a t o , przeto sk rzynk i t rzeba w i e s z a w mie jscach w i e t l i s t y c h , na okraju lasu, przy r zeczkach , przy drogach i t. d., jednak trzeba u w a a aby b y y nieco ^os on i te przed wia t r em. O t w r w y l o t o w y budk i powin ien b y z w r c o n y na p o l u d n i o - w s c h d lub w s c h d

31

rys. 220 Chcc otworzy skrzynk aby j wyczyci, trzeba odkrci na dole rub obc^ami, a caa ciana

da si zdj

rys. 221. Otwr wylotowy pt zechodzi przez grub cian, jest on dugi i w ten sposb chroni ptaki przed napaci kotw i innych szkodnikw. Daszek posiada mae nachylenie naprzd tworzc okap dla

wody deszczowej.

i w i s i e pros topadle lub lekko me w n t r z a nie czyszcz , a z bie-nachy lone , tak by w o d a nie rno- g i em czasu w d o m k a c h tak ich g a s i d o s t a do w n t r z a . P a - p i t rz s i gniazda jedne na m i t a t rzeba jeszcze o tem, e drugich, p e n o brudu, i p a s o y -b u d k i musz b y od czasu do t w , co u n i e m o l i w i a p takom czasu czyszczone , g d y ptaki sa- pobyt . C z y c i sk rzynk i n a l e y

rys. 222. Skrzynka potwarta w ktrej gnied si gatunki niewybredne; same one buduj, adne gniazdka z korzonkw, pirek i t. d. i ksztat podstawy jest im obojtny. Mieszkaj tu: muchowka szara, pliszka siwa i t. d.

Ale takie domki, mona zamieszcza tylko tam, gdzie niema kotw.

co p a r lat w czasie od jes ieni do k o c a lutego.

Je l i b d z i e s i p r z e s t r z e g a o tych w s z y s t k i c h w a r u n k w , ptaki napewno z a g n i e d s i w d o m k a c h i co roku b d z i e i ch p r z y b y w a o .

N a j m i e l s z e s z w y k l e szpak i . One p ierwsze za jmuj d z i u p l , o s i ed la j s i , a po tem p o w o l i p r z y b y w a j inne p taszk i , s i ko rk i p l i s z k i i t. d .

M w i s i w i e l e o tem, e szpak i dz iob i i n i s zcz owoce , jednak s tanowczo m u s z temu z a p r z e c z y . N i e w i e m czemu to p r z y p i s a , ( m o e w z g l d y w d z i c z n o c i d la swego gospodarza , c h o c i a taka in te l igencja b y a b y wprost nie do uwierzenia!) d o , e nasze szpak i nigdy nie objad a y w i s i e n ani o w o c w w naszym ogrodz ie . Z a w s z e na t u c z t c h o d z i y do s s i a d a . N i e jest to wca le przesada, specjalnie to p o d p a t r y w a l i m y .

A. K.

32

rys. 224. Domek z pustakw kryty dachwk cementow.

A. Henneberg

Cement w budownictwie wiejsKiem

W archi tektur /e i budownic tw ie j e s t e m y w i a d k a m i c i g e go przys tosowania s i r o d k w techn icznych do na jnowszych w y m a g a ku l tu ra lnych , estetyczn y c h i gospodarczych s tworzon y c h przez p o s t p , p r zyczem n a j w a n i e j s z e u a t w i e n i a daje w y b r o d p o w i e d n i c h m a t e r j a w b u d o w l a n y c h .

e l a z o u m o l i w i o b u d o w n i c z y m wznoszen ie coraz to m i e l s zych konst rukcyj n i eznanych z a c z a s w c e g y i kamienia . B e ton i e l b e t o t w o r z y y n ieograni

czone m o l i w o c i b u d o w l a n e , czego w y r a z e m jest powszechne i ch s tosowanie przy budowie m o s t w , d r g i w i e l o p i t r o w y c h g m a c h w mie j sk ich .

N a w s i beton z j a w i s i stosunkowo n iedawno , co s i da w y t u m a c z y jego specja lnemi w a c i w o c i a m i , tak w ie l ce r -n i c e m i go o d p o w s z e c h n i e stosowanego dotychczas d rzewa i c e g y . Zas tosowanie betonu w y m a g a d o k a d n e j z n a j o m o c i m a t e r j a w s k a d o w y c h i jego w a s n o c i , O i le miasto z w a s

n o c i a m i betonu szybko s i z a p o z n a o i n a l e y c i e o c e n i o jego zale ty , o tyle w i e czyn i pod tym w z g l d e m n iewie lk ie p o s t py . K a d y rolnik , sam sobie z a b u d o w u j c gospodars two, dok a d n i e zna w a c i w o c i t ak ich m a t e r j a w jak drzewo i c e g a ; 0 betonie do tychczas w i e d z i a n i e w i e l e , a lbo nic z g o a . M o e zatem nie w i e d z i e , e be ton pos iada te same dodatnie cechy , jak c e g a i d rzewo nie pos ia d a j c jednak i c h w i e l k i c h wad , jk n i e t r w a l o i a t w o p a l n o . M o e nie w i e d z i e , e be ton 1 w y r o b y z niego m o n a samemu p r o d u k o w a i z a s t o s o w a do b u d o w y , p r z y c z e m koszt transportu i zakupu m a t e r j a u odgryw a m i n i m a l n ro l , g d y ograni cza si do sprowadzenia cementu p o n i e w a p iasek w i r i w o d a znajduj s i p r awie zawsze na mie j scu, nic zatem nie kosz tu j . P r z y obecnych r o d k a c h f inansowych j ak i em i ro ln ic two r o z p o r z d z a , ta zaleta betonu z a s u g u j e na specjalne p o d k r e l e n i e .

N a l e y t e w y z y s k a n i e c e n n y c h zalet betonu i jego w y r o b w u z a l e n i o n e jest c a k o w i c i e od u y c i a d o b r y c h m a t e r j a w s k a d o w y c h we w a c i w y c h i l o c i a c h , do k a d n e g o ich wymieszan i a i s zybk iego zas tosowania tej mieszaniny do w y r o b u o d n o nych m a t e r j a w b u d o w l a n y c h , czy t e wprost do wznoszen ia p o s z c z e g l n y c h o b j e k t w budynku . T y l k o w ten s p o s b nadamy tak cenne w a c i w o c i w s z e l k i m b u d o w l o m b e t o n o w y m . D a c h w k a cementowa zabezpieczy nas p rzed k lsk p o a r u , n a d a j c j e d n o c z e n i e estetyczny i s ch ludny w y g l d z e w n t r z n y dachu . Fundamenty be tonowe, przy zas tosowaniu izo lac j i poziomej i pustaki be tonowe , u m o l i w i wznoszen ie c i e p y c h i t r w a y c h b u d y n k w , u y t e z a do z a b u d o w a gospodarczych z a b e z p i e c z a j b y d o p rzed chorobami z a k a n e m i , w i l g o c i i z i m nem. W o d a w studni z cembrow i n b e t o n o w y c h jest czys t i p o z b a w i o n w s z e l k i c h z a r a z k w c h o r o b o t w r c z y c h . Z a s t p i e n i e n iech lu jnych g n o j w e k przez tak zwane d o y b io log iczne t. j , w y be tonowane gnojniki u m o l i w i n a l e y t e w y z y s k a n i e tak cennych w a c i w o c i n a w o z w naturaln y c h .

N i e m a wprost d z i a u b u d o w n i c -

33

twa wie jsk iego , w k t r y m b y kwest ja zas tosowania betonu nie s t a n o w i a j e d n o c z e n i e o pow i k s z e n i u w y d a j n o c i gospodark i rolnej , podnies ieniu kultury l u d n o c i wiejskiej , z a p o b i e e n i u strat w y n i k a j c y c h z roz-powszehn ien ia c h o r b z a k a n y c h oraz nie p r z e c i w d z i a a a k l s c e p o a r w m a s o w y c h .

S z c z e g l n i e si lnie rozwi ja s i ta g a budownic twa na terenie w s i k o m a s o w y c h i pa rce lowanych , gdz ie p o w s t a j c a e osady budowlane z p u s t a k w betonow y c h i kryte d a c h w k cement o w , d o w z b o w i e m c e g y z dal e k i c h miast p rzewraca z u p e n i e k a l k u l a c j racjonalnego i taniego budowania .

Ostatnio z w r c o n o b a c z n u w a g na nasze zaniedbane kresy wschodnie , gdzie przez dostarczenie d robnemu ro ln ikow i cementu i n ieco taniego kredytu, m o n a w y p r o w a d z i ludn o z z i emianek i kurnych chat do n o w o c z e n i e z b u d o w a n y c h , sch ludnych z a g r d .

K R O N I K A

Z k s i e k Zabudowania maego rolnika

O ile przed wojn osadnic two b y o p r zedewszys tk i em zagadnien iem d o t y c z c e m dostarczenia z i e m i , po wojnie inwentarza . 0 .yle obecnie staje s i coraz bardziej z agadn ien i em budo w i a nem.

D o p rowadzen i a racjonalnej gospodark i konieczne s c h o skromne, ale odpowiedn ie do w i e l k o c zabudowania . Z drugiej za strony ro ln ik ty lko z t r u d n o i c i m o e w y t r z y m a c i a r p o c z o n y z w y b u d o w a n iem i u t r z y m a n i e m najskromniejszego nawet mieszkan ia , d la s ieb ie i b u d y n k w gospodars k i c h . P o s z u k u j c w i c d rog i do z e k o n o m i z o w a n i a i r w n o c z e n i e z rac jona l i zowania zabud o w a gospodarsk ich , t rzeba s i o p r z e na najbardziej c i s y c h 1 u j t y c h w pewne metody badan iach .

S p r a w p o w y s z w N i e m c z e c h zajmuje si o d n o n i e do[gospodar-stwa m a e g o ro ln ika t.j. w warunkach , o s i a d e g o na 5 do 20 ha w y dana przez p a s t w o w e , towarzystwo badania ekonomicznego b u d o w n i c t w a k s i k a p. t. K l e i n -bauerngehoft e" . (Reich sio rschungs gesellschaft Kir Wir tchaf t l i chke i t i m B a u und Wohnungswesen ) d r o g w y k r e s w i przez por w n y w a n i e rozma i tych p l a n w u lepszania i c h ce lem uproszczenia pracy, przy r w n o c z e s n e m wykorzys t an iu do m a x i m u m przestrzeni , dochodz i s i do coraz bardziej w z o r o w y c h z a o e . O g l ne zasady b u d o w n i c t w a u j t e s w 15 punk tach k t r e tu podajemy:

I, B u d o w l a n y k a p i t a ro ln ika jest w stosunku do m a j t k u i p r o d u k o w a n y c h w a r t o c i n i e

w s p m i e r n i e w y s o k i . B u d o w a nie w y m a g a j a k n a j w i k s z v c h o s z c z d n o c i , p o n i e w a przy dz is ie j szych odsetkach za wysokie o b c i e n i e gospodars twa ro l nego wykazuje jego d o c h o d o w o .

2. O s z c z d n e budowanie nie powinno jednak nie u w z g l d n i a w y m o g w racjonalnego gospodars twa.

z i m a

wygodnie j sze d rog i przy wszyst k i c h wymiarach) .

N a n a s t p n y c h s zk i cach n a l e y c a o zabudowan ia dop rowad z i do pewnej d o s k o n a o c i ,

5. Z e w z g l d u na w i e l k i e przec i e n i e gospodyn i przy robotach stajennych, n a l e y z w r c i uwag na p o o e n i e kuchni i stajni. Z w i z a n i a mieszkan ia ze s ta jn i

Mo \\ 7 k r 6 OJ

rys. 225

3. P o w y s z e p rob lemy i w y mogi poznaje s i najlepiej przez o b l i c z e n i e i p rzeds tawien ie wszys tk i ch gospodarczych c z y n noc i rys. 225 w ten s p o s b otrzymuje s i p o d k a d do w a c i w e g o rozmieszczen ia poszcze g l n y c h p o m i e s z c z e .

4. N a pods tawie tak ich podk a d w w i n n e b y s p o r z d z o n e ro ln icze p lany , na k t r y c h oznaczone b d wszys tk i e c z y n n o c i w s p o s b przejrzysty. W ten s p o s b poznamy n a j a t w i e j uchyb i e n i a p r z e c i w k o zasadom organizac j i p racy ( n a j k r t s z e i naj-

Sfl> w p y n i e korzys tn ie na z a o s z c z dzenie pracy .

6. P o d a n e m jest a t w y dos t p z kuchn i , s zopy i o b o r y .

7. Transpor t paszy, n a w o z u i t. d na Wzg ldn ie w s k i e j drodze w i n i e n o d b y w a s i po prostej l i n j i . P o w i n n y b y przew i d z i a n e wygodne z b i o r n i k i w o dy na d z i e d z i c u i w budynkach .

8. N a d stajniami po j edynczych r o d z a j w b y d a , powinna b y p r z e c h o w y w a n a najbardziej uywana i o d u e j o b j t o c i pasza , k t r a przez o twory czy t e inne u r z d z e n i a w s p o s b wygodny

iA

d o s t a w a s i p o w i n n a na mie j sce z u y c i a .

9. P o w i n n a b y s tworzona m o l i w o wygodnego dozoru nad gospodars twem.

10. Z e w z g l d w gospodarczych i organizacji p racy p r z e c h o w y w a n i e paszy w a - c i w s z e m jest pod dachami stro-m e m i ni p a s k i e m i .

11. P o n i e w a rolnik zmuszony jest p r z e w a m i e w a s n e m i s i ami p o d o a pracy przy n i wach , konieczne s u r z d z e n i a budowlane lub maszynowe w sto-

Poradnik wiejskiego b u downictwa o g n i o t r w a e g o z g l iny i drzewa lub betonu i drzewa. M i k o a j a Niewierowicza, wydane z z a s i k u P a s t w o w e g o B a n k u Rolnego W i l n o

1931 r.

N a str. 15 i 16niniejszego numeru umieszczone z o s t a y i l lustracje N . N . 184, 185 p r z e d s t a w i a j c e domy gl inobi tne budowane z i n i -

E L B E T , w i a d o m o c i podstawowe i n . Jerzy Nehay odbi tka z informatora K a l e n darza Budowlanego , r. 1931. (nak a d Z w i z k u P o l s k i c h P a bryk Por t l and . Cementu.) M a a pod w z g l d e m graf icznym w y m i e n i cie w y d a n a k s i e c z k a jest istotnie p o d r c z n i k i e m w naj lepszem

Z P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A R E F O R M Y MIESZ

K A N I O W E J . W dniu 10 marca b. r. o d b y o

si p i e rwsze pos iedzenie Z a r z du P . T . R M . P r e z e s e m z o s t a obrany p . D r . S t a n i s a w Jurk ie w i c z , V i c e p r e z e s e m p. T e o d o r T o e p l i t z , S k a r b n i k i e m p. D y r . Tadeusz G a r b u s i s k i , Sekreta-szem p. M i c h a K a c z o r o w s k i .

N a zeb ran iu tem o m w i o n o p lan prac na rok 1931.

Nowi czonkowie. P r z y j t o na c z o n k w : p.p. in-*

C h w a l i s a w a K o p c i a ( W a r s z a w a G r n o l s k a 24). dr. Benedyk ta L i e b e r m a n a ( S t a n i s a w w . G i l l e -ra 21), Z e s p . A r h . P r a e s e n s " ( W a r s z a w a , Senatorska 38), dr. C z e s a w a W r o c z y s k i e g o ( W a r s z a w a , P l a c S o n e c z n y 7)

do le . k t r e mu t p r a c u a t w i a j. T o samo dotyczy m c k i .

12. P r z y s p o r z zaniu p l a n w , musz b y poza g vynemi miejscami pracy r w n i e i wszys tk ie uboczne pomieszczen ia o b m y l a ne i organicznie z w i z a n e , tak a e b y po w y k o c z e n i u budynku nie t rzeba b y o a t a p r z y b u d w k i np. na w g i e l , d r zewo , maszyny i inne statki.

13. C h c c u n i k n k o l i z j i w robotach p o d w r z o w y c h i z z a p r z g a m i winno b y p o d w rze nie za r w n e , z drugiej z a strony rozstawienie b u d y n k w

cjatywy i /. p o m o c Banku R o l nego.

Bank R o l n y przypisuje w o g l e d o z n a c z n w a g temu rodzajowi budownic twa o g n i o t r w a e go, czego d o w o d e m w y e j w y s z c z e g l n i o n a k s i e c z k a , przeznaczona w p i e r w s z y m r z d z i e dla tych , k t r z y chc w a s n o r c z nie b u d o w a .

K s i k a o d p o w i a d a c a k o w i c i e swemu przeznaczeniu , napisana d o s t p n i e , zaopatrzona w i l u -

d o s o w n e m znaczeniu z a r w n o pod w z g l d e m formy jest najz u p e n i e j p o d r c z n z a t w o c i m i e c i si w bocznej k ieszeni , a dobra oprawa zapewni jej nie-z n i s z c z a l n o ) jak p o d w z g l dem t r e c i , g d y z a w i e r a niety lko w s z e l k i e w i a d o m o c i pod-statowe d o t y c z c e e l b e t u , ob-

oraz p. Jul jusza a k o w s k i e g o ( W a r s z a w a , K o r z e n i o w s k i e g o 6).

Midzynarodowy Kongres Mieszkaniowy w Berlinie, Wystawa

Budowlana i Wycieczka.

W zwizku z m a j c e m i s i o d b y w Ber l in i e M i d z y n a r o d o w y m Kongre sem M i e s z k a n i o w y m i n i e m i e c k W y s t a w B u d o w l a n , oraz p r z y c z o n do niej M i d z y n a r o d o w W y s t a w U r b a n i s t y c z n i M i e s z k a n i o w , w s z y s c y c z o n k o w i e P . T . R . M . o t r zymal i w y d a w n i c t w o o m a w i a j c e te sprawy.

W e w s t p i e in . dr. Hi r t s ie fe r o m a w i a s p r a w m i e s z k a n i o w z o g l n e g o punktu w i d z e n i a , z a c h c a w s z y s t k i c h , k t r z y zajmuj s i s p r a w k r y z y s u i n dzy mieszkan iowej w s w o i m

nie powinno p r z e k r a c z a o d s t p w przep i sanych przez T o w . ubezp ieczen iowe przy n i sk ich premjach, a to ce lem u n i k n i c i a straty czasu i u a t w i e n i a pracy spowodowanej przez z a d u g i e drogi , i utrudnienie dozoru .

14. T a k i e p o o e n i e c a e g o zabudowan ia w stosunku do drogi dojazdowej i terenu p o w i n n o u a t w i d o s t p do d z i e d z i c a i b u d y n k w .

15. W e w n t r z n e s u p y d r z w i stajennych p o w i n n y b y z a o k r glone, a e b y z w i e r z t a nie mog y s i s k a l e c z y .

stracje z r o z u m i a e nawet d l a o s b m a o z p l anami obzna jmic-ny c h .

Jest to bardzo w a n e , g d y jak m w i autor k s i e c z k i , b u d o w n i c t w o gl inobi tne c h o a t w e , w y m a g a pewnej u m i e j t n o c i i m o e d a a lbo b u d y n k i z u p e nie dobre t r w a e , suche i c iep e , a lbo t e nieudane p o d w s z y s t k i e m i w z g l d a m i .

j a n i o n i e l i c z n e m i p r z y k a d a m i , o b l i c z e n i a m i i i lus t racjami ale i w y c i g z r o z p o r z d z e n i a M i nisterstwa R o b t P u b l i c z n y c h z dn . 18 c z e r w c a 1929 r. zaw i e r a j c e przepisy o granicach w y t r z y m a o c i m a t e r i a w i konstrukcj i b u d o w l a n y c h .

kraj u, do zapoznania si z jej s tanem i w innych krajach. Jest to b o w i e m zagadnienie m i d y -na rodowe i k a d y kto w s p pracuje na tem po lu s u y niety lko l u d z k o c i , l ecz i swemu kra jowi .

W y s t a w a t r w a b d z i e od maja do s ie rpnia 1931 r.

Podz i e lona b d z i e na p i c z c i :

1) W s p c z e s n a d z i a a l n o b u d o w l a n a .

2) D o m w s p c z e s n y . 3) B u d o w n i c t w o w s p c z e s n e

( m a t e r j a y budowlane w y k o n y wan ie r o b t b u d o w l a n y c h , za s tosowanie mechan ik i w budow n i c t w i e ) .

4) B u d o w n i c t w o d la po t rzeb r o l n i c t w a .

5) M i d z y n a r o d o w a w y s t a w a urbanis tyczna i m i e s z k a n i o w a .

35

Ostatnia c z dz i e l i s i b dzie na trzy d z i a y ; d w a pierwsze p o w i c o n e b d b u d o w n i c t w u n i emieck i emu od 1900 do 1930 r. oraz p l anom r o b t j u w y k o n a nych , j a k o t e i l u s t r u j c y c h zagadnienia doby obecnej; t rzec i a o b e j m o w a b d z i e dokumenty d o t y c z c e u rban i s tyk i i sp rawy

P a p i e r y T E C H N I C Z N E Z a k a d K O P J 0 W Y L A M P Y K o p i o w e R A Ifl Y K o p i o w e

St. SZYMASKI i K. CYGASKI W a r s z a w a , W i l c z a 3 2 , t e i . 8 - 14 -78

mieszkan iowej p r z e s a n e p rzez inne kraje.

D a l s z y c ig w y d a w n i c t w a o m a w i a p r o j e k t o w a n w y c i e c z k d l a zwiedzen ia o r o d k w b u d o w l a nych B e r l i n , W r o c a w , P raga , Drezno , L i p s k , H a l l e . - B u d o w n i c t w o k a d e g o z t ych miast op racowane jest w o s o b n y m

| S k a d n i c a Przyborw Krelar-1 skich i Zakad W y w i e t l a n i a

Rysunkw oraz oprawy obrazw

ar tykule . Z a z n a c z y t rzeba, i jest to

p ie rwsza w y c i e c z k a tak zorgan i z o w a n a . W ten s p o s b bow i e m w s z y s t k i m jej uczes tn ikom dostarcza m a t e r j a u , u a t w i a p rzygotowanie i z w i k s z a k o r z y , jak m o n a z takiej p o d r y u z y s k a .

Warszawa, ul. Widok 22 tel. 405-09

W y c z n a s p r z e d a p a p i e r w w i a t o

c z u y c h , utrwalanych na sucho, jedy

nej krajowej w y t w r n i p a p i e r w w i a

t o c z u y c h O Z L I D " w a . Ot ton

S d e r s t r m , L o d ,

Generalne Prze 'stawicielstwo maszyn

do w y w i e t l a n i a i utrwalania rysun

k w oraz p l a n w w s z e c h w i a t o w e j

f a b r y k i R . Reiss w Leinhenwerda

katalogi, cenniki, prbki oraz demonstracje maszyn w ruchu na kade

danie

BIURO

INYNIERSKIE

STUDJW

DLA

PRZEMYSU

SP. z O. O.

Warszawa, Miodowa 3. Tel. 799-01,

Budownictwo P r z e m y s o w e , K O N

S T R U K C J E E L A Z N E , B E T O N O W E ,

E L B E T O W E I D R E W N I A N E

Urbanistyka P L A N Y P O M I A R O W E ,

R E G U L A C Y J N E , W O D O C I G O W O -

K A N A L I Z A C Y J N E i G O S P O D A R K A

M I E J S K A , O C Z Y S Z C Z A N I E W D

C I E K O W Y C H . Ekspertyzy i porady

techniczne

BIP TECH XI CO" gwarantuje r a c j o n a l n o koncepcji ,

d y do o b n i e n i a k o s z t w w a s n y c h

i nie zajmuje s i a d n e m i dostawami.

P O M P Y studzienne, r c z n e i e l ek t ryczne poleca W y t w r n i a P o m p W l . W a r d e c k i e g o W a r s z a w a , u l . K w i a t o w a 21, T e l . 8.43-39.

CELOLIT w y s o k o w a r t o c i o w y m a t e r j a budowlany , wyrab iany z cementu i p iasku; o c i a r z e ga tunkowym od 350 do 1200 k g . nr'; izoluje o d z imna , c i e p a i d w i k w ; o g n i o t r w a y , odporny na w p y w y a tmosferyczne i nie przyjmuje w i l g o c i . Nadaje s i do w s z e l k i c h

b u d o w l i jako m a t e r j a KONSTRUKCYJNY, WYPENIAJCY, IZOLACYJNY.

Przemysowe C E L O L I T , Sp. M i . Warszawa, Ordynacka 5, t e l . 420-05.

Jedn z najwikszych przyjemnoci ycia niewtpliwie s podre. Nie wszyscy jednak moemy sobie na nie pozwoli gdy niewszyscy mamy do wolnego czasu i odstraszaj nas niewygody, zwizane z podr, jak noce nieprzespane

lub wielogodzinne trzsienie si w wagonie kolejowym czy samochodzie. Posugujc si samolotem, unikniemy ujemnych cech podry, bo przybdziemy na miejsce z szybkoci telegramu, a podr przez przestworza, wolne od kurzu i sadzy, nietylko nas nie mczy, ale przeciwnie

da nam prawdziw satysfakcj. 36

C e n y o r i e n t a c y j n e n a j w a n i e j s z y c h m a t e r i a w b u d o w l a n y c h w W a r s z a w i e

N A Z W A M A T E R I A U J ednost . C E N A L O C O U w a g i

C e g a warszawska r c z n a 1000 szt. 72 z . Stacja W a r s z a w a

prasowana m a s z y n o w a 1000 szt. 82 z . -W a p n o palone 100 kg . 5.25

Cement w workach p a p i e r o w y c h 100 kg . 10,20

P iasek rzeczny m 3 7. budowa

w i r m ' 28.

B e l k i e l a z n e 100 kg . 55.

e l a z o o k r g e 100 k g . 49.

D r z e w o c i e s i e l sk ie kant. toporowane m 3 67. S t a c j a

r n i t e m 3 85.

D e s k i 1 '/s ca l . p c z y s t e m 3 80.

140.

D r z e w o stolarskie sosnowe m 3

80.

140.

Blacha c y n k o w a N 10 100 kg. 120. - b u d o w a

ocynkowana 100 k g . 118.

K l e p k a d b o w a z l i s t w a m i 1 gat. m

na l ep . 15. 50 na g w d 13. 80

b u d o w a z u o e n i e m

m J l ep . 14. 50 g w d 12. 80 budowa z u o e

n i em i wosk.

P o d o g i j e d n o l i t e - s k a o d r z e w m 12. 50 b u d o w a z u o e n i e m

K a f l e kwadra towe szt. 00. 55

C e l o l i t i zo lacyjny 5 c m . gr. m - 5.50 do 7.00 s k a d w W - i e z a l e n i e od c i a ru ga tunkowego

H e r a k l i t 5 cm. m - 7. 60 s k a d w W - i e

G a z o b e t o n blok normalny m " 83. 50 [ranko w a g o n Z a w i e r c i e

Ce lo t ex izo lacy jny 1 I m / m grub. 6. 50 budowa w W a r s z a w i e

S z k o lagrowe 2 n./n 5. 05

37

:

Uzdrowisko i Kolonje Letnie Dla niezamonej Chrzecijaskiej Dziatwy i Modziey

Do wiadomoci WP. Dyrektorw Szkl, Procesorw, Rodzicw, Tozua~ rzystzu, Organizacyj Spoecznych i Opiekuczych.

Poczwszy od I-go czerwca 1931 r., a t ake stale na lata n a s t p n e , otwiera si w podwarszawskim maj tku (60 k im. od Warszawy, linia ko l . Urle) , licznie p o o o n y m , otoczonym samemi iglasterni lasami, z natura ln wspan ia such pla, uzdrowisko i kolonje letnie wakacyjne tylko dla chrzeci jaskiej m o dziey.

Sezon letni t rwa bdz ie przez czerwiec, l ipiec, s ierpie, wrzes ie . Letnisko pomiec i m o e 480 dzieci .

Pobyt czterotygodniowy (5-cio krotne dzienne odywian ie , zdrowe i obfite, pomieszczenie w salach duych, s onecznych, obs uga , p r zewz ze stacji do maj tku i z powrotem) wynos i bdz ie o k o o 85.oo z.. Przez ca y sezon letni Z a r z d maj tku p o s i a d a bdz ie s ta op i e k lekarsk z sal dla chwi lowo chorych i nadzr wychowawczy .

Dz ia twa i m odz i e pomieszczona zostanie w specjalnie na ten cel postawionych zabudowaniach pod samym lasem sosnowym o s onecznych duych salach, osobn sal jadaln, a z i enkami i prysznicem. Uzdrowisko pos i ada b dzie wszystkie mo l iwe wygody, a w szczeglnoci o d p o w i a d a bdz ie warunkom zdrowotnym. Organizowane b d rwnie zabawy, wycieczki , pogadanki i odczyty. Co niedziela bdz ie odprawiane n a b o e s t w o .

Rodzice , lub opiekunowie chccy odwiedz i swe dzieci w uzdrowisku

p rzewoen i bd ze stacji i z powrotem bezp a tn i e . Specjalnie w tym celu bd w y s y a n e konie co niedziela.

Szkoy , Towarzys twa, Zwizki , Organizacje s p o e c z n e i op iekucze , k t re same organizuj wyjazdy dla dzieci na takie kolonje, a chcce skorzys ta z wyj tkowo dobrych w a r u n k w , bo bez adnych kosz tw organizacynych, nie m w i c ju o pomieszczenij, a tylko pod wasn opiek lekarsku i wychowawcz , zwi si jedynie umowami z Z a r z d e m maj tku co do i loci miejsc k a d e g o mies ica i w a r u n k w .

Rodzice lub opiekunowie, k trzy poszczegln ie zechc w y s a dzieci , bd zobowizan i podpisem deklaracji i akceptem. Z e w z g l d u na to, e Z a r z d majtku nie ma na celu czerpania jakich zyskw, p o n i e w a bd one minimalne, lecz dz ia a bdz ie raczej filantropijnie, przeznacza zatem na ca y sezon letni 50 miejsc za p o o w ceny i 50 miejsc zupe n ie b e z p a t n i e , ale tylko dla tej dziatwy, k tre j rodzice s n i ezamon i . Rodzice musz rwnie u d o w o d n i , e ich dzieci dobrze si ucz i e wyjaz, na kolonje ze w z g l d w zdrowotnych jest dla dzieci konieczny.

Bliszych informacji zas ign m o n a od dnia 15 marca r. b. pod adresem: ul . Szpitalna 1, tel. 282-03, lub maj tek Majdan, gmina K o s w , poczta Telaki .

P R Z E W O D N I K I N F O R M A C Y J N Y

Architekci

I M I i N A Z W I S K O A D R E S T e l e f o n

Brukalska Barbara W a r s z a w a , ul. N i e g o l e w s k i e g o 8 415-88 Brukalski S t an i s aw .. Buckiewiczwna Marja .. R a s z y s k a 50 8-55-95 Bujnowski Zygmunt .. . D u g a 11 763-91 Celarski Z d z i s a w Szczsny K r z e m i e n i e c . Z a r z d L i c e u m , architekt rejonowy Czerwiki Jzef Napoleon W a r s z a w a , ul . W s p l n a 5 m . 5 770-22 Dobrzyska Jadwiga W a r s z a w a , K r a k o w s k i e P r z e d m i e c i e 79 653-51

F i l i pkowsk i S t a n i s a w Gdz ik iewicz S tan i s aw

u l . M o k o t o w s k a 51 53 m. 20 8-11 -20 F i l i pkowsk i S t a n i s a w Gdz ik iewicz S tan i s aw K o z i e t u l s k i e g o 6 346-20 Goldberg Maksymil jan N o w o g r o d z k a 18 233-07 Grochowicz S tan i s aw M o k o t o w s k a 45 8-30-04 Gutt Romuald W r o s k i e g o 5 705-75 Gi inath W a d y s a w U r s y n o w s k a 44 8-22-44 Gi inath W a d y s a w

267-48 Jankowska Nina o l i b o r z , u l , K o c h o w s k i e g o 2 267-48

Jankowski Jzef >< 160-80 Jas ieski Henryk K r a k w , ul S tudencka 19 160-80

Jawornicki Anton i K o s Konrad

W a r s z a w a , u l . M y l i w i e c k a 16 218-03 Jawornicki Anton i K o s Konrad u S e w e r y n w 5 294-42

K o p k o w i c z Franciszek Zakopane , w i l l a B o r y n a " Kranz Waldemar Z a m o , ul . N o w a 4 Kranz Waldemar Z a m o , ul . N o w a 4 Kuncewicz A d a m W a r s z a w a u l . F i l t r o w a 30 8-35-36 Kurk i ewiczwna Helena ,, M a r s z a k o w s k a 36 m. 3 Lachert Bohdan K. atr*u i f \f a Q 10-25-33 Lachert Bohdan " 10-25-33 Leszczyski S tan i s aw W i l c z a 43 8-87-11 L i lpop Franciszek A l e j a R 10 8-19-66 Loboda Zygmunt K r a k o w s k i e F r z e d m i e c i e 79 653-51 Macie jewski Eugenjusz G d y n i a , Szosa G d a k a , dom p. Szan iawskie j Michejda Tadeusz K a t o w i c e , u l . Pon ia towsk iego 19 991 Mischel Z . W a r s z a w a , ul . L e s z c z y s k a 8 623-46 Nowakowsk i Tadeusz P o l n a 52 8-50-58 Oderfeld Henryk Bagate la 15 8-42-42 Paprocki A d a m Sucha 18 8-46-44 Pi l lar Jan Starogard P acheck i Boles aw W a r s z a w a , ul. W i l c z a 9 8-82-40 P o z n a s k a Janina S d z i o w s k a 7 8-15-08 Poznask i Jerzy ,, Rask i S t a n i s a w n M i a n o w s k i e g o 15 m. 19 R u d z k i Tadeusz S o s n o w i e c ul . K a l i s k a 3 a Ru tkowsk i Hipol i t W a r s z a w a . u l . P o l n a 52 m.3 Seydenbeutel Edward M a r s z a k o w s k a 63 8-24-53 Syrkus Helena Senatorska 38 754-76 Syrkus Szymon .. Szabuniewicz M i r o s a w P o l n a b4 m . 33 8-30-64 Szanajca Jzef G l o g i e r a 5 8-28-68 Szczygl iski Bronis aw W a r s z a w a , u l . S u e w s k a 3 m. 3 8-40-82 Szperling Jan ,, P a n k i e w i c z