บทท 2 เอกสาร และงานวจยทเกยวของ

การศกษาสภาพทวไปของหมบานชาโสม ตาบลกบนทร อาเภอกบนทรบร จงหวดปราจนบร ผศกษาจะนาเสนอขอมลพนฐาน โดยแบงหวขอประเดนตาง ๆ ซงประกอบดวย 1. ประวตจงหวดปราจนบร 2. ระบบการปกครองในอดต (จารตประเพณในรอบสบสองเดอน) 3. ระบบการปกครองในอดต (คองสบส) 4. กระแสโลกาภวตน กบการเปลยนแปลงของสงคมไทย 5. งานวจยทเกยวของ

ประวตจงหวดปราจนบร

สถานททจะทาการศกษาคอ ชมชนแหงหนงในจงหวดปราจนบร ซงเปนจงหวดในภาคตะวนออกของประเทศไทย นบเปนจงหวดแหงมรดกโลก เนองจากมอทยานแหงชาตทเปนมรดกโลกถง 3 แหง และเปนเมองทมประวตศาสตรยาวนาน มการพบซากโบราณสถานในหลายพนทของจงหวด นอกจากนยงมแหลงทองเทยวทางธรรมชาตหลายแหงดวย เดมปราจนบรมพนทเปนอนดบ 6 ของประเทศ จนกระทงไดมการจดตงจงหวดสระแกวแยกจากจงหวดปราจนบรในปพ.ศ. 2536 อาณาเขต จงหวดปราจนบรมพนทตดตอกบจงหวดอน ๆ ดงน 1. ทศเหนอ ตดกบจงหวดนครนายกและนครราชสมา 2. ทศตะวนออก ตดกบจงหวดสระแกว 3. ทศใต ตดกบจงหวดฉะเชงเทรา 4. ทศตะวนตก ตดกบจงหวดนครนายกและฉะเชงเทรา ประวตความเปนมา ปราจนบรกอนอยธยา ปราจนบร หรอ เมองปราจนบร ในสมยกอนอยธยา เรมตงแตการตงถนฐานของกลมคนในสมยกอนประวตศาสตรตอนปลาย แลวพฒนามาเปนกลมบานเมองในสมยประวตศาสตร จนเขาสสมยสโขทย ซงไม ปรากฎหลกฐานทางเอกสาร แตไดพบเครองถวยจนทมอายตรงกบสมย

12

ราชวงศซอง จงเชอวาในสมยสโขทยบรเวณพนทในเขตจงหวดปราจนบร ยงคงมผคนบางสวนอาศยอยสบเนองกนมา ชมชนสมยกอนประวตศาสตรตอนปลาย ในเขตจงหวดปราจนบรปรากฏการตงถนฐานของชมชนสมยโบราณเมอประมาณ 2,000 – 2,500 ป มาแลว ซงตรงกบสมยกอนประวตศาสตรตอนปลายถงสมยกอนประวตศาสตร (Proto-history) ทแหลงโบราณคดบานกระทมแพว ตาบลกระทมแพว อาเภอบานสราง บานหนองออ ตาบลดงพระราม อาเภอเมอง และบานดงชยมน ตาบลประจนตคาม อาเภอประจนตคาม โบราณคดทพบ ไดแก ลกปดแกวแบบอนโด – แปซฟก สตาง ๆ ลกปดหนคารเนเลยน หนอะเกตและหนควอตซ เครองมอเหลก ซงแสดงใหเหนถงการตดตอสมพนธกบชมชนโบราณใกลเคยงและอนเดย โดยเฉพาะทบานดงชยมนไดพบชนสวนกลองมโหระทกซงเปนโบราณวตถในวฒนธรรมดงซอน เกยวของกบพธกรรมซงพบทางตอนใตของจน และในภมภาคเอเซยตะวนออกเฉยงใตรวมทงประเทศไทย บรเวณทตงเมองโบราณศรมโหสถ ต.โคกปบ อ.ศรมโหสถ สนนษฐานวานาจะเปนชมชนมากอนพทธศตวรรษท 11 ในชมชนบรเวณดงกลาวรวมตวกนเปนกลมเกษตรกรเปนกลมหมบานเกษตรกรรม มการตดตอคาขายแลกเปลยนกบวฒนธรรมภายนอกแตยงไมมการสรางเมองทมคนดน คนาลอมรอบชมชน ในระยะนอาจมความสมพนธกบอาณาจกรฟนน และมการแลกเปลยนคาขายกบนกเดนเรอจากตางประเทศ หลกฐานทพบแสดงอทธพลวฒนธรรมฟมนและอทธพลวฒนธรรมอนเดยแบบอมราวด หลกฐานสาคญทพบ ไดแก ภาพสลกนนตาและประตมากรรมบางชนทพบในบรเวณนคอภาพมกรหรอเหราบางตวทขอบโบราณสถานสระแกวมลกษณะคลายมงกรในศลปะอนเดยแบบคปตะ สวนประตมากรรมบางชน ไดแก พระพทธรปทพบในบอนาหนาอาคารรอยพระบาทค และจากการคนพบเครองมอหนขดทาใหพออนมานไดวาชมชนดงกลาวนาจะมความสมพนธกบชมชนกอนประวตศาสตรทพบตามแนวชายฝงทะเลเดม บรเวณลมนาบางปะกงแถบจงหวดชลบร ซงเรมมถนฐานเมอประมาณ 5,000 – 1,400 ป มาแลว สรปไดวาการตงถนฐานของมนษยเรมแรกในเขตจงหวดปราจนบร เปนสงคมสมยกอนประวตศาสตรตอนปลาย ทมเทคโนโลยคอนขางสงในการดารงชวตคอการรจกใชเครองมอเหลกและการรจกใชวธกกเกบนา ตอมาสภาพสงคมและเศรษฐกจมความสลบซบซอนมากขนจนเขาสพทธศตวรรษท 6-10 ไดรบวฒนธรรมภายนอกและเขาสสมยประวตศาสตร พฒนาเปนชมชนหรอเมองทรจกกนในชอวา กลมวฒนธรรมทวารวด มอายในชวงพทธศตวรรษท 12-19 การเกดบานเมองในสมยประวตศาสตรระหวางพทธศตวรรษท 12-19 แบงจงหวดปราจนบรออกเปน 2 ชวง คอ ชวงแรกมความเจรญรงเรองและพฒนาการเปนบานเมองรวมสมยกบ

13

กลมบานเมองทวารวดในบรเวณภาคกลางของประเทศมอายระหวางพทธศตวรรษท 12-16 และชวงท 2 เปนการอยสบเนองตอจากชวงแรกแตสภาพสงคม การเมอง การปกครองไดเปลยนแปลงไปจากเดม เชอวาชวงเวลาดงกลาวนไดรบวฒนธรรมเขมรโบราณเขามา มการผสมผสานกบวฒนธรรมทวารวดทเคยรงเรองมากอน ปราจนบรสมยอยธยา – ธนบร สมยอยธยา ในสมยอยธยาปรากฎชอเมองปราจนบรเปนครงแรก ซงคาวา “ปราจนบร” เปนคาสมาสเกดจากคาวา “ปราจน” กบคาวา “บร” คาวา “ปราจน” หรอ “ปาจน” หมายความวาทศตะวนออก สวนคาวา “บร” หมายความวา “เมอง” รวมแลวคาวา “ปราจนบร” หมายถงเมองตะวนออก การเขยนชอเมองปราจนบรแตกตางกนไป เชน ปราจนบร ปราจณบร และปาจนบร แตความหมายนาจะหมายถงเมองทางตะวนออกของราชอาณาจกรไทย ปราจนบรในฐานะหวเมองชนใน ตนทศตะวนออกสนนษฐานพบวาในสมยอยธยาตอนตนกอนการปฏรปการปกครองในสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ. 1991-2031) เมองปราจนมฐานะเปนเมองเลก ๆ ทอยใกลราชธานคอกรงศรอยธยา โดยทางกรงศรอยธยาจะสงขนนางมาปกครองโดยใหขนตรงตอเมองหลวง และหลงจากการปฏรปการปกครองในสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถแลว การปกครองหวเมองกเปลยนไปจากเดมคอสมเดจพระบรมไตรโลกนาถทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหแบงเปนหวเมองชนใน หวเมองชนนอนก และหวเมองประเทศราชและแบงหวเมองออกเปนชน เอก โท ตร และจตวา ทรงลดฐานะหวเมองชนในคอเมองลกหลวงและเมองหลานหลวงลงมาเปนเมองจตวาภายใตการปกครองของราชธาน โดยทางราชธานจะสงขนนางมาปกครองและขนตรงตอเมองหลวง และขนนางทปกครองหวเมองชนในเรยกวา “ผรง” เขตทจดเปนหวเมองชนในมอาณาบรเวณดงน ทศเหนอจดเมองชยนาท ทศตะวนออกจดเมองปราจน ทศตะวนตกจดสพรรณบร ทศใตจดเมองกยบร เมองปราจนบรหลงการปฏรปในสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ จงเปนหวเมองจตวาขนกบราชธาน ตาแหนงเจาเมองหรอผรงมบรรดาศกดและราชทนนามท ออกพระอไทยธาน เมองผานของเสนทางเดนทพไทย – กมพชาจากลกษณะทาเลทตงของเมองปราจน เปนเมองทตงอยใกลกบประเทศกมพชา เรองราวทเกยวของกบจงหวดปราจนบรในสมยอยธยาจงเปนเหตการณทเกยวกบสงครามระหวางสองราชอาณาจกร โดยฝายกมพชามกจะเปนตนเหตซงอาจเนองมาจากกมพชาเหนวากรงศรอยธยาเปนราชอาณาจกใหมจงไมยอมรบอานาจมากนก ตอมาเมอกรงศรอยธยามความเปนปกแผนมนคงและขณะเดยวกนราชอาณาจกกมพชากลบเสอมโทรม

14

ภายในมากขน กมพชาจงยอมรบราชอาณาจกรอยธยาในฐานเจาประเทศราช กษตรย กมพชาตองมาพงพระบรมโพธสมภารหลายครง แตอยางไรกด เมอกรงศรอยธยามศกตดพนกบพมาหรอมความออนแอภายใน กมพชากถอโอกาสมากวาดตอนผคนตามแนวชายแดนของราชอาณาจกรอยธยาอยางเมองปราจน สมเดจพระนเรศวรมหาราชจงทรงยกทพไปตกมพชาโดยใชเสนทางบก โดยยกทพหลวงออกจากกรงศรอยธยามาทางตะวนออก ผานพหานแดง (วหารแดง) บานนา เมองนครนายก ดานกบแจะ (ประจนตคาม) ดานหนมาน (กบนทรบร) ดานพระปรง (อ. เมองสระแกว) ชองตะโก ดานพระจารกหรอพระจฤต (อรญประเทศ – ตาพระยา) ตาบลทานบ อยระหวางเมองอรญประเทศและเมองพระตะบอง ตาบลเพนยด เมองประตะบอง เมองโพธสตวและเมองละแวก สมยธนบร ในสมยธนบรไดกลาวถงเมองปราจนเพยงวาเปนเมองทอยในเสนทางเดนทพของสมเดจพระเจาตากสนมหาราชทยกทพจากกรงศรอยธยาไปยงเมองจนทบร กลาวคอเมอ พ.ศ. 2309 ขณะทกองทพพมาลอมกรงศรอยธยาอยนน สมเดจพระเจาตากสนมหาราชเมอครงเปนพระยากาแพงเพชรทรงเลงเหนวากรงศรอยธยาจะเปนอนตราย จงรวบรวมทหารไทย จน ประมาณ 1,000 คนเศษ พรอมดวยอายธออกไปตง ณ วดพชย พอฝนตกพระยากาแพงเพชรจงนากองทพฝงกองทพพมาออกมาจากวดพชยเดนทพตอไป โดยมจดหมายอยทเมองจนทบร โดยเมองปราจนบรอยในเสนทางเดนทพ ซงตามพระราชพงศาวดารกรงธนบร ฉบบจนทนมาศ (เจม) ไดกลาวไววา…เมอวนพธขนแปดคา เดอนย ยกกองทพมาประทบทตาบลหนองไมซงตามทางหลวงนครนายก ประทบรอนแรม 2 วนถงบานนาเรง ออกจากบานนาเรงวนหนงถงเมองปราจน ขามดานกบและหยดพกพลหงอาหาร ณ ฟากตะวนออกแลวยกขามไปจนถงบาย 5 โมง… ปราจนบรสมยรตนโกสนทร ในสมยรตนโกสนทรตอนตน เมองปราจนยงคงเปนเมองผานของเสนทางเดนทพระหวางไทยกบกมพชา มผคนอยอาศยมากขนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (รชกาลท 3) ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตงเมองขนหลายเมอง เชน เมองกบนทรบร เมองอรญประเทศ เมองวฒนานคร เปนตน ทงยงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหขดคลองบางขนากขนสงผลใหการตดตอระหวางเมองปราจนบรและเมองพระนครสะดวกรวดเรวขน ตอมาในปลายรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4) ไดมพระราชดารทจะสรางปอมเมองปราจน แตไดลงมอสรางและแลวเสรจในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5)

15

ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ปราจนเรมมความสาคญมากขนตามลาดบ เพราะมการคนพบแหลงทองคาทเมองกบนทรบร มการทาเหมองทองคา ตอมาเมอปฏรปการปกครองจากระบบกนเมองเปนระบบเทศาภบาล ไดใชเมองปราจนเปนทวาการมณฑลปราจน สงผลใหเมองปราจนกลายเปนศนยกลางความเจรญในภมภาคตะวนออก ครนเมอไดยายทวาการมณฑลปราจนไปอยทเมองฉะเชงเทรา ทาใหเมองปราจนลดความสาคญลง ประกอบกบเสนทางคมนาคมเปลยนไป คอมการตดเสนทางรถไฟจากรงเทพฯ ถงเมองฉะเชงเทรามคนจนไปสรางหลกแหลงในฉะเชงเทรามากขน มโรงงานนาตาล โรงสขาว อนสงผลใหเมองฉะเชงเทรากลายเปนศนยกลางความเจรญแทนเมองปราจนบร หลงจากการเปลยนแปลงการปกครองเมอ พ.ศ. 2475 ไดมพระราชบญญตวาดวยการบรหารแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2476 ใหมตาแหนงขาหลวงประจาจงหวดแบบผวาราชการจงหวด คณะกรมการจงหวด และสภาจงหวด สงผลใหมณฑลเทศาภบาลปราจนบรถกยกเลกไป เมองปราจนบรมฐานะเปนจงหวดปราจนบร ตอมาเมอ พ.ศ. 2485 รฐบาลไดออก “พระราชบญญตยบและรวมการปกครอง บางจงหวด พทธศกราช 2485” ใหยบและรวมการปกครองจงหวดสมทรปราการ จงหวดนครนายก จงหวดสมทรสาคร และจงหวดนนทบร ในสวนของจงหวดนครนายกนนมสวนเกยวของกบจงหวดปราจนบรโดยกาหนดไวดงน …มาตรา 4 ใหยบจงหวดนครนายกและใหรวมทองทของจงหวดทยบเขาไวในการปกครองของจงหวดปราจนบร เวนแตทองทอาเภอบานนาใหรวมเขาไวในการปกครองของจงหวดสระบร… การรวมทองทบางสวนของจงหวดนครนายกไวในเขตการปกครองของจงหวดปราจนบรสงผลใหจงหวดปราจนบรทเดมมทองทกวางขวางอยแลว ใหมทองทกวางขวางเพมมากขนเกนกาลงจงหวดจะรบผดชอบ ทาใหการตดตอดแลทกขสขของประชาชนและการปกครองของราษฎรไมเปนผลดเหมอนเมอนครนายกเปนจงหวดอย กระทรวงมหาดไทยจงไดเสนอรางหลกการ “พระราชบญญตสถาปนาจงหวดนครนายก พ.ศ. 2489” โดยไดสอบถามจงหวดปราจนบรและจงหวดสระบร และในทสดรฐบาลไดออก “พระราชบญญตจดตงจงหวดสมทรปราการ จงหวดนนทบร จงหวดสมทรสาคร และจงหวดนครนายก พ.ศ. 2489” โดยระบในพระราชบญญตวา …มาตรา 6 ใหแยกอาเภอนครนายก อาเภอองครกษ และอาเภอปากพลออกจากการปกครองของจงหวดปราจนบร กบใหแยกอาเภอบานนาออกจากการปกครองของจงหวดสระบร จดตงเปนจงหวดขนเรยกวาจงหวดนครนายก…

16

ตอมา พ.ศ. 2536 ไดมการแบงเขตพนทการปกครองจงหวดปราจนบร โดยแยกพนทอาเภอบางอาเภอไปอยในเขตการปกครองของจงหวดสระแกว ซงตงขนใหมตามพระราชบญญตตงจงหวดสระแกว พ.ศ. 2536 ขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรมและการละเลนพนเมองจงหวดปราจนบร จงหวดปราจนบร มขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม และการละเลนพนเมองทสาคญ ทนยมปฏบตสบทอดกนมา แตโบราณจนถงปจจบน คอ 1. งานเทศกาลมาฆปรมศรปราจน งานนจดขนทวดสระมรกต ในบรเวณโบราณสถานสระมรกต อาเภอศรมโหสถ เปนระยะเวลา 3 วน ซงตรงกบวนมาฆบชาของทกป ในงานกจกรรมหลกคอ การเขาคายพทธศาสนและปลกจต สานกทางศาสนาและวฒนธรรมของนกเรยน นกศกษา ระดบมธยมศกษาขนไป การประชมพระภกษและพระสงฆาธการ ในจงหวด การปฏบตธรรมของพระสงฆ อบาสก อบาสกา กจกรรมการเวยนเทยนรอบรอยพระพทธบาทค 2. งานประเพณการแขงเรอยาว จดเปนงานประจามาตงแต พ.ศ. 2528 โดยจดทแมนาบางปะกง หรอแมนาปราจนบร บรเวณสะพานณรงคดาร ถงหนาวดหลวงปรชากล อาเภอเมองปราจนบร แตเดมมการแขงขนเรอเพยง 2 ประเภท คอ ประเภทใบพาย 2 ดาน ซงม 15-19 ฝพาย และแบบ 35 ฝพาย ตอมาเมอป 2538 มการแขงขน 4 ประเภท คอ แบบ 15-19 ฝพาย, แบบ 30 ฝพาย, แบบ40 ฝพาย, และแบบ 55 ฝพาย ผชนะการแขงขนจะไดรบถวยพระราชทาน จากสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ซงการแขงขนไดรบความสนใจจากจงหวดตาง ๆ ทงภาคเหนออสาน และกลาง ไดสงเรอมารวมแขงขนกบทางจงหวดปราจนบร ปกตงานนจดในชวงเดอนกนยายน หรอเดอนตลาคม ของทกป แลวแตความสงของระดบนา 3. งานวนเกษตร และของดเมองปราจน จดทบรเวณหนาศาลากลางจงหวด ในชวงเดอนพฤษภาคม - มถนายน ของทกป นอกจากเกษตรกรจะนาผลผลตมาจาหนายแลว ยงมกจกรรมการประกวดตาง ๆ เชน การประกวดคณภาพผลไม ผลไมทใหญทสด เชน ขนนผลใหญทสด ทเรยนผลใหญทสด กระทอนผลใหญทสด ผกยาวทสด เชน บวบ ถวฝกยาว ในงานนยงมขบวนแหรถทประดบตกแตงดวยผลตผลทางการเกษตร และในบางปยงมการประกวดธดาเกษตรดวย 4. งานประเพณการทาบญบงไฟ งานนจดขนทวดตนโพธ อาเภอศรมโหสถ ในวนขน 15 คา เดอน 6 ซงจดมา ไดประมาณ 50 ปมาแลวผทรเรมในการจด คอ พระครวมลโพธเขต (จาปา ธมมกาโม) เจาคณะตาบลโคกปบ กจกรรมของงาน ไดแก การประกวดจดบงไฟทขนนานทสด มการราเซงบงไฟเพอขอฝน การประกวดขบวนราเซง ซงจะมคณะกรรมการจากหมบานตาง ๆ ในจงหวดและตางจงหวด เชน สระแกว ยโสธร เปนตน

17

5. งานประเพณลอยกระทง จดกจกรรมการลอยกระทงในวนขน 15 คา เดอน 12 ของทกป มาตงแตโบราณการ จนถอเปนประเพณสบเนองมาจนถงปจจบน การจดงานประเพณลอยกระทงของจงหวดปราจนบร จดททานาหนาทวา การอาเภอเมองปราจนบร กจกรรมตาง ๆ ในงาน ไดแก การประกวดกระทงประเภทสวยงามและประเภทความคด และยงมการแสดงบนเวทของหนวยงานและสถานศกษาตางๆ หนวยการปกครอง การปกครองแบงออกเปน 7 อาเภอ 65 ตาบล 658 หมบาน 1. อาเภอเมองปราจนบร 2. อาเภอกบนทรบร 3. อาเภอนาด 4. อาเภอบานสราง 5. อาเภอประจนตคาม 6. อาเภอศรมหาโพธ 7. อาเภอศรมโหสถ (ปราจนบร, 2553) อาเภอกบนทรบร อาเภอกบนทรบร เดมมฐานะเปนเมองมากอนตงแตกรงศรอยธยาตงอยทบานหนมาน เมอป พ.ศ. 2449 ไดยายมาตงอยบานปากนา ซงเปนทบรรจบ ของแควหนมาน และแควพระปรง เมอป พ.ศ. 2457 ทางราชการไดปรบปรงการปกครองของประเทศและไดยบฐานะเมองกบนทรบร ลงเปนอาเภอกบนทรบร โดยใหขนตรงกบจงหวดปราจนบร เมอป พ.ศ. 2469 จนถงปจจบน ธวช ปณโณทก (2549) กลาวา กลมไทยลาว คาวา ลาวในทนมาจากชาวไทยภาคกลางนยมเรยกคนทพดภาษาไทยสาเนยงตางไปจากภาษากลางวา “ลาว” ทเรยกวา กลม “ไทย-ลาว” เพอรกษาชอทเรยกตามพระราชพงศาวดาร กลมไทย-ลาว มาตงภมลาเนาในภาคตะวนออกนน เปนกลมทอพยพมาพงพระบรมโพธสมภารบาง (เมองพนสนคม) และกวาดตอนมาตงภมลาเนาในเขตหวเมองชนในบาง (เมองกระบนทรบร) และกลมลาวพวนอพยพมาตงอยในเมองปราจนบร (อาเภอ ศรมหาโพธ อาเภอศรมโหสถ) กลมไทย-ลาว นนเรมเขามาตงหลกแหลงในหวเมองตะวนออกเมอสมยรชการท 2 เปนตนมา การอพยพของกลมไทย-ลาวในครงนน มหวหนากลมนามาพงพระบรมโพธสมภาร และมกจะโปรดเกลาฯ ใหหวหนากลมเปนเจาเมอง ดแลปกครองกนเอง กลมจากพระราชพงศาวดารพบวากลมไทย-ลาว ไดอพยพมาในเมองกระบนทรบร ดงน

18

บรเวณอาเภอกระบนทรบรตอเนองไปจนถงชายแดน อาเภออรญประเทศ แตเดมนนอยในขอบเขตของเมองประจม (ภายหลงเปลยนนามเปน ปราจนบร) มสภาพเปนนคมชนบทไมใหญมากนกมชอเรยกวา บานหนแร (อรญประเทศ) บานทงแข (อาเภอวฒนานคร) บานทงหนมาน (กระบนทรบร) บานกบแจะ (อาเภอประจนตะคาม) ในสมยรชการ ท 3 ไดปราบกบฏเจาอนวงศเวยงจนทน เมอ พ.ศ. 2370-2371 ไดอพยพประชากรเมองสกลนครใหมาตงภมลาเนาในเขตหวเมองชนใน ในแขวงเมองปราจนบรฉะนนนคมคามดงกลาวจงมชมชนลาวอพยพมาตงอยปะปนกบคนไทยทเปนชนพนเมองเดมสวนหนงและชาวเขมรทอพยพเขามาตงหลกแหลงทากนอกพวกหนง แตกระนนกตามหากพจารณาดานภาษาพดแลว พบวาประชาชนกลมไทย-ลาวมจานวนมากกวากลมอน ๆ และประชาชนกลมไทย-ลาวไดเพมจานวนมากขนในชนชนหลาน-เหลน และทวคณมากขนในปจจบน เจาพระยาบดนทรเดชา (สงห สงหเสน) เมอครงดารงตาแหนงพระยาราชสภาวด เปนแมทพปราบกบฏเจาอนวงศเวยงจนทน ยกทพไปยงสกลนคร (สมยนนเรยกวา สกลทวาป) พบวากรมการเมองสกลนคร (เจาเมอง อปฮาด ราชวงศ ราชบตร) ไมใสใจปองกนเมองปลอยใหขาศก (กองทพเจาอนวงศ) เขาเมองไดโดยงาย ตรวจตรากองทพ อาวธ กไมไดตระเตรยมหาไวปองกนเมอง (ความจรงแลว กรมการเมองสกลนคร มใจเขาขางเจาอนวงศ) เปนการฝาฝนพระราชอาญาศก จงสงใหเจาตวพระธาน (พระประเทศธาน) เจาเมองสกลทวาป ไปประหารชวต สวนอปฮาด และราชบตรไมไดกลาวถง กลาวถงแตราชวงศซงสวามภกดขอทาราชการดวย เจาพระยาบดนทรเดชา (สงห) จงใหเปนหวหนาอพยพไพรพลเมองสกลทวาปมาตงรกษาดานทบานดานหนมาน แขวงเมองปราจนบร (คงเหลอประชากรไวรกษาพระธาตเชงชมเพยง 10 ตาบล และใหราชวงศเมองกาฬสนธมารกษาเมองสกลทวาปไวพลางกอน) การเดนทางอพยพมาครงนนรอนแรมกนหลายเดอนกวาจะถงบานดานหนมาน และแตงตงใหราชวงศเปนหวหนาคมไพรพลชาวลาวอพยพ ภายหลงเมอเกดสงครามกบญวนในประเทศเขมร เจาพระยาบดนทรเดชา (สงห) แมทพหลวงไดเกณฑไพรพลรกษาดานหนมานไปชวยทาศกญวนในเขมรดวย เมอเสรจศกจงกราบบงคมทลขอยกบานดานหนมานเปนเมองกระบนทรบร และขอแตงตงราชวงศเมองสกลทวาป (หวหนาลาวอพยพบานดานหนมาน) เปน “พระกาแหงมหมา” เจาเมองกระบนทรบร สมเดจพระนงเกลาฯทรงกรณาโปรดเกลาฯแตงตงตามทขอ ตอมากลมลาวเมองกระบนทรบรไดขยายชมชนและแยกยายไปบกเบกพนททามาหากน เกดเปนชมชนใหญตอมา และบางสวนกอยรวมกบคนไทยพนเมองเดมอกจานวนหนง เมอเกดเปนชมชนใหญพอตงเปนเมองไดกทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเปนเมอง ดงปรากฏในพระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทรรชการท 3 วา “เมองขนมหาดไทย บานกบแจะเปนเมองประจนตคาม

19

ยกดานหนมานขนเปนเมองกระบนทรบร บานหนแรยกขนเปนเมองอรญประเทศ บานทงแขกยกขนเปนเมองวฒนานคร..” (กรมศลปากร, 2481, หนา 361) หมายเหต การตงเมองกระบนทรนาจะโปรดเกลาฯ ตงขนกอนเมองวฒนานคร เมองอรญประเทศ เมองประจนตคาม เพราะมหลกฐานในพระราชพงศาวดารวา เจาพระยาบดนทรเดชา (สงห) เตรยมกองทพรบกบญวนทเขาเชงกระชมในประเทศเขมรเมอ พ.ศ. 2384 ในการตงคายครงนมกองทพเมองกระบนทรบรของพระกาแหงมหมาดวย ดงน ฝายทพบก เจาพระยาบดนทรเดชาจดใหเจาพระยายมราช พระองคดวง พระพรมบรรกษนายทพนายกองคมคนไทย เขมร ลาวโคราช เขมรปาดงรวม 11,900 คน ยกลงไปคลองขดใหมไดตงคายครวทเขาเชงกระชมเรยงกนไป 10 คาย หางคายญวนประมาณ 60 เสน แลวสงใหทาคายตบตงประชดเขาไปหาคายพระยาอภยสงคราม หลวงรกษาเทพ หลวงฤทธเดช จมนอนทรเสนาคาย 1 พระยาพไชยสงคราม พระองคแกว พระยานครเสยมราฐ พระยาเสนาราชกเชนทรคาย 1 พระพรหมบรรกษ พระกาแหงมหมหาเมองกระบนทรบรคาย 1 พระนรนทรโยธา พระยามหาเสนาคาย 1 พระยกกระบตรเมองนครราชสมาคาย 1 ใหพนดนทาเปนปอมขนทกคาย… (กรมศลปากร, 2481, หนา 250) แสดงวาเมองกระบนทรบรไดตงขนกอนเมองบรวารดงกลาวขางตน คอกอน พ.ศ. 2384 และเมองบรวารนนนาจะตงขนประมาณ พ.ศ. 2392 หรอหลงจากนนเลกนอย จานวนประชากรทงสน 137,915-ขอมลดานเศรษฐกจผลผลตทางการเกษตรทสาคญ ไดแกขาว มนสาปะหลง ขาวโพด อาชพเสรม ไดแก เลยงสกร เลยงไก เลยงโค ตาบลกบนทร ในสวนของจงหวดปราจนบร ตาบลกบนทร เปนตาบลทผวจยจะเขาไปทาการศกษา ซงจะขอกลาวถง ตาบลกบนทร พอสงเขป

20

ภาพท 2 แผนทจงหวดปราจนบร ตาบลกบนทร เปนตาบลเกาแกตงแตเมอป พ.ศ. 2469 จนถงปจจบนรวม 75 ป มความสาคญทางประวตศาสตรเมองหนงในสมยรตนโกสนทรตอนตน ในแผนดนพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ไทยทาสงครามกบญวนยดเยอเปนเวลาหลายป สมเดจพระนงเกลาเจาอยหวใหพระเจาพระยาบดนทรเดชา (สงห สงหเสน) เปนแมทพไปปราบญวน ซงเขามารกรานเขมร เมองประเทศราชของไทย เจาพระยาบดนทรเดชามาชมนมไพรพลทกบนทร สรางยงฉางสะสมเสบยงกาลงไวเปนทพหนน ประชาชนสวนใหญพดภาษาอสาน นบถอศาสนาพทธ ตงอยในเขตการปกครองของอาเภอกบนทรบร ประกอบดวย 11 หมบานดงน บานปากแพรก-โคกสง บานทงแฝก บานปากแพรก บานหนองชางลง บานนางเลง บานสระด บานโคกปาแพง บานโนน บานทาขเหลก บานชาโสม บานคลองกลาง และหมบานทอยในเขตการปกครองของเทศบาลเปนบางสวนคอ หมท 2 บานทงแฝก หมท 4 บานหนองชางลง หมท 5 บานนางเลง หมท 8 บานโนน หมท 9 บานทาขเหลก สภาพทวไปของตาบล พนทสวนใหญเปนทลมสลบทดอน โดยมทลมประมาณ 35% เปนทดอนประมาณ 65% ของพนททงหมด และมแมนาปราจนไหลผาน

21

อาณาเขตตาบล ทศเหนอ ตดกบ ตาบลยานร อาเภอ กบนทรบร จงหวดปราจนบร ทศใต ตดกบ ตาบลลาดตะเคยน อาเภอกบนทรบร จงหวดปราจนบร ทศตะวนออก ตดกบ ตาบลหาดนางแกว อาเภอกบนทรบร จงหวดปราจนบร ทศตะวนตก ตดกบ ตาบลลาดตะเคยน อาเภอกบนทรบร จงหวดปราจนบร ซงผศกษาจะทาการศกษาในหมบานชาโสม ตาบลกบนทรบรมประชากรในเขต อบต. 9,700 คน และจานวนหลงคาเรอน 3,704 หลงคาเรอน (ตาบลกบนทร, 2553) ขอมลอาชพของตาบล อาชพหลก: ทานา ทาสวน ทาไร ปลกขาว ปลกมนสาปะหลง ขาวโพด อาชพเสรม: รบจางในโรงงานอตสาหกรรมเลยงสกร เลยงไก เลยงโค ขอมลสถานทสาคญของตาบล 1. สานกงานเทศบาลตาบลกบนทรบร 2. โรงงานอตสาหกรรม 3 แหง 3. จดเรมตนแมนาบางปะกง 4. เรอนจาจงหวดปราจนบร 5. ธนาคารกรงเทพ 6. ธนาคารออมสน 7. สานกงานสาธารณสขอาเภอกบนทรบร 8. สานกงานทดนสาขาจงหวดปราจนบร หมบานชาโสม ในอดตบรเวณหมบานชาโสมเกดขนเนองจาก พนทบรเวณนเปนชา หรอหนองนา และมหวายโสมขนเปนจานวนมาก จงมการเรยกชอหมบานวา หมบานชาโสม ซงปจจบนหมบานชาโสมตงอยใน หม 10 ตาบลกบนทร อาเภอกบนทรบร จงหวดปราจนบร 25110 และในหมบานชาโสมนนไดแบงออกเปนสองฝง คอ ฝงชาโสม และ ฝงหนองโสนม

ระบบการปกครองในอดต (จารตในรอบสบสองเดอน) ในสวนนจะกลาวถงฮต 12 คอง 14 ซงเปนจารตประเพณสมยเกาแก ทยงหลงเหลออยในหมบาน ตวอยางเชน เสฐยร โกเศศ (2505, หนา 8 -13) กลาวถงจารตประเพณวา ประเพณเปนเรอง

22

เกยวกบศลธรรม ซงคนในสงคมถอวาเปนสงทมคาแกสวนรวม ถาใครฝาฝนหรองดเวนไมกระทาตามประเพณถอวา เปนผดเปนชว ชาวไทยเปนผมกตญกตเวทตอพอแม เมอทานแกเฒาเปนหนาทของบตรจะตองเลยงดและถนอมนาใจทาน ไมใหอาทรรอนใจ ถาใครละเลยไมเลยงดทาน กถอวาเหนผดเปนชว ดวยผดประเพณไทยทถอเปนจารตกนมา เปนลกเนรคณ ไมมใครคบหาดวย เดกเลก ๆ ทยงไรเดยงสาไปดาหรอตพอแม กจะถกสงสอนดวยความเอนดวา “ดาพอแมชาตหนาจะตองมปากเทารเขม” ตพอแม ชาตหนามอจะโตเทาใบพาย สอนกนมาตงแตยงเปนเดก เพอใหเกดความซมซาบเรองกตญกตเวทมาตงแตเลก โตขนจะไดประพฤตตนไมใหผดจารตประเพณของไทย จารตประเพณ ชาวไทยบางถนเรยกวาฮตหรอรต ถาคนในหมคณะของสงคมตนประพฤตฝาฝนประเพณ เรยกวา ผดฮตผดผ คอทาผดจารตประเพณ ซงมผเหยาผเรอนหรอผบาน ผเมอง อาจโกรธและลงโทษได ไมเฉพาะแตผกระทาผดเทานนอาจรวมถงสมาชกในครอบครวของผกระทาผดฮตดวยกได ในสวนทเหลอผวจยจะทาการศกษาเปนลาดบตอไป ระบบการปกครองในอดต จารบตร เรองสวรรณ (2520) และ ธวช ปณโณทก (2547) ไดกลาวถงประเพณความเชอของชาวอสานโบราณในเรองของ “ฮตสบสองคองสบส” วาฮตสบสองคองสบสถอเปนระบบการปกครองบานเมองในสมยเกาโดยไมองกฎหมายประมวล ซงจะคลาย ๆ กบประเทศองกฤษ ซงเชอถอและปฏบตกนมาแตโบราณ ฮตสบสอง คลาย ๆ กบประเพณสบสองเดอนของทางภาคกลาง ซงเปนประเพณประจาทก ๆ เดอนไดเปดโอกาสใหผคนมารวมชมนมกนหลงฤดทาไรนา และเขาวดไดใกลชดกบธรรมะทางพระพทธศาสนามากขน สวนผลทางออมกคอใหผคนทางานรวมกนเพอสวนรวมและสงคม ถาผใดฝาฝนกจะถกสงคมลงโทษ ตงขอรงเกยจ ถอเปนคนนอกคอก เสนยดจญไร ไมมใครอยากคบคาสมาคมดวย จารบตร เรองสวรณ (2519) กลาววา คองสบสคอ แนวทางทใชเปนหลกปฏบตสาหรบประชาชนทวไปและสาหรบผปกครอง ธวช ปณโณทก (2547) กลาววา คอง คอ (ครรลอง) หมายถงแบบแผนของสงคม แบบการปกครองทตองประพฤตปฏบตตอกน สานกงาน ส. ธรรมภกด (2546, หนา 127) กลาววา “อนวาจารตตะนนคอ ฮตครองโบราณเปนประเพณธรรมเนยมสบมา เดยวนเปนแบบแผนไวความดงามประพฤตชอบเปนประเพณทาบญ 12 เดอน กลาวไวในคมภรไดบไข” ในสวนของครองสบสนน สานกงาน ส.ธรรมภกด (2546, หนา 178) กลาวคอ “ครอง คอระบอบการปกครอง คอตวบทกฎหมายโบราณ ม๑๔ขอ เรยกวาครองสบส” กระมล ทองธรรมชาต และคณะ (2548, หนา 281) ไดใหความหมาย ฮตสบสองวา เปนประเพณทชาวอสานไดถอปฏบตสบตอกนมาทงสบสองเดอน เปนประเพณทมอทธพล

23

เหนอชวตจตใจและเปนแนวทางในการดาเนนชวตประจาวนทเนนการพบปะสงสรรคสนกสนานรนเรง เพอแสดงความสามคคและรกใครของชาวบานทกระทาสบทอดกนมาตงแตอดต ปรชา พณทอง (2534) ใหความหมายฮตวาเปน “ประเพณ คอสงทนยมนบถอปฏบต สบๆกนมาจนเปนแบบแผน เปนขนบธรรมเนยม เปนจารตประเพณ” ....คอง หรอ คลอง (ครรลอง) หมายถงแบบแผนของสงคมแบบปกครองทตองประพฤตปฏบตตอกน ธวช ปณโณทก (2547, (หนา 373) กลาววา “ฮตหมายถงประเพณ คอสงทนยมนบถอปฏบตสบ ๆ กนมาจนเปนแบบแผน เปนขนบธรรมเนยมตรงกบ “จารต”...สวนคองหรอคลอง (ครรลอง) หมายถงแบบแผนของสงคม แบบการปกครองทตองประพฤตปฏบตตอกน ธวช ปณโณทก (2547) ยงกลาวตอไปอกวา คองสบส เปนระเบยบปฏบตหรอบทบญญตของเจาเมองทตองประพฤตหรอปาวประกาศใหชาวบานชาวเมองรวมกจประเพณทปรากฏอยในรอบสบสองเดอน นอกจากนยงเปนบทบญญตใหผปกครองประพฤตปฏบต เพอใหบานเมองสงบสขโดยมสงศกดสทธคมครอง นอกจากน ธวช ปณโณทก (2547) ยงแบงฮตออกเปน 2 ชนด 1. ฮตทตองปฏบตเปนประจา 2. ฮตทไมตองปฏบตเปนประจา ฮตทตองปฏบตเปนประจาไดแก ฮตเดอนอาย ฮตเดอนย ฮตเดอนสาม เปนตน ฮตทไมตองทาเปนประจา ไดแก ฮตสขวญ ฮตผกเสยว ฮตลงแขก เปนตน สวนคองนนถกแยกเปน 2 ชนด คอ 1. คองทชาวบานชาวเมอง ทาตอผปกครองเมองของตน 2. คองทชาวบานชาวเมองทาตอชาวบานชาวเมองดวยกนเอง ในแงของการนาฮตคองไปประยกตใชในชวตประจาวนของคนอสาน อภศกด โสมอนทร (2537, หนา75) กลาววา ฮต คองเปนตวประสานใหสงคมอสานยดเกาะกนได เพราะวา ฮต - คองเปนบรรทดฐาน (Social Norm) ใหสงคมประพฤตปฏบตตามเพอนาไปสความสงบสข ซงสงคมอสานจะอบรมสงสอนและเนนเรองฮต - คอง โดยสอนกนทกเพศ วย ทกชนวรรณะ ไมวาจะเปนผปกครองหรอผถกปกครอง แมกระทงบคคลทบรสทธดวยศลวนย เชน พระภกษสงฆ ดงนน ฮต - คอง จงเหมอน “กฎหมายของสงคมททกคนจะตองปฏบตตาม เพราะกาหนดหนาทจรยธรรม ของชนทกชน... สงคมใดปฏบตตาม ฮต- คอง กจะอยเยนเปนสข ถาปฏบตขาดตกบกพรองกจะเกดทกข สาหรบบทลงโทษ ของการผด ฮต- คอง กแลวแตสงคมนน ๆ จะกาหนด เชน ถาโทษเบากอาจจะถกตราหนาวาเปนคน “ขวง” (สงชวราย) หรอ “แมแลง” สวนโทษหนกอาจจะถกเนรเทศออกจากสงคม เปนตน

24

ประเพณ คอ ความประพฤตทหมชนหมหนง ถอเปนธรรมเนยม หรอ เปนแบบแผนปฏบตกนมาเปนเวลาชานานจนเปนแบบแผนเดยวกน ถามใครในหมชนปฏบตนอกแบบกจะถอวาผดประเพณ (เสฐยรโกเศศ, 2500) แตถงประเพณจะเปนสงทปฏบตสบ ๆ มา แตแปลก สนธรกษ (2523) กลาววา ประเพณอาจจะมการเปลยนแปลงแกไขหรอคงไวบางตามสถานการณ และประเพณยงแสดงถงสญลกษณของชาต จากทกลาวมาขางตนประเพณคอ สงทบคคลในสงคมรวมกนสรางขน เพอเปนแนวทางในการประพฤตปฏบตตนในสงคม ฉะนนคนรนหลง ควรจะรบไว และปรบปรงแกไขใหดยง ๆ ขน แลวเผยแพรแกคนในสงคมอนดวย บนเทง พาพจตร (2549) ไดแบงประเพณออกเปน 3 ประเภท คอ 1. จารตประเพณ (Mores) คอ ประเพณทตองประพฤต ซงเกยวกบศลธรรมและจรรยาของสงคม และมลกษณะบงคบ ใหสมาชกของสงคมตองปฏบตหรอละเวน หากผใดฝาฝนกจะมความผด ตามทจารตประเพณไดกาหนดโทษเอาไว 2. ขนบประเพณ (Institution) เปนประเพณทสงคมไดวางระเบยบแบบแผนทงโดยตรงหรอโดยออมมกฎระเบยบวางไวอยางชดเจน สวนประเพณโดยออมหรอโดยปรยาย คอ รกนเองถอสบๆ กนมา ตงแตอดตจนถงปจจบนเชน ประเพณทาบญเลยงพระ 3. ขนบธรรมเนยมประเพณ (Convention) เปนประเพณทเกยวกบเรองธรรมดาสามญทวไป ไมสาคญมากจะปฏบตหรอไมปฏบตกได ไมมระเบยบเครงครด ไมมการลงโทษปรบ ไมเหมอนจารตประเพณ แตหากไมปฏบตตามกอาจจะถกดหมนวาขาดคณสมบตผด เชน แตงกายไมถกกาลเทศะ ยน เดน ไมเหมาะสม เปนตน ประเพณวฒนธรรมภาคอสาน เรยกสงทไมควรทาวา “ขะลา” ถาทาไมถก เรยกวา “ขวง” คอสงชวราย กฎขอบงคบตางๆ ควรจะมความศกดสทธถงจตใจของผปฏบตตามซงเหมาะกบกาลเทศะ และสภาพของผคนและบานเมอง เชน ฝายปกครองตองการสงวนพนธสตวนา กตงศาลเจาขนรมหนองบง เพอใหคนทจะไปจบสตวนาเกดความเกรงตอสงศกดสทธทเฝาหนองบง อกหนงตวอยางพนกงานเจาหนาทรกษาปาไมควรจะนาเอาผาเหลอง หรอตงศาลไวทตนไมใหญเพอปองกนคนลกลอบตดตนไม เปนตน (บนเทง พาพจตร, 2549) เนองจากสงคมไทยมหลายเผาพนธและผคนทอาศยอยในแตละภมภาคทมสภาพนเวศและสงแวด ลอมทแตกตางกน จงกอใหเกดวฒนธรรมทองถน ทแตกตางกนออกไป ตามภมภาค จงหวด อาเภอ ตาบล และยงไดรบอทธพล ทางดานการเศรษฐกจ ทางดานเกษตร จงทาใหมพธขอฝนและบชาพระยาแถน ผตาแฮก เปนตน และยงไดรบอทธพลจากความเชอทางพทธศาสนามากขนจงทาใหประเพณพธกรรมของชาวอสานมความสอดคลองกนระหวางประเพณของชาวบานใน

25

ทองถนกบพระราชพธสบสองเดอน ดงนนอาจจะกลาวไดวาชาวอสานไดนาเอาฮตสบสองมาปฏบตเปนพธในรอบหนงป (กระมล ทองธรรมชาต และคณะ, 2548; กงแกว อตถากร, 2533) ฮตสบสองคองสบส เปนธรรมเนยมประเพณของชาวอสานทปฏบตสบตอกนมาจนถงปจจบน ซงเปนวฒนธรรมแสดงถงความเปนชาตเกาแกและเจรญรงเรองมานาน เปนเอกลกษณของชาตและทองถนและยงมสวนชวยใหชาตดารงความเปนชาตตลอดไป ทาใหประชาชนรกและหวงแหนธรรมเนยมประเพณ และภมใจในความเปนชาตของตน และทาใหคนในชาตมความสามคคกลมเกลยวกน ฮต มาจากคาวา จารต ซงหมายถงความประพฤต ธรรมเนยม ประเพณ ความประพฤตทดและ สบสอง มาจากคาวา 12 เดอน ดงนนคาวา ฮตสบสองเดอน หมายถงประเพณทประชาชนในภาคอสานปฏบตทง 12 เดอน คองสบส คนอสานออกเสยงไมมควบกลา จงกลายเปน “คอง” มาจากครรลอง หมายถง ธรรมเนยมประเพณ ทางหรอแนวทาง ทประชาชนทกระดบ (ตงแตเจาเมอง ขาราชการ คนธรรมดา) พงปฏบต 14 ขอ คองสบสสรปได 2 สวนหรอ 2 กฏ แบบเจาบานเจาเมองทาตอชาวบานชาวเมองและแบบชาวบานชาวเมองทาตอชาวบานชาวเมองดวยกน (ปรชา พณทอง, 2534; ธวช ปณโณทก, 2547; กระมล ทองธรรมชาต และคณะ, 2548; จารบตร เรองสวรรณ, 2520; บนเทง พาพจตร, 2549) ฮตสบสอง หมายถง ประเพณทประชาชนในภาคอสานปฏบตกนมา ทงสบสองเดอน ซงจะมความเชอของชาวบานในแตละฮตแตกตางกนออกไปตามทองถน ไดแก เดอนอาย หรอ เดอนเจยง (เดอนทหนง) บญเขากรรม พธเขากรรม หรอ เขาปรวาสกรรม เปนฮตของพระสงฆ คอเมอพระสงฆตองอาบตสงฆาทเสส (อาบตหนก) จะปลงไดกตอเมอเขากรรม คออยปรวาสกรรมอยมานต (วนยกรรม) และอพภาน (การทาใหกลบคนเปนผบรสทธ คอออกจากการอยกรรรม) การเขาปรวาสกรรมของภกษผตองอาบตสงฆาทเสสนน ผตองอาบตจะตองเขาปรวาสกรรมในปาสงบหางไกลหมบาน เพอทรมานกาย ชาระจตใจใหบรสทธ ชาวบานทตองการทาบญเขากรรมกถวายภตตาหาร หรอปจจยส เชน ตกนาใหพระสงฆไดอาบ ดม หรอสรางกฏใหพระสงฆเขากรรม เมอพระสงฆออกจากกรรมแลว ญาตโยมจะถวายทานหรอฟงเทศน ฟงธรรม รกษาศล เจรญภาวนา ซงเปนการทาบญทไดกศลผลบญมาก เดอนยเดอนท 2 บญคณลาน หลงจากทชาวนาเกบเกยวขาวแลวกจะทา “บญคณลาน” กลาวคอหลงจากนวดขาวเสรจแลว กจะนาเอาขาวมากองรวมกนใหสง เรยกวา “คณลาน” ซงกอนจะนาไปเกบในยงกจะทา “บญคณลาน” ใชลานเปนสถานททาบญเพอเปนสรมงคลแกครอบครว โดยการเชญญาตพนองใหมารวมทาบญ นมนตพระสงฆมาเจรญพระพทธมนต บางแหงอาจจะนาหมอขวญมาทาพธสขวญขาว

26

หลงจากพธสงฆเสรจแลว ทตองสขวญขาว เพราะตองการขอโทษใหแมโพสพ ทไดลวงเกนโดยใชควายเหยยบยาบนลานนวด เพอขอใหพระโพสพอยเปนขวญกองของในลานตอไป เดอนสาม บญขาวจ หลงจากชาวนาเกบเกยวขาว และนาขนยงฉางเรยบรอยแลว บญเดอนสามจงเปนบญขาวสก “บญขาวจ” ในการทาบญขาวจนนชาวบานจะตนแตเชานาขาวเหนยวทนงสกแลว นามาปนเปนกอนขนาดเทากามอ เสยบไมแลวนาไปยางไฟจนเกรยม แลวทาดวยไขไกหรอไขเปด (บางคนอาจจะเอานาออยยดใสขางใน) หลงจากนนนาไปยางไฟอกครง แลวนาไปใสบาตร ถวายพระภกษ สามเณร เดอนส บญพระเวสส บญพระเวสสเปนเดอนฟงเทศนมหาชาต นยมทาระหวางเดอนทออกพรรษา แตสวนใหญนยมทาในเดอนส ชาวบานจะเตรยมเครองสกการะ เชน ดอกไม ธปเทยน ซงแตละอยางตองครบพน เรยกวา บชาคาถาพน ปกธงสหลกในทศทงส ปลกหออปคตในบรเวณนน (เพอปองกนมใหภตผปศาจมาทาอนตรายแกพระสงฆทมาเทศนในงาน หรอขดขวางพธกรรมงานบญพระเวสส) ในตอนเชาเวลาตสชาวบานจะแหขาวพนกอน (ขาวเหนยวกอนเลก ๆ พนกอน) เอาเสยบเปนกอน ๆ แหรอบโรงธรรมสามรอบ แลวเอาขาวพนกอนนไปบชาพระธรรม เสรจแลวกเรมลงมอเทศนสงกาส การเทศนมหาชาตนน จะเทศนตอกนตงแตตนจนจบในวนเดยว ตองใชเวลานาน ตงแตต 4 จนถง 4 ทมกม ซงมความเชอวาผใดปรารถนาจะพบศาสดา พระศรอารยเมตไตรย จงพากนทาบญพระเวสสหรอบญมหาชาตมากขน และจะไดรบพรมงคลจากพระศรอารยเมตไตรยอกดวย เดอนหา บญสงกรานต เดอนหาเปนการทาบญขนปใหมหรอตรษสงกรานตเปนชวงทมอากาศรอนจงมการทาบญ “บญสรงนา” สงทควรสรงนานนโบราณกลาวไวมหลายอยางคอ พระพทธรป พระสงฆ ผหลกผใหญ เครองคาของคณ บางคนกสรงนากระดกของบรรพบรษของบคคลทลวงลบไปแลวเพอตองการบญกศลเพอแสดงออกซงความเคารพนบถอตอพระสงฆและญาตผใหญ เพอความสวสดมชย ปราศจากทกขโศกโรคภยและอปสรรคอนตรายตาง ๆ การสรงนาผหลกผใหญ เพอแสดงความกตญและขอพรจากผใหญ การสรงนาของชาวอสานปจจบนเปลยนมาเปนสาดนา ในสมยโบราณมเวลาหนงเดอน คอ ตงแตขน 15 คา เดอน 5 ถง 15 คา เดอน 6 ปจจบนเหลอเพยง 3 วน คอวนท 13-14-15 เมษายน ชอของฮตกเปลยนเปน ตรษสงกรานต เดอนหก บญบงไฟ เดอนหกเปนเดอนทฝนเรมตก ชาวไรชาวนากจะเตรยมทาไร ทานา หากฝนไมตกตองตามฤดกาล ชาวบานพนเมองอสานเชอวา “พระยาแถน” ไมบนดาลใหฝนตกมายงโลกมนษย ดงนน

27

มนษยตองแตงเครองบชาศล “บงไฟ” ไฟบชาพระยาแถน ผชอบการบชาดวยไฟ เพอทานจะไดโปรดบลดาลใหฝนตกลงมายงโลกมนษย ฮตเดอนหกจงเรยกวา “บญบงไฟ” ผลทางออมงานบญบงไฟคอ เพอฝกฝนใหรจกผสมดนปน และใหประชาชนมารวมสนกกอนจะลงมอทานา ซงเปนงานหนกประจาป นอกจากนมกจะมการบวชนาคพรอมกนไปดวย เดอนเจด: บญซาฮะ เพอชาระสะสาง ความสกปรกทเกดขน ใหปราศจากมณทน สงทตองชาระม 2 อยาง คอ 1. ความสกปรกภายนอก เชน เสอผา รางกาย อาหารการกน 2. ความสกปรกภายในไดแกจตใจเกดความโลภ โกรธ หลง เปนตน เมอความสกปรกทางใจเกดขน เพราะถามความสกปรกเกดขนจะทาใหภตผปศาจ เขามาแทรกทาใหเจบไขไดปวย ตอนนเปนเวลาทตองขบไลสงเหลานออกไปจากรางกาย และจตใจจงจดใหมการทาบญเดอนเจด เรยกวา “บญซาฮะ” (ชาระ) ในเดอนนยงมการไหว “ผปตา” ซงดแลคนในหมบาน ปหมายรวมถงยา ตาหมายรวมถงยาย คนทง 4น เมอมชวตอยลกหลานกเคารพนบถอ เมอตายไปแลวลกหลานกยงนบถอ จงปลกหอปลกโฮงใหอยในปานน เพอดแลหมบานใหสงบสข ใครมาตดไมทาลายปา ตองขออนญาต ป ตา ถาไมขออนญาตจะทาใหเจบไขไดปวยได เมอถงเดอนเจด ลกหลานในหมบานจะทาพธเลยงปตา คอปลกผามหรอปะราขน บรเวณตบ (ศาล) ป ตา ชาวบานมขาวปลาอาหารอะไรกจดมาเลยงปตา บญชาระ คอบญเบกบาน หรอบญกลางบาน นมนตพระสงฆสวดมนตเยน ผกสายสญจนรอบหมบาน (โยงไปทก ๆ บาน) รงเชาทาบญใสบาตร และนมนตพระภกษทานามนตปะพรมทวทกหลงคาเรอนทาขนเพอชาระลางสงทเปนเสนยดจญไรตาง ๆ ออกจากหมบาน และปองกนสงอปมงคลในหมบาน เชอวาจะทาใหประชาชนอยเยนเปนสข เดอนแปด บญเขาพรรษา พระภกษสามเณรจะตองอยวดใดวดหนงเปนเวลา 3 เดอน หามมใหพระภกษสงฆไปคางคนทอน ยกเวนเมอมเหตจาเปน ในชวงบญเขาพรรษาญาตโยมกจะถวายเทยนพรรษา ผาอาบนาฝน และเครองใชสอยทจาเปนของพระสงฆ ในเทศกาลเขาพรรษาพระสงฆจะตองบาเพญไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา ใหบรบรณ สวนคฤหสถจะตองบาเพญบญกรยาวตถ คอ ทาน ศล ภาวนา เดอนเกา: บญขาวประดบดน เปนการทาบญเพออทศบญกศลใหแกญาตมตร ทลวงลบไปแลว โดยกาหนดเอาวนแรม 14 คา เดอน 9 เปนวนทาพธ เรยกฮตเดอนเกา “บญขาวประดบดน” ขาวประดบดน ไดแก ขาว และอาหารหวาน อาหารคาวพรอมดวย หมาก พล บหรทหอหรอใสกระทง แลวนาไปไวตามตนไม และพนหญาหรอตามลานวด เปรต หรอญาตมตร ทลวงลบไปแลวจะมาเอาสงของเหลานน

28

ตอมาภายหลง นยมทาภตตาหารถวายแดพระสงฆสามเณร แลวอทศใหแกผตายดวยการหยาดนา (กรวดนา) แผสวนบญกศลไปใหญาตพนองทลวงลบไปแลว เดอนสบ: บญขาวสาก (สลากภตต) เปนการทาบญ อทศสวนกศลใหแกผลวงลบไปแลว การทาบญในเดอนสบเรยกฮตเดอนสบ หรอ “บญขาวสาก” การทาบญขาวสากกทาเหมอนกบบญขาวประดบดน ตางกนแตเพยงชอและวธทา จดประสงคกเพออทศสวนบญไปใหญาตพนองทลวงลบไปแลว ชาวบานนยมทาทานโดยถวายเปนสลาก แลวอทศสวนบญแกญาตพนองทลวงลบไปแลว ในวนขน 15 คา เดอน 10 ญาตโยมจะจดภตตาหารคาว หวาน มารวมกนทวด ภตตาหารแตละสารบจะเขยนชอเจาของลง แลวใหพระภกษสามเณรจบสลาก ใครถกพระภกษสามเณรรปใดกเอาสารบไปถวายพระภกษสามเณรรปนน เมอทานฉนเสรจกอนโมทนา ญาตโยมกกรวดนาอทศสวนกศล ไปใหญาตพนองของตนทลวงลบไปแลว เดอนสบเอด: บญออกพรรษา ในวนขน 15 คา เดอน 11 เปนพธทาบญออกพรรษา มการตกบาตรเทโว ถวายภตตาหารแกพระภกษสงฆ บางแหงมการถวายปราสาทผง บางแหงมการไหลเรอไฟ เมอออกพรรษาแลวพระภกษและสามเณรไดมโอกาสทาปวารณาโดยพรอมเพยงกน กลาวคอ การเปดโอกาสใหวากลาวตกเตอนกนได ในเวลาเขาพรรษาเปนเวลาทอยใกลชดกน ถาใครมความขาดตกบกพรองอะไร กกลาวตกเตอนกน สงน ถานาไปใชกบ คฤหสถกจะเปนประโยชนตอการดาเนนชวตอยางมาก เดอนสบสอง: บญกฐน บญกฐนหรอบญเดอนสบสอง เปนการถวายผาไตรจวรแกพระสงฆหลงจากออกพรรษาแลว และเปนการสรางสามคคธรรมขนในหมประชาชน และมความเชอวาผใดไดทาบญกฐนจะไดรบกศลอยางสง ฮตสบสองเปนประเพณทนาสนใจ ทาใหมองเหนวถชวตของชาวอสานวามการปฏบตเรองประเพณและความเชอทเปนแบบแผนอนกอใหเกดความสขในชวต ในสมยโบราณคนอสานพากนปฏบตอยางสมาเสมอ และจรงจง แตปจจบนประเพณบางอยางถกละเลยหรอปฏบตกนนอยลง

ระบบการปกครองในอดต (คองสบส) ธวช ปณโณทก (2547) กลาววา ตนฉบบของคองสบสพบนอยมาก และทพบในภาคอสานมเนอความขาดหลายตอน หรอเปนตนฉบบทจดบนทกสน ๆ ในหนงสอกอม (ใบลานสน ประมาณ 9-12 นว) อกประการททาใหเนอหาไมสมบรณคอเนอเรองมลกษณะบนทกชวยจา

29

ซงเนอหาทไดมาน ศาสตราจารย ธวช ปณโณทก เรยบเรยงมาจากตนฉบบของ กะซวงทมมะกาน (ลาว) พมพครงท 1 พ.ศ. 2495 จากตนฉบบใบลานในหอสมดเวยงจนทน เลขท 227 และหนงสอพระราชทาเนยมลาวลานชางหลวงพระบาง รวบรวมโดย ทองพน สงจก เมอ พ.ศ. 2479 ธวช ปณโณทก (2547) กลาววาตนฉบบทกลาวถงฮตสบสองคองสบส แตในสวนของฮตสบสองนน มผรจานวนมากรวบรวมไว และเนอหากไมแตกตางกนมากนก สวนในคองสบสฉบบทพบในภาคอสานนนเนอหาไมคอยตรงกนจงยากตอการนาเสนอ ทถอเปนบทบญญตสาหรบเจานายทใชกนในสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวในอดต ถงแมวาจะเนนพระราชพธของเจามหาชวตอยบาง แตโดยสาระทวไปแลว เปนกจของเจาเมองจะตองปฏบตเพอเปนสรมงคลแกไพรบานไทยเมอง ซงพระราชพธในคองสบสนไดนามาใชในหวเมองใหญ ๆ ในภาคอสานดวย แตสถานทใชประกอบพธจะแตกตางกน คอจะใชวดสาคญของบานเมองนน ๆ ประกอบพธกรรม ธวช ปณโณทก (2547) ปรชา พณทอง (2534) จารบตร เรองสวรรณ (2520) และ อภศกด โสมอนทร (2537) กลาววา คองสบสไดแก แบบ ระเบยบ หรอ กฎ ม 2 แบบ 1. คองสบสสาหรบเจาเมอง 2. คองสบสสาหรบอาณาประชาราษฎร (ชาวบาน) คองสบสสาหรบเจาเมอง (พระราชธรรมเนยมพระมหากษตรย) คองสบสสาหรบเจาเมองปฏบตตอชาวบานชาวเมองม 14 อยาง 1. แตงตงคนด มความซอสตย สจรต มความร มความขยนหมนเพยร ใหเปนอปราช ราชมนตร 2. หมนประชมอปราช ราชมนตร เพอชวยกนบรหารบานเมองใหเจรญรงเรอง ใหไพรฟาประชาชนอยดมสข ไมกดขขมเหงประชาชน 3. ตงอยในทศพธราชธรรม 10 ประการ คอ ทาน: บรจาคทานแกสมณพราหมณาจาร ยาจก คนอนาถา ศล: ใหรกษาศล 5 และศล 8 อยางสมาเสมอ บรจาค: สละทรพยสมบตสวนตว เพอสรางวดวาอาราม ศาลา ขดนาบอใหแก สาธารณะชน อาชวะ: มใจเทยงตรง ยดมนในศลธรรม มททวะ: มความออนโยน ไมแขงกระดาง ตบะ: ชาระความชวออกจากจตใจ อตโกรธะ: ไมดราย

30

อหงสา: ไมเบยดเบยน ขนต: อดทนตอเหตการณตาง ๆ อวโรธนะ: ไมยนดยนรายในสงทควรยนดยนราย 4. ถงวนขนปใหม ใหนมนตพระสงฆมาเจรญพระพทธมนต ถอ นาพพฒนสตยาตอเจามหาชวต 5. ถงวนขนปใหม ใหเสนาอามาตยนาเครองบรรณาธการ นาอบ นาหอม มามรธาภเษก เสกฮดสรงเจาชวตของตน 6. ถงเดอนหก นมนตพระสงฆมาเจรญพระพทธมนต ถอนาพพฒนสตยาตอเจามหาชวต 7. ถงเดอนเจด ใหเลยงมเหสกหลกเมอง บชาเทวดาทง 5 คอ ทาวจตโลกบาล อนไดแก ทาวธตรฐ ทาววรฬหก ทาววรปกข ทาวกเวร 8. ถงเดอนแปด นมนตพระสงฆมา ชาระบาเบก หวานแฮหวานทราย หลกบานหลกเมอง 9. ถงเดอนเกา ปาวประกาศใหประชาชนทาบญขาวประดบดนเพออทศสวนกศลแกญาตทลวงลบไปแลว 10. ถงเดอนสบ ปาวประกาศใหประชาชนทาบญขาวสาก เพออทศสวนกศลแกญาตทลวงลบไปแลว 11. ถงเดอนสบเอด ใหประชาชนทาบญออกพรรษา ไปนมสการและมรธาภเษกธาตหลวง 12. ถงเดอนสบเอด ใหประชาชนไปทาบญทอดกฐนตามวดวาอารามตาง ๆ 13. ถงเดอนสบสอง ใหไพรฟาประชาชน มารวมกนทหนาพระลานหลวง แหเจาชวตไปสรงในแมนา 14. เปนทาวพระยา ใหมคณสมบตอนประเสรฐ 14 ประการ 14.1 หเมอง มทตานทตผฉลาดปราดเปรอง 14.2 ตาเมอง มนกปราชญสอนอรรถสอนธรรม

14.4 แกนเมอง มพระสงฆผแตกฉานในพระธรรมวนย 14.5 ประตเมอง มอาวธยทโธปกรณไวปองกนประเทศ 14.5 ฮากเมอง (ซากเมอง) มโหราศาสตรทเกง 14.6 เหงาเมอง มเสนาอามาตย ผกลาหาญ ซอสตย 14.7 มหวหนา หมบาน ผกลาหาญ ซอสตย 14.8 ฝาเมอง มทหารทเกงกลาสามารถ 14.9 แปเมอง มเจานายทตงอยในศลธรรม

31

14.10 เขตเมอง มเสนาอามาตยรทตงเมอง 14.11 สตเมอง มเศรษฐ พอคา ผมงม 14.12 ใจเมอง มแพทยผฉลาด เชยวชาญ 14.13 คาเมอง มภาคพนภมประเทศและพลเมองด 14.14 เมฆเมอง มเทวดาอารกษ หลกเมอง

คองสบสสาหรบอาณาประชาราษฎร คองสบสแบบนเปนคองทชาวบานชาวเมองปฏบตตอชาวบานชาวเมองดวยกนม14ประการ 1. เมอไดขาวใหม หรอผลหมากรากไมใหม ใหเอาไปทาบญทาทานแดทานผมศล แลวตนเองจงบรโภค และใหแบงใหแกญาตพนองดวย 2. อยาโกหก อจฉา รษยา อยาปลอมแปลงเงนตรา อยาพดคาหยาบชากลาแขงตอกน 3. ใหทารวกาแพง ลอมวดวาอาราม และบานเรอนของตน แลวปลกหอบชาเทวดาไวในสมมบาน 4. ใหลางเทากอนขนบาน “ เมอจกขนเฮอนนน ใหลางตนแลวจงขนไปนนแล” 5. เมอถงวนศล (วนพระ) 7 คา 8 คา 14 คา 15 คา ใหบชากอนเสา (เตาโบราณทใชกอนหนสาหรบวางหมอ) แมคไฟ (เตาโบราณ) แมขนใด (บนได) ปกต (ประต) ทตนไดอยอาศย 6. เมอจกเขานอน ใหเอานาสวยตนผว แลวจงนอน (สวย- ลาง) 7. ถงวนศล (วนพระ) ใหเอาดอกไมธปเทยน ขอขมาสาม และผเฒาผแก หรอญาตผใหญของตน ถงวนพระลงอโบสถ ใหแตงขน ดอกไม ธป เทยน ไปถวายพระสงฆ 8. ถงวนศลดบศลเพง ใหนมนตพระสงฆมาสดมงคล ทบานแลวทาบญใสบาตร (ศลดบ-แรม 8 คา 14 คา 15 คา ศลเพง-วนพระ ขน 8 คา 15 คา สดมงคล- สวดชยมงคลคาถา) 9. เมอพระภกษมาบณฑบาต อยาใหเพนคอยนาน แตงตวใหเรยบรอย เวลาใสบาตรอยาชนบาตร อยาแตะตองพระภกษ สามเณร อยาสวมรองเทา อยากางรม อยาเอาผาปกหว อยาอมลกจงหลาน หามถออาวธ หามแตะสบงจวรพระ 10. เมอพระภกษเขาปรวาสกรรม ใหจด ดอกไม ธป เทยน ขนหา ขนแปด และเครองอฐบรขารไปถวายทาน และใหชาวบานไปรกษาศล ฟงธรรมเทศนาทวด 11. เมอเหนพระภกษสงฆเดนผานมา ใหนงลงยกมอไหวแลวคอยเจรจา เมอพระภกษมาถงบานเรอนใหนมนตพกทกถาม ใหเอาอาสนารบรองทาน คอ หมาก พล นารอน นาอน 12. อยาเหยยบเงาเจาภกษผมศลบรสทธ

32

13. อยานาอาหารทเปนเดน ไปถวายพระภกษ สามเณร ชพราหมณ หรอใหสามรบประทาน 14. เวนเสพกามคณทงหา คอ บหร สรา เมรย เสพกาม กบภรรยาคนอน กบภรรยาตนในวนพระ วนมหาสงกรานต วนเขาพรรษา และวนเกด บทสรปเรองคณและโทษของฮต สบสอง คอง สบส กลาวโดยสรปเรองคณและโทษ ของฮตสบสองคองสบส มดงน คอทกคนตองเรยนร ฮต สบสอง คอง สบส ถาไมรและรแลวไมปฏบตตาม ตายแลวจะเกดเปนคนพการ ยากจน จนเขญใจอยางยง และเปนสตวเดรจฉาน “...โยปคคโล อนวาบคคลผใด บฮจกฮต สบสอง คอง สบส นนคอวาสกขาบท องคพระตถาคตาหากเทศนาไว ใหคนทงหลายปฏบตพระศาสนาแหงองคพระตถาคตา ถวน 5 พน พระวสสา แหงทานนนแล คอวาบคคลผใดรจกแลวกด บคคลผนนบกระทาปฏบตคอวา ยอมแปงและรกษา ศาสนาแหงทานนนแล บคคลผนนบกระทาปฏบตตามคองสกขาบทแหงตวนนมนกหลงคอยถอยลงไปซอนซสงนนแล คอวาบคคลผนนคน ตายไปแลวไดเกดมาใหม เปนคนหหนวก ตาบอด แลเปนฮง เปนแฮง เปนเตา เปนหม เปนหมา และเปนคนทกขยาก ขมอดขนใจนกแล ดวยวาเปนคนอยนอกพระศาสนาแหงทานนนดาย...” ผปฏบตตาม จะทาใหตนเอง บานเมอง ศาสนารงเรอง และถงนพพาน “...โยปคคโล อนวาบคละผใด กระทาตามคองสกขาบทอนพระตถาคตาตงไว ใหคนทงหลายซบเลยงพระศาสนาแหงทาน ใหสกใสฮงเฮอง ตราบตอเทาหาพนพระวสสา องคกพระตถาคตา อนจกมาภายหนานนแลบคคละผใดไดกระทาตามฮต สบสอง คอง สบส นนแลวแล ฮตวดคองวาแหงตวนนทานจงยองวาเปนผอยในศาสนาแหงทานนนดาย คนวาถวน 5 พน พระวสสานนแล ทานจงไดมาภายหนานนแลแทดหลแลโยปคคโล อนวา บคคละผใดไดกระทาตามคอง สกขาบทนนแลว บคคละผนนกจกไดไปนรพาน พรอมพระโคตรมะ เมอภายหนานนแทบอยาซะแล...” ธรรมนญ เพงทอง (2549) กลาววา การเปลยนแปลงทางสงคมเปนปรากฏการณทเปนพลวต กลาวคอมการกอเกด การคงอย การเปลยนแปลง และการเสอมถอยของสงคม ซงการเปลยนแปลงดงกลาวทเกดขนเสมอ และมผลกระทบตอสมาชกในสงคมโดยรวม การเปลยนแปลงทางสงคมจะเรมจากสภาพโบราณลาหลง มโครงสรางแบบงาย ๆ ไปสโครงสรางทสลบซบซอนและไมมการสนสด ซงธรรมนญ เพงทอง (2549) ไดแบงสงคมออกเปน 2 ประเภท คอ 1. สงคมชาวบาน (Folk Society) และ 2. สงคมสมยใหม (Modern Society) โดยสงคมชาวบานเปนสงคมทผคนอยกนอยางเรยบงายมความผกพนกนทางจตใจสง เปนสงคมแบบครอบครว (Familistic Society) มการตดตอสมพนธกนของสมาชกแบบชาวบานเปนไปในลกษณะสวนตวมากกวาใช

33

ตาแหนงหนาททางสงคม สวนสงคมสมยใหม ความสมพนธแบบสวนตว และความเออเฟอเผอแผ มลกษณะแตกตางกบสงคมชาวบาน สวนใหญมความสมพนธกนตามหนาทการงาน สงคมจะดารงอยไดหรอไมนน ขนอยกบปจจยดงตอไปนคอ การถายทอดความร ประเพณและวฒนธรรมของสงคมนนไปสสมาชกของสงคม เพอดารงรกษาสงคมนนๆไว จะเหนวาสงคมและวฒนธรรมเปนของคกน เกดขนและววฒนาการไปพรอม ๆ กน ซงวฒนธรรมเปนแบบแผนการดาเนนชวต และเปนสงทยดถอรวมกน เหมอนเครองหมายหรอตราประทบประจากลมทเหนแลวรไดทนท เชน ภาษา การแตงกายขนบธรรมเนยมประเพณทวไป สญญา สญญาววฒน (2540) ไดแบงวฒนธรรมออกเปน 2 ประเภท คอ 1. วฒนธรรมทางวตถ (Material Culture) ไดแกสงประดษฐ สงของเครองใชตาง ๆ เชน รถยนต แหวน นาฬกา เปนตน 2. วฒนธรรมทไมใชวตถ (Non-material Culture) ไดแกแบบอยาง พฤตกรรม ความคด ความเชอตางๆ เปนตน ซงสงคมแตละสงคม มวฒนธรรมทงสองประเภท แตอาจจะแตกตางกนออกไป แลวแตสงคมจะยดถอ ดงนนวฒนธรรมจงเปนวธการแนวทางในการดาเนนชวตของสงคม เปนแบบแผนการประพฤต และการแสดงออกในสถานการณตาง ๆ ความรสกนกคด ซงสมาชกในสงคมเดยวกนสามารถเขาใจอยางลกซง และยอมรบในการปฏบตรวมกนเพอพฒนาคณภาพชวต ของสมาชกในสงคมนน ๆ (สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม, 2545) ววฒนาการทางสงคม เปนการถายทอดความรและวฒนธรรมจากรนหนงไปสรนหนง ซงเกยวของกบมนษยตงแตเกดจนตาย การศกษาเปนเครองมอทสาคญในการถายทอดความร โดยเปนทยอมรบกนวา การพฒนาบคคลจะตองอาศยการศกษาเปนเครองมอ เพราะถาคนขาดการศกษากไมมความรสามารถทจะพฒนาหรอประดษฐคดคนสงใหม ๆ ใหแกสงคม และการศกษายงนาสงใหม ๆ ภายนอกเขามาในสงคมดวย (ฤดมน ศรสพรรณ, 2543)

กระแสโลกาภวตน กบการเปลยนแปลงของสงคมไทย

กระแสโลกาภวตนทเกดขนทกวนนมผลกระทบตอประเทศไทยทง 2 ดาน คอ ดานบวก และดานลบ สาหรบดานบวกเราคงปฏเสธไมไดวา กระแสโลกาภวตนมความจาเปนตอวถการดาเนนชวต (Way of Life) เชนชวยใหชวตสะดวกสบาย การแพทยเจรญกาวหนา ทาใหคนมอายยนเฉลยสงขน และรบรขาวสารไดรวดเรว และคาใชจายถกลง เปนตน สวนดานลบของกระแสโลกาภวตนนนสงผลใหเกดปญหาดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และการเมอง ปญหาทงสดานทเกดขนบอยในสงคมไทย คอ เกดลทธบรโภคนยม การลมสลายของวฒนธรรมไทย ทาใหเกดลทธทนนยม เปนตน

34

ในดานลบของกระแสโลกาภวตนสงผลกระทบตอประเทศไทยเปนอยางมาก ดงนนเราควรจะชวยกนหาแนวทางในการปองกนและแกไข โดยมอบหมายใหหนวยงานสวนทเกยวของชวยคดกรองวฒนธรรม กอนทจะปลอยใหไหลเขาสสงคมไทย โดยการใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยง อานาจออน (Soft Power) อานาจจากการอางอง (Referent Power) ปราชญชาวบาน หรอ อานาจจากความเชยวชาญ (Expert Power) ภมปญญาทองถน (Local Wisdom) เปนตน กอนทจะปลอยใหวฒนธรรมตางประเทศไหลเขามา การรบเอาวฒนธรรมตางประเทศเขามา เปรยบไดกบตนไม ถาเราเอาแตสวนยอดและลาตนจะทาใหเราไมไดรากเหงาของตนไม ดงนน การเอาวฒนธรรมบางอยางมาใช เรายงขาดความรในดานวฒนธรรมทแทจรงของประเทศทเปนตนกาเนดของวฒนธรรม วามเหตผลใดบางทตางชาต หรอบางประเทศตองแสดงออก หรอมพฤตกรรมแตกตางจากชาตอน ๆ แลวทาไมบางประเทศจงมองวาวฒนธรรมของประเทศนนนาเลยนแบบหรอนาทาตาม ดวยเหตผลนานาประการ หรออาจจะไมมเหตผล กยอมเปนไปได โลกาภวตน ตามพจนานกรม ฉบบราชบณฑตสถาน พ.ศ. 2542 หมายถง “การแพรกระจายไปทวโลก การทประชาคมโลกไมวาจะอย ณ จดใด สามารถรบร สมพนธ หรอรบผลกระทบจากสงทเกดขนไดอยางรวดเรวกวางขวาง ซงเนองมาจากการพฒนาระบบสารสนเทศ เปนตน” กระแสโลกาภวตนนบวามความจาเปนตอการดารงชวตของคนไทยโดยเฉพาะอยางยงในชวง ศตวรรษน ซงยากตอการปฏเสธ หรอตอตานกระแสความรนแรงของการไหลเขามาของกระแสโลกาภวตน ทงทางโลกตะวนตก ตะวนออก ยโรป และแมกระทงประเทศในแถบเอเชยดวยกน ปจจบนประชาชนในทกระดบ นบตงแตระดบครอบครว ระดบชมชนทองถน หมบาน ตาบล อาเภอ และจงหวด เรอยไปจนถงระดบชาต ไดตกอยทามกลางกระแสแหงการพฒนา และเปลยนแปลงทเปนไปอยางรวดเรว และกวางขวาง ทงทางดานวตถ ดานสงคม สงแวดลอม วฒนธรรม ประเพณ โดยเฉพาะอยางยงจตใจของมนษย เมอมองภาพลกษณทเกดขนในเชงบวก ทเกดขนในทางวตถ ปฏเสธไมไดวาเปนเสมอน ธงนา หรอเปาหมาย เพอกาวสความเปนอารยประเทศทนสมย และเปนทเชดหนาชตาในระดบสากลได ในดานตาง ๆ เชน โลกไรพรมแดนดานการเกษตร การแขงขนทางเศรษฐกจ และการบรหารจดการทด หรอธรรมมาภบาล (Good Governance) ในโลกไรพรมแดน ซงขอจากดทางภมศาสตร ไมเปนอปสรรคตอการสอสาร และแลกเปลยนระหวางกนในดานโลกไรพรมแดนน สงคมทวโลกมการตดตอสอสารกนไดอยางทวถงในภมภาคตาง ๆ นกวชาการไดบญญตศพท โลกาภวตน (Globalization) มาเมอประมาณ 60 กวาป ซงไดใหความหมายวา กระบวนการทางสงคมทเคยอย ภายไดขอจากดทางภมศาสตรไดลดลง และ

35

ประชาชนทวโลกกตระหนกถงภาวะดงกลาวนดวย (Waters, 2001) ลกษณะเดนของสงคมในยคโลกาภวตน คอ เปนสงคมทมวฒนธรรม ประเพณเดยว กลาวคอ การทโลกาภวตนมความเปนสงคมทมวฒนธรรมประเพณเดยวนน หมายถง ภาวะโลกไรพรมแดน ไดทาใหเกดการตดตอสอสารกนจนเกดแบบแผน และพฒนาไปสการมวฒนธรรมรวมกน ระหวางคนจากสวนตาง ๆ ของโลก แตกยงไมเปนโลกาภวตนทเตมรปแบบมากนก เพราะวา คนบางกลมไมสามารถเขาถงเทคโนโลย หรอขาดทกษะในการใชเทคโนโลย เชน การทเรารสกคนเคยกบวฒนธรรมตะวนตก เหมอนกบวาเปนสวนหนงของวฒนธรรมของเราเอง ไมวาจะเปนดานการแตงกาย ดาราภาพยนตร นกรอง ฯลฯ ทง ๆ ทเราไมเคยเดนทางออกไปนอกประเทศเลย แตเราคนเคยกบประเพณเหลานน เปนผลจากสอทเราไดรบชมผานทางทว หนงสอ และจากผอน ทเดนทางออกจากสงคมหนงไปสสงคมหนง กระแสโลกาภวตนเกดขนอยตลอดเวลารอบตวเรา จนเรารสกคนเคย และไมสงเกตเหนวาผดปกตแตประการใด ปจจบนไมวาเราจะอยจดใดของโลก เราสามารถเชอมตอถงกนไดผานเทคโนโลย การสอสาร และขาวสาร ทนสมยอยางโทรศพทมอถอ ผานอนเตอรเนต ทาใหเกดความรสกใกลชด เปนโลกเดยวกนมากขน ผลดอกดานหนงในกระแสโลกาภวตน คอ ผลการปฏวตอตสาหกรรม และการเกดขนของระบบทนนยม ในศตวรรษท 17-18 ในประเทศองกฤษ และยโรป ไดทาใหเกดมการประดษฐคดคนเครองมอตาง ๆ ในการทาการเกษตร เชน เครองจกรกลเกษตร เชน รถไถ รถบรรทก รถดานา รถเกยวขาว รถปลก และรถเกบเกยวขาวโพด เปนตน ซงนยมใชกนมากในประเทศตะวนตก เพอลดคาใชจายในดานแรงงาน ในประเทศไทยกเรมขาดแคลนแลว จงมความจาเปนทจะจางชาวตางชาต เชน ลาว พมา เขมร เปนตน แตกมปญหามากมายตามมา ดงนนประเทศไทยทกวนนเรมหนมาใชเทคโนโลยชวยทนแรงมากขน เพราะไมตองใชแรงงานมาก (เสนาะ พรามณ, 2553, สมภาษณ, 12 มถนายน 2553) การปฏวตเขยว เมอประมาณ 2503 (Green Revolution) หมายถง การเปลยนแปลงการทาการเกษตรดงเดม มาเปนการเกษตรแบบใหมทใหผลผลตสง โดยใชเครองจกรกลการเกษตร ระบบชลประทาน สารเคมปราบศตรพช และปยเคม ซงชวยเหลอชวตมนษยโลกทกาลงขาดแคลนอาหารไวจานวนมหาศาล ดงทองคการสหประชาชาตทานายตงแตป 2543 วาในอก 20 ป ขางหนา คอ พ.ศ. 2563 จานวนประชากรจะเพมจาก 6000 ลานคน เปน 7500 ลานคน โลกตองการเพมผลผลตจากพช 40 % และเนอสตวเพมขน 60% (โลกอาหาร, 2547; มงสรรพ ขาวสะอาด, 2547) ผจดการออนไลน ASTV (2553) รายงานวาทมนกวจยของมหาวทยาลยแสตนฟอรด (Stanford University) และสถาบน คารเนก (Carnegie Institution) ในอเมรกา ศกษาพบวาไมเฉพาะการปรบปรงพนธพช เพอเพมผลผลตอาหารใหเพยงพอตอชาวโลกในยคปฏวตเขยว (Green Revolution) เทานน แตยงมสวนลดกาซเรอนกระจกในชนบรรยากาศไดถง 1 ใน 3 ของปรมาณ

36

ทงหมด ใชพนทนอยลง ใชตนทนตาแตใหผลกาไรสง ชวยลดการถางปา เพอเพมพนทในการเพาะปลกอกดวย ในสวนดานดของโลกาภวตน คอ การแขงขนทางเศรษฐกจ และการบรหารจดการทด หรอธรรมมาภบาลนน ผลกระทบทสาคญประการหนงของโลกาภวตนตอระบบเศรษฐกจ คอ การเพมการแขงขนรนแรงและมากขน ในเวทการคาระหวางประเทศ และ นอกจากนยงทาใหปจจยตาง ๆ ทเดมไมถอวาเปนปจจยทางเศรษฐกจ ไดเขามามอทธพลตอระบบเศรษฐกจมากขน เชน ความคด “เรองการบรหารจดการทด หรอ ธรรมมาภบาล หรอ Good Governance ความคดเรองความรบผดชอบตอสวนรวมของภาคธรกจ (Corporate Accountability) การใหความสาคญกบการรกษาสงแวดลอมในกระบวนการผลตสนคาและการดแลสทธของคนงาน เปนตน เรองธรรมมาภบาล ความรบผดชอบตอสวนรวมของภาคธรกจ และการใหความสาคญกบการรกษาสงแวดลอมในกระบวนการผลตสนคา และการดแลสทธของคนงาน เปนสงทจาเปนในทกๆ ดาน เชน ภาครฐ ภาคเอกชน หรอภาคประชาชน เพราะวาทง 3 ประการ สามารถใชในการบรหารจดการ การปกครอง การดแลกจการตาง ๆ ใหเปนไปตามครรลองคลองธรรม และยงชวยสรางสรรคและสงเสรมองคกร ใหมศกยภาพและประสทธภาพ การบรหารดงกลาวจะตองสามารถ “ตรวจสอบได มประสทธผล และเปนระบบทเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวม ดงนนการปรบเปลยนบทบาท การบรหารบานเมอง โดยใชหลกธรรมมาภบาล จงมความจาเปนอยางยง เพราะการบรหารบานเมองทสามารถตรวจสอบได และเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวม ตวอยางเชน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 ซงเปนกฎหมายสงสดของประเทศ เมอพจารณาเนอหาโดยรวมแลวจะเหนวารฐธรรมนญ ไดวางระบบการบรหารบานเมองใหเปนประชาธปไตยมากขน สทธและเสรภาพของประชาชนกไดรบการคมครอง และยงมกลไกการตรวจสอบ ระบบการเมอง และ ระบบราชการ ใหใชอานาจอยางชอบธรรม และมประสทธภาพ และสงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในการบรหารบานเมองมากขน เพอแกปญหาทจรตในบานเมอง การคาระหวางประเทศทกวนน สงเสรมใหบรษทมความรบผดชอบตอลกคา สงแวดลอมและสงคม หรอ Corporate Social Responsibility (CSR) โดยเฉพาะอยางยงในชมชนทองคกรตงอย เชน การสงเสรมการเรยนรใหกบชมชน การใหทนการศกษาแกเดกทเรยนดแตขาดทนทรพย ตวอยางทเหนไดชดเจนของภาพรวมทง 3 ประเดน คอ การคาระหวางประเทศมความเปนสถาบนมากขน โดยมองคกรระดบโลกทเขามาทาหนาทบรหารจดการเศรษฐกจโลกทเขามาทาหนาทบรหารจดการเศรษฐกจโลกเพมมากขน เชน องคการคาโลก (WTO) สงนทาใหประเทศตาง ๆ ตองใหความสาคญกบระเบยบ กฎเกณฑ ขอตกลงการคาระหวางประเทศมากขน หากไมทาตามขอตกลง สนคากจะ

37

สงไปขายตางประเทศลาบาก เชน ISO และ อ.ย. มอก. สาหรบขายในประเทศ โรงงานอตสาหกรรมตองปดกจการลงเพราะประเทศคคา หรอลกคาในประเทศไมยอมซอสนคาเนองจากคนงานดแลคนงานไมไดตามมาตรฐาน ตามหลกสทธมนษยชน หรอใชสารทเปนอนตรายตอคนและสงแวดลอม และใชสารทไมเหมาะสมลงไป เปนตน ความเชอมนของผบรโภคเปนปจจยทสาคญในโลกทกวนน ตวอยางโรงงานดดแปลงบานเปนโรงงานผลตลกชน ผลตลกชนเองในบาน มรสชาตอรอยมาก ขายดบขายด อยมาวนหนงหนงสอพมพลงขาวพาดหววา ระวงภย “ลกชนทาในสวม” กลาวคอ โรงงานนมลกษณะการผลตทไมถกสขอนามย เมอโรงงานผลตลกชนเสรจแลว สวนหนงถกเกบใสถง กะละมงไวตามลานบานโดยไมปดฝา อกสวนหนงถกเกบไวในสวม เนองจากทเกบไมเพยงพอ ไดยนอยางนแลวทานรสกอยางไร สามารถบรโภคตอไดไหม สาหรบผผลตแลวโดนขอหาหลายกระทง เชน การผลตไมถกสขอนามย ใชแรงงานเดกทมอายตากวากฏหมายกาหนด ไมจายตามคาแรงงานขนตา ผสมสารทไมเหมาะสมลงไป เปนตน การปฏรปเชงสถาบน หรอการแขงขนทางเศรษฐกจ ทสาคญในยคโลกาภวตน คอการแขงขนในรปของการรวมมอ และการสรางการยอมรบภายใตความแตกตางหลากหลายทางวฒนธรรม ซงความเปนประชาธปไตย เปนมาตรฐานในการสรางการยอมรบในประชาคมโลกในยคโลกาภวตน เพราะเศรษฐกจของไทยจะไดรบความเชอถอหรอไม นกลงทนเขามาลงทนหรอคาขายหรอไม สงแรกทเขาอยากรคอ ประมการปกครองระบอบประชาธปไตยหรอไม นคอดานแรกทนกลงทนจะมอง ลาดบตอมาเขาจะมองวารฐบาลใชหลกธรรมมาภบาลในการบรหารจดการหรอไม หากมรฐบาลทฉอราษฎรบงหลวง เหนแกประโยชนสวนตนและพวกพอง หมายความวาประเทศทมการบรหารจดการทไมด การลงทนจากตางประเทศกจะถดถอย ขาดความไววางใจจากนกลงทนตางชาต กระแสโลกาภวตน เมอมองในดานลบ กทาใหเกดปญหาทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ดานเศรษฐกจ เศรษฐกจโลกจะตองเปนไปตามลทธทนนยม (Capitalism) ภายใตการแขงขนในลกษณะเสร ซงเปนลกษณะการสะสมทนการคาเสรแบบตะวนตก เนนการเปดการคาระหวางประเทศใหเปนการคาทไรพรมแดน ภายใตการคาเสร บรษทขามชาตกจะไดเปรยบมากกวา จงเปนเสรทไมเทาเทยมกน ทนกมการเคลอนยายไปประเทศตาง ๆ เพอแสวงหากาไร ดงจะเหนไดวาหาง บกซ เทสโกโลตส คารฟ ไดมาลงทนในประเทศไทย ทาใหตางชาตกอบโกยเงนออกนอกประเทศไปจานวนมหาศาล สนคาบางชนดทหางเหลานซอมาจากชาวนาชาวไร ชาวสวน กถกกดราคาใหเปนไปตามทบรษทหางรานตองการ ไมมอานาจตอรองกบหางเหลาน และกมอกหลายธรกจทชาวตางชาตไดเปรยบทางการคา

38

พอเศรษฐกจแบบเสรนยมเฟองฟ คานยมทางสงคมและวฒนธรรม กเปลยนไปดวย โดยการครอบงาทางสงคมวฒนธรรม ผานทางขอมลขาวสาร ทาใหการคาของโลกจะเกยวของกบเรองการบรโภคนยม (Consumerism) การนยมวตถ (Materialism) เปนตน ยคโลกาภวตน ประเทศตะวนตกครอบงาทางขอมลขาวสาร และมกเปนขอมลขาวสารฝายเดยวจากโลกตะวนตก หรอประเทศทมอานาจทางเศรษฐกจ โดยสรางกระแสขาวทเปนประโยชนตอประเทศของตวเอง เปนการครอบงาขาวสาร และวฒนธรรม ซงมผลตอความเชอของมนษยชาต ในการทจะบรโภคขาวสาร สนคา บรการ วฒนธรรมตะวนตก โดยขาดความรพนฐาน เชน ทาไมคนไทยถงตองตอควกนซอกาแฟ แกวละประมาณ 100 บาท รานกาแฟเหนมอยทวไป เดกยคใหมตองบรโภคไอศกรมของตางประเทศ ซงราคาคอนขางสง ถาเทยบกบคนสมยกอน เขาจะประหยดอดออมไวเพอวนหนา คานยมอกประการหนง คอ วตถนยมเดกวยรนสวนใหญใชโทรศพทมอถอราคา มากกวา 10,000 บาท ซงขณะทตวเองยงไมมรายได แตกนยมตามเพอน ๆ ถาใครไมมกถอวาลาสมย อทธพลดานสงคมและวฒนธรรม (Social Forces) ในสวนน ธนวรรธน พลวชย (บรรยายในหลกสตรยทธศาสตร 07/16/10) วาอทธพลทางวฒนธรรม มบทบาทตอการตดสนใจหลายๆ ดาน โดยเฉพาะอยางยงการตดสนใจในการเลอกซอสนคา ซงทานอาจารยไดยกตวอยาง การเลอกซอแอรมา 2 ยหอ คอ ไซโจเดนจ และมตซบช แลวใหนกศกษาเดาวาสวนใหญจะเลอกซอยหออะไร ผลการโหวด คอ เทากน แตถาใชยหอเดม แลวเพม ไซโจเดนจ เปนเบอร 5 ให มตซบช เปนเบอร 4 ทงหองเลอก ไซโจเดนจ สงนสามารถบอกไดวา วฒนธรรมเปนสงสาคญททาใหคนเลอกซอสนคาบางยหอ จะเหนไดวาประเทศบางประเทศ โดยเฉพาะอยางยง ประเทศแถบยโรป อเมรกา มการนาเสนอ เผยแพรวฒนธรรมไดดมาก จนทาใหชาตอน ๆ ตองคลอยตาม และผลสดทายตองอปโภคบรโภค สนคาประเทศนน ๆ การไหลของกระแสโลกาภวตน มทงขอดและขอเสย สวนขอเสยนน สงคมไทยควรจะหาแนวทางชวยกนปองกน แกไข โดยการคดกรองวฒนธรรมกอนทจะปลอยใหไหลเขาสสงคมไทย โดยคานงถงปจจยเหลาน 1. ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 2. อานาจออน 3. อานาจจากความเชยวชาญ 4. อานาจจากการอางอง 5. ภมปญญาทองถน จากกระแสโลกาภวตนทกาลงแพรกระขายไปทวทกระดบ ตงแตตนเอง ครอบครว สงคม ชมชน และประเทศชาต ทาใหประเทศไทยตองเตรยมตวรบมอกบปญหาเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และการเมอง ซงถาคนไทยรบมอกบปญหานไมด เราอาจจะเสยความเปน เอกลกษณ

39

ของชาตได ในการแกปญหา ผวจยขอใชแนวทาง เศรษฐกจพอเพยง (Sufficiency Economy) ปรชญาทองคพระประมขของชาตไดทรงมพระราชดารส แนะนาแนวทางในการดาเนนชวตตอพสกนกรไทยมาเปนเวลาเกอบ 30 ป เพอเปนแนวทางในการแกไขปญหาดงกลาว และนาพาประเทศชาต กลบสความมนคง ดารงอยไดอยางยงยน ภายใตกระแสโลกาภวตน เพอใหประชาชนไทยดาเนนชวตไปในสายกลาง พอด ไมมากไมนอย ทเรยกวา “พอเพยง” พอประมาณ ความมเหตมผล รวมถงความจาเปนจะตองมระบบภมคมกนในตวทดพอสมควร ทงนจะตองอาศยความรอบรความรอบคอบ และความระมดระวง ในการนาหลกวชาการตาง ๆ มาใช ในขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาต ใหมสานกคณธรรม ความซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมาะสมในการดาเนนชวต ดานความอดทน ความเพยร มสตปญญา และรอบคอบเพอใหสมดล และพรอมตอการยอมรบการเปลยนแปลง อยางรวดเรว กวางขวาง ทงดานวตถ สงคม สงแวดลอม และวฒนธรรม จากโลกภายนอกไดเปนอยางด (พระราชดารส “ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” พระราชทานเมอวนท 4 ธนวาคม 2540) ยทธศาสตรเศรษฐกจพอเพยง: องคความรทเปนจรง/ปฏบตได เศรษฐกจพอเพยง ไดรบการยอมรบอยางกวางขวาง และนามาเปนยทธศาสตรในการแกปญหาวกฤตตาง ๆ ของไทยทผานมา โดยเฉพาะอยางยงทางดานเศรษฐกจ ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ดงกลาวทในหลวงทรงพระราชทานใหแกประชาชนชาวไทยนน ประกอบดวยหวใจสาคญ 3 ประการ หลกท 1 คอ หลกการเดนทางสายกลาง ไมสดโตง หรอ ความพอประมาณ ซงความพอประมาณ หมายถง ความพอด ทไมนอยเกนไป และไมมากเกนไป โดยไมเบยดเบยนตนเองและผอน เชน การผลต และการบรโภคทอยในระดบพอประมาณ หลกท 2 คอ หลกของการใชความรในการตดสนใจ แทนการใชอารมณในการตดสนใจอยางปจจบนทนดวน ซง ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจ การมระดบของความพอเพยงนน จะตองเปนไปอยางมเหตผล โดยพจารณาจากเหตและปจจยทเกยวของ ตลอดจนคานงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระทานน ๆ อยางรอบคอบ หลกท 3 คอ หลกการของการมภมคมกน จากการเปลยนแปลงตาง ๆ โดยเฉพาะจากปจจยทมการเปลยนแปลง ทอยนอกเหนออทธพลของเรา ซง การมภมคมกนในตว หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบการเปลยนแปลงดานตาง ๆ ทเกดขน โดยคานงถงความเปนไปไดของสถานการณตาง ๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคต ทงใกลและไกล หลกการขางตนเปน 3 หลกการ ทตองการใชควบคพรอม ๆ กน ทง 3 หลก สาหรบ 2เงอนไข ไดแก

40

เงอนไขท 1 คอ คณธรรม ผทปฏบต หรอผทสนใจนน ควรจะตดสนใจดวยคณธรรม เชน ความซอสตว ความเพยร ความอดทน กลาวคอ อยาไปงอมองอเทา แลวหวงวาทกอยางมนจะเกดขนเปนอยางด หลายๆ อยางนน ไมใชเกดขนมาจากการทาอะไรมางาย ๆ เปนเรองทตองอาศยความเพยร แตมความซอสตย เรยกวา ไมทาอะไรแบบอยากไดผลเรว ๆ เงอนไขท 2 คอ ความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวง ไมใชเปนเพยงความรจากตาราเฉยๆ แตเปนความรทไดจากการมประสบการณ และอาศยความรอบคอบ ระมดระวงพรอมๆ กนไปดวย สรปเปนคาจากดความสน ๆ ไดวา “เศรษฐกจพอเพยง คอ การเดนทางสายกลาง ทอาศยความรและเหตผลในการตดสนใจอยางมภมคมกน จากการเปลยนแปลงตาง ๆ โดยใช ความรคคณธรรม” ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เปนแนวทางในการดาเนนชวตทเหมาะสมกบสงคมในยคน เพอเปนการสงเสรมวถชวตและวฒนธรรมในแบบของเศรษฐกจพอเพยง ชมชนควรจะมสวนไดรเรมหรอรวมกจกรรมทมงปลกฝง จรยธรรมอนดงาม และสานกรกษทองถน ใหเกดแกสมาชกภายในชมชน เชน กจกรรมทปลกฝงใหสมาชกในชมชนมความเอออาทรตอกน มากกวาการคานงถงผลประโยชนของสวนตน สงนเปนสงทสงคมไทยควรมในชวงโลกาภวตน อานาจออน อานาจออน หรอ Soft Power เปนอกแนวทางหนงทจะชวยในการแกปญหา หรอชะลอกระแสโลกาภวตน กลาวคอ การทจะใหประชาชนชาวไทย ปฏรป หรอ เปลยนบางสงบางอยางนน ไมควรจะใชกาลงทหาร หรอ ฮารด พาวเวอร สงการใชอทธพลมกจะเปนเรองขมข คกคาม บบบงคบ หรอกดดนใหคนอนทาตามคาสง แตเราควรใชอกวธททาใหคนอนทาตาม โดยไมตองบงคบ ซงเปนความสามารถในการชกชวน หรอพดคยกนดวยเหตผล เปนความสามารถดงดดความสนใจ ใหคนอนยอมรบหรอไมคดคาน หรอการแสวงหาความรวมมอใหคนอน เตมใจทาตามในสงทเราตองการ ใหเขามความรสกวามคานยมรวมกน และเตมใจทาตามทเราตองการ ทเรยกวา ซอฟตพาวเวอร ชชรนทร ไชยวฒน (2552) กลาววา สาเหตททาใหอณหภมโลกทรอนระอในชวงสงคราม ตาง ๆ นนเยนลงมาได กเพราะ มพลงอานาจแบบฉลาดแฝงอย ซงเปนผลงานของ ศาสตราจารย โจเซฟ ไนท จเนยร ท โรงเรยนเคนเนดด หลงจากนน ใครตอใครตางกหยบยกคานมาใช เชน รฐมนตรตางประเทศของสหรฐ นางฮลลาร คลนตน ประธานาธบดโอบามา พดในตอนหาเสยง เพอจะกลบขาวสงครามอรก ซงบทความนเปนเรองราวแนวคดในการดาเนนวเทโศบายตางประเทศ โดยความหมายของคาวา พลงอานาจแบบฉลาดน มคาจากดความวา หมายถง การรวมเอาพลงอานาจ 2 แบบ ทเรยกวาพลงอานาจแบบแขง อนหมายถง พลงอานาจทางการทหาร ทถอวาเปนจดแขงทสดของสหรฐ กบพลงอานาจ

41

แบบออน ซงหมายถง พลงอานาจทไมไดเกยวกบทหาร เชนการใชกศโลบายทางการทต การแทรกแซงทางเศรษฐกจ ตลอดจนไปถงอานาจทไมไดถกแสดงออกโดยรฐบาล แตถกขบเคลอนโดยองคกรทอยนอกเหนออานาจรฐ อยาง เอนจโอ หรอสถาบนระหวางประเทศ เปนตน เขามาไวดวยกน แลวนาไปใชเปนแนวทางในการดาเนนวเทโศบายตางประเทศแทนทจะโนมเอยงไปสการใชพลงอานาจแบบใดแบบหนง เปนการเฉพาะ แมวาแนวคดพลงอานาจแบบฉลาด ของ โจเซฟ ไนท จะไดชอวาเปนนกคด นกวชาการ แนวเสรนยมใหม (Neo Liberalism) ทมบทบาทตอหมนกวชาการสหรฐมาโดยตลอดชวงเวลา 20-30 ป กตาม แตแนวคดดงกลาวไมไดถกนามาใชอยางจรงจงซกเทาไหรนก โดยเฉพาะในชวงรฐบาล ประธานาธบด จอรจ ดบเบลย บช ผซงถกครอบงาอยภายใตอทธพลทางความคดของพวกอนรกษนยม (Neo Conservative) ดงนนทกสงทกอยางกเปนอานาจแขงมาโดยตลอด การนาเอาอานาจทางทหารไลทบ ไลทาลายใครตอใคร เพอความเปนใหญ จนกระทงทาใหสหรฐตดหลมสงครามในอรก อฟกานสถาน อกทงเกดความทรดโทรมของเศรษฐกจ จนแทบหมดสภาพการเปนผนาทางทนนยมโลกตอไป อานาจแบบฉลาดถกนามาพดซา ๆ โดยคแขงของพรรครพบลกนในระหวางการหาเสยงเลอกตงประธานาธบด จงทาใหโอบามาเอาชนะคแขงขนไดอยางทวมทน และประธานาธบดโอบามา เปลยนแปลงวเทโศบายตางประเทศของสหรฐ โดยใชอานาจแบบฉลาดอยางจรงจง การใชพลงอานาจแบบอานาจแขงเปนเวลา 8 ป ของประธานาธบด จอรจ บช ทาใหชาวโลกเกดความวนวาย เดอดรอน ไปตาม ๆ กน ความตรงเครยด แผซานไปทก ๆ หยอมหญา อานาจออน คอ อานาจใหมทสงคมไทยตองเรยนรนอกเหนอไปจากอานาจแท หากมองในแงของศาสตร อานาจออน คอศาสตรแหงสอ (Mediology) ทสามารถสะกดประเทศ สะกดจตสานกของประชาชน โดยใชเครองมอ ทงสรางนยาม สรางภาพลกษณ การโจมตทางจตใจ เพอเปลยนภาคพลเรอน ทชอบตอตานกบอานาจแทไปเปนผสยบยอม กระทงกลายเปนเพยง “ผบรโภคความจรงเสมอน” ทถกรายมนต โดยโทรสาระบนเทง (Infotainment Telesector) ตวอยางเชน เมอหลายปทผานมาไดเกดกระบวนการโทรสารบนเทง หรอกระบวนการใชอานาจออน แทบจะทกวนผานระบบโทรทศน การโฆษณาโครงการของรฐบาล โดยใชงบประมาณของหนวยงานราชการ การจดงานในพนทตาง ๆ การจดรายการวทย ซงสงผานหอกระจายขาวหมบาน เปนตน สงเหลานคออานาจออนทรฐบาลไดใชแตรฐบาลมงเนนไปทวฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ จะชวยใหประชาชน หนมาเอาใจใสในวฒนธรรมของตนเองมากกวาปจจบน แมวาแนวคดเรองอานาจออนของโจเซฟ ไนท จเนยร เพงกาเนดขนเมอ ค.ศ. 1990 แตจนนนรจกการใชการทตสาธารณะใหเกดประโยชนมาเปนเวลานานแลว ดงท d’Hooghe (2005) ไดชใหเหนวา ในกลางศตวรรษ 1930 ขณะทพรรคคอมมวนสตจนยงคงทาสงครามตอสกบพรรคกว

42

หมนตง (Guominding) อยนน ผนาของพรรคไดเชญนกหนงสอพมพอเมรกน อยาง เอดการส สโนว (Edgar Snow) ใหเดนทางมาทาขาวเกยวกบกจกรรมของพรรค จนออกมาในรปของหนงสอชอ The Red Stow Over China ซงฉายภาพลกษณวาพรรคคอมมวนสตจนเปรยบเสมอน วรชนผกลาหาญ และเมอมการสถาปนา สาธารณรฐประชาชนจนใน ค.ศ. 1949 แลวจนไดใชสอสงพมพอยาง Beijing Review, China Reconstructs และ China Pictorial เพอฉายภาพใหเหนวา จนเปนประเทศทรกสนตภาพ และตอตานลทธครองความเปนเจา นอกจากนยงมการใชทตปงปอง (Ping-pong Diplomacy) ในการเปดความสมพนธทางการทตกบประเทศนอกคายสงคมนยมอกดวย อยางไรกตาม เมอเขาสทศวรรษ 1990 จนไดตระหนกวาการฑตสาธารณะของตนนนไมเหมาะสมเพยงพอสาหรบสถานการณโลกทเปลยนไปหลงสนสดสงครามเยน งานศกษาของ Li Mingjiang (2008) ไดชใหเหนวาในระยะสบปทผานมานแวดวงวชาการของจนไดใหความรเกยวกบแนวคดอานาจออนของโจเซฟ ไนท จเนยร เปนอยางมาก พวกเขาไดเนนยาวาจนยงมไดใชประโยชนจากอานาจออนเทาทควร โดยเฉพาะอานาจออน ทมาจากประวตศาสตรและวฒนธรรมอนยาวนานของจน ซงทาใหจนเสยเปรยบประเทศอน ๆ โดยเฉพาะสหรฐอเมรกาในการสรางสงทเรยกวา “อานาจเบดเสรจ” (Comprehensive Power) ขอเสนอจากแวดวงวชาการของจนปรากฏผลเปนรปธรรมเชงนโยบายในการประชมใหญของสมชชาพรรคคอมมวนสตจนครงท 16 และ 17 เมอ ค.ศ. 2002 และ ค.ศ. 2007 ตามลาดบซงในรายงานการประชมดงกลาวมการเนนยาเรองบทบาทของวฒนธรรมและ Soft Power ในการเสรมสรางอานาจของชาต จะเหนไดวาอานาจออนเปนศลปะอยางหนงทใหผอนทาตามโดยไมตองใชกาลงในการบงคบ ในมมมองของผวจย แผนยทธศาสตร พฒนาประเทศชาต ควรจะรวมเรองความมนคง และเรองความสมพนธ และนโยบายการตางประเทศเขาไปดวย และประเทศไทยควรจะจดใหมการวางแผน จดทายทธศาสตร การพฒนาประเทศใหประเทศทมอานาจแบบฉลาด ซงเราควรจะเกงทงบและบน ซงอานาจแบบฉลาด ประกอบไปดวยอานาจแขงหรอ อานาจแท และอานาจออน อานาจแขงประกอบไปดวยอานาจทางการทหาร และอานาจทางเศรษฐกจ และอทธพล หรอ ภาพลกษณทด ทสามารถโนมนาวใหประเทศเพอนบาน หรอประเทศคเจรจา มความประทบใจและมแนวโนมทจะคลอยตาม หรอใหความรวมมออยางดกบประเทศไทย โดยไมเกดจากการใชอานาจทางทหาร หรอ เศรษฐกจ ไปกดดนแตหากการใชวฒนธรรม แนวคด จารตประเพณ รวมทงเพลง หรอ ภาพยนตร ซงอานาจดงกลาว เรยกวาอานาจออน อานาจความเชยวชาญ อานาจความเชยวชาญ บคคลจะมอานาจความเชยวชาญ เมอบคคลอนรบร และเหนประจกษในความรพเศษ หรอความเชยวชาญพเศษบางประการในตวเขา เปนความเชยวชาญ และ

43

ความรทเชอถอได เชอมนได ผมอานาจนจะดงดดใหคนไปปรกษาหรอพงพาทางความคด เมอตองการความกระจางในเรองทเขามความเชยวชาญ เขาสามารถ ใหคาตอบหรอความถกตองได อานาจนอาจจะมผลเสยอยบาง ทาใหคนอนๆ ในองคกรมความรสกวาตวเองไมมความหมาย (สมยศ นาวการ, 2540) Hampton (1986) และ Marquardt (2002) ไดใหความหมายของอานาจความเชยวชาญไวคลาย ๆ กบ สมยศ นาวการ วาเปนอานาจทมาจากการสรางกบความร การศกษาคนควา วจยสรางองคความรอยตลอดเวลา อยางตอเนองจนทาใหเปนผร และเชยวชาญเฉพาะดาน ทาใหผรวมงาน ยอมรบในความสามารถ และความเชยวชาญของบคคล และไดปฏบตงานไดตรงกบความสามารถ ความถนด กจะยงทาใหเพมความเชยวชาญยงขน อานาจดงกลาวนเปนอานาจทางปญญา เพราะตองใชความร ความสามารถจนเปนอานาจเชยวชาญได สวน สรอยตระกล อรรถมานะ (2545) ใหความหมายของอานาจจากความเชยวชาญ เกดจากการทบคคล มความเชยวชาญ ชานาญในเรองใดเรองหนงอยางลกซง ทาใหเขากลายเปนทรพยากรบคคลทมคา และทาใหผอนเกดความไวเนอเชอใจในตวเขา เมอมปญหาทเกยวของโดยเฉพาะ เกยวกบความชานาญการของผนน ดงนน แมบคคลในระดบการบงคบบญชาลาง ๆ ยงสามารถมอานาจขนมาได เนองจากความรทเขาม โดยเฉพาะในระยะเวลาใดเวลาหนง เชน ทนายความทมความร ทางหลกทรพย อาจจะเกดอานาจจากความเชยวชาญ เมอบรษทเขาวางแผนทจะนาเขาสตลาดหลกทรพย เปนตน Yukl (1998) กลาววา อานาจจากความเชยวชาญ เปนอานาจทเกดจากการทผนามความร ความสามารถ ความเชยวชาญ ประสบการณในการแกปญหาและปฏบตงานทมความสาคญไดผลเปนอยางด เปนอานาจเฉพาะตวของบคคลโดยไมจาเปนตองมตาแหนงหนาท และมความชดเจนยงขนเมอมคนอนเกดความรสกจาเปนตองมาขอคาแนะนาชวยเหลอ ยงปญหาทนามาขอคาแนะนามความสาคญและมความยากทไมอาจหาคนอนชวยเหลอได กยงเพมความมอานาจจากความเชยวชาญแกผใหคาแนะนาชวยเหลอมากขนเพยงนน จากทวเคราะหมาทงหมด อานาจความเชยวชาญ คอ อานาจทเกดขนจากความเชยวชาญ เกดจากทบคคลมความเชยวชาญในงานเฉพาะดาน จนเปนทยอมรบ และสามารถใหคาแนะนา สอนงาน และการใหคาปรกษาแกคนอนได บคลากรจงมกขอคาปรกษา และปฏบตตามคาแนะนาจากผเชยวชาญนน ดงนน ในหมบาน ชมชน ควรจะมบคคลทมความเชยวชาญในดานตาง ๆ สงสมความรมาเปนเวลานาน และสามารถถายทอด และใหคาปรกษาแกเพอนบานไดตลอดเวลา เชน เมอชาวบานเกดการเจบปวยในหมบานนนๆ ควรจะมใครสกคนแนะนา วธบาบดรกษาโรคไดโดยไมตองไปพบแพทย และชวยแนะนาวธในการปองกนโรคภยไขเจบตาง ๆ เชนการใชสมนไพรเพอปองกนและยบยงโรคภยไขเจบ หรอแมกระทงคาแนะนาในการดาเนนชวตในหมบาน หรอชมชน

44

ควรมคนเฒาคนแกคอยใหคาปรกษา แนะนาอยตลอดเวลา เพอใหชมชนมความสข จนกลายเปนชมชนทเขมแขงสบไป อานาจจากการอางอง Hampton (1986) และ Marquardt (2002) ใหความหมายของอานาจอางองไววา เปนอานาจทผรวมงานอางถง เกดจากผบรหารมลกษณะพเศษ เชน ความสามารถหรอศกยภาพ ความยตธรรม ความซอสตย และมคณคาทาใหผรวมงานประทบใจ จงนาไปอางองเพอใหไดรบการยอมรบ และเชอถอมากขน โดยเฉพาะอางองบคคลทคนเคย รจกด มชอเสยง และเปนทยอมรบของทกคน เปนการนาไปอางองแลวทาใหมอานาจมากขน อยางเชน การเขยนงานวชาการใชอานาจอางองมาก อานาจอางอง อานาจนเกดจากบคคลหนงสามารถดงดดใจบคคลอน อนเนองจากลกษณะหรอบคลกภาพสวนตว ทาใหบคคลอนเกดความเคารพยกยอง และเกดความไวเนอเชอใจอยางไมมขอสงสย เกดความอยากเขามาเปนพวก หรออยากถอแบบอยางเหมอนเขา มความสวามภกด และมความผกมดกบเขา หากมบคคลเปนจานวนมาก ๆ ทอยากมาเปนพวก หรอเอาแบบอยางผทเปนตนแบบกจะเกดอานาจอางองน อานาจนอาจเรยกวา อานาจบารม (Charisma) อานาจนจะใชประโยชนไดด เมอบคคลนนไมไดเปนผควบคมโดยตรง การใชอานาจนเปนประโยชนในกรณของการเลอกตงผนาทางการเมอง หรอนกการเมอง แตหากใชอานาจนในองคกร กอาจเกดปญหาขนได ทงนเพราะการดงดดใจเปนเรองของอารมณ ความรสก ซงอารมณและความรสกน อาจจะเปลยนแปลงได ไมมความคงเสนคงวา ดงนน จงอาจจะกระทบกบงานทตองทาเปนกจวตร นอกจากนนยงนาไปสความรสกทเปนตวตนมากเกนไป หรอการหาประโยชนใหกลมพวก หรอใชกศโลบายตางๆ กบผตาม (สรอยตะกล อรรถมานะ, 2545) อานาจจากการอางอง เปนอานาจทบคคลหรอกลมเปาหมายใหการยอมรบใหความเลอมใสศรทธาและชนชมในคณงามความดและความมบารมเปนทยกยองไดรบการยอมรบจากสงคมทวไป ดวยการอางองถงบคคลนนเพอในคนอนเกดความเชอถอหรอยอมรบในสงทตนกระทาวาถกตองเหมาะสมตามไปดวย (French & Raven, 1968) จากทไดวเคราะหมาทงหมด อานาจจากการอางอง คอ เกดจากบคคลทมบคลกภาพดหรอมคณลกษณะพเศษอน จนเกดอานาจขนในตนเอง ลกษณะของบคคล กรยาทาทาง คานยม และรปแบบความสมพนธระหวางบคคลทสามารถทาใหเกดแรงดงดดผอนใหเกดความชนชม ชกจงใหเกดความเลอมใสศรทธาอยากทาตาม บคคลจะมอานาจอางองเมอคนอน ๆ อยากจะเปนหรออยากจะทาเชนเดยวกบตวเขา เปนความสามารถทปลกเราความเคารพ ความชนชมและความจงรกภกดใหเกดขนตอตวผนา อานาจนอยบนพนฐานทางบารมของผนา ผตามมความตองการ

45

ผกพนหรอเอาแบบอยางผนามากเทาไร อานาจการอางองกมมากเทานน คนทมอานาจจากการอางองสงสามารถมอทธพลตอการคดการกระทาของผอนไดมาก อานาจลกษณะน มกจะใชในเรองของการตลาด เชนการโฆษณา ทอาศยผมชอเสยง แนะนาผลตภณฑของบรษท โดยหวงผลใหลกคาซอสนคาเพราะตองการเลยนแบบพฤตกรรม และอยากเปนเหมอนผมชอเสยงนน ภมปญญาทองถน ความเปนมาของภมปญญาทองถน คาวา “ภมปญญาทองถน” “ภมปญญาชาวบาน” หรอ “ภมปญญาไทย” อาจจะเปนคาใหมในการศกษาและการพฒนาประเทศ แตทจรงแลว ความร แนวคด และการปฏบตเกยวกบเรองดงกลาว มมาทงในหมของชาวบานแตละทองถน และผทเขาไปทางานในทองถนแตเรมเดนชดขนในหลายปทผานมา เมอกลมนกพฒนาขององคกรเอกชน ไดเขาไปทางานในหมบานเรมตระหนก และเหนความสาคญของภมปญญาทองถน จงไดรเรมฟนฟเรองภมปญญาทองถนขนมา ทงนเพอคนหาคณคา ทสามารถนามาเชอมโยงกบกจกรรม เพอการพฒนา ซงพวกเขาไดรบผดชอบอย เมอเปนเชนนจงเกดความการเปลยนแปลงทางความร ความคดระหวางนกพฒนากบชาวบานจนเกดการเรยนร และเขาใจในวถชวตของชาวบาน อนเปนผลใหบทบาทของนกพฒนาเปลยนแปลงไปจากการนาเอาความร และทฤษฎ จากวทยาการสมยใหมไปถายทอดใหกบชาวบานฝายเดยว มาเปนการแลกเปลยนกานเรยนร และประสบการณระหวางกน จงเกดแนวทางการพฒนาประเทศบนพนบานของความรภายในทองถน ในยคโลกาภวตน ภมปญญาทองถน นาจะเปนอกปจจยททางรฐบาลใหความสาคญอกระดบหนง ดงจะเหนไดจากการกาหนดใหมการใชภมปญญาทองถน เปนสวนหนงของการจดการศกษาใหกบนกเรยน ดงนน ภมปญญาทองถน จงเปนความรอนเกดจากความสมพนธเชอมโยงกนระหวาง สตปญญาของคนในชมชนหรอทองถนนน ผนวกเขากบสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและสงทอยเหนอธรรมชาตทมอทธพลตอการดาเนนชวตของคน ดวยเหตผลน จงไดมตวอทธพลททาใหเกดภมปญญาทองถน ความหมายของภมปญญาทองถน ภมปญญา หรอภมปญญาชาวบาน หรอภมปญญาทองถน ไดมผใหความหมายไวในหลายลกษณะตาง ๆ กน ดงน พนเพรากฐานของความรชาวบาน (เสร พงศพศ, 2529)

46

ความรอบรของชาวบานทเรยนร และมประสบการณสบตอกนมาทงทางตรง คอ ประสบการณดวยตนเองหรอทางออมซงเรยนรจากผใหญ หรอความรสะสมทสบตอกนมา (ธวช ปณโณทก, 2547) ทกสงทกอยางทชาวบานคดไดเอง ทนามาใชในการแกปญหา เปนสตปญญา เปนองคความรทงหมดของชาวบาน ทงกวาง ทงลก ทชาวบานสามารถคดเองทาเอง โดยอาศยศกยภาพทมอยแกปญหาการดาเนนวถชวต ไดในทองถน (สามารถ จนทรสรย, 2534) ภมปญญาชาวบานเกดจากการสะสมการเรยนรมาเปนระยะเวลายาวนาน มลกษณะเชอมโยงกนไปหมดในทกสาขาวชา ไมแยกเปนวชา ๆ แบบทเราเรยน ฉะนนวชาเกยวกบเศรษฐกจอาชพ ความเปนอยเกยวกบการใชจาย การศกษาวฒนธรรมนน จะผสมกลมกลนเชอมโยงกนไปหมด (ประเวศ วะส, 2530) กลาวโดยสรป ภมปญญาชาวบาน หรอภมปญญาทองถน หมายถง องคความรทงปวงทไดสงสมและสบทอดกนมาอยางตอเนอง โดยมการคดคนปรบเปลยนผสมผสานกบความรใหม และพฒนาใหเหมาะสมสอดคลองกบยคสมย เพอใชในการแกปญหาและพฒนาการดาเนนชวตใหเปนสข ซงมลกษณะทงทเปนรปธรรม นามธรรม ตลอดจนมความเปนเอกลกษณของตนเองอยางชดเจน ประเภทของภมปญญาทองถน กลมท 1 เปนเรองเกยวกบคต ความคด ความเชอ และหลกการพนฐานขององคแหงความรทเกดจากการสงสมถายทอดกนมา เชน ชมชนภเขา มความเชอในเรองของผปา เจาปา เทพารกษ เชอในเรองพระภมเจาท เปนตน กลมท 2 เปนเรองของศลปะ วฒนธรรม และขนบธรรมเนยมประเพณ เชน ประเพณการบวชนาค เขาพรรษา แตงงาน นอกจากนน ยงมศลปกรรมพนบานทแสดงปรากฏใหเหนถงความสาเรจของภมปญญาทสบทอดกนมาหลายชวงอาย เชน งานจกสาน เครองปนดนเผา งานแกะสลก งานปน การฟอนรา และเพลงพนบาน เปนตน กลมท 3 เปนเรองของการประกอบอาชพ เชน การทาการเกษตรแบบผสมผสาน การเกษตรแบบพงพาตนเอง การทาสวนสมนไพร และการแพทยแผนโบราณ กลมท 4 เปนเรองราว แนวความคด หลกปฏบต และเทคโนโลยสมยใหม ทชาวบาน นามาใชในชมชน ซงเปนอทธพลของความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย เชน การเลยงปลาดกบกอยในบอซเมนต การประดษฐเครองนวดขาวแบบประหยด การคดสรางกาลกนาจากอางเกบนาบนภเขาลงมาใชปลกพชสวน

47

ภมปญญาทองถนมมากมายหลายแขนง แตมกจะถกมองวาลาหลง คนบางกลมจงไมคอยใหความนยมและสบสานกนมากนก สวนใหญแลวภมปญญาทองถนมกสบทอดบอกกลาวกนเปนการภายใน เชน สตรทาอาหาร หรอตารบตาราตาง ๆ ทาใหไมเปนทรบรกนโดยทวไป อาจจาแนกภมปญญาทองถนออกเปน 10 ลกษณะไดดงน 1. ภมปญญาทเกยวกบความเชอและศาสนา 2. ภมปญญาทองถนทเกยวกบประเพณและพธกรรม 3. ภมปญญาทองถนทเกยวกบศลปะพนบาน 4. ภมปญญาทองถนทเกยวกบอาหารและผกพนบาน 5. ภมปญญาทองถนทเกยวกบการละเลนพนบาน 6. ภมปญญาทองถนทเกยวกบศลปวฒนธรรม 7. ภมปญญาทองถนทเกยวกบเพลงพนบาน 8. ภมปญญาทองถนทเกยวกบสมนไพรและตารายาพนบาน 9. ภมปญญาทองถนทเกยวกบการประดษฐกรรม 10. ภมปญญาทองถนทเกยวกบการดารงชวตตามสภาพแวดลอมทางธรรมชาต อยางไรกตามกระแสโลกาภวตน ทเปนรปแบบความสมพนธของการผลตในระบบทนนยมเปนสงทเราหลกเลยงไมได ถอเปนรปแบบการผลตในขนตอนหนงของระบบทนนยม ซงดาเนนไปเพอการดารงอยของมวลมนษยโดยรวม เปนประสบการณทเรายงตองเรยนรเพอการจดรปแบบใหมทางสงคมตลอดจนความสมพนธทางการผลตแบบใหม ซงยงสงผลอยางตอเนองทจะปรบกลไกลหรอโครงสรางเพอเอออานวยใหมการพฒนาพลงทางการผลตอยางรอบดาน ไมวาจะเปนทางดานอตสาหกรรม เกษตรกรรม วทยาศาสตรและเทคโนโลย

งานวจยทเกยวของ

ธรยทธ บญม (2543) ศกษาเรอง “ภาพรวมการเมอง สงคม วฒนธรรม 2000โครงการประเมนการเมอง สงคม วฒนธรรมไทย 2000” การสารวจครงน ไดสะทอนปรากฏการณทางการเมอง สงคม และวฒนธรรมหลายประการดวยกน คอ ประการทหนง คานยมของสงคมไทยมการเปลยนแปลง จากคณคาเชงจารต (Traditional Values) ทเนนความเปนกลม สงนามธรรม มาสคานยมสมยใหม ทเนนวตถและความเปนปจเจกมากขน ลกษณะความสมพนธแบบอปถมภ (Traditional Rationality) มาสธนอปถมภทมลกษณะซบซอนมากขน การสารวจบงชไปในทศทางวา อดมการณเสรนยมกลายเปนอดมการณหลกของสงคม ขณะเดยวกนสงคมไทยกยงใหคณคากบคณธรรมและสงทดในวฒนธรรมดงเดมอย ประการทสอง คนจนคนรวยทมชองวางระหวาชนชน

48

และยงแตกตางกนมากขนในหลายมต ไมวาจะเปนในแงของลกษณะการดารงชวต ความคด ความฝน และความหวง ประการทสาม สงคมไทยประเมนวาการทางานของกลมคนและสถาบนตางๆ ยงมสมรรถนะและไดรบความเชอถอคอนขางนอย โดยเฉพาะปญหาเรองความชอบธรรม และประสทธภาพของระบอบประชาธปไตยในการเมองไทย และประการสดทาย คนไทยกไดบนทกความทรงจาทละเอยดออนงดงามและทรงคณคาตอประวตศาสตรสงคมไทยไวอยางนาสนใจ สมชาย จะยอ และคณะ (2546) ศกษาเรอง “แนวทางฟนฟและสบสานวฒนธรรมประเพณของเผาลาหแซแล บานหวยนารน ตาบลแมเจดยใหม อาเภอเวยงปาเปา จงหวดเชยงราย” ในการวจยครงนทมวจยไดรวบรวมขอมลวฒนธรรมประเพณทเกยวของกบวถชวตของชนเผาลาหมา 5 ดาน ดวยกน คอ ดานศาสนา ดานดนตร ดานการเตนจะค ดานการแตงกาย ดานสมนไพร ผลการศกษาพบวา ดานศาสนา ศาสนามความสาคญกบชนเผาลาหแซแลเปนอยางมาก เนองจากศาสนาเปนสวนสาคญในวฒนธรรมประเพณของชนเผา เปนตวยดเหนยวจตใจของชนเผาใหยดหลกคณธรรมและศลธรรมอนดงาม ชาวลาหใหความสาคญเกยวกบการนบถอผบรรพบรษ ซงถอมาอยางชานาน แตสภาพปญหาในปจจบนคนรนใหมไมคอยใหความสาคญกบพธกรรมทางศาสนา เพราะจะไปสนใจเทคโนโลยททนสมยทมาในรป ทว ซด เครองเสยง เปนตน ดานดนตร ดนตรมความสาคญตอวถชวตของชนเผาลาหแซแลกเนองดวยเครองดนตรเปนสงทจะตองใชนามาประกอบพธกรรมทสาคญตาง ๆ ในดานศาสนา หากไมมดนตรกไมสามารถทจะทาพธกรรมนน ๆ ได แตเปนทนาเสยดายทในปจจบนเครองดนตรไดลดนอยลงไปมาก และผเปาเครองดนตรเปนกลดนอยลงเชนกน สงผลใหพธกรรมตาง ๆ ทจะมการเตนจะคมผใหความสนใจนอยลง พธกรรมจงไมครกครนและสมบรณแบบเหมอนในอดต การเตนจะค ประเพณการเตนจะคไดเกดขนพรอมกบศาสนาและความเชอของชาวลาห คนในชนเผามความเชอวาเปนการเตนบวงสรวงเทพเจา แตปจจบนผคนใหความสาคญกบการเตนจะคนอยลง สาเหตมาจากเครองดนตรทนอยลงทาใหความสนกเพลดเพลนลดลงไปดวย และอกสาเหตคอผคนหนไปสนใจทวแทน ดานการแตงกาย การแตงกายมความสาคญตอวถชวตประจาวนของชนเผาลาหอยางมาก เพราะแสดงออกถงความเปนเอกลกษณของชนเผาซงไมมใครเหมอน แตถงอยางไรกตามคนรนใหมกมไดเครงครดในเรองการแตงกายเทาทควรบางสวนแตงทนสมยเลยนแบบคนพนราบ หรอในการทาพธกรรมบางคนกแตงชดไมครบเหมอนในอดต สาเหตกมาจากการเลยนแบบแฟชนในเมอง ทนามาโดยเดกทไปเรยนในเมอง หรอผใหญทเขาไปทางานในเมอง รวมทงการรบวฒนธรรมการแตงกายจากบคคลภายนอกทเขาไปในชมชน

49

ดานสมนไพร ยาสมนไพรเปนยาแผนโบราณทมใชสบทอดกนมาเปนเวลานานตงแตบรรพบรษ แตในปจจบนเมอมการตดตอสอสารกบภายนอกสะดวกสบายขน ชาวลหนยมไปรกษาทโรงพยาบาลหรอซอยาแผนปจจบนมารกษาแทนยาสมนไพร สถานการณดงกลาวสงผลใหมผทมความรเรองยาสมนไพรลดนอยลง ขาดคนสบทอดไปสคนรนหลง วมล ภศร (2542) วจยเรอง “วถการดาเนนชวตตามฮตคองของชาวบานขวาว อาเภอเสลภม จงหวดรอยเอด” ผลการศกษาพบวา บคคลในเครอญาตมหนาทและธรรมเนยมปฏบตตามฮต - คองทจะกระทาตอกนในวถชวต โดยยดถอปฏบตจากหลกเบองตนของศลธรรมฮตคอง การเปลยนแปลงของวถครอบครวตามความเจรญและความทนสมยในยคปจจบน คอ ฮตลกคองหลาน ลกหลานไดแสดงพฤตกรรมตามกระแสวฒนธรรมใหมโดยเฉพาะในชวงเวลาทวางจากการศกษาเลาเรยน การใชแรงงานหรองานเทศกาลเพมมากขน การเปลยนแปลงของวถสงคมตามความเจรญและความทนสมยในยคปจจบนคอ ฮตทาวคองเพย ผททาหนาทเปนผบรหารงานราชการองคกรเปนผใฝศกษาหาความรวทยาการสมยใหม มการศกษาในระดบสง ไดพฒนาบานเมองโดยใชฮต - คองเปนตวเชอมโยง ฮตปคองเดอนทไมทากนอยางตอเนองทกปคอ เดอนอายบญเขากรรม เดอนยบญคณลาน และเดอนเจดบญซาฮะ ฮตไฮคองนา ชาวบานขวาวทานาโดยใชเครองจกรแทนแรงงานสตว และนยมจางแรงงานคนมากกวาการลงแขก ลานขาวทาดวยผาไนลอนแทนลานพนดน และใชเวลาในการทานาเปนระยะสนกวาเดม พระครวมลกตตสนทร และคณะ (2548) วจยเรอง “การสบสานและอนรกษวฒนธรรมประเพณ 12 เดอนทเออตอวถชวตชมชน โดยความรวมมอของชมชนตาบลชอแฮและตาบลปาแดง อาเภอเมอง จงหวดแพร” ผลการศกษาพบวา เพอการสบสานและอนรกษวฒนธรรมประเพณ 12 เดอน ฯ โรงเรยนควรจะบรรจเปนหลกสตรทองถนเพอใหนกเรยนไดศกษาเรยนรและรวมงานประเพณ โรงเรยนควรใหนกเรยนรวมกจกรรมในประเพณตาง ๆ และเชญชวนลกบานเขารวมงานดวย ทองสข ธาตอนจนทร และคณะ (2546) วจยเรอง “โครงการเสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชน โดยใชจารตประเพณดงเดม กรณบานปาไผ ตาบลแมโปง อาเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม” ผลการศกษาพบวา มการเปลยนแปลงทเกดขนในแงบวกตอความเขมแขงของชมชน กลาวคอ 1. กระบวนการวจยทาใหชมชนไดองคความร จากการเกบรวบรวมขอมลวเคราะหขอมล โดยการมสวนรวมของคนในชมชนเอง 2. ทาใหชมชนเกดความตระหนกถงความสาคญของจารตประเพณดงเดมทมอยในทองถน วามประโยชนและมคณคา 3. ชมชนมองคความรเกยวกบจารตประเพณ 4. กระบวนการวจย ทาใหแกนนาชมชน เกดทกษะในการทจะใชการศกษาวจย ซงเปนยทธศาสตรการแกไขปญหาอน ๆ ทสาคญ