ปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภททมารบบรการ ในโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร

วาสนา นามเหลา

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

กรกฎาคม 2559 ลขสทธเปนของมหาวทยาลยบรพา

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลงไดดวยความกรณาและความชวยเหลออยางดยงจาก ผชวยศาสตราจารย รอ. หญง ดร.ชนดดา แนบเกสร อาจารยทปรกษาหลก และ ดร.ดวงใจ วฒนสนธ อาจารยทปรกษารวม ทกรณาใหค าปรกษา แนะน าแนวทางทถกตอง ตลอดจนแกไขขอบกพรอง ตาง ๆ ดวยความเอาใจใสอยางดเสมอมา ผวจยรสกซาบซงเปนอยางยง จงขอกราบขอบพระคณ เปนอยางสงไว ณ โอกาสน ขอขอบพระคณคณะกรรมการสอบปากเปลาทกทานทกรณาใหขอเสนอแนะในการปรบปรงแกไข จนท าใหวทยานพนธฉบบนมความสมบรณมากยงขน และขอขอบพระคณ คร คณาจารยทกทานทไดประสทธประสาทความร ใหพลงทางปญญา และใหการสนบสนนเสมอมา ขอขอบพระคณผอ านวยการโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร ผชวยวจย และผมสวนเกยวของทกทานทใหความอนเคราะห ตลอดจนผดแลผปวยโรคจตเภททใหความรวมมอเปนอยางดในการเกบรวบรวมขอมลทใชในการวจย ท าใหวทยานพนธฉบบนส าเรจไดดวยด คณคาและประโยชนของวทยานพนธฉบบน ผวจยขอมอบเปนกตญญกตเวทตาแดบพการ บรพาจารย และผมพระคณทกทานทงในอดตและปจจบน ทท าใหขาพเจาเปนผมการศกษาและประสบความส าเรจมาจนตราบเทาทกวนน

วาสนา นามเหลา

ง

53920654: สาขาวขา: การพยาบาลสขภาพจตและจตเวช: พย.ม. (การพยาบาลสขภาพจตและจตเวช) ค าส าคญ: ผดแล/ ความรเกยวกบการดแล/ สมรรถนะแหงตน/ สมพนธภาพในครอบครว/ ภาระการดแล วาสนา นามเหลา: ปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภททมารบบรการ ในโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร (FACTORS AFFECTING BURDEN AMONG CAREGIVERS OF PATIENTS WITH SCHIZOPHRENIA IN SAKAEO RATCHANAKARINDA PSYCHIATRIC HOSPITAL) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ: ชนดดา แนบเกษร, Ph.D., ดวงใจ วฒนสนธ, Ph.D. 77 หนา. ป พ.ศ. 2559. การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาภาระการดแลและปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ประกอบดวย อาย ระยะเวลาการดแล ความรเกยวกบการดแล สมรรถนะแหงตน และสมพนธภาพในครอบครว กลมตวอยางเปนผดแลผปวยจตเภททพาผปวยมารบการรกษาทแผนกผปวยนอกโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร จ านวน 100 ราย คดเลอกกลมตวอยางดวยวธการสมแบบงาย เกบรวบรวมขอมลระหวางเดอนมถนายน ถงเดอนสงหาคม พ.ศ. 2558 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลประกอบดวย แบบสอบถามขอมลสวนบคคล แบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท แบบประเมนการรบรสมรรถนะแหงตน แบบประเมนสมพนธภาพในครอบครว และแบบประเมนภาระการดแล โดยมคาความเทยงของแบบวดและแบบประเมนทงสตวแปร เทากบ .76, .84, .90 และ .87 ตามล าดบ วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนาและการถดถอยพหคณ ผลการวจยพบวา กลมตวอยางมภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภทอยในระดบนอย(�� = 49.86) อาย การรบรสมรรถนะแหงตน และสมพนธภาพในครอบครว มความสมพนธกบ ภาระการดแลผปวยจตเภทอยางมนยส าคญทางสถต (r = -.22, r = -.24, r = -.29, p < .05 ตามล าดบ) ทงสามตวแปรสามารถรวมกนท านายความแปรปรวนของภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทไดรอยละ 12 (R2adj = 0.12, p < .05) โดยอายของผดแลมอทธพลตอภาระการดแลผปวยจตเภทมากทสด (β = -0.23) รองลงมาคอสมพนธภาพในครอบครว (β = -0.22) ผลการวจยครงนเสนอแนะวาบคคลากรทางสขภาพสามารถจดโปรแกรมสงเสรมสขภาพจตเพอการลดภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท โดยเนนการสรางเสรมสมพนธภาพในครอบครว

จ

53920654: MAJOR: MENTAL HEALTH AND PSYCHIATRIC NURSING; M.N.S. (MENTAL HEALTH AND PSYCHIATRIC NURSING) KEYWORDS: CAREGIVERS/ KNOWLEDGE/ PERCEIVED SELF-EFFICACY/ FAMILY RELATIONSHIP/ BURDEN WASSANA NAMLAO: FACTORS AFFECTING BURDEN AMONG CAREGIVERS OF PATIENTS WITH SCHIZOPHRENIA IN SAKAEO RACHANAKARINDRA PSYCHIATRIC HOSPITAL. ADVISORY COMMITTEE: CHANUDDA NABKASORN, Ph.D., DUANGJAI VATANASIN, Ph.D. 77 P. 2016. The purpose of this study was to examine burden and factors influencing burden among caregivers of patients with schizophrenia including age, duration of care provision, knowledge towards caring for schizophrenic patients, perceived self-efficacy and family relationship. The sample was 100 caregivers of patients with schizophrenia who took the patients for treatment at the outpatient department of Sakaeo Rachanakarindra Psychiatric Hospital. The sample was selected using simple random sampling. The data were collected during June to August, 2015 by using self-report questionnaires including Personal Information Questionnaire, Knowledge about Caring for Patients with Schizophrenia Questionnaire, Perceived Self-efficacy Questionnaire, Family Relationship Questionnaire, and Burden Questionnaire. The reliability of these questionnaires were .76, .84, .90, and .87 respectively. Descriptive statistics and multiple regression analysis were employed for data analysis. The results revealed that the average score of burden of caring patients with schizophrenia was at a low level (�� = 49.86). Age, perceived self-efficacy, and family relationship had significantly negatively association with burden (r = -.22, r = -.24, r = -.29, p < .05 respectively). Result of multiple regression analysis showed that approximately 12% of the variance of the caregiver burden can be accounted for by the linear combination of age and family relationship (p < .05). The strongest predicting factor was age (β = -.23, p < .05) followed by family relationship (β = -.22, p < .05). This study results suggest that health careproviders need to develop ‎mental health intervenions for ‎supporting families of schizophrenic ‎patients to reduce their ‎burdens by promoting family relationship.

ฉ

สารบญ หนา บทคดยอภาษาไทย......................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ.................................................................................................................... จ สารบญ ........................................................................................................................................ ฉ สารบญตาราง .............................................................................................................................. ซ สารบญภาพ ................................................................................................................................. ฌ บทท 1 บทน า .................................................................................................................................. 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา .................................................................... 1 วตถประสงคของการวจย .......................................................................................... 6 สมมตฐานการวจย ..................................................................................................... 6 กรอบแนวคดในการวจย ............................................................................................ 6 ขอบเขตการวจย ......................................................................................................... 8 นยามศพทเฉพาะ ....................................................................................................... 8 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ ........................................................................................... 10 ผปวยจตเภท .............................................................................................................. 10 ผดแลผปวยจตเภท ..................................................................................................... 17 ภาระการดแล ............................................................................................................. 18 ทฤษฎระบบของ Neuman ......................................................................................... 21 ปจจยทเกยวของกบภาระการดแลผปวยโรคจตเภท ................................................... 26 3 วธด าเนนการวจย ................................................................................................................ 33 ประชากรและกลมตวอยาง ........................................................................................ 33 เครองมอทใชในการวจย ............................................................................................ 34 การตรวจสอบคณภาพเครองมอ ................................................................................ 38 การพทกษสทธของกลมตวอยาง ............................................................................... 39 การเกบรวบรวมขอมล ............................................................................................... 39 การวเคราะหขอมล .................................................................................................... 40

ช

สารบญ (ตอ) บทท หนา

4 ผลการวจย .......................................................................................................................... 41 ผลการวเคราะหขอมล................................................................................................ 41 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ .................................................................................... 47 สรปผลการวจย .......................................................................................................... 47 การอภปรายผล .......................................................................................................... 48 ขอเสนอแนะ .............................................................................................................. 53 บรรณานกรม ............................................................................................................................... 54

ภาคผนวก .................................................................................................................................... 61 ภาคผนวก ก ........................................................................................................................ 62 ภาคผนวก ข ........................................................................................................................ 68 ภาคผนวก ค ........................................................................................................................ 75 ประวตยอของผศกษา .................................................................................................................. 77

ซ

สารบญตาราง ตารางท หนา 1 จ านวนและรอยละขอมลสวนบคคล .............................................................................. 41 2 คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานของคะแนนภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท 44 3 คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน ของความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน สมพนธภาพในครอบครว ................................................... 44 4 คาสมประสทธสหสมพนธระหวางอาย ระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแล ผปวยโรคจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน สมพนธภาพในครอบครว กบภาระการ ดแลผปวยจตเภท ............................................................................................................ 45 5 คาสมประสทธสหสมพนธพหคณ ของตวแปรท านาย กบภาระการดแลผปวยจตเภท… 46

ฌ

สารบญภาพ ภาพท หนา 1 กรอบแนวคดการวจย ..................................................................................................... 8

บทท 1 บทน ำ

ควำมส ำคญและควำมเปนมำของปญหำ โรคจตเภท (Schizophrenia) เปนโรคทางจตเวชทพบบอยทสด โดยจากอบตการณการเกดโรคพบ 0.1-0.5 ตอพนประชากร ความชกเทากบ 2.5-5.3 ตอพนประชากร ความชกตลอดชพเทากบ 7.0-9.0 ตอพนประชากร เพศหญงและเพศชายพบไดพอ ๆ กน พบในชวงอาย 15-54 ป สวนใหญเรมมอาการชวงวยรนหรอผใหญตอนตน (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2550) ในประเทศไทย รายงานของ กรมสขภาพจต (2555) พบวา ผปวยจตเภททเขามารบการรกษาทแผนกผปวยนอกของโรงพยาบาลจตเวชทวประเทศ ในป พ.ศ. 2553-2555 มจ านวนรอยละ 35.7, 34.9 และ 34.4 ของผปวยจตเวชทงหมด จากการศกษาการเจบปวยทกอใหเกดภาระของโรค (Global burden of disease) พบวา โรคจตเภทเปนโรคทกอใหเกดภาระของโรคมากกวารอยละ 11 โดยพจารณาตามเกณฑจ านวนปทสรางความเสยหายใหกบชวตของผปวยดวยโรคนน ๆ (Disability Adjustment Life Years: DALYs) และคาดวาจะสงกวารอยละ 15 ในป ค.ศ. 2020 (ปราชญ บญยวงศวโรจน, 2546) และจากสถตผปวยนอกของโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร พบวา มผปวยโรคจตเภททมารบบรการทแผนกผปวยนอกเพมขนโดยใน ป พ.ศ. 2554-2556 มจ านวนผปวยจตเภท 1,739, 1,858 และ 2,053 คน คดเปนรอยละ 30.10, 33.05 และ 36.52 ตามล าดบ (โรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร, 2557) โรคจตเภทเปนโรคเรอรง อาการเกดขนแบบคอยเปนคอยไปจนในทสดการปฏบตหนาทในชวตประจ าวน การงาน การดแลสขอนามยของตนเอง และความสมพนธกบสงคมเสอมลงอยางมาก เมอเปนโรคนแลวมกไมหายเปนปกตเหมอนเดม (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2550) เนองจากพยาธสภาพทางสมอง พบวาสมองสวน Limbic system ไดแก Amygdale hippocampus และ Parahippocampal gyrus มขนาดเลกกวาปกต ยงพบการเรยงตวของเซลลประสาท ในบรเวณ Hippocampus ของผปวยโรคจตเภทมการเรยงตวไมเปนระเบยบและมการศกษา บางการศกษาในผทเปนโรคจตเภทจ านวนหนงพบวาม Cerebral ventricle โตกวาปกต ซงผปวยเหลานสวนใหญมอาการดานลบเปนอาการเดน ยงมขอสนนษฐานวาในโรคจตเภทมความผดปกตของภาวะสมดลระหวาง Serotonin กบ Dopamine ทงนเพราะยารกษาโรคจตชนดใหม คอ Clozapine และ Risperidone มความสมพนธกบ Serotonin receptor มากกวา Dopamine D2 receptor โดยทง Clozapine และ Risperidone มฤทธเปนทง Dopamine และ Serotonin antagonist (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2550) ผปวยจตเภทมความผดปกตดานความคด อารมณ

2

การรบร และพฤตกรรม และการกลบปวยซ าของผปวยจตเภทจะกอใหเกดความสญเสยทางดานเศรษฐกจและสงคม ทงในระดบบคคล ครอบครวและระดบประเทศ และทส าคญทสดการกลบ ปวยซ า ซงมอตราการปวยซ าสงถงรอยละ 70 ยงกอใหเกดผลกระทบโดยตรงตอสขภาพของผปวย ครอบครว และสงคม หากผปวยไมไดรบการรกษาอยางตอเนอง จะสงผลใหเกดการเสอมถอยของความคด บคลกภาพ อารมณ และพฤตกรรม เปนภาระของครอบครวในการดแลผปวย (กรมสขภาพจต, 2548) ในการปวยแตละครงท าใหสมรรถภาพในการด าเนนชวตของผปวยเสอมลง สงผลใหเกดความเสอมของการท าหนาทและเปนภาระในการรกษาพยาบาล ในระดบประเทศ การรกษาโรคจตเภทนตองใชระยะเวลานานและยงตองเสยคาใชจายในการรกษาสงมาก กอใหเกดและเปนภาระการใชงบประมาณของรฐบาล ในการรกษาพยาบาล ปจจบนการรกษาผปวยจตเภทในโรงพยาบาลมระยะเวลาในการรกษาสนลง จากนโยบายของกรมสขภาพจต มนโยบายใหผปวยจตเภทกลบสครอบครวใหเรวทสด ผปวยจตเภทถงแมวาอาการทเลาลงแลว แตกยงไมสามารถปฏบตหนาทตาง ๆ ในชวตประจ าวนไดเหมอนกบบคคลทวไป เนองจากมความเสอมทางดานการท างานและความเสอมของสตปญญาของผปวย ขาดการยอมรบจากสงคม ประกอบกบความเรอรงจากอาการของโรค ท าใหผปวยจตเภทเกดขอจ ากดในการดแลตนเองเปนเหตใหบคคลในครอบครว ซงเปนผใกลชดกบผปวยมากทสดตองท าหนาทแทน ท าใหครอบครวจ าเปนตองเขามามสวนรวมในการดแลผปวยโดยเขามารบบทบาทใหมในฐานะผดแล ซงผดแลหลกตองปฏบตหนาทนอกเหนอจากบทบาทเดม ตองเรยนรบทบาทใหมในการดแลผปวยจตเภททบาน เพอท าหนาทของผดแลอยางมประสทธภาพ สงผลใหการใชชวตประจ าวนและการปฏบตตนของผดแล ตลอดจนสมาชกในครอบครวคนอน ๆ เปลยนแปลงไป ผดแลตองใชเวลา และแรงกายในการดแลผปวยอยางใกลชด ซงถอวาเปนงานทหนก (Montgomery, Gonyea, & Hooyman, 1985) นอกจากนพบวา ผปวยจตเภทบางรายยงมอาการทางดานลบหลงเหลออย เชน เกยจคราน ขาดแรงจงใจ ไมชวยเหลองานบาน ไมดแลกจวตรประจ าวนของตนเอง ใชเวลาสวนใหญในการนอน ไมยอมรบประทานยา ตองคอยกระตนเตอนอยสม าเสมอ หรออาจมอาการทางดานบวกเกดขน เชน อาการหลงผด อาการประสาทหลอน หรอมพฤตกรรมทแปลกประหลาด (รจนา ปณโณทก, 2550) ผปวยมกจะมอาการก าเรบเปนพก ๆ สลบกบชวงทอาการสงบ ภายหลงอาการก าเรบแตละครงความสามารถของผปวยจะไมกลบคนดงเดม ภาระการดแลทงหมดจงตกอยกบผดแล ตองรบผดชอบในการดแลผปวยตอจากบคลากรทางดานสขภาพจต (Tungpunkom, 2000) สงผลกระทบกบผดแล รสกหวาดกลวกบอาการทางจตทรนแรงซงไมสามารถคาดการณไดลวงหนา (Loukissa, 1995)

3

ผดแลสวนใหญจะเปนญาตในครอบครวซงตองดแลการปฏบตกจวตรประจ าวนของตนเองและครอบครว แลวยงตองดแลผปวยจตเภทอกดวย จงท าใหผดแลผปวยจตเภทจะรบรถงความรสกทแสดงความกดดน ความเดอดรอน ความยากล าบากของผดแล ซงเปนผลมาจากความรบผดชอบในการดแลผปวย (Montgomery et al., 1985) กลาววา ภาระของผดแลแบงเปน 2 ประเภท คอ ภาระเชงปรนย (Objective burden) เปนการรบรเกยวกบการเปลยนแปลงในการด าเนนชวต 5 ดาน ไดแก การมเวลาเปนสวนตวลดลง ความเปนอสระลดลง การมกจกรรมในสงคมลดลง หนาทในการงานเปลยนแปลง และการเกดปญหาดานสขภาพ และภาระเชงอตนย (Subjective burden) เปนความรสกเกยวกบการเปลยนแปลงการตอบสนองทางอารมณ ทศนคตของผดแลเกยวกบประสบการณการดแล เชน ความรสกเกนก าลง รสกทกขในการทตองดแลผปวยวตกกงวลตอ การเจบปวยของผปวย รวมทงอาการทางจตทรนแรงทอาจเกดขนโดยไมอาจคาดการณลวงหนาได การทตองเผชญกบความรสกเปนตราบาปและความรสกอบอายทมญาตปวยทางจต ท าใหผดแลเกดความทกข รสกรบภาระหนก สงผลกระทบตอผดแลในครอบครว ทงทางดานรางกาย จตใจ อารมณ สงคมและเศรษฐกจ (George & Dwyther, 1986) ผลกระทบทเกดขนท าใหผดแลเกดความพรองในการดแลตนเองและความสามารถในการดแลผปวยลดลง ทงนเพราะการดแลของญาตมผลตอการด าเนนโรคของผปวยจตเภท หากผดแลมความร ความสามารถในการดแลไมเพยงพอ กจะสงผลใหผปวยไดรบการปฏบตการดแลไมถกตองเหมาะสม ไดรบการรกษาไมตอเนอง จงมผลท าใหเกดอาการก าเรบ และกลบเขารบการรกษาซ า จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา ปจจยทเกยวของกบการรบรภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทพบวา ปจจยสวนบคคลของผดแลผปวยจตเภท ไดแก อาย เพศ สถานภาพการสมรส ความสมพนธในครอบครว การศกษา รายได ระยะเวลาทดแลผปวยจตเภท ปจจยสวนบคคลของผปวยจตเภท ไดแก อาย เพศ ระยะเวลาในการเจบปวย ระยะการด าเนนโรคของผปวยจตเภท (รจนา ปณโณทก, 2550) ความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภท (จราภร รกการ, 2549) การรบรสมรรถนะแหงตนในการดแลผปวย (เบญจา นมนวล, 2547) และสมพนธภาพในครอบครว (วรรณรตน ลาวง และคณะ, 2547) จากผลการศกษาดงกลาวขางตน แสดงใหเหนวาการรบรภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท มปจจยตาง ๆ ทเขามาเกยวของ ผวจยไดศกษาและประยกตแนวคดทฤษฎการพยาบาลของ Neuman (2002) มาใชในการศกษาครงน ซงตามทฤษฎการพยาบาลของ Neuman ไดกลาววา บคคลเปนระบบเปด มความเปนพลวตร (Dynamic) และมปฏสมพนธกบสงแวดลอมตลอดเวลา โดยในแตละบคคลมองคประกอบ 5 ดาน ซงประกอบดวย สรระ จตใจ สงคม วฒนธรรม พฒนาการ และจตวญญาณ ซงปจจยดานอาย ระยะเวลาในการดแล และความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภทของผดแล จดเปนองคประกอบในสวนของพฒนาการ การรบรสมรรถนะแหงตนของ

4

ดแล จดเปนองคประกอบในสวนของจตวญญาณ และสมพนธภาพในครอบครว จดเปนองคประกอบในสวนของสงคมและวฒนธรรม ซงปจจยเหลานเปนองคประกอบของบคคล หากบคคลอยในภาวะทตองตอสกบแรงทมากระทบจากภายนอกและภายใน ตามทฤษฎการพยาบาลของ Neuman เรยกสงทมารบกวนนวาสงกอความเครยด โดยความเครยดทคงอยนานหรอเรอรง จะท าใหเกดความรสกถงความยากล าบากในการดแลหรอเปนภาระการดแล (Leggett, Zarit, Tayior, & Galvin, 2010) จากการทบทวนวรรณกรรมทผานมา ปจจยคดสรรทน ามาศกษาในครงนพบวา มหลายปจจยทเกยวของกบภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ปจจยทคดสรรน ามาศกษาในครงน ไดแก อาย อายของผดแลผปวยจตเภท อาจจะท าใหมการรบรภาระการดแลทแตกตางกน (Cook, Lefley, Pickett, & Cohler, 1994; Lefley, 1987) การศกษาทผานมาพบวา อายมความสมพนธทางลบกบภาระการดแล กลาวคอ ผดแลทมอายมากจะรบรภาระการดแลจะนอย (Montgomery et al., 1985) การศกษาของ ภทรอ าไพ พพฒนานนท (2544) พบวา อายมอทธพลโดยตรงทางบวกกบภาระการดแล และผลการศกษาของ รจนา ปณโณทก (2550) ศกษาปจจยทเกยวของกบภาระ การดแลของผดแลผปวยจตเภทพบวา ผดแลทมอายมาก การรบรภาระการดแลกจะมากตามเชนกน ผดแลตองใชประสบการณในการแกไขและเผชญปญหาในการดแลผปวย อายของผดแลกนาจะเปนปจจยหนงทมผลตอภาระการดแลผปวยจตเภท ระยะเวลาในการดแลผปวยจตเภท ธรรมชาตของมนษยตองใชเวลาในการปรบตวตอ สงใดสงหนง ซงความสามารถในการดแลผปวยจตเภทของผดแลตองเปลยนไปตามประสบการณในชวต (Orem, 1995) และจากการศกษาของ Doornbos (2002) ทศกษาถงความตองการของผดแลผปวยจตเภท ไดขอสรปวาครอบครวทดแลผปวยยาวนาน ท าใหเกดความเครยด วตกกงวล ซมเศรา รสกสนหวง ไมมอ านาจ รสกเหมอนตดกบดก วถชวตในครอบครวเปลยนไป กจกรรมในสงคม และการพกผอนหยอนใจนอยลง ผดแลหลายคนมสขภาพทแยลง มความออนลา มปญหาในการนอน และระบบทางเดนอาหาร จากการทตองดแลผปวยตลอดวนเปนเวลานาน (Rolland, 1994)ความสมพนธระหวางระยะเวลาในการดแลผปวยกบภาระการดแลมความสมพนธกน (r = .105, p < .05) รจนา ปณโณทก (2550) ความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภทของผดแลผปวยจตเภท มความส าคญตอผดแลผปวยเปนอยางมาก หากผดแลมความร ความเขาใจเกยวกบการดแลผปวยจตเภท จะท าใหลดความหนกใจในการดแลผปวย และภาระการดแลผปวยจตเภทไดมประสทธภาพ สงผลท าใหอตราการก าเรบของผปวยจตเภทลดลง หากผดแลมความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภทดกจะมแนวโนมทจะปฏบตกจกรรมการดแลผปวยจตเภทไดด ดงผลการศกษาของ Hatfield (1979) พบวา การไดรบความรเกยวกบการดแลผปวยแบบกลมท าใหผดแลสามารถควบคมอาการทางจตของผปวยได ซงเปนการ

5

ชวยลดภาระของผดแลผปวยจตเภทได และผลการศกษาของ Lim and Ahm (2003) ซงไดศกษาเกยวกบภาระของผดแลในครอบครวผปวยจตเภท พบวา ความรของผดแลสงผลกระทบโดยตรงตอการรบรภาระ โดยผดแลทมความรต าจะใชวธการเผชญความเครยดในทางลบสงผลใหเกดการรบรภาระในการดแลเชงอตนย ผลการศกษาของ บญวด เพชรรตน (2547) ไดศกษาปจจยทสมพนธกบพฤตกรรมการดแลของผดแลผปวยจตเภทเรอรงทบาน พบวา ความร ความเขาใจ เกยวกบการเจบปวยและการดแลรกษา มความสมพนธกบพฤตกรรมการดแลผปวยจตเภทเรอรงอยางมนยส าคญทางสถต การรบรสมรรถนะแหงตน เปนแรงจงใจภายในทส าคญทจะกระตนใหบคคลกระท ากจกรรม (Bandura, 1986) หากผดแลมการรบรสมรรถนะแหงตนสง กนาจะมความมนใจในการปฏบตกจกรรมการดแลใหแกผปวยจตเภทไดด และจะชวยใหผดแลรบรถงภาระในการดแลผปวยจตเภทลดนอยลง ผดแลทมความคาดหวงในเชงบวกและมความเชออยางสงในความสามารถของตนเองเกยวกบการดแล นาจะท าใหผดแลมความรสกเปนภาระทลดลงได การศกษาพบวาสมรรถนะแหงตนมความสมพนธทางบวกกบกจกรรมการดแลผทเปนโรคจตเภทของผดแล (เบญจา นมนวล, 2547) ดงนนสมรรถนะแหงตนกนาจะเปนปจจยหนงทนาจะมผลตอภาระการดแลผปวยจตเภทของผดแลได นอกจากนสมพนธภาพในครอบครว ซงมความส าคญตอการด าเนนชวตของบคคล และยงชวยเสรมสรางความเขมแขงใหครอบครว ปองกนมใหเปนปญหาตอตนเองและสงคม การศกษาของ ลกษณา หนนนาค (2546) พบวา หากสมพนธภาพในครอบครวไมดท าใหใหสมาชกขาดความรก ขาดการดแลเอาใจใส ซงจะน ามาซงปญหาในการดแลได ในทางกลบกนหากสมพนธภาพในครอบครวดจะท าใหเกดความมนคงทางอารมณ สมาชกในครอบครวมความผกพนกนมากขน ชวยใหญาตผดแลรสกวาตนเองไมโดดเดยว มสงผกพนซงกนและกนชวยเหลอกนในการแกไขปญหา เปนก าลงใจ ท าใหผดแลมความสามารถในการปรบตวเขากบบทบาท ภาระ หนาท หรอสงตาง ๆ ทเขามาในชวตได ดงนนสมพนธภาพในครอบครวนาจะมผลตอภาระการดแลของผปวย ผวจยในฐานะเปนพยาบาลวชาชพทมบทบาทในการดแลผปวยจตเภทและผดแลผปวย จตเภทในชมชนของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานถวายเฉลมพระเกยรต ซงผปวยจตเภททงหมด ไดรบการรกษาทโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร ผวจยรบรถงภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภททบาน เหนถงความยากล าบาก ความเครยดและทกขใจในการดแลผปวยจตเภท จงมความสนใจทจะศกษาปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท เพอน าผลการศกษาทไดในครงนเปนขอมลพนฐานในการชวยลดภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท และเปนแนวทาง

6

ในการพฒนาโปรแกรมในการลดภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท เพอเสรมสรางคณภาพชวตทดใหกบผดแลและผปวยจตเภทตอไป

วตถประสงคของกำรวจย 1. เพอศกษาภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภททมารบบรการในโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร 2. เพอศกษาปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ไดแก อาย ระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน และสมพนธภาพในครอบครว

สมมตฐำนกำรวจย อาย ระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแลของผดแล การรบรสมรรถนะแหงตน สมพนธภาพในครอบครว มผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท

กรอบแนวคดในกำรวจย การศกษาครงนผวจยใชกรอบแนวคดทฤษฎการพยาบาลของ Neuman (2002) โดย Neuman ไดอธบายวาบคคลเปนระบบเปด มความเปนพลวตร (Dynamic) และมปฏสมพนธกบสงแวดลอมภายนอกอยตลอดเวลา โดยระบบบคคลมองคประกอบ 5 ดาน ไดแก ดานรางกาย จตใจ สงคม วฒนธรรม พฒนาการ และจตวญญาณ ซงองคประกอบเหลานมความสมพนธ ท างานรวมกน ในระบบบคคล ประกอบดวยแนวปองกนตาง ๆ ไดแก แนวปองกนยดหยน แนวปองกนปกต แนวตอตาน และโครงสรางพนฐานทเปนปจจยจ าเปนตอสงมชวต ซงแนวปองกนปกตเปนแนว ทแสดงถงระดบภาวะสขภาพปกตของบคคล เปนผลลพธของการปรบตวเขาหากนของระบบบคคลและสงแวดลอม เมอมสงคกคาม (Stressors) ซงอาจเปนไดทงสงคกคามภายในตวบคคล (Intrapersonal stressors) สงคกคามระหวางตวบคคล (Interpersonal stressors) และสงคกคามภายนอกตวบคคล (External stressors) ทมผลตอระบบบคคล บคคลจะแสดงปฏกรยาตอบสนองตอสงคกคาม (Reaction to stressors) ซงความเขมของการตอบสนองของบคคลขนอยกบความแขงแรงของแนวปองกนตลอดจนความรนแรงของสงทมาคกคาม หากแนวปองกนดงกลาวขางตน มความออนแอและสงคกคามมความรนแรง กจะสงผลใหระบบเกดการเสยสมดล ปฏกรยาตอบสนองทแสดงออกมาจงเปนเชงลบ เชน การเกดปญหาสขภาพจต การพงพาสารเสพตดในวยรน Neuman (2002) กลาววา เมอมสงเราคกคามหลายอยางเขามาในระบบบคคล ระบบเกดการเสยสมดล บคคล

7

กจะพยายามปรบตวตอสงทมาคกคามเพอใหคนสสมดล (Reconstitution) จากแนวคดดงกลาว การรบรภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทเปนผลลพธทเกดขนจากการเกดความเครยดในการดแลผปวยจตเภท โดยเปนผลมาจากปจจยดานบคคลของผดแล อายของผดแล ระยะเวลาในการดแล และความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภทของผดแล จดเปนองคประกอบในสวนของพฒนาการ การรบรสมรรถนะแหงตนของดแล จดเปนองคประกอบในสวนของจตวญญาณ และสมพนธภาพในครอบครว จดเปนองคประกอบในสวนของสงคม และวฒนธรรม ถกรบกวนจากการมปฏสมพนธซงกนและกนของผปวย ผดแลผปวยจตเภท และครอบครว ท าใหผดแลเกดความเครยดภายในบคคลทตองรบภาระในการดแลผปวย นอกจากนความคาดหวงของครอบครวกบผดแลทจะใหผปวยมอาการดขน กเปนสงทท าใหเกดความเครยดระหวางบคคลได จงอาจท าใหผดแลผปวยจตเภทเกดความเครยดและรบรถงการเปนภาระในการดแลผปวยจตเภทได สรปไดวาการรบรภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทเปนผลลพธทเกดขนจากการเกดความเครยดในการดแลผปวยจตเภท การรกษาสมดลของบคคล โดยผดแลผปวยจตเภท ตองท าหนาทรบผดชอบการดแลผปวยจตเภทในทกๆดานซงถอเปน สงทกอใหเกดความเครยดภายใน ตวบคคล จากการทบทวนวรรณกรรมทผานมา พบวา อายของผดแล ผดแลทมอายมากจะมวฒภาวะและประสบการณในการแกปญหาตาง ๆ จงอาจจะท าใหรบรถงการเปนภาระทนอย ในอกแงมมหนงหากผดแลทมอายมากและยงตองดแลผปวยจตเภทเปนระยะเวลานานท าใหเกดความเครยด และรบรถงการเปนภาระการดแล ความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภทกเปนอกปจจยหนงทท าใหผดแล มศกยภาพในตวเองมากขน อาจท าใหความเครยดและความรสกถงการเปนภาระในการดแลลดลง การรบรสมรรถนะแหงตน เปนความเชอมนในความสามารถของตนเอง ทจะกระท าและด าเนนการกระท าพฤตกรรมใหบรรลเปาหมายทก าหนดไว เปนสงส าคญทสดในกลไกศกยภาพของบคคล ทจะด ารงไวซงความสมดลของระบบบคคล ถาบคคลรบรสมรรถนะแหงตนดกจะท าใหรบรถงภาระการดแลนอย และถาผดแลมสมพนธภาพในครอบครวด มการชวยเหลอเกอกลกน กจะท าใหผดแลรบรถงภาระการดแลลดลง สมพนธภาพในครอบครวชวยสนบสนนบคคลมความสามารถในการปรบตวเผชญปญหาทผานเขามาในชวต ปจจยเหลานนาจะชวยใหผดแลตอสกบสงทกอใหเกดความเครยดและรกษาสมดลของระบบบคคลไวได การศกษาครงนจงไดศกษาตวแปร อาย ระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแลของผดแล การรบรสมรรถนะแหงตน และสมพนธภาพในครอบครวซงนาจะมผลตอภาระในการดแลผปวยจตเภท ดงแสดงในภาพท 1

8

ตวแปรตน ตวแปรตาม

ภาพท 1 กรอบแนวคดการวจย

ขอบเขตกำรวจย การศกษาครงนเปนการวจยเพอหาความสมพนธเชงท านายของปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ระหวาง อาย ระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน และสมพนธภาพในครอบครว โดยศกษาในผดแลผปวยจตเภททมารบบรการทแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร เกบขอมลในชวงเดอนมถนายน ถงเดอนสงหาคม พ.ศ. 2558

นยำมศพทเฉพำะ ผดแลผปวยจตเภท หมายถง บคคลทอยในครอบครวเดยวกบผทเปนโรคจตเภทโดยเกยวของเปนบดา มารดา บตร พหรอนอง รวมถงบคคลส าคญในชวตของผปวยจตเภท ซงท าหนาทเปนผดแลหลก โดยไมไดรบคาจางตอบแทนใด ๆ ภำระกำรดแลผปวยจตเภท หมายถง การรบร หรอความรสกทแสดงถงความเดอดรอน ความยากล าบาก ความทกขใจของผดแลในการดแลผปวยจตเภทซงเปนผลมาจากความรบผดชอบในการดแล ตามแนวคดของ Montgomery et al. (1985) โดยแบงภาระการดแลเปน 2 มต คอ 1) ภาระเชงปรนย (Objective burden) เปนการรบรเกยวกบการเปลยนแปลงในการด าเนนชวต

ความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภท

ภาระการดแลผปวยจตเภท

การรบรสมรรถนะแหงตน สมพนธภาพในครอบครว

ระยะเวลาในการดแล

อาย

9

5 ดาน ไดแก การมเวลาเปนสวนตวลดลง ความเปนอสระลดลง การมกจกรรมในสงคมลดลง หนาทในการงานเปลยนแปลง และการเกดปญหาดานสขภาพ 2) ภาระเชงอตนย (Subjective burden) เปนความรสกเกยวกบการเปลยนแปลงการตอบสนองทางอารมณ ทศนคตของผดแลเกยวกบประสบการณการดแล เชน ความรสกเกนก าลง รสกทกขในการทตองดแลผปวยวตกกงวลตอการเจบปวยของผปวย ในการศกษาครงนผวจยประเมนภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท โดยใชแบบวดของการดแลของ Montgomery et al. (1985) ซงพฒนาโดย นพรตน ไชยช าน (2544) อำย หมายถง จ านวนเตมเปนปของผดแลผปวยจตเภท นบตงแตปทเกดจนถงปทประเมนไดจากการสอบถามขอมลสวนบคคล ระยะเวลำในกำรดแล หมายถง จ านวนเปนปทผดแลใหการดแลผปวยจตเภทโดยเศษ ของเดอนตงแต 6 เดอนขนไป นบเปนจ านวน 1 ป ซงนบตงแตเรมใหการดแลจนถงวนทประเมน โดยประเมนไดจากการสอบถามขอมลสวนบคคล ควำมรเกยวกบกำรดแลผปวยจตเภท หมายถง ความเขาใจของผดแลผปวยจตเภท เกยวกบความหมาย และสาเหตของโรคจตเภท การดแลกจวตรประจ าวน การสอสาร การจดการสงแวดลอม การดแลเรองการรบประทานยา การจดการปญหาดานพฤตกรรมของผปวยจตเภท ประเมนไดจากแบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภท ซงพฒนาโดย สภาภรณ ทองดารา (2545) ตามแนวคดของ Lefley (1987) กำรรบรสมรรถนะแหงตนในกำรดแลผปวย หมายถง ความเชอมนหรอความมนใจของผดแลผปวยจตเภทวาตนมความสามารถทจะแสดงพฤตกรรมทตองการนนจนประสบผลส าเรจไดผลลพธตามทตองการเปนความคาดหวงในผลทเกดขนกอนการกระท าพฤตกรรม Bandura (1986) โดยประเมนจากแบบสอบถามการรบรในความสามารถของตนเอง ของ Jerusalem and Schwarzer (1993) ทพฒนาตามแนวคดของ Bandura (1986) ซงแปลเปนภาษาไทยและดดแปลงโดย เบญจา นมนวล (2547) สมพนธภำพในครอบครว หมายถง ความสมพนธของสมาชกในครอบครวทเนนการชวยเหลอ รวมรบรถงความรสก สรางเสรมความรกความอบอน และชวยกนแกไขปญหาใน ครอบครว ประเมนโดยใชแบบประเมนสมพนธภาพในครอบครวของ Crandall (1980) แปลเปนภาษาไทย โดย วรรณรตน ลาวง และคณะ (2547)

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยครงนเปนงานวจยหาความสมพนธเชงท านาย (Correlational predictive research) เพอศกษาปจจยทมผลภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภททมารบบรการในโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร ผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยท เกยวของเพอน ามาเปนแนวทางในการวจย น าเสนอเปนล าดบ ครอบคลมในหวขอตอไปน 1. ผปวยจตเภท 2. ผดแลผปวยจตเภท 3. แนวคดเกยวกบภาระการดแล 4. ทฤษฎระบบของนวแมน 5. ปจจยทเกยวของกบภาระการดแลผปวยโรคจตเภท

ผปวยจตเภท ผปวยจตเภท ตามความหมายขององคการอนามยโลก ตามการวนจฉยแบบ ICD-10 (The 10th Edition of the International Classification Diseases) วาผปวยจตเภท เปนผทท าใหเกดความผดปกตในดานบคลกภาพ ดานความคด และดานการรบร การแสดงอารมณไมเหมาะสม แตสภาพความรสกตวและความสามารถทางสตปญญายงคงปกต แมวาจะมการสญเสยของการรบรไปบางเมอปวยนาน โดยมระยะเวลาการเจบปวยอยางนอย 6 เดอน โดยทไมมโรคทางกาย โรคของสมอง พษจากยาหรอสารเสพตด ทจะเปนสาเหตของอาการดงกลาว (World Health Organization [WHO], 2006) ผปวยจตเภท ตามเกณฑวนจฉยของสมาคมจตแพทยอเมรกน (Diagnostic and Statistical Manual Disorder Forth Edition: DSM-IV) ไดใหความหมายของโรคจตเภทวา หมายถง กลมอาการของความผดปกตทางจตทมลกษณะอาการของความเจบปวย และการท าหนาทตาง ๆ ลดลง ซงประกอบดวยอาการแสดงทางบวก ไดแก อาการหลงผด ประสาทหลอน พดจาสบสน เปนตน และอาการแสดงทางลบ ไดแก อารมณเฉยเมย สหนาเรยบเฉย ขาดความกระตอรอรน เฉยชา เกบตว ไมสนใจสงแวดลอม การงานหรอกจกรรมทางสงคม เปนตน ลกษณะอาการเหลานเปนอย อยางนอย 1 เดอน อาจมอาการทแสดงความแปรปรวนเรองอน ๆ รวมดวยเปนเวลานาน 6 เดอน ท าใหมความบกพรองในการด าเนนชวตประจ าวน (American Psychiatric Association [APA], 2003)

11

สาเหตการเกดโรคจตเภท ปจจบนยงไมทราบสาเหตทแนชดของโรคจตเภท แตมขอสนนษฐานวาเกดจากสาเหตหลายอยางรวมกน แนวคดทยอมรบกนในปจจบนคอ Stress-diathesis model ซงเชอวาผปวยนนมแนวโนมหรอจดออนบางอยางอยแลว เมอพบกบสภาพความกดดนบางประการท าใหเกดอาการของโรคจตเภทขนมา โดยแนวโนมหรอสภาพกดดนน อาจเปนปจจยดานชวภาพ จตสงคมหรอหลายอยางรวมกน (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2550) จากการทบทวนวรรณกรรมพบวามสมมตฐานทเกยวของกบการเกดโรคจตเภทดงน 1. สมมตฐานดานชวภาพ (Biological hypothesis) แนวคดปจจบนมองวาโรคจตเภทเปนโรคความผดปกตของสมอง (Brain disorder) โดยมการพบหลกฐานทางชวภาพสนบสนนคอนขางมาก ไดแก 1.1 พนธกรรม (Genetic) จากการศกษาพบวา ญาตของผปวยจตเภทมโอกาสเปน โรคจตเภทสงกวาประชากรทวไป ซงความเสยงในประชากรทวไปเทากบรอยละ 1 ยงมความใกลชดทางสายเลอดมากยงมโอกาสเปนสง อตราเสยงในคแฝดของผปวยจากไขใบเดยวกน มรอยละ 46 คแฝดของผปวยจากไขคนละใบ มรอยละ 14 เดกทมพอหรอแมเปนโรคจตเภทมความเสยงตอการเปนโรคจตเภท รอยละ 13 สวนเดกทมทงพอและแมเปนโรค ความเสยงนนสงถงรอยละ 46 (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2550; พเชฐ อดมรตน และสรยทธ วาสกนานนท, 2552) 1.2 ระบบสารชวเคมในสมอง (Biochemical factor) สมมตฐานเดมทยงคงไดรบการยอมรบกนในปจจบน คอ สมมตฐานโดปามน (Dopamine hypothesis) เชอวาโรคจตเภทเกดจากการท างานมากเกนไปของโดปามน (Dopamine hyperactivity) โดยเฉพาะบรเวณ Mesolimbic และ Mesocortical tract ทงนอาจเปนความผดปกตของ Post-synaptic receptor เนองจากพบวายาตานอาการทางจต (Antipsychotic drug) นนออกฤทธโดยการยบย ง Dopamine receptor type 2 ท าใหอาการทางจตลดลงได และพบวายาหรอสารทเพม Dopamine activity เชน Amphetamine ท าใหเกดอาการทางจตได นอกจากนทฤษฏใหมสนนษฐานวา ในโรคจตเภทมความบกพรองของ Dopamine ในบรเวณ Prefrontal cortex ท าใหเกดอาการทางดานลบ รวมกบม Dopamine dysregulation ทบรเวณ Striatum โดยเกดความผดปกตของการปลอย Dopamine ท าใหเกดอาการทางดานบวก และยงมขอสนนษฐานวาในโรคจตเภทมความผดปกตของภาวะสมดลระหวาง Serotonin กบ Dopamine ทงนเพราะยารกษาโรคจตชนดใหม คอ Clozapine และ Risperidone มความสมพนธกบ Serotonin receptor มากกวา Dopamine D2 receptor โดยทง Clozapine และ Risperidone มฤทธเปนทง Dopamine และ Serotonin antagonist (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2550)

12

1.3 จากการศกษา สมองผปวยโรคจตเภททเสยชวตแลวพบวาสมองสวน Limbic system ไดแก Amygdale hippocampus และ Parahippocampal gyrus มขนาดเลกกวาปกต นอกจากน MRI Study (Magnatic resonance imagine) ยงพบการเรยงตวของเซลลประสาท ในบรเวณ Hippocampus ของผปวยโรคจตเภทมการเรยงตวไมเปนระเบยบและมการศกษา บางการศกษาในผทเปนโรคจตเภทจ านวนหนงพบวาม Cerebral ventricle โตกวาปกตซงผปวย สวนใหญเหลานสวนใหญมอาการดานลบเปนอาการเดน 1.4 ประสาทสรรวทยา พบวา Cerebral blood flow และ Glucose metabolism ลดลงในบรเวณ Frontal lobe เชอวาอาการดานลบและอาการดาน Cognitive มความสมพนธกบ Prefrontal lobe dysfunction อยางไรกตามแนวคดปจจบนมองวา การท างานของสมองในผปวยโรคจตเภทมไดเปนจากความผดปกตเฉพาะบรเวณใดบรเวณหนงของสมอง หากแตเปนความผดปกตในการท างานของสมองหลาย ๆ วงจรทเกยวโยงกน ทงในระดบ Cortical subcortical connectivity (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2550) 2. สมมตฐานทางดานจตสงคม พรทพย โพธมล (2552) ไดอธบายการเกดโรคจตเภท ตามแนวคดของ Stuart and Laraia (2001) ดงน ในบคคลคนหนงมปจจยพนฐานทเปนองคประกอบของบคคลไดแก กาย จต และสงคม (Biological psychological and sociocultural component) ทไมสามารถแยกสวนกนไดซงเปนเงอนไขตามธรรมชาตของบคคลทกคน ปจจยทางกาย ประกอบดวย พนธกรรม สารชวเคมในสมอง โครงสรางสมอง สภาพทางรางกาย ดานจตใจประกอบดวย ความสามารถในการคด ความรสกผดชอบ บคลกลกษณะ ประสบการณในอดต แรงจงใจ กลไกลทางจต และความมอ านาจในการควบคมตนเอง องคประกอบทางดานสงคมวฒนธรรม ไดแก อาย เพศ การศกษา การประกอบอาชพ ต าแหนงทางสงคม ศาสนา วฒนธรรมและความเชอ ความผกพน ฐานะทางสงคม ปจจยทน าไป สการมคณคาทางสงคมของบคคล ในชวตประจ าวนทว ๆ ไป บคคลมโอกาสทจะเจอ เหตการณ ตาง ๆ ทเขามาในชวตเปนตวสนบสนนใหเกดความกดดน (Stresses) โดยบคคลตองใชพลงงานอยางมากในการทจะปรบตวเพอตอบสนองตอความกดดนทงภายในจตใจตนเอง และภายนอกจากสงแวดลอมทบคคลนนตองเผชญอย ใหกลบสภาวะสมดล การปรบตวจะมผลลพธเปนอยางไรขนอยกบความเปนธรรมชาตของสงนน ลกษณะ ชนด ความรนแรงของความกดดนนนเกดจากอะไร เกดชวงเวลาใด และจ านวนครงของการเกดสงคกคาม หลงจากนนบคคลจะประเมนคาสงทเกดขนวามผลอยางไรตอตวเอง สงทสะทอนใหเหนวาบคคลนนประเมนคาอยางไร ไดแก ความคด สภาวะอารมณ การตอบสนองทางอารมณ การตอบสนองทางรางกาย พฤตกรรม และทางสงคม ในการจดการกบปญหาทเกดขน บคคลมการใชแหลงสนบสนน ไดแก ความสามารถสวนบคคล

13

แหลงสนบสนนทางสงคม ปจจยดานทรพยสมบต ความเชอทางบวก บคคลจะดงสงเหลานมาใชในการจดการสงทเกดขนอยางเหมาะสม ถาบคคลมการปรบตวหรอจดการไดอยางเหมาะสม กจะน า ไปสการปรบตวไดโดยมการใชกลไกลปองกนทางจตหรอการถดถอยของจตใจโดยทเจาตวไมรตวในระดบทนอยทสด มการคด การรบรปกต มพฤตกรรมทเหมาะสม อยรวมกบผอนในสงคมได ไมเกดปญหาหรออาการของโรคทางจตเวชขน ถาบคคลจดการไดแตไมมประสทธภาพ มการใชกลไกลทางจต มากกวาปกตอาจมอาการทางประสาท ไดแก อาการย าคด ย าท า การตอบสนองทางอารมณทมากเกนไปหรอนอยเกนไป การแสดงพฤตกรรมทแปลกจากปกตหรอการแยกตวจากผอน และถาบคคลทไมสามารถจดการ กบปญหาทเกดขนได มการจดการทลมเหลวหรอไมสามารถปรบตวได มการใชกลไกลทางจต ทมากกวา น าไปสการคดทปกต มอาการประสาทหลอน หลงผด มอารมณ พฤตกรรมทผดปกต แยกตวจากสงคม ซงเปนลกษณะอาการทางจต จากแนวคดดงกลาว อธบายการเกดโรคจตเภทไดวาบคคลทเปนโรคจตเภทอาจมปจจยพนฐานทเปนองคประกอบของบคคลทไมเขมแขง ปจจยทางกาย ไดแก พนธกรรม โครงสรางของสมองผดปกต ทางดานจตสงคม ไดแกการเลยงด ความสมพนธระหวางสมาชกในครอบครว เชน อยในครอบครวทมการแสดงอารมณตอกนสง มการต าหนวพากษวจารณ ทาทางไมเปนมตร หรอจจ ยงเกยวกบผปวยมากเกนไป หรอครอบครวทเลยงดเดกแบบเขมงวดกวดขนหรอ ปลอยปละละเลย และสภาพทางเศรษฐกจต า ปจจยเสยงทพบในบคคลทเปนโรคจตเภทจะแตกตางกนในแตละคน เมอพบความกดดน (Stress) ซงอาจเปนความกดดนทางชวภาพ เชน การเจบปวย การไดรบพษของสงเสพตดบางอยาง หรอไดรบเชอโรคทเปนอนตรายตอสมอง เชน เยอหมสมองอกเสบ ทางดานจตวทยาหรอสงคม เชน การสญเสยบคคลอนเปนทรก ความผดหวงเรองการเรยน ความรก ต าแหนงหนาทการงาน เงนทอง ชอเสยง หรอปญหาในครอบครว ตกงาน เปนตน บคคลนนจะมการประเมนสงทเกดขน ถาไมสามารถประเมนไดสอดคลองตามความเปนจรง ไมสามารถใชแหลงสนบสนนในการชวยเหลอ หรอมแตไมเขมแขงพอ เชนฐานะทางเศรษฐกจไมดจะท าใหผปวยไมสามารถปรบตวได มความลมเหลวในการปรบตว ใชกลไกลทางจตชนด ไมเหมาะสมมากกวาปกตจนเกดเปนความผดปกตของกระบวนการคด หลงผด ประสาทหลอน มพฤตกรรมแปลกประหลาด แยกตวจากสงคม ซงเปนอาการของโรคจตเภท โดยสรปแลว ผทเปนโรคจตเภทแตละรายอาจไดรบอทธพลจากปจจยแตละอยาง ไมเทากน และบางรายกบอกสาเหตไดยากมาก ปจจยบางอยางกเปนตวโนมน า (Predisposing) และบางอยางกเปนตวสงเสรมหรอกระตน (Precipitating) (จนทรฉาย เนตรสวรรณ, 2545)

14

ลกษณะอาการทางคลนก โรคจตเภทมอาการและอาการแสดงทมลกษณะเฉพาะเปนจ านวนมาก อาการของ โรคจตเภทสามารถแบงได 2 กลม คอ กลมอาการดานบวก และกลมอาการดานลบ กลมอาการดานบวก คออาการทแสดงออกของการท างานทมากเกนไปหรอบดเบอน ไปมาก (Distortion) แบงตามลกษณะอาการออกเปน 2 ดานใหญ ๆ คอ 1. ดานอาการโรคจต (Psychotic dimension) ซงไดแก 1.1 อาการหลงผด (Delusion) เปนความเชอของผปวยทผดไปจากความเปนจรง และเปนความเชอทฝงแนน ไมวาจะมหลกฐานหรอเหตผลมาหกลาง ผปวยกยงคงไมเปลยนความเชอของตน ความหลงผดทพบในไดบอย ไดแก หลงผดวาตนเองถกปองราย กลนแกลง (Persecutory delusion) หลงผดวาพฤตกรรมของคนอน หรอเรองตาง ๆ ทเกดในโทรทศนวทย เปนไปเพอ สอความหมายถงตนเอง (Delusion of reference) หลงผดคดวาตนเองมอ านาจ มความสามารถพเศษหรอเปนบคคลส าคญ (Grandiose delusion) รสกวาความคดของตนเองกระจายออกนอกตวท าใหคนรอบขางรหมดวาตนเองคดอะไร (Thought broadcasting) อาการหลงผดทมน าหนกในการวนจฉย ไดแก Bizarre delusion ซงเปนอาการหลงผดทมลกษณะแปลก เปนไปไมไดเลย เชน เชอวาตนมเครองดกจบสญญาณคลนอยในสมอง หรอมอ านาจบางอยางมาบงคบใหตนเองท าตามทกอยางโดยฝนไมได เปนความหลงผดทไมคอยพบในโรคจตอน ๆ 1.2 อาการประสาทหลอน (Hallucination) หมายถง มการรบรทงทไมมสงกระตน ซงเปนไดกบการรบรทางประสาทสมผสทงหา ไดแก รป รส กลน เสยง และสมผส อาการประสาทหลอนทพบไดบอย คอ ประสาทหลอนทางห ผปวยมกไดยนเสยงคนพดเปนเรองเปนราว ลกษณะทพบบอย คอ แววเสยงคนพดคยกนหรอวพากษวจารณตวผปวย หรออาจเปนสยงตอวาผปวย ประสาทหลอนทพบรองลงมาคอ ภาพหลอน อาจเหนคนใกลชด เหนเจาพอเจาแม และมกมหแววรวมดวย ประสาทหลอนชนดอน ๆ เชน ไดกลนแปลก ๆ หรอลนรบรรสแปลก ๆ พบไดแตไมบอย 2. ความคด พฤตกรรมทไมเปนระบบกระจดกระจาย (Disorganization dimension) 2.1 ความผดปกตของการพด (Disorganized speech) คอ การทผเปนโรคจตเภท ไมสามารถล าดบความคดและขาดความคดในการเชอมโยงของเหตผล โดยจะพบไดจากการทถาม ตอบไมเขาใจ หรอฟงไมรเรอง ค าพดไมตอเนองกนเปนเรองราว โดยเปลยนจากเรองหนงไปเปนเรองหนง ความผดปกตทเรยกวา Loose association ท าใหไมสามารถสอสารกบผอนได 2.2 ความผดปกตของพฤตกรรม (Disorganized behavior) คอ การทผทเปน โรคจตเภทมพฤตกรรมวนวายในลกษณะตาง ๆ เชน มพฤตกรรมเหมอนเดก กระวนกระวายอยางรนแรง บางรายปสสาวะกลางทสาธารณะ หรอบางรายจ ๆ กรองตะโกนโดยไมมสงใดมากระตน

15

บางครง อาจแตงตวในลกษณะแปลกประหลาด สวมเสอหลายตวทงทอากาศรอนจด การแตงกายสกปรก เปนตน สวนการมพฤตกรรมแบบคาทาโทเนย (Catatonia) มกพบในผปวยทเปนแบบเฉยบพลน ไดแก ไมเคลอนไหวเลย ไมพด ไมรบรตอสภาวะแวดลอม (Catatonic stupor) แขนขา ล าตวเกรงตลอดเวลา (Catatonic rigidity) มการตอตานท าตรงขามค าสง (Catatonic negativism) อยในทาใดทาหนงนาน ๆ (Catatonic posturing) และมอาการคลมคลง (Catatonic excitement) เปนตน กลมอาการดานลบ คออาการทผปวยโรคจตเภท มภาวะทขาดในสงทคนทว ๆ ไปควรม (Negative dimension) ไดแก ไมคอยพด เนอหาทพดมนอย ใชเวลานานกวาจะตอบ (Alogia) หนาตาเฉยเมย ไมคอยสบตา โดยรวมแลวการแสดงออกลดลงมาก (Activity fatigue) ขาดความกระตอรอรน เฉอยชา ไมสนใจเรองการแตงกาย ไมสนใจเรองเรยนหรอท างาน ไมสนใจคบหาสมาคมกบใคร อาการดานลบในลกษณะนอาจเรมมตงแตระยะเรมแรกทยงไมมอาการก าเรบ ทชดเจน ในผปวยจตเภทบางคน อาการเดนจะแสดงออกมาเฉพาะในลกษณะอาการทางลบ โดยไมพบวามอาการหลงผดหรอประสาทหลอนทชดเจนเลยกม (ธระ ลลานนทกจ, 2550; มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2550) การด าเนนของโรค การด าเนนของโรค โดยทวไปแบงออกเปน 3 ระยะ (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2550) ดงน 1. ระยะกอนเรมอาการ (Prodromal phase) ผปวยสวนใหญจะเรมมการเปลยนแปลง แบบคอยเปนคอยไป มกมปญหาในดานหนาทความรบผดชอบหรอดานสมพนธภาพ การเรยน หรอการท างานเรมแยลง ละเลยเรองสขอนามยหรอการแตงกาย มการใชค าหรอส านวนแปลก ๆ มพฤตกรรมทดแลวแปลก ๆ แตกไมถงกบผดปกตชดเจน ระยะเวลาชวงนไมแนนอน โดยทวไปบอกยากวาเรมผดปกตตงแตเมอใด โดยเฉลยนานประมาณ 1 ปกอนอาการก าเรบ การพยากรณโรคจะไมดหากระยะนเปนอยนานและผปวยดแยลงเรอย ๆ 2. ระยะอาการก าเรบ (Active phase) เปนระยะทผปวยมอาการทางจต โดยสวนใหญ มกเปนกลมอาการทางบวก 3. ระยะอาการหลงเหลอ (Residual phase) อาการคลายคลงกบระยะเรมมอาการ อาจพบ flat affect หรอเสอมลงมากกวา อาการโรคจต เชน ประสาทหลอนหรอหลงผด อาจยงมอย แตไมไดมผลตอผปวยมากเหมอนในชวงแรก พบวารอยละ 25 ของผปวยโรคจตเภทมอาการซมเศรารวมดวยและสวนใหญเกดในชวงน ในระยะอาการหลงเหลอผปวยอาจมอาการก าเรบเปนครงคราว สวนใหญก าเรบเมอมความกดดนดานจตใจ อาการเปลยนแปลงกอนก าเรบทพบบอย ไดแก การนอนหลบ

16

ผดปกตไป แยกตวเอง วตกกงวล หงดหงด คดฟงซาน และมกเชอมโยงเหตการณตาง ๆ เขากบตนเอง อยางไรกตามมผปวยโรคจตเภทอยเปนจ านวนหนงทเปนแคครงเดยวแลวหายขาด หรอเปน 2-3 ครง แตละครงทหายกกลบคนสสภาพเดมกอนปวย (Complete remission) แตพบไดนอย สวนใหญหลงจากทอาการทเลาลงจะยงคงมอาการหลงเหลออยบาง (Incomplete remission) และมอาการก าเรบเปนชวง ๆ ยงเปนบอยครงกยงจะมอาการหลงเหลอมากขนหรอเสอมลงเรอย ๆ อาการดานบวกจะคอย ๆ ลดความรนแรงลง อาการทเกดในระยะหลงจะเปนอาการดานลบมากกวา การรกษาโรคจตเภท การรกษาแบงออกเปน 3 ระยะ (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2550) ตามลกษณะอาการดงน 1. ระยะควบคมอาการ (Acute phase) การรกษาในระยะนสงทส าคญคอ ตองควบคมอาการใหสงบลงโดยเรวดวยการรกษาทางยา จะเปนการใชยาประเภททออกฤทธท าใหสงบ (Sedating effect) สวนการรกษาดวยยาดวยยาตานโรคจตตองใชเวลาเปนสปดาหจงจะเหนผล แตหากอาการทางจตรนแรงและไมตอบสนองตอการรกษาดวยยา อาจใชการรกษาดวยไฟฟาพรอมการรกษาดวยสงแวดลอม 2. ระยะใหยาตอเนอง (Stabilization phase) หลงจากทอาการของผปวยสงบลงแลวยงตองไดรบยาอยางตอเนองเพอคมอาการตอ ระยะนตองคอยสงเกตพฤตกรรมของผทเปนโรคจตเภท เพอปรบยาตานโรคจตใหมความเหมาะสมกบอาการทางจต จนสามารถควบคมอาการได พรอมทงใหการบ าบดรกษาดานจตสงคม เชน การท าจตบ าบดรายบคคล รายกลม การท าครอบครวบ าบด การสงเสรมดานทกษะชวต เปนตน ควบคกบการรกษาดวยสงแวดลอม 3. ระยะอาการคงท (Maintenance phase) เปนชวงทผปวยอาการทเลาลงแลวแตยงคงตองใหยาตอเพอปองกนมใหกลบมามอาการก าเรบซ า ยงผปวยทมการพยากรณโรคทไมด การควบคมดวยยายงเปนสงส าคญ การรกษาดวยยานนนอกจากจะชวยคงสภาพอาการทางจต ยงชวยปองกนการกลบเปนซ าได ระยะนใชการรกษาทางจตสงคมรวมดวย ในกรณทผปวยครงแรกอาการดขนแลว จะพจารณาหยดการรกษาไดตอเมอไมมอาการเลยนานอยางนอย 1 ป หากมอาการก าเรบครงทสอง สวนใหญจ าเปนตองใชยาตดตอกนเปนระยะเวลานาน บางรายอาจเปนถง 5 ป หรออาจตองใชเวลาตลอดชวต สรป ในปจจบนยงไมทราบสาเหตการเกดโรคจตเภททแนชด ผปวยจตเภทจะมลกษณะอาการทมความผดปกตทางดานความคด อารมณ การรบรและพฤตกรรม ผปวยจตเภทจงขาดความสามารถในการดแลตนเอง ขาดความตระหนกรในการเจบปวยและการรกษา ท าใหผปวย

17

จตเภทมกจะขาดยา/ รบประทานยาไมสม าเสมอ และมอาการกลบเปนซ าเปนชวง ๆ ในขณะทการกลบเปนซ าจะเพมภาวะทพลภาพแกผปวยจตเภทมากขนเรอย ๆ ท าให ผปวยจตเภทบางคนมอาการทางจตหลงเหลออยมากจนไมสามารถด าเนนชวตไดอยางปกต มความเสอมดานบคลกภาพมากขนจนไมสามารถรบผดชอบบทบาทหนาทและสรางสมพนธภาพกบบคคลอนได ดงนนผปวยจตเภทจงจ าเปนตองมคนดแลชวยเหลอกจวตรประจ าวน และทส าคญคอการดแลใหผปวยจตเภทไดรบยาและการรกษาอยางตอเนอง เพอลดการกลบเปนซ าและฟนฟสมรรถภาพทางดานรางกายและจตใจใหสามารถชวยตนเองไดหรอเพอใหสามารถอยรวมกบผอนได

ผดแลผปวยจตเภท ผดแลผปวยจตเภท หมายถง บคคลทอยในครอบครวเดยวกบผทเปนโรคจตเภท โดยเกยวของเปนบดา มารดา บตร พหรอนอง รวมถงบคคลส าคญในชวตของผปวยจตเภท ซงท าหนาทเปนผดแลหลกในการใหการดแลผปวยโดยตรง โดยไมไดรบคาจางตอบแทนใด ๆ ไมจ ากดระยะเวลาในการดแล ผดแลตามความรบผดชอบในการชวยเหลอดแลเปน 2 ประเภท Horowitz (1985) ดงน 1. ผดแลหลก (Major/ Primary caregiver) หมายถง ผทเปนหลกในการรบผดชอบดแลผปวยโดยตรง (Give direct care) อยางสม าเสมอและตอเนองมากกวาผอน โดยผรบการดแลเปนบคคลทมความบกพรองทงทางดานรางกาย จตใจ อารมณทอาจเกดจากโรค ความพการ หรอ ความเสอมของอวยวะตาง ๆ ของผปวย ความเบยงเบนของพฤตกรรมทเกดขน หลงลม ซมเศรา หวาดระแวง ทมผลท าใหมขอจ ากดในการด าเนนชวตประจ าวน กอใหเกดความตองการในการดแลรกษา 2. ผดแลรอง (Secondary caregiver) หมายถง บคคลอนทอยในเครอขายของการใหการดแลเทานน อาจมสวนรวมในการท ากจกรรมบางอยาง แตไมไดท าอยางสม าเสมอและตอเนอง และไมใหการดแลผปวยโดยตรง เชน ใหการดแลผปวยแทนเปนครงคราวเมอมความจ าเปน หรอเปนผชวยของผดแลหลกในการดแลเทานน ลกษณะทวไปของผดแล การทบคคลใดจะเปนผดแล หรอบคคลทรบผดชอบในการดแลนน อาจขนอยกบสาเหตหรอปจจยของการเปนผดแลหลายอยาง (ชชน ชวพลผล, 2541) ไดแก 1. บทบาทหนาทความรบผดชอบและวฒนธรรมประเพณทสบทอดกนมาอยางตอเนอง โดยสวนใหญครอบครวมหนาทในการดแลสมาชกในครอบครวใหด ารงชวตอยอยางมความสข และรวมเผชญเหตการณทเปนความเครยด

18

2. สมพนธภาพ บคคลทมความสมพนธดกบผรบการชวยเหลอ จะมความเหนใจ สงสาร และหวงใย ซงมกจะกลายเปนผใหการดแล 3. ศกยภาพของผดแล หรอความสามารถของผดแล ผทมความรความเขาใจในตวผรบความชวยเหลอ หรอเขาใจในโรคและการดแลอยางด รวมทงมประสบการณและทกษะในการดแลผปวย เชน บตรเปนแพทย หรอพยาบาล บคคลนนกมแนวโนมวาจะเปนผรบผดชอบในการดแลมากกวาบคคลอน ๆ 4. การยอมรบของผรบการชวยเหลอ มผรบการชวยเหลอบางรายทเลอกทจะรบการดแลจากสมาชกหรอบคคลใดบคคลหนงเทานนทตนสนใจ 5. เวลาและความสะดวกของผดแลทจะสามารถใหการดแลไดอยางใกลชด อาจขนอยกบปจจยภายในของแตละบคคล ไดแก อาย สถานภาพสมรส งานทท าอยประจ า ดงเชน บตรทท างานอยไกล และท าประจ าทกวน ยอมมเวลาหรอความสะดวกในการดแลนอยกวาบตรทท างานอยบาน หรอไมไดท างาน 6. ความจ าเปนทางเศรษฐกจ บคคลทไมมรายไดจากงานประจ า มกจะตองรบบทบาทเปนผดแล เพอใหเกดผลกระทบตอรายไดของครอบครวใหนอยทสด จากทกลาวมาจะเหนไดวามหลายปจจยหลายประการทมอทธพลตอการพจารณาผรบบทบาทเปนผดแลและนาจะมผลกระทบตอการรบรภาระในการดแลดวย

ภาระการดแล ความหมายของภาระการดแล George and Dwyther (1986) ใหความหมายวา เปนความยากล าบาก หรอเปนสงรบกวนสขภาพรางกาย จตอารมณ เศรษฐกจ สงคมของผดแล ทเกดจากการดแลผปวย ซงคลายกบความหมายของ Platt (1985) ไดใหไววาเปนปญหา ความยากล าบากทเกดจากการดแลผปวย หรอเหตการณทมผลตอการด าเนนชวตของบคคลทมความส าคญตอผปวย นอกจากนภาระยงเปนการรบรถงผลอนไมพงปรารถนาทเกดขนจากการปฏบตการดแลผปวย และผลกระทบทเกดจากการดแลผปวย (Poulshock & Demling, 1984) ภาระการดแลนนเกดขนจากความตองการ เวลา แรงงานในการดแลผปวย เชนเดยวกบการศกษาของ Thompson, Futterman, Gallagher-Thompson, Rose, and Lovett (1993) ทกลาวถงภาระวาเปนการรบรของผดแลทมตองานการดแลผปวยซงจะมมากหรอนอยขนอยกบการประเมนสถานการณในการดแล หากผดแลมประสบการณในการดแล และมแหลงประโยชนทชวยเหลอมาก จะมภาระนอย แตถาผดแลประเมนวาเกนความสามารถของตนเอง มแหลงสนบสนนไมเพยงพอจะท าใหเกดภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท พบวาภาระการดแล

19

มความสมพนธทางลบกบการสนบสนนทางสงคม Pai and Kapur (1981) ซงการศกษาถงภาระของครอบครวผปวยจตเภท กลาวถงภาระวา นอกจากจะเปนปญหาแลว ยงเปนความยงยากทเกดขนในครอบครวผปวยจตเวชทเกดจากงาน และกจกรรมการดแลผปวยโดยตรง ทสามารถประเมนไดชดเจน ไดแก การรบกวนเวลาสวนตว การรบกวนดานเศรษฐกจรายไดหรอการพงพาทางการเงน การรบกวนปฏสมพนธในครอบครว และผลกระทบทมตอสขภาพกายและจตใจของผดแล ท าใหรสกทกขใจ วตกกงวล อารมณเสย หรอขนเคอง และรสกถกพงพา การทผดแลรบรปญหา ความยากล าบาก หรอสงรบกวนตอตนเองเนองจากการดแลผปวยจงเปนภาระทเกดขน Montgomery et al. (1985) ไดแบงภาระในการดแลออกเปน 2 มต คอ 1. ภาระเชงอตนย (Subjective burden) เปนความรสก ทศนคต ปฏกรยา ตอบสนองทางอารมณของผดแลจากประสบการณการดแล เชน ความรสกเดอดรอน อบอาย ความโกรธ ความกงวล ความรสกเกนก าลง และความรสกเหมอนตดกบ 2. ภาระเชงปรนย (Objective burden) เปนลกษณะของความยากล าบากของผดแลทเกดจากงานความรบผดชอบเกยวกบกจกรรมการดแลโดยตรง ไดแก การมเวลาเปนสวนตวลดลง ความมอสระลดลง การมกจกรรมในสงคมลดลง ซงมผลตอการด าเนนชวตประจ าวน หนาทการงานเปลยนแปลงและกอใหเกดปญหาสขภาพ Montgomery et al. (1985) ไดพฒนาและประเมนภาระในการดแลออกเปน 2 มต ดงกลาวขางตน ในประเทศไทยแปลและเรยบเรยงโดย นพรตน ไชยช าน (2544) ซงการประเมน ในลกษณะน คะแนนรวมในแตละมตสามารถน ามาพจารณาภาระของผดแลเฉพาะมตนน ๆ ได จงท าใหเหนภาระในการดแลผปวยในมมมองทแตกตางกน ดงนนการทจะน าเครองมอมาใชควรพจารณาใหเหมาะสมกบภาระในการดแลในมมมองทตองการประเมน เพอทจะใหการประเมนภาระในการดแลของผดแลมความนาเชอถอเพมมากขน ในการวจยครงน ผวจยไดเลอกศกษาภาระในการดแล โดยใชวธการประเมนตามแนวคดของ Montgomery et al. (1985) ซงมองภาระในการดแลออกเปน 2 มต คอ ภาระเชงอตนย (Subjective burden) และภาระเชงปรนย (Objective burden) เนองจากเปนการมองภาระทชดเจนครอบคลมมากทสด และมความเหมาะสมและสอดคลองกบการศกษาครงน จากการทบทวนเกยวกบความหมายของค าวาภาระทกลาวมาขางตน จงพอสรปไดวาภาระจากการดแลของผดแลผปวยจตเภท หมายถง การรบรและการประเมนสถานการณของผดแลตอการท าหนาทรบผดชอบดแลชวยเหลอผปวย วาเปนปญหา ความยงยากหรอเปนสงทรบกวนตอตนเองในการด าเนนชวต ทงทางรางกาย จตอารมณ เศรษฐกจ และสงคม

20

ภาระการดแลผปวยจตเภท ภายหลงจ าหนายจากโรงพยาบาล รอยละ 80 ของผปวยจตเภทยงคงอาศยอยกบครอบครวในขณะทมอาการเพยงทเลา และผปวยจะมความเสอมถอยของความสามารถคานความคด การตดสนใจ ผปวยสวนใหญไมสามารถหายเปนปกต คอทเลาอาการแบบไมสมบรณ (Incomplete remission) ผปวยยงสามารถด าเนนชวตไดในสงคม แตจะมอาการก าเรบเปนบางครงหรอยงมอาการหลงเหลออย เชน อาการหลงผดซงไมรนแรงเหมอนขณะอาการก าเรบ เกบตว เฉอยชา ไมสนใจตวเอง เปนตน (ธน ชาตธนานนท, 2537) การรบประทานยาตานอาการทางจตอยางตอเนอง และสม าเสมอ เพอคงสภาพการรกษาและหลกเลยงปจจยกระตนใหเกดอาการจงจ าเปน นอกจากนนยงจ าเปนตองมผดแลทตองคอยชวยฟนฟสภาพ การท าหนาทและควบคม ปรบพฤตกรรม เพอใหสามารถด าเนนชวตในสงคมไดอยางเตมศกยภาพ ซงตองรวมมอระหวางผปวย ผดแล และทมสขภาพดานจตเวช ผดแลเปนผทมความใกลชดกบผปวยมากทสด ตองท าหนาทดแลและจดกจกรรมตาง ๆ ใหผปวยในระยะทยงมอาการหลงเหลออย และตองท าหนาทแทนผปวยบางกจกรรม หรอแทบทงหมด ขนอยกบความรนแรงของอาการ ผลกระทบตาง ๆ จงเกดขนกบผดแล Pai and Kapur (1981) แบงภาระเปน 2 ดาน คอ ภาระทมอยจรง (Objective burden) เปนความยงยาก หรอปญหาทเกดจากงานหรอกจกรรมการดแลผปวยโดยตรง ทสามารถวด และประเมนไดอยางชดเจน 24 ขอ และภาระตามความรสก (Subjective burden) เปนความรสก ทผดแลมตอการดแลผปวย 1 ขอ และแบงภาระเปน 6 ดาน ตามผลกระทบทเกดขน ไดแก 1) ดานเศรษฐกจการเงน 2) ดานการรบกวนตอกจวตรประจ าวนของครอบครว 3) การรบกวนเวลาและความมอสระของผดแล 4) การรบกวนปฏสมพนธในครอบครว 5) ผลกระทบตอสขภาพรางกาย และ 6) ผลกระทบดานจตใจ และ Martyns-Yellow (1992) ไดน าแบบวดของ Pai and Kapur (1981) มาดดแปลงในการศกษาถงภาระของผดแลผปวยจตเภท พบวา ผดแลไดรบผลกระทบตอกจวตรประจ าวนมากทสด รองลงมาคอ ดานสมพนธภาพในครอบครว และพบวา ภาระมความสมพนธทางบวกกบความผดปกตทางจตของผปวย และการศกษาของ Reinhard (1994) พบวา ผดแลมภาระเชงปรนยมากทสดคอ ความเปนสวนตวลดลง มความขดแยงในครอบครว และมผลกระทบกบกจวตรประจ าวน ตามล าดบ สวนดานภาระเชงอตนยพบวา ผดแลวตกกงวลเกยวกบอนาคตสงสด รสกสญเสย รสกเปนตราบาป และเหมอนตดกบดก ตามล าดบ พชร ค าธตา (2546) ไดทบทวนวรรณกรรมเพอการศกษาเกยวกบความตองการของผดแลผปวยจตเภทพบวา ผดแลไดรบผลกระทบจากการท าหนาทเปนผดแลในดานการด าเนนชวตสวนตว เกดการเปลยนแปลงภาวะโภชนาการและสขนสยในการรบประทานอาหาร เชน การรบประทานอาหารมากกวาเดม หรอเบออาหาร รบประทานไดนอยลง บางรายมอาการของโรคกระเพาะอาหาร

21

เชน ปวดทอง บางรายนอนไมหลบ เหนดเหนอย ไมมเวลาในการดแลตนเอง จนสขภาพเสอมโทรม และสมพนธภาพทางสงคมลดลง สวนดานจตใจ ผดแลรสกเครยด ล าบากใจ รองใหบอย ๆ หมดก าลงใจ รสกอบอาย และทอแท และการศกษาของ เอออารย สาลกา (2543) ทศกษาเกยวกบความเครยดของผดแลผปวยจตเภท พบวา ผดแลรองใหบอย และหมดก าลงใจ ทปประพน สขเขยว (2543) ทไดน าแบบวดของ Pai and Kapur (1981) มาดดแปลงในการศกษาการสนบสนนทางสงคมกบภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท โดยไดเพมขอค าถามอก 3 ขอส าหรบภาระตามความรสก เพอใหมความละเอยดและครอบคลมมากขนในการวดภาระตามความรสก โดยแบงเปน 6 ดาน ตามแบบวดของ Pai and Kapur พบวา ภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท อยในระดบทไมเปนภาระ การดแลการสนบสนนทางสงคมโดยรวม มความสมพนธทางลบ ในระดบต ากบภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท จากการทบทวนวรรณกรรม จะเหนไดวา จากการท าหนาทในการดแลผปวยจตเภท ท าใหผดแลไดรบผลกระทบทงทางดานรางกาย จตใจ อารมณ สงคม และเศรษฐกจ ท าใหเกดความเปลยนแปลงในการด าเนนชวตและเสยสมดลในชวต และผดแลรบรวาสงเหลานคอภาระทเกดจากการดแลผปวยจตเภท

ทฤษฎระบบของ Neuman ตามแนวคดการพยาบาลของ Neuman (2002) กลาววา บคคลเปนระบบเปด มความเปนพลวตร (Dynamic) และมปฏสมพนธกบสงแวดลอมภายนอกอยตลอดเวลา โดยในระบบบคคล มองคประกอบ 5 ดาน ไดแก ดานรางกาย จตใจ สงคม วฒนธรรม พฒนาการ และจตวญญาณ ซงองคประกอบเหลานมความสมพนธ ท างานรวมกน โดยในระบบบคคล ประกอบดวยแนวปองกนตาง ๆ ไดแก แนวปองกนตาง ๆ ไดแก แนวการปองกนยดหยน แนวการปองกนปกต แนวการตอตาน และโครงสรางพนฐานทเปนปจจยจ าเปนตอสงมชวต ซงแนวปองกนปกตเปนเสนทแสดงถงระดบภาวะสขภาพปกตของบคคล เปนผลลพธของการปรบตวเขาหากนของระบบบคคลและสงแวดลอม เมอมสงคกคาม (Stressors) ซงอาจเปนไดทงสงคกคามภายในตวบคคล (Intrapersonal stressors) สงคกคามระหวางตวบคคล (Interpersonal stressors) และสงคกคามภายนอกตวบคคล (External stressors) ทมผลตอระบบบคคล บคคลจะแสดงปฏกรยาตอบสนองตอสงคกคาม (Reaction to stressors) ซงความเขมของการตอบสนองของบคคลขนอยกบความแขงแรงของแนวปองกนตลอดจนความรนแรงของสงทมาคกคาม ซงหากแนวปองกนดงกลาว มความออนแอและสงคกคามมความรนแรง กจะสงผลใหระบบเกดการเสยสมดล ปฏกรยาตอบสนองทแสดงออกมาจงเปน เชงลบ เชน การเกดปญหาสขภาพจต การพงพาสารเสพตดในวยรน ซง Neuman (2002) กลาววา

22

เมอมสงเราคกคามหลายอยางทเกดขนเขามาท าใหระบบเกดการเสยสมดล บคคลกจะพยายามปรบตวตอสงทมาคกคามเพอคนสสมดล (Reconstitution) มโนมตหลกของทฤษฎระบบของ Neuman บคคล (Person or client) บคคลตามกรอบแนวคดทฤษฎระบบของ Neuman ไดกลาวถงผรบบรการหรอระบบของผรบบรการ ประกอบไปดวยเสนตาง ๆ ไดแก แนวปองกนยดหยน แนวปกต แนวตอตาน ทอยโดยรอบโครงสรางพนฐานหรอจดแกนกลางซงประกอบดวย ปจจยพนฐานในการด ารงชวต ตอมาเปนแนวปองกนยดหยน (Flexible line of defense) แนวปองกนยดหยนเปนเสนทอยวงนอกสด ทลอมรอบแนวปองกนปกต (Normal line of defense) ท าหนาทเสมอนตวกนชน (Buffer) เพอใหระบบอยในภาวะปกตสข หรอสมดล คอยปองกนมใหสงทท าใหเกดความเครยดผานเขามาในระบบของผรบบรการ ปกปองระบบใหรอดพนจากอนตราย ไมใหเขาไปในชนของแนวตอตาน (Line of resistance) ซงอยชนในสด โดยแนวปองกนยดหยน มองคประกอบ 5 ประการ มการท าหนาทเฉพาะของแตละสวน ไดแก แบบแผนการเผชญความเครยด แบบแผนการด าเนนชวต พฒนาการวฒนธรรม และระบบความเชอ ซงจะชวยใหระบบสามารถปรบตวตอสกบสงรบกวนตาง ๆ เพอรกษาสมดล หรอด ารงไวซงภาวะปกตของระบบ การขาดประสทธภาพในการท างานของแนวปองกนยดหยนจะท าใหสงรบกวนเขาไปสแนวปองกนปกต ท าใหลดความสามารถของระบบในการตอบโตสงรบกวนชวตทเขามา เชน ระยะพฒนาการ การปรบตวของบคคล และเมอสงรบกวน ทผานแนวปกตเขามา เมอเขามาถงแนวปองกนชนในสด คอแนวตอตาน (Line of resistance) ซงเปนแนวทท าหนาทค าจนโครงสรางพนฐานภายในบคคล หากระบบไมสามารถปรบตว ตอสกบสงรบกวน ขาดประสทธภาพในการท างานของแนวปองกนตอตาน จะน าไปสการเสยสมดล และเสยชวตได ดงนนเปาหมายของการพยาบาลคอการรกษาสมดลของระบบของผรบบรการ การปฏบตการพยาบาลจงเปนการกระท าใด ๆ เพอไมใหระบบด าเนนไปสความถดถอย หรอความเจบปวย การชวยใหระบบของผรบบรการมการคงตวและชวยใหผรบบรการปรบตวใหระบบมความสมดลเพอมงไปสความผาสกมากทสดในภาวะสขภาพ (Neuman, 2002) สงแวดลอม (Environment) หมายถง ปจจยตาง ๆ ทงภายนอกและภายใน หรอทมอทธพลแวดลอมผรบบรการ หรอระบบผรบบรการ หรอบคคลจะมอทธพลตอสงแวดลอม หรอไดรบอทธพลจากแรงผลก (Force) ในสงแวดลอมทงทางบวก และทางลบสงแวดลอมภายในประกอบดวยแรงผลก หรออทธพลภายในขอบเขตของระบบ ซงมความสมพนธกบมโนมตของปจจย หรอสงรบกวนชวตภายในบคคลสงแวดลอมภายนอกประกอบดวยแรงผลก หรออทธพลภายนอก ซงอยภายนอก

23

ขอบเขตของระบบ มความสมพนธมโนมตของปจจย หรอสงรบกวนชวตทงภายนอกและระหวางบคคลสงแวดลอมสรางสรรค (Created-environment) เปนตวแทนพลงงานของระบบเปด ซงมการแลกเปลยนกบสงแวดลอมภายนอกและภายในตลอดเวลา สงแวดลอมชนดนบคคลพฒนาขนโดยไมรตวสงรบกวนชวต เปนสงเราทกอใหเกดความตงเครยด หรอเปนแรงผลกทเกดขนทงภายในและภายนอกขอบเขต ระบบของผรบบรการ สงรบกวนชวตมากกวา 1 อยาง อาจเกดขนกบผรบบรการเมอใดกไดสงรบกวนชวตในสงแวดลอมจ าแนกออกเปนภายใน ระหวาง และภายนอก กลาวคอ อาจเกดขนภายในและภายนอกบคคลสงรบกวนชวตภายในบคคล (Intrapersonal stressor) เกดขนภายในขอบเขต เชน ปฏกรยาตอบโตในสถานการณตาง ๆ สงรบกวนชวตระหวางบคคล (Interpersonal stressor) เปนสงรบกวนชวต ซงเกดขนภายนอกขอบเขตของบคคลเปนปฏสมพนธทเกดขนระหวางบคคล เชน การคาดหวงในบทบาทของบคคล แบบแผนการตดตอสอสารสงรบกวนชวตภายนอกบคคล (Extrapersonal stressor) เกดขนภายนอกขอบเขตของบคคล ในระยะไกล เชน นโยบายทางสงคม เศรษฐกจ สขภาพ (Health of wellness) Neuman มองวาสขภาพอยบนความตอเนองคนละดานกบความเจบปวย สขภาพของบคคลนนเทากบภาวะสมดลสงสดของระบบ กลาวคอ เปนภาวะปกตสข (Wellness state) สขภาพของผรบบรการจะมการเปลยนแปลงระดบอยในขอบเขตปกตอาจดขน หรอเลวลงไดตลอดเวลา ตลอดชวต เนองจากปจจยทางโครงสรางพนฐานและความพงพอใจ หรอไมพอใจในการปรบตวตอสงรบกวนชวต ซงมอยในสงแวดลอม Neuman มองสขภาพในลกษณะทเปนพลงงานของการด ารงชวต ความตอเนองของสขภาพและความเจบปวย หมายถง มพลงงานน าเขาอยางตอเนองระหวางระบบกบสงแวดลอม การท าความเขาใจสขภาพ คอ การตดสนผลของสงรบกวนชวตตอบคคลในลกษณะของระดบของพลงงานในตวบคคล บคคลจะด าเนนชวตไปสภาวะสขภาพด เมอพลงงานถกสรางและเกบสะสมเอาไวมากกวาการน าไปใช และเมอพลงงานถกสรางและเกบสะสมเอาไวมากกวาการน าไปใช และเมอพลงงานถกใชมากกวาการสราง บคคลจะเขาสภาวะเจบปวยหรอถงแกชวต การพยาบาล (Nursing) เปาหมาย หรอความสนใจของพยาบาล คอ การรกษาความสมดลของระบบของผรบบรการ โดยการประเมนผลทเกดขน หรออาจเกดขนของสงรบกวนชวตในสงแวดลอม และชวยผรบบรการใหปรบตวเขาสภาวะปกตสขในระดบสงสด ภาวะปกตสขในระดบสงสด หมายถง ภาวะสขภาพทดทสดทจะเปนไปไดในชวงเวลาหนงการปฏบตการพยาบาล คอ การรเรมทจะคงไว ไดรบ และด ารงรกษาสขภาพทดทสดของบคคล โดยการใชการปองกน 3 ชนด ในการ

24

ปฏบตเพอจะรกษาสมดลของระบบ ในการรกษาสมดลของระบบนนพยาบาลจะสรางความสมพนธเกยวของระหวางผรบบรการ สงแวดลอม สขภาพ และการพยาบาลการปองกนในฐานะการปฏบต การพยาบาล (Prevention as intervention) ซงอาจจะเปนตอนทเราทราบตนเหตของความเครยด หรอบคคลยงมสขภาพดแตเสยงตอการเกดการเจบปวยแบงออกเปน การปองกนระยะแรก เปนการคงไวซงภาวะปกต โดยการปองกนแนวการปองกนของบคคล ดวยการเสรมสรางแนวยดหยนของการปองกนตว เปาหมายของการปองกนระยะแรก คอ การสงเสรมภาวะปกตสขของบคคลโดยการปองกนความเครยด หรอสงรบกวนชวต และลดปจจยเสยงตาง ๆ การปองกนระยะท 2 เปนการรกษาพยาบาลตามอาการทปรากฏ เพอตอบโตสงรบกวนชวต เปนการปองกนโครงสรางพนฐาน โดยการเสรมสรางความแขงแรงของแนวตอตาน มเปาหมายอยทการรกษาอาการทปรากฏ เพอจะคงไวเพอความสมดลของระบบ และการคงไว ซงพลงงานของระบบ การปองกนระยะท 2 ไมสามารถทจะชวยใหบคคลปรบตวใหม/ ปรงแตงขนใหม บคลจะถงแกชวต การปองกนระยะท 3 เปนการปฏบตเพอด ารงภาวะปกตสขในระดบสงสดของบคคล โดยการสรางเสรมความแขงแรงของตวแปรตาง ๆ และคงไวซงพลงงานของระบบ การปองกนระยะท 3 จะเรมเมอบคคลมการปรงแตงขนใหม (Reconstitution) ภายหลงการรกษาพยาบาล กลาวคอ เมอระบบเรมเขาสภาวะสมดล การปรงแตงขนใหมในระยะนขนอยกบการใชแหลงทรพยากรของบคคลในการปองกนมใหปฏกรยาตอบโตสงรบกวนชวตด าเนนตอไปไดอก ทงนเปนการปรบตวตอสงรบกวนชวตโดยการใชปจจยตาง ๆ และแหลงทรพยากรทมอยอยางผสมผสานเพอภาวะสมดลของระบบ หรอการด ารงภาวะปกตสข ผลของการปรงแตงขนใหม อาจท าใหบคคลกลบสภาวะสมดล หรอภาวะปกตสขไดในระดบสงสดกวาเดม เทาเดม หรอต ากวาเดม การปฏบตการพยาบาลทเกดขนในการปองกนทง 3 ระยะนน จะใชกลวธเชนใดยอมขนอยกบองคประกอบทเกยวของ ดงน 1. ระดบของปฏกรยาตอบโตทระบบผรบบรการ กระท าเพอตอบโตกบตนเหตของความเครยดทมากระทบ หากยงไมมปฏกรยาตอบโตเกดขนการปฏบตกจะเปนลกษณะของการปอง กนระยะแรก ถามปฏกรยาตอบโตเกดขนแลว การปองกนระยะท 2 กจะเกดขน และหากวามการสรางขนใหมเกดขนบาง การปองกนระยะทสามจะตองด าเนนควบคกนกบการปองกนระยะท 2 2. ทรพยากร ในการปฏบตการพยาบาลตามแนวของ Neuman นน พยาบาลจะตอง วางแผนการปฏบตใหสอดคลองกบทรพยากรทมอยในระบบผรบบรการ เพอใหเปาหมายทตงไวบรรลผล

25

3. เปาหมาย การปฏบตการพยาบาลในแตละระยะทจะเกดขนนน จะเรมตนอยางไร อะไรควรท ากอนหลงขนอยกบการเรยงล าดบจดมงหมายทพยาบาลก าหนดไว อะไรเปนเปาหมายเรงดวน เปาหมายระดบกลาง และเปาหมายระยะยาว 4. ผลทคาดหวง องคประกอบนเปนตวก าหนดการปฏบตการได เนองจากหากพยาบาลประสงคจะใหผลทคาดหวงเกดขนอยางถาวร การวางแผนการปฏบตตองกระท าอยางตอเนอง การปฏบตทง 3 ระยะ อาจจะตองกระท ารวมกนอยเสมอแยกเปนระบบหรอเปนชวงไมได Neuman ไดอธบายสงทท าใหเกดความเครยดดงน 1. สงทท าใหเกดความเครยดภายในบคคล (Intrapersonal stressor) เปนสงรบกวนทเกดจากการปฏสมพนธกบสงแวดลอมภายในของบคคลหรอระบบของบคคล เชน การตอบสนองตอสถานการณทเกดขน 2. สงทท าใหเกดความเครยดระหวางบคคล (Interpersonal stressor) เปนสงรบกวนทเกดจากการปฏสมพนธของสงแวดลอมทอยภายนอกขอบเขตของผรบบรการ เชน บทบาทตามความคาดหวง หรอแบบแผนในการตดตอสอสารการไมพดกน การกระท า การขาดการกระท า 3. สงทท าใหเกดความเครยดภายนอกบคคล (Extra personal stressor) เปนสงเราทเกดจากการปฏสมพนธของสงแวดลอมทอยนอกขอบเขตของบคคลหรอนอกระบบของบคคล เชน นโยบายทางสงคม กฎระเบยบของสงคม สภาพเศรษฐกจ เมอไดรบสงคกคาม และท าใหเสยสมดลทงนขนอยกบความเขมแขงของแนวตานทานและแนวปองกนซงจะเกดขนโดยมอยตามธรรมชาต หรอหามาไดจากการเรยนร เชน ลกษณะเฉพาะของโครงสรางพนฐาน แรงตานทานตามธรรมชาต และจากการเรยนร เวลาทสาเหตของความเครยดมากระทบ ความแรงและชนดสงคกคาม ประสบการณ ซงผปวยจตเภทเกดขอจ ากดในการดแลตนเองเปนเหตใหบคคลในครอบครว ซงเปนผใกลชดกบผปวยมากทสดตองท าหนาทแทน ท าใหครอบครวจ าเปนตองเขามามสวนรวมในการดแลผปวยโดยเขามารบบทบาทใหมในฐานะผดแล ซงเปนการปฏบตหนาทนอกเหนอจากบทบาทเดม ท าใหผดแลตองเรยนรบทบาทใหมและปรบบทบาทใหเหมาะสม เพอใหท าหนาทของผดแลทมประสทธภาพ ผดแลผปวยจตเภท จะไดรบผลกระทบโดยตรงจากการทตองดแลผปวย (พเชฐ อดมรตน และสรยทธ วาสกนานนท, 2552) ท าใหผดแลเกดความเครยดกบการจดการกบพฤตกรรมทเปนปญหาของผปวย โดยเฉพาะอยางยงชวงทผปวยมอาการทางจตก าเรบ ท าใหผดแลรสกหวาดกลวกบอาการทางจตทรนแรง ซงไมสามารถคาดการณไดลวงหนา (Loukissa, 1995) การดแลผปวยเปนระยะเวลานาน สงผลใหสภาพจตใจของผดแลอยในภาวะของความเบอหนาย เหนอยหนาย

26

โรคจตเภทจดเปนโรคทมการเจบปวยเรอรง เมอมการเจบปวยตองรบการรกษาไปตลอดชวตดวยการรกษาวธตาง ๆ แตทส าคญทสดคอยาตานอาการทางจต ซงในการรกษานนเมอผปวย จตเภทมอาการทางจตทรนแรง รบกวนการด าเนนชวต ผปวยจตเภทตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาล แตเมออาการทางจตทเลาลง ผปวยจตเภทจ าเปนตองกลบไปดแลตนเองทบานโดยมครอบครวชวยดแล ซงโดยสวนใหญผปวยจตเภทมกจะไดรบการรกษาอยางตอเนองทบานมากกวาการเขารบการรกษาในโรงพยาบาล ดงนนการดแลผปวยจตเภทจงตกเปนของครอบครว และครอบครวไดจดหาผดแลผปวยจตเภทซงสวนใหญคอสมาชกครอบครวทมความเกยวของกนกบผปวยจตเภท จากการทบทวนวรรณกรรมสรปไดวา การรบรภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทเปนผลมาจากการรกษาสมดลของบคคล โดยผดแลผปวยจตเภท ตองท าหนาทรบผดชอบการดแลผปวยจตเภทในทก ๆ ดานซงถอเปน สงทกอใหเกดความเครยดภายในตวบคคล เชน อาย ผดแลทมอายมากจะมวฒภาวะและประสบการณในการแกปญหาตาง ๆ จงอาจจะท าใหรบรถงการเปนภาระ ทนอย ในอกแงมมหนงหากผดแลทมอายมากและยงตองดแลผปวยจตเภทเปนระยะเวลานานท าใหเกดความเครยด และรบรถงการเปนภาระการดแลมาจากความเครยดในการดแลผปวยเปนระยะเวลานาน นอกจากนความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภทกเปนอกปจจยหนงทท าใหผดแลมศกยภาพในตวเองมากขนและอาจท าใหความเครยดในการดแลลดลง การรบรสมรรถนะแหงตน เปนความเชอมนในความสามารถของตนเอง ทจะกระท าและด าเนนการกระท าพฤตกรรมใหบรรลเปาหมาย ทก าหนดไว เปนสงส าคญทสดในกลไกศกยภาพของบคคลทจะด ารงไวซงความสมดลของระบบบคคล และสมพนธภาพในครอบครวชวยสนบสนนบคคลมความสามารถในการปรบตวเผชญปญหาทผานเขามาในชวต ชวยใหผดแลตอสกบสงทกอใหเกดความเครยดและรกษาสมดลของระบบบคคลไวได

ปจจยทเกยวของกบภาระการดแลผปวยโรคจตเภท ตามกรอบแนวคดทฤษฎการพยาบาลของ Neuman (2002) กลาววา บคคลเปนระบบเปดมความเปนพลวตร (Dynamic) และมปฏสมพนธกบสงแวดลอมอยตลอดเวลา โดยในแตละบคคล มองคประกอบ 5 ดาน ประกอบดวย สรระ จตใจ สงคม วฒนธรรม พฒนาการ และจตวญญาณ ซงองคประกอบเหลานมความสมพนธ ท างานรวมกนโดยในระบบบคคล ประกอบดวยแนวปองกนตาง ๆ ไดแก แนวการปองกนยดหยน แนวการปองกนปกต แนวการตอตาน และโครงสรางพนฐานทเปนปจจยจ าเปนตอสงมชวต ซงแนวปองกนปกตเปนเสนทแสดงถงระดบภาวะสขภาพปกตของบคคล เปนผลลพธของการปรบตวเขาหากนของระบบบคคลและสงแวดลอม เมอมสงคกคาม

27

(Stressors) อาจเปนไดทงสงคกคามภายในตวบคคล (Intrapersonal stressors) สงคกคามระหวาง ตวบคคล (Interpersonal stressors) และสงคกคามภายนอกตวบคคล (External stressors) ทมผลตอระบบ และจะแสดงปฏกรยาตอบสนองตอสงคกคาม (Reaction to stressors) ซงหากแนวปองกนดงกลาว มความออนแอและสงคกคามมความรนแรง กจะสงผลใหระบบเกดการเสยสมดล ความเขมแขงของแนวตานทานและแนวปองกนซงจะเกดขนโดยมอยตามธรรมชาต หรอหามาไดจากการเรยนร เชน ลกษณะเฉพาะของโครงสรางพนฐาน แรงตานทานตามธรรมชาต และจากการเรยนร ผดแลผปวยจตเภทตองท าหนาทรบผดชอบในการดแลผปวย ซงอายของผดแล ระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภท และการรบรสมรรถนะแหงตนจะถกรบกวนจากการมปฏสมพนธกบผปวย ท าใหเกดความเครยดภายในบคคลทตองรบภาระในการดแลผปวย นอกจากนความคาดหวงของครอบครวกบผดแลทจะใหผปวยมอาการดขน กเปนสงทท าใหเกดความเครยดระหวางบคคลได จงอาจท าใหผดแลผปวยจตเภทเกดความเครยดและอาจรบรถงภาระการดแลผปวยจตเภทได จากการทบทวนวรรณกรรม ผวจยจงสนใจทจะศกษาปจจยคดสรรไดแก อาย ระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแล การรบรสมรรถนะแหงตน และสมพนธภาพในครอบครว โดยน าเสนอเปนล าดบ ดงน อายของผดแล ตามกรอบแนวคดทฤษฎการพยาบาลของ Neuman (2002) จดเปนองคประกอบในสวนพฒนาการของบคคล อายเกยวของกบประสบการณในชวต ผทมอายมากกวาจะผานเรองราวตาง ๆ มากกวาจงมโอกาสทจะไดเรยนรจากประสบการณชวต ท าใหเขาถงความจรง รเทาทน รในการกระท าวาสงใดดสงใดควรท าน าไปสพฤตกรรมการท าความดเพอตนเอง ครอบครว ชมชน และสาธารณะ ลดละความเหนแกตว จงท าอาจท าใหผทมอายมากกวาจะมการรบรถงภาระการดแลจะนอยกวาผทมอายนอย อายของผดแลผปวยจตเภทอาจจะท าใหมการรบรภาระการดแลทแตกตางกน (Cook et al., 1994; Lefley, 1987) การศกษาทผานมาพบวา อายมความสมพนธทางลบกบภาระการดแล กลาวคอ ผดแลทมอายมากจะรบรภาระการดแลจะนอย (Montgomery et al., 1985) การศกษาของ ภทรอ าไพ พพฒนานนท (2544) พบวา อายมอทธพลโดยตรงทางบวกกบภาระการดแล และผลการศกษาของ รจนา ปณโณทก (2550) พบวา ผดแล ทมอายมาก การรบรภาระการดแลกจะมากตามเชนกน ผดแลตองใชประสบการณในการแกไขและเผชญปญหาในการดแลผปวย จากการทบทวนวรรณกรรมทผานมาจะเหนไดวาอายมความสมพนธทางลบกบภาระการดแล อาจเกยวของกบการผานประสบการณชวตเมอบคคลมอายเพมขนอาจ ท าใหบคคลมโอกาสทจะไดเรยนรสงตาง ๆ จากประสบการณท าใหสามารถจดการปญหา และอปสรรคตาง ๆ ไดดจงน าไปสความพงพอใจในชวตทดได อยางไรกตาม ผดแลผปวยจตเภท

28

สวนใหญมกจะเปนบดา/ มารดา พ/ นอง ของผปวยจตเภทและท าหนาทดแลผปวยจตเภทมาเปนระยะเวลานาน ในขณะทการเจบปวยเรอรงอาจท าใหผปวยจตเภทมความบกพรองในการรบผดชอบบทบาทหนาทของตนมากขน แตการดแลจะยงคงด าเนนตอไป จงเปนเรองทนาสนใจวา ผดแลผปวยจตเภททตองท าหนาทดแลผปวยจตเภทอยางตอเนอง จะมชวตความเปนอยอยางไรกบบทบาททตองรบผดชอบ ผดแลจะมความพอพงใจในชวตทเปนอยหรอไม ดงนนการศกษาครงน ผวจย จงสนใจศกษาอายของผดแลกนาจะเปนปจจยหนงทมผลตอภาระการดแลผปวยจตเภท ระยะเวลาในการดแล ตามกรอบแนวคดทฤษฎการพยาบาลของ Neuman (2002) จดเปนองคประกอบในสวนพฒนาการของบคคล จากการศกษาของ Doornbos (2002) ทศกษาถงความตองการของผดแลผปวยจตเภท ไดขอสรปวา ครอบครวทดแลผปวยยาวนาน ท าใหเกดความเครยด วตกกงวล ซมเศรา รสกสนหวง ไมมอ านาจ รสกเหมอนตดกบดก วถชวตในครอบครวเปลยนไป กจกรรมในสงคม และการพกผอนหยอนใจนอยลง ผดแลหลายคนมสขภาพทแยลง มความออนลา มปญหาในการนอน และระบบทางเดนอาหาร จากการทตองดแลผปวยตลอดวนเปนเวลานาน (Rolland, 1994) ดงนนระยะเวลาในการดแลผปวยจตเภทกนาจะมผลตอภาระการดแลผปวยจตเภท ความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท ตามกรอบแนวคดทฤษฎการพยาบาลของ Neuman (2002) จดเปนองคประกอบในสวนพฒนากาของบคคล การวางพนฐานความรความเขาใจเกยวกบการดแลผปวยจตเภททถกตองตงแตในระยะเรมแรกควบคไปกบประสบการณการดแลจรงทไดปฏบตตอผปวยจะท าใหผดแลสามารถพฒนาทกษะการดแลใหมประสทธภาพได (Tungpunkom, 2000) ความรมสวนส าคญทท าใหเกดความเขาใจ เกดแรงจงใจทจะปฏบตและกอใหเกดความสามารถในการปฏบต เนองจากการทมความรทถกตองเหมาะสมจะท าใหทราบ วาจะปฏบตอยางไรและสามารถปฏบตไดจรง (ทดทรวง ตานะเศรษฐ, 2548) ความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภทของผดแลผปวยจตเภท มความส าคญตอผดแลผปวยเปนอยางมาก หากผดแลมความร ความเขาใจเกยวกบการดแลผปวยจตเภท จะท าใหลดความหนกใจในการดแลผปวย และภาระการดแลผปวยจตเภทไดมประสทธภาพ สงผลท าใหอตราการก าเรบของผปวยจตเภทลดลง หากผดแลมความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภทดกจะมแนวโนมทจะปฏบตกจกรรมการดแลผปวยจตเภทไดด จากการศกษาของ แกวตา มศร และเพญนภา แดงดอมยทธ (2555) พบวา ความรเกยวกบการดแลของผดแล ไมมความสมพนธกบความสามารถของผดแลในการดแลผปวยจตเภทในชมชน แตทงน Orem (2001 อางถงใน เทยนทอง หาระบตร, 2555) กลาววา ความสามารถในการดแลบคคลทตองพงพาจะแปรเปลยนไปตามประสบการณในชวตของผดแล ซงมาจากการสงสมจากระยะเวลาในการเรยนรตอสงใดสงหนงเมอวนเวลาผานไปท าใหบคคลไดเรยนรความเปนจรงมากขนกคอการดแลผปวย การศกษาของ สภาภรณ ทองดารา (2545) พบวา ความรเปนตวแปร

29

ส าคญในการเสรมสรางเจตคตทด กอใหเกดการปฏบตทถกตอง ท าใหผดแลดแลผปวยจตเภท ไดอยางมประสทธภาพ การมความรความเขาใจเรองโรคและการดแลผปวยจตเภทเปนอยางด จงจะชวยใหเกดการดแลทมประสทธภาพ เนองจากผปวยไมมอาการกลบเปนซ า ผดแลและผปวยจตเภทมคณภาพชวตทด ดงนนปจจยดานความรความเขาเรองโรคจตเภทและการดแลจงเปนปจจยทส าคญทจะสงเสรมการดแลผปวยจตเภท การศกษาของ ยวล ขาปาง (2549) พบวา ความตองการดานความรและขอมลขาวสารของผดแลผทเปนโรคจตเภทอยในระดบมาก รอยละ 90 ดานการมสวนรวมในการวางแผนการดแลผปวยอยในระดบมาก รอยละ 70 ดานการสนบสนนประคบประคองอยในระดบมาก รอยละ 67.14 สอดคลองกบการศกษาของ สรภา ทองรนทร (2546) พบวา ผดแลผทเปนโรคจตเภทมความตองการในการดแลผปวยจตเภทอยในระดบมาก ไดแก ดานการฝกทกษะในการดแลผปวย ดานความรและขอมลขาวสาร ดานการมสวนรวมในการวางการดแลผปวยและดานการสนบสนนประคบประคอง จากการทบวรรณกรรมพบวา ความรความเขาใจเกยวกบการดแลผปวยจตเภทของผดแลมความเกยวของกบการความสามารถและพฤตกรรมการดแลผปวยจตเภท ซงจะสงผลตอคณภาพชวตของผดแลและผปวยจตเภท โดยการมความรความเขาใจเกยวกบการดแลผปวยจตเภทจะน าไป สการดแลทมประสทธภาพ ลดความรนแรงและการกลบเปนซ าของโรคได จงมโอกาสท าใหผดแลผปวยจตเภทเกดความสขในชวตทเปนอย ความพงพอใจในชวต ผวจยจงสนใจทจะศกษาความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภทนาจะมผลตอภาระการดแลผปวยจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน (Perceived self-efficacy) ตามกรอบแนวคดทฤษฎการพยาบาลของ Neuman (2002) จดเปนองคประกอบในสวนจตวญญาณของบคคล สมรรถนะแหงตน (Self-efficacy) เปนความเชอมนในความสามารถของตนเอง ทจะกระท าและด าเนนการกระท าพฤตกรรมใหบรรลเปาหมายทก าหนดไว เปนสงส าคญทสดในกลไกศกยภาพของบคคล (Bandura, 1986) มอทธพลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรม และการเลอกการกระท าในกจกรรมตาง ๆ โดยมความพยายามทจะกระท าในกจกรรมนนอยางตอเนอง (Bandura, 1986) กลาววา พฤตกรรมของบคคลอาจเกดจากอทธพลของสงแวดลอม และปจจยภายในตวบคคล เชน การรบร ความเชอ ขณะเดยวกนปจจยภายในตวบคคลกไดรบอทธพลทบคคลแสดงออกและจากสภาพแวดลอม ในทางกลบกนสงแวดลอมภายนอกทอยรอบ ๆ ตวกเปลยนแปลงได เนองจากพฤตกรรมของบคคลทมผลมาจากความเชอ การรบร สมรรถนะแหงตนมความเกยวของกบกระบวนการรคด อารมณ และการกระท าของบคคลทมตอการรบรความสามารถของตนตอเหตการณตาง ๆ ซงมผลตอการตดสนใจของบคคล และการตดสนใจนนกอใหเกดพลงงานในการกระท าสงททาทาย ผทมการรบรสมรรถนะแหงตนในระดบสงจะมความพยายามสงมากกวาผทไมมนใจในความสามารถของตน

30

(Schwartz & Gronemann, 2009) การรบรสมรรถนะแหงตนเปนแรงจงใจภายในทส าคญทจะกระตนใหบคคลกระท ากจกรรม (Bandura, 1986) หากผดแลมการรบรสมรรถนะแหงตนสง กนาจะมความมนใจในการปฏบตกจกรรมการดแลใหแกผปวยจตเภทไดด และจะชวยใหผดแลรบรถงภาระในการดแลผปวยจตเภทลดนอยลง ผดแลทมความคาดหวงในเชงบวกและมความเชออยางสงในความสามารถของตนเองเกยวกบการดแล นาจะท าใหผดแลมความรสกเปนภาระทลดลงได การศกษาของ เบญจา นมนวล (2547) ศกษาเรองสมรรถนะแหงตนกบกจกรรมการดแลผทเปนโรคจตเภททบานของผดแล พบวา สมรรถนะแหงตนมความสมพนธทางบวกกบกจกรรมการดแลผทเปนโรคจตเภท ดงนนสมรรถนะแหงตนกนาจะเปนปจจยหนงทนาจะมผลตอภาระการดแลผปวยจตเภทของผดแลได สมพนธภาพในครอบครว ตามกรอบแนวคดทฤษฎการพยาบาลของ Neuman (2002) จดเปนองคประกอบในสวนจตใจของบคคล สมพนธภาพในครอบครว เปนปจจยพนฐานบางประการของระบบครอบครว ทมความส าคญในการเพมความสามารถในการดแลบคคลทตองพงพา เนองจากครอบครวเปนระบบทส าคญในการชวยสงเสรม และสนบสนนใหบคคลนนมความสามารถในการปรบตวเผชญปญหาทผานเขามาในชวต (Orem, 1985) เมอมสมาชกในครอบครวเกดการเจบปวย สมาชกในครอบครวตองมการตกลงกนวาใครจะรบบทบาทเปนผดแล สงทส าคญกคอผดแล และสมาชกคนอน ๆ ในครอบครวตองมการประสานความสมพนธกนทงระบบโครงสราง บทบาทและกระบวนการดแล (Keith, 1995) ในขณะเดยวกน สมพนธภาพทดจะชวยใหกระบวนการดแลประสบผลส าเรจหากสมพนธภาพไมดจะกอใหเกดความรสกไมพงพอใจตอบทบาทการเปนผดแลสงผลใหผดแลมพฤตกรรมการดแลทไมเหมาะสม จากการทมบคคลในครอบครวเจบปวยดวยโรคทางจต สงผลกระทบตอความรสกของสมาชกในครอบครวและสมพนธภาพระหวางผปวยกบสมาชกในครอบครว พฤตกรรมของผปวย ท าใหญาตรสกไมปลอดภย หวาดกลว ไมอยากอยใกล รงเกยจ ไมอยากอยรวมบานดวย ทอดทงผปวยไวโรงพยาบาล และบางรายขบไลผปวยออกจากบาน การศกษาของ วชราภรณ ลอไธสงค (2553) พบวา การทผปวยไมสามารถท าบทบาทหนาทของตนได ญาตไดตดสนและตตราผปวยวาเปนคนขเกยจ พฤตกรรมทเกดขนในขณะทมอาการก าเรบท าใหญาตรสกไมปลอดภย กกขงผปวย แยกส ารบอาหาร ไมอยากพดคยกบผปวย ตางคนตางอย พดคยกนเทาทจ าเปน ท าใหเกดความหางเหนระหวางผปวยและญาต การศกษาของ สมพร รงเรองกลกจ, ดารณ จงอดมการณ, กฤตยา แสวงเจรญ, นวนนท ปยะวฒนกล และสมจต แดนสแกว (2547) พบวา ผปวยจตเภททมประวตใชสารเสพตด มกถกคนรอบขางโดยเฉพาะคนในครอบครวมองวา เปนคนไรคา เปนภาระ เปนกาฝาก เกดความรสกแปลกแยกขนในครอบครว และเมอผปวยตองอยในความ

31

ดแลของครอบครว จงพบวาผปวยและครอบครวตางแสดงทาททไมเปนมตรตอกน สงผลใหผดแล ละเลย ไมใสใจ ไมดแลผปวย และปฏเสธทจะรบผปวยทรบการรกษาในโรงพยาบาลจนอาการทเลาแลวกลบบาน เนองจากไมมนใจในอาการของผปวยวาจะอยในชมชนได หวาดกลวผปวยจะท าราย กลวเปนภาระในการท ามาหากน นอกจากนยงพบวาผปวยบางรายถกผดแลท ารายรางกายดวย (ทะเบยนเยยมบานโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชนครไทย, 2552 อางถงใน ปณพร เพงท, 2553) Lee, Lee, Chiu, and Kleinman (2005) ท าการศกษาตราบาปในผปวยจตเภท พบวา ตราบาปเกดจากสมาชกในครอบครว บคคลใกลชดมากกวาเกดจากผคนอน ๆ ในสงคมมากกวาครงของผปวยถกสมาชกในครอบครวรวมถงคสมรส ลงความเหนวาเปนผทมความกาวราว รนแรง และพดจาไมดกบผปวยเมอมอาการก าเรบ สมาชกในครอบครวรสกไมชอบ และดถกผปวย พยายามปกปดวามสมาชกในครอบครวเจบปวยดวยโรคทางจตเวช บางรายขบไลผปวยออกจากบาน รอยละ 42.1 พบวา เพอน ๆ หนหางผปวยเมอพบวาเจบปวยดวยโรคจตเภท นอกจากน 1 ใน 3 ตองหยาราง เลกรากนเนองมาจากความเจบปวยดวยโรคจตเภท การศกษาของ Landolt, Grubenmann, and Meuli (2002) พบวา สมพนธภาพในครอบครวทดจะท าใหเกดความมนคงทางอารมณ สงผลใหสมาชกในครอบครวมความผกพนกนมากขน ชวยใหญาตผดแลรสกวาตนเองไมโดดเดยว มสงผกพนซงกนและกนชวยเหลอในการแกไขปญหา เปนก าลงใจ ท าใหผดแลมความสามารถในการปรบตวเขากบบทบาท ภาระ หนาท หรอสงตาง ๆ ทเขามาในชวตไดในทางกลบกนหากสมพนธภาพในครอบครวไมดกจะสงผลใหสมาชกขาด ความรก ขาดการดแลเอาใจใส ซงจะน ามาซงปญหาในการดแลได การศกษาของ ลกษณา หนนนาค (2546) พบวา หากสมพนธภาพในครอบครวไมดท าใหใหสมาชกขาดความรก ขาดการดแลเอาใจใส ซงจะน ามาซงปญหาในการดแลได ในทางกลบกนหากสมพนธภาพในครอบครวทดจะท าใหเกดความมนคงทางอารมณ สมาชกในครอบครวมความผกพนกนมากขน ชวยใหญาตผดแลรสกวาตนเองไมโดดเดยว มสงผกพนซงกนและกนชวยเหลอในการแกไขปญหา เปนก าลงใจ ท าใหผดแลมความสามารถในการปรบตวเขากบบทบาท ภาระ หนาท หรอสงตาง ๆ ทเขามาในชวตได การศกษาของ อรนทร จรญสทธ (2554) แมวาสมพนธภาพในครอบครวจะคอยขางด ท าใหญาตผดแลไดรบการสนบสนนทางดานวตถหรอจตใจกตาม แตสงทญาตผดแลตองปฏบตตอผปวยเปนภาระงานทหนก และตองท าตอเนองยาวนาน ซงอาจมผลกระทบตอสขภาพรางกาย จตใจ และการรบรความผาสกของญาตผดแลได จงพบวาสมพนธภาพในครอบครวของญาตผดแลผปวยโรคหลอดเลอดสมองไมมความสมพนธ กบความผาสกของญาตผดแลผปวยโรคหลอดเลอดสมอง ดงนนสมพนธภาพในครอบครวกนาจะเปนปจจยหนงทนาจะมผลกบภาระการดแลของผปวย

32

จากการทบทวนวรรณกรรมทผานมาขางตน ผวจยจงไดศกษาปจจยดานอาย ระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแลของผดแล การรบรสมรรถนะแหงตน และสมพนธภาพในครอบครว ซงนาจะมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท

33

บทท 3 วธด ำเนนกำรวจย

การวจยครงนเปนงานวจยเชงหาความสมพนธเชงท านาย (Correlational predictive research) เพอศกษาปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภททมารบบรการในโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร

ประชำกรและกลมตวอยำง ประชำกร ประชากรทใชในการศกษาครงน คอ ผดแลผปวยจตเภท ทพาผปวยมารบการรกษา หรอมารบยาแทน ทโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร จากสถตผปวยจตเภททมารบบรการโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร ยอนหลง 3 ป ในป พ.ศ. 2554-2556 มจ านวนผปวยจตเภท 1,739, 1,858 และ 2,053 คน เฉลยจ านวน 1,883 คนตอป เฉลยจ านวน 156 คนตอเดอน กลมตวอยำง กลมตวอยาง ทใชในการศกษาครงน คอผดแลผปวยจตเภททผปวยมารบการรกษา หรอมารบยาแทนผปวย ทโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร โดยมคณสมบต ดงน 1. เปนผดแลหลกในการดแลผปวยจตเภท และมความเกยวของเปน บดา มารดา สาม ภรรยา บตร หลาน หรอญาต ทอาศยอยบานเดยวกบผปวยจตเภท และมระยะเวลาในการดแลผปวย ตงแต 6 เดอนขนไป 2. อายระหวาง 18-60 ป 3. สามารถเขาใจภาษาไทย สามารถพดคยสอสารโตตอบไดด ขนำดของกลมตวอยำง ขนาดของกลมตวอยาง ทใชในการศกษาครงน ค านวณขนาดของกลมตวอยาง จากสตรของ Thorndike (1978) ดงน สตรของ Thorndike n ≥ 10 (k) + 50 n คอ ขนาดของกลมตวอยาง k คอ จ านวนตวแปรตน

34

จ านวนตวแปรตนทจะศกษามจ านวน 5 ตวแปร ไดแก อาย ระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน และสมพนธภาพในครอบครว แทนคา ตามสตร ดงน n ≥ 10 (5) + 50 n ≥ 100 กลมตวอยางทใชในการศกษาวจยในครงนใชกลมตวอยางทงหมดจ านวน 100 ราย กำรสมกลมตวอยำง ขนตอนการสมตวอยางดวยวธการสมอยางงาย (Simple random sampling) โดยวธการจบสลากแบบไมคนท (Sampling without replacement) ในการศกษาครงนผวจยด าเนนการ ดงน 1. การศกษาครงนศกษาผดแลผปวยจตเภททผปวยมารบการรกษา ทแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร ซงใหบรการตรวจรกษาผปวยจตเภท สปดาหละ 2 วน คอ วนจนทร และวนองคาร โดยมผปวยจตเภทมารบบรการ เฉลยจ านวน 20 คนตอวน 2. คดเลอกกลมตวอยางโดยผวจยขออนญาตหวหนาแผนกผปวยนอก และขอความรวมมอกบพยาบาลประจ าแผนกผปวยนอกในการคดเลอกเวชระเบยนผปวยจตเภททมารบบรการ แผนกผปวยนอก และมผดแลพามารบการรกษา ในเดอนมถนายน ถงเดอนสงหาคม พ.ศ. 2558 3. น าหมายเลขบตรผปวยจตเภททไดคดกรองไวแลวไปใสในกลองเพอเตรยมท าการสมตวอยาง โดยสมตวอยางอยางงาย ดวยวธจบฉลากแบบไมคนท วนละ 5 คน จนครบจ านวน 100 คน 4. ผวจยมาตามวนนดของผปวยจตเภททไดจากการสมตวอยางอยางงาย เพอพบผดแลผปวยจตเภทและท าการเกบรวบรวมขอมล

เครองมอทใชในกำรวจย 1. เครองมอทใชในการวจยประกอบดวย แบบสอบถามขอมลสวนบคคล แบบประเมนภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภท แบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท แบบประเมนการรบรสมรรถนะแหงตน และแบบประเมนสมพนธภาพในครอบครว ดงรายละเอยดตอไปน 1.1 ขอมลสวนบคคลของผดแล ประกอบดวยขอค าถามเกยวกบ อาย และระยะเวลาในการดแล 1.2 แบบประเมนภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภท ในการศกษาครงน ผวจยใชแบบสอบถามภาระในการดแลผปวยจตเภททพฒนาโดย นพรตน ไชยช าน (2544) ซงดดแปลงมาจากแบบวดของ Montgomery et al. (1985) ไดผานการตรวจสอบความตรงตามเนอหามาแลว

35

และไดน าไปศกษาเรองผลการใชโปรแกรมการดแลผปวยแบบองครวมตอภาวะความสามารถในการดแลผปวยจตเภทไดคาความเชอมนเทากบ และน าไปใชกบผดแลผปวยจตเภททพาผปวยเขารบการรกษาในโรงพยาบาลสวนสราญรมย ณ แผนกผปวยนอก จ านวน 30 คน วเคราะหหาคาความเทยง (Reliability) ของเครองมอ โดยใชคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s alpha coefficients) ไดคาความเชอมนของเครองมอ เทากบ 0.93 แบบประเมนมจ านวนทงหมด 24 ขอ มลกษณะ ดงน 1.2.1 ภาระเชงปรนย เปนการรบรเกยวกบการด าเนนการเปลยนแปลงของชวต 5 ดาน ไดแก การมเวลาเปนสวนตวลดลง ความมอสระลดลง การมกจกรรมในสงคมลดลง การเปลยนแปลงหนาทการงาน การท าใหเกดปญหาสขภาพประกอบดวยขอค าถาม 12 ขอ ซงมขอความทางบวก 1 ขอ ไดแก ขอ 10 และขอความทางลบ 11 ขอ ไดแก ขอ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11 และ 12 1.2.2 ภาระเชงอตนย เปนความรสกเกยวกบการเปลยนแปลงการอบสนองทางดานอารมณ และทศนคต ประกอบดวยขอค าถาม 12 ขอ เปนขอความทางลบทงหมด แบบประเมนภาระการดแลเปนการประเมนตามความรสกของผดแลทเกดจากการดแลผปวยจตเภทมลกษณะคะแนนค าตอบเปนมาตรวดประมาณคา (Rating scale) 5 ระดบ ตงแต มากทสด ถงนอยทสด โดยก าหนดใหคาคะแนนในแตละขอค าถาม ดงน ขอค าถามเชงบวก ขอค าถามเชงลบ มากทสด ได 1 คะแนน มากทสด 5 คะแนน มาก ได 2 คะแนน มาก 4 คะแนน ปานกลาง ได 3 คะแนน ปานกลาง 3 คะแนน นอย ได 4 คะแนน นอย 2 คะแนน นอยทสด ได 5 คะแนน นอยทสด 1 คะแนน คะแนนทไดน ามาพจารณาภาระแตละดานแยกกนและภาระการดแลโดยรวม รวมคะแนนทงหมดแลวน ามาหาคาเฉลยของภาระในการดแล ส าหรบเกณฑการประเมนคาคะแนน ใชเกณฑของ ประคอง กรรณสต (2542) และ Best (1970) โดยก าหนดคาคะแนน ดงน คะแนน 4.50-5.00 คะแนน แสดงวา มภาระในการดแลมากทสด คะแนน 3.50-4.49 คะแนน แสดงวา มภาระในการดแลมาก คะแนน 2.50-3.49 คะแนน แสดงวา มภาระในการดแลปานกลาง คะแนน 1.50-2.49 คะแนน แสดงวา มภาระในการดแลนอย

36

คะแนน 1.00-1.49 คะแนน แสดงวา มภาระในการดแลนอยทสด การแปลผล การประเมนภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภท คะแนนทไดจะน ามาพจารณาภาระแตละประเภทแยกจากกน และภาระการดแลโดยรวม โดยมคะแนนต าสด 24 คะแนน และคะแนนสงสด 120 คะแนน การแปลผลคะแนน คะแนนมาก หมายถง มภาระการดแลมาก 1.3 แบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท ผวจยน าแบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยจตเวชของญาต ตามแนวคดของ Lefley (1987) พฒนาโดย สภาภรณ ทองดารา (2545) มจ านวน 28 ขอ ซงไดหาคาความเทยงโดยใชสตรสมประสทธความเทยงแบบ Kuder-Ricardson มาแลว ไดคาความเทยงเทากบ 0.76 แบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภทนมค าถามทงหมด 28 ขอ ลกษณะค าถามเปนแบบใหเลอกตอบ 1 ค าตอบ โดยมเกณฑการใหคะแนนดงน ขอความ ขอความดานบวก ขอความดานลบ ใช ได 1 คะแนน ได 0 คะแนน ไมใช ได 0 คะแนน ได 1 คะแนน ค าถามดานบวก ไดแก ขอ 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 16, 18, 20, 24, 26, 27 สวนค าถามดานลบ ไดแก ขอ 3, 9, 13, 14, 15, 17, 19, 21, 22, 23, 25, 28 เกณฑการวดระดบคะแนนความรความเขาใจเกยวกบการดแลผปวยจตเภทมดงน 16-20 คะแนน มความรความเขาใจเกยวกบการดแลผปวยจตเภทในระดบดมาก 11-15 คะแนน มความรความเขาใจเกยวกบการดแลผปวยจตเภทในระดบด 6-10 คะแนน มความรความเขาใจเกยวกบการดแลผปวยจตเภทในระดบพอใช 0-5 คะแนน มความรความเขาใจเกยวกบการดแลผปวยจตเภทในระดบต า การแปลผล แบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท ในการศกษาครงน แปลผลคะแนนโดยรวมคะแนนทงหมดทกขอ คะแนนมากหมายถงมความรมาก 1.4 แบบประเมนการรบรสมรรถนะแหงตน (Perceived self-efficacy scale) สรางขนตามแนวคดของ Bandura โดย Jerusalem and Schwarzer (1993) ซงพฒนาโดย เบญจา นมนวล (2547) น ามาแปลเปนภาษาไทย และน าไปใชกบผดแลผปวยจตเภททพาผปวยจตเภทมารบบรการแผนกผปวยนอกโรงพยาบาลสวนปรง จ านวน 10 ราย แลวค านวณหาคาความเชอมนของเครองมอ โดยใชคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s alpha coefficients) ไดเทากบ 0.80 แบบประเมนการรบรสมรรถนะแหงตนทวไป ประกอบดวยขอค าถามจ านวน 10 ขอ ลกษณะขอค าถามเปนมาตราสวนประมาณคา (Rating scale) 4 ระดบ ดงน

37

1 คะแนน หมายถง ไมเปนความจรง 2 คะแนน หมายถง จรงเลกนอย 3 คะแนน หมายถง จรงพอสมควร 4 คะแนน หมายถง จรงมากทสด การแปลผลคะแนนรายขอและโดยรวม ใชคาเฉลยทมคาตงแต 1 ถง 4 โดยแบงตามเกณฑมาตรฐานทางสถตในการแบงระดบสงทตองการวด โดยใชชวงคะแนนสงสดของแบบวดลบคะแนนต าสด หารดวยจ านวนระดบทผศกษาตองการประเมน ดงน คะแนนเฉลย 1.00-2.00 หมายถง กลมตวอยางมสมรรถนะแหงตนอยในระดบต า คะแนนเฉลย 2.01-3.00 หมายถง กลมตวอยางมสมรรถนะแหงตนอยในระดบปานกลาง คะแนนเฉลย 3.01-4.00 หมายถง กลมตวอยางมสมรรถนะแหงตนอยในระดบสง การแปลผล แบบประเมนการรบรสมรรถนะแหงตน ในการศกษาครงนการแปลผลคะแนน น าคะแนนทกขอมารวมกน คะแนนต าสด 10 คะแนน คะแนนสงสด 40 คะแนน คะแนนมาก หมายถง การรบรสมรรถนะแหงตนสง 1.5 แบบประเมนสมพนธภาพในครอบครว เปนแบบประเมนความผกพน ความรกใครปรองดองและความสามารถชวยเหลอซงกนและกน ซง Crandall (1980) เปนผสรางขน ตอมา วรรณรตน ลาวง และคณะ (2547) น ามาแปลเปนภาษาไทย แลวน ามาหาคณภาพเครองมอของเครองมอน โดยใหผทรงคณวฒซงประกอบดวยผเชยวชาญดานการดแลสขภาพทบาน อาจารยพยาบาลทางดานการพยาบาลชมชน และการพยาบาลอายรศาสตร จ านวน 5 ทาน ตรวจสอบความเทยงตรงตามเนอหา ความเหมาะสมของภาษาทใช และความสอดคลองกบบรบทไทย หลงจากนนหาความเชอมนของเครองมอ โดยไปทดลองใชกบผดแลผปวยโรคหลอดเลอดสมอง จ านวน 40 คน ไดคาความเชอมน เทากบ .84 และ อรนทร จรญสทธ (2554) น าไปใชในการศกษา ปจจยทมความสมพนธกบความผาสกของผดแลผปวยโรคหลอดเลอดสมอง ไดคาความเชอมนของเครองมอ เทากบ 0.95 แบบประเมนสมพนธภาพในครอบครว ประกอบดวยขอค าถาม จ านวน 16 ขอ ครอบคลม 4 ดาน คอ การแสดงบทบาทของสมาชก การสอสารในครอบครว การแสดงออกทางอารมณ และการถายทอดความรสก ซงมลกษณะขอค าตอบเปนมาตราประมาณคา 5 ระดบ ก าหนดคะแนนตงแต 1-5 คะแนน ดงน 1 คะแนน หมายถง ความสมพนธดงกลาวไมตรงกบความเปนจรงเลย 2 คะแนน หมายถง ความสมพนธดงกลาวตรงกบความเปนจรงทเกดนอยครง 3 คะแนน หมายถง ความสมพนธดงกลาวตรงกบความเปนจรงทเกดบางครง

38

4 คะแนน หมายถง ความสมพนธดงกลาวตรงกบความเปนจรงทเกดบอยครง 5 คะแนน หมายถง ความสมพนธดงกลาวตรงกบความเปนจรงทเกดตลอดเวลา การแปลผล แบบประเมนสมพนธภาพในครอบครว การคดคะแนน น าคะแนนจากทกขอมารวมกน คะแนนต าสด 16 คะแนน สงสด 80 คะแนน คะแนนมาก หมายถง สมพนธภาพในครอบครวอยในระดบมาก คะแนนต า หมายถง สมพนธภาพในครอบครวอยในระดบนอย

กำรตรวจสอบคณภำพเครองมอ 1. กำรตรวจสอบควำมตรงของเนอหำ (Content validity) การศกษาครงนผวจยใช แบบประเมนภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภท ของ นพรตน ไชยช าน (2544) ซงพฒนามาจากแบบวดของ Montgomery et al. (1985) แบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภทของ สภาภรณ ทองดารา (2545) ตามแนวคดของ Lefley (1987) แบบประเมนการรบรสมรรถนะแหงตนของ เบญจา นมนวล (2547) ทดดแปลงมาจากแบบวดของ Jerusalem and Schwarzer (1993) และแบบประเมนสมพนธภาพในครอบครวของ Crandall (1980) แปลเปนภาษาไทยโดย วรรณรตน ลาวง และคณะ (2547) ในการศกษาวจยครงน ผวจยน าแบบประเมนดงกลาวมาใชโดยไมไดมการดดแปลงใด ๆ ทงสน จงไมท าการตรวจสอบความตรงตามเนอหาอก 2. กำรตรวจสอบควำมเทยงของเครองมอ (Reliability) ในการวจยครงนผวจยท าการขออนญาตใชเครองมอและน าแบบประเมนภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภท แบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท แบบประเมนการรบรสมรรถนะแหงตน และแบบประเมนสมพนธภาพในครอบครว ทงหมดนไปทดลองใช (Try out) กบผดแลผปวยโรคจตเภท แผนกผปวยนอก โรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร ทมลกษณะคลายคลงกบกลมตวอยาง จ านวน 30 ราย ใหท าการประเมนโดยตนเองและน าขอมลมาวเคราะหทดสอบคาความเชอมนโดยใชสตรคาสมประสทธอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s alpha coefficient) โดยแบบประเมนภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภท แบบประเมนการรบรสมรรถนะแหงตน แบบประเมนสมพนธภาพในครอบครว ไดคาความเชอมนเทากบ .87, .84, .90 ตามล าดบ สวนแบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท ทดสอบคาความเชอมนโดยใชสตร Kuder-Ricardson 20 ไดคาความเชอมนเทากบ .76

39

กำรพทกษสทธของกลมตวอยำง ผวจยด าเนนการวจยทกขนตอนโดยค านงถงคณธรรมและจรยธรรมในการท าวจย ตลอดจนปกปองสทธผปวย คณคาและศกดศรความเปนมนษยของผเขารวมการวจยอยางเทาเทยมกน ดงน 1. ผวจยด าเนนการขอรบการพจารณาดานจรยธรรมในการวจยจากคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจยระดบบณฑตศกษา คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา 2. คณะกรรมการพจารณาจรยธรรมของโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร เมอผานการอนมตแลวจงท าการวจย 3. ชแจงรายละเอยดของการพทกษสทธกลมตวอยางไวเปนลายลกษณอกษรในหนาแรกของแบบสอบถามการวจยโดยบอกวตถประสงคในการวจย การตอบแบบสอบถามการวจย และประโยชนของการเขารวมการวจยใหกลมตวอยางทราบ โดยขอมลทไดจากแบบสอบถามน จะเกบเปนความลบ น าเสนอผลการศกษาในภาพรวมทไมเชอมโยงถงตวบคคลได พรอมทงแนบ ใบยนยอมเขารวมการวจยไปกบแบบสอบถามการวจย ในการวจยครงนกลมตวอยางสามารถหยดหรอปฏเสธการเขารวมการวจยไดตลอดเวลา ซงการปฏเสธครงนจะไมมผลกระทบใด ๆ ตอกลมตวอยาง 4. ด าเนนการเกบรวบรวมขอมลเฉพาะในกลมตวอยางทยนยอมเขารวมการวจยและเมอไดรบแบบสอบถามกลบมาเรยบรอยแลว ผวจยเกบขอมลทไดจากแบบสอบถามไวเปนความลบ 5. การวเคราะหขอมล การรายงานผลการวจย น าเสนอในลกษณะภาพรวมทไมสามารถเชอมโยงถงตวบคคลได และผวจยท าลายขอมลเอกสารทงหมด

กำรเกบรวบรวมขอมล การวจยครงน ผวจยด าเนนการรวบรวมขอมล โดยมขนตอน ดงน 1. เสนอโครงรางวทยานพนธทผานการพจารณาจากคณะกรรมการควบคมวทยานพนธแลว ใหคณะกรรมการจรยธรรมการวจยมหาวทยาลยบรพา เพอพจารณาเกยวกบจรยธรรมในการ ท าวจย 2. ท าหนงสอขออนญาตเกบขอมล จากบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา ถงผอ านวยการโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร เพอขออนญาตเกบขอมลทแผนกผปวยนอก เมอไดรบอนมตแลว ผวจยเขาพบหวหนาหอผปวยนอก เพอชแจงวตถประสงค ขนตอนการเกบรวบรวมขอมล และด าเนนการเกบรวบรวมขอมล

40

3. คดเลอกกลมตวอยาง ทมลกษณะตรงตามคณสมบตทก าหนดไว โดยคดจาก เวชระเบยนของผปวยโรคจตเภททมผดแล แลวจงเขาพบกลมตวอยางทผปวยมาตามนด จากนนเชญกลมตวอยางมานงเกาอทผวจยจดเตรยมไวบรเวณใกลกบทนงรอตรวจแผนกผปวยนอก การเกบขอมลกระท าในเวลา 08.00-16.00 น. วนจนทรและวนองคาร ทแผนกผปวยนอกโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร ระหวางเดอนมถนายน ถงเดอนสงหาคม พ.ศ. 2558 4. ผวจยแนะน าตนเองและอธบายวตถประสงคของการวจย ขนตอนการรวบรวมขอมล อธบายวธท าแบบสอบถาม พรอมทงชแจงวธการพทกษสทธของกลมตวอยางในการเขารวมการวจย และใหกลมตวอยางทสมครใจเขารวมการวจยเซนใบยนยอมเขารวมในการวจย จากนนให กลมตวอยางตอบแบบสอบถามดวยตนเอง ถาผดแลอานหนงสอไมได ผวจยเปนผอานใหผดแลฟงและใหผดแลเปนผตอบค าถามดวยตนเอง ส าหรบผปวยจตเภททมากบผดแลระหวางทผดแลตอบแบบสอบถาม ผวจยใหพยาบาลวชาชพ คอยดแลผปวยในขณะทผดแลตอบแบบสอบถามเพอใหผดแลมสมาธ ลดความวตกกงวลจากความหวงใยผปวย 5. ผวจยตรวจสอบความสมบรณของขอมลหลงจากผดแลตอบแบบสอบถามเรยบรอยแลว 6. ผวจยรวบรวมแบบสอบถามจนครบ 100 ราย และน าขอมลมาวเคราะหตามวธทางสถตตอไป

กำรวเครำะหขอมล ผวจยน าขอมลทรวบรวมไดมาวเคราะหทางสถต โดยใชโปรแกรมส าเรจรปทางสถต มรายละเอยดดงน 1. ขอมลสวนบคคล วเคราะหดวยสถตการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน 2. คะแนนภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน และคะแนนสมพนธภาพในครอบครว น ามาหาคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน 3. วเคราะหปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท โดยใชสถตการถดถอยพหคณ (Multiple regression) ก าหนดระดบนยส าคญทใชในการทดสอบท .05

41

บทท 4 ผลการวจย

การวจยเรองนมจดมงหมายเพอศกษาความสมพนธเชงท านาย (Correlational predictive research) เพอศกษาปจจยทมผลตอภาระการดแลของผปวยจตเภททมารบบรการในโรงพยาบาล จตเวชสระแกวราชนครนทร กลมตวอยางในการศกษาครงนคอ ผดแลผปวยจตเภททมารบบรการ ทคลนกจตเวช โรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร ในชวงเดอนมถนายน ถงเดอนสงหาคม พ.ศ. 2558 ขอมลทไดน ามาวเคราะห และน าเสนอผลการวจยในรปแบบการบรรยายและตาราง ดงน ตอนท 1 ขอมลสวนบคคลของผดแลผปวยจตเภท ตอนท 2 ขอมลเกยวกบ ความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน สมพนธภาพในครอบครว และภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ตอนท 3 ปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ตอนท 4 ความสมพนธและความสามารถในการท านายของปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท

ผลการวเคราะหขอมล ตอนท 1 ขอมลสวนบคคลของผดแลผปวยจตเภท ตารางท 1 จ านวนและรอยละขอมลสวนบคคล (n = 100) ขอมลสวนบคคล จ านวน (คน) รอยละ

เพศ ชาย หญง

48 52

48.00 52.00

อาย 20-29 ป 30-39 ป 40-49 ป 50-60 ป

4

14 20 62

4.00

14.00 20.00 62.00

�� = 50.18 SD = 10.08 Min = 25 Max = 60

42

ตารางท 1 (ตอ) ขอมลสวนบคคล จ านวน (คน) รอยละ

ระดบการศกษา ไมไดเรยนหนงสอ ประถมศกษา มธยมศกษา อนปรญญา/ อาชวศกษา ปรญญาตร สงกวาปรญญาตร

1

69 21 3 5 1

1.00

69.00 21.00 3.00 5.00 1.00

อาชพ ไมไดประกอบอาชพ งานบาน รบจาง ท าไร/ ท าสวน คาขาย รบราชการ/ รฐวสาหกจ อน ๆ ระบ

3 7

28 33 15 4

10

3.00 7.00

28.00 33.00 15.00 4.00

10.00 รายไดตอเดอน

ต ากวา 5000 5,001-10,000 10,001-20,000 20,001-30,000 30,001-40,000

33 38 18 8 3

33.00 38.00 18.00 8.00 3.00

โรคประจ าตว มโรคประจ าตว ไมมโรคประจ าตว

19 81

19.00 81.00

43

ตารางท 1 (ตอ) ขอมลสวนบคคล จ านวน (คน) รอยละ

ความสมพนธกบผปวยในฐานะ บดา/ มารดา สาม/ ภรรยา บตร หลาน เครอญาตอน ๆ (เชน นองสะใภ)

59 18 9 2

12

59.00 18.00 9.00 2.00

12.00

ผชวยดแล ไมม ม

บดา/ มารดา พ/ นอง

32 68 38 30

32.00 68.00 38.00 30.00

ระยะเวลาในการดแลผปวย (ป) 1-5 6-10 ป > 10 ป

46 30 24

46.00 30.00 24.00

�� = 7.98 SD = 5.71 Min = 1 Max = 24 จากตารางท 1 แสดงใหเหนวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง 52 คน คดเปนรอยละ 52.00 มอายของผดแลผปวยจตเภทมอายตงแต 25-60 ป โดยมอายของผดแลผปวยจตเภทเฉลย 50.18 (SD = 10.08) สวนใหญมระดบการศกษาสงสดประถมศกษา คดเปนรอยละ 69.00 ประกอบอาชพท าไร/ ท าสวน คดเปนรอยละ 33.00 รายไดตอเดอนอยระหวาง 5,000-10,000 บาท คดเปน รอยละ 38.00 โดยกลมตวอยางสวนใหญไมมโรคประจ าตว คดเปนรอยละ 81.00 ซงมความสมพนธกบผปวยในฐานะ บดา มารดา คดเปนรอยละ 59.00 กลมตวอยางมบดา มารดาเปนผชวยผดแล คดเปนรอยละ 38.00 ระยะเวลาในการดแลผปวยจตเภทอยระหวาง 1-5 ป คดเปนรอยละ 46.00 ระยะเวลาในการดแลผปวยจตเภทมระยะเวลาในการดแลตงแต 1-24 ป โดยมระยะเวลาในการดแลผปวยจตเภทเฉลย 7.98 (SD = 5.71)

44

ตอนท 2 ขอมลเกยวกบ ความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน สมพนธภาพในครอบครว และภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ตารางท 2 คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานของคะแนนภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท (n = 100)

ระดบความรนแรง Min Max �� SD การแปลผล

ภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภท ภาระการดแลเชงอตนย ภาระการดแลเชงปรนย ภาระการดแลโดยรวม

13 15 29

56 41 97

27.47 22.39 49.86

7.48 6.60

12.79

ภาระการดแลนอย

จากตารางท 2 พบวา กลมตวอยางผดแลผปวยจตเภทมภาระการดแลเชงอตนย (�� = 27.47, SD = 7.48) และภาระการดแลเชงปรนย (�� = 22.39, SD = 6.60) กลมตวอยางผดแลผปวย จตเภทมภาระการดแลโดยรวม (�� = 49.86, SD = 12.79) แสดงวากลมตวอยางสวนใหญมภาระการดแลผปวยจตเภทอยในระดบนอย ตอนท 3 ปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ตารางท 3 คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน ของความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน สมพนธภาพในครอบครว

ตวแปรทศกษา Range Mean SD Possible Actual

ความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน สมพนธภาพในครอบครว

0-28 10-40 16-80

13-28 14-40 29-80

21.66 30.57 65.32

3.02 6.26

12.79 จากตารางท 2 แสดงใหเหนวา ความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภทมคะแนนอยระหวาง 13-28 คะแนน โดยมคะแนนเฉลยอยในระดบปานกลางคอ 21.66 (SD = 3.02) หมายความวากลมตวอยางสวนใหญมความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภทปานกลาง

45

การรบรสมรรถนะแหงตนมคะแนนอยระหวาง 14-40 คะแนน โดยมคะแนนเฉลยอยในระดบสงคอ 30.57 (SD = 6.26) หมายความวากลมตวอยางสวนใหญมการรบรสมรรถนะแหงตนสง สมพนธภาพในครอบครวมคะแนนอยระหวาง 29-80 คะแนน โดยมคะแนนเฉลยอยในระดบสงคอ 65.32 (SD = 12.79) หมายความวากลมตวอยางสวนใหญมสมพนธภาพในครอบครว อยในระดบด ตอนท 4 ความสมพนธและความสามารถในการท านายของปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ในการศกษาปจจยท านายระหวางอาย ระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน สมพนธภาพในครอบครว และภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ของกลมตวอยาง ผวจยไดใชการวเคราะหพหคณถดถอย (Multiple regression) ซงผวจยไดทดสอบขอตกลงเบองตนของการวเคราะหการถดถอยพหคณพบวา ตวแปรทกตวมการกระจายเปนแบบโคงปกต ไมม Outlier ไมม Multicollinearity ความสมพนธระหวางตวแปรตน และตวแปรตามเปนเชงเสนตรง คา Durbin-Watson เทากบ 2.20 ไมเกด Autocorrelation คาเฉลยความคลาดเคลอนมคาเทากบศนย และความแปรปรวนของคาความคราดเคลอนในการพยากรณของตวแปรอสระทกตวมคาคงท (Homoscedasticity) ตารางท 4 คาสมประสทธสหสมพนธระหวางอาย ระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแล ผปวยโรคจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน สมพนธภาพในครอบครว กบภาระการ ดแลผปวยจตเภท (N = 100)

ตวแปร 1 2 3 4 5 6 1. อาย 1 2. ระยะเวลาในการดแล 0.18* 1 3. ความรเกยวกบการดแลผปวย จตเภท

-0.11 -0.07 1

4. การรบรสมรรถนะแหงตน 0.08 0.04 -0.28** 1 5. สมพนธภาพในครอบครว 6. ภาระการดแลผปวยจตเภท

-0.05 -0.22*

-0.26* 0.07

0.08 0.04

0.33** -0.24*

1 -0.29**

1

* p < .05 ** p < .01

46

จากผลการวเคราะหความสมพนธ ระหวางตวแปรท านายกบตวแปรตาม พบวา ตวแปร อาย การรบรสมรรถนะแหงตน และสมพนธภาพในครอบครว มความสมพนธกบ ภาระการดแลผปวยจตเภท อยางมนยส าคญทางสถต (r = -.22, r = -.24 , r = -.29, p < .05 ตามล าดบ) ตารางท 5 คาสมประสทธสหสมพนธพหคณ ของตวแปรท านาย กบภาระการดแลผปวยจตเภท (N = 100)

ตวแปร b SE Beta t p-value

อาย -0.29 0.12 -0.23 -2.38 0.019 การรบรสมรรถนะแหงตน -0.01 0.22 -0.14 -1.43 0.16 สมพนธภาพในครอบครว -0.24 0.12 -0.22 -2.09 0.015

Constant = 88.49; R2adj = 0.12; R2 = 0.16; R = 0.39; F5,94 = 3.56; p < .001

จากตารางท 5 พบวาปจจยท านายทสามารถท านายภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทไดมากทสด คอ อายผดแล (β = -.23, p < .05) และสมพนธภาพในครอบครว (β = -.22, p < .05) ตามล าดบ โดยพบวา อาย และสมพนธภาพในครอบครว สามารถรวมกนท านายภาระการดแลผปวยจตเภทไดคดเปนรอยละ 12 (R2

adj = 0.12, p < .001) จากผลการวเคราะหขอมลดงกลาวสามารถเขยนสมการท านายภาระการดแลไดดงน 1. สมการในรปคะแนนดบ (Y) ภาระการดแลผปวยจตเภท = 88.49-0.29 (อาย)-0.24 (สมพนธภาพในครอบครว) 2. สมการในรปคะแนนมาตรฐาน Z/

ภาระการดแลผปวยจตเภท = -0.23 (Zอาย)-0.22 (Zสมพนธภาพในครอบครว) จากสมการขางตน อธบายไดวา ภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทท านายไดจากอายของผดแลผปวยจตเภท (β = -0.23, p < .05) รวมกบมสมพนธภาพในการดแลผปวยจตเภท (β = -0.22, p < .05)

บทท 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การวจยครงนเปนงานวจยเชงหาความสมพนธเชงท านาย (Correlational predictive research) เพอศกษาปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภททมารบบรการในโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร ไดแก อาย และระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน สมพนธภาพในครอบครว กลมตวอยางเปนผดแลผปวยจตเภทไดมาจากการสมตวอยาง อยางงาย จ านวน 100 ราย โดยกลมตวอยางเปนผดแลหลกในการดแลผปวยจตเภท และเปนผทพาผปวยมารบการรกษา ทแผนกผปวยนอกโรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร จงหวดสระแกว มความสมพนธกบผปวยจตเภท โดยเปน บดา มารดา สาม ภรรยา บตร หลาน หรอญาต ทอาศยอยบานเดยวกบผปวยจตเภท ผวจยเกบขอมลในชวงเดอนมถนายน ถงเดอนสงหาคม พ.ศ. 2558 เครองมอทใชในการรวบรวมขอมลเปนเปนแบบสอบถาม ประกอบดวย 6 สวน ไดแก แบบสอบถามสวนบคคล แบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท แบบประเมนการรบรสมรรถนะแหงตน แบบประเมนสมพนธภาพในครอบครว และแบบประเมนภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภท ทดสอบคาความเชอมนโดยใชสตรคาสมประสทธอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s alpha coefficient) โดยแบบประเมนภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภท แบบประเมนการรบรสมรรถนะแหงตน แบบประเมนสมพนธภาพในครอบครว ไดคาความเชอมนเทากบ .87, .84, .90 ตามล าดบ สวนแบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท ทดสอบคาความเชอมนโดยใชสตร Kuder-Ricardson 20 ไดคาความเชอมนเทากบ .76 สถตทใชในการวเคราะหขอมลประกอบดวย การแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และการวเคราะหถดถอยพหคณ (Multiple regression)

สรปผลการวจย ผลการวจยสามารถสรปไดดงน 1. ลกษณะทวไปของกลมตวอยาง กลมตวอยางในการศกษาครงน เปนผดแลผปวยจตเภท ซงเปนผดแลหลกทพาผปวย มารบบรการทแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร จ านวน 100 คน สวนใหญเปนเพศหญง 52 คน (รอยละ 52) อายเฉลย 50 ป (SD = 10.08) มระดบการศกษาสงสดประถมศกษา รอยละ 69 ประกอบอาชพท าไร/ ท าสวน (รอยละ 33) รายไดตอเดอนอยระหวาง 5,000-10,000 บาท

48

(รอยละ 38) โดยกลมตวอยางสวนใหญไมมโรคประจ าตว (รอยละ 81) ซงมความสมพนธกบผปวยในฐานะ บดา มารดา รอยละ 59 กลมตวอยางมบดา มารดาเปนผชวยผดแล (รอยละ 38) ระยะเวลาในการดแลผปวยอยระหวาง 1-5 ป รอยละ 46 (SD = 5.71) 2. ขอมลเกยวกบตวแปรทศกษา กลมตวอยางมอายเฉลย = 50.15 ป (SD = 10.08) คะแนนเฉลยระยะเวลาในการดแล เฉลย = 7.98 ป (SD = 5.71) คะแนนเฉลยความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภทเทากบ 21.66 (SD = 3.02) คะแนนเฉลยการรบรสมรรถนะแหงตน = 30.57 (SD = 6.26) คะแนนเฉลยสมพนธภาพในครอบครว = 65.32 (SD = 11.80) คะแนนเฉลยภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภท = 49.86 (SD = 12.79) แสดงวากลมตวอยางสวนใหญมภาระการดแลผปวยจตเภทระดบนอย เมอพจารณารายดาน พบวา กลมตวอยางมคะแนนเฉลยของภาระการดแลเชงอตนย เทากบ 27.47 (SD = 7.48) และมคะแนนเฉลยของภาระการดแลเชงปรนย เทากบ 22.39 (SD = 6.60) 3. ปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท จากการวเคราะหความสมพนธระหวางตวแปรดวยสถตสหสมพนธพบวา อายมความสมพนธเชงลบกบภาระการดแลผปวยจตเภท อยางมนยส าคญทางสถต (r = -.22, p < .05) สมพนธภาพในครอบครว มความสมพนธเชงลบกบภาระการดแลผปวยจตเภท อยางมนยส าคญทางสถต (r = - .29, p < .05) การรบรสมรรถนะแหงตน มความสมพนธกบภาระการดแลผปวยจตเภท อยางไมมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 จากการวเคราะหขอมลโดยใชสถตการถดถอยแบบพหคณแบบขนตอน (Multiple regression) พบวา ปจจยทมผลตอภาระการดแลผปวยจตเภท ไดแก อาย และสมพนธภาพในครอบครว สงผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท รอยละ 12 อยางมนยส าคญทางสถต (p < .001) โดยพจารณาคาสมประสทธในรปคะแนนมาตรฐาน (β) พบวา อายของผดแล มผลตอภาระการดแลผปวยจตเภทมากทสด (β= -.23, p < .05) รองลงมาคอ สมพนธภาพในครอบครว(β = -.22, p < .05)

การอภปรายผล จากผลการศกษาปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท สามารถอภปรายผลการวจยได ดงน 1. ภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ผลการวจยครงน พบวา กลมตวอยางผดแลผปวยจตเภทมคะแนนเฉลยภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทโดยรวม เทากบ 49.86 (SD = 12.79) แสดงวากลมตวอยางสวนใหญมภาระการดแลผปวยจตเภทระดบนอย เมอพจารณารายดาน พบวา กลมตวอยางมคะแนนเฉลยของภาระการ

49

ดแลเชงอตนย เทากบ 27.47 (SD = 7.48) และมคะแนนเฉลยของภาระการดแลเชงปรนย เทากบ 22.39 (SD = 6.60) อยในระดบนอยเชนเดยวกน จากการศกษาของ รจนา ปณโณทก (2550) พบวา ผดแลผปวยจตเภท รบรภาระการดแลโดยรวมอยในระดบการรบรทไมเปนภาระการดแลผปวยจตเภท สอดคลองกบการศกษาของ ทปประพณ สขเขยว (2543) ทพบวา ผดแลผปวยจตเภทรบรในระดบทไมเปนภาระการดแลผปวยจตเภท แตไมสอดคลองกบการศกษาของ รชนกร อปเสน (2541) พบวาผดแลผปวยจตเภทสวนใหญมภาระการดแลในเชงรปธรรมดานภาวะเศรษฐกจ การพกผอน สขภาพทางดานรางกาย จตใจ โดยอาจมปจจยอน ๆ เขามาเกยวของกบภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ซงการศกษาครงนพบวา ผดแลผปวยจตเภทรบรถงภาระการดแลอยในระดบนอย ผดแลสวนใหญมความสมพนธเปนเครอญาตใกลชดผปวย จงท าใหรสกวาการดแลผปวยจตเภทนนเปนการดแลบคคลทตนรกและผกพน พรอมกบความรบผดชอบบทบาทหนาทของตนเองในครอบครว สงคมและชมชน มผชวยผดแล เปนบดา มารดา ญาต พ นอง ซงเปนเครอญาตกนท าใหผดแลรสกวามคนมาชวยแบงเบาภาระการดแล จงอาจท าใหผดแลผปวยจตเภทรสกวาไดดแลสมาชกในครอบครวของตน ผดแลสวนใหญเปนบดา มารดา เปนผทมบทบาทในการเลยงดผปวยจตเภทมาตงแตก าเนด ท าใหมความสนทสนมและคนเคยกบผปวยมาเปนเวลานาน ประกอบกบความผกพนทางสายโลหตในฐานะของบดา มารดา และบตร ท าใหลกษณะของสมพนธภาพทเกดขนเปนความผกพน มความเอออาทร หวงใย และจรงใจตอกนเปนพนฐาน สงผลใหพฤตกรรมการดแลผปวยจตเภทของผดแลดานความเมตตาตอผปวยจตเภทอยในระดบมาก (นงลกษณ วรรกษธนานนท, 2546) โดยสภาพครอบครวและสงคมไทย บดา มารดาจะมความรก ผกพนหวงใยและดแลบตรอยเสมอ จากการศกษาของ สายใจ พวพนธ (2553) พบวา ผดแลทเปนบดา มารดา คสมรส พนอง มความรสกผกพนและพนธะสญญาตอหนาททมตอผปวย ท าใหผดแลมสวน ท าหนาทดแลผปวย แมตองดแลผปวยอยางไมมหวงวาความเจบปวยจะมโอกาสหาย ผดแลมความรสกสงสารมากกวาทจะเหนวาผทเปนโรคจตเภทเปนภาระของครอบครว และจากการศกษาของ สพฒนา สขสวาง และศรลกษณ สวางวงคสน (2548) พบวา ผปวยโรคจตเภททอาศยอยกบครอบครวจะไดรบการสงเสรมใหมโอกาสพบปะเพอนฝง กระตนใหเขารวมในการท ากจกรรมกบครอบครวและชมชนอยางตอเนอง สม าเสมอ และการศกษาของ จราพร รกการ (2549) ศกษาผลของโปรแกรมสขภาพจตศกษาครอบครวตอภาระการดแลของผปวยจตเภทในชมชน ผลการศกษาพบวา คะแนนการรบรภาระการดแลโดยรวมอยในระดบปานกลาง 2. ปจจยทมผลตอภาระการดแลผดแลผปวยจตเภท จากการศกษาพบวา ปจจยดานอาย และสมพนธภาพในครอบครว มผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทอยางมนยส าคญทางสถต โดยปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวย

50

จตเภทเรยงตามน าหนกสมประสทธการถดถอยจากมากไปนอย คอ อายของผดแลผปวยจตเภท (β = -0.23, p < .05) และสมพนธภาพในครอบครว (β = -0.22, p < .05) โดยสามารถรวมกนท านายภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทไดรอยละ 12 โดยการรบรสมรรถนะแหงตน มความสมพนธกบภาระการดแลผปวยจตเภท อยางมนยส าคญทางสถต (r = -.24, p < .05) แตไมสามารถท านายความแปรปรวนของภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทได สวนระยะเวลาในการดแลผปวยจตเภท ความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน มความสมพนธกบภาระการดแลผปวยจตเภท อยางไมมนยส าคญทางสถต ซงขนาดของความสมพนธ และอทธพลของตวแปรสามารถอภปราย ดงน 2.1 อายของผดแล เปนปจจยทสามารถท านายภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทไดมากทสด อยางมนยส าคญทางสถต (β = -0.23, p < .05) ซงสอดคลองกบการศกษาของ Reinhard and Harwitz (1995) พบวา อายมความสมพนธทางลบกบภาระการดแล กลาวคอ ผดแลทมอายมากจะรบรภาระการดแลนอย ทงนอาจอธบายไดวา ผดแลผปวยจตเภททมอายมาก มการรบรภาระการดแลนอยลง ซงสามารถอธบายภายใตกรอบแนวคดทฤษฎการพยาบาลของ Neuman (2002) ไดวา อายของผดแล จดเปนองคประกอบในสวนพฒนาการของบคคล อายทมากขนท าใหมวฒภาวะ มความรบผดชอบมากขน ผทมอายมากจะผานเรองราวตาง ๆ มากกวาจงมโอกาสทจะไดเรยนรจากประสบการณชวต ท าใหเขาถงความจรง รเทาทน รในการกระท าวาสงใดดสงใดควรท าน าไปสพฤตกรรมการท าความดเพอตนเอง ครอบครว ชมชน และสาธารณะ ลดละความเหนแกตว จงท าอาจท าใหผทมอายมากกวาจะรบรถงภาระการดแลผปวยนอยกวาผทมอายนอยกวา แตไมสอดคลองกบการศกษาของ ภทรอ าไพ พพฒนานนท (2544) พบวา อายมอทธพลโดยตรงทางบวกกบภาระการดแล และการศกษาของ รจนา ปณโณทก (2550) พบวา ผดแลทมอายมาก การรบรภาระการดแลกจะมาก ซงอายของผดแลผปวยจตเภทอาจจะท าใหมการรบรภาระการดแลทแตกตางกน (Cook et al., 1994; Lefley, 1987) ผดแลผปวยจตเภทตองใชประสบการณในการเรยนรแกไขปญหา เผชญปญหาในการดแลผปวย อายทเพมขนอาจท าใหบคคลมโอกาสทไดเรยนรสงตาง ๆ จากประสบการณท าใหสามารถจดการปญหาและอปสรรคตาง ๆ ไดดจงน าไปสความรสกของการรบรภาระการดแลทนอยลง ดงนนจงสรปไดวาอายของผดแลผปวยจตเวชเปนปจจยหนงทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท 2.2 สมพนธภาพในครอบครว เปนปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวย จตเภทอยางมนยส าคญทางสถต (β = -0.22, p < .05) ซงสอดคลองกบผลการศกษาของ ลกษณา หนนนาค (2546) พบวา หากสมพนธภาพในครอบครวไมดท าใหสมาชกขาดความรก ขาดการดแลเอาใจใส ซงจะน ามาซงปญหาในการดแลได ในทางกลบกนหากสมพนธภาพในครอบครวด

51

จะท าใหเกดความมนคงทางอารมณ สมาชกในครอบครวมความผกพนกนมากขน ชวยใหผดแลรสกวาตนเองไมโดดเดยว มสงผกพนซงกนและกนชวยเหลอในการแกไขปญหา เปนก าลงใจ ท าใหผดแลมความสามารถในการปรบตวเขากบบทบาท ภาระ หนาท หรอสงตาง ๆ ทเขามาในชวตได ซงสามารถอธบายภายใตกรอบแนวคดทฤษฎการพยาบาลของ Neuman (2002) ไดวา สมพนธภาพในครอบครว จดเปนองคประกอบในสวนสงคมและวฒนธรรม ซงผลการศกษา พบวา กลมตวอยางมสมพนธภาพในครอบครวโดยรวมอยในระดบคอนขางสง ซงหมายถง สมพนธภาพในครอบครวอยในระดบทด อธบายไดวา ผดแลเปนบคคลในครอบครวทงหมด โดยเปนบดา/ มารดา รอยละ 59 รองลงมาเปนสาม/ ภรรยา รอยละ 18 มความรก ความผกพน รกใคร ปรองดองกน อาจท าใหมความรสกดทไดดแลคนในครอบครว สามารถชวยเหลอซงกนและกน สรางเสรม ความรกความอบอน และชวยกนแกไขปญหาในครอบครว (อญชล ฐตะประ, 2536) กอปรกบ มผชวยผดแลมผชวยเหลอ รอยละ 68 รวมรบผดชอบการดแลผปวย ชวยใหผดแลรสกวาตนเอง ไมโดดเดยวมคนรอบขาง มสงผกพนยดมนซงกนและกน ชวยเหลอในการแกไขปญหา เปนก าลงใจ ซงกจะท าใหผดแลมความสามารถในการปรบตวเขากบบทบาทภาระหนาทหรอสงตาง ๆ ทเขามาในชวตได สมพนธภาพในครอบครว เปนปจจยพนฐานบางประการของระบบครอบครว ทมความส าคญในการเพมความสามารถในการดแลบคคลทตองพงพาเนองจากครอบครวเปนระบบ ทส าคญในการชวยสงเสรม และสนบสนนใหบคคลนนมความสามารถในการปรบตวเผชญกบปญหาทผานเขามาในชวต (Orem, 1985) เมอมสมาชกในครอบครวเกดการเจบปวย สมาชกในครอบครวตองมการตกลงกนวาใครจะรบบทบาทเปนผดแล สงทส าคญกคอผดแล และสมาชกคนอน ๆ ในครอบครวตองมการประสานความสมพนธกนทงระบบโครงสราง บทบาทและกระบวนการดแล (Keith, 1995) ในขณะเดยวกน สมพนธภาพทดจะชวยใหกระบวนการดแลประสบผลส าเรจ สมพนธภาพทดจะท าใหรสกพงพอใจตอบทบาทการดแลมากขน การศกษาครงนสมพนธภาพในครอบครวของผดแลผปวยจตเภทจงเปนอกปจจยหนงทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท 2.3 การรบรสมรรถนะแหงตน ผลการศกษาครงนพบวา การรบรสมรรถนะแหงตนในการดแล ไมสามารถท านายภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทได แตมความสมพนธทางลบกบภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ซงไมสอดคลองกบการศกษาของ เบญจา นวมนม (2547) ทพบวาสมรรถนะแหงตนมความสมพนธทางบวกกบกจกรรมการดแลผทเปนโรคจตเภท ทงนเนองจากสมรรถนะแหงตน (Self-efficacy) เปนความเชอมนในความสามารถของตนเอง ทจะกระท าและด าเนนการกระท าพฤตกรรมใหบรรลเปาหมายทก าหนดไว เปนสงส าคญทสดในกลไกศกยภาพของบคคล (Bandura, 1986) มอทธพลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรม และการเลอกการ

52

กระท าในกจกรรมตางๆ โดยมความพยายามทจะกระท าในกจกรรมนนอยางตอเนอง (Bandura, 1977) ซงการศกษาครงนการรบรสมรรถนะแหงตนมความสมพนธเชงลบกบภาระการดแล หากผดแลรบรสมรรถนะแหงตนด จะชวยใหผดแลรบรถงภาระในการดแลผปวยจตเภทลดนอยลง การรบรสมรรถนะแหงตนมความเกยวของกบกระบวนการรคด อารมณ และการกระท าของบคคลทมตอการรบรความสามารถของตนตอเหตการณตาง ๆ ซงมผลตอการตดสนใจของบคคล และการตดสนใจของบคคล การศกษาครงนการรบรสมรรถนะแหงตนไมสามารถท านายภาระในการดแลผปวยจตเภทได 2.4 ความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท ไมมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทอยางมนยส าคญทางสถต ทงนอาจอธบายไดวา กลมตวอยางมความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภทโดยรวมอยในระดบมาก (�� = 21.66) แมวาผดแลผปวยจตเภทซงเปนกลมตวอยางในการศกษาครงนสวนใหญมการศกษาระดบประถมศกษา รอยละ 69 และมธยมศกษา รอยละ 21 แตผดแลสวนใหญมระยะเวลาในการดแลผปวยจตเภท 5 ปขนไป ท าใหผดแลมประสบการณการดแลผปวยและสามารถพฒนาทกษะการดแลใหมประสทธภาพได นอกจากนผดแลผปวยสวนใหญเปนผทพาผปวยจตเภทมาพบแพทยตามนด จงท าใหมโอกาสรบความร และทกษะในการดแลผปวยจตเภทจากบคคลากรทางสขภาพ จงท าใหมความรและทกษะการดแลผปวยจตเภททบานได ความรเกยวกบการดแลผปวยจตเภทของผดแลผปวยจตเภท มความส าคญตอผดแลผปวยเปนอยางมาก หากผดแลมความร ความเขาใจเกยวกบการดแลผปวยจตเภท จะท าใหลดความหนกใจในการดแลผปวย และภาระการดแลผปวยจตเภทไดมประสทธภาพ สงผลท าใหอตราการก าเรบของผปวย จตเภทลดลง (กรมสขภาพจต, 2541) ความสามารถในการดแลบคคลทตองพงพาจะแปรเปลยนไปตามประสบการณในชวตของผดแล ซงมาจากการสงสมจากระยะเวลาในการเรยนรตอสงใดสงหนงเมอวนเวลาผานไปท าใหบคคลไดเรยนรความเปนจรงมากขนนนกคอการดแลผปวย Orem (2001 อางถงใน เทยนทอง หาระบตร และเพญนภา แดงดอมยทธ, 2555) 2.5 ระยะเวลาในการดแลผปวยจตเภท เปนปจจยทไมมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทอยางมนยส าคญทางสถต การศกษานสอดคลองกบการศกษาของ เทยนทอง หาระบตร และเพญนภา แดงดอมยทธ (2555) เรองปจจยคดสรรทมความสมพนธทมความสมพนธกบพลงสขภาพจตของผดแลผปวยจตเภทในชมชน พบวา ระยะเวลาในการดแลไมมความสมพนธกบพลงสขภาพจตของผดแลผปวยจตเภทในชมชน จากผลการศกษาครงนพบวา ระยะเวลาในการดแลของผดแลผปวยจตเภท อยระหวาง 1-5 ป มรอยละ 46 ซงเปนการดแลผปวยจตเภทในระยะแรก ๆ ผดแลอาจยงมความกระตอรอรนในการปรบตวเพอดแลผปวยจตเภท แตโรคจตเภทเปนโรคทเรอรง เมอเวลาผานไป จงอาจท าใหผดแลเกดความเครยดจาการดแลผปวยจตเภท และผลการศกษาพบวา

53

ระยะเวลาในการดแลโดยรวม 5 ปขนไป มรอยละ 54 และผดแลสวนใหญเปนบคคลในครอบครว คอ บดา/ มารดา และสาม/ ภรรยา ระยะเวลาการดแลทนาน จงอาจท าใหผดแลผปวยจตเภทสามารถปรบตว เขาใจ เรยนรพฤตกรรม และอาการเตอนทางจตของผปวยจตเภทได นอกจากนความผกพนกนโดยสายเลอด จะท าใหการดแลสมาชกในครอบครวทเจบปวยเปนไปดวยความรก ความเมตตาและใสใจในการดแล ระยะเวลาในการดแลผปวยจตเภทไมวาจะนอยหรอมากกตาม จงอาจท าให ไมมผลตอภาระการดแล

ขอเสนอแนะ ผลทไดจากการศกษาครงน ผวจยมขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช ดงน 1. ดานปฏบตการพยาบาล ผลการศกษาครงนพบวาอาย และสมพนธภาพในครอบครว มผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท สามารถน าผลการศกษาครงนไปใชเปนขอมลพนฐานส าหรบบคคลากรทางสขภาพในการพฒนาศกยภาพของผดแล และพฒนาโปรแกรมสงเสรมสขภาพจตเพอการลดภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท โดยเนนการสรางเสรมสมพนธภาพในครอบครว 2. ดานการบรหาร ควรน าขอมลจากการศกษาครงนเพอน าไปก าหนดนโยบายในการพฒนาคณภาพการพยาบาลในการเสรมสรางสมพนธภาพในครอบครวเพอการดแลผดแลผปวยจตเภทในชมชนตอไป 3. ดานการศกษาพยาบาล ขอมลทไดจากการศกษาครงน คณาจารยในสถาบนการศกษาพยาบาลสามารถสอดแทรกเนอหาการเรยน การสอน ใหกบนกศกษาพยาบาล ดาน อาย สมพนธภาพในครอบครว ซงมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป ผวจยมขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป ดงน 1. ควรน าผลการวจยครงน เปนขอมลพนฐานในการวจย เพอพฒนารปแบบหรอโปรแกรมเสรมสรางสมพนธภาพในครอบครวเพอลดภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภทตอไป 2. การศกษาครงน พบวา อายและสมพนธภาพในครอบครวท านายภาระการดแลผปวยจตเภทไดในระดบต า ดงนนการศกษาตอไป จงควรมการศกษาปจจยอน ๆ ทอาจมผลตอภาระการดแลผดแลผปวยจตเภทได เชน แรงสนบสนนทางสงคม ความเครยด ความสามารถในการเผชญปญหา เปนตน เพอใหครอบคลมปจจยทมผลตอภาระการดแลผดแลผปวยจตเภท

54

บรรณานกรม

กรมสขภาพจต. (2541). แผนพฒนางานสขภาพจตตามแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 พ.ศ. 2540-2544 ดานสาธารณสข. นนทบร: สยามอนเสรทมารเกตตง.

กรมสขภาพจต. (2548). แผนปฏบตงานกรมสขภาพจต ปงบประมาณ 2548. กรงเทพฯ: สยามอนเสรทมารเกตตง.

กรมสขภาพจต. (2555). รายงานประจ าปกรมสขภาพจต ปงบประมาณ 2555. นนทบร: กองแผนงาน กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข.

แกวตา มศร และเพญนภา แดงดอมยทธ. (2555). ปจจยทมความสมพนธกบความสามารถของผดแลผปวยจตเภทในชมชน .วารสารสขภาพจตแหงประเทศไทย, 26(1), 35-49.

จนทรฉาย เนตรสวรรณ. (2545). พฤตกรรมการดแลตนเองของผ ทเปนโรคจตเภท. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

จราภร รกการ. (2549). ผลของการใชโปรแกรมสขภาพจตศกษาตอภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภทในชมชน. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช, บณฑตวทยาลย, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ชชน ชวพลผล. (2541). อทธพลของภาวะสขภาพของผปวย ความเขมแขงในการมองโลกของญาตผดแล และความรสกเปนภาระในการดแลตอการปรบตวของญาตผดแลผปวยมะเรงระยะลกลาม. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล.

ทดทรวง ตานะเศรษฐ. (2548). ความรเรองโรคและการรกษาดวยยา ทศนคตตอการใชยาของผปวยโรคจตเภทชาวไทยภเขาทมารบบรการในโรงพยาบาลแมสะเรยง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

ทปประพน สขเขยว. (2543). การสนบสนนทางสงคมกบภาระของผดแลผปวยจตเวท. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

เทยนทอง หาระบตร. (2555). ปจจยคดสรรทมความสมพนธกบพลงสขภาพจตของผดแลผปวย จตเภทในชมชน. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช, บณฑตวทยาลย, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

55

เทยนทอง หาระบตร และเพญนภา แดงดอมยทธ. (2555). ปจจยคดสรรทมความสมพนธกบพลงสขภาพจตของผดแลผปวยจตเภทในชมชน .วารสารสขภาพจตแหงประเทศไทย, 27(3), 113-124.

ธน ชาตธนานนท. (2537). ICD-10 ฉบบภาษาไทย. นนทบร: สถาบนสขภาพจต. ธระ ลลานนทกจ. (2550). โรคจตเภทกบกลมอาการนวโรเลพตกทรายแรง. กรงเทพฯ: โรงพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. นงลกษณ ทรงล าเจยก. (2548). การศกษาการใชโปรแกรมการสอนสขภาพจตแบบกลมตอภาระใน

การดแลของผดแลผปวยจตเภท โรงพยาบาลเสนา จงหวดพระนครศรอยธยา. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช, บณฑตวทยาลย, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นงลกษณ วรรกษธนานนท. (2546). พฤตกรรมเอออาทรของผดแลผ ทเปนโรคจตเภท. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

นพรตน ไชยช าน. (2544). ผลของการใชโปรแกรมการดแลผดแลแบบองครวมตอภาระและความสามารถในการดแลผปวยจตเภท. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช, บณฑตวทยาลย, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

บญวด เพชรรตน. (2547). ปจจยทท านายผลกระทบตอผดแลจากการดแลผปวยโรคจตเภทเรอรง. วารสารสขภาพจตแหงประเทศไทย, 12(3), 141-149.

เบญจา นมนวล. (2547). สมรรถนะแหงตนกบกจกรรมการดแลผ ทเปนโรคจตเภททบานของผดแล. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

ประคอง กรรณสตร. (2542). สถตเพอการวจยทางพฤตกรรมศาสตร (พมพครงท 3). กรงเทพฯ: ศานสทธาการพมพ.

ปราชญ บญยวงศวโรจน. (2546). การพฒนาระบบบรการดานสขภาพและจตเวชในศนยสขภาพชมชนและสถานบรการสาธารณสขทกระดบ. นนทบร: โรงพยาบาลศรธญญา นนทบร.

ปณพร เพงท. (2553). การวเคราะหสถานการณการเกดตราบาปในผดแลผ ทเปนโรคจตเภททมารบบรการในโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชนครไทย จงหวดพษณโลก. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

56

พรทพย โพธมล. (2552). ผลของการใชโปรแกรมการปรบเปลยนมมมองทเนนการหาทางออก ส าหรบผปวยโรคจตเภททไดรบการรกษาดวยยาตานอาการทางจต. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยบรพา.

พชร ค าธตา. (2546). ความตองการของผดแลผ ทเปนโรคจตเภททมารบบรการคลนกสขภาพจตโรงพยาบาลแมทา. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช, บณฑตวทยาลย,มหาวทยาลยเชยงใหม.

พเชฐ อดมรตน และสรยทธ วาสกนานนท. (2552). ต าราโรคจตเภท. สงขลา: ชานเมองการพมพ. ภทรอ าไพ พพฒนานนท. (2544). รปแบบการท านายภาระของผดแล: การทดสอบเชงประจกษใน

ผดและผปวยจตเภท. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล.

มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย. (2550). จตเวชศาสตรรามาธบด (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: บยอนดเอนเทอรไพรซ.

ยวล ขาปาง. (2549). ความตองการของผดแลผ ทเปนโรคจตเภททมารบบรการในโรงพยาบาลเถน จงหวดล าปาง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

รจนา ปณโณทก. (2550). ปจจยทเกยวของกบภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยบรพา.

รชนกร อปเสน. (2541). การศกษาบทบาทภาระของญาตผดแลทเปนโรคจตเภททบาน. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน.

โรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร. (2557). รายงานประจ าปโรงพยาบาลจตเวชสระแกว ราชนครนทร ปงบประมาณ 2557. สระแกว: โรงพยาบาลจตเวชสระแกวราชนครนทร.

ลกษณา หนนนาค. (2546). ความสมพนธระหวางสมพนธภาพในครอบครวกบความฉลาดทางอารมณของวยรน ในวทยาลยเทคนคปทมธาน จงหวดปทมธาน. วทยานพนธ คหกรรมศาสตรบณฑต, สาขาวชาพฒนาครอบครวและสงคม, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

57

วรรณรตน ลาวง, รชน สรรเสรญ, ยวด รอดจากภย, นภาวรรณ สามารถกจ, วจตรพร หลอสวรรณกล และเวธกา กลนวชต. (2547). สถานการณปญหา ความตองการ และพลงอ านาจญาตผดแลผใหญปวยเรอรงทบานในเขตภาคตะวนออก. ชลบร: คณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยบรพา.

วชราภรณ ลอไธสงค. (2553). การตราบาปทางสงคม: กรณศกษาผปวยจตเภท โรงพยาบาล พระศรมหาโพธ จงหวดอบลราชธาน. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสงคมศาสตรและการพฒนา, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยอบลราชธาน.

สมพร รงเรองกลกจ, ดารณ จงอดมการณ, กฤตยา แสวงเจรญ, นวนนท ปยะวฒนกล และสมจต แดนสแกว. (2547). รายงานการวจยเรองประสบการณชวตครอบครวทมผปวยทางจตเรอรงทบานและสถานการณชมชน. ขอนแกน: มหาวทยาลยขอนแกน.

สายใจ พวพนธ. (2553). ทฤษฎการพยาบาล: ศาสตรแหงมนษยและการดแลมนษยของวตสน. ชลบร: คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา.

สพฒนา สขสวาง และศรลกษณ สวางวงศสน. (2548). ตราบาปในผปวยจตเภท. นนทบร: กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข.

สภาภรณ ทองดารา. (2545). ผลการใหสขภาพจตศกษาแกญาตรวมกบผปวยจตเภทตอ ความสามารถในการด าเนนชวตประจ าวนของผปวย. วทยานพนธพยาบาลศาสตร มหาบณฑต, สาขาวชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช, บณฑตวทยาลย, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สรภา ทองรนทร. (2546). ความตองการของผดแลผ ทเปนโรคจตเภททมารบบรการในโรงพยาบาลพระศรมหาโพธ. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

อรนทร จรญสทธ. (2554). ปจจยทมความสมพนธกบความผาสกของญาตผดแลผปวยโรค หลอดเลอดสมอง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช, คณะพยาบาลศาสตร, มหาวทยาลยบรพา.

อญชล ฐตะประ. (2536). ความสมพนธระหวางสมพนธภาพในครอบครวกบการปรบตวของผปวยโรคลนหวใจ. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลศาสตร, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล.

เอออารย สาลกา. (2543). ความเครยดและการเผชญความเครยดของผดแลผปวยจตเภท. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล.

58

American Psychiatric Association [APA]. (2003). Diagnotic and statistical manual of mental disorders (4th ed.). Bangalore: Panther Publishers Private Limited.

Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191-215. Retrieved from http://lnx.gaetanogioveni.it/uploads/Bandura% 201977%20Self-Efficacy%20Toward%20A%20Unifying%20Theory%20Of%20 Behavioral%20Change.pdf

Bandura, A. (1986). Social foundation of thought and action: A social cognitive theory. New Jersey: Prentice-Hall.

Best, J. W. (1970). Researsh in education. New Jersey: Prentice-Hall. Braithwaite, V. (1992). Caregiving burden: Making the concept scientificaiiy useful and policy

relevant. Research of Aging, 14(4), 3-27. Cook, J. A., Lefley, H. P., Pickett, S. A., & Cohler, B. J. (1994). Age and family burden among

parents of offspring with severe mental illness. American Journal Othopsychiatric, 64(3), 435-447.

Crandall, R. C. (1980). Gerontology: A behavioral science approach. Massachusetts: Addison-Wesley.

Doornbos, M. M. (2002). Family caregivers and the mental health care system: Reality and dream. Archives of Psychiatric Nursing, 16(1), 39-46.

George, L. K., & Dwyther, L. P. (1986). Caregiver well-being: A multidimensional examination of family caregivers of demented adults. The Gerontogist, 26(8), 253-259.

Hatfield, A. (1979). Help-seeking behavior in families of schizophrenics. American Journal of Community Psychology, 7, 563-569.

Hatfield, A., Cousey, R., & Slaughter, J. (1994). Family responses to behaviors and illness. Innovations and Research, 3(5), 41-47.

Horowitz, A. (1985). Family cargiving to the frail elderly. Annual Review of Gerontogy & Geriatrycs, 5(2), 194-246.

Jerusalem, M., & Schwarzer, R. (1993). The general self-efficacy scale (GSE). Retrieved from http://www.fu-berlin.De/gesund.

Kaplan, H. I., & Sadock, B. J. (1998). Kaplan & Sadock’s synopsis of psychiatry: Behavioval sciences and clinical psychiatry (8th ed.). Baltimore: Williams & Wilkins.

59

Keith, C. (1995). Family caregiving system: Models, resources and values. Journal of Marriage the Family, 57(2), 179-189.

Landolt, M. A., Grubenmann, S., & Meuli, M. (2002). Family impact greatest: Predictors of quality of life and psychological adjustment in pediatric burn survivors. Journal of Trauma-injury Infection & Critical Care, 3(6), 1146-1151.

Lee, S., Lee, M. T. Y., Chiu, M. Y. L., & Kleinman, A. (2005). Experience of social stigma by people with schizophrenia in Hong Kong. The British Journal of Psychiatry, 186, 153-157. Retrieved from http://bjp.rcpsych.org

Lefley, H. P. (1987). Impact of mental illness in families of mental health professionals. Journal of Nervous and Mental Disease, 175(20), 613-619.

Leggett, A. N., Zarit, S., Tayior, A., & Galvin, J. E. (2010). Stress and burden among caregivers of patients with lowy body dementia. Retrieved from http://gerontologist. Oxfordjournals.org/content/early/2010/7/28/geront.gng055.full

Lim, Y. M., & Ahm, Y. H. (2003). Burden of family caregivers with schizophrenic patients in Korea. Applied Nursing Research, 16(2), 110-117.

Loukissa, D. A. (1995). Family burden in chronic mental illness: A review research study. Journal of Advance Nursing, 21(10), 284-255.

Martyns-Yellow, I. S. (1992). The burden of schizophenia on thefamily: A study from Nigeria. British Journal of Psychiatry, 161(12), 779-782.

Montgomery, R. I. V., Gonyea, J. G., & Hooyman, N. P. (1985). Caregiving and the experience of subjective and objective burden. Family Relations, 34(5), 19-26

Neuman, B. (2002). The Neuman system model (4th ed.). New Jersey: Pearson Education. Orem, D. E. (1985). Nursing: Concepts of practice. New York: McGraw-Hill. Orem, D. E. (1995). Nursing: Concepts of practice (5th ed.). St. Louis: Mosby. Pai, S., & Kapur, R. L. (1981). The burden on the family of psychiatric patient: Development of

an interview schedule. British Journal of Psychiatry, 138(12), 332-335. Platt, S. (1985). Measuring the burden of psychiatric illness on the family: An evaluation of some

rating scales. Psychological Medicine, 15(8), 383-393. Poulshock, S. D., & Demling, G. T. (1984). Family caring of elders in residence: Issue in

measurement of burden. Journals of Gerontology, 39(12), 230-239.

60

Reinhard, S. C. (1994). Living with mental illness: Effect of the professional support and personal control on caregiver burden. Research in Nursing and Health, 17, 79-88.

Reinhard, S. C., & Harwitz, A. V. (1995). Caregiver burden: Diffrentiating the content and consequences of family caregiving. Journal of Marriage and the Family, 57(8), 741-750.

Rolland, J. (1994). Families, illness, and disability: An integrative treatment model. New York: Basic Books.

Schwartz, C., & Gronemann, O. C. (2009). The contribution of self-efficacy, social support and participation in the community to predicting loneliness among persons with schizophrenia living in supported residences. Israel Journal Psychiatry Relate Sciences, 46(2), 120-129.

Stuart, G. W., & Laraia, M. T. (2001). Principles and practice of psychiatric nursing (7th ed.). St. Louis: Mosby.

Thompson, E H., Futterman, A. M., Gallagher-Thompson, D., Rose, J. M., & Lovett, S. B. (1993). Social support and care giving burden in family caregivers of frail elder. Journal of Garontology, 48(15), 245-254.

Thorndike, R. M. (1978). Correlation procedures for research. New York: Gardner Press. Tungpunkom, P. (2000). Staying in balance: Skill and role development in psychiatric caregiving,

Doctor dissertation Nursing Science, Graduate Study, University of California. World Health Organization [WHO]. (2006). The ICD-10 classification of mental and behavioral

disorder: Clinical descriptions and diagnostic guidelines. Geneva: WHO.

ภาคผนวก

62

ภาคผนวก ก การพทกษสทธของผเขารวมการวจย

63

เอกสารชแจงผเขารวมการวจย

การวจยเรอง ปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท รหสจรยธรรมการวจย 09-03-2558 ชอผวจย นางวาสนา นามเหลา การวจยครงนท าขนเพอศกษาภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภทและเพอศกษาปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท ไดแก อาย ระยะเวลาในการดแล ความรเกยวกบการดแลผปวยโรคจตเภท การรบรสมรรถนะแหงตน และสมพนธภาพในครอบครว ทานไดรบเชญใหเขารวมการวจยครงนเนองจาก ทานเปนผดแลหลกในการดแลผปวย จตเภท มความเกยวของเปน บดา มารดา สาม ภรรยา บตร หลาน หรอญาต ทอาศยอยบานเดยวกบผปวยจตเภท และมระยะเวลาในการดแลผปวย ตงแต 6 เดอนขนไป มอายระหวาง 18 ขนไป-60 ป สามารถเขาใจภาษาไทย สามารถพดคยสอสารโตตอบไดด และทานยนดและสมครใจเขารวม การวจย จ านวนผเขารวมการวจยทงหมด 100 คน ระยะเวลาทใชในการเกบขอมลเดอนมนาคม ถงเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2558 เมอทานเขารวมการวจยแลว สงททานจะตองปฏบตคอ ทานตอบแบบสอบถามดวยตนเอง จ านวน 1 ชด ถาทานอานหนงสอไมได ผวจยจะเปนผอานใหทานฟงและใหทานเปนผตอบค าถามดวยตนเอง ส าหรบผปวยจตเภททมากบทาน ผวจยใหผชวยผวจยซงเปนพยาบาลวชาชพทท างานดานการดแลผปวยจตเภทมาแลวอยางนอย ป คอยดแลผปวยในขะะททานตอบแบบสอบถามเพอใหผดแลมสมาธ ลดความวตกกงวลจากความหวงใยผปวย ประโยชนทจะไดรบจากการวจยครงนเพอเปนแนวทางส าหรบพยาบาลทดแลผปวย จตเภทในการไดขอมลพนฐานภาระการดแลและปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวย จตเภทเพอน าการวจยไปพฒนาโปรแกรมหรอรปแบบทางการพยาบาล เพอชวยลดภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภทตอไป ดานการศกษาพยาบาล อาจารยในสถาบนการศกษาสามารถน าผลผลการวจยไปใชประกอบในการเรยนการสอนเกยวกบภาระการดแลผปวยจตเภทและปจจยทม ผลตอภาระการดแลผปวยจตเภท ดานการวจย เปนแนวทางในการประยกตใชขอมลจากการศกษาครงนเพอพฒนารปแบบทางการพยาบาลในการดแลผดแลผปวยจตเภท และศกษาประสทธผลของรปแบบทางการพยาบาลนน ดานผบรหารในโรงพยาบาลไดขอมลจากการศกษาครงนเพอน าไป

64

ก าหนดนโยบายในการพฒนาคะภาพการพยาบาลในการดแลผดแลผปวยจตเภทในชมชนตอไป อยางไรกตามอาจมความเสยงหรอความไมสบายทเกดขนจากการวจย ไดแก ขอค าถามบางขออาจกระตนความรสกของผเขารวมวจย กอใหเกดความรสกสะเทอนใจได ขะะทกลมตวอยางตอบแบบสอบถามผวจยสงเกต สหนา ค าพด กรยาทาทาง การแสดงออกของกลมตวอยาง หากมสถานการะดงกลาว เชน กลมตวอยางนงเงยบไมตอบค าถาม หนานว ควขมวด สหนาแสดงความอดอด น าตาคลอ หรอแสดงอาการหงดหงด ตลอดจนแสดงออกดวยค าพดทบอกถงความรสกสะเทอนใจ ไมสบายใจ ขะะตอบแบบสอบถามผวจยจะสอบถามหากกลมตวอยางตองการยตการตอบแบบสอบถามสามารถยตไดตลอดเวลา และผวจยจะใหการดแลแบบประคบประคองจตใจ โดยใหกลมตวอยางไดระบายความรสก และการใหค าปรกษารายบคคลแสดงความเขาใจในความรสกของกลมตวอยาง การเขารวมการวจยของทานครงนเปนไปดวยความสมครใจ ทานสามารถถอนตวหรอยกเลกการเขารวมการวจยไดตลอดเวลาโดยไมตองแจงเหตผล และจะไมมผลกระทบใด ๆ กบวถชวต การดแลหรอการรกษาพยาบาล และมสทธถอนตวออกจากโครงการวจยไดทกเวลาโดยไมตองแจงใหผวจยทราบลวงหนา การใหขอมลในแบบสอบถาม ผวจยจะเกบเปนความลบ และจะน าไปใชประโยชนในการวจยเทานน แบบสอบถามทตอบเสรจแลวจะถกเกบอยางมดชด โดยผวจยเทานนทจะใชขอมลได จะน ามาวเคราะหภาพรวมเปนกลม แลวเขยนรายงานเพอน าเสนอจนเสรจสมบระ และผวจยจะท าลายเอกสารการเกบขอมลทงหมดภายในระยะเวลา 1 ป หลงจากงานวจยไดเผยแพรตพมพแลว หากทานมปญหาหรอขอสงสยประการใด สามารถสอบถามไดโดยตรงจากผวจยในวนท าการรวบรวมขอมล หรอสามารถตดตอสอบถามเกยวกบการวจยครงนไดตลอดเวลาท นางวาสนา นามเหลา หมายเลขโทรศพท 089-099-3747 หรอท ผชวยศาสตราจารย ดร. รอ.หญง ชนดดา แนบเกษร อาจารยทปรกษาหลก หมายเลขโทรศพท 038-390462 นางวาสนา นามเหลา ผวจย

65

หากทานไดรบการปฏบตทไมตรงตามทไดระบไวในเอกสารชแจงน ทานจะสามารถแจงใหประธานคะะกรรมการพจาระาจรยธรรมฯ ทราบไดท เลขานการคะะกรรมการจรยธรรมฯ ฝายวจย คะะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา โทร. 038-102823

ในเอกสารนอาจมขอความททานอานแลวยงไมเขาใจ โปรดสอบถามผวจยหรอผแทนใหชวยอธบายจนกวาจะเขาใจด ทานอาจจะขอเอกสารนกลบไปทบานเพออานและท าความเขาใจ หรอปรกษาหารอกบญาตพนอง เพอนสนท แพทยประจ าตวของทาน หรอแพทยทานอน เพอชวยในการตดสนใจเขารวมการวจยครงนได

66

ใบยนยอมเขารวมการวจย

หวขอวทยานพนธ เรอง “ปจจยทมผลตอภาระการดแลของผดแลผปวยจตเภท” วนใหค ายนยอม วนท………..เดอน……………พ.ศ……………. กอนทจะลงนามในใบยนยอมเขารวมการวจยน ขาพเจาไดรบการอธบายจากผวจย ถงวตถประสงคของการวจย วธการวจย ประโยชนทจะเกดขนจากการวจยอยางละเอยดและมความเขาใจดแลว ขาพเจายนดเขารวมโครงการวจยนดวยความสมครใจ และขาพเจามสทธทจะบอกเลกการเขารวมในโครงการวจยนเมอใดกได และการบอกเลกการเขารวมการวจยน จะไมมผลกระทบใด ๆ ตอขาพเจา ผวจยรบรองวาจะตอบค าถามตางๆทขาพเจาสงสยดวยความเตมใจ ไมปดบง ซอนเรน จนขาพเจาพอใจ ขอมลเฉพาะเกยวกบตวขาพเจาจะถกเกบเปนความลบและจะเปดเผยในภาพรวม ทเปนการสรปผลการวจย ขาพเจาไดอานขอความขางตนแลว และมความเขาใจดทกประการ และไดลงนาม ในใบยนยอมนดวยความเตมใจ ลงนาม……………………………………..ผยนยอม (……………………………….…….) ลงนาม……………………………………..พยาน (………………………………….….) ลงนาม…………………………………..…ผท าการวจย (นางวาสนา นามเหลา)

67

ในกระทผถกทดลองยงไมบรรลนตภาวะ จะตองไดรบการยนยอมจากผปกครองหรอผแทนโดยชอบธรรม (เกยวของกบกลมตวอยาง…………………………………….…….) ลงนาม………………………………………..…ผปกครอง/ ผแทนโดยชอบธรรม (………………..…………………………) ลงนาม………………..…………………………พยาน (………………..…………………………) ลงนาม………………...…………………………ผวจย (นางวาสนา นามเหลา)

68

ภาคผนวก ข เครองมอทใชในการวจย

69

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลในการวจย สวนท 1 แบบสอบถามขอมลสวนบคคลของผดแลผปวยจตเภท ค าชแจง กระาตอบแบบสอบถามเกยวกบตวทาน (ผดแล) โดยท าเครองหมาย ลงใน ( ) หนาขอความหรอเตมขอความลงในชองวาง 1. เพศ ( ) ชาย ( ) หญง 2. อาย.....................ป 3. ระดบการศกษา ( ) 1. ไมไดเรยนหนงสอ ( ) 2. ประถมศกษา ( ) 3. มธยมศกษา ( ) 4. อนปรญญา/ อาชวศกษา ( ) 5. ปรญญาตร ( ) 6. สงกวาปรญญาตร 4. อาชพ ( ) 1. ไมไดประกอบอาชพ ( ) 2. งานบาน ( ) 3. รบจาง ( ) 4. ท าไร/ ท าสวน ( ) 5. คาขาย ( ) 6. รบราชการ/ รฐวสาหกจ ( ) 7. อน ๆ ระบ........................... 5. รายไดตอเดอน..........................บาท 6. โรคประจ าตว ( ) 1. มโรคประจ าตว ระบ......................................... ( ) 2. ไมมโรคประจ าตว 7. มความสมพนธกบผปวยในฐานะเปน ( ) 1. บดา มารดา ( ) 2. สาม ภรรยา ( ) 3. บตร ( ) 4. หลาน ( ) 5. เครอญาตอน ๆ (เชน นองสะใภ) 8. ผชวยผดแล ( ) 1. ไมม ( ) 2. ม ……..บดา/ มารดา ……..พ/ นอง 9. ระยะเวลาในการดแลผปวย.................ป...................เดอน..................สปดาห

70

สวนท 2 แบบวดความรเกยวกบการดแลผปวยจตเวช ค าชแจง โปรดเลอกท าเครองหมาย / ในชองดานขวามอตามความเขาใจของทานเกยวกบโรคจตเภท ขอ รายการ ใช ไมใช 1. โรคจตหมายถงโรคทมผลใหผปวยแสดงออกทางอารมะ ความคด

ความรสกและการกระท าทผดปกตไปจากคนทวไป

2. สาเหตของการปวยเปนโรคจตอาจเกดจากความผดปกตของสารเคมในสมอง

3. โรคจตอาจเกดจากไสยศาสตร เชน ผเขา โดนของ 4. ......................................... 5. ......................................... 6. ......................................... . ......................................... . ......................................... . ......................................... . ......................................... . ......................................... . ......................................... . ......................................... . ......................................... . ......................................... . .........................................

24. ควรใหผปวยท ากจวตรประจ าดวยตนเอง เชน อาบน า กนขาว ซกเสอผา 25. ถาผปวยไมสามารถประกอบอาชพได ควรใหผปวยอยบานเฉย ๆ เพอจะ

ไดไมรบกวนผอนได

26. เปนหนาทของครอบครวทจะดแลใหผปวยกนยาอยางสม าเสมอ 27. เปนหนาทของครอบครวทจะดแลไมใหผปวยเสพสงเสพตดทกชนด 28. ถาผปวยมอาการผดปกต เชน นอนไมหลบ พดคนเดยว มททาไมไวใจ

ใครควรรอดอาการไปกอน ถาเปนมากจงพามาพบแพทย

71

สวนท 3 แบบวดสมรรถนะแหงตน ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย ลงในชองดานขวามอ ทมขอความตรงกบความเปนจรงของผดแลผปวยจตเภท

ขอความ ไมจรง

ใกล เคยง

ปานกลาง

มากทสด

1. ฉนสามารถจดการการดแลญาตทปวยได ถาฉนพยายามอยางเตมท

2. ถามคนไมเหนดวยเกยวกบวธการดแลทฉนจะกระท าตอญาตทปวย ฉนสามารถหาวธการหรอหนทางทจะใหการดแลนนมความเปนไปได

3. เปนเรองงายส าหรบฉนในการดแลญาตทปวยใหเปนไปตามแผนทก าหนดไว

4. ......................................... 5. ......................................... 6. ......................................... 7. ......................................... 8. ......................................... 9. ......................................... 10. ฉนสามารถรบมอกบสงตาง ๆ ทเขามาในชวตของฉน

72

สวนท 4 แบบประเมนสมพนธภาพในครอบครวของผดแล ค าชแจง แบบวดชดนมวตถประสงคเพอตองการทราบถงการแสดงบทบาทของสมาชก การสอสารในครอบครว การแสดงอารมะ และการถายทอดความรสก ขอใหทานพจาระาขอความแตละขอตอไปนตรงกบความสมพนธของทานกบครอบครวหรอไม มากนอยเพยงใดและใสเครองหมาย (/) ลงในชองทางขวามอทตรงกบความสมพนธของทานมากทสดเพยงชองเดยวและกระาตอบทกขอ โดยการเลอกตอบใหพจาระาดงน คะแนน หมายถง ความสมพนธดงกลาวไมตรงกบความเปนจรงเลย 2 คะแนน หมายถง ความสมพนธดงกลาวตรงกบความเปนจรงทเกดนอยครง 3 คะแนน หมายถง ความสมพนธดงกลาวตรงกบความเปนจรงทเกดบางครง 4 คะแนน หมายถง ความสมพนธดงกลาวตรงกบความเปนจรงทเกดบอยครง 5 คะแนน หมายถง ความสมพนธดงกลาวตรงกบความเปนจรงทเกดตลอดเวลา

ขอความ

ความถของการกระท า

ประจ า บอยครง

บางครง

นาน ๆ ครง

ไมเคยเลย

1. สมาชกในครอบครวของทานมกชวยเหลอเกอกลซงกนและกน 2. เมอมปญหา ทานคดถงความชวยเหลอจากบคคลในครอบครวเปนอนดบแรก 3. สมาชกในครอบครวของทานชวยแบงเบาหนาทการงานกนและกน 4. .........................................

. .........................................

. .........................................

. .........................................

. .........................................

. .........................................

16. ครอบครวท าใหทานรสกวาทานมคนเขาใจ ไดรบความรก และการดแลเอาใจใส

73

สวนท 5 แบบวดภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภท ค าชแจง โปรดบอกถงการเปลยนแปลงของอารมะ ความรสก และทศนคตตอไปนของทานทเกด จากการดแลผปวยจตเภทในชวง 1 เดอนทผานมา แลวท าเครองหมาย ลงในชองดานขวามอ มากทสด หมายถง ทานมความรสกเชนนนเกอบตลอดเวลา มาก หมายถง ทานมความรสกเชนนนเกอบทกวน ปานกลาง หมายถง ทานมความรสกเชนนนเกอบทกอาทตย นอย หมายถง ทานมความรสกเชนนนเปนบางครง นอยทสด หมายถง ทานมความรสกเชนนนนาน ๆ ครง หรอเกอบไมมเลย

ขอความ มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

ภาระเชงอตนย 1. ทานรสกเครยดจากการดแลผปวยจตเภท

2. ทานรสกกงวลเกยวกบการรกษาผปวยจตเภท 3. ทานรสกทอแทในการดแลผปวยจตเภท 4. ……………………….. 5. ……………………….. 6. ……………………….. 7. ……………………….. 8. ……………………….. 9. ……………………….. 10. ……………………….. 11. ……………………….. 12. ทานกงวลวาตอไปผปวยจตเภทจะเปนอยางไรหาก ไมมทาน

74

แบบวดภาระในการดแลของผดแลผปวยจตเภท (ตอ) ค าชแจง โปรดบอกถงเหตการะทเกดในชวตประจ าวนตอไปนของทานซงเกดจากการดแลผปวย จตเภทในชวง 1 เดอนทผานมา แลวท าเครองหมาย ลงในชองดานขวามอ มากทสด หมายถง มเหตการะนนเกดขนกบทานเกอบทกวน มาก หมายถง มเหตการะนนเกดขนกบทานเกอบทกอาทตย ปานกลาง หมายถง มเหตการะนนเกดขนกบทานเปนบางครง นอย หมายถง มเหตการะนนเกดขนกบทานนาน ๆ ครง นอยทสด หมายถง มเหตการะนนเกดขนกบทานนอยมากหรอเกอบไมมเลย

ขอความ มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

ภาระเชงปรนย 1. การดแลผปวยจตเภทรบกวนเวลาส าหรบท ากจวตร ประจ าวนของทาน

2. ทานตองเสยเวลาท างานหรอหยดงานเพอดแลผปวยจตเภท

3. เมอผปวยจตเภทมอาการทางจตก าเรบ ทานตอง รบผดชอบงานหรอกจกรรมตาง ๆ มากขน

4. ……………………….. 5. ……………………….. 6. ……………………….. 7. ……………………….. 8. ……………………….. 9. ……………………….. 10. ……………………….. 11. ……………………….. 12. การดแลผปวยจตเภทท าใหทานมปญหาสขภาพ เชน ออนเพลย รบประทานอาหารไมได น าหนกลด นอนไมหลบ ฯลฯ

75

ภาคผนวก ค แบบรายงานผลการพจาระาจรยธรรมการวจย

76

77

ประวตยอของผวจย ชอ-สกล นางวาสนา นามเหลา วน เดอน ปเกด 8 สงหาคม พ.ศ. 2517 สถานทเกด จงหวดปราจนบร สถานทอยปจจบน เลขท 54 หม 3 ต าบลวงทอง อ าเภอวงสมบรณ จงหวดสระแกว 27250 ต าแหนงและประวตการท างาน พ.ศ. 2537-2548 เจาพนกงานสาธารณสข สถานอนามยทงกบนทร จงหวดสระแกว พ.ศ. 2548-2549 พยาบาลวชาชพ โรงพยาบาลตาพระยา จงหวดสระแกว พ.ศ. 2549-ปจจบน พยาบาลวชาชพช านาญการ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานถวาย เฉลมพระเกยรต จงหวดสระแกว ประวตการศกษา พ.ศ. 2537 ประกาศนยบตรพยาบาลและผดงครรภ (ระดบตน) วทยาลยพยาบาลและผดงครรภ ราชบร 2 พ.ศ. 2546 พยาบาลศาสตรบณฑต

วทยาลยพยาบาลพระปกเกลา จนทบร พ.ศ. 2550 การพยาบาลเฉพาะทางสาขาเวชปฏบตทวไป

(การรกษาโรคเบองตน) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ พ.ศ. 2559 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต

(การพยาบาลสขภาพจตและจตเวช) มหาวทยาลยบรพา