ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

บษยารตน ลอยศกด

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการพยาบาลผใหญ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

พฤษภาคม 2558 ลขสทธเปนของมหาวทยาลยบรพา

ประกาศคณปการ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลงไดดวยดดวยความมงมนของผวจย ไดรบก าลงใจและ ความกรณาจาก ผชวยศาสตราจารย ดร.วลภา คณทรงเกยรต อาจารยทปรกษาหลก และ ผชวยศาสตราจารย ดร.ภาวนา กรตยตวงศ อาจารยทปรกษารวม ทกรณาใหค าปรกษา แนะน าแนวทางทถกตองและเปนประโยชน ตลอดจนตรวจสอบแกไขในสวนทบกพรอง และเอาใจใสดวยดเสมอมา ขอขอบพระคณ รองศาสตราจารย ดร.สายพณ เกษมกจวฒนา ผทรงคณวฒภายนอก และผชวยศาสตราจารย ดร.รงรตน ศรสรยเวศน ทกรณาใหค าแนะน าทเปนประโยชน ผวจยรสกซาบซงเปนอยางยง จงขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ โอกาสน ขอขอบพระคณ นายแพทยสมเกยรต สนนเกยรตเจรญ รองศาสตราจารย ดร.นทธมน วทธานนท ดร.พรฤด นธรตน คณพรทพย เนนรมหนอง และคณอรยา โภชเจรญ ทใหความกรณาเปนผทรงคณวฒตรวจสอบคณภาพของเครองมอ ขอขอบพระคณ ทานผอ านวยการและเจาหนาททกทาน ณ โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว ทกรณาใหความสนบสนนและอ านวยความสะดวกในการเกบรวบรวมขอมล และขอขอบพระคณ กลมตวอยาง ทกทานทใหความรวมมอเปนอยางดในการเกบรวบรวมขอมลทใชในการวจย ท าใหวทยานพนธฉบบนส าเรจไดดวยด ขอขอบพระคณ ทานผอ านวยการวทยาลยพยาบาลพระปกเกลา จนทบร หวหนาภาควชาบรหารและพนฐานการพยาบาล ดร.ยศพล เหลองโสมนภา ตลอดจนเพอนรวมงานทกทานทกรณาใหโอกาส ชวยเหลอ และสนบสนนใหผวจยไดมโอกาสศกษาตอ ขอขอบพระคณ คณาจารยทกทานทกรณาถายทอดความร ปลกฝงใหมการพฒนาความคดแนวทางในการพฒนางานพยาบาล และเกดความภาคภมใจในวชาชพมากยง ๆ ขน คณคาและประโยชนของวทยานพนธฉบบน ผวจยขอมอบเปนกตญญกตเวทตาแด บพการ บรพาจารย ผมพระคณทกทานทงในอดตและปจจบน ทท าใหขาพเจาเปนผมความร และประสบความส าเรจในการศกษาในวนน บษยารตน ลอยศกด

ง

55920257: สาขาวชา: การพยาบาลผใหญ; พย.ม. (การพยาบาลผใหญ) ค าส าคญ: ปจจยทมความสมพนธ/ พฤตกรรมสขภาพ/ ผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหาร สวนตนซ า บษยารตน ลอยศกด: ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า (FACTORS RELATED TO HEALTH BEHAVIORS AMONG UPPER GASTROINTESTINAL REBLEEDING PATIENTS) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ: วลภา คณทรงเกยรต, พย.ด., ภาวนา กรตยตวงศ, ปร.ด. 88 หนา. ป พ.ศ. 2558. การวจยเชงพรรณนาแบบหาความสมพนธน มวตถประสงคเพอศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า กลมตวอยางทศกษา คอ ผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยวามภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า จ านวน 100 คน ทมารบการรกษา ณ หอผปวยใน แผนกศลยกรรม และแผนกอายรกรรม ของโรงพยาบาล 3 แหงในเขตภาคตะวนออก ไดแก โรงพยาบาลพระปกเกลา จนทบร โรงพยาบาลตราด และโรงพยาบาลสมเดจพระยพราช สระแกว เกบรวบรวมขอมลโดยแบบสอบถาม ซงประกอบดวยแบบสอบถามขอมลทวไป แบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพ และแบบสอบถาม การรบรความเชอดานสขภาพ วเคราะหขอมลโดยสถตเชงพรรณนา และสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน ผลการศกษาพบวา ปจจยทมความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ไดแก การรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมสขภาพ (r = -.40, p < .01) สวนการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมสขภาพและสงชกน าใหเกดการปฏบต ไมมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพ (p > .05) ขอเสนอแนะจากผลการศกษา ไดแก พยาบาลและทมสขภาพควรสงเสรมพฤตกรรมสขภาพดวยการลดการรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมสขภาพในผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

จ

55920257: MAJOR: ADULT NURSING; M. N. S. (ADULT NURSING) KEYWORDS: FACTORS RELATED/ HEALTH BEHAVIORS/ UPPER GASTROINTESTINAL REBLEEDING PATIENTS BUSAYARAT LOYSAK: FACTORS RELATED TO HEALTH BEHAVIORS AMONG UPPER GASTROINTESTINAL REBLEEDING PATIENTS. ADVISORY COMMITTEE: WANLAPA KUNSONGKEIT, Ph.D., PAWANA KEERATIYUTAWONG Ph.D., 88 P. 2015. This correlation descriptive study aimed to examine factors related to health behaviors among upper gastrointestinal rebleeding patients. Participants were 100 upper gastrointestinal rebleeding patients who admitted at surgical and medical inpatient departments of the three eastern regional hospitals including Prapokklao hospital at Chanthaburi, Trat hospital, and Somdet Phrayuppharat Sa Kaeo hospital. Instruments consisted of the Personal Information Questionnaire, Health Behavior Questionnaire, and the Perception of Health Belief Questionnaire. Data were analyzed by descriptive statistics and Pearson’s product moment correlation coefficients. The findings showed that significant factors related to health behaviors was perceived barriers (r = -.40, p < .01); whereas perceived susceptibility, perceived severity, perceived benefits, and cues to action were not related to health behaviors (p > .05). From research findings, nurses and other health professionals should promote health behaviors among upper gastrointestinal rebleeding patients by reducing perceived barriers to health behaviors.

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ..................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ ................................................................................................................ จ สารบญ ....................................................................................................................................... ฉ สารบญตาราง ............................................................................................................................. ซ สารบญภาพ ................................................................................................................................ ฌ บทท 1 บทน า ................................................................................................................................. 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา ................................................................... 1 ค าถามการวจย .......................................................................................................... 5

วตถประสงคการวจย ................................................................................................ 5สมมตฐานการวจย ................................................................................................... 5

กรอบแนวคดในการวจย .......................................................................................... 6 ขอบเขตการวจย ...................................................................................................... 8 นยามศพทเฉพาะ ...................................................................................................... 8 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ ........................................................................................... 10 ภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ............................................................ 10 แบบแผนความเชอดานสขภาพ ................................................................................ 15 พฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า .......... 20 ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพตามแบบแผนความเชอทางดานสขภาพ

ของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ....................................... 26 3 วธด าเนนการวจย ................................................................................................................ 33

ประชากรและกลมตวอยาง ...................................................................................... 33 การไดมาซงกลมตวอยาง .......................................................................................... 34 สถานททศกษา ......................................................................................................... 35 เครองมอทใชในการวจย .......................................................................................... 35 การตรวจสอบคณภาพของเครองมอการวจย ............................................................ 38 การเกบรวบรวมขอมล .............................................................................................. 39

ช

สารบญ (ตอ)

หนา บทท การพทกษสทธของกลมตวอยาง 40 การวเคราะหขอมล.................................................................................................... 40

..............................................................................

4 ผลการวจย 42 การเสนอผลการวเคราะหขอมล

.......................................................................................................................... ............................................................................... 42

ผลการวเคราะหขอมล .............................................................................................. 42 5 สรปและอภปรายผล ........................................................................................................... 51 การอภปรายผลการศกษา.......................................................................................... 52 ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช ................................................................... 57 ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป ....................................................................... 58 บรรณานกรม............................................................................................................................... 59 ภาคผนวก . .................................................................................................................................. 67 ภาคผนวก ก ........................................................................................................................... 68 ภาคผนวก ข ........................................................................................................................... 70 ภาคผนวก ค ......................................................................................................................... 82 ประวตยอของผวจย .................................................................................................................. 88

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 จ านวน รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน ของกลมตวอยางจ าแนกตาม

ขอมลสวนบคคล………..……………………………………….……………….…… 43 2 จ านวน รอยละ ของกลมตวอยาง จ าแนกตามขอมลความเจบปวย….…………....…… 44 3 คาพสย คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และคาเฉลยรอยละ ของพฤตกรรมสขภาพ

ของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า...………..………………… 46 4 คาพสย คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และคาเฉลยรอยละ ของคะแนนการรบรโอกาส

เสยง การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า การรบรประโยชน การรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน าใหเกดการปฏบต…………. 47

5 คาสมประสทธสหสมพนธระหวางตวแปร………………………..……………....….. 49

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1 กรอบแนวคดในการวจย ............................................................................................... 7 2 โครงสรางของแบบแผนความเชอดานสขภาพ.............................................................. 16

บทท 1 บทน ำ

ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ ภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า (Upper gastrointestinal rebleeding) เปนภาวะทเกดจากการมเลอดออกตงแตหลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ล าไสเลกสวนตน ไปจนถงสวนทเหนอบรเวณลกาเมนทออฟไทรซ (Ligament of treitz) (นนทล เผาสวสด, 2553; สาวตร โฆษตชยวฒน, 2554; Cohen, 2007; Lim & Ahmed, 2005) แบงออกไดเปนภาวะเลอดออกจากหลอดเลอดขอด (Variceal bleeding) และภาวะเลอดออกจากสาเหตอน (Non-variceal bleeding) ทงนภาวะเลอด ออกจากหลอดเลอดขอดสวนใหญพบในผปวยทมภาวะหลอดเลอดขอดทหลอดอาหารโปง (Esophageal variceal) ซงเกดจากความดนในหลอดเลอดด าพอรตลสง (Portal hypertension) และในผปวยโรคตบแขง (Thabut & Bernard-Chabert, 2007) ส าหรบภาวะเลอดออกจากสาเหตอน สามารถแบงออกไดเปน Primary bleeding และ Secondary bleeding โดยโรคทเกดจากภาวะ Primary bleeding เปนโรคทมสาเหตเกดจากตวโรคทท าใหมเลอดออก ไดแก โรคแผลเปปตค (Peptic ulcer) หรอแผลในกระเพาะอาหาร และแผลในล าไสเลกสวนตน ซงมกจะมการตดเชอ Helicobacter Pylori (H. Pylori) รวมดวย สวนโรคทเกดจากภาวะ Secondary bleeding สวนใหญพบในผปวยทเขารบการรกษาตวในโรงพยาบาลแลวมภาวะเลอดออกจากทางเดนอาหารสวนตน มกเปน Erosive gastritis (Cohen, 2007) แผลทเกดจากภาวะ Mallory-weiss tears และภาวะเครยด (Cohen, 2007; Floch, 2005) ภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า เปนภาวะทพบบอยในระบบทางเดนอาหาร อกทงยงเปนภาวะฉกเฉนทส าคญทผปวยตองไดรบการชวยเหลออยางทนทวงท จากการส ารวจในประเทศสหรฐอเมรกาและประเทศเยอรมน พบวามผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนประมาณ 100 (Lim & Ahmed, 2005) และ 150 รายตอแสนประชากรตอป (Klebl et al., 2005) และในเมองปกกงของประเทศจนพบวาในรอบ 30 ปทผานมา พบผปวยทเขารบการรกษาดวยเรองโรคกระเพาะอาหารเรอรง และมภาวะเลอดออกในกระเพาะอาหารซ า รอยละ 10 ถง 20 ตอแสนประชากรตอป ซงพบทงเพศชายและเพศหญง ในสดสวนทใกลเคยงกน โดยพบในเพศชายและ เพศหญงรอยละ 14 และ 11 ตามล าดบ (Chi-Liang et al., 2014) ส าหรบสถตในประเทศไทย ไมไดระบสถตผปวยทมเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ าโดยตรง แตระบเปนผปวยโรคระบบยอยอาหาร จากสถตส านกนโยบายและยทธศาสตร

2

ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2552 พบวา มจ านวนผปวยทเปนโรคระบบยอยอาหารสงถง 817.09 ราย ตอประชากร 100,000 ราย จดเปนโรคล าดบท 5 ในการจดล าดบอตราผปวยในตามกลมสาเหตการปวย 10 กลมแรก ของผปวยทงประเทศและรายภาค (ไมรวมกรงเทพมหานคร) และยงพบอกวา ผปวยโรคระบบยอยอาหารทเขารบการรกษาในแผนกผปวยใน ของโรงพยาบาลสงกดกระทรวงสาธารณสขในป พ.ศ. 2550 ถง ป พ.ศ. 2552 มอตรา 709.4, 748 และ 817.09 ตอแสนประชากรตอป ตามล าดบ (ส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข, 2552) ซงในจ านวนนมผปวยโรคตบ และโรคแผลเปปตกเปนสาเหตส าคญของการเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน และจากการศกษาของ อดม คชนทร (2553) พบวาสาเหตทพบบอยทสดของผปวยทมาโรงพยาบาลดวยภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน คอโรคแผลในกระเพาะอาหาร และแผลในล าไสเลกสวนตน ถงรอยละ 69 และรอยละ 12 ตามล าดบ อกทงยงพบอตราการตายถงรอยละ 10 ถง 15 ของการมเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน ในผปวยทตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาล (จมพล วลาศรศม, 2553; Cohen, 2007) จากขอมลสถตในป พ.ศ. 2555 และป พ.ศ. 2556 ของประชาชนในเขตภาคตะวนออก พบวา จ านวนผปวยดวยภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ในเขตภาคตะวนออก 3 โรงพยาบาล คอ โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว พบผปวยในป พ.ศ. 2555 และ 2556 จ านวนประมาณ 124 คน, 150 คน; 25 คน, 35 คน และ 20 คน, 33 คน ตามล าดบ (หนวยเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร, 2556; หนวยเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลตราด, 2556 และหนวยเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว, 2556) จากขอมลสถตดงกลาวจะเหนไดวาจ านวนผปวยดวยภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ในเขตภาคตะวนออก มแนวโนมจ านวนผปวยทสงขน โดยสาเหตการเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า มกจะเกดจากพฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสม (จรนทร ดวงแสง, 2551; ชดาภรณ บญเพง, 2551; เสาวลกษณ วงศกาฬสนธ, 2550)

จากการทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ พบวาพฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสมซงสงเสรมใหเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ไดแก พฤตกรรมการบรโภค (Atisook et al., 2003; McCance & Huether, 2006) พฤตกรรมการใชยา ประเภทยาแกปวดหรอยาตานการอกเสบทไมใชสเตยรอยด (NSAIDs) (จตรลา ชมบญ, 2549; Abrams, 2004; Martin, 2005; McCance & Huether, 2006; Price & Wilson, 2003) พฤตกรรมการสบบหร (จตรลา ชมบญ, 2549; Martin, 2005; Mitros & Rubin, 2008; Rivkin & Lyakhovetskiy, 2005) และพฤตกรรมทกอใหเกดความเครยด (Atisook et al., 2003; McCance & Huether, 2006) ซงพฤตกรรมการปฏบตตวท

3

ไมถกตองเหลาน ลวนสงผลใหเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า โดยสามารถทจะปองกนและแกไขไดดวยการมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ เชน การรบประทานอาหารทเหมาะสมกบภาวะสขภาพ งดการดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล การใชยาทถกตองรวมถงการรบประทานยาตามแผนการรกษาอยางตอเนอง การผอนคลายความเครยดและการพกผอนทเพยงพอ จะสามารถปองกนหรอลดอนตรายทอาจเกดขนจากภาวะ แทรกซอนตาง ๆ ทสามารถปองกนหรอแกไขได

การเจบปวยดวยภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า สงผลกระทบตอตวผปวยทงดานรางกาย จตใจ สงคม และเศรษฐกจ คอ อาจท าใหเกดภาวะชอค ความดนโลหตต า ภาวะโลหตจาง ภาวะไตวายเฉยบพลน จนท าใหเสยชวตได (วโรชา มหาชย, 2550; Thabut & Bernard-Chabert, 2007) เกดความเครยดและความวตกกงวลกบอาการและโรคทเปนอย (Ignatavicius & Workman, 2002; Price & Wilson, 2003) เนองจากมอาการเปน ๆ หาย ๆ ตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาลบอยครง และกลวการเกดภาวะแทรกซอนทรนแรงจนอาจถงแกชวตได (Wilhelmsen & Berstad, 2004) ซงหากผปวยมความเครยดหรอเกดความกดดนทางอารมณ จะสงผลใหกระเพาะอาหารหลงกรดออกมาสงผลท าใหอาการก าเรบบอยขนได (สรชาต สทธปกรณ, 2547) จนอาจสงผลใหผปวยเขารวมกจกรรมทางสงคมรวมถงมปฏสมพนธกบผอนลดลง (สมถวล จนดา, 2551) นอกจากน ยงสงผลตอภาวะเศรษฐกจ เนองจากตองเสยคาใชจายในการรกษาพยาบาลคอนขางสง และเขารบการรกษาบอยครง (สมถวล จนดา, 2551; Spiegel et al., 2006; Vincent-Smith & Sinclair, 2006) จากผลกระทบดงกลาวจะเหนวาการเจบปวยดวยภาวะเลอด ออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า สงผลตอผปวยทงทางดานรางกาย จตใจ สงคม และเศรษฐกจ ซงอาจสงผลถงการรบรตอความสข ความพงพอใจในชวต และคณภาพชวตของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ าได

จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา ความเชอและการรบรทไมถกตองเกยวกบการปฏบต พฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า ท าใหผปวยมพฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสม สอดคลองกบ Rosenstock (1974) และ Becker (1974) ทพบวา ปจจยส าคญทมอทธพลตอพฤตกรรมสขภาพของผปวย ไดแก ความเชอและการรบร ซงเปนปจจยสวนบคคลทมความสมพนธกบการแสดงพฤตกรรมสขภาพ คอเมอบคคลมความเชอในสงใดสงหนงกจะท าใหกระท าสงตาง ๆ ตามความเชอนน ซงอาจจะเปนพฤตกรรมในทางบวกหรอในทางลบกได ดงแบบแผนความเชอดานสขภาพของ Becker (1974) ซงประกอบดวยองคประกอบส าคญ 5 ประการ ไดแก การรบรโอกาสเสยงของการเกดโรค (Perceived susceptibility) การรบรความรนแรงของโรค (Perceived severity) การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค (Perceived benefits) การรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค (Perceived barriers)

4

และสงชกน าใหเกดการปฏบต (Cues to action) โดยการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรครวมกบการรบรความรนแรงของโรคท าใหบคคลเกดการรบรการคกคามของโรค ซงจะกอใหเกดแรงผลกดนใหบคคลมการปฏบตพฤตกรรมการปองกนโรค และเมอบคคลมการรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค มากกวาการรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรคนน ผลลพธทตามมากลาวคอ บคคลจะมพฤตกรรมการปองกนโรค จากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ มรายงานการศกษาทพบวา มการประยกตใช แบบแผนความเชอดานสขภาพในการอธบายพฤตกรรมการปองกนโรคเรอรงในกลมตาง ๆ เชน โรคความดนโลหตสง (รตนา เรอนอนทร, 2550; วลลยา ทองนอย, 2554; สภรณ สขพรงพรอม, 2551; อรณลดา นางแยม, 2550) โรคเบาหวาน (ศรณยา เพมศลป, 2554; สพชยา วลวฒน, 2551) โรคปอดอดกนเรอรง (ภทราภรณ จยเจรญ, 2550) โรคเอดส (ณลาวนย งามเสงยม, 2555; ประพนธ บญไชย, 2553; ปรชา สรอยสน, 2554; รวมพร คงก าเนด, ศรอร สนธ และชตรนช ทองคง, 2555) และโรคหลอดเลอดสมอง (กษมา เชยงทอง, 2554) เปนตน โดยพบวา ปจจยทสามารถอธบายพฤตกรรมการปองกนโรคไดดในกลมโรคเรอรงดงกลาว ไดแก แรงจงใจดานสขภาพ การรบรโอกาสเสยงของการเกดโรค การรบรความรนแรงของการเกดโรค การรบรประโยชน และการรบรอปสรรค จากการศกษาทผานมาพบวา การศกษาวจยเกยวกบปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพ (กนกรกษ เกตเนยม, 2545; เขมณฏฐ ยทธวสทธ, 2554; สมถวล จนดา, 2551) ไปจนถงการศกษาเกยวกบโปรแกรมสขศกษา (จรนทร ดวงแสง, 2551; ชดาภรณ บญเพง, 2551; พรณภา ราญมชย, 2551; สรชาต สทธปกรณ, 2547; เสาวลกษณ วงศกาฬสนธ, 2550) โดยการประยกตใชแบบแผนความเชอดานสขภาพ ในกลมผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ในเขตภาคตะวนออก ของประเทศไทย มการศกษาอยนอยมาก สวนใหญเปนการศกษาประเดนของโรคแผลเปปตค (Peptic ulcer) หรอแผลในกระเพาะอาหาร ในเขตภาคกลาง ภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงองคความรและผลการศกษาเกยวตวแปรแบบแผนความเชอดานสขภาพ อาจมขอจ ากดในการอางอง ตลอดจนอาจไมเหมาะสมทจะน ามาประยกตใชส าหรบผปวยในกลมน เนองจากมพนฐานวฒนธรรมทางสงคม วถชวต ความเปนอย การรบประทานอาหาร ลกษณะการประกอบอาชพ และการเขารวมกจกรรมทางสงคมทแตกตางกน ดวยเหตผลดงกลาวขางตน ผวจยจงสนใจศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า โดยน ากระบวนการวจยเชงปรมาณ ขอมล และผลการวจยทไดสามารถน าไปใชเปนแนวทางส าหรบพยาบาลและบคลากรในทมสขภาพในการวางแผน ปรบ และสงเสรมพฤตกรรมสขภาพของผปวย อกทงยงเปนการตดตาม

5

เฝาระวง เพอลดและปองกนการเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ๆ ไดอยางเหมาะสม ดงนนทกฝายจงควรมการด าเนนการเพอปองกนและแกไขปญหาทเกดขนกบผปวยในกลมนตอไป

ค ำถำมกำรวจย

1. พฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า เปนอยางไร 2. ปจจยดานการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า

การรบรประโยชนของการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า การรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน าใหเกดการปฏบต มความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า หรอไม

วตถประสงคกำรวจย 1. เพอศกษาพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า 2. เพอศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า โดยปจจยประกอบดวย การรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า การรบรประโยชนของการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า การรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน าใหเกดการปฏบต

สมมตฐำนกำรวจย จากการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน จงไดคดสรรปจจยทคาดวาจะมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ดงสมมตฐานตอไปน 1. การรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า มความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมสขภาพ ของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

2. การรบรความรนแรงของโรคซ า มความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมสขภาพของ ผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

3. การรบรประโยชนของการปฏบตเพอปองกนโรคซ า มความสมพนธทางบวกกบ พฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

6

4. การรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนโรคซ า มความสมพนธทางลบกบ พฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

5. สงชกน าใหเกดการปฏบต มความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมสขภาพของผปวย ทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

กรอบแนวคดในกำรวจย การวจยครงนผวจยไดประยกตใชแบบแผนความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model:

HBM) ของ Becker (1974) เปนกรอบแนวคดในการวจย ซงโดยสรปไดอธบายพฤตกรรมของบคคลในการทจะปฏบตเพอการปองกนโรคและการรกษาโรควา บคคลจะตองมการรบรตอโอกาสเสยงของการเปนโรค รบรความรนแรงของโรค ซงการรบรนจะผลกดนใหบคคลหลกเลยงจากภาวะคกคามของโรค โดยการเลอกวธการปฏบตทคดวาเปนทางออกทดทสด ดวยการเปรยบเทยบประโยชนทจะไดรบจากการปฏบตกบผลเสย คาใชจายหรออปสรรคทจะเกดขน นอกจากน แรงจงใจดานสขภาพและปจจยรวมอน ๆ เชน ตวแปรดานประชากร โครงสรางปฏสมพนธและ สงชกน าสการปฏบต นบเปนปจจยทมผลตอการปฏบตดานสขภาพของบคคลนน ๆ ดวย

การรบรของบคคลมผลตอพฤตกรรมสขภาพ โดยการปฏบตทแตกตางกนออกไปของ แตละบคคลขนอยกบ การรบรวาตนเองมโอกาสเสยงตอการเกดโรค โรคนนมความรนแรงและมผลกระทบตอการด ารงชวต การปฏบตตนทถกตองเหมาะสมจะท าใหเกดผลด เชน ลดโอกาสเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอน หรอชวยลดความรนแรงของโรค และบคคลมแนวโนมทจะปฏบตตนดหากไมมอปสรรคมาขดขวางการปฏบตตน องคประกอบหลกของทฤษฎแบบแผนความเชอดานสขภาพ ประกอบไปดวย การรบรโอกาสเสยงของการเกดโรค (Perceived susceptibility) การรบรความรนแรงของโรค (Perceived severity) การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค (Perceived benefits) การรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค (Perceived barriers) และสงชกน าใหเกดการปฏบต (Cues to action) ซงมความสมพนธกนและมการเปลยนแปลงในลกษณะตอเนอง จากการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า พบวาปจจยดานการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคหรอภาวะแทรกซอนนนมผลโดยตรงตอพฤตกรรม สขภาพของผปวย เนองจากตองการหลกเลยงการเกดภาวะแทรกซอนดวยการปฏบตตามค าแนะน าเพอปองกนและรกษาสขภาพ สวนการรบรความรนแรงของโรคเปนความรสกนกคดของผปวยทมตอความรนแรงตอโรคซงอาจกอใหเกดการเสยชวต ความยากล าบากและการใชเวลานานในการรกษา ท าใหบคคลปฏบตตนด การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค

7

เปนความเชอ ของผปวยวาถามการปฏบตพฤตกรรมด จะท าใหหายหรอไมเปนโรคนน ๆ ดงนนการตดสนใจทจะปฏบตตามค าแนะน าขนอยกบการเปรยบเทยบขอดขอเสยของการปฏบตพฤตกรรมนน ๆ โดยเลอกปฏบตในสงทกอใหเกดผลดมากกวาผลเสย นอกจากนนการรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค ไดแก คาใชจาย การเดนทาง และการรบทราบขอมลทถกตองในการปฏบตตว ลวนแลวแตเปนอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรม รวมถงสงชกน าใหเกดการปฏบต เชน การใหความร ขอมล ขาวสาร การโฆษณาทางสอมวลชน ค าแนะน าจากเพอน การปวยของสมาชกในครอบครว หรอมอาการมสงผดปกตบางอยางเกดขนในรางกาย (เขมณฏฐ ยทธวสทธ, 2554; จรนทร ดวงแสง, 2551; อรณลดา นางแยม, 2550) ซงการรบรทถกตองจะสงผลใหผปวย ปฏบตตวเพอปองกนการเกดโรคซ าไดถกตอง สงผลใหผปวยมพฤตกรรมสขภาพทดขนตามมา ดงนนในการศกษาครงนผวจยจงเลอกตวแปรทน ามาศกษาวามความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ าหรอไม แสดงรายละเอยดดงภาพท 1

ตวแปรอสระ ตวแปรตำม

ภาพท 1 กรอบแนวคดในการวจย

การรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า

พฤตกรรมสขภาพ

การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า

การรบรประโยชนของการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า

การรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า

สงชกน าใหเกดการปฏบต

8

ขอบเขตกำรวจย การวจยครงน เปนการศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทม

ภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ประชากรทศกษาเปนผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ทมารบการรกษา ณ หอผปวยใน แผนกศลยกรรม และอายรกรรม โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และโรงพยาบาลสมเดจ พระยพราชสระแกว ระหวางเดอนกรกฎาคม ถงเดอนตลาคม พ.ศ. 2557 ตวแปรทศกษา ประกอบดวยตวแปรอสระ และตวแปรตาม ดงน

1. ตวแปรอสระ คอ การรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า การรบรความรนแรงของ การเกดโรคซ า การรบรประโยชนของการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า การรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน าใหเกดการปฏบต เกยวกบพฤตกรรมสขภาพ ของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

2. ตวแปรตาม คอ พฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหาร สวนตนซ า

นยำมศพทเฉพำะ ผปวยทมภำวะเลอดออกในทำงเดนอำหำรสวนตนซ ำ (Upper gastrointestinal rebleeding) หมายถง ผปวยทเคยไดรบการวนจฉยโรคจากแพทยวามภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนและมการกลบเขามารบการรกษาอก ดวยภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ทงทไดรบการสองกลองทางเดนอาหารสวนตน และไมไดรบการสองกลองทางเดนอาหารสวนตน ณ หอผปวยในแผนกศลยกรรม และอายรกรรม ในเขตภาคตะวนออก 3 โรงพยาบาล คอ โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว พ.ศ. 2557

พฤตกรรมสขภำพ หมายถง การกระท าในชวตประจ าวนของผปวยภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ทเกยวกบภาวะสขภาพของตนเอง โดยแบงเปน 4 พฤตกรรม ไดแก พฤตกรรมการบรโภค พฤตกรรมการใชยา พฤตกรรมการสบบหร และพฤตกรรมทกอใหเกดความเครยด ซงสามารถประเมนไดจากแบบสอบถามเกยวกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ซงผวจยไดพฒนาขน กำรรบรโอกำสเสยงของกำรเกดโรคซ ำ หมายถง การรบรของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า วาตนมโอกาสเสยงหรอมปญหาสขภาพทเสยงตอการเกดภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า มากนอยเพยงใด ซงสามารถประเมนไดจากแบบสอบถามเกยวกบการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า ซงผวจยไดพฒนาขน

9

กำรรบรควำมรนแรงของกำรเกดโรคซ ำ หมายถง การรบรของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า เกยวกบการประเมนตนเองในดานความรนแรงของโรคทมตอรางกาย อาจเปนการเสยชวต ความยากล าบาก และการตองใชระยะเวลานานในการรกษา การเกดโรค แทรกซอน หรอมผลกระทบตอจตใจ และบทบาทสงคมของตน ซงสามารถประเมนไดจากแบบสอบถามเกยวกบการรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า ซงผวจยไดพฒนาขน

กำรรบรประโยชนของกำรปฏบตเพอปองกนกำรเกดโรคซ ำ หมายถง การรบรของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า เกยวกบประโยชนหรอผลดทบคคลจะไดรบจากการปฏบตตามแผนการรกษา และการดแลตนเองอยางถกตอง ซงสามารถประเมนไดจากแบบสอบถามเกยวกบการรบรประโยชนของการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า ซงผวจยไดพฒนาขน

กำรรบรอปสรรคตอกำรปฏบตเพอปองกนกำรเกดโรคซ ำ หมายถง การรบรของผปวย ทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ตอปจจยตาง ๆ ทขดขวางหรอเปนอปสรรค ตอพฤตกรรมการปองกนการเกดโรคซ า ซงสามารถประเมนไดจากแบบสอบถามเกยวกบการรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า ซงผวจยไดพฒนาขน สงชกน ำใหเกดกำรปฏบต หมายถง สงทน าใหเกดการปฏบตในผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า โดยอาจเปนเหตการณหรอสงทมากระตนผปวยใหเกดพฤตกรรมการดแลสขภาพทเหมาะสม เชน การปวยของคนคนเคย การไดรบค าแนะน า การไดรบก าลงใจ รวมถงขอมลขาวสารจากสอตาง ๆ จากบคลากรทางการแพทยหรอคนคนเคย ซงสามารถประเมนไดจากแบบสอบถามเกยวกบสงชกน าใหเกดการปฏบต ซงผวจยไดพฒนาขน

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การศกษาครงนเปนการศกษาเกยวกบปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ซงผวจยไดศกษาคนควาเอกสารและงานวจยทเกยวของ โดยครอบคลมเนอหาในการศกษา ดงตอไปน 1. ภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า (Upper gastrointestinal rebleeding) 2. แบบแผนความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model: HBM) 3. พฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า 4. ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพตามแบบแผนความเชอทางดานสขภาพของผปวยมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

ภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า (Upper gastrointestinal rebleeding) ความหมายของภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า (Upper gastrointestinal rebleeding) เปนภาวะทเกดจากการมเลอดออกตงแตหลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ล าไสเลกสวนตน ไปจนถงสวนทเหนอบรเวณ ลกาเมนทออฟไทรซ (Ligament of treitz) (นนทล เผาสวสด, 2553; สาวตร โฆษตชยวฒน, 2554; Cohen, 2007; Lim & Ahmed, 2005) แบงออกไดเปนภาวะเลอดออกจากหลอดเลอดขอด (Variceal bleeding) และภาวะเลอดออกจากสาเหตอน (Non-variceal bleeding) ทงนภาวะเลอดออกจากหลอดเลอดขอดสวนใหญพบในผปวยทมภาวะหลอดเลอดขอดทหลอดอาหารโปง (Esophageal variceal) ซงเกดจากความดนในหลอดเลอดด าพอรตลสง (Portal hypertension) และในผปวยโรคตบแขง (Thabut & Bernard-Chabert, 2007) ส าหรบภาวะเลอดออกจากสาเหตอน สามารถแบงออกไดเปน Primary bleeding และ Secondary bleeding โดยโรคทเกดจากภาวะ Primary bleeding เปนโรคทมสาเหตเกดจากตวโรคทท าใหมเลอดออก ไดแก โรคแผลในกระเพาะอาหารหรอแผลเปปตค และแผลในล าไสเลกสวนตน ซงมกจะมการตดเชอ H. Pylori รวมดวยสวนโรคทเกดจากภาวะ Secondary bleeding สวนใหญพบในผปวยทเขารบการรกษาตวในโรงพยาบาลแลวมภาวะเลอดออกจากทางเดนอาหารสวนตน มกเปน Erosive gastritis (Cohen, 2007) แผลทเกดจากภาวะ Mallory-weiss tears และภาวะเครยด (Cohen, 2007; Floch, 2005) อกทงภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน ยงเปนภาวะทพบไดบอยในระบบทางเดนอาหารโดยพบผปวยทมา

11

โรงพยาบาลดวยภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน มภาวะเลอดออกจากสาเหตอน ถงรอยละ 77 และภาวะเลอดออกจากหลอดเลอดขอด ถงรอยละ 22 โดยโรคแผลในกระเพาะอาหาร และแผลในล าไสเลกสวนตน เปนสาเหตทพบบอยทสดของภาวะเลอดออกจากสาเหตอน ถงรอยละ 69 และรอยละ 12 ตามล าดบ (อดม คชนทร, 2553; Cohen, 2007) อกทงยงพบอตราการตายถงรอยละ 10 ถง 15 ของการมเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน ในผปวยทตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาล (จมพล วลาศรศม, 2553; Cohen, 2007) สาเหตของการเกดภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า สาเหตของการเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ทพบบอย ไดแก ภาวะเลอดออกจากหลอดเลอดขอด (Variceal bleeding) และภาวะเลอดออกจากสาเหตอน (Non-variceal bleeding) 1. ภาวะเลอดออกจากหลอดเลอดขอด (Variceal bleeding) เปนภาวะหลอดเลอดขอดทหลอดอาหารโปง (Esophageal variceal) ซงเกดจากความดนในหลอดเลอดด าพอรตลสง (Portal hypertension) ในผปวยโรคตบแขง (Thabut & Bernard Chabert, 2007) พบสาเหตการเกดถงรอยละ 8 ถง 15 (อดม คชนทร, 2553) โดยสวนใหญพบในผปวยโรคตบแขงถงรอยละ 50-60 (Leerdam, 2008) ซงโรคตบแขงท าใหโครงสรางและการท าหนาทของเซลลตบเสยไป เมอมการอกเสบและเกดการตายของเนอตบเปนเวลานานอยางเรอรงจะเกดพงผด (Fibrosis) พงผดเหลานจะเปนแถบหนาของคอลลาเจน (Collagen) ทลอมรอบกลมเซลลตบทรวมกนเปนกอนขนาดเลก (Nodule) การเกดพยาธสภาพทตบนจะท าใหเกดภาวะความดนในเสนเลอดด าพอรทอลสง เกดเสนทางลดขางเคยงซงเชอมตดตอกนระหวางหลอดเลอดด าพอรทอลกบหลอดเลอดด าทวรางกาย เพอลดความดนในเสนเลอดด าพอรทอลจงเกดหลอดเลอดด าในหลอดอาหารหรอกระเพาะอาหารโปงพอง หากหลอดเลอดด าทโปงพองในหลอดอาหารหรอกระเพาะอาหารนเกดการเสยดสจากการสมผสกรด กรดเกลอ การไดรบยาทกดกรอนเยอบทางเดนอาหาร การกลนอาหารชนใหญ การรบประทานอาหารรสเผด อาจท าใหเกดการแตกหรอฉกขาดของหลอดเลอดทโปงพองเกดเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนได (White & Duncan, 2002) 2. ภาวะเลอดออกจากสาเหตอน (Non-Variceal bleeding) 2.1 ภาวะเลอดออกจากแผลเปปตค (Peptic ulcer) เปนสาเหตการเกดของภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน ถงรอยละ 40 ถง 50 ซงเปนแผลทเกดจากการถลอกขนาดตงแต 0.5 เซนตเมตร ขนไปของชนมวโคซา (Mucosa) (Cohen, 2007) ในบรเวณเยอบทางเดนอาหาร ไดแก เยอบบรเวณหลอดอาหารสวนลาง (Lower esophagus) กระเพาะอาหาร (Stomach) และล าไสเลกสวนตน (Duodenal) จนเกดแผล ซงโดยปกตบรเวณเหลานจะมการหลงกรดและสมผสกบน ายอยทมฤทธเปนกรดท าใหมการท าลายเยอบทางเดนอาหารและเกดแผล ท าใหเกดอาการปวดทองได

12

แผลเปปตคพบบอยบรเวณกระเพาะอาหาร เรยกวาแผลในกระเพาะอาหาร (Gastric Ulcer [GU]) และบรเวณล าไสเลก เรยกวาแผลในล าไสเลกสวนตน (Duodenal Ulcer [DU]) (McCance & Huether, 2006) เปนสาเหตส าคญทท าใหเกดการอาเจยนเปนเลอด และถายอจจาระด าบางครงอาจจะเกดการชกน าจากยา เชน ยาแกปวดแอสไพรน ยาตานการอกเสบทไมใช สเตยรอยด (จตรลดา ชมบญ, 2549; Abrams, 2004; Martin, 2005; McCance & Huether, 2006; Price & Wilson, 2003) แอลกอฮอล (Mitros & Rubin, 2008; Price & Wilson, 2003) หรอเกดจากความเครยด แผลจากความเครยด (stress ulcer) (McCance & Huether, 2006) ทเกดขนอยางฉบพลนทกระเพาะอาหาร 2.2 การฉกขาดของเยอบหลอดอาหาร (Esophagogastritis mucosal tear หรอ Mallory-weiss syndrome) เปนอกสาเหตหนงของการเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน รอยละ 8 ถง 15 โดยเปนกลมอาการทมการฉกขาดเปนทางยาวทชน Mucosa และ Submucosa ทสวน Cardia ของกระเพาะอาหาร หรอหลอดอาหารสวนลาง เกดจากการอาเจยนทรนแรง หรอการเพมความดนในชองทองมาก พบไดบอยในผทมประวตดมสรา (ทยา กตยากร, 2553; Chiu & Ng, 2009) 2.3 แผลในทางเดนอาหารจากภาวะเครยด (Stress ulcer) เปนภาวะทเกดแผลในระบบทางเดนอาหารทเปนผลจากรางกายไดรบการกระทบกระเทอน ไดรบบาดเจบรนแรง มการตดเชออยางรนแรง ไดรบอบตเหตไฟไหม ภาวะชอค และพบไดในผปวยทอยในภาวะวกฤตและภาวะการเจบปวยทรนแรง ท าใหมการท าลายของเนอเยอในระบบทางเดนอาหารกอใหเกดแผลในทางเดนอาหารและท าใหเกดเลอดออกในทางเดนอาหารได (McCance & Huether, 2006) อาการและอาการแสดงของภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า ผปวยทมภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า จะมอาการและอาการแสดง ดงน (นนทล เผาสวสด, 2553; Cohen, 2007) 1. อาเจยนเปนเลอด (Hematemesis) ผปวยอาจอาเจยนออกมาเปนเลอดสด ๆ สแดงหรอเปนลมเลอดเกา ๆ (Coffee-ground) จากการทเลอดเปลยนเปนสาร Hematin โดยน ายอยในกระเพาะอาหาร 2. ถายอจจาระด า (Melena) อจจาระจะมลกษณะเหนยวเหลวเหมอนน ามนดนหรอยางมะตอย มกมกลนเหมนมากจากการทเลอดถกยอยสลายโดยแบคทเรยในกระเพาะอาหาร อาจตองแยกจากสด าทเกดจากการไดรบสารอาหารหรอยาทมธาตเหลกหรอ Bismuth ผสมอย Malena เกดจากมการสลายของฮโมโกลบน โดยมกจะตองมเลอดออกอยางนอย 50-200 ml. โดยตองมระยะเวลาอยในทางเดนอาหารนานเกน 14 ชวโมง

13

3. ถายอจจาระเปนเลอด (Hematochezia) ในกรณทภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนในปรมาณมากและเรว ลกษณะอจจาระอาจเปนสแดงสดหรอแดงเลอดนก (Maroon stool) แตกรณนพบไมบอย 4. อาการหนามด เปนลม เหงอแตก เหนอย จนถงภาวะชอค

แนวทางการรกษาภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า แนวทางการรกษาภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า โดยแยกตามสาเหตทพบ ไดแก ภาวะเลอดออกจากหลอดเลอดขอด (Variceal bleeding) และภาวะเลอดออกจากสาเหตอน (Non-variceal bleeding) 1. แนวทางการรกษาภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า จากหลอดเลอดขอด (Variceal bleeding) (ทวศกด แทนวนด, 2553) ไดแก การประเมนความรนแรงของผปวย การใหยาปฏชวนะ การปองกนการเกด Hepatic encephalopathy และการให Vasoactive agent ดงรายละเอยด ตอไปน 1.1 การประเมนความรนแรงของผปวยโดยรวดเรว การรกษาในระยะแรกควรพยายามแกไขภาวะขาดสารน า ปองกนโรคแทรกซอนทอาจท าใหผปวยทรดลง เชน ภาวะไตวาย และการตดเชอซ าเตม การใหสารน าทดแทนควรกระท าดวยความระมดระวง เพราะหากใหนอยเกนไปกแกภาวะขาดสารน าไมได ในขณะทหากใหมากเกนไปกอาจท าใหเกดภาวะสารน าเกนมากเกนไป เพม Intravariceal pressure และอาจเกดภาวะเลอดออกซ าได ในปจจบนแนะน าใหใชน าเกลอนอรมลหรอ Volume expander และหากใหเลอกกไมควรใหจนระดบฮโมโกลบนสงเกนกวา 8-9 กรม/ ดล. นอกจากนนควรตดตามสญญาณชพและปรมาณปสสาวะทออกอยางใกลชด 1.2 การใหยาปฏชวนะ (Antibiotic prophylaxis) อาจใช Norfloxacin 400 มก./ วน หรอหากรบประทานอาหารไมไดอาจใช Fluorquinolone หรอ Ceftriaxone ในรปฉด 1.3 การปองกนการเกด Hepatic encephalopathy ทงนเนองจากการทมเลอดออกมาจ านวนมากเปนแหลงโปรตนทดในการทจะท าให Bacteria fermentation 1.4 การให Vasoactive agent เมอรกษาจนผปวยมอาการคงตวแลวในรายทสงสยวานาจะเกดจากการแตกของ Varix ควรรบให Vasoactive agent ทนท 2. แนวทางการรกษาภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า จากสาเหตอน (Non-Variceal bleeding) สามารถท าได 3 วธ คอ การรกษาดวยยา การรกษาดวยการสองกลอง และการรกษาดวยการผาตด (นนทล เผาสวสด, 2553; อดม คชนทร, 2553) ดงน

2.1 การรกษาดวยยา ยาทใชในปจจบนส าหรบผปวยกลมน คอ กลม Acid suppressing agent ไดแก Proton Pump Inhibitor (PPI) และ H2 Receptor Antagonist (H2 RA) เนองจากรอยละ 60-80

14

ของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนเกดจากสาเหตชนด Non-variceal bleeding ไดแก แผลเปปตค, Gastritis, Duodenitis และ Esophagitis เปนตน ซงโรคหรอภาวะดงกลาวตอบสนองตอการรกษาดวยยาระงบการหลงกรดโดยเฉพาะ PPI เปนอยางด ดงนนการใหยา PPI ตงแตเรมแรกทผปวยมาถงโรงพยาบาลจงเปนการรกษาโรคทเปนสาเหตทพบบอยของภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน นอกจากน PPI จะท าให pH ในกระเพาะอาหารเพมขน โดยเมอ pH มากกวา 4.5 จะมผลระงบการออกฤทธของเปปซน (ชวคราว) ท าใหไมเกดการสลายตวของลมเลอด และถาท าให pH ในกระเพาะอาหารมากกวา 6 เปปซนจะถกระงบการออกฤทธอยางถาวร ขณะเดยวกนจะเปนการสงเสรมใหเกดการจบตวของเกรดเลอด ซงชวยท าใหลมเลอดเกดขนและคงอยอยางสมบรณน าไปสการหยดเลอด ขณะเดยวกน PPI จะชวยสงเสรมใหมการหายของรอยโรคซงจะสงผลใหโอกาสทจะมเลอดออกซ าลดลง เมอน าผปวยไปรบการตรวจดวยวธการสองกลอง กจะไมคอยพบ High-risk stigmata สงผลใหผปวยสามารถออกจากโรงพยาบาลไดเรวขนและเปนการลดคาใชจายโดยรวมดวย

2.2 การรกษาดวยการสองกลอง (Early Endoscopy) คอ การสองกลองในชวงเวลา 2-24 ชวโมง หลงจากผปวยมาพบแพทย

2.3 การรกษาดวยการผาตด ปจจบนพบวาการรกษาดวยการผาตดมบทบาทลดลงกวาเดมมาก เนองจากประสทธภาพของการรกษาดวยยาและการสองกลองนนดขน ขอบงชในการพจารณาการสงผปวยไปผาตดมลกษณะ ดงน

2.3.1 ยงคงมเลอดออกอยตลอดเวลาและไมสามารถท าการรกษาดวยการสองกลองได 2.3.2 รกษาดวยการสองกลองแลวไมส าเรจ 2.3.3 มเลอดออกซ าและท าการรกษาดวยการสองกลองไมไดผล 2.3.4 ไดรบเลอดมากกวา 6 ยนต ใน 24 ชวโมง ผลกระทบจากการเจบปวยดวยภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า การเจบปวยดวยภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า สงผลกระทบตอตวผปวย

ทงดานรางกาย จตใจ สงคม และเศรษฐกจ คอ ผลกระทบดานรางกาย ท าอาจท าใหเกดภาวะชอค ความดนโลหตต า ภาวะโลหตจาง

ภาวะไตวายเฉยบพลน กระทงอาจท าใหเสยชวตได (วโรชา มหาชย, 2550; Thabut & Bernard-Chabert, 2007) ส าหรบผลกระทบดานจตใจจะท าใหผปวยเกดความเครยดและความวตกกงวลกบอาการและโรคทเปนอย (Ignatavicius & Workman, 2002; Price & Wilson, 2003) เนองจากมอาการเปน ๆ หาย ๆ ตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาลบอยครง และกลวเกดภาวะแทรกซอนทรนแรงอาจถงแกชวตได (Wilhelmsen & Berstad, 2004) ซงหากผปวยมความเครยดหรอเกดความกดดน

15

ทางอารมณ จะสงผลใหกระเพาะอาหารหลงกรดออกมาสงผลท าใหเกดอาการก าเรบบอยขน (สรชาต สทธปกรณ, 2547) ผลกระทบทางดานสงคมพบวากลมผปวยโรคทางเดนอาหารตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาลบอยครงอาจท าใหการมปฏสมพนธกบผอนลดลงได และการเขารวมกจกรรมทางสงคมลดลง (สมถวล จนดา, 2551) นอกจากนยงสงผลตอภาวะเศรษฐกจ เนองจากตองเสยคาใชจายในการรกษาพยาบาลจากการเขารบการรกษาในโรงพยาบาลบอยครง ตองใชเทคโนโลยชวยในการวนจฉยและการรกษา (Vincent-Smith & Sinclair, 2006) และตองเสยคาใชจายในการรกษาคอนขางสง (Spiegel et al., 2006) จากการศกษาในประเทศสหรฐอเมรกา พบวา ผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน ทมสาเหตมาจากแผลในกระเพาะอาหารและล าไสสวนตนและมภาวะแทรกซอนรวมดวย ตองเสยคาใชจายในโรงพยาบาลประมาณ 5,632 เหรยญสหรฐตอคนตอป (Viviane & Alan, 2008)

จากขอมลดงกลาวจะเหนวาการเจบปวยดวยภาวะทมเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า สงผลกระทบตอผปวยทงทางดานรางกาย จตใจ เศรษฐกจ และสงคม ซงอาจสงผลตอการรบรของผปวยตอความสข ความพงพอใจในชวตและสงผลตอคณภาพชวตของผปวยทมเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ าได

แบบแผนความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model: HBM) แบบแผนความเชอดานสขภาพเปนแบบจ าลอง หรอโมเดลทางจตวทยาทพฒนาขนเมอป ค.ศ. 1958 โดยนกจตวทยาสงคมชอ Hochbaum, Rosenstock และเพอนรวมงาน (อางถงใน ประกาย จโรจนกล, 2556) เนองจากความลมเหลวของโครงการคดกรองวณโรคของหนวยงานบรการสาธารณสขของสหรฐอเมรกาในขณะนน ตอมาแบบแผนความเชอดานสขภาพ กไดถกน ามาใชอยางแพรหลายเพออธบายและท านายพฤตกรรมสขภาพ โดยเฉพาะพฤตกรรมปองกนโรค เชน การตรวจมะเรงปากมดลก และ การลดพฤตกรรมเสยง เชน การลด-เลกบหร การใชถงยางอนามย รวมทงพฤตกรรมเกยวกบบทบาทเมอเจบปวย เชน การปฏบตตามแผนการรกษาภายหลงจากไดรบการวนจฉย หรอตรวจพบโรค Rosenstock (1974) ไดสรปองคประกอบพนฐานของแบบแผนความเชอดานสขภาพ คอ การรบรของบคคลและแรงจงใจทบคคลมพฤตกรรมหลกเลยงจากโรค โดยบคคลจะมความเชอวาเขามโอกาสเสยงตอการเปนโรค โรคนนมความรนแรง และมผลกระทบตอการด ารงชวต ของเขาอยางไร การปฏบตตามค าแนะน านนจะเกดผลดตอเขา และลดโอกาสเสยง หรอ ลดความรนแรงของโรคอยางไรเมอเปรยบเทยบกบอปสรรคทเขาคาดไว เชน คาใชจาย ความสะดวก ความอาย ความเจบปวด

16

Becker, Drachman, and Kirscht (1974) เปนผปรบปรงแบบแผนความเชอดานสขภาพ นอกจากความเชอหรอการรบรแลว ยงมปจจยรวม (Modifying factors) และแรงจงใจดานสขภาพรวมถงสงชกจงสการปฏบต (Cues to action) นอกเหนอไปจากการรบรของบคคลทมอทธพล ตอการปฏบตในการปองกนโรค ซงโครงสรางของแบบแผนความเชอดานสขภาพ (Constructs of the theory) แสดงรายละเอยดดงแผนภาพท 2

โครงสรางของแบบแผนความเชอดานสขภาพ (Constructs of the theory)

การรบรของบคคล ปจจยรวมอน ๆ แนวโนมของการปฏบต (INDIVIDUAL PERCEPTION) (MODIFYING FACTORS) (LIKELIHOOD OF ACTION)

ภาพท 2 โครงสรางของแบบแผนความเชอดานสขภาพ (Becker, 1974 อางถงใน สรนธร กลมพากร, 2555)

1. ตวแปรดานประชากร เชน เพศ อาย ระดบ การศกษา อาชพ รายได สถานภาพสมรส เปนตน 2. ตวแปรดานจตสงคม เชน สถานภาพทางสงคม บคลกภาพ ฐานะ เพอน หรอสมาชกในครอบครว เปนตน 3. ตวแปรดานโครงสราง เชน ความรเกยวกบโรค โอกาสสมผสโรค ประสบการณในการเจบปวย และการรกษา เปนตน

1. การรบรประโยชนของพฤตกรรมปองกนโรค

มากกวา 2. การรบรอปสรรคของพฤตกรรมปองกนโรค

1. การรบรโอกาส เสยงของการ เกดโรค 2. การรบรความ รนแรงของโรค

การปฏบตตามค าแนะน า เพอปองกนโรค

การรบรภาวะคกคาม ของการเกดโรค

สงชกน าใหเกดการปฏบต

1. สอมวลชน 2. ค าแนะน าจากผอน เชน แพทย พยาบาล เจาหนาทสขภาพ 3. การเจบปวยของคนในครอบครว หรอเพอนฝง 4. จดหมายกระตนเตอนจากแพทย

17

โดยภาพรวมแลว แบบแผนความเชอดานสขภาพใหความส าคญกบปจจยภายในตวบคคล และมแนวความคดหลกวาพฤตกรรมดานสขภาพของคนขนอยกบการรบรของคนและการรบรของคนเปนตวบงชพฤตกรรม บคคลจะกระท าและเขาใกลสงทตนพอใจถาคดวาสงนนเปนผลดแกตน ซงโครงสรางของแบบแผนความเชอดานสขภาพ ประกอบดวยมโนทศนหลกดงน

โครงสรางของแบบแผนความเชอดานสขภาพ (ประกาย จโรจนกล, 2556; สรนธร กลมพากร, 2555)

โครงสรางของแบบแผนความเชอดานสขภาพ ประกอบดวย การรบรโอกาสเสยงของ การเกดโรค (Perceived susceptibility) การรบรความรนแรงของโรค (Perceived severity) การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค (Perceived benefits) การรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค (Perceived barriers) และสงชกน าใหเกดการปฏบต (Cues to action) ดงตอไปน

1. การรบรโอกาสเสยงของการเกดโรค (Perceived susceptibility) หมายถง การรบร ของบคคลวามโอกาสเสยงตอการเปนโรคหรอปญหาสขภาพนนมากนอยเพยงใด และถาเปนการรบรของผปวย จะหมายถง ความเชอตอความถกตองของการวนจฉยโรคของแพทย การคาดคะเนถงโอกาสการเกดโรคซ า และความรสกของผปวยวาตนเองปวยเปนโรคตาง ๆ ไดงาย จากการศกษางานวจยเกยวกบความสมพนธในทางบวกระหวางความเชอ ตอโอกาสเสยงของการเปนโรคกบพฤตกรรมการปองกนโรค โดยพบวาความเชอเกยวกบโอกาสเสยงของการเปนโรคมความสมพนธกบการไปรบบรการสรางเสรมภมคมกนโรค และการไปตรวจสขภาพเพอวนจฉยหาโรคตงแตแรกเรม เชน การทวยรนรบรวาหากไมใชถงยางอนามยขณะรวมเพศอาจท าใหไดรบเชอเอชไอว และโรคทตดตอทางเพศสมพนธ หรอตงครรภได โรคมะเรงปากมดลก มะเรงเตานม ส าหรบการรบรตอโอกาสเสยงของการเปนโรคในผปวยพบวา มความสมพนธกบพฤตกรรมของผปวยตามค าแนะน าของแพทยหรอพฤตกรรม การรกษาโรคเชนกน ซงมความสมพนธในทางบวกกบการปฏบตในการรกษาโรคของบคคล

Rosenstock (1974) ยงไดแบงวธการเปลยนแปลงระดบการรบรตอโอกาสเสยงของ การเปนโรคออกเปน 3 ระดบ (ประกาย จโรจนกล, 2556; สรนธร กลมพากร, 2555) ดงน

1.1 การเปลยนแปลงระดบการรบรระดบบคคล เปนการเปลยนแปลงระดบการรบรตอโอกาสเสยงของการเปนโรคดวยวธการสอนรายบคคล เกยวกบโอกาสเสยงตอการเปนโรค ความรนแรงของโรค และผลประโยชนทบคคลจะไดรบจากการมพฤตกรรมอนามยเกยวกบการปองกนโรค เพอสงเสรมพฤตกรรมความรวมมอมากขน

18

1.2 การเปลยนแปลงระดบการรบรระดบกลม เปนการเปลยนแปลงระดบการรบรตอโอกาสเสยงของการเปนโรค โดยใชแรงผลกดนทางสงคม เชน จดใหมการอภปราย โตแยง และแลกเปลยนความคดเหน ซงกนและกนภายในกลม

1.3 การเปลยนแปลงระดบการรบรระดบชมชน เปนการเปลยนแปลงลกษณะความเชอของสงคมและสงแวดลอมในทศทางทจะเปลยนแปลงพฤตกรรม แตไมสามารถกระท าไดดวยตนเอง เชน การลดน าหนกในคนอวน การลดหรอการเลกสบบหร เปนตน

สวนวธการปรบพฤตกรรมมจดมงหมายใหบคคลฝกหดตนเองในการลดโอกาสเสยงของการเปนโรค โดยการดดแปลงสงแวดลอมและสงคมใหเอออ านวยตอการเพมพฤตกรรมทพงปรารถนา วธปรบพฤตกรรมมประโยชนตอบคคลทตองการเปลยนแปลงพฤตกรรมอนามย หรอ ถกกระตนใหเปลยนแปลงพฤตกรรม แตไมสามารถกระท าไดดวยตนเอง เชน การลดน าหนกใน คนอวน การลดหรอการเลกสบบหร

2. การรบรความรนแรงของโรค (Perceived severity) หมายถง การรบรของบคคลและ การประเมนตนเองในดานความรนแรงของโรคทมตอรางกายวามความรนแรงมากนอยเพยงใด อาจจะกอใหเกดความพการ เสยชวต ความยากล าบากและตองใชระยะเวลานานในการรกษาการเกดโรคแทรกซอน หรอมผลกระทบตอบทบาททางสงคมของตน ซงการรบรความรนแรงของโรคทกลาวถง อาจมความแตกตางจากความรนแรงของโรคทแพทยเปนผประเมน (Becker, 1974) ผลรวมของการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรค กบการรบรความรนแรงของโรค เรยกวาการรบรตอภาวะคกคาม (Preceived threat) ของโรความมากนอยเพยงใด ซงภาวะคกคามนเปนสวนทบคคล ไมปรารถนา และมความโนมเอยงทจะหลกเลยง การรบรความรนแรงของโรค สามารถท านายพฤตกรรมความรวมมอในการรกษาและปองกนโรคของบคคลได การปฏบตตามค าแนะน าของเจาหนาทจะไมเกดขนได แมวาบคคลจะรบรตอโอกาสเสยงของการเกดโรค แตไมรบรตอความรนแรงของโรค แตถามความเชอความวตกกงวลตอความรนแรงสงเกนไปกอาจจะท าใหจ าขอแนะน าไดนอยและปฏบตตวไมถกตองตามค าแนะน าได Janz and Becker (1984) ไดสรปผลการศกษาแบบแผนความเชอดานสขภาพระหวางป ค.ศ. 1974-1984 พบวา การรบรตอความรนแรงของโรค สามารถอธบายหรอท านายพฤตกรรมการปฏบตตนของผปวยไดถงรอยละ 85 และท านายการปองกนโรคไดเพยงรอยละ 36

3. การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค (Perceived benefits) หมายถง การรบรของบคคลเกยวกบการแสวงหาวธการปฏบตใหหายจากโรค หรอปองกนไมใหเกดโรค โดยการปฏบตนนตองมความเชอวาเปนการกระท าทดมประโยชนและเหมาะสมทจะท าใหหายหรอไมเปนโรคนน ๆ หรอความเชอของบคคลตอประโยชนทจะไดรบหากปฏบตตามค าแนะน า

19

วาจะชวยลดความเสยง ความรนแรงของโรค หรอผลเสยหายทจะเกดขน หรออาจเปนประโยชนทไมเกยวกบสขภาพ เลยกได เชน การลดคาใชจาย หรอท าใหคนในครอบครวพอใจ หากเลกสบบหร เปนตน ดงนนการตดสนใจทจะปฏบตตามค าแนะน ากขนอยกบการเปรยบเทยบถงขอดขอเสยของพฤตกรรมนน โดยเลอกปฏบตในสงทกอใหเกดผลดมากกวาผลเสยนอกจากนนความเขาใจในค าแนะน ารวมถงความไววางใจในการดแลรกษาของเจาหนาทซงเปนสงทมอทธพลตอการปฏบตตามค าแนะน าดวย

4. การรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค (Perceived barriers) หมายถง การรบรของบคคลตอการปฏบตพฤตกรรมทเกยวของกบสขภาพอนามยของบคคลทโนมเอยงไปทางดานลบ ตอการปฏบตตามค าแนะน า การรบรอปสรรคนอาจเปนทงสงทจบตองได เชน สตรทไดรบค าแนะน าใหไปตรวจมะเรงปากมดลกอาจเหนวาเปนการเสยคาใชจาย เสยเวลาในการเดนทาง และเสยเวลาท างาน หรอ เปนเรองของจตใจ ความรสก เชน ความอายทจะตองเปดเผยรางกาย ความกลวทจะรผลการตรวจ ฉะนนบคคลจงตองมการประเมนระหวางประโยชนทจะไดรบและอปสรรคทจะเกดขนกอนการตดสนใจปฏบต ดงนนการรบรอปสรรคเปนปจจยส าคญตอพฤตกรรมการปองกนโรค และการกระท าพฤตกรรมอนามยของผปวยซงสามารถใชท านายพฤตกรรมการใหความรวมมอในการปองกนโรคและการรกษาได

5. สงชกน าใหเกดการปฏบต (Cues to action) หมายถง กลยทธหรอสงชกน าใหเกด การปฏบต เปนเหตการณหรอสงทมากระตนบคคลใหเกดพฤตกรรมทตองการออกมาตามค าแนะน า เชน การใหความร ขอมลขาวสารการโฆษณาทางสอมวลชน ค าแนะน าจากเพอน การปวยของสมาชกในครอบครว หรอมอาการมสงผดปกตบางอยางเกดขนในรางกาย ซง Becker (1974) ไดกลาววา เพอใหแบบแผนความเชอมความสมบรณนนจะตองพจารณาถงสงชกน าใหเกดการปฏบตซงม 2 ดาน คอ สงชกน าภายในหรอสงกระตนภายใน (Internal cues) ไดแก การรบรสภาวะของรางกายตนเอง เชน อาการของโรคหรอ การเจบปวย สวนสงชกน าภายนอกหรอสงกระตนภายนอก (External cues) ไดแก การใหขาวสารผานทางสอมวลชนหรอ การเตอนจากบคคลทเปนทรกหรอนบถอ เชน สาม ภรรยา บดามารดา เปนตน 6. ปจจยรวม (Modifying factors) หมายถง ปจจยอนนอกเหนอองคประกอบดงกลาวขางตนของแบบแผนความเชอทางดานสขภาพ ทชวยสงเสรมหรอเปนอปสรรคตอการทบคคลจะปฏบตเพอปองกนโรค หรอ การปฏบตตวตามค าแนะน าของเจาหนาท ประกอบดวยปจจยดานประชากร ปจจยทางดานสงคมจตวทยา และปจจยโครงสรางพนฐาน ดงน

20

6.1 ปจจยดานประชากร เชน อาย ระดบการศกษา เปนตน 6.2 ปจจยทางดานสงคมจตวทยา เชน บคลกภาพ สถานภาพทางสงคมกลมเพอน

กลมอางอง มความเกยวของกบบรรทดฐานทางสงคม คานยมทางวฒนธรรมซงเปนพนฐานท าใหเกดการปฏบตเพอปองกนโรคทแตกตางกน 6.3 ปจจยโครงสรางพนฐาน เชน ความรเรองโรคประสบการณเกยวกบโรค เปนตน

จากแบบแผนความเชอดานสขภาพ โดยสรปไดอธบายพฤตกรรมของบคคลในการทจะปฏบตเพอการปองกนโรคและการรกษาโรควา บคคลจะตองมการรบรตอโอกาสเสยงของการเปนโรค รบรความรนแรงของโรค ซงการรบรนจะผลกดนใหบคคลหลกเลยงจากภาวะคกคามของโรค โดยการเลอกวธการปฏบตทคดวาเปนทางออกทดทสด ดวยการเปรยบเทยบประโยชนทจะไดรบจากการปฏบตกบผลเสย คาใชจายหรออปสรรคทจะเกดขน นอกจากน แรงจงใจดานสขภาพและปจจยรวมอน ๆ เชน ตวแปรดานประชากร โครงสรางปฏสมพนธและสงชกน าสการปฏบต นบเปนปจจยทมผลตอการปฏบตดานสขภาพของบคคลนน ๆ ดวย ในการศกษาครงน ผวจยสนใจทจะน าองคประกอบของแบบแผนความเชอดานสขภาพ ของ Becker (1974) มาประยกตใช เนองจากความเชอดานสขภาพสามารถน ามาใชอธบายเกยวกบการเจบปวยและการปองกนโรคไดเปนอยางด โดยการรบรถงโอกาสเสยง และการรบรถงความรนแรงของโรคจะผลกดนใหผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ าเลยงตอการเกดภาวะคกคามของโรค ท าใหเกดการรบรถงผลดของการปฏบตตามค าแนะน า รจกเลอกวธการปฏบตทคดวาเปนทางออกทดทสด โดยการเปรยบเทยบประโยชนทไดรบจากการปฏบตกบผลเสย คาใชจายหรออปสรรคทเกดขน ตลอดจนสงชกน าใหเกดการปฏบต เพอน าไปสการตดสนใจทจะปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า สงผลใหผปวย มการปฏบตตวทถกตองเหมาะสม และมความพงพอใจในชวตมากยงขน

พฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า พฤตกรรมสขภาพ (Health behaviors) ในการศกษาครงนพฤตกรรมสขภาพ หมายถง การกระท าทผปวยทเกดภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า ปฏบตในชวตประจ าวนเพอคงไวหรอยกระดบภาวะสขภาพของตนเอง โดยแบงเปน 4 พฤตกรรม ไดแก พฤตกรรมดานการบรโภค พฤตกรรมการใชยา พฤตกรรมการสบบหร และพฤตกรรมทกอใหเกดความเครยด (จรนทร ดวงแสง, 2551; ชดาภรณ บญเพง, 2551; เสาวลกษณ วงศกาฬสนธ, 2550) ดงตอไปน

21

1. พฤตกรรมดานการบรโภค จดเปนสาเหตส าคญสาเหตหนงของการเกดภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตน (McCance & Huether, 2006) ในทนพฤตกรรมดานการบรโภค คอ พฤตกรรมเกยวกบการรบประทานอาหารและเครองดม ดงมรายละเอยดตอไปน 1.1 ชนดของอาหารทรบประทาน และ นสยในการรบประทานอาหาร ส าหรบชนดของอาหารทรบประทานทมผลตอการเกดภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า คอ อาหารทมรสจด เชน เผดจด เปรยวจด (จรนทร ดวงแสง, 2551; Martin, 2005) อาหารรสจดท าใหระคายเคองตอเยอบผวของกระเพาะอาหารและล าไส ประกอบกบอาหารรสจดนนสวนใหญเกดจากเครองปรงตาง ๆ เชน พรกน าสม เกลอ พรกไทย เปนตน แตสงเหลานเปนสงระคายเคองตอกระเพาะอาหาร จงสงผลใหเกดการระคายเคองตอกระเพาะอาหารและเปนแผล ไดงาย นอกจากนนอาหารประเภทรสเปรยวจดจะมกรดแอสคอบก ซงเมอกรดแอสคอบกเพมขนจะท าใหความเปนกรดในกระเพาะอาหารเพมมากขน ซงท าใหมอาการปวดทอง สงผลใหเกดเปนแผลในกระเพาะอาหาร สวนอาหารประเภทรสเผดจด จะท าใหกระเพาะอาหารสรางกรดมากขนกรดนจะไปท าลายเยอบกระเพาะอาหารใหเกดแผล ประกอบกบกรดท าใหเกดอาการปวดทอง ทองเสย เนองจากพรกท าใหเยอบของกระเพาะอาหารและล าไสเลกสวนตน เกดการระคายเคองมอาการปวดแสบปวดรอน สงผลใหเกดการอกเสบและเกดแผลได (จตรลดา ชมบญ, 2549; ชดาภรณ บญเพง, 2551; พรณภา ราญมชย, 2551; Mitros & Rubin, 2008) อาหารทมไขมน และแปงมากเกนไป อาหารทมความเหนยว และอาหารทยอยยากเชน เนอสตว อาหารเหลานท าใหกระเพาะอาหารตองท างานหนก จงตองหลงกรดออกมามากกวาปกต (จรนทร ดวงแสง, 2551; Avunduk, 2002; Martin, 2005) สวนนสยในการรบประทานอาหาร หากมนสยในการรบประทานอาหารทไมถกตอง เชน การรบประทานอาหารไมถกสวน รบประทานอาหารมากเกนไป การรบรอนรบประทานอาหาร เคยวอาหารไมละเอยด การอดอาหารในบางมอ และการรบประทานกอนเขานอน จะท าใหมกรดในกระเพาะอาหารหลงมากกวาปกต รบประทานอาหารไมเปนเวลา (จรนทร ดวงแสง, 2551; Martin, 2005) การรบประทานอาหารไมเปนเวลา เนองจากถงเวลาอาหารน ายอย จะถกหลงออกมา แตเมอไมมอาหารใหยอย น ายอยทมฤทธเปนกรดรนแรงกจะท าความระคายเคองตอกระเพาะอาหาร (ชดาภรณ บญเพง, 2551; พรณภา ราญมชย, 2551; Mitros & Rubin, 2008) จงอาจมผลท าลายตอ เยอบทางเดนอาหารและเกดแผลขนได จากการศกษาของ กนกรกษ เกตเนยม (2545) เรองพฤตกรรมการบรโภคอาหารในผปวยโรคแผลเปปตคในกระเพาะอาหารทมารบการรกษาทโรงพยาบาลนครพงค จงหวดเชยงใหม พบวากลมตวอยางรอยละ 51.61 รบประทานอาหารไมตรงเวลารอยละ 74.19 รบประทานอาหารทเหนยว

22

ยอยยากเปนประจ า และรอยละ 72.58 รบประทานอาหารทมไขมนมาก สอดคลองกบการศกษาของ Mitros and Rubin (2008) ทพบวา พฤตกรรมการบรโภคอาหารทไมเหมาะสมเปนสาเหตหนงทท าใหเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนได เชน การรบประทานอาหารมากเกนไป การรบประทานอาหารไมเปนเวลา การรบประทานอาหารรสจด เผดจด เคมจด เปรยวจด การดมน าอดลม เครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล ชาซงมสารแทนนน หรอกาแฟซงมสารคาเฟอน และการสบบหร

1.2 การดมเครองดมทมสวนผสมของคาเฟอนและแทนนน และการดมเครองดมทม สวนผสมของแอลกอฮอล การดมเครองดมทมสวนผสมของคาเฟอน เชน ชา กาแฟ น าอดลม โกโก ชอกโกแลต เครองดมชก าลง ซงเครองดมดงกลาวมสวนผสมของคาเฟอน และการดมเครองดมทมสวนผสมของแทนนน เชน ชาชนดตาง ๆ โดยคาเฟอนและแทนนนจะออกฤทธกระตนประสาทสวนกลาง ท าใหหายใจเรว เพมการเผาผลาญอาหาร กระตนกระเพาะอาหารใหมการหลงกรดเกลอและน ายอยในกระเพาะอาหารมากขน ท าใหกรดและน ายอยถกหลงออกมามากกวาปกต จงอาจมผลไปท าลายเยอบทางเดนอาหารท าใหเกดแผลและมเลอดออกในระบบทางเดนอาหารขนได (จตรลดา ชมบญ, 2549; พรณภา ราญมชย, 2551; ลวรรณ อนนาภรกษ, 2550; Avunduk, 2002; Martin, 2005) นอกจากนนยงพบวาผปวยโรคกระเพาะอาหารมกรดมากอยแลว เมอกรดในกระเพาะอาหารมากเทาไร อาการกจะก าเรบขนมา (จตรลดา ชมบญ, 2549; พรณภา ราญมชย, 2551) การดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล แอลกอฮอลจะไปกระตนการหลงน ายอยออกมา โดยแอลกอฮอลในระดบความเขมขนต าเพยงรอยละ 10 จะท าใหมการกระตนน ายอยในกระเพาะอาหาร (ส านกงานคณะกรรมการควบคมเครองดมแอลกอฮอล, 2550) ซงน ายอยนนจะท าลายเยอบกระเพาะอาหาร ในขณะทแอลกอฮอลในความเขมขนสงจะสงผลท าใหเกดอาการเยอบกระเพาะอาหารอกเสบเฉยบพลน และเมอดมเครองดมทมแอลกอฮอลตดตอกนเปนเวลานาน สงผลท าใหเกดแผลในกระเพาะและล าไสซงเปนสาเหตท าใหเลอดออกในกระเพาะอาหารได (จตรลดา ชมบญ, 2549; ลวรรณ อนนาภรกษ, 2550; Lewis, Heitkemper, Dirksen, O’Brien, & Bucher, 2007; Mitros & Rubin, 2008) 2. พฤตกรรมการใชยา การใชยาทเปนสาเหตส าคญทพบบอยของการเกดภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตน คอ ยาแอสไพรน และ ยาตานอกเสบทไมใช สเตยรอยด (Non Steroidal Anti-Inflammatory Drugs [NSAIDs]) ในปจจบนเปนยากลมทนยมใชกนแพรหลายและเพมมากขน เพอรกษาอาการปวดขอ ปวดเมอยตามรางกาย รกษาการอกเสบ และปองกนโรค หลอดเลอดสมอง ยากลมนไดแก แอสไพรน (Aspirin) ไดโคฟแนค (Diclofenac) ไอบโปรเฟน

23

(Ibuprofen) อนโดเมธาซน (Indomethacin) เปนตน (Floch, 2005; Martin, 2005; McCance & Huether, 2006; Price & Wilson, 2003) จะมผลตอระบบทางเดนอาหาร คอ ท าใหเกดอาการปวดทอง มแผลทะลทกระเพาะอาหารและมเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตน (วโรชา มหาชย, 2550) หากใชรวมกบยากลมทมสวนผสมของเพรดนโซโลน (Prednisolone) หรอเดกซาเมธาโซน (Dexamethasone) จะท าใหเสยงทจะเกดโรคกระเพาะอาหารทะลไดมากขนและท าใหเกดเลอดออกในกระเพาะอาหารมากเปน 10.6 เทา ของเมอใชยากลม NSAIDs เพยงอยางเดยว (Hawkey & Skelly, 2002)

สวนยาชนดอน ๆ ทมฤทธตอกระเพาะอาหารและล าไสเลก แตพบไดนอย ไดแก สเตยรอยด (Steroid) เกลอโปแตสเซยม (Potassium chloride) อรโทรมยซน (Erythromycin) อเทนโดรเนท (Atendronate) ซโดวดน (Zidovudine) และยาเคมบ าบด (Gould, 2002; McCance & Huether, 2006; Price & Wilson, 2003) โดยยาเหลานจะออกฤทธท าลายปจจยปองกนตนเองของ เยอบทางเดนอาหาร มผลยบย งการท างานของโพสตราแกรนดน (Prostaglandin) ของกระเพาะอาหาร ท าใหปรมาณการไหลเวยนของเลอดบรเวณเยอบผวกระเพาะอาหารลดลง ยบย งการสรางเซลลเยอบทางเดนอาหาร ลดความสามารถในการสรางเยอเมอกและไบคารบอเนต และท าใหเลอดทไปเลยงเซลลเยอบทางเดนอาหารไมเพยงพอทจะซอมแซมเซลลทบาดเจบจากการเปนแผล (ลวรรณ อนนาภรกษ, 2550; Avunduk, 2002; Martin, 2005; McCance & Huether, 2006) ลดปรมาณ ไนตรก ออกไซด (Nitric oxide) ในหลอดเลอดสงผลใหบรเวณดงกลาวขาดเลอดท าใหเกดแผลในกระเพาะอาหาร สวนยากลมสเตยรอยดมคณสมบตท าลายเยอบผวกระเพาะอาหารโดยตรงท าใหเกดเลอดออกได การใชยาตานอกเสบทไมใชสเตยรอยด มจ านวนเพมมากขนทวโลก และมความ สมพนธอยางมนยส าคญกบอตราปวยและอตราตาย มการประมาณวาทวโลกมประชากรมากกวา 30 ลานคน หรอประมาณ 278 คนใน 1,000 คนทใชยาตานอกเสบทไมใชสเตยรอยด (Mahmood & Manamara, 2003)

3. พฤตกรรมการสบบหร เมอสบบหรจะท าใหสารคารบอนมอนอกไซดแยงจบกบฮโมโกลบนแขงกบออกซเจน และจบสารคารบอนมอนอกไซดไดดและเรวกวา สงผลใหผนงดานในหลอดเลอดบวมน า เกดการตกตะกอนไขมนไดงายเปนสาเหตของหลอดเลอดตบแขง ท าใหเหลอฮโมโกลบนทจะจบกบออกซเจนนอยลง ดงนนเซลลในรางกายจงไดรบออกซเจนนอยลงไป เกดความเสอมของเซลลในทก ๆ เซลล เลอดทจะไปหลอเลยงกระเพาะอาหารกนอยลงดวยเชนกน (จตรลดา ชมบญ, 2549) ซงผลดงกลาวมผลตอกระเพาะอาหาร ท าใหหลงกรดเกลอมากขนและสารนโคตนในบหรมฤทธยบย งการผลต โพสตราแกรนดน (Prostaglandin) (Price & Wilson, 2003) และทรปซน (Price & Wilson, 2003; Takatsugu et al., 2007) ซงมหนาทในการปองกนเยอบ

24

ทางเดนอาหารจากฤทธของกรดเกลอและเปปซน โดยโพสตราแกรนดน (Prostaglandin) จะกระตนใหมการหลงเมอกเพมการผลตไบคารบอเนต ลดการผลตกรดและเพมใหมการไหลเวยนของเลอดมากขน อกทงสารนโคตนในบหรจะท าใหตบออนลดการผลตไบคารบอเนต จงท าใหความเปนกลางในล าไสเลกลดลง การสบบหรอยางตอเนองเปนระยะเวลานานจะท าใหกระเพาะอาหารหลงกรดเกลอมากขน จงท าใหแผลหายชาลงและกลบเปนซ าได (ลวรรณ อนนาภรกษ, 2550 ; Martin, 2005; Rivkin & Lyakhovetskiy, 2005) จากการศกษาของ กนกรกษ เกตเนยม (2545) ศกษาพฤตกรรมการบรโภคอาหารในผปวยโรคแผลในกระเพาะอาหารทมารบการรกษาทโรงพยาบาลนครพงค จงหวดเชยงใหม จ านวน 60 ราย พบวา กลมตวอยางรอยละ 21.97 มการสบบหร

4. พฤตกรรมทกอใหเกดความเครยด (Stress ulcer) ความเครยดเปนผลจากความสมพนธระหวางบคคลกบสงแวดลอม โดยทบคคลเปนผทประเมนดวยสตปญญา (Cognitive appraisal) วาความสมพนธนนเกนขดความสามารถหรอแหลงประโยชน (resource) ทตนเองจะใชตอตานไดและรสกวาตนเองถกคกคามหรอเปนอนตราย (Lazarus & Folkman,1984) ความเครยดทเกดขนจะมผลท าใหความพงพอใจในชวตลดลง เกดความผดปกตทางจตใจและมความเกยวของกบความเจบปวย เชน โรคหวใจและหลอดเลอด ความดนโลหตสง แผลเปปตค และการท าหนาทของภมตานทานของรางกายลดลง (Pender, Murdaugh, & Parsons, 2006)

ผลของความเครยดทมตอระบบทางเดนอาหาร คอท าใหมเลอดไปเลยงในระบบทางเดนอาหารนอยลง เกดความรสกเบออาหาร ประสทธภาพการยอยอาหารลดลง (Price & Wilson, 2003) นอกจากนความเครยดท าใหมการหลงกรดเกลอในกระเพาะอาหารมากขน และกรดเกลอจะออกฤทธท าลายเยอบทางเดนอาหาร ท าใหเกดการระคายเคองและเกดแผลขน เมอเกดแผล เปนเวลานานและไมไดรบการรกษาจะสงผลท าใหเกดเปนแผลเปปตคเรอรงได (ลวรรณ อนนาภรกษ, 2550; Price & Wilson, 2003) ทงภาวะเครยดทางดานรางกายและทางดานจตใจเปนสาเหตท าใหเกดภาวะเลอดออก ในทางเดนอาหารสวนตนซ าได โดยสวนใหญมกจะเกดบรเวณกระเพาะอาหาร โดยภาวะเครยดทเกดจากการบาดเจบของรางกายทเกดอยางเฉยบพลน เชน ผปวยหนก ผปวยหลงผาตด ผปวยหลงถกไฟไหมรนแรง พบวารอยละ 86 ของผปวยเหลานเกดโรคกระเพาะอาหารและมเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตน นอกจากนผทมความวตกกงวลและมความเครยดเรอรงกเปนสาเหตของภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน ผลจากความเครยดทางจตใจจะท าใหมการหลงกรดเกลอเพมมากขน ลดปจจยทปองกนเยอบทางเดนอาหาร ท าใหมเลอดไปเลยงอวยวะในระบบทางเดนอาหารไมเพยงพอ ส าหรบกลไกการควบคมการท างานของทางเดนอาหาร สวนหนงจะผานมาจากการควบคมของสมองสวนไฮโปทาลามส (Hypothalamus) ผานทางตอมพทอทาร (Pituitary gland) ซงเปนระบบประสาทอตโนมตท าใหมการหลงเอซทเอช (ACTH) ซงจะกระตน

25

ตอมหมวกไตใหหลงฮอรโมนอดรโน คอรตคอยด (Adreno-corticoids) สงผลใหมการหลงกรดเกลอและเปปซนมากขน นอกจากนนยงมผลใหการสรางเมอกและไบคารบอเนตเพอท าหนาทปกปองเยอบทางเดนอาหารไมใหเปนแผลจากการท าลายของกรดเกลอและเปปซนลดลง จงท าใหเกดแผลเปปตคเรอรงและเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ าขนได (Price & Wilson, 2003; McCance & Huether, 2006) การดแลตนเองเพอปองกนการเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ผปวยทมภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า ควรมการดแลตนเองดงน 1. การสงเสรมใหผปวยมพฤตกรรมสขภาพดานการบรโภคทเหมาะสม คอ การสงเสรมใหมการรบประทานอาหารทมคณคาทางโภชนาการ ตอรางกายในปรมาณทเหมาะสม ควรรบประทานอาหารออน ยอยงาย เชน ขาวตม โจกลดการรบประทานอาหารรสจดและหลกเลยงอาหารทระคายเคองตอกระเพาะอาหารและล าไส เชน พรก พรกไทย น าสมสายช ลดอาหารทมไขมนและแปงมากเกนไป ลดอาหารทมความเหนยว และอาหารทยอยยากเชน เนอสตว นอกจากนนควรปรบนสยในการรบประทานอาหารโดยการรบประทานอาหารในปรมาณทเหมาะสม ไมรบประทานอาหารแตละมอจนรสกอมมาก ไมรบรอนรบประทานอาหาร ควรเคยวอาหารจนละเอยดกอนกลน ไมอดอาหาร ไมรบประทานอาหารกอนเขานอน (Avunduk, 2002; Goroll & Mulley, 2006; Ignatavicius & Workman, 2002; White & Duncan, 2002) ไมรบประทานอาหารหมกดอง (กนกรกษ เกตเนยม, 2545) ไมดมนมทเปนผลตภณฑจากสตวเมอรสกหวแตยงไมถงเวลาอาหาร ไมดมน าชา กาแฟ น าอดลมชนดตาง ๆ เครองดมชก าลง รวมถงเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล (Smeltzer & Bare, 2004) เปนตน ซงหากผทเกดภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า มการบรโภคอาหารทถกตองเหมาะสม อาจสงผลตอการหายและชวยใหอาการของโรคดขน (ลวรรณ อนนาภรกษ, 2550; Martin, 2005) 2. การสงเสรมใหผปวยมพฤตกรรมสขภาพดานการรบประทานยาทเหมาะสม คอ การสงเสรมใหมการรบประทานยาตามค าแนะน าของแพทย ไมซอยามารบประทานเอง มการซกถามแพทย พยาบาล หรอเภสชกรเกยวกบชอยา ขนาดของยา การออกฤทธและอาการขางเคยงของยาทใชในการรกษาภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า มการตรวจสอบชอ วนหมดอาย และวธการใชยาจนเขาใจอยางละเอยดกอนรบประทานยา ไมรบประทานยาแกปวดชนดบรรจซอง เชน ยาชดแกปวด ยาทมใจ และยาตานการอกเสบทไมใชสเตยรอยด เปนตน (ชดาภรณ บญเพง, 2551) 3. การสงเสรมใหผทปวยมพฤตกรรมสขภาพดานการสบบหรทเหมาะสม คอ การสงเสรมใหมการงดการสบบหรอยางเดดขาด (เขมณฏฐ ยทธวสทธ, 2554)

26

4. การสงเสรมใหผปวยมพฤตกรรมสขภาพดานการควบคมความเครยดทเหมาะสม คอ การสงเสรมใหมการพกผอนทเพยงพอ หรอการจดการกบความเครยดทเหมาะสม (จรนทร ดวงแสง, 2551)

ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพตามแบบแผนความเชอทางดานสขภาพของผปวยมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

จากการทบทวนวรรณกรรมปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ประมวลตามแบบแผนความเชอทางดานสขภาพ พบวา ไมเพยงแคมปจจยทส าคญทเกยวของตามแบบแผนความเชอทางดานสขภาพเทานนแตยงมปจจย อน ๆ อกมากมายทมผลตอพฤตกรรมสขภาพ ไดแก การรบรโอกาสเสยงของการเกดโรค การรบรความรนแรงของโรค การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค การรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนโรค และสงชกน าใหเกดการปฏบต และจากการรวบรวมผลการศกษาไดสนบสนนวาแบบแผนความเชอทางดานสขภาพ มความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพในผปวยกลมโรคเรอรงตาง ๆ เชน โรคความดนโลหตสง (รตนา เรอนอนทร, 2550; วลลยา ทองนอย, 2554; สภรณ สขพรงพรอม, 2551; อรณลดา นางแยม, 2550) โรคเบาหวาน (ศรณยา เพมศลป, 2554; สพชยา วลวฒน, 2551) โรคปอดอดกนเรอรง (ภทราภรณ จยเจรญ, 2550) โรคเอดส (ณลาวนย งามเสงยม, 2555; ประพนธ บญไชย, 2553; ปรชา สรอยสน, 2554; รวมพร คงก าเนด และคณะ, 2555) และโรคหลอดเลอดสมอง (กษมา เชยงทอง, 2554) เปนตน ส าหรบในกลมผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า มการศกษาอยนอยมาก สวนใหญเปนการศกษาประเดนของโรคแผลเปปตค (Peptic ulcer) หรอแผลในกระเพาะอาหาร (กนกรกษ เกตเนยม, 2545; เขมณฏฐ ยทธวสทธ, 2554; จรนทร ดวงแสง, 2551; ชดาภรณ บญเพง, 2551; พรณภา ราญมชย, 2551; สมถวล จนดา, 2551; สรชาต สทธปกรณ, 2547; เสาวลกษณ วงศกาฬสนธ, 2550) ซงผวจยเหนวา มความเหมาะสมอยางยงทจะน าแบบแผนความเชอทางดานสขภาพมาประยกตใชในการปรบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ดงน

1. ปจจยดานการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า เปนการรบรของบคคลทมความเสยงตอการเกดโรค การรบรจะแตกตางกนไปในแตละบคคล บางคนจะรบรวาตนเองไมมความเสยงตอการเกดโรค ในขณะทบางคนยอมรบวาตนเองมโอกาสเสยงตอการเกดโรค ซงสามารถวดการรบรโอกาสเสยงของความเจบปวยไดจากสงเหลาน คอ ความเชอทมตอการวนจฉยของแพทย บคคลทมอาการของโรครนแรง ถาไววางใจแพทยหรอการวนจฉยของแพทย หรอมความเชอดานสขภาพทผด ๆ จะปฏเสธการรกษาของแพทยและท าใหการรบรถงความเสยงตอการเกดโรคบดเบอนไป

27

การคาดคะเนของบคคลตอโอกาสเสยง หรอการกลบเปนโรคซ า จากการทเคยเจบปวยมากอน จะมการคาดคะเนวาตนเองมโอกาสเสยงตอการกลบเปนโรคซ าอก และความรสกของบคคลตอการเกดโรคแทรกซอนหรอเจบปวยดวย โรคอน ๆ กลาวคอหากบคคลนนรบรโอกาสเสยงของโรคสงจะมความรสกวาโอกาสเสยงตอโรคแทรกซอนหรอเจบปวยดวยโรคอน ๆ มมากขน จากการรวบรวมผลการศกษาไดสนบสนนวาการรบรโอกาสเสยง มความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพ ดงการศกษาของ สพชยา วลวฒน (2551) ศกษาความสมพนธของการรบรความเชอดานสขภาพกบพฤตกรรมการปองกนโรคเบาหวานในญาตสายตรงของผปวยเบาหวานประเภท 2 ซงพบวาการรบรความเสยงตอการเกดโรคมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคเบาหวานอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (r = .16) เชนเดยวกบการศกษาของ อรณลดา นางแยม (2550) เรองปจจยท านายพฤตกรรม การรบประทานอาหารเฉพาะโรคของผปวยโรคความดนโลหตสง พบวาการรบรโอกาสเสยงของการเกดภาวะแทรกซอนมความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการรบประทานอาหารเฉพาะโรคของผปวยโรคความดนโลหตสงอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (r = .33) การศกษาของ ภทราภรณ จยเจรญ (2550) เกยวกบปจจยทมความสมพนธกบการปฏบตตามแผนการดแลของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในชมชน ทพบวาการรบรโอกาสเสยงตอความเจบปวยมความสมพนธกบการปฏบตตามแผนการดแลของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในชมชนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 การศกษาของ สภรณ สขพรงพรอม (2551) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ทพบวาการรบรโอกาสเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอนของโรคมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสงอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (r = .14) ซงไมสอดคลองกบการศกษาของ ณลาวนย งามเสงยม (2555) ศกษาปจจยท านายพฤตกรรมการปองกนโรคเอดสของนกเรยนอาชวศกษาในจงหวดระยอง พบวาการรบรโอกาสเสยงไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคเอดสของนกเรยนอาชวศกษาในจงหวดระยอง

2. ปจจยดานการรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า ถงแมวาบคคลจะรบรวาตนเองมโอกาสเสยงตอการเกดโรค แตพฤตกรรมสขภาพเพอปองกนโรคจะไมเกดขน หากบคคลนน ขาดการรบรถงความรนแรงของโรค ซงการรบรความรนแรงของโรคในแตละบคคลจะแตกตางกนออกไป บคคลจะรบรวาโรคนนมความรนแรงกตอเมอรบรวาโรคนนมอนตรายถงชวต ท าใหเกดความพการหรอเจบปวดและมผลกระทบตอการท างานครอบครวและสมพนธภาพในสงคม ดงการศกษาของ อรณลดา นางแยม (2550) เรองปจจยท านายพฤตกรรม การรบประทานอาหารเฉพาะโรคของผปวยโรคความดนโลหตสง พบวาการรบรความรนแรงของโรคมความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการรบประทานอาหารเฉพาะโรคของผปวยโรคความดนโลหตสงอยางมนยส าคญทาง

28

สถตทระดบ .01 (r = .27) สอดคลองกบการศกษาของ ภทราภรณ จยเจรญ (2550) เกยวกบปจจยทมความสมพนธกบการปฏบตตามแผนการดแลของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในชมชน ทพบวาการรบรความรนแรงของโรคตอความเจบปวยมความสมพนธกบการปฏบตตามแผนการดแลของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในชมชนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 การศกษาของ ณลาวนย งามเสงยม (2555) ศกษาปจจยท านายพฤตกรรมการปองกนโรคเอดสของนกเรยนอาชวศกษาในจงหวดระยอง พบวาการรบรความรนแรงของโรคเอดสมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคเอดสของนกเรยนอาชวศกษาในจงหวดระยองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (r = .09) การศกษาของ สภรณ สขพรงพรอม (2551) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ทพบวาการรบรความรนแรงของโรคมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสงอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (r = .21) ซงไมสอดคลองกบการศกษาของ สพชยา วลวฒน (2551) ศกษาความ สมพนธของการรบรความเชอดานสขภาพกบพฤตกรรมการปองกนโรคเบาหวานในญาตสายตรงของผปวยเบาหวานประเภท 2 ซงพบวาการรบรความรนแรงของโรคไมมความ สมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคเบาหวานอยางมนยส าคญทางสถต

3. ปจจยดานการรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนการเกดโรคซ า เปนการรบรถงผลดตอภาวะสขภาพจากการไดรบการรกษาและมการปฏบตตวทถกตอง ซงเปนสงชกน าใหผปวยมการดแลสขภาพมากขน บคคลทรบรวาตนเองมโอกาสเสยงตอการเปนโรคและเสยงตอความรนแรงของโรคจะน าไปสการปฏบตเพอปองกนโรค แตการทบคคลจะลงมอปฏบตหรอไมขนอยกบการรบรวาสงทจะปฏบตนน สามารถลดโอกาสเสยงหรอความรนแรงตอการเปนโรค นนคอบคคลจะปฏบตพฤตกรรมปองกนโรคเมอรบรวาการปฏบตนนลดภาวะคกคามของโรค การศกษาของ อรณลดา นางแยม (2550) เรองปจจยท านายพฤตกรรม การรบประทานอาหารเฉพาะโรคของผปวยโรคความดนโลหตสง พบวาการรบรประโยชนของการรบประทานอาหารเฉพาะโรค มความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการรบประทานอาหารเฉพาะโรคของผปวยโรคความดนโลหตสงอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (r = .34) สอดคลองกบการศกษาของ ภทราภรณ จยเจรญ (2550) เกยวกบปจจยทมความสมพนธกบการปฏบตตามแผนการดแลของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในชมชน ทพบวาการรบรประโยชนของการรกษามความสมพนธกบการปฏบตตามแผนการดแลของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในชมชนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05การศกษาของ สภรณ สขพรงพรอม (2551) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ทพบวาการรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

29

ของผปวยโรคความดนโลหตสงอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (r = .25) ซงไมสอดคลองกบการศกษาของ สพชยา วลวฒน (2551) ศกษาความสมพนธของการรบรความเชอดานสขภาพกบพฤตกรรมการปองกนโรคเบาหวานในญาตสายตรงของผปวยเบาหวานประเภท 2 ซงพบวาการรบรประโยชนของการปองกนโรคไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคเบาหวานอยางมนยส าคญทางสถต และการศกษาของ ปานชวน แลบญมา (2551) ทศกษาแบบแผนความเชอดานสขภาพและพฤตกรรมการสบบหรของประชาชนในเขตสถานอนามยบานแมป อ าเภอแมพรก จงหวดล าปาง ซงพบวาการรบรประโยชนของการเลกสบบหรไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการสบบหรอยางมนยส าคญทางสถต (r = - .15)

4. ปจจยดานการรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนการเกดโรคซ า เปนการคาดการณลวงหนาของบคคลถงผลจากการปฏบตตวดานสขภาพในทางลบ หรอ เปนการรบรถงสงทไมพงปรารถนาจากการปฏบตพฤตกรรมตาง ๆ เชน การเสยคาใชจาย ความไมสขสบาย จากการไดรบความเจบปวดหรอความเครยดและความไมสะดวกตาง ๆ ในการปฏบตสงเหลานบคคลจะน ามาเปรยบเทยบกบประโยชนทไดรบ ถาพบวาอปสรรคในการปฏบตตนมมากกวาประโยชนทไดรบ อาจท าใหบคคลไมสามารถปฏบตพฤตกรรมดานสขภาพนนไดในการทบคคลจะตดสนใจปฏบตพฤตกรรมสขภาพตามค าแนะน านน บคคล ตองมการรบรวาพฤตกรรมสขภาพทควรปฏบตนนมประโยชน สามารถลดความเสยงหรอลดความรนแรงของโรคได และรบรวาอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรมมนอยกวาประโยชนทจะไดรบ ดงการศกษาของ สพชยา วลวฒน (2551) ศกษาความสมพนธของการรบรความเชอดานสขภาพกบพฤตกรรมการปองกนโรคเบาหวานในญาตสายตรงของผปวยเบาหวานประเภท 2 ซงพบวาการรบรอปสรรคของการปองกนโรคเบาหวานมความ สมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการปองกนโรคเบาหวานอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (r = .19) สอดคลองกบการศกษาของ อรณลดา นางแยม (2550) เรองปจจยท านายพฤตกรรมการรบประทาน อาหารเฉพาะโรคของผปวยโรคความดนโลหตสง พบวาการรบรอปสรรคของการรบประทานอาหารเฉพาะโรคมความสมพนธกบพฤตกรรมการรบประทานอาหารของผปวยโรคความดนโลหตสงอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (r = -.18) การศกษาของ ณลาวนย งามเสงยม (2555) ศกษาปจจยท านายพฤตกรรมการปองกนโรคเอดสของนกเรยนอาชวศกษาในจงหวดระยอง พบวาการรบรอปสรรคในการปองกนโรคเอดสมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคเอดสของนกเรยนอาชวศกษาในจงหวดระยองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (r = -.12) การศกษาของสภรณ สขพรงพรอม (2551) ศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ทพบวาการรบรอปสรรคของการปฏบต

30

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพมความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสงอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (r = .32)

5. ปจจยดานสงชกน าใหเกดการปฏบต เปนสงกระตนหรอสงชกน าใหบคคลมพฤตกรรมทเหมาะสมกบสถานการณนน ๆ อาจเปนสงกระตนทมาจากภายใน เชน การรบรภาวะสขภาพของตนเอง ประสบการณเดมของบคคลนน ๆ หรอสงกระตนจากภายนอก เชน ปฏสมพนธระหวางบคคล ประสบการณการเจบปวยของคนในครอบครวสอสารมวลชนตาง ๆ ค าแนะน าจากบคลากรสขภาพ และจดหมายกระตนเตอน จากบคลากรสขภาพ ในการทจะใหการชกน าบคคลเพอกอให เกดการปฏบตพฤตกรรมสขภาพนน เปนการใชสงกระตนทกลาวมาขางตนเพอใหบคคลเกดการรบรภาวะคกคามของการเกดโรค ซงเมอบคคลมการรบรภาวะคกคามของการเกดโรค จงจะเกดการปฏบตพฤตกรรมสขภาพตามค าแนะน าเพอปองกนโรค

เชนเดยวกบปจจยรวมอน ๆ ทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพตามแบบแผนความเชอทางดานสขภาพ ของผปวยมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ประกอบดวย เพศ อาย ระดบการศกษา และอาชพ ดงน

5.1 เพศ และอาย พบวาเพศชายมพฤตกรรมบางอยาง เชน การสบบหร การดมแอลกอฮอล สงกวาเพศหญง เนองจากสงคมมกจะยอมรบพฤตกรรมดงกลาวในเพศชายมากกวาเพศหญง เพศชายสวนใหญจะมพฤตกรรมเสยงทท าลายสขภาพมากกวาเพศหญงและท างานทมความเสยงมากกวา จงอาจเปนผลใหเพศชายประเมนภาวะสขภาพต ากวาเพศหญงได (สมจต หนเจรญกล, 2543) จากการศกษาของ เขมณฏฐ ยทธวสทธ (2554) เรองพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนทมารบการรกษาทโรงพยาบาลรามาธบด จ านวน 140 คน พบวากลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชายรอยละ 57.86 มอาย 61 ปขนไป รอยละ 40.71 ซงพบวาเพศมความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมสขภาพ (p = .05) โดยเพศหญงจะมพฤตกรรมสขภาพทดกวาเพศชาย และอายมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพ (p = .01) และการศกษาของ พรณภา ราญมชย (2551) เรองการสงเสรมพฤตกรรมการดแลตนเองในผปวยโรคกระเพาะอาหารโดยใชการพยาบาลระบบสนบสนนและใหความร โรงพยาบาลอดรธาน จ านวน 30 คน ทพบวากลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชายรอยละ 73.3 มอายอยในชวง 51-60 ป รอยละ 56.7 พบวาความแตกตางทางเพศท าให กลมตวอยางมพฤตกรรมสขภาพทแตกตางกนโดยเพศหญงมพฤตกรรมสขภาพดกวาเพศชายโดยมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพ (p = .01)

5.2 ระดบการศกษา บคคลทมระดบการศกษาสงจะมความสามารถในการดแลสขภาพตนเองไดดมากขน ทงนเนองจากผทมการศกษาสงจะมความเขาใจเกยวกบโรคและแผนการรกษาไดดกวาผมการศกษานอย (อรณลดา นางแยม, 2550) จากการศกษาของ เขมณฏฐ ยทธวสทธ

31

(2554) เรองพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนทมารบการรกษาทโรงพยาบาลรามาธบด จ านวน 140 คน และการศกษาของ พรณภา ราญมชย (2551) เรองการสงเสรมพฤตกรรมการดแลตนเองในผปวยโรคกระเพาะอาหารโดยใชการพยาบาลระบบสนบสนนและใหความร โรงพยาบาลอดรธาน จ านวน 30 คน ทพบวา ระดบการศกษามความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน (p = .01) แสดงวาผทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน ทมระดบการศกษายงสงจะมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพยงด เนองจากผทมระดบการศกษาสงจะมความเขาใจเกยวกบโรคและแผนการรกษาไดดกวาผมระดบการศกษานอย 5.3 อาชพ จากการศกษาของ พรณภา ราญมชย (2551) เรองการสงเสรมพฤตกรรมการดแลตนเองในผปวยโรคกระเพาะอาหารโดยใชการพยาบาลระบบสนบสนนและใหความร โรงพยาบาลอดรธาน จ านวน 30 คน ทพบวา กลมตวอยางสวนใหญมอาชพรบจางรอยละ 40.00 สวนการศกษาของ เขมณฏฐ ยทธวสทธ (2554) เรองพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนทมารบการรกษาทโรงพยาบาลรามาธบด จ านวน 140 คน พบวากลมตวอยางสวนใหญมอาชพรบราชการรอยละ 35.71 จากผลการศกษาดงกลาวจะพบวาอาชพทแตกตางกนในแตละภมภาคมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยแตกตางกนออกไป อนงจะเหนไดวา การศกษางานวจยทผานมาพบวา มการศกษาเกยวกบปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ในเขตภาคตะวนออกของประเทศไทยอยนอย สวนใหญเปนการศกษาในเขตภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และเปนการศกษาในประเดนของโรคแผลเปปตค (Peptic ulcer) หรอแผลในกระเพาะอาหารทเกยวของกบการมภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนเปนสวนใหญ ซงถอวาผปวยในกลมนเปนกลมทมโอกาสเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ๆ ขนไดโดยงายหากยงไมมการปรบปฏบตพฤตกรรมสขภาพใหถกตองและเหมาะสม จากเหตผลดงกลาวขางตน ผวจยจงสนใจทจะศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ซงตวแปรทจะท าการ ศกษาไดมาจากแบบแผนความเชอดานสขภาพ (Health belief model) ตามแนวคดของ Becker (1974) ประกอบดวยองคประกอบส าคญ 5 ประการ ไดแก การรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า การรบรประโยชนของการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า การรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน าใหเกดการปฏบต สวนตวแปรสวนบคคลผวจยจะค านงถงดวย ถงแมวาจะไมไดเปนตวแปรในการศกษาในครงนกตาม เพอเปนแนวทางในการดแลผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ทสอดคลองกบปญหาและความตองการทแทจรงของผปวย

32

และชวยใหสามารถปรบพฤตกรรมสขภาพของผปวยเพอปองกนการเกดโรคซ า และโดยเฉพาะอยางยงการสงผลสบเนองไปสการขบเคลอนการปฏบตทางการพยาบาลดานการดแลผปวยทงในมตของดานการบรการ ดานการจดการศกษา และดานการวจยตอไป

บทท 3 วธด ำเนนกำรวจย

การวจยครงน เปนการวจยเชงพรรณนาแบบหาความสมพนธ (Descriptive correlation research) มวตถประสงคเพอศกษาความสมพนธของพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

ประชำกรและกลมตวอยำง ประชากรทศกษา คอ ผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยวามภาวะเลอดออกในทางเดน

อาหารสวนตนซ า ทมารบการตรวจรกษาทงทไดรบการสองกลองทางเดนอาหารสวนตน และไมไดรบการสองกลองทางเดนอาหารสวนตน ณ หอผปวยใน แผนกศลยกรรม และอายรกรรม ในเขตภาคตะวนออก 3 โรงพยาบาล คอ โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และ โรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว ในป พ.ศ. 2557 รวมจ านวนประชากรประมาณ 218 คน (หนวยเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร, 2556; หนวยเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลตราด, 2556; หนวยเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว, 2556)

กลมตวอยางทใชในการศกษาวจยครงน คอ ผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทย วามภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ทมารบการตรวจรกษา ณ หอผปวยใน แผนกศลยกรรม และอายรกรรม ในเขตภาคตะวนออก 3 โรงพยาบาล คอ โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว ป พ.ศ. 2557 คดเลอกกลมตวอยางทมคณสมบต ดงน (Inclusion criteria)

1. มอายตงแต 20 ปขนไป ทงเพศชายและเพศหญง 2. ระดบความรสกตวด สามารถฟงและพดภาษาไทยไดเขาใจ ขนาดของกลมตวอยาง ท าการค านวณโดยใชสตรของ Thorndike (บญใจ ศรสถตยนรากร,

2553) มาใชในการค านวณ ดงน

n = 10k + 50

เมอ n แทน จ านวนขนาดของกลมตวอยาง k แทน จ านวนตวแปรอสระ

34

มตวแปร 5 ตวแปร แทนคาในสตร n = 10(5) + 50 ดงนน ค านวณไดขนาดของกลมตวอยางเทากบ 100 คน

กำรไดมำซงกลมตวอยำง 1. ผวจยท าการเลอกกลมตวอยาง จากโรงพยาบาลสงกดกระทรวงสาธารณสข ในเขต

ภาคตะวนออก จาก 3 โรงพยาบาล คอ โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว เนองจากโรงพยาบาลดงกลาว มมาตรฐานระบบการใหบรการสาธารณสข การดแลและการใหค าแนะน าในการปฏบตตวแกผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนทคลายคลงกน อกทงเปนโรงพยาบาลทมแพทยเฉพาะทาง ดานระบบทางเดนอาหาร และทมสหสาขาวชาชพทใหการดแลผปวยอยางมประสทธภาพเชนเดยวกน

2. ผวจยค านวณกลมตวอยางตามสดสวนของประชากรแตละโรงพยาบาล (บญใจ ศรสถตยนรากร, 2553) ดงน

จ านวนกลมตวอยางแตละกลม = จ านวนกลมตวอยางทตองการ x จ านวนผปวยแตละโรงพยาบาล จ านวนขนาดของประชากรทงหมด

จ านวนประชากรและกลมตวอยางของแตละโรงพยาบาล โรงพยำบำล ประชำกร (คน) กลมตวอยำง (คน)

โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร 150 69 โรงพยาบาลตราด 35 16 โรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว 33 15

รวม 218 100 3. ผวจยท าการเลอกกลมตวอยางตามคณสมบตทก าหนด (Inclusion criteria) เนองจาก กลมตวอยางทเขารบการรกษาในหอผปวยใน แผนกศลยกรรม และอายรกรรม ของทง 3 โรงพยาบาล มจ านวนคอนขางนอย โดยในป พ.ศ. 2556 ทผานมา โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว มผปวยทเขามารบการรกษาในแตละเดอนเฉลยประมาณ 13, 3 และ 3 คน ตามล าดบ ดงนนผวจยจงท าการเกบขอมลจากกลมตวอยางโดยก าหนดชวงเวลาคอ ชวงเดอนกรกฎาคมถงเดอนตลาคม ป พ.ศ. 2557 จนไดจ านวนกลมตวอยางครบจ านวน 100 คน

35

สถำนททศกษำ การศกษาครงนผวจยด าเนนการเกบขอมล ณ แผนกหอผปวยในโรงพยาบาลสงกด

กระทรวงสาธารณสข ในเขตภาคตะวนออก 3 โรงพยาบาล ไดแก โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว โดยโรงพยาบาลดงกลาว มมาตรฐานระบบการใหบรการสาธารณสข การดแลและการใหค าแนะน าในการปฏบตตวแกผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนทคลายคลงกน อกทงเปนโรงพยาบาลทมแพทยเฉพาะทาง ดานระบบทางเดนอาหาร และทมสหสาขาวชาชพทใหการดแลผปวยอยางมประสทธภาพเชนเดยวกน

เครองมอทใชในกำรวจย เครองมอทใชในการวจยครงนเปนแบบสอบถามทใหกลมตวอยางตอบเอง โดยแบงออกเปน 3 สวน ดงน

สวนท 1 แบบสอบถามขอมลสวนบคคลและขอมลความเจบปวย เปนขอค าถามเกยวกบ เพศ อาย สถานภาพสมรส ระดบการศกษา อาชพ รายไดเฉลยตอเดอน โรคประจ าตว จ านวนครงทกลบเปนโรคซ า ประวตการดมเครองดมทมแอลกอฮอล การสบบหร ยาทรบประทานเปนประจ า และการรกษาทไดรบ จ านวน 12 ขอ ไดแก ขอ 1-12

สวนท 2 แบบสอบถามขอมลเกยวกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออก ในทางเดนอาหารสวนตนซ า เปนขอค าถามเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ ซงผวจยพฒนาขนจากการทบทวนวรรณกรรม จ านวนทงหมด 15 ขอ ประกอบดวยขอค าถามทมความหมายทางบวก จ านวน 3 ขอ ไดแก ขอ 1, 2 และขอ 15 และขอค าถามทมความหมายทางลบ จ านวน 12 ขอ ไดแก ขอ 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13 และขอ 14 เปนแบบสอบถามความถของการปฏบตพฤตกรรมสขภาพ ซงประกอบดวย 4 พฤตกรรมหลก คอ พฤตกรรมการบรโภค จ านวน 7 ขอ คอขอ 1-7 พฤตกรรมการใชยา จ านวน 4 ขอ คอขอ 8-11 พฤตกรรมการสบบหร จ านวน 1 ขอ คอขอ 12 และพฤตกรรมทกอใหเกดความเครยด จ านวน 3 ขอ คอ ขอ 13-15 ขอค าถามมลกษณะเปนมาตรวดแบบประมาณคา (Rating scale) ใหเลอกตอบ 4 ตวเลอก ตงแต ปฏบตเปนประจ าทกวน/ ทกครง ปฏบตเกอบทกวน/ เกอบทกครง ปฏบตบางวน/ นาน ๆ ครง และไมเคยปฏบตเลย ใหตอบไดเพยงค าตอบเดยว

เกณฑการใหคะแนน เนองจากขอค าถามในแบบสอบถามมลกษณะทงทางบวกและทางลบ ดงนนการใหคะแนนจงขนอยกบขอค าถาม ดงน

36

ตวเลอก ขอค าถามทมความหมายทางบวก ขอค าถามทมความหมายทางลบ ปฏบตเปนประจ าทกวน/ ทกครง ใหคะแนน 4 คะแนน ใหคะแนน 1 คะแนน ปฏบตเกอบทกวน/ เกอบทกครง ใหคะแนน 3 คะแนน ใหคะแนน 2 คะแนน

ปฏบตบางวน/ นาน ๆ ครง ใหคะแนน 2 คะแนน ใหคะแนน 3 คะแนน ไมเคยปฏบตเลย ใหคะแนน 1 คะแนน ใหคะแนน 4 คะแนน

การคดคะแนนและการแปลผล น าคะแนนแตละขอมารวมกน คะแนนมากกวาหรอเทากบคะแนนเฉลยของกลม หมายถง มพฤตกรรมสขภาพอยใน

ระดบสง คะแนนนอยกวาคะแนนเฉลยของกลม หมายถง มพฤตกรรมสขภาพอยในระดบต า สวนท 3 แบบสอบถามการรบรความเชอดานสขภาพ เปนขอค าถามเกยวกบการรบรตาม

แบบแผนความเชอดานสขภาพของ Becker (1974) ซงผวจยพฒนาขนจากการทบทวนวรรณกรรม ขอค าถามทงหมด มจ านวน 44 ขอ แบงเปน 5 ดาน ประกอบดวย ดานท 1 การรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า เปนการประเมนการรบรของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า วาตนมโอกาสเสยงหรอมปญหาสขภาพทเสยงตอการเกดภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า มากนอยเพยงใด มจ านวน 11 ขอ คอขอ 1-11 ประกอบ ดวยขอค าถามทมความหมายทางบวกทงหมด

ดานท 2 การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า เปนการประเมนการรบรของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า เกยวกบการประเมนตนเองในดานความรนแรงของโรคทมตอรางกาย อาจเปนการเสยชวต ความยากล าบาก และการตองใชระยะเวลานานในการรกษา การเกดโรคแทรกซอน หรอมผลกระทบตอจตใจ และบทบาททางสงคมของตน ซงการรบรความรนแรงของโรคทกลาวถง อาจมความแตกตางจากความรนแรงของโรคทแพทยเปนผประเมน มจ านวน 5 ขอ คอขอ 12-16 ประกอบ ดวยขอค าถามทมความหมายทางบวก มจ านวน 4 ขอ ไดแก ขอ 12, 13, 15 และขอ 16 และมความหมายทางลบ จ านวน 1 ขอ ไดแก ขอ 14

ดานท 3 การรบรประโยชนของการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า เปนการประเมนการรบรของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า เกยวกบประโยชนหรอผลดทบคคลจะไดรบจากการปฏบตตามแผนการรกษา และการดแลตนเอง มจ านวน 9 ขอ คอขอ 17-25 ประกอบดวยขอค าถามทมความหมายทางบวกทงหมด

37

ดานท 4 การรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า เปนการประเมนการรบรของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ตอปจจยตางๆ ทขดขวางหรอเปนอปสรรค ตอพฤตกรรมการปองกนการเกดโรคซ า มจ านวน 14 ขอ คอขอ 26-39 ประกอบดวยขอค าถามทมความหมายทางบวกทงหมด

ดานท 5 สงชกน าใหเกดการปฏบต เปนการประเมนเกยวกบสงชกน าใหเกดการปฏบตในผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า โดยอาจเปนเหตการณหรอสงทมากระตนผปวยใหเกดพฤตกรรมการดแลสขภาพทเหมาะสม เชน การปวยของคนคนเคย การไดรบค าแนะน า การไดรบก าลงใจ รวมถงขอมลขาวสารจากสอตาง ๆ จากบคลากรทางการแพทยหรอคนคนเคย มจ านวน 5 ขอ คอขอ 40-44 ประกอบดวย ขอค าถามทมความหมายทางบวกทงหมด

ขอค าถามมลกษณะเปนมาตรวดแบบลเครท (Likert Scale) ใหเลอกตอบ 5 ระดบ คอ เหนดวยอยางยง เหนดวยมาก ไมแนใจ ไมเหนดวย และไมเหนดวยอยางยง ใหตอบไดเพยงค าตอบเดยว

การใหคะแนน เนองจากขอค าถามในแบบสอบถามมลกษณะทงทางบวกและทางลบ ดงนน การใหคะแนนจงขนอยกบขอค าถาม ดงน ตวเลอก ขอค าถามทมความหมายทางบวก ขอค าถามทมความหมายทางลบ

เหนดวยอยางยง ใหคะแนน 5 คะแนน ใหคะแนน 1 คะแนน เหนดวยมาก ใหคะแนน 4 คะแนน ใหคะแนน 2 คะแนน ไมแนใจ ใหคะแนน 3 คะแนน ใหคะแนน 3 คะแนน ไมเหนดวย ใหคะแนน 2 คะแนน ใหคะแนน 4 คะแนน ไมเหนดวยอยางยง ใหคะแนน 1 คะแนน ใหคะแนน 5 คะแนน

การคดคะแนนและการแปลผล น าคะแนนแตละขอมารวมกน คะแนนมากกวาหรอเทากบคะแนนเฉลยของกลม หมายถง มการรบรตามแบบแผนความ

เชอดานสขภาพอยในระดบสง คะแนนนอยกวาคะแนนเฉลยของกลม หมายถง มการรบรตามแบบแผนความเชอดาน

สขภาพอยในระดบต า

38

กำรตรวจสอบคณภำพของเครองมอกำรวจย กำรตรวจสอบควำมตรงตำมเนอหำ (Content validity)

ผวจยน าแบบสอบถามขอมลสวนบคคลและขอมลความเจบปวย แบบสอบถามพฤตกรรม สขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า และแบบสอบถามการรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพ ไปตรวจสอบความตรงของเนอหาและความเหมาะสมของภาษา โดยผทรงคณวฒจ านวน 5 ทาน ประกอบดวย แพทยผเชยวชาญในระบบทางเดนอาหาร จ านวน 1 ทาน อาจารยพยาบาลผเชยวชาญในระบบทางเดนอาหาร จ านวน 2 ทาน และพยาบาลทมประสบการณ ในการดแลผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน นานกวา 5 ป จ านวน 2 ทาน ผวจยน าผลการพจารณาและขอเสนอแนะของผทรงคณวฒ มาปรบปรงแบบสอบถาม โดยค านวณหาคาดชนความตรงของเนอหา (Content validity index) ซงคาดชนความตรงของเนอหาทมคณภาพอยในเกณฑทยอมรบไดคอ .80 ขนไป (บญใจ ศรสถตยนรากร, 2553) CVI = จ านวนขอค าถามทผทรงคณวฒทกคนใหความคดเหนในระดบ 3 และ 4 คะแนน จ านวนขอค าถามทงหมด

ไดคา CVI ของแบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดน อาหารสวนตนซ าเทากบ .80 แบบสอบถามการรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพ โดยทง 5 ดาน ไดคา CVI เทากบ 1

กำรตรวจสอบควำมเชอมน (Reliability) ผวจยน าแบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหาร

สวนตนซ า และแบบสอบถามการรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพ ทผานการพจารณาความตรงตามเนอหาและปรบปรงตามขอเสนอแนะแลวไปทดลองใชกบผปวยทมภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนซ า ทมคณสมบตเหมอนกลมตวอยาง จ านวน 30 ราย ในจงหวดจนทบร แลวน าขอมลทได มาวเคราะหหาความเชอมน โดยใชสตรสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s alpha coefficient) โดยก าหนดคาความเชอมนทยอมรบไดเทากบ .70 ขนไป ซงไดคาความเชอมนดงน แบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ าเทากบ .73 แบบสอบถามการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ าเทากบ .76 แบบสอบถาม การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ าเทากบ .83 แบบสอบถามการรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนการเกดโรคซ าเทากบ .76 แบบสอบถามการรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนการเกดโรคซ าเทากบ .80 และแบบสอบถามสงชกน า ใหเกดการปฏบตเทากบ .98

39

กำรเกบรวบรวมขอมล 1. ขนเตรยมการ

1.1 ผวจยน าหนงสอขออนญาตเกบรวบรวมขอมล จากคณบดคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา ถงผอ านวยการโรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และ โรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว 1.2 หลงจากไดรบอนญาตแลว ผวจยเขาพบหวหนาฝายการพยาบาล และหวหนาหอผปวยใน แผนกศลยกรรม และอายรกรรม เพอชแจงรายละเอยดการวจย และขนตอนการเกบรวบรวมขอมล 1.3 ในการวจยครงน ด าเนนการเกบรวบรวมขอมลโดยผวจยและผชวยวจยจ านวน 3 คน โรงพยาบาลละ 1 คน ซงเปนพยาบาลวชาชพทมประสบการณในการดแลผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน นานกวา 3 ป จบการศกษาระดบปรญญาโท หรอ เคยมประสบการณในการท าวจยมากอน โดยผวจยท าการเตรยมผชวยวจย ดงน

1.3.1 ผวจยชแจงรายละเอยดของการวจย และขนตอนการเกบรวบรวมขอมล 1.3.2 ผวจยอธบายรายละเอยดของการตอบแบบสอบถาม 1.3.3 ผวจยสาธตวธการเกบรวบรวมขอมลใหผชวยวจยศกษาเปนแบบอยาง ไดแก

การแนะน าตว การอธบายรายละเอยดการวจย การขอความรวมมอ วธการอธบายแบบสอบถาม และวธการตรวจสอบความครบถวนของแบบสอบถาม หลงจากนนใหผชวยวจยทดลองปฏบตจนสามารถท าไดถกตองตามขนตอนทก าหนด

2. ขนด าเนนการเกบรวบรวมขอมล 2.1 ผวจยหรอผชวยวจยเกบขอมลจากกลมตวอยางแตละรายทหอผปวยใน แผนก

ศลยกรรม และอายรกรรม โดยคดเลอกกลมตวอยางตามคณสมบตทก าหนด และเขาพบกลมตวอยางทหอผปวยใน แผนกศลยกรรม และอายรกรรม ของทง 3 โรงพยาบาล ผวจยหรอผชวยวจยแนะน าตวเอง พรอมทงชแจงวตถประสงคในการท าวจย ขนตอนในการศกษาและการเกบรวบรวมขอมล อธบายวธการตอบแบบสอบถาม พรอมทงชแจงการพทกษสทธของกลมตวอยาง ตามราย ละเอยดในแบบการพทกษสทธในการเขารวมการวจย

ในกรณทกลมตวอยางเปนผสงอายทมขอจ ากดในเรองการมองเหน และการอานภาษาไทย ผวจยหรอผชวยวจยเปนผอานแบบสอบถามใหกลมตวอยางฟง และใหตอบทละขอจนครบ การตอบแบบสอบถามใชเวลาประมาณ 40 นาท

2.2 หลงจากเกบรวบรวมขอมลโดยแบบสอบถามในกลมตวอยางแตละรายจนครบแลว ผวจยหรอผชวยวจยตรวจสอบความถกตองและความสมบรณของแบบสอบถาม ถาพบวา

40

ค าตอบใดไมสมบรณ ผวจยหรอผชวยวจยขอใหกลมตวอยางตอบเพมเตม แลวน าขอมลไปวเคราะหหาคาทางสถตโดยโปรแกรมส าเรจรปตอไป

กำรพทกษสทธของกลมตวอยำง 1. ผวจยน าเสนอเคาโครงวทยานพนธและเครองมอการวจยตอคณะกรรมการพจารณา

จรยธรรมการวจยระดบบณฑตศกษา คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา และคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจยของโรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว เมอไดรบการพจารณาเรยบรอยแลว จงด าเนนการวจย

2. เมอผานการพจารณาตรวจสอบจรยธรรมการวจยแลว (รหส 02 - 06 - 2557) ผวจยหรอผชวยวจยเขาพบกลมตวอยาง แนะน าตว อธบายวตถประสงคและรายละเอยดการวจย พรอมทงขอความรวมมอในการท าวจยเปนรายบคคล 3. ผวจยและผชวยวจยใหกลมตวอยางเปนผตดสนใจเขารวมการวจยดวยตนเองตามความสมครใจและสามารถปฏเสธการเขารวมการวจยในครงนได ถามความรสกล าบากใจหรอขดของใจในการตอบแบบสอบถาม โดยในการปฏเสธนนไมมผลกระทบใด ๆ ตอกลมตวอยางทงสน 4. ในการวจยครงนไมมการเปดเผยรายชอของกลมตวอยาง ใชเปนรหสแทน ขอมลทไดจากการตอบแบบสอบถามถกเกบไวเปนความลบ และน าเสนอผลการวจยเปนภาพรวมซงไมมการเปดเผยหรอพจารณาค าตอบเปนรายบคคล ผวจยเปนผเกบขอมลไวแตเพยงผเดยว และท าลายแบบสอบถาม หลงการเผยแพรงานวจยเสรจสน 5. เมอกลมตวอยางยนดเขารวมการวจย ผวจยใหลงนามในใบยนยอมการเขารวมการวจยและเกบไวเปนหลกฐาน

กำรวเครำะหขอมล เมอไดแบบสอบถามทสมบรณครบตามจ านวนทตองการแลว ผวจยน าขอมลทไดมา

วเคราะหผลโดยใชโปรแกรมส าเรจรป เพอวเคราะหคาสถต ดงน 1. ขอมลสวนบคคล น ามาวเคราะหดวยสถตเชงพรรณนา โดยการแจกแจงความถ

คารอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน 2. ขอมลพฤตกรรมสขภาพ และขอมลการรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพ

ของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า วเคราะหโดยการหาคาพสย คาเฉลย คาเฉลยรอยละ และสวนเบยงเบนมาตรฐาน

41

3. วเคราะหปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกใน ทางเดนอาหารสวนตนซ า วเคราะหโดยการหาคาสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน (Pearson’s product moment correlation coefficient) โดยก าหนดระดบนยส าคญทระดบ .05

บทท 4 ผลการวจย

การศกษาครงนเปนการวจยเชงพรรณนาแบบหาความสมพนธ (Descriptive correlation research) โดยมวตถประสงคเพอศกษาความสมพนธของพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า กลมตวอยางไดรบการคดเลอกเขารวมการวจยจากหอผปวยใน แผนกศลยกรรม และอายรกรรม โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว จ านวน 100 คน เกบรวบรวมขอมลระหวางเดอนกรกฎาคมถงเดอนตลาคม ป พ.ศ. 2557

การเสนอผลการวเคราะหขอมล ผลการศกษาวจยครงน แบงเปน 4 สวน คอ สวนท 1 ขอมลสวนบคคลและขอมลความเจบปวย สวนท 2 พฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า สวนท 3 การรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า สวนท 4 ความสมพนธระหวางการรบรโอกาสเสยง การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า การรบรประโยชน การรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน าใหเกดการปฏบต กบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

ผลการวเคราะหขอมล จากการรวบรวมขอมลแลวน ามาวเคราะหผลดวยโปรแกรมส าเรจรป ไดผลการวเคราะห ซงสามารถอธบายในรายละเอยด ดงตอไปน สวนท 1 ขอมลสวนบคคลและขอมลความเจบปวย ขอมลสวนบคคล ไดแก เพศ อาย สถานภาพสมรส ระดบการศกษา อาชพ รายไดเฉลยตอเดอน แสดงรายละเอยดดงตารางท 1

43

ตารางท 1 จ านวน รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐานของกลมตวอยาง จ าแนกตามขอมล สวนบคล (N = 100) ขอมลสวนบคคล จ านวน (คน) รอยละ เพศ ชาย หญง อาย 20 - 35 ป 36 - 60 ป > 60 ป (M = 54.69, SD = 13.49, Min = 24, Max = 81) สถานภาพสมรส โสด ค หมาย ระดบการศกษา ไมไดเรยน ชนประถมศกษา ชนมธยมศกษา อนปรญญาถงปรญญาตร อาชพ ไมไดประกอบอาชพ ประกอบอาชพ เกษตรกรรม รบจาง รบราชการ / ขาราชการบ านาญ คาขาย

76 24

11 52 37

10 80

10

9 63 18 10

18 82 54 21 5 2

76.0 24.0

11.0 52.0 37.0

10.0 80.0 10.0

9.0 63.0

18.0 10.0

18.0 82.0 65.9 25.6 6.1 2.4

44

ตารางท 1 (ตอ) ขอมลสวนบคคล จ านวน (คน) รอยละ รายไดเฉลยตอเดอน ต ากวาหรอเทากบ 2,000 บาท 2,001-5,000 บาท 5,001-10,000 บาท 10,001-15,000 บาท สงกวา 15,000 บาท

10 19 43 24 4

10.0 19.0 43.0 24.0 4.0

จากตารางท 1 พบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชาย (รอยละ 76) อายอยระหวาง 36-60 ป (รอยละ 52) อายเฉลย 54.69 ป (SD = 13.49) มสถานภาพสมรสค (รอยละ 80) จบการศกษาชนประถมศกษาเปนสวนใหญ (รอยละ 63) สวนใหญประกอบอาชพ (รอยละ 82) โดยประกอบอาชพเกษตรกรรม (รอยละ 65.9) และสวนใหญมรายไดตอเดอนอยในชวง 5,001-10,000 บาท (รอยละ 43) ขอมลความเจบปวย ไดแก โรคประจ าตว จ านวนครงทกลบเปนโรคซ า ประวตการดมเครองดมทมแอลกอฮอล การสบบหร ยาทรบประทานเปนประจ า และการรกษาทไดรบ วเคราะหและน าเสนอผลการวเคราะห โดยการแจกแจงความถ รอยละ รายละเอยดดงตารางท 2

ตารางท 2 จ านวน รอยละ ของกลมตวอยาง จ าแนกตามขอมลความเจบปวย (N = 100) ขอมลความเจบปวย จ านวน (คน) รอยละ โรคประจ าตว ไมม ม (มากกวา 1 โรค) โรคตบ โรคความดนโลหตสง โรคขอ กระดก โรคเบาหวาน โรคหวใจ

33 67 28 20 15

14 1

33.0 67.0 41.8 29.9 22.4 20.9 1.5

45

ตารางท 2 (ตอ) ขอมลความเจบปวย จ านวน (คน) รอยละ โรคเลอด โรคไต จ านวนครงทกลบมาเปนโรคซ า ครงท 2 ครงท 3 ครงท 4 ครงท 5

1 1

69 27 3 1

1.5 1.5

69.0 27.0 3.0 1.0

ดมเครองดมทมแอลกอฮอล (ปรมาณ / วน) ไมดม ดม/ วน < 500 ml. 500-1,000 ml. > 1,000 ml.

29 71 21 47 3

29.0 71.0 29.6 66.2 4.2

สบบหร (มวน/ วน) ไมสบ สบ/ วน < 10 มวน 10-20 มวน > 20 มวน

39 61 16 43 2

39.0 61.0 26.2 70.5 3.3

ยาทรบประทานเปนประจ า ไมไดรบประทานยา ไดรบประทานยา (มากกวา 1 ตว) ยารกษาโรคขอ กระดก ยาแผนโบราณ ยาลกกลอน ยาสมนไพร ยาบ ารงเลอด ยาแอสไพรน ยาละลายลมเลอด

31 69 49 48 17 15 5

31.0 69.0 71.0 69.6 24.6 21.7 7.2

46

ตารางท 2 (ตอ) ขอมลความเจบปวย จ านวน (คน) รอยละ การรกษาทไดรบ ไดรบการผาตด ไดรบยา

12 88

12.0 88.0

จากตารางท 2 พบวา กลมตวอยางสวนใหญมโรคประจ าตวมากกวา 1 โรคมากทสด (รอยละ 67) โดยเปนโรคตบมากทสด (รอยละ 41.8) มภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ครงนเปนครงท 2 (รอยละ 69) สวนใหญดมเครองดมทมแอลกอฮอล (รอยละ 71) โดยดมปรมาณ 500-1,000 มลลลตรตอวน (รอยละ 66.2) สวนใหญสบบหร (รอยละ 61) โดยสบบหรปรมาณ 10-20 มวนตอวน (รอยละ 70.5) กลมตวอยางสวนใหญรบประทานยามากกวา 1 ตวมากทสด (รอยละ 69) โดยรบประทานยารกษาโรคขอ กระดก และยาแผนโบราณ ยาลกกลอน ยาสมนไพรมากทสด (รอยละ 71.0 และ 69.6 ตามล าดบ) และสวนใหญไดรบการรกษาโดยไดรบยา (รอยละ 88) สวนท 2 พฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออก ในทางเดนอาหารสวนตนซ า พฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ประกอบดวย 4 ดาน คอ พฤตกรรมการบรโภค พฤตกรรมการใชยา พฤตกรรมการสบบหร และพฤตกรรม ทกอใหเกดความเครยด วเคราะหและน าเสนอผลการวเคราะห โดยการหาคาพสย คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และคาเฉลยรอยละ แสดงรายละเอยดดงตารางท 3 ตารางท 3 คาพสย คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และคาเฉลยรอยละ ของพฤตกรรม สขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า (N = 100)

พฤตกรรมสขภาพ พสยชวงคะแนน คาทเปนไปได คาจรง

M SD Mean %

ดานการใชยา 4-16 7-16 13.26 2.41 82.88 ดานทกอใหเกดความเครยด 3-12 7-12 9.91 1.07 82.58 ดานการบรโภค 7-28 15-28 20.52 2.37 73.29 ดานการสบบหร 1-4 1-4 2.42 1.38 60.50 โดยรวม 15-60 37-53 46.11 3.61

47

จากตารางท 3 พบวา กลมตวอยางมพฤตกรรมสขภาพโดยรวมอยในระดบคอนไปทางสง คาเฉลยเทากบ 46.11 (SD = 3.61) จากคะแนนเตม 60 คะแนน เมอพจารณารายดาน พบวา กลมตวอยางมพฤตกรรมดานการใชยาและพฤตกรรมทกอใหเกดความเครยดสงทสด (Mean % = 82.88 และ 82.58 ตามล าดบ) รองลงมา คอ พฤตกรรมการบรโภค (Mean % = 73.29) และพฤตกรรมการสบบหรนอยทสด (Mean % = 60.50) สวนท 3 การรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ปจจยทเกยวของกบการรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ไดแก การรบรโอกาสเสยง การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า การรบรประโยชน การรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน าใหเกดการปฏบต วเคราะหและน าเสนอผลการวเคราะห โดยการหาคาพสย คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และคาเฉลยรอยละ แสดงรายละเอยดดงตารางท 4 ตารางท 4 คาพสย คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และคาเฉลยรอยละ ของคะแนนการรบร โอกาสเสยง การรบรรนแรงของการเกดโรคซ า การรบรประโยชน การรบรอปสรรคตอ การปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน าใหเกดการปฏบต (N = 100) การรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพ พสยชวงคะแนน

คาทเปนไปได คาจรง M SD Mean %

ดานสงชกน าใหเกดการปฏบต 5-25 15-25 22.62 2.77 90.48 ดานการรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า 5-25 15-25 22.11 2.91 88.44 ดานการรบรประโยชนของการปฏบตเพอ ปองกนการเกดโรคซ า

9-45 28-45

36.44

3.83

80.98

ดานการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า 11-55 31-55 42.91 3.96 78.02 ดานการรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอ ปองกนการเกดโรคซ า

14-70 14-40

30.09

4.58

42.99

จากตารางท 4 พบวา กลมตวอยางมคะแนนการรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพดานการรบรในเรองสงชกน าใหเกดการปฏบตมากทสด (Mean % = 90.48) รองลงมา คอ การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า (Mean % = 88.44) การรบรประโยชนของการปฏบตเพอปองกน

48

การเกดโรคซ า (Mean % = 80.98) และการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า (Mean % = 78.02) สวนการรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ ามคะแนนต าสด (Mean % = 42.99) สวนท 4 ความสมพนธระหวางการรบรโอกาสเสยง การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า การรบรประโยชน การรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน า ใหเกดการปฏบต กบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ผวจยไดท าการทดสอบขอตกลงเบองตนของการวเคราะหความสมพนธ จากนนจงไดท าการวเคราะหขอมลทางสถต โดยมกลมตวอยางในการวเคราะหขอมลจ านวน 100 ราย ดงน

วเคราะหความสมพนธระหวางตวแปร โดยใชสถตสมประสทธสหสมพนธเพยรสน (Pearson’s moment correlation coefficient) เพอทดสอบความสมพนธของการรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพ และการวเคราะหสมประสทธสหสมพนธเชงสวน (Partial correlation) เพอควบคมความสมพนธของตวแปรสวนบคคลกบพฤตกรรมสขภาพไว แสดงรายละเอยดดงตารางท 5

ตารางท 5 คาสมประสทธสหสมพนธระหวางตวแปร (N = 100)

* p < .05, ** p < .01

ตวแปร 1 2 3 4 5 6 3 4 5 6

1. การรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า 1.00 2. การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า .24* 1.00 3. การรบรประโยชนของการปฏบตเพอ ปองกนการเกดโรคซ า

.69**

.43**

1.00

4. การรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกน การเกดโรคซ า

-.29**

-.52**

-.27**

1.00

5. สงชกน าใหเกดการปฏบต .26* .57** .29** -.34** 1.00 6. เพศ -.20 -.17 -.20* .02 -.03 1.00 7. อาย -.11 -.15 -.10 .04 -.13 .26* 1.00 8. การศกษา .19 .06 .20* .01 .04 .24* -.48** 1.00 9. อาชพ .26 .22* .29* -.18 .27* -.21* -.51** .07 1.00 10. พฤตกรรมสขภาพ .14 .06 .18 -.40** .11 .08 .14 .02 -.09 1.00

49

50

จากตารางท 5 ผลการวเคราะหคาสมประสทธสหสมพนธระหวางตวแปร พบวา ปจจยดานการรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า มความสมพนธทางลบกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า อยางมนยส าคญทางสถต ทระดบ .01 (r = -.40) สวนการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า (r = .14) การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า (r = .06) การรบรประโยชนของการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า (r = .18) สงชกน าใหเกดการปฏบต (r = .11) และตวแปรควบคมประกอบดวย เพศ (r = .08) อาย (r = .14) การศกษา (r = .02) และอาชพ (r = -.09) ไมมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า อยางมนยส าคญทางสถต (p > .05)

บทท 5 สรป และอภปรายผล

การศกษาครงนเปนการวจยเชงพรรณนาแบบหาความสมพนธ (Descriptive correlation research) โดยมวตถประสงคเพอศกษาความสมพนธของพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า กลมตวอยางไดรบการคดเลอกเขารวมการวจยจากหอผปวยใน แผนกศลยกรรม และอายรกรรมโรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร โรงพยาบาลตราด และโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว จ านวน 100 คน เกบรวบรวมขอมลระหวางเดอนกรกฎาคมถงเดอนตลาคม ป พ.ศ. 2557 คดเลอกกลมตวอยางตามคณสมบตทก าหนด เครองมอทใชในการศกษาครงน เปนแบบสอบถามซงสรางขนโดยผวจย แบงออกเปน 3 สวน ไดแก แบบสอบถามขอมลสวนบคคลและขอมลความเจบปวย แบบสอบถามขอมลพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า และแบบสอบถามการรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพ เครองมอไดรบการตรวจสอบความตรงเชงเนอหา โดยผทรงคณวฒ 5 ทาน ไดคาดชนความตรงของเนอหา ของแบบสอบถามขอมลเกยวกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ าเทากบ .80 แบบสอบถามการรบรโอกาสเสยง การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า การรบรประโยชน การรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน าใหเกดการปฏบต เทากบ 1 เมอน าไปทดสอบความเชอมนกบผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ทมคณสมบตเหมอนกลมตวอยาง จ านวน 30 ราย พบวา แบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ ามคาความเชอมน (Reliability) เทากบ .73 การรบรโอกาสเสยงเทากบ .76 การรบรความรนแรงเทากบ .83 การรบรประโยชนของการปฏบตเทากบ .76 การรบรอปสรรคตอการปฏบตเทากบ .80 และแบบสอบถามสงชกน าใหเกดการปฏบตเทากบ .98 ผลการวจยพบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชาย (รอยละ 76) อายอยระหวาง 36-60 ป (รอยละ 52) อายเฉลย 54.69 ป (SD = 13.49) มสถานภาพสมรสค (รอยละ 80) จบการศกษาชนประถมศกษาเปนสวนใหญ (รอยละ 63) โดยสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม (รอยละ 65.9) และมรายไดตอเดอนอยในชวง 5,001-10,000 บาท (รอยละ 43) กลมตวอยางสวนใหญมโรคประจ าตว คอ โรคตบ (รอยละ 41.8) มภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ครงนเปนครง ท 2 (รอยละ 69) ดมเครองดมทมแอลกอฮอลรอยละ 71 สบบหร (รอยละ 61) รบประทานยารกษาโรคขอ กระดก และ ยาแผนโบราณ ยาลกกลอน ยาสมนไพรมากทสด (รอยละ 71.0 และ 69.6 ตามล าดบ) และสวนใหญไดรบการรกษาโดยการไดรบยา (รอยละ 88)

52

กลมตวอยางมพฤตกรรมสขภาพโดยรวมอยในระดบคอนไปทางสง คาเฉลยเทากบ 46.11 (SD = 3.61) จากคะแนนเตม 60 คะแนน เมอพจารณารายดาน พบวา กลมตวอยางมพฤตกรรมดานการใชยาและพฤตกรรมทกอใหเกดความเครยดสงทสด (Mean % = 82.88 และ 82.58 ตามล าดบ) รองลงมา คอ พฤตกรรมการบรโภค (Mean % = 73.29) และพฤตกรรมการสบบหรนอยทสด (Mean % = 60.50) กลมตวอยางมคะแนนการรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพ ดานการรบรในเรองสงชกน าใหเกดการปฏบตมากทสด (Mean % = 90.48) รองลงมา คอ การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า (Mean % = 88.44) การรบรประโยชน (Mean % = 80.98) และการรบรโอกาสเสยงของการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า (Mean % = 78.02) สวนการรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ ามคะแนนต าสด (Mean % = 42.99) แสดงวามการรบรอปสรรคต า ปจจยดานการรบรอปสรรคตอการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า มความสมพนธทางลบกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า อยางมนยส าคญทางสถต ทระดบ .01 (r = -.40) สวนการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า การรบรประโยชนของการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน าใหเกดการปฏบต ไมมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า อยางมนยส าคญทางสถต (p > .05)

การอภปรายผลการศกษา จากการวเคราะหขอมลสามารถน ามาอภปรายผลการศกษาไดดงน พฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

ผลการศกษาครงน พบวา กลมตวอยางมพฤตกรรมสขภาพโดยรวมอยในระดบคอน ไปทางสง คาเฉลยเทากบ 46.11 (SD = 3.61) จากคะแนนเตม 60 คะแนน เมอพจารณารายดาน พบวา กลมตวอยางมพฤตกรรมการใชยาและพฤตกรรมทกอใหเกดความเครยดสงทสด (Mean % = 82.88 และ 82.58 ตามล าดบ) รองลงมา คอ พฤตกรรมการบรโภค (Mean % = 73.29) และทนอยสด คอ พฤตกรรมการสบบหร (Mean % = 60.50) ซงอภปรายไดดงน

จากผลการศกษาพบวา พฤตกรรมการใชยามคาเฉลยรอยละสงสด และอยในระดบคอนไปทางสง (Mean % = 82.88) เมอพจารณาเปนรายขอพบวา กลมตวอยางสวนใหญไมเคยซอยามารบประทานเอง ซงประกอบดวย ยาละลายลมเลอด (M = 3.69, SD = .07) ยาแอสไพรน (M = 3.67, SD = .08) ยาชด ยาแผนโบราณ ยาลกกลอน ยาสมนไพร (M = 3.04, SD = .12) และยาแกอกเสบ ยาแกปวด รกษาโรคขอ กระดก (M = 2.86, SD = .12) จากคะแนนเตม 4 คะแนน อภปรายไดวา

53

กลมตวอยางใหความส าคญในการปฏบตพฤตกรรมสขภาพตามค าแนะน าในเรองการรบประทานยา โดยรบประทานเฉพาะยาททางโรงพยาบาลจดให เนองจากกลวการเกดภาวะแทรกซอนหากซอยามารบประทานเอง นอกจากนยงปฏบตตามค าแนะน าของบคลากรทางดานสขภาพอยางเครงครด ถงแมวากลมตวอยางสวนใหญจะประกอบอาชพเกษตรกรรม (รอยละ 65.9) ซงเปนอาชพทตองใชแรงงานและมกมอาการปวดเมอยตามรางกาย จงพบการใชยาตานอกเสบทไมใชสเตยรอยด (NSAIDs) เพอรกษาอาการปวดขอ ปวดเมอยตามรางกาย รกษาการอกเสบ และปองกนโรค หลอดเลอดสมอง (Floch, 2005; Martin, 2005; McCance & Huether, 2006; Price & Wilson, 2003) โดยยามผลตอระบบทางเดนอาหารคอ ท าใหเกดอาการปวดทอง มแผลทะลทกระเพาะอาหาร และ มเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตน (วโรชา มหาชย, 2550) สอดคลองกบการศกษาของ สมถวล จนดา (2551) ทศกษาเกยวกบพฤตกรรมการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวยทมเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนทมารบการรกษาทโรงพยาบาลอตรดตถ พบวากลมตวอยางสวนใหญปฏบตตามค าแนะน าของแพทยและเจาหนาทสาธารณสขอยางเครงครดรอยละ 42 โดยรบประทานยารกษาโรคเลอดออกในทางเดนอาหารและ/หรอยารกษาโรคกระเพาะตามค าแนะน าของแพทยรอยละ 65.90 และไมรบประทานยาลกกลอนทมสรรพคณแกปวดเมอยตามรางกาย ปวดขอ ปวดเขา รอยละ 65.90

พฤตกรรมทกอใหเกดความเครยดมคาเฉลยรอยละสงรองลงมา และอยในระดบคอนไปทางสง (Mean % = 82.58) แปลวากลมตวอยางมพฤตกรรมการจดการความเครยดทด ทงนเปนเพราะกลมตวอยางสวนใหญมสถานภาพสมรสค (รอยละ 80) เมอมเรองเครยดหรอไมสบายใจกม คสมรสและญาตพนองคอยใหค าปรกษา สวนใหญอยในสงคมชนบท มวถชวตอยแบบพอเพยง โดยมรายไดเฉลยตอเดอน 5,001-10,000 บาท (รอยละ 43) ซงเพยงพอกบการใชจายในครอบครว จงสงผลใหพฤตกรรมทกอใหเกดความเครยดมนอย และเมอพจารณาเปนรายขอ จากคะแนนเตม 4 คะแนน พบวา กลมตวอยางสวนใหญไมเปนคนใจรอน ขโมโห หงดหงดงาย (M = 3.32, SD = .06) เมอมความเครยด หรอมเรองกงวลใจ จะไมเกบไวคนเดยว จะปรกษากบคนอน (M = 3.30, SD = .62) และเมอมปญหา หรอมเรองกงวลใจ จะยอมรบและหาทางแกไขปญหานน (M = 3.29, SD = .04) ซงความเครยดหรอความกงวลทงทางรางกายและจตใจ จะท าใหรางกายผลตกรดเกลอออกมา มากขน ท าใหเกดภาวะเลอดออกในระบบทางเดนอาหารสวนตนได หรอสงผลท าใหแผลทไมมอาการแลวกลบก าเรบมาเปนไดอก (สรชาต สทธปกรณ, 2547) นอกจากนความเครยดและความกงวลตาง ๆ จะท าใหเสนประสาททควบคมปรมาณเลอดทไปเลยงเยอบกระเพาะอาหารและล าไสเลกสวนตนผดปกต มปรมาณเลอดนอยลงจะท าใหเยอบขาดความตานทาน ท าใหเกดแผลไดงายเมอมน ายอยหลงออกมา และผทมความกงวลเปนเวลานาน จะท าใหน ายอยมฤทธแรงขน (McCance & Huether, 2006; Price & Wilson, 2003)

54

พฤตกรรมการบรโภคมคาเฉลยรอยละรองลงมา โดยมคา Mean % เพยง 73.29 เมอพจารณาเปนรายขอ จากคะแนนเตม 4 คะแนน พบวา มกลมตวอยางบางสวนทยงคงมพฤตกรรมการบรโภคอาหารทไมเหมาะสม 3 อนดบทาย คอ การบรโภคอาหารหมกดอง เชน ปดอง ปลารา ขนมจน ผกดอง หรอผลไมดองชนดตาง ๆ (M = 2.81, SD = .05) บรโภคอาหารรสจด เชน เผด เปรยว หรอเคมจด (M = 2.60, SD = .06) และดมเครองดมชก าลงหรอเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล เปนประจ าทกวน (M = 2.18, SD = .13) ทงนอาจเนองมาจากกลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชาย (รอยละ 76) มอายอยระหวาง 36-60 ป (รอยละ 52) ประกอบอาชพเกษตรกรรม (รอยละ 54) ซงเปนชวงวยท างาน อกทงยงเปนอาชพทใชแรงงาน เมอเสรจจากการท างาน มกมการรวมกลมเพอสงสรรคกน โดยคดวาการดมเครองดมชก าลง หรอเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล เปนการชวยสรางมตรภาพ และชวยผอนคลายความตงเครยดจากการท างาน สอดคลองกบการศกษา ของ กนกรกษ เกตเนยม (2545) ทศกษาเกยวกบพฤตกรรมการบรโภคอาหารของผปวยโรคแผลในกระเพาะอาหาร โรงพยาบาลนครพงค พบวา ผปวยโรคแผลในกระเพาะอาหาร โรงพยาบาล นครพงค มพฤตกรรมการบรโภคดานพฤตกรรมการดมเครองดมชก าลงชนดบรรจขวด อยในระดบสง (M = 2.68) รองลงมาคอ พฤตกรรมการรบประทานอาหารครบทง 3 มอในแตละวน (M = 2.66) และพฤตกรรมการดมชา (M = 2.58) และยงสอดคลองกบการศกษาของ สมถวล จนดา (2551) ทศกษาเกยวกบพฤตกรรมการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวยทมเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน ทมารบการรกษาทโรงพยาบาลอตรดตถ พบวากลมตวอยางสวนใหญดมเหลา เบยร ยาดองเหลา หรอเครองดมอน ๆ ทมสวนผสมของแอลกอฮอล (รอยละ 45.50)

สวนพฤตกรรมการสบบหร มคาเฉลยรอยละนอยทสด โดยมคา Mean % เพยง 60.50 ซงหมายความวากลมตวอยางยงมพฤตกรรมสขภาพดานการหลกเลยงการสบบหรทไมถกตอง ทงนพบวา กลมตวอยางสวนใหญ (รอยละ 61) มการสบบหร โดยสบปรมาณ 10-20 มวนตอวน (รอยละ 70.5) และสบเปนประจ าทกวน (M = 1.61, SD = .49) จากคะแนนเตม 4 คะแนน ทงนอาจเปนเพราะกลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชายถงรอยละ 76 และสบบหรมาตงแตเปนวยรน โดยอาจสบเพราะความเคยชน เมอปฏบตเปนประจ าทกวนหรอเกอบทกวนจงเกดการตดบหรได ซงสารนโคตนในบหรจะท าใหตบออนลดการผลตไบคารบอเนต จงท าใหความเปนกลางในล าไสเลกลดลง การสบบหรอยางตอเนองเปนระยะเวลานานจะท าใหกระเพาะอาหารหลงกรดเกลอมากขน จงท าใหแผลหายชาลงและกลบเปนซ าได (ลวรรณ อนนาภรกษ, 2550; Martin, 2005; Rivkin & Lyakhovetskiy, 2005) สอดคลองกบการศกษาของ สมถวล จนดา (2551) ทพบวา กลมตวอยาง สวนใหญทมเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนทมารบการรกษาทโรงพยาบาลอตรดตถ เปน เพศชาย (รอยละ 73.90) และมการสบบหรเปนประจ าทกวน (รอยละ 42) และสอดคลองกบ

55

การศกษาของ กนกรกษ เกตเนยม (2545) ทพบวาการบรโภคอาหารในผปวยโรคแผลในกระเพาะอาหารทโรงพยาบาลนครพงค รอยละ 21.97 มการสบบหร ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ปจจยทมความสมพนธ กบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า มเพยงตวแปรเดยว คอ ปจจยดานการรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนการเกดโรคซ า โดยมความสมพนธทางลบกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ในเขตภาคตะวนออก (r = -.40, p < .01) แสดงใหเหนวา หากผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ ามการรบรตอปจจยตาง ๆ ทมาขดขวางหรอเปนอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมการปองกนการเกดโรคซ าในระดบต า จะท าใหผปวยมการปฏบตพฤตกรรมสขภาพในทางทด สอดคลองกบท Becker (1974) กลาวไววา การรบรอปสรรคนนประกอบดวย การรบรเกยวกบความไมสะดวกสบาย ความไมมประโยชน ความยากล าบาก การใชเวลามาก และการสนเปลองคาใชจาย อปสรรคเปรยบเสมอนสงทขวางกนพฤตกรรม อปสรรคมกจะท าใหหลกเลยงการปฏบตพฤตกรรม เมอบคคลมความพรอมในการกระท าต าและมการรบรอปสรรคมาก การกระท าจะเกดขนไดยาก หากบคคลมความพรอมในการกระท าสงและมการรบรอปสรรคนอย ความเปนไปไดทจะกระท ากจะมมากขน สงผลใหบคคลเลอกทจะปฏบตในสงทเกดผลดตอสขภาพมากกวาผลเสย อกทงการศกษาครงนพบวา กลมตวอยางมการรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนการเกดโรคซ า อยในระดบต า (Mean % = 42.99) ทงนอาจเนอง มาจากกลมตวอยางเคยมประสบการณในการเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ ามาแลว และการเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ าในครงนเปนครงท 2 ถงรอยละ 69 จงอาจท าใหกลมตวอยางคดวาการปฏบตพฤตกรรมสขภาพดานการบรโภค การรบประทานยา การหลกเลยงการสบบหร และการจดการความเครยด เพอปองกนการเกดโรคซ า เปนเรองทไมยงยากนก และเลอกสงทเปนประโยชนใหกบตนเองได ทงน Janz and Becker (1984) พบวา การรบรอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรมการปองกนโรคสามารถอธบายพฤตกรรมการปองกนโรคของบคคลไดมากทสด สอดคลองกบการศกษาหลายชน ไดแก การศกษาของ ปรมประภา กอนแกว, จรรจา สนตยากร, ปกรณ ประจนบาน และวโรจน วรรณภระ (2554) ทศกษาเกยวกบปจจยท านายพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพของขาราชการทมภาวะไขมนในเลอดผดปกต พบวา การรบรอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรมมความสมพนธทางลบกบพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพ (r = -.31, p < .01) การศกษาของ สธดา พฒทอง (2551) ทศกษาเกยวกบปจจยท านายพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของวยผใหญตอนตน พบวา การรบรอปสรรคตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ มความสมพนธทางลบกบ

56

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของวยผใหญตอนตน (r = -.28, p < .05) การศกษาของ ณลาวนย งามเสงยม (2555) ทศกษาเกยวกบปจจยท านายพฤตกรรมการปองกนโรคเอดสของนกเรยนอาชวศกษาในจงหวดระยอง พบวา การรบรอปสรรคในการปองกนโรคเอดส มความสมพนธทางลบกบพฤตกรรมการปองกนโรคเอดส (r = -.12, p < .01) แตไมสอดคลองกบการศกษาของ สภรณ สขพรงพรอม (2551) ทศกษาเกยวกบปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม พบวา การรบรอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพมความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง (r = .32, p < .01) ผลการศกษาพบวา ปจจยทไมมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ไดแก ปจจยดานการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า (r = .14) การรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า (r = .06) การรบรประโยชนของการปฏบตเพอปองกนการเกดโรคซ า (r = .18) และ สงชกน าใหเกดการปฏบต (r = .11) ทงนอาจเปนเพราะวา แมกลมตวอยางจะรบรวาตนเองมโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า แตยงไมเกดอาการหรอการเจบปวยในขณะน จงท าใหยงไมเหนถงความส าคญในการปองกนการเกดโรคซ า อกทงกลมตวอยางมการรบรความรนแรงของการเกดโรคซ า แตยงขาดความตระหนกถงผลกระทบตอสขภาพในอนาคตของตนเอง ซงการรบรวาตนเองมโอกาสเสยงของการเกดโรคและการรบรความรนแรงของโรคจะน าไปสการปฏบตเพอปองกนโรค แตการทบคคลจะลงมอปฏบตหรอไมขนอยกบการรบรวาสงทจะปฏบตนนสามารถลดโอกาสเสยงและความรนแรงได (Becker, 1974) ซงผลการศกษาครงนสอดคลองกบการศกษาของการศกษา ของ ณลาวนย งามเสงยม (2555) ทพบวาการรบรโอกาสเสยงของการเกดโรคเอดสไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคเอดสของนกเรยนอาชวศกษาในจงหวดระยอง (r = .21, p > .01) และการศกษาของ กษมา เชยงทอง (2554) ทพบวาการรบรความรนแรงของโรคหลอดเลอดสมองไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการจดการโรคหลอดเลอดสมองของกลมเสยงโรคหลอดเลอดสมอง อ าเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม (r = .82, p > .01) และถงแมวากลมตวอยางจะมการรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมวามผลดตอสขภาพ โดยมการรบรในระดบสง แตอาจขาดความตระหนกถงผลกระทบตอสขภาพของตนเองในอนาคต ดงเชนทพบวากลมตวอยางยงคงมพฤตกรรมการสบบหร ซงเปนพฤตกรรมสขภาพทไดคาเฉลยรอยละนอยทสด (Mean % = 60.50) และยงคงดมเครองดมชก าลง หรอเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล เปนประจ าทกวน (M = 2.18, SD = .13) มาเปนระยะเวลานาน โดยอาจเกดจากความเคยชนและรสกวาการเลกบหรและสราท าไดยาก จงไมสามารถลดหรอเลกได ซงผลการศกษาครงนสอดคลองกบการศกษาของ ปานชวน แลบญมา (2551) ทศกษาเกยวกบแบบแผนความเชอดานสขภาพและพฤตกรรมการสบบหรของประชาชนในเขตสถานอนามยบานแมป อ าเภอแมพรก จงหวดล าปาง

57

พบวา การรบรประโยชนของการเลกสบบหรไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการสบบหร (r = - .15, p > .05) สวนในดานสงชกน าใหเกดการปฏบต พบวา กลมตวอยางมการเขาถงสงชกน าใหเกดการปฏบตไดหลายทาง แตการรบรขอมล ความร ค าแนะน า รวมถงประสบการณ เกยวกบภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน ของแตละบคคลอาจมไมเทากน จงท าใหการรบรสงชกน าใหเกดการปฏบตไมมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพ สอดคลองกบการศกษาของ ณลาวนย งามเสงยม (2555) ทพบวาการเขาถงสอไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคเอดสของนกเรยนอาชวศกษาในจงหวดระยอง (r = - .04, p > .05)

จากแนวคดของ Janz and Becker (1984) ทกลาววา หากบคคลรบรวาตนเองมโอกาสเสยงตอการเกดโรค และเชอวาโรคทเกดขนมความรนแรงและมผลกระทบตอชวต สถานภาพทางสงคม ยอมสงผลใหบคคลเกดการปฏบตพฤตกรรมการปองกนโรคทเหมาะสม และการทบคคลรบรประโยชนของพฤตกรรมการปองกนโรควาสามารถปองกนและควบคมโรคทจะเกดขนได ยอมสงผลตอความรวมมอในการปฏบตพฤตกรรมนน ดงนน หากตองการใหผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า มพฤตกรรมสขภาพอยในระดบสง การสงเสรมใหบคคลตระหนกถงผลกระทบของภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ าอยางเหมาะสมจงเปนสงส าคญ ทงทในแตละโรงพยาบาลมการใหความรและค าแนะน าเกยวกบการปองกนและการลดภาวะแทรกซอน จากการเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า แตจ านวนผปวยกลบไมลดลง ซงขอมลดงกลาวอาจสะทอนใหเหนถงกระบวนการรบรซงเปนกระบวนการส าคญทจะน าผปวยไปสการปฏบตพฤตกรรมทถกตองและเหมาะสม การไดรบความรในเรองเดยวกน ดวยวธการเดยวกน ณ เวลาเดยวกน แตการรบรของบคคลแตกตางกน ผลทไดคอ บคคลมพฤตกรรมสขภาพแตกตางกน

ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช 1. ดานการปฏบตการพยาบาล

1.1 ควรสงเสรมใหผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า มการ ปฏบตพฤตกรรมสขภาพทดขน โดยลดการรบรอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมเพอปองกนการเกดโรคซ า

1.2 ควรออกแบบกจกรรมการพยาบาล ทชวยใหผปวยตระหนกและเหนถง ความส าคญในการเลกดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล 1.3 ควรออกแบบกจกรรมการพยาบาล ทชวยใหผปวยตระหนกและเหนถง ความส าคญในการเลกสบบหร

58

1.4 ควรออกแบบกจกรรมการพยาบาล ทชวยใหผปวยตระหนกและเหนถง ความส าคญในการเลกรบประทานอาหารรสจด และอาหารหมกดอง 2. ดานการศกษาพยาบาล นกการศกษาทางการพยาบาลควรมการสอดแทรกเนอหาเกยวกบการลดการรบรอปสรรคในการปฏบตพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ในหลกสตรการเรยนการสอน ของทกระดบชนโดยจดกจกรรมการเรยนการสอน ทเนนการเพมทกษะและเสรมสรางทศนคตทถกตองตอพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป 1. ควรมการศกษาปจจยอน ๆ ทอาจมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทเกด

ภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า 2. ควรมการศกษาปจจยท านายตวแปรอน ๆ ทอาจจะมผลตอพฤตกรรมสขภาพของ

ผปวยทเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า 3. ควรน าผลการวจยครงนไปใชในการพฒนาโปรแกรมการสงเสรมพฤตกรรมสขภาพ

ทเนนการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ เพอใชเปนแนวทางในการปองกนการเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ าใหกบผปวย

บรรณานกรม

กนกรกษ เกตเนยม. (2545). พฤตกรรมการบรโภคอาหารของผปวยโรคแผลในกระเพาะอาหาร โรงพยาบาลนครพงค. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาโภชนศาสตร ศกษา, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

กษมา เชยงทอง. (2554). ความสมพนธระหวางแบบแผนความเชอดานสขภาพ การรบรอาการเตอน และพฤตกรรมการจดการโรคหลอดเลอดสมอง ในกลมเสยงโรคหลอดเลอดสมอง อ าเภอ ดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสาธารณสข- ศาสตร, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

เขมณฏฐ ยทธวสทธ. (2554). พฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดน อาหารสวนตนทมารบการรกษาทโรงพยาบาลรามาธบด. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขศกษา, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

จรนทร ดวงแสง. (2551). ผลของการใหขอมลตามแบบแผนความเชอดานสขภาพตอพฤตกรรม สขภาพของผ ทเปนแผลเปปตคเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชา การพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

จฑารตน ลมออน. (2556). การรบรดานสขภาพและพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวย โรคเบาหวาน ต าบลสรางกอ อ าเภอกดจบ จงหวดอดรธาน. ใน การประชมวชาการและ ประชมสามญประจ าป 2556 สมาคมพยาบาลแหงประเทศไทยฯ สาขาภาค ตะวนออกเฉยงเหนอ “การพยาบาลทเปนเลศ : กญแจสชมชนสขภาพในยคเศรษฐกจ อาเซยน (Nursing Excellence : A Key to Healthy Community in AEC era)” (หนา 32-43). อบลราชธาน: สมาคมพยาบาลแหงประเทศไทยฯ สาขาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ.

จมพล วลาศรศม, บรรณาธการ. (2553). ต าราศลยศาสตรคลนก 1. กรงเทพฯ: กรงเทพเวชสาร. จฬาลกษณ บารม. (2555). สถตเพอการวจยทางสขภาพและการวเคราะหขอมลดวยโปรแกรม SPSS.

ชลบร: บางแสนการพมพ. จตรลดา ชมบญ. (2549). โรคกระเพาะอาหาร รจกและรกษา. กรงเทพฯ: ไพลนบคเนต. ชดาภรณ บญเพง. (2551). ผลของการสนบสนนดานขอมลและอารมณตอพฤตกรรมการบรโภค

ของผปวยแผลเปปตค โรงพยาบาลน าปาด จงหวดอตรดตถ. วทยานพนธพยาบาลศาสตร มหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

60

ณลาวนย งามเสงยม. (2555). ปจจยท านายพฤตกรรมการปองกนโรคเอดสของนกเรยนอาชวศกษา ในจงหวดระยอง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบต ชมชน, คณะพยาบาลศาสตร, มหาวทยาลยบรพา.

ทยา กตยากร. (2553). Initial assessment of upper gastrointestinal bleeding. กรงเทพฯ: กรงเทพเวชสาร.

ทวศกด แทนวนด. (2553). Variceal bleeding: Role of vasoactive agents. กรงเทพฯ: กรงเทพเวชสาร.

นนทล เผาสวสด. (2553). Upper gastrointestinal bleeding in clinical practice in gastroenterology. กรงเทพฯ: กรงเทพเวชสาร.

บญธรรม กจปรดาบรสทธ. (2551). ระเบยบวธวจยทางสงคมศาสตร (พมพครงท 10). กรงเทพฯ: จามจรโปรดกท.

บญใจ ศรสถตยนรากร. (2553). ระเบยบวธการวจยทางพยาบาลศาสตร (พมพครงท 5). กรงเทพฯ: ยแอนดไอ อนเตอรมเดย.

ประกาย จโรจนกล. (2556). แนวคด ทฤษฎการสรางเสรมและการน ามาใช. นนทบร: โครงการ สวสดการ สถาบนพระบรมราชชนก.

ประคอง กรรณสตร. (2542). สถตเพอการวจยทางพฤตกรรมศาสตร. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหง จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ประพนธ บญไชย. (2553). การประยกตใชทฤษฎแบบแผนความเชอดานสขภาพรวมกบแรง สนบสนนทางสงคมในการพฒนาพฤตกรรมสขภาพของผตดเชอเอชไอวและผปวยเอดส ทรบการรกษาดวยยาตานไวรสเอดส โรงพยาบาลบณฑรก จงหวดอดรธาน. วทยานพนธ สาธารณสขศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขศกษาและการสงเสรมสขภาพ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

ปรชา สรอยสน. (2554). ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการปองกนโรคเอดสของผ ตองขงชาย เรอนจ าเขต 2. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบต ชมชน, คณะพยาบาลศาสตร, มหาวทยาลยบรพา.

ปรมประภา กอนแกว, จรรจา สนตยากร, ปกรณ ประจนบาน และ วโรจน วรรณภระ. (2554). ปจจย ท านายพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพของขาราชการทมภาวะไขมนในเลอดผดปกต. วารสาร การพยาบาลและสขภาพ, 5(3), 17-28.

61

ปานชวน แลบญมา. (2551). แบบแผนความเชอดานสขภาพและพฤตกรรมการสบบหรของ ประชาชนในเขตสถานอนามยบานแมป อ าเภอแมพรก จงหวดล าปาง. วทยานพนธ สาธารณสขศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขศกษาและการสงเสรมสขภาพ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

พรณภา ราญมชย. (2551). การสงเสรมพฤตกรรมการดแลตนเองในผปวยโรคกระเพาะอาหาร โดยใชการพยาบาลระบบสนบสนนและใหความร โรงพยาบาลอดรธาน. วทยานพนธ พยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน.

ภทราภรณ จยเจรญ. (2550). ปจจยทมความสมพนธกบการปฏบตตามแผนการดแลของผปวยโรค ปอดอดกนเรอรงในชมชน. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาล เวชปฏบตชมชน, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยบรพา.

รวมพร คงก าเนด, ศรอร สนธ และชตรนช ทองคง. (2555). การรบรความรนแรงและการรบร โอกาสเสยงของการตดเชอทางเพศสมพนธ ในวยรนผหญงไทย. วารสารพยาบาลศาสตร, 30(1), 61-69.

รตนา เรอนอนทร. (2550). ความเชอดานสขภาพและพฤตกรรมควบคมโรคของผ ทมภาวะความดน โลหตสงในศนยสขภาพชมชนเครอขายโรงพยาบาลล จงหวดล าพน. วทยานพนธ พยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

ลวรรณ อนนาภรกษ. (2550). พยาธสรรวทยาของทางเดนอาหาร: พยาธสรรวทยาทางการพยาบาล (พมพครงท 7). กรงเทพฯ: บญศรการพมพ.

วลลยา ทองนอย. (2554). การประยกตแบบแผนความเชอดานสขภาพ รวมกบแรงสนบสนนทางดาน สงคมในการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอปองกนโรคหลอดเลอดสมองของผปวยโรคความดน โลหตสง ต าบลโนนพะยอม อ าเภอชนบท จงหวดขอนแกน. วทยานพนธสาธารณสขศาสตร มหาบณฑต, สาขาวชาสาธารณสข, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน.

วโรชา มหาชย. (2550). การรกษา peptic ulcer. ใน วทยา ศรดามา (บรรณาธการ), ต าราอายรศาสตร 4 (หนา 169-176). กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศรณยา เพมศลป. (2554). ผลของการประยกตใชทฤษฎแบบแผนความเชอดานสขภาพรวมกบแรง สนบสนนทางสงคมในการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวาน ชนดท 2 ทมา รบบรการทโรงพยาบาลอบลรตน อ าเภออบลรตน จงหวดขอนแกน: วารสารวจยสถาบน มหาวทยาลยขอนแกน, 11(4), 89-100.

62

ศรรตน โกศลวฒน. (2551). มโนทศนพนฐานทางการพยาบาล. สงขลา: คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

สมจต หนเจรญกล. (2543). การดแลตนเอง: ศาสตรและศลปะทางการพยาบาล (พมพครงท 5). กรงเทพฯ: วเจ พรนตง.

สมถวล จนดา. (2551). พฤตกรรมการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวยทมเลอดออกใน ทางเดนอาหารสวนตนทมารบการรกษาทโรงพยาบาลอตรดตถ. วทยานพนธพยาบาล ศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

สาวตร โฆษตชยวฒน, บรรณาธการ. (2554). ศลยศาสตรรามาธบด เลม 2 ส าหรบนกศกษาแพทย แพทยประจ าบานและแพทยเวชปฏบตทวไป. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยมหดล.

สธดา พฒทอง. (2551). ปจจยท านายพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของวยผใหญตอนตน. วทยานพนธพยาบาล ศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สภรณ สขพรงพรอม. (2551). ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผปวยโรค ความดนโลหตสง อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม. วทยานพนธวทยาศาสตร มหาบณฑต, สาขาวชาสขศกษา, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สมาล วงธนากร, ชตมา ผาตด ารงกล และปราณ ค าจนทร. (2551). ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการ รบประทานยาในผปวยความดนโลหตสง. สงขลานครนทรเวชสาร, 26(6), 539-547.

สรชาต สทธปกรณ. (2547). ผลของการพยาบาลระบบสนบสนนและใหความรตอพฤตกรรมการ ดแลตนเองในผปวยโรคกระเพาะอาหาร. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน.

สรนธร กลมพากร. (2555).การประยกตใชแนวคดและทฤษฎในการเสรมสรางสขภาพและปองกน โรคในชมชน. ใน อาภาพร เผาวฒนา, สรนธร กลมพากร, สนย ละก าปน และ ขวญใจ อ านาจสตยซอ, การสรางเสรมสขภาพและปองกนโรคในชมชน: การประยกตแนวคดและ ทฤษฎสการปฏบต (พมพครงท 2; หนา 35-41). กรงเทพฯ: คลงนานาวทยา.

สพจน พงศประสบชย, ธวชชย อครวพธ และอดม คชนทร. (2553). เลอดออกในทางเดนอาหาร. กรงเทพฯ: กรงเทพเวชสาร.

สพชยา วลวฒน. (2551). ความสมพนธของการรบรความเชอดานสขภาพกบพฤตกรรมการปองกน โรคเบาหวานในญาตสายตรงของผปวยเบาหวานประเภท 2. วทยานพนธพยาบาลศาสตร มหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล.

63

ส านกงานคณะกรรมการควบคมเครองดมแอลกอฮอล. (2550). เครองดมแอลกอฮอลท าลายทก อวยวะทไหลผาน. กรงเทพฯ: ส านกโรคตดตอ กรมควบคมโรค.

ส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. (2552). สถตโรค. กรงเทพฯ: ส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข.

เสาวลกษณ วงศกาฬสนธ. (2550). ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาเพอเสรมสรางพฤตกรรม การดแลตนเองของผปวยภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนทไดรบการสอง กระเพาะอาหารในโรงพยาบาลราชวถ. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชา สขศกษา, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

หนวยเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลตราด. (2556). สถตโรค. ตราด: โรงพยาบาลตราด. หนวยเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร. (2556). สถตโรค.

จนทบร: โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร. หนวยเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว. (2556). สถตโรค.

สระแกว: โรงพยาบาลสมเดจพระยพราชสระแกว. อรณลดา นางแยม. (2550). ปจจยท านายพฤตกรรมการรบประทานอาหารเฉพาะโรคของผปวย

โรคความดนโลหตสง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยบรพา.

อดม คชนทร. (2553). Clinical practice in gastroenterology. กรงเทพฯ: กรงเทพเวชสาร. Abrams, A. C. (2004). Clinical drug therapy rationales for nursing practice (2nd ed.).

Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. Atisook, K., Kachinthorn, U., Luengrojanakul, P., Tanwandee, T., Pakdirat, P., & Puapairoj, A.

(2003). Histology of gastritis and helicobacter pylori infection in Thailand: A nationwide study of 3776 cases. Helicobacter, 8(2), 132-141.

Avunduk, C. (2002). Manual of gastroenterology: Diagnosis and therapy (3rd ed.). Philadelphia: Lippincott.

Barkun, A. N., Bardou, M., Kuipers, E. J., Sung, J., Hunt, R. H., Martel, M., & Sinclair, P. (2010). International consensus recommendations on the management of patients with nonvariceal upper gastrointestinal bleeding. Annals of Internal Medicine, 152(2), 101-113.

64

Becker, M. H. (1974). The health belief model: Origins and correlation in psychological theory. Health Education Monographs, 30(2), 5-6.

Becker, M. H., Drachman, R. H., & Kirscht, J. P. (1974). A new approach to explaining sick-role behavior in low-income populations. American Journal of Public Health, 64(3), 205-216.

Becker, M. H., & Maiman, L. A. (1975). Sociobehavioral determinants of compliance with health and medical care recommendation. Medical Care, 8(2), 10-15.

Becker, M. H., & Maiman, L. A. (1980). Strategies for enhancing patient compliance. Journal of Community Health, 2, 113-131.

Chi-Liang, C., Cheng-Hui, L., Nai-Jen, L., Jui-Hsiang, T., Yen-Lin, K., & Yi-Ning, T. (2014). Endoscopic diagnosis of cervical esophageal heterotopic gastric mucosa with conventional and narrow-band images. World Journal of Gastroenterology, 20(1), 242-249.

Chiu, P. W., & Ng, E. K. (2009). Predicting poor outcome from acute upper gastrointestinal hemorrhage. Gastroenterol Clinical North America, 7(3), 311-316.

Cohen, S. (2007). Peptic ulcer disease. Retrieved from http://www.merck.com/mmpe/print/seco2/ cho13/cho13e.html

Floch, M. H. (2005). Peptic ulcer disease: Definition and pathophysiology. In M. H. Floch, Netter’s gastroenterology (pp. 184-196). New Jersey: Carlstadt.

Gochman, D. S. (1988). Health behavior: Emerging research perspective. New York: Plenum Press. Gould, B. E. (2002). Digestion, absorption, and use of food: Peptic ulcer. In E. Barbara,

Pathophysiology for the health profession (2nd ed.; pp. 342-353). Saunder: Gould Med. Goroll, A. H., & Mulley, A. G. (2006). Primary care medicine. Philadelphia: Lippinocott. Hawkey, C. J. & Skelly, M. M. (2002). Gastrointestinal safety of selective COX-2 inhibitors.

Journal of Current Pharmaceutical Design, 12(8), 1077-1090. Ignatavicius, D. D., & Workman, M. L. (2002). Medical-surgical nursing critical thinking for

collaborative care (4th ed.). Philadelphia: W. B. Saunders. Janz, N. K., & Becker, M. H. (1984). The health belief model: A decade later. Health Education

Quatery, 11, 1-47. Klebl, F. H., Bregenzer, N., Schofer, L., Tamme, W., Langgartner, J., Scholmerich, J., Strauch,

B., Ehrenstein, R., & Wiest, K. (2005). Risk factor for mortality in severe upper gastrointestinal bleeding. International Journal Colorectal, 20, 49-56.

65

Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer. Leerdam, M. V. (2008). Epidemiology of acute upper gastrointestinal bleeding. Best Practice &

Research Clinical Gastroenterology, 22, 209-224. Lewis, S. L., Heitkemper, M. M., Dirksen, S. R., O’Brien, P. G., & Bucher, L. (2007). Medical-

surgical nursing: Assessment of clinical problems. St. Louis: Elsevier Mosby. Lim, J. K., & Ahmed, A. (2005). Endoscopic approach to the treatment of gastrointestinal

bleeding. Techniques In Vascular and Interventional Radiology, 7, 123-129. Mahmood, Z., & Manamara, D. (2003). Gastro-oesophageal reflux disease and ulcer disease.

Alimentary Pharmacology Therapy, 44(1), 20-24. Martin, H. F. (2005). Peptic ulcer disease: Definition and pathophysiology. In H. F. Martin,

F. David, S. Arthus, A. Geoffrey, & A. Colonel David, Netter’s gastroenterology. New Jersey: Carlstadt.

McCance, K. L., & Huether, S. E. (2006). Pathophysiology: The biologic basis for disease in adult and children (5th ed.). St. Louis : Mosby.

McCance, K., Forshee, B., & Shelby, J. (2006). Stress and disease. In K. McCance, & S. Huether (Eds.), Pathophysiology: The biologic basic for disease in adults and children (5th ed.; pp. 311-332). St. Louis: Elsevier Mosby.

Mitros, F. A., & Rubin, E. (2008). Clinicopathologic foundation of medieine. In E. Rubin, R. Stayer, & S. David (Eds.), Rubin’s pathology (pp. 557-568). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.

Pender, N. J., Murdaugh, C. L., & Parsons, M. A. (2006). Health promotion in nursing practice (5th ed.). New Jersey: Upper Saddle River.

Price, S. A., & Wilson, L. M. (2003). Disorders of the stomach and duodenum: Peptic ulcer disease. In Jennifer, J. Yeager, Pathophysiology: Concepts of disease (pp. 490-508). St. Louis: Mosby.

Rivkin, K., & Lyakhovetskiy, A. (2005). Treatment of nonvariceal upper gastrointestinal bleeding. The American Journal of Health-System Pharmacology, 62(1), 1159-1170.

Rosenstock, I. M. (1974). The health belief model and preventive health behavior. In M. H. Becker (Ed.), The health belief model and personal health behavior (pp. 1-8). New Jersey: Charles B. slack.

Rosenstock, I. M. (1990). Health behavior and health education. San Francisco: Jossey-Bass.

66

Rosenstock, S., Jorgonsen, T., Bonnevie, O., & Andersen, L. (2003). Risk factors for peptic ulcer discase: A population based prospective cohort study comprising 2416 Danish adults. [Electronic Version]. Gut, 36, 186-193.

Smeltzer, S. C., & Bare, B. G. (2004). Medical- surgical nursing (7th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.

Spiegel, B. M., Dulai, G., Lim, B. S., Mann, N., Kanwal, F., & Gralnek, I. M. (2006). The cost effectiveness and budget impact of intravenous versus oral proton pump inhibitors in peptic ulcer hemorrhage. Clinical Gastroenterology and Hepatology, 4, 988-997.

Takatsugu, Y., Masaki, S., Kunitaka, N., Koichiro, A., Masako, F., Shin, N., Akihiko, T., Taro, I., & Yasushi, K. (2007). Gastroduodenal mucosal injury in patients on antiplatelet therapy. Journal of Thrombosis Research, 120, 465-469.

Thabut, D., & Bernard-Chabert, B. (2007). Management of acute bleeding from portal hypertension. Best Practice & Research Clinical Gastroenterology, 21(1), 19-29. Vincent-Smith, L., & Sinclair, D. (2006). Acute gastrointestinal haemorrhage. Anesthesia and

Intensive Care Medicine, 7(4), 124-127. Viviane, A., & Alan, B. N. (2008). Estimates of costs of hospital stay for varies and nonvariceal

upper gastrointestinal bleeding in the United States. International Society for Pharmacoeconomics and Outcome Research, 11(1), 1-3.

White, L., & Duncan, G. (2002). Medical-surgical nursing (2nd ed.). Philadelphia: W. B. Saunders. Wilhelmsen, I., & Berstad, A. (2004). Reduced relapse rate in duodenal ulcer disease leads to

normalization of psychological distress: Twelve-year follow-up. Journal of Gastroenterology, 39(8), 717-721.

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก รายนามผทรงคณวฒ

รายนามผทรงคณวฒ

1. นายแพทยสมเกยรต สนนเกยรตเจรญ แพทยผเชยวชาญดานศลยกรรม ระบบ ทางเดนอาหาร โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร

2. รองศาสตราจารย ดร.นทธมน วทธานนท อาจารยภาควชาการพยาบาลศลยศาสตร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 3. ดร.พรฤด นธรตน รองผอ านวยการฝายวจยและการจดการความร วทยาลยพยาบาลพระปกเกลา จนทบร 4. คณพรทพย เนนรมหนอง พยาบาลวชาชพช านาญการพเศษ

ผชวยหวหนากลมงานการพยาบาลผปวยศลยกรรม โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร และ หวหนาหอผปวยศลยกรรม 1 โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร

5. คณอรยา โภชเจรญ พยาบาลวชาชพช านาญการ หอผปวยศลยกรรม 1 โรงพยาบาลพระปกเกลา จงหวดจนทบร

ภาคผนวก ข เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล

เลขทแบบสอบถาม.................

แบบสอบถาม เรอง ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพ

ของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า

ค าชแจง แบบสอบถามฉบบน มจดมงหมายเพอศกษาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ผวจยขอรบรองวาขอมลในแบบสอบถามจะไมสงผลกระทบตอผตอบแบบสอบถามแตประการใด และจะเกบขอมลของทานไวเปนความลบ จงขอความรวมมอจากทานในการตอบแบบสอบถามตามความเปนจรง เพราะขอมล ทไดจากทาน มความส าคญยง ตอผลการวจย ซงเปนประโยชนตอการศกษาและพฒนาพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า อยางแทจรง ผวจยขอขอบคณทานมา ณ โอกาสน

แบบสอบถามนม 3 สวน ดงน สวนท 1 แบบสอบถามขอมลสวนบคคลและขอมลความเจบปวย

สวนท 2 แบบสอบถามขอมลเกยวกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออก ในทางเดนอาหารสวนตนซ า แบงเปน 4 พฤตกรรม คอ พฤตกรรมการบรโภค พฤตกรรมการใชยา พฤตกรรมการสบบหร และ พฤตกรรมทกอใหเกดความเครยด

สวนท 3 แบบสอบถามขอมลเกยวกบการรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพ แบงเปน 5 หมวด คอ การรบรถงโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า การรบรถงความรนแรงของการเกดโรคซ า การรบรถงประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมสขภาพเพอปองกนการเกดโรคซ า การรบรถงอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมสขภาพเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน าใหเกดการปฏบต

72

แบบสอบถาม เรองปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออก ในทางเดนอาหารสวนตนซ า

สวนท 1 แบบสอบถามขอมลสวนบคคลและขอมลความเจบปวย ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย √ ลงใน ( ) หนาขอทตรงกบขอมลของทาน หรอกรอกขอความลงในชองวาง

ส าหรบผวจย

1. เพศ ( ) 1. ชาย ( ) 2. หญง

2. อาย .................. ป ....................... เดอน 3. สถานภาพสมรส ( ) 1. โสด ( ) 2. ค ( ) 3. หมาย ( ) 4. หยา / แยก

4. ระดบการศกษาสงสด ( ) 1. ไมไดเรยน ( ) 2. ชนประถมศกษา ( ) 3. ชนมธยมศกษา ( ) 4. อนปรญญาหรอเทยบเทา ( ) 5. ปรญญาตร ( ) 6. สงกวาปรญญาตร

5. อาชพ ( ) 1. ไมไดประกอบอาชพ ( ) 2. รบราชการ/ ขาราชการบ านาญ ( ) 3. เกษตรกรรม ( ) 4. คาขาย ( ) 5. รบจาง ( ) 6. อน ๆ (ระบ) .............................

6. รายไดของทานเฉลยตอเดอน ( ) 1. ต ากวา 2,000 บาท ( ) 2. 2,001-5,000 บาท ( ) 3. 5,001-10,000 บาท ( ) 4. 10,001-15,000 บาท ( ) 5. 15,001-20,000 บาท ( ) 6. 20,000 บาทขนไป

7. ทานมโรคประจ าตวหรอไม ( ) 1. ไมม ( ) 2. ม ไดแก ( ) โรคเบาหวาน ( ) โรคความดนโลหตสง ( ) โรคหวใจ ( ) โรคขอ กระดก ( ) โรคตบ ( ) โรคเลอด

73

สวนท 1 แบบสอบถามขอมลสวนบคคลและขอมลความเจบปวย (ตอ) ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย √ ลงใน ( ) หนาขอทตรงกบขอมลของทาน หรอกรอกขอความลงในชองวาง

ส าหรบผวจย

8. ทานมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ครงนเปนครงทเทาไร ครงท..........................................

9. ปจจบนทานดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอลหรอไม ( ) 1. ไมดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล ( ) 2. ดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล (ระบปรมาณทดมตอวน) ปรมาณ.............................................

10. ปจจบนทานสบบหรหรอไม ( ) 1. ไมสบบหร ( ) 2. สบบหร (ระบปรมาณทสบบหรตอวน) ปรมาณ.............................................

11. ปจจบนทานรบประทานยาอะไรเปนประจ าหรอไม ( ) 1. ไมไดรบประทานยา ( ) 2. ไดรบประทานยา ไดแก ( ) ยาบ ารงเลอด ( ) ยาละลายลมเลอด ( ) ยารกษาโรคขอ กระดก ( ) ยาแอสไพรน ( ) ยาแผนโบราณ ยาลกกลอน ยาสมนไพร ( ) ยาอน ๆ (ระบ).....................................................................

12. การรกษาททานไดรบในครงน ( ) 1. ไดรบการสองกลอง ( ) 2. ไดรบการผาตด ( ) 3. ไดรบยา

74

สวนท 2 แบบสอบถามขอมลเกยวกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดน อาหารสวนตนซ า ค าชแจง แบบสอบถามนตองการทราบถงการปฏบตพฤตกรรมสขภาพ แบงเปน 4 พฤตกรรม คอ พฤตกรรมการบรโภค พฤตกรรมการใชยา พฤตกรรมการสบบหร และพฤตกรรมทกอใหเกด ความเครยด ค าตอบทานจงไมมถกหรอผด (โปรดตอบถามตรงตามความคดเหนของทานให มากทสด เพยงค าตอบเดยวในแตละขอ) โดยโปรดท าเครองหมาย √ ลงในชองทตรงกบขอมล พฤตกรรมสขภาพของทาน การเลอกใหถอเกณฑดงน ปฏบตเปนประจ าทกวน/ ทกครง หมายถง ทานปฏบตพฤตกรรมสขภาพนน ๆ เปนประจ าทกวน/ ทกครง ปฏบตเกอบทกวน/ เกอบทกครง หมายถง ทานปฏบตพฤตกรรมสขภาพนน ๆ

เกอบทกวน/ เกอบทกครง ปฏบตบางวน/ นาน ๆ ครง หมายถง ทานปฏบตพฤตกรรมสขภาพนน ๆ บางวน/ นาน ๆ ครง ไมเคยปฏบตเลย หมายถง ทานไมเคยปฏบตพฤตกรรมสขภาพนน ๆ เลย

ขอค าถาม

การปฏบต ส าหรบผวจย

ปฏบต เปนประจ า ทกวน / ทกครง

ปฏบตเกอบทกวน / เกอบ ทกครง

ปฏบต บางวน / นาน ๆ ครง

ไมเคยปฏบตเลย

พฤตกรรมการบรโภค 1. ในแตละวนทานบรโภคอาหารครบทง 3 มอ

2. ในแตละวนทานบรโภคอาหารในแตละมอ ตรงเวลา

3. ทานบรโภคอาหารหมกดอง เชน ปดอง ปลารา ขนมจน ผกดอง หรอผลไมดองชนดตาง ๆ

4. …………………………………………….. 5. …………………………………………….. 6. …………………………………………….. 7. ……………………………………………..

75

ขอค าถาม

การปฏบต ส าหรบผวจย

ปฏบต เปนประจ า ทกวน / ทกครง

ปฏบตเกอบทกวน / เกอบ ทกครง

ปฏบต บางวน / นาน ๆ ครง

ไมเคยปฏบตเลย

พฤตกรรมการใชยา 8. ทานรบประทานยาแกอกเสบ ยาแกปวด รกษา โรคขอ กระดก

9. ทานรบประทานยาแอสไพรน 10. …………………………………………… 11. …………………………………………… พฤตกรรมการสบบหร 12. ในปจจบนทานสบบหร

พฤตกรรมทกอใหเกดความเครยด 13. เมอทานมความเครยด หรอมเรองกงวล ใจ ทานจะเกบไวคนเดยวไมบอกใคร

14. ทานเปนคนใจรอน ขโมโห หงดหงดงาย 15. ……………………………………………

76

สวนท 3 แบบสอบถามขอมลเกยวกบการรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพ ค าชแจง แบบสอบถามนตองการทราบถงการรบรตามแบบแผนความเชอดานสขภาพ แบงเปน 5 หมวด คอ การรบรถงโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า การรบรถงความรนแรงของการเกดโรคซ า การรบรถงประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมสขภาพเพอปองกนการเกดโรคซ า การรบรถงอปสรรคตอ การปฏบตพฤตกรรมสขภาพเพอปองกนการเกดโรคซ า และสงชกน าใหเกดการปฏบต เพอปองกนการเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ค าตอบทานจงไมมถกหรอผด (โปรดตอบถาม ตรงตามความคดเหนของทานใหมากทสด เพยงค าตอบเดยวในแตละขอ) โดยโปรดท าเครองหมาย √ ลงในชองทตรงกบความรสกหรอความคดเหนของทาน การเลอกใหถอเกณฑดงน เหนดวยอยางยง หมายถง ขอความนนตรงกบความรสกหรอความคดเหน ของทานอยางยง เหนดวยมาก หมายถง ขอความนนตรงกบความรสกหรอความคดเหน ของทานมาก ไมแนใจ หมายถง ไมแนใจวาขอความนนตรงกบความรสกหรอ ความคดเหนของทาน

ไมเหนดวย หมายถง ขอความนนไมตรงกบความรสกหรอความคดเหน ของทาน

ไมเหนดวยอยางยง หมายถง ขอความนนไมตรงกบความรสกหรอความคดเหน ของทานอยางยง

ขอค าถาม

ความคดเหน ส า หรบผ วจย

เหนดวยอยางยง

เหนดวย มาก

ไมแนใจ

ไม เหนดวย

ไม เหนดวยอยางยง

การรบรถงโอกาสเสยงของการเกดโรคซ า 1. ทานคดวาตนเองเปนคนทไมเสยงตอ การเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหาร สวนตนซ า

77

ขอค าถาม

ความคดเหน ส า หรบผ วจย

เหนดวยอยางยง

เหนดวย มาก

ไมแนใจ

ไม เหนดวย

ไม เหนดวยอยางยง

2. อาจเปนไปไดททานจะเกดภาวะเลอดออก ในทางเดนอาหารสวนตนซ า แมวาทานจะ เคยไดรบการรกษาภาวะเลอดออกใน ทางเดนอาหารสวนตนแลว

3. อาจเปนไปไดททานจะเกดภาวะเลอดออก ในทางเดนอาหารสวนตนซ า ถาทาน รบประทานอาหารไมตรงเวลา

4. อาจเปนไปไดททานจะเกดภาวะเลอดออก ในทางเดนอาหารสวนตนซ า ถาทาน รบประทานอาหารรสจด เชน เผด เปรยว เคม เปนประจ า

5. อาจเปนไปไดททานจะเกดภาวะเลอดออก ในทางเดนอาหารสวนตนซ า ถาทานดม เครองดมชก าลงหรอเครองดมทม สวนผสมของแอลกอฮอล เปนประจ า

6. …………………………………………… 7. …………………………………………… 8. …………………………………………… 9. …………………………………………… 10. ………………………………………….. 11. …………………………………………..

78

ขอค าถาม

ความคดเหน ส า หรบผ วจย

เหนดวยอยางยง

เหนดวย มาก

ไมแนใจ

ไม เหนดวย

ไม เหนดวยอยางยง

การรบรถงความรนแรงของการเกดโรคซ า 12. ผปวยทเกดภาวะเลอดออกในทางเดน อาหารสวนตนซ า อาจเสยชวตได จาก ภาวะชอก ทเกดจากการสญเสยเลอด ในปรมาณมาก

13. ภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า หากไมไดรบการดแลรกษาอยางถกวธ อาจท าใหตายได

14. ภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า เปนภาวะทไมรนแรง ไมนากลว เพราะ รกษาได

15. ………………………………………… 16. …………………………………………

การรบรถงประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมสขภาพเพอปองกนการเกดโรคซ า 17. ทานคดวาการรบประทานอาหารออน ยอยงาย เชน ขาวตม โจก ชวยปองกนการกลบเปนซ า ของภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน

18. ทานคดวาการรบประทานอาหารตรงเวลา ชวยปองกนการกลบเปนซ า ของภาวะ เลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน

19. ทานคดวาการหลกเลยงการรบประทาน อาหารรสจด รวมถงอาหารหมกดอง จะ ท าใหเกดภาวะเลอดออกในทางเดน อาหารสวนตนซ าลดลง

79

ขอค าถาม

ความคดเหน ส า หรบผ วจย

เหนดวยอยางยง

เหนดวย มาก

ไมแนใจ

ไม เหนดวย

ไม เหนดวยอยางยง

20. ทานคดวาการเลกดมเครองดมชก าลง หรอ เครองดมทมสวนผสมของ แอลกอฮอล จะท าใหเกดภาวะเลอดออก ในทางเดนอาหารสวนตนซ าลดลง

21. ทานคดวาการเลกดมชา กาแฟและ น าอดลม จะท าใหเกดภาวะเลอดออกใน ทางเดนอาหารสวนตนซ าลดลง

22. …………………………………………

23. …………………………………………

24. ………………………………………… 25. …………………………………………

การรบรถงอปสรรคตอการปฏบตพฤตกรรมสขภาพเพอปองกนการเกดโรคซ า 26. เปนเรองยากททานจะรบประทาน อาหารใหตรงเวลาทง 3 มอ

27. การหลกเลยงรบประทานอาหารรสจด เปนเรองยาก ส าหรบทาน

28. ทานคดวาการเลกดมเครองดมชก าลง หรอเครองดมทมสวนผสมของ แอลกอฮอล เปนเรองยาก

29. ทานคดวาการเลกดมเครองดมชก าลง หรอเครองดมทมสวนผสมของ แอลกอฮอล ท าใหทานเขาสงคมไดนอยลง

80

ขอค าถาม

ความคดเหน ส า หรบผ วจย

เหนดวยอยางยง

เหนดวย มาก

ไมแนใจ

ไม เหนดวย

ไม เหนดวยอยางยง

30. การลด/เลกดมชา กาแฟ และน าอดลม ท าใหทานไมกระปรกระเปรา

31. เปนเรองล าบากหากทานตองหลกเลยง การรบประทานยาแกอกเสบ ยาแกปวด รกษาโรคขอ กระดก ยาแอสไพรน และยาชด ยาแผนโบราณ ยาลกกลอน ยาสมนไพร

32. ทานคดวาการรบประทานยารกษา ภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน ตามค าแนะน าของแพทยหรอเจาหนาท สาธารณสขอยางเครงครด เปนเรองยงยาก

33. ………………………………………… 34. ………………………………………… 35. ………………………………………… 36. ………………………………………… 37. …………………………………………

38. …………………………………………

39. …………………………………………

สงชกน าใหเกดการปฏบต 40. ทานคดวาการปฏบตตามค าแนะน าของ บคลากรทางการแพทย และการมาตรวจ ตามนดอยางตอเนอง ท าใหทานสามารถ ปฏบตตวดขน ในการปองกนการเกดภาวะ เลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ าได

81

ขอค าถาม

ความคดเหน ส า หรบผ วจย

เหนดวยอยางยง

เหนดวย มาก

ไมแนใจ

ไม เหนดวย

ไม เหนดวยอยางยง

41. ทานคดวาการไดรบขอมลขาวสารทาง สอตาง ๆ เกยวกบการเกดภาวะเลอดออก ในทางเดนอาหารสวนตนซ า ท าใหทาน สามารถเปลยนพฤตกรรม และปองกน การเกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหาร สวนตนซ าได

42. ทานคดวาการมคนคนเคยหรอคนรจก เกดภาวะเลอดออกในทางเดนอาหาร สวนตนซ า ท าใหทานเกดความกลว ไมอยากใหเกดขนกบตวทานเอง และ ท าใหทานสามารถเปลยนพฤตกรรม มาดแลสขภาพใหดขนได

43. ………………………………………… 44. …………………………………………

ภาคผนวก ค เอกสารรายงายผลการพจารณาจรยธรรมการวจย

เอกสารพทกษสทธกลมตวอยาง

84

85

ค ำชแจงในกำรศกษำและกำรพทกษสทธของกลมตวอยำง ------------------------------

การพทกษสทธของกลมตวอยางในการเขารวมการวจยครงน ผวจยไดพทกษสทธของผทสามารถเขารวมในการวจย โดยอธบายการยนยอมเขารวมการวจยใหกลมตวอยางรบทราบ ดงน ขาพเจา นางสาวบษยารตน ลอยศกด เปนนสตปรญญาโท สาขาการพยาบาลผใหญ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา ก าลงท าวทยานพนธเรองปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า ทานเปนผมความส าคญอยางยง ในการใหขอมลครงน จงขอความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม โดยใชเวลาประมาณ 30 นาท ซงในการตอบครงนจะไมมถกหรอผด และไมมผลใด ๆ ตอการรกษาพยาบาลททานจะไดรบในขณะน ค าตอบทไดจากทานจะถกเกบไวเปนความลบและไมมผลกระทบใด ๆ ทกอใหเกดอนตรายตอตวทานและบคคลทเกยวของ แตจะเปนประโยชนตอสวนรวม เพราะจะน าผลทไดไปใชในการวางแผนใหการพยาบาล และสงเสรมพฤตกรรมการปองกนการเกดโรคซ าของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตน ใหถกตองเหมาะสมกบโรค เพอใหมคณภาพชวตทด และปองกนไมใหเกดภาวะแทรกซอนทรนแรงตอไป หากทานมขอสงสยใด ๆ ทเกยวของกบงานวจยครงน ขาพเจายนดทจะตอบใหทานเขาใจ และไมวาทานจะเขารวมในการวจยครงนหรอไมกตาม ทานจะยงไดรบการรกษาพยาบาล จากเจาหนาทของทางโรงพยาบาลตามปกต ทานมสทธจะตอบรบหรอปฏเสธการเขารวมวจยครงน และถงแมทานจะยนยอมเขารวมการวจยแลว ทานกยงมสทธจะยกเลกการเขารวมวจยครงนได ตลอดเวลาตามททานตองการ โดยไมมผลกระทบใด ๆ ทงสน การวจยครงนจะประสบความส าเรจลงไมได หากไมไดรบความอนเคราะหและความรวมมอจากทาน จงขอขอบคณในความรวมมอของทานมา ณ โอกาสนดวย

.......................................................................

(นางสาวบษยารตน ลอยศกด) ผวจย

86

ใบยนยอมเขำรวมกำรวจย ------------------------------

หวขอวทยำนพนธเรอง ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผปวยทมภาวะเลอดออกในทางเดนอาหารสวนตนซ า วนใหค ายนยอม วนท ........... เดอน .................................................. พ.ศ. .................... กอนทจะลงนามในใบยนยอมเขารวมการวจยครงน ขาพเจาไดรบการอธบายจากผวจยถงวตถประสงคของการวจย วธการวจย ประโยชนทจะเกดขนจากการวจยอยางละเอยด และมความเขาใจดแลว ขาพเจายนดเขารวมโครงการวจยดวยความสมครใจ และขาพเจามสทธทจะบอกเลกการเขารวมในโครงการวจยนเมอใดกได และการบอกเลกการเขารวมการวจยน จะไมมผลกระทบใด ๆ ตอขาพเจา ผวจยรบรองวาจะตอบค าถามตาง ๆ ทขาพเจาสงสยดวยความเตมใจ ไมปดบง ซอนเรน จนขาพเจาพอใจ ขอมลเฉพาะเกยวกบตวขาพเจาจะถกเกบเปนความลบและจะเปดเผยในภาพรวมทเปนการสรปผลการวจย ขาพเจาไดอานขอความขางตนแลว และมความเขาใจดทกประการ และไดลงนามในใบยนยอมนดวยความสมครใจ ลงนาม ................................................................... ผยนยอม

(.................................................................) ลงนาม ................................................................... พยาน (.................................................................) ลงนาม ................................................................... ผท าวจย (นางสาวบษยารตน ลอยศกด)

87

ขาพเจาไมสามารถอานหนงสอได แตผวจยไดอานขอความในใบยนยอมนใหขาพเจาฟงจนขาพเจาเขาใจดแลว ขาพเจาจงลงนามหรอประทบลายนวหวแมมอของขาพเจาในใบยนยอมนดวยความเตมใจ

ลงนาม ................................................................... ผยนยอม (.................................................................) ลงนาม ................................................................... พยาน (.................................................................) ลงนาม ................................................................... ผท าวจย (นางสาวบษยารตน ลอยศกด)

88

ประวตยอของผวจย ชอ-สกล นางสาวบษยารตน ลอยศกด วน เดอน ปเกด 7 กมภาพนธ 2528 สถานทเกด อ าเภอเมอง จงหวดจนทบร สถานทอยปจจบน 13/ 3 หม 3 ต าบลบางสระเกา อ าเภอแหลมสงห จงหวดจนทบร 22190 ต าแหนงและประวตการท างาน พ.ศ. 2550-ปจจบน พยาบาลวชาชพปฏบตการ

วทยาลยพยาบาลพระปกเกลา จนทบร ประวตการศกษา พ.ศ. 2546-2549 พยาบาลศาสตรบณฑต

วทยาลยพยาบาลพระปกเกลา จนทบร พ.ศ. 2555-2558 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต (สาขาการพยาบาลผใหญ)

มหาวทยาลยบรพา