chrząszcz - kwiecień 2010 (nr 49)

8/7/2019 Chrzszcz - Kwiecie 2010 (nr 49)

1/12

ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACI SZCZEBRZESZYNA

NR.4 (5) KWIECIE 2010

SZCZEBRZESZYN

PRZEKLTY KATYPrezydent Lech Kaczyski nie yje.Katastrofa samolotu w Smolesku.

Najwaniejsze osoby w kraju leciay na uroczystoci 70. rocznicy zbrodni katyskiej. Wrd nich bylim. in. prezydent Lech Kaczyski wraz z on, Ryszard Kaczorowski, Jerzy Szmajdziski, WadysawStasiak, Aleksander Szczygo, Przemysaw Gosiewski, Zbigniew Wassermann, Janusz Kochanowski,Sawomir Skrzypek szef NBP, Janusz Kurtyka szef IPN oraz bp Tadeusz Poski. Zgina polskageneralicja najwyszego szczebla. Generaowie Franciszek Ggor szef sztabu generalnego oraz dowdcywszystkich rodzajw si zbrojnych: gen. broni Andrzej Basik (dowdca si powietrznych), gen. Tadeusz Buk

(szef wojsk ldowych), gen. Bronisaw Kwiatkowski (wojska operacyjne), gen. dyw. Wodzimierz Potasiski(wojska specjalne), gen. bryg. Kazimierz Gilarski (dowdca garnizonu Warszawa), wiceadmira AndrzejKarweta (dowdca marynarki).

Modlitwa Rodzin Katyskich

Matko Boa Katyska!Matko Miosierdzia i Pojednania!W Twoje ramiona oddajemy wszystkich zamordowanychna Wschodzie.

Z yw wiar w witych obcowanie prosimy Ci, Matko,przygarnij i oddaj Twojemu Synowi.Matko Bolesna, pocieszaj tych, ktrych serca jeszczekrwawi po stracie Najbliszych.Daj ask, aby jak najszybciej powstay polskie cmentarzena Wschodzie oraz Sanktuarium Miosierdzia i Pojednaniaw Katyniu.Matko Pokoju, daj nam ask ycia godnego Tych, ktrzyzginli za Ojczyzn, stajc si cen naszej wolnoci. Uczyich fundamentem odrodzenia i pojednania narodw w imiChrystusa, ktry miuje i przebacza. Amen.


2/12

CHRZSZCZ NR 4 (5)

2

Zygmunt dzwon krlewski zabrzmia A to on nam zawsze ttni dzi,

jak grzebiemy, kto nam drogi.

St. Wyspiaski Wesele

Wieczr w dniu 11 kwietnia 2010r. , w dniu

Miosierdzia Boego, ktry przypada na pierwszniedziel po Niedzieli Zmartwychwstania. Ta niedziela

jest szczeglna - od dwch dni pogreni jestemy wszoku, przeraeniu, niedowierzaniu, blu. Wczoraj, 10kwietnia nard polski przey kolejn ogromn tragedi

w wyniku katastrofy lotniczej stracilimy Prezydentakraju i szereg najwaniejszych postaci ycia

politycznego, spoecznego, wojskowego. Niewyobraalna tragedia, jakiej nie notuje wspczesnahistoria wiata podkrelaj komentatorzy wszystkichstacji naszych mediw. To dlatego zatrzso si sercewielkiego dzwonu ZygmuntaOgoszona zostaasiedmiodniowa aoba narodowa.

Znamienny jest fakt, e tragedia rozegraa si wSmolesku, tak blisko Katynia, dokd zmierzaadelegacja polskiego narodu, by uczci siedemdziesitrocznic mordu dokonanego tam przez Rosjan na

polskich oficerach i inteligencji . Ziemia katyskapochona kolejne polskie ofiary.

I miejsce, i data wydarzenia s symboliczne. Wkwietniu 1940 roku na mocy decyzji naczelnych wadz

Zwizku Radzieckiego rozstrzelano tu ponad 21 000wybitnych Polakw. W hodzie ofiarom tych zbrodniSejm ustanowi 13 kwietnia Dniem Pamici OfiarZbrodni Katyskiej.

Pi lat temu w wigili Niedzieli MiosierdziaBoego odszed do domu Ojca nasz Papie Jan Pawe II,a kilka dni pniej odby si Jego pamitny pogrzeb. Teskojarzenia nasuwaj si same.

Drugi dzie trwamy przed odbiornikamimediw, by chon informacje nadchodzce zeSmoleska, Moskwy, Warszawy . Mieszkacy

Warszawy i caej Polski gromadz si przed PaacemPrezydenckim, i w innych miejscach stolicy, by kadckwiaty i palc znicze, oddawa hod tym, ktrzy straciliycie podczas katastrofy. Przede wszystkim jednakgromadzimy si w wityniach i odwoujc si doMiosierdzia Boego, prosimy za wszystkimi zmarymii ich rodzinami. Rwnie w Szczebrzeszynie , wkociele pw. w. Katarzyny o godz. 11.30 sprawowana

bya Msza wita w intencji ofiar i ich bliskich.Dzisiaj te w godzinach popoudniowych powrcio

do Ojczyzny ciao Prezydenta Lecha Kaczyskiego.

Wzdu trasy przejazdu konduktu aobnego tysicePolakw egnay Prezydenta, oddaway cze,manifestoway wsplne przeywanie cierpienia.

Od wczoraj przywdcy caej Europy, caego wiatal do Polski kondolencje dla naszego narodu,niektrzy ogaszaj w swoich pastwach dni aobynarodowej.Tragedia poczya w blu i cierpieniu wszystkichPolakw. Jest to zrozumiae tym bardziej, i wkatastrofie polegli przedstawiciele rnych opcji

politycznych, ministrowie , posowie, senatorowiekoalicji i opozycji, przedstawiciele RodzinKatyskich, ludzie kultury. Atmosfera przypominat sprzed piciu lat, gdy na jaki czas zaniky spory iwanie po mierci Ojca witego. Dzisiajzobaczylimy, jak, oprcz rodziny, czePrezydentowi oddawali politycy, rwnie ci zformacji przeciwnych. Czy tym razem pojednanie izjednoczenie ma szans trwa duej?

W dwa dni po katastrofie trudno ocenia,wyciga wnioski, przewidywa konsekwencje. W

kolejnych dniach pojawi si nowe informacje,komentarze, scenariusze na przyszo. Dzisiaj, 36godzin po katastrofie nasuwa si kilka refleksji ,zarwno smutnych, jak i optymistycznych.Polski nard co kilkadziesit lat doznaje wielkiejstraty gin elity pastwa, najwybitniejsi politycy,uczeni, wojskowi. Tak byo podczas narodowych

powsta, I i II wojny wiatowej; po raz kolejnytracimy je w Katyniu.Paradoksalnie, ta tragedia moe przyczyni si doupowszechnienia prawdy o zbrodni katyskiej w

krajach europejskich, szczeglnie za w Rosji, ktradotd nie chciaa jej przyj. Przysuy si temurwnie film Andrzeja Wajdy Katy, gdywczoraj niespodziewanie podjto decyzj owyemitowaniu dziea w najwaniejszym kanalerosyjskiej telewizji. Czyby a tylu mierci

potrzebowao przywracanie pamici?Z dzisiejszych relacji medialnych dowiadujemy sio niezwykle przyjaznym stosunku mieszkacwSmoleska i Moskwy wobec Polakw. PrezydentMiedwiediew ogosi w Rosji aob narodow ,

podkrela si wspczucie, jakie okazywa premierPutin. Komentatorzy zaczynaj ju zastanawia si,na ile polepsz si stosunki polsko rosyjskie,

jednak gestom przywdcw Rosji nie do kocawierzOptymizmem napawa fakt, e Polacy tumnieskadali hod wszystkim tragicznie zmarymczonkom delegacji, a szczeglnie Prezydentowi .Moe teraz, dopiero po mierci, media zechcukaza prawdziwy wizerunek Lecha Kaczyskiego

pojawiy si dzisiaj pierwsze prby ,wypowiedzinegujce utrwalony przez media niezbytsympatyczny portret.


3/12

CHRZSZCZ NR 4 (5)

3

Dzisiaj moemy pochyli gowy w gecieszacunku dla wszystkich, ktrzy odeszli orazszczerego wspczucia dla ich rodzin pogronychw ogromie blu i cierpienia, szukajcych celu, isensu mierci najbliszych. Jako nard chcemywierzy, e wielki Zygmunt z Katedry Wawelskiej

bdzie rozbrzmiewa nie w chwilach trwogi, lecz

goszc radosne dla nas Polakw- wydarzenia.J. D.

Las Smoleski

I znw Las Smoleski mg cich poraa,znowu krew nasza po brzozach pyniejak z ofiarnego Ojczyzny Otarza lecz nie zgina! I nigdy nie zginie!

S wrd nas ktnie, zawi, pogarda

a przyszo ciemn zakryta chust,lecz nasze dzieje to ksiga otwartakrwi zapisana nie czcionk pust.

Odeszlicie z ycia w cisz historii,i w mier Tych z Katynia mier Wasza wpisana.To dziki Ich mierci jestemy dzi wolni,yjemy stojc nie na kolanach!

Dzisiaj s wspomnie rzewnych godzinyi z anten spywaj potoki ez,cho wczoraj stamtd pyny drwiny,

wic jaki naprawd nasz smutek jest?Na gowy yjcych lejemy pomyje,i autorytet dla nas jest zerem,a wreszcie, gdy zabrzmi podniose Requiem,obwoujemy go bohaterem.

Dlaczego dla ywych szacunku nie mamy?i Wielkich zajadle ksamy jak psy,dopiero gdy mier skruszy serc naszych bramyprzychodzi zaduma, wstyd, smutek i zy.

Czas hekatomby dopeni si w mce

i to co ze, zaczyna w nas pka.Jest jeszcze pora na rekolekcjechyba, e znw wybierzemy jaseka.

Zburzmy dzielce nas morza murwi wejdmy w soce z ambicji cienia,skoczmy daremny nasz wycig szczurwby nas ocali od zapomnienia

Zbledn powoli kiry aobyi powrcimy do codziennoci,a groby Katynia i Wasze groby

niech strzeg u Boga naszej Wolnoci.Kwiecie 2010 r.

Jerzy Banaszkiewicz

Regina Smoter GrzeszkiewiczWarto o nich pamita - cig dalszy

Gierczak (...)Rzemielnik, w okresie midzywojennym zajmowa siwytwarzaniem gontw; pokryta bya nimi wiksza czszczebrzeszyskich dachw.

Godziszewski Stanisaw Nauczyciel, prac w Szkole Wydziaowej wSzczebrzeszynie rozpocz w roku 1811 jako kollaborator(pomocnik nauczycieli), w roku 1819 zda egzamin

pastwowy uprawniajcy go do pracy w charakterzenauczyciela ; w roku 1842 powoany zosta na stanowiskodyrektora. Wykada jzyk polski i aciski; wszczebrzeszyskich szkoach pracowa do roku 1848 .Zmar w roku 1849, pochowany jest na miejscowymcmentarzu. Jego ucze - absolwent gimnazjum - CzesawSzczebrzeszak napisa w swoich wspomnieniach oStanisawie Godziszewskim:" czowiek uczciwy i zacny, zdobrodusznej i nastrojonej powag jego miny uczniowie

jak zwykle robili sobie arty, ale kochali go..."

Gob JanNauczyciel i opiekun druyny skautw w Szczebrzeszyniezaoonej w 1916 roku przez Franciszka Przyrowskiego.

Gosiewski Marcin ks.

Marcin Gosiewski urodzi si 9 listopada 1777 r., w latach1781-1794 uczy si w Publicznych SzkoachSzczuciskich. Od 1796 roku do wice kapaskich wroku 1801- w Putuskim Seminarium Duchownym. Powiceniach kapaskich pracuje jako wikariusz w kociele

parafialnym w Jdrzejowie, a nastpnie, przez trzy latapozostawa proboszczem w parafii w Zawadach. W 1813 r. biskup diecezjalny skierowa go do Seminarium jakoprofesora, a pod koniec roku do Szk omyskich, gdziepeni funkcj rektora.

W 1816 roku, wobec przychylnoci XII ordynata

Stanisawa Kostki Zamoyskiego, ks. Gosiewski rozpoczstarania o probostwo szczebrzeszyskie. Wobeczmieniajcych si warunkw politycznych i prawnychtrway one a do roku 1824. Dopiero gdy rozdzielono

probostwo kolegiackie zamojskie od szczebrzeszyskiego,a prawo zaproponowania proboszcza szczebrzeszyskiego

pozostawiono ordynatowi, ks. Marcin Gosiewski objstanowisko proboszcza w Szczebrzeszynie - "instytuowanyzosta". Sprawowa t funkcj z poytkiem dla parafii przez

prawie 30 lat - do roku 1851.Dziki jego poczynaniom restaurowano koci i jego

otoczenie niemal nieprzerwanie; przeprowadzi rwnieremont kocioa w. Leonarda. By wyrozumiaym dlamodziey i profesorw rektorem szk


4/12

CHRZSZCZ NR 4 (5)

4

szczebrzeszyskich. T pomoc wspomina np. szykanowany przez wsppracownikw Stanisaw Kiewlicz, wieloletninauczyciel szk szczebrzeszyskich.

Grniak MariaMaria Grniak (z domu Ryzner) bya nie tylkonauczycielk w szkole zawodowej w Szczebrzeszynie czy

pedagogicznej, ale potem dyrektorem, jednym znajlepszych w kraju, szkoy podstawowej w Bodaczowie w tych czasach najlepszej podstawwki na Lubelszczynie(potwierdzone nagrodami i zwycistwami uczniw wlicznych konkursach). Osoba ta zwizana zeSzczebrzeszynem zasuguje i jest umieszczana w wielupublikacjach ze wzgldu na swj wkad w owiat regionui gminy Szczebrzeszyn.

O pracy Marii Grniak wypowiedziaa si jedna z jej uczennic (Wanda Pomaraska z Bodaczowa): z capewnoci moemy powiedzie, e "niosa kaganek owiatyna wsi polskiej".

Griner (...)yd szczebrzeszyski, z zawodu krawiec, zatrudniony byjako kinooperator w kinie "Muza". ona Grinera (nieznanaz imienia) naleaa do Zwizku ModzieyKomunistycznej; obawiajc si Niemcw wyjechali obojewraz z 6 - 7 miesicznym dzieckiem z wycofujcymi si zeSzczebrzeszyna Rosjanami we wrzeniu 1939 roku. ZArmi Andersa Griner wyszed ze Zwizku Radzieckiego.Przey wojn - w latach 40 (moe rok 1947) przysakartk do Wiesawa Krzeszowskiego, syna wacicielakina, w ktrym by przed wojna zatrudniony .

Poinformowa, e urodzi mu si drugi syn, mieszka wTel - Awiwie i ma prywatne kino". Na ile ta wiadomo bya wiarygodna, trudno dociec - nie udao si pomimo poszukiwa prowadzonych przez rodzin Krzeszowskichodnale Grinera, ani uzyska danych odnonie rzekomoprowadzonego w Tel - Awiwie kina.

Jedlewski StanisawW latach trzydziestych ubiegego stulecia pracowa wPastwowym Seminarium Nauczycielskim Mskim wSzczebrzeszynie - jego uczniem by m. in. Jzef Kozie, pniejszy cznik AK w oddziale "Doliny". Powyzwoleniu, ju jako profesor, by twrc polskiej szkoypedagogiki specjalnej; kierowa Wydziaem Resocjalizacjina Uniwersytecie Warszawskim . Jzef Kozie wraz zeswoj on Stanisaw pisali u niego prace magisterskie(wczeniej ukoczyli Pastwowy Instytut PedagogikiSpecjalnej u prof. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, a pniej studia magisterskie w zakresie pedagogikispecjalnej na Uniwersytecie Warszawskim).

Kozieowie przyjanili si z prof. Jedlewskim a dojego mierci - profesor czsto bywa w ich domu. W latachsiedemdziesitych ubiegego wieku jego crka, bardzo

zdolna aktorka (m. in. graa rol Telimeny w synnejtelewizyjnej adaptacji) zmara na raka, ledwo przekroczywszy 30 lat ycia; syn profesora - ukaszJedlewski jest dziennikarzem. Cdn.

Wiktor Wrona

PAMITNIK - cig dalszy

Wtedy uwierzyem i z uciechy ustpia michoroba, poczuem si lepiej. Tego dnia rozdawaem

kolegom, co miaem lepszego z garderoby. Nastpnego dnia do pracy ju nie wyjedalimy,bylimy na terenie obozu. W poniedziaek po rannymapelu pozostawili nas na placu alarmowym, aszrajber poprowadzi nas do lekarza. By tam jakilekarz Polak, ktry mwi nam, ebymy nie mwili,e jestemy chorzy i odszed od nas. Pniej

przyszed lekarz niemiecki. Ja byem pierwszy do badania. Trzeba byo rozebra si do poowy.Miaem wierzb pod pachami i na rkach, pyta mnieczy to swdzi, powiedziaem, e nie i e jestem

zdrowy. Wtedy kaza mi odej na bok. Nastpnyby Kimaczyski. On te mia wierzb i powiedzia,e to go swdzi. Wtedy lekarz kaza mu odej nadrug stron. Michalski te powiedzia, e jest choryi doczy do Kimaczyskiego, a ci ostatni doczylido mnie. Wtedy gwatownie mylaem, ktra strona

jest wygrana ? Okazao si, e rada lekarza Polakabya szczera i prawdziwa. Kimaczyski i Michalski poszli do szpitala, a my trzej w poniedziaekopucilimy Majdanek.

Musiaem by jeszcze w ani, wic

dowlokem si tam z wielkim trudem. Po kpieli idezynfekcji odziey uzyskaem obowizujc

piecztk na zwolnieniu i wtedy dopiero mogemopuci obz i odjecha do domu pocigiem. Ze 200metrw od obozu oczekiwaa mnie ju ona.. Jeszczetego dnia opucilimy Lublin. W Rejowcu nie byo

ju tego dnia odpowiedniego poczenia. Musiaem przenocowa. Dopiero we wtorek byem w domu iwtedy staem si obonie chory. Obsypay mniestraszne wrzody, wierzb i stare nie zagojone rany,dokuczao mi to wszystko, a ponadto cakowitewyniszczenie organizmu, wayem 44 kg, tak, e oyciu nie mylaem.

Dziki dobroci i uczciwoci doktora,wysiedleca z wojewdztwa poznaskiego, onazwisku Jach, pod ktrego opiek byem, stanmojego zdrowia wolno poprawia si. Lekarz ten

przywozi mi rne leki ze szpitala niemieckiego wLublinie, w ktrym pracowa, Na niedziel

przyjeda do domu. Bardzo serdecznie i bezinteresownie zaj si mn. Wtedy byem w

bardzo cikich warunkach materialnych i nie byemw stanie go wynagrodzi. ona stracia wszystkiezasoby, byle tylko mnie uratowa.


5/12


6/12

6

CHRZSZCZ NR 4 (5)

Cenia prawie kad ksik i bardzo duo czytaa. Pracowaa te w bibliotece, znaa psychik i zainteresowania ucznia i wiedziaa jak ksik mu zaoferowa. Bya nie tylko cennym pedagogiem, aleszanowan wychowawczyni - miaa kryszta w gowie. Nie miaem i nie mam charyzmatu humanistycznego inie wiedziaem, e mnie wypadnie zdawa egzamin,

ostatni egzamin poegnania swojej Pani profesor przedswoja Pani Profesor - a to, e powiedziaem ju kilkazda i rzucam sowa z glin i piaskiem to Jej szkoleniu zawdziczam. Norwid w poemacie "Wielko"powiedzia tak:Wielkim jest czowiek, ktremu wystarczyPochyli czoa ,eby bez wczni w rku i bez tarczyZwyciy zgoa.Jan Makara dugo chorowa, cierpia, by ju w podeszym wieku. Mylc o tej nieuniknionej dlakadego z nas staroci przypomniaam sobie zasyszan

kiedy w autobusie rozmow: dlaczego Pan Bg wymyli staro? musia co wymyli jak si byo modym, to trzeba by i starym Wszystko si Panu Bogu udao oprcz staroci Pan Jezus krtko y, wic nie wie co to staro...

W pogrzebie, ktry odby si na cmentarzuparafialnym w Szczebrzeszynie wzili udzia take byliuczniowie Pana Profesora, m. in. Maria z RzepeckichLisowska, byy wojewoda zamojski Stanisaw Rapa, ks.Tadeusz Sochan, a take emerytowani nauczyciele

szk szczebrzeszyskich: pp. Anna i Julian Sarzyscy,pp. Halina i Aleksander Przysada.Profesor zmar w wieku 86 lat. No c, zostao pustemiejsce w intelektualnym krajobrazie Szczebrzeszyna.

Regina Smoter Grzeszkiewicz

Kazimierz Kuba Katyski las

W zadumie staj przed katyskim lasem.Bole me serce i lk napawa

A przed oczyma straszny upir stawa.Widz szeregi zmarych przed czasem.

To nie s zmarli! To mczennicy!W okrutnej kani oddali ducha.Po nich zostaa pustka gucha,I echo alu u Bogurodzicy

Niech Ory Biae strzeg lasu tego !Z krlewsk dum patrz na krlewski an.W nim krzy cierpienia uwieczni sam Pan.

Lesie katyski. Grobie moich braci!Kryjesz w swym onie relikwie Rodakw.To prochy wite Chrobrych Polakw.

Relacja pani Antoniny j

zamieszkaej we wsi Ornatowice.

Jedlimy akurat niadanie, gdy kto rzuci przez oknowiadomo: w Grabowcu likwiduj ydw. M mj

zerwa si od stou, pocign za rkaw najstarszegochopca i razem udali si do miasta. Obiecalimy

przecie Wagnerowej zabra i przechowa jejjedynaczk.

Ulice miasteczka byy ju obstawione, andarmeria niemiecka oraz granatowa policjalegitymoway przechodniw. Moim udao si jednakdotrze do centrum. M skoczy do jednego z domw,

skd za chwil wyprowadzi dwunastoletnidziewczynk. Bya to Marlena Wagnerwna,

przesiedlona tu wraz z rodzin z Katowic. Gdy przyszlido domu, powiedziaam jej teraz bdziesz Zosi,creczk moich kuzynw.

Byo to pikne, mie dziecka o duych ciemnychoczach i jasnych warkoczach. Tak bardzo staraa si

pozyska nasz mio. Pokochalimy j szczerze. Z pocztku bya wraz z nami, razem z naszymi dziemibiegaa po ogrdku, ale prdko zainteresowali si ni

ssiedzi: ,,co to za jedna, a skd, czy aby nie ydweczka?- chocia wcale do ydwki nie bya podobna. Musielimy wic zrobi dla niej kryjwk,trzyma j z dala od ludzkich spojrze.W miasteczku likwidacja ydw dobiega koca.

Ktrego wieczora kto zapuka do nas. Za drzwiamistao dwch ydw z chopczykiem. Udao im si zbiec.Przygotowalimy im nocleg w zarolach naszegoogrodu, nakarmilimy, a nazajutrz m zaprowadzi ichdo lasu, gdzie sklecilimy szaas. Obiecalimy, e

bdziemy przynosi im ywno. Masakra trwaa kilkadni. Gdy oczyszczono miasteczko z ydw,

przystpiono do likwidacji ich mienia. Opuszczonedomy opiecztowano, okna zabijano deskami,zamykano sklepy. Miasteczko byo jak wymare.Oywiao si jedynie w dniach, gdy Niemcy duymi

autami wywozili dobytek ydowski. Patrzylimy na to zodraz, z blem, a ofiarom udzielalimy pomocy. By tookres, w ktrym wszdzie wywieszano plakaty, ekady kto przechowuje ydw lub udziela im pomocy,

bdzie rozstrzelany wraz z ca rodzin. Przez wieletygodni moi dwaj synowie co noc nosili ywno tymtrzem ukrytym w lesie ydom, o ktrych juwspomniaam. Chopcy nie zdawali sobie sprawy, eigraj ze mierci. Ale ydzi nie wytrzymali nerwowo.Opucili kryjwk i ktrej nocy zjawili si u nas. Ponaradzie dwaj starsi ruszyli w drog, a chopczyka

zostawili nam. Trzeba bya jego i Zosi natychmiastgdzie umieci balimy si, e kto mg ichdostrzec. Ukrylimy dzieci w parowie tu przy szosie, a


7/12

CHRZSZCZ NR 4 (5)

7

starszy syn sta na warcie, pasc krowy. W pewnejchwili ydowski chopczyk wyskoczy z ukrycia i

zacz biec w kierunku miasteczka. Mamusiu,mamusiu! Woa rozdzierajcym gosem. Na szczcienikt z Niemcw go nie zauway. Mj syn pobieg zanim i sprowadzi go do domu. Chopiec wyrywa si,

woa, e chce do mamy i taty. Daam mu owocw, sprowadziam do piwnicy i tam umieciam go wbeczce, gdzie prdko zasn.

Z Zosi byo mniej kopotw. Bya roztropna , zdawaa sobie spraw ze swej sytuacji. Staleprzebywaa na strychu, gdzie byo do widno, tak emoga czyta ksiki, rne pisma. Pomagaa mi te w

pracach domowych: uskaa groch, obieraa ziemniaki lub co szya. Na strychu by zrobiony schowek z desek, gdzie wlizgiwaa si na noc, aczasem te w dzie, kiedy grozio niebezpieczestwo.

Na przykad, gdy przed domem zatrzymao si auto, gdy przyszli obcy ludzie, czy te sycha byo jakiruch. Dom nasz sta przy szosie, przez szpary w dachumoga Zosia zobaczy co si dzieje.

Tymczasem nadchodzia zima 1942 roku. Zositrzeba byo zabra ze strychu. Nieraz swoj

siedmioletni creczk wysyaam na noc do matki, a Zosi umieszczaam w jej eczku. W razie rewizjiliczba dzieci musiaa si zgadza z liczb

zameldowanych. Kada noc bya teraz ryzykiem. Zwaszcza jedn z nich przesza bardzo ciko. Juwszyscy spalimy, gdy okoo jedenastej rozlego si

pukanie. Koniec z nami- pomylaam, gdy na pytanie:kto tam? usyszaam nazwisko znanego w miasteczku

gestapowca. Zosia tej nocy spaa w pokoju narozesanej na pododze duej baranicy. Creczka tebya w domu. Nie mielimy chwili do stracenia.Szybko wepchnlimy Zosi pod nisk prycz babci,m za udajc zaspanego, uchyli drzwi i zapyta czego chcecie o tej porze? Idziemy do wioskioddalonej std o osiem kilometrw. Nie chce si nam

chodzi po nocy, zostaniemy tu do rana, powiedzia jeden z gestapowcw. M zaprowadzi ich nanajwyszy stryszek, gdzie byo zoone siano; tam si

pooyli. Zosia skulia si pod prycz, ja ze strachunie byam zdolna si poruszy. O wicie m cichutkowymkn si z domu, by skontrolowa, czy nie

jestemy obstawieni. Potem nasypa do dwchworkw pcaku nie mielimy zboa . Jeden kazawzi na plecy Zosi, drugi starszemu synowi i poleciim i do mojej matki. Gdyby ich zatrzymano, mieli

powiedzie, e id do myna. U matki ukryto Zosi w

piwniczce pod podog. Wejcie do piwnicy zasanodywanami i postawiono na nim st i krzesa.

Pokoik ten zajmowaa nasza kuzynka, ktra obiecaa zaopiekowa si ma. Tymczasem gestapowcy nieudali si do pobliskiej wsi. Zadali niadania, a

potem zaczli przeszukiwa nasz dom, stodo, obor,strychy. Od tej pory zjawiali si coraz czciej, niby to po owoce, rozgldali si na wszystkie strony,

wypytywali z czego yjemy, czy m ma bro i szlidalej. Dom nasz odtd by pod obserwacj.Gestapowcy interesowali si zwaszcza mem, chcieliwybada, czy jest czonkiem tajnej organizacji. ylimywic w staym napiciu nerwowym. Ten strach trwa

przeszo dwa lata. Zosia nadal pozostawaa pod naszopiek. Nadszed rok 1944. Nasza rodzina powikszya

si o szste z kolei dziecko. Obowizkw i pracymiaam duo. Z dnia na dzie oczekiwalimy wielkich

zmian. Klski Niemcw na wszystkich frontachwskazyway na to, e wojna niedugo si skoczy.

Jednak w tym czasie wie nasza przeya jeszcze jedntragedi. Niemcy wpadli na lad tajnej organizacji,aresztowali kilkudziesiciu modych chopcw. Znw

zaczy si rewizje, aresztowania. Przeylimy i to. Doczekalimy do wolnoci.

M mj by czonkiem AK, ujawni si i wczy dowalki zbrojnej z wrogiem. Wreszcie front przesun sidalej, wie nasza bya ju wyzwolona. Po tylu latach

Zosia moga wyj z ukrycia, moga jak inne dziecicieszy si socem. Jej mody organizm szybko

przezwyciy wycieczenie, pynce z dugiegoprzebywania w zamkniciu.

Mj m zosta w tym czasie wjtem. Pocztekroku 1945 zwiastowa lepsze ycie. Kraj, ktregowiksza cz bya ju wyzwolona od okupanta,organizowa wadz ludow, podzielono chopom

ziemi. Ktrego dnia, w sabym jeszcze wietlewiosennego przedwitu banda wdara si znienacka.Wyprowadzili ma, storturowali i zamordowali. Ciosby straszny, a krzywda tak wielka, jakniespodziewana. Tym cisza, e dziao si to ju w

Polsce wyzwolonej. Jak ja to wszystko przeyam, to sama nie wiem. Dugo byam oszoomiona, niezdolnazebra myli. Przednwek by wtedy bardzo ciki i niebyo rzecz atw zapewni wyywienie wszystkim.

W tych trudnych chwilach prawdziw pomoc staa si dla mnie Zosia, ktra rwnie przeya gboko mier mego ma. Dzielia ze mn troski,opiekowaa si modszymi dziemi, nie dopuszczaa,abym si poddaa nieszczciu. Chtnie byabym j

zatrzymaa przy nas na stae, ale stao si inaczej.Czekaam na odpowied Czerwonego Krzya, przez

ktry poszukiwalimy rodzin Zosi. A tymczasemzjawili si u mnie przedstawiciele


8/12

CHRZSZCZ NR 4 (5)

8

Jan Makara(1924 2010)Sam o sobie: ,,Jestem rdzennieurodzony 7 marca 1924 roku wdomu nr 8 Przedmiecia

Zamojskiego z sercemmieszkaca Szczebrzeszyna.

Naleaem do rodzinyrzemielniczo rolniczej, wktrej poza cik prac by kult

dobrej ksiki, zwaszcza patriotycznej, czytanej przez siostr gono, wieczorami dla wszystkich. Mama zdomu Chmiel obdarzona dobr pamici, miym

gosem opowiadaa nam rne historie z walk powstaczych i piewaa pieni patriotyczne, po to, eby w naszych sercach zawsze trzepota si orze.Mieszkalimy w duym domu drewnianym, ogrzewanym

tylko zim z kuchni. Wyywienie byo, jak naprowincjonaln rodzin, dobre a szczeglnie smaczne. I tak wzrastaem, szedem przez czas zdrowy,

zaradny, mao kopotliwy dla rodzicw. W sidmymroku ycia zostaem zapisany do Szkoy wicze przySeminarium Nauczycielskim w Szczebrzeszynie.Uczszczanie do niej byo pewnym wyrnieniem.Szczeglnie zwracano tam uwag na pismo i wymow.

Duo korzystaem ze szczebrzeszyskiego soca i powietrza. Lubilimy to nasze miasteczko nawilgoconeWieprzem, zarzucone domkami na opadajcym do rzeki

stoku. Wiea kocielna do dzi wypisuje w przestrzeni jak owek rachunek czasu. Dziecistwo jak najczulszaklisza utrwalia wiele obrazw i sytuacji.

W jedenastym roku ycia znalazem si w szkole powszechnej, po drugiej stronie ulicy Zamojskiej. Wnaszej pitej klasie byli te ydzi jak: Fleischer,

Ruderman i inni. Nie lubiem ich ze wzgldu naodrbno i cebulowy zapach od plackw. Wicejbiegaem ni uczyem si przy nie zawsze sprawnejlampie naftowej. W 1937 roku po zdaniu egzaminuwstpnego staem si uczniem Gimnazjum nr 502 w

klasie z jzykiem francuskim. By to na wczesne czasynaprawd wyrnik spoeczny. Rygor panowa wprostniezwyky. Chociaby te mundurki szkolne. Marynarki i

spodnie dugie czy bufiaste miay wskie niebieskielampasy. Guziki byszczay srebrnie, byy jedn zrzeczy najbardziej byszczcych i wieccych w

gimnazjum.Opata roczna za szko wynosia 200 zotych, tyle comiesiczny zarobek profesora, nie liczc opat zakomitet rodzicielski. Naleao si pilnie uczy przyrody,tylko nie mona jej byo dotyka wok szkoy bez

zezwolenia. Gmach szkoy otoczony by piknym parkiem i ogrodem pielgnowanym przez ogrodnikaStanisawa Koprowiaka.

W stawie pyway karpie i inne drapiene ryby. Nad caoci czuwa rzadko umiechnitydyrektor Wiktor Jwiakowski. Jednak zawzgrzami czasu nabrzmiewa atak germanizmu,co odczuwalimy w szkole. W czasie ostatnichwakacji kopalimy pod drzewami w parku, jakonaturaln maskownic, rowy przeciwlotnicze.

Nie usyszaem ju dzwonka szkolnego, gdy 1wrzenia 1939 roku zawali si nad nami strop.

Konkwistador zaj Szczebrzeszyn na okres okoodwch tysicy dni. W tempie wiedeskiego walca,

szeregiem niemieckich luf Polska zostaa przybitado muru. Gmach szkolny zosta zajty przez

Niemcw na koszary do koca okupacjiSzczebrzeszyna.

Po zajciu Szczebrzeszyna przez Niemcw

Jan Makara zatrudni si w kuni ojca, w ktrej pracowa do 1943 roku, to jest do czasuwysiedlenia Polakw ze Szczebrzeszyna i okolic,i nasiedlenia w ich miejsce osadnikwniemieckich tzw. ,,Czarnych. W czasiewysiedlenia rodzina: rodzice, 2 siostry i bratzostali osadzeni w obozie przejciowym wZwierzycu. Dziki temu, e Jan Makara bywczeniej zatrudniony do pracy przy budowielotniska wojskowego w Klemensowie, rodzina

jego zostaa zwolniona z obozu i unikna

wywiezienia na roboty do Niemiec.W maju 1944 roku wstpi do Armii Krajowej izosta suchaczem Obozu Szkoleniowego wleniczwce Krzywe, zlokalizowanej w lesie zaBrodzk Gr. Przeszkolenie zakoczyzoeniem w lipcu egzaminu z awansem na

podoficera. Nie zdy zakosztowa smakupartyzanckich walk z Niemcami, gdy wanie wlipcu zostay wyzwolone spad okupacjiniemieckiej ziemie Zamojszczyzny, w tym 25 26 lipca - Szczebrzeszyn. Po wyzwoleniu i po

powrocie do rodzinnego domu jeszcze przez rokpracowa z Ojcem Leonardem w kuni, prbujcpodkuwa konie, uczc si okuwa wozy i klepalemiesze w pugach. Nie lubi tej pracy i tegozawodu. Jak sam mwi: fachu si nie nauczyem,ale za to ceni prac fizyczn i jej wykonawc.Rwnoczenie chcia si uczy. We wrzeniu1945 roku zosta uczniem szczebrzeszyskiegogimnazjum i kontynuowa przerwan wojnnauk. W lipcu 1946 roku otrzyma wiadectwoukoczenia gimnazjum. Dalsz nauk pobiera wLiceum Oglnoksztaccym w Szczebrzeszynie.Po zdaniu matury i otrzymaniu wiadectwadojrzaoci rozpocz w 1948 roku studia na


9/12

9

UMCS w Lublinie, na wydziale matematyczno przyrodniczym, sekcji chemicznej.

Studia zakoczy 31 grudnia 1952 roku pracmagistersk pod kierunkiem profesora WojciechaDymka w Zakadzie Chemii Organicznej na temat O

chinozolinie i niektrych jej pochodnych. Poukoczeniu studiw prac zawodow zwiza si nastale ze szkoami rednimi w Szczebrzeszynie.W 1952 roku rozpocz prac w LiceumPedagogicznym jako nauczyciel chemii i astronomii.Pniej tych przedmiotw uczy w LiceumOglnoksztaccym i Studium WychowaniaPrzedszkolnego. Prowadzi take kko chemiczne,ktre przygotowywao uczniw do olimpiad i

pomagao w dostaniu si na studia. Niektrzy z jegouczniw zostali pracownikami naukowymi jak np.

Stanisaw Gb na Uniwersytecie Warszawskim, JanHarkot na UMCS w Lublinie.

Lekcje prowadzi w oparciu o przez siebiezaprojektowane nowoczesne pracownie ze stoamilaboratoryjnymi, wykonanymi przez SzkoZawodow w Szczebrzeszynie.

W roku 1954 zawar zwizek maeski z ZofiGlink, nauczycielk jzyka polskiego w LiceumPedagogicznym, pochodzc z Zawiercia. W 1976roku, jak sam mwi, przey najwikszy cios wswoim yciu, gdy 13 czerwca umara jego ona Zofia.Odtd przez 33 lata , a do koca ycia pozostaje sam.Jedyny syn Krzysztof po ukoczeniu chemii naUniwersytecie Warszawskim zosta zawodowymonierzem i do ojca przyjeda bardzo rzadko.Jan Makara by dobrym nauczycielem i wychowawc.Za prac dydaktyczn i spoeczn otrzyma 6dyplomw uznania. Midzy innymi dyplom uznaniaza prac spoeczn podpisany przezPrzewodniczcego Oglnokrajowego Frontu Jednoci

Narodu prof. Groszkowskiego Warszawa, 1972 rok.

W dowd uznania pracy dydaktycznej 14 padziernika 1972 roku Kurator Lubelski TadeuszKcki powoa go na stanowisko profesora szkoyredniej. 18 padziernika 1975 roku zostaodznaczony Zotym Krzyem Zasugi. Otrzymanagrod Ministerstwa Owiaty i Wychowania zawybitne osignicia w pracy dydaktyczno wychowawczej.

Bdc nauczycielem przedmiotw cisychczyta wiele czasopism ( Kamena, Kulisy) i ksiek,zwracajc si coraz bardziej ku humanizmowi, gdy

jak sam twierdzi: Rozwj cywilizacji i techniki togrzebanie si w materii i pokonywanie jej oporw do

poprawy materialnego bytu, to obnienie wartociduchowych . Lubi poezj, cytowa szczeglnieKrzysztofa Baczyskiego. Tre tych cytatwstanowia odzwierciedlenie jego przeywewntrznych, a nawet, w pewnym sensie, jego

pogldw na ycie. Czsto odwoywa si do poematuBaczyskiego Deszcze, w ktrym poeta pisa midzyinnymi:Deszcz jest jak lito wszystko zetrze, krew z

pobojowisk i czowieka, i skamieniae z trwogipowietrze.

Jan Makara by lubiany przez uczniw, cenionyprzez wadze owiatowe, szanowany przez rodzicw.

Zmar dn. 15 marca 2010 roku. Msz witaobn odprawi ksidz kanonik Tadeusz Sochan,

proboszcz parafii Grecko Kocielne, absolwentLiceum Pedagogicznego w Szczebrzeszynie. Mow

poegnaln, w imieniu spoecznoci szkolnej wygosi jego wychowanek Stanisaw Rapa. Poegna Gomidzy innymi sowami: Kochany Panie Profesorze,

zostaniesz na zawsze w naszej pamici, bo byewzorem wielkiego czowieka i Polaka.

Niech Ziemia Szczebrzeska, ktr tak umiowae,wierna bdzie Twojej Pamici.

Aleksander Przysada

Wznowienie ksiek: Zygmunt Klukowski"Zamojszczyzna 1918-1943" i "Zamojszczyzna

1944-1959"Miejski Dom Kultury w Szczebrzeszynie informuje,e posiada w sprzeday, wznowione przezwydawnictwo Karta, ksiki ZygmuntaKlukowskiego

Zamojszczyzna 1918-1943 tom I Zamojszczyzna 1944-1959 tom II

Ksiki, w twardej oprawie, s do nabycia w PunkcieInformacji Turystycznej przy MDK w promocyjnejcenie 50 z za komplet.

CHRZSZCZ NR 4 (5)


10/12

CHRZSZCZ NR 4 (5)

10


11/12

11

CHRZSZCZ NR 4 (5)

Nowoci w bibliotece

Katy Ocalona Pami" Andrzeja KrzysztofaKunerta to uporzdkowana chronologicznie powieo sowieckiej agresji i okupacji, o IV rozbiorzePolski, oraz o najwikszej zbrodni dokonanej na

jecach wojennych w czasie II wojny wiatowej.Wreszcie o kamstwie katyskim, ktre stao sikamstwem zaoycielskim PRL-u. Wadze ZSRR

przyznay si do zbrodni katyskiej dokadnie po 50-ciu latach kamstw i zaprzecze - w kwietniu 1990 r.

Cesarz USA.

Nie wiem, czy znana jest czytelnikom ,,Chrzszcza historia jedynego cesarza Stanw Zjednoczonych. Jeli nie, toprzeczytajcie.

W drugiej poowie XIX wieku pewien ekscentryczny,zuboay Anglik ktry ogosi si cesarzem StanwZjednoczonych i protektorem Meksyku podbi sercamieszkacw San Francisco.

Joshua Abraham Horton urodzi si w hrabstwieShropshire okoo roku 1815. W roku 1820 jego rodzice, John iSarah wyemigrowali do Poudniowej Afryki, gdzie zgromadzili pokan sum pienidzy. Dziki temu Joshua Horton mgwyjecha do Stanw Zjednoczonych. W 1849 roku przyby doSan Francisco, majc do zainwestowania 40 000 dolarw.

Zaoy kilka dobrze prosperujcych firm zajmujcychsi nieruchomociami, a pniej zainteresowa si artykuamispoywczymi zwaszcza ryem. W San Francisco mieszkaowielu chiskich emigrantw, ktrzy zapewniali duy i stay popyt na ry. A wanie w tym czasie Chiny wstrzymayeksport ryu za wzgldu na klsk godu, co byo okolicznoci bardzo korzystn dla Hortona. Cena ryu w San Francisco podskoczya z 9 do 79 centw za kilogram. Hortonzaryzykowa cay swj majtek, zamierzajc sprowadzi 91 tonryu z Peru. Nie przewidzia, e inni wpadn na ten sampomys. Take japoscy przedsibiorcy zorganizowali dostawyryu i wkrtce rynek zosta nasycony a wic ceny mocnospady. Horton zosta bankrutem. Finansowa klskanajwyraniej naruszya rwnowag umysow Hortona. Do tejchwili nie da si pozna jako ekscentryk, ale po bankructwiewygosi dziwaczne owiadczenie. 17 wrzenia 1859 roku

Joshua Horton ogosi si cesarzem Stanw Zjednoczonych iprotektorem Meksyku.Swoje przemwienie inauguracyjne Hortonprzesa do rnych gazet adna jednak nie zdecydowaa si na publikacj. Mimo to cesarz traktowa swoj now rol bardzo powanie regularnie zalewa pras dekretami, ktre niekiedyukazyway si na amach gazet.

W jednym z tych dekretw Norton zreorganizowa

system polityczny Stanw Zjednoczonych, ogaszajc 12 padziernika 1859 roku rozwizanie amerykaskiego Kongresu.,,Zwrcilimy uwag -pisa cesarz - e zostaa naruszona zasada powszechnego prawa wyborczego oraz, e oszustwa i korupcjauniemoliwiaj obywatelom uczciwe i legalne wyraanie ichwoli.

Niektre bardziej praktyczne propozycje Hortona o wielelat wyprzedziy jego epok. Kilka razy nakazywa wybudowaniemostu, czcego Oakland z San Francisco, ale ku jego wielkiejirytacji, polecenie zostao zignorowane. Inne bardziejwizjonerskie: Horton opowiada si za stworzeniem organizacjiprzypominajcej dzisiejsz ONZ. Nie wszyscy traktowali Hortona z tolerancyjn pobaliwoci.

Policjant Armand Barbier, ktry dopiero co przyjecha do SanFrancisco, nie wdawa si w dyskusje z samozwaczym wadc.By przekonany, e kady, kto uwaa siebie za cesarza StanwZjednoczonych, powinien mie zbadan gow i musi zostazatrzymany. Aresztowanie Hortona wywoao powszechneoburzenie. Nie mino wiele czasu, gdy sdzia i lokalny szef policji przyjechali na posterunek, zoyli oficjalne przeprosiny iuwolnili cesarza. Od tej chwili kady policjant w miecie powojskowemu salutowa Hortonowi.

Codzienne ycie cesarza bya w zasadzie pozbawioneciekawszych wydarze. W towarzystwie swoich dwch pswLazarusa i Brummera, spacerowa po ulicach, kontrolowa stanchodnikw i usug komunalnych, wysuchiwa ludzi

zwierzajcych si z kopotw i wygasza filozoficzne mowy.Czasami jada w dobrych restauracjach, gdzie zawszeobsugiwano go grzecznie chocia waciciele wiedzieli, eotrzymaj zapat w prywatnej, bezwartociowej walucieHortona. Horton zawsze dostawa bezpatne bilety na kadeteatralne przedstawienie nie tylko dla siebie, lecz rwnie dlaswoich dwch psw.

Wiele sklepw i restauracji przekonao si jednak, e jeli w swoich witrynach wystawi szyldy z napisemNadwornydostawca Jego Imperatorskiej Moci Cesarza StanwZjednoczonych Hortona I, to znacznie zwiksz swoj sprzeda.

8 stycznia 1880 roku w drodze na wykad cesarz zasabna ulicy. Nastpnego dnia tytu na pierwszej stronie ,,SanFrancisco Chronicle gosi Le Roi est Mort. Scheda po Nortonieto 10 dolarw w gotwce, kolekcja lasek, korespondencja zkrlow Wiktori , ktrej proponowa maestwo i akcjebezwartociowej kopalni zota.

Obywatele San Francisco signli do wasnych kieszeni,eby zapaci za przyzwoity pogrzeb. W tym dniu sklepy byyzamknite, a duga procesja aobnikw zmierzaa na cmentarz.Zmarego egnao 10 000 osb. Nastpnego dnia jedna z gazetnapisaa, e wiat byby znacznie lepszym miejscem, gdybywszyscy wadcy byli tak dobroczynni i honorowi jak JoshuaHorton

W oficjalnym spisie ludnoci nazwisko Joshuy Hortonafiguruje wraz z tytuem cesarza.

Za Readers Digest R.


12/12

12

CHRZSZCZ NR 4 (5)

Chrzszcz miesicznik informacyjnyWydawca Stowarzyszenie Przyjaci SzczebrzeszynaRedakcja Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Leszek Kaszyca, Zbigniew PaprochaAdres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kociuszki 1

E-mail: [email protected] rysunku Chrzszcza Monika Niechaj

chrząszcz - kwiecień 2010 (nr 49)

Documents