1

grigol robaqiZis saxelobis universiteti

akademiuri macne

medicina

III

Tbilisi - 2013

2

სარედაქციო კოლეგია

მამუკა თავხელიძე - მთავარი რედაქტორი (თბილისი, საქართველი)

გიორგი ღლონტი - მთავარი რედაქტორის მოადგილე (თბილისი, საქართველი)

გოგი ბატიაშვილი

ოთარ გერზმავა

ნაკულ ვინოდ კარკარე

(თბილისი საქართველი)

(თბილისი საქართველი)

(პენსილვანია, აშშ)

ტრევორ კარტლეჯი

მურთაზ კვირკვაია

ტომას პაველკა

(ნოტინჰემი, საქართველო)

(თბილისი საქართველი)

(პრაღა, ჩეხეთი)

მარიკა პირველი (შჩეშინი, პოლონეთი)

ევა პოდუბნიჩკოვა (პრაღა, ჩეხეთი)

დიტერ უმბახი

ნინო ქემერტელიძე

(პოცდამი, გერმანია)

(თბილისი საქართველი)

ჯოვან შოპოვსკი (სკოპიე, მაკედონია)

იან ჩადენი (პრაღა, ჩეხეთი)

ელიკო წიკლაური-ლამიხი

პეტრ ჰაეკი

(ფრაიბურგი, გერმანია)

(პრაღა, ჩეხეთი)

აღმასრულებელი რედაქტორი:

სოფიო სამხარაძე (თბილისი, საქართველო)

წინამდებარე აკადემიურ მაცნეში წარმოდგენილია ქართველი მეცნიერების ნაშრომები

მედიცინის აქტუალურ საკითხებზე.

© გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტის გამომცემლობა

ISSN 214385-2394

UDC (უაკ) 34 (051.2) ა-401

3

Editorial Board:

Mamuka Tavkhelidze - Editor-in-chief (Tbilisi, Georgia)

Giorgi Glonti – Deputy Editor-in-chief (Tbilisi, Georgia)

Giorgi Batiashvil

Trevor Cartledge

Jan Cadil

Otar Gerzmava

Petr Hajek

(Tbilisi, Georgia)

(Nottingham, UK)

(Prague, Czech Republic)

(Tbilisi, Georgia)

(Prague, Czech Republic)

Nakul Vinod Karkare (Pennsylvania, USA)

Nino Kemertelidze

Murtaz Kvirkvaia

(Tbilisi, Georgia)

(Tbilisi, Georgia)

Eva Podubnickova

Tomas Pavelka

(Prague, Czech Republic)

(Prague, Czech Republic)

Marika Pirveli (Szczecin, Poland)

Jovan Shopovski (Skopje, Republic of Macedonia)

Eliko Tsiklauri-Lammich

Jan Vorlicek

(Freiburg, Germany)

(Prague, Czech Republic)

Executive Editor:

Sophio Samkharadze (Tbilisi, Georgia)

In the given Academic Digest are presented the articles of well-known Georgian scholars on the

issues in medicine.

© Grigol Robakidze University Press

ISSN 214385-2394

UDC (უაკ) 34 (051.2) ა-401

4

სარჩევი

სოფიო სამხარაძე, ქეთევან გოგილაშვილი, გვანცა ტაბაღუა

ანაფილაქსიური შოკის მართვის მენეჯმენტი

კლინიკურ სტომატოლოგიაში

5

მარინა შაქარაშვილი, გოგი ბატიაშვილი

Jurkat უჯრედების კულტურაში NO-ინდუცირებული აპოპტოზის კორექცია

პლაფერონ ლბ-ს საშუალებით

10

ვასილ არჩვაძე, თამაზ ჩხიკვაძე, ილია ჭანუყვაძე, დავით ჯიქია,

იოსებ მგალობლიშვილი, კახაბერ გიორგაძე, თეიმურაზ კანდელაკი

საზარდულის თიაქარკვეთა არჩვაძის პირველი წესით:

18 წლის გადასახედიდან

15

მანანა არაბული

გენომის ,,სიჭარბე“ და მისი ბიოლოგიური მნიშვნელობა

18

ოთარ გერზმავა

საქართველოს მოსახლეობის ჯანმრთელობის მდგომარეობa და

წამყვანი დემოგრაფიული ტენდენციები

22

ოთარ გერზმავა, რომან ბოლქვაძე

ჯანდაცვის სისტემის მდგრადობის შენარჩუნების

პრობლემები აჭარაში

30

გოგი ბატიაშვილი, ოთარ გერზმავა

ექიმისა და ექთნის ურთიერკოორდინირების გაუმჯობესების გზები

პაციენტთა ხანგრძლივი დაყოვნების სტაციონარში

48

მერაბ ხიზანიშვილი,

5

სოფიო სამხარაძე

გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტი

ქეთევან გოგილაშვილი, გვანცა ტაბაღუა

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ანაფილაქსიური შოკის მართვის მენეჯმენტი კლინიკურ სტომატოლოგიაში სტომატოლოგიურ კაბინეტში განვითარებული პაციენტის ჯანმრთელობის ზოგადი

ხასიათის გართულებების შემთხვევაში ექიმ-სტომატოლოგს უნდა შეეძლოს

გადაუდებელი სასწრაფო სამედიცინო ღონისძიებების გატარება.

სტომატოლოგიური მკურნალობის პროცესში განვითარებული გართულებები იყოფა 2

ძირითად ჯგუფად: გართულებები დაკავშირებული ორგანიზმის უკვე არსებულ

დაავადებასთან და გართულებები, რომლებიც ვითარდება ზოგადი დაავადებისგან

დამოუკიდებლად. მსგავსი გართულებები ვითარდება საკმაოდ იშვიათად თუმცა

ნებისმიერი პრაქტიკოსი ექიმი-სტომატოლოგი უნდა იყოს მზად სწრაფად და

მიზანმიმართულად მოახდინოს გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების აღმოჩენა

სტომატოლოგიურ კაბინეტში, ამ საჭიროების მქონე პაციენტისთვის.

21-ე საუკუნის დასაწყისში გლობალურად, როგორც განვითარებულ, ისე განვითარებად

ქვეყნებში, აღინიშნება ალერგიულ დაავადებათა გავრცელების ზრდის ტენდენცია.

საერთაშორისო ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ მსოფლიო მოსახლეობის 35%-ს აწუხებს

სხვადასხვა სახის ალერგიული დაავადებები (European Allergy White Paper, 1997), მათ

შორის 20%-ზე მეტი დაავადებულია იმუნოგლობულინ (Ig) E-ით გაშუალებული სწრაფი

(დაუყოვნებელი) ტიპის ალერგიული რეაქციებით მიმდინარე დაავადებებით,

როგორიცაა ალერგიული ასთმა, პოლინიზი, ატოპიური დერმატიტი, ანაფილაქსიური

შოკი და სხვა (WAO-ალერგიის მსოფლიო ორგანიზაცია, 2005).

EAACI-სა (European Academy of Allergology and Clinical Immunology) და WAO-ს (World Allergy Organization) ნომენკლატურის მიხედვით ალერგია არის ზემგრძნობელობის

რეაქცია, რომელიც იმუნოლოგიური მექანიზმებითაა განპირობებული.

ალერგიული დაავადებები ხასიათდება იმუნური პასუხის რეგულაციის დარღვევით.

განსხვავებით ნორმალური იმუნური პასუხისაგან რომელსაც ადგილი აქვს ორგანიზმის

მხრიდან მისთვის უცხო, პოტენციურად საშიშ ნივთიერებასთან კონტაქტის დროს,

იმუნური პასუხი რომელიც თან ახლავს ალერგიულ რეაქციას ყალიბდება უსაფრთხო გარემო სუბსტანციებთან კონტაქტის ფონზე. მას თან ახლავს ორგანიზმის საკუთარი

უჯრედების და არაუჯრედული სტრუქტურების შეცვლილი, მომატებული

მგრძნობელობა (ჰიპერმგრძნობელობა).

6

ალერგია ყალიბდება ორგანიზმზე ე.წ ალერგენების ზემოქმედების შედეგად. ალერგენები

ანტიგენური თვისებების მქონე ნივთიერებებია, რომლებიც იწვევენ ორგანიზმში

ჰუმორულ და უჯრედულ იმუნურ პასუხს.

ალერგენები ორგანიზმში შესაძლებელია მოხვდეს შემდეგი გზით: რესპირაციული,

ალიმენტური, კონტაქტური, პარენტერული, ტრანსპლანტაციური.

ანაფილაქსიური შოკი

ალერგოლოგთა და კლინიკურ იმუნოლოგთა ევროპული აკადემიის დეფინიციით

ანაფილაქსიური შოკი არის უმძიმესი, სიცოცხლისათვის საშიში, გენერალიზებული ან

სისტემური, დაუყოვნებელი ტიპის, IgE-თი გაშუალებული ჰიპერმგრძნობელობის

რეაქცია.

სიმპტომები:

შესაძლო ნიშნები და სიმპტომები, რომლებიც გვეხმარება ანაფილაქსიური შოკის

დიაგნოსტირებაში:

ურტიკარია, ერითემა, რინიტი, კონიუქტივიტი;

მუცლის არეში ტკივილი, გულისრევა, დიარეა, სიკვდილის შიში;

ხშირად აღინიშნება ჰიპერემია, თუმცა გასათვალისწინებელია რომ მოგვიანებით

შესაძლოა განიტარდეს ციანოზი;

ზედა სასუნთქ გზებზე შესაძლოა განვითარდეს კვინკეს ანგიონევროზული შეშუპება

და ბრონქოსპაზმი, რაც იწვევს სისინა, ხიხინა ან ჩახლეჩილი ხმი გამოცემას;

ჰიპოვოლემია იქვევს წნევის დაქვეითებას და კოლაფსს. შესაძლოა განვითარდეს

გულის შეტევა;

სუნთქვის მძიმე დარღვევებმა შესაძლოა გამოიწვიოს გულის შეტევა.

ანაფილაქსიის უტყუარი ნიშნები

ანაფილაქსური შოკის ნიშნები და სიმპტომები საკმაოდ ბევრია, მაგრამ არცერთი

მათგანი, კონკრეტულად, არ არის მხოლოდ ანაფილაქსიური შოკისთვის სპეციფიური.

თუმცაღა, გარკვეული ნიშნების კომბინაცია უფრო კონკრეტულად მიგვითითებს, რომ

საქმე გვაქვს ანაფილაქსიურ შოკთან.

ანაფილაქსიურ შოკზე ეჭვი უნდა მივიტანოთ, როცა ადგილი აქვს ერთდროულად 3

შემდეგი სიმპტომის განვითარებას:

სიმპტომების უეცარი დაწყება და სწრაფი პროგრესირება

- პაციენტი გამოიყურება და თავს გრძნობს ცუდად;

- სიმპტომების პირველივე წუთებში განვითარება;

- პაციენტები არიან შეშფოთებულები და აქვთ უმწეობის განცდა;

სიცოცხლისათვის საშიში სასუნთქი გზები, სუნთქვის და სისხლის ცირკულაციის

პრობლემები

სასუნთქი გზების პრობელმები:

- სასუნთქი გზების შეშუპება, ხორხისა და ენის შეშუპება. პაციენტი აღნიშნავს

სუნთქვის გაძნელებას და შეშუპებას და გრძნობს როგორ იხშობა ხორხი;

- ხიხინა ხმის ტემბრი;

7

- სტრიდორი - ზემო სასუნთქი გზების ობსტრუქციის გამო.

სუნთქვის პრობლემები:

- მოკლე სუნთქვა - სუნქვის გაზრდილი სიხშირე;

- ხრიალი;

- პაციენტი ხდება დაღლილი;

- სუნთქვის უკმარისობა;

- ციანოზი - მოგვანებითი ნიშანი.

ცირკულაციის პრობლემები:

- პულსის გაზრდილი სიხშირე - ტაქიკარდია;

- ჰიპოტენზია;

- ცნობიერების დაქვეითება ან დაკარგვა;

- შესაძლოა განვითარდეს იშემია;

- შესაძლოა განვითარდეს გულის შეტევა.

კანისა და/ან ლორწოვანი გარსის ცვლილებები (ჰიპერემია, ურტიკარია,

ანგიონევროზული შეშუპება - ანგიოედემა)

- ანაფილაქსიური შოკის I ნიშანი და ვითარდება 80-ზე მეტ შემთხვევაში;

- შესაძლოა იყოს სუსტად ან ძლიერად გამოხატული;

- შესაძლოა იყოს მხოლოდ კანის, მხოლოდ ლორწოვანის ან ორივეს ერთდროული

დაზიანება;

- შესაძლოა განვითარდეს ერითემა;

- შესაძლოა განვითარდეს ურტიკარია სხეულის ნებისმიერ ნაწილზე;

- მოსალოდნელია ურთიკარიის უმძიმესი ფორმის - კვინკეს შეშუპების

განვითარება. იგი ხშირად ვითარდება თვალისირგვლივ, ტუჩისირგვლივ, პირის

ღრუსა და ხორხზე;

ზემოთჩამოთვლილმა პრობლემებმა შესაძლოა ზიანი მიაყენოს პაციენტის

ნევროლოგიურ სტატუსს (Disability problems), ტვინის პერფუზიის შემცირების გამო.

დიფერენციული დიაგნოზი

ანაფილაქსიური შოკის დროს დიფერენციალურ დიაგნოზს ვატარებთ სიცოცხლისათვის

საშიშ და ნაკლებად საშიშ დაავადებებთან.

სიცოცხლისათვის საშიში დაავადებები: ასთმა - ანაფილაქსიის მსგავსი სუნთქვის გაძნელების სიმპტომები ახასიათებთ;

სეპტიური შოკი - დაბალი წნევა, პეტექიები და პურპურების არსებობა;

სიცოცხლისათვის ნაკლებად საშიში დაავადებები: პანიკური შიში - პაციენტებში რომელთაც ადრე აქვთ გადატანილი ანაფილაქსიური

შოკი;

სუნთქვის შეკავების ეპიზოდები ბავშვებში;

იდიოპათიკური ურტიკარია ან ანგიოედემა (კვინკეს შეშუპება);

მკურნალობა

ანაფილაქსიური შოკის განვითარების შემთხვევაში, მკურნალი ექიმის მიერ ჩატარებული

ღონისძიებები უნდა იყოს სისტემური და მიმართული სიცოცხლისათვის საშიში

8

პრობლემების აღმოსაფხვრელად. მკურნალობის ძირითადი პრინციპები ერთნარია

ნებისმიერი ასაკის პაციენტისთვის.

ანაფილაქსიური შოკის განვითარების დროს I რიგში უნდა ვიხელმძღვანელოთ შემდეგი

ზოგადი პრინციპებით:

უმკურნალე სიცოცხლისათვის საშიშ სიმპტომებს, როგორც კი მოახდენ მათ

იდენტიფიკაციას!

შეაფასე იმ დახმარების ეფექტი წინასწარ, რასაც უწევ პაციენტს!

დროულად გააცნობიერე როცა გჭირდება დამატებითი დახმარება და გამოიძახე

სასწრაფე დახმარება, რაც შეიძლება დროულად!

დაიხმარე შენი სტომატოლოგიური კლინიკის გუნდის წევრები, ეს მოგცემს

საშუალებას გააკეთო რამდენიმე გადაუდებელი ღონისძიება ერთდროულად!

იქონიე დამხმარე გუნდთან სწრაფი და ეფექტური კომუნიკაცია!

გაითვალისწინე, რომ შენს მიერ გაწეული პირველადი დახმარება სასიცოცხლო

მნიშვნელობისაა პაციენტისთვის და გაძლევს საშუალებას შეუნარჩუნო პაციენტს

სიცოცხლე სასწრაფო დახმარების მოსვლამდე!

პირველი ნაბიჯი . . .

შეინარჩუნე სიმშვიდე, დარწმუნდი რომ შენ და შენს ირგვლივ მყოფი ადამინები

არიან უსაფრთხოდ!

შეაფასე პაციენტის ზოგადი მდგომარეობა, შემდეგი მანიპულაციით: გონზე მყოფ

პაციენტს ვეკითხებით - „როგორ ხართ?“ თუ პაციენტი ურეაქციო, ხელით შეაქანე და

კითხვას გაუმეორებ. პაციენტის ნორმალური პასუხი კითხვაზე მიუთითებს, რომ

სასუნთქი გზები სუფთა და გამავალია, პაციენტი კარგად სუნთქავს და

ცნობიერებაჰშენარჩუნებულია!

თუ, პაციენტი გპასუხობთ მოკლე წინადადებებით, შესაძლოა მას აღენიშნებოდეს

სუნთვის პრობლემები!

პასუხის გაცემის შეუძლებლობა, ცუდი პულსი და სასიცოცხლო ნიშნების

არარსებობა მიუთითებს, რომ პაციენტი შეუძლოდაა და დაუყონებლივ უნდა

ჩატარდეს სარეანიმაციო ღონისძიებები!

ანაფილაქსიური შოკის მართვის ალგორითმი

(A statement from The Resuscitation Council UK,

FOR DENTAL PRACTITIONERS AND DENTAL CARE PROFESSIONALS IN GENERAL

DENTAL PRACTICE,

revised february 2012).

აფასებ სიცოცხლისათვის აუცილებელ ABC (Airway, Breathing, Circulation ) ნიშნებს

ზუსტი დიაგნოსტირება - უტყუარი სიმპტომოკომპლექსის არსებობა:

- სიმპტომების უეცარი დაწყება და სწრაფი პროგრესირება;

- სიცოცხლისათვის საშიში სასუნთქი გზები, სუნთქვის და სისხლის ცირკულაციის

პრობლემები;

- კანისა და/ან ლორწოვანი გარსის ცვლილებები ;

სასწრაფო დახმარების გამოძახება

9

პაციენტის გადაყვანა ჰორიზონტალურ პოზიციაში

ქვედა კიდურების ზევით აწევა

ადრენალინის IM ან IVინექცია

შესაბამისი კვალიფიკაციის და აღჭურვილობის ქონის შემთხვევაში

ანტიჰისტამინების IM ან IVინექცია

გლუკოკორტიკოსტეროიდების IM ან IVინექცია

O2-ის მაღალი ნაკადი

კოლოიდური ხსნარის გადასხმა

სასუნთქი გზების გახსნა

გამოყენებული ლიტერატურა

1. გოგილაშვილი ქ., სამხარაძე ს. 2012. ბაზისური და კლინიკური ენდოდონტია. თბილისი.

2. გადადუდებელი სამედიცინო დახმარება და რეანიმაცია, სტანდარტი

პრაქტიკოსი ექიმი სტომატოლოგებისთვის. (ბრიტანეთის რეანიმაციული საბჭოს

ოფიციალური დებულება, გადახედილია 2012).

3. სასწრაფო გადადუდებელი სამედიცინო დახმარება ანაფილაქსიური შოკის დროს,

გაიდლაინი სამედიცინო პერსონალისთვის. 2008.

4. ანაფილაქსიური შოკის გადაუდებელი დახმარების მენეჯმენტი საზოგადოებაში,

ავსტრიული დადგენილება. 2007.

5. კაპლანი ა. ფ. კრეიგი ტ. ჯ. 2011. ანგიოედემა. GLORIA მოდული. N 7. აშშ.

6. ადრენალინის გამოყენება ანაფილაქსიური შოკის მკურნალობაში,

ალერგოლოგიისა და კლინიკური იმუნოლოგიის ფართოდ აღიარებული

მოსაზრება. 2006.

7. მორისი ა. 2010. ანაფილაქსიური შოკისა და კვინკეს შეშუპების მენეჯმენტი,

თანამედროვე ფარმაკოლოგიის ჟურნალი.

10

მარინა შაქარაშვილი,

გოგი ბატიაშვილი

გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტი

Jurkat უჯრედების კულტურაში NO-ინდუცირებული აპოპტოზის კორექცია

პლაფერონ ლბ-ს საშუალებით

აპოპტოზი ანუ უჯრედის თვით-ლიკვიდაციის პროცესი, უჯრედის სიკვდილის

აქტიური, ორგანიზებული ფორმაა.

ფიზიოლოგიური აპოპტოზი ვითარდება ემბრიოგენეზის დროს, აუტორეაქციული

ლიმფოციტების ელიმინაციისას პერიფერიული სისხლიდან და სხვ. იგი ასრულებს

მიტოზის საწინააღმდეგო ფუნქციას და მნიშვნელოვანია ქსოვილის ზომების

რეგულირებისა და ჰომეოსტაზის შენარჩუნებისათვის ჯანმრთელ ორგანიზმში.

ფიზიოლოგიური აპოპტოზის განვითარების დარღვევამ შესაძლოა გამოიწვიოს

კანცეროგენეზი, აუტოიმუნური დაავადებები და სხვ.

აპოპტოზის მაინდუცირებელ სტიმულებს გარკვეულ პირობებში ნეკროზის გამოწვევაც

შეუძლია. ასე რომ, აპოპტოზის ან ნეკროზის განვითარების შესაძლებლობას ამ

პროცესების მაინდუცირებელი სტიმულების ინტენსივობა განსაზღვრავს.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, აპოპტოზის ფარმაკოლოგიურ რეგულაციას

მნიშვნელოვანი როლი ენიჭება.

ცნობილია, რომ უჯრედის სიკვდილის მექანიზმი (აპოპტოზი/ნეკროზი)

მნიშვნელოვანწილად დამოკიდებულია ენერგოგენეზის ინტენსივობაზე. უჯრედის

ენერგეტიკული რესურსების დაქვეითება, ოქსიდაციური სტრესის განვითარებას და

აპოპტოზის ინიცირებას განაპირობებს. ენერგოგენეზის მკვეთრი დაქვეითება და

უჯრედში ენერგიის მარაგის გამოლევა აპოპტოზის ნეკროზით შენაცვლებას იწვევს.

ენერგოგენეზის პროცესი მჭიდროდაა დაკავშირებული მიტოქონდრიული სუნთქვის

ინტენსივობასთან, რომლის რეგულაციაში მოლეკულა-მენეჯერი NO მნიშვნელოვან

როლს ასრულებს _ სუნთქვითი ჯაჭვის ელექტრონების გადამტანი ცილების

ნიტროზილირებით.

გამომდინარე ყოველივე ზემოთქულიდან როგორც თეორიულ, ისე პრაქტიკულ

მნიშვნელობას იძენს NO-ინდუცირებული აპოპტოზის განვითარების ზოგიერთი

მექანიზმისა და მისი კორექციის ეფექტურობის დადგენა პლაფერონ ლბ-ს მეშვეობით.

კვლევის მიზანი:

მერაბ ხიზანიშვილი,

11

Jurkat უჯრედების კულტურაში (ლეიკემიით ტრანსფორმირებული მომწიფებული T

უჯრედები) NO-ინდუცირებული აპოპტოზის განვითარების ზოგიერთი მექანიზმისა და

მისი კორექციის ეფექტურობის დადგენა პლაფერონ ლბ-ს მეშვეობით.

მასალა და მეთოდები:

კვლევა ჩატარებულ იქნა ადამიანის ლეიკემიით ტრანსფორმირებულ მომწიფებულ T

უჯრედებზე (Jurkat უჯრედები) (DSMZ-Deutshe Sammulung von Mikroorganismen und

Zellkulturen) (Germany).

აპოპტოზის მოდელირებისათვის უჯრედულ სუსპენზიაში ვამატებდით ImM ნატრიუმის

ნიტროპრუსიდს (Naniprus, Sopharma) და ვაწარმოებდით ინკუბაციას, 24, 48 და 72 საათის

განმავლობაში. უჯრედების ნაწილს ნატრიუმის ნიტროპრუსიდთან ერთად ვუმატებდით

პლაფერონ ლბ-ს (დოზით 0,2 µგ და 0,4 µგ). ზემოაღნიშნულ საექსპერტო ვადებში

საკონტროლო ჯგუფს შეადგენდა ინტაქტური Jurkat უჯრედები. ინკუბაციის შემდეგ

დროის სხვადასხვა მონაკვეთში გამდინარე ციტომეტრიის მეთოდით ვსწავლობდით

Jurkat უჯრედების უჯრედული ციკლის ფაზებში გადანაწილებას, ვსაზღვრავდით

მიტოქონდრიულ-მემბრანული პოტენციალის ცვლილებებს; ელექტრონული

პარამაგნიტური რეზონანსისა და სპინხაფანგების მეთოდით ვსაზღვრავდით უჯრედულ

კულტურაში თავისუფალი აზოტის ოქსიდის (NO), ჰემური და არაჰემური რკინის

ნიტროზილირებული კომპლექსების (HbNO, FeSNO), სუპეროქსიდ (O2) და

ლიპოპეროქსიდრადიკალების (LOO) შემცველობას.

უჯრედულ კულტურაში გამდინარე ციტომეტრიის მეთოდით ლიპოფილური

კათიონური სინჯის 3,3‟-dihexiloxacarbocyanine iodide _ DiOC6 გამოყენებით,

ვსაზღვრავდით მიტოქონდიულ-მემბრანული პოტენციალის ცვლილებებს.

უჯრედული ციკლის ფაზების გადანაწილების შესწავლას ვაწარმოებდით გამდინარე

ციტომეტრიის საშუალებით პროპოდიუმ იოდიტით შეღებვის მეთოდით.

კვლევის შედეგები:

Jurkat უჯრედების ნატრიუმის ნიტროპრუსიდთან ერთად და პლაფერონ ლბ-სთან

ერთად (დოზით 0,2 µგ/მლ და 0,4 µგ/მლ) ერთდროული 24, 48 და 72 საათიანი

ინკუბაციის შემდეგ მაღალი მიტოქონდრიულ-მემბრანული პოტენციალის მქონე

უჯრედების პროცენტული შემცველობა მნიშვნელოვნად იმატებს და პირიქით

(ცხრილი 1).

ცხრილი 1

Jurkat უჯრედების კულტურაში უჯრედების პროცენტული გადანაწილება

მიტოქონდრიულ-მემბრანული პოტენციალის ცვლილებების მიხედვით

ნატრიუმის ნიტროპრუსიდთან და პლაფერონ ლბ-სთან ინკუბაციის შემდეგ

12

Jurkat

უჯრე-

დები

კონტრ-

ოლი

Na-

ნიტრო-

პრუსი-

დი

24 სთ

Na-

ნიტრო-

პრუსი-

დი

48 სთ

Na-

ნიტრო-

პრუსი-

დი

72 სთ

Na-

ნიტრო-

პრუსი-

დი

+

PLB

24 სთ

0,2µg/ml

Na-

ნიტრო-

პრუსი-

დი

+

PLB

48 სთ

0,2µg/ml

Na-

ნიტრო-

პრუსი-

დი

+

PLB

72 სთ

0,2µg/ml

Na-

ნიტრო-

პრუსი-

დი

+

PLB

24სთ

0,4µg/ml

Na-

ნიტრო-

პრუსი-

დი

+

PLB

48 სთ

0,4µg/ml

Na-

ნიტრო-

პრუსი-

დი

+

PLB

72 სთ

0,4µg/ml

სულ 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%

M1 66,% 51.0% 33,9% 13,2% 76,6% 53,0% 37,0% 76,0% 71,0% 69,9%

M2 33,% 49,0% 66,1% 86,8% 23,4% 47,0% 63,0% 24,0% 29,0% 30,1%

M1- უჯრედები დაბალი მიტოქონდრიულ-მემბრანული პოტენციალით (%-ში)

M2- უჯრედები დაბალი მიტოქონდრიულ-მემბრანული პოტენციალით (%-ში)

დაბალი მიტოქონდრიულ-მემბრანული პოტენციალის მქონე უჯრედების პროცენტული

შემცველობა მნიშვნელოვნად იკლებს ნატრიუმის ნიტროპრუსიდისთვის

დამახასიათებელ მაჩვენებლებთან შედარებით.

Jurkat უჯრედების კულტურაში ნატრუმის ნიტროპრუსიდის და პლაფერონ ლბ-ს

ზემოქმედების დროს იცვლება ეპრ სიგნალები. ამ ვითარებაში Jurkat უჯრედების

კულტურაში მცირდება (ან საერთოდ არ ვლინდება) ჟანგბადის და ლიპიდების

რეაქციული ნაერთების შემცველობა, მიტოქონდრიული ელექტრონების სატრანსპორტო

ცილების ნიტროზილირების (FeSNO, HbNO), იზრდება თავისუფალი NO-ს შემცველობა

(პეროქსინიტრიტად ტრანსფორმაციის შემცირების გამო) და მიტოქონდრიული

სუნთქვის ინტენსივობა (თავისუფალი რადიკალების ეპრ სიგნალის ინტენსივობის

მომატების გამო), ნატრიუმის ნიტროპრუსიდისთვის დამახასიათებელ მაჩვენებლებთან

შედარებით (ცხრილი 2).

ცხრილი 2

ეპრ-სიგნალების ცვლილებები Jurkat უჯრედების კულტურაში ნატრუმის

ნიტროპრუსიდის და პლაფერონ ლბ-ს ზემოქმედების დროს

O2 NO LOO თ. რ. FeSNO HbNO

კონტროლი 24 სთ - 10,0+0,5 - 10,0+0,5 - -

48 სთ - 10,0+0,6 - 12,0+0,6 - -

72 სთ - 10,0+0,6 - 11,0+0,6 - -

Na ნიტრო-

პრუსიდი

24 სთ 3,0+0,6 10,0+0,5 - 11,0+0,6 5,0+0,6 10,0+0,6

48 სთ 5,0+0,6 10,0+0,7 10,0+0,5 5,0+0,4* 6,0+0,5 12,0+0,4

72 სთ 9,0+0,5 9,0+0,8 12,0+0,9 3,0+0,4* 6,0+0,6 11,6+0,6

Na ნიტრო-

პრუსიდი +

24 სთ - 10,0+0,5 - 13,0+0,5** 5,0+0,6 13,0+0,8**

PLB

0,2µg/ml

48 სთ 3,1+0,6** 16,0+0,5** 6,0+0,7** 12,0+0,5** 4,0+0,6** 8,0+0,6**

13

72 სთ 3,0+0,6** 16,0+0,6** 4,7+0,6** 12,0+0,6** 4,0+0,6** 7,0+0,6**

Na ნიტრო- 24 სთ - 15,0+0,8** - 12,0+0,5 3,0+0,6** -

პრუსიდი + 48 სთ - 20,0+0,9** - 10,5+0,6** 2,0+0,5** -

PLB

0,4µg/ml

72 სთ - 19,0+0,8** - 10,0+0,6** 1,5+0,6** -

* სარწმუნო სხვაობა საკონტროლო სერიის შესაბამის მაჩვენებლებთან შედარებით

** სარწმუნო სხვაობა ნატრიუმის ნიტროპრუსიდისთვის დამახასიათებელ შესაბამის

მაჩვენებლებთან შედარებით

მიტოქონდრიული სუნთქვის ინტენსიფიკაცია განაპირობებს ენერგოგენეზის

გაძლიერებას, რაც მიტოქონდრიულ-მემბრანული პოტენციალის მომატებით ვლინდება.

ეს კი, თავის მხრივ, აპოპტოზის შემცირებას უწყობს ხელს. უკანასკნელი გამოვლინდა

უჯრედული ციკლის ფაზებში Jurkat უჯრედების გადანაწილების შესწავლისას -

აპოპტოზური უჯრედების რაოდენობის შემცირებით (ცხრილი 3). ამასთან, როგორც

კვლევის შედეგებიდან გამომდინარეობს, პლაფერონ ლბ-ს ზემოქმედებით გამოვლინდა

მიტოზების რაოდენობის ზრდა, განსაკუთრებით 0,4µg დოზის ზემოქმედებით, რაც

პროლიფერაციული პროცესების ინტენსიფიკაციაზე მიუთითებს.

ცხრილი 3

Jurkat უჯრედების კულტურაში უჯრედების პროცენტული გადანაწილება უჯრედული

ციკლის ფაზებში ნატრიუმის ნიტროპრუსიდთან და პლაფერონ ლბ-სთან ინკუბაციის

შემდეგ

Jurkat უჯრედები SubGO (Apopt.) GO/G1 S G2/M

კონტროლი 16,8% 55,2% 13,0% 15,0%

Na-ნიტროპრუსიდი 48 სთ 43,6% 37,4% 11,5% 7,5%

Na-ნიტროპრუსიდი 72 სთ 55,9% 27,0% 11,2% 5,9%

Na-ნიტროპრუსიდი

+PLB 0,4µg/ml 48 სთ

29,5% 39,5% 16,5% 14,5%

Na-ნიტროპრუსიდი

+PLB 0,4µg/ml 72 სთ

21,0% 39,0% 21,0% 19,0%

ნატრიუმის ნიტროპრუსიდთან და პლაფერონ ლბ-სთან ინკუბირებული Jurkat

უჯრედების ელექტრონულმიკროსკოპული კვლევის შედეგად, როგორც ექსპერიმენტის

წინა სერიებში, ვლინდება ცვლილებების მრავალფეროვნება, რაც განსაკუთრებით

გამოხტულია 72 საათიანი ინკუბაციის შემდეგ პლაფერონ ლბ-სთან 0,4µg დოზით

ზემოქმედების პირობებში.

14

ნაწილ უჯრედებში პლაზმური მემბრანა გლუვია, ინკონტურიანია, იშვიათად აღინიშნება

ცალკეული მონაკვეთების ლიზისი (რაც ხშირია მხოლოდ ნატრიუმის ნიტროპრუსიდთან

ინკუბაციის დროს) ციტოპლაზმა ნათელია, ვაკუოლები დიდი რაოდენობითაა,

რიბოსომებისა და პოლისომების რიცხვი მცირეა, მიტოქონდრიების გააჩნია ცარიელი

ოვალური სხეულების ფორმა. ბირთვი ძირითადად იმეორებს უჯრედის ფორმას,

ზოგიერთ ბირთვში ვლინდება მარგინაცია, ქრომატინის კონდენსაცია კედლების და

ბირთვაკების ახლოს.

დასკვნა:

პლაფერონ ლბ Jurkat უჯრედების კულტურაში უზრუნველყოფს NO ინდუცირებული

ოქსიდაციური სტრესის ინტენსივობის დაქვეითებას, მიტოქონდრიული მემბრანული

პოტენციალის გაზრდას, რაც თავის მხრივ, აპოპტოზის ინტენსივობის შემცირებას,

მიტოზების მომატებას და უჯრედების პროლიფერაციის ინტენსიფიკაციას

უზრუნველყოფს.

პრაქტიკული რეკომენდაციები:

1. აპოპტოზის მექანიზმებში პროოქსიდაციური პროცესების მნიშვნელოვანი როლის

გათვალისწინებით რეკომენდაციას ვუწევთ აპოპტოზის დათრგუნვის მიზნით

ანტიოქსიდანტური ბუნების პრეპარატების გამოყენებას.

2. ჩატარებულიკვლევის შედეგად გამოვლენილი პლაფერონ ლბ-ს ანტიაპოპტოზური

აქტივობა Jurkat უჯრედულ კულტურაზე საშუალებას გვაძლევს, რეკომენდაცია

გავუწიოთ ამ პრეპარატის გამოყენებას T ლიმფოციტების აპოპტოზის პრევენციის

მიზნით სხვადასხვა ინფექციური სნეულებების, ნეიროდეგენერაციული

პათოლოგიების, იშემიური დაავადებების, შეძენილი იმუნოდეფიციტის

სინდრომის (შიდსი), ბაქტერია helicobacter pylor ზემოქმედებით ინდუცირებული

გასტრიტის და კუჭის წყლულის მკურნალობის დროს.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. Kluck R. M., Bossy-Wetre E. Green D R. Newsmeyer D. D. 1997. The release of

cutoshorme from mitochondria: a primary site for BCL-2 regulation of apoptosis. Science. 2. Seaton T. A., Coopar J. M., Scharsia A.H. 1998. Cyclosporin recerses the apoptosis

stimulatet by complex Inhibitor Rrain Res. 3. Barrentos A., Ploraes C. T. 1999. Titrating the effects of mitochondrial complex in

pakment in the cele physology J. Biol Chem.

4. Fall cp Bennet J. P S.S. Neirosci Res 1999.

15

ვასილ არჩვაძე

გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტი

თამაზ ჩხიკვაძე, ილია ჭანუყვაძე, დავით ჯიქია,

იოსებ მგალობლიშვილი, კახაბერ გიორგაძე, თეიმურაზ კანდელაკი

თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტი #2

საზარდულის თიაქარკვეთა არჩვაძის პირველი წესით:

18 წლის გადასახედიდან

რენე სტომას აზრით, თიაქრის მკურნალობაში კონსენსუსი არ არის მოსალოდნელი არც

დღეს და არც უახლოეს მომავალში. მიუხედავად თიაქარკვეთის 200 წესის არსებობისა

(რომელთაგანაც მხოლოდ 20-ია ხმარებაში), რეციდივის 5-10%-იანი მაჩვენებელი თან

სდევს ამ ოპერაციებს. დღესდღეობით, თიაქარპლასტიკათა უმეტესი ნაწილი კვლავ

,,ღია“ წესით ტარდება, ვინაიდან ლაპაროსკოპიული ოპერაციები არ ამცირებს

საწოლდღეებს, ტკივილი არ არის იმაზე ნაკლები, ვიდრე ლიხტენშტეინის და

გილბეტის ოპერაციების შემდეგ, შრომითი აქტივობაც დაახლოვებით იგივე ვადებში

აღდგება, არც რეციდივის სიხშირეა უფრო დაბალი კლასიკურ ქირურგიულ

მეთოდებთან შედარებით (1-10).

წინამდებარე კვლევის მიზანი სუფთა ქსოვილოვანი პლასტიკისშემდგომი რეციდივის

სიხშირის შემცირებაა, თიაქრის ისეთი ფორმებისას, როგორიცაა სწორი, გიგანტური,

დაცურებული, რეციდივული, ირიბი (ე.წ. „გასწორებული არხით“), მაღალი

საზარდულის შუალედის და განბოჭკოვებული გარეთა ირიბი კუნთის აპონევროზის

არსებობისას, პარაინგვინალური თიაქრის არსებობის და მძიმე ფიზიკური შრომის

მქონე და სპორტსმენ პაციენტებში.

ამ მიზნით, 1994 წლიდან, ჩვენს კლინიკაში შემუშავებულ და კლინიკურ პრაქტიკაში

დანერგილ იქნა თიაქარპლასტიკის არჩვაძის მეთოდი (პატენტი გამოგონებაზე #1079),

რომელიც ითვალისწინებს თიაქარპლასტიკის შემდეგ ტექნიკას: გარეთა ირიბი კუნთის

აპონევროზის მედიალური ნაფლეთი, შიგნითა ირიბი კუნთი, განივი კუნთი, განივი

ფასცია კერდება ბოქვენის ძვლის ბორცვის პერიოსტეუმს (I ნაკერი) და ბოქვენის ძვლის

ქედს (II-III ნაკერი), შემდეგ კი – პუპარტის იოგს (მსგავსად მაკვეი-გუანაროს ოპერაციისა)

კიმბაროვსკის ტიპის ნაკერებით; მათი შეკვრის შემდეგ კი სათესლე ბაგირაკი ჭრილობის

ზედა კიდისკენ მაქსიმალურად გადაიწევა (ფუნიკულუსის ლატერალიზაცია), გარეთა

ირიბი კუნთის ლატერალური ნაფლეთი რედუპლიცირდება მის ზედა ნახევარზე;

ფუნიკულუსი განთავსდება კანქვეშა ცხიმოვან ქსოვილში და დაიფარება ტომპსონის

ფასციითა და კანით (სურ1).

16

სურათი N1

სუფთა ქსოვილოვანი პლასტიკა არჩვაძის I წესით

1. მუცლის გარეთა ირიბი კუნთის აპონევროზის მედიალური ნაფლეთი;

2. მუცლის გარეთა ირიბი კუნთის აპონევროზის ლატერალური ნაფლეთი;

3. მუცლის შიგნითა ირიბი კუნთი;

4. მუცლის განივი კუნთი;

5. სათესლე ბაგირაკი

6. პუპარტის იოგი;

7. განივი ფასცია;

8. ლანგენბეკის პრეპერიტონული ცხიმოვანი ქსოვილი.

ცხრილი 1

ოპერაციათა განაწილება პლასტიკის ტიპის მიხედვით

ოპერაციის ტიპები საერთო რაოდენობა გეგმიური ურგენტული

N % N % N %

sufTa

qsovilovani

pl

astika

ბასინი 52 6,0 40 77 12 23

ჟირარი 529 61,2 464 87,7 65 12,3

პოსტემპსკი 19 2,1 10 52,6 9 47,4

შოლდაისი 22 2,6 21 95,4 1 4,6

არჩვაძის I წესი 167 19,3 132 84 25 16

17

daW

imvis

gar

eSe ლიხტენშტეინი 11 1,3 11 100 0 0

გვენეტაძე 8 0,92 11 100 0 0

არჩვაძის II წესი 32 3,7 32 100 0 0

video

-endosk

opu

rad

TAPP 24 2,8 24 100 0 0

სულ 864 100 820 94,9 44 5,1

ბოლო 18 წლის განმავლობაში 257 ავადმყოფი იქნა ოპერირებული აღნიშნული მეთოდით

(ცხრილი 1). თვალყურის დევნების სიხშირე 92%-ს უდრის. რეციდივს მხოლოდ ერთ

შემთხვევაში ჰქონდა ადგილი, განსხვავებით საკონტროლო ჯგუფებისაგან, სადაც

რეციდივის სიხშირე შეადგენდა ჟირარდის მეთოდის (530 ავადმყოფი) შემდეგ 9,1%-ს,

ხოლო ბასინის (35 ავადმყოფი) მეთოდის შემდეგ 3,5%-ს. არჩვაძის მეთოდით ოპერაციის

შემდგომი გართულებებიდან აღსანიშნავია ჰემატომის - 1, დაჩირქების – 1 და

ტრანზიტორული იშემიური ორქიტის 1 შემთხვევა.

ზემოთ აღნიშნულის საფუძველზე შესაძლოა დავასკვნათ, რომ აღწერილ მეთოდს

შეუძლია გადაჭრას ქირურგიის წინაშე მდგარი პრობლემები საზარდულის არხის

ნებისმიერი სახის თიაქრის მკურნალობისას.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. Иоффе И. Л. 1968. Оперативное лечение паховых грыж. «М», Москва, 171 с.

2. Кукуджанов Н. И. 1969. Паховые грыжи. Москва, «Медицина», 440 с.

3. Тоскин К. Д., Жебровский В. В. 1990. Грыжи брюшной стенки. Москва, «Медицина», 272

4. Федоров В.Ш. 2000. Эволюция лечения паховых грыж. Обзор // Хирургия. №3, с. 51-53.

5. Bendavid R., Abrahamson J., Arregui M. E. et al. 2001. Abdominal Wall Hernias, Principles and Management. Springer-Werlag, New York, 832 p.

6. Nicolo E. 2003. A New Operation One Hundred Years Old. The Original Operation of Bassini

for Radical Cure of Inguinal Hernia. 2nd International Hernia Congress, Joint Meeting of AHS and EHS. London, p. 161.

7. Nyhus L.M. 2001. Evolution of Hernia Repair. Hernia, Milan, p. 524-25.

8. Schumpelick V., Wantz. Inguinal Hernia Repair Expert Meeting of Hernia Surgery, St.

Moritz, 1994, Karger, 1995, pp. 206-211.

9. Shouldice E. B. 2002. The Shouldice Clinic Approach to Recurrent Inguinal Hernias after Original Repair with Mesh. Hernia Repair-2002, Arizona, p. 44.

10. Wantz GE. 1991. Atlas of Hernia Surgery. Raven Press, New York.

18

მანანა არაბული

გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტი

გენომის ,,სიჭარბე“ და მისი ბიოლოგიური მნიშვნელობა

გასული საუკუნის ბოლო ათწლეულები აღინიშნა მნიშვნელოვანი სამეცნიერო და

ტექნიკური პროგრესით. მათ შორის მიღწევებს ბიოლოგიასა და მედიცინაში

განსაკუთრებული ადგილი უკავია. თანამედროვე მოლეკულური გენეტიკის კვლევის

მეთოდების დანერგვამ საშუალება მოგვცა ტრადიციულად ჩამოყლიბებული

შეხედულებებისთვის გადაგვეხედა და ახლებურად გაგვეაზრებინა. ეს ეხება ისეთ

მნიშვნელოვან საკითხსაც, როგორიცაა ცოცხალი სისტემების გენომი.

როგორც ცნობილია, გენომი ორგანიზმის მემკვიდრული მასალის ერთობლიობაა,

რომელიც უჯრედშია მოთავსებული. გენიტიკური ინფორმაცია ჩაწერილია დნმ-ში

ნუკლეოტიდური თანმიმდევრობის სახით. დნმ არის უმთავრესი ბიოლოგიური

მოლეკულა, რომელიც სიცოცხლის საიდუმლოს ფლობს [1]. იგი შეიცავს ცოცხალი

სისტემის აგების, განვითარებას და ფუნქციონირებისათვის საჭირო და აუცილებელ

ბიოლოგიურ ინფორმაციას. გენომი იძლევა მითითებას არა მარტო იმის შესახებ, თუ

როგორი ცილები უნდა სინთეზირდეს, არამედ იმის შესახებაც, თუ როდის და სად უნდა

მოხდეს მათი სინთეზი.

ტერმინი ,,გენომი“ 1920 წელს იქნა მოწოდებუი ჰანს ვინკლერის მიერ. გენომში

იგულისხმებოდა ქრომოსომების ჰაპლოიდური ნაკრები. მოლეკულური ბიოლოგიის

განვითარებასთან ერთად ამ ტერმინის მნიშვნელობა შეიცვალა [2]. უჯრედის

გენეტიკური ინფორმაცია მოთავსებულია არამხოლოდ ბირთვულ ქრომოსომებში, ასევე

არაქრომოსომულ დნმ-შიც. ბაქტერიებში ასეთია პლაზმიდები, ეუკარიოტებში -

მიტოქონდრიალური და ქლოროპლასტური დნმ.

გენომების უმეტესობის ძირითად კომპონენტს წარმოადგენს დნმ, თუმცა ზოგირთ

ვირუსში ის რნმ-ით არის შეცვლილი [2]. დნმ-ის მოლეკულა, როგორც, წესი დიდი

ზომისაა და შეიცავს ინფორმაციას მრავალი ცილის (უფრო სწორედ პროტეინის) შესახებ,

რომლებიდანაც ხდება ი-რნმ-ის სინთეზი (ტრანსკრიპცია). ამავე დროს არსებობს ისეთი

გენებიც, რომელთა ფუნქციაა მხოლოდ სტრუქტურული რნმ-ის წარმოქმნა, ანუ იმ რნმ-

ის წარმოქმნა, რომლებიც არ შეიცავენ ინფორმაციას ცილების დასასინთეზებლად. ესენია

რიბოსომული, სატრანსპორტო, ბირთვული და სხვა რნმ. ყველა ამ გენის ერთობლიობა

წარმოადგენს დნმ-ის კოდირებად უბნებს.

დნმ-ის კოდირებადი მონაკვეთები (გენები) ერთმანეთისგან გამოყოფილია გენთა შორის

მანძილებით, რომელებიც შეიცავენ რეგულატორულ უბნებს. რეგულაცია ნიშნავს გენთა

ექსპრესიულობის (ი-რმნ-ს სინთეზის პროცესის) კონტროლს. ეს მოკლე

ნუკლეოტიდური თანმიმდევრობებია, მდებარეობენ ან გენთან ახლოს, ან თავად გენში.

თუმცა, ზოგჯერ მნიშვნელოვან მანძილზე გენიდან. ეს დნმ-ის არაკოდირებადი უბნებია.

ამათ გარდა, დნმ-ში სხვა არაკოდირებადი უბნებიც არის. ამრიგად, სტრუქტურული

თვალსაზრისით გენომი შედგება ობლიგატური და ფაკულტატური ელემენტებისგან.

19

ობლიგატურ ნაწილს შეადგენს გენები და მათი მარეგულირებელი უბნები, ხოლო

ფაკულტატური ნაწილი შეიცავს სხვადასხვა სახის დნმ-ს და რნმ-ს, რომელთა

რაოდენობა და ტოპოგრაფია იცვლება როგორც სხვადასხვა ორგანიზმის, ასევე ერთი

ორგანიზმის სხვადასხვა უჯრედში [2].

ადამიანის გენომის შესასწავლად აშშ-ში 1990 წელს დაიწყო მუშაობა საერთაშორისო

სამეცნიერო-კვლევითმა პროექტმა - ,,ადამიანის გენომი“ ჯ. უოტსონის

ხელმძღვანელობით [3]. ამ პროექტით განსაზღვრული იქნა დნმ-ის ნუკლეოტიდური

თამიმდევრობა ადამიანის ყველა ქრომოსომაში და მიტოქონდრილურ დნმ-ში. გენომის

სტრუქტურის სრული ვარიანტი გამოქვეყნდა 2003 წელს, თუმცა ზოგიერთი უბნის

დამატებითი ანალიზი დღესაც გრძელდება. მიღებული მონაცემები აქტიურად

გამოიყენება მთელს მსოფლიოში ბიომედიცინურ გამოკვლევებში.

როგორც ვიცით, ადამიანის გენომი შეიცავს ბირთვში მოთავსებულ 23 წყვილ

ქრომოსომას და კიდევ მიტოქონდრიალურ დნმ-ს, რომლებიც მთელი გენომის 5%-ს

შეადგენს. ეს ერთად შედგება დაახლოებით 3,1 მილიარდი წყვილი აზოტოვანი

ფუძისგან. გამოირკვა, რომ ადამიანის გენომი შეიცავს 20-25 000 გენს. ეს გაცილებით

ცოტაა, ვიდრე ამას ელოდნენ პროექტის დასაწყისში. თავიდან, პირველადი შეფასებით,

100 000- მეტ გენს ელოდნენ. გენების გამოვლენის მეთოდების დახვეწით ვარაუდობენ,

რომ ეს მონაცემი შემცირდება. აღმოჩნდა, რომ ადამიანის უჯრედებში კოდირებადი

ელემენტები მთელი გენომის მხოლოდ 1,5% შეადგენს, ხოლო დნმ-ის უმეტესი

ნაწილი, თითქმის 98%, არაკოდირებადი, ე.წ. ,,ჭარბი“ ნუკლეოტიდების

თანმიმდევრობაა, რომელიც არ შეიცავს ინფორმაციას ცილებისა და ფუნქციური რნმ-ს

შესახებ. მას ხშირად ,,ნაგავ დნმ-ს“ უწოდებენ. რეგულატორული უბნების გარდა

ფაკულტატური დნმ შეიცავ უამრავ ისეთ ობიექტს, რომლის მნიშვნელობა ჯერ უცნობია.

აქედან თითქმის ნახევარი - 47% - მობილური გენეტიკური ელემენტებია ე.წ.

ტრანსპოზინები ანუ ,,მხტუნავი“გენებია, რომლებიც მუდმივად იცვლიან ადგილს [4].

დაახლოებით გენომის 1%, ფიქრობენ, რომ ჩაშენებულია რეტროვირუსებისგან.

გენომი არ არის უცვლელი. გენეტიკური ინფორმაციის მოცულობა სხვადასხვაა ერთი

ორგანიზმის სომატურ და გამეტურ უჯრედებშიც. ასევე, ონტოგენეზში შეიძლება

სომატურმა უჯრედებმა დაკარგონ გამეტებიდან მიღებული გენების ნაწილი, ისევე

როგორც, შეიძლება დნმ-ის ზოგერთი უბანის ამპლიფიციერება (დუბლირება) მოხდეს ან

საწყისი გენი შეიცვალოს. გენომის განსაზღვრისას საყურადღებოა ორგანოზმის სქესიც,

რადგან სასქესო ქრომოსომები, როგორც წესი, განსხვავდებიან ზომით და ინფორმციის

რაოდენობით.

გენომის ზომა მნიშვნელოვნად განსხვავდება სხვადასხვა სახეობებს შორის, ამასთან,

კორრელაცია ბიოლოგიური სახეობის სირთულესა და გენომის ზომას შორის არ

აღინიშნება. ყველაზე მცირე გენომი დამახასიათებელია პროკარიოტებისათვის, მათი

დნმ რგოლური მოლეკულაა და უაღრესად კომპაქტური. მათი უმრავლესობის გენომი

შეიცავს დაახლოებით 106 -დან 107 -მდე ნუკლეოტიდურ წყვილს, რომლებიც აკოდირებენ

დაახლოებით 1 000 -დან 4 000-მდე გენს [1]. გენებს შორის მოთავსებულია ძალიან

20

მცირე რაოდენობის არამაკოდირებელი რეგულატორული უბნები, რაც მთელი გენომის

მხოლოდ 5-20% შედგენს.

მათთან შედარებით ეუკარიოტული უჯრედების გენომი გაცილებით დიდი ზომისაა.

მისთვის დამახასიათებელია ის, რომ მისი დნმ-ის შემადგენლობაში ძალიან დიდი

ადგილი უკავია არამაკოდირებელ უბნებს. ამაშია ძირითადი განსხვავება ამ ორი ტიპის

უჯრედს შორის. მაგ., ადამიანის გენომი შეიცავს 1 000-ჯერ მეტ ნუკეოტიდურ წყვილს,

ვიდრე რომელიმე ტიპიური ბაქტერიის გენომი. ამავე დროს მას გააჩნია მხოლოდ 20-ჯერ

მეტი გენი და, რაც მთავარია, 10 000-ჯერ მეტი არამაკოდირებელი დნმ-ის უბანი! [5]

ასევე ფართოდ იცვლება რეგულატორული და სხვა არამაკოდირებელი დნმ-ის

რაოდენობა და ორგანიზაცია ბიოსისტემების სხვადასხვა კლასებს შორის. მაგრამ, მათი

ძირითადი სტრატეგია მაინც უნივერსალურია ყველასთვის.

1980-იანი წლებში გენეტიკოსები დარწმუნებულები იყვნენ, რომ გენები მართავდნენ

სიცოცხლეს. ადამიანის გენომის გაშიფვრისას უნდოდათ დაედგინათ, თუ რომელი გენი

რომელ მემკვვიდრულ თვისებას განსაზღვრავდა. ამით, ფიქრობდნენ, რომ

შესძლებდნენ თავიდან აეცილებინათ ან ემკურნალათ მრავალი დაავადებისათვის.

მაგრამ, გენური ინჟინერიის განვითარების პროცესში საოცარი რამ გამოვლინდა.

მეცნიერებმა აღმოაჩინეს სრულიად ახალი შეხედულებები იმაზე, თუ სინამდვილეში

როგორ მუშაობს გენომი. ასე გაჩნდა ახალი მიმართულება - ეპიგენეტიკა /,,ეპი“- ზე,

მაღლა/, რომელმაც შესძრა ბიოლოგიისა და მედიცინის საფუძვლები [6].

თეორია ცოცხალი სისტემის გენეტიკური კონტროლოს შესახებ შეიცვალა ახალი

მიდგომით: წარმოდგენა, რომ გენომი არის გამზადებული პროგრამა, რომელზეც გარემო

ზემოქმედებას არ ახდენს, არ აღმოჩნდა სწორი. ბიოლოგიური სტრუქტურა და

ქმედებები დინამიურად ფორმირდება სიცოცხლის მანძილზე. ყველა ორგანიზმში გენები

შეთანხმებულად მოქმედებენ და ხელს უწყობენ ორგანიზმის ადექვატურობას

სასიცოცხლო მოთხოვნებთან. ეს იქიდან ჩანს, რომ გენები საჭიროების მიხედვით

სხვადასხვა ექსპრესიულობით (აქტიურობით) ხასიათდებიან. ეს მიუთითებს, რომ

გენომიც ექვემდებარება გარკვეული სახის რეგულაციას უჯრედის მხრიდან. აქედან

გამომდინარეობს, რომ ცხოვრებამ და გადატანილმა განსაცდელებმა შეიძლება შეცვალოს

ადამიანის გენეტიკური მახასიათებლები. ეპიგენეტიკურმა მექანიზმმა შეიძლება

განიცადოს ცვლილებები, რაც თავის მხრივ ახდენს გენეტიკური ინფორმაციის

,,რედაქტირებას“. აღმოჩნდა, რომ ეპიგენეტიკური მექანიზმის გავლენით შეიძლება

30 000-ზე მეტი ვარიანტი ცილის წარმოქმნა ერთიდაიმავე გენეტიკური მასალიდან. ეს

იმას ნიშნავს, რომ ადამიანი შეიძლება დაიბადოს ჯანმრთელი გენებით, მაგრამ შემდეგ

ეპიგენეტიკური სიგნალების ცვლილებით განუვითარდეს სხვადახვა დაავადება, მაგ.,

კიბო. ეს პროცესი შეძლება შებრუნებითაც მოხდეს: არაჯანმრთელი გენებიდან მოხდეს

ნორმალური ცილების სინთეზი [7].

ამრიგად, გენები არ არიან დამოუკიდებელი ერთეულები, მათ არ შეუძლიათ G

თავიაანთი მოქმედების მართვა. გენები კი არ მართავენ ბიოლოგიურ სისტემას, არამედ

ბიოსისტემა იყენებს გენებს. მართვის ეპიგენეტიკურმა მიდგომამ გვიჩვენა, რომ ჩვენ კი

21

არა ვართ საკუთარი გენების მსხვერპლი, არამედ ვართ მათი მფლობელები,

მბრძანებლები. ეს ბუნების სიბრძნეა. საშუალო გენეტიკური შესაძლებლობებიდან

მართვის ნატიფი მექანიზმებით გაზარდოს ინდივიდთა მრავალფეროვნება და მათი

გადარჩენის შანსი.

ეუკარიოტებში დნმ-ის არამაკოდირებელი უბნების დიდი ნაწილი, ერთი შეხედვით,

თითქოს წარმოადგენს უფუნქციო თანმიმდევრობის გროვებს ე.წ. ,,ნაგავ დნმ -ს“. მაგრამ,

როგორც ჩანს, სწორედ ეს უბნები განსაზღვრავენ უჯრედში როდის ჩაირთოს ესა თუ ის

გენი. მათი ,,მეთვალყურეობით“ ხდება ბირთვში მნიშვნელოვანი ინფორმაციის

მიზანმიმართული დახარისხება.

გავიხსენოთ ემბრიოგენეზში მიტოზურად გამრავლებულ ბლასტომერებს შორის

დიფერენცირების პროცესი. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა უჯრედი მიტოზით ერთი

საწყისი უჯრედიდან - ზიგოტიდან წარმოიქმნება (ანუ გააჩნიათ იდენტური გენომი),

ჩვენს ორგანიზმში მაინც ანსხვავებენ მორფოლოგიურად და ფუნქციურად განსხვავებულ

200-მდე უჯრედს. ყველა ტიპის უჯრედს გააჩნია თავისი გენეტიკური ინსტრუქცია,

რომელსაც საკუთარი გენონიდან ,,იღებს“. ეს კი ძალზედ მნიშვნელოვანი მომენტია

მრავალუჯრედიანი რთული ორგანიზმის ფორმირებისა და ფუნქციონირებისათვის

ონტოგენეზის პროცესში.

გენომის ,,სიჭარბეს“, როგორც ჩანს, სხვა ფუნქციური დატვირთვაც გააჩნია. როგორც

ცნობილია, ზიგოტა, რომელის მასა ძუძუმწოვრებშიც კი 1000-ჯერ მეტია ჩვეულებრივ

უჯრედთან შედარებით, საოცრად სწრაფად მრავლდება. ცხადია, რომ ამისთვის მას

რაღაც განსაკუთრებული მექანიზმები აქვს, რომლის წყალობითაც ასეთი დიდი ზომების

მიუხედავად ასე სწრაფად ახერხებს გამრავლებას.

სწრაფი ზრდისათვის ერთ-ერთი მარტივი სტრატეგიაა, უჯრედში დამატებითი გენური

ასლების ქონა. ამიტომ ცხოველების ოვოციტში ხდება რიბოსომული რნმ-ის გენების

ამორჩევითი გააქტიურება და ამ უბნებში გენთა ინტენსიურ ამპლიფიკაცია. მაგ.

ამფიბიების კვერცხუჯრედში ზოგიერთი ასეთი გენის 1 – 2 მილიონი ასლია აღმოჩენილი.

ეს აუცილებელია ოვოციტისთვის. მასში ჭარბად გროვდება მემკვიდრული ინფორმაციის

მარაგი, რაც შემდგომში მნიშვნელოვანია ემბრიოგენეზის სწრაფი

მიმდინარეობისათვის.

გენომში ჩაწერილი ინფორმაციის შესწავლა ძალზედ მნიშვნელოვანია და დიდად

ინფორმატიულია [2]. გენომი წააგავს უნივერსალურ მანქანას, რომელსაც გააჩნია

მგრძნობიარე მექანიზმები გარემოდან სიგნალების მისაღებად და საოცრად

განვითარებული უნარი ამ სიგნალებზე პასუხის გასაცემად. შესაბამისად, გენომის

საშუალებით გაცილებით დიდი სიზუსტით შეგვიძლია გავარკვიოთ ის

ფილოგენეზური გზაც, რომელიც მოცემულმა სახეობამ შესაძლოა განვლო დღემდე.

გარემოს გავლენით გენების ნაწილი გენომში უფრო ადვილად იცვლება და განიცდის

მუტაციას, ზოგი კი უფრო რთულად. აღმოჩნდა რომ, დნმ-ის ის ნაწილი, რომელიც არ

აკოდირებს ცილებს და არა აქვს მნიშვნელოვანი როლი როგორც რეგულატორულ უბანს,

უფრო ადვილად განიცდის ცვლილებებს. ხოლო ის გენები, რომლებსაც მეტი ფუნქციური

22

დატვირთვა აქვთ, არ იცვლებიან ადვილად და უმაღლესი კონსერვატიულობით

ხასიათდებიან. გენომი განსაზღვრავს მრავალუჯრედიანი ორგანიზმის განვითარების

პროგრამას.

ამრიგად, გენომი გენთა უბრალო ჯამი არ არის. ის გაცილებით რთული და

მრავალფუნქციური სისტემაა. მისი მნიშვნელოვან ნაწილი არამაკოდირებელი

ნუკლეოტიდური თანმიდევრობებია, რომელიც რეგულაციის ნატიფი მექანიზმით

უზრუნველყოფს ბიოსისტემის მნიშვნელოვანი გენეტიკური ინფორმაციის

მიზანმიმართულ დახარისხებას და გენთა შერჩევით ექსპრესიას; განსაზღვრავს არა

მხოლოდ ცალკეული უჯრედის სახეს და ცხოველქმედებას, არამედ მთლიანად

ორგანიზმის განვითარებას, უჯრედების დიფერენცირებას, მათ ფუნქციონირებას,

შეთანხმებულობას და, ბოლოს, მათ დაბერებასა და სიკვდილს.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. Патрушев Л. И. 2000. Экспрессия генов. Москва.

2. Голубовский М. Д. 2000. Век генетики: эволуция идей и понятий. Санк-Петербург.

3. http://ru.wikipedia.org/wiki/Проект_«Геном_человека»

4. ალადაშვილი ნ. ,,მხტუნავი“ გენები და უძველეს გენთა თანამედროვე

შესაძლებლობები - http://mkurnali.ambebi.ge/skhvadaskhva/genetika/2918

5. http://ru.wikipedia.org/wiki/Геном_человека

6. http://mixednews.ru/archives/16985 Эпигенетика

7. http://www.medbiol.ru/medbiol/epi

ოთარ გერზმავა

გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტი

საქართველოს მოსახლეობის ჯანმრთელობის მდგომარეობa და წამყვანი

დემოგრაფიული ტენდენციები

ბოლო წლების მანძილზე სიტუაცია საქართველოს მოსახლეობის ჯანმრთელობის

ამსახველი ძირითადი ინდიკატორები ხასიათდება გამოხატული გაუარესებით, რაც

მოითხოვს მთელი რიგი გადაუდებელი ღონისძიების განხორციელებას. საკმარისად

მოკლე დროში გამოხატულად იკლო შობადობის დონემ, ამავე პერიოდში

სიკვდილიანობის დონე გაიზარდა თითქმის 1.5-ჯერ და ასევე ხასიათდება გამოხატული

სტრუქტურული ცვლილებებით. მნიშვნელოვნად შემცირდა მოსახლეობის ბუნებრივი

ნამატის დონე, რამაც პირველად მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ ისტორიაში განაპირობა

განაპირობა მოსახლეობის დეპოპულაციის პროცესის დაწყება. (იხ. ნახატი 1).

23

ჭარბი სიკვდილიანობის ფონზე ქვეყნის დანაკარგები ბოლო ათწლეულში შეადგენს

თითქმის 562.8 ათას გარდაცვალებას, რომელთაგან დიდი ნაწილის თავიდან აცილება

მოსახლეობის სხვადასხვა ჯგუფებისათვის კეთილგანწყობილი გარემოს შექმნის,

ჯანდაცვის სისტემის ნორმალური ფუნქციონირების პირობებში შესაძლებელი იქნებოდა.

თუ შევადარებთ საქართველოში 2002 წელს ჩატარებული ბოლო საყოველთაო აღწერის

მონაცემს წინა ათწლეულებთან შესაძლოა აღინიშნოს, რომ მოსახლეობის დანაკარგები

გამოხატულად იზრდება გარე მიგრაციის ფონზე (პირველ რიგში, თურქეთში, უკრაინაში,

ბელორუსიაში, ისრაელში, გერმანიაშ, ამერიკის შეერთებული შტატებში და სხვ.).

ამასთან, ქვეყნის საზღვრების ფართო გახსნამ მიგრანტებისათვის, რომელთა რიცხვი

პროგრესულად მატულობს (განსაკუთრებით ახლო აღმოსავლეთიდან, ჩინეთიდან,

აფრიკის ქვეყნებიდან და სხვ.) ერთის მხრივ კიდევ უფრო ძაბავს სიტუაციას ქვეყნის

შრომით ბაზარზე, მეორეს მხრივ კი აშკარა ზიანს აყენებს ეროვნულ უსაფრთხოებას

სამედიცინო და დემოგრაფიული პროცესების სერიოზულ ცვლილებთან დაკავშირებით.

მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო ხუთწლეულში ქვეყანაში აღინიშნება შობადობის

მაჩვენებლის გარკვეული ზრდა, მაგრამ იგი ძირითადად მოხდა რეგიონებში, სადაც

კონცენტრირებულია არაქართველი მოსახლეობა, მაშინ, როდესაც დასავლეთ,

ცენტრალურ და აღმოსავლეთ საქართველოში მოსახლეობის ბუნებრივი ნამატის დონე

მინიმალურია (სამეგრელო, რაჭა, კახეთი, იმერეთი).

უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ეს ცვლილებები შეეხებოდა არა მხოლოდ იმ პერიოდს,

როდესაც გამწვავდა კრიზისული მოვლენები ეროვნულ ეკონომიკაში, სოციალურ და

პოლიტიკურ ცხოვრებაში, არამედ მათ გააჩნიათ გრძელვადიანი ტენდენციები.

მოსახლეობის აღწარმოების პროცესს, რომელიც საკმარისად ინერტულია, სერიოზული

ზიანი მოუტანა მთელმა რიგმა მოვლენებმა მათ შორის მეორე მსოფლიო ომმა (რომლის

შედეგები დღემდე უარყოფითად აისახება ქვეყნის აღწარმოების ტენდენციებზე),

სამოქალაქო ომმა (1991-1992), რომლის შედეგად დაიღუპა 20000 მეტი ადამიანი, ქვეყნის

მასშტაბით მომხთარმა მოსახლეობის იძულებითმა მიგრაციამ აფხაზეთიდან და

მასშტაბურმა ემიგრაციამ. აშკარაა, რომ ამ მოვლენებმა კარდინალურად შეცვალა

მოსახლეობის სტრუქტურა, გავლენა მოახდინა ტრადიციული რეპროდუქციული ქცევის

ცხვლილებაზე.

ბოლო წლებში საქართველოს მოსახლეობისათვის დამახასიათებელი შობადობისა და

სიკვდილიანობის დინამიკა ერთი შეხედვით, შეესაბამება კლასიკურ სქემას. ამ სქემის

თანახმა დემოგრაფიული პროცესების პროგრესულიდან რეგრესულ ტიპზე გადასვლა

მიმდინარეობს იგივე ტემპებით, როგორც ევროპის სხვა ქვეყნებში. ამავე დროს, ნათელია,

რომ ჩვენი ქვეყნის დღევანდელი სოციალური და ეკონომიკური მდგომარეობა

გაცილებით უფრო პესიმისტური პროგნოზების გაკეთების საწინდარია.

ფაქტები ადასტურებს, რომ უკვე 1970-ანი წლების დასაწყისში საქართველოს

მოსახლეობის ბუნებრივი მოძრაობის დინამიკა გამოხატულად შეიცვალა რაც აისახა

ქართულ ოჯახებში მესამე და მომდევნო ბავშვების ხვედრითი წილის შემცირებაში.

24

მართალია, ამავე დროს, როგორც მოსახლეობის ავადობის, ასევე სიკვდილიანობის

სტრუქტურაში მნიშვნელოვნად შემცირდა ინფექციური და პარაზიტული დაავადებების

(მათ შორის ტუბერკულოზის) წილი, რაც განპირობებულია ანტიბიოტიკების და

სულფანილამიდების ფართო გამოყენებით, იმუნოთერაპიის და იმუნური

პროფილაქტიკის აქტიური გამოყენებით. საკმარისია აღინიშნოს, რომ თუ საქართველოს

მოსახლეობის სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა 1939 წლის მონაცემებით შეადგენდა

42.9 წელს, 1961 წელს მან უკვე შეადგინა 67, 1970 წელს კი 69.5 წელი (მათ შორის 65,7

წელი მამაკაცებში და 72.3 ქალებში).

ამასთან, 70-ან წლებში მიღებულმა კანონმდებლობამ ორსულობის ხელოვნური

შეწყვეტის ლეგალიზაციის შესახებ შობადობის დონის შემდგომი კატასტროფული

შემცირების საწინდარი გახდა. მიუხედავად იმისა, რომ 80-ან წლებში მიღებულ იქნა

მთელი რიგი კანონისა, რომელიც იყო მიმართული დემოგრაფიული სიტუაციის

გაუმჯობესებაზე მოსალოდნელი შედეგის მიღწევა ვერ მოხერხდა. მომდევნო

ათწლეულებში, სამოქალაქო ომის, ქვეყნის ეკონომიკური და პოლიტიკური კრიზისის

პირობებში საგრძნობლად შეიცვალა მოსახლეობის დემოგრაფიული ქცევა, რამაც ასახვა

ჰპოვა შობადობის დონის შემდგომ ვარდნაში.

გასულ წლებში ერიოზული ცვლილებები განიცადა მოახლეობის ავადობისა და

სიკვდილიანობის სტრუქურამ – წინა პლანზე წამოიწია. გულსისძარღვთა სისტემის

დაავადებებმა და ახალწარმონაქმნებმა (იხ.ცხრილი 1). ანალოგიური სიტუაცია

აღინიშნება ევროპის ეკონომიკურად განვითარებულ ქვეყნებში. კერძოდ, ასაკ-

დაზუსტებული სიკვდილიანობის მაჩვენებლების ანალიზისის მიხედვით ირკვევა, რომ

თანამედროვე ცივილიზებულ სამყაროში მოხდა არსებულ ფასეულობათა გადახედვა.

მოსახლეობის დიდი ნაწილი თანამედროვე ევროპაში წინა თაობებთან შედარებით

გაცილებით დიდ ყურადღებას უთმობს საკუთარი ჯანმრთელობის შენარჩუნებას. და,

როგორც შედეგი - გაცილებით ეფექტურად ამოქმედდა მასობრივი პროფილაქტიკური

პროგრამების განხორციელებაზე მიმართული პროგრამები.

საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში სერიოზულ როლს უნდა

ასრულებდეს მოსახლეობის სოციალური დაცვის სფერო, მათ შორის სამართალდამცავი

ორგანოები. ამაზე მიუთითებს ის გარემოება, რომ წინა წლებთან შედარებით, ქვეყანაში

საგრძნობლად იმატა მკვლელობების, თვითმკვლელობების, ავტოსაგზაო შემთხვევებით

გამოწვეულმა სიკვდილიანობამ. ამავე დროს ნაკლები ყურადღება ექცევა იმ

საჭიროებების გამოვლენას, რომელთა გათვალისწინება აუცილებელია მოსახლეობის

სიკვდილიანობის ასაკობრივ-სქესობრივი სტრუქტურის ანალიზის პროცესში.

ამ ფონზე განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს პრობლემა, დაკავშირებული მამაკაცების

ასაკობრივი სიკვდილიანობის გამოხატულ ზრდას ქალებთან შედარებით. როგორც

ცნობილია, ეს განსხვავება განსხვავება დაფიქსირებულია ბევრ ქვეყანაში, მაგრამ

საქართველოში სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა მამაკაცებში ქალებთან შედარებით

ზედმიწევნით დიდია და საშუალოდ 6 წელს აღწევს. უდავოა ის გარემოება, რომ

ეკონომიკური კრიზისი, რომელიც დაიწყო ჩვენს ქვეყანაში ჯერ კიდევ 90-ან წლებში,

შრომისუნარიანი ასაკის მამაკაცთა უმუშევრობის მაღალი დონე ბევრად განაპირობებს ამ

25

კონტინგენტის მაღალ ავადობას გულ-სისხლძარღვთა, ენდოკრინული და ნერვული

სისტემის პათოლოგიით. მაგრამ, ყურადღებას იპყყრობს ის გარემოებაც, რომ მონაცემთა

შედარებითი ანალიზი მიუთითებს სიტუაციის მხოლოდ გამწვავებაზე, მითუმეტეს, რომ

საშუალო და განსაკუთრებით უფროსი ასაკიდან მამაკაცებში აღირიცხება ჭარბი

სიკვდილიანობა ყველა კლასის დაავადებების ზრდის ფონზე.

მამაკაცთა ჭარბი სიკვდილიანობა განსაკუთრებით გამოხატულია საშუალო ასაკში და

გაცილებით აჭარბებს შესაბამის ინდიკატორების განვითარებულ ქვეყნებში (2.5-ჯერ

მიოკარდიუმის მწვავე ინფარქტის და 1.5-ჯერ ცერებროვასკულარული დაავადებების

შედეგად).

დაგროვილი საერთაშორისო გამოცდილება მიუთითებს, რომ მედიცინის უახლესი

მიღწევების გათვალისწინებით სწორად წარმართული ჯანდაცვითი სტრატეგიების

მეშვეობით საზოგადოებას შეუძლია ნაწილობრივ მაინც გაუმკლავდეს ბევრ ახალ

გამოწვევას. მთელი საქმე იმაშია, რომ მკურნალობის მაღალტექნოლოგიური მეთოდები

მოითხოვს მსხვილ კაპიტალდაბანდებებს. ღარიბ ქვეყნებში მკურნალობისა და

დიაგნოსტიკის ახალი ტექნოლოგიები ნაკლებად ხელმისაწვდომია და იშვიათად

ინერგება მასობრივ სამედიცინო პრაქტიკაში. ქვეყნის სოციალური კეთილდღეობა

ბევრადაა დამოკიდებული ახალგაზრდა თაობის ჯანმრთელობის შენარჩუნებაზე, მაგრამ

არსებული მონაცემები ცხადყობს, რომ მიუხედავად გარკვეული დადებითი ძვრებისა

ახალშობილებში სიკვდილიანობა საქართველოში თითქმის ორჯერ უფრო მაღალია,

ვიდრე ეკონომიკურად განვითარებულ ქვეყნებში.

მაღალი რჩება დედათა სიკვდილიანობის დონეც, რაც ბევრადაა განპირობებული

ორსულთა სამედიცინო დაკვირვების სისტემის თითქმის სრული მოშლით. Aამის

შედეგად გახშირდა გართულებები ორსულობის, მშობიარობის და მშობიარობის

შემდგომ პერიოდში. თითქმის 60 ქალი იღუპება მშობიარობის დროს, რაც აგრეთვე

გაცილებით აღემატება ეკონომიკურად განვითარებული ქვეყნების მონაცემებს.

მიღებული მონაცემების საფუძველზე გაკეთებული პროგნოზი იძლევა შესაძლებლობას

რათა ვივარაუდოთ, რომ არსებული სიტუაციის შენარჩუნების შემთხვევაში

საქართველოს მოსახლეობის კლება 2020 წლისათვის საშუალოდ მიაღწევს 0.8 -1.1 მლნ.

ადამიანს, უკიდურესი ვარიანტი კი რომ ვივარაუდოთ, ამ დროისათვის მოსახლეობის

კლება მიაღწევს 1.2 დან 1.9 მლნ.

თავისთავად ეს პროგნოზი სავარაუდო და დამოკიდებულია ბევრ ფაქტორზე. ამიტომ,

შესაძლებელია საუბარი გვქონდეს მომავლის ტენდენციებზე, მხოლოდ სავარაუდო

პარამეტრების ფარგლებში.

იმ შემთხვევაში თუ ქვეყანაში მოხდება არსებული სოციალური და ეკონომიკური

კრიზისის შესუსტება მისი დემოგრაფიული განვითარება შესაძლოა მიმდინარეობდეს

უფრო სასიკეთო გზით. ამ შემთხვევაში, პროგნოზული მონაცემები გვაძლევენ

შესაძლებლობას ვივარაუდოთ, რომ მომდევნო 5 წლის მანძილზე შობადობის

მაჩვენებელი გაიზრდება და 2016 წლისათვის მიაღწევს 14-16 (ყოველ 1000 მოსახლეზე),

26

საერთო სიკვდილიანობა კი ამავე პერიოდის განმავლობაში შეიცვლება უმნიშვნელოდ და

მიაღწევს 12-13 (ყოველ 1000 მოსახლეზე). ქვეყნის მოსახლეობის ბუნებრივი ნამატი

მიუახლოვდება ევროპულ დონეს და შეადგენს 2-5-ს (ყოველ 1000 მოსახლეზე). ამასთან,

გასათვალისწინებელია, რომ როგორც ოპტიმისტური, ასევე პესიმისტური

დემოგრაფიული პროგნოზი გაკეთებულია მლიანად საქართველოს მოსახლებისათვის

და არ ითვალისწინებს იმ გარემოებას, რომ ქართველი მოსახლეობის დეპოპულაციის

ფონზე გამოხატულად მატულობს სხვა ეროვნების მოქალაქეთა ბუნებრივი ნამატი. ეს

გარემოება კი თავის მხრივ, არსებული ტენდენციების შენარჩუნების პირობებში

განაპირობებს ქვეყანაში მუსულმანური მოსახლეობის ხვედრითი წილის გამოხატულ

ზრდას.

სოციალურმა და ეკონომიკურმა სირთულეებმა განაპირობა ქვეყნის მოსახლეობის ფართო

ფენებისათვის სამკურნალო და პროფილაქტიკური მომსახურების გამოხატული

შეზღუდვა მწვავე დაავადებების შემთხვევაშიც. ამის საფუძველზე იზრდება ქრონიკული

პათოლოგიის გახშირება და, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, პაციენტთა მაღალი

მიმართვიანობა მძიმე და ხანგრძლივად მიმდინარე გართულებებით.

ამას ადასტურებს მოსახლეობის ავადობის სტრუქტურის ანალიზი, რომელმაც ცხადყო,

რომ ბოლო ოცი წლის მანძილზე მკვეთრად იმატა გულსისხლძარღვთა, ენდოკრინული

სისტემის, ფილტვის, კუწ-ნაწლავის, სიმსივნურმა დაავადებებმა, ფსიქიკური

დარღვევებმა. (იხ.ცხრილი 2).

მთელი რიგი პრობლემის გადაუჭრელობის შედეგად გაჭიანურებულია ჯანდაცვის

სისტემის რეფორმირების პროცესი, რომაც უდიდესი უარყოფითი გავლენა მოახდინა

მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე. ამას ადასტურებს გამოკითხვის შედეგებიც, რომლითაც

ირკვევა, რომ ქვეყნის მოსახლეობის თითქმის ნახევარს საერთოდ არ გააჩნია სახსრები,

რათა მიმართონ ექიმს (იხ.ნახატი 3). ამასთან, მოსახლეობის მხოლოდ უმნიშვნელო

ნაწილმა (8,1%-მა) მიუთითა, რომ ძალუძს გაიღოს ჯანდაცვის სერვისების შესაძენად 500

ლარი და მეტი. თუ გავითვალისწინებთ, რაოდენ სწრაფად და უკონტროლოდ იზრდება

მაღალტექნოლოგიური მკურნალობის ფასები გასაგებია, თუ რა მიზეზით იზრდება

ესოდენ სწრაფად სიკვდილიანობა საქართველოში.

ხაზგასასმელია ის გარემოებაც, რომ მიუხედავად ფინანსური შეზღუდვებისა ის მწირი

სახელმწიფო სახსრებიც, რომელთა მეშვეობით ხორციელდება მოსახლეპბის ზოგიერთი

ფენების სამედიცინო საჭოროებების დაფინანსება (ჩვილ ბავშვთა, უმწეოთა, მარტოხელა

მოხუცების, აფხაზეთიდან და სამაჩაბლოდან დევნილთა სამედიცინო დახმარების

პროგრამები) ხშირად არარაციონალურად იხარჯება.

ჩატარებულმა გამოკითხვამ ცხადყო, რომ რესპონდენტთა თითქმის 80%ის აზრით

საჭიროა გატარდეს ჯანდაცვის სისტემის კარდინალური გარდაქმნა მოსახლეობის

სხვადასხვა ფენების ხელმისაწვდომობის გაზრდის თვალსაზრისით. ეს კი შესაძლებელი

გახდება მხოლოდ სახელმწიფო სტრუქტურების პასუხისმგებლობის გაზრდის შედეგად.

27

ამ კუთხით უნდა გაძლიერდეს ადგილობრივი თვითმმართველობის როლი, მიმართული

რეგიონული სამედიცინო სასახურების მუშაობის ხარისხის ამაღლებაზე.

ნახატი 1

ცხრილი 1

საქართველოს მოსახლეობის სიკვდილიანობის სტრუქტურა ძირითადი კლასების

მიხედვით

(ყოველ 1000 მოსახლეზე)

სიკვდილის მიზეზები 1998 1999 2011 2011 და 1998 წწ. მონაცემების

შეფარდება (%)

ყველა მიზეზი 1361,1 1472,4 1530,4 +21,4

ინფექციური და

პარაზიტული

დაავადებები

19,0 25,4 24,8 +30,5

- ტობერკულოზი 15,4 20,1 20,4 +32,5

ახალწარმონაქმნები 202,5 205,0 204,9 +1,2

გულ-სისხლძარღვთა

დაავადებები

748,8 815,7 844,0 +12,7

- ჰიპერტონული

დაავადება

11,7 18,8 18,0 +53,8

- გულის იშემიური

დაავადება

350,5 382,3 398,1 +12,1

- ცერებროვასკულარუ

ლი დაავადებები

281,4 306,7 318,8 +13,3

რესპირატორული

სისტემის დაავადებები

57,2 64,9 69,7 +21,9

28

საჭმლის მომნელებელი

სისტემის დაავადებები

38,1 41,9 44,3 +16,3

ტრავმები და მოწამვლები 187,5 206,1 214,3 +14,3

- საგზაო ტრავმები 23,0 26,2 27,2 +18,3

- ალკოჰოლით

მოწამვლა

17,8 20,5 23,5 +32,0

- თვითმკვლელობები 35,4 39,3 39,0 +10,2

- მკვლელობა 23,0 26,2 28,0 +21,7

ცხრილი 2

საქართველოს მოსახლეობის ავადობის სტრუქტურა ძირითადი კლასების მიხედვით

(ყოველ 1000 მოსახლეზე)

დაავადებათა კლასი 1989 1999 2009 2009 და 1998 წწ.

მონაცემების

შეფარდება (%)

სულ 1093,0 1150,6 1261,1 +15,4

ინფექციური და

პარაზიტული დაავადებები

52,4 62,7 61,8 +17,9

ენდოკრინული სისტემის,

კვების, მეტაბოლიზმისა და

იმუნური სისტემის

დაავადებები

19,2 26,9 35,7 +85,9

გულ-სისხლძარღვთა

დაავადებები

97,6 106,4 131,0 +64,2

რესპირატორული სისტემის

დაავადებები

401,0 341,2 350,4 -12,6

საჭმლის მომნელებელი

სისტემის დაავადებები

88,4 101,8 103,5 +17,1

შარდ-სასქესო ორგანოების

დაავადებები 43,1 59,2 74,9 +73,8

ძვალ-კუნთოვანი სისტემის

დაავადებები 56,1 69,5 82,1 +46,3

კანისა და კანქვეშა ქსოვილების

დაავადებები 45,0 58,8 53,1 +18,0

ნახატი 2

საქართველოს მოსახლეობის შობადობის დონისა და მიგრაციული აქტივობის

29

დინამიკა

(1989-2011 წწ.) მონაცემებით

ნახატი 3

სამედიცინო სერვისების ფინანსური ხელმისაწვდომობის დონე

(ჩატარებული მოსახლეობის გამოკითხვის შედეგები)

გამოყენებული ლიტერატურა

გამოყენებული ლიტერატურა

1. Georgia. Health system review. WHO publications. Health Systems in Transition. Vol. 11

No. 8 2009, pp 1-123.

საქართველოს

მოსახლეობის

რიცხვოვნობა

ემიგრაციის დონე

შობადობა

1989 1990 1993 1995 2000 2005 2010 2011

2012

saTanado saxsrebi ar gamaCnia; 49,7%

შემიძლია გავიღო 100

laramde; 31,9%

10.1%3.8%

2.4%0.7%

1.4%

up to 300 lari up to 500 lari up to 1000 lari up to 1500 lari over 1500 lari

30

2. Georgia. Statistical Yearbook. Ministry of Labor, Health and Social Affairs. Tbilisi, 2011,

pp 1-142.

3. Evaluation of Health Promotion and Communication system Georgia, Ministry of Labor, Health and Social Affairs. Tbilisi, 2010, pp 1-65.

4. Non-communicable diseases highlights. NCDC Georgia. Tbilisi, 2011, pp.1-22.

5. Tefft M. C. 2009. Reproductive Age Mortality Study Georgia. National Center for Disease Control and Medical Statistics. Tbilisi.

ოთარ გერზმავა

გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტი

რომან ბოლქვაძე

აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის

ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო

ჯანდაცვის სისტემის მდგრადობის შენარჩუნების

პრობლემები აჭარაში

აჭარა, როგორც საქართველოს ძირძველი ისტორიულ–გეოგრაფიული კუთხე,

მდებარეობს საქართველოს სამხრეთ–დასავლეთ ნაწილში. გეომორფოლოგიურად

მრავალფეროვანი რეგიონია. მის რელიეფში შერწყმულია მაღალი მთები, ღრმა ხეობები,

გორაკ–ბორცვები, დაბლობები და სხვა. იგი მოქცეულია ბუნებრივ საზღვრებში:

ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება აჭარა–გურიის, სამხრეთიდან შავშეთის, აღმოსავეთიდან–

არსიანის ქედები, ხოლო დასავლეთით ეკვრის შავი ზღვა. აჭარის ფართობი 2990 კვ.კმ–ია,

ანუ საქართველოს ტერიტორიის 4,3%. საზღვრების საერთო სიგრძე 304,6 კმ–ია. მათ

შორის 251,1 სახმელეთოა, ხოლო 53,5 კმ. საზღვაო. ყველაზე მნიშვნელოვან

ტერიტორიებს შავი ზღვის პირას მდებარე ვაკე და მთიანი რეგიონი წარმოადგენს.

ტერიტორიის 13,6% უჭირავს დაბლობს, 9,3% გორაკ–ბორცვს, მთისწინეთისა და მთების

სისტემას აჭარის სრული ტერიტორიის 77,1% უჭირავს და მთლიანი მოსახლეობის 19%–

ით არის დასახლებული. აჭარის ჰავა სუბტროპიკულია. 1970 წლიდან აჭარის

ავტონომიური რესპუბლიკა დაყოფილი იყო ხუთ ადმინისტრაციულ

რეგიონად(ქობულეთი, ხელვაჩაური, ქედა, შუახევი, ხულო) და ქალაქ ბათუმად.

დღეისათვის აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკაში არის ხუთი მუნიციპალიტეტი

(ქობულეთი, ხელვაჩაური, ქედა, შუახევი, ხულო), ქალაქები ბათუმი და ქობულეთი,

დაბები: ოჩხამური, ჩაქვი, ქედა,შუახევი,ხულო.

აჭარის ავტომონიური რესპუბლიკის მოსახლეობის საშუალო წლიური რიცხოვნება 2013

წლის იანვრის მდგომარეობით შეადგენს 393 772 ადამიანს, მათ შორის: 201 247 ქალი

(52,4%), 192 525 კაცი (47,6%). მოსახლეობის 43% (169 120 ადამიანი) ცხოვრობს ქალაქში,

ხოლო 57% სოფლად. 0-18 წლამდე ასაკის პოპულაცია 22,6%-ია (89 022), 60 წლის ზემოთ

ასაკობრივი ჯგუფი 14,9% შეადგენს (58 843). აჭარის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი

31

მოდის შრომისუნარიან მოსახლეობაზე 18-60 წლამდე 245 907 (62.5%), შრომისუნარიან

ასაკზე უფროსია მოსახლეობის საერთო რაოდენობის 15%, სიცოცხლის საშუალო

ხანგრძლივობა 73,3. ხანდაზმულთა პრობლემები სათანადოდ გამოკვეთლი არ არის, რაც

გამოწვეულია ოჯახის სტრუქტურითა და სოციალური პროგრამების ნაკლებობით

ხანდაზმულთათვის.

ცხრილში წარმოდგენილია ის დემოგრაფიული ინდიკატორები, რომელიც კავშირშია

მდგრადობასთან:

ცხრილი 1. აჭარის დემოგრაფიული ინდიკატორები

დემოგრაფიული მონაცემების დინამიკა, აჭარა 2000-2012 წწ

ინდიკა

ტორი

მოსახლეობა შობადობა სიკვდილიანობა ბუნებრივი

ნამატი

სულ ქალი კაცი აბსოლ

უტური

მაჩვენებე

ლი 1000

მოსახლ

აბსოლ

უტური

მაჩვენებ

ელი 1000

მოსახლ

აბსო

ლუტ

ური

მაჩვენებ

ელი

1000 მოს

2000

400500 212265 188235 4501 11.2 2405 6.0 2096 5.7

2001

402900 204126 198774 4411 10.9 2121 5.2 2290 3.7

2002

406500 215039 191461 4332 10.6 2175 5.3 1743 5.3

2003

376016 206720 169296 3938 10.4 2316 6.1 1626 4.2

2004

379900 210359 169541 4457 11.7 2559 6.7 1898 5.0

2005

382565 204193 178372 4098 10,7 2153 5,6 1945 5,1

2006 386194 214068 172126 4464 11,5 2000 5,1 2388 6,2

2007 387954 215736 172218 4528 11,7 2324 5,9 2139 5,8

2008

390 174 216842 173332 5546 14,3 2444 6,2 3102 8,1

2009 360 526 198289 162237 6153 17,0 3190 8,8 2963 8,2

2010

376 536 193 274 183 859 6127 16,2 3107 8,2 3020 8,0

2011 385 970 197751 188219 5471 14,1 3239 8,3 2232 5.8

2012 393 772 201 247 192 525 5614 14,2 3224 8,2 2390 6,0

32

აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში ყველაზე მაღალი ბუნებრივი ნამატი დაფიქსირდა

1986 წელს (5 544 - მაჩვენებელი 14,9), ყველაზე დაბალი 2003 წელს (1 622 - მაჩვენებელი

4,2). 2004 წლიდან დაიწყო შობადობის მატების ტენდენცია. ბოლო 10 წლის

განვავლობაში ყველაზე მაღალი 0–1 წლამდე ბავშვთა სიკვდილობის მაჩვენებელი

დაფიქსირდა 2007 წელს (18,3), ხოლო ყველაზე დაბალი - 2008 წელს (6,9).

ჯანდაცვის სისტემის მოწყობა აჭარაში

წარსულში აჭარის მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვის საკითხი სავალალო

მდგომარეობაში იყო, 1940 წელს აჭარის სამკურნალო–პროფილაქტიკურ

დაწესებულებათა ქსელი შედგებოდა 12 საავადმყოფოს (877 საწოლზე), რომელსაც

ემსახურებოდა 235 ექიმი, 10 ამბულატორია–პოლიკლინიკის, 10 საფერშლო სამედიცინო

პუნქტის და სხვა დაწესებულებებისაგან. 1946 წელს აჭარაში შეიქმნა აჭარის

ავტონომიური რესპუბლიკის ჯანმრთელობის დაცვის სამინისტრო, მოსახლეობის

ჯანმრთელობის დაცვაზე პასუხისმგებელი საგანგებო სამსახური.

აჭარის რეგიონში ხშირად ადგილი ქონდა ინფექციურ დაავადებებს, რომლებიც

მასიურად იწვევდა მოსახლეობის სიკვდილიანობას. დაავადებათა კლინიკური სურათი

შემდეგი პუნქტებით ხასიათდებოდა:

სიკვდილიანობისა და ავადობის მაღალი მაჩვენებელი გამოწვეული იყო

ძირითადად გადამდები დაავადებებით; ავადობის დონის შედარებით დაბალი

თანაფარდობა გამოწვეული იყო არაგადამდები დაავადებებით.

ბავშვთა დაავადებები განსაკუთრებით ჭარბობდა 1970–იან წლებში: მწვავე

პოლიომელიტი, ტეტანუსი, დიფტერია, წითელა, ყბაყურა, ყივანახველა,

პულმონარული ტუბერკულოზი და მალარია.

1995 წელს მიღებული ბრძანებულების შესაბამისად აჭარაში, ისევე, როგორც მთლიანად

საქართველოში დაიწყო ჯანმრთელობის დაცვის სისტემის რეფორმა,ჯანდაცვის სისტემა

გადავიდა მუხლობრივ ბიუჯეტურ დაფინანსებიდან (ეგრეთ წოდებული „სემაშკოს

მოდელი“) მიზნობრივ პროგრამულ დაფინანსებაზე, ეს ჯანდაცვის თანამედროვე

სისტემის დასაბამი გახდა. ჯანდაცვის სამინისტრო წარმოადგენს ძირითად ორგანოს,

რომელიც პასუხისმგებელია ჯანდაცვის სექტორის მართვაზე, კოორდინირებასა და

უზრუნველყოფაზე. ჯანდაცვის სამინისტრო ვალდებულია ჯანდაცვის სექტორის

განვითარებაზე სხვა სოციალურ სექტორებთან მიმართებით. მისდევს რა აღნიშნულ

კურსს, ჯანდაცვის სამინისტრო მოქმედებს როგორც ძირითადი შემოქმედი ჯანდაცვის

სისტემის ჩამოყალიბებაში და აქვს პასუხისმგებლობა მიაღწიოს შიდა სექტორულ

კოორდინაციას. იგი შეიმუშავებს პოლიტიკასა და პროგრამებს ჯანდაცვის

სექტორისათვის. ამ ფუნქციებს ახორციელებს მასთან დაკავშირებულ სხვა

სამინისტროებთან, სახელმწიფო დაქვემდებარებაში მყოფ ჯანმრთელობის სერვისების

მიმწოდებელ ორგანიზაციებთან და კერძო სექტორთან ერთად. ჯანდაცვის სამინისტრო

მოუწოდებს სხვა საჯარო სისტემებს ხელი შეუწყონ ჯანდაცვის სექტორისათვის

ხელსაყრელი კურსის გატარებას და თავი შეიკავონ ისეთ პოლიტიკის გატარებისაგან,

რასაც შესაძლებელია ადამიანის ჯანმრთელობისთვის საზიანო შედეგები მოჰყვეს.

33

დიაგრამა აჩვენებს ჯანდაცვის სისტემის ორგანიზაციულ სტრუქტურას აჭარაში.

დიაგრამა – აჭარის ჯანდაცვის სისტემის კომპონენტები

ჯანდაცვის სერვისები აჭარაში

ჯანმრთელობის დაცვის სამინისტრო წარმოადგენს ძირითად სამთავრობო ორგანოს,

რომელიც ახორციელებს აჭარის მოსახლეობისათვის სამკურნალო მომსახურებას. იგი

ახორციელებს სახელმწიფო პოლიტიკას ჯანმრთელობის სფეროში საავადმყოფოების და

ჯანდაცვის ცენტრების სახელმწიფო, რეგიონალურ, სუბრეგიონალურ და ადგილობრივ

დონეზე, რომელიც ინტეგრირებულია რეფერალურ ჯაჭვში. სახელმწიფოს

დაქვემდებარებულ საავადმყოფოებში მიწოდებული სამკურნალო სერვისები

შევსებულია სხვა კერძო საავადმყოფოებითა და კლინიკებით, როგორიცაა

ჯანმრთელობის ცენტრი „მედინა“, მეზღვაურთა სამედიცინო ცენტრი –2010, საზღვაო

ჰოსპიტალი. ასევე ფუნქციონირებს სხვა კერძო საავადმყოფოები და კლინიკები, რაც

მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ჯანდაცვის სერვისების მიწოდებაში. ყველა ეს

დაწესებულება დაკავშირებული ჯანდაცვის სამინისტროსთან უწყვეტი რეფერალური

სისტემის გზით.

ჯანმრთელობის დაცვის სამინისტრო ხელმისაწვდომს ხდის პირველად სამედიცინო

დახმარებას ჯანმრთელობის ადგილობრივი ცენტრების, ჯანდაცვის გაფართოებული

ცენტრებისა და ადგილობრივი საავადმყოფოების საშუალებით. რეგიონალური

რეფერალური სამედიცინო სამსახურები ძირითადად უზრუნველყოფს ამბულატორიულ

სამედიცინო დახმარებას, ხოლო ორი სახელმწიფო რეფერალური საავადმყოფო

ახორციელებს სტაციონალურ სამედიცინო მომსახურებას. ჯანდაცვის სამინისტრო

უზრუნველყოფს აჭარის ყველა მკვიდრის სამედიცინო დახმარებით სარგებლობას.

აჭარის ჯანდაცვის სისტემა

საჯარო მართველობა

კერძო

MOH

Non- MOH

34

ჯანდაცვის სამინისტრო ცნობს პრევენციული, მასტიმულირებელი და სარეაბილიტაციო

კომპონენტების მნიშვნელობას ჯანდაცვის სფეროში და უზრუნველყოფს ყველა საჭირო

სერვისს ახლადაღჭურვილი ინფრასტრუქტურის საშუალებით შესაძლებლობის

ფარგლებში.

მიუხედავად იმისა, რომ ჯანდაცვის სამინსიტრო ხელს უწყობს კერძო სექტორის

მონაწილეობას ჯანდაცვის სისტემაში, ეს ძალისხმევა ამ ეტაპზე არ არის სათანადოდ

დამუშავებული და ორგანიზებული. კერძო სექტორი ჯანდაცვის მთლიანი სისტემის

დაახლოებით 37%–ს შეადგენს.

ცხრილში ნაჩვენებია კერძო სექტორის ზრდა აჭარის ჯანდაცვის სერვისებში.

№ კერძო საკუთრებაში მყოფი

სამედიცინო

დაწესებულებები

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

1 სტაციონარი 1 1 1 2 3 6 4 1

(სამშობიარო)

2 სამედიცინო ცენტრი 1 1 2 10 13

3 პოლიკლინიკა 1 2 2 2 2 2 7 9

4 სამკურნალო-

დიაგნოსტიკური ცენტრი

1 1 1 1 1 1 4 8

5 კერძო სტომატოლოგიური

დაწესებულებები

81 85 89 95 107 112 98 106

ჯანდაცვის სისტემის ფინანსირება აჭარაში

ჯანდაცვის სისტემის სახელმწიფო ფინანსირება ხდება ქვეყნის შემოსავლებიდან. კერძო

რესურსების შემოდინება ჯანდაცვაში კერძო სამედიცინო მომსახურებაზე პირდაპირი

გადახდის გზით, ხოლო სახელმწიფო სამედიცინო მომსახურებაზე თანადაფინანსების

მეშვეობით ხდება. ავტო-საგზაო შემთხვევების ზოგიერთი ტიპის სამედიცინო

ანაზღაურება შედის ავტომობილის დაზღვევის სისტემაში. ჯანდაცვის სამინისტროს

ბიუჯეტიდან 2005-2012 წლებში საშუალოდ 67 % გამოყოფილია ჯანმრთელობის დაცვის,

ექიმ-სპეციალისტთა გადამზადების და სამედიცინო-პროფილაქტიკურ პროგრამებზე,

ხოლო სოციალური დაცვის პროგრამებზე - 10 %.

ჯანდაცვის სამინისტროსათვის გამოყოფილი ასიგნებები ბიუჯეტიდან (ათასი ლარი):

წლები 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 აჭარის

ავტონომიური

რესპუბლიკის

ჯანმრთელობისა

და სოციალური

დაცვის

სამინისტრო

8 421.7 6 832. 4 700.3 5 140.0 3 236.9 4 603.7 4 888.2 7 503.0

35

ჯანდაცვის სამინისტროსათვის გამოყოფილი ხარჯვითი წილი ბიუჯეტიდან (%):

წლები 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 აჭარის

ავტონომიური

რესპუბლიკის

ჯანმრთელობისა

და სოციალური

დაცვის

სამინისტრო

11 8.60 4.70 4.60 2.70 4.50 3.70 5

ჯანდაცვის ხარჯები ერთ სულ მოსახლეზე (ლარი):

წლები 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

აჭარის

ავტონომიური

რესპუბლიკის

ჯანმრთელობისა

და სოციალური

დაცვის

სამინისტრო

22 18 12 163 8 12 13 19

ჯანდაცვის სისტემის მიღწევები და ეფექტურობა

აჭარამ მნიშვნელოვან გაუმჯობესებას მიაღწია ჯანდაცვის სფეროში. უკანასკნელი

წლების განმავლობაში ჩვილთა და ბავშვთა სიკვდილიანობის მაჩვენებელმა დაიწია,

სამედიცინო მომსახურების ხარისხი გაუმჯობესდა, სიცოცხლის საშუალო

ხანგრძლივობა გაიზარდა, ხუთ წლამდე ასაკის ბავშვებში სიკვდილიანობამ იკლო.

კავკასიის რეგიონის სხვა ქვეყნებთან, თურქეთთან და რუსეთთან შედარებით

სიცოცხლის ხანგრძლივობა 6 წლით მეტია.

ეპიდემიოლოგიური სურათი 2011 წლიდან მოყოლებული აჩვენებს, რომ (MOH of

Adzharia, 2012):

აჭარა მოწმეა ეპიდემიოლოგიური ცვლილებებისა დაავადებათა კლინიკურ სურათში.

გადამდები დაავადებების მაჩვენებელმა იკლო, ხოლო არაგადამდებმა დააავადებებმა

თავი იჩინა.

აჭარაში დიდი წარმატებით მიმდინარეობს ავადობის დონის კლება ისეთ

დაავადებებში, რომელთა პრევენცია ხდება ვაქცინაციის საშუალებით, აღინიშნება

მართავადი ინფექციების ერთეული შემთხვევები.

არაგადამდები დაავადებები შეადგენს ამბულატორიული პაციენტების ავადობის

81,6%–ს და სტაციონარული პაციენტების ავადობის 90,6%–ს ჯანდაცვის სამინისტროს

დაქვემდებარებაში მყოფ დაწესებულებებში.

2012 წელს სტაციონარულ პაციენტებში კიბოს შემთხვევებმა შეადგინა 1,5%.

36

2012 წელს სტაციონარულ პაციენტებში გულსისხლძარღვთა დაავადებებმა შეადგინა

10,3%.

გულსისხლძარღვთა დაავადებები ჰოსპიტალური სიკვდილიანობის ძირითადი

მიზეზი იყო და სიკვდილიანობის შემთხვევების 54,5%–ს შეადგენდა,

სტაციონარულ პაციენტებში ტრამვული, დამწვრობითი და სხვა დაზიანებების

მთელი შემთხვევების 14% ავტო–საგზაო შემთხვევებში დაშავებულებმა შეადგინეს.

მიღწევები აჭარის ჯანდაცვის სისტემაში

2012 წლიდან აჭარის ჯანდაცვის სამინისტრომ ახალი სტრატეგიული გეგმა შეიმუშავა და

მისი განხორციელება დაიწყო. სტრატეგიული გეგმა ითვალისწინებს მიღწეული

შედეგების გამყარებასა და შენარჩუნებას და ახალი გამოწვევების დასახვას.

სტრატეგიული გეგმით გათვალისწინებულია პირველადი სამედიცინო მომსახურების

გაფართოება და გაუმჯობესება სოფლებსა და ქალაქებში, დამატებითი

სპეციალიზირებული სამკურნალო ცენტრების შექმნა, რაც შეამცირებს სამკურნალოდ

პაციენტთა ქვეყნის სხვა რეგიონებში ან საზღვარგარეთ გაგზავნის აუცილებლობას.

მიუხედავად ამ მიღწევებისა, აჭარა გარკვეული პრობლემების წინაშე დგას მიღწევათა

შენარჩუნების კუთხით.

ცხრილი 3. მიღწევები აჭარის სამედიცინო მომსახურებაში

ინდიკატორი 1990 2000 2008 2011 2012 საავადმყოფო 42 27 19 14 14

საავადმყოფოში საწოლების

რაოდენობა

4025 1750 1011 1025 929

ექიმებით უზრუნველყოფა

/ 10000 მოსახლეზე

(მაჩვენებელი)

35,9 31,6 30,8 32,1 39,1

ექთნებით უზრუნველყოფა

/ 10000 მოსახლეზე

(მაჩვენებელი)

94,1 62,3 52,2 54,0 34,5

პოლიკლინიკა 22 20 17 9 9

დისპანსერი 10 10 3 – –

ჯანმრთელობის ცენტრი – – 7 2 2

კერძო კლინიკა – – 3 11 10

ჯანდაცვის სისტემის მდგრადობა

მდგრადობა მნიშვნელოვან გრძელვადიან მიზანს წარმოადგენს ჯანდაცვის ნებისმიერ

სიტემაში. ის მიუთითებს სისტემის უნარზე, მოიტანოს სარგებელი, რომელსაც

სათანადოდ აფასებენ მომხმარებლებიცა და დაინტერესებული მხარეებიც,

უზრუნველყოს საჭირო რესურსები, რათა გაგრძელდეს საქმიანობა გრძელვადიანი

სარგებლის მოპოვების მიზნით. კანადის საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ასოციაციამ

დაადგინა ხუთი ძირითადი კომპონენტი, რომელიც აუცილებელია მდგრადობის

37

მისაღწევად: ტექნიკური მდგრადობა, სოციალური მდგრადობა, პოლიტიკური

მდგრადობა, ფინანსური მდგრადობა და ადმინისტრაციული მდგრადობა.

პარტნიორობის ცენტრი კი მდგრადობის ყველა კომპონენტს ერთ განსაზღვრებაში

აერთიანებს: სამედიცინო მომსახურება მდგრადია, როდესაც იგი იმართება

ორგანიზაციული სისტემის მიერ, რომელსაც გააჩნია გრძელვადიანი უნარი მოახდინოს

საკმარისი და სათანადო რესურსების მობილიზება და განაწილება (სამუშაო ძალა,

ტექნოლოგია, ინფორმაცია და ფინანსები) იმ საქმიანობის განსახორციელებლად,

რომელიც აკმაყოფილებს ინდივიდუალურ ან საზოგადოებრივ საჭიროებებსა და

მოთხოვნებს ჯანდაცვის კუთხით.

ჯანდაცვის სისტემაში ფინანსური მდგრადობა გულისხმობს სანდო ფინანსირების

არსებობას, რათა შენარჩუნდეს მიღწეული ხარისხიანი შედეგები და სამედიცინო

მომსახურება მზარდი მოსახლეობისათვის; ამასთან, შესაძლებლობის ფარგლებში

დაიფაროს მზარდი ხარისხისა და გაზრდილი შესაძლებობების ხარჯები (USAID, 1995).

იმისათვის რომ არსებობდეს მდგრადობა, თანხები აღნიშნული საჭიროებებისათვის

უნდა გამოიძებნოს საკუთრივ ქვეყნის რესურსებში. მდგრადობის უმეტეს

განსაზღვრებაში შედის დამატებითი მოთხოვნა, რაც გულისხმობს, რომ სისტემას უნდა

შეეძლოს გააფართოვოს საკუთარი საქმიანობა საჭიროების მიხედვით, რათა დაეწიოს

ეკონომიკისა და მოსახლეობის ზრდით გამოწვეულ მზარდ მოთხოვნებს. მდგრადობა

მოიცავს როგორც ფინანსურ, ისე ინსტიტუციონალურ მხარეს. აჭარის ჯანდაცვის

სისტემის რეალობაში მდგრადობა გულისხმობს მიღწევების შენარჩუნებასა და მზარდი

ცვლილებების განხორციელებას მომავალი ხარისხიანი შედეგების მისაღწევად.

ძირითადი გარემოებები, რაც გავლენას ახდენს აჭარის ჯანდაცვსი სისტემის

მდგრადობაზე

ჯანდაცვის სისტემის მდგრადობის გამოწვევებს მოთხოვნის კუთხით წარმოადგენს

გაზრდილი მოლოდინი მომხმარებლის მხრიდან, მკურნალობის გაზრდილი ფასი (რაც

ძირითადად გამოწვეულია ახალი ტექნოლოგიების განვითარებით და არა სამედიცინო

მომსახურებაზე ფასების ზრდით), ხოლო მოწოდების კუთხით – რესურსების შეზღუდვა,

მათ შორის დაფინანსების, სამუშაო ძალისა და კაპიტალური ინფრასტრუქტურის. აჭარის

ჯანდაცვის სისტემაში არსებული გამოწვევების გასაანალიზებლად წარმოდგენილია

მოდელი დიაგრამა 2–ში, რომელიც ოთხი ძირითადი საკითხისაგან შედგება, რაც

გავლენას ახდენს ჯანდაცვის სისტემის მდგრადობაზე: ხელსაყრელი გარემო, ფინანსური

მდგრადობა, ინსტიტუციონალური პრობლემები და მოთხოვნის მდგრადობა [5].

38

დიაგრამა 2. მდგრადობის გამარტივებული სტრუქტურა

1. ხელსაყრელი გარემო

აჭარას გააჩნია სტაბილური პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური სისტემა.

ხელსაყრელი გარემო ხელს უწყობს გონივრული პოლიტიკის შემუშავებასა და

განხორციელებას; პროვაიდერებს (სახელმწიფო და კერძო) შორის კოორდინაციასა და

თანამშრომლობას რესურსების ეფექტიანი და ეფექტური გამოყენების მიზნით; გარდა

ამისა, უზრუნველყოფს საზოგადოების ჩართულობასა და უფლებებით აღჭურვას. იგი

ასევე არის გარანტი იმისა, რომ კანონები და ნორმები არ შეაფერხებს მოთხოვნილი

სერვისების მიწოდებას. მსგავსი გარემო და კონტექსტი ხელს უწყობს სამედიცინო

სერვისების მიწოდების მდგრადობას. თუმცა ხელსაყრელი გარემოს ელემენტები

პირდაპირ ასოცირდება ინსტიტუციებსა და სისტემებთან, ისინი ასევე გამოიყენება

მოთხოვნის მდგრადობასთან მიმართებით. საზოგადოების გაზრდილი ჩართულობა

ხელს უწყობს საზოგადოების მხრიდან მეტ მხარდაჭერას ჯანდაცვის სამინისტროს

პროგრამების, სამედიცინო სერვისებისა და ჯანსაღი ქმედებების მიმართ. ხელსაყრელი

გარემოს ოთხი ასპექტი შეესაბამება აჭარის რეალობას: პოლიტიკის განსაზღვრა (რაც

მოიცავს ტაქტიკის ჩამოყალიბებას, განხორციელებასა და შეფასებას), სამართლებრივი და

ნორმატიული გარემო, რეფორმები ჯანდაცვის სისტემაში და საზოგადოების

უფლებამოსილებით აღჭურვა.

აჭარის ჯანდაცვსი სისტემის მდგრადობა

ხელსაყრელი გარემოფინანსური მდგრადობა

ინსტიტუციონალური მდგრადობა

მოთხოვნის მდგრადობა

მდგრადობისათვის ხელსაყრელი

ფაქტორები

მდგრადობისათვის არახელსაყრელი

ფაქტორები

პოლიტიკის განსაზღვრის პროცესი მხარდაჭერა ხელმძღვანელობა

ყურადღება და ზრუნვა

ხელმძღვანელობისაგან

ჯანდაცვის სამინისტრო აქცენტს

აკეთებს გრელვადიან დაგეგმვაზე

მდგრადობასთან მიმართებით

წყვეტა ხელმძღვანელობაში

კერძო სამედიცინო სექტორი არ

მონაწილეობს პოლიტიკის განსაზღვრაში

ინფორმაციის არაეფექტური გამოყენება

პოლიტიკის განსაზღვრისას

გადასახადის შემოღება პოლიტიკურად

სენსიტიური საკითხია

39

2. ფინანსური მდგრადობა

ფინანსური მდგრადობა აერთიანებს საჯარო და კერძო სექტორების დაფინანსების

კატეგორიებს. რესურსების მობილიზება, მათი ეფექტური გადანაწილება და

გამოყენება ქვეელემენტებს წარმოადგენს [5]. ზემოთ ჩამოთვლილი გავლენას ახდენს

როგორც საჯარო, ისე კერძო სექტორის რესურსებზე ჯანდაცვის სისტემაში.

ფინანსური მდგრადობას ხელი ასევე ხელსაყრელმა გარემომაც უნდა შეუწყოს.

მაგალითად, კანონის მიერ ნებადართული უნდა იყოს ხარჯების ანაზღაურება, თუ

ეს წარმოადგენს შერჩეულ სტრატეგიას. ასევე, ამ გზით მიღებული შემოსავლების

მოკრებისა და ანგარიშგების შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეთ დაწესებულებებს.

მდგრადობისათვის ხელსაყრელი

ფაქტორები

ფაქტორები, რომლებიც მდგრადობას ხელს

არ უწყობენ

რესურსების გამოყოფა და გამოყენება

ჰოსპიტალის ავტონომია (მართვის,

ბიუჯეტირების და ზოგიერთი

შესყიდვების წარმოების

უფლებამოსილება)

ცენტრალური დაგეგმვა და

დაფინანსება

კონკურენციის არ არსებობა საჯარო

და კერძო სექტორებს შორის

კერძო სექტორის ნელი ზრდა ნაკლები

ინვესტიციების გამო

რესურსების მობილიზაცია სახეზეა საერთო რეალური ჯანდაცვის

ხარჯების ზრდა ერთ სულ

მოსახლეზე, და სავარაუდოდ ზრდა

პროპორციული ხარჯვა საჯარო და

კერძო სექტორებს შორის 3:1-ზე მეტია

სამართლებრივი და ნორმატიული გარემო

წარადგენს კომპლექსურ

სამართლებრივ და ნორმატიულ

მექანიზმებს კერძო სექტორისათვის

ჯანდაცვის სამინისტროს

შემუშავებული აქვს სტიმულირების

სისტემა კერძო სამედიცინო

სექტორისათვის

ხარისხის კონტროლის პროგრამა

სამთავრობო სამედიცინო

დაწესებულებებში განვითარების

ადრეულ ეტაპზეა

ხარისხის კონტროლის პროგრამა არ

არსებობს კერძო სექტორში

ჯანდაცის სისტემის რეფორმა

ინტეგრირებული ჯანდაცვის სიტემა

(პირველადი, ამბულატორიული და

სტაციონალური)

ეფექტური რეფერალური სისტემა

სერვისებს შორის

თანაგადახდა პირველადი ჯანდაცვის

სისტემაში

არ არსებობს ჯანმრთელობის დაზღვევის

პროგრამები

არ არის პროვაიდერთა აკრედიტაციის

სისტემა

არ არსებობს სერვისების მონიტორინგის

სიტემა

40

მომავალშიც შენარჩუნდება

ეფექტური გამოყოფა ამჟამად ჯანდაცვის სამინისტროში

ხორციელდება პრიორიტეტულ

პრობლემებთან დაკავშირებული

ჯანდაცვის 14 პროგრამა.

ჯანდაცვის სამინისტროს ბიუჯეტის 60

% მიმართულია ურგენტული

მომსახურებისკენ

არ არის გამოყოფილი სპეციფიური

ბიუჯეტი თითოეული პროგრამისთვის.

3. ინსტიტუციონალური მდგრადობა

ჯანდაცვის სისტემაში მდგრადობის უმნიშვნელოვნეს ელემენტს წარმოადგენს

პაციენტების საჭიროებების დაკმაყოფილების სერვისის უზრუნველყოფის

შესაძლებლობა. აღნიშნული ნიშნავს, რომ მომწოდებელ მხარეს უნდა შეეძლოს

ხარისხიანი სერვისის უზრუნველყოფა, რომელშიც აისახება სერვისის

მთხოვნელის/მომხმარებლის საჭიროებები და სურვილები. "დაწესებულება"

გამოიყენება ფართო გაგებით, სცდება რა ფიზიკურ სტრუქტურასთან დაკავშირებულ

განმარტებას. ჯანდაცვის სამინისტროს საავადმყოფოები წარმოადგენს აჭარაში

ჯანდაცვის სერვისის უზრუნველყოფის მთავარ დაწესებულებებს.

მეტად სავარაუდოა, რომ კარგად განვითარებული სისტემის მქონე დაწესებულებები

მეტად ეფექტურია და გადარჩება მომავალში, სუსტად განვითარებული სისტემების

მქონე დაწესებულებებთან შედარებით. მდგრადი ინსტიტუციონალური

შესაძლებლობა მოიცავს ოთხ კატეგორიას: დაგეგმარება და მენეჯმენტი, ადამინური

რესურსები, საინფორმაციო სისტემები და ლოგისტიკა.

მდგრადობისათვის ხელსაყრელი

ფაქტორები

ფაქტორები, რომლებიც მდგრადობას

ხელს არ უწყობენ

ობიექტები ჯანდაცვის პირველადი,

ამბულატორიული და

სტაციონარული ობიექტების ფართო

ქსელი

ჯანდაცვის ამბულატორიული

საავადმყოფოების ახალი ქსელი

ყველა რეგიონში, მაღალი

სტანდარტის ინფრასტრუქტურით

ბაზრის თანაბარი გაყოფა საჯარო და

კერძო სექტორს შორის

კოორდინირების ნაკლებობა საჯარო

და კერძო სექტორებს შორის

კერძო სექტორების კლინიკების /

სააავდმყოფოების არათანაბარი

გადანაწილება ქალაქად და სოფლად

41

ადამინაური რესურსები მმართველობითი შესაძლელობების

განვითარება სტრატეგიულ

დაგეგმარებაში, რესურსების

გადანაწილებაში, მენეჯმენტში,

ადამიანური რესურსების

განვითარებასა და

ზედამხედველობაში.

ჯანდაცვის სამინისტრო

უზრუნველყოფს სხვადასხვა ტრენინგს

აჭარის ჯანდაცვის დაწესებულებების

პერსონალისთვის

გადაწყვეტილების მიღება

სუბიექტურად და არა ინფორმაციის

საფუძველზე; ხარისხის

გაუმჯობესების პროცესის ნაკლებობა;

რეგიონალური დონეზე სტრატეგიულ

დაგეგმარების, ინვესტიციების

მართვის, ხარჯების აღრიცხვის და

ბიუჯეტირების სუსტი

შესაძლებლობები;

პერსონალის სტიმულირების სუსტი

სქემები;

დასაქმების ცენტრალური სისტემა;

სამუშაოს აღწერილობის არ არსებობა

ყველა პროფესიული კატეგორიისთვის;

სამუშაოს შესრულების შეფასების

არაეფექტური სისტემა

მენეჯმენტის სისტემა რეგიონალური ჯანდაცვის

დირექტორატებს აქვთ საკუთარი

ბიუჯეტი, საშატატო განრიგის

ნიმუში, ტრენინგის და განათლების

პრიორიტეტები, მათი სერვისის

არეალიდან გამომდინარე

საავადმყოფოს ავტონომიის

ადრეული განხორციელება ყველა

გამოყოფილ რესურსზე,

ანგარიშვალდებულების ჩათვლით

ჯანდაცვის სერვისების ობიექტების

(საავადმყოფოები, ჯანდაცვის

ცენტრები, და სხვა)

არაკვალიფიცირებული მმართველი

მენეჯერები

ხარვეზები ადამიანის რესურსების

განვითარებისთვის საჭირო

ინფორმაციაში

საინფორმაციო სისტემები

ჯანდაცვის კარგი ელექტრონული

საინფორმაციო სისტემა ჯანდაცვის

სერვისის ყველა დონეზე;

ტელემედიცინის განხორციელების

პროცესი მთავარ სავადმყოფოებს

შორის

გადაწყვეტილების მიღებასა და

დაგეგმარებაში ინფორმაციის

ლიმიტირებული გამოყენება

კვლევების რაოდენობა სამედინიცო და

ჯანმრთელობის საკითხებში

შეზღუდულია

აჭარის ა.რ. სამედიცინო დაწესებულებებში ყოველწლიურად საშუალოდ 50

ადგილობრივი ახალგაზრდა კურსდამთავრებული სპეციალისტი შესაბამისი

დიპლომისშემდგომი განათლების მიღების შემდეგ, იწყებს დამოუკიდებელ საექიმო

საქმიანობას.

42

აჭარის ა.რ. ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო სისტემატურად

მუშაობს სპეციალისტთა პროფესიული დონის ამაღლებაზე მათი წარგზავნით, როგორც

საქართველოს, ასევე, საზღვვარგარეთ წამყვან კლინიკებში, რაც უზრუნველყოფს, აჭარის

მოსახლეობისთვის მაღალხარისხიანი სამედიცინო მომსახურების მიწოდებას.

4. მოთხოვნის მდგრადობა

მოთხოვნის მდგრადობა შედგება რამდენიმე კომპონენტისგან. მომხმარებლის მიერ

გაწეულმა ხარჯმა შესაძლოა გავლენა იქონის როგორც სამედიცინო სერვისის

მოთხოვნაზე, ასევე ზოგ შემთხვევაში მგზავრობის ხარჯზე, ლოდინის დროსა და

ლაბორატორიის ხარჯებზე.

ჯანდაცვის დაფინანსების საერთაშორისო მიდგომები

ჯანდაცვა ეკონომიკური თანამრშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის

ქვეყნებში ეკონომიკის ერთ-ერთ უმსხვილეს სექტორს წარმოადგენს და ამჟამად

შეადგენს საშუალოდ მშპ-ს 8%-ზე მეტს (OECD, 2001). თეორიულად, არსებობს

სავარაუდო სამთავრობო მიდგომების უწყვეტობა, რაც ვარირებს ჯანდაცვის

პასუხისმგებლობაზე უარის თქმიდან (მოქალაქეები ან კერძო დაზღვევით

სარგებლობენ, ან სერვისის ღირბულებას პირდაპირ იხდიან) ჯანდაცვის სრულად

მდგრადობისათვის ხელსაყრელი

ფაქტორები

ფაქტორები, რომლებიც მდგრადობას ხელს არ

უწყობენ

მოთხოვნის მენეჯმენტი ცნობიერების ამაღლება იწვევს

ჯანდაცვის კერძო სექტორის

გამოყენების ზრდას

განათლების დონის ზრდა

ჯანსაღი ქცევების პრაქტიკაში

დანერგვის მაღალი ტენდენცია

მომხმარებლის დიდი რაოდენობა,

რომელსაც არ სურს დაფაროს ჯანდაცვის

გადასახადი, განსაკუთრებით უმწეო ფენა

საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სისტემა

ხელმისაწვდომია და უმწეო ფენა

გათავისუფლებულია გადასახადისაგან.

აღნიშნული ხელს უწყობს რესურსების

ბოროტად და ზედმეტად გამოყენებას

მომხმარებლის გაზრდილი მოლოდინი

გადამდები და არა-გადამდები

დაავადებებით ავადობის ორმაგი დონე.

ახალი ტექნოლოგიების მაღალი

ღირებულება

მომხმარებლის ზეწოლა მთავრობაზე, რომ

ამ უკანასკნელმა უზრუნველყოს

მკურნალობის ახალი საშუალებები

(როგორიცაა წამლები და დიაგნოსტიური

ცენტრები), მათი განვითარებისთანავე

43

დაფინანსებამდე, ზოგადი შემოსულობების გზით, როგორც აჭარის შეთხვევაშია.

პრაქტიკაში, უმეტესი ქვეყნები აფინანსებენ მათი მოსახლეობის უმრავლესობის

ჯანდაცვის სახსრების მნიშვნელოვან ნაწილს, მაგრამ ასევე იძლევა ზოგიერთი

მომხმარებლის დაფინანსების ვარიანტებს (იხ. ცხრილი 4). განვითარებულ ქვეყნებს

შორის, აშშ-ს სისტემა ყველაზე ახლოს არის "ბაზრის დასასრულთან" (თუმცა

მოქმედებს საჯარო დაფინანსებით დახმარება უმწეოთათვის, ხანშიშესულთათვის და

შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებისთვის). დიდი ბრიტანეთის მთავრობა

ახლოსაა "ცენტრალურად დაგეგმილ" მოდელთან – ჯანდაცვის მომსახურების თანხები

- უზრუნველყოფა ეროვნული ჯანდაცვის სერვისის გზით (თუმცა მცირე კერძო

ჯანმრთელობის დაზღვევის სისტემით). ავსტრალიური ჯანდაცვის სისტემა ზემოთ

მოცემულ სისტემებს შორისა, იზიარებს როგორც აშშ-ს, ასევე დიდი ბრიტანეტის

სისტმების თვისებებს. ის ახდენს საჯაროდ დაფინანსებული ჯანდაცვის სისტემაზე

უნივერსალური წვდომის კომბინირებას მედიკეარის ბაზრის მეშვეობით, როგორიცაა

კერძო სექტორის მხრდაჭერა და წახალისება დაფინანსებით [12].

ცხრილი 4. შერჩეულ ქვეყნებში ჯანდაცვის ხარჯების პროცენტი

სინგაპურის ეკონომიკა მსოფლიოში პირველია, სადაც განხორციელდა სამედიცინო

შემნახველი ანაბარი საერთო ნაციონალურ საფუძველზე (ცნობილია მედიასეივის

სახელით; შემოღებულია 1984 წწ). ეს ერთადერთი ქვეყანაა, რომელიც ახდენს სამედიცინო

შემნახველი ანაბრის პროგრამას ეროვნული ჯანდაცვის დაფინანსების სტრუქტურის

ფარგლებში. მედიასეივის ანაბრები ჩართულია უფრო ფართო ჩარჩოში, რაც ქმნის

სამედიცინო შემნახველი ანაბრის სარეზერვო ასლს ერთდროულად კატასტროფულ

რისკებთან, აერთიანებს რა სქემას, სახელწოდებით მედიშილდი, რაც ნიშნავს

ტესტირებულ უსარფთხოების ქსელს უმწეოთათვის, სახელად მედიფანდი. ეს

სამდონიანი პაკეტი (მედისეივი, მედიშილდი და მედიფანდი) გამაგრებულია

სახელმწიფოს დაფინანსებით სახელმწიფო მომწოდებლებზე გვერდითი სუბსიდიების

წინადადებით, რაც მიზნად ისახავს პაციენტზე დაკისრებული წმინდა ღირებულების

შემცირებას (MOH Singapore, 2004).

ევროპის უმეტეს ქვეყანაში ჯანდაცვის სისტემები დამოკიდებულია დაფინანსების

წყაროების ნაზავზე, უმეტესწილად მიღებული სახელმწიფო ხარჯებიდან, ანუ

ეკონომიკა მშპ ერთ სულ

მოსახლეზე

(აშშ

დოლარი)

პირის

საშემოსავლო

გადასახადის

უმაღლესი

განაკვეთი

ჯანდაცვის დანახარჯი

მშპ-

ს %

საჯარო

დაფინანსება

(საერთოს %)

კერძო

დაფინანსება

(საერთოს %)

ჰონკონგი 24,850 17.0% 4.6 53.8 46.2

სინგაპური 22,680 28.0% 3.9 33.5 66.5

საფრანგეთი $27,600 59.8% 9.7 15.8 24.4

ესპანეთი $22,000 64.9% 7.5 6.6 28.5

აშშ $35,991 ----- 14.0 46.0 54.0

44

დაბეგვრიდან და სოციალური ჯანდაცვის დაზღვევიდან. ცხრილში 5 მოყვანილია

ჯანმრთელობის სოციალური დაზღვევის და დაბეგვრიდან მიღებული ჯანდაცვის

საერთო ხარჯების პროპორცია და პროპორცია კერძო წყაროებიდან, შერჩეულ

ქვეყნებში (OECD, 2003).

ცხრილი 5. ჯანმრთელობის დაზღვევა ევროპის შერჩეულ ქვეყნებში

ეკონომიკა ზოგადი დაბეგვრა

ჯანმრთელობის

სოციალური

დაზღვევა

სხვა კერძო

წყაროები

საფრანგეთი 2.7 73.4 23.9

შოტლანდია 3.9 59.4 36.7

Gგერმანია 6.2 68.8 25.0

ლუქსემბურგი 15.1 72.7 12.2

Aავსტრია 27.2 42.5 30.3

ფინეთი 59.8 15.8 24.4

ესპანეთი 64.9 6.6 28.5

იტალია 75.1 0.2 24.7

ირლანდია 75.2 0.8 24.0

დიდი ბრიტანეთი 82.2 0.0 17.8

დანია 82.4 0.0 17.0

რეკომენდირებული მიდგომა აჭარის ჯანდაცვის სისტემის მდგრადობისთვის

მდგრადი ჯანდაცვის სისტემა ისეთი სისტემაა, რომელსაც შეუძლია გააგრძელოს

დროთა განმავლობაში თავისი მიზნების მიღწევა. ეს არ არის მხოლოდ

მოსალოდნელი საჭიროებების კვანტური რესურსების საკითხი, როგორც ჯანდაცვის

ხარჯების შეფარდება მშპ-თან. არ არსებობს "ავტომატური" ურთიერთობა

საჭიროებას, ჯანდაცვის დონეს და ჯანდაცვის ხარჯებს შორის. ნებისმიერი დონის

მომსახურების უზრუნველყოფის "მდგრადობა" დამოკიდებულია:

რამდენად სურს და შეუძლია საზოგადოებას ჯანმრთელობისთვის გადახდა; სხვა

რესურსების ხელმისაწვდომობა, როგორიცაა სამუშაო ძალა და კაპიტალური

ინფრასტრუქტურა, არა მხოლოდ საერთო ოდენობით, არამედ სათანადო

ადგილებში;

ეფექტურობა, შენატანების შედეგებთან თანაფარდობის გაუმჯობესება;

შენატანის წყარო, კონკრეტულად, ინდივიდუალური პირების, მთავრობების და

სხვა კერძო წყაროების – მომხმარებლების და დამსაქმებლების ფარდობითი

შენატანები;

ეფექტური მენეჯმენტის სისტემის კონცენტრაცია ანგარიშსწორებაზე, მოხმარების

მიმოხილვაზე, ხარისხის გაუმჯობესებაზე, ადამიანურ რესურსებსა და

აკრედიტაციის სისტემაზე;

45

დიდი ძალისხმევა მიიმართოს არა-სამედიცინო ფაქტორებით გამოწვეული

პრობლემებისკენ, როგორიცაა საგზაო შემთხვევები, ტრავმა, სიმსუქნე, მოწევა და

არასაკმარისი კვება;

უნდა განიხილებოდეს მეცნიერულად დასაბუთებული სამედიცინო დახმარება.

სამეცნიერო კვლევებიდან მიღებული ცონდა და კვლევები უნდა იყოს

გამოყენებული ჯანდაცვის მომსახურების ეფექტურობისა და ეფექტიანობის

გასაუმჯობესებლად.

ჯანდაცვის დაფინანსების მდგრადობა

ადეკვატური ფინანსური რესურსები წარმოადგენს ჯანდაცვის ნებისმიერი სისტემის

მდგრადობის საფუძველს. აჭარის ჯანდაცვის სისტემაში უდნა იყოს გათვალისწინებული

შემდეგი საკითხები:

მეტი სახსრების მიმართვა ავადობის პრევენციასა და ჯანმთელობის

ხელშეწყობაზე;

კერძო სექტორი უნდა წახალისდეს ჯანდაცვის ინდუსტრიაში მეტი ინვესტიციების

ჩასადებად;

ალტერნატიული რესურსებისა და შემოსულობების მოზიდვა მომხმარებლის

გადასახადების, დაზღვევის გეგმების ან კერძო სექტორის დამსაქმებლის მიერ

მხარდაჭერილი ჯანდაცვის გეგმებით; საჭიროა პლურალისტული მოდელის

გათვალისწინება დაფინსების სხვადასხვა ვარიანტების ან ფინანსირების ნარევი

წყაროების გამოყენებით.

ჯანდაცვის დაფინანსების ვარიანტები

1. საერთო დაბეგვრა

ჯანდაცვის დაფინანსება საერთო დაბეგვრის გზით ძალიან ეფექტურად ითვლება

მაკროენომიკური პერსპექტივით. ის უზრუნველყოფს დიდ დანახარჯებს და ძალთა

პრიორიტეტულობას სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ჯანდაცვის საერთო

შეზღუდული ფულადი სახსრების ბიუჯეტების მეშვეობით. საგადასახადო

დაფინანსების მიხედვით, მთავრობას გააჩნია როგორც ძლიერი სტიმული, ასევე

ხარჯების კონტროლის შესაძლებლობა. საერთო დაბეგვრა ასევე ჯანდაცვის

დაფინანსების ეფექტურ გზას წარმოადგენს მიკროეკონომიკური პერსპექტივით. ეს,

როგორც წესი, მოიცავს დაბალ ადმინისტრაციულ ხარჯებს. ძოგჯერ მიიჩნევენ, რომ

საერთო გადასახადებზე დამოკიდებულებას შეუძლია ჯანდაცვის სისტემა

დაუცველად აქციოს ეკონომიკური და ფისკალური სირთულეების პერიოდში.

საერთო დაბეგვრის გზით ჯანდაცვის დაფინანსება უზრუნველყოფს მომსახურებაზე

უნივერსალურ წვდომას გადახდისუნარიანობაზე დამოუკიდებლად, მინიმალური

განცალკევებით პირის ფინანსურ შენატანებსა და ჯანდაცვის სერვისების გამოყენებას

შორის. რთული იქნება დაბეგვრის სისტემის განხორციელება აჭარაში, ერთ სულ

მოსახლეზე დაბალი შემოსავლების გამო. საერთო შემოსულობებიდან დაფინანსება

კი უკვე განხორციელებულია.

46

2. ჯანმრთელობის სოციალური დაზღვევა

სოციალური დაზღვევის სისტემებში, დამქირავებლის და/ან დაქირავებულის

მოგებასთან დაკავშირებული შენატანების გადახდა და მათი მართვა ჩვეულებრივ

ხორციელდება სოციალური დაზღვევის ან სამედიცინო დაზღვევის ფონდების მიერ.

სოციალური დაზღვევის შენატანები მოიზიდება ზოგად დაბეგვრაზე უფრო ვიწრო

ბაზიდან, სადაც ხარჯები ძირითადად დაქირავებულს და დამქირავებელს ეკისრება,

ვიდრე გადასახადების გადამხდელების ფართო ჯგუფს. ტრადიციული სოციალური

დაზღვევის სისტემებს აკრიტიკებენ იმის გამო, რომ სამედიცინო დაზღვევის ეს

ფონდები მცირედ ახდენენ სამედიცინო მომსახურების მომწოდებლების

სტიმულირებას, მათი უნარის გამო აამაღლონ შენატანის განაკვეთი. შედეგად, ბევრი

ამტკიცებს, რომ სოციალური დაზღვევის ტრადიციული მოდელის ფარგლებში

ხარჯების კონტროლი სუსტი იყო, რამაც გამოიწვია რესურსების არაეფექტური

გამოყენება. ბოლო დროს ხარჯების მკვეთრმა ზრდამ და სოციალური დაზღვევის

ფონდებში წარმოქმნილმა დეფიციტმა მიიყვანა რამდენიმე ქვეყანა იმ

გადაწყვეტილებამდე, რომ გაეტარებინათ რეფორმები სოციალური დაზღვევის

სისტემებში იმ ფინანსური მექანიზმების დასანერგად, რომლითაც შესაძლებელი

გახდებოდა ჯანდაცვის ხარჯების საერთო დონეზე კონტროლის გამკაცრება [7].

3. კერძო სამედიცინო დაზღვევა

კერძო სამედიცინო დაზღვევის სქემებით სარგებლობენ ინდივიდუალური პირები ან

დამსაქმებლები მათი სახელით. კერძო სამედიცინო დაზღვევის მიერ ჯანდაცვის

დაფინანსების ხარისხი, ასევე კერძო დაზღვევის ბუნება და დაფარვის არეალი

მნიშვნელოვნად განსხვავდება ქვეყნების მიხედვით. ზოგიერთ ქვეყანაში, მაგ. აშშ-ში,

კერძოO დაზღვევას ეყრდნობა მოსახლეობის უმეტესობა, როგორც ხარჯების

დაფარვის ერთადერთ წყაროს. სხვა ქვეყნებში კერძო დაზღვევას უმეტესწილად

მიმართავს მაღალი შემოსავლების მქონე ჯგუფები, სოციალური დაზღვევის

ნაცვლად, ან მთავრობის მიერ უზრუნველყოფილი დაფარვის დამატებით.

ჯანდაცვის სერვისების წვდომის დონე განისზღვრება დაზღვევის დაფარვის იმ

დონით, რომლის შესყიდვაც ინდივიდუალურ პირს შეუძლია და შენატანების

საფუძველს წარმოადგენს არა გადახდისუნარიანობა, არამედ ინდივიდუალური

პირის ჯანმრთელობის რისკები, რომელიც შეფასდება მზღვეველის მიერ. ეს,

როგორც წესი, არის საზოგადოების უმწეო, ასაკოვანი და ნაკლებად ჯანმრთელი

ნაწილი, რომელიც კერძო მზღვეველის მიერ ითვლება უმაღლესი ჯანმრთელობის

რისკის კატეგორიად და შესაბამისად, მათი სადაზღვევო პრემიუმ უმაღლესია.

ასეთი კერძო დაზღვევის დაფინანსება მეტად რეგრესიული და უსამართლოა [15].

4. პირდაპირი გადახდა

პირდაპირი გადახდა წარმოებს პაციენტის მიერ პირდაპირ განსაზღვრული

სამედიცინო მომსახურების გამოყენებისთვის, როგორც საჯარო, ასევე კერძო

სექტორში. პაციენტებს შეიძლება მოეთხოვოს ხარჯების სრულად ან ნაწილობრივ

დაფარვა გარკვეული მომსახურებისთვის, სახელმწიფოს მიერ უზრუნველყოფილი

მომხმარებლის მოსაკრებლის გზით. ამასთან, ადამიანები სულ უფრო ხშირად

არჩევენ გარკვეული ღონისძიებებისთვის თანხის კერძოდ გადახდას, მათი

საჭიროების მიხედვით. ეფექტურ არგუმენტს ბრალდების სასარგებლოდ

47

წარმოადგენს ის ფაქტი, რომ მათ შეუძლიათ წაახალისონ რესურსების გონივრული

გამოყენება უყაირათო და უსარგებლო ქმედებების შეზღუდვით და შეიცავდნენ

ჯანდაცვის ხარჯების საერთო მოცულობას, რომელიც მთავრობამ უნდა

დააფინანსოს. თუმცა, არსებობს იმის მტკიცებულება, რომ მაღალ ღირებულებას

შეუძლია საერთოდ შეამციროს მკურნალობის მსურველი ადამიანების რიცხვი, ან

მიმართოს ისინი ჯანმრთელობის სისტემის სხვა სფეროებისკენ, სადაც არ ხდება

მოსაკრებლის მოკრება [13].

5. სამედიცინო შემნახველი ანგარიში

სამედიცინო შემნახველი ანგარიში პერსონალური ანგარიშია, რომელზეც მოქალაქე

თავისი შემოსავლის ნაწილს რიცხავს რეგულარულად, დასაზოგად მომავალში

სამედიცინო ხარჯებისთვის. სამედიცინო შემნახველი ანაბარი შეიძლება განიმარტოს

როგორც კერძოO პირების, ოჯახის ან კომპანიების მიერ ნებაყოფლობითი ან

სავალდებულო შენატანი ან გადასახადი პერსონალურ შემნახველ ანგარიშზე, რაც

დროთა განმავლობაში მოემსახურება ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული

ფინანსური რისკის გავრცელებას. მოცემული ანგარიშიდან დანაზოგის გატანა

შესაძლებელია ჯანდაცვის ხარჯებისთვის. სამედიცინო შემნახველი ანაბრის სქემა

ნებისმიერი სხვა შემნახველი ანაბრის სქემის მსგავსია, რისკების ჰორიზონტლური

გაერთიანების გარეშე. ამრიგად, ადამიანები ისევ კატასტროფასთან ან ქრონიკულ

დაავადებასთან დაკავშირებული მაღალი ხარჯების რისკებს ექვემდებარებიან.

სინგაპურში, პრობლემებმა, რომლებსაც დაბალშემოსავლიანი ოჯახები სამედიცინო

მომსახურების დაფინანსებისას აწყდებიან, გამოიწვია საზოგადოებრივი ფონდის

ჩამოყალიბება, უმწეო მოსახლეობის ჯანდაცვის ხარჯების დაფინანსების მიზნით.

ამგვარად, აღნიშნული რისკის შემცირების მიზნით, სამედიცინო შემნახველ ანაბარს

ჩვეულებრივ ახლავს ჯანმრთელობის დაზღვევა, უზარმაზარი ხარჯებისგან

თავდასაცავად [7].

გამოყენებული ლიტერატურა

1. OECD Statistics Directorate. Measuring well-being and progress. Paris, OECD

Publishing, 2012 (http://www.oecd.org/measuringprogress, accessed 12 November 2012).

2. WHO Regional Office for Europe. Health 2020: the European policy for health and

wellbeing. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2012

(http://www.euro.who.int/en/what-we-do/health-topics/health-policy/health-2020, accessed

12 November 2012).

3. WHO Regional Office for Europe. Measurement of and target-setting for well-being: an

Initiative by the WHO Regional Office for Europe. First meeting of the expert group,

Copenhagen, Denmark, 8 9 February 2012. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe,

2012. (http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0020/167402/Well-beingexperts-

meeting-16-6-2012-again.pdf, accessed 12 November 2012).11.

4. Australian Centre on Quality of Life. Personal wellbeing index. Melbourne, Deakin

University, 2012 (http://www.deakin.edu.au/research/acqol/instruments/wellbeing-index/,

accessed 12 November 2012).

48

5. Esselman J. Sustainability, Sustainable Development and the Health Sector. USAID/CDIE.

October 1994.

6. MOH (2004). National health indicators. Retrieved October 2004. From

http://www.moh.gov.om/index.php

7. Mossialos E., Dixon A., Figueras J. and Kutzin J. (eds.). 2002. Funding health care: options for Europe, European Observatory on Health Care Systems.

8. Musgrove, P. 1996. Public and Private Roles in Health: Theory and Financing Patterns. World Bank Discussion Paper. No. 339. Washington, D.C.: The World Bank.

9. Organization for Economic Cooperation and Development. 2001. OECD Health Data 2001: A Comparative Analysis of 30 Countries, OECD, Paris.

10. Overview of the Singapore Healthcare System, Ministry of Health Singapore, Website:

http://app.internet.gov.sg/scripts/moh/newmoh/asp/our/our01.asp, accessed on 5 July 2002.

11. The PMNCH 2011 Report, WHO, 2012, pp 3-6.

12. Williams S. April 2002. Alternative Prescriptions: A Survey of International Healthcare

Systems. Conservative Policy Unit. 13. Maxwell S., Moon M., MishaSegal http: Growth in Medicare and Out-Of-Pocket

Spendingmpact on Vulnerable Beneficiaries

www.urban.org/url.cfmhttp://www.urban.org/url.cfm

14. U.S. Agency for International Development (USAID). 1989. A.I.D. Evaluation Handbook.

A.I.D. Program Design and Evaluation Methodology Report No. 7. Washington, DC: Agency

for International Development.

15. Wagstaff A., van Doorslaer E., vaner Burg H. et al. (1999) Equity in the finance of health

care: some further international comparisons. Journal of Health Economics. 18: 263–90.

16. World Health Organization. The World Health Report 2000- Health System: Improving

Performance (Geneva: WHO, 2000). Retrieved October 2004 from www.who.int/whr

Website: http://app.internet.gov.sg/scripts/moh/newmoh/asp/our/our01.asp, accessed on 5 July

2002.

გოგი ბატიაშვილი, ოთარ გერზმავა

გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტი

ექიმისა და ექთნის ურთიერკოორდინირების გაუმჯობესების გზები

პაციენტთა ხანგრძლივი დაყოვნების სტაციონარში

საქართველოში მიმდინარე ჯანდაცვის რეფორმების ფარგლებში ვითარდება ახალი

ტიპის სამედიცინო დაწესებულებები – ხანგრძლივი დაყოვნების სტაციონარები და მათ

შორის ე.წ. საექთნო სახლები, რომელთა მოქმედების საორგანიზაციო ასპექტები

მოითხოვს თვისობრივად ახალ მიდგომებს. კერძოდ, საკითხი შეეხება ამ

დაწესებულებებში დასაქმებული სამედიცინო პერსონალის ურთიერთობასთან

49

დაკავშირებულ ეთიკურ საკითხებს, რომელთა გადაწყვეტა ზედმიწევნით

მნიშვნელოვანია, მაგრამ ზოგჯერ მთელ რიგ სირთულესთანაა დაკავშირებული.

სამედიცინო საქმიანობა, დაკავშირებული პაცინტზე გრძელვადიანი ზრუნვის

განხორციელების პროცესთან მრავალწახნაგოვანია და შეიცავს მრავალ მიმართულებას,

რომელიც ნაკლებად მნიშვნელოვანია სხვა ტიპის საავადმყოფო მომსახურეობისათვის.

კერძოდ, ისეთი მნიშვნელოვანი კომპონენტი, როგორიცაა ექთნისა და ექიმის

ურთიერთობის მარეგულირებელი მექანიზმები (საკანონმდებლო, ბიოეთიკური,

კვლევის, სამკურნალო ღონისძიებების ჩატარებისა თუ მედიკამენტების გამოყენების,

პაციენტისათვის მიწოდებული სერვისების ხარისხის კონტროლის, პაციენტის

ახლობლებთან ურთიერთობას და სხვ.) მოითხოვს სიტუაციის ზუსტ შეფასებას და

მკურნალობის პროცესში ყოველი კომპონენტის რეალური როლის დაზუსტებას. ამას,

თავის მხრივ აძნელებს სათანადო მარეგულირებელი დოკუმენტების არარსებობა.

პაციენტზე გრძელვადიანი ზრუნვის განხორციელება გულისხმობს მრავალი

სპეციფიური პროცედურისა და წესების შემუშავებას, რომელთაც უნდა ახორციელებდეს

სამედიცინო პერსონალი (რაც განპირობებულია პაციენტისა და მისი ახლობლების წინაშე

გარკვეული ანგარიშვალდებულების შესახებ). ეს წესები აგრეთვე ითვალისწინებს

ექიმისა და ექთნის ვიზიტების სიხშირის დადგენას პაციენტის სტაციონარში

შემოსვლიდან მისი სიცოცხლის ბოლო ეტაპამდე. თავისთავად, ყველა დონის

სამედიცინო მუშაკებს უნდა აკავშირებდეს ფუნქციური ურთიერთობა სამკურნალო-

დიაგნოსტიკური და სარეაბილიტაციო ღონისძიებების განხორციელების პროცესში.

ამიტომაც, ექიმისა და ექთნის ურთიერთობა განიხილება როგორც ერთიანი გუნდის

მოქმედების კონცეფცია. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით:

ექიმ-ექთნის ურთიერთობის საკვანძო საკითხებად წარმოისახება:

• მათი დროული, ზუსტად გათვლილი ურთიერთობა ერთმანეთთან;

• მათი ღია და ინტერაქტიული ურთიერთობა პაციენტთან;

• უწყვეტი კავშირი კოლეგებთან და პაციენტთან.

პაციენტისა და ექიმის ურთიერთობების თავისებურებები ხანგრძლივი დაყოვნების

სტაციონარში

სწორი ურთიერთობის დამყარების ამოსავალი წერტილი უნდა გახდეს პაციენტის

სტაციონარში შემოსვლისა და მის მკურნალ ექიმთან პირველი კონტაქტის დამყარების

მომენტი. გასათვალისწინებელია, რომ ამ მომენტიდან არსებული წესის მიხედვით

პაციენტს ეზღუდება მისთვის ჩვეული სოციალური კონტაქტები (ახლობლებთან, ოჯახის

ექიმთან, ნაცნობ-მეგობრებთან და სხვ.), რაც, გასაგები მიზეზების გამო არაიშვიათად

იწვევს პაციენტის ფსიქოლოგიურ დეზაპტაციას (განსაკუთრებით ხანდაზმულებში).

აშკარაა, რომ პაციენტისა და ექიმის ოპტიმალური კომუნიკაციის დამყარების საწინდარია

მისი განთავსება განყოფილებაში, ფიზიკალური, გასაუბრება პერსონალთან და სხვა

პაციენტებთან. გასაგები მიზეზების გამო პაციენტს უნდა მიეცეს შესაძლებლობა უფრო

ფართოდ ისარგებლოს პირადი ნივთებით (მაგ. ზოგიერთ ქვეყანაში ხანგრძლივი

დაყოვნების სტაციონარის პაციენტს შეუძლია ისარგებლოს საკუთარი ავეჯით,

თეთრეულით, პალატაში განთავსებულია კედელში ჩაშენებული სამზარეულო, მაცივარი

50

და სხვ.). აქედან გამომდინარე, სამედიცინო დოკუმენტაცია ითვალისწინებს სპეციალურ

განყოფილებას, სადაც განთავსებულია მონაცემები პაციენტის სოციალური გარემოს და

ახალ პირობებში მისი ფსიქოლოგიური ადაპტაციის შესახებ. აქედან გამომდინარე,

პაციენტის დიაგნოზის, მკურნალობის გეგმის, სამედიცინო სერვისების დაფარვის

ფინანსური წყაროს გარდა გადამწყვეტ მნიშვნელობას იღებს ოჯახის, ახლობლების

მხარდაჭერა, იმ პრობლემების გადაჭრა, რომლებიც პაციენტს დარჩა მოუგვარებელი

სტაციონარში მოთავსებამდე.

პაციენტზე გრძელვადიანი ზრუნვის განხორციელება წარმოადგენს სამომხმარებლო

ბაზარზე ორიენტირებული ჯანდაცვის სფეროს ახალ მიმართულებას. იგი უაღრესად

კონკურენტუნარიანია, რამეთუ, ქრონიკული დაავადებების მქონე და ხანდაზმულ

პაციენტთა რიცხვი ნიაღვრისამებრ მატულობს. აქედან გამომდინარე, ინვეესტორების

მიერ მისაღები გადაწყვეტილება, მიმართული ასეთი ტიპის სტაციონარების გახსნის

შესახებ, მოითხოვს ზუსტ გათვლას. თანამედროვე საავადმყოფო მომსახურების

ღირებულების სწრაფი ზრდა განაპირობებს ინტენსიური თერაპიის მეთოდების

დანერგვას, მიმართულს პაციენტის საწოლზე დაყოვნების მკვეთრ შემცირებაზე.

იმავდროულად, პაციენტზე გრძელვადიანი ზრუნვისათვის განკუთვნილი სტაციონარი

არ მოითხოვს ძვირადღირებული მეთოდების გამოყენებას, მიწოდებული სერვისების

უზრუნველყოფა კი გათვლილია საექთნო მომსახურეობის გაფართოებაზე.

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით:

პაციენტის სტაციონარში შემოსვლასთან დაკავშირებულ საკვანძო საკითხებად

წარმოისახება:

- პაციენტის მდგომარეობასთან დაკავშირებული ინფორმაციის კრიტიკული ანალიზი;

- პაციენტის ირგვლივ არსებული სოციალური გარემოს ზუსტი იდენტიფიცირება;

- დროული გადაწყვეტილებების მიღება პაციენტის სტაციონარში მოთავსების შესახებ.

პაციენტთა ადაპტაციაზე მიმართული სისტემის მხარდაჭერა

პაციენტთა გრძელვადიანი დაყოვნების სტაციონარში მოთავსება არაიშვიათად

განაპირობებს სტრესს, რომლის შემსუბუქება ან მოხსნა არა მხოლოდ სამედიცინო

პერსონალის, არამედ ოჯახის წევრთა ამოცანას უნდა წარმოადგენდეს. პაციენტთა ახალ

პირობებში მხარდაჭერის სისტემის მოქმედების დიაპაზონი ზედმიწევნით ფართოა:

შესაძლოა პაციენტის კონტაქტები შემოიფარგლებოდეს მხოლოდ სამედიცნო

პერსონალით, ჩვეული სოციალური გარემოსაგან სრული იზოლაციით, ან კი პირიქით,

როდესაც ახლობლები, ოჯახის წევრები სრულად არიან ჩართული პაციენტის

მკურნალობის ყველა ეტაპზე. თავისთავად, პაციენტის მოთავსება გრძელვადიანი

ზრუნვის სტაციონარში მისი ცხოვრების დრამატულ ეტაპს წარმოადგენს. მისი ქცევის

წარსული გამოცდილება შესაძლოა ახალ პირობებში სრულიად გამოუყენებელი გახდეს

(მაგალითად, როდესაც ოჯახის ცხოვრებაში აქტიური ჩართულობა შეიცვლება ზოგჯერ

სრული უმოქმედობით). ამიტომ, სამედიცინო პერსონალის უპირველესი ამოცანაა ხელი

შეუწყოს პაციენტს, რათა შენარჩუნდეს აქტიური კომუნიკაცია მის ჩვეულ სოციალურ

გარემოსთან.

პაციენტის სტაციონარში ადაპტაციის საკვანძო საკითხებად წარმოისახება:

51

• სტაციონარში მოქმედი სამედიცინო და საექთნო პრაქტიკის სტანდარტების გაცნობა;

• ჩვეულ სოციალურ გარემოსთან კავშირის შენარჩუნება;

• ექიმთან ხელსაყრელი ფსიქოლოგიური კონტაქტის დამყარება.

ექიმისა და ექთნის ურთიერთობების თავისებურებები

გასაგები მიზეზების გამო, ხანგრძლივი დაყოვნების სტაციონარში ექიმის მუშაობის

გრაფიკი, მისი ფუნქციები გაცილებით განსხვავებულია სხვა ტიპის საავადმყოფო

დაწესებულებებისაგან. ეს სრულიად არ ნიშნავს იმას, რომ ექიმს გააჩნია სხვა

სტატუსი ან ნაკლებ ყურადღებას უთმობს პაციენტებს. პირიქით, ექიმის ფუნქციები

გაცილებით ფართოა, და მოიცავს ისეთი საკითხების გადაწყვეტას, რომლებიც

თითქოსდა სცილდება მის კომპეტენციებს (კერძოდ, პაციენტთა კვების,

ურთიერთობების, ფსიქოლოგიური განწყობის, მობილურობის პრობლემების

გადაწყვეტა და სხვ.). საექთნო პერსონალის სხვა ფუნქციებთან ერთად ასრულებს

მეკავშირის როლს პაციენტის ოჯახის წევრთა და ექიმს შორის. საექთნო

პერსონალის უპირველესი ამოცანაა მოახდინოს პაციენტის მკურნალობისა და

რეაბილიტაციის ინდივიდუალიზება. ექთნის ეს ფუნქცია უაღრესად მნიშვნელოვანია,

რადგან პაციენტის დაყოვნება გრძელვადიანი ზრუნვის სტაციონარში წმინდა

სამედიცინო პრობლემების გარდა ხასიათდება ისეთი სიმპტომების წარმოჩინებით,

რომლებიც ყოველთვის ტიპიურ ხასიათს არ ატარებს. კერძოდ, პაციენტებისათვის,

რომლებსაც დარღვეული აქვთ ვერბალური კომუნიკაცია ან გააჩნიათ გამოხატული

ნევროტიული სიმპტომები არაიშვიათად მოითხოვენ არა იმდენად მედიკამენტოზურ

კორექციას, არამედ განსაკუთრებულ ზრუნვას და ყურადღებას, რაც საექთნო

საქმიანობის ფუნქციას წარმოადგენს. მედდა ნათლად უნდა ახსნას პაციენტის

ქცევითი გადახრების თავისებურებები, მისი რეაქცია სპეციფიურ მკურნალობაზე.

თავისთავად მკურნალობის ტაქტიკის შეცვლა ექთნის მიერ მოწოდებული

ინფორმაციის საფუძველზე ექიმის პრეროგატივაა, მხოლოდ მას შეუძლია

განსაზღვროს პაციენტის მკურნალობის შემდეგი ნაბიჯი. მედდას, თავის მხრივ,

უნდა ნათლად ჰქონდეს წარმოდგენილი საჭირო მოქმედებების თანმიმდევრობა

იმისდა მიხედვით, თუ როგორ შეეცვალა პაციენტს ჩვეული ქცევა, კვების

პრეფერენციები, რამდენად არის იგი ჩართული სოციალურ ღონისძიებებში და ა.შ.

ექიმისა და ექთნის ურთიერთობების საკვანძო საკითხებად წარმოისახება:

• საექიმო და საექთნო პრაქტიკის სტანდარტების ცოდნა და აუცილებელი შესრულება;

• პაციენტის ჩვეულ სოციალურ გარემოსთან კავშირის შენარჩუნებაზე მიმართული

ღონისძიებების განხორციელება;

• ექიმისათვის დროული და ზუსტი ინფორმაციის მიწოდება პაციენტის

მდგომარეობის შესახებ.

პაციენტთან ექიმის მუშაობის თავისებურებები ხანგრძლივი დაყოვნების

სტაციონარში

გრძელვადიანი ზრუნვის სტაციონარის სპეციფიკა განპირობებულია იმით, რომ

ზოგჯერ ხანგრძლივი დროის მანძილზე პაციენტის მდგომარეობა უცვლელი რჩება.

ამიტომაც, პაციენტის მონახულება ექიმის მიერ არსებული სტანდარტით გაცილებით

იშვიათია, ვიდრე სხვა ტიპის საავადმყოფო დაწესებულებაში. მაგალითად, აშშ-იში

52

ფედერალური წესებით დადგენილი სტანდარტი მოითხოვს, რათა ექიმმა

განახორციელოს ყოველთვიური ვიზიტები პაციენტის გრძელვადიანი ზრუნვის

სტაციონარში მოთავსებიდან პირველი სამი თვის განმავლობაში, შემდგომში კი

ყოველი მესამე თვის დასაწყისში. თავისთავად, საჭიროების შემთხვევაში ასეთი

ვიზიტები სრულდება გაცილებით უფრო ხშირად. ექიმის ვიზიტი მოიცავს

პაციენტის ფიზიკალურ შემოწმებას, სათანადო დოკუმენტაციის წარმოებას, საექთნო

პერსონალთან ერთად პაციენტის მკურნალობისა და მოვლის საკითხების განხილვას.

ამასთან, შემდგომი ღონისძიებების გეგმა არ შემოიფარგლება მხოლოდ

მედიკამენტების ან გამოკვლევების დანიშვნით, არამედ შეიცავს პაციენტის

ინდივიდუალური სოციალური და ფსიქოლოგიური რეაბილიტაციის საკითხებს.

პაციენტთან ექიმის მუშაობის საკვანძო საკითხები:

• ექიმის ვიზიტების ეფექტურობის ზუსტი მონიტორინგი;

• ექიმის რეგულარული ინფორმირება პაციენტის მდგომარეობისა და მისი

საჭიროებების შესახებ;

• სტაციონარის სამედიცინო დირექტორი აქტიურ მონაწილეობას იღებს

პაციენტისათვის დანიშნული ყველა ღონისძიების განხორციელებაში.

პაციენტის სტაციონარში დაყოვნების ხარჯების ანაზღაურება

არაიშვიათად, პაციენტის შფოთვის საგანს წარმოადგენს მისი სტაციონარში

დაყოვნების ხარჯების დაფინანსების საკითხები. Eეს გასაგებიცაა, თუ

გავითვალისწინებთ, რომ Mმხოლოდ ზოგიერთ ქვეყნებში შესაძლებელია

მკურნალობის ხარჯების დაფარვა საზოგადოებრივი ფონდებიდან. სხვა შემთხვევაში

მოქმედბს თანაგადახდის სისტემა, ზოგჯერ რამოდენიმე მხარის მონაწილეობით

(სახელმწიფო პროგრამა, სადაზღვევო ფონდი, საქველმოქმედო ორგანიზაცია,

უშუალოდ პაციენტი ან მისი ოჯახის წევრები და სხვ.). აშკარაა, რომ პაციენტის

გადამხდლუნარიანობის დადასტურება უნდა დასრულდეს დროულად, რათა

სამედიცინო დაწესებულებამ ზუსტად განსაზღვროს გასაწევი სერვისების ნუსხა.

საავადმყოფოს ფინანსური მონიტორინგის სამსახურს უნდა გააჩნდეს კარგი

კოორდინაცია ყველა განყოფილებასთან, რათა დროულად იქნას მიღებული

სათანადო ღონისძიებები, მიმართული სიტუაციის გამოსწორებაზე.

პაციენტზე გაწეული ხარჯების ანაზღაურებასთან დაკავშირებული საკვანძო

საკითხები

• საავადმყოფოში საფინანსო მონიტორინგის სისტემის ამოქმედება;

• სამედიცინო პერსონალის თანამონაწილეობა მონიტორინგის სისტემაში;

• პაციენტისა და მისი ოჯახის წევრების სისტემატიური ინფორმირება გაწეული

სერვისების შესახებ.

ტერმინალურ მდგომარეობაში მყოფი პაციენტების სამედიცინო უზრუნველყოფა

მიუხედავად იმისა, რომ გრძელვადიანი ზრუნვის სტაციონარი მოწოდებულია

განახორციელოს მაღალპროფესიული და კვალიფიციური დახმარება, მისი

სპეციფიკიდან გამომდინარე პერსონალს ხშირად უხდება ტერმინალური

ავადმყოფების მოვლა-პატრონობა. თანამედროვე სამედიცინო ტექნოლოგიები

53

საშუალებას იძლევა არა მხოლოდ შეამსუბუქოს ტერმინალური ავადმყოფის

მდგომარეობა, არამედ სათანადო აპარატურის გამოყენებით საგრძნობლად

გაახანგრძლივოს მისი სიცოცხლე. Aამ პრობლემას თან სდევს მთელი რიგი

მორალური, სამედიცინო, იურიდიული, საფინანსო პრობლემების გადაწყვეტის

საჭიროება, რაც უმეტეს შემთხვევაში სასამართლოს, სამედიცინო პერსონალისა და

პაციენტის ოჯახის წევრთა მიერ ერთობლივი გადაწყვეტილების მიღებას მოითხოვს.

ტერმინალურ მდგომარეობაში მყოფი პაციენტების სამედიცინო უზრუნველყოფასთან

დაკავშირებული საკვანძო საკითხები:

• სიცოცხლის ხელოვნურ შეწყვეტაზე საბოლოო გადაწყვეტილებას იღებს მხოლოდ

სასამართლო;

• ტერმინალური პაციენტის სიცოცხლის ხელოვნური შეწყვეტა შესაძლოა მოხდეს

მისი

ანდერძის საფუძველზე სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე;

• პაციენტის სიცოცხლის ხელოვნური შეწყვეტა განხორციელებული მხოლოდ

სამედიცინო პერსონალის ან ოჯახის წევრთა გადაწყვეტილებით განიხილება

როგორც სისხლის სამართლის დანაშაული.

პაციენტის უზრუნველყოფა სამკურნალწამლო პრეპარატებით

პაციენტზე გრძელვადიანი ზრუნვა მოითხოვს მათი მედიკამენტებით

უზრუნველყოფის მკაცრ ადმინისტრირებას, რამეთუ მისი მდგომარეობიდან

გამომდინარე არაიშვიათად იხმარება ძლიერმოქმედი და ნარკოტიკული

პრეპარატები. აქედან გამომდინარე, შემუშვებულია შესაბამისი სამედიცინო

სტანდარტების, რომლებიც განსხვავდება სხვა ტიპის დაწესებულებებში მოქმედი

სტანდარტებისაგან. ექიმი ვალდებულია მკაფიოდ დაასაბუთოს სათანადო

დოკუმენტაციაში ნარკოტიკული საშუალებების გრძელვადიანი დანიშნვნის

აუცილებლობა.

პაციენტის სამკურნალწამლო პრეპარატებით უზრუნველყოფასთან

დაკავშირებული საკვანძო საკითხები:

• პაციენტის სამკურნალწამლო პრეპარატებით უზრუნველყოფა ხორციელდება

სტაციონარის ხელმძღვანელობის მკაცრი ადმინისტრირების პირობებში;

• პაციენტის სამკურნალწამლო პრეპარატებით უზრუნველყოფა მოითხოვს ექიმის-

ექთნის-ფარმაცევტის ურთიერთშეთანხმებულ მოქმედებას;

• კომუნიკაციის ხელშეწყობa sistemaSi ექთaniო-ექიმი-ფარმაცევტი.

სამედიცინო პერსონალის ქცევა პაციენტის მდგომარეობის ცვლილებასთან

დაკავშირებით

გრძელვადიანი ზრუნვის სტაციონარში მოთავსებული პაციენტის მდგომარეობა

შესაძლოა დრამატულად სეიცვალოს დროის მოკლე მონაკვეთში. Eეს

განპირობებულია არა მხოლოდ ძირითადი დაავადების მიმდინარეობით, არამედ

ფსიქოლოგიური სტრესით, რომელიც განპირობებულია ჩვეული ცხოვრების

პირობების მკვეთრი შეცვლით. არაიშვიათად, მდგომარეობის გამოსასწორებლად

საჭიროა გადაუდებელი სმედიცინო ჩარვის განხორციელება. ძოგჯერ, წარმოშობული

54

გართულებების დაძლევა შეუძლებელია. ამასთან, სტაციონარში არსებული

სტანდარტების კონცენტრირებული საექთნო მოვლის პრევალირებაზე არ იცვლება,

პაციენტი რჩება იგივე დაწესებულებაში ხშირად სიცოცხლის ბოლომდე. აქედან

გამომდინარე, საექთნო შეფასება პაციენტის მდგომარეობის შესახებ უნდა იყოს

ზედმიწევნით ზუსტი, დროული და მოიცავდეს მონაცემებს პაციენტის ქცევის,

მედიკამენტების და საკვების მიღების რეჟიმის შესახებ. Aამ შემთხვევაში შესაძლოა

მიღებულ იქნას საბოლოო გადაწყვეტილება პაციენტის სტაციონარში დატოვების ან

მისი ჩვეულ სოციალურ გარმოში დაბრუნების შესახებ.

პაციენტის მდგომარეობის ცვლილებასთან დაკავშირებული წარმოშობილი

საკვანძო საკითხები:

• პაციენტის მდგომარეობის ცვლილების ზუსტი მონიტორინგის სისტემის

ამოქმედება;

• პაციენტისათვის რუტინული და გადაუდებელი დახმარების გაწევის

სტანდარტების დაწესება;

• მონიტორინგის სისტემაში საავადმყოფოს ადმინისტრაციის, პაციენტის ოჯახის

წევრთა ჩართვა.

სენილუური გადახრების მქონე პაცინტებზე ზრუნვა

გრძელვადიანი ზრუნვის სტაციონარის პაციენტების დიდ ნაწილს ძირითადი

დაავადების გარდა არაიშვიათად თან სდევს სხვადასხვა სახის ფსიქიური გადახრები

(ნევროზები, სენილური ფსიქოზები, ალცგეიმერის დაავადება, პარკინსონიზმი და

სხვ.). განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს საექთნო პერსონალის

გათვითცნობიერება ასეთი პაციენტების სპეციფიური საჭიროებების შესახებ.

მნიშვნელობას იძენს პაციენტების სისტემატიური ფსიქოლოგიური ტესტირება, რაც

საშუალებას იძლევა დროულად განხორციელდეს საჭირო მედიკამენტოზური

თერაპია. საექთნო პერსონალმა ზუსტად და დროულად უნდა აცნობოს ექიმს და

ოჯახის წევრებს პაციენტის ნერვიულ-ფსიქიკურ სტატუსში მომხდარი ცვლილებების

შესახებს. არაიშვიათად ნერვიულ-ფსიქიკურ სტატუსის ამსახველი სიმპტომატიკის

გაძლიერებას თან სდევს საერთო მდგომარეობის გაუარესება (ვითარდება ე.წ.

დომინოს ეფექტი).

სენილუური გადახრების მქონე პაცინტებთან დაკავშირებული საკვანძო საკითხები

ზრუნვა

• პაციენტის ნერვიულ-ფსიქიკურ სტატუსში მომხდარი ცვლილებების გამო შესაძლოა

მისი გადაადგილება სპეციალიზირებულ დაწესებულებაში, რაც მოითხოვს ოჯახის

წევრთა აუცილებელ თანხმობას, ზოგ შემთხვევაში კი სასამართლო

გადაწყვეტილებას;

• ექთანი ვალდებულია პროფესიულად გაანალიზოს პაციენტის მდგომარეობა, მისი

ქცევა და მიიღოს დროული და ადეკვატური ზომები.

დასკვნა

ხანგრძლივი ზრუნვის სტაციონარები წარმოადგენენ სამედიცინო დაწესებულებების

თვისობრივად ახალ ტიპს, რომელიც სწრაფად ვითარდება და მოითხოვს მკაცრ

55

რეგულირებას. მათი მოქმედება უნდა ხორციელდებოდეს სრული საჯაროობის

პირობებში, პაციენტის უფლებების სრული დაცვით, რაც გულისხმობს არა მხოლოდ

მიწოდებული სამედიცინო დახმარების ეფექტურობას, არამედ სხვა სახის

სერვისებით დროულ გარანტირებულ უზრუნველყოფას. სამედიცინო პერსონალი,

დასაქმებული ასეთი ტიპის დაწესებულებებში ვალდებულია განახორციელოს

თავისი მუშაობა პაციენტის ინტერესებიდან გამომდინარე, მისი სოციალური გარემოს

(მათ შორის ოჯახის წევრების) აზრის გათვალისწინებით.

ცხრილი 1

ხანგრძლივი დაყოვნების სტაციონარების (საექთნო სახლებში) საწოლთა ფონდი

(ყოველ 100000 მოსახლეზე)

ქვეყნები 2000 2005 2010

სომხეთი

21.07 31.39 33.48

აზერბაიჯანი

20.09 19.27 17.86

ბელარუსი

169.02 170.29 187.67

ბელგია

1203.84 1194.92 1227.87

ბულგარეთი

57.84 55.97 60.66

ჩეხეთი

633.75 673.11 660.33

დანია

863.09 817.58 844.69

ესტონეთი

440.74 502.86 631.19

ფინეთი

660.04 817.43 1087.79

საფრანგეთი

762.73 793.41 906.83

საქართველო

... ... ...

უნგრეთი

646.27 752.32 825.51

ისლანდია

587.93 691.53 697.16

ირლანდია

424.27 472.53 585

ისრაელი

213.1 223.6 228.5

იტალია

221.12 289.77 352.34

ყაზახეთი

104.94 120.55 ...

ყირგიზეთი

47.67 54.34 46.44

ლატვია

219.09 231.08 275.17

ლიტვა

523.87 539.55 566.54

ჰოლანდია

1060.23 1044.58 1036.51

ნორვეგია

... 943.61 891.92

პოლონეთი

... 232.62 232.83

შვედეთი

1701.24 1521.35 1423.01

შვეიცარია

1169.66 1167.09 1172.93

ინგლისი

... 882.03 870.04

56

ცხრილი 2

საავადმყოფო სექტორში მომუშავე ექიმთა წილი

ქვეყნები 2000 2010 2011

სომხეთი 38.05 42.69 42.73

ავსტრია 56.56 55.87 ...

აზერბაიჯანი 45.43 41.24 39.66

ბელარუსი ... 98.67 91.94

ბულგარეთი ... 52.93 ...

ჩეხეთი ... 57.22 ...

დანია 67.38 ... ...

საქართველო 49.51 46.11 43.24

გერმანია 48.89 51.79 ...

პოლონეთი ... 51.82 ...

პორტუგალია 62.51 54.12 ...

მოლდავეთი 50.51 32.47 32.67

რუმინეთი 45.52 50.32 ...

თურქეთი 74.44 77.03

ცხრილი 3

საავადმყოფო სექტორში მომუშავე ექთნების წილი

ქვეყნები 2000 2010 2011

დანია 59 ... ...

ესტონეთი ... 72.59 ...

ფინეთი 52.72 ... ...

საფრანგეთი 72.37 66.43 ...

გერმანია 66.79 58.55 ...

ისრაელი 71.75 69.93 68.21

ყაზახეთი 63.8 ... ...

ყირგიზეთი 62 ... ...

ლატვია 77.65 63.85 ...

ლიტვა 63.02 64.13 ...

პორტუგალია ... 59.26 ...

რუმინეთი ... 51.28 ...

რუსეთი 65.5 ... ...

ესპანეთი 70.49 64.02 ...

შვეიცარია ... 47.58 ...

57

ცხრილი 4

ჯანდაცვის სექტორის მთლიანი დანახარჯების წილი, გამოყოფილი საავადმყოფო

მომსახურებაზე

ქვეყნები 2000 2010 2011

ავსტრია 39.08 39.9 ...

აზერბაიჯანი 61.8 ... ...

ბელარუსი 60 44 43

ბელგია ... 28.8 ...

ჩეხეთი 26.58 32.27 ...

დანია ... 38.15 ...

ესტონეთი 35.34 32.42 32.23

ფინეთი 38.79 35.54 ...

სარანგეთი 38.35 36.8 ...

საქართველო ... 17.1 ...

გერმანია 35.25 34.48 ...

უნგრეთი 29.32 27.03 ...

ისლანდია 56.16 43.72 ...

ისრაელი 35.4 ... ...

იტალია 43.22 46.26 46.61

ჰოლანდია 36.49 50.18 ...

ნორვეგია 42.8 44.69 45.36

პოლონეთი ... 32.56 ...

პორტუგალია 23.89 19.55 ...

მოლდოვა ... 30.1 29.2

სერბეთი 29.25 31.1 ...

სლოვაკეთი ... 20.11 ...

სლოვენია ... 34.76 ...

ესპანეთი 28.16 ... ...

შვედეთი 4.59 28.52 ...

შვეიცარია 46.18 45.42 ...

58

ცხრილი 5

Eსაავადმყოფო ხარჯები (ერთ სულ მოსახლეზე აშშ დოლარობით)

ქვეყნები 2000 2010 2011

ჩეხეთი 260.95 607.75 ...

დანია ... 1702.82 ...

ესტონეთი 184.76 419.48 ...

ფინეთი 718.98 1155.41 ...

საფრანგეთი 975.84 1462.35 ...

გერმანია 944.02 1495.7 ...

უნგრეთი 250.09 432.6 ...

ისლანდია 1539.09 1447 ..i

ისრაელი 621.92 ... ...

იტალია ... 1371.02 ...

ჰოლანდია 853.9 2537.33 ...

ნორვეგია 1302.62 2407.53 2375.02

პოლონეტი ... 452.21 ...

პორტუგალია 395.33 533.4 ...

სლოვაკია ... 421.37 ...

სლოვენია ... 844.17 ...

ესპანეთი 433.1 ... ...

შვედეთი 104.97 1071.54 ...

შვეიცარია 1487.85 2393.21 ...

ცხრილი 6

Pსაზოგადოებრივი სახსრების წილი მოსახლეობის მთლიან საავადმყოფო

დანახარჯებში

ქვეყნები 2000 2010 2011

ავსტრია 82.79 84.93 ...

აზერბაიჯანი 46.4 ... ...

ბელარუსი ... 98.5 97

ბელგია ... 79.24 ...

ჩეხეთი 98.47 96.13 ...

დანია 93.8 94.39 ...

ესტონეთი ... 93.5 92.96

ფინეთი 84.23 86.46 ...

59

საფრანგეთი 94.37 93.27 ...

საქართველო ... 31.3 ...

გერმანია 86.64 83.99 ...

უნგრეთი 88.62 86.98 ...

ირლანდია 99.21 99.27 ...

იტალია 89.9 93.69 ...

ყირგიზეთი 70 ... ...

ლიტვა ... 96.04 ...

ლუქსემბურგი 93.9 ... ...

ჰოლანდია 80.9 ... ...

ნორვეგია 92.1 94 94

მოლდოვა

სერბეთი

თურქეთი 81 83.8 90.3

ავსტრია ... 91.2 ...

აზერბაიჯანი 85.1 ...

გამოყენებული ლიტერატურა

1. Curry W., Linney B. J. 2003. Essentials of Medical Management American College of

Physician Executives.

2. Mitty E. 1998. Handbook for Directors of Nursing in LTC. Department of Health

Regulations for Long Term Care. International Publishing Company. OBRA.

3. Tinsley R. 2002. Medical Practice Management Handbook. Aspen Law & Business.

60

GRIGOL ROBAKIDZE UNIVERSITY

ACADEMIC DIGEST

MEDICINE

III

TBILISI - 2013

61

Content

Sophio Samkharadze, Ketevan Gogilashvili, Gvantsa Tabaghua

Management of Anaphylactic Shock in the Dental Office

62

Marina Shakarashvili, Gogi Batiashvili

The Correction of NO-inducible Apoptosis in the Jurkat Culture

with the Help of Plaferon LB

66

Vasil Archvadze, Tamaz Chkhikvadze, Ilia Chanukvadze, David Jikia,

Ioseb Mgaloblishvili, Kakhaber Giorgadze, Teimuraz Kandelaki

Archvadze's First Method of Pure Tissue Repair: 18-year Follow-up

70

Manana Arabuli

“Excess” Genome and Its Biological Function

75

Otar Gerzmava

Health Status and Main Demographic Trends of Georgian Population

79

Otar Gerzmava, Roman Bolkvadze

Challenging Healthcare System Sustainability in Adzharia

88

Gogi Batiashvili, Otar Gerzmava

The Ways to Improve Physician-Nursing Relationships in Long Term Care (LTC)

102

Merab Khizanishvili,

62

Sophio Samkharadze

Grigol Robakidze University

Ketevan Gogilashvili, Gvantsa Tabaghua

Ilia State University

MANAGEMENT OF ANAPHYLACTIC SHOCK IN THE DENTAL OFFICE

If a systemic complication occurs in dental practice, a dentist is obligated to make a prompt

diagnosis and provide emergency treatment as soon as possible. Therefore, a dentist must be fully

aware of medical complications that may occur in dental practice. Emergencies during dental

treatment can be classified by etiology into two major groups: complications associated with an

underlying disorder and those independent of pre-existing disease. This article reviews the

causes, pathophysiology, symptoms, signs, and emergency treatment of complications unrelated

to underlying disease such as life-threatening allergic reaction - anaphylactic shock.

Such emergencies are, fortunately, a rare occurrence, but it is important to recognize that a

medical emergency could happen at any time and that all members of the dental team need to

know their role in the event of a medical emergency.

Accordance to the WAO (World Allergy Organization) and EAACI (European Academy of Allergology and Clinical Immunology) allergy is a hypersensitivity reaction mediated by immunological mechanisms.

Anaphylactic shock

A precise definition of anaphylaxis is not important for the emergency treatment of an

anaphylactic reaction. There is no universally agreed definition. The European Academy of

Allergology and Clinical Immunology Nomenclature Committee proposed the following broad

definition: Anaphylaxis is a severe, life-threatening, generalized or systemic hypersensitivity reaction. It is characterized by rapidly developing life-threatening airway and/or breathing

and/or circulation problems usually associated with skin and mucosal changes.

Anaphylactic reactions in general dental practice may follow the administration of a drug or

contact with substances such as latex in surgical gloves. In general, the more rapid the onset of

the reaction, the more serious it will be. Symptoms can develop within minutes and early,

effective treatment may be life saving.

Anaphylactic reactions may also be associated with additives and excipients in medicines. It is

wise, therefore, to check the full formulation of preparations which may contain allergenic fats

or oils (including those for topical application, particularly if they are intended for use in the

mouth).

Symptoms and signs

63

The lack of any consistent clinical manifestation and a wide range of possible presentations can

cause diagnostic difficulty. Clinical assessment helps make the diagnosis.

Signs and symptoms may include:

Urticaria, erythema, rhinitis, conjunctivitis;

Abdominal pain, vomiting, diarrhoea and a sense of impending doom;

Flushing is common, but pallor may also occur;

Marked upper airway (laryngeal) oedema and bronchospasm may develop, causing stridor,

wheezing and/or a hoarse voice;

Vasodilation causes relative hypovolemia leading to low blood pressure and collapse. This can

cause cardiac arrest;

Respiratory arrest leading to cardiac arrest.

It is important to know that a single set of criteria will not identify all anaphylactic reactions.

There is a range of signs and symptoms, none of which are entirely specific for an anaphylactic

reaction. However, certain combinations of signs make the diagnosis of an anaphylactic reaction

more likely.

Anaphylaxis is likely when all of the following 3 criteria are met:

Sudden onset and rapid progression of symptoms

- The patient will feel and look unwell.

- Most reactions occur over several minutes. Rarely, reactions may be slower in onset.

- The time of onset of an anaphylactic reaction depends on the type of trigger.

- An intravenous trigger will cause a more rapid onset of reaction than stings which, in

turn, tend to cause a more rapid onset than orally ingested triggers.

- The patient is usually anxious and can experience a “sense of impending doom.

Life-threatening Airway and/or Breathing and/or Circulation problems

Airway problems:

- Airway swelling, e.g., throat and tongue swelling (pharyngeal/laryngeal oedema). The

patient has difficulty in breathing and swallowing and feels that the throat is closing

up.

- Hoarse voice.

- Stridor – this is a high-pitched inspiratory noise caused by upper airway obstruction.

Breathing problems:

- Shortness of breath – increased respiratory rate.

- Wheeze.

- Patient becoming tired.

- Confusion caused by hypoxia.

- Cyanosis (appears blue) – this is usually a late sign.

- Respiratory arrest.

Circulation problems:

- Signs of shock – pale, clammy.

- Increased pulse rate (tachycardia).

- Low blood pressure (hypotension) – feeling faint (dizziness), collapse.

64

- Decreased conscious level or loss of consciousness.

- Anaphylaxis can cause myocardial ischemia and electrocardiograph (ECG) changes

even in individuals with normal coronary arteries.

- Cardiac arrest.

The above Airway, Breathing and Circulation problems can all alter the patient‟s neurological

status (Disability problems) because of decreased brain perfusion. There may be confusion,

agitation and loss of consciousness.

Patients can also have gastro-intestinal symptoms (abdominal pain, incontinence, vomiting).

Skin and/or mucosal changes (flushing, urticaria, angioedema)

- They are often the first feature and present in over 80% of anaphylactic reactions.

- They can be subtle or dramatic.

- There may be just skin, just mucosal, or both skin and mucosal changes.

- There may be erythema – a patchy, or generalised, red rash.

- There may be urticaria (also called hives, nettle rash, weals or welts), which can appear

anywhere on the body. The weals may be pale, pink or red, and may look like nettle

stings. They can be different shapes and sizes, and are often surrounded by a red flare.

They are usually itchy.

Differential diagnosis

Life-threatening conditions: • Sometimes an anaphylactic reaction can present with symptoms and signs that are very

similar to life-threatening asthma – this is commonest in children.

• A low blood pressure (or normal in children) with a petechial or purpuric rash can be a sign

of septic shock.

Non life-threatening conditions: • Faint (vasovagal episode).

• Panic attack.

• Breath-holding episode in child.

• Idiopathic (non-allergic) urticaria or angioedema.

Treatment

As the diagnosis of anaphylaxis is not always obvious, all those who treat anaphylaxis must have

a systematic approach to the sick patient. In general, the clinical signs of critical illness are

similar whatever the underlying process because they reflect failing respiratory, cardiovascular,

and neurological systems, i.e., A B C problems. Use an A B C approach to recognize and treat an

anaphylactic reaction. Treat life-threatening problems as you find them. The basic principles of

treatment are the same for all age groups.

General principles: 1. Follow the Airway, Breathing, Circulation approach (A B C) to assess and treat the patient.

2. Treat life-threatening problems as they are identified before moving to the next part of the

assessment.

65

3. Continually re-assess starting with Airway if there is further deterioration.

4. Assess the effects of any treatment given.

5. Recognize when you need extra help and call for help early. This may mean dialing 112 or

033 for an ambulance.

6. Use all members of your dental team. This will allow you to do several things at once, e.g.,

collect emergency drugs and equipment, dial 033, 112.

7. Organize your team and communicate effectively.

8. The aims of initial treatment are to keep the patient alive, achieve some clinical improvement

and buy time for further treatment whilst waiting for help.

9. Remember - it can take a few minutes for treatment to work.

First steps • In an emergency, stay calm. Ensure that you and your staff are safe.

• Look at the patient generally to see if they „look unwell‟.

• Ask the patient being in conscious “How are you?” If the patient is unresponsive, shake him

and ask, “Are you all right?” If they respond normally, they have a clear airway, are breathing

and have brain perfusion.

• If they speak only in short sentences, they may have breathing problems. Failure of the patient

to respond suggests that they are unwell. If they are not breathing and have no pulse or signs

of life, start CPR according to current resuscitation guidelines.

• All patients should be placed in a comfortable position. The following factors should be

considered:

• Patients with Airway and Breathing problems may prefer to sit up as this will make breathing

easier.

• Lying flat with or without leg elevation is helpful for patients with a low blood pressure

(Circulation problem). If the patient feels faint, do not sit or stand them up - this can cause

cardiac arrest.

• Patients who are breathing and unconscious should be placed on their side (recovery position).

• Pregnant patients should lie on their left side to prevent caval compression.

Anaphylactic Reaction – Treatment Algorithm

(A statement from The Resuscitation Council UK,

FOR DENTAL PRACTITIONERS AND DENTAL CARE PROFESSIONALS IN GENERAL

DENTAL PRACTICE,

revised february 2012).

Assessment of Airway, Breathing, Circulation problems.

Diagnosis - look for:

- Acute onset of illness

- Life-threatening Airway and/or Breathing and/or Circulation problems 1

- And usually skin changes

Call for help

Lie patient flat

Raise patient‟s legs (if breathing not impaired)

66

Intramuscular Adrenaline

When skills and equipment available:

High flow oxygen (15 liters per minute); Corticosteroids - IV or IM;

Antihistamine - IV or IM;

IV fluid challenge;

Establish airway.

References

1. Gogilashvili K., Samkharadze S. 2012. Basic and Clinical Endodontics. Tbilisi.

2. Medical emergencies and resuscitation, standards for clinical practice and training for

dental practitioners and dental care professionals in general dental practice. (A

statement from The Resuscitation Council UK, revised February 2012).

3. Emergency treatment of anaphylactic reactions, Guidelines for healthcare providers.

January 2008.

4. Emergency management of anaphylaxis in the community, Australian Prescriber. 2007.

5. Kaplan A. P., Craig T. J. 2011. Angioedema. GLORIA Module. N 7. USA.

6. Use of epinephrine in the treatment of anaphylaxis. Current Opinion in Allergy and

Clinical Immunology. Lieberma, 2006.

7. Morris A. 2010. Management of anaphylactic shock and angioedema. The Journal of Modern Pharmacy.

Marina Shakarashvili, Gogi Batiashvili

Grigol Robakidze University

CORRECTION OF NO-INDUCED APOPTOSIS IN JURKAT-CELLS CULTURE

WITH THE HELP OF PLAFERON LB

Apoptosis or cell self-liquidation process is the active and organized form of cell death.

Physiological apoptosis is developed during embryogenesis, when auto-reactive lymphocytes are

eliminated from peripheral blood, etc. It has mitosis opposite function and is important for tissue

size regulation and maintaining of homeostasis in healthy body. Violation of physiological

apoptosis may cause carcinogenesis, auto-immune diseases, etc.

Apoptosis inducing stimuli, in certain conditions, can cause even necrosis. So, possibility of

development of apoptosis or necrosis is determined by intensity of these processes inducing

stimuli.

Resulting from the above, pharmacological regulation of apoptosis plays a significant role.

Merab Khizanishvili,

67

It is well-known that the mechanism of cell death (apoptosis/necrosis) considerably depends on

energy-genesis intensity. Decreasing of the cell energy resources causes development of oxidation

stress and initiation of apoptosis. Sharp decrease of energy-genesis and expiration of energy in a

cell causes replacement of apoptosis with necrosis. The process of energy-genesis is closely

related to intensity of mitochondrial breathing, in regulation of which the NO molecule-manager

plays an important role through nitrosification of proteins transmitting electrons of breathing

chain.

Resulting from the above, determining certain mechanisms of NO-induced apoptosis

development and effectiveness of its correction with the help of Ploferon LB gains theoretical as

well as practical significance.

Purpose of the research:

The research aims at determining certain mechanisms of NO-induced apoptosis development and

effectiveness of its correction with the help of Ploferon LB in Jurkat-cells culture (mature T-cells

transformed by leukemia).

Materials and methods:

The research was carried out on mature T-cells transformed by human leukemia (Jurkat-cells)

(DSMA-Deutshe Sammulung von Mikroorganismen und Zellkulturen) (Germany).

For apoptosis modeling we were adding ImM Na Nitroprusside (Naniprus, Sopharma) to cell

suspension and were incubating it during 24, 48 and 72 hours. To the part of the cells, together

with Na Nitroprusside, we were adding Plaferon LB (in doses of 0,2 µg and 0,4 µg). In the above

mentioned expert terms intact Jurkat-cells represented a control group. With the help of the

method of cytometry in progress in different periods of the post-incubation time, we were

studying the distribution of Jurkat-cells over cell cycle phases, determining the changes of

mitochondrial-membrane potential; with the help of electronic paramagnetic resonance and spin

traps we were identifying the content of free nitric oxide (NO), hemic and non-hemic iron

nitrolized complexes (HbNO, FeSNO), superoxide (O2) and lippo peroxide radicals (LOO).

With the help of the method of cytometry in progress in the cell culture, using lipophilic cationic

sample 3,3‟-dihexiloxacarbocanine iodide – DiOC6, we were determining the changes in

mitochondrial-membrane potential.

We were studying distribution of cell cycle phases on the basis of cytometry in progress through

the method of painting with propodium iodide.

Results of the research:

After simultaneous incubation of Jurkat-cells together with Na Nitroprusside and Plaferon LB in

doses of 0,2 µg and 0,4 µg) during 24, 48 and 72 hours, percentage of high mitochondrial-

membrane potential significantly increases and vice versa (Table 1).

Table 1

68

Cell potential in Jurkat-cells culture is distributing according to the changes of mitochondrial-

membrane potential after incubation together with Na Nitroprusside and Plaferon LB

Jurk

at c

ells

Con

trol

Na

– N

itro

pru

ssid

e,

24 h

ours

Na

– N

itro

pru

ssid

e,

48 h

ours

Na

– N

itro

pru

ssid

e,

72h

ours

Na

– N

itro

pru

ssid

e, +

PL

B,

24

hrs

, 0,

2

µg/

ml

Na

– N

itro

pru

ssid

e, +

PL

B,

48

hrs

, 0,

2

µg/

ml

Na

– N

itro

pru

ssid

e, +

PL

B,

72

hrs

, 0,

2

µg/

ml

Na

– N

itro

pru

ssid

e, +

PL

B,

24

hrs

, 0,

4

µg/

ml

Na

– N

itro

pru

ssid

e, +

PL

B,

48

hrs

, 0,

4

µg/

ml

Na

– N

itro

pru

ssid

e, +

PL

B,

72

hrs

, 0,

4

µg/

ml

Tot

al:

100

%

100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%

M1 66,

%

51.0% 33,9% 13,2% 76,6% 53,0% 37,0% 76,0% 71,0% 69,9%

M2 33,

%

49,0% 66,1% 86,8% 23,4% 47,0% 63,0% 24,0% 29,0% 30,1%

M1 – the cells with high mitochondrial-membrane potential (in %)

M2 – the cells with low mitochondrial-membrane potential (in %)

Percentage of the cells with low mitochondrial-membrane potential significantly decreases in

comparison with the indicators characteristic for Na Nitroprusside.

In Jurkat-cells culture, when influenced with Na Nitroprusside and Plaferon LB, EPR signals are

changing. In this situation in Jurkat-cells culture the content of oxygen and lipids‟ reactive

matter, degree of nitrolizing of mitochondrial electrons transport proteins (FeSNO, HbNO) is

decreasing (or never shows up) and content of free NO (due to low transformation into peroxide

nitrite) and intensity of mitochondrial breathing (due to increasing of free radicals EPR signals) is

increasing in comparison with the indicator characteristic for Na Nitroprusside (Table 2).

Table 2

Changes of EPR signals in Jurkat-cells culture when influenced with Na Nitroprusside and

Plaferon LB

O2 NO LOO Free

Radic.

FeSNO HbNO

Control 24 hrs - 10,00,5 - 10,00,5 - -

48 hrs - 10,00,6 - 12,00,6 - -

72 hrs - 10,00,6 - 11,00,6 - - Na Natroprusside 24 hrs 3,0+0,6 10,00,5 - 11,00,6 5,00,6 10,00,6

48 hrs 5,0+0,6 10,00,7 10,00,5 5,004* 6,00,5 12,00,4

72 hrs 9,0+0,5 9,00,8 12,00,9 3,00,4* 6,00,6 11,60,6 Na Natroprusside

+ PLB 0,2 µg/ml 24 hrs - 10,00,5 - 13,00,5** 5,00,6 13,00,8**

48 hrs 3,1+0,6** 16,00,5** 6,00,7** 12,00,5** 4,00,6** 8,00,6**

69

72 hrs 3,00,6** 16,00,6 4,70,6** 12,00,6** 4,00,6** 7,00,6** Na Natroprusside

+ PLB 0,4 µg/ml 24 hrs - 15,00,8 - 12,00,5 3,00,6** -

48 hrs - 20,00,9 - 10,50,6** 2,00,5** -

72 hrs - 19,00,8** - 10,00,6 1,50,6 -

* - reliable difference in comparison with corresponding indicators of control series

** - reliable difference in comparison with the corresponding indicators characteristic with Na

Nitroprusside

Intensification of mitochondrial breathing is causing strengthening of energy-genesis, which is

becoming evident through increasing of mitochondrial-membrane potential, which, in its turn,

facilitates apoptosis reduction. The latter has been revealed when studying Jurkat-cells

distribution in the cell cycle phases through reduction of the number of apoptosis cells (Table 3).

At the same time, as it can be seen from the test results, increasing of number of mitosis has been

detected on the basis of Plaferon LB impact, especially, through 0,4 µg impact which points to

intensification of proliferation processes.

Table 3

Percentage of distribution of cells in Jurkat-cells in cell cycle phases after incubation with Na

Nitroprusside and Plaferon LB

Jurkat cells SubGO (Apopt.) GO/G1 S G2/M

Control 16,8% 55,2% 13,0% 15,0%

Na Nitroprusside –

48 hrs

43,6% 37,4% 11,5% 7,5%

Na Nitroprusside –

72 hrs

55,9% 27,0% 11,2% 5,95

Na Natroprusside

+ PLB

0,4 µg/ml 48 hrs

29,5% 39,5% 16,5% 14,5%

Na Natroprusside

+ PLB

0,4 µg/ml 72 hrs

21,0% 39,0% 21,0% 19,0%

As a result of the electronic-microscopic investigation of Jurkat-cells incubated with Na

Nitroprusside and Plaferon LB, as in the previous series of the experiment, diversity of changes is

revealed, which is especially exhibited in the conditions of Plaferon LB influenced by 0,4 µg dose

after incubation of 72 hrs.

In a part of cells, the plasma membrane is smooth, in-contour, lysis of separate section is seldom

(which is frequent only during incubation with Na Nitroprusside), cytoplasm is light, the number

of vacuoles is high, the number of ribosomes and polysomes is low, mitochondrion has the form

70

of empty oval bodies. Nucleus, basically, is repeating the form of the cell. Several nuclei reveal

marginalization, condensation of chromatin close to walls and small nucleoli.

Conclusion: In Jurkat-cell, Plaferon LB causes culture reduction of intensity of No-induced

oxidation stress, increase of mitochondrial-membrane potential, which, in its turn, provides

reduction of apoptosis intensity, increase of mitosis and intensification of cell proliferation.

Practical Recommendations:

1. Considering the significant role of pro-oxidation processes in the apoptosis mechanism, we

recommend application of the preparations of anti-oxidant nature with the purpose of apoptosis

suppression.

2. Anti-apoptosis activity of Plaferon LB on Jurkat-cell culture, revealed during the investigation,

enables us to recommend, with the purpose of prevention of T-lymphocyte apoptosis, application

of this preparation in the process of treatment of various infectious diseases, neurodegenerative

pathologies, ischemic diseases, AIDS, helicobacter pylor induced gastritis and stomach ulcer.

References

1. Kluck R. M., Bossy-Wetre E. Green D R. Newsmeyer D. D. 1997. The release of

cutoshorme from mitochondria: a primary site for BCL-2 regulation of apoptosis. Science. 2. Seaton T. A., Coopar J. M., Scharsia A.H. 1998. Cyclosporin recerses the apoptosis

stimulatet by complex Inhibitor Rrain Res. 3. Barrentos A., Ploraes C. T. 1999. Titrating the effects of mitochondrial complex in

pakment in the cele physology J. Biol Chem.

4. Fall cp Bennet J. P S.S. Neirosci Res 1999.

Vasil Archvadze

Grigol Robakidze University

Tamaz Chkhikvadze, Ilia Chanukvadze, David Jikia,

Ioseb Mgaloblishvili, Kakhaber Giorgadze, Teimuraz Kandelaki

Tbilisi State Medical University #2

ARCHVADZE‟S FIRST METHOD OF PURE TISSUE REPAIR: 18-YEAR FOLLOW-UP

Pure tissue repair of inguinal hernias was worked out and introduced into the surgical practice at

the #2 Department of Surgery, Direction of General Surgery in 1994 (V. Archvadze, patent on

innovation №1079).

71

Purpose: The goal of this innovation was to decrease post-operation recurrence and complication

rates after the pure tissue repair of inguinal hernia.

Methods: The method is based on strengthening of the back wall of the inguinal canal as well as

the methods of Kirchner, Postempski (Halsted) and Hackenbruch. In case of plastic surgery

according to Archvadze's method, at first, the medial fragment of the aponeurosis of the external

oblique abdominal muscle, internal oblique abdominal muscle, transverse abdominal muscle and

the transverse fascia are stitched to the inguinal ligament by means of Kimbarovsky's sutures and

then by pulling aside the spermatic cord to the upper edge of the wound (lateralisation of

funiculus), the loose, lateral edge of the aponeurosis of the external oblique muscle is redoubled

to its upper half (prints 1-5).

Objective: 257 patients were treated according to this method

Table №1

Distribution of the operations according to the type of the plastics

Type of operation Total number Planned Urgent

N % N % N %

Pu

re-t

issu

e

rep

air

Bassini 52 6,0 40 77 12 23

Girard 529 61,2 464 87,7 65 12,3

Postempski 19 2,1 10 52,6 9 47,4

Shouldice 22 2,6 21 95,4 1 4,6

Archvadze‟s I rule 167 19,3 132 84 25 16

Ten

sion

-fre

e

Lichtenstein 11 1,3 11 100 0 0

Gvenetadze 8 0,92 11 100 0 0

Archvadze‟ II rule 32 3,7 32 100 0 0

Lap

aros

cop

y

TAPP

24

2,8

24

100

0

0

Total 864 100% 820 94,9 44 5,1

Results: 92% of patients were followed-up (recurrence rate – 0,92%). We also followed-up the

control groups – 530 patients operated on according to Girard's method (recurrence rate – 9,1%)

and 35 patients – according to Bassini's method (recurrence rate – 3,5%).

Conclusion: On the basis of the aforesaid we can conclude that this method is supposed to solve

the problems of surgery much more sufficiently than the traditional ones.

72

73

74

75

Reference

1. Ioffe I. L. 1968. Operational Treatment of Inguinal Hernias. Moscow, 171 p.

2. Kukudzhanov N. I. 1969. Inguinal Hernias. Moscow, «Medicine», 440 p.

3. Toskin K. D., Zhebrovski V. V. 1990. Hernias of Abdominal Wall. Moscow, «Medicine»,

272 p.

4. Fedorov B. Sh. 2000. Evolution of Treatment of Inguinal Hernias. Review // Surgery. №3,

p. 51-53.

5. Bendavid R., Abrahamson J., Arregui M. E. et al. 2001. Abdominal Wall Hernias, Principles and Management. Springer-Werlag, New York, 832 p.

6. Nicolo E. 2003. A New Operation One Hundred Years Old. The Original Operation of

Bassini for Radical Cure of Inguinal Hernia. 2nd International Hernia Congress, Joint Meeting of AHS and EHS. London, p. 161.

7. Nyhus L.M. 2001. Evolution of Hernia Repair. Hernia, Milan, p. 524-25.

8. Schumpelick V., Wantz. Inguinal Hernia Repair Expert Meeting of Hernia Surgery, St.

Moritz, 1994, Karger, 1995, pp. 206-211.

9. Shouldice E. B. 2002. The Shouldice Clinic Approach to Recurrent Inguinal Hernias after Original Repair with Mesh. Hernia Repair-2002, Arizona, p. 44.

10. Wantz GE. 1991. Atlas of Hernia Surgery. Raven Press, New York.

Manana Arabuli

Grigol Robakidze University

“EXCESS” GENOME AND ITS BIOLOGICAL FUNCTION

The last decades of the past century was distinguished for a remarkable progress in the fields of

science and technology. Major achievements were made in the field of biology and medicine.

Development of modern research methodologies in the field of molecular biology enables

scientists to revise traditional views about the field and rethink this field of science. One of the

important topics that was carefully studied during this period was our understanding of living

systems genomic composition.

Genome is an entirety of organism‟s hereditary information at a cell level. Genetic information is

encoded in DNA as a nucleic acid sequence. DNA is one of the most important bio-molecule that

is often referred as to hold “information about the secret of life” [1] as it defines all features of the

living organism. Genome determines not only what proteins should be synthesized, but also

where and when the synthesis should occur.

76

The term “Genome” was introduced by the German botanist Hans Winkler in 1920 to refer to the

haploid chromosome set. However, as the field of molecular biology evolved, meaning of the

term “genome” changed [2]. Genetic information was found not only in haploid chromosomes,

but also in Extrachromosomal DNA, such as plasmids of bacteria or mitochondrial DNA in

eukaryotes.

Genomes are mostly represented as DNA though in some viruses the function is served by the

RNA [2]. DNA molecules are of great size and contain information about multiple types of

protein that synthesize mRNA – the process called transcription. There are also genes that only

define transcription of structural RNA that do not synthesize proteins. Collection of all these

genes is called coding region/stand of DNA.

Coding strands of DNA (genes) are separated with promotion regions. These are nucleotide

sequences placed closely, remotely or directly within the gene and control expression

(transcription of mRNA) of genes, although, they do not contain coding information and are

referred as non-coding region on DNA. So, structure of Genome contains obligatory and

facultative elements. Obligatory elements are genes and promotion regions, while facultative

regions contain multiple types of DNA and RNA number of topography of which would vary by

cells and by organisms [2].

In 1990, for the purpose of studying human genomics, the international scientific-research

project “Human Genome Project” headed by the James Watson was launched in the USA [3]. The

project identified DNA sequence in all human chromosomes and mitochondrial DNA. The full

structure of genome was published in 2003, although, the analysis of some segments is still

ongoing. Findings of this study are widely used in biomedical research throughout the world.

As we know, nucleus of human genome contains 23 chromosomal pairs and mitochondrial DNA

that represent 5% of the whole genome. Altogether, this is 3.1 billion pairs of nitric base. Human

genome was 20 to 25 thousand genes, which is much less than it was expected in the beginning of

the project. The expected number of genes in the beginning was over 100 thousand. One of the

findings of the project was that coding elements in the human cell constituted only 1,5% of the

whole genome and over 98% of DNA were non-coding, the so called “excess” nucleotide

sequences that do not contain information about proteins and functional RNA. Except of

promotion regions, facultative DNA contains segments the function of which is still unknown.

47% of these elements are mobile genetic elements, the so called “transposine” that often change

their location [4]. It is considered that 1% of genome is represented by retroviruses.

Genome is not unchangeable. Volume of genetic information varies in somatic cells and gametes

even in one organism. Furthermore, somatic cells might “lose” genetic information that they have

inherited from gamete and segments of DNA might amplify (replicate/double), or change. Sex of

the organism also plays an important role in definition of genome, as sex chromosomes also differ

in size and volume of information.

77

Size of genome significantly varies among different species, although, there is no correlation

observed between size of the genome and complexity of the organism. Prokaryotes have the

smallest genome size. Prokaryotic DNA is circular and minuscule. It contains from 106 to 107

nucleotide pairs and has a capacity to code from 1000 to 4000 genes [1]. Non-coding segments are

very small and represent from 5-20% of the genome.

DNA in eukaryotic cells is comparatively big and non-coding segments represent large part of the

genome. These segments do not participate in protein synthesis, nor performs any other function.

Compared to these simple organisms, human genome has 1000-times more nucleotide pairs than

typical genome in bacteria, but only 20-times more genes, although, non-coding segments are 10

000-times more [5].

In 1980‟ genetic scientists believed that genes pre-defined the development of the live organism.

The main subject of the search was to find genes that were responsible for specific hereditary

information and thus cure and treat genetic disorders. However, as genetic engineering

developed, this belief was altered dramatically. New approach in science called Epigenetics

changed number of core beliefs in biology and medicine [6].

The opinion that genome is unchangeable was proved to be wrong – biological structure is

actively formed during the life-cycle and alters due to the influence of external factors. Genes

“work” in coordination to help the organism to adapt to living conditions and some genes are

more active, some more passive as required.

This indicates that cell regulates performance of the genome. As a result, the life-cycle of a

human being can alter his/her genetic qualities. It was proved that as a result of the epigenetic

influence the same genetic material can produce up to 30 thousand variations of protein. On the

one hand, this means that a human might be born as healthy, but due to number of epigenetic

mechanisms can become ill, e.g. develop cancer, and on the other hand, cells that are “unhealthy”

can produce normal protein [7].

To conclude, genes are not independent units and cannot regulate their functioning. Genes do

not direct biological systems, rather the bio-system utilizes the genes. This epigenetic approach

reveals that we, as humans are not slaves to our genetic inheritance, rather, we regulate their

activity. This is a power that nature has – even from a mediocre genetic product a variety of

organisms could be formed thus increasing a chance for their survival.

In eukaryotes a great part of non-coding segments of DNA, at the first glance, serves no function,

but as suggested, they might be in charge of regulating which genes become active. They

“oversee” active processing of information in a nucleus.

If we remember the differentiation of blastomeres during embryogenesis of mitosic

multiplication, we can see that, although, all cells in our organisms are formed from one cell –

zygote (thus have identical genome), the body will develop to have more than 200 different types

78

of cells based on their morphology and function. All the cells have their “genetic instructions”

from the same genome. This is a key to the formation of multi-cell, complex organisms.

“Excess” of genome has other functions as well. As it is known, zygote, whose size is 1000 times

more in mammals than in other cells, replicates with higher speed. Definitely, this cell should

have special mechanisms to support such a speedy multiplication despite its size.

One of the simplest strategies for rapid growth is to have addition genetic replicas in the cell.

Therefore, selective activation of RNM genes takes place in the oocyte. For example, oocyte of

ameba contains 1-2 million replicas of such genes. This excess accumulation of hereditary

information is necessary for the rapid speed of embryogenesis.

Study of information encoded in genome is very important and informative [2]. Genome is like a

universal machine that is very sensitive to the external signals and has a very complex

mechanism to respond to these signals [2].

Therefore, genome provides us with the key to study phylogenesis of each species. Some genes

are more prone to change due to environmental factors and thus they mutate. It was found out

that segments of DNA that do not code protein are more prone to mutation, while segments that

serve other functions are rather immutable.

In conclusion, genome is not a simple sum of genes. It is a complex and multi-functional system.

Non-coding nucleotide sequences represent large part of the genome and they serve a regulatory

function that defines targeted sorting of genetic information and selective expression of genes.

This determines not only the qualities of each cell and its function, but also development of the

whole organism, its coordination and finally aging and death.

References

1. Patrushev L. I. 2000. Gene Expression. Moscow.

2. Golubski M. D. 2000. Century of Genetics: Evolution of Ideas and Concepts. Saint

Petersburg.

3. http://en.wikipedia.org/wiki/Human_Genome_Project

4. http://ru.wikipedia.org/wiki/Progect_«Human‟s Genome»

5. Aladashvili N. “Jumping” Genes and Modern Possibilities of Ancient Genes.

http://mkurnali.ambebi.ge/skhvadaskhva/genetika/2918

6. http://en.wikipedia.org/wiki/Human_genome

7. http://mixednews.ru/archives/16985

8. http://www.medbiol.ru/medbiol/epi

79

Otar Gerzmava

Grigol Robakidze University

HEALTH STATUS AND MAIN DEMOGRAPHIC TRENDS OF

GEORGIAN POPULATION

Over recent years the situation in the health status of the Georgian population has been so

complex and unprecedented that it provoked quite reasonable concern not only on the part of

national health workers and medical scientists, but also on the part of state institutions and the

broad public.

Indeed, during the short space of time, the birth-rate as compared with the sufficiently

satisfactory levels of the previous years has dropped twofold and henceforth practically preserved

this rate without changes.

During the same period of time, mortality increased by 1.5 times and also remained without

significant changes. The natural increase of the population has been developing in the opposite

direction, and for the first time during the entire post-war history the state of the depopulation

was registered (Fig.1). It should be stressed that population losses through the natural decrease

are aggravated by the dramatic rise in flows of external emigration to foreign countries and, first

of all, to Turkey, Ukraine, Belorussia, Israel, Germany, United States of America. Everything this

places the problem of medico-demographic processes on the level of national security.

The drop in the birth-rate and the rise in mortality were registered everywhere, but particularly

low levels of births were registered in the North-Western, Central and South- Eastern regions of

the country. For example, over recent years in regions Racha, Kakheti, Imereti on the average,

three cases of death were registered systematically per one case of births, and in another 11

regions the number of deaths persistently exceeds the number of births in 2.5 times (see Figure

1).

One should take into consideration that these changes were connected not only with the crisis

phenomena in the national economy and social and political life of the country in the nineties, as

it is often customary to think, but also with the long-term tendencies of population processes

which happened to occur during that period of time in the history of our country. Among these

population processes one should include the consequences of losses suffered by our country in

the course of the two world wars and the civil war (1991-1992), the movement of the country

and its separate regions along the general historical way towards a modern method of human

reproduction which to a certain extent was overcome by all developed countries. Its main point

lies in achieving a stable and invariable size and structure of population through a consistent

reduction and approximation of birth and mortality indicators with their final stabilization at the

level of their dynamic balance or simple reproduction.

80

The dynamics of the birth-rate, mortality and natural increase of the Georgian population

corresponds to a classical scheme under which the processes of transition to a modern method of

human reproduction in the countries of Europe have been developing. At the same time, it is

evident that the present socio-economic crisis in our country has affected the relatively smooth

development of population processes.

It must be admitted that problems in population's health emerged not only during the last

decade. Facts evidencing the ill-being began to show up already at the beginning of the 1970's.

In the dynamics of the natural movement of the Georgian population, special importance is

attached to the period between 1940's and 1960's when against the drop in births a swift 1/3

reduction of mortality rates were registered with reaching its most satisfactory indicators - 7.4

per 1000 population in 1960.

The reduction of mortality was most dramatic during 1940-1950's when its indices experienced

exactly a two-fold decrease: from 20.5 per 1000 population to 10.1 accordingly, which might be

explained by a substantial decline in the share of infectious and parasitic diseases as causes of

death with shifting them from the first rank place in the mortality pattern to the sixth level as

the consequence of the wide application of sulfanilamide‟s, antibiotics, immunotherapy and

immune prophylaxis. Almost three-fold reduction of mortality during this period resulted in the

unprecedented rise in life expectancy by almost 25 years: from 42.9 years in 1939 to 68.7 in 1961,

including from 43.9 to 63.7 years in men and from 46.6 to 72.3 in women.

However, it was possible to avoid the further catastrophic decline in birth-rate during 1970's-

1980's, and the demographic behavior of women was found to be broken by measures of

incentive nature in 1980's when the next childbirth was accompanied by new bonuses and the

reproductive plans were realized earlier than it was projected. That is why, when these measures

ceased to work, the dramatic decline in the birth-rate became inevitable.

The movement of population along the demographic shift was also accompanied by the

restructuring of pathology and, in particular, causes of death, which consists in the successive

decline in the level and proportion of exogenous causes and the corresponding increase of

endogenous causes. As a consequence, the mortality pattern is characterized by the prevalence

and a gradual shift towards diseases of circulatory system and neoplasm taking the first rank

places (Table 1).

Age-adjusted mortality indices in economically developed countries continue to decline due to

the fact that in the modern civilized world the reappraisal of values has occurred, with health

ranking first. It has become fashionable to be healthy, to look well, never be ill and, as a

consequence, and as a rule, highly effective mass programs aimed at the control of arising

diseases, find great response.

81

The socio-economic crisis going on in Georgia has affected the mortality among able-bodied

population whose indicators rose dramatically over a sufficiently short period of time. The rise in

mortality was mainly due to causes the etiology of which is beyond the responsibility of public

health and is the sphere of activity for social services, law protective bodies, etc. (homicide,

suicide, motor vehicle traffic accidents, accidental poisoning by alcohol, etc.).

At the same time there is a need for more thorough analysis of mortality causes. In some

territories of the country causes of death are simply not analyzed as far as the entire spectrum is

concerned, and beginning with the age of 60 and even before, are being attributed to old age.

Over recent years there were cases when the frequency of such diagnoses (senility without

mention of psychosis) not only dramatically increases but its magnitude corresponds to levels of

mortality from injuries and poisonings (in women). Our indicators by the level of mortality from

senility exceed those in foreign countries by dozens.

The problem of mortality in able-bodied population is first of all the question of prematurity and

preventability. Against this background of particular significance is the problem of super

mortality in men. It is known, in particular, that the difference in the length of life among men

and women in the country at large is 6 years which is 2 times higher than in other developed

countries. The crisis that broke out in our country only aggravated this problem. It is worth

mentioning that in a number of Georgian regions the length of life in men does not, on the

whole, exceed the age of 65-66. There is an excess of mortality in men over the mortality in

women by all classes of diseases.

The super high mortality of the able-bodied population from un-natural causes (its level is the

same as it was in Georgia 100 years ago, and exceeds the corresponding indicators in the

developed countries by 2.5 times and by 1.5 times in the developing countries), and also the high

level of mortality of able-bodied population from cardio-vascular diseases (by 4.5 times exceeding

the similar indicators from the European Union) largely determine the drop in the mean life

expectancy.

At the same time the experience gained indicates that medicine can cope with many emerging

diseases and put off death. The whole point is that current, including the high-technological

methods of treatment, should become accessible for the mass medical practice to save the life of

ordinary citizens. It is no coincidence that one of the latest WHO reports states that the highest

effect in relation to health might be achieved by the performance of health institutions providing

adequate treatment.

The super mortality of the population from diseases in young working ages can be reduced and

the medicine is the factor that determines the result by 80-90%. The change for the worse in the

life conditions of the largest population strata in the hardest period of crisis everywhere regularly

led to the rise of such universally recognized indicator of social well-being as the infant

mortality. The mortality of the infants of the first year of life in Georgia is twice or three times

higher than in the economically developed countries of the world.

82

The level of maternal mortality remains high. As the result of complications of pregnancy,

deliveries and postnatal period almost 60 women are dying in Georgia annually. The maternal

mortality rates in Georgia are higher than those in the economically developed countries of

Europe.

The crisis provoked also a sharp change in the direction and intensity of the population

migratory flows and that has the most direct consequences for the population health status in

Georgia.

Having available data on the population birth-rate, mortality and migration, the specialists of

statistical bodies in Georgia and in foreign countries made quantitative projections of Georgian

population. According to the data of the Georgian State Department of Statistics, the reduction of

Georgian population by 2020 will be on the average 0.8 -1.1 million.

The extreme variants even assume that the population reduction will reach about 1.2 to 1.9

million. The projections made up by the United Nations demographic service show the

reductions in the number of Georgian population by 0.9 million up to 2025 and by 1.6 million up

to 2050.

These data are very approximate and they depend on many factors. Therefore, it is possible to

speak about the trends for the future using only the approximate parameters within the limit of

scientific scenarios for short and middle terms. As a platform in that case must be the vision of

prospects within the limit of moderate optimism and it must not be the place for too dramatic

evaluations that now and then disturb the public opinion.

In case of sufficiently favorable development and by the influence of long term regularities and

with weakening of social and economic crisis manifestations in the country during the next 5

years, the birth-rate will assume a trend to the low manifested rise and by 2016 it will reach 14-

16 per 1000. At the same period of time, the mortality rate will slightly drop and will reach 12-13

per 1000. The natural decrease of population will be at the all-European level, i.e. within the

limit of 2-3 per 1000.

As a consequence of social and economic hardships, the number of visits of the population to the

curative and preventive services on the occasions of acute diseases has been falling. On this basis

the chronic pathology is rising and the course of diseases becomes graver and longer, the number

of complications increases and patients more often apply for medical care with neglected and

complicated diseases and also in a state of nervous and emotional tension.

The majority of the main classes of diseases are characterized by the rise in morbidity rates (Table

2). It refers to neoplasm, diseases of endocrine system, disorders of nutrition, metabolism and

immunity, diseases of blood and blood-forming organs, diseases of circulatory system, digestive

and genitor urinal systems, the Osseo muscular system and connective tissues, congenital

anomalies, perinatal pathologies and mental disorders.

83

Traumas, mental disorders especially those connected with neuroses, alcoholism and drug

dependence were on the rise.

The analysis of information on disease prevalence makes it possible to believe that the data of

interviewing and medical examinations of population are the most comparable sources of

information on separate diseases prevalence in different countries. The information on morbidity

rates received on the basis of the data on applications for medical care does not reflect the real

level of morbidity. The mortality rate given by official statistical records is lower than the real

rate and actually does not reflect the real scope of pathology prevalence under which the

practical health services are working now.

In the last quarter of the century the evolution of the population morbidity is going under the

conditions of decline in standards of life, ecological hazards and local wars. With the comparably

stable indices of general morbidity, its structure was dramatically changed. The number of the

alcohol and drug dependent patients was on the rise. With the worldwide trend of tuberculosis

morbidity rising, in Georgia it acquired the particularly dangerous scale with grave neglected and

non-curable, resistant to medicines forms of this disease.

At the same time the lower level of some diseases morbidity in comparison with that in several

foreign countries and in front of it the significantly higher level of mortality caused by the same

diseases is arousing certain concern.

The rise in disease detection, noted recently, is due to the development and potentials of the

modern medicine. This makes it possible to forecast the further rise in the prevalence of several

diseases which were not widespread before, e.g. diseases of blood and blood-forming organs,

hepatitis, herpes infection, neoplasm‟s, diseases of digestive organs, etc.

As the result of the prolonged process of health system reforming which, as stated above, may

produce the greatest effect on the population health, the population strata with sharply different

wealth levels and opportunities for treatment and the maintenance of their health have been

formed. In the framework of the latest investigation, the analysis was conducted to measure the

health care accessibility depending on the levels of material income of the different groups of the

population (Fig. 2).

At the same time, increasing difference in the subjective and objective evaluations of health

status by the population depending on the level of material well-being was noted.

The situation in the health system is characterized as complicated; it is in the state of the delayed

reforming and restructuring which are in need of economic support. The irrational use of

expenses is noted, and the differentiation of medical services is delayed depending on the patient

health status, the necessary expenses from the budget and the material well-being of the patient.

The interview-surveys of physicians and team leaders carried out in 11 regions of the country

reveal their dissatisfaction with the existing health system.

84

About 80% of the respondents believe that it is necessary to make cardinal transformations in the

health system largely aimed at strengthening of the state responsibility for carrying out the

measures for health protection and provision of medical care to the population.

The processes occurring now in the health system suggest rather of the necessity of the

significantly higher governmental influence on the regional health services than it was during

the last years.

Thus, evaluating the negative dynamics of demographic processes and the population health

status as the threat for the society and the state, it is considered a priority in the first place to

strengthen the state role in solving the problems of the population health protection and

promotion primarily by social and economic stabilization as an indispensable condition for the

population health forming.

On the other hand, more detailed elaboration of the possibilities for moderating the influence of

the factors and conditions forming the population health is necessary. Their realization will be

manifested in decreasing the level of the different causes of death and morbidity and also in

increasing the effectiveness of treatment in separate groups of patients.

In this respect for improving the prognosis it is important to have the interdisciplinary

cooperation of the clinical physicians of different specialties, the associations of the physicians-

specialists who had proved the effectiveness of their works in the large national programs of a

number of foreign countries.

Giving a high appraisal of the role and significance of the Georgian Ministry of Trade, Health and

Social Security in solving the practical targets on health protection it appears possible to create

such system in the country as well with the purpose of elaborating the most accessible and

effective technologies to ensure the high level of public health for population.

85

Fig.1

Table 1

The Mortality of the Georgian Population from main classes of death causes

(per 1000 population)

Causes of death 1998 1999 2000 00/98 in %

All causes 1361,1 1472,4 1530,4 +21,4

Infectious and parasitic diseases 19,0 25,4 24,8 +30,5

- Tuberculosis 15,4 20,1 20,4 +32,5

Neoplasma 202,5 205,0 204,9 +1,2

Diseases of circulatory system 748,8 815,7 844,0 +12,7

- hypertonic disease 11,7 18,8 18,0 +53,8

- ischemic heart disease 350,5 382,3 398,1 +12,1

- cerebrovascular diseases 281,4 306,7 318,8 +13,3

Diseases of respiratory system 57,2 64,9 69,7 +21,9

Diseases of digestive system 38,1 41,9 44,3 +16,3

86

Injury and poisoning 187,5 206,1 214,3 +14,3

- traffic accidents 23,0 26,2 27,2 +18,3

- accidental alcohol poisoning 17,8 20,5 23,5 +32,0

- suicide 35,4 39,3 39,0 +10,2

- homicide 23,0 26,2 28,0 +21,7

Table 2

The General Morbidity of Georgian Population

(per 1000 population)

Classes of Diseases 1989 1995 1999 99/89 in %

Total 1093,0 1150,6 1261,1 +15,4

Infectious and parasitic diseases 52,4 62,7 61,8 +17,9

Diseases of endocrine system,

nutrition disorders, metabolism and

immunity disorders

19,2 26,9 35,7 +85,9

Diseases of circulatory system 97,6 106,4 131,0 +64,2

Diseases of respiratory system 401,0 341,2 350,4 -12,6

Diseases of digestive system 88,4 101,8 103,5 +17,1

Disease of genitourinary system 43,1 59,2 74,9 +73,8

Diseases of musculoskeletal system 56,1 69,5 82,1 +46,3

Diseases of skin and subcutaneous

tissue

45,0 58,8 53,1 +18,0

87

Fig.2

Fig.3

Capacity of the population to pay for Health cervices

15.916.6 17.2 17.2

1614.6

13.412.1

10.79.4 9.6 9.3 8.9 8.6 8.8 8.3 8.7

11.0

11.310.4 10.5 10.7 10.7 11.2 11.4

12.2

14.515.7 15.0

14.213.8 13.6 14.7

15.3

4.95.3

6.8 6.75.3

3.9

2.20.7

-1.5

-5.1-6.1 -5.7 -5.3 -5.2 -4.8

-6.4 -6.6

1980 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 (9

month)

The natural Movement of the Georgian Population

Birth-rate

Morbidity

The Natural Increase (decrease)

No money to pay,

49.7%up to 100 lari, 31.9%

10.1%3.8%

2.4% 0.7%1.4%

No money to pay up to 100 lari up to 300 lari up to 500 lari

up to 1000 lari up to 1500 lari over 1500 lari

88

References

1. Georgia. Health system review. WHO publications. Health Systems in Transition. Vol. 11

No. 8 2009, pp 1-123.

2. Georgia. Statistical Yearbook. Ministry of Labor, Health and Social Affairs. Tbilisi, 2011,

pp 1-142.

3. Evaluation of Health Promotion and Communication system Georgia, Ministry of Labor, Health and Social Affairs. Tbilisi, 2010, pp 1-65.

4. Non-communicable diseases highlights. NCDC Georgia. Tbilisi, 2011, pp.1-22.

5. Tefft M. C. 2009. Reproductive Age Mortality Study Georgia. National Center for Disease Control and Medical Statistics. Tbilisi.

Otar Gerzmava

Grigol Robakidze University

Roman Bolkvadze

Ministry of Trade, Health and Social Security of

Adzharian Autonomous Republic

CHALLENGING HEALTHCARE SYSTEM SUSTAINABILITY IN ADZHARIA

Adzharia is an ancient historical-geographic part of Georgia which is situated in the south-

western part of Georgia. Its landscape is diverse and consists of high mountains, deep gorges,

hills, valleys etc. To the north it borders with Adzharia-Guria ridge, to the south- with Shavsheti,

to the East – with Arsiani ridges; to the west it boarders with the Black Sea. The territory of

Adzharia constitutes square kilometers, i.e. 4.3% of the territory of Georgia. The total length of

the boarders is 304,6 km among which 251,1 km is a land boarder, 53,5 km constitutes a maritime

boundary. The most important area is the plain overlooking the Black Sea and mountain area.

13.6% of the territory is occupied by lowlands, 9,3% - by hills, 77,1% - by highlands and is

populated by 19% of the whole population of Adzharia. The climate is subtropical. Since 1970,

the Autonomous Republic of Adzharia used to be divided into five administrative districts

(Kobuleti, Khelvachauri, Keda, Shuakhevi, Khulo) and the city of Batumi. Nowadays the

Autonomous Republic of Adzharia consists of five municipalities (Kobuleti, Khelvachauri, Keda,

Shuakhevi, Khulo), the cities of Batumi and Kobuleti and the boroughs of Ochkhamuri, Chakvi,

Keda, Shuakhevi and Khulo.

By the situation of 2013, the population of Adzharia Autonomous Republic constitutes 393 772

among which there are 201 247 females (52,4%), 192 525 males (47,6%). 43% (169 120 people)

live in cities and towns, 57% reside in rural areas. The population aged 0-18 constitutes 22.6% (89

89

022), people over 60 constitute 14,9% (58 843). The vast majority of the population of Adzharia –

245 907 (62,5%) is employable aged 18-60. 15% of the population is over an employable age.

Average life expectancy is 73,3. The problems of the elderly are still not obvious. This is due to

family structure and the lack of social programs for the elderly.

Table1 & Figure1 present some demographic indicators relevant to the discussion on

sustainability.

Table 1. Demographic Indicators of Adzharia

The dynamics of the demographic data, Adzharia 2000-2012

Indicator

Population Birth rate Death rate Natural Increase

rate

Total Female Male Absolute Per 1000

population

Absol

ute

Per 1000

population

Absol

ute

Per 1000

population

2000

400500 212265 188235 4501 11.2 2405 6.0 2096 5.7

2001

402900 204126 198774 4411 10.9 2121 5.2 2290 3.7

2002

406500 215039 191461 4332 10.6 2175 5.3 1743 5.3

2003

376016 206720 169296 3938 10.4 2316 6.1 1626 4.2

2004

379900 210359 169541 4457 11.7 2559 6.7 1898 5.0

2005

382565 204193 178372 4098 10,7 2153 5,6 1945 5,1

2006

386194 214068 172126 4464 11,5 2000 5,1 2388 6,2

2007 387954 215736 172218 4528 11,7 2324 5,9 2139 5,8

2008

390 174 216842 173332 5546 14,3 2444 6,2 3102 8,1

2009 360 526 198289 162237 6153 17,0 3190 8,8 2963 8,2

2010

376 536 193 274 183 859 6127 16,2 3107 8,2 3020 8,0

2011 385 970 197751 188219 5471 14,1 3239 8,3 2232 5.8

2012 393 772 201 247 192 525 5614 14,2 3224 8,2 2390 6,0

90

The highest natural increase was recorded in 1986 (5 544 – rate 14,9), the lowest was recorded in

2003 (1 622 – rate 4,2). Since 2004, there has been increase in the birth rate. In the last 10 years

the highest death rate among aged 0-1 was recorded in 2007 (18,3), the lowest – in 2008 (6,9)

Organization of the Healthcare System in Adzharia

In the past, the healthcare system of Adzharia was in an appalling condition: in 1940 the chain of

medical institutions consisted of 12 hospitals (877 beds) with 235 doctors, 10 outpatient clinics,

10 medical stations. In 1946 the Ministry of Healthcare of the Autonomous Republic of Adzharia

was established, it was the agency responsible for the health of the population.

Communicable diseases used to be frequent in Adzharia that caused a lot of death. The pattern of

illness was characterized with:

High mortality and morbidity rates mainly due to communicable diseases; the

proportion of disease burden due to non-communicable diseases being relatively low.

Infant Mortality Rate (IMR) was estimated to be 118 per 1000 live births and Under 5

Mortality Rate (U5MR) was 181 per 1000 live birth.

Childhood diseases were highly prevalent during the 1970s, e.g. Acute Poliomyelitis,

Tetanus, Diphtheria, Measles, Mumps, Pertussis, Pulmonary, Tuberculosis and

Malaria.

In compliance with the decree of 1995 the reforms in the healthcare of Adzharia as well as the

whole country began. The funding of the system was changed from line item funding (so called

“Semashko” model) to program funding. It was the beginning of a modern system. The MOH acts

as the principal architect of health system design and takes responsibility for achieving inter-

sectoral coordination. It develops policies and programs for the health sector. It implements these

in coordination with all other related ministries, health services institutions under the

government as well as in the private sector. In keeping with this role, the MOH also advocates to

all other public systems to make policies favorable to the health sector, and to refrain from

making policies that may adversely affect the health of the people.

Figure 2 illustrates the health care organizational structure in Adzharia.

Figure 2. Components of Adzharia Health System

Adzharia Healthcare System

Public Governmental

Private

MOH

Non- MOH

91

The MOH serves as the main agency of the government for providing curative care to the people

of Adzharia. It runs hospitals and health centers at national, regional, sub-regional and local

levels that are integrated in a referral chain (continuum of care). The curative care services

provided in MOH hospitals is supplemented by private hospitals and clinics such as health center

„Medina‟, maritime medical center 2012, maritime hospital. There are other private hospitals and

clinics that play an increasingly important role in providing care. All these institutions are linked

with the MOH system through a continuum of care referral system.

The MOH makes primary medical care available through local health centers, extended health

centers and local hospitals. The regional referral hospitals mainly provide secondary medical

care, while the four national referral hospitals provide tertiary medical care. The MOH ensures

that no Adzharian is left without the benefit of medical care. It sponsors patients for treatment

abroad if the required treatment facilities are not available in the country. The MOH recognizes

the importance of the preventive, promotive and rehabilitative components of health care, and

provides all the required services through its newly equipped infrastructure to the fullest extent

possible.

Although, the MOH supports and encourages private healthcare sector participation in the

healthcare system, this effort is not well cultivated and organized at present. The private sector

represents about 37% of the total health care system.

Table 2 presents growth in private health sector services in Adzharia

Table 2. Growth in Private Services

№ Private medical

institutions

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

1 Hospitals for in-patients 1 1 1 2 3 6 4 1 maternity

house

2 Medical centers 1 1 2 10 13

3 Polyclinic 1 2 2 2 2 2 7 9

4 Medical-diagnostic

centers

1 1 1 1 1 1 4 8

5 Private dental institutions 81 85 89 95 107 112 98 106

Financial Healthcare System in Adzharia

The healthcare system in Adzharia is a government funded system. Private resources for

healthcare are coming from “out of pocket payments” for private health services and co-payment

for public health services. Some types of road traffic accident medical coverage are included in

92

the automobile insurance system. In 2005-2012, on average 67% of the Ministry budget was

allotted to retraining medical staff and medical-preventive programs, 10% was allocated to social

care services.

Allocations for the Ministry of Health (thousand GEL):

Year 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

The Ministry of

Health and Social

Care of the

Autonomous

Republic of

Adzharia

8

421.7 6 832.

4

700.3

5

140.0

3

236.9

4

603.7

4

888.2

7

503.0

Expenditure shares allocated for the Ministry of Health and Social Care from the budget (%):

Year 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

The Ministry of

Health and Social

Care of the

Autonomous

Republic of

Adzharia

11 8.60 4.70 4.60 2.70 4.50 3.70 5

Healthcare expenses per population (GEL):

Year 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

The Ministry of

Health and Social

Care of the

Autonomous

Republic of

Adzharia

22 18 12 163 8 12 13 19

Healthcare System Achievements and Performance

Adzharia has achieved significant improvements in health status. Over the past years, infant and

child mortality rates have fallen, health service delivery has improved, and overall life

expectancy has risen. The number of children dying before the age of five has declined. People

are living 6 years longer, on average, demonstrating life expectancy rates comparable to other

countries of region of Caucasus, Turkey and Russia.

The epidemiological profile as of 2011 reveals (MOH of Adzharia, 2012):

93

Adzharia is witnessing an epidemiological change in diseases pattern. The communicable

diseases have declined to low levels and the non-communicable diseases have started to

emerge.

Adzharia has shown a remarkable success in reducing the burden of various vaccine

preventable diseases. There have been single cases of controllable infections.

Non-communicable diseases constitute 81.6% of outpatient morbidity and 90.6% of inpatient

morbidity in MOH institutions.

Cancer cases in 2012 among inpatients accounted for 1.5%.

Cardiovascular diseases accounted for 10.3% in 2012.

Cardiovascular diseases were the main cause of hospital death which accounted for 54.5% of

hospital deaths.

Road traffic accidents (RTA) represented about 14% of all causes of injuries among inpatients.

Achievements in Adzharia Healthcare System

From 2012, the MOH of Adzharia established and started implemented a new strategic plan,

focused on consolidating and sustaining previous gains and targeting new challenges. It is worth

mentioning that Adzharia, where healthcare services are free of charge to big part of citizens.

The Strategic Plan is expected to concentrate on expanding and improving primary healthcare

facilities in the villages and townships, and providing additional specialist treatment centers, thus

further reducing the number of cases sent abroad for treatment. However, even with these

accomplishments Adzharia still faces a number of obstacles in sustaining these achievements.

Table 3. Achievements in Adzharia Healthcare Services

Indicator 1990 2000 2008 2011 2012 Hospital 42 27 19 14 14

Hospital beds 4025 1750 1011 1025 929

Doctor / 10000 Population 35,9 31,6 30,8 32,1 39,1

Nurses/10000 Population 94,1 62,3 52,2 54,0 34,5

Policlinics 22 20 17 9 9

Dispensary 10 10 3 – –

Health Centers – – 7 2 2

Private clinics – – 3 11 10

Healthcare System Sustainability

Sustainability is an important long-range goal for any healthcare system. It means ability of the

system to produce benefits valued sufficiently by users and stakeholders to ensure enough

resources to continue activities with long- term benefits. The Canadian Public Health Association

identified five main components required to achieve sustainability development: technical

sustainability, social sustainability, political sustainability, financial sustainability and managerial

sustainability. The Center for Partnership in Development integrates all components of

94

sustainability in one definition: A health service is sustainable when operated by an

organizational system with the long-term ability to mobilize and allocate sufficient and

appropriate resources (Manpower, Technology, Information and Finance) for activities that meet

individual or public health needs and demands.

Financial sustainability in health systems is: having enough reliable funding to maintain current

quality health outcomes and health services for a growing population and to cover the costs of

raising quality and expanding availability to acceptable levels (USAID, 1995). To be sustainable,

such funding should be generated from a country‟s own resources. Most definitions of

sustainability also include the additional requirement that the system be able to expand its

activities as needed to keep up with increases in demand due to economic and population

growth. Sustainability includes both financial and institutional dimensions. For the Adzharia

health care system, sustainability means maintaining the gains achieved and making incremental

change for future quality outcomes.

Major Issues Influencing Sustainability of Health System in Adzharia

Challenges to healthcare sustainability include, on the demand side, increased consumer

expectations; increased cost of treatment (mainly from the development of new technologies

rather than health-specific cost increases); and on the supply side, resource constraints including

funding, workforce and capital infrastructure. To analyze the challenges that face sustainability

of the health system in Adzharia, a model is proposed in Figure 2 that consists of four major

issues influencing healthcare system sustainability: these issues are enabling environment,

financial instability, institutional problems and demand to healthcare services [5].

Figure 2. Simplified Sustainability Framework

Adzharia enjoys a stable political, economic, and social system. An enabling environment

supports the formulation and implementation of sound policy; ensures coordination and

collaboration among providers (public and private) to promote efficient and effective use of

resources; and guarantees community participation and empowerment. It also ensures that laws

and regulations do not delay the supply of demand for services. Such a context or environment

fosters the sustainability of health service provision. Whereas the elements of an enabling

environment are often considered directly associated with institutions and systems; they also

Adzharia Health System

Sustainability

Enabling

Environment

Demand

Sustainability

Institutional

Sustainability

Financial

Sustainability

95

apply to sustainability of demand issues; increased community involvement promotes greater

community support for MOH programs and health services and healthy behaviors. Four aspects

of enabling environment are relevant to Adzharia: the policy process (encompassing policy

formulation, implementation, and evaluation), legal and regulatory environment, health sector

reforms, and community empowerment.

1. Financial Sustainability

Under financial sustainability are public sector financing and private sector financing categories.

Resource mobilization, efficient allocation and use of resources are sub-elements [5]. All of these

affect both public and private sector resources in the health system. Financial sustainability must

also be supported by an enabling environment. For example, laws must allow cost recovery if that

is the strategy chosen. Similarly, institutions must have the capability to collect and account for

revenues so generated and demand should not be compromised.

Favorable factors for sustainability Non Favorable factors for sustainability

Allocation and Use of Resources Hospital autonomy (management and

No competition between public sector and private

sector.

Favorable factors for sustainability Unfavorable factors for sustainability

Policy Process Supportive leadership

Attention and concern of the top

leadership

MOH focus on long-term planning in

relation to sustainability

Lack of continuity in leadership

Private health sector is not involved in policy

formulation.

Information is not fully utilized effectively in

policy making

Introduction of user-fees is a politically

sensitive issue

Legal and Regulatory Environment Presents of comprehensive legal and

regulatory mechanisms for the private

sector.

MOH encourages and has an incentive

system for the private health sector

Quality control program in government health

organization is still at early stage

No quality control program for the private

sector

Health Sector Reforms Integrated healthcare services (primary,

secondary and tertiary)

An effective referral system between

services

Co-payment for primary healthcare

No health insurance programs.

No accreditation system of providers

No utilization review programs

96

budgeting and some purchasing

authority).

Central planning and financing.

Slow growth of private sector due to less

investment.

Mobilization of Resources There is an increase in total real

health expenditure per capita and it

is likely to increase further.

Proportional spending between public and private

is more than 3:1

Efficient allocation MOH at present conducts 14 health

related programs directed to priority

problems.

60% of MOH budget go to acute healthcare.

No specific budget allocated for each program.

2. Institutional Sustainability

One key element of the sustainability of the health care system is the capacity of the service

delivery system to meet the needs of patients. This means that the supply side must be able to

provide quality services that reflect the needs and desires of those who ask for or use healthcare.

“Institution” is used in the broadest sense, going beyond the definition linked to a physical

structure. MOH hospitals are the main institutions for health service delivery in Adzharia.

Institutions with well-developed systems are more likely to be effective and survive in the future

than institutions without well-developed systems. Sustainable institutional capacity includes four

categories: Planning and Management, Human Resources, Information Systems, and Logistics.

Favorable factors for sustainability Non Favorable factors for sustainability

Facilities Extensive network of primary,

secondary, tertiary health care

facilities.

New network of secondary care

hospital in every health regions with

high standard infrastructure.

Equal market split between public and private

sector.

Lack of coordination between public and private

sector.

Unequal distribution of private sector clinics/

hospital in rural/urban areas.

Human Resources Building of managerial capacity in

strategic planning, resource

allocation, management and human

resources development, and

supervision.

Subjective decision-making processes and not

information based; lack of quality improvement

process.

Weak capacity in strategic planning, investment

management, cost accounting, and budgeting at

the regional level.

Inadequate incentive schemes for personnel

97

MOH provide different training for

personnel of Adzharian Health Care

institutions.

Central employment system.

Not all professional categories have job

description.

Ineffective appraisal system for performance.

Management System Regional health directorates have

their own budgets, staffing patterns,

training and education priorities

depending on the needs of the areas

they serve.

Early implementation of hospital

autonomy. Inducing accountability

with resources allocated.

Unqualified managers running health service

facilities (hospitals, health centers, etc.).

Deficiency in the information required for Human

Resources development.

Information systems Good electronic health information

system at all levels of healthcare

services.

In process to implement telemedicine

between major hospitals.

Limited utilization of information in decision

making and planning.

Health and medical researches are limited.

Every year, after obtaining post-diploma education, on average 50 local graduates begin

independent careers at medical institutions of the Autonomous Republic of Adzharia. The

ministry of Health and Social Care of the Autonomous Republic of Adzharia ensures professional

development of specialists by sending them to major clinics of Georgia as well as overseas, which

guarantees high quality health services for the population of Adzharia.

4. Demand Sustainability

Demand sustainability has several components. The costs to users can affect demand as with any

good or service, but also travel costs, waiting time, and laboratory costs in some cases.

Favorable factors for sustainability Not Favorable factors for sustainability

Demand management Increase awareness leads to

increased use of private health

sector.

Increase level of education.

High tendency to practice healthy

Larger number of consumer who are not willing to

pay for healthcare. Especially the poor.

Public health care system is affordable and poor are

exempt from fees. This encourages misuses and

over utilization of resources.

Increased consumer expectations.

Dual burden of both communicable and non-

communicable diseases.

High cost of new technology.

98

International Approaches to Health Financing

Health care is one of the largest economic sectors in OECD countries, and at present accounts for

over 8 % of GDP on the average (OECD, 2001). In theory there is a continuum of possible

government approaches ranging from taking no responsibility for health care (so citizens insure

privately or pay for services themselves) to funding health care fully through general revenue as

is the case in Adzharia. In practice, most governments fund a significant level of health care

coverage for the majority of their citizens, but also allow some user funding options (See table 4).

Among developed countries, the United States (US) system is closest to the “market end”

(although with publicly-funded assistance for the poor, the elderly, and people with disabilities).

The United Kingdom (UK) government is closer to the “centrally planned” end with health

services funds and provided through the National Health Service (albeit with a small private

health insurance system). The Australian health care system is somewhere in the middle, sharing

features with the US and UK systems. It combines universal access to publicly funded health care

through Medicare, market like financing incentives and support for the private sector [12].

Table 4. Percentages of Healthcare Expenditure in Selected Countries

Singapore is the first economy in the world to implement medical savings accounts on a

nationwide basis (known as Medisave and established in 1984). It is the only country which

integrates a medical savings account program within the national health financing structure.

Medisave accounts are embedded in a broader framework that backs up the medical savings

accounts with a cross-sectional catastrophic risk pooling scheme called Medishield and a means

tested safety net for the poor called Medifund .This three-tier package (Medisave, Medishield and

Medifund) is backed up by government financing of supply-side subsidies to public providers

aimed at lowering the net prices charged to patients (MOH Singapore, 2004).

Health care systems in most European countries (EU) depend on a mix of funding sources, mainly

derived from public expenditure, i.e. taxation and social health insurance. Table 5 below shows

behaviors. Consumer pressure on governments to provide new

treatments (such as pharmaceuticals and diagnostic

services) as soon as they are developed.

Economy GDP per

capita1

(USD)

Highest

rates for

personal

income tax

Health care expenditure

% of GDP

Public funding

(% of total)

Private funding

(% of total)

Hong Kong 24,850 17.0% 4.6 53.8 46.2

Singapore 22,680 28.0% 3.9 33.5 66.5

France $27,600 59.8% 9.7 15.8 24.4

Spain $22,000 64.9% 7.5 6.6 28.5

USA $35,991 ----- 14.0 46.0 54.0

99

the proportion of total health expenditure from social health insurance and taxation, and the

proportion from private sources in selected countries (OECD, 2003).

Table 5. Health Insurance in Selected European Countries

Economy General Taxation Social health

insurance Other private sources

France 2.7 73.4 23.9

Netherlands 3.9 59.4 36.7

Germany 6.2 68.8 25.0

Luxembourg 15.1 72.7 12.2

Austria 27.2 42.5 30.3

Finland 59.8 15.8 24.4

Spain 64.9 6.6 28.5

Italy 75.1 0.2 24.7

Ireland 75.2 0.8 24.0

United Kingdom 82.2 0.0 17.8

Denmark 82.4 0.0 17.0

Recommended Approach to Adzharia Healthcare System Sustainability

A sustainable healthcare system is one that can continue to achieve its objectives over time. This

is not just a matter of matching the quantum of resources to expected needs, as a ratio of health

expenditure to GDP. There is no “mechanistic” relationship between need, level of health care

and level of health care expenditure. Whether a given level of service provision is “sustainable”

also depends on:

How much the community is willing and able to pay for health.

The availability of other resources such as workforce and capital infrastructure, not only

in gross amounts but in the right places.

Efficiency, improving the ratio of inputs to outcomes.

The source of inputs, notably the relative contributions of individuals, governments and

other private sources such as insurers and employers.

An effective management system with concentration on accountability, utilization

review, quality improvement, human resources, and accreditation system.

A greater commitment to address non-medical factors such as road traffic accidents,

trauma, malnutrition, obesity, smoking etc.

Evidence-based health care should be considered. Knowledge from scientific survey and

research should be employed to improve the efficiency and effectiveness of health

services.

Healthcare Financial Sustainability

100

Adequate financial resource is a foundation for any health system sustainability. The Adzharia

health system should consider some important points:

Need to direct more resources for disease prevention and health promotion.

Private sector should be encouraged to invest more in the healthcare industry.

Alternative resources and raise revenues through user fees, insurance plans, or private

sector employer-supported health plans. A pluralistic model should be considered using

different financing options or mixed of financing options.

Health Care Financing Options

1. General taxation

The financing of health care through general taxation is widely regarded as being highly efficient

from macroeconomic perspectives. It delivers strong cost containment and forces prioritization

through the overall cash-limited health care budgets set by the government. Under tax financing,

the government has both a strong incentive and the capacity to control costs. General taxation is

also an efficient way of funding health care from microeconomic perspectives. It typically

involves low administrative costs. It is sometimes suggested that a reliance on general tax

financing can leave a health system vulnerable in times of economic and fiscal difficulties.

Funding healthcare through general taxation ensures universal access to services irrespective of

ability to pay, with minimum separation between an individual‟s financial contributions and

utilizations of health care services. It will be difficult to implement a taxation system in Adzharia

due to low per capita income. Funding from general revenue is already implemented.

2. Social health insurance

In social insurance systems, employer and/or employee earnings-related contributions are usually

paid to and managed by social insurance or sickness funds. Social insurance contributions are

raised from a narrower base than general taxation, with the costs falling mainly on employers

and employees rather than the wider group of taxpayers. A criticism of traditional social

insurance systems is that these sickness funds produce little incentive to seek to contain the

payments they make to health care providers because of their ability to raise contribution rates.

As a result, many argue that cost control under traditional social insurance models has been weak

and has resulted in inefficient use of resource. Sharply rising costs and emerging deficits in social

insurance funds in recent years have led several countries to introduce reforms to their social

insurance systems moving towards financing arrangements where they can exert greater control

on the overall level of health spending [7].

3. Private health insurance

Private health insurance schemes are taken out by individuals or by employers on their behalf.

The extent to which private health insurance finances health spending and the nature and

coverage of private insurance varies considerably across countries. In some countries like US,

private insurance is relied on by a majority of the population as their sole means of cover. In

other countries, private insurance is largely taken out by higher income groups, either in place of

social insurance or in addition to cover provided by the government. The level of access to health

services is determined by the level of insurance cover which an individual can afford to purchase,

101

and contributions are based not on ability to pay but on an individual‟s health risk rating as

assessed by the insurer. It will usually be the poorer, older and less healthy in societies who are

considered by private insurers to have the greatest health risk and therefore, face the highest

insurance premiums. Such private insurance financing is highly regressive and inequitable [15].

4. Out-of-pocket payments

Out-of-pocket payments are made directly by patients for the use of particular health services in

either the public or private sector. Patients may be required to pay for all or part of the cost of a

particular publicly provided service through user charges. In addition, individuals are

increasingly choosing to pay privately for specific interventions as and when they need them. An

efficiency argument in favor of such charges is that they can help to encourage the responsible

use of resources by limiting wasteful and unnecessary activity and contain the total amount of

health expenditure which the government has to finance publicly. However, there is also

evidence that high charges can discourage people from seeking treatment at all, or can direct

them to other areas of a health system where charges are not levied [13].

5. Medical savings accounts

Medical savings accounts are personalized accounts into which individuals contribute a

proportion of their income regularly in order to save for future medical costs. Medical savings

accounts can be defined as the voluntary or compulsory contribution of payments by individuals,

households or firms into personalized savings account that serve to spread the financial risk of

poor health over time. Savings in this account can be withdrawn for health care expenditures.

The medical savings accounts scheme alone is similar to any savings account scheme with no

horizontal pooling of risk. Thus, individuals are still at risk for high expenditures from a

catastrophic or chronic injury or illness. In Singapore, the problems faced by low-income

households in financing health services led to the establishment of a public fund to finance the

costs of health care for poor people. Thus, to minimize this risk, medical saving accounts are

usually accompanied by health insurance against catastrophic costs [7].

References

1. OECD Statistics Directorate. Measuring well-being and progress. Paris, OECD

Publishing, 2012 (http://www.oecd.org/measuringprogress, accessed 12 November 2012).

2. WHO Regional Office for Europe. Health 2020: the European policy for health and

wellbeing. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2012

(http://www.euro.who.int/en/what-we-do/health-topics/health-policy/health-2020, accessed

12 November 2012).

3. WHO Regional Office for Europe. Measurement of and target-setting for well-being: an

Initiative by the WHO Regional Office for Europe. First meeting of the expert group,

Copenhagen, Denmark, 8 9 February 2012. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe,

2012. (http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0020/167402/Well-beingexperts-

meeting-16-6-2012-again.pdf, accessed 12 November 2012).11.

4. Australian Centre on Quality of Life. Personal wellbeing index. Melbourne, Deakin

102

University, 2012 (http://www.deakin.edu.au/research/acqol/instruments/wellbeing-index/,

accessed 12 November 2012).

5. Esselman J. Sustainability, Sustainable Development and the Health Sector. USAID/CDIE.

October 1994.

6. MOH (2004). National health indicators. Retrieved October 2004. From

http://www.moh.gov.om/index.php

7. Mossialos E., Dixon A., Figueras J. and Kutzin J. (eds.). 2002. Funding health care: options for Europe, European Observatory on Health Care Systems.

8. Musgrove, P. 1996. Public and Private Roles in Health: Theory and Financing Patterns. World Bank Discussion Paper. No. 339. Washington, D.C.: The World Bank.

9. Organization for Economic Cooperation and Development. 2001. OECD Health Data 2001: A Comparative Analysis of 30 Countries, OECD, Paris.

10. Overview of the Singapore Healthcare System, Ministry of Health Singapore, Website:

http://app.internet.gov.sg/scripts/moh/newmoh/asp/our/our01.asp, accessed on 5 July 2002.

11. The PMNCH 2011 Report, WHO, 2012, pp 3-6.

12. Williams S. April 2002. Alternative Prescriptions: A Survey of International Healthcare

Systems. Conservative Policy Unit. 13. Maxwell S., Moon M., MishaSegal http: Growth in Medicare and Out-Of-Pocket

Spendingmpact on Vulnerable Beneficiaries.

www.urban.org/url.cfmhttp://www.urban.org/url.cfm

14. U.S. Agency for International Development (USAID). 1989. A.I.D. Evaluation Handbook.

A.I.D. Program Design and Evaluation Methodology Report No. 7. Washington, DC: Agency

for International Development.

15. Wagstaff A., van Doorslaer E., vaner Burg H. et al. (1999) Equity in the finance of health

care: some further international comparisons. Journal of Health Economics. 18: 263–90.

16. World Health Organization. The World Health Report 2000- Health System: Improving

Performance (Geneva: WHO, 2000). Retrieved October 2004 from www.who.int/whr

Website: http://app.internet.gov.sg/scripts/moh/newmoh/asp/our/our01.asp, accessed on 5

July 2002.

Gogi Batiashvili, Otar Gerzmava

Grigol Robakidze University

THE WAYS TO IMPROVE PHYSICIAN-NURSING RELATIONSHIPS

IN LONG TERM CARE (LTC)

Overview

There are new specific points in resident care of Georgian Health Care system, where hospitals

for long-term care of patients with chronic diseases and Nursing Homes for elderly develop. In

that type of Health Care institutions the physician-nursing relationship is important and

sometimes difficult. Nursing departments in long term care settings face a myriad of challenges to

remain in compliance with long term care regulations. One component of these objectives

103

involves physicians and the process of communication [1]. In long-term care nurses and

physicians face many challenges including regulatory, legal, medication use, resident care, third

party payor and ethical decisions. At the forefront is the challenge of accurately assessing and

treating residents with many complex co-morbid medical and psycho-social conditions. Medical

conditions once thought to be acute and terminal are developing into chronic conditions due to

technological and medical advancements and radical changes in resident care guidelines.

In a long term care setting there are many regulations regarding physicians and their

accountability to residents. These regulations include time frames for physician visits, end stage

or terminal care, and medication review. One key to successfully navigating these regulations is a

functional communication process between nursing staff and the physician. If the physician-

nursing-resident team concept is proactive, resident care can be enhanced.

Key communication points:

Timely, accurate communication

Communication that is open and interactive

Continuous feedback

Resident-physical relationship

The starting point is the resident-physician relationship at the time of admission [3]. At times due

to facility location or physician time constraints, the resident‟s family physician is unable to

continue to follow the resident in a long-term care setting. A physician search is initiated by the

long term care facility and completed prior to admission of the resident. This resident-physician

relationship is critical and in many instances is contracted sight unseen. The physician is unable

to physically examine or interview the resident. Residents requiring admission to a long-term

care setting have many complex medical issues. The basis of physician acceptance of a new

resident is contingent on the documentation supplied by the facility‟s admission process. This

information must be accurate, current and concise to ensure placement of the resident in the

appropriate unit of the long term care facility. Communication must be clear and timely to allow

for critical analyze of resident-family information on the part of the facility and the physician. A

physician will usually not read through volumes of information or be on a telephone call for

extended amounts of time. The physician‟s main areas of concern are resident diagnosis,

medications, treatments, payment source and family support. This information can be relayed

through fax or telephone.

Long term care is a consumer driven market that is highly competitive. Admission decisions need

to be quickly and accurately made. Hospitals wish to decrease their length of stay and long-term

care facilities wish to maintain their census. At the same time long term care settings must select

residents who are appropriate for the type of care provided by the facility. Facility that is unable

to treat and care for a resident requiring ventilator care should not consider this type of resident

during the admission review process. The nursing assessment at time of admission is important to

appropriate resident care. Communication assessment information can enhance the initial

treatment process. A pre-admission resident review by the nurse can facilitate the admission

decision. It is useful to enhance communication processes.

104

Key communication points:

Preadmission assessment

Critical analysis of accurate resident-family information

Timely decisions about admissions

Resident support system

Physicians also “inherit” the resident‟s support system. This support system can range from an

overly involved family member to no involvement from the family. Family members may call a

physician several times a day to discuss their loved one‟s health status, despite being updated by

facility staff. Other family members may feel that their loved one‟s physician is remote from their

care. The change in physician visit schedule from daily in the acute care setting to monthly in

long term care is a dramatic change for the resident and their family. Other family members may

never contact the physician or offer any assistance concerning history of the resident‟s medical

condition, past behaviors, or resident coping mechanisms. Inactive, active family involvement

may add to the challenge of caring for residents. The overly concerned family member may feel

that the physician is not responding to their daily telephone calls (or more frequent inquiries) to

the physician, especially if the physician is new to the resident and their family. Here again

nursing is the liaison between resident/family and physician. Nurses must convey to the

physician concise physical assessments and ensure the resident/family that the physician is aware

of resident status and appropriate interventions have been implemented. Standard facility

policies regarding skin care, nutrition, social activities and bowel protocol will assist the

communication process. The physician needs to be familiar with routine interventions that will

be implemented as part of their resident‟s care and then be able to order interventions to address

resident care needs and standards. The nurse-physician communication system should be

supportive of each other and more importantly the resident.

Key communication points:

Standards of medical and nursing practice that are current

Routinely update resident‟s family about a change of resident status

Share essential information with a physician

Physician-nursing relationship

Changes in physician visiting schedule dose do not imply that the physician is not updated on the

status of his/her residents. Nursing staff is still the liaison between the family and the physician.

At this crucial step in the communication process the physician may inform the nursing staff of

his/her preferences and standing orders. Nursing staff need to understand the individual

physician‟s behaviors and methods of medical practice. These preferences can include, but not be

limited to, time frames for non-emergent phone calls from the nursing department, scheduling

for routine diagnostic studies such as blood work being drawn on a specific day of the week to

ensure notification of diagnostic/clinical investigations and abnormal reports. In these instances,

the communication process between nursing and the resident‟s physician is extremely important

since residents in a long term care setting exhibit symptoms of a disease process that is not always

typical in nature. A resident who is unable to verbally communicate or is confused does not

105

demonstrate typical medical signs of a change in the condition. Since some residents are unable

to verbalize their complaints of illness, a nurse must have excellent assessment skills and be able

to verbalize these assessment findings to a physician. For example, in a long term care setting a

resident‟s elevated temperature of two point four degrees (2.4 degrees F) above their baseline

range could be an elevated temperature at ninety-nine degrees. A resident‟s first sign of a urinary

tract infection may be confusion, not pain or grimacing on urination or foul smelling urine. The

nurse must clearly explain these changes in resident status so that the physician can determine

the next step in the treatment. A nurse must clearly indicate the resident‟s usual behavior, vital

signs, eating habits, social activities, etc. so that the physician can make a sound qualified

decision for the treatment.

Key communication points:

Good assessment skills on part of the nurse

Changes in resident health

Timely and accurate physician notification

Physician visits

Once the physician has accepted the resident, long-term care regulations require a specified time

frame for physician visit‟s to be in compliance. Federal regulations require monthly visits for the

first three months, then visits every sixty days. No more than ten days time lapse between

required visits is allowed. Physician visits include documentation in the resident‟s medical

record, reviewing the resident‟s individual care needs and plan of care, including but not limited

to medications, treatments and individualized resident care issues. Nursing Unit Managers can

monitor their unit‟s physician visit schedule and inform the Director of Nursing of any problems.

Prior to being out of compliance, the Director of Nursing will notify the resident‟s primary

physician by a telephone call and a letter of the need to visit. Again communication must be

timely and accurate. If this is not effective, the facility‟s Medical Director must be notified to

ensure the physician visit is completed in a timely fashion. At times physician to physician

communication will be more effective. If the resident‟s primary physician does not visit timely, it

may necessitate that the Medical Director visits the physician‟s residents and complete the

resident assessments and other required forms.

Key communication points:

Accurate monitoring of physician‟s visit schedule

Notification to a physician for need to visit prior to regulatory deadline

Medical Director active participation with nursing and medical staff

Medicare certification

Medicare certification forms must be completed in a timely fashion to ensure facility receives

accurate payment for services rendered to the resident [3]. A good monitoring of this system

includes the Registered Nurse Assessment Coordinator (RNAC) monitoring Medicare

certification forms completion. Nursing staff will send these forms to the physician and inform

the Director of Nursing in a timely fashion of any concerns prior to the situation becoming

106

problematic. Again timely and concise communication with the primary physician will allow

timely form completion.

Key communication points:

RNAC vigilant monitoring of form completion

Timeliness of form being sent to physician

Physician compliance

Terminal/end stage care

Despite the most professional and qualified nursing and physician care rendered to residents in a

long term care setting, end of life decisions need to be made. End of life discussions are usually

not easy for the resident, the resident‟s family, nursing staff or the physician. This is a very

emotional time for all involved. If the resident has completed a living will or advanced directive

it may make the decision process easier but this is reliant on the fact that all involved in resident

care recognize that the disease process is now end stage or in a terminal phase. If the resident has

no written indication of the end life wishes, the discussion becomes harder. Based on the ethical

practices of the physician and of the facility, certain documentation needs to occur. The facility‟s

medical ethics committee may need to meet with the resident and/or resident‟s family to discuss

care options. Nursing and physicians must remain objective during this phase of resident care.

Dying does not indicate nursing or physician failure. Support needs to be given to the resident,

their family and the team caring for the resident.

Key communication points:

Upon admission determine a resident‟s end of life decisions

Update a resident‟s family upon decline in resident status

Update facility‟s ethical committee with decline in resident status

Medicare review

Numerous long term care regulations are involved in the medication regime of each resident.

Pharmacy consultants review each resident‟s medical record to ensure that each medication is

ordered and administered according to appropriate nursing and medical standards, including long

term care standards. In this area of the regulatory process the physician needs to document

clearly medical reasoning for a specific pharmaceutical regime. Not only is the facility‟s

pharmacy formulary utilized including cost of the drug and drug-to-drug interactions, but the

physician also needs to consider long term regulations for ordering medication. Regulations

include review for un-necessary or duplicate drug therapy, psychoactive medications and

indications for same, and drug reductions. Physicians may feel that they are loosing some of their

ability and power to assess and treat residents entrusted in their care, but nursing must again be

the liaison between the pharmacy consultant and the physician. Although physicians may be

knowledgeable of some of the long term care regulations regarding medications, nursing must

review with the physician some of the regulations. This review must be completed in a non-

threatening method, but factual manner. The nurse must state the reason for the regulatory

concern clearly and concisely, and give options to the physician to ensure that appropriate

medical care is administered to the resident. The nurse also has the option to have the physician

107

speak directly to the pharmacy consultants. Physicians actively attending the quality

assurance/performance improvement committee of the facility would have met the pharmacy

consultant during these meetings and have an opportunity to speak with them directly. Due to

physician time constraints this may not occur.

Key communication points:

Nursing awareness of pharmacy consultant review

Nursing awareness of pharmacy regulations in LTC

Facilitate communication between nursing-physician-pharmacist

Physician notification regarding change in resident status

Residents in the long term care setting fall and/or develop alterations in their skin integrity due

to various causes. Resident assessment and treatment is of prime importance. Many times the

injury does not necessitate an emergency room visit or physician urgent notification. Facility‟s

standards of nursing care can allow for treatment while the resident remains at the facility.

Standards of nursing for routine and urgent care are to be developed in conjunction with the

facility‟s medical director. Nursing assessment must be accurate. Nursing to physician notification

must be timely and encompass a review of the resident‟s medical status, behavior, medication

regime and family support system. Nursing standards must include protocols for urgent and non-

urgent emergencies, as well as a time frame for physician response before nursing involves the

facility‟s medical director or the community‟s emergency management team in resident‟s

treatment.

Key communication points:

Standards of resident care developed to guide nursing staff

Clear protocols for routine and urgent resident care and physician notification

Active involvement of the facility‟s medical director

Residents with impaired cognition

At times due to disease or medical conditions residents in a long term care setting may seem

cognitively impaired. A resident‟s cognitive impairment may be seen during the admission

process or during their stay in the long term care setting. One of the best indicators to determine

resident capability is to administer to the resident a mini-mental test. Results of this test will

determine the resident‟s level of cognition, including the degree of impairment. Based on the

result of this test and the outcomes of a resident‟s normal decision processes, capability can be

determined. Nursing staff must accurately and timely notify the resident‟s physician of both the

test results and the resident‟s decision process outcomes. Once the physician has determined the

resident is cognitively impaired, the resident‟s family needs to be notified. At this point a strong

nursing-physician relationship will ease family awareness of this change. A change in resident

capability status, indicating impairment, has a domino effect on resident care. There now needs

to be in place a process that determines who will make decisions for this resident. This process

may require judicial assistance if the resident has no documentation to indicate who they had

chosen for their decision process. Nursing-physician must have strong communication to analyze

assessment and treatment modalities, and new patterns of communication.

108

Key communication points:

Administer mini-mental examine to determine resident cognition

Critically analyze results of mini-mental examination and resident behavior

Accurate communication between nursing-physician regarding resident

decision outcomes

Conclusion

LTC is a highly regulated industry. Regulatory processes for long term care are complicated and

difficult. Many times these regulations cause the long term care industry to be under a

microscope. Bad publicity, warranted or not, increases the severity of the regulatory process.

Nurses and physicians are the guardians for appropriate care of residents in long term care

settings. Communication between physicians and nursing is vital. Communication techniques

and processes must be open, clear, and concise so that the nurse and the physician have as their

main focus the best interest of the resident and his/her family. Communication is the key that

will facilitate proper professional care in the long term setting, and solidify the nurse-physician-

resident-family team approach to total resident care.

Figure 1

Long-term stay Hospital (Nursing and Elderly home) beds per 100000

Countries 2000 2005 2010

Armenia

21.07 31.39 33.48

Azerbaijan

20.09 19.27 17.86

Belarus

169.02 170.29 187.67

Belgium

1203.84 1194.92 1227.87

Bulgaria

57.84 55.97 60.66

Czech Republic

633.75 673.11 660.33

Denmark

863.09 817.58 844.69

Estonia

440.74 502.86 631.19

Finland

660.04 817.43 1087.79

109

France

762.73 793.41 906.83

Georgia

... ... ...

Hungary

646.27 752.32 825.51

Iceland

587.93 691.53 697.16

Ireland

424.27 472.53 585

Israel

213.1 223.6 228.5

Italy

221.12 289.77 352.34

Kazakhstan

104.94 120.55 ...

Kyrgyzstan

47.67 54.34 46.44

Latvia

219.09 231.08 275.17

Lithuania

523.87 539.55 566.54

Netherlands

1060.23 1044.58 1036.51

Norway

... 943.61 891.92

Poland

... 232.62 232.83

Sweden

1701.24 1521.35 1423.01

Switzerland

1169.66 1167.09 1172.93

United Kingdom

... 882.03 870.04

Figure 2

% of Physicians working in Hospitals

Countries 2000 2010 2011

Armenia 38.05 42.69 42.73

110

Austria 56.56 55.87 ...

Azerbaijan 45.43 41.24 39.66

Belarus ... 98.67 91.94

Belgium ... ... ...

Bulgaria ... 52.93 ...

Czech Republic ... 57.22 ...

Denmark 67.38 ... ...

Georgia 49.51 46.11 43.24

Germany 48.89 51.79 ...

Norway ... 58.49 ...

Poland ... 51.82 ...

Portugal 62.51 54.12 ...

Republic of Moldova 50.51 32.47 32.67

Romania 45.52 50.32 ...

Turkey 74.44 77.03

Figure 3

% of Nurses working in Hospitals

Countries 2000 2010 2011

Denmark 59 ... ...

Estonia ... 72.59 ...

111

Finland 52.72 ... ...

France 72.37 66.43 ...

Georgia ... ... ...

Germany 66.79 58.55 ...

Israel 71.75 69.93 68.21

Kazakhstan 63.8 ... ...

Kyrgyzstan 62 ... ...

Latvia 77.65 63.85 ...

Lithuania 63.02 64.13 ...

Norway ... 57.38 ...

Portugal ... 59.26 ...

Romania ... 51.28 ...

Russian Federation 65.5 ... ...

Spain 70.49 64.02 ...

Switzerland ... 47.58 ...

Figure 4

Total inpatient expenditure as % of total health expenditure

Countries 2000 2010 2011

Austria 39.08 39.9 ...

Azerbaijan 61.8 ... ...

Belarus 60 44 43

Belgium ... 28.8 ...

112

Czech Republic 26.58 32.27 ...

Denmark ... 38.15 ...

Estonia 35.34 32.42 32.23

Finland 38.79 35.54 ...

France 38.35 36.8 ...

Georgia ... 17.1 ...

Germany 35.25 34.48 ...

Hungary 29.32 27.03 ...

Iceland 56.16 43.72 ...

Israel 35.4 ... ...

Italy 43.22 46.26 46.61

Netherlands 36.49 50.18 ...

Norway 42.8 44.69 45.36

Poland ... 32.56 ...

Portugal 23.89 19.55 ...

Republic of Moldova ... 30.1 29.2

Serbia 29.25 31.1 ...

Slovakia ... 20.11 ...

Slovenia ... 34.76 ...

Spain 28.16 ... ...

Sweden 4.59 28.52 ...

Switzerland 46.18 45.42 ...

113

Figure 5

Expenditure on inpatient care, PPP$ per capita

Countries 2000 2010 2011

Czech Republic 260.95 607.75 ...

Denmark ... 1702.82 ...

Estonia 184.76 419.48 ...

Finland 718.98 1155.41 ...

France 975.84 1462.35 ...

Germany 944.02 1495.7 ...

Hungary 250.09 432.6 ...

Iceland 1539.09 1447 ...

Israel 621.92 ... ...

Italy ... 1371.02 ...

Netherlands 853.9 2537.33 ...

Norway 1302.62 2407.53 2375.02

Poland ... 452.21 ...

Portugal 395.33 533.4 ...

Slovakia ... 421.37 ...

Slovenia ... 844.17 ...

Spain 433.1 ... ...

Sweden 104.97 1071.54 ...

Switzerland 1487.85 2393.21 ...

114

Figure 6

Public inpatient expenditure as % of total inpatient expenditure

Countries 2000 2010 2011

Austria 82.79 84.93 ...

Azerbaijan 46.4 ... ...

Belarus ... 98.5 97

Belgium ... 79.24 ...

Czech Republic 98.47 96.13 ...

Denmark 93.8 94.39 ...

Estonia ... 93.5 92.96

Finland 84.23 86.46 ...

France 94.37 93.27 ...

Georgia ... 31.3 ...

Germany 86.64 83.99 ...

Greece ... ... ...

Hungary 88.62 86.98 ...

Iceland 99.21 99.27 ...

Italy 89.9 93.69 ...

Kyrgyzstan 70 ... ...

Lithuania ... 96.04 ...

Luxembourg 93.9 ... ...

Netherlands 80.9 ... ...

Norway 92.1 94 94

Republic of Moldova 81 83.8 90.3

115

Serbia ... 91.2 ...

Turkey 85.1 ...

References

1. Curry W., Linney B. J. 2003. Essentials of Medical Management American College of Physician

Executives.

2. Mitty E. 1998. Handbook for Directors of Nursing in LTC. Department of Health Regulations for

Long Term Care. International Publishing Company. OBRA.

3. Tinsley R. 2002. Medical Practice Management Handbook. Aspen Law & Business.