รายงานวจยฉบบสมบรณ

แนวโนมของดนตรผไทยในประเพณบญบงไฟ จงหวดกาฬสนธ

อาทตย ค าหงษศา

สนบสนนโดย

กองทนสนบสนนการวจย (สกว.) วทยาลยดรยางคศลป มหาวทยามหาสารคาม

2559

รายงานวจยฉบบสมบรณ

แนวโนมของดนตรผไทยในประเพณบญบงไฟ จงหวดกาฬสนธ

อาทตย ค าหงษศา

สนบสนนโดย

กองทนสนบสนนการวจย (สกว.) วทยาลยดรยางคศลป มหาวทยามหาสารคาม

2559

ชอเรอง แนวโนมของดนตรผไทยในประเพณบญบงไฟ จงหวดกาฬสนธ ผวจย อาทตย ค าหงษศา มหาวทยาลย มหาวทยาลยมหาสารคาม ปทพมพ 2559 ค าส าคญ แนวโนม /ดนตรผไทย/บญบงไฟ

บทคดยอ

แนวโนมของดนตรผไทยในประเพณบญบงไฟ จงหวดกาฬสนธ เปนการวจยเชงคณภาพทางมานษยดนตรวทยา วเคราะหสภาพปญหาการเปลยนแปลงของดนตรผไทย และเพอน าเสนอแนวโนมของดนตรผไทยในประเพณบญบงไฟ จงหวดกาฬสนธ เลอกเปาหมายผใหขอมลหลกในประเดนหลกของการศกษาไดแก หวหนาชมชน เจาหนาทของรฐ นกวชาการในพนท นอกพนท หวหนานกดนตร หมอล า ผใชดนตรผไทย ท าการสงเกต สมภาษณ ประชมกลมยอยรวมกบผมสวนไดสวนเสยประมาณ 70 คน ในประเดนสภาพปญหาการเปลยนแปลง แนวทางแกไข และแนวโนมหรอทศทางทควรสงเสรมใหดนตรผไทยเกดความยงยน โดยใชการประชมกลม ท าแผนพฒนา ใชการตรวจสอบสามเสา ทงจากนกวชาการและเอกสารตางๆ ในเขตอ าเภอกฉนารายณ ผลการวจยพบวา ประชาชนยงยดถอประเพณสบสองเดอน โดยเฉพาะองคการบรหารสวนต าบล และองคการบรหารสวนจงหวด ใหการสนบสนนบณประเพณโดยเฉพาะบญบงไฟ ไดตกลงกนจดตอเนองทกสปดาหในราวเดอนพฤษภาคม โดยมบรษทเอกชนเขามาชวยจดการประชาสมพนธและประสานกจกรรมโดยเฉพาะการประกวด การแสดงในพธเปด ตางแขงขนกนใหยงใหญ ดานดนตร นกดนตรวตกเรองการสบทอดแตประชาชนและผบรหารตางไมวตกในประเดน การสรรหากจกรรมแนวคดการประกวดใหม คณะผวจยไดจดอบรมการบรรเลงดนตรผไทยในหมบาน ไดรบการตอนรบและตอบรบเปนอยางด แตยงขาดความตอเนอง เนองจากศนยผไทยทจดตงขนไมมกจกรรมประจ าหรอไมม เยาวชนมตอเนอง เนองจากตางกไปเรยนในโรงเรยนมธยม และมสอนดนตรเชนกนแตไมบรณาการรวมกน

สารบญ

บทท หนา 1 บทน า .……………………………………………………………………………………………….. 1 ภมหลง ……………….………………………………………………………………………………..…… 1 ความมงหมายของการวจย …………………………………………………………………………. 3 ความส าคญของงานวจย …………………………………………………………………………….. 3 ขอบเขตของงานวจย ………………………………………………………………………………… 4 ประโยชนทไดรบ …………………………………………………………………………………… 4 นยามศพทเฉพาะ ………………………………………………………………………………… 4 กรอบแนวคดของการวจย ……………………………………………………………………… 5 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ ความรเกยวกบศลปะดนตร และการแสดงพนบานอสาน ..................................... 4 ความรเกยวกบชนเผาผไทย .................................................................................. 17 ความรเกยวกบประเพณ พธกรรม คตความเชอ ..................................................... 21 แนวคดทฤษฎทเกยวของ ....................................................................................... 23 งานวจยทเกยวของ ............................................................................................... 35 3 วธด าเนนการวจย ขอบเขตของการวจย ........................................................................................... 50 วธด าเนนการวจย …………………………………………………………….……………………….. 51 4 สภาพปญหาของดนตรผไทยในประเพณบญบงไฟ

สภาพปญหาดานสงคมวฒนธรรม ……………………………………………………………….. 54 สภาพปญหาของดนตรผไทย………………………..………….……………………………….…….. 57

5. สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ สรปผล ....................................................................................................... ........... 61 อภปรายผล ................................................................................................... ........ 63 ขอเสนอแนะ ................................................................. ........................................ 70 บรรณานกรม ............................................................................................... ............... 71 ภาคผนวก ................................................................................................ ............... 77

1

บทท 1

บทน ำ

ภมหลง

ดนตรเปนวฒนธรรมสวนหนงและเปนเอกลกษณทบงบอกถงความเปนชาตไทย ทมมา ตงแตในอดตจวบจนถงปจจบน ซงถอไดวาเปนมรดกทางสงคมทไดสบตอกนมาตงแตบรรพบรษ สรนลก รนหลาน เปนสญลกษณทแสดงใหเหนถงความเจรญรงเรอง ซงเมอสงคมเจรญขนมนษยได จดเสยงตาง ๆ เหลานน รวบรวมกนเปนระเบยบ มจงหวะบงคบทแนนอน กอใหเกดดนตรทใหเกด เสยงทสามารถแปลความหมายโดยอาศยจนตนาการ หรอความคดค านงอนละเอยดออนอยางยง ดจเดยวกบภาษาพดทมความหมายอยางลกซง (วทยาลยนาฏศลปกาฬสนธ. 2548 : 22)

ดนตร เปนสวนส าคญทชวยใหมการเสรมสรางความแขงแรง สรางจตส านก คานยม คณธรรม และจรยธรรมทดงามของคนในชาต และยงเปนแรงขบเคลอนในการพฒนาสงคม เศรษฐกจ และคณภาพชวต ทท าใหมวถชวตทดงามบนพนฐานวฒนธรรมน าสสงคมทมคณภาพ ซงในปจจบนสภาพสงคมไดเปลยนแปลงตามสภาพเศรษฐกจและสงคม ท าใหวถชวตมการ เปลยนแปลงไปจากเดม ดวยระบบสารสนเทศททนสมยและมบทบาทตอทกคน ท าใหวฒนธรรม ทางดนตรมการเปลยนแปลง ตามความตองการ และอารยะธรรมของตางชาตทเขามาสงผลใหดนตร พนบานซงเปนเอกลกษณของทองถนถกลมไปจากสงคม และหดหายไปพรอมกาลเวลา

ดนตรพนบาน ถอวาเปนสวนหนงของวฒนธรรมไทยทมมาตงแตในอดต เปนมรดก ทางวฒนธรรมทสบทอดตอกนมา ซงเปนไดวาดนตรพนบานจดเปนการแสดงพนบานอยางหนง ทมการแสดงออกถงจตใจ อารมณ ความรสก และความเชอตามขนบธรรมเนยมประเพณ การเลน ดนตรพนบานเกดจากปญญาชนทองถน มความเปนเอกลกษณของทองถน ดนตรพนบานยงมสวน พฒนาสงคมและแสดงใหเหนถงลกษณะของเศรษฐกจแบบพอเพยง ตามพระราชด ารของ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และแสดงใหเหนถงประเพณ ความเชอ การท างานและการรนเรง ทถายทอดกนมาตงแตบรรพบรษ ดนตรพนเมอง เพลงพนบานและการแสดงพนบานถอไดวา เปนมรดกทางวฒนธรรมของชาตอยางหนงทมลกษณะการเลนทแตกตางกนไป (ธวช ปณโณทก. 2531 : 26)

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอภาคอสานมวฒนธรรมทมความเกาแก แสดงใหเหนถง ดานศลปวฒนธรรมทมความหลากหลายทางดานวฒนธรรม ซงมพนฐานมาจากความหลากหลาย ของกลมชนตาง ๆ ทตงของชมชนหรอกลมชน โดยแตละกลมชนกมความตางของศลปวฒนธรรม ซงมเอกลกษณและความโดดเดนเปนของตนเอง วฒนธรรมของชาวอสานจะมทงการแสดงและ ดนตรพนบานเปนลกษณะเดน ซงในดานดนตรจะมลกษณะทางดนตรมทงดด ส ต เปา ทเหน เดนชดคอกลมวฒนธรรมหมอล าทใชเครองดนตรในการบรรเลง คอ แคน และป ซงจะม 2 กลม คอ กลมล าแคน และกลมล าปแคน และกลมล าปแคนคอกลมของชาวผไทย

ชาวผไทยในภาคอสานอยกนเปนกลมมหลายทองทในจงหวดนครพนม มกดาหาร สกลนคร อดรธาน รอยเอด และกาฬสนธ โดยมความเปนอยเชนเดยวกบชาวชนบทอสานทวไป

2

เอกลกษณเดนของชาวผไทยคอ มความสมครสมานสามคค ด าเนนชวตแบบงาย ๆ และสนโดษ มความซอตรง สภาพออนโยน มอธยาศยไมตรอนด รวมทงเอกลกษณทงหตถกรรม เกษตรกรรม การแสดง และดนตรพนบาน (เจรญชย ชนไพโรจน. 2529 : 16 – 20)

ชาวผไทยในจงหวดกาฬสนธ ซงไดอพยพมาจากเมองวงและเมองน านอยออยหนในแควน สบสองจไท จาการสบคนเอกสารทมาของชาวผไทยกาฬสนธ ไดมาในสมยรชกาลท 3 ขาม เทอกเขาภพานแลวแยกยายกนไปตงถนฐานในพนทตาง ๆ ของหลายอ าเภอในจงหวดกาฬสนธ ซง นยมอยเปนกลมเปนหมเหลาญาตพนองและกระจายพนธในกลมชนชาวผไทยดวยกน ชาวผไทย ในจงหวดกาฬสนธจงเปนกลมชนทรกษาเอกลกษณทงดานความเชอ พธกรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ ศลปวฒนธรรม ภาษาและการแตงกายไดเปนอยางด มการสบทอดจากบรรพบรษและ ถายทอดใหแกลกหลานสบไป (สมยศ สงหค า. 2539 : 62)

วฒนธรรมผไทยทบรรพบรษไดสบทอดประเพณ แนวปฏบต และรกษาขนบธรรมเนยม อยางเครงครด และมแนวปฏบตและมความเชอวาไดปฏบตตามนนจะมความเจรญรงเรอง โดยม ศลปวฒนธรรมทเปนเอกลกษณดงเดมและผสมผสานกบวฒนธรรมของกลมชาตพนธลาวจนเกดเปน วฒนธรรมใหมของกลมชาตพนธของชาวผไทย ในวถชวต การละเลน ดนตร (ถวล ทองสวางรตน. 2530 : 124)

ดนตรผไทย เปนดนตรพนบานทเปนเครองชบอกถงความรสกนกคด ความเชอ นสยใจคอ ตลอดจนวถชวตของชาวบานเปนอยางด ดนตรผไทยเปนมรดกอนมคาอยางหนงของชาวอสาน ซง ชาวผไทยเปนผสบทอดมรดกนมาเปนเวลานาน ซงมเครองดนตรผไทยหลายชนดดวยกน เชน กระจบป โกย ซอ หมากกลงกลอม ฆอง พางฮาด กลองแต กลองตม กลองกะเบอง กลองทาง หมากกบแกบ ป แคน โหวด เปนตน ซงเครองดนตรแตละอยางของชาวผไทยมลกษณะทนาสนใจ และเหนวาควรทจะไดศกษาและอนรกษไวใหรนหลานตอไป ดวยลกษณะทชาวผไทยเปนกลมทมความเขมแขงทางวฒนธรรมยงคงท าใหศลปะประจ า กลมยงคงสบตลอดมา ปจจบนคนใหมของชาวผไทยไดเปลยนแปลงคานยมไปบาง แตเมอเทยบกบ กลมชาตพนธอน ๆ ชาวผไทยยงคงรกษาศลปะหลายแขนงเอกลกษณของตนเองไดด โดยเฉพาะ

ดนตรผไทยเปนการผสมวงของเครองดนตรหลายชนด เชน แคน พณ ปผไทย ซอบงไมไผ และ เครองดนตรประกอบจงหวะ บรรเลงคลอกบเสยงล า ซงเปนท านองเฉพาะแตกตางจากการล าท านอง อน ๆ ขนบการล าสวนมากจะล าสลบกนระหวางชายและหญงในเชงเกยวพาราส ขนบธรรมเนยม ประเพณ ธรรมชาตเปรยบเปรยกบการด าเนนชวต ปจจบนนอาจมการฟอนประกอบในบางครง สภาวะทสงคมไทยเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวอาจท าใหดนตรเปลยนแปลงหรอสญหายไปจาก สงคม

จากเหตผลดงกลาวผวจยมความสนใจทจะศกษาเรองแนวโนมดนตรผไทยในอ าเภอกฉนารายณจงหวดกาฬสนธ ซงจะเปนแนวทางการศกษาเพอการสบทอดและการอนรกษดนตรผไทย มรดกทางวฒนธรรมพนบานอสาน ทแสดงใหเหนถงภมปญญาในการสรางดนตร ลายเพลงในการบรรเลง และแนวทาง การพฒนา เผยแพรดนตรผไทยใหด ารงอยกบประเทศชาตสบไป

3

ควำมมงหมำยของกำรวจย 1. เพอศกษาสภาพปญหาของดนตรผไทยในประเพณบญบงไฟอ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ 2. เพอน าเสนอแนวโนมการพฒนาดนตรผไทยในประเพณบญบงไฟ อ าเภอกฉนารายณ จงหวด

กาฬสนธ ควำมส ำคญของกำรวจย

1. เพอทราบถงภาพปญหาของดนตรผไทยในประเพณบญบงไฟอ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ

2. เพอน าเสนอแนวทางการพฒนาดนตรผไทยในประเพณบญบงไฟอ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ

ขอบเขตของกำรวจย

ในการวจยครงนผวจยไดก าหนดขอบเขตไวดงน 1. พนทในการวจย คอ ชมชนชาวผไทยในอ าเภอกดฉนาราย จงหวดกาฬสนธ 2. บคคลทใหขอมล คอ กลมผร ผปฏบต และกลมบคคลทวไปทสนใจดนตรผไทยในจงหวด

กาฬสนธ 3. เนอหา คอ บรบททเกยวของกบดนตรผไทย ดานวฒนธรรมทางดนตร ดานการศกษาบทเพลงดนตรผไทย ในจงหวดกาฬสนธ นยำมศพทเฉพำะ แนวโนมของดนตรผไทย หมายถง แนวทางทนาจะเปนไปของดนตรผไทยในทางใดทางหนง

ดนตรผไทย หมายถง ดนตรทชาวผไทยจงหวดกาฬสนธ ใชบรรเลงเดยว บรรเลงผสมวง ตลอดจนบรรเลงประกอบและประกอบการแสดง

ชาวผไทย หมายถง ชนกลมชาตพนธผไทยทอาศยอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การผสมวงดนตร หมายถง การน าเครองดนตรประเภทด าเนนท านองและก ากบจงหวะ

มาบรรเลงรวมกน ของชาวผไทยในจงหวดกาฬสนธ วฒนธรรมดนตร หมายถง ขนบธรรมเนยมประเพณ การสราง ประดษฐ บรรเลง ดนตร

ตามความเชอ พธกรรม ของชาวผไทย จงหวดกาฬสนธ ล าผไทย หมายถง การขบรองประกอบดนตรผไทย ของชาวผไทยใน

จงหวดกาฬสนธ

4

ทฤษฎทางมานษยดนตรวทยา

การกลมกลนทางวฒนธรรม การแพรกระจายทางวฒนธรรม พหวฒนธรรม

ความเปนมาของดนตรผไทย พธกรรม ความเชอ เครองดนตร-วงดนตร การบรรเลง-ขบรอง

นกดนตรคนส าคญ-การสบทอด

กรอบแนวคดในกำรวจย

3. กรอบแนวคดในการวจย (แสดงในรปของ flow chart)

ภาพประกอบท 1 กรอบแนวคดในการวจย

ปญหาการสบทอดดนตรผไทย

ชมชนเปนฐานการมสวนรวม

การสบทอดดนตรผไทย-ชมชน

แนวทางการสบทอดดนตรผไทย

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ดนตรเปนศลปะอยางหนงทมคณคามหาศาล มนษยน าเอาดนตรมาใชประกอบมากมาย ทงดานความเพลดเพลนบนเทง และดานพธกรรมเกยวกบความเชอตาง ๆ ดนตรสามารถตอบสนอง ความตองการมนษยไดมากมาย มนษยทกชาตทกภาษาจงมดนตรเปนปจจยในการด าเนนชวตตาม วถชวตของตน ซงสงผลใหดนตรของแตละทองถนมเอกลกษณเฉพาะตน และมความแตกตางกน ออกไปตามสภาพแวดลอมและความคดสรางสรรคของภมปญญาชาวบาน การศกษาเรองดนตรผไทย ในจงหวดกาฬสนธ ผวจยไดจดแบงหวขอเอกสาร ดงตอไปน

1. ความรเกยวกบศลปะดนตร และการแสดงพนบานอสาน 2. ความรเกยวกบชนเผาผไทย 3. ความรเกยวกบประเพณ พธกรรม คตความเชอ 4. แนวคดทฤษฎทเกยวของ

4.1. แนวคดทฤษฎ 5.2 การวจยเชงคณภาพ

5. งานวจยทเกยวของ 6.1 งานวจยในประเทศ

6.2 งานวจยตางประเทศ ความรเกยวกบศลปะดนตร และการแสดงพนบานอสาน

ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช (2521 : 7) เขยนถงการฟอนพนบานพนเมองวา การฟอนร า พนบานเปนของคนไทยแท ๆ มการพฒนาขนมาเรอย ๆ ตามฐานะเศรษฐกจ ฐานะเศรษฐกจดขน ท าใหคนมเวลาวางขนจากการท ามาหากน หนมาสนใจสงบ ารงใจ เชน ศลปะวทยาการดนตร การฟอนร าท าใหมการแยกอาชพออกไปเปนเปนอสระจากการหาอาหาร เชน ใครถนดทางดนตร หรอการฟอนร ากหากนไดจากการดนตรหรอการฟอนร าทตนถนด เมอมนกร าอาชพ การรายร า กกลายเปนวชาชพทจะตองสงมอบใหกนตอ ๆ ไป กฎเกณฑตาง ๆ ในการรายร าจงเกดขนกลายเปน วชาการมใชสงทท าดวยอารมณหรอเพอความสนกสนานอกตอไป

จารวรรณ ธรรมวตร (2524 : 24-25) ไดกลาวถง การเซงบงไฟของชาวอสานวา จะเปนหญงลวน หรอชายปนกได จะมดนตรพนเมองประกอบ ไดแก กลองยาว ฉาบ ฉง ศลปะ การรายร า จะสะทอนภาพชวตความเปนอยของชาวอสาน ทาทการฟอนแตละทาลอกเลยนมาจาก กจวตรประจ าวน เชน ทาถอนกลา ทาด านา ทาลางมอ ทาสลดมอ ทาเชดมอ และทาปนขาว เปนตน

เจรญชย ชนไพโรจน (2526 : 10) ใหความหมายของดนตรพนบาน ค าวา ดนตรพนบาน หรอ เพลงพนบาน ภาษาองกฤษใชค าวา Folk Music หรอ Folk Song ทงสองค านใหแทนกนได และค าวาเพลงพนบาน (Folk Song) ดจะนยมใชมากกวา ดนตรพนบาน (Folk Music) ดวยซ าไป ซงทงนนกปราชญบางทานใหเหตผลวา เนองจากดนตรพนบานมก าเนดดวยเพลงขบรอง ไมใช

5

ก าเนดดวยเพลงบรรเลง บางทานบอกวาทใชค าวา เพลงพนบาน (Folk Song) แทนค าวาดนตร พนบาน (Folk Music) เนองจาก ดนตรพนบานประเภทขบรองมมากกวาประเภทบรรเลง จะเหนไดวา การทจะใหค าจ ากดความของ ดนตรพนบาน นนไมใชของงาย แตลกษณะของดนตรพนบาน หรอ เพลงพนบานพอจะแยกออกเปนขอ ๆ ไดดงน

1. ไมทราบนามผแตง 2. แตงโดยนกดนตรทมไดรบการฝกอบรมในการแตงเพลง 3. มเนอหาเกยวกบชวตประจ าวน 4. เปนลกษณะการแสดงออกทางดนตรของคนสวนใหญ 5. ขบรองหรอบรรเลงโดนนกรองหรอนกดนตรทมไดฝกฝนอบรมทางทฤษฎ 6. เปนดนตรทมอายเกาแก 7. เปนดนตรสบตอ ถายทอดดวยความจ า 8. มการเปลยนแปลงตลอดเวลา ตามความนยมของผเลนและผฟง 9. ไมมใครตดสนไดวาท านองดงเดมทเปนตนตอนนเปนอยางไร และเจรญชย ชนไพโรจน ยงกลาวถงความส าคญและประโยชนของดนตรพนบานวา

เปนดนตรทแสดงออกเปนความรสกนกคด ตลอดจนความเชอ และนสยใจคอของชาวบาน ดนตร พนบานจงสามารถเขาถงและครองใจไดมากกวาดนตรประเภทอน ๆ เนอหาสาระของดนตรพนบาน นนมทงใหความร และความบนเทง เปนตนวา ความรเกยวทงทางโลก และทางธรรม เปนการ สงสอนอบรมใหคนประพฤตในสงทดงาม

เจรญชย ชนไพโรจน (2529 : 11-59) ไดศกษาเกยวกบเครองดนตรผไทย ผลการวจย พบวาดนตรผไทยมเครองดนตรเกาแกหลายอยาง เชน แคน ป กระจบป (พณ) ซอบงไมไผ หมากกลงกลอม (โปงลาง) และผางฮาด (ฆองโบราณไมมปม) ดนตรผไทยเปนดนตรทมทงท านอง และเสยงประสานโดยมแคนเปนเครองดนตรหลก และนยมใชระบบเสยงดนตร 5 เสยง เปนหลก ในการด าเนนท านองของเครองดนตรแตละชนดมการขบรองทเรยกวาล า และมฟอนผไทย ใชดนตร ประกอบจงหวะเปนส าคญ และดนตรผไทยจดอยในกลมวฒนธรรมหมอล า หมอแคน โดยได ท าการศกษาในดานลกษณะท านองเพลง ระบบเสยง การประสานเสยง ท านอง บนไดเสยง จงหวะ ลลา และยงไดศกษาเกยวกบเครองดนตรทใชในการบรรเลงประกอบไปดวย พณ แคน ซอ ป และ โปงลาง นอกจากนยงไดศกษาการฟอนร าและการแสดงประกอบการบรรเลงอกดวย และไดกลาวถง ลายวา ลายแคนม 5 ลาย ดงน

1. ลายใหญ เปนลายทมเสยงต า เมอกอนจะเปนจงหวะชามาก ๆ แตปจจบน มลาย จงหวะดวยกน เชน ลายใหญธรรมดา หรอลายใหญหวตกหมอน หรอลายใหญกะเลง ลายใหญ ภเขยว ภเวยง และลายใหญสาวหยกแม (ในจงหวะเรวมาก) ในลายไดใชเสยงส าหรบเทยบเสยง ไดกบ ลา โด เร ม (A C D E) และซอล (G) ตดสดท ม (E) กบ ลา (A)

6

2. ลายนอย มมาตราเสยงเดยวกนกบลายใหญ คอชาและเศรา ทเรยกวาลายนอยเพราะ มระดบเสยงสงมาก และความยงยากสบสนในการนบนว นบเสยงกตางกน ลายนอยอาจเรยกอกชอ วา “ลายแมฮางกลอมลก” เพราะวาเปนท านองเศรามาก ๆ คลาย ๆ กบความรสกของแมหมาย ทก าลงกลอมลกนอยใหนอน มาตราเสยงของลายนอยจะเทยบไดกบ เร ฟา ซอล ลา (D F G A) และโด (D) ตดสดท เร (D) และลา (A)

3. ลายสดสะแนน เปนลายทนยมทสดส าหรบการบรรเลงประกอบหมอล า “สด” หมายถงใกลทสด “สะแนน” หรอ “ลายแนน” หมายถงเสน หรอเชอก แหงความรก ดงนน “ลายสะแนน” อาจจะแปลวา สดสายสมพนธแหงรก บางแหงเรยกวา หรอลายสดสเมร ลายสด สะแนนใชเสยง โด เร ม ซอล (C D E G) และ ลา (A) ตดสดท ซอล (G) และ ซอล (G)

4. ลายโปซาย ใชมาตราเสยง ฟา ซอล ลา โด (F G A C) และ เร (D) ตดสดท โด (C) และซอล (G) มท านองเดยวกนกบลายสดสะแนน ทเรยกวา ลายโปซาย กเพราะวารตดสด รหนงตองปดดวยหวแมมอขางซาย

5. ลายสรอย สวนมากลายนใชเลนเดยวมากกวา เลนประกอบหมอล า ลายนเทยบได กบ เสยง ซอล ลา ท โด เร (G A B D E) ตดสดท เร (D) และลา (A) เหมอนลายนอย ลายสรอยมท านองเชนเดยวกบ โปซาย อยากทจะแยกเสยงระหวางลายสรอยกบลายโปซาย แตโดยทวไปแลว ลายสรอยมเสยงสงกวา ลายโปซายทเรยกวาลายสรอยกเพราะมเสยงแหลมสง นอกจากนนยงมลายแคนทเปนหลกอก 1 ลาย ไดแก “ลายเซ” ซงใชเสยง ซอล ลา ท (E G A B) และตดสดท ท (B) และม (E) ลายเซ จดอยในกลมเดยวกนกบ ลายนอย และ ลายใหญ ซงเปนเพลงมาตรา เสยงโศก ลายแคนอาจแบงตามลกษณะของเพลงทเปา ได 2 พวกคอ

1. ลายแคนประเภทพรรณนาเสยงธรรมชาต 2. ลายแคนทเปาเลยนเสยงล า

ลายแคนประเภทพรรณนาเสยงธรรมชาต มดงน 1. ลายโปงลาง อาจจะบรรยายดวยลายใหญ ลายนอย หรอลายเซ ซงเทยบไดกบ

ม ซอล ท ม (E G B E) และ เร (D) และตดสดทเสยง ท (B) และ ม (E) 2. ลายแมงภตอมดอก เปนการพรรณนาแมลงภตอมดอกไมมท านองเดยวกนลาย

โปซายแตตดสดทเสยง ซอล (G) และโด (C) บางขณะผฟงจะไดยนเสยงคลาย ๆ เสยงแมลงภ ก าลงบน นบเปนลายแคนทไพเราะมาก

3. ลายรถไฟ นบเปนลายแคนใหม อาจจะใชเปาดวยลายนอยหรอลายเซกได มาตราเสยงลายแคนนเปนการเลยนเสยงรถไฟ เรมเคลอนขบวนชา ๆ และเรวขน ลายแคนทเปา เลยนเสยงล าเปนลายแคนทเลยนล าทางสนของหมอล า ชาวอสานสามารถสรางจนตนาการถง เนอความในกลอนล าได มดงน

3.1 ลายลองโขง หรอลายล าทางยาว ลองโขง เปนลายแคนทมชอเสยงมาก ในวงการหมอล า เปนการพรรณนาถงแมน าโขง ลอยลองโขงจะเปาในลายใหญหรอลายเซกได แตของเดมเปาดวยลายนอย

3.2 ลายล าเตย เตยเปนจงหวะและท านองล า เปนการเกยวพากนดวยเพลงรกสน

ล าเตยม 4 ชนด คอ

7

3.2.1 เตยธรรมดา เปนล าทางยาว เตยธรรมดาประกอบดวย 4 วรรค แตละวรรคม 4 จงหวะ ดงนน 16 จงหวะ จงจะเปนกลอนเตยหนงกลอน

3.2.2 เตยหวโนนตาล ใชชอตามสถานท คอ ต าบลโนนตาล ในจงหวด

มกดาหาร เตนดอนตาลเดมใชล าในการล าหม แลวกมานยมใชล าในการล ากลอน ท านองการล า เหมอนการ ล าทางสน แตตางทจงหวะลลาจะสนกวา เตยดอนตาลมลลาทออนหวานทสด กลอนประกอบดวย 4 วรรค แตละวรรคม 4 จงหวะ และม 16 จงหวะ ใน 1 กลอน กบ 2 จงหวะ ตอนเรมตนและ 4 จงหวะ ตอนทาย ลายแคนนจะเลนในทางสดสะแนน โปซาย หรอ ลายสรอย

3.2.3 เตยพมา คอ เพลงพมาล าขวานนนเอง มลกษณะคลาย ๆ เตยโขง แบงออกเปน 4 วรรค วรรคแรกและวรรคสดทายเตยสองครง แตละวรรคม 4 จงหวะ สามารถเลน ไดทงลายใหญและลายนอย

สรปไดวา ลกษณะเฉพาะของลายทางสน ท านองลายทางสนหรอลายล า แตงขนมาจาก มาตราเสยง หมวดเมเจอร ใหรสก กระฉบกระเฉงราเรง มอตราจงหวะเรว และตกสม าเสมอ แบบมเครองหมายก าหนดจงหวะ ค าวา “ทางสน” ในภาษาดนตร ไทย-ลาว หมายถง จงหวะเรว และลกตกสม าเสมอ แตละประโยคกลมกลนเขาหากน แทบวาจะไมมชวงลากเสยง เพอผอน ลมหายใจความชาเรวของจงหวะ อนโลมเทยบไดกบจงหวะชนเดยว ของดนตรไทยภาคกลาง ลายแคนอาจแบงได 2 อยางคอ ลายแคนทพรรณนาภาพพจน เชน ลายแมงภตอมดอก ลายโปงลาง ลายลมพดพราว และลายทเลยนเสยงจากท านองล า เชน ลายทางสน ลายล าทางยาว ลายเตย ลายของดนตรเกดจาก “แคน” ภายหลงไดน า ซง (พณ) เตดเตง (โปงลาง) และโหวด มาประสมวงแตเครองดนตรแตละชนด มขอจ ากดของระดบเสยง และเทคนคการเลน จงเกดลาย เฉพาะเครองดนตรแตละอยางภายหลง เชน ลายพณเปนลายลกเกบ แตเกบรายละเอยดเหมอนแคน ไมไดจงเกดเปนลายพณขน เปนตน

ชมเดช เดชภมล (2531 : 34-35) ไดใหความหมายดนตรพนบาน หมายถง ดนตรท บรรเลงโดยใชเครองดนตรของทองถน ซงจะแตกตางกนไปตามสภาพภมศาสตร ธรรมชาต ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมของแตละภาค โดยเฉพาะดนตรภาคอสานนน ทวงท านองดนตรจะสนกสนานดวยจงหวะทกระชนถเราใจ เชน ลายสดสะแนน ลายล าเพลน ลายกาเตนกอน ลาบแมงตบเตา ลายนกไซบนขามทง และลายท านองกวงเวงโหยหา เชน ลายแมฮางกลอมลก ลายลมพดพราว ลางโปงลาง ลายลองโขง

ชชวาลย วงษประเสรฐ (2523 : 61-66) กลาววา ดนตรประกอบการฟอนของภาคอสาน มเครองดนตรประกอบการเลน ซงแบงไดเปน 4 ประเภท คอ

1. ประเภทเครองดด 1.1 พณพนเมอง ซงมชอเรยกแตกตางกนออกไป เชน ซง ซง หมากจบป

หมากโตดโตง หมากตบเตง พณท าดวยไม เชน ไมขนน เพราะมน าหนกเบาและใหเสยงทมกงวาน ไพเราะกวาไมชนดอน พณอาจม 2 สาย 3 สาย หรอ 4 สาย กได แบงเปน 2 คเปนสายเอก

8

2 สายและสายทม 2 สาย เวลาเลนกเลนเปนเพลงเรยกวา ลาย โดยมากพณมกเลนคกบแคน 1.2 หนหรอหน เปนเครองดดทท าดวยไมไผ เวลาดดตองใชปากคาบไวทกระแกม

ซงจะท าหนาทเปนเครองขยายเสยง หนจะมเสยงคอนขางเบา 1.3 โกย คอหนหรอจองหนองทท าดวยโลหะ นยมเลนในหมผหญงไทยสมย

โบราณ ไหซองหรอพณไห นยมท าเปนชด ๆ ละหลายใบโดยมขนาด ลดหลนกน ตรงปากไห ใชเสนยางหนงสตกหรอยางทตดจากยางรถจกรยานผกและขงผานใหไดเสยงประสานกน

2. ประเภทเครองส เปนเครองดนตรทมสายสดวยคนชก ทางภาคอสานมเครองส ไดแก

2.1 ซอพนเมอง ซงตางจากซอภาคอน ตรงทท าดวยไมกบปบ หรอกระปอง แทนไมกบกะลามะพราว ซอพนเมองของภาคอสานม 2 สายคนชกจะอยขางนอกสเชนเดยวกบ ซอสามสาย

2.2 ซอไมไผ หรอซอบง จดท าดวยไมไผหนงปลองมขนาดเสนผาศนยกลาง สองหรอสามนวมสายสองสายแลวสดวยคนชกซอไมไผมขอเสยทเสยงเบาเกนไป

3. ประเภทเครองต 3.1 โปงลาง มลกษณะคลายระนาดแตมขนาดใหญกวา โปงลางท าจากไมเนอแขง

เชน ไมหมากเหลอม ไมสมอปา ไมพยง ไมประด ไมขนน แตทใหเสยงไพเราะทสด ไดแก ไมมะหาดชนดทตายยนตนมาแลวประมาณ 3 ป โปงลางจะประกอบดวยลกระนาด หรอไมทอนโต ขนาดจ านวน 12 ทอน เรยงจากใหญไปหาเลกหรอเสยงต าไปหาเสยงสง ตรงกลางจะถากใหบาง เพอปรบระดบเสยงแลวใชเชอกรอยผนไมตองใชรางเหมอนไมระนาด แตใชแขวนไวกบหลก หรอ เสา แตใหทอนลางชดพน เสยงโปงลางม 5 ชนด คอ เสยงโด เร ม ซอล ลา ในการตนยมใช 2 คน แตละคนใชไมตคนละสองอน คนหนงตเสยงเสรฟ โดยตสองเสยง สวนอกคนหนงตท านอง เพลงตามลายตาง ๆ เชนเดยวกบพณหรอแคน

3.2 กลอง สามารถแบงออกไดหลายประเภท 3.2.1 กลองยาวหรอกลองหาง เปนกลองขนหนงหนาเดยว ตอนหนาใหญ

ตอนทาย มลกษณะเรยวตรงกลาง หนากลองจะตด ขาวสกผสมขเถาถวงเสยงเอาไว 3.2.2 กลองเสงหรอกลองกงหรอกลองแต นยมใชส าหรบการแขงขนประลอง

ความดงหรองานบญตาง ๆ การตกลองเสงจะใชไมต ซงนยมตไมเคง (ไมหย ) เพราะเหนยวและ ทนกวาไมชนดอน

3.2.3 กลองตม เปนกลองสองหนาคลายกบตะโพนแตตางทกลองตมมหนา ขนาดเทากน ใชตกบกลองยาวประกอบการแหเรอ และงานเทศกาลตาง ๆ กลองตง เปนกลอง ร ามะนาขนาดใหญ เวลาตใชคนสองคนหาม และคนทหามทอยขางหลงเปนคนต นยมใช ในวงกลองยาว

3.2.4 กลองกาบบง เปนกลองหนาเดยวนยมตผสมกลองตม และกลองยาว 3.3 พางฮาดหรอฆองโหมงแบบโบราณ แตไมมปมอยตรงกลางหรอเหมอนฆอง

ทว ๆ ไป คอแผนหนาของผางฮาดจะเรยบเสมอกนหมด 3.4 หมากกบแกบหรอกรบค เปนกรบพนเมองอสานท าดวยไมธรรมดาสองชนหรอ

จกเปนรองฟน ใชครดหรอกรดตามจงหวะ นอกจากนยงมเครองตโลหะ เชน ฉง ฉาบ เปนตน

9

4. ประเภทเครองเปา 4.1 แคน เปนเครองดนตรทนยมแพรหลาย แคนเปนเครองดนตรประเภท

ลม มลนโลหะเกดจากลมผานลนโลหะ และผานไปตามล าไม การเปาแคนจะเปาท านอง เรยกวา ลายแคน เปนการลอกเลยนแบบทวงท านองและเสยงจากธรรมชาต เชน

4.1.1 ลายสดสะแนน มาจากค าอสานทวา สายแนน มความหมายวา ตนตอ หรอ สายใย ลายสดสะแนนเปนลายทผเลนจะเลนไดกอนลายอน

4.1.2 ลายแมงภตอมดอก เปนลายทเลยนแบบธรรมชาตของแมลงภทบน ตอมดอกไมเสยงดงหง ๆ มท านองลลาชา กอนแลวกเรว กระชนเขาตามล าดบ

4.1.3 ลายววขนภ เปนลายเลยนแบบเสยงธรรมชาต โปงลางนยมท าไว แขวนคอววทพอคาน าของไปขาย เวลาววเดนขามภเขา จะม เสยงขน ๆ ลง ๆ เปนท านอง ฟงแลว วเวกวงเวงคดถงบาน ลายแมฮางกลอมลก อาศยธรรมชาตความวาเหว การพไรร าพรรณผสม การประชดประชนชวตของหญงทถกสามทงไป ลายลมพดไผ เปนการเลยนเสยงกงไผทลไปตามลม เวลาใบไผรวงลงพนจะเหมอนกงหนเวลารวงลงมาก ๆ จะงดงามมาก เสยงแคนจะร าพนออกมาได อยางไพเราะ ลายลมพดพราว ธรรมชาตของใบมะพราวเมอถกลมจะโยกไหวอยางเชองชา คราใด ทพายพดมาจะเอนตวไปตามสายลม พรอมกบสะบดใบ เสยงดงเปนจงหวะ

4.1.4 เตย จงหวะเตยเปนจงหวะกระชบเพอใหผล าไดออกทาฟอน เวลาเปา ลายเตยหมอแคนจะเปาเปนตอน ๆ ตามคนเตยมขนและลงอยางสนกสนานลายเซง เปนการเปาใหคน ไดร าเซง เชน เซงสวง เซงกระตบขาว เปนตน

4.2 โหวด เปนเครองเปาทท าดวยลกแคนแตไมมลนโดยน าเอากแคนจ านวน 7 ถง 12 ลก มาตดใหไดขนาดลดหลนกนใหปลายทงสองเปด ปลายดานลางใชขสดปดใหสนท สวนปลายดานบนเปดไวส าหรบเปา

4.3 ปผไทย เปนปทท ามาจากไมกแคน โดยเปดปลายขางหนงและขงอกดานหนง ตรงปลายดานทบงขอเจาะชองส าหรบใสลนทท าจากทองเหลอง นอกจากน ชชวาลย วงษประเสรฐ ยงไดท าการศกษาการฟอนร าของภาคอสาน พบวา ทาร าของชาวอสานไดมาจากธรรมชาต มความเปนอสระขนอยกบลลาของผฟอน ทจะขยบมอ เคลอนกายอยางไร การเคลอนไหวมอจะเหมอนมอนทาวใย การจบมอของชาวอสานนน นวโปงกบ นวชไมจรดกน จะหางกนเลกนอย ซงแตกตางจากการจบมอของภาคกลาง ไมสามารถบอกไดวา เปนจบลกษณะใด จบหงาย จบหลบจบปรกหนา คอไมสามารถเอาหลกนาฏศลปภาคกลางมาจบ ทาฟอนชาวอสานได คณคาของการฟอนพนบาน ดานรางกาย ดานสงคม ดานวฒนธรรม และ ดานนนทนาการ

เตมสร บญยสงห (2514 : 207-337) ไดใหรายละเอยดเกยวกบการแสดงนาฏศลป แบบตาง ๆ เรมตงแต การเลอกประเภทของนาฏศลป การเลนพนบานเมองของทองถนตาง ๆ นอกจากนน ยงไดกลาวถงรายละเอยดเกยวกบการจดแสดงละคร อปกรณ ฉาก แสง เสยง ทเหมาะ ในการจดการแสดงความรในเรองสวนตาง ๆ ของเวท การเคลอนไหวบนเวท บคคลผมหนาท เกยวของในการจดการแสดง เชนผจดหรอหวหนาคณะ ผก ากบการแสดง ผก ากบบนเวท ผจดการ ฝายธรการ เจาหนาทฝายตาง ๆ เชน ฉากเครองแตงกาย แตงหนา ซงเกยวของและมสวนท าให การบรหารงานดานการแสดงตาง ๆ ส าเรจลลวงตามวตถประสงค

10

ผกา เบญจกาญจน (ม.ป.ป. : 23-26) ไดกลาวถงการแสดงเซงแหยไขมดแดง วา การแสดงเซงแหยไขมดแดง นอกจากจะสนกสนานเพลดเพลนแลว ยงใหความรแกผทยงไมเคยได พบเหน นบวาเปนการอนรกษวชาชพ ออกมาเปนรปของการแสดงอกวธหนง เพราะอาชพตาง ๆ ของประชาชนในชนบท นบไดวาเปนวฒนธรรมอยางหนง การแตงกาย ชายนงกางเกงขากวยสด า เสอคอกลมแขนสน มผาขาวมาคาดเอว และโพกผม หญงนงผาซนสน ใสเสอแขนกระบอก 3 สวน มสไบหม อปกรณในการแสดง คอ ครใสน า ตะกราผกปลายไมยาว ผาส าหรบกวนมดแดง การจด แสดงมล าดบตอน ดงน

1. เดนทางออกจากบานหญงถอครน า ชายถอไมยาวส าหรบแหยรงมดแดง และเหนบ ผาแดงส าหรบกวนมดแดง

2. มองหารงมดแดง 3. น าผากวนมดแดงเพอแยกตวมดแดงออกจากไข 4. เทน าออกจากคร 5. เกบอปกรณเดนทางกลบบาน ธนต อยโพธ (2515 : 1-2) กลาวไววา คนไทยเรามศลปะการละเลนมาตงแตโบราณกาล

และทมาปรากฏเปนมหรสพส าคญในภายหลง ไดแก ระบ าร าเตน ไดแก ศลปะแหงการร าทมผ แสดงร าพรอมกนเปนหม เชน ระบ าชดเทพบตรนางฟา ระบ าเบกโรงชดเมฆขลารามสร เปนตน ถาศลปะแบบไทยเหนอ กรยกวา ฟอน เชน ฟอนเงยว ฟอนลาวแพน ฟอนมานมยเชยงตา เปนตน จงเรยกรวมกนวา ฟอนร า ไดแก ศลปะการร าเดยว ร าค หรอร าประกอบเพลง ร าอาวธ ร าท า บทเตน ไดแก ศลปะแหงการยกขาขนลงใหเปนจงหวะ เชน เตนเขน เตนโขน เปนตน

ธรยทธ ยวงศร (2529 : 23-24) กลาวถง การฟอนร าแบบดงเดม และการฟอนร า ในปจจบนของชาวลานนา วา การฟอนร าของชาวลานนาในอดตกาลนน ประกอบดวยลลาทาทาง ทเลยนแบบธรรมชาต มลกษณะเปน “ศลปพนเมอง” ตามเผาพนธทแทจรงของตนเอง ลกษณะ ทาทางการฟอน ไมไดเลยนแบบจากผใด คงด ารงเอกลกษณรปเดมไว คอ มลกษณะทาทางทเชองชา แชมชอย เนบนาบ สวยงาม มกแสดงเปนชด และเนองจากอาณาจกรลานนาเปนแหลงรวมของ ชนชาตเชอสายตาง ๆ มากมาย ลกษณะทาทางฟอนร าของแตละเผาจะขนานนามตามเชอชาตของ ผฟอนร า เชน คนมานฟอน กเรยกการฟอนร านนวา “ฟอนมาน” คนไตฟอน กเรยกวา “ฟอนไต” หรอฟอนเงยว ปจจบนการคมนาคมสะดวกขน เปนเหตใหเอกลกษณของทาฟอนร าทมอยดงเดม เปลยนไปบาง

นคม มสกะคามะ (2547 : 113) กลาววา ปจจบน คนไทยสวนใหญสมผสความงาม ดานนาฏดรยางคศลป ในแงความมน สนกสนานมนอารมณความรสก และมอสรเสรในการ เขารวม กระโดดโลดเตน ไปตามจงหวะลลาเปนส าคญ ซงในอดต ประชาชนมสวนรวมในการ ตดสนใจเพยงการฟง และการพดเปนหลก ปจจบนมการน าเสนอรปแบบใหมแบบตะวนตก ซงเสนอดนตรพรอมกบการละเลน กบการยวยวนใหผฟงหรอผชมมสวนรวมในการรวมเตน รองร า ขนานไปดวย จงมการก าหนดกรอบและแนวทางในการประเมนผลส าเรจนาฏดรยางศลป เปนเกณฑ ในการด าเนนงาน 7 ประการ คอ

1. ลลาของการรายร า 2. ความไพเราะของดนตรและการบรรเลง

11

3. ค ารองและเนอรอง 4. การแสดงตามบทบาทของตวละคร (Acting) 5. บทพากยและการบรรยาย 6. การแตงกายของนาฏศลป โขน ละคร 7. การจดองคประกอบของเวท

บญเรอง ถาวรสวสด (2521 : 21) ไดกลาววา แคนเปนเครองดนตรทเกาแกประจ า ครอบครวภาคอสาน เสยงแคนสามารถสรางอารมณของผไดยนใหเคลบเคลม หลงใหล และยงเปน ดนตรประกอบการล าทส าคญของหมอล า ล าไดไพเราะ มจงหวะจะโคนในขณะเดยวกนลายแคน บางลาย ถาจะเปาใหไพเราะ ความสนกสนานของคนอสานทวทงแดนทราบสง มเพยงอยางเดยวคอ ล าแคน

ปราณ วงษเทศ (2525 : 21) ใหขอคดเกยวกบนาฏศลปไทยทเปนแบบฉบบวานาฏศลป ไทยทเปนแบบฉบบมทวงท านอง ซบซอน มกฎระเบยบตายตวนน กคอ นาฏศลปพนบานทไดรบ การพฒนาโดยศลปนในราชส านกนนเอง โดยไดพยายามรบอทธพลภายนอกเขามาผสมดวยในทสด กลายเปนนาฏศลปทมรายละเอยดซบซอน จะตองไดรบการถายทอดฝกฝนมแบบแผนแนนอน และมพธกรรมมาประกอบความส าคญ เพอใหขลงและศกดสทธ ในขณะทนาฏศลป พนบานทเปน เอกลกษณของทองถนมลกษณะเรยบงาย เพราะนาฏศลปพนบานมความสมพนธกบชวตพนบาน ทไมซบซอนเหมอนชวตผคนในราชส านก

ปราณ วงษเทศ (2530 : 255-326) ศกษาการละเลนพนบาน และพธกรรมในสงคมไทย พบวา การละเลนสวนใหญทมอยในสงคมไทยทงในอดตและปจจบน มรากฐานความสมพนธ อยางแรกของพธกรรมซงมกมาจากการเซนสรวงบชา หรอ ท าบญ การกนเลยง การละเลนรนเรง ประเพณ พธกรรมและการละเลนทมความหมายตอบคคลและชมชน โดยเกยวกบการท ามาหากน ความอดมสมบรณ ความสงบสขของสงคม เปนเครองยดเหนยวจตใจ สรางความเปนอนหนง อนเดยวกน

ประสทธ กาพยกลอน (2518 : 192) ไดกลาววา สนทรยศาสตร หมายถง ค า Esthetics ในภาษาองกฤษ ซงเปนปรชญาแขนงหนง ทวาดวยความงามหรอศลปะ หรอเปนวทยาการท เกยวของกบความงามของธรรมชาตและศลปะ เดมท ดร.ปรด พนมยงค ไดบญญตศพท เรยกวา ลาวลยวทยา แทนค าวา Aesthetics ในภาษาองกฤษเปนคนแรกแตค านไมตดในภาษาไทย ทง ๆ ท ศพทบญญตค าน มความไพเราะและมความหมายตรงกบภาษาองกฤษมาก ตอมา ทานศาสตราจารย พระยาอนมานราชธน จงไดบญญตศพทค าวา สนทรยศาสตรขน แทนค าหนงและไดนยมใชค าน ตดตอกนมาจนกระทงทกวนน สงทเรยกวา สนทรยภาพหรอศาสตร นน พวกกรกสนใจศกษา มานานแลวตงแตสมย เพลโต สงทน ามาศกษากน ไดแก ไดแก ศลปะ คออะไร ความงามคออะไร คณคากบความงามสมพนธกนอยางไร เปนตน

พระยาอนมานราชธน (2515 : 1-40) ไดกลาวถงลกษณะประเพณพธกรรมของไทยวา เปนเรองของการเปนไปอนเนองมาจากการกระท า หรอการด าเนนการอยางใด ๆ เมอกระท าซ าอย บอย ๆ จนเกดความเคยชนเปนนสย ถาเปนพนตดตวมาแตก าเนด เรยกวา นสย สนดาน หรอ อปนสย ถาเปนสงทมมาภายหลงดวยการเอาอยางคนอน และการมประพฤตเหมอนกน เปนจารต หรอกฎศลธรรม ขนบประเพณ นอกจากน ยงไดใหความหมายรายละเอยดของประเพณทส าคญ

12

ตาง ๆ ของไทย รายละเอยดเกยวกบนานาชาต ประวตศาสตร ศาสนา ความเชอ ไสยศาสตร พาณ สสวย (2526 : 142-199) ไดรวบรวมเพลงพนเมองและละเลนพนเมองภาคกลาง

เชน เพลงปรบไก เพลงเทพทอง เพลงเรอ เพลงฉอย เพลงล าตด ร าวง ภาคเหนอ เชน เพลงซอ ฟอนเลบ ฟอนเทยน ฟอนเงยว ภาคใต เชน เพลงนา เพลงเรอ เพลงบอก รองเงง ภาคอสาน เชน หมอล า เพลงโคราช ร ากระทบไม เซงตาง ๆ ฟอนภไท กระโนบตงตอง โดยใหรายละเอยด เกยวกบความเปนมา วธการเลน การแสดงอยางละเอยด

ราชบณฑตยสถาน (2539 : 845) ไดบญญตศพทวชาการสาขาตาง ๆ ไวในพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสาถาน ซงเปนแหลงอางองขอมลทางวชาการ กลาววา สนทรย, สนทรยะ “ว.” เกยวกบความงามในธรรมชาต หรองานศลปะ ทแตละบคคลสามารถทมตอความงามในธรรมชาต สนทรยศาสตร “น.” เปนปรชญาสาขาหนงวาดวยความงาม และสงทงามในธรรมชาตและงานศลป

เรณ โกศนานนท (2519 : 5) กลาวถง สาเหตของการฟอนร าสรปใจความวา การฟอนร า เกดจากการเซนสรวง บชาพระเจา เพราะมนษยอาศยศาสนาเปนเครองยดเหนยวจตใจ มนษยมความ กลวจงเกดการออนวอนใหสงศกดสทธชวยดลบนดาลใหสมปรารถนา ท าพธตาง ๆ เชน บวงสรวง ถวายอาหาร สวดสรรเสรญ ออนวอนขอพร ทายทสด มการฟอนร าถวายในศาสนาพราหม

วชย วงษใหญ (2525 : 15-16) มความเหนเกยวกบสนทรยศาสตร พอสรปไดวา สนทรยภาพ เปนศาสตรอนลก ซงเกยวกบการพฒนาจตใจของมนษย เรารบรสของสนทรยะ ในศลปะทจะท าใหจตใจเบกบานแจมใสเบกบานดวยการฟงเพลงไพเราะ อานวรรณกรรมสง ๆ ดภาพเขยน หรอปน ตลอดจนสถาปตยกรรมอนสวยงาม นนแหละ คอ ความสงของสนทรยศาสตร หรอความประณตงดงาม ไดแก ความงามทางภาษา ความงามของเนอเรอง ซงกลมกลนรปแบบ ความงาม

วมลศร อปรมย (2524 : 9) กลาวถง การฝกหดนาฏศลปไทย วา กลบตรกลธดาทจะ ฝกหดนาฏศลปไทยจะตองหดร าหนาพาทยทใชเปนหลกสตรเบองตน ส าหรบใหนกเรยน ศลปน ฝกหด นาฏศลปไทย คอ “เพลงชาเพลงเรว” ตองฝกใหคลองแคลว แมนย า ช านช านาญเสยกอน ทตองใชเวลาฝกหดกนแรมป ทาร าในเพลงชาเพลงเรวเปนเสมอน “แมทา” หรอพนภาษาของละคร ไทยทวไปทงนยมกนวา ศลปนผหดฝกร าเพลงเพลงชาเพลงเรวมาดแลว ยอมเปนผมกรยาแชมชอย ในสงคมไทยทาร ามร “ร าแมบท” กด ทาทครอาจารยทางนาฏศลปคดเลอกจดทา ใหร า “ท าบท” กคดทามาจากทาทแบบฉบบในการร าเพลงชาเพลงเรวไดดงามเปนพนมาแลวกยอมหมายถงวา นกเรยนคนนนจะเปนศลปน ทางการละครฟอนร าของไทยไดดตอไปในภายหนา

วรณ ตงเจรญ (2546 : 15-16) กลาวถง สนทรยภาพในดานดนตร และการแสดงไววา แมศลปะจะไมใชปจจยหลกในการด ารงชวต แตศลปะกอาจเปนสวนพเศษ สวนเสรมหรอสวนเกน ทส าคญยงในชวต หลายคนบอกวา ศลปะเปนสวนทเตมใหชวตเตม เมอกลาวถงศลปะ ซงหมายถง ความประณตงดงาม ยอมหมายความรวมถง ดนตร ศลปะการแสดง วรรณกรรม และศลปะอน ๆ ทงความงามและความไพเราะ

วรช บษกล (2530 : 87-93) กลาววา ท านองเพลงอสานเหนอ เปนท านองเพลงสน ๆ และวนเวยน แตรปแบบ (Form) ของเพลงอสานเหนอ มความเปนสากลอยางนาพศวง ไดแบง ท านองออกเปนสามตอน คอ

13

1. ตอนเกรน เปนการรมภกถาของเพลง เพอเตรยมผฟงใหพรอมทจะรบฟงตอนตอไป 2. ตอนท านองหลก คอ ท านองทเปนหวใจของเพลงเปนท านองหรอลายสน ๆ แตเปน

ท านองจ าเพาะ เปนเอกลกษณของแตละเพลงหรอแตละลาย 3. ตอนท านองยอย หรอท านองแยก หรอแตกท านองทใชบนไดเสยงเดยวกนกบ

ท านองหลก แตจะเดนท านองใหแตกตางออกไปภายในขอบเขตทจ ากด ทงน ขนอยกบความช านาญ ของผบรรเลงและแบงประเภทของเพลงพนเมองอสานเหนอเปนสองประเภท คอ

3.1 เพลงบรรเลง เดมจะไมคอยรวมบรรเลงดวยกน คงเปนเพราะเวลาไมอ านวย

ท านองเพลงวนเวยนบรรเลงดวยกนล าบาก ไมมโนตเพลงทจ ากดตายตว และประการทส าคญทสด คอความรกอสระของผบรรเลง จงมดนตรเดยวเปนสวนใหญ เชนเดยวกบพณ โปงลาง ซอ แคน ปจจบนมการพฒนาใหวงดนตรมเครองดนตรมากชนขน หาเวลาฝกซอม และใชดนตรพนเมองเปน อาชพขนมาได

3.2 เพลงรอง หมายถง การรองเพลงโดยดนตรประกอบ เรยกวา “ล า” เดมจะม

ท านองล าทางสน หรอล ากลอน มจงหวะคอนขางเรว เวลาจ ากด แตบรรจเนอหาสาระคตธรรม ตาง ๆ ไวมากมาย เชน การเลาประวต นทาน หรอการประชนฝปากของหมอล า สวนล ายาว หรอ ล าลองโขง หรอล าลอง เปนการด าเนนจงหวะชากวา ทวงท านองเยน ๆ และเศรา มกเปนเนอหา พรรณนาความยากไร ต าสอนคตธรรม ค าอ าลาใหศลใหพรแกผฟง ปจจบน มท านองล าเพมขน เชน ล าเพลน มจงหวะคกคกสนกสนาน ล าเตยตาง ๆ ซงมลกษณะคลายเพลงหางเครองของล ายาว มทงเตยธรรมดา เตยโขง เตยพมา นอกจากน ยงม ท านองเฉพาะออกไปตามทองถน เชน ล าผไทย ล าตงหวาย เตยดอนตาล ล าคอนสวรรค ล าสารวน

วณา วสเพญ (2533 : 104) ไดแบงประเภทการรายร าของภาคอสานตามจดประสงค ของการแสดง ดงน

1. ร าเซนสรวงหรอบชา เพอแสดงความเคารพเทวดาสงศกดสทธ หรอเซนสงเวย วญญาณผตาย ไดแก ร าผฟา โซทงบง และแสกเตนสาก

2. ร าหรอฟอนเพอความสนกสนาน คอ การแสดงทมขนเมอเทศกาลประจ าถน มทงฟอนคชายหญง ฟอนเกยวพาราสกน เชน ฟอนผไทย ร ากลองยาว เรอมอนเร เปนตน

3. ร าเพอความสวยงามเปนสรมงคล มงความเรยบรอยพรอมเพรยงกน มกร าในโอกาส

ตอนรบแขกทมาเยอน เชน ร าพรสวรรค และร าแพรวา เปนตน 4. การแสดงประจ าถน คอ การแสดงทเปนเอกลกษณของบางทองถนโดยเฉพาะ ไมม

ในทกจงหวด เชน เพลงโคราช มในจงหวดนครราชสมา หมอล าในจงหวดอดรธาน อบลราชธาน รอยเอด ขอนแกน เปนตน

ศรวไล ดอกจนทร (2529 : 128-129) มความคดเหนเกยวกบสนทรยะ พอสรปไดวา สนทรยภาพ หมายถง ความงาม ความไพเราะ หรอลกษณะอนสนทร ซงมอยในธรรมชาต หรอแมในศลปะวรรณกรรมตาง ๆ ความงามเปนความสมพนธระหวางวตถกบจตใจ ความงาม อยตามล าพงในวตถจงไมมความหมายอะไร ความงามจงมความหมายสมกบความงามเพราะมจตใจ

14

รบรมน ชนชมมนดวย แตการทเราจะแลเหนความงามของสงใดสงหนงอยางเขาอกเขาใจนน จ าเปนตองฝกฝน อบรมกบการชนชมคณคาของความงาม จงแลเหนความงามนนไดอยางซาบซง ตรงใจ

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพ (2515 : 1-4) กลาววา การฟอนร า เปนประเพณทมในเหลามนษยทกชาตทกภาษา ซงมวธฟอนร าตามวสยชาตของตน แสดงกรยา ออกมาใหรวา อารมณเปนอยางไร กรยาทปรากฏออกมานบเปนชนตนของการฟอนร า แลวตอมา กใชกรยาเหลานน เปนภาษาสอความหมาย มนษยเลอกเอากรยาทาทางซงแสดงอารมณตาง ๆ นน มาเรยบเรยงสอดคลองตดตอกนเปนกระบวนการฟอนร าใหสวยงาม จงเกดเปนการฟอนร าขน ตามทพวกตนเหนวา งานประเพณฟอนร าแตเดมเปนประเพณส าหรบคนทกชน และใชในพธ หลายอยาง เชน ประเพณการฟอนร าในประเทศไทย การฟอนร าทใชในพธตาง ๆ

สนนทา โสรจจ (2516 : 6) กลาวถงต าราของไทยวา ชอทาร าในต าราร าไทยทคลายคลง กบชอทาร าของอนเดย ยงปรากฏอยหลายชอ แสดงวาต าราทาร าของไทยอาศยต ารานาฏยศาสตร ของอนเดย แตตนฉบบในการแปล ไมทราบวาครบบรบรณเพยงใด เพราะต าราไดสญหายไปตงแต ครงกรงศรอยธยาฉบบเกาทสด พบในสมยรชกาลท 1 เปนต าราทาร าตาง ๆ ทเขยนรประบายส ปดทอง แตไมครบบรบรณอกเลมหนง เขยนฝนเปนลายเสนเดยว มภาพทาร าบรบรณถง 66 ทา พระองคคงจะทรงโปรดประชมครละครท าต าราขนใหมไวเปนแบบแผนส าหรบพระนคร ตอมา เจานายซงทรงศกด จงโปรดคดส าเนาต าราขนเปนแบบฉบบส าหรบหดโขนละคร ชอทาร าในต ารา ไทยค ากลอนของเกาม 3 บท คอ

1. บทกลอนสภาพ 2. บทละครเรองรามเกยรต เรยกวา บทนางนารายณ 3. ค าไหวครของพวกละครชาตร

สจตต วงษเทศ (2532 : 4-5, 78) ไดเขยนเรอง รองร าท าเพลง : ดนตรและนาฏศลป ชาวสยาม กลาวถง บทบาท หนาท ของนาฏศลป ดนตร สรปสาระไดวา “การรองร าท าเพลง” หรอ“ดนตรและนาฏศลป” ระยะดงเดมเรมแรกเปนเรองของ “การละเลน” เพราะยงไมใช “การแสดง” ตอมาภายหลงเมอสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจสงคม คอย ๆ คลคลายลดลกษณะ พธกรรม ลงเรอย ๆ การละเลนกจะคอย ๆ ปรบเปลยนเปนการแสดงเพอความสนกสนานบนเทง เรงรมย ไปเรอย ๆ เมอนาน ๆ เขา กหลงลมเคาดงเดมและอาจไมเหลอรองรอยวาสงเหลานนเคยม ความส าคญอนศกดสทธมากอน เพราะการแสดงบางอยางกลายเปนเพอความสนกสนานอยางเดยว แลว บรรดาการละเลนไมวาจะเปนการรองร าท าเพลง หรอดนตรและนาฏศลปกลวนเปนสวนหนง ของ “วฒนธรรม” ซงนกปราชญราชบณฑตยสถานและนกวชาการมกจ าแนกเปน “ประเพณ” ทแตกตางกน 2 ระดบ คอ “ประเพณราษฎร” และ “ประเพณหลวง” แตประเพณคน มได แยกกนอยแบบโดดเดยว เพราะตางมความสมพนธแลกเปลยนซงกนและกนตลอดมา นอกจากนน สจตต วงษเทศ ไดกลาวไววา การแสดงพนบานอสานในลกษณะ ของการเลาเรอง หรอมการด าเนนเรองนน พอจะแบงเปน 3 ประเภท ไดแก

1. หมอล า 2. หนงปะโมทย 3. ลเกเขมร

15

หมอล าเปนศลปะการแสดงพนบานของอสานซงเปนมรดกทางวฒนธรรมทตกทอด มาจากบรรพบรษ และยงเปนทนยมจนถงปจจบน หมอล านบเปนการแสดงพนบานทมความส าคญ ตอชาวอสานมานานแสนนาน สวนในเรองความเปนมาของหมอล า เราไมทราบไดวามหลกฐาน ยนยน ถาพจารณาหลกฐานทางโบราณคดทปรากฏในภาคอสานและบรเวณใกลเคยง คอ กลองมโหระทก ยคโลหะจากดองซอนในเวยดนามเหนอ ซงมลวดลายเปนรปคนก าลงเปาแคน และ มชางฟอน อยางนอย 2 คน ก าลงท ามอออนฟอนกางแขนขนขอทงสองขางทาทางคลายฟอนแคน

สพรรณ เหลอบญช (2537 : 70-75) กลาวไวในบทความเรอง ดนตร และการละเลน พนบานสรนทร สรปไดวา การละเลนพนบานสรนทร มการละเลนทงในลกษณะทเปนแบบแผน ดงเดม ในลกษณะทเปนการแสดง โดยประดษฐทาร าขนใหมจากแบบแผนดงเดม เพอพฒนาไปส รปแบบระบบการศกษา โดยมสถาบนการศกษา ทงระดบโรงเรยน และระดบวทยาลย การท าน บ ารง สงเสรม และเผยแพรในรปแบบวฒนธรรม ตามลกษณะเฉพาะของทองถน ซงมเอกลกษณ โดดเดนเฉพาะตน “กนตรม” เปนชอของการผสมวงดนตรพนบานชนดหนง ซงอาจารยปน ดสม ผมผลงานดเดนทางดานวฒนธรรม ทานหนงของชาวสรนทร กลาวไววา “กนตรมเกดขนมาคกบ เมองสรนทร” โดย ค าวา กนตรม นน มาจากการเลยนเสยงต กลอง หรอโทน เมอตจะดง โจะ คะครม ครม /ครม โจะ คะครม-ครม จงเรยกวงดนตรทบรรเลง และมเสยงกลอง หรอ โทน ดงเปนหลกนวา “กนตรม” นอกจากนน บทความฉบบน ไดแสดงการบนทกโนต แบบไทย เพอประโยชนในดานการศกษา การบรรเลง และการเขาใจถงลกษณะท านองเพลง ตลอดจน แนวทางในการบรรเลงเพลงพนบานทเปนแบบแผนดงเดมและแบบแผนผสมผสาน วฒนธรรมใหม ของดนตร

สพรรณ เหลอบญช (2542 : 39-70) กลาวถง วฒนธรรมดนตรของกลมอสานเหนอ ประกอบดวยเครองดนตร ดด ส ต เปา และลกษณะของการประสมวง หลายประเภท โดยการ แสดงตารางสรปเปนแผนภม วงดนตรประเภทตาง ๆ วาประกอบดนตรชนดใด เชน วงโปงลาง ประกอบดวย โปงลางเปนหลกของวง วงพณ แคน ซอ ประกอบดวยเครองดนตร พณ แคน ซอ เปนหลกของวง วงแคน ประกอบดวย แคนขนาดเลก แคนขนาดกลาง และแคนขนาดใหญ เปนหลกของวง สวนเครองประกอบจงหวะ จะมประจ าทกวง

ส าเรจ ค าโมง (2522 : 29-30) เขยนถงเรอง ซง วา เปนเครองดนตรประเภทดด มสาย เชนเดยวกบ ซง จะเข ใชเลนท านองเพลง และประสานเสยง ซงอสานท าจากไมซงทอนเดยว ตลอดทงตว จงเรยกวา ซง แตมกเรยกตดปากวา พณ นยมท าจากไมขนน เพราะเสยงไพเราะ สสวยโดยธรรมชาต ขนาดของซงขนกบขนาดของทอนไม มเสนผาศนยกลางไมต ากวา 12 นว สวนลกไมต ากวา 2 นว จะเปนซงทเสยงด คอซงยาวประมาณ 1 ศอก ลกบดใชเหมอนลกบดซออ ซอดวง แตใชลกบดกตารแทนได

เสนหา บณยรกษ (2527 : 264) กลาวถง การฟอนวา เปนมหรสพอยางหนงเปนการ แสดงออกโดยใชกรยาทาทางทประดษฐเปนทาร าขน ทาร าของภาคตาง ๆ เชน ภาคเหนอ มฟอนเลบ ฟอนเทยน ฟอนดาบ ร าสาวไหม และร านอยใจยา ภาคอสาน มเซง ซง เซง มหลายชนด เชน เซงกระตบ เซงกะลา เซงสวง ภาคกลาง มร ากลองยาว และร าประกอบเพลง ชาวบาน เชน ร าเหยย ร าเพลงพวงมาลย ล าตด ร าวง เปนตน และภาคใตม ร าโนรา นอกจากน ไดเสนอความเหนวา จงหวะลลาการฟอนร ามความสมพนธใกลชดกบสภาพภมอากาศและวถชวต

16

เชน ฟอนภาคเหนอ ลลานมนวล เหมอนอยหมอกเมฆทลอยตวออยองในหนาหนาว เซงอสาน จงหวะเรว กระแทกกระทน เหมอนชวตชาวอสานทตองตอสกบธรรมชาตจะหยดนงไมได สวนร าของภาคกลางมลกษณะผสมผสานไมชาไมเรว

สรเชต วรคามวชย (2537 : 1-3) วฒนธรรมเปนเครองบงบอกถงความเจรญของชาต ชาตทมนคงตองมวฒนธรรมทมนคง ประเทศตาง ๆ จงพยายามทปกปองรกษา ปรบปรง สงเสรม และเผยแพรวฒนธรรมของตนเอง มหนวยงานตาง ๆ รบผดชอบดานนโดยตรง รฐบาลไทย ซงน าโดย จอมพล ป. พบลยสงคราม ไดด าเนนการบ ารง สงเสรม พฒนา เผยแพรวฒนธรรม อยางจรงจง และเปนขนตอน เรมตนดวยการประกาศชกชวนชาวไทยใหรวมฟนฟ วฒนธรรม เนนการรกษาจรรยามารยาท และมการตราพระราชบญญตบ ารงรกษาวฒนธรรมแหงชาต พทธศกราช 2483

นกวชาการทางดนตร ไดจดแบงกลมหรอหมวดหมของเครองตออกเปน 1 กลม คอ 1. กลมเครองต ทมเสยงคงทหรอตายตว เชนลกซด กลอง ฆอง เปนเครองตทใช

เปนเครองประกอบจงหวะ 2. กลมเครองตท านองได ไดแก เครองดนตรทมเสยงหลายเสยงในเครองเดยวกน

หรอใชหลายเครองทตางระดบเสยงน ามาเรยงกนเขา ใชบรรเลงท านองได เชน ระนาด ฆองวง กลองทมปาน

การจดกลมเครองต หรอเครองกระทบตามอากปกรยาของการบรรเลง จะม 8 กลม คอ กลมใชกระทง กลมใชกระทบ กลมใชเขยา กลมกระทบ กลมกระแทก กลมใชเสยดส กลมเครองขด กลมใชดด และแตละกลมยงจ าแนกยอยออกไปตามรปรางของเครองแตละกลม ตางกใหคณภาพเสยงและระดบเสยงทตางกน

เครองตหรอเครองกระทบของชาวเอเชยจดตามรปรางลกษณะได 11 ชนด คอ พวกกระดง พวกระฆง พวกระฆงราว พวกฆองโหมง พวกฆองวง พวกเกราะหรอขอลอ พวกระนาด พวกระฆงหน พวกฉงฉาบ พวกกรบ และพวกเครองขด นอกจากน ชาวเอเชยมกจะ รวมเอาเครองดนตรจ าพวกหนงไวในเครองต หรอกระทบ ใชประกอบจงหวะ กลาวถง เครองต หรอเครองกระทบของชาวอสาน ไดมการจดแบงตามลกษณะของการใชงาน โดยจ าแนกเปน

เครองกระทบ จ าพวกใชพวกผกคอสตวเลยง เชน โปง ขอ หมากหง หมากกระพรวน

เครองกระทบ ทใชในพธศาสนาและใหสญญาณ เชน กลอง เพล ฆอง โปง ระฆง ขอลอ

เครองกระทบทใชในการละเลน เชน กลองเสง กลองแอว กลองหาง กลองตง กลองตม สงแสง

เครองกระทบทใชประสมวงดนตร เชน กลองหาง กลองตง กลองตม กลองโทน สงแสง กบแกบ โปงลาง

ดวยความส าคญ อาจกลาวไดวา เครองตประเภทตาง ๆ ของชาวอสานเปน องคประกอบทส าคญอยางหนงในการด ารงชวต นบตงแตเปนเครองดนตรส าหรบผอนคลายอารมณ เวลาวาง หลงจากเสรจสนภารกจของงาน ไปจนถงดานมหรสพ และเทศกาลตาง ๆ ของชาวอสาน

ดานประโยชนใชสอย เครองตจ าพวกใชผกคอสตวเลยง จะชวยแบงเบาภาระในการ

17

เฝาดแลสตวเลยงไดด เพราะเสยงของสตวเหลานนวาเดนไปทางไหน ท าใหผเลยงตดตามสตวเลยง ไดงาย และยงบอกถงสภาวะของสตวเลยงไดวาก าลงท าอะไรอย เชน เดน วง ตอส เปนตน นอกจากน เสยงเครองผกคอสตวยงชวยกลบเสยงรบกวนทอาจท าใหสตวเลยงตนตกใจไดอกดวย

ดานพธกรรม เครองตหรอสญลกษณตาง ๆ ลวนมความหมายตอชวตประจ าวน ของชาวอสานทงสน เชน โปง ระฆง กลองเพล ขอลอ ใชเปนสญญาณของผปกครองหมบาน ซงบอกความหมายในการประชม และการบอกเหตราย

งานดานเทศกาล เครองตเปนองคประกอบทส าคญในการสรางความสนกสนาน โดยเฉพาะในดานงานบญตาง ๆ ไมวาจะเปนแหบงไฟ แหกณฑหลอน แหผาพระเวสสนดร แหพระอปคต ฯลฯ เครองตจะเปนเครองดนตรทมบทบาทตอเทศกาลงานบญอยตลอดเวลา ดานมหรสพ เครองตและเครองกระทบ จะใชการละเลนและผสมวงดนตรลวน บงบอกถงการเฉลมฉลองงานอนเปนมงคลตาง ๆ อมรา กล าเจรญ (2526 : 3, 88-94) ตงสนนษฐานมลเหตเกดนาฏศลปไววานาจะมมลเหต ส าคญ 2 ประการ คอ

1. เกดจากธรรมชาตของมนษยมการเคลอนไหว อรยาบทตาง ๆ เชน แขน ขา เอว หนาตา หรอการทมนษยแสดงอารมณออกมาตามความรสกทาทาง อาการ โกรธ รก เศรา เสยใจ มนษยจงไดน ามาดดแปลงเปนทาทางการราร า

2. เกดจากการบวงสรวงเทพเจา มนษยบชาเทพเจา เจาปา เจาเขา รปเคารพตาง ๆ ดวยอาหาร จากนนมการบวงสรวงบชาดวยการรายร าตามจงหวะ เชน พวกอาฟรกา ชาวเขา เปนแบบแผนวฒนธรรมของแตละชาต นบไดวาเปนนาฏศลปพนบาน และอมรา กล าเจรญ ยงไดกลาวถง การแสดงพนเมองทางภาคอสานไววา มจ านวนมากแตละจงหวด กมเอกลกษณการแสดงไปเฉพาะตว จงกลาวถงการแสดงเพยงบางจดและ ในบางจงหวดเทานน ไดแก ฟอนผไทย เซงบงไฟ เซงกระตบขาว เซงกระหยง แสกเตนสาก เรอมอนเร ลเกกลองยาว (ลเกลาว) การแสดงแตละชดไดกลาวถงประวตความเปนมา การแตงกาย ดนตร โอกาสทใชแสดงเนอรองตลอดจนลกษณะการละเลน หรอการแสดง เอกวทย ณ ถลาง (2538 : 56) ไดใหทศนะเกยวกบภมปญญาวา หมายถงความสนทด จดเจน ขนบธรรมเนยม ประเพณ ความเชอ ศาสนา วธท ากน และศาสตรนานาประการทสงคม มนษยแลกเปลยน สงสรรคทางวฒนธรรมกนระหวางคนตางชมชนและตางวฒนธรรมตางภาษา เพอการปรบตวใหเขากบธรรมชาตกบด ารงเผาพนธ

สรปไดวา ศลปะดนตร และการแสดงพนบานอสาน เปนรปแบบทแสดงใหเหนถงสงคม วถชวตของชาวอสานตามขนบธรรมเนยม ประเพณ และสภาพภมศาสตร ทมสนทรยทางดนตรและ การแสดง ใหเหนถงความรกสนกสนาน บนเทง จงมการคดประดษฐดนตร การบรรเลง เพอใหเกด ความบนเทงใจ โดยมเอกลกษณเฉพาะในแตละสภาพความเปนอย ตามภมศาสตร และธรรมชาต ทางสงคม ความรเกยวกบชนเผาผไทย

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพ (2466) ไดกลาวถงประวต ความเปนมาของชาวผไทย โดยไดทรงพระนพนธเกยวกบพงศาวดารเมองไล เมองพง และเมองแถง

18

ไววา เจาพระยาฤทธรงครณเฉท (ศข ชโต) กบเจาเมองพระยาสรศกดมนตรไดขนไปพกทเมอง ทงสองแลวสอบปากค าพวกทาวขนเมองทงสองนน ทรงเรยบเรยงไวและไดทรงอธบายวา ค าวา “สบสองจไทย” เดมเรยกวา “สบสองเจาไทย” และพลเมองทอยในดนแดนสบสองจไทยเรยกวา ชาวผไทย ตอมาแยกหวเมองสบสองจไทยออกเปนหวเมองทขนตรงกบเจาเมองเวยงจนทนและ หวเมองทงหกขนตรงกบหวเมองหลวงพระบาง

ด าเนน เลขะกล (2505 : 17-27) ไดศกษาพงศาวดารลานชางและพงศาวดารเมองแถง สรปไดวา ในพงศาวดารกลาวถงแควนสบสองจไทย เมองไล ซงชาวผไทยไดอพยพมาอย และได กลาวถงอปนสยของชาวผไทยด า และผไทยขาววา เปนพวกทชอบอยรวมกนเปนกลมเปนกอน รกพวกพอง เชอผน า มนสยรกในการคา นยมผลตสนคาใชเอง ไมนยมปะปนกบชนเผาอน เปนกลมชนทมความผกพนกบพทธศาสนาแบบชาวบานผสมกบการนบถอผ เชอในอ านาจสงเรนลบ ตาง ๆ นอกจากนยงไดเสนอสารคดเกยวกบชาวผไทย โดยใหความหมายค าวา “ผไทย” และ “ภไท” ตลอดจนต านานของชาวผไทยในถนฐานเดม การแบงสาขาของพวกผไทย สรปไดวา แตเดมมผแบงชาวผไทยออกเปน สาขา คอ ผไทยขาว ผไทยแดง ผไทยด า และผไทยลาย สวนชาว ผไทยนนแยกกลมของตนเองออกเปน 2 กลม คอกลมผไทยด า และกลมผไทยขาว นอกจากนยงได กลาวถงการอพยพของชาวผไทยวาไดขามมาจากฝงขวาแมน าโขงมาตงบานเรอนอยในบรเวณจงหวด นครพนม กาฬสนธ อบลราชธาน ราชบร และเพชรบร โดยเฉพาะกลมผไทยทมาตงอยในจงหวด เพชรบรนน เรยกตามลกษณะการแตงกายวา “ลาวโซง” ทงยงไดกลาวเปรยบเทยบความเปนอยของ ชาวผไทยในแควนสบสองจไทยและหวพนหาทงหกกบชาวผไทยในปจจบนวา มความเปนอยและ ขนบธรรมเนยมวฒนธรรมแตกตางกนมาก

ถวล เกษรราช (2512 : 1-13) ไดศกษาเรองราวเกยวกบชาวผไทย ตงแตการโยกยาย การตงบานเมอง โดยอพยพมาตงถนฐานอยทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ในเขตจงหวดกาฬสนธ สกลนคร และมกดาหาร นอกจากนยงมในจงหวดอบลราชธาน และ จงหวดอดรธานอกดวย

ถวล จนลาวงศ (2515 : 2-4) ไดศกษาถงประวตความเปนมาของชาวผไทยวา เมอราว พ.ศ. 400 ไดเรมอพยพลงมาจากดนแดนจนตอนใต คอ มณฑลฮนหน า กยจว กวางไสกวางตง เมออพยพลงมานน ไดแ ยกกนตงภมล าเนาเปนสองพวกดว ยกน กลมแรกไดอพยพลงมาทาง ทศตะวนออกเฉยงใต ไปตงภมล าเนาอยในแถบลมแมน าคงคา (สาละวน) เรยกกนวา (เงยว) ตงตวเปนอสระไดราว พ.ศ. 800 มราชธานตงอยเมองพง มอาณาเขตกวางขวาง อกกลมหนง อพยพมาจากทางใตมาตงถนฐานอยทเมองหนองแส (นานเจา) ระหวางแมน าด ากบแมน าแดง เนองจาก เปน ทอดมสมบรณแตก อนมา ตอมากลมนไดอพยพโยกยายไปอกหลายสาขา เชนลงไป ทางเมองแสนหว เมองยะไข แถบแมน าสาละวน แมน าอรวด ขนไปทางแควนอสสมของอนเดย โดยตงอยแถบแมน าพรหมบตร จดเปนกลมทมจ านวนมาก ซงตอมาไดอพยพเขามาอยใน ประเทศไทยทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอในหลายจงหวด

ปราโมทย ทศนาสวรรณ (2505 : 30-36) ไดเสนอสารคด ทองเทยวดนแดนชาวผไทย ไดเลาถงความเปนอย วฒนธรรม และประเพณของชาวผไทยเทาทไดพบเหน อาท เรองการแตงงาน ของชาวผไทย และการตอนรบแขกของชาวเรณนคร

19

หอสมดแหงชาต (2506 : 353-374) ไดรวบรวมเรองราวของชาวผไทยโดยมเนอหา เกยวกบก าเนดชาตเชอสาย การแตงกาย และลกษณะของภาษา การถอผ ลทธศาสนา ภมล าเนาและ เคหะสถาน การอาชพ สตวและยานพาหนะ

กลยาณ ทองแสน (2513 : 55-58) ไดกลาวถงชาวผไทยในจงหวดกาฬสนธ ซงอยในเขต อ าเภอสหสขนธ อ าเภอกฉนารายณ อ าเภอสมเดจ และอ าเภอเขาวง โดยใหขอสงเกตวาชาวผไทย มขนบธรรมเนยมการแตงกายและส าเนยงการพดตรงกน มความเชอและนบถอผบรรพบรษ ชอบอยรวมกนเปนกลม พรอมทงกลาวถงนสยใจคอ และไดใหค าศพทพรอมความหมายของค า ภาษาผไทย ทใชพดกนไวในตอนสดทาย

พระโพธวงศาจารย (อวน ตสโส) (2515 : 1-15) ไดศกษาเรองราวของชาวผไทยไว คอนขางละเอยด โดยกลาวถงก าเนด เชอสาย ภมล าเนา การโยกยายถนฐาน การแตงกายลกษณะ ภาษา ศาสนา การนบถอผ เคหสถาน อาชพ สตวและพาหนะ เปนตน

ชนะ ประณมศร (2517 : 46-56) ไดกลาวถงประวตชาวผไทยวา เมอ พ.ศ. 400 ชาวผไทยไดอพยพแยกสายออกเปน 4 สาย คอสายท 1 อพยพลงมาทางตอนใตตามลมแมน าโขง มาตงบานเรอนทเมองไทยประชม สายท 2 อพยพไปทเมองละโว สายท 3 อพยพไปทเมองเชยงรง และสายท 4 อพยพไปทางทศตะวนออกเฉยงใตตงเมองแถง ซงสายนเปนเชอสายของกลมผไทย ทอพยพเขามาอยในประเทศไทยในปจจบน

จนทคป (นามแฝง) (2523 : 76) ไดกลาวถงชนเผาผไทยบานหนองสงอ าเภอค าชะอ ไววา ชนเผานสบเชอสายบรรพบรษจากพวกเดยวกนกบกลมชาวผไทยเรณนคร เมอขามฝงแมน าโขง เขามาไดมาตงถนฐานอยเมองหนองสง ชาวผไทยกลมนยงไมคอยรจกกนแพรหลาย เพราะเปน กลมชนทอาศยอยในแดนไกลและกนดาร ฝายชายสวนใหญท าไรนา ฝายหญงทอผาอยกบบาน เครองแตงกายของชาวผไทยกลมน ฝายชายนงกางเกงและสวมเสอด า ฝายหญงนงผาซนและสวมเสอ แขนกระบอกสด า มผาสไบสแดงเปนสญลกษณ

ทวศลป สบวฒนะ (2526 : บทคดยอ) กลาวถงชาวผไทยวาเปนกลมชนทรกสงบ กลมหนง เนองจากสาเหตทางสงครามจงท าใหชาวผไทยตองอพยพเปนระยะ ๆ ตลอดมา จนกลายเปนชนกลมนอยกลมหนงในดนแดนไทย ซงสวนใหญอยในภาคอสาน ปจจบนชาวผไทย ไดพฒนาไปตามความเจรญของโลก แตประเพณดงเดมกยงคงอย ชาวผไทยชอบอยรวมกนเปนกลม ใหญ ๆ มลกษณะเปนหมบานรวมกลม บานเรอนหลงคาสง ใชแฝกมงหลงคา ฝาใชไมไผสาน ขดกนแลวกนหองเปนหองเลก ๆ พนเรอนปดวยฟากหรอกระดานไม มใตถนสง แตในปจจบน ความเจรญก าลงจะท าใหชาวผไทยเปลยนแปลงการปลกสรางบานเรอน

จนตนา คงสวาง (2528 : 21-25) ไดศกษาเรองการตงถนฐานของชาวผไทยวามอยใน 3 เขตจงหวด คอ กาฬสนธ นครพนม และสกลนคร เดมชาวผไทยมอาณาจกรอยบรเวณอาณาจกร นานเจา แลวอพยพลงมาเรอย ๆ แยกเปนหลายสาย กลมทเรยกวา “ไทยนอย” มาอยบรเวณ สบสองจไทย มเมองแถงเปนราชธาน นอกจากนไดกลาวถงรปแบบการฟอนร าของชาวผไทยวา มลกษณะออนชอยสวยงามเปนยงนก

ผไทยแท (นามแฝง) (2528 : 21-25) ไดบรรยายถงประวตความเปนมาของชาวผไทยวา กลมชนชาวผไทยเดมมภมล าเนาอยในแควนเสฉวน ฮนหน า ทางตอนใตของประเทศจน ตอมา ไดอพยพเขาสดนแดนประเทศลาว ครนสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3

20

แหงกรงรตนโกสนทร ไดสงพลมาปราบกบฏเจาชายอนวงศ เมอไดรบชยชนะไดทรงรบสงใหแมทพ ไปปราบกบฏในครงน กวาดตอนเอาครอบครวชาวผไทยทเมองวง เมองค าเกด และเมองค ามวน ใหขามแมน าโขงมาอยฝงไทย เพอตดก าลงฝายลาวและโปรดใหตงบานเรอนท ามาหากนในทองถน ตาง ๆ เชนทเมองเรณนคร เมองค าชะอ เมองกดสมนารายณ และเมองหนองสง เปนตน

ถวล ทองสวางรตน (2530 : 1-282) ไดรวบรวมหลกฐานประวตชาวผไทยในประเทศ ไทยและลาว โดยเรมตนทเมองแถงหรอแควนสบสองจไทย ซงเปนทตงรกรากของชาวผไทย โดยกลาวถงชาวผไทยในภาคอสานทอยในจงหวดกาฬสนธ นครพนม มกดาหาร สกลนคร และ จงหวดใกลเคยง รวมทงภาษาขนบธรรมเนยมประเพณตาง ๆ ทเปนเอกลกษณของชาวผไทย

สรจตต จนทรสาขา (2530 : 68) กลาวถงถนฐานดงเดมของชาวผไทยอยทแควนสบสองจไทย บรเวณเมองแถนหรอเดยนเบยนฟของประเทศเวยดนามในปจจบน กลมชนชาวผไทยแบงเปนสองพวก คอ ผไทยด า นยมแตงกายดวยเสอผาทมสด า อาศยอยในแปดเมอง และผไทยขาว อาศยอยในสเมอง นยมแตงกายดวยเสอผาสขาว รวม 12 เมอง เรยกวา “สบสองจไทย” หรอ “สบสองเจาไทย”

ไพโรจน เพชรสงหาร (2531 : 1-178) ไดศกษารปแบบและโครงสรางของการวางผง รปเรอนตามประเพณของชาวผไทย พบวา อาคารดานกวางหนไปทางทศตะวนออกสทศตะวนตก อาคารดานยาวหนไปทางทศเหนอและทศใต โดยค านงถงทศทางแดดและฝน การวางผงของ แบบแปลนและรปเรอนยงเปนรปทรงทตายตว ไมมววฒนาการมากนก แตละครอบครวจะปลกเรอน ใหเหมาะสมกบขนาดของครอบครว มการขยายเนอทใชสอยบาง เชน มระเบยงเพมจากเรอนใหญ ตามฐานะทางเศรษฐกจและทางสงคม เมอสมาชกในครอบครวแตงงานจะแยกไปปลกเรอนอก หลงหนงในบรเวณเดยวกนกบเรอนใหญ หากมเนอทจ ากดจะปลกสรางในบรเวณทเปนไรนา และสวน

รตนาภรณ ภสด (2535 : 1-175) ไดศกษาถงวถชวตความเปนอยของชาวผไทย โดยศกษาเกยวกบปจจยหลกในการด าเนนชวตของชาวผไทย อนไดแก อาหาร ทอยอาศย เครองนงหม และยารกษาโรค อกทงศกษาโครงสรางทางสงคมของชาวผไทยในดานคานยม เศรษฐกจ การเมอง การปกครอง ความเชอ ศาสนา และขนบธรรมเนยมประเพณ จากผลการศกษา พบวา อาหารไดจากแหลงธรรมชาตและจากทผลตขนเองเปนหลก เกยวกบทอยอาศยมรปแบบ เฉพาะ 5 แบบ คอ เรอนแฝดทรงไทย เรอนเกยมโขง เรอนเกยธรรมดาชนดมเรอนไฟและชนดไมม เรอนไฟ เรอนชวคราว เกยวกบเรองเครองแตงกาย ชาวผไทยมเครองแตงกายทเปนเอกลกษณ เฉพาะถน เกยวกบการรกษาโรคพบวา สาเหตของโรคเกดจากภตผปศาจ หมอปลองและหมอเหยา เปนผรกษาโรค เกยวกบโครงสรางทางสงคมพบวา ชาวผไทยนยมอยรวมกนเปนครอบครวใหญ เคารพนบถอผอาวโส มความเชอผทมความรความสามารถ เชอเรองบญกรรม ดานเศรษฐกจชาวผ ไทยสวนใหญ มอาชพกสกรรม ดานการปกครอง เคยมเจาเมองและผปกครองมากอน ดานความเชอ ศาสนา ประเพณ ชาวผไทยเชอในสงทเหนอธรรมชาตเปนส าคญ สรปไดวา ชนเผาผไทย เปนบรรพบรษเกาแกของไทยทสวนใหญอพยพมาจากประเทศลาว โดยตงถนฐานอยในหลายทองทในภาคอสาน มวถชวต ขนบธรรมเนยมประเพณ ทมความโดดเดน และเปนเอกลกษณเฉพาะตวทงดานความเชอ พธกรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ ศลปวฒนธรรม ภาษาและการแตงกาย

21

ความรเกยวกบประเพณ พธกรรม คตความเชอ กงแกว อตถากร (2519 : 94) กลาวถงความส าคญของประเพณวา ประเพณทสบตอกนมา

จนเปนทยอมรบของสวนรวม ซงเรยกวาเอกนยมหรอพหนยม เชน การแตงงาน การเกด การตาย การท าบญ การรนเรง การแตงกาย เปนตน หรอความประพฤตทเราน าเอาของชาตอนมาปรบปรง ใหเขากบความเปนอยของเราเพอความเหมาะสมกบกาลสมยและลกษณะของคนไทย ตามธรรมดา เรองของประเพณนนบางอยางตองคงรกษาไวเพอความเปนเอกลกษณของชาต บางอยาง ตองปรบปรงเพอใหเหมาะสมกบกาลสมย

กาญจนา ศรวฒนากล (2526 : 1-20) ไดศกษาประเพณการแตงงานของชาวผไทยวา มทงหมด 7 ขนตอน คอ การปก การขอหรอการแปง การตกลงคาสนสอด การหาพอแม การโอมสาร การสรางบาน การท าเครองสมมา และการซสาวหรอประเพณในวนแตงงาน ชชวาล วงศประเสรฐ (2526 : บทคดยอ) ไดศกษาเกยวกบการเหยาของชาวผไทยวา ตองประกอบดวยหมอเหยา และหมอแคน พธเหยาเรมจากหมอแคนเปาแคน หมอเหยาเรมพธ โดยการบชาครดวยขนหาหรอขนหก พรอมทงมดศรษะดวยผาแดง ตบมอสามครงแลวล า เมอผเขาสง แลวหมอเหยาจะล ากลอนดน หมอแคนจะเปาแคนไปเรอย ๆ การเหยาแบงเปนการเหยาเรยกขวญ การเหยารกษาผปวย การเหยาแกบน เปนตน

พระอรยานวตร เขมจารเถระ (2528 : 1-65) กลาวถงความเชอของชาวอสานวามความเชอ สบทอดมาแตบรรพบรษ มความเชอหลกคอเรองการครองเรอน และการท ามาหาเลยงชพดวยความ ซอสตยสจรต มความขยนหมนเพยร อดทน ความเชอของชาวอสานแยกไดดงน คอความเชอ ในเรองฤกษยาม เรองผสางนางไม เรองลางสงหรณตาง ๆ เรองประเพณฮตสบสองคองสบส

ทรงวทย ดลประสทธ (2529 : 49-50) กลาวถงงานบญของชาวผไทยซงปฏบตตาม ฮตสบสองวามความแตกตางจากชาวอสานทว ๆ ไป เชน ทกงานบญของชาวผไทยจะมการเทศน กณฑห ลอนซงในความเชอทวไปนน กณฑหลอนจะมในงานบญพระเวสเทานน

จารวตร ธรรมวตร (2530 : 190-191) กลาวถงพธกรรมในสงคมไทยวา พธกรรม ในสงคมไทยประกอบดวยพธกรรมสวนรวม ซงมแบบแผนการกระท าทงประเทศ และพธกรรม จ าเพาะถนทมแบบแผนการกระท าอนเปนเอกลกษณเฉพาะในถนใดถนหนง อนเกดจากสภาพปญหา เศรษฐกจหรอภมศาสตร วฒนธรรมทท าใหแตกตางไปจากถนอน โดยแสดงออกในลกษณะของ พธกรรมโดยสวนรวมและพธกรรมเฉพาะทองถน

จรส พยคฆราชศกด (2530 : 202-285) ไดเขยนถงพธมงคลและประเพณตาง ๆ ของภาคอสาน เกยวกบประเพณเลยงลกของภาคอสาน ขวญและการซอนขวญ วฒนธรรม การแตงกายของชนดงเดมในอสาน ตลอดจนไดกลาวถงจดเรมตนพนฐานทางความเชอของ ชาวอสาน ไดแก ความเชอในพธศพของชาวอสาน ความเชอดานประเพณบญบงไฟ เปนตน

ปราน วงษเทศ (2530 : 241-242) กลาวถงความสมพนธระหวางมนษยกบพธกรรมวา มนษยจะแสดงออกใหเหนซงความเชอทางศาสนาโดยดจากพธกรรม เพราะการทมนษยทงหลาย สรางพธกรรมตาง ๆ ขนมา ยอมมวตถประสงคและมความหมายตามความเขาใจ อนเกดจากพนฐาน ความเชอทางศาสนาของตน ตวพธกรรมนนแทจรงกคอพฤตกรรมของมนษยทพงปฏบตตอความเชอ ดงนนพธกรรมจงหมายถงพฤตกรรมทเปนรปธรรมของศาสนาความเชอนน พธกรรมทปฏบตกน โดยทวไปในสงคมไทยในรอบหนงปอาจจ าแนกไดเปน 3 ประเภท คอ 1) พธกรรมทเกยวของ

22

กบการท ามาหากน 2) พธกรรมเกยวกบชวต 3) พธกรรมเกยวกบชมชนและสงคม พธกรรม ประเภทตาง ๆ เหลานมสวนส าคญท าใหเกดเทศกาลตาง ๆ ขนมา สวนประกอบส าคญของพธกรรม ทเกยวของกบความเชอทางศาสนาจะมการเซนบวงสรวงหรอท าบญท าทาน การกนเลยง การสนกสนานรนเรงทเปนพธกรรมหรอเกยวของกบพธกรรม

สเมธ เมธาวทยกล (2532 : 1-3) กลาวถงลกษณะของพธกรรมวา พธกรรมเปนการ กระท าทคนเราสมมตขนเปนขนเปนตอน มระเบยบวธ เพอใหเปนสอหรอหนทางทจะน ามาซง ความส าเรจในสงทคาดหวงไว ซงท าใหเกดความสบายใจและมก าลงใจทจะด าเนนชวตตอไป พธกรรมมลกษณะส าคญอยสองประการคอ เปนสญลกษณทแสดงถงความจรง และเปนเรอง เกยวกบจตใจและความเชอ

สาร สาระทศนานนท (2534 : 1-15) กลาวถงประเพณฮตสบสองของชาวอสานทปฏบต กนในแตละเดอนจนครบสบสองเดอนของแตละป ซงไดปฏบตกนมาแตโบราณจนถงปจจบน มดงน

เดอนอาย บญเขากรรม เดอนย บญคนลาน เดอนสาม บญขาวจ เดอนส บญพระเวส หรอบญมหาชาต เดอนหา บญสงกรานต เดอนหก บญบงไฟ เดอนเจด บญซ าฮะ เดอนแปด บญเขาพรรษา เดอนเกา บญขาวประดบดน เดอนสบ บญขาวสาก เดอนสบเอด บญออกพรรษา เดอนสบสอง บญกฐน

แสง จนทรงาม (2534 : 131-135) ไดกลาวถงคณคาของพธกรรมวา การทพธกรรม สวนใหญยนหยดอยได แสดงใหเหนวาพธกรรมเหลานนมคณคา และตามความจรงพธกรรมกม พธกรรมอยไมนอยทถกละเลยไป คณคาของพธกรรมคอเปนการเสรมสรางศรทธาในสงศกดสทธ เปนเครองสรางสมพนธกบเทพเจา เปนเครองจรรโลงอารมณ เปนเครองหอหมจรยธรรมและปรชญา ไว เปนดานแรกทดงดดจตใจคนภายนอกใหมาสนใจ เปนการปฏบตตามหลกจรยธรรม โดยใช ความศกดสทธเปนเครองชกน า ดงนนจะเหนไดวาพธกรรมเปนการปฏบตทางกาย วาจา ตอสงศกดสทธในศาสนาตามวนเวลาทก าหนดไว และเปนการปฏบตทมสงศกดสทธอยดวย พธกรรมอาจจะกระท าเปนประจ าหรอเปนครงคราวตามเหตการณ สวนประเพณนนมกจะท า เปนประจ าตามก าหนดเวลาทแนนอน พธกรรมบางอยางอาจเปนประเพณดวยกได คอมทงสวน ทเปนประเพณ เชน ประเพณสงกรานต ลอยกระทง ทอดกฐน มทงความศกดสทธและ ความสนกสนานผสมกนไป

มนสกมล ทองสมบต (2536 : 1-26) ไดศกษาประเพณพะซของชาวผไทย โดยไดศกษา ถงองคประกอบของงานพะซวามองคประกอบอยหลายอยาง เชน ดานวตถทเกยวของ ดานตวบคคล ดานเวลา สถานท เปนขนตอนไดแก การสตรขวญ การผกขอตอแขน การเฆยนเขย การสมมา

23

และการเลยงผ ซงชาวผไทยจะถอปฏบตกนอยางเครงครด ดานคตความเชอพบวามคตความเชอ ตาง ๆ มากมาย เชน ความเชอดานวตถ ดานเวลา ดานสถานท และสงเหนอธรรมชาต วญญ ผลสวสด (2536 : 1-73) ไดศกษาเกยวกบพธกรรมการเลยงผบรรพบรษขอ ชาวผไทย โดยศกษาเกยวกบองคประกอบของพธกรรมการเลยงผบรรพบรษ ซงประกอบดวย เจาจ าเทยมและชาวผไทย เจาจ าเปนผมบทบาทส าคญทสดในการประกอบพธกรรม ในดาน ความสมพนธของชาวผไทย พธกรรมการเลยงผบรรพบรษม 3 พธกรรม คอการเลยงผประจ าป การบา (การบน) และการคอบ (แกบน) ในดานความเชอ มความเชอวาผปเจานนเปนวญญาณของ เจานายชนสงระดบกษตรยของชาวผไทยในอดต คอยคมครองใหชาวผไทยอยเยนเปนสข หากผใด ไมเคารพบชา เจาปจะโกรธและลงโทษผนนใหเจบปวยหรอตายได

สรปไดวา ประเพณ พธกรรม คตความเชอ ไดสบทอดมาแตบรรพบรษ มความเชอหลก คอเรองการครองเรอน และการท ามาหาเลยงชพดวยความซอสตยสจรต มความขยนหมนเพยร อดทน สงผลตอการประกอบพธกรรมทเกยวของให คณคาเสรมสรางศรทธาตอบคคล ชมชน ดวยการแสดงออกจาก พธกรรม การแสดง การละเลน แนวคด ทฤษฎทใชในการวจย การศกษาการพฒนาวฒนธรรมการแสดงดนตรพนบานของชาวผไทย จงหวดกาฬสนธ มแนวคด ทฤษฎทใชในการวจย ดงน

1. แนวคดและทฤษฎ 1.1 แนวคดและทฤษฎหลก

1.1.1 แนวคดทางดานสนทรยศาสตร กรอบแนวคดเกยวกบหลกสนทรยศาสตรของแมเรยน บาวเวอร ไดเสนอ

แนวคดเกยวกบปรชญาทางดนตร (Aesthetics in Music) ไววาดนตรเปนศาสตรความงามแหงเสยง ซงมรปแบบ (Form) หลายรปแบบ ดนตรและเพลงแตละประเภทใหอารมณสะเทอนใจตางกน สามารถเปนสอกลางระหวางมนษยดวยกน ลกษณะของดนตรสามารถแบงได 2 กลม คอ (สดบพณ รตนเรอง. 2539 : 1-6 ; อางองมาจาก Marion Bauer. 1975 : 20-25)

1) เสยงดนตรทเกดจากการบรรเลงดนตร 2) เสยงดนตรทเกดจากการรองเพลง

สวนแนวคดทเกยวกบการใชประโยชนจากดนตรของ ชอรท ไมเคล (Michael Short) แปลโดย สดบพณ รตนเรอง ไดกลาวไววา (สดบพณ รตนเรอง. 2539 : 1-6)

1) การน าดนตรมาประกอบการท างาน มการน าเสยงเพลงมาประกอบ การท างานบางอยาง เชน การหวานพช การเกบเกยว การขนยายสงของ จากการศกษาพบวาชาวนา หลายแหงมกรองเพลงขณะท างานซงพบไดทวโลก

2) การกลอมเดกดวยดนตรเปนวธการทมนษยชาตใชจงเดกเลก ๆ ใหนอนส าหรบการขบกลอมดวยเพลงรองทออนโยนอาจกลาวไดวาเพลงกลอมเดก (Lullaby) เปนดนตรทแสดงอารมณอนลกซงของมนษยไดดทสดลกษณะหนง

3) การน าดนตรมาใชในการสอสาร มนษยใชเครองดนตรประเภทเคาะ ส าหรบสอสาร เชน กลอง ฆอง ระฆง เพอสอสารในการปองกนภย ในบางกรณอาจใชเนอเพลง

24

รองประสานกบเครองดนตรเพอสอสารและปลกระดมใหเกดการกระท ารวมกน 4) การใชเครองดนตรเพอพกผอนหยอนใจ เมอวางจากภาระกจการ

งานประจ าวนมนษยกยงใชเครองดนตรเพอพกผอนหยอนใจซงมจดประสงคทแนนอน บทเพลงจะ ถายทอดพรรณนาเรองราวทผเลนอยากจะสอ

5) การน าดนตรมาใชในพธกรรม และใชประกอบพธบชาทางศาสนา มนษยรจกการน าเอาดนตรมาใชในการเซนสรวงบชาสงศกดสทธ หรอในบางครงแตงเนอเพลง สงสอนใชผทอยในลทธหรอศาสนาเดยวกนไดปฏบตตาม

1.1.2 ทฤษฎโครงสรางและหนาท ทฤษฎโครงสรางเหนวาวฒนธรรมเปนสงทแสดงใหเหนโครงสรางทางจต

ของมนษยโดยมการศกษาวจยวฒนธรรมเนนศกษาเปรยบเทยบวฒนธรรมในสงคมทตางกน วธการศกษาเปรยบเทยบองคประกอบวฒนธรรมของทกชนชาต แสดงใหเหนขบวนการทางจต ของมนษยชาตในโลก ซงเปนขบวนการทางจตทเปนแบบเดยวกน สะทอนใหเหนโครงสราง ความคดรวมกนของมนษยชาต ลกษณะธรรมชาตของทฤษฎโครงสรางหนาท ไดมขอสมมตทส าคญ กลาวถงทฤษฎโครงสรางและหนาทดงน คอ

1) ทกสงคมประกอบขนดวยการบรณาการรวมหนวย (Integration) ของหนวยตาง ๆ หรอสวนประกอบ หรอองคประกอบตาง ๆ ทางสงคม

2) ทกองคประกอบของสงคมแตละสวนจะท าหนาทหรอท าประโยชน ซงกนและกนเพอความสมบรณและความอยรอดทางสงคม

3) ทกสงคมมแนวโนมทจะรกษาสมดลยภาพ 4) ทกสงคมจะมความมนคง เนองจากสมาชกภายในสงคมมความ

สอดคลองและเขาใจซงกนและกนในเรองของสถานภาพ คานยม เปนตน ทฤษฎหนาทนยมเปนแนวคดทพฒนาและเผยแพรวทยาการดานสงคมและ

พฤตกรรมศาสตรเนนความส าคญในการศกษาวฒนธรรม ดานทเปนระบบบรณาการแตละระบบ องคประกอบวฒนธรรมท าหนาทชวยเหลอกน สนบสนนเชอมโยงระหวางกนทงระบบแนวความคด ดงกลาวไมใชเปนของใหม เปนแนวความคดทมอยกอนแลว เชน ปรชญา สงคม วฒนธรรม ยคคลาสสก โดยนกคดทางสงคมหลายคนในยคนน มาลนอสก (สมศกด ศรสนตสข. 2524 : 113 ; อางองมาจาก Malinowski. 1995 : 194) ไดเสนอความคดในทฤษฎหนาทนยมโดยมความเหน รวมกนวาสงคมตองมโครงสรางทดเพอการปฏบตงานอยางมเอกภาพ องคประกอบตาง ๆ ในโครงสรางตองเอออ านวยระหวางกนตามวถทควรจะเปน เพอรกษาดลยภาพของระบบสวนรวม ดงนนขนบธรรมเนยมประเพณ และสถาบนตาง ๆ ควรมหนาทสนบสนนระหวางกนอยางตอเนอง ประการทส าคญคอระบบสงคมและวฒนธรรม ควรมหนาทเปนสอกลางใหสมาชกในสงคมสามารถ ปรบตวจนเขากบสภาพแวดลอมได ควรท าหนาทเปนสอกลางใหสมาชกในสงคมไดเขามารวมกน ท างาน ท ากจกรรมทางสงคมอยางมเสถยรภาพ อยางไรกตามนกทฤษฎหนาทนยมกยอมรบวายงม ความไมสมดลและความขดแยงภายในสงคมอยบาง อาจสรปไดวาทฤษฎหนาทนยมมความเชอวา สงคมมแนวโนมจะรกษาเสถยรภาพและพยายามสรางความผกพนภายในสงคมใหไดมากทสด เทาทจะท าได

งามพศ สตยสงวน (2539 : 34 – 35) ไดกลาววา ทฤษฎโครงสรางหนาท

25

นยมเนนทการคงอยระบบเสถยรภาพของระบบสงคม รวมทงภาระหนาททางสงคมและความมนคง ไมเปลยนแปลงเปนมโนภาพส าคญ ในการวเคราะหพฤตกรรมของมนษย ดงนนสวนตาง ๆ ของ วฒนธรรมทแตกตางกนของกลมทางสงคมตองถกน ามาศกษาโดยดวาสวนตาง ๆ ของวฒนธรรม ทแตกตางกนของกลมทางสงคมตองถกน ามาศกษา โดยดวาสวนตาง ๆ ของวฒนธรรมท าหนาท อะไรบางทจะท าใหเกดเสถยรภาพของกลมโดยเฉพาะสงคมทไมซบซอน Parson (1996 : 352) นกสงคมวทยาชาวอเมรกน มบทบาทส าคญมาก เกยวกบทฤษฎโครงสรางและหนาท (Structural and Functional Theory) ผลงานทเกยวของกบ ทฤษฎดงกลาวปรากฏในหนงสอ Essay in Sociological Theory (1949) กบ The Social System (1951) Parson ไดใหขอสมมตเกยวกบสงคมวา การทมนษยเขาไปอยในสงคมและสงคมมการจด ระเบยบขนนน เนองจากสมาชกในสงคมมความสมครใจทจะเขาไปท ากจกรรมตาง ๆ ในสงคมนน บคคลในสงคมมคตความสมครใจ (Voluntarism) Parson ไดเสนอแนวความคดวาการกระท า (Action) มความส าคญอยางมากในการอธบายและศกษาระบบสงคม การกระท า คอ การกระท า ระหวางกน (Interaction) ระหวางผกระท า (Action) ประสบการณ (Situation) จดมงหมาย หรอ จดประสงค (Goals) วธการ (Means) และแนวคดของผกระท า (Actor’s Orientation) เมอขยาย ความใหกระจางผกระท า หมายถง บคคลทประสบสถานการณตาง ๆ และรจกควบคมสถานการณ มวธการตาง ๆ เพอใหสจดหมายตาง ๆ ทตงไว สถานการณตาง ๆ ไปสจดมงหมายนน ๆ และ แนวคดของผกระท า หมายถง คานยมบรรทดฐาน และความคดอน ๆ ทผกระท าไดรบอทธพล ซงเปนแนวทางทผกระท าด าเนนการตาง ๆ ไปสจดมงหมายภายใตสถานการณนน ขอสมมตของ ทฤษฎโครงสรางและหนาททส าคญ คอ สงคมตองมความมนคงไมตองมความสนใจในเรองของการ เปลยนแปลง เพราะเชอวาถาสวนประกอบใดของสงคมเปลยนไปสวนประกอบอนจะปรบปรง เปลยนแปลงไปดวย เพอทจะใหสงคมสวนรวมมความมนคงไมตองมความสนใจในเรองของการ เปลยนแปลงไปดวย เพอทจะใหสงคมสวนรวมมความมนคงตอไปเพราะ Parson ไดกลาวอกวา กระบวนการทงหมดเกยวของกบการเปลยนแปลงบางอยาง แตอาจจะแตกตางกบกระบวนการท เกดจากการเปลยนแปลงทมาจากโครงสรางทางสงคม หมายความวา การเปลยนแปลงเปนระบบ ของกระบวนการเฉพาะ ซงเกยวของกบการเปลยนแปลงในโครงสรางทางสงคม แบบของ กระบวนการตาง ๆ ตามความคดของ Parson มอย 4 แบบ คอ

1. สมดลยภาพ (Equilibrium) เกยวของกบกระบวนการภายในระบบ 2. การเปลยนแปลงโครงสราง เกยวของกบการเปลยนแปลงพนฐาน

ของระบบ 3. ความแตกตางทางโครงสราง (Structural Differentiation) เกยวของกบ

การเปลยนแปลงในระบบ แตไมไดเปลยนแปลงในระบบทงหมด 4. ววฒนาการ (Evolution) เปนกระบวนการทบรรยายการพฒนา

แบบแผนของสงคมทผานมาจนถงปจจบน Karl (1930) ไดแบงโครงสรางของสงคมออกเปน 2 สวน คอ

1. โครงสรางสวนบน (Superstructure) ไดแก สถาบนทางสงคมตาง ๆ เชน กฎหมาย ศาสนา ปรชญา เปนตน ซงท าหนาทอย 2 ประเภท คอ ประเภทแรกสราง ความชอบธรรมในกฎหมาย จรยธรรม ซงชนชนน าบญญตไวเพอผลประโยชนกลมของตน

26

ประการทสอง เปนเครองมอของชนชนผปกครอง เพอการรกษาสถานภาพทเหนอกวาไว 2. โครงสรางสวนลาง (Substructure) เปนรากฐานทางเศรษฐกจ ไดแก

พลงการผลตทรพยากร เทคโนโลย ซง Karl เชอวาโครงสรางสวนลางนจะเปนตวก าหนด โครงสรางสวนบน

More (1968) นกสงคมวทยาชาวอเมรกนไดกลาวถงทฤษฎโครงสรางและ หนาทในลกษณะทวา ความยดหยนของทฤษฎสามารถใหค าอธบายการเปลยนแปลงทางสงคมไดด กลาวคอ สงคมสามารถทจะปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมตามธรรมชาต และทมนษยสรางขนได สาเหตหรอพลงทท าใหเกดการเปลยนแปลงมทงมาจากภายในระบบและภายนอกระบบสงคม การเปลยนแปลงเปนระยะยาวกมผลกระทบอยางมาก เชน การเปลยนแปลงทเกดจากการเพม ประชากร ซงในระยะแรกของประชากรทเพมขนไมกระทบกระเทอนมากเทาใด แตเมอประชากร เพมมากขนทรพยากรมจ ากด ท าใหเกดการเปลยนแปลงในแบบแผนการด ารงชพและความสมพนธ ทางสงคม

1.1.3 ทฤษฎการยอมรบสงใหม ทฤษฎการยอมรบสงใหม มความส าคญตอการเปลยนแปลงทางสงคมและ วฒนธรรมในดานทเปนตวการทท าใหเกดการเปลยนแปลงขน การทบคคลหรอกลมยอมรบสงใหม ซงน าไปสการเปลยนแปลงนนเปนเรองทมความสมพนธใ นบคลกภาพ ความร ความเขาใจ ทศนคต และคานยมของปจเจกบคคล หรอกลมบคคลในสงคม ทฤษฎนจงเปนการกลาวถงกระบวนการของ การยอมรบสงใหมซงมขอสมมตวา ปจเจกบคคลหรอกลมบคคลมความแตกตางในดานบคลกภาพ ความร ความเขาใจ ทศนคต และคานยม การจะยอมรบสงใหมเรวหรอชานนขนอยกบลกษณะ เหลานน การรบสงใหมหรอการรบของใหม (Innovation) หมายถง วตถในดานทเกยวกบ เทคโนโลยและไมใชวตถ อนไดแก ความรสกนกคด ทศนคต และอดมการณในชมชนหนง ๆ จะมสงใหม ๆ เกดขนไดนนจะตองมแหลงทมาอย 3 ประการ คอ

1) การคนพบ (Discovery) คอ การทชาวบานไดคนพบทรพยากรหรอ การคนพบพชผลทางการเกษตรสมยใหมท าใหชาวบานไดเปลยนอาชพ หรอมรายไดดกวาเดม เชน การคนพบพชพนธใหมทใหผลผลตตอไรสงขน

2) การคดคนประดษฐ (Invention) คอ การทมผคดคนประดษฐสงใหม ขนและมประโยชนตอชมชน ประชาชนกจะหนมารบสงใหม ๆ นนมาใชกนมากขนเรอย ๆ เชน มผประดษฐคดคนรถยนตเลก ๆ โดยน าเครองสบน ามาใชแทนเครองจกร ชาวบานไดใชประโยชน หลายอยาง

3) การแพรกระจาย (Diffusion) คอ การยอมรบสงใหม ๆ จากสงคมอน หรอสงคมภายนอกเรยกไดวาเปนการแพรกระจายจากสงคมหนงไปสอกสงคมหนง เชน การท ชาวนาไดรบความร เทคนคใหม ๆ ในการท าการเกษตรจากประเทศตะวนตก

Rogers (1968 : 81) กลาวถงประบวนการยอมรบสงใหม 5 ขนตอน คอ 1. ขนของการทราบขาว (Awareness) เปนขนทสมาชกไดทราบวา

มสงใหม ๆ เกดขน แหลงทไดขาวจะมาจากเจาหนาททเกยวของ พอแม ญาต พนอง เพอน พอคา และสอมวลชนตาง ๆ

2. ขนของความสนใจในรายละเอยด (Interest) เปนขนทผทจะรบสงใหม

27

ไดสนใจในรายละเอยดอยางมาก และคดวาสงใหมนคงจะเปนประโยชนจงไดเขาไปศกษาหาขอมล เพมเตมจากเกษตรกรอ าเภอ นายอ าเภอ ผน าตาง ๆ ทเกยวของกบสงใหมนน

3. ขนของการประเมนผล (Evaluation) เปนขนของการตดสนใจหรอ ชวงหวเลยวหวตอในการคดวาสงใหมนนดแคไหน เพยงใด มอะไรเปนผลดและผลเสยบาง

4. ขนของการทดลอง (Trial) เปนขนทส าคญทไดตดสนใจลงไปวาจะ พจารณาทดลองถาไดผลดกจะน าไปปฏบตจรง ๆ ตอไป

5. การยอมรบ (Adoption) เปนขนทตดสนใจวาจะยอมรบสงใหมหรอ มการประเมนผลมากอนแลวตกลงใจวาจะยอมรบหรอไม ระยะนอาจจะตองใชเวลาบางในการจะรบ สงใหม

อตราของการยอมรบสงใหม หมายถง การทสมาชกในสงคมจะยอมรบ สงใหมชาหรอเรวตามกระบวนการ โดยมประเดนทจะพจารณาอย 2 ประการใหญ คอ ประการแรก ลกษณะของสงใหม การทสงใหมจะเขาไปสสงคมไดเรวนน ขนอยกบสงใหมวาจะมลกษณะอยางไร ไดแก

1. ตนทน (Cost) หมายถง ราคาสงใหม ๆ มราคาถกหรอแพง เหมาะสมกบฐานะความเปนอยอยางไรบาง เพราะฉะนนสงใหมทราคาไมสงนกมกไดรบการยอมรบ มากกวาสงใหมทราคาสงกวา

2. ความยงยากในการใช หมายถง สงใหมนนมกรรมวธในการใช ยงยากซบซอนเพยงใด สมาชกในสงคมมกจะเลอกสงใหมทไมยงยากในการใชนก ถาหาก มความยงยากในการใชมากจะตองอาศยคนทมความรมาชวยอธบาย

3. ความเขากนได (Compatibility) หมายถง สงใหมนนเหมาะสมกบ สภาพภมประเทศอยางไรบาง

4. การมองเหนประโยชน (Relative Advantage of Utility) หมายถง สงใหมนนประชาชนในสงคมไดเลงเหนถงผลประโยชนทมความจ าเปนตอการพฒนาชนบท เชน การใชปยเคมมากขน เนองจากชาวบานเหนประโยชนทท าใหผลผลตมากขน

5. การตดตอ (Communicability) หมายถง สงใหมนนมลกษณะของ การทสามารถตดตอไปสบคคลอนใหรบทราบไดมากนอยเพยงใด ในทนคาดวาราคาไมแพงโอกาส ทจะตดตอและยอมรบยอมจะเรวได

ประการทสอง ลกษณะของประชากรในสงคม เปนลกษณะทางดาน ประชากรเปนบคลกภาพ และคานยมของกลมบคคลทแตกตางกน สงใหมชนดเดยวกนอาจมผล ท าใหบคคลบางกลมปรบตวอยางรวดเรว ในกลมอนตองใชระยะเวลาทนาน ไดแก

1. ผยอมรบสงใหม (Innovators) บคลกภาพของกลมนเปนผ ชอบเสยงชอบทดลอง ชอบเดนทางทองเทยว ท าใหรจกบคคลทว ๆ ไป เปนผกวางขวางรจกคน ทว ๆ ไป เปนผยอมรบกอนบคคลอน ๆ ซงเรยกวาเปนคนแรกในการรบของใหมของสงคม

2. ผอนยอมรบสงใหมเรว (Early Adopters) เปนบคคลหรอกลมคน ทเปนทยอมรบและรจกในชมชน และเปนทเคารพนบถอในชมชน เปนทรจกแหลงขาวจากสงใหม ๆ เชน เจาหนาทราชการจากหนวยราชการตาง ๆ

3. ผทยอมรบสงใหมปานกลาง เปนผทใชเวลาในการตดตามอยางมาก

28

ยอมรบสงใหมดวยความรอบคอบ 4. ผทยอมรบสงใหมชา เปนบคคลหรอกลมทยอมรบสงใหมชากวา

กลมอน เปนผทไมความเปนผน าหรอสรางสรรค นอกจากบคคลแตละประเภททกลาวมานนยงมความแตกตางของสภาพ เศรษฐกจและวฒนธรรมของปจเจกบคคลอน ๆ อกทส าคญมดงน คอ

1. อายถาหากกลมบคคลมอายระหวาง 50 – 20 ป การยอมรบ สงใหมจะเรว แตถาอายเกน 50 ป การยอมรบสงใหมจะชา

2. สถานภาพทางสงคม กลมบคคลทยอมรบสงใหมมกจะมสถานภาพ

ทางสงคมสงกวากลมบคคลทดกวากลมทยอมรบสงใหมชา เชน ประธานกลมและคณะกรรมการ หมบาน

3. สถานภาพทางเศรษฐกจ ไดแก กลมบคคลทยอมรบสงใหมมกจะม

สถานภาพเศรษฐกจทดกวากลมทยอมรบสงใหมชา เชน บคคลทมรายไดสงกวามทดนมากกวา เปนตน

4. ระดบความรและความช านาญงาน (Specialization) ไดแก กลมบคคลทยอมรบสงใหมมกจะเปนผทมความรและความช านาญงานเหนอกวากลมบคคลทยอมรบ สงใหมชากวา

5. ความเปนผกวางขวาง (Cosmopolite Ness) กลมบคคลทยอมรบ

สงใหมเรวขนนนมกจะเปนผทมความกวางขวาง มมนษยสมพนธทดกบบคคลทวไป 6. ความคดสรางสรรค หรอภาวะความเปนผน า (Leadership)

บคคล ทมลกษณะเปนผน าชมชนมกจะเปนผทยอมรบสงใหมเรวกวาบคคลอนในชมชน ดงนน ทฤษฎการยอมรบสงใหมแสดงใหเหนถงการยอมรบสงใหมซงเปน สญลกษณทน าไปสการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม เปนการพจารณาถงลกษณะหรอ บคลกภาพของปจเจกบคคล หรอกลมในชมชนทน าไปสการเปลยนแปลงทเกดขนทงในสงคมและ วฒนธรรม

1.2 แนวคดทฤษฎเสรม ทฤษฎการแพรกระจาย

เนองจากในปจจบนสงคมมนษยมความสลบซบซอนมากขน แบบแผน วฒนธรรมทไดสะสมมานนมทงเกดจากการประดษฐคดคน และการแพรกระจายทางวฒนธรรม เพราะฉะนนการวเคราะหแกนวฒนธรรมจงตองพจารณาการศกษามากกวาเดม การแพรกระจายเกดขนไดหลายลกษณะดวยกน ซงอาจจะเกดจากคนยายถน และน าเอาวฒนธรรมเกาตดตวไปดวยหรอเกดจากการอบรมสงสอนของบรรพบรษ ทมการถายทอด กนเรอยมาจนถงขนรนลกรนหลานและไดน ามาปฏบตสบตอ ๆ กนมา อยางไรกตามการแพรกระจาย ท าใหเกดขนบธรรมเนยมและวฒนธรรมทเหมอนกนในคนทอาศยอยในทตาง ๆ กน

29

ความหมายของการแพรกระจาย Smith, Perry และ Reiver (ยศ สนตสมบต. 2540 : 25 ;

อางองมาจาก Smith, Perry and Reiver. 1998) กลาววา วฒนธรรมเกดจากศนยกลางแหงเดยวกน แลวแพรกระจายไปยงทตาง ๆ ออกไปทละนอยอยางกวางขวาง แลวจงแพรกระจายไปยงสวนตาง ๆ และกลมรวมถงชนชาตตาง ๆ มการอพยพการตดตอคาขาย ไดน าเอาความรดานการเกษตรกรรม การท าภาชนะ การหลอมเหลก การทอผา และการกอสรางไปใช ท าใหศลปวทยาแขนงตาง ๆ แพรกระจายไปยงสวนตาง ๆ ของโลก

Graeb และ Schmidt (ยศ สนตสมบต. 2540 : 25 ; อางองมาจาก Graeb and Schmidt. 1998) เปนชาวเยอรมนและออสเตรย เสนอวา จดศนยกลางของวฒนธรรม นนมไดมเพยงจดเดยวหากแตมหลายจด แตละจดกแพรกระจายวฒนธรรมของตนออกไปรอบ ๆ วงกลม เรยกวา Culture หรอ Kulturkeis

สญญา สญญาววฒน (2521 : 134-135) กลาวถงการแพรกระจายวา เกดขนไดโดยทมการตดตอกนระหวางคนตางชมนมหรอโดยเฉพาะคนทตางวฒนธรรมกน

พจนานกรมศพทสงคมวทยา ฉบบราชบณฑตยสถาน (2524 : 115) ใหความหมายของการแพรกระจาย (Diffusion) วา การแพรกระจาย หมายถง การทลกษณะ การทวฒนธรรมแผกวางออกไป อาจจะเปนไปโดยการยมหรอโดยการยายถนของบคคลจากภมภาค หนง หรอโดยการแพรกระจายจากชนกลมหนง ซงอยภมภาคเดยวกน

สพตรา สภาพ (2536 : 118) การแพรกระจายทางวฒนธรรมเปนการ กระจายตวจากชนกลมหนงไปยงชนอกกลมหนง การเผยแพรแบบนเกดขนไดทงภายในสงคม เดยวกน

สมศกด ศรสนตสข (2544 : 69) ไดใหความหมายของการแพรกระจาย ไววา คอ การยอมรบสงใหม ๆ จากสงคมอนหรอสงคมภายนอก เรยกไดวา เปนการแพรกระจาย จากสงคมหนงไปสอกสงคมหนง

ผวจยสามารถสรปไดวา การแพรกระจายทางวฒนธรรมเปนกระบวนการ ทวฒนธรรมหนงไหลเขาสสงคมอน โดยการยอมรบสงใหมจากสงคมอน หรออาจจะเกดจากการ ขอยมวฒนธรรมมาใช และอาจเปนผลทเกดจากการแลกเปลยนทางวฒนธรรมท าใหเกดการ แพรกระจายวฒนธรรม และการผสมผสาน นอกจากน การแพรกระจายทางวฒนธรรมยงสามารถ เกดขนไดในลกษณะอน ๆ อก กลาวคอ วฒนธรรมเกดจากจดศนยกลางแหงเดยวแลวขยายแพร ออกไป จะไดรบการยอมรบการน าไปใช จงขนอยกบอตราความเรวของการรบวฒนธรรมนน ๆ

ทฤษฎก าเนดวฒนธรรมลกษณะการแพรกระจาย (Infusionism) Graeb และ Schmidt (นฤมล ปญญาวชโรภาส. 2542 : 17 ;

อางองมาจาก Graeb and Schmidt. 2001) เชอวา กลมชนทมวฒนธรรมคลายกนเปนกลมชน ทมความสนทสนมและมความสมพนธกนมากอนการแพรกระจายวฒนธรรมจงเปนเพราะคนยายถน และน าเอาวฒนธรรมเกาตดตวไปดวย หรอเพราะคนจากถนอนมาตดใจวฒนธรรมของคนกลมน จงขอยมวฒนธรรมไปใช

Schwartz and Ewald (สพศวง ธรรมพนธา. 2532 : 12-15 ;

30

อางองมาจาก Schwartz and Ewald. 1968 : 440) อธบายการแพรกระจายวฒนธรรมวา เปนกระบวนการทลกษณะยอยบางประการของวฒนธรรมหนงแทรกตวลงไปในอกวฒนธรรมหนง หรอกระจายจากพนทหนงไปสอกพนทหนง

สพศวง ธรรมพนธา (2532 : 12) กลาวถงทฤษฎก าเนดวฒนธรรมลกษณะ

การแพรกระจาย สามารถน ามาอธบายถงความเหมอนกนทางวฒนธรรมของสงคมตางกนไมวาจะ เปนการแบงชวงวยของมนษยทแบงออกเปน 3 วย เชน การเกด การแก การตาย ฯลฯ นอกจากน ความเหมอนกนทางวฒนธรรมยงเกดผลของการแลกเปลยนทางวฒนธรรม ท าใหเกดการแพรกระจาย วฒนธรรมและผสมผสานวฒนธรรม (Culture Diffusion and Culture Assimilation) อตราการแพรกระจายทางวฒนธรรม

ผองพนธ มณรตน (2521 : 128) ไดสรปวา การแพรกระจายทางวฒนธรรม

จะเปนไปไดเรวหรอชาขนอยกบสงตอไปน 1. ความงายของวฒนธรรมนน 2. การเขากนไดกบคานยมทมอยในสงคมผรบ 3. ศกดศร และฐานะของผน าสงใหม ๆ เขามาในสงคม 4. สงแวดลอมในวฒนธรรมผรบวามสภาพทวไป ก าลงเปลยนแปลงอย

กจะไดรบเรว 5. การขาดการรวมตวอยางแบบมนยของสงคมผรบ ถาสงคมนนมการ

รวมกนอยางเหนยวแนน การรบวฒนธรรมภายนอกเขามากเปนไปไดชา 6. อตราการตดตอระหวางผใหและผรบ ถาการตดตอเปนไปอยาง

กวางขวาง การยอมรบกเปนไปไดงาย Francis (นฤมล ปญญาวชโรภาส. 2542 : 18 ; อางองมาจาก Francis.

1971 : 279-292) ) อธบายการแพรกระจายทางวฒนธรรม สรปไดวา 1. การแพรกระจายเปนการใหตอปจเจกบคคลหรอกลมจากกลมอน

ซงตองเปนทยอมรบในกลมผรบดวยสงใหม ๆ จงผสมเขากบสงคมและวฒนธรรมไดอยางกลมกลน 2. ระบบการสอสารการคมนาคมททนสมย ชวยสงเสรมใหมการ

แพรกระจายวฒนธรรมไดอยางยง 3. การแพรกระจายทางวฒนธรรมเปนกระบวนการตองท าตอเนองกนไป

โดยเปนการเปลยนแปลงวฒนธรรมจากเปลอกนอกเขาสสวนในของวฒนธรรม 4. การแพรกระจายวฒนธรรม เกดจากทงประดษฐการคนพบแหลงก าเนด

วฒนธรรมเกา กระจายไปสสงคมใหมหรอการสงทอดวฒนธรรมในสงคมจากคนรนกอนไปสคน รนปจจบน

5. การยอมรบวฒนธรรมยอมแตกตางกนไป พบวา มตงแตความพอใจ เตมใจรบวฒนธรรม จนกระทงมการตอตานอยางรนแรง จงจ าเปนตองอาศยเวลานานพอสมควร เมอการยอมรบใหม

31

องคประกอบของกระบวนการแพรกระจาย Rogers (สญญา สญญาววฒน. 2526 : 42 ; อางองมาจาก Rogers.

1960) กลาวถงองคประกอบของกระบวนการแพรกระจายวาประกอบสวนตาง ๆ ดงน 1. นวตกรรม 2. การสอสารโดยผานทางสอ (Channels) ทางใดทางหนง 3. ชวเวลาหนง 4. เขาสหมสมาชกของระบบสงคม ระบบหนง

โดยสงทควรเนน คอ นวตกรรม ซงหมายถง ความคด (Idea) การปฏบต (Practice) หรอวสดสงของ (Object) อยางใดอยางหนงกได ซงโดยทวไป นวตกรรมอาจม องคประกอบไดสองสวน คอ สวนทเปนความคด และสวนทเปนวตถ ไมวานวตกรรมจะเปน อยางไร นวตกรรมจะตองมองคประกอบแรกอยเสมอ คอ เชน ลทธทางการเมอง (ลทธสงคมนยม เปนตน) มสวนประกอบเพยงสวนเดยว คอ ความคด แตนวตกรรม เชน ผาไหม จะมองคประกอบ ทงสองประการ คอ ทงความคดและวตถ การรบเอานวตกรรม มไดสองแบบตามองคประกอบของ นวตกรรม คอ นวตกรรมทมแตความคดจะมการรบเอาแบบอยาง

รปแบบการแพรกระจาย อมรา พงศาพชญ (2538 : 124-125) ไดท าการสรปรปแบบของการ

แพรกระจายวา 1. มกฎเกณฑทางธรรมชาตเปนตวก าหนดลกษณะของสงคมไมใช

วฒนธรรม 2. จดเรมของศนยกลางวฒนธรรมขนอยกบปจจยทางเชอชาตมากกวา

ปจจยทางภมศาสตร 3. ศนยกลางวฒนธรรมรเรมทอยปต เมอเกดความคดสรางเครองมอ

เครองใช เชน หมอดน ตะกรา บาน ฯลฯ วฒนธรรมเหลานจงไดแพรกระจายออกไป การแพรกระจายทางวฒนธรรมเหมอนกน ไดเชอวาวฒนธรรมแพรกระจายออกจาจดศนยกลาง เปนวงกลมซอน (Culture Circle) เปนการรวมมานษยวทยาเขากบภมศาสตร

4. วฒนธรรมหลกเกดขนทจดศนยกลางวฒนธรรมและเมอมการ แพรกระจายออกไปสวงนอก รายละเอยดของวฒนธรรมจงผดเพยนไป เนองจากการถายทอด เปนไปอยางไมสมบรณ

จากความหมายของการแพรกระจายดงกลาวขางตน พอสรปไดวา ปจจย ทเกยวของกบการแพรกระจายสามารถแพรกระจายไปไดหลาย ๆ วธดวยกน คอ

1. การแพรกระจายโดยการยมวฒนธรรมมาใชจนกลายเปนวฒนธรรมของตน 2. การเขากนไดกบสงคม ไมยงยากในการใช ราคาไมแพง วตถดบหางาย

และมคณคาตอผน าไปใช 3. การแพรกระจายจากสงคมหนงไปยงอกสงคมหนง หรอจากภมภาคหนง

ไปยงอกภมภาคหนง ดวยการตดตอสมพนธกนหรอการสอสารระหวางบคคลกบบคคล

32

4. การแพรกระจายเกดจากคนถนอนตดใจในวฒนธรรมของคนกลมนและ น าไปใชในทองถนของตน

5. การแพรกระจายเกดจากการถายทอดทางวฒนธรรม โดยการทพอแมสอน ลกวาอะไรควรท าไมควรท า หรอการทพอแมสอนลกสาวใหรจกการทอผา ต าหกตงแตวยเดก กเปน การถายทอดวฒนธรรม แมวาลกษณะบางอยางของวฒนธรรมไดเปลยนไปตามกาลเวลา แตคานยม และหลกใหญทใชเปนกฎเกณฑของสงคมยงไมเปลยนไป (อมรา พงศาพชญ. 2538 : 20-21)

6. การแพรกระจายวฒนธรรมขนอยกบระยะเวลา 7. การสอสาร การคมนาคม เปนอกกลไกหนงทท าใหเกดการแพรกระจาย

ทางวฒนธรรม จากทฤษฎทกลาวมาผวจยสรปไดวา การวเคราะหการกอเกดและการ

แพรกระจายของวฒนธรรม ดานศลปะการแสดงจ าเปนอยางยงทตองอาศยทฤษฎการแพรกระจาย เพอพจารณาการลอกเลยนแบบหรอถายทอดทางวฒนธรรมกระบวนการปรบเปลยนวฒนธรรมดาน ศลปะการแสดงอยางไร มทศทางการแพรกระจายอยางไรวฒนธรรมดานศลปะการแสดงอาจจะมการ แพรกระจายทางวฒนธรรมจากจดศนยกลางจดใดจดหนงแลวจงพฒนาตนเองเขารปแบบดแลวกจะ แพรกระจายไปรอบตวเปนรศมจากวงกลมแคบ ๆ ขยายออก เปนวงกวางไปยงสงคมเพอนบาน โดยรอบหรออาจจะเกดจากจดศนยกลางเดยวกนแลวจงแพรกระจายไปยงสวนตาง ๆ

2. การวจยเชงคณภาพ การวจยเชงคณภาพ ปรวรรต เขอนแกว (2550 : เวบไซต) กลาวถงปรชญาพนฐาน

ของการวจยเชงคณภาพ สรปสาระไดวา 1. Phenomenologist (ปรากฏการณนยม) ปรากฏการณทางสงคมเกดจากการ

เลอกแสดงพฤตกรรมของมนษย ตอเงอนไขตาง ๆ ตามความเหมาะสมกบสภาพแวดลอม และคนใน เทานนทจะเขาใจอยางแทจรง

2. Symbolic Interaction (ปฏสมพนธทางสญลกษณ) บคคลแสดงพฤตกรรม ตามประสบการณทสงสม และเลอกทจะตอบสนองหรอไมตอเงอนไขนน ๆ และหากตองการเขาใจ พฤตกรรม ตองศกษาประสบการณเบองหลงหรอโลกทศนของบคคล

3. Culture and Ethnography (วฒนธรรมและชาตพนธ) บคคลมวฒนธรรม แบบแผนหรอมวธการด าเนนชวตเฉพาะตน ทแตกตางกนไปตามกลมชาตพนธ หากตองการเขา พฤตกรรมตองศกษาวฒนธรรมแบบแผน หรอวธการด าเนนชวตของกลมชาตพนธ ลกษณะส าคญของการวจยเชงคณภาพ

1. ศกษาปรากฏการณสงคมโดยภาพรวม จากหลายมต 2. ศกษาตดตามสภาพการเปลยนแปลงในระยะตาง ๆ และท าความเขาใจอยาง

ลกซง 3. ศกษาจากสภาพแวดลอมตามธรรมชาต (Field Research) 4. ใหความส าคญ และเคารพในความเปนมนษยของผถกวจย สรางความ

สนทสนมไวใจและไมน าขอมลไปกอใหเกดความเสอมเสยแกผถกวจย 5. ใชการพรรณนา (ลกษณะทปรากฏใหเหนชดเจน เชน ทตงทางภมศาสตร)

และตความสรางขอสรปโดยการวเคราะหแบบอปนย

33

6. เนนตวแปรดานความรสกนกคด จตใจ และความหมายทบคคลก าหนด แบบแผนการวจย

1. Case Studies (การศกษารายกรณ) - ศกษาสงใดสงหนง เพยงสงเดยว 1.1 Historical Organization Case Studies - ประวตองคกร

ศกษาพฒนาการ การเปลยนแปลงขององคกร เงอนไข สภาวะแวดลอมทเกยวของกบ การเปลยนแปลง

1.2 Observational Case Studies - การสงเกตรายกรณ ใชการสงเกต แบบมสวนรวม ศกษาสถานทใดสถานทหนง กลมบคคลใดกลมบคคลหนงหรอกจกรรมใด กจกรรมหนง

1.3 Life Histore - ประวตชวต ใชวธ สมภาษณ และเอกสารทเกยวของ เชน บนทกรายวนอนหมายถง อตชวประวต ฯลฯ

2. Multi – Case Studies (การศกษาพหกรณ) - ศกษาบคคล สถานการณ หรอองคกรมากกวาหนงกรณ

3. Multi – Studies ( การศกษาสถานท) – ศกษาปญหาเดยวกนในหลาย ๆ พนทเพอน ามาใชอธบายปรากฏการณทางสงคม การท างานภาคสนาม เปนหวใจส าคญของการวจยเชงคณภาพ “สนาม” สถานทแหลงทมปรากฏการณ ทางสงคมตรงกบปญหาทตองการศกษา

ขนตอน 1. เลอกสนาม

ตองมปรากฏการณตรงกบปญหาทจะศกษา ไมกวางเกนไป การคมนาคม การตดตอขาวสารสะดวก และมความปลอดภย ทพกไมกอใหเกดความขดแยงระหวางบคคล ในชมชน

2. เขาสนาม 2.1 การเตรยมตว

2.1.1 เตรยมดานสวนตว – สขภาพ การแตงกาย อปกรณด าเนน ชวตประจ าวนทสอดคลองกบชมชน

2.1.2 เตรยมดานความร - ภาษาถน ความเชอ ขอหาม แนวปฏบต ของชมชน

2.1.3 เตรยมวสดอปกรณ – เครองบนทกเสยง กลองถายภาพ สมด ปากกา

2.1.4 เตรยมประสานงาน – ตวแทนในการแนะน าชวยเหลอในสนาม

2.1.5 เตรยมใจ

34

2.2 การแนะน าตว 2.2.1 ก าหนดสถานภาพ และบทบาทเขามาในฐานะใด 2.2.2 บอกวตถประสงคทชาวบานฟงเขาใจ 2.2.3 บอกเหตผลทเลอกชมชนน

2.3 การเผชญค าถาม ตอบค าถามอยางรอบคอบ มนใจ ระวงภาพลบ และผลเสยตอ

การด าเนนงานวจย 2.4 การปฏบตงานวนแรกในสนาม

แนะน าตวกอน ควรหาตวกลางเปนผแนะน าใหรจกบคคลอน ๆ ความสงบเสงยมและเปนมตรจะชวยใหเขากบชมชนไดงาย

2.4.1 สรางความสมพนธ การสรางความสมพนธ เพอใหเปนทยอมรบจากสมาชกในชมชนก าหนดผใหขอมลส าคญ (Key Informant) และขยายกลมโดยการแนะน าตอเปนทอด ๆ (Snowball Sampling)ใชองคกรเปนแหลงกระจายขาว และพบปะสรางสมพนธกบสมาชกชมชนเขารวมกจกรรมของชมชนและมสวนรวมในการตดสนใจ ตามโอกาสและตามควรแกสถานภาพ เพอใหสามารถสรางสมพนธภาพ และเขาใจโลกทศน ของชาวบาน ไดเรวขน

2.4.2 เรมท างาน ส ารวจขอมลพนฐานของชมชน ลกษณะขอมลทางกายภาพของชมชน โดยเดนส ารวจ และ

พบปะพดคยกบสมาชกตามกาลเทศะท าแผนทชมชน แผนทกายภาพ (ภมศาสตร) แผนททาง ประชากร (ลกษณะครวเรอนแตละหลง ประกอบดวยใครบาง อายเทาไร โดยออกไปเยยมบาน) แผนททางสงคม (ลกษณะความสมพนธของกลมคนในสนาม)

2.4.3 ท างาน เจาะลกเกบขอมลเพอตอบวตถประสงคการวจยใชเทคนควธการตาง ๆ เชน การสงเกต การสมภาษณพดคย ขอมลเอกสารวเคราะหขอมลไปพรอม ๆ กบการเกบขอมล อาศยมมมองของ คนในการวเคราะหขอมล

สมศกด ศรสนตสข (2543 : 99) ไดศกษารวบรวมหลกการวจยเชงคณภาพ เปนหลกในการเกบรวบรวมขอมล และใชหลกการเขาสปญหาและหลกการวเคราะห (Approach) นน ไดแบงไว 2 แบบ คอ

1. Ethic Approach การเขาใจปรากฏการณทางสงคม โดยการมองจาก ภายนอก หมายถง นกวจยมกจะเขาใจปญหาหรออธบายพฤตกรรม ๆ ทเกดขน จากแนวคดและ ทฤษฎของตน จงเปนการมองปญหาหรอเขาใจปรากฏการณทางสงคมของชมชนชาตพนธทเกดขน จากสายตาของบคคลภายนอก

2. Emic Approach การเขาใจปรากฏการณทางสงคม โดยการมองจาก ภายใน หมายถง นกวจยมกจะพยายามเขาใจปญหาหรออธบายพฤตกรรม ๆ ทเกดขน จากสายตา ของบคคลทอยในชมชนนน ๆ โดยไมพยามยามทจะเอาแนวความคดและทฤษฎของตนเขาไปตวาม

35

หรอวเคราะหปรากฏทางสงคมในชมชนชาตพนธ ในการวจยครงน ผวจยจะใชแนวคดทฤษฎ แบบ Emic Approach โดยใช หลกการบรรยายหรอการพรรณนารายละเอยดตาง ๆ ใหมากทสดจาการรวบรวมขอมล สวนการ วเคราะหดวยสถตอาจมบางตามความเหมาะสม ตามกระบวนการวจยตามภาพประกอบ 2 ภาพประกอบ 2 กระบวนการวจย งานวจยทเกยวของ

1. งานวจยในประเทศ ธรรมนญ จตตรบตร (2543 : บทคดยอ) ไดศกษาปหดนตรของชนเผาลวะ บานเตย

จงหวดนาน โดยมวตถประสงคเพอศกษาสงคมวฒนธรรมของชนเผาลวะ บานเตย จงหวดนาน เพอศกษาลกษณะเฉพาะทางกายภาพ และระบบเสยงของ “ปห” และเพอศกษาลกษณะเฉพาะทาง ดนตรของ “ปห” ใชระเบยบวธการวจยเชงคณภาพ ท าการรวบรวมและวเคราะหขอมลดวยวธการ ทางมานษยดนตรวทยา โดยไดขอมลจากงานเอกสาร ผลงานทางวชาการ และการออกงาน ภาคสนาม ผลการศกษาพบวา ชนเผาลวะเปนกลมชนทอาศยอยบรเวณจงหวดนานของประเทศไทย มประเพณความเชอและพธกรรมทเปนเอกลกษณของตนเอง คอพธกรรมโสลด “ปห” เปนเครอง ดนตรทใชในการบรรเลงประกอบพธโสลด มความส าคญมากตอวถชวตของชนเผาลวะ เครองดนตร ชนดนเปนเครองดนตรทใชบรรเลงเปนกลมใหญ ๆ ดงนนจงเสมอนวาเปนศนยรวมของชาวบาน ในการถายทอดความรสกทางวฒนธรรม ลกษณะทางกายภาพของ “ปห” พบวา “ปห” เปนเครอง ดนตรทผลตจากไมไผชนดหนงทเรยกวา ไมเฮยะ มทงหมด 10 ชด ส าหรบชดทม 3 เสยง ม 5 ชด ไดแก พะรด, ไฮ, ฮ, จมยม และเมยเอา ส าหรบชด 2 เสยง ม 5 ชด ไดแก องกอมปรพะรด, องกอมปรไฮ, องกอมปรฮ, องกอมปรจมยม และองกอมปรเมยเอา แตละชด มเสยงทตายตวแตกตางกน ลกษณะเฉพาะทางดนตรของ ”ปห” พบวา รปแบบเปนเพลงทมรปแบบ เดยว มลกษณะการบรรเลงทซ าไปซ ามา โดยสวนใหญแลวเพลงทบรรเลงโดย “ปห” นนใช กระสวนจงหวะทเหมอนกนและใกลเคยงกน การเคลอนทของท านองพบการเคลอนทมอย 6 ลกษณะ คอ การเคลอนทแบบซ าตวโนต การเคลอนทแบบสลบฟนปลา การเคลอนทแบบขาลง และขาขน การเคลอนทแบบขาขนและขาลง การเคลอนทแบบขาขน การเคลอนทแบบขาลง

ชโลมใจ กลนรอด (2541 : บทคดยอ) ไดศกษาทะแยมอญวฒนธรรมการดนตรของ ชาวมอญชมชนวดบางกระด เปนการศกษารปแบบองคประกอบของทะแยมอญ ประวตความเปนมา สภาพทางสงคม วฒนธรรมการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนมอญวดบางกระด ทมผลตอ วฒนธรรมการดนตรและการเลนทะแยมอญ และการศกษาลกษณะทางดนตรในทะแยมอญทม ความสมพนธกบดนตรไทย วธการศกษาใชวธการทางมานษยวทยา ซงเปนการวจยเชงคณภาพ โดยการศกษาจากขอมลเอกสารและศกษาภาคสนาม ใชเวลาศกษาตงแตเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2539 ถงเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2541 ผลการศกษาพบวา ทะแยมอญเปนการละเลนของชาวมอญทมการ ดนกลอนเปนค ารองประกอบดนตร ซงม 2 รปแบบ คอ รปแบบโบราณ และรปแบบใหม

36

ในดานองคประกอบพบวา บทรองทเปนภาษาโบราณและค าบาลท าใหจ ากดผชมอยในกลมชาวมอญ ผสงอายเทานน สวนชาวมอญหนมสาวไมใหความสนใจเนองจากไมเขาใจภาษาในบทรอง จ านวน ผแสดงลดนอยลงเพราะขาดการสบทอดท าใหเพลงเกาจ านวนหนงตองสญไป ในปจจบนการละเลน ทะแยมอญไดกลายเปนการแสดงทมผจางวาน มการประยกตเพลงสมยใหมเขาไปใชรอง มทง เนอรองทเปนภาษามอญและภาษาไทย สวนดนตรทใชบรรเลงเรยกวา วงโกรจยาม เปนการบรรเลง คลอไปกบเสยงของคนรอง เสยงของดนตรมลกษณะทมต า เพลงมลกษณะเปนท านองสน ๆ มการ ซ าท านองในขณะทเนอรองเปลยนไป ดานความสมพนธกบดนตรไทยพบวา พนฐานการผสมวง และการบรรเลงคลายวงเครองสายไทย มการน าท านองเพลงไทยบางเพลงไปใช สวนในดาน เครองดนตรมการพฒนารปรางลกษณะของจยามใหมลกษณะเหมอนจระเขของไทย ทะแยมอญ มบทบาทตอชมชนบางกระดโดยท าหนาทใหความบนเทงและขดเกลาสงคมจากเนอรองทแฝงไวดวย การอบรมสงสอนศลธรรมจรรยา ขนบประเพณและการเกยวพาราสของฝายชายและฝายหญง การพฒนาของทะแยมอญยงไมมแนวทางทชดเจน และยงไมไดรบการด าเนนการอยางเปนรปธรรม ซงอาจมผลตอการสญสนของวฒนธรรมดนตรมอญดานเครองสาย แหลงสดทายของชาวมอญ ในประเทศไทย

ทรงพล สขมวาท (2545 : บทคดยอ) ไดศกษาดนตรจนแตจว กรณศกษาวงดนตร คลองเตยเหลยงหลกฮง มวตถประสงคเพอศกษาวงดนตรคลองเตยเหลยงหลกฮง การสบเนอง ทางโครงสรางของเพลงแตจวและกลวธการบรรเลงเครองดนตรวง ผลการศกษาพบวา วงดนตร คลองเตยเหลยงหลกฮงเปนวงดนตรประกอบซอจชนดหนง เรยกวา “วงหซ” มนกดนตรเปนชาว แตจว ทเมองไทยมานาน มเครองดนตรประเภทขลย ไดแก หวยเตก ถงเซยว ประเภทซอ ไดแก ยฮ หยฮ ตวผา ประเภทขม ไดแก เอยวคม ประเภทพณ ไดแก ปแป มบทเพลงหซทเปนซอผ โบราณของแตจว และยงนยมเลนมาจนถงปจจบน เครองดนตรยฮถอเปนเอกลกษณของดนตรหซ แตจว การสบเนองทางโครงสรางของเพลงทวงเลนพบวาเรเปอรทวรส าคญของหซสบมาจากฉวไผ ทเปนท านองโบราณส าคญ ลวปนและปาปนเปนชอเดยวกนของท านอง ฉวไผทมโครงสราง 68 จงหวะ เถาฉวหรอเทาแขก เปนท านองเพลงชด มลกษณะเหมอน suite ทางดนตรตะวนตก มวธการบรรเลงจากทอนชากอน ผานทอนกลางแลวไปทอนสดทายทเรวทสด แสดงจงหวะท านอง เพลงดวยระบบปนอนทจดจงหวะ (Beat) ใหอย ?eter ซงโดยปกตสามารถระบไดดวย Time Signature 4/4, 2/4 และ 1/4 บนไดเสยงคงซาลก ตงซาลก อวะซาโหงว คงซาตงลก และฮวงสว ถอเปนเอกลกษณะของดนตรแตจว กลวธการบรรเลงเครองดนตรวงทมขลย ซอ พณ และขมนน มเทคนคตาง ๆ เฉพาะตว เชน ขลยมการปรบแตงเยอทตองจดใหเยอเกดรอยจบยนทละเอยด สม าเสมอ ซอมการใชคนชกทใชหวไหลเปนจดหมนสงแรงและผอนแรง ขมมวธไมขมซาเตยมเจก ทมการตเปนท านอง 3 ครง สลบเสยงต าคแปด 1 ครง เหลานเปนวธทมธรรมเนยมปฏบต สบทอดกนมา

สนอง คลงพระศร (2541 : บทคดยอ) ไดศกษาหมอล าซงกระบวนการปรบเปลยน ทางวฒนธรรมดนตรของหมอล าในภาคอสาน โดยมวตถประสงคเพอศกษาประวตและพฒนาการ ของหมอล าในภาคอสาน องคประกอบดนตรการแสดงหมอล าซง บทบาทหมอล าซงในบรบทสงคม และวฒนธรรมอสาน กระบวนการปรบเปลยนทาวฒนธรรมดนตรของหมอล าในภาคอสาน ปญหา และแนวโนมในการแสดงหมอล าซง โดยใชวธการทางมานษยวทยาในการเกบรวบรวมขอมล

37

ระหวางป พ.ศ. 2537 – 2540 พรอมทงตรวจสอบและวเคราะหขอมลดวยระเบยบวจยเชงคณภาพ ผลการศกษาพบวา หมอล ามประวตและพฒนาการ 3 ทาง คอ พฒนามาจากลทธบชาแถนหรอผฟา พฒนามาจากประเพณความเชอในพระพทธศาสนา และพฒนามาจากประเพณเกยวพาราสระหวาง หนมสาว ในดานองคประกอบดนตรและการแสดงหมอล าซง พบวา หมอล าซงพฒนาขนเมอป พ.ศ. 2529 โดยแนวคดของหมอล าสนทร ชยรงเรอง และหมอล าราตร ศรวไล ทไดน าเอาเครอง ดนตรตะวนตกประเภทวงสตรงมาบรรเลง และน าหางเครองมาเตนประกอบการแสดงหมอล ากลอน ท านองขอนแกน สวนบทบาทหมอล าซงในบรบทสงคมและวฒนธรรมอสานพบวา มบทบาทเฉพาะ ในดานความบนเทงเทานน ในดานกระบวนการปรบเปลยนทางวฒนธรรมดนตรของหมอล า พบวา เกดจากปจจยหลายดาน โดยเฉพาะดานความเชอและการเมองการปกครองจากรฐบาลสวนกลาง มผลตอกระบวนการปรบเปลยนทางวฒนธรรมดนตรของหมอล าในภาคอสาน ปญหาและแนวโนม ของหมอล าซง พบวา หมอล าซงไดกอใหเกดความขดแยงในกลมผฟง คอ กลมวยรนและกลมผเฒา ผแก เนองจากทงสองกลมรสนยมไมตรงกน ท าใหคาดการณไดวาแนวโนมของหมอล าซงในอนาคต อาจจะไมหลงเหลอรองรอยของหมอล ากลอนตามแบบฉบบเดม

อมรนทร แรงเพชร (2545 : บทคดยอ) ไดศกษาวงปไมแมนดนตรในพธเสนของ ชาวลาวโซง ในอ าเภอเขายอย จงหวดเพชรบร มวตถประสงคเพอศกษาถงประวตพฒนาการและ องคประกอบ ทางดนตรของวงปแมน และบทบาทหนาทของวงปไมแมนทมตอพธเสนและตอสงคม ชาวลาวโซง ตลอดจนการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมทมผลกระทบตอวงปไมแมน ซงเปนดนตรในพธเสนของชาวลาวโซงในอ าเภอเขายอย จงหวดเพชรบร การศกษาครงนเปนการ ศกษาวจยเชงมานษยวทยาการดนตร ผลการศกษาพบวา วงปไมแมนเปนดนตรใชบรรเลงประกอบ พธเสน ซงเปนพธกรรมทเกยวของกบการนบถอผมดของชาวลาวโซงในอ าเภอเขายอย จงหวด เพชรบรทไดสบทอดกนมาตงแตบรรพบรณ และยงคงผกพนอยกบวถชวตของชาวลาวโซงจนถง ปจจบน วงปไมแมนประกอบดวยเครองดนตรประเภทเครองเปาเทานน ไมมเครองจงหวะหรอ เครองดนตรอน ๆ ประกอบ ในขณะทบรรเลงมการขบบทสวดของหมอมดควบคไปดวย ความหมายในเชงพธกรรม วงปไมถกใชเปนเครองมอในการสอสารกบผในพธเสน เพอกอใหเกด ความศรทธาและความเชอมนในความส าเรจของการท าพธเสน ซงพธกรรมดงกลาวมบทบาทหนาท ในการตอบสนองความตองการพนฐานทางดานความมนคงทางจตใจตอชาวลาวโซง เปนเครองมอ ในการปลกฝงจรยธรรม ทงในระดบปจเจกบคคลและระดบสงคม และเปนสญลกษณในการแสดง ชนชนทางสงคมของชาวลาวโซง บทบาทหนาททกลาวมาไดกอใหเกดความเปนระเบยบเรยบรอย และความเปนอนหนงอนเดยวกนของสงคมชาวลาวโซงภายใตการนบถอผเดยวกน แตในปจจบนน การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ท าใหพธเสนและวงปไมแมนเรมลดบทบาท ลงไปจากวถชวตของชาวลาวโซง เนองจากชาวลาวโซงรนใหมไดรบเอาวฒนธรรมและคานยมแบบ สมยใหมเขามาใชในการด าเนนชวตประจ าวนมากขน ซงมผลกระทบตอวถชวตแบบเดมทเคยผกพน อยกบความเชอเรองผและพธเสน เมอพธเสนลดบทบาทหนาทลงวงปไมแมนซงเปนดนตรประกอบ พธเสนกตองลดบทบาทหนาทตามไปดวย ประกอบกบวงปไมแมนเปนดนตรทใชส าหรบท าพธกรรม เทานน ในเวลาปกตจะน ามาเลนไมไดทงนกดนตรกตองเปนผทมสถานภาพพเศษ คอ หมอมด ไมใชบคคลธรรมดาทวไป ดงนนจงเปนขอจ ากดของการสบทอดดนตรปไมแมน ซงสภาวการณ ดงกลาวอาจท าใหวงปไมแมนสญหายไปจากสงคมของชาวลาวโซงไดในอนาคต

38

ศศธร นกป (2544 : บทคดยอ) ไดศกษาเพลงพนบานต าบลวงลก อ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย โดยมวตถประสงคเพอศกษารวบรวมและจดหมวดหมเพลงพนบาน ต าบลวงลก อ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย เพอวเคราะหท านองและเนอรองเพลงพนบานวงลก และเพอศกษา หาภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของต าบลวงลก อ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย การศกษา ครงนเปนการศกษาทางมานษยวทยาการดนตร ซงใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ โดยรวบรวมขอมล ภาคสนามเปนหลก ประกอบดวยขอมลจากการสมภาษณ และสงเกต รวมทงการศกษาขอมลจาก เอกสารทเกยวของ การศกษาครงนด าเนนงานตงแตเดอนมกราคม พ.ศ. 2541 ถงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2541 แลวจงน าผลการศกษาทไดมาเขยนพรรณนาวเคราะห ผลการศกษาพบวา เพลงพนบาน ต าบลวงลก อ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย ทรวบรวมไดครงนมจ านวน 67 เพลง จ าแนก หมวดหมออกตามลกษณะโอกาสทใชได 5 ประเภท คอ (1) เพลงกลอมลก (2) เพลงพธกรรม (3) เพลงประกอบการละเลน (4) เพลงปฏพากย และ (5) เพลงร าวง มผลการวเคราะหดานดนตร และดานภาพสะทอนทางสงคม และวฒนธรรมของเพลงทง 5 ประเภท ดงน ผลการวเคราะหหลก และท านองเสยงประดบ ท านองเสยงหลกมความเรยบงายไมซบซอน เปนลกษณะเฉพาะของทองถน เปนเพลงทอนเดยวหรอเพลงท านองเดยว สวนท านองเสยงประดบเปนการขบรอง ซงผขบรอง สามารถตบแตงใหไพเราะขน โดยไมทงท านองเสยงหลก สวนวธการขบรองมการซ าค า ซ าวรรค ซ าทอน มรองสรอย มลกค และมการรองทไมมลกคชวย ผลการวเคราะหดานภาพสะทอนทาง สงคมและวฒนธรรม พบวา ต าบลวงลกเปนสงคมเกษตรกรรม สงแวดลอมยงมความเปนธรรมชาต อยมาก ชวตตองดนรนตอสเพอปากทอง ทางดานวฒนธรรมของชาวต าบลวงลกนน พบวา มความ เชอทางศาสนาพทธเปนหลก มคานยมในการรกนวลสงวนตว มประเพณการแตงงานทฝายชายตอง สขอฝายหญง และยงคงมลกษณะนสยของคนไทยทรกสนกสนาน มน าใจเออเฟอเผอแผ บทบาท ของเพลงพนบานในปจจบนเปลยนแปลงไปจากทเคยรบใชสงคม ใหความบนเทง สนกสนาน และ เปนเครองมอควบคมสงคมในการรวมกลมกน กลายมาเปนเพยงน ามาแสดงเพอการอนรกษ โดยเลน เฉพาะในโอกาสทไดรบเชญไปแสดงในงานของจงหวด แนวโนมในอนาคตเพลงพนบานต าบลวงลก อ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย คงเปนเพยงศลปวฒนธรรมพนบานทอนรกษไวเพยงเปนสญลกษณ ของชาวต าบลวงลกเทานน

พจนย กงตาล (2548 : บทคดยอ) ไดศกษาเพลงพนบานโพหก โดยมวตถประสงค เพอศกษาทมาของการร าโทนทชมชนโพหก ววฒนาการการถายทอดทาร าโทน และศกษาค ารอง ทาทางประกอบค ารองของเพลงร าโทน ดวยวธการเกบขอมลจากศลปนในพนทจากชาวบานและ นกวชาการทองถน ในการศกษาครงนใชระเบยบวจยเชงคณภาพ โดยศกษาขอมลจากเอกสารและ การสมภาษณผรภายในทองถน และจากการศกษาภาคสนาม ตงแตเดอนตลาคม พ.ศ. 2546 ถง เดอนตลาคม พ.ศ. 2547 ผลการศกษาพบวา เพลงพนบานโพหกของชาวต าบลโพหก อ าเภอบางแพ จงหวดราชบร มมากมายและยงคงมศลปนพนบานทมความรในเรองการละเลนตาง ๆ เหลาน ในต าบลโพหกทยงคงเลนทงเปนอาชพ และเลนในเทศกาลตาง ๆ อยเสมอ โดยเฉพาะการร าโทน นอกจากจะเลนเปนการละเลนภายในหมบานเพอความสนกสนานแลวยงไดมการจดประกวดเพอ อนรกษและไดรบการสงเสรมจากทางราชการ และหนวยงานทองถนใหมการเผยแพรไปยงทองถน อน ๆ อนเปนการประชาสมพนธเพอการทองเทยว และยงเปนการสงเสรมวฒนธรรมพนบานนให แพรหลายอกดวย ส าหรบการร าโทนแตเดมจดใหมการละเลนในเทศกาลตาง ๆ เชน งานสงกรานต

39

และงานนกขตฤกษ แตในปจจบนมการตนตวในเรองวฒนธรรมจงมการน าการร าโทนนไปแสดง ตามหนวยงานทตองการชมเพอการศกษา และเพอความบนเทง การแสดงจะมอปกรณในการแสดง ประกอบดวยกลองทอม ฉง ฉาบ และมตนเสยงเปนชายและหญงรองน า รวมทงผทร ากจะรวมรอง ไปในขณะร าดวย เพลงทใชรองมทงเนอเพลงทมาดงเดมตงแตสมยแรก คอประมาณสมย สงครามโลกครงท 2 และเพลงทไดรบอทธพลจากเพลงร าวงสมยใหม แบงตามเนอหาได 3 ลกษณะ คอ เพลงทมเนอหาเกยวพาราสระหวางชาย – หญง เพลงทมเนอหาปลกใจ เพลงทกลาวถง ธรรมชาตและสตว สวนทาร าทใชประกอบการร าโทนจะเปนทาแสดงออกทใกลเคยงกบทาธรรมชาต ผร าสวนใหญจะใชทาทางในการร าเหมอนกนจะมทแตกตางไปบางกเพยงเลกนอย ทาร าเปนทา ประดษฐโดยไมมการวางแผนหรอมาตรฐานก าหนดวาตองใชเพลงอะไร ประกอบดวยทาร าอะไร ตายตวเหมอนการร าวงมาตรฐาน ทาทางในการร าโทนของชาวบานโพหกมทงลกษณะทาพนฐาน ในการร าทเหมอนกน และแตกตางกนตามเนอหา สวนทาร าทแตกตางกนออกไป จะเปนทาร าทม ความหมายเปนทาเลยนแบบธรรมชาต ผลการศกษาเพลงพนบานโพหกท าใหทราบวาการละเลน ทโพหกมมากมาย เพราะชาวโพหกมบรรพบรษเปนชาวไทยแท ๆ จะมทตางเชอชาตมาอาศยอย โดยรอบบางกเปนเพยงเลกนอย และชาวโพหกเองกเปนผทมความเปนอยทใกลเคยงธรรมชาต และ รกษาวฒนธรรมดงเดมของตนเองไดเปนอยางด หนวยงานราชการใหความสนบสนนและปจจบนได มการน าเอาความรเกยวกบการร าโทนไปสอนในโรงเรยนของชมชนเพอใหเยาวชนไดสบทอดตอไป

เครอจต ศรบญนาค (2539 : บทคดยอ) ไดศกษาเจรยงเบรน เพลงพนบานของ ชาวไทยเขมรสรนทร โดยมวตถประสงคเพอศกษาประวตความเปนมา องคประกอบของเพลง พนบานเจรยงเบรน ตลอดจนศกษาถงคณคาของเพลงพนบานเจรยงในดานภาษา สงคมวทยา และ ดานจตวทยา โดยใชการศกษา 2 แนวทาง คอ ศกษาจากขอมลภาคสนาม และขอมลจากเอกสาร และงานวจยทเกยวของ ในการศกษาครงนมงศกษาเพลงพนบานเจรยงเบรนของชาวไทยเขมรในเขต จงหวดสรนทร ผลของการศกษาพบวา เพลงพนบานเจรยงเบรน ววฒนาการมาจากการเลน “กญตอบไก” ซงมการรองโตตอบ มดนตรปออประกอบ ตอมาการเลนชนดนไดน าแคนเขามาเปา ประกอบท านองเจรยงเบรน คลาย ๆ กบหมอล ากลอน ซงเขาใจวาเกดขนในชวง 50 – 60 ปมาน และเรยกการเลนชนดนวา “เจรยงเบรน” การเลนเจรยงเบรนมองคประกอบตาง ๆ คอ ผเลนชาย หญง 2 – 3 คน สถานทแสดงไมจ ากดสถานทจะเปนทไหนกไดทเหมาะสม การแตงกายแตงแบบ พนบานโบราณ ตอมามการพฒนาใหหญงนงกระโปรง ชายสวมกางเกงขายาว ดนตรทใชประกอบ มแคนซงเปาลายแมงภตอมดอกเปนสวนใหญ ทาร าจะมทาร าพนฐานอย 6 ทา คอ ทาร าเดน ทาร าถอย ทาร าเคยง ทาร าเกยว ทาดดนว และทาเตะขา วธการเลนจะเรมจากการบชาคร แนะน า ตนเองมการบอกกลาวถงความส าคญของงาน แลวเรมเจรยงถาม – ตอบ เจรยงเรองสดทายเจรยงลา คณคาของเพลงพนบานเจรยงใหคณคาหลาย ๆ ดาน เชน ดานภาษา สามารถเลอกสรรค าทไพเราะ มสมผสทเปนภาษาเขมรแตไมมรปแบบทตายตวเนอหาของบทรองเจรยงยงสะทอนใหเหนถง ความเชอ ประเพณ คานยม สงคมและอาชพดานตาง ๆ นอกจากนเพลงพนบานเจรยง เบรนยงให ความบนเทงใจ ใหความเพลดเพลน และสนองตอบสภาวะดานจตใจไดดวย

พชร สวรรณภาชน (2543 : บทคดยอ) ไดศกษาเพลงโคราช การศกษาทาง มานษยวทยาการดนตร เพลงโคราชเปนวฒนธรรมทองถนอยางหนงของชาวไทยโคราช นบเปน การรองเพลงพนบานโตตอบระหวางชายหญง ซงตองอาศยไหวพรบ ปฏภาณ ความร และ

40

ความสามารถเฉพาะตวของหมอเพลงหรอผรองเปนอยางสง เพลงโคราชมเนอรองและทวงท านอง ทเปนเอกลกษณแสดงถงวฒนธรรมของชาวไทยโคราชอยางเดนชด การศกษาเพลงโคราชครงน ผศกษาอาศยวธการ แนวคด และทฤษฎทางมานษยวทยาการดนตรเปนแนวทางในการศกษา โดยศกษาถงรปแบบ เนอหา วธการเลนเพลงทงดานดนตร และเนอรอง เพอดพฒนาการของเพลง ตงแตอดตจนถงปจจบน และมงเนนทเพลงโคราชแบบดงเดมทนบวนจะคอย ๆ หมดไป ผลการศกษาพบวา เพลงโคราชมการพฒนาเปลยนรปแบบ เนอหา ตลอดจนวธการเลนเพลงมา โดยตลอด ทงสาเหตประการหนงมาจากความคดสรางสรรคของหมอเพลง และรสนยมของผฟง อกประการหนงทเปนสาเหตทส าคญยงคอ การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมของชมชน ชาวไทยโคราช ท าใหเกดมเพลงโคราชแบบตาง ๆ เพมขนจากแบบดงเดม ทงนเพอใหสอดคลองกบ ความตองการของชมชน คอ เพลงโคราชแกบน และเพลงโคราชซง อยางไรกตามไมวาเพลงโคราช จะเปลยนไปอยางไรเนอรองกยงคงรกษาลกษณะของกลอนเพลงโคราช รวมกบท านอง “โอ” ซงเปนลกษณะของเพลงแตดงเดมไวตลอดมา นอกจากนเพลงโคราชทยงไดรบความนยมยงตอง ขนอยกบความสามารถและลลาของหมอเพลงแตละทานอกดวย

เสนหา บณยรกษ (2545 : บทคดยอ) ไดศกษาภาพสะทอนสงคมจงหวดพษณโลก และคณคาเชงวรรณศลปจากบทเพลงพนบาน มจดประสงคเพอรวบรวมเพลงพนบานจงหวด พษณโลก แลวน ามาวเคราะหสะทอนภาพสงคม วถชวต คานยม ความเชอ เศรษฐกจ วฒนธรรม ประเพณ และวเคราะหคณคาเชงวรรณศลป โดยผวจยรวบรวมเพลงพนบานในพนท 6 อ าเภอ ไดแก เพลงพนบาน จ านวน 69 เพลง ผลการศกษาพบวา ภาพสะทอนสงคมของจงหวดพษณโลก เปนสงคมเกษตรกรรม มสภาพภมอากาศ ภมประเทศ สงแวดลอม และทรพยากรทเหมาะสมแก การประกอบอาชพเกษตร ท าใหมวถชวตแบบพงตนเองและพงธรรมชาต จงมฐานะเศรษฐกจ พอเพยง มวฒนธรรม ประเพณเกยวของสมพนธและผกพนกบพระพทธศาสนาเครงครด ในธรรมเนยมนยม ไดแก การบวชเรยนของผชาย การแตงงานอยางถกตองตามประเพณ มการละเลนพนบานทงของเดกและผใหญ มความรกนวลสงวนตวของผหญง ความมทรพย ความกตญญ ความรกเดยวใจเดยว การบวชเรยน การแสดงความรกใหอยในขอบเขตของ วฒนธรรมไทย สวนคณคาเชงวรรณศลป พบวา มบทเพลงพนบานทประกอบดวยภาษามวรรณศลป ซงใชวธอปมา อปลกษณ เทยบฉายา การเลนค าเลนอกษร การใชค าเลยนเสยงธรรมชาตและ ใชกวโวหารเฉพาะตน

พรรณราย ค าโสภา (2540 : บทคดยอ) ไดศกษากนตรมกบเพลงประกอบการแสดง พนบานจงหวดสรนทร ซงเปนการวเคราะหเพลงประกอบการแสดงพนบานของหมบาน วฒนธรรม ทหมบานดงมน อ าเภอเมอง จงหวดสรนทร เปนการศกษาบทเพลงประกอบการแสดงโดยใช วงกนตรมบรรเลง 4 บทเพลง คอ เพลงประกอบการแสดงเรอมอายย เรอมกโนบตงตอง อายยพมพวง และเรอมศรไผทสมนต มวตถประสงคเพอศกษาวเคราะหในดานประวตความเปนมา การแตงกาย โอกาส และวธการแสดง มาตราเสยง การเทยบเสยง ค ารอง ท านอง โครงสรางของ ท านองเพลง การประสานเสยง จงหวะ และโครงสรางฉนทลกษณของบทเพลง ส าหรบบทเพลง จะถอดท านองบนทกเปกสกอรโนตโดยเทยบกบเสยงมาตรฐานสากล วธด าเนนการศกษาเรมศกษา ขอมลจากเอกสารต ารา แถบบนทกเสยง แถบบนทกภาพขอมลจากการสมภาษณ จดบนทก และ

41

การเขามสวนรวมสงเกตการณ จากการศกษาพบวา ดนตรพนเมองกนตรมเพลงประกอบการแสดง แตเดมมจดประสงคในการบรรเลงเพอความสนกสนานรนเรงของชาวบาน เปนท านองสน ๆ ไมม รปแบบทแนนอน ตอมามการปรบปรงพฒนาใหเปนรปแบบมากขน โดยไดรบการอนรกษสงเสรม จากหนวยงานทางราชการใหผช านาญทางดนตรกนตรมน าเอาบทเพลงเกาแกทมความไพเราะ ออนหวาน สนกสนาน และไดรบความนยมในชมชนเปนเวลาอนยาวนาน น ามาใชบรรเลง ประกอบการแสดงกนตรม และเพลงประกอบการแสดงใชแสดงในงานตาง ๆ ทวไป ทงงานมงคล และงานอวมงคล แตเดมเครองแตงกายนกดนตร ผร า ผแสดง ไมไดค านงถงมากนก แตงกาย ตามสบายตามสมยนยม ตอมามการปรบปรงใหมการแตงกายตามประเพณนยมสวยงามมากขน มาตราเสยงแตเดมมลกษณะเฉพาะ ตอมาไดรบอทธพลจากดนตรตะวนตกท าใหมาตราเสยงของเพลง กนตรมเปลยนไป ใกลเคยงกบมาตราเสยงสากลมากขน การเทยบเสยงจะนยมเทยบเสยงเขากบเสยง ปออ โดยเทยบเสยงเปนค 4 และ 5 ค ค ารองจะเปนภาษาเขมรสง (คแมลอ หรอภาษาเขมร ปนไทย) การประสานเสยงจะเกดขนโดยบงเอญ เพราะลกษณะการบรรเลงผบรรเลงดนตรกนตรม เครองดนตรทบรรเลงท านองตรว ปออ จะบรรเลงคลอเสยงรอง รปแบบโครงสรางฉนทลกษณของ บทเพลงจะท านองทซ า ๆ กลบไปกลบมา ท าใหฟงงาย เขาใจงาย บทเพลงประกอบการแสดงของ หมบานดงมนแตละบทเพลงจะมท านองทสน ๆ ไมสลบซบซอน จงหวะ ท านอง มความไพเราะงาย ตอการจดจ า มส าเนยงนมนวล เทคนคการบรรเลงแพรวพราวเปนเอกลกษณเฉพาะของชาวอสานใต

จตตมา นาคเภท (2547 : บทคดยอ) ไดศกษาการแสดงพนบานของอ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย มวตถประสงคเพอศกษาประวตความเปนมา วเคราะหรปแบบและกระบวนการร า การแสดงพนบานของอ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย ทปรากฏตงแตป พ.ศ. 2503 – 2546 โดยศกษาจากเอกสารทเกยวของ การสมภาษณผทรงคณวฒและผแสดง โดยมผทรงคณวฒ ดานการแสดงพนบานของอ าเภอศรส าโรง นายส าเภา จนทรจรญ ผมผลงานดเดนทางดาน วฒนธรรม (สาขาศลปะการแสดง) ดนตรและนาฏศลปไทย (พ.ศ. 2532 จากส านกงาน คณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตเปนแหลงขอมลส าคญ) การสงเกตการณแสดงจรง จ านวน 6 ครง พรอมฝกปฏบตการแสดงกบผทรงคณวฒ ผลการศกษาพบวา การแสดงพนบานของอ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย มพนฐานมาจากการรวมเลนเปนหม เพอความสนกสนานในวนตรษสงกรานตของ ทกป และเกดการความตองการความบนเทงภายในอ าเภอมทงหมด 7 ชดการแสดง คอ (1) เพลง ร าวง (2) เพลงฉยฉายเขาวด (3) เพลงยมใย (4) เพลงฮนรนเล (5) ร าแบบบท (6) ร ากลองยาว และ (7) ร ามงคละ ซงสามารถแบงเปนกลมการแสดงตามลกษณะของการแสดงได 4 กลม คอ กลมแรก กลมเนนการรอง ไดแก เพลงร าวง กลมทสอง กลมเนนการร าประกอบการรอง ไดแก เพลงฉยฉายเขาวด เพลงยมใย เพลงฮนรเล กลมทสาม กลมเนนการร า ไดแก ร ากลองยาว ร ามงคละ และ กลมทส กลมเนนการละคร ไดแก ร าแบบบท การแสดงในกลมท 1 – 3 ผแสดง เปนชาวบานทวไป กลมท 4 ผแสดงเปนขาราชการครในอ าเภอ แตในปจจบนทง 4 กลม ผแสดง เปนสวนใหญเปนขาราชการครในอ าเภอ จากการศกษาการแสดงพนบานทง 7 ชด แบงออกเปน 4 กลมนน ไดรบอทธพลของทาร ามาตรฐานจากการแสดงละครร าในอ าเภอและจากทาร าตามหลก นาฏศลปไทยของกรมศลปากร โดยมนายส าเนา จนทรจรญ เปนผปรบปรงเพอใหการแสดงพนบาน นาสนใจมากยงขน ซงสามารถแบงอธบายไดเปน 4 กลม คอ กลมการรอง เปนเพยงกลมเดยวท ไมมการปรบปรง ยงคงรกษารปแบบและลกษณะทาร าเดมเอาไว กลมเนนการร าประกอบการรอง

42

ปรบจากแถววงกลมหนหนาเขาหากน เปนแถวครงวงกลมทผชมสามารถมองเหนผแสดงไดทกคน และไมตองโตตอบโดยใชไหวพรบปฏภาณเหมอนในอดต เพราะบทรองในอดตถกรวบรวมจดเตรยม เอาไวลวงหนาแลว จงสามารถก าหนดเวลาการแสดงทแนนอนได กลมเนนการร าปรบจากรปแบบ ขบวนแหเปนการแสดงบนเวทในรปแบบของระบ าพรอมการแปรแถว เพมผแสดงผหญงเขามา เปลยนการแตงตวผแสดงและผบรรเลงจากชาวบานธรรมดาใหแตงตวคลายพมาในร ากลองยาว ปรบใหยอนยคไปนงโจงกระเบนในร ามงคละ และกลมเนนละคร ซงเนนการสวมบทบาทตวละคร ในวรรณคดทน ามาแตงเปนบทรอง จากร ารอบละ 12 เพลง ปรบลดลงมาเหลอการแสดงครงละ ไมเกน 6 เพลง การใชวงดนตรสากลในการบรรเลงประกอบเปลยนเปนการใชโทนใหจงหวะแทน การแตงกายในสมยรฐนยมถกปรบใหแตงตวแบบชาวบานในอดตทนงโจงกระเบน เปนพฒนาการ ของการแสดงพนบานทถกปรบเปลยนใหเหมาะกบสภาพของสงคมปจจบน

รจนา สนทรานนท (2547 : บทคดยอ) ไดศกษาการอนรกษการแสดงพนบาน จงหวดปทมธาน ซงการศกษาครงนเปนการวจยเชงคณภาพเกยวกบการรวบรวมเพลงพนบาน จงหวดปทมธาน ไดแก ร ามอญเพลโนเน เพลงร าพาขาวสาร และกลองยาว โดยมวตถประสงค เพอรวบรวมความเปนมา รปแบบลกษณะการแสดง การร า การรองเพลงพนบานจงหวดปทมธาน อนมคาเพออนรกษใหชนรนหลงไดสบทอดตอไป วธด าเนนการวจยรวบรวมขอมลจากเอกสาร ต ารา และการสมภาษณแบบเจาะลก แลวน าขอมลมาวเคราะหแลวสงเคราะหการแสดงพนบาน แตละประเภท แลวอภปรายในเชงความเรยง ผลการศกษาพบวา การแสดงพนบานปทมธาน มเอกลกษณเฉพาะทบงบอกคานยม วฒนธรรม ประเพณทมความเรยบวาย ไมวาจะเปนลลา ทาร า การรองหรอการละเลนจะมลกษณะเปนกลอนสด เสยดสระหวางชายหญงดวยปฏภาณและไหวพรบ ของพอเพลงและแมเพลง และมลกครองรบตบมอใหจงหวะ การแสดงบงบอกความเปนศลปวฒนธรรม พนบานในประเดนตาง ๆ ดงน (1) บงบอกทมาและศลปวฒนธรรมทเปนเอกลกษณของตนเอง เชน ลกษณะลลาทาร าของการร ามอญ จะมลกษณะชาเนบนาบ มการกาวรวมเทายดยบตามจงหวะกลอง ตามลลาของการร าแบบมอญ ซงบงบอกวาชาวปทมธานมเชอชาตมอญอาศยอย การร ามอญบงบอก วฒนธรรมและประเพณของชาวมอญทชอบรองร า โดยมการสบทอดสลกหลานซงจะร าในงานตาง ๆ ทงงานมงคลและงานอวมงคล แตเนองจากทวงท านองเพลงมความเศราสรอยและบรรยากาศโศกเศรา ดงนนประชาชนกจะร ามอญกนในงานศพและชาวมอญถอกนวาการร ามอญในงานศพเปนการร าเพอ เคารพสกการะผตาย นอกจากนการแตงกายของร ามอญกจะแตงกายแบบชาวมอญ คอ นงซน กรอมเทา สวมเสอคอกลมแขนกระบอกผาหนาตลอด มผาพาดไหล เกลามวยประดบดวยดอกไม สวมก าไรเทา ซงการแตงกายดงกลาวจะมลกษณะเปนวฒนธรรมการแตงกายของชาวมอญ (2) บงบอกความเรยบงาย ความเปนกนเอง ความใจกวางและความกตญญตอผมพระคณ เชน การร ามอญจะร าเพอสกการะผตายหรอการรองเพลงร าพาขาวสาร จะเรมดวยการรองวา “เจาขาวแม ลาละลอกเอย” หรอ “ขาว ขาวแมลาละลอกเอย” ซงเปนพระนามขงองคเจาวชรยวงศหรอพระองค เจาขาว เพอเปนการใหเกยรตแกผคดท านองเพลงและการรองขนมา และจะมครองรบพรอมปรบมอ เขาจงหวะ ลกษณะรปแบบของการรองจะใชภาษางาย ๆ เพอระลกถงพระคณของทานอยเสมอ (3) บงบอกภมปญญาของผเชยวชาญในทองถนทมความประสงคจะใหเปนการละเลน เพอความ ผอนคลายและลดความเหนอยลาในการท างาน เชน การรองเพลงโนเน จะรองในขณะทต าแปง ขนมจน ซงตองใชแรงมากและใชก าลงคนจ านวนมากเนองจากการแบงออกเปน 2 ฝาย ฝายชายและ

43

ฝายหญงต าแปงขนมจนกนคนละครกซงเรยกวา ครกเหนอและครกใต (4) บงบอกคานยม วฒนธรรมประเพณของชาวปทมธาน ซงเปนวฒนธรรมทางสายน าทควรอนรกษไวใชชนรนหลง เชน ประเพณ การร าเพอเรยไรของปจจย เชน ขาวสาร เงน และอน ๆ เพอน าไปท าบญทวดและ เปนการบอกขาวการทอดกฐนหรอผาปา เพอเชญชวนใหชาวบานไปรวมท าบญทวด การละเลน เพลงร าพาขาวสารจะบงบอกความเชอถอเกยวกบการท าบญ เพอสรางกศลและเสรมความสรมงคล แกตนเองและฝกใหเปนผใหแกสงคม (5) บงบอกความมปฏภาณไหวพรบของพอเพลงและเพลง ทจะใช สงคม วฒนธรรม สงแวดลอม มารองบอกเลาขานแกชนรนหลง ดงนนในเนอเพลงกจะ บอกวฒนธรรมประเพณ โดยพอเพลงและแมเพลงจะใชปฏภาณไหวพรบรองขนมาโตตอบกน สอดแทรกความสนกสนาน (6) บงบอกความเปลยนแปลงของสภาพสงคมในเนอรองเพลงโนเน เพลงร าพาขาวสาร เพลงระบ า และเพลงร าโทน จะบงบอกวถชวตและสภาพของสงคมทอยใน ขณะนน และสงคมทเปลยนแปลงเกดววฒนาการการรองไดหลากหลายขน เชน เพลงร าพาขาวสาร มการรองถง 3 แนวทาง ดวยเหตผลทวาและตองพายเรอไปตามบาน ท าใหนากลวและเกรงวาจะม พวกมจฉาชพปลอมปนเขามาได

ธดาวรรณ ไพรพฤกษ (2544 : บทคดยอ) ไดศกษาพฒนาการของลเกกลองยาว บานสองหอง อ าเภอรองค า จงหวดกาฬสนธ ซงมความมงหมายเพอศกษาพฒนาการของลเก กลองยาวบานสองหอง อ าเภอรองค า จงหวดกาฬสนธ โดยใชวธการศกษาจากเอกสารและ ภาคสนามดว ย การสงเกตและสมภาษณผร 6 คน นกแสดงและนกดนตร 17 คน ผชม 20 คน และน าเสนอผลการศกษาคนควาอสระดวยวธการพรรณนาวเคราะห ผลการศกษาพบวา ลเก กลองยาว บานหนองสองหอง อ าเภอรองค า จงหวดกาฬสนธ เปนการแสดงพนบานทเกดขนในป พ.ศ. 2480 โดยรบเอาวฒนธรรมของลเกภาคกลางมาผสมผสานกบการแสดงพนบานหมอล า โดยผานเขามาทางจงหวดนครราชสมา ทน ามาปรบปรงรปแบบการแสดงใหม สามารถแบงออกเปน 2 ชวง ไดแก ชวงกอก าเนด และชวงเสอมความนยม มองคประกอบของการแสดงดงน ผแสดง ลเกกลองยาวเปนชายลวน ตอมาพฒนาใหผหญงเขามาแสดงรวมดวย เครองแตงกาย การแตงหนา และอปกรณประกอบการแสดง เปนรปแบบเรยบงายทใชในชวตประจ าวน พฒนาไปสความสวยงาม เพอความอยรอด เกดภมปญญาทางชางในการแกะสลกหนากากทใชประกอบการแสดง แบงออก เปน 3 ประเภท คอ ประเภทเครองเปา ประเภทเครองต และประเภทเครองส ในชวงเสอมความ นยมน า พณ และโปงลางเขามาชวยเสรมใหมทวงท านองไพเราะ เรองทใชแสดง ไดแก ทาวสธน นางมโนราห นางนอยนาฏแพง และสงขศลปชย ภาษาทใชเปนภาษาไทย ภาคกลางและภาษา พนบาน ลลาทาฟอนชวงแรกเปนทาฟอนแบบอสระพฒนามาเปนทาฟอนแบบมแบบแผน เทคนค ประกอบการแสดง เดมเปนสงทหาไดในทองถน เชน แสงไดจากขไตตะเกยงเจาพาย เวททแสดง เปนเวทพนดนทสรางขนชวคราว ฉากเปนผาขาวมา และทางมะพราวสานขดกนใหเปนแผน ตอมาเมอทางรฐบาลในสมยจอมพล ป. พบลสงคราม ไดมแนวคดในการสรางชาตใหมในระบอบ ประชาธปไตย บานเมองพฒนาขนมความเจรญทางดานเทคโนโลย ภาคอสานเรมมไฟฟาใช ลเกกลองยาวจงพฒนาตนเองตามความเจรญและพฒนาตนเองสเพอความอยรอด เชน น าไฟฟาเขามา ใชในการแสดง มเครองเสยง ไมโครโฟน สสนของเครองแตงกายสวยงามขน เวททใชแสดง สรางขนอยางถาวร โอกาสทใชแสดง แสดงในงานมงคลและงานอวมงคล ขนตอนในการแสดง แบงออกเปน 6 ขน ไดแก ไหวคร โหมโรง นางสนม ออกมาร าโชว ล าตด ออกแขก แสดงเปน

44

เรองราว คาตอบแทนในการแสดงชวงกอก าเนด ครงละประมาณ 4 – 3 บาท ตอมาไดมการพฒนา เศรษฐกจของประเทศเปนครงละประมาณ 3,000 – 4,000 บาท ลเกกลองยาวมการเปลยนแปลงและ พฒนาตนเองเพอความอยรอด แตในขณะเดยวกนกเสอมความนยมลงเนองจากเปนการแสดงท เรยบงายไมนาสนใจ จงเหลอลเกกลองยาวคณะ ส. เมองอสาน บานสองหอง อ าเภอรองค า จงหวดกาฬสนธ เพยงคณะเดยวในปจจบน

วบลย ตระกลฮน (2541 : บทคดยอ) ไดศกษาดนตรของกลมชาตพนธอกอง : กรณศกษาจงหวดสพรรณบรและจงหวดอทยธาน มวตถประสงคเพอศกษาดนตรและโครงสราง ทางดนตรของกลมชาตพนธอกอง โดยมขอบเขตการศกษาเฉพาะทจงหวดสพรรณบรและ จงหวดอทยธาน วธด าเนนงานเปนการท างานวจยภาคสนามเพอเกบขอดนตรของกลมชาตพนธอกอง จากนนจงน าขอมลตาง ๆ มาท าการวเคราะห ผลการศกษาพบวา

1. ความหมายของเพลง สอใหเหนถงวถการด าเนนชวตพนธอกอง 2. ระบบเสยงในดนตรอกอง มระยะหางระหวางเสยงใน 1 ชวงเสยง (Octave)

เทากบ 1,190.5 เซนต (Cents) เมอน าระยะหางของระดบเสยงในล าดบขนตาง ๆ บนบนไดเสยง อกองเปรยบเทยบกบระยะหางในระบบดนตรสากล พบวา ระบบเสยงดนตรของกลมชาตพนธอกอง ใกลเคยงกบระบบเสยงของดนตรสากล

3. โครงสรางของดนตรกลมชาตพนธอกอง เปนเพลงทมอตราความเรวอยในชวงชา คอนขางเรว เพลงมแนวท านองสน มโครงสรางทชดเจนสามารถแบงออกเปนทอน วลเพลง และ สวนยอยของท านอง บางเพลงทมแนวท านองทสนมากเกนทบงชความเปนทอนไดโดยยงคงม โครงสรางของวลเพลง และสวนยอยของท านอง การด าเนนของแนวท านองในแตละเพลง เปนไปอยางตอเนองโดยทไมมการยอนกลบ

4. ท านองเพลงของกลมชาตพนธอกองม 3 ลกษณะ คอ เพลงทมลกษณะเปนแนว ท านองเพลงทมลกษณะเปนรปแบบของจงหวะการพด และเพลงทมลกษณะเปนท านองผสมกบ รปแบบของจงหวะการพด

5. ในแตละเพลงมระดบเสยงหลกของเพลงอยเพยง 2 – 3 ระดบเสยงเทานน โดยทการเคลอนทของระดบเสยงหลกมอย 2 ลกษณะ คอ การเคลอนทแบบเปนค และการเคลอนท แบบมศนยกลาง โดยการเคลอนทของระดบเสยงหลก สวนใหญระดบเสยงหลกอนเคลอนทเขาหา ระดบเสยงหลกทเปนหลกเสยง (Home Tone) ของเพลง

อ านาจ บญอนนท (2544 : บทคดยอ) ไดศกษาดนตรตบเตาจงหวดอตรดตถ เปนการ วจยโดยใชระเบยบวธเชงมานษยดนตรวทยา ขนตอนในการศกษาแบงออกเปน 3 ขนตอน คอ การเกบขอมล การวเคราะหขอมล และการเสนอผลการวจย ผศกษาใชการเกบขอมลโดยรวบรวม เอกสาร รวบรวมขอมลจากการสมภาษณบคคลทเกยวของกบดนตรตบเตา คอ นกดนตรและผแสดง ตบเตา นกวชาการดนตร ผเชยวชาญดนตรตบเตา เพอประโยชนในการศกษาวเคราะห ผศกษา ใชระบบการบนทกเสยงจากการบรรเลงจรง วงดนตรทน ามาศกษาเปนวงดนตรทบรรเลงประกอบ การละเลนตบเตาของจงหวดอตรดตถ จ านวน 3 คณะ คอ คณะฟากทาบนเทงศลปคณะชมรม ผสงอายน าปาด และคณะกลมแมบานนาคนทง ผลการศกษาพบวา ดนตรตบเตาเปนดนตรทใช บรรเลงประกอบการละเลนตบเตาโดยเฉพาะ การละเลนตบเตาพฒนาการจากการน าวรรณกรรม ทบนทกเปนภาษาไทยนอยในสมดใบลานมาเลาเปนนทาน จนกระทงพฒนาเปนรปแบบการละเลน

45

เครองดนตรทประสมวงม 2 ชนด คอ ซอตบเตา (ซอปบ) และกลองตบเตาเพลงทใชบรรเลง มเพลงเดยว คอ เพลงตบเตา จากการศกษาพบวา ดนตรตบเตามงเนนบรรเลงประกอบการละเลน ใหสมพนธกลมกลนมากกวาการบรรเลงประกอบกรยาของตวละคร กลมเสยงท านองเพลงตบเตา มเสยง 5 เสยง คอ C (โด) D (เร) E (ม) G (ซอล) และ A (ลา) ท านองหลกม 2 วรรค หรอ 4 วล โครงสรางท านองประกอบดวยการบรรเลงซ าภายในวรรค การบรรเลงซ าทงหมด ท านองหลก แบงตามลกษณะการใชได 2 ชวง คอ ชวงทใชบรรเลงประกอบการรองและชวงใชเปนลกจบเพลง การเคลอนทของท านองนยมใชการเคลอนทเปนแบบชวงกวางระยะ 2 เสยง และใชแบบชวงกวาง ระยะ 3 เสยง และ 4 เสยง ตามล าดบ ทศทางการเคลอนทของท านองมลกษณะขนและลง อยางรวดเรวและลงจบทเสยง D (เร) การประดบตกแตงท านองพบวา มการใชทกคณะกระสวน จงหวะ กลองตบเตาแบงได 2 ชวง คอ ชวงตยนจงหวะตรงกบจงหวะเคาะ และตเปนสญญาณ เพอลงจบ

วสนตชาย อมโอษฐ (2543 : บทคดยอ) ไดศกษาเคง เครองดนตรของชนเผามง มวตถประสงคเพอศกษาบทบาทของเคงตอความเชอและพธกรรมของชาวมง ลกษณะทางกายภาพ และวเคราะหระบบเสยงของเคง โดยศกษาขอมลจากเอกสารตาง ๆ สมภาษณผเชยวชาญดานเคง เปนทงผผลตและผบรรเลง การศกษาแตงเครองดนตรของชนเผามงครงนใชระเบยบวธวจย ทางมานษยดนตรวทยา (Ethnomusicology) มขนตอนการศกษา 4 ขนตอน คอ การเกบขอมล การจดกระท ากบขอมล การวเคราะหขอมล และการเสนอผลการศกษา 4 ขนตอน คอ การเกบ ขอมล การจดกระท าขอมล การวเคราะหขอมล และการเสนอผลการศกษา รวมทงใชทฤษฎระบบ แบงเทา (Equal Temperament) ของ John Ellis มวธการวดคาเสยงเปนหนวยเซนต ใชคาความถ ของระบบ Equal Temperament ใน 1 Octave มาเปรยบเทยบหาบนไดเสยงเคงทง 12 ขนาด น าเสยงตาง ๆ ของเคงทวดไดบนทกเปนโนตสากลบนบรรทด 5 เสน ก าหนดใหโนตทปรากฏนน เปนเพยงการยมมาใชเปนสญลกษณแสดงลกษณะบนไดเสยงของเคง ผลการศกษาพบวา ชาวมง ถอวาเคงเปนเครองดนตรส าคญทสด เชอวาสอสารกบวญญาณได ใชเปาในพธกรรมทางความเชอ ไดแก ความเชอเรองชวตหลงความตาย จงมพธศพถอวาเปนพธส าคญทสด ความเชอในเรองการ ปกปองรกษาจงมพธซอ ความเชอเรองการเกดใหมจงมพธจอผล ความเชอเรองลางบอกเหตราย จงมพธท าบญฆาวว ใหวญญาณผตาย มเพลงส าหรบเปาเวลาเชา เวลาเทยง เวลาเยน หามเปาปนกน หรอเปาเลน หามสตรเปาเคงในงานศพ ใหเคงเปาเพอความบนเทง การเกยวพาราส เปนเพอน ขณะเดนทางและในวาระพเศษตาง ๆ ได ชาวมงถอวาพระแมเจา คอ บรมครทางวชาเปาเคง เคงเปนเครองดนตรตระกลเครองลม (Aerophones) ระบบเสยงของเคงม 6 เสยง โดยเสยงท 1 และเสยงท 6 หางกน 1 Octave

บวรอง พลศกด (2542 : บทคดยอ) ไดศกษากระบวนการสบสานดนตรโปงลาง ในจงหวดกาฬสนธ มวตถประสงคเพอศกษากระบวนการสบสานดนตรโปงลางในจงหวดกาฬสนธ รวมถงประวตความเปนมา พฒนาการ องคประกอบทางดนตร และบทบาทหนาทของดนตรโปงลาง การศกษาครงนเปนการศกษาทางมานษยวทยา ใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ โดยการศกษาขอมล จากเอกสารทเกยวของ และการศกษาในภาคสนามตงแตเดอนตลาคม พ.ศ. 2539 ถงเดอน กมภาพนธ พ.ศ. 2541 ผลการศกษาพบวา กระบวนการสบสานดนตรโปงลางในจงหวดกาฬสนธ เปนกระบวนการถายทอดกนทางเครอญาตโดยใชวธมขปาฐะ เรมจากการบรรเลงเดยวตามไรนาเขาส

46

ชมชนเพอใหความบนเทงแกสมาชกในสงคมเมอมงานประเพณตาง ๆ โดยเฉพาะฮตสบสอบ คลองสบส มการผสมวงปรบเปลยนเปนศลปะการแสดงเผยแพรผานสอตาง ๆ เขาสสถานศกษา ยอนกลบเขาไปหาชมชนอกครงหนงในลกษณะศลปะการแสดงทมแบบแผนและมการถายทอด โดยใชระบบโนตเปนสวนใหญ ปจจบนการศกษากจกรรมของชมชนและถวยรางวลพระราชทาน เปนปจจยส าคญทท าใหดนตรโปงลางในจงหวดกาฬสนธสบสานและสบทอดอยได สวนการศกษา ดานประวตความเปนมานนพบวา โปงลางเดมเรยกวาขอลอหรอกอลอ มอยตามเถยงไรนาส าหรบ คนเฝาไรนา ตเปนสญญาณไลสตวทจะมากนหรอท าความเสยหายใหแกพชไรเดมมหนงทอนพฒนา มาเปน 6, 9 และ 12 หรอ 13 ทอนตามล าดบ ใชผบรรเลงสองคน คอ คนตท านองและคนตเสยง กระทบแบบคประสาน ปจจบนนยมแยกตคนละผนโดยใชไม 2 อน บทเพลงทใชบรรเลงโปงลาง สวนใหญเปนเพลงทอนเดยวแบงไดเปน 3 สวน คอ สวนน า สวนท านองหลกและสวนลงจบ สวนลายทเปนลายหลก คอ ลายโปงลาง ลมพดพราว แมงภตอมดอก นกไซ และกาเตนกอน มการ พฒนาลกษณะการบรรเลงและการแสดงพรอมทงปรบเปลยนใหเหมาะสมกบสภาพการเปลยนแปลง ทางดานสงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจหนวยงานทงภาครฐและเอกชน จงควรมบทบาทในการ สบสานดนตรโปงลางในรปแบบของการจดการศกษา การจดการแสดง การจดการประกวด และ การจดท าเปนของทระลกสบตอไป

คมกรช การนทร (2544 : บทคดยอ) ไดศกษาดนตรโปงลางในจงหวดกาฬสนธ เปนการวจยโดยใชระเบยบวธวจยจดเชงมานษยดนตรวทยา มวตถประสงคเพอศกษาบรบททางดนตร ของโปงลาง ลกษณะทางกายภาพ ระบบเสยง และการด าเนนท านองของลายโปงลาง ผลการศกษา พบวา โปงลางพฒนาการมาจาก “เกราะลอ” หรอ “ขอลอ” เปนเครองตใชบอกสญญาณตาง ๆ ของชาวบานและใชตไลนกไลกาตามไรนา ตอนแรกมจ านวน 6 ลก แลวพฒนาเปน 9 ลก และ 12 – 17 ลก ตามล าดบ โปงลางประกอบดวย 3 สวน คอ ผนโปงลาง ขาตงโปงลาง และไมต โปงลางการผลตโปงลางแบงไดเปน 2 ขนตอนใหญ คอ ขนเตรยมการ คอ เตรยมวสด อปกรณ และขนท าโปงลาง ประกอบดวยการขนรป การตดลกโปงลาง การเทยบเสยง การเจาะรรอยเชอก และการตทดสอบเสยง โปงลางตองเกบไวในทอากาศถายเทไดสะดวก โปงลางบรรเลงได 2 แบบ คอ บรรเลงคนเดยว บรรเลง 2 คน การบรรเลง 2 คน คนแรกบรรเลงท านองเพลงเรยกวา “หมอเคาะ” หรอ “หมอเสพ” อกคนมหนาทเคาะจงหวะเปนเสยงประสานเรยกวา “หมอเสบ” โปงลางบรรเลงรวมวงกบเครองดนตรอสานชนดอน ๆ ได โปงลางมการไหวคร 2 แบบ คอ ไวครประจ าปและไหวครกอนการแสดง โปงลางทน ามาศกษาท าจากไมมะหาด ม 17 ลก 1 วง ประกอบดวยเสยง C, D, E, F, G, A และ B ม 13 ลก 2 วง ม 6 เสยง คอ C, D, E, F, G และ A ม 12 ลก 1 วง ม 5 เสยง คอ C, D, E, G และ A กลมเสยงทใชในลายโปงลางม 5 เสยง คอ C, D, E, G และ A โครงสรางของลายประกอบดวยรปแบบทมลกน า รปแบบทม การบรรเลงซ ารปแบบทมลกจบ การเคลอนทของท านองใชแบบเปน ขน ๆ คอ ค 2 และใชก าร เคลอนทแบบกระโดดเปนค 3 ค และ 4 และค 5 ตามล าดบ ค 6 และค 7 มนอยมาก ทศทาง การเคลอนทคอย ๆ สงขนจนถงเสยงสงสดของบรรเลงลายนนแลวเคลอนทลงมาจบการบรรเลงท เสยง A ลกตกหรอเสยงทส าคญในการบรรเลง คอ เสยง E (ม (และ A (ลา (เปนเสยงท “หมอเสบ” ใชเคาะ และเทคนคทส าคญ คอ การตสลบมอ การเพมโนตในการบรรเลงและการกรอ ณรงค สมทธธรรม (2541 : บทคดยอ) ไดศกษาวงตกเสงดนตรแหในวถชวตของ

47

ชาวล าปาง มวตถประสงคเพอศกษาถงบทบาทหนาทและสถานภาพของวงตกเสงทมตอวถชวตของ ชาวล าปาง ประวตความเปนมา เครองดนตร การประสมวง การวเคราะหคตลกษณ โดยมพนท ศกษาในจงหวดล าปาง ใชวธวจยเชงคณภาพ ผลการศกษาพบวา วงตกเสงเปนวงดนตรทมบทบาท ในการแหน าขบวนและประโคมในพธกรรมทางพทธศาสนาและงานมงคล เปนวงดนตรทไดรบ อทธพลจากวงปญจดรยางคของดนเดย เครองดนตรของวงตกเสงประกอบดวยแน 2 เลา กลอง 2 แบบ คอ กลองตะโหลดโปด และกลองแอว ฆอง 2 ใบ สวา (ฉาบใหญ) 1 ค และสง (ฉงชาวเหนอ) 1 ค เครองดนตรสวนใหญเปนการวด นกดนตรเปนชาวบานทมาบรรเลงใหโดยไม คดคาจาง เพราะมความเชอวาการบรรเลงดนตรใหวดเปนการท าบญอยางหนง เพลงทใชบรรเลงม 2 เพลง คอ เพลงแหตกเสงกบเพลงแหด าหว ทงสองเพลงมจงหวะชา มโหมดเสยงเปนแบบ 6 เสยง โดยมการยายโหมดเสยงแบบทเรยกวา “เมทาโบเล” จากสภาพเศรษฐกจและสงคม ในปจจบนไดเกดการเปลยนแปลงเสอมถอย เพลงแหด าหวมสลาแนบรรเลง เพลงนไดเพยง 3 คน สวนเพลงแหตกเสง สลาแนสวนมากไมสามารถบรรเลงไดครบทกทอน บางครงวงตกเสงบรรเลงแห โดยใชฆอง กลอง สวา และสง ไมมแนด าเนนท านองใหและบางแหงใชแถบบนทกเสยงเปดบรรเลง แทนวงดนตรจรง

สมบต ทบทมทอง (2544 : บทคดยอ) ไดศกษาสภาพการด ารงอยของคณะกลองยาว อ าเภอวาปปทม จงหวดมหาสารคาม การศกษานมความมงหมายเพอศกษาพฒนาการกบปจจย การเกดและการด ารงอยของคณะกลองยาวอ าเภอวาปปทม จงหวดมหาสารคาม โดยการสมภาษณ หวหนาคณะกลองยาว 9 คน ผบรรเลง 5 คน ผฟอน 5 คน ผวาจาง 5 คน และคณะกรรมการ จดงาน 2 คน รวม 26 คน แลวน าขอมลทไดมาวเคราะหตามจดมงหมายและน าเสนอผลการศกษา แบบพรรณนานาวเคราะห ผลการศกษาพบวา คณะกลองยาวอ าเภอวาปปทมมพฒนาการเปนสาม ชวง ชวงแรกเปนแบบไมมรปแบบ เกดจากความมนสยราเรงสนกสนานของชาวบาน ผสมผสานกบ ความเชอและศรทธา วาการน ากลองยาวไปแหขบวนนอกจากจะไดความสนกสนานแลวยงไดบญ กศลอกดวย ชวงทสองเปนแบบดงเดม ซงใชเปนเครองดนตรประกอบขบวนแหงานประเพณส าคญ ของทองถน ผตกลองยาวนงโสรงไหมสวมเสอยอมคราม ใชผาขาวมาคาดเอวและโพกศรษะ เครองดนตรประกอบดวยกลองยาว ร ามะนา และฉาบ บรรเลงจงหวะเพลงพนบานอสาน ยงไมม เครองดนตรทใชบรรเลงท านองเพลง ชวงทสามเปนคณะกลองยาวประยกต เพอรบจางแสดงทวไป นอกจากมผตกลองยาวเพมมากขนแลวยงมการแตงกายดวยเสอผาสฉดฉาด น าออรแกน เบส กลองชด 3 ใบ (กลองโซโล) และพณ เปนเครองดนตรประกอบการบรรเลงเพมขน โดยใชท านอง เพลงพนบานหมอล า และเพลงลกทงผสมผสานกนไป รวมทงขบวนฟอนสวยงามประกบการแสดง กลางยาวอกดวย เนองจากวฒนธรรมประเพณเปนบอเกดของคณะกลองยาว จงไดมการถายทอด ตอเนองกนมาเปนล าดบ ปจจบนมคณะกลองยาวในอ าเภอวาปปทมจ านวนมากกวา 50 คณะ สามารถด ารงอยไดเนองจากไดรบการสงเสรมสนบสนนจากหนวยงานทงภาครฐและเอกชน เพอสบสานประเพณของทองถน และไดรบคาจางจากการแสดงพออยไดตามอตภาพ กจชย สองเนตร (2544 : บทคดยอ) ไดศกษากระบวนการเรยนรดนตรพนบานสะลอ ซอ ซง ของครศลปน ในอ าเภอเมอง จงหวดนาน มจดประสงคเพอศกษาสภาพบทบาทและ กระบวนการเรยนรดนตรพนบานวงสะลอ ซอ ซง ของครศลปน ในอ าเภอเมอง จงหวดนาน เปนการศกษาพฤตกรรมการเรยนการสอนดนตรพนบานวงสะลอ ซอ ซง ของครกลมศลปนในเขต

48

พนทอ าเภอเมอง จงหวดนาน โดยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ การวเคราะหขอมล ขนตอนของ กระบวนการเรยนรได จ าแนกเปน 4 ประเดน คอ ขนเตรยมการ ขนการเรยนร ขนการสราง ประสบการณ และขนการวดผลและประเมนผล ผลการศกษาพบวา ครศลปนทด าเนนการเกยวกบ กระบวนการเรยนรม 2 ยค คอ ยคในอดต คอ ครไชยลงกา เครอเสน ครค าผาย นปง และศลปน อสระในทองถน ในยคปจจบนสวนใหญ คอ ครศลปนทเปนศษยของครทง 2 ทาน และศลปน อสระด าเนนการถายทอดกระบวนการเรยนรในสถานศกษานอกระบบโรงเรยน และแบบพนบาน ซงเปนวธการเรยนรของดนตรพนบาน รปแบบการสอนม 2 แบบ คอ รปแบบท 1 กระบวนการ เรยนรแบบในระบบและนอกระบบ ครศลปนเปนผเดนทางไปสอนใหผเรยนตามสถานทตาง ๆ การเรยนรโดยครสอนสาธต ฝกเลยนแบบ ท าซ า มการก าหนดเวลาเรยนทแนนอน เรยนรระยะ สน ๆ สาระการเรยนเปนเพลงบรรเลงและการขบซอในระดบเบองตนส าหรบการสรางประสบการณ โดยการแสดงในโรงเรยน ชมชน และทองถน การวดผลและประเมนผลโดยการสงเกตและการ ปฏบตตามทก าหนด การแบงกลม การทดสอบ และการซกถาม รปแบบท 2 ไดแก กระบวนการ เรยนรแบบพนบาน มวธการเรยนรแบบมขปาฐะ โดยการใชตาดหฟง ใจคด มอเลน รวมแลว เรยกวา “การเรยนท า” ผเรยนตดตามครไปแสดงดนตรพนบานตามสถานทตาง ๆ ในงานประเพณ พธกรม เทศบาลของทองถน ผเรยนศกษาคนพบความรดวยตนเอง จากการสงเกตเลยนแบบ ทองจ า ฝกปฏบตเครองดนตรจากของจรง การสรางประสบการณในวงซอพนบานวงสะลอ ซอ ซง การวดผล ประเมนผล โดยการสงเกตพฤตกรรมการเขารวมกจกรรมทางสงคมทองถน

2. งานวจยตางประเทศ Yang (2002 : abstract) การศกษาพบวาไดส คอชาตพนธหนงของชนชาตจน

เปนชนกลมใหญทอาศยอยในซฉวนปนนา ไดสไดปกครองตนเองและเคฮอง จงปอส-ไดส อยทางตะวนตกตอนใตของยนนานในประเทศจน เขาไดแยกตวออกจากตอนใตของทวปเอเชย รวมทงประเทศไทย เวยดนาม และลาว วฒนธรรมของชาวไดเลอมใส คอ ธรรมยตนกายของ ศาสนาพทธ ชาวไดไดฝกฝนพธกรรมทางศาสนาเทา ๆ กบงานฉลองเวอสกะ และสานกาน เนองจากเหตผลทางสภาพเศรษฐกจสวนใหญของการประกอบพธกรรม และงานฉลองนได เปลยนแปลงเปนกจกรรมของโลกไปแลว อยางไรกตาม ยงคงเปนสงทรอดมาไดคอศาสนาอยางเดยว เทานน และเตมไปดวยเนอหาของขนบธรรมเนยมประเพณดนตรทไดถกรกษาไวอยางด ผลทไดจาก จากวทยานพนธน ประกอบดวย 1) สรปผลเชงพรรณนาเกยวกบประสบการณท างานภาคสนามและ รฐทใชในการวจยในพนทของสาขาวชาทเรยน 2) การพรรณนาเกยวกบชาตพนธและขนบธรรมเนยม ประเพณของงานฉลองได 3) การวเคราะหบทดนตรและลกษณะพเศษของงานฉลองเวอสกะ 4) อภปรายความสมพนธของประวตประเพณพนเมองและประเพณของคนในสมยโบราณ 5) การ คนพบขอเทจจรงของความสมพนธประเพณดนตรของชนกลมนอย คอ แบลน คน และอาแคน อภปรายถงการถายทอดดนตรพนฐานของชาวไดเกยวกบชาวพทธและการผสมผสานความเปน เอกลกษณของมนเอง 6) วเคราะหขบวนการและองคประกอบของการเปลยนแปลงประวตศาสตร ภมศาสตร กบการยดตดประเพณของชาวพทธในประเทศพมาสมยเกากบสภาพเศรษฐกจในปจจบน ทยดตดกบประเพณพนบานของไทย และ 7) อภปรายแนวทางการใชความพยามยามของประเพณ พนบาน เวอสกา โดยสงคมรวมสมยและสภาพเศรษฐกจสมยใหม Tung (1983 : abstract) ศกษาถงความไพเราะของเครองดนตรฉาง (ซ เอ

49

พทธศตวรรษท 16-11) 2 ใน 3 ราชวงศ ทมความโดดเดนในการทจะเรมเขยนประวตศาสตรจน 4 รปแบบของเครองดนตร ไดถกเปดเผยและกลาวถง : กง (หนทถกตงเรยงกนเปนกลม3-4 กอน) กลอง ระฆงหน (ใชเปนกลม 3-5 กอน) และ ซน (เครองดนตรประเภทเปา : ฟลตทมรปกลม ท าดวยดนเหนยว หน หรอกระดก) การน าเครองมอนออกแสดงนน ไมไดเกดจากการปกปอง ความรวมแรงรวมใจ คอ ไดพสจนความจรงทางออม โดยดไดจากหนทถกจารกไวทต าหนกของ ราชวงศฉาง มสงทอางองชนดของกลอง (รวมถง กลองทดวยมอและกลองไฟฟา) ขลยตง 2 ชน เมาท-ออรแกน และเครองดนตรทมสายและขลยแถว 103 สญลกษณ ไดถกรวมเปนภาพอธบาย รปราง, การตกแตง, และการพฒนาการของฉางและกอนดนตรฉาง กวา 40 ภาพสญลกษณ บนกอนหน กอนมการเขาใจผดหรอละเลย ไดมนกดนตรในดนตรชนดนมเหตผลในการอานมาก บนค าท านายกระดกและทองส ารด การถายทอดมากกวา 150 ของการจารกในชาวจนและองกฤษ สมยใหมในการแสดงหนาทหลกของการบรรเลงในเวลาของฉางคอ ความเลอมใส อยางไรกด ความบนเทง ความเปนไปไดเหมอนกน เครองดนตรประเภทเคาะจงหวะ กลาวคอ กง กลอง ระฆง ใหจงหวะ ไดถกน ามาใชกบทางทหาร และเปนการใหสญญาณ ชอของเครองดนตรบางชน เรยกวา ย (ดาตรโบราณ เกยวกบการดนตรและการฟอนร า) ถกเอยถงใชเปนรปแบบในเวลาตอมา คอ การจารกไวในต านานดนตร รวมทงเชา และ ฮ ยงคงอย การทดสอบระดบเสยงของเครองดนตร ฉาง เปนเครองชใหเหนวา อตราของดนตรฉาง อาจจะยากและซบซอนกวาการคาดหวงไวแตกอน ดเหมอนวา การแกไขใหถกตองในการสรปวฒนธรรมของเครองดนตรของรางวงศฉางยากแกการ พฒนา บางพธกรรมของรางวงศฉาง ไดรวมตวเขากบกลมฟอนร าของเขา (ระบ านก ระบ าฝน และ พธกรรมไลผ) กไดมผทศกษาไวเชนกน

Peseye (2003 : abstract) ศกษาพบวา นากา เปนชนเผาหนงอยทางภาคตะวนออก เฉยงใต ของประเทศอนเดย มประชากรมากเปนพเศษ ประมาณ 60 ลานคน และมผคนอาศยอยใน จดเชอมตอกบประเทศจน อนเดย และพมา มาหลายสหสวรรษ การเปลยนแปลงความเชอของ ชาวนากาถงศาสนกชน ไดถกมองโดยผและไดปฏวตประวตศาสตรของเขาเอง ชาวอเมรกนมการ ลางบาปดวยศลจมในศาสนาครสตโดยหมอสอนศาสนา คอ 1. เรมจากจตใจทเปนอสระตงแตเนน ๆ พรอมกบผเผยแพรศาสนาแสดงธรรม โดยค าสอนของพระยครสตกบความศรทธาอยางแรงกลา ขอความของเขาคอการเพมความดและภายใตการนงกบบทเพลงและกลอนสวดสรรเสรญพระเจา นากา เปนความกระตอรอรนของคนรกดนตร และเปนมรดกทร ารวยทางดนตร กบกจกรรมของ ศาสนาครสต อยางไรกตาม เขาไดเรมความศรทธาตอดนตรอยางชดเจนในการใชภาษาตะวนตก ในบางขณะเหมอนกน การสงสยวาคนเรายงมความผด หรอการเหยยดหยามบทเพลงแบบลกทง เมอเรว ๆ น ถงกระนน เกยวกบเพลงพนเมองหรอบทสวดมนตของชาวชนบท ไดเรมตนขยาย ออกไปและไดรบการยอมรบในชาวครสเตยนนากามากเทา ๆ กบเพลงตะวนตก การรวมกนของ เพลงเหลานพรอมกบการสกการะของชาวครสเตยน คอ ความเปนไปไดในสงทคาดการณเอาไวใน อนาคต ใน 2 บทแรก เปนการศกษาเกยวกบภมหลงของขอมล รวมทงประวตความเปนมาของ ชาวนากา วฒนธรรมและอทธพลของดนตรในการสกการะในครสศาสนกชน บทท 3 เปนเอกสาร ทเกยวของ ประเภทเพลงแองกาม นากา นนคอ ในปจจบนท าใหรวา เขาทงหลายเปนอยางไร การวเคราะหการจดหาบางอยาง เกยวกบดนตรของชนพนเมองแองกามมก าเนดมาจากประเภทน ในบทน มการแบงประเภทของความไพเราะของประเภทดนตรนากาดวย ตลอดจนการใชดนตร

50

ประเภทเครองเปา และ 2 บทสดทาย เปนการฝกพฒนาทกษะบทสวดของเพลงของชนพนเมอง นากานนเอง ความคงอยของดนตรสมยใหมไดถกคนหา และอธบายความมเหตมผลในการใชพธ สกการะพระเจาของชาวนา

จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของท าใหทราบไดวาดนตรพนบานอสาน เปนดนตรทบรรเลงโดยใชเครองดนตรของทองถน ซงจะแตกตางกนไปตามสภาพภมศาสตร ธรรมชาต ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมของแตละภาค ชาวผไทยทอพยพเขามา อยในประเทศไทยนนมทงอพยพมาโดยถกกวาดตอน ตดตามญาตพนองมา และตดตามมาภายหลง เมอทราบวามแหลงท ามาหากนอยด จงหวดกาฬสนธถอวาเปนจงหวดหนงในภาคอสานทมกลมชน ชาวผไทยอาศยอยเปนจ านวนมาก และมการด ารงชวตทเปนเอกลกษณทางวฒนธรรมของตนเอง ปจจบนแมวาชาวผไทยจะมการอนรกษวฒนธรรมการแสดงดนตรพนบานอยแลว แตเปนเพยง กลมผสนใจซงประกอบดวยผสงอาย และมคนรนใหมเขามาปะปนเพยงเลกนอยเทานน โดยเฉพาะ อยางยงกลมชาวผไทยซงเปนคนรนใหมใหความส าคญกบการแสดงดนตรพนบานนอยลง ตลอดจน ความนยมของชาวผไทยทวไปลดลงและมแนวโนมจะสญหายไปตามคนรนเกา เปนผลท าให เครองดนตรผไทยบางประเภทขาดผสบทอดหรอไมมผบรรเลงได โดยสภาวการณดงกลาวอาจท าให ดนตรของชาวผไทยสญหายไปจากสงคมของชาวผไทยไดในอนาคต ซงผศกษาไดน ามาใชเปน แนวทางในการศกษาเรองแนวโนมของดนตรผไทยในจงหวดกาฬสนธ

บทท 3

วธด ำเนนกำรวจย

การวจยเรองแนวโนมของดนตรผไทยในอ าเภอกฉนาราย จงหวดกาฬสนธ ผวจยไดด าเนนการ วจยออกเปน 2 สวน ดงน

1. ขอบเขตของกำรวจย

ในการศกษาวจยครงน ไดจดแบงขอบเขตการศกษาออกเปน 5 ดาน คอ 1. เนอหา ม 2 สวน คอ

1.1 เพอศกษาวฒนธรรมดนตรผไทย อ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ 1.2 เพอศกษาบทเพลงดนตรผไทยอ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ

2. วธวจย เนนการวจยเชงคณภาพทไดขอมลจากการศกษาเอกสาร การวเคราะห เนอหา และวเคราะหขอมลทไดจากการเกบรวบรวมและบนทกไว เชน แบบสมภาษณ แบบสงเกต และขอมลจากการจดสนทนากลม น ามาจดหมวดหม ดวยวธจ าแนก และจดระบบขอมล เกยวกบ การศกษาวฒนธรรมทางดนตรผไทย และบทเพลงดนตรผไทยบานโพนสวาง อ าเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ

3. ระยะเวลา เรมศกษาวจยตงแต เดอน พ.ศ. 2557 เปนตนไป 4. พนทวจย คอ ผวจยไดระบพนทศกษาทจะท าการศกษา คออ าเภอกฉนารายณ

จงหวดกาฬสนธ สาเหตทเลอกเปนสถานทศกษาวจย เนองจากเปนพนทอยเปนกลม

เปนหมเหลาญาต พนองและเผาพงศพนธในกลมชนชาวผไทยดวยกน ดงนน ชาวผไทยในจงหวด อนๆในภาคอสานจงเปนกลมชน ทรกษาเอกลกษณทงดานความเชอ พธกรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ ศลปวฒนธรรม ภาษาและการแตงกายไวไดอยางเหนยวแนนสบทอดจากบรรพบรษและถายทอด ใหแกลกหลานสบไป

5. ประชากรและกลมตวอยาง ประกอบดวย บคลากรผใหขอมล (Key–informants) คดเลอกจากกลมบคคลทสามารถใหขอมลส าคญไดตามลกษณะขอมลทตองการศกษาดงน

5.1 กลมผร คอ ปราชญชาวบาน ทมชอเสยงและเปนทยอมรบของชมชน บานโพนสวาง อ าเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ จ านวน 7 คน

5.2 กลมผปฏบต 5.2.1 กลมศลปนหมอล า ทมอาชพในการแสดงหมอล าหรอเคยแสดงหมอล า

ผไทย ของชมชนบานโพนสวาง อ าเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ จ านวน 2 คน 5.2.2 ศลปนนกดนตรผไทยจงหวดกาฬสนธ

5.3 กลมบคคลทวไป 5.3.1 ผสนใจดนตรพนบาน ผทชมการแสดงดนตรผไทย หรอ ผทมความ

สนใจ ในดนตรผไทย

51

2. กำรด ำเนนกำรวจย

ผวจยไดด าเนนการวจยโดยด าเนนการดวยตนเองในการเกบขอมลภาคสนาม (Field Research) โดยด าเนนการวจยดงน

1. เครองมอทใชในการวจย 1.1 แบบสมภาษณ (Interview Quid) กลมผร แบงออกเปนดงน

1.1.1 แบบสมภาษณทเปนทางการ (Formal Interview) ใชสมภาษณกลมผร กลมผปฏบต และกลมบคคลทวไป

1.1.2 แบบสมภาษณทไมเปนทางการ (Informal Interview) ใชสมภาษณ กลมผร กลมผปฏบต และกลมบคคลทวไป เพอคนหาประเดนทนอกเหนอจากกรอบทตงไว ขอมลเกยวกบการสมภาษณ คอ

ขอมลพนฐานเกยวกบวฒนธรรมทางดนตรของชาวผไทย ประวตดนตรผไทย รปแบบการเรยนรดนตรผไทย การประดษฐเครองดนตรผไทย บทบาทของดนตรผไทยทมตอสงคม ขอมลเกยวกบบทเพลงดนตรผไทย

ท านองดนตร ท านองรอง

1.2 แบบสงเกต (Observation) ประกอบดวย 1.2.1 แบบสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation) ใชสงเกต

วธการ กระบวนการ และองคความรตาง ๆ เกยวกบการแสดงดนตรผไทย

1.2.2 แบบสงเกตแบบไมมสวนรวม (Non – Participant Observation) ใชสงเกตพฤตกรรมนกแสดงดนตรผไทย

2. การตรวจสอบเครองมอ เครองมอทสรางเสรจแลวน าเสนออาจารยทปรกษา จากนนน ามาแกไขปรบปรง

ตรวจสอบความตรงและสอดคลองกบความมงหมาย แกไขการใชภาษา จากนนน ามาปรบปรงแกไข เครองมอใหถกตองเหมาะสมกอนน าไปใช กำรเกบรวบรวมขอมล

การวจยในครงนใชวธการเกบรวบรวมขอมลหลายวธประกอบกน ไดแก การเกบขอมล จากเอกสาร (Documentary Research) และการเกบขอมลภาคสนาม (Field Research) วธการ การเกบขอมลจากเอกสาร (Documentary Research) เปนการรวบรวมขอมลเกยวกบความรทวไป เกยวกบดนตรและวฒนธรรมพนบาน ความรทวไปเกยวกบดนตรพนบาน การผสมวง ดนตร พนบานอสาน ความรทวไปเกยวกบหมอล า ความรทวไปเกยวกบชาวผไทย ความรทวไปเกยวกบ ดนตรผไทย ถนฐานของชาวผไทยในภาคอสานปจจบน ทงในหองสมด และอนเตอรเนต

52

กำรจดกระท ำและกำรวเครำะหขอมล

ผวจยจะด าเนนการวเคราะหขอมล ตามความมงหมายทตงไว ดงน 1. ศกษาเอกสาร ต ารา สอ ทผวจยคนควาจากแหลงขอมลในสถานทตาง ๆ แลวน ามา

จดประเภทขอมล 2. เกบรวบรวมขอมลภาคสนาม ตามเครองมอทก าหนดไว

เมอผวจยท าการตรวจสอบความสมบรณของขอมลแลว เตรยมพรอมส าหรบการวเคราะห ขอมลโดยการสรางขอสรป แยกประเภทขอมล และจดหมวดหมขอมล เกบขอมลเพมเตมสงเคราะห ใหเกดความชดเจนกอนน าไปวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมล ขนตอนการวเคราะหขอมลผวจยไดแยกเสนอตามความมงหมายของการวจย ดงน

ผวจยจะด าเนนการวเคราะหขอมล ตามความมงหมายทตงไว 2 ระยะดงน ระยะท 1 เปนการศกษาเอกสารทมการบนทกไว หรอทมการศกษาไวใน ประเดนทเกยวของกบเรองดนตรดนตรผไทย โดยท าการศกษาคนควาจากเอกสารของหนวยงาน ราชการ สถาบนการศกษา หนงสอ ต ารา สอทางอนเตอรเนต ผวจยไดคนควาจากแหลงขอมล จากสถานทตาง ๆ เชน ส านกวทยบรการมหาวทยาลยมหาสารคาม หอสมดแหงชาตเปนตน ระยะท 2 เปนการเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม ใชเทคนคการเกบขอมลโดยการ สมภาษณ ซงใชแบบสมภาษณชนดมโครงสราง แบบสงเกต เปนแบบสงเกตแบบมสวนรวม และ แบบสงเกตแบบไมมสวนรวม และการสนทนากลม การวเคราะหขอมลเชงคณภาพทไดจากการสมภาษณ จากการศกษาเอกสาร ใชวธ วเคราะหเนอหา และวเคราะหขอมลทไดจากการเกบรวบรวมและบนทกไว เชน แบบสมภาษณ แบบสงเกต มาจดหมวดหมดวยวธจ าแนก และจดระบบขอมล เพอใหไดขอมลอยางละเอยดและ สมบรณทสด โดยมกรอบการวเคราะหดงน

1. ศกษาขอมลดานวฒนธรรมดนตรของชาวผไทยใน จงหวดกาฬสนธ

1.1 ประวตดนตรผไทย 1.2 รปแบบการเรยนรดนตรผไทย 1.3 การประดษฐเครองดนตรผไทย 1.4 บทบาทของดนตรผไทยทมตอสงคม

2. ศกษาบทเพลงดนตรผไทยในจงหวดกาฬสนธ 2.1 ท านองดนตร 2.2 ท านองรอง

กำรน ำเสนอผลกำรวเครำะหขอมล ผวจยน าเสนอผลการวเคราะหขอมลแบบพรรณนาวเคราะห

บทท 4

สภาพปญหาของดนตรผไทยในประเพณบญบงไฟ อ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ

ในการศกษาแนวโนมของดนตรผไทยในประเพณบญบงไฟ อ าเภอกฉนารายณจงหวดกาฬสนธ ผวจยไดศกษาขอมลจากเอกสารและการศกษาภาคสนาม สามารถแบงหวขอในอธบายปรากฏการตามความมงหมายของงานวจย คอ สภาปญหาของดนตรผไทยในจงหวดกาฬสนธ ดงน

1. สภาพปญหาดานสงคมวฒนธรรม ในการศกษาสภาพปญหาของดนตรผไทยในจงหวดกาฬสนธไดคดเลอกพนทวจยคอ อ.กฉนารายณ ซง เปนพนททมวฒนธรรมดานดนตรผไทย และผวจยแลงเหนถง

การด าลงอยและการเปลยนแปลง ทส าคญจงจ าเปนตองการศกษา ในสภาพปญหาของดนตรผไทยอ าเภอกฉนารายณในประเดนตางๆดงน

1.1. บรทบพนท อ าเภอกฉนารายณ มชอเดมคอ "กดสมนารายณ" ทวาการอ าเภอตงอยบานกดสมหรอบานคมเกา

ต าบลคมเกา (ในเขตอ าเภอเขาวงปจจบน) ไดรบการยกฐานะเปนเมองชนตร มชอวา "กดสมนารายณ" โดยมพระธเบศร (กอ) เปนผด ารงต าแหนงเจาเมองคนแรก เหตทไดชอวา "กดสมนารายณ" กเนองจากทตงทวาการอ าเภอหรอทตงเมอง มหนองน าแยกจากหวยเรยกวา "กด" และมศาลาส าหรบประกอบศาสนากจอยกลางน า เรยกวา "สม" ตอมาชาวบานไดพบเทวรปพระนารายณท าดวยไมอยในหนองน าแหงนน ชาวบานจงเรยกวา "กดสมนารายณ" และตอมาไดแผลงไปตามส าเนยงการพดเปน "กฉนา-รายณ"

แตเดมมเขตการปกครอง 4 ต าบล คอ ต าบลคมเกา ต าบลเปลอย ต าบลแจนแลน และต าบลชมพร สวนต าบลนาค ต าบลภแลนชาง ต าบลค าบง ต าบลไคนน อยในเขตการปกครองของเมองภแลนชาง ตอมาทางราชการไดพจารณาเหนวาเมองภแลนชางกบเมองกดสมนารายณ มอาณาเขตคบแคบและตงอยใกลกน จงไดยบเมองภแลนชางใหไปตงเปนเมองใหมทอ าเภอยางตลาดในปจจบน แลวใหรวมอาณาเขตเมองภแลนชางเขากบเมองกดสมนารายณ เมอประมาณป พ.ศ. 2445

ครนตอมาเมอ พ.ศ. 2454 ทางราชการไดแตงตงหลวงประเวศนอทรขนธ (ล มธยมนนท) มาด ารง ต าแหนงนายอ าเภอ และไดพจารณาเหนวาสภาพทองททางภมศาสตรไมเหมาะสมทรกนดาร ทางคมนาคมไมสะดวก ในฤดแลงขาดแคลนน าดมน าใชมไขปาชกชม ราษฎรท ามาหากนไมสะดวกจงไดยายทตงเมองมาอยทบานบวขาว เมอป พ.ศ. 2456 อนเปนทตงของอ าเภอในปจจบน ตอมาในป พ.ศ. 2474 จงหวดกาฬสนธถกยบลงเปนอ าเภอ โดยใหจงหวดกาฬสนธเดมทงหมดไปขนกบจงหวดมหาสารคาม รวมทงอ าเภอกฉนารายณดวย จนกระทงถงป พ.ศ. 2483 หลวงบรหารชนบท (สวนบรหารชนบท) ซงเปนขาหลวงจงหวดมหาสารคามไดขอแบงปนเขตจงหวดใหม ระหวางจงหวดนครพนมกบจงหวดมหาสารคาม โดยถอเอากงกลางล าน าพอง และสนเขาภพานเปนเขตแดน จงไดตดโอนหมบานหวยแดง บานโคกโกง และบานขมขยาง จากอ าเภอค าชะอ จงหวดนครพนม (ปจจบนขนกบจงหวดมกดาหาร) มาขนกบ อ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ

55

ตอมาในป พ.ศ. 2490 ทางราชการไดยกฐานะอ าเภอเมองกาฬสนธ ขนเปนจงหวดกาฬสนธ อ าเภอกฉ

นารายณ จงโอนมาขนกบจงหวดกาฬสนธตามเดม และไดมการเปลยนแปลงอาณาเขตของต าบลตางๆ อกครงคอ แบงต าบลบวขาว ออกเปน 5 ต าบล ไดแก ต าบลบวขาว ต าบลจมจง ต าบลกดหวา ต าบลเหลาไฮงาม และต าบลหนองหาง แบงต าบลแจนแลน ออกเปน 2 ต าบล ไดแก ต าบลแจนแลน และต าบลสามขา แบงต าบลภแลนชาง ออกเปน 3 ต าบล ไดแก ต าบลภแลนชาง ต าบลค าบง และต าบลไคนน และแบงต าบลคมเกา ออกเปน 4 ต าบล ไดแก ต าบลคมเกา ต าบลนาค ต าบลหนองผอ และต าบลสงเปลอย รวม 14 ต าบล จนกระทง เมอป พ.ศ. 2512 ทางราชการไดยกฐานะต าบลคมเกาขนเปนกงอ าเภอเขาวงโดยม ต าบลคมเกา ต าบลสงเปลอย ต าบลหนองผอ ต าบลภแลนชาง และต าบลนาค อยในเขตการปกครองของกงอ าเภอเขาวง คงเหลอต าบลทอยในเขตการปกครองของอ าเภอกฉนารายณ รวม 9 ต าบล ตอมาในป พ.ศ. 2519 ทางราชการตงต าบลเหลาใหญขนอก 1 ต าบล โดยแยกจากต าบลแจนแลน ตอมาในป พ.ศ. 2520 ไดรบอนมตใหตงต าบลนาขามขนอก 1 ต าบล โดยแยกจากต าบลสามขา ในป พ.ศ. 2521 ไดรบอนมตใหจดตงต าบลขนอก 2 ต าบล คอ ต าบลนาโก แยกออกจากต าบลบวขาว และต าบลไคนน แยกจากต าบลนคมหวยผง

ในป พ.ศ. 2524 ทางราชการไดยกฐานะต าบลนคมหวยผง ขนเปนกงอ าเภอหวยผง มต าบลนคมหวย ผง ต าบลไคนน และต าบลค าบง ไปขนอยในเขตการปกครองของกงอ าเภอหวยผง คงเหลอต าบลทอยในเขตการปกครองของอ าเภอกฉนารายณ 10 ต าบล 84 หมบาน ในขณะนน

ปจจบน อ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ มเขตการปกครองทงสน 12 ต าบล 142 หมบาน เทศบาล 4 แหง และองคการบรหารสวนต าบล (อบต.) 10 แหง นายอ าเภอคนปจจบน ชอนายรณชต พทธลาด ารงต าแหนง เปนล าดบท 46 ของผด ารงต าแหนงนายอ าเภอ

1.2. สภาพภมศาสตร อ าเภอกฉนารายณตงอยทางทศตะวนออก หางจากตวจงหวดประมาณ 80 กโลเมตร มอาณาเขตตดตอ

กบเขตการปกครองขางเคยงดงตอไปน

ภาพประกอบท 1 แผนทแสดงอนาเขตอ าเภอกฉนาราย

ทศเหนอ ตดตอกบอ าเภอนาคและอ าเภอเขาวง ทศตะวนออก ตดตอกบอ าเภอค าชะอและอ าเภอหนองสง (จงหวดมกดาหาร)

56

ทศใต ตดตอกบอ าเภอเมยวด อ าเภอโพนทอง และอ าเภอโพธชย (จงหวดรอยเอด) ทศตะวนตก ตดตอกบอ าเภอดอนจาน อ าเภอหวยผง และอ าเภอนามน

1.3. สภาพสงคมและเศรษฐกจ โครงสรางทางสงคมโดยทงไปเปนแบบเกษตรกรรม ประชาชนอยกนเปนชมชนแบบพงพาอาศยกน

สวนโครงสรางทางเศรษฐกจเปนการประกอบอาชพทางการเกษตรรายไดมาจากการผลตขาว จากการท านาตา ฤดการ ท าสวน ท าไร คาขาย และทอผาพนเมอง

ภาพประกอบท 2 กลมผลตภณฑผาทอ งานผมอ

1.4. วฒนธรรมและประเพณ

วฒนธรรมเปนตวบงชใหเหนถงวถชวตความเปนอยชนชาต เชอ ชาต เผาพนธ ความเชอ คานยม ศาสนา ศลปะ ของชมชน นนๆไดเปนอยางด ลกษณะวฒนธรรมของชมชน ในอ าเภอกดฉนารายณ เปนชมชนทมความตางและความเหมอนจากชาวอสานทวไป เนองจากในอดตนนในพนทบางต าบล ของอ าเภอกดฉนารายณเปนทอยอาศยของชาวผไทยลวน ตงแตอพยพมาจากเมองวง ประเทศสาธารณรฐประชาธไตรประชาชนลาว แตในปจจบนประชาชนทอาศยอยใน อ าเภอกฉนารายณ สวนใหญมเชอสายเปนชาวผไทย และมประชาชนบางสวนเปนชาวอสานทวไปเหตเพราะความเปลยนแปลงในหลายๆดาน เชน การคมนาคม การสอสาร ประชาชนจงตดตอไปมาหาสกนไดสะดวกสบาย มการขยายครวเรอน ชาวผไทยแตงานกบชาวอสาน บางกยายเขามาอยในอ าเภอกฉนารายณ เพราะเหตนวฒนธรรมจงประเพณตางๆ ของอ าเภอกฉนารายณ จงเปนไปในลกษณะผสมผสาน ระหวางชาวผไทย ทอยเดมกบ ผคนทยายเขาอยใหม ตามการเปลยนแปลงของสภาพสงคม

57

ภาพประกอบท 3 ประเพณบญบงไป ตะไลลาน บานกดหวา อ กฉนารายณ

1.5. วฒนธรรมดานภาษา ภาษา

วฒนธรรมดานภาษา ทชาวอ าเภอกฉนารายณใชสอสารกนนนม 2 ลกษณะคอ 1.) ภาษาแรก คอภาษาผไทย ซงเปนภาษาหลกทแสดงใหเหนถงเอกลกษณของชาวผไทยใน

อ าเภอกฉนารายณทใชพดคยสอสารกนในทเพศทกวย 2.) ภาษารอง คอภาษาอสานและภาษาอนๆ ชาวอ าเภอกฉนารายณ ใชภาษาอสานและภาษา

อนๆเพอพดคยตดตอการงานและคาขายกบผคนตางถนแตไมมากนก

1.6. วฒนธรรมดานการแตงกาย โดยลกษณะทางสงคม ชาวภไท(ผไทย) เปนกลมทมความขยน และอดออมเปนพเศษ และม

วฒนธรรมในเรองการถกทอเสอผาเดนชด จงปรากฎเสอผาชนดตางๆ ทงฝาฝาย ผาไหมในกลมชาวภไท(ผไทย) โดยเฉพาะผาแพรวานบวามวฒนธรรมเรองเสอผาเดนชดมาก

ผาซน วฒนธรรมของกลมภไททเดนชด คอ การทอผาซนหมตนตอเปนผนเดยวกบผาผน เชน ตนตอขนาดเลก กวาง 4 ถง 5 นว (มอ) ทเรยกวา ตนเตาะ เปนทนยมในหมภไท ทอเปนหมสาด มหมอยอมคราม จนเปนสครามเกอบเปนสด า แตชาวบานเรยกวา?ผาด า? หรอซนด า ลกษณะเดนของซนหมชาวภไท คอการทอและลวดลาย เชน ทอเปนลายขนาดเลกๆ นอกจากนมลายอน ๆ เชน หมปลา หมตม หมกระจง หมขอ ท าเปนหมคน มไดทอเปนหมทงผน แตหากมลายตาง ๆ มาคนไว สทนยมคอ สเขยว สน าเงน สแดง สมวง พนมกใชเครอหกฝายสเปลอกออย นอกจากนยงพบผามดหมฝายขาวสลบด าในกลมผไทย เสอ นยมท าเปนเสอแขนกระบอกสามสวนตดกระดมธรรมดา กระดมเงน หรอเหรยญสตางค เชน เหรยญสตางคหา สตางคสบ มาตดเรยงเปนแถว นยมใชเปนผายอม ครามเขมใน ราว พ.ศ. 2480 โดยมผน าผาขลบแดงตดชายเสอ เชน ทคอสาบเสอปลายแขนเพอใชในการฟอนภไทสกลนคร และใชกนมาจนถงปจจบน

ผาหม การทอผาผนเลก ๆ เปนวฒนธรรมของชาวกลมพนอสานมานานแลวผาหมใชส าหรบหมแทนเสอกนหนาว ใชคลมไหล เชนเดยวกบไทยลาวทนยมใชผาขาวมาพาดไหล ผาหมของกลมชนตาง ๆ ในเวลาตอมามขนาดเลก ท าเปนผาสไบเปนสวนแทนประโยชนใชสอย เดมคอหมกนหนาว หรอปกปดรางกายสวนบน โดยการหมทบเสอ ผาหมของภไททเรยกวา ผาจอง เปนผาทอดายยน มเครองลาย เครองพนหลายแบบนอกจากน

58

ยงมผาแพรวานอกจากผาจองแลว ชาวภไทยงมผาลาย ซงใชเปนผากนหอง หรอใชหมแทนเสอกนหนาวหรอตอกลาง 2 ผน เปนผาหมขนาดใหญพอสมควร แตผาลายทมชอคอผาลายบานนางอย อ าเภอเตางอย จงหวดสกลนคร การแตงกายของชาวภไท ยงนยมสายสรอยคอ สรอยขอมอ ขอเทา (กองแขน กองขา) ท าดวยโลหะเงน เกลาผมเปนมวยสงตงตรงในสมยโบราณใชผามนหรอแพรมน ท าเปนผาสเหลยมเลก ๆ มวนผกมวยผมอวดลายผาดานหลงใน ปจจบนใชผาแถบเลก ๆ สแดงผกแทนแพรมน

ภาพประกอบท 4 การแตงกานชาวผไทย อ าเภอกฉนารายณ

2. สภาพปญหาของดนตรผไทย

2.1. เครองดนตร จากการศกษาขอมลภาคสนามพบวา สภาพปญหาของเครองดนตรผไทยนนพบปญหาดงตอไปน

2.1.1 ปญหาเครองดนตรไมมคณภาพ เนองจาก เครองดนตรผไทยเปนเครองดนตรทเปนท ามาจากไม และโลหะ เปนสวนใหญจงท าใหเกน

การช ารดงาย เชนเครองดนตรทเปนเครองเปา จะมสวนประกอบทเปนโลหะผสม เชนลนป ลนแคน เมอเกดการช ารด จงยากตอการซอมบ ารง สวนเครองดนตรทท าจากไมอยางอน เชนกระจบป ซอบงไมไผ กลองหาง และเครองกระทบจงหวะ เชน ฉง ฉาบ กเกนการช ารดเชนเดยวกน บางครงนกดนตรตองหาอปกรอยางอนใชแทนไม ท าเปนเครองดนตร เพราะเหตทเครองดนตรทมอย เกดการช ารดจนไมสามารถซอมบ ารงขนใหมได และบางครงวงดนตร บางวงเลกใชเครองดนตรชนนนไปเลยกม

59

ภาพประกอบท 5 การน าเอาถงสมาท าเปนซอ เพอไมใหช ารดงาย

60

ภาพประกอบท 6 การใชถงน ามนพชต แทนผางฮาด

2.1.2 ปญหาการขาดความรในการซอมบ ารงเครองดนตร

การซอมบ ารงเครองดนตรบางชนตองอาศยชางผน านานการ จงจะสามารถซอมบ ารงจนสามารถใชงานไดตามปกต เชน แคน และปผไทย เพราะเปนเครองดนตรทจ าเปนตองใชความรอยางมากในการซอมบ ารง กระจบป และซอบง แมจะเปนเครองดนตรทท าจกไมกตองใชชางทมความรความช านาน ในการซอมบ ารงเชนกน

ภาพประกอบท 7 กระจบป ทท าจากไม เมอเกดการช ารด

61

ภาพประกอบท 8 การซอมลนปผไทย ลนแคน

2.1.3 ปญหาการขาดผสบทอดการท าเครองดนตร

ในปจจบนวฒนธรรมผจะเหนวานกดนตรผไทยนนถอวาเปนกลมคนทมจ านวนนอยมาก ถาเทยบนก ดนตรในกลมวฒนธรรมอนๆ ยงแลวชางทท าเครองดนตรกนกวานอยลงไปอกเปนเทาตว เพราะการท าเครองดนตรของชาวผไทยนนยงถอวา เปนแคงานอดเรก ยงไมสามาร ยดเปนอาชพได ถงแมวา จะมการสบทอดชชาการท าเครองดนตรของชาวผไทยกตาม แตยงไมสามารถสบทองในเปนความรทมมาตรฐานจนถงขน ท าเปนอาชพได จงท าใหการสบทองวชาการท าเครองดนตร จ ากบอยในวงแคบๆ เชนสบทองภายในครอบครว สบทอดภายใน กลมเครองญาต เทานน

ภาพประกอบท 9 ชางท าเครองดนตร ทอายมาก แตยงไมมคนสบทอด

62

2.2. หมอล าผไทย หมอล าผไทยถอวาเปนกลมบคลากรทมอยยางนอยนด เพราะในวงดนตรผไทย 1 วงนนจะมหมอ

ล าเพยงแค 1 – 2 คนเทานน และในแตละชมชน บงชมชนไมมวงดนตรผไทยเลย จงท าใหเหนไดวาเปนอกหนงปญหาท อาจท าใหดนตรผไทย ถงจดวกจ สมเสยงทศลปะการแสดงดานหมอล าผไทย จะสนหายไดเพราะการเปนหมอล าผไทยนนไมเพยงแค รองล าไดเทานนยงตองเปนผมไหวพรบปฏภาณในการสรรสรางกลอนล าเพอการแสดงในแตละครง อกดวย และสงส าคนอกอยางในการล าผไทยนน จะตองใชภาษาส าเนยงการล าเปนส าเนยงผไทย จงเปนขอจ ากดอกอยางหนง ทท าใหการแสดงประเภทนถกจ ากดอยเฉพาะกลมวฒนธรรม

ภาพประกอบท 10 หมอล าวาสนา สกลโพน อาย 55 ป

ภาพประกอบท 11 หมอล ากอง ศรก าพล อาย 65 ป

63

2.3. สภาพปญหาดานและวงดนตรผไทย

การบรรเลงดนตรผไทยในปจจบนแตตางจาก การบรรเลงในอดตเปนอยางมาก จากการศกษาเอกสาร และการศกษาภาคสนาม เหนไดชดวามการเปลยนแปลงจากอดตอยาเหนไดชด ไมวาจะเปนรปแบบการตงวง การผสมวง และการบรรเลง ในอดตจากการสมภาษณ และค าบอกเลาจะเหนไดวาวงดนตรผไทยจะใชเครองดนตรทเปนเครองดนตรพนบานของชาวผไทยเพยงอยางเดยว และเปนเครองดนตรท มเสยงเปนธรรมชาต ไมมการปรงแตง สงทเปนอเลกโทนก มากเหมอนปจจบน รวมทงไมมการน าเอาเครองดนตรอน ภายนอกมาใช จงท าใหวงดนตรผไทยในอดตแตงตางจากปจจบน แมแตวงดนตรผไทยบางทกปรบเปลยนตงเองใหเปนวงดนตรทสามารถบรรเลง ในรปแบบอนๆดวย เชน บรรเลงแบบหมอล าเพลน บรรเลงแบบร าวง ตามทวงดนตรทปรบเปลยนจะสามารถบรรเลงไดเพอ ความสนกสนานและความตองการของผชมผฟง

ภาพประกอบ ท 12 วงดนตรผไทย ในอดต ภาพโดย เจรญชย ชนไพโรชน

ภาพประกอบท 13 วงดนตรผไทย ส าหรบการบรรเลงบนเวท ในปจจบน

64

2.4. สภาพปญหาดานบทเพลงหรอลายผไทย เมอสภาพสงคม และเศรษฐกจเปลยนแปลง ไปตามสภาพการเปลยนแปลงในยคโลกาภวตน จงท าให

สงตางๆ เปลยนแปลงไปตามๆกน รวมถงบทเพลงของชาวผไทย หรอลายผไทยแบบในอดต จะมท านองทไมยาวมากนก เลนวงไปมา อาศยไหวพรบของผบรรเลง สามารถคดประดษฐ กลเมด ตางๆลงไปไดเลอยๆ เรยกวาการดน หรอการไหล โดยใชเครองดนตร คอ กระจบป ปผไทย แคน ซอบงไมไผ กลองหาง ฉง ฉาบ แตในปจจบนลายผไทยกมการเปลยนแปลงจากอดต มการประยกตใชเครองชวยขยายเสยง ใสกระจบป ใหเหมอนพณไฟฟา และมการน าเอาเครองดนตรจากชาตตะวนตกมาผสมไวในวงดนตรผไทยดวย เชน เบส คยบอรด กลองชด กลองทอมบา กตาร เปนตน เพราะเหนนจงท าใหบทเพลงหรอลายผไทย มการปรบเปลยนใหเขากบเครองดนตร เพลงแนวบทเพลงสมยนยมดวย ---- -ล-ด -ร-ม -ซ-ม --ลด -ล-ม -ร-ม -ซ-ม --ลด -ล-ม -ร-ม -ซ-ม --ลด -ล-ม -ร-ม -ซ-ม

ตารางท 1 แสดงท านอง ลายผไทยแบบในอดต

-ม-ด -ร-ม -ซ-ม -ด-ร -ด-ม -ร-ม -ซ-ม -ด-ร -ด-ซ -ร-ม -ซ-ม ---ล -ซ-ม -ร-ม -ซ-ม -ด-ล -ม-ด -ร-ม -ซ-ม -ด-ล -ซ-ม -ร-ม -ซ-ม ---- -ด-ร -ด-ม -ซ-ม -ด-ร -ด-ด -ร-ม -ซ-ม ---- ---- ---- ---- ---- ---- ---- -ซ-ล ---- ---- ---- ---- -ม-ล -ซ-ล -ม-ล -ซ-ล -ม-ล -ซ-ล -ร-ซ ---- ---- ---- ---- ---ม -ล-ม -ร-ม -ล-ม -ร-ม -ล-ม -ร-ม -ร-ด -ล-ด -ร-ด -ล-ด -ร-ม -ซ-ม -ซ-ม -ร-ม -ซ-ล -ซ-ร ---- ---- ---- ---ด ---- ---- ---- ---ล ---- ---- ---- ---- ---ม -ร-ด -ล-ด -ซ-ล -ด-ซ -ด-ล -ซ-ม -ร-ม -ล-ม -ซ-ด -ร-ม -ซ-ร -ด-- -ร-ด -ร-ม -ซ-ล -ซ-ม -ร-ด -ร-ม -ซ-ล ---- -ซ-ร -ม-ด -ล-ม ---- -ซ-ร -ม-ด -ล-ร ---- -ซ-ร -ม-ด -ล-ม ---- -ซ-ร -ม-ด -ล-ร ---- -ม-ร -ด-ล -ซ-ล -ม-ล -ม-ร -ด-ล -ซ-ล

ตารางท 2 แสดงโนตลายผไทย กาฬสนธ ทบรรเลงในวงโปงลาง ในปจจบน

65

2.5. สภาพปญหาดานการล าผไทย การล าผไทยเปนศลปะการแสดงของชาวผไทยขนสง ทจ าเปนตองอาศย ความสามารถ ความ

เชยวชาญ ความรรอบตว ไหวพรบปฏภาณ เพราะการล าผไทยนน ไมใชเพยงแคสามารถรอง ออกเสยงตามดนตรเพยงเทานน ยงตองสามารถดนกลอนล า หรอสารมารถตอบโต ชงไหวซงพรบกนในการล าอกดวย และยงตองเปนผใชภาษาผไทยไดอยางด เพราะการล าผไทยตองใชภาษาผไทยในการล า ดวยเหตนจงเปนปญหาอยางมาก ส าหรบผทจะฝกฝนการล าผไทย เพราะถาไมสามารถใชภาษาผไทยไดเปนอยางดกจะท าให การล าผไทยนน ไมสมบรณ เพราะจะไมสามารถล าในรปแบบของชาวผไทยได ซงจะเหนไดวาในปจจบนมการน าเอาท านอง ล าผไทยมาล า แตใชภาษาอสานในการล า จงท าใหล าผไทย ในปจจบน มอย 2 ลกษณะ คอล าผไทยทใช ภาษาผไทย กบการล าผไทยโดยยดเอาเฉพาะท านอง และจงหวะ ดนตร แตภาษาในการล าใชภาษาอสานในการล าในปจจบน

ตวอยาง กลอนล าผไทย แบบภาษาผไทย (หมอล าชาย) ออย…….นอยทายเลมเลอ กะตาเบอแมเพนแพงตาเบอแมเพนแพงเอย โอยเดนองสาวเอยอายกะคดฮอดนอน นอนหลบยงฝนเหนนนเด อายกะคดฮอดนองนอนเวนยงฝนพอ นอนหลบไปฝนเหนหนาตกเจอมาสะดงตน อายนเหลวพออยากหลบอยเลย ไดเหนเจาอยเลง อายกะคดฮอดนองไดงอยของยนเหลวเบงนนแหลว เหลวหนเทงเหนแตฟา ทางหนาพดแมนดง อายกะชงมงไห หาพะนางอยวอนๆ ไปงอยขอนยานแตเขบงอดเงวเจาตอดตาย ผดเจอเดวาหละเปนของอายพดเปนของเพนนผอนเสนอ คอยดอกดกะยงฮเมอยาม คอยดอกขามกะยงฮเมอตน บดวาคนคอยคนคอยดายกะแลงเปา คอยมอแลงคอยมอเชาคอยหาเจากะมเหนเยนทางเมอเอย……… (หมอล าหญงล า) โอยเดอายเอย โอยเดอายเอย นองกะคด ฮอดอายจนหลงหลาลมสตเดหละอาย ไดยนกาเวาขนมนองชวงองแคน นองลงไปตกน าทางโหนาฟะปาไผ ไดยนเสงนกเขามนหากขนยาด ชน าตานองพดเปนปมเจาหยาวลง ชายเอยคนทงหลายพากนไหน าผผตายจาก บดวานองนฟายน าตาไหน าอายผมตาย ชายเอยอายมมานงใกล เอามอโชงโงบบาไหล อายมมานงใกลออยไหยานมเชาอายเอย

66

ตวอยางกลอนล าท านองผไทย ภาษาอสาน โอย..นอ..ออละทาน ผฟงเอยบดน นางสจาเปนขอ สาวนกเรยนดอกต าตอ จนไดกมกอสอ ละนา..เจาเอย โอนอ พอแมนางไดสงให เปนเงนใชสงเรยน ขายงวเกวยน พรอมทงควายบกเถกต เบดไวแมบจม นางผดลวงหลอกตม เอาไปใหผบาวโต เจาเอย..นนแลว โอนอ เงนคาเทอมนองหลอกลอเอาน าพอเดอนสองหน พอแมทนนนหวงดตอยขซยามแลงหาฟกแฟงแตงเตา เอาไปขายสงตลาด ผกกาดหวผกบวพรอม ไดขายปอมสงลกสาว เดนอ..เจาเอย โอนอ ทางพอแมผดแฮงฟาว อยากใหลกไดเปนคร ทงลกสาวกะเลยถฟาวอยากมคนนอย พอแมพลอยอยากมหนาหาเงนมาฟาวเกบสง ลกสาวทรงแตอยากทองโตตองมกหนวยใจ..เจาเอย นนแลว คนฟง บแมนตอแกนไม ตอไฮ ตอสวน บแมนตอกลางคางบแมนตอกลางบาน อนนตอคนยาน หาจบชา ยาฝนผใดต ากะจนวน ผสาวต าเกดหยงทอง นอนในหองวงเวยน..เจาเอย นนแลว โอนอ…สาวนกเรยนคอนอง ไดมาหลงต าตอเลยบไดเรยนตอ เจาเอย..นนแลว โอนอ บแมนตอลา ลา ตอบาหมผหญง สมยนผดแฮงซง โสดซงซงแฮงต าไว เอนวาตอหวใส ถกผใดกะจนลม ความระบมรอยราว หวอกสาวแสนเจบปวด ตอต ารวจมพษราย กายใกลคอยระวง แหนเดอ..เจาเอย โอนอ การเรยนนางเลยพลาดพลง เสยทายอนต าตอ สาวนกเรยนไดตก ม. ยอนวาตอดอกต าตอง ไดไปเรยนอยในหอง คนเดยวจนเขาสา แมไดฟายน าตา ลกสาวเรยนเกงลน ผลไดผดแมนหลาน เดนอ..เจาเอย เจาเอย

67

2.6. สภาพปญหาดานนกดนตรผไทย นกดนตรผไทยถอเปนบคลากรทส าคญไมแพบคลาการดานอนๆของดนตรผไทย ถงแมวาในปจจบน

จะมผสนใจฝกหดเลนดนตรมากขนแตการฝกทจะเลนดนตรผไทยโดยตงนน ยงถอไดวานอยมาเมอเปรยบเทยบกบการแสดงดนตรของวฒนธรรมอนๆในภาคอสาน จะเหนไดวาดนตรผไทยยงขาดผสนใจศกษาและฝกปฏบตนอยกวาทควรจะเปน เพราะการเรยนใน สถานศกษาในปจจบน ไมวาจะเปน ในโรงเรยนประถม โรงเรยนมธยม หรอแมแตสถานศกษาในระดบอดมศกษา จะมการเรยนการสอนวชาดนตร อยเกอบทกสถาบน แตกยงไมสามารถสงเสรมใหเกดนกดนตรผไทย รนใหมๆขนมาแทนท นกดนตรผไทยรนเกาได หรอถาหากมกเปนเพยงสวนนอย สงเกตการณ โรงเรยนตางๆทอยในชมชนชาวผไทย ยงคงไมสามารถใชดนตรผไทยในกจกรรมการเรยนการสอนได อยางมประสทธภาพได

ภาพประกอบท 14 นกดนตร ผไทยรนใหม

ภาพประกอบท 15 การปรบตวของ วงดนตรผไทย

บรรณานกรม

72

บรรณานกรม

กลยาณ ทองแสน. “กาฬสนธถนผไทย,” ครสมพนธ. 11(1) : 55-58 ; มกราคม, 2513. กาญจนา ศรวฒนากล. ประเพณการแตงงานของชาวผไทย ต าบลกดหวา อ าเภอกฉนารายณ

จงหวดกาฬสนธ. มหาสารคาม : ภาควชาบรรณารกษศาสตร มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2526. กจชย สองเนตร. กระบวนการเรยนรดนตรพนบานวงสะลอ ซอ ปน ของครศลปน

ในอ าเภอเมอง จงหวดนาน. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2544. กงแกว อตถากร. คตชนวทยา. กรงเทพฯ : หนวยศกษานเทศก กรมการฝกหดคร, 2519 คมกรช การนทร. ดนตรโปงลางในจงหวดกาฬสนธ. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ :

มหาวทยาลยมหดล, 2544. เครอจต ศรบญนาค. เจรยงเบรน เพลงพนบานของชาวไทยเขมรสรนทร. สรนทร :

มหาวทยาลยราชภฏสรนทร, 2539. จรส พยคราชศกด. “ฟอนภไทยเรณนคร,” วฒนธรรมไทย. 24(2) : 21-25 ; กมภาพนธ,

2528. จนทคป (นามแฝง). “เผาผไทยบานหนองสง ค าชะอ,” สกลไทย. 26(1323) : 30-32 ;

กมภาพนธ, 2523. จารวรรณ ธรรมวตร. ขนบธรรมเนยมประเพณของอสาน. กรงเทพฯ : อรณการพมพ, 2524. ––––––––. คตชาวบาน. มหาสารคาม : ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2530. จตตมา นาคเภท. การแสดงพนบานของอ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย. วทยานพนธ ศศ.ม.

กรงเทพฯ : โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547. จราวลย ซาเหลา. กระบวนการเรยนรและถายทอดศลปะการแสดงหมอล าอาชพ. วทยานพนธ

กศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลยสารคาม, 2546 เจรญชย ชนไพโรจน. ดนตรพนบานอสาน. มหาสารคาม : ภาควชาดรยางคศาสตร

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2526.

––––––––. รายงานวจยเรองดนตรผไทย. มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2529.

ชนะ ประณมศร. “ชาวผไทยในอสาน,” บางแสน มานษยวทยา. 1(1) : 46-56 ; กนยายน, 2517.

ชนตา รกพลเมอง. เปาหมายการศกษา. กรงเทพฯ : อมรนทรการพมพ, 2529. ชชวาล วงษประเสรฐ. คมอการอบรมนาฏศลปพนบานอสานโครงการสงเสรมวฒนธรรม ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม,

2535. ––––––––. โสทงบงกบการเหยา. กรงเทพฯ : ศกดโสภาการพมพ, 2526.

73

ชโลมใจ กลนรอด. ทะแยมอญวฒนธรรมการดนตรของชาวมอญชมชนวดบางกระด. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2541.

ชมเดช เดชพมล. ภาพสะทอนชวตของชาวอสานจากหมอล า. กรงเทพฯ : โรงพมพกรงเทพฯ, 2531.

ณรงค สมทธธรรม. วงตกเสงดนตรแหในวถชวตของชาวล าปาง. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2544.

ดวงเดอน สดแสงจนทร. การศกษาเพลงพนบานของคณะขวญจต ศรประจนต. ปรญญานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, 2544.

ด าเนน เลขกล. “ผไทย,” อนสาร อ.ส.ท. 2(11) : 17-27 ; มถนายน, 2505. เตมศร บญยสงห. การละครเพอการศกษา. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาพระสเมร, 2514. ถวล ก าษรราช. ประวตผไทย. กรงเทพฯ : กรงสยามการพมพ, 2512. ถวล จนลาวงศ. ผไทยร าลกกาฬสนธ. พมพครงท 2. กาฬสนธ : สงไคการพมพ, 2515. ถวล ทองสวางรตน. ประวตชาวผไทยและชาวผไทยเมองเรณนคร. กรงเทพฯ : ศรอนนต, 2530. นฤมล ปญญาวชโรภาส. การแพรกระจายและบทบาททางสงคมของสมต า. วทยานพนธ ศศ.ม.

กรงเทพฯ : สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, 2542. ทรงพล สขมวาท. ดนตรจนแตจว กรณศกษาวงดนตรคลองเตยเหลยงหลกฮง. วทยานพนธ

ศศ.ม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2545 ทรงวทย ดลประสทธ. “การละเลนและพธกรรมในสงคมไทย,” ใน วฒนธรรมพนบาน

คตความเชอ. พมพครงท 3. หนา 125-132. กรงเทพฯ : โครงการเผยแพรผลงานวจย ฝายวจย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2530.

––––––––. “งานบญของชาวผไทย,” ขาวพเศษ-อาทตย. 2(10) : 49-50 ; พฤศจกายน, 2529. ทว ถาวโร. การสรางงานและการกระจายรายไดของหมอล า. มหาสารคาม : สถาบนวจยศลปะ

และวฒนธรรมอสาน มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2541. ทวศลป สบวฒนะ. ผไทย. กรงเทพฯ : อกษรสยามการพมพ, 2526. ทศนย ทองไชย. ภมปญญาทองถน. กรงเทพฯ : อกษรสยามการพมพ, 2542. ธวช ปณโณทก. “ภมปญญาชาวบานอสานทศนะของอาจารยปรชา พณทอง,” ใน ทศทาง

หมบานไทย. หนา 20-28. กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ, 2531. ธดาวรรณ ไพรพฤกษ. พฒนาการของลเกกลองยาว บานสองหอง อ าเภอรองค า จงหวด กาฬสนธ. รายงานการศกษาคนควาอสระ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลย

มหาสารคาม, 2544. ธรรมนญ จตตรบตร. ปหดนตรของชนเผาลวะ บานเตย จงหวดนาน. วทยานพนธ ศศ.ม.

กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2543. ธนต อยโพธ. โขน. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2515. ธรยทธ ยวงศร. ศลปะการฮอ (ขบรอง) ฟอน (ร า) และดนตรลานนาไทย. เชยงใหม :

ศนยสงเสรม ศลปวฒนธรรมไทย มหาวทยาลยเชยงใหม, 2529 นคม มสกะคามะ. วฒนธรรม : บทบาทใหมในยคโลกาภวตน. กรงเทพฯ : กรมศลปากร,

2545.

74

บวรอง พลศกด. กระบวนการสบสานดนตรโปงลางในจงหวดกาฬสนธ. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2542.

บญยงค เกศเทศ. วฒนธรรมเผาพนธมนษย. อบลราชธาน : ยงสวสดการพมพ, 2536. บญเรอง ถาวรสวสด. “แคนกบล า,” ใน หมอล า. หนา 41-49. ขอนแกน : ขอนแกนการพมพ,

2521. ประสทธ กาพกลอน. ภาษาและวฒนธรรม. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, 2518. ปราณ วงษเทศ. “การละเลนและพธกรรมในสงคมไทย,” ใน วฒนธรรมพนบาน : คตความเชอ.

หนา 225-326. กรงเทพฯ : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2530. ---------. พนบานพนเมอง. กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ, 2525. ปรวรรต เขอนแกว. การวจยเชงคณภาพ. 2 มกราคม 2550. <http://www.thai-folksy.com/>.

11 มกราคม 2551. ปราโมทย ทศนาสวรรณ. “บนแผนดนถนผไทย,” อนสาร อ.ส.ท. 2(11) : 30-36 ; มถนายน,

2505. ผกา เบญจกาญจน. การละเลนพนบานจงหวดบรรมย. บรรมย : เรวตการพมพ, ม.ป.ป. ผไทยแท (นามแฝง). “ประวตชาวผไทย,” วฒนธรรมไทย. 24(2) : 21-25 ; กมภาพนธ, 2528. พจนย กงตาล. เพลงพนบานโพหก. นครปฐม : มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม, 2548. พชร สวรรณภาชน. เพลงโคราช การศกษาทางมานษยวทยาการดนตร. วทยานพนธ ศศ.ม.

กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2543. พรรณราย ค าโสภา. กนตรมกบเพลงประกอบการแสดงพนบานจงหวดสรนทร. สรนทร :

มหาวทยาลยราชภฏสรนทร, 2540. พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต). วฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงกรป, 2531. พระโพธวงศาจารย (อวน ตสโส). ลทธธรรมเนยมตาง ๆ ภาค 18. กรงเทพฯ :

โสภาพรรณธนาการพมพ, 2515. พระยาอนมานราชธน. ชาต ศาสนา วฒนธรรม. กรงเทพฯ : บรรณาคาน, 2515. พระอรยานวตร เขมจาร. “คตความเชอของชาวอสาน,” ใน วฒนธรรมพนบาน : คตความเชอ.

หนา 1-65. กรงเทพฯ : โครงการไทยศกษา จฬาลงกรณ จฬาลงกรณมหาวทยาลย 2528.

พฒน บณยรตพนธ และยวฒน วฒเมธ. “ปรชญาการพฒนาชมชน แนวคดการด าเนนพฒนา ชมชน,” ใน การจดการองคความรการพฒนาชมชน. หนา 13-18. กรงเทพฯ :

อมรนทรพรนตงกรป, 2550. พาณ สสวย. สนทรของนาฏศลปไทย. กรงเทพฯ : ธนะการพมพ, 2526. พเชฐ สายพนธ และนฤพนธ ดวงวเศษ. ฟอนภไท : พธกรรมการแสดงกบการเปลยนแปลงทาง

สงคม. กรงเทพฯ : ส านกงานคระกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ, 2541.

ไพโรจน เพชรสงหาร. คตการปลกเรอนผไทยอ าเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ. ปรญญานพนธ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2531.

มนสกมล ทองสมบต. ประเพณพะชของชาวผไทยบานหนองหญาไซ ต าบลหนองหนาไซ

75

อ าเภอวงสามหมอ จงหวดอดรธาน. ปรญญานพนธ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2536.

ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช. “ขางสงเวยน,” สยามรฐ. 24 ตลาคม 2521. หนา 7. ยศ สนตสมบต. มนษยกบวฒนธรรม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร,

2540. รจนา สนทรานนท. การอนรกษการแสดงพนบานจงหวดปทมธาน. ปทมธาน : มหาวทยาลย

เทคโนโลยราชมงคลธญบร, 2547. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525. พมพครงท 6. กรงเทพฯ : อกษรเจรญทศน, 2539. ––––––––. พจนานกรมศพทสงคมวทยา องกฤษ - ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ :

ราชบณฑตยสถาน, 2524. เรณ โกศนานนท. การดโขน. กรงเทพฯ : วฒนาการพมพ, 2537. รตนาภรณ พสด. วถชวตความเปนอยของชาวไทย ศกษาเฉพาะกงอ าเภอหนองสง จงหวด

มกดาหาร. ปรญญานพนธ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2535.

วสนตชาย อมโอษฐ. เคง : เครองดนตรของชนเผามง. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2543.

วชย วงษใหญ. ศลปเบองตน. กรงเทพฯ : คณะวชาการศกษา วทยาลยวชาการศกษา ประสานมตร, 2515.

วบลย ตระกลฮน. ดนตรของกลมชาตพนธอกอง : กรณศกษาจงหวดสพรรณบรและ จงหวดอทยธาน. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2541.

วทยา สทธจนทร. ภมปญญาพนบานในการแสดงวงโปงลางวทยาลยนาฏศลปรอยเอด. ปรญญานพนธ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2543

วทยาลยนาฏศลปกาฬสนธ. ขอมลสารสนเทศวทยาลยนาฏศลปกาฬสนธ. กาฬสนธ : ประสานการพมพ, 2548.

วมลศร อปรมย. นาฏกรรมและการละคร หลกการบรหารและการจดการแสดง. กรงเทพฯ : เจรญผล, 2524.

วรช บษกล. “ดนตรพนเมองอสาน,” ใน ดนตรไทยอดมศกษาครงท 18. หนา 87-93. กรงเทพฯ : ภาพพมพ, 2530.

วรณ ตงเจรญ. สนทรยศาสตรเพอชวต. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : สนตศรการพมพ, 2546. วณา วสเพญ. ดนตรพนเมองอสาน. มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

มหาสารคาม, 2523. วรพล บดรฐ. P D C A วงจรสความส าเรจ. กรงเทพฯ : ประชาชน, 2543. วญญ ผลสวสด. การเลยงผบรรพบรษของชาวผไทย ต าบลค าชะอ อ าเภอค าชะอ จงหวดมกดาหาร.

ปรญญานพนธ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม, 2536.

ศศธร นกป. เพลงพนบานต าบลวงลก อ าเภอศรส าโรง จงหวดสโขทย. วทยานพนธ ศศ.ม.

76

กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2544. ศรวไล ดอกจนทร. วรรณกรรมวรรณคดไทย. เชยงใหม : คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2529. สดบพณ รตนเรอง. ปรชญาทางดนตร. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2539. สนอง คลงพระศร. หมอล าซง กระบวนการปรบเปลยนทางวฒธรรมดนตรของหมอล าในภาค

อสาน. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2541. สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพ. ต านานละครอเหนา. กรงเทพฯ :

คลงวทยา, 2515. ––––––––. เทยวทตาง ๆ ภาคท 4. กรงเทพฯ : โสภาพรรณธนาการพมพ, 2466. สมบต ทบทมทอง. ศกษาสภาพการด ารงอยคณะกลองยาวอ าเภอวาปปทม จงหวด

มหาสารคาม. รายงานการศกษาคนควาอสระ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวทยาลย มหาสารคาม, 2544. สมยศ สงหค า. ชนชาวผไท. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2539. ––––––––. วฒนธรรมชาวผไทย. กรงเทพ : ไทยมตรการพมพ, 2539. สมศกด ศรสนตสข. การศกษาสงคมและวฒนธรรม : แนวความคด วธวทยาและทฤษฎ.

ขอนแกน : ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, 2544.

--------. สงคมและวฒนธรรมไทย : ลกษณะการเปลยนแปลง และวทยาการวจย. ขอนแกน : ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะมนษยศาสตรและสงคมสาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, 2543.

สรเชต วรคามวชย. สมบตอสานใตครงท 6. มหาสารคาม : สถาบนราชภฏมหาสารคาม, 2537. ส าเรจ ค าโมง. ดนตรอสาน. มหาสารคาม : ภาควชาดรยางศาสตร วทยาลยครมหาสารคาม,

2522. สาร สาระทศนานนท. ฮตสบสองคองสบส. เลย : เมองเลยการพมพ, 2534. สรชยชาญ ฟกจ ารญ. ววฒนาการและอนาคตภาพของวทยาลยนาฏศลปะในการพฒนา

ศลปวฒนธรรมไทย. วทยานพนธ ปร.ด. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539. สพตรา สภาพ. สงคมและวฒนธรรมไทย. พมพครงท 4. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, 2532. สจตต วงษเทศ. รองร าท าเพลง : ดนตรและนาฏศลปชาวสยาม. กรงเทพฯ : พฆเณศ, 2532. สภางค จนทวาณช และคณะ. ลกษณะและความส าคญของการวจยเชงคณภาพ. ขอนแกน :

สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน, 2531. สมน อมรววฒน. “การถายทอดและการเรยนรวฒนธรรม,” ใน การศกษากบการถายทอด

วฒนธรรม : กรณศกษาหนงใหญวดขนอน. หนา 30-35. กรงเทพฯ : บพธการพมพ, 2537.

สรพล วรฬรกษ. นาฏศลปรชกาลท 9. กรงเทพฯ : ธรรมดาเพรส, 2549. สทานน โสรจจ. โขน ละคร ฟอนร า และการละเลนพนเมอง. กรงเทพฯ : พฆเณศ, 2516. สพรรณ เหลอบญช. “ดนตรและการละเลนพนบานสรนทร,” ใน งานสงเสรมศลปะ

วฒนธรรมไทย ครงท 17 มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. มหาสารคาม :

77

อภชาตการพมพ, 2537. ––––––––. ดนตรและศลปะการแสดงพนบานอสาน. มหาสารคาม : สาขาวชาดรยางคศลป

ภาควชาทศนศลปและศลปะการแสดง คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2542.

สเมธ เมธาวทยกล. สงกปพธกรรม. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2532 สรจตต จนทรสาขา. “ผไทยพลดถน,” ศลปวฒนธรรม. 10(2) : 68 ; กมภาพนธ, 2530. เสนหา บญยรกษ. คตชนวทยา. พษณโลก : ม.ป.พ., 2527. ––––––––. ภาพสะทอนสงคมจงหวดพษณโลกและคณคาเชงวรรณศลปจากบทเพลงพนบาน.

พษณโลก : มหาวทยาลยราชภฏพบลสงคราม, 2545. แสง จนทรงาม. ศาสนศาสตร. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, 2534. หอสมดแหงชาต. ชาวผไทย. กรงเทพฯ : คลงวทยา, 2506. อมรา กล าเจรญ. สทรยนาฏศลปะไทย. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2526. อมรา พงศาพชญ. ความหลากหลายทางวฒนธรรม. กรงเทพฯ : โรงพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2547. อมรนทร แรงเพชร. วงปไมแมนดนตรในพธเสนของชาวลาวโซงในอ าเภอเขายอย

จงหวดเพชรบร. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหดล, 2545. องคณา อาตะมยะนนท. บทบาทขององคการพฒนาเอกชนในการสงเสรมการพฒนา

แบบมสวนรวม : กรณศกษาโครงการพฒนาชนบทแควระบม-สยค. วทยานพนธ สค.ม. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2530. อารวรรณ อวมตาน. เปรยบเทยบการวจยเชงคณภาพและการวจยเชงปรมาณ. กรงเทพฯ :

ไทยวฒนาพานช, 2550. อ านาจ บญอนนท. ดนตรตบเตาจงหวดอตรดตถ. วทยานพนธ ศศ.ม. กรงเทพฯ :

มหาวทยาลยมหดล, 2544. --------. วฒนธรรมอสาน. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, 2544. อทย ดลยเกษม. คมอการวจยเชงคณภาพเพองานพฒนา. ขอนแกน : สถาบนวจยและพฒนา

มหาวทยาลยขอนแกน, 2537. เอกวทย ณ ถลาง. ภมปญญาชาวบานสภมภาค : วถชวตและกระบวนการเรยนรของชาวบานไทย.

นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2538. Peseye, Vivee Kenilieno. Developing an Indigenous Hymnody for the Naga Baptist India

with Special Reference to the Agamid Church. Dissertation. Ph.D. Texas : United States – Texas, 2003.

Tong, Kin-Woon. Shang Musical Instruments (China). Dissertation Ph.D. Connecticut : United States – Connecticut, 1983.

Yang, Minkang. A Study of the Music Traditional and its Contemporary Change of the Theravada Buddhist Festival Ritual Performance of Dai Ethnic Nationality in Yunnan. Dissertation Ph.D. Hong Kong : Chinese University of Hong Kong (People’s Republic of China), 2002.