รายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการวจยเชงปฏบตการ

การศกษาการพฒนาชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลย: กรอบคดและวธการ

โดย

อาจารย ดร.จกรกรช สงขมณ และคณะ

ธนวาคม 2554

2

สญญาเลขท RDG5440006 - นายจกรกรช สงขมณ

รายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการวจยเชงปฏบตการ

การศกษาการพฒนาชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลย: กรอบคดและวธการ

โดย

อาจารย ดร.จกรกรช สงขมณ คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย นายสายชล ปญญชต นกวจยอสระ

และนสตรายวชาสงคมวทยาชนบท ปการศกษา 2554

ชดโครงการ Social Sustainability Platform

สนบสนนโดยส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

(ความเหนในรายงานนเปนของผวจย สกว. ไมจาเปนตองเหนดวยเสมอไป)

3

สารบญ เรอง หนา สารบญ 3 บทสรปสาหรบผบรหาร 5 บทคดยอ 14 สวนท 1 บทน า 16 1. การศกษาการพฒนาชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลย: กรอบคดและวธการ 16 2. ขอมลพนฐานของบานโปงและบานหวฝาย ต.ปาแดด อ.แมสรวย จ.เชยงราย 21 3. วาดวยชมชน การพฒนา และกรอบความยงยนทางสงคม 27 สวนท 2 เศรษฐกจการเกษตรทามกลางสงคมความเสยง 31 4. การเปลยนแปลงระบบเศรษฐกจการทานา 31 5. การจดการลาไยของหมบาน 40 6. สวนสมกบการเขามาของทนนยมในชมชน 54 สวนท 3 อตลกษณและความสมพนธทางสงคมกบความมนคงของมนษย 65 7. ความเปนชาตพนธกบการสรางชมชนบนฐานการจดการทรพยากร 65 8. เดกและเยาวชนกบทศทางของชนบทสมยใหม 79 9. ผหญงเสอแดงกบบทบาท ทศนคต และปฏบตการทางการเมอง 94 10. กลมอานาจทองถน ผมอทธพล และระบบอปถมภในหมบาน 115 สวนท 4 ความมนคงทางสงคมชนบท กบการเชอมรอยพลวตจากภายนอก 136 11. โบราณคดชมชนบนฐานการทองเทยวและความขดแยง 136 12. พทธศาสนชมชนกบความศรทธาและโลกาภวตน 146 13. วาทกรรมการพฒนาชมชนของรฐกบการจดตงกองทนหมบาน 161 สวนท 5 ขอคนพบ ขอสรป และขอเสนอแนะของงานวจย 196

เอกสารอางอง 201 ภาคผนวก 206 ประมวลรายวชา 206

4

รายการกจกรรมทเกยวเนองกบโครงการ 217 ตารางเปรยบเทยบวตถประสงคและกจกรรมทวางแผนและทไดดาเนนการ 222 รายงานการเงน 224

5

บทสรปส าหรบผบรหาร จากขอเสนอโครงการ Social Sustainability Platform ระยะแรก ไดมการนาเสนอความกาวหนาทสาคญในวงการวจยและวชาการดานการพฒนาหลายประการ ทงในเรองของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ความตนตวของนกสงคมศาสตรการพฒนาสงคม และการพฒนาชนบทในระดบอดมศกษา ตลอดจนความสนใจทมากขนในเชงแนวคดทฤษฎทองบรบทของสงคมและเกยวเนองกบการพฒนาชนบทในประเทศไทย ความกาวหนาตางๆ เหลาน สวนหนงเคยมโครงการการศกษาในรปแบบทนานสตจฬาลงกรณมหาวทยาลยลงพนทศกษาสภาพและปญหาสงคมชนบทไทย ตลอดจนการอภปรายในเวทวชาการมากอนหนานแลว เชน การสมมนาเรอง “ชนบทศกษาในมหาวทยาลยในมหานคร: ประสบการณและขอเสนอแนะ” ซงจดโดยศนยศกษาการพฒนาสงคม คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย อยางไรกตาม จากการอภปรายทบทวนเรองการศกษาสงคมชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลยดงกลาว จวบจนถงปจจบนกนบเนองเปนเวลา 10 ปแลว จงถอเปนโอกาสอนดในการกลบมาทบทวนแนวคดและวธการศกษาสงคมชนบททามกลางแนวคดสาคญๆ ทเกดขนมาในชวงทศวรรษทผานมา อาท แนวคดเรอง คณภาพสงคม ความมนคงของมนษย และสงคมความเสยง เปนตน ในการน โดยความรวมของภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะรฐศาสตรและ สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย จงไดจดใหมการจดการวจยเชงปฏบตการวาดวยการเรยนการสอนเกยวกบชนบทและการพฒนาในสงคมไทย ในการวจยเชงปฏบตการครงน คณะวจยซงประกอบดวยอาจารย นกวจย นสตระดบปรญญาบณฑตและระดบมหาบณฑตไดรวมกนพฒนาการเรยนการสอนในวชาเรยนทวาดวยการศกษาชนบท โดยใชวชาสงคมวทยาชนบท สาขาวชาสงคมวทยาและมานษยวทยา (หลกสตรปรญญาตร) เปนฐานการปฏบตงานวจย งานวจยชนนไมเพยงแตเปนการศกษาชนบทในสภาวะของการเปลยนผานในปจจบนเทานน หากแตพยายามเชอมโยงการศกษาในพนทเขากบแนวคดของความยงยนทางสงคมซงเปนแนวคดสาคญของการศกษาชนบทในปจจบน นอกจากนงานชนนพยายามยอนกลบไปสนทนากบการศกษาสงคมชนบททมมากอนหนาน เพอเปนการทบทวนแนวคด แนวทางการศกษา และววาทะทางวชาการวาดวยชนบทไทย อนจะเปนการตอยอดความรจากนกวชาการสาคญๆ ทไดปทางการศกษามากอนหนานแลว สาหรบนกวชาการไทยทงานชนนใชเปนจดเรมตนของการอภปรายในหลายหวขอของการศกษาคองานของศาสตราจารยฉตรทพย นาถสภา ศาสตราจารยกตตคณ คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผซงมสวนสาคญในฐานะบคคลากรของจฬาลงกรณมหาวทยาลยในการสรางองคความรวาดวยชนบทและความเปนชมชนทงตอประชาคมวชาการและขบวนการเคลอนไหวทางสงคมดานชมชนในประเทศไทย ในหนงสอ การเปนสมยใหมกบแนวคดชมชน ซงเปนผลงานวชาการชนลาสดของอาจารยฉตรทพย ผเขยนไดตงคาถามทนาสนใจตอปรากฏการณความเปนสมยใหมในสงคมไทยหลายคาถามดวยกน หนงในคาถามหลกเหลานนคอ “สาหรบสงคมไทยซงเปนสงคมทมระบบชมชนเปนใหญอยขางใน และเปนระบบทดารงมายาวนานตอเนอง[นน] เมอเราเปลยนเปนสงคมสมยใหม ชมชนของเราจะตามเขาสยคสมยใหมหรอไม? อยางไร?” หรออกนยหนง

6

หนงสอเลมดงกลาวนถอไดวาเปนความพยายามของอาจารยในฐานะทเปนหนงในผปรบและนาแนวคด “วฒนธรรมชมชน” มาใชในการทาความเขาใจและอธบายความเปนสมยใหมอกครงหนง หนงสอเลมนชชดลงไปวา “สาหรบสงคมไทย[นน] การเปนสมยใหมเกยวของกบแนวคดชมชน” หนงสอเลมนเกดจากความสนใจตอเนองของอาจารยฉตรทพยตงแตทศวรรษ 2520 ถงปจจบน ซงอาจารยฉตรทพยอางวาตงแตปลายทศวรรษ 2520 เปนตนมา“คณะของขาพเจาไดมสวนในการปรบแนวคดวฒนธรรมชมชนจากทางเลอกการพฒนาชนบทเปนแนวคดเศรษฐกจและสงคม” นอกเหนอจากการปรบกระบวนความคดในเรองวฒนธรรมชมชนดงกลาวแลวนน อาจารยฉตรทพยยงไดนาเสนอขอเทจจรงจากการคนควาวา“พนฐานของสงคมไทยเปนสงคมแบบชมชน ไมใชแบบทนนยมหรอปจเจกนยมสดโตง”มาอยางตอเนอง จากประสบการณการศกษาและการทางานวจยดานวฒนธรรมชมชนเปนเวลากวา 3 ทศวรรษน อาจารยฉตรทพยไดเสนอในหนงสอเลมลาสดนวา ทายทสดแลวเราอาจถอไดวา “แนวคดวฒนธรรมชมชนเปนทฤษฎซงอธบายระบบ และทางเดนของระบบ อนเปนแกนกลางของสงคมและวฒนธรรมไทย” รายงานการวจยชนนเปนสวนหนงของการตอยอดและทบทวนแนวคดการศกษาชนบทไทย โดยเชอมโยงกบงานการศกษาโดยนกวชาการทมมากอนหนา เชน ของฉตรทพย นาถสภา และมงพจารณาแนวคดชมชนซงเปนทางเลอกหนงของสงคม พรอมกนไปกบเสนทางการเปนสมยใหมในสงคมไทย โดยพยายามสรางความเขาใจวาดวยสงทอาจารยฉตรทพยเรยกวา “มโนภาพการเปนสมยใหม (modernity)” ในชนบทจากหลายๆ ดาน มโนภาพการเปนสมยใหมทอาจารยฉตรทพยนาเสนอนน เปนมโนภาพทเปนการยอนกลบไปมองพฒนาการ ความหมาย และบรบทของการเปนสมยใหมในสงคมตะวนตก ตลอดจนการวสาสะกบแนวคดทฤษฎการทาใหเปนสมยใหมผานงานเขยนของ คารล มารกซ (Karl Marx) แมกซ เวเบอร (Max Weber) และ นกคดรนหลงๆ มานวาดวยสงคมชาวนา เชน Alexander V. Chayanov, Samuel Popkin และ James C. Scott งานชนนชใหเหนวาความเปนสมยใหมนนสามารถดาเนนไปไดโดยมรปแบบทหลากหลาย ทงนขนอยกบบรบททางสงคมโดยทผศกษาควรเอาชมชนเปนแกนกลางของการศกษาทาความเขาใจ เปาหมายของการท างาน

1. ทบทวนแนวคดทฤษฎและหลกสตรการเรยนการสอนระดบสงในเรองการศกษาชนบทและการพฒนา โดยลงศกษาในพนท ณ อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย

2. สรางเอกสารประกอบการสอนและเทคนคการสอนใหมๆ ทสอดรบกบประเดนการพฒนาชนบท ตลอดจนการเชอมโยงแนวคดใหมๆ ในการพฒนาสงคมเชน แนวคดคณภาพสงคม ความมนคงของมนษย และสงคมความเสยง

3. จดทาสอวดทศนเชงสารคดเกยวกบการเรยนการสอนภาคสนาม 4. กระตนใหผสอนและผเรยน ตลอดจนหนวยงานอนทเกยวของ (อาทเชน มหาวทยาลย

หนวยงานราชการ ชมชน และองคกรพฒนาเอกชน) สรางเครอขาย ความรวมมอในการศกษาวจยประเดนวาดวยการพฒนาชนบทมากขน

7

5. สรางเครอขายความรวมมอ ตลอดจนแลกเปลยนความรและประสบการณในการพฒนาการเรยนการสอนดานการพฒนาชนบทกบสถาบนการศกษาอนๆ ในวงกวางตอไป

วธการด าเนนงานโครงการ

จดทาขอเสนอโครงการในนามจฬาลงกรณมหาวทยาลย (โดยภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะรฐศาสตร และสถาบนวจยสงคม)

วาระ (agenda) ของจฬาลงกรณมหาวทยาลย คอ “การศกษาการพฒนาชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลย: กรอบคดและวธการ” เนนการทบทวนกระบวนวธการศกษาในหองเรยนและการลงพนท และการทบทวนแนวคดวาดวยสงคมชนบทไทย

ลงมอวจยเชงปฏบตการบนฐานทนเดมจากการเรยนการสอนเกยวกบชนบทในหลกสตรปรญญาตร และกาหนดกรอบทศทางทจะมงไปขางหนา

วธการศกษา: - ปรบปรงประมวลรายวชา และเอกสารประกอบการสอน - จดการเรยนการสอนในหองเรยน โดยเนนการเรยนแบบมสวนรวม และ

เนนการสมมนามากกวาการบรรยาย - จด เตรยมส อการเร ยนการสอนททนสมยและสอดคลองกบการ

เปลยนแปลงใหมๆ ในชนบท เชน สอภาพยนตร - จดกจกรรมออกแบบโครงงานวจย และการอบรบเรองเทคนควธวจย

ชนบทเพอใหผเรยนเตรยมความพรอมกอนการลงพนท - สรางคมอการลงพนท และคมอการทาวจยในชมชน - จดกลมคนควา แลกเปลยนเรยนรดานแนวคดทฤษฎ และการจดเวท

แลกเปลยนเรยนรทงในพนทและในหองเรยน - จดกจกรรมลงพนทศกษาภาคสนามเปนเวลาอยางนอย 10 วน - ทดลองใชคมอการลงพนทในการปฏบตภาคสนาม - ถายทาสารคดเชงวชาการ เพอประมวลความรเรองการจดการเรยนการ

สอนในพนท - จดเวทอภปรายผลการศกษาทงในภาคสนามและในหองเรยน โดยเชญ

ชาวบาน ตลอดจนผทรงคณวฒหรอผมประสบการณในการสอนชนบทศกษารวมอภปราย และวจารณผลการศกษาของผเรยน

คณะวจย: อาจารย นกวจย และสถาบนภาค ตลอดจนผรบผดชอบ โดยในสวนของจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย มอาจารย ดร.จกรกรช สงขมณ (ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา) เปนผรบผดชอบโครงการ มศาสตราจารยสรชย หวนแกว และอาจารย ดร.นฤมล หญชระนนทนเปน

8

ทปรกษาโครงการ มผชวยวจยซงเปนนสตปรญญาโท และมนสตเขารวมการวจยเชงปฏบตการในครงนในระดบปรญญาตรประมาณ 60 คน

นาเสนองานวจยสาธารณะ: จดเวท - นาเสนอผลการศกษาชนบทโดยเชอมโยงพนทการศกษา ณ จงหวดเชยงราย การจดเวท

วจยสาธารณะนตองทาทงในพนทททาการวจย คอในหมบาน และใหชาวบานและผทเกยวของเขารวมการนาเสนอตลอดจนใหผเขารวมสามารถแสดงความคดเหนในการปรบปรงเนอหาตอไป เวทวจยสาธารณะอกแหงจะจดในจฬาลงกรณมหาวทยาลยโดยทจะนาผแทนจากหนวยงานภาค เชน ตวแทนจากสถาบนวจยสงคม ผแทนจากชมชน ทมงานนกวจย ผแทนจากภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา มารวมกนอภปรายเนอหาและสงเคราะหองคความรทงในเชงเนอหาและในเชงแนวคดทฤษฎวาดวยการพฒนาชนบทไทย

- เพอนารปแบบแนวทางการสอนทไดมาแลกเปลยนกบมหาวทยาลยเครอขายททางานวจยภายใตโครงการ Social Sustainability Platform และมหาวทยาลยอนๆ ทสนใจหรอมการเรยนการสอนดานการศกษาการพฒนาชนบท เพอใหไดรปแบบ/แนวทางการศกษาทสามารถนาไปประยกตใชกบมหาวทยาลยอนๆ ไดดวย

พนทปฏบตการวจย

การเรยนการสอนในหองเรยน ใชการเรยนการสอนรายวชา “สงคมวทยาชนบท” ระดบปรญญาบณฑต และรายวชา“ทฤษฎพฒนาสงคม” ระดบมหาบณฑตของสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนหองปฏบตการวจยในหองเรยน (ระยะเวลา 1 ภาคการศกษา; โปรดดประมวลรายวชาทแนบมา)

การเรยนการสอนในพนทชนบท ทมวจยเลอกหมบาน 3 หมบานในตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงรายเปนพนทปฏบตการการวจยเชงสงคมนอกหองเรยน (Social laboratory)

กจกรรมในการลงศกษาภาคสนาม 1. กจกรรมพนฐานของในการวจยชมชน 2. การสารวจพนททางกายภาพและสถาบนทเปนทนทางสงคมในหมบาน 3. เวทการเรยนรรวมกน

9

เนอหาของการวจย

ในการทาความเขาใจการเปลยนแปลงของชนบทในครงน งานวจยเลอกลงพนทบานโปงและบานหวฝาย ต.ปาแดด อ.แมสรวย จ.เชยงราย งานวจยชนนพจารณาการเปลยนแปลงพนทชนบทจากหลากหลายมมมอง ไดแก เรองของเศรษฐกจเกษตรชมชนทามกลางการเปลยนแปลง โดยศกษากรณการเปลยนแปลงระบบเศรษฐกจการทานา การจดการลาไยของหมบาน และสวนสมกบการเขามาของทนนยมในชมชน นอกจากนทมวจยยงไดมองการเปลยนผานของชนบทไทยผานมมมองอตลกษณและความสมพนธทางสงคมกบสงคมชนบททเปลยนไป โดยศกษาความเปนชาตพนธกบการสรางชมชนบนฐานการจดการทรพยากร ประเดนเดกและเยาวชนกบทศทางของชนบทสมยใหม กลมผหญงเสอแดงกบบทบาท ทศนคต และปฏบตการทางการเมอง ตลอดจนการศกษาการเปลยนแปลงกลมอานาจทองถน ผมอทธพล และระบบอปถมภในหมบาน ทายสด ทมวจยพยายามทาความเขาใจการดารงอยของชมชน กบเชอมรอยพลวตจากภายนอก ทงนการศกษาในเรองดงกลาวสะทอนผานกรณศกษาโบราณคดชมชนบนฐานการทองเทยวและความขดแยง พทธศาสนชมชนกบความศรทธาและโลกาภวตน และวาทกรรมการพฒนาชมชนของรฐกบการจดตงกองทนหมบาน

ขอคนพบและขอสรปของงานวจย

1. งานวจยชนนไดโจทยการวจย แนวคด และวธการวจยชนบทในรปแบบใหมๆ กลาวคอ คณะผวจยพบวางานการศกษาการเปลยนผานของสงคมชนบทไทยทผานมานนมขอจากดใน

เชงของแนวคดและขอถกเถยงทางทฤษฎซงหยดนงมาในชวงกวาทศวรรษทผานมา การเรยนการสอนและการศกษาวจยชนบทในชวงกอนหนาน โดยเฉพาะในชวงครสตทศวรรษ 1970 นนมกจะเนนไปในเรองของขอถกเถยงในเรองแนวคดทมอทธพลทางความคดจากสายมารกซสมทเนนไปในเรองของการเปลยนแปลงปจจยและความสมพนธในการผลต การขดรด และเรองของความเปนไปไดและลกษณะของการเคลอนไหวของขบวนการชาวนาในชนบท ในชวงทศวรรษถดมามการทาความเขาใจมากขนตอการเปลยนแปลงในระดบหมบานอนเปนผลมาจากการเขามาของรฐและโครงการพฒนาตางๆ จากภายนอกสหมบาน ขอถกเถยงทสาคญวาดวยสงคมชาวนาของ James C Scott และ Samuel Popkin กเปนสวนสาคญของการทาความเขาใจสงคมชาวนาไทยทมคณปการ แตกระนนแนวคดและโจทยของขอถกเถยงดงกลาวนนมงเนนไปในเรองของความเสยงของชาวนาในวถการดารงชพและการพงพงระบบอปถมภ อยางไรกดคณะผวจยเหนวาหลงจากชวง 1980 เปนตนมางานการศกษาทาความเขาใจชนบทนนหยดลงแตเพยงเทานน และไมไดมการสานตอเพอตงโจทยทางแนวคดในเรองการเปลยนแปลงของสงคมชาวนาทสอดรบการการเปลยนแปลงใหมๆ ทเกดขนในหมบาน เสมอนกบวาหมบานเปนเพยงสถานททถกทงราง ไรซงความยงยนของคณภาพทางสงคมและความมนคงของชาวบานอกตอไป แตในความเปนจรงแลว ทามกลางความเสยงใหมๆ ทเกดขนในสงคมสมยใหม หมบานในชนบทยงทาหนาทเปนหมด

10

หมายทสาคญในหลายแงมมดวยกนในฐานะพนทหรอกลไกรองรบการเปลยนแปลงและการแสวงหาโอกาสทางเศรษฐกจ การเมอง และสงคมของคนชนบทตลอดมา

คณะวจยพบวาหมบานเปนกลไกทสาคญในฐานะพนทและเครอขายทางสงคมในการรองรบความเสยงทเกดขนในสงคมสมยใหม โจทยทคณะวจยเหนวามความสาคญทสดโจทยหนงในการศกษาการเปลยนผานของชนบทคอวา เราจะทาความเขาใจการเปลยนแปลงของหมบานชนบทไทยอยางไร หรอพดงายๆ คอวา หมบานชนบทมหนาตาเปลยนแปลงไปอยางไรในทกวนน การเปลยนแปลงโฉมหนาของหมบานนนสะทอนใหเหนถงการปรบเปลยนวถการดารงชพและความสามารถของคนชนบทอยางไรในการแสวงหาโอกาสในการพฒนาคณภาพชวตและลดทอนความเสยงใหกบตนเอง จากการศกษาหมบานในประเดนยอยๆ ทงในเรองของการสรางความหลากหลายในรปแบบการผลตในภาคการเกษตรทมากขน การเขารวมกบการเกษตรเชงพนธะสญญาและการเกษตรเชงพาณชย เรองการปรบเปลยนความสมพนธทางสงคมทงระหวางชาวบานเอง กบกลมชาตพนธรอบๆ หมบาน กบองคกรพฒนาเอกชนจากภายนอก และกบหนวยงานของรฐเอง ตลอดจนประเดนเรองของความคดและบทบาททางการเมองของชาวบานทมการแสดงออกมากขน การเปลยนแปลงทงหลายเหลานแสดงใหเหนถงขอสรปทสาคญวาหมบานนนยงคงมความสาคญอยมากในฐานะทเปนฐานทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองในการสรางโอกาสและรายไดใหกบคนชนบท งานการศกษาชนบทในชวงทศวรรษทผานมามกจะมองหมบานชนบทไปในทางเสอมถอย แตขอคนพบดงกลาวนนามาซงความเขาใจทแตกตางออกไป

การศกษาการเปลยนแปลงของหมบานในชนบทหรอแมแตการเรยนการสอนวาดวยชนบทในทกวนนจงเปนเรองยากทจะจากดความสนใจเพยงประเดนใดประเดนหนงหรอเปนการศกษาในสาขาวชาทแยกขาดออกจากองคความรอนๆ ในทางสงคมศาสตร ขอคนพบอกประเดนของงานวจยชนนกคอวา การเปลยนแปลงในระบบเศรษฐกจไมวาจะเปนเรองของระบบการผลต การหารายได หรอตวแสดงทเกยวของกบกระบวนการผลตและตลาดนน มความเกยวของกบการทาความเขาใจปฏบตการทางการเมองของชาวบานทงในระดบชมชนและในระดบชาต การศกษาการเมองทเกดขนในชวตประจาวนของชาวบานผานทางการจดสรรทรพยากรในหมบาน ตาบล หรอในระดบทกวางออกไปนนลวนแลวแตเกยวของกบเรองสถานภาพ โอกาส และชองทางทหลากหลายมากขนในทางเศรษฐกจอนเปนผลสวนหนงมาจากการใหการสนบสนนจากรฐในเรองของการพฒนาโครงสรางพนฐาน การศกษา และโครงการพฒนาในระดบทองถนในชวงหลายทศวรรษทผานมา และรวมไปถ งการเกยวของของชมชนกบระบบตลาดและตวแสดงอนๆ ทไกลออกไป ประเดนดงกลาวนเนนยาถงภาระหนาทของการเรยนการสอนวาดวยการเปลยนแปลงของชนบทไทยทควรจะพฒนาใหมความทนสมย มขอถกเถยงใหมๆ ทตองกาวขามขอจากดในเรองของประเดนและสาขาวชาใหได พลวตทเกดขนในชนบทนนเรยกรองใหนกวชาการดานชนบทศกษาตองทางานรวมมอขามสาขาและพนทใหมากขนกวาเดมเพอทสามารถตามทนกบความทาทายใหมๆ ทจะเกดขนในพนทชนบททมความหลากหลายและซบซอนมากขนทงในเรองของ

11

คณภาพสงคม ความเสยงใหมๆ ทเกดขนในวถทางเศรษฐกจทไมไดจากดอยแตเพยงในไรนา ตลอดจนการทาความเขาใจวาอะไรคอความมนคงของคนในชนบทหากวาความมนคงนนจะมอยจรง

2. คณะผวจยพบวารปแบบการเรยนการสอนในระดบมหาวทยาลยในเรองชนบทศกษานนมความทาทายอยางมาก ในหลายๆ ดานดวยกน ไดแก

ความทาทายแรกมาจากคาถามทสาคญทวา ผสอนจะทาอยางไรใหผเรยนซงเปนนสตนกศกษาทสวนใหญแลวเปนลกหลานของชนชนกลางและชนชนสงในกรงเทพมหานครนนหนมาใหความสนใจกบการเปลยนแปลงทเกดขนในชนบท แนนอนวาผเรยนเหลานอาจจะสนใจเนอหาในฐานะทเปนวชาเรยนหรอเปนประเดนทางวชาการทนาสนใจได แตการทาความเขาใจชนบทในรปแบบดงกลาวนนยอมแตกตางไปจากการเรยนการสอนทผเรยนเหนคณคาและความสมพนธระหวางตนเองกบชนบทในฐานะผคนและบรบททเกยวของกบชวตประจาวนของผเรยน ในการสรางเสรมความสนใจใหกบผเรยน ผสอนพบวาการเชอมโยงปรากฏการณทเกดขนในเมองโดยเฉพาะทเกดขนในกรงเทพมหานครซงเกยวของหรอมผลกระทบโดยตรงกบผเรยนนนเปนชองทางหนงทเปนจดเรมตนในการดงความสนใจของผเรยนใหเกดขนได การยกประเดนเรองของการชมนมของคนเสอแดงทแยกราชประสงค และการเชอมโยงคนเหลานกบภาคชนบททาใหผเรยนเหนถงตวเชอมททาใหพนทเมองกบชนบทนนแยกกนไมออก

ความทาทายขนถดมาในการจดการเรยนการสอนเกยวกบชนบทกคอวา นอกจากการสรางความสนในแรกเรมกบผเรยนแลว การเรยนการสอนในขนตอไปกตองมการพฒนาทงในแงของประเดนทศกษาและขอถกเถยงเชงแนวคดใหมความลกมากยงขนไปดวย คณะผวจยพบวาอปสรรคทสาคญในการเรยนการสอนเกยวกบชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลยและอาจจะรวมไปถงในสถาบนการศกษาในระดบอดมศกษาอนๆ ในกรงเทพมหานครกคอกรอบของเวลาทบงคบใหมการเรยนหลายวชาไปพรอมๆ กนในหนงภาคการศกษา ขอจากดทวานทาใหไมสามารถจดการเรยนการสอนในบรบทหรอการสงเสรมใหมาการลงพนทศกษาในระหวางภาคเรยนได คณะวจยไดพยายามคนหาวธการแกไขปญหาการจดการเรยนการสอนดงกลาวนและพยายามมงเนนการลงพนทศกษาชนบททมระยะเวลายาวนานพอสมควร แตกระนนมนกเปนการยากเหลอคณานบในการทจะจดใหมการเรยนการสอนทสามารถนาผเรยนลงพนทในเวลาทเหมาะสมและบอยครงได การแกไขปญหาจงตองอาศยการเบยดบงเวลาในชวงระหวางการพกการศกษาระหวางปการศกษาเพอใหผเรยนมเวลาในการลงทาวจยในหมบานไดอยางเตมท ในระยะยาวการแกปญหาทควรจะเปนคอการจดรปแบบการศกษาแบบใหมในระบบ module ทอนญาตใหมการเรยนการสอนในรายวชาหนงเดยวในชวงระยะเวลาหนง การจดการเรยนการสอนแบบนใหอสระในเรองการจดการการเดนทาง การลงพนท และการปรบเปลยนรปแบบกจกรรมไดมากกวาการจดการเรยนการสอนทองอยกบระบบภาคการศกษา อยางไรกตามนคอสงทคณะวจยเหนวาจะเปนประโยชน

12

แตในเรองการจดการนนอาจจะเปนเรองยากในระบบมหาวทยาลยทมกเนนการเปลยนแปลงเพอประโยชนเชงภาพลกษณและการพาณชยมากกวาอรรถประโยชนทางวชาการทแทจรง

งานวจยชนนเนนการปฏบตการพรอมๆ ไปกบการวจย การปฏบตการทดาเนนการเพอพฒนารปแบบการเรยนการสอนคอการจดการระบบการเรยนรทเนนการเตรยมผเรยนกอนการลงพนทศกษาในหมบาน การจดการดงกลาวดาเนนการในรปแบบของการจดใหมการอานเอกสารประกอบประเดนอภปรายซงจะนาไปสการศกษาในพนทในชวงทายของวชา การจดใหผเรยนมการสะทอนความคดออกมาเปนลายลกษณอกษร ตลอดจนการใหผเรยนลงมอทาโครงรางการวจยทเขมขนเพอทาความเขาใจประเดนปญหา การตงคาถาม และการวางแผนวธการแสวงหาคาตอบในพนทในเวลาทจากด ในการลงพนทนน การจดการเรยนการสอนเนนใหผเรยนตองพกอาศย กนอย และรวมทากจกรรมของชมชนรวมกนกบชาวบานและหนวยงานทเกยวของ นอกจากนยงมการสรางเวทแลกเปลยนความรและการวพากษวจารณขอมลและแนวคดจากการศกษาโดยชาวบานและนกวชาการอนๆ การดาเนนงานดงกลาวนนประสบความสาเรจในแงของการกระตนการเรยนรไดเปนอยางดใหกบผเรยน แตกระนนกจาตองอาศยงบประมาณสนบสนนจากมหาวทยาลยและแหลงทนจากภายนอกไมนอย ขอจากดกคอการทมหาวทยาลยทมงบประมาณจากดอาจจะไมสามารถดาเนนการแบบเตมขนได

3. ในเรองของการสงเคราะหแนวคดเชงทฤษฎและการสรางเครอขายองคความรทมการแลกเปลยนกน

ในเชงแนวคดนน คณะผวจยเหนวาควรจะมการจดเวทสาธารณะและมการเชญบคคลทเกยวของกบการเปลยนแปลงในชนบทมารวมเปนวทยากรในการเรยนการสอนมากกวาทเปนอย การวจยเชงปฏบตการในครงนมความไมพรอมในประเดนน เปนอยางมากอนเนองมาจากขอจากดในเรองของเวลาในการเตรยมการซงตองดาเนนไปตามชวงเวลาทมการเรยนการสอนในระบบมหาวทยาลยในภาคปกต ตลอดจนขอจากดในเรองของคณะทางานในการตดตอประสานงาน การเผยแพร และการสรางเครอขายทกวางขวางมากขนกบมหาวทยาลยอนๆ ทมการเรยนการสอนวาดวยชนบทศกษา ทงน นอกจากตวโครงการวจยเชงปฏบตงานนแลว การรเร มในการเชอมโยงความรอาจเกดขนจากหนวยการศกษาอนๆ ทมโอกาสไดทางานวจยในพนทเดยวกบงานชนน หรอสนใจการจดการเรยนการสอนวาดวยชนบทในภายหลงได อยางไรกด ขอคนพบในเรองดงกลาวกเปนบทเรยนทสามารถปรบปรงเพอการเรยนการสอนทดขนไดในการจดการเรยนการสอนในครงถดไป

ขอเสนอแนะกบการศกษากอนหนาภายใตโครงการ Social Sustainability Platform

ผลจากการศกษาชนบทในงานวจยชนนชใหเหนวาการศกษาชนบทในสงคมปจจบนทเนนเรองความยงยนทางสงคม คณภาพสงคม และความมนคงของมนษยนนจาเปนตองใชประเดนการศกษาทหลากหลายเพอทจะสามารถเชอมโยงพลวตและการปรบตวของชมชนกบการสงเคราะหแนวคดดงกลาวขางตนได การ

13

แบงประเดนทศกษาออกเปนหวขอหลก เชน เศรษฐกจการเกษตรทามกลางสงคมความเสยง อตลกษณและความสมพนธทางสงคมกบความมนคงของมนษย ความมนคงทางสงคมชนบทกบการเชอมรอยพลวตจากภายนอกนนสามารถใชเปนจดตงตนของการนารปแบบการแบงประเดนการศกษาในพนททมการศกษาเรอง Social Sustainability Platform กอนหนานได ขอเสนอทเปนรปธรรมอาจจะไดแก การเชอมโยงพนทการศกษา ณ จงหวดเชยงรายเขากบการศกษากอนหนา เชน จงหวดนาน ซงดาเนนการภายใตโครงการ Social Sustainability Platform เฟส 1 ของสานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ในขนตอนนอาจเชญผแทนชมชนหรอทมวจยททางานในพนทในจงหวดนานมารวมอภปรายแลกเปลยนประสบการณและสงเคราะหความรเพอการพฒนาโครงการในขนตอไป (เฟส 3) การศกษาเชงเปรยบเทยบในลกษณะขามพนทเชนนนาจะกอใหเกดการทาความความเขาใจความซบซอนของชมชนมากขน ความซบซอนนสวนหนงมาจากเงอนไขปจจยภายนอกชมชนแตละชมชนเอง แตสวนหนงกมาจากปจจยภายในชมชนซงการทาความเขาใจปจจยภายในนเองทแตละชมชนจะสามารถสรางองคความรเพอการสรางกรอบความยงยนทางสงคมไดมากขนและโดยชมชนเอง

นอกเหนอจากการศกษาเปรยบเทยบขามพนทแลว โครงการ Social Sustainability Platform สามารถสนบสนนใหมการวจยในการสงเคราะหองคความรเกยวกบความยงยนในปจจบน และพฒนาองคความรดงกลาวไปสการสรางดชนชวดความยงยนทางสงคมในระดบชมชน การพฒนาดชนชวดนควรจะไดรบการพฒนาขนและนาไปทดลองใชทงในพนททไดมการศกษาวจยมากอนหนาทงในเฟส 1 และ 2 เพอทจะตรวจสอบความเปนไปไดของการประเมนกรอบความยงยนทางสงคม และการแลกเปลยนกบชาวบานถงประโยชนทเปนไปไดตอชมชนเอง ดชนชวดดงกลาวอาจจะนาไปปรบใชในการศกษาชมชนอนๆ ตอไปในอนาคตได

14

บทคดยอ ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะรฐศาสตร รวมมอกบสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลยไดจดใหมการจดการวจยเชงปฏบตการวาดวยการเรยนการสอนเกยวกบชนบทและการพฒนาในสงคมไทย ในการวจยเชงปฏบตการครงน คณะวจยซงประกอบดวยอาจารย นกวจย นสตระดบปรญญาบณฑตและระดบมหาบณฑตไดรวมกนพฒนาการเรยนการสอนในวชาเรยนทวาดวยการศกษาชนบท โดยใชวชาสงคมวทยาชนบท สาขาวชาสงคมวทยาและมานษยวทยา (หลกสตรปรญญาตร) เปนฐานการปฏบตงานวจยและการนานสตจานวน 60 คน ลงพนทวจยภาคสนาม ณ บานโปงและบานหวฝาย ต.ปาแดด อ.แมสรวย จ.เชยงราย เปนเวลา 10 วน ในการศกษาครงนงานวจยเลอกทจะพจารณาทาความเขาใจการเปลยนแปลงของชนบทจากหลากหลายมมมอง ไดแก เรองของเศรษฐกจเกษตรชมชนทามกลางการเปลยนแปลง โดยศกษากรณการเปลยนแปลงระบบเศรษฐกจการทานา การจดการลาไยของหมบาน และสวนสมกบการเขามาของทนนยมในชมชน นอกจากนทมวจยยงไดมองการเปลยนผานของชนบทไทยผานมมมองอตลกษณและความสมพนธทางสงคมกบสงคมชนบททเปลยนไป โดยศกษาความเปนชาตพนธกบการสรางชมชนบนฐานการจดการทรพยากร ประเดนเดกและเยาวชนกบทศทางของชนบทสมยใหม กลมผหญงเสอแดงกบบทบาท ทศนคต และปฏบตการทางการเมอง ตลอดจนการศกษาการเปลยนแปลงกลมอานาจทองถน ผมอทธพล และระบบอปถมภในหมบาน ทายสด ทมวจยพยายามทาความเขาใจการดารงอยของชมชน กบเชอมรอยพลวตจากภายนอก ทงนการศกษาในเรองดงกลาวสะทอนผานกรณศกษาโบราณคดชมชนบนฐานการทองเทยวและความขดแยง พทธศาสนชมชนกบความศรทธาและโลกาภวตน และวาทกรรมการพฒนาชมชนของรฐกบการจดตงกองทนหมบาน Department of Sociology and Anthropology incorporation with Social Research Institute, Chulalongkorn University, have organized an action-based research on university teaching and practicum concerning studies of rural transformation and development in Thailand. In this research project, the research team comprising of a university lecturer, researchers, 4 graduate and 60 undergraduate students together developed teaching processes and materials employing a class on rural sociology as an experiment classroom. The research also extended into field studies of which ten-day field research was conducted in Pong and Hua Fai Villages of Pa Dat subdistrict, Ma Suay district, Chiang Rai province in the north of the country. In order to understand changes in rural Thailand, the research explored multi-facets of agriculture-based economy through case studies of rice, longan, and orange productions. The research also investigated into the transformations of rural identities and social relations using cases of ethnic groups and their resource-oriented relationship, youth and migration, ‘red-shirt’ women in their active roles in local and national political movements as well as the adaptations of influential local leaders under an existing system of patron-client relations. Lastly, the research seeks to elaborate the

15

persistence and dynamism of rural communities in the midst of external influences. This is reflected in our studies in community approach in management of local archeological sites, historic-cultural tourism promotion and conflicts, religious practices and devotion, and state-initiated project of community fund development.

16

สวนท 1 บทน า

1. การศกษาการพฒนาชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลย: กรอบคดและวธการ

ในแตละสงคม ผคนลวนแลวแตมความคดความเขาใจวาอะไรคอ “ชนบท” (Rural) รวมถงวาความเปนชนบทแตกตางอยางไรจากความเปน “เมอง” (Urban) ความเปนชนบทนนไมไดจากดอยแตในเรองของพนททางภมศาสตรเทานน หากแตยงครอบคลมถงลกษณะวถชวต วธคด และความสมพนธของผคนดวย ความเปนชนบทจงมลกษณะทางกายภาพพรอมๆ ไปกบการมลกษณะทางสงคมวฒนธรรม คาถามเกยวกบชนบททนาสนใจสาหรบสงคมไทยปจจบนกคอ อะไรคอสงทนยามความเปนชนบท? การพฒนาในชนบทในรอบหลายทศวรรษทผานมามรปแบบเชนไร มความยงยน (Sustainability) หรอไม และการพฒนาทผานมานามาซงความเปลยนแปลงอยางไรในเชงคณภาพทางสงคม (Social quality) ของชนบท? การเปลยนแปลงทางสงคมในกรงเทพฯ มอทธพลตอคนชนบทอยางไร? ในสงคมสมยใหม ความเปนชนบทลดหายไปหรอทวากลบขยายใหญและทวความสาคญมากขน? หากความเปนชนบทยงคงดารงอย คนชนบทเองมสวนอยางไรในการนยามพนททางสงคมของพวกเขาทามกลางบรบทการเปลยนแปลงของสงคมไทย เพอลดความเสยงทางสงคม (Social risks) ทอาจจะเกดขน และกอใหเกดความมนคงในฐานะปจเจกชนได (Human security)? และทสาคญคอ การเรยนการสอนเกยวกบชนบทในสถาบนการศกษาระดบสงควรจะเปนไปอยางไร เพอทจะสามารถสรางกรอบคดเรองความยงยนและการเปลยนแปลงของชนบท และสรางความรความเขาใจทเพยงพอตอผเรยนซงสวนใหญมพนฐานมาจากสงคมเมอง? การจดการเรยนการสอนเกยวกบชนบทในมหาวทยาลยควรทจะทาหนาทกระตนใหผเรยนสามารถสารวจเชงวพากษตอปรากฏการณการเปลยนแปลงทางสงคมและประเดนถกเถยงทางวชาการทเกยวของกบชนบทไดอยางมพลวต งานการศกษาชนบทในระยะหลงมานชใหเหนวาสงคมชาวไรชาวนา (Peasant society) มใชรปแบบเพยงหนงเดยวของสงคมชนบทไทยในปจจบนอกตอไป1 การทาความเขาใจความเปน

1 ด Bernstein, H. and T. J. Byres, (2001) "From Peasant Studies to Agrarian Change", Journal of Agrarian Change, (1) 1: 1-56., Elson, R. E. (1997) The End of the Peasantry in Southeast Asia: A Social and Cultural History of Peasant Livelihood, 1800-1990's. Canberra: Australian National University and Macmillan Press, St Martin's Press., Rigg, J. (2001) More than the Soil: Rural Change in Southeast Asia. London, Prentice Hall., Rigg, J. and S. Nattapoolwat (2000) "Embracing the Global in Thailand: Activism and Pragmatism in an Era of Deagrarianisation," World Development, (29) 6: 945-960. และ ยศ สนตสมบต. 2546. พลวตและความยดหยนของสงคมชาวนา: เศรษฐกจชมชนภาคเหนอ การปรบกระบวนทศนวาดวยชมชนในประเทศโลกทสาม. เชยงใหม: ศนยศกษาความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนเพอการพฒนาอยางยงยน ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

17

ชนบทในทกวนนตองอาศยการศกษาอยางพนจพเคราะห เชอมโยงความรกบวธการศกษาและแนวคดจากศาสตรอนๆ และตองวพากษภาพตดยดเดมๆ (Stereotypes) วาดวยชนบทไทยเสยใหม การเรยนการสอนชนบทศกษาควรเนนการทาความเขาใจการเปลยนแปลงของชนบทในเชงกายภาพและในเชงสงคม โดยผเรยนควรจะไดรบการกระตนใหสนใจแนวคดและขอถกเถยงตางๆ ทางสงคมวทยาและสงคมศาสตรเพอทาความเขาใจการเปลยนแปลงของชนบทในดานเกษตรกรรมและอตสาหกรรม สถาบนทางสงคมและความเปนชมชน วฒนธรรมทางการเมองของชาวบาน การปรบเปลยนวถชวตในเชงเศรษฐกจและการบรโภค การเขาถงและการจดการทรพยากรธรรมชาต การยายถนและการเปลยนแปลงรปแบบประชากร พลวตการพฒนาทองถน โลกาภวตนและความทนสมย ตลอดจนการใหความหมายและคณคาของความเปนชนบททมความหลากหลายและเปนพลวต การศกษาแนวคดและประเดนดงกลาวจะเปนพนฐานในการพฒนาความรและเปนเครองมอในการวเคราะหทาความเขาใจชนบท รวมถงการประยกตความรทเรยนในชนเรยนกบการลงพนทศกษาชนบทในรปแบบการวจยชนบทตอไป ทมาทไปของการวจย จากขอเสนอโครงการ Social Sustainability Platform ระยะแรก ไดมการนาเสนอความกาวหนาทสาคญในวงการวจยและวชาการดานการพฒนาหลายประการ ทงในเรองของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ความตนตวของนกสงคมศาสตรการพฒนาสงคม และการพฒนาชนบทในระดบอดมศกษา ตลอดจนความสนใจทมากขนในเชงแนวคดทฤษฎทองบรบทของสงคมและเกยวเนองกบการพฒนาชนบทในประเทศไทย ความกาวหนาตางๆ เหลาน สวนหนงเคยมโครงการการศกษาในรปแบบทนานสตจฬาลงกรณมหาวทยาลยลงพนทศกษาสภาพและปญหาสงคมชนบทไทย2 ตลอดจนการอภปรายในเวทวชาการมากอนหนานแลว เชน การสมมนาเรอง “ชนบทศกษาในมหาวทยาลยในมหานคร: ประสบการณและขอเสนอแนะ” ซงจดโดยศนยศกษาการพฒนาสงคม คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 3 อยางไรกตาม จากการอภปรายทบทวนเรองการศกษาสงคมชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลยดงกลาว จวบจนถงปจจบนกนบเนองเปนเวลา 10 ปแลว จงถอเปนโอกาสอนดในการกลบมาทบทวนแนวคดและวธการศกษาสงคมชนบททามกลางแนวคดสาคญๆ ทเกดขนมาในชวงทศวรรษทผานมา อาท แนวคดเรอง คณภาพสงคมความมนคงของมนษย และสงคมความเสยง เปนตน ในการน โดยความรวมของภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะรฐศาสตรและ สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย จงไดจดใหมการจดการวจยเชงปฏบตการวาดวยการเรยนการสอนเกยวกบ

2 โปรดด รายงานผลการศกษาโครงการศกษาสภาพและปญหาสงคมชนบทไทย : กรณศกษา ต.อางศลา อ.พบลมงสาหาร จ.อบลราชธาน โดยคณาจารยผสอนและนสตทเรยนวชา 312-323 สงคมชนบทไทย โครงการการศกษาทวไป ฝายวชาการ จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปการศกษา 2527. 3 โปรดด ปรชา ควนทรพนธ และ สรชย หวนแกว (บก.). ชนบทศกษาในมหาวทยาลยกรงเทพฯ. กรงเทพฯ: ศนยศกษาการพฒนาสงคม คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543 และ ปรชา ควนทรพนธ, สรชย หวนแกว และ ฉนทนา บรรพศรโชต. รายงานการศกษาเรอง “แบบแผนการเรยนรเกยวกบชนบทไทยในกรงเทพมหานครและปรมณฑล : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.” กรงเทพฯ: คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

18

ชนบทและการพฒนาในสงคมไทย ในการวจยเชงปฏบตการครงน คณะวจยซงประกอบดวยอาจารย นกวจย นสตระดบปรญญาบณฑตและระดบมหาบณฑตไดรวมกนพฒนาการเรยนการสอนในวชาเรยนทวาดวยการศกษาชนบท โดยใชวชาสงคมวทยาชนบท สาขาวชาสงคมวทยาและมานษยวทยา (หลกสตรปรญญาตร) เปนฐานการปฏบตงานวจย เปาหมายของการท างาน

6. ทบทวนแนวคดทฤษฎและหลกสตรการเรยนการสอนระดบสงในเรองการศกษาชนบทและการพฒนา โดยลงศกษาในพนท ณ อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย

7. สรางเอกสารประกอบการสอนและเทคนคการสอนใหมๆ ทสอดรบกบประเดนการพฒนาชนบท ตลอดจนการเชอมโยงแนวคดใหมๆ ในการพฒนาสงคมเชน แนวคดคณภาพสงคม ความมนคงของมนษย และสงคมความเสยง

8. จดทาสอวดทศนเชงสารคดเกยวกบการเรยนการสอนภาคสนาม 9. กระตนใหผสอนและผเรยน ตลอดจนหนวยงานอนทเกยวของ (อาทเชน มหาวทยาลย

หนวยงานราชการ ชมชน และองคกรพฒนาเอกชน) สรางเครอขาย ความรวมมอในการศกษาวจยประเดนวาดวยการพฒนาชนบทมากขน

10. สรางเครอขายความรวมมอ ตลอดจนแลกเปลยนความรและประสบการณในการพฒนาการเรยนการสอนดานการพฒนาชนบทกบสถาบนการศกษาอนๆ ในวงกวางตอไป

วธการด าเนนงานโครงการ

จดทาขอเสนอโครงการในนามจฬาลงกรณมหาวทยาลย (โดยภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะรฐศาสตร และสถาบนวจยสงคม)

วาระ (agenda) ของจฬาลงกรณมหาวทยาลย คอ “การศกษาการพฒนาชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลย: กรอบคดและวธการ” เนนการทบทวนกระบวนวธการศกษาในหองเรยนและการลงพนท และการทบทวนแนวคดวาดวยสงคมชนบทไทย

ลงมอวจยเชงปฏบตการบนฐานทนเดมจากการเรยนการสอนเกยวกบชนบทในหลกสตรปรญญาตร และกาหนดกรอบทศทางทจะมงไปขางหนา

วธการศกษา: - ปรบปรงประมวลรายวชา และเอกสารประกอบการสอน - จดการเรยนการสอนในหองเรยน โดยเนนการเรยนแบบมสวนรวม และ

เนนการสมมนามากกวาการบรรยาย - จด เตรยมส อการเร ยนการสอนททนสมยและสอดคลองกบการ

เปลยนแปลงใหมๆ ในชนบท เชน สอภาพยนตร

19

- จดกจกรรมออกแบบโครงงานวจย และการอบรบเรองเทคนควธวจยชนบทเพอใหผเรยนเตรยมความพรอมกอนการลงพนท

- สรางคมอการลงพนท และคมอการทาวจยในชมชน - จดกลมคนควา แลกเปลยนเรยนรดานแนวคดทฤษฎ และการจดเวท

แลกเปลยนเรยนรทงในพนทและในหองเรยน - จดกจกรรมลงพนทศกษาภาคสนามเปนเวลาอยางนอย 10 วน - ทดลองใชคมอการลงพนทในการปฏบตภาคสนาม - ถายทาสารคดเชงวชาการ เพอประมวลความรเรองการจดการเรยนการ

สอนในพนท - จดเวทอภปรายผลการศกษาทงในภาคสนามและในหองเรยน โดยเชญ

ชาวบาน ตลอดจนผทรงคณวฒหรอผมประสบการณในการสอนชนบทศกษารวมอภปราย และวจารณผลการศกษาของผเรยน

คณะวจย: อาจารย นกวจย และสถาบนภาค ตลอดจนผรบผดชอบ โดยในสวนของจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย มอาจารย ดร.จกรกรช สงขมณ (ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา) เปนผรบผดชอบโครงการ มศาสตราจารยสรชย หวนแกว และอาจารย ดร.นฤมล หญชระนนทนเปนทปรกษาโครงการ มผชวยวจยซงเปนนสตปรญญาโท และมนสตเขารวมการวจยเชงปฏบตการในครงนในระดบปรญญาตรประมาณ 60 คน

นาเสนองานวจยสาธารณะ: จดเวท - นาเสนอผลการศกษาชนบทโดยเชอมโยงพนทการศกษาใหม ณ จงหวดเชยงรายเขากบ

การศกษากอนหนา เชน จ งหวดนาน ซ งดา เนนการภายใต โครงการ Social Sustainability Platform เฟส 1 ของสานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ในขนตอนนอาจเชญผแทนชมชนหรอทมวจยททางานในพนทในจงหวดนานมารวมอภปรายแลกเปลยนประสบการณและสงเคราะหความรเพอการพฒนาโครงการในขนตอไป

- เพอนารปแบบแนวทางการสอนทไดมาแลกเปลยนกบมหาวทยาลยเครอขายททางานวจยภายใตโครงการ Social Sustainability Platform และมหาวทยาลยอนๆ ทสนใจหรอมการเรยนการสอนดานการศกษาการพฒนาชนบท เพอใหไดรปแบบ/แนวทางการศกษาทสามารถนาไปประยกตใชกบมหาวทยาลยอนๆ ไดดวย

20

รายละเอยดและขนตอนการด าเนนงาน ระยะท 1 (ธนวาคม 2553 - กมภาพนธ 2554)

การเตรยมเนอหาทงเชงกรอบคดและเชงปฏบตการเพอการศกษาชนบท จดใหมการเรยนการสอนภาคกรอบคดและเชงปฏบตในหองเรยนการควบคกน ใหนสตจดเตรยมโครงงานการวจย สารวจพนทสาหรบการศกษาภาคสนาม (หมบานปาแดด ตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย

จงหวดเชยงราย) จดทาคมอและเอกสารสาหรบการศกษาภาคสนาม

ระยะท 2 (กมภาพนธ 2554 – สงหาคม 2554)

จดประชมเพอสรางความเขาใจรวมกนกอนลงศกษาภาคสนาม การศกษาภาคสนาม จดกจกรรมเวทชมชนระหวางอยในภาคสนาม ทมนกวจยถอดบทเรยนในเรองกรอบคดเกยวกบการศกษาเพอเชอมโยงกบองคความรชนบท

ศกษาโดยเฉพาะกรณหมบานทลงภาคสนาม จดสมมนาเสนอผลการศกษาวจยจากการลงภาคสนามโดยเชญผทรงคณวฒเขารวมใหความ

คดเหนและขอเสนอแนะเพอการปรบปรงรายงานการวจยฉบบสมบรณ

พนทปฏบตการวจย การเรยนการสอนในหองเรยน

ใชการเรยนการสอนรายวชา “สงคมวทยาชนบท” ระดบปรญญาบณฑต และรายวชา“ทฤษฎพฒนาสงคม” ระดบมหาบณฑตของสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนหองปฏบตการวจยในหองเรยน (ระยะเวลา 1 ภาคการศกษา; โปรดดประมวลรายวชาทแนบมา)

การเรยนการสอนในพนทชนบท

ทมวจยเลอกหมบาน 3 หมบานในตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงรายเปนพนทปฏบตการการวจยเชงสงคมนอกหองเรยน (Social laboratory)

21

กจกรรมในการลงศกษาภาคสนาม

1. กจกรรมพนฐานของในการวจยชมชน

แผนทเดนดน ปฏทนฤดกาลชมชน แผนททรพยากร แผนผงเครอญาต แผนท และปฏทนวฒนธรรมชมชน แผนผงประวตศาสตรชมชน ประวตชวต โครงสรางองคกรชมชน (การเมองการปกครอง, เศรษฐกจ, สงคม)

2. การสารวจพนททางกายภาพและสถาบนทเปนทนทางสงคมในหมบาน

ประชมรวมกบผนาชมชน (ทงทเปนทางการและไมเปนทางการ) เพอรบฟงขอมลพนฐานและแนวทางการปฏบตตนในหมบาน

สารวจและเกบขอมลกลมภมปญญาทองถนทสงเสรมเศรษฐกจชมชน สารวจและเกบขอมลวด ศาลปตาและแหลงความเชอของชมชน สารวจและเกบขอมลพนทสาธารณะและการจดการทรพยากรชมชน สารวจและเกบขอมลแหลงประวตศาสตรชมชน

3. เวทการเรยนรรวมกน

จดกจกรรมเวทแลกเปลยนเรยนรกบชาวบาน จดเวทสมมนาเพอถอดบทเรยนจากการศกษาวจยระหวางอยในภาคสนาม จดเวทสมมนาเสนอผลการศกษาวจยภายหลงกลบจากภาคสนาม

22

2. ขอมลพนฐานของบานโปงและบานหวฝาย ต.ปาแดด อ.แมสรวย จ.เชยงราย4 1.สภาพทวไป

1.1 ทตง อาณาเขตทองทต าบลปาแดด

ทศเหนอ จรดเขตองคการบรหารสวนตาบลบานหลวง อาเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม

และองคการบรหารสวนตาบลวาว อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย ทศตะวนออก

จรดเขตองคการบรหารสวนตาบลแมสรวยและองคการบรหารสวนตาบลแม พรก อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย

ทศใต

จรดเขตองคการบรหารสวนตาบลแมพรก และองคการบรหารสวนตาบลศร ถอย อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย

ทศตะวนตก จรดเขตองคการบรหารสวนตาบลศรถอย อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย

และ องคการบรหารสวนตาบลแมคะ อาเภอฝาง จงหวดเชยงราย องคการบรหารสวนตาบลปาแดด ตงอย หมท 15 บานทงรวงทอง อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย

อยทางทศตะวนตกเฉยงใตของททาการอาเภอแมสรวย ระยะทางหางจากททาการอาเภอแมสรวย 7 กโลเมตร เสนทาง แมสรวย - ฝาง

1.2 เนอท

องคการบรหารสวนตาบลมพนทรบผดชอบ ประมาณ 228 ตารางกโลเมตร 142,500 ไร 1.3 ภมประเทศ

ตาบลปาแดดมพนทสวนใหญเปนภเขา และบางสวนเปนทราบ มปาไมคอนขางสมบรณเปนตนกาเนดแมนาแมตาชางซงเปนแมนาสาคญของตาบล 1.4 จ านวนหมบาน

ตาบลปาแดดประกอบดวยหมบาน จานวน 22 หมบาน ซงมอาณาเขตอยในเขต มดงน หมท 1 บานหวยออ หมท 12 บานสนโคง หมท 2 บานไร หมท 13 บานสนกลาง

4 ขอมลจากองคการบรหารสวนตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย

23

หมท 3 บานปาแดด หมท 14 บานใหมเจรญ หมท 4 บานปากวาว หมท 15 บานทงรวงทอง หมท 5 บานทาวแกนจนทร หมท 16 บานหนองบว หมท 6 บานสนขเหลก หมท 17 บานสนโคงใต หมท 7 บานดอนสล หมท 18 บานแมตาชาง หมท 8 บานหวฝาย หมท 19 บานศรดอนเรอง หมท 9 บานหวยหญาไซ หมท 20 บานหวยมะแกง หมท 10 บานโปง หมท 21 บานหวยสลก หมท 11 บานจะหา หมท 22 บานเหลาพฒนา

1.5 ขอมลทวไปดานสงคม ขอมลประชากร แยกตามชวงอาย ตามขอมล จปฐ. ป 25505

กลมอาย ชาย หญง รวม % ชาย % หญง 00-04 304 356 660 2.98 3.49 05-09 366 351 717 3.59 3.44 10-14 381 371 752 3.74 3.64 15-19 367 337 704 3.60 3.31 20-24 352 406 758 3.45 3.98 25-29 452 410 862 4.44 4.02 30-34 368 361 729 3.61 3.54 35-39 350 349 699 3.43 3.42 40-44 396 465 861 3.89 4.56 45-49 455 540 995 4.47 5.30 50-54 389 378 767 3.82 3.71 55-59 252 251 503 2.47 2.46 60-64 168 143 311 1.65 1.40 65-69 139 141 280 1.36 1.38 70-74 115 140 255 1.13 1.37 75-79 68 94 162 0.67 0.92

5 จานวนประชากรทอาศยอยจรงจากการสารวจน อาจไมเทากบจานวนประชากรทมอยในทะเบยนบานได

24

80+ 89 86 175 0.87 0.84 รวม 5,011 5,179 10,190 49.18 50.82

แผนภมประชากร แยกตามเพศและ ชวงชนอาย

ประชากรกลมใหญทสดของพนทจะเปนวยทางาน อาย 45 - 59 รองลงมาคอ กลมอาย 25-29 ป และ 40 – 44 ป กลมท 3 กลมอาย 50 – 54 ป แสดงใหเหนวาแนวโนมผสงอายจะเพมขนในอนาคต

มจานวน ครวเรอน 2,306 ครวเรอน ขอมลประชากรตามส านกการทะเบยน กรมการปกครอง ณ วนท 2 พฤษภาคม 2551 จานวน ครวเรอนทงสน 3,601 ครวเรอน จานวน ประชากรรวมทงสน 10,850 คน ชาย 5,382 คน หญง 5,468 คน ความหนาแนนของประชากร ในเขตองคการบรหารสวนตาบลปาแดด จากขอมลพบวามความหนาแนนของประชากรเทากบ

47.75 คนตอตารางกโลเมตร ตาบลปาแดดมพนททงหมด 228 ประมาณ 228 ตารางกโลเมตร 142,500 ไร แตสภาพพนทสวนใหญจะเปนทราบสลบกบภเขาทสงชนประชากรสวนใหญจะตงทอยอาศยบรเวณทราบ มประชากรบางสวนทจะตงทอยอาศยบนภเขา ประชากรสวนใหญจะกระจกตวอยบรเวณทราบเชงเขา 2. สภาพเศรษฐกจ

2.1 อาชพ เกษตรกรรม เชน ทานา, ทาสวน, ทาไร, เลยงสตว หตกรรม เชน ทอผา,จกสาน

ปรามดประชากร

6 4 2 0 2 4 6

00-04

15-19

30-34

45-49

60-64

75-79

กลมอ

าย

รอยละ

% หญง

% ชาย

25

อตสาหกรรมในครวเรอน คาขาย รบราชการ รบจาง ฯลฯ

3. สภาพทางสงคม 3.1 สถานศกษา 1. โรงเรยนประถมศกษา 8 แหง ไดแก 2. ศนยบรการการศกษานอกโรงเรยน จานวน 4 ศนย

ศนยบรการกานการศกษานอกโรงเรยนไดทาการเปดสอนใหกนประชาชนในตาบลปาแดด ใหแกผทขาดโอกาสทางการศกษาในระดบประถมศกษา มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลายและยงมศนยบรการการศกษาในตาบลดงน

1. ศนยการเรยนชมชนชาวไทยภเขา “แมฟาหลวง”บานเลกในปาใหญ หมท 9 2. ศนยการเรยนชมชนชาวไทยภเขาแมฟาหลวง ”บานอาขาแมตาชาง” หมท 11 3. ศนยการเรยนชมชนชาวไทยภเขาแมฟาหลวง ”บานปางไม” หมท 21 ศนยพฒนาเดกเลก 6 แหง ตงอยหมท 3, 4, 10, 19, 18, 21 1. ศนยพฒนาเดกเลกบานปาแดด หมท 3 2. ศนยพฒนาเดกเลกบานปากวาว หมท 4 3. ศนยพฒนาเดกเลกบานโปง หมท 10 4. ศนยพฒนาเดกเลกบานศรดอนเรอง หมท 19 5. ศนยพฒนาเดกเลกบานหวยหญาไซ หมท 18 6. ศนยพฒนาเดกเลกบานหวยสะลก หมท 21

3.2 ขอมลดานศาสนา ประชากรสวนใหญนบถอศาสนาพทธ แตมประชากรบางสวนในพนทหมท 9, 11, 18, 21 สวน

ใหญเปนอาขา และลาหถอศาสนาครสต ศาสนสถานทางพทธศาสนาจานวน 5 แหง ไดแก 1. วดบานโปง หมท 10 2. วดศรดอนมล หมท 19 3. วดแกนทาวจนทร หมท 5 4. วดบานหวฝาย หมท 13 5. วดปาแดด หมท 3 และมโบสถครสตจกร จานวน 4 แหง

3.3 สาธารณสข - สถานอนามยประจาตาบล 1 แหง - สถานพยาบาลเอกชน 2 แหง

26

- อตราการมและใชสวมราดนา รอยละ 87.1 ตามรายงานผลการสารวจขอมล จปฐ. พ.ศ. 2547 3.4 ความปลอดภยในชวตและทรพยสน สถานตารวจชมชนตาบลปาแดด 1 แหง หนวยบรการประชาชน (อปพร.) 22 แหง

4. การบรการพนฐาน 4.1 การคมนาคม ตาบลปาแดดมเสนทางคมนาคมทางบกสายหลก ทใชตดตอระหวางหมบาน ตาบลและอาเภอ ดงน ถนนเสนท 1 ถนนสายฝาง-แมสรวย ใชตดตอระหวาง อาเภอแมสรวย, ตาบลแมสรวย, หมท 1, หมท 12, หมท 14 หมท 18, หมท 11, หมท 9, และอาเภอฝาง ถนนเสนท 2 ใชตดตอระหวาง ถนนสาย ฝาง-แมสรวย กบหมท 5, หมท 1, หมท 16, หมท 17, หมท 3, หมท 4, หมท 6, หมท 10, หมท 19 และตาบลศรถอย ถนนเสนท 3 ใชตดตอระหวาง ถนนสาย ฝาง-แมสรวยกบหมท 14, หมท 8, หมท 13, หม 10 ถนนเสนท 4 ใชตดตอระหวาง หมท 16 กบตาบลแมพรก ถนนเสนท 5 ใชตตอระหวาง หมท 7 กบตาบลแมพรก 4.2 การไฟฟา ตาบลปาแดด มไฟฟาใชทกหมบาน แตมบางครวเรอนในหมท 1, 3, 5, 7, 9, 11, 15, 16, 18, 20 และหมท 21 ยงไมมไฟฟาใชเนองจากตงอยในพนทหางไกล และอยในเขตปาสงวน

4.3 แหลงน าธรรมชาต ลานา , ลาหวย 11 สาย บง , หนองและอนๆ 3 สาย 4.5 แหลงน าทสรางขน

ฝาย 24 แหง ประปาภเขา 7 แหง ประปาหมบาน 8 แหง อางเกบนา/สระเกบนา 22 แหง บอบาดาล 24 แหง

27

5. ขอมลอนๆ 5.1 ทรพยากรธรรมชาตในพนท ทรพยากรปาไม 6. ศกยภาพในต าบล รายไดขององคการบรหารสวนต าบล รายการ/ ป พ.ศ. พ.ศ. 2546 พ.ศ. 2547 พ.ศ. 2548 พ.ศ. 2549 พ.ศ. 2550 รายรบ 8,698,358.57 12,467,517.86 16,425,207.39 18,620,632.51 24,992,530.25

รายจาย 6,643,347.84 7,789,013.95 10,750,856.55 16,854,255.92 22,462,751.06

ถนน

ถนนลาดยาง จานวน 18.80 กโลเมตร ถนนคอนกรต จานวน 21 กโลเมตร

ลกรง จานวน 10 กโลเมตร ประปา

ประปาหมบาน จานวน 8 แหง ครวเรอนทไดรบประโยชน จานวน 1,650 ครวเรอน

จดเดนของพนท โครงการบานเลกในปาใหญ เปนโครงการทสมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถทรงมพระราชดารใหดาเนนการ โดยมวตถประสงคเพอใหราษฎรสามารถดารงชวตอยกบปาไดและชวยกนดแลรกษาปาใหเปนแหลงตนนาลาธาร ตงอยทบานอาขา (บานหลกแตง) หมท 9 ตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย อยระหวางเสนละตจด 19 47 43 ถง 19 48 12 เหนอ เสนลองตจด 99 24 50 ถง 99 25 26 ตะวนออกมพนท 159.76 ไร อยหางจากจงหวดเชยงรายไปทางทศตะวนตกเฉยงใต ประมาณ 80 กโลเมตร และอยหางจากอาเภอแมสรวย ทางทศตะวนตกเฉยงเหนอ 30 กโลเมตร ลกษณะภมอากาศเปนแบบทงหญาเขตรอน (Tropical Savanah) องคการบรหารสวนตาบลปาแดด จะไดพฒนาพนทในตาบลเปนแหลงทองเทยวเชงอนรกษทจะพฒนาตอไป

28

3. วาดวยความชมชน การพฒนา และกรอบความยงยนทางสงคม ขอมลพนฐานการพฒนาทมาจากการวเคราะหปญหาความตองการของประชาชาชนจากขอมล กชช 2 ค. ป 2550

ตวชวด มปญหามาก มปญหาปานกลาง มปญหานอย

หมบาน รอยละ หมบาน รอยละ หมบาน รอยละ ดานโครงสราง

1. ถนน 2. นากน 3. นาใช 4. นาเพอการเกษตร 5. ไฟฟา 6. การมทดนทากน 7. การตดตอสอสาร

ดานการประกอบอาชพและมงานท า 8. การมงานทา 9. การทางานในสถาน

ประกอบการ 10. ผลผลตจาการทานา 11. ผลผลตจาการทาไร 12. ผลผลตจาการทาเกษตรอน

ๆ 13. การประกอบอตสาหกรรมใน

ครวเรอน

1 3 4 4 1 4 -

2 - - 3 11 - 1

4.5 13.6 18.2 18.2 4.5 18.2

-

9.1 - -

13.6 50.5

-

4.5

10 5 5 11 3 3 7

15 - 5 1 5 - -

45.5 22.7 22.7 50.0 13.6 13.6 31.8

68.2

- 22.7 4.5 22.7

- -

11 14 13 6 18 15 15

5 - 7 4 - - -

50.0 63.6 59.1 27.3 81.8 68.2 68.2

22.7

- 31.8 18.2

- - -

ดานสขภาพและอนามย 14. ความปลอดภยในการทางาน 15. การปองกนโรคตดตอ 16. การกฬา 17. การปลอดยาเสพตด

- - 10 -

- - 45.5 -

- - 9 -

- - 40.9 -

22 22 3 22

100 100 13.6 100

29

ดานความรและการศกษา 19. ระดบการศกษาของประชาชน 20. อตราการเรยนตอของประชาชน 21. การไดรบการศกษา ดานความเขมแขงของชมชน 22. การเรยนรโดยชมชน 23. การไดรบการคมครองทางสงคม 24. การมสวนรวมของชมชน 25. การรวมกลมของประชาชน 26. การเขาถงแหลงเงนทนของชมชน ดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

27. คณภาพของดน 28. การใชประโยชนทดน 29. การปลกปาหรอไมยนตน 30. การจดการสงแวดลอม

5 - 2 16 2 - - 2 7 2 - -

22.7 - 9.1 72.7 9.1 - - 9.1 31.8 9.1 - -

11 - 6 - 13 - 6 - 6 8 4 -

50.0 - 6 - 59.1 - 27.3 - 27.3 36.4 18.2 -

6 18 14 6 7 22 16 20 9 - 4 13

27.3 81.8 63.6 27.3 31.8 100 72.7 90.9 40.9 - 18.2 59.1

แนวทางการพฒนาองคการบรหารสวนต าบล ประกอบดวยแผนงาน ดงน แนวทางการด าเนนงานดานการพฒนาศาสนา การศกษา และวฒนธรรม 1. สงเคราะหเดก, เยาวชน, สตร, ผสงอาย, ผพการ, ผตดเชอ, รวมทงการอบรมฝกอาชพ และรณรงคประชาสมพนธดานสาธารณสข 2. รณรงคประชาสมพนธปองกนโรคตดตอประเภทตางๆทงมาตราการปองกน 3. สงเสรมสตรมครรภไดรบความปลอดภย รวมทงเดกแรกเกดและภายหลงคลอด 4. สนบสนนอาหารเสรม อาหารกลางวนในโรงเรยนและศนยพฒนาเดกเลกกอสรางศนยพฒนาเดกเลกและคาตอบแทนผดแลเดก 5. สงเสรมกจกรรม ผพการ, ผสงอาย, เดก, สตร, เยาวชน ในการรกษาสขภาพอนามย

30

6. สนบสนนกจกรรมอนรกษวฒนธรรม การศกษา ประเพณและภมปญญาทองถนและประเพณชาวเขาเผาตางๆ ในพนทตาบลปาแดด 7. สนบสนนการจดงาน วฒนธรรม ประเพณ ตางๆ 8. สงเสรมกจกรรมการกฬาและนนทนาการตางๆระหวางประชาชนในตาบล 9. ตอสรางสนามกฬาตาบล และปรบปรงสนามกฬาและจดชออปกรณกฬา 10. อบรมปองกนปราบปรามประชาสมพนธถงอนตรายถงโทษภยยาเสพตด 11. สงเคราะหประชาชน กลมตางๆเชน กลมผพการ ,ครอบครวยากจน สตรประสบปญหาทางสงคมและเดกในครอบครวทยากจน เปาหมายการพฒนา 1.พฒนาระบบการบรหารสาธารณสข ของรฐ ใหมคณภาพมาตรฐานมความเปนกนเองและควารวดเรวในการบรการสาธารณสข และรณรงค ประชาสมพนธการปองกนถงโรคตดตอใหครบทกพนททกหมบาน 2. สงเสรมการศกษาประเพณอนดงาม กจการศาสนา ภมปญญาทองถนในปงบประมาณ 2549 3. ประสานการดาเนนงานรวมทงภาครฐ ภาคเอกชน เพอแกไขปญหาในตาบลในปงบประมาณ2549 4. สงเสรมความเขมแขง ประชาชนในหมบานแตละหมบาน และตาบลปาแดด 5. ใหมการแขงขนกฬา การนนทนาการในปงบประมาณ 2549 6. สงเสรมการปองกนและบรรเทาสาธารณภย ภยใกลตว และทรพยสน ในปงบประมาณ 2549 7. เพมประสทธภาพและปราบปรามการคายาเสพตดในเขต อบต .ปาแดด รวมทงการบาบดฟนฟผตดยาเสพตด 8. พฒนาศกยภาพและสงเสรมพฒนาสนบสนนเดก, เยาวชน, สตร, ผสอาย, ครอบครวทยากจน, คนพการใหครบทกหมบาน

31

สวนท 2

เศรษฐกจการเกษตรทามกลางสงคมความเสยง 4. การเปลยนแปลงระบบเศรษฐกจการท านา

ความเปนมาและความส าคญของปญหา จากกระแสทนนยมโลกทสงผลมาถงประเทศไทย ซงไดมการกลาววาเปนประเทศดอยพฒนานนไดเกดการเขามาของรฐจกรวรรดนยม ทเขามามบทบาทตอการพฒนาประเทศไทยเปนอยางมากกอใหเกดการเปลยนแปลงในดานตางๆ ทงดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม การเปลยนแปลงดงกลาวทเกดขนนนพนทสวนใหญเปนชนบทเพราะจากวาทะกรรมทวา ดอยพฒนา รฐจงมความตองการพฒนาใหประเทศมความเจรญมากขน ผลทเกดขนจากการพฒนาทสงผลใหมการเปลยนแปลงดงกลาวนนในดานของการทาเกษตรกรรมในชนบททมการเปลยนผานจากการผลตแบบยงชพ สการผลตแบบพาณชยไดกอใหเกดการเปลยนความสมพนธในระบบการผลตมาสการใชเทคโนโลย การเปลยนแปลงนเราจะมองการผลตของชาวนาเปนอยางไร จะมองวาเปนระบบเศรษฐกจชมชนหรอระบบเศรษฐกจแบบทนนยม รวมทงการเกดขนของการเปนนายทนใหมทใหบรการในดานเทคโนโลยการผลตขาวแกชาวนา ทกอใหเกดการเขาไปมบทบาททางการเมองดวยของนายทนเหลานนดวย บทส ารวจงานวชาการและแนวคดทเกยวของกบประเดนชาวนา จากบทความวชาการเรองการเดนทางของชาวนาในกระแสเศรษฐกจใหม ทพดถงกลไกราชการหรอการพฒนาของรฐทมตอชาวนา เพราะในการแกไขปญหาทเกยวของกบชาวนาจะเปนการแกปญหาดวยวธการสงเคราะหหรอไมกออกแนวประชานยม ซงผลลพธทไดนนไมไดชวยใหชาวนายนดวยขาของตวเองได หรอทาใหเกดการพฒนาสงคมเศรษฐกจใหกบครวเรอนชาวนาแตอยางใด ชาวนาและผลผลตของชาวนาคอ ขาวเปนฐานทสาคญของสงคมเศรษฐกจไทยมาชานาน เศรษฐกจชาวนาเปนเศรษฐกจทมสวนรวมกบเศรษฐกจมหภาคทงทางตรงและออม แตในการเปลยนแปลงในชวงสองสามทศวรรษทผานมาน กลไกในระบบเศรษฐกจชาวนา ทชาวนาเคยเปนผครอบครองปจจยการผลตซงเปนอสระ ไดถกบบใหกลายเปนผใชแรงงานในไรนาของตวเอง ถกพนธนาการดวยระบบตลาด ระบบทน และหนสนไปโดยปรยาย สงคมชาวนาไทยจงมการจดปรบตวเพอดารงอยในรปแบบตางๆ ซงแบงออกกวางๆเปน 2 กลม กลมแรก ยอมตวเปนแรงงานตดทดน จมอยภายใตภาวะจายอมของทน หนสน และระบบตลาด ขณะเดยวกนกดนรนโดยอาศยชองทางการเปดกวางของคลนเศรษฐกจยคใหม ผสานสรางรายไดจากการขายแรงงาน ทาการคายอย ผสมผสานไปกบการเปนชาวนา สงลกหลานออกนอกสงคมชาวนาผานระบบการศกษา

32

กลมทสอง เปนกลมดนรนสรางทางเลอก สรางแนวทางเศรษฐกจใหม ซงแบงเปน 2 กลมใหญ คอกลมอดมการณพอเพยง ทพยายามสดวยการปลดแอกตวเองจากพนธนาการทเผชญอย เปดพนทความอสระในการผลตและการดารงชวต สรางสรรคระบบการจดการขนในบรบททสอดคลองเหมาะสมใหมตามสภาพตวเอง และเชอมโยงแนวทางการจดการเศรษฐกจครวเรอนชาวนาขนใหม อกกลมหนงเปนกลมเปลยนผานสคลนเศรษฐกจใหม กลมนเดนหนาใชวกฤตเปนโอกาส มการคนควาเทคโนโลยชวภาพ ยกระดบผลผลตขนสระดบคณภาพสง เชอมผลผลตเขาสระบบตลาดแบบกาวกระโดด เผชญหนาและทาทาย กระแสหลกในกลมนจะยดแนวพอเพยงเปนสวนใหญ แนวคดเศรษฐกจชมชน ซงแนวคดนมลกษณะสาคญคอ ครอบครวเปนหนวยการผลต แรงงานของสมาชกในครอบครวเปนปจจยสาคญทสด ความพอเพยง การพงตนเองขนอยกบการใชแรงงาน เพราะแรงงานเปนสงทครอบครวมอยโดยธรรมชาต โดยทวไปครอบครวคดถงการอยรอดกอน แลวจงสะสมแลวคาขาย พงแรงานในครอบครว พงทรพยากรทองถนและพงกนเองในชมชนกอน และหากขายกขายใหตลาดใกลตว ตลาดภมภาค ตลาดภายในประเทศเศรษฐกจของแนวคดนคอ เศรษฐกจเปนเพยงสวนหนงของสงคมและวฒนธรรม แตขณะเดยวกนแนวคดนกถกมองจากแนวคดทนนยมและมารกซสมโดยมองวา เศรษฐกจชมชนเปนเศรษฐกจรอวนตาย ไมชานานกจะถกรวมเปนสวนหนงของระบบทน ระบบชมชนจะสญสลาย แตละสวนของชมชนจะกลายเปนสวนเสยวของระบบทนแรงงานกลายเปนแรงงานรบจาง ครอบครวและเครอขายครอบครวจะสญสลาย มนษยแตละคนกลายเปนแรงงาน เปนเพยงปจจยการผลตของระบบทน ในขณะทผมความเชอเรอเศรษฐกจชมชนกลบมความเหนทตางออกไป เชน A.V. Chayanov กลาววา เศรษฐกจครอบครวและชมชนเปนเศรษฐกจทมเสถรภาพสง เหนไดจากประวตสาสตรชนบทรสเซย และหากครอบครวชนบทสามารถรวมกลมเปนสหกรณ กาวเขาแทนทกจกรรมทระบบทนไดลกลาเขาไป เศรษฐกจครอบครวและชมชนกจะเขมแขงมากขน นอกจากนชายานอฟยงมการกลาวถงทฤษฎแรงงานของครอบครวชาวนา ทครอบครวชาวนาผลตซาเพอการบรโภค และหากมเทคโนโลยเขามาชาวนาจะทดลองนาเทคโนโลยมาใช ลดการใชแรงงานทนาเบอ แตยงคงรกษาเปาหมายในการผลตเดมอย คอเพอการบรโภค (ฉตรทพย 2544) หลงจากทรฐบาลมแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตแลว ไดมการพฒนาเขาสระบบทนนยม ซงเปนการผลตเพอตลาด รฐมการแกปญหาทเกดขนกบเกษตรกรทางภาคเหนอ เชน ปญหาการขาดแหลงนาในการเพาะปลก ซงรฐบาลไดแกปญหาโดยการสรางอางเกบนาทาใหชมชนสามารถทจะผลตขาวไดตลอดป โดยมการปลกขาวนาปและนาปรง แตตอมาในชวง พ.ศ. 2510 ชาวนาไดประสบปญหาราคาขาวนาปรงทสงขนจนขายไมได จงทาใหชาวนาหนไปปลกพชหมนเวยนทสามารถเกบเกยวผลผลตไดตลอดป พ.ศ.2515 รฐแนะนาพชเมองหนาวไมตากวา 30 ชนดใหแกชมชนปลก แตกลบกลายเพมปญหามากขนคอ ผลผลตตางๆเหลานไมมตลาดรองรบจงทาใหชาวบานขาดทนและการขายผลผลตโดยมพนธะสญญาใหกบโรงงานนนทาใหราคาทขายนนเมอเทยบกบราคาตลาดถอวาตามาก โรงงานเลอกแตเฉพาะผลผลตทเกรดดเทานน สวนผลผลตทเหลอกใหชาวบานไปขายเอง นานวนผลผลตทเกบเกยวกยงเสยหายไมสามารถขายได (รตนาพร 2546)

33

นอกจากนนโยบายการสงเสรมอตสาหกรรมเพอใหเกษตรกรมรายไดนนทาใหโรงงานอตสาหกรรมมการขยายตวเพมมากขน ทดนของชาวนาถกนายทนเขามาซอเพอทาการผลต จงทาใหชาวนาตองหนไปประกอบอาชพรบจางแทน จากแนวทางการแกปญหาดงกลาวนน รฐเขามาชวยชาวบานแกปญหาทเกดขนเฉพาะบางชวงเทานน เมอนานเขารฐไมไดเขามาตรวจสอบดแลชาวบานอยางจรงจง ชาวบานตองประสบกบปญหา พอคาคนกลางทเขามาดงเอาผลผลตจากชาวบานไปในราคาทตามาก การเกบเกยวผลผลตในชมชนบางครงมพนธะสญญาทแลกกบคาเมลดพนธพชและคาปย เมอเอาผลผลตไปสงทโรงงาน โรงงานจะหกคาใชจายพวกเมลดพนธพชและคาปย แลวการจายเงนกจะจายเปนงวดๆทาใหลาบากกวาจะไดเงนมาในแตละทอด ทศทางการพฒนาประเทศไทยในระยะศตวรรษทผานมา เปนการพฒนาทนนยมแบบถายโอนทรพยากรออกจากชมชนหมบาน เพอสงออกตางประเทศ ผลประโยชนสวนใหญของการพฒนา ตกเปนของคนเพยงกลมเดยว เมองกบชนบทแตกตางกนอยางมาก ชนชนนายทนและขาราชการแตกตางจากชนชนชาวนา ความเจรญกระจกตว ขณะททรพยากรถกทาลายการพฒนาประเทศไทยกอใหเกด ภาพซอนของภาคธรกจ คอภาคการคาและอตสาหกรรมหรอเศรษฐกจนายทน เปนภาคทเจรญรารวย สวนใหญจากการเอารดเอาเปรยบภาคเกษตรกรรมภาคเศรษฐกจชมชน หรอจากการใชแรงงานชาวบานราคาถก แตภาคธรกจนเจาของสวนใหญเปนนายทนตางประเทศ เทคโนโลยสวนสาคญเปนของตางชาต ถกควบคมโดยตางชาต แทบจะถอไมไดวาเปนสวนทแทจรงของเศรษฐกจไทย อกภาคหนงเปนภาคเศรษฐกจเกษตรกรรมชนบท ภาคเศรษฐกจชมชนหมบานเปนภาคทยากจน แตภาคนเปนสวนแทของประเทศ เปนของประชาชนไทย เปนภาคทสงวตถดบ สนคาเกษตร และแรงงานใหภาคการคาและอตสาหกรรม การพฒนาในแนวทางทนนยมแบบทผานมาน ไมนาจะเปนแนวทางทนาพงปรารถนาทสดของประเทศ เพราะเปนการพฒนาแตสวนเดยว คอสวนหว เอารดเอาเปรยบและละทงสวนอนของประเทศ คอละทงสวนชนบท อนประกอบดวยประชาชนสวนใหญ ดงนน รฐบาลจาเปนตองชงนาหนก คดหนาคดหลงใหด เพราะกลมนายทนถงเดอดรอนอยางมากกแคขาดทน หรออยางแยกพกกจการ แตถาเปนประชาชนคนกนขาวเดอดรอน คออดตายทเดยว ถงวนนปญหาขาวยงเปนประเดนรอนทตองตามตด แมรฐพยายามเขามาดแล แตกทาเหมอนลบหนาปะจมกเทานน โดยเฉพาะการหาจดกงกลาง ระหวางการสงออก และการบรโภค เพราะตราบใดรฐยนยนวาขาวไมขาดแคลนแตถาปลอยราคาแพงลบลวเชนนกคงอยไดลาบาก เปนรอยยมชาวนาแตเปนคราบนาตาชาวบาน เพราะคนสวนมากไมมรายไดหลกแสนหลกลานเหมอนผหลกผใหญในสภาอนทรงเกยรต ผลการศกษา

จากการศกษาชาวนาในหมบานโปง ต.ปาแดด อ.แมสรวย จ.เชยงราย สามารถแบงชาวนาออกเปน 3 ระดบคอ ชาวนาทเปนผประกอบการ ชาวนาทมทดนเปนของตนเอง และชาวนาทเปนผเชานา

- ชาวนาทเปนผประกอบการ คอ ชาวนาทมเครองมอเทคโนโลยในการทานา หรออาจกลาวไดวาเปนนายทนใหมทเขาไปใหบรการไมวาจะเปน รถนวดขาว รถเกยวขาว รถไถนา ในภาคของผประกอบการนยงรวมถงชาวนาทมโรงสขาว รบซอขาวดวย

- ชาวนาทมทดนเปนของตนเอง คอ ชาวนาทมทดนทานาเปนของตนเอง โดยทดนของชาวนาโดยเฉลยนนจะอยครอบครวละ ประมาณ 6-8 ไร และในบางคนยงแบงทนาเหลานใหกบผอนเชาทานาไดอกดวย

34

- ชาวนาทเปนผเชานา คอ ชาวนาทไมมทดนทากนเปนของตนเอง (ไมมทนาแตมทไร) ชาวนาจงไปเชาทในการทานาจากนายทนหรอเพอนบาน โดยการเชานจะเกบคาเชาเปนขาวโดยเกบในอตราไรละ 3 ถงตอป (คอเกบแคขาวนาป ขาวนาปรงไมเกบ) ชาวนาทเปนผเชาจะเชาจากนายทนครอบครวละประมาณ 5 ไร มการทาสญญาเชาปตอป

ในการแบงชาวนาในหมบานออกเปน 3 ระดบนใชเกณฑในการแบงคอ ลกษณะของทดนทากนและ

การเปนผใหบรการของเครองมอการผลตขาว ทงนหากแบงตามลกษณะท A.V.Chayanov เคยแบงไวทเปนชาวนารวย-จนนน ในหมบานไมสามรถใชเงนจากการทานาเปนตวชวดของชาวนาได กลาวคอ แมชาวนาจะมอาชพหลกในการทานากจรงแตรายไดจากการทานานนชาวนาไมไดแบงแยกเงนของการทานาออกจากการทาอาชพรอง เชน ทาไรลาไย หรอปลกพชผก ชาวนามการนาเงนมารวมกนระหวางเงนทไดจากการทานาและเงนทไดจากการทาไรผลไม บางครอบครวทไมมทดนทานาแตเรากลบพบวาเขามพนทในการทาไรและเงนททาไรยงมมลคามากกวาทานาเสยอก นอกจากนการทานากไมไดมงสระบบตลาดเพยงอยางเดยวจงไมสามารถจะแบงออกเปนกลมดงทชายานอฟกลาวได

นอกจากแบงชาวนาในหมบานออกเปนระดบตางๆแลว ผลการศกษายงแสดงใหเหนถงการ

เปลยนแปลงตางๆในวถการผลตของชาวนา ซงสามารถแบงไดเปนดงน การเปลยนแปลงการทานาจากอดตถงปจจบน

- แหลงนากบการทานา ในอดตสามารถทานาไดเพยง 1 ครงตอปโดยเรยกวานาป เนองจากสมยกอนตองอาศยเพยงนาจากฤดฝนในการทานาเทานน ซงในขณะนนยงไมมระบบชลประทานทมนคงแขงแรงเหมอนในปจจบน ปจจบนการทานานสามารถทาได 2 ครงตอปคอนาปและนาปรง นาปคอการทานาตามฤดกาลทานาสวนนาปรงคอการทานานอกฤดทอาศยนาจากระบบชลประทานหรอฝายคอนกรตทไดรบงบประมาณการกอสรางจากรฐมาใชเปนแหลงนาหลกในการทานา จากเดมทยงไมมระบบชลประทานชาวนาสามารถทานาไดเพยงปละครงทาใหไดรบผลผลตนอยแตกยงคงเพยงพอตอการบรโภคไดตลอดทงป และในปจจบนมการทานาปรงเพมอกทาใหชาวนาไดรบผลผลตทมากขนเมอสนฤดเกบเกยว นอกจากนยงพบวาในปจจบนการทานาของชาวนาไมไดยดฤดกาลแลว เพราะมการจดการระบบชลประทานทด จงสามารถทจะใหชาวบานทานาไดตลอดทงป

- การเลอกพนธขาวปลก พนธขาวในปจจบนนมอยมากมายหลายพนธทลวนแลวแตถกปรบปรงใหม

ความเหมาะสมตอพนท สภาพอากาศและโรคพชตางๆโดยกรมวชาการการเกษตร และพนธขาวทชาวนาในปจจบนเลอกปลกนนจะเนนทความตองการและราคาของระบบตลาดเศรษฐกจเชงพาณชย กลาวคอหากขาว

35

พนธใดทถกคาดการณวาในปหนาจะมราคาสงชาวนากจะไปซอพนธขาวชนดนนไปปลกเพอตอบสนองกบราคาของทองตลาด แตในอดตการเลอกพนธขาวนนจะไมไดองกบระบบตลาดแตจะเลอกพนธขาวทองถนททนทานตอโรคและดแลรกษางาย เนองจากการปลกขาวในอดตเปนไปเพอการบรโภคในครอบครวมากกวาการนาไปขายเขาสตลาดอยางเชนในปจจบน

- แรงงาน ในอดตแรงงานทใชในการทานานนมาจากสมาชกในครอบครวและการลงแขก ซงการลง

แขกนนกมอยเกอบทกขนตอนของการทานา เชน การดานา การเกยวขาว การนวดขาว ฯลฯ ซงชาวนาในหมบานจะผลดเปลยนหมนเวยนกนไปใชแรงงานของตนเองเพอแลกกบแรงงานเพอนบานในละแวกใกลเคยง แตในปจจบนการทานามการแขงขนกบราคาขาวในตลาดและชาวนาแตละคนกตองการทจะเกบเกยวผลผลตของตนเองใหทนกบราคาขาวทสงขนหรออาจมาจากปจจยอนๆทบบใหชาวาตองรบเกบเกยวผลผลตของตนเอง เชน ฝนทตกลงมาผดฤดอาจทาใหตนขาวทใกลถงเวลาเกบเกยวเสยหายไดจงทาใหชาวนารบเกบเกยวผลผลตกอนเวลาและตองการเกบเกยวพรอมๆกน ปจจยตางๆเหลานทาใหชาวบานทเคยลงแขกทานากลายไปเปนการจางแรงงาน และแรงงานรบจางทพบไดในการทานาคอแรงงานในพนทหมบานเดยวกนเองและชาวดอยทลงมาหางานทาในพนราบ

- เครองทนแรง เครองมอการทานาในอดตยงไมมไดเทคโนโลยทกาวหนาอยางปจจบน ดงนนเครอง

ทนแรงทใชในอดตนนจงใชแรงววแรงควายเปนหลกในการทานา สงเกตไดจากการสอบถามนนจะพบวาในอดตเกอบทกบานจะเคยเลยงววหรอควายมากอน และถาหากไมเลยงเองเมอถงฤดการทานากจะใชวธการจางวว-ควายจากเพอนบานในละแวกใกลเคยงมาใชในการทานา เมอเทคโนโลยมการพฒนามากขนกทาใหเครองทนแรงถกนามาใชในภาคการเกษตรมากขน และในปจจบนเทคโนโลยตางๆเหลานกไดถกนาเขามาทดแทนแรงงานของวว-ควายทใชกนมาในอดต จนปจจบนนเราไมสามารถพบเหนแรงงานสตวเหลานในรปแบบของการทานาอกตอไป ววฒนาการของเทคโนโลยทเขามาในหมบานแรกเรมคอเปนรถไถนาเดนตามทเขามาในหมบานเมอประมาณ พ.ศ. 2525 ตอมากมการเขามาของ รถนวดขาว รถเกยวขาว รถดานา และรถไนนานงขบตามลาดบ ในการใหบรการเครองทนแรง หรอเครองมอเหลานในหมบานจะมผประกอบหลกคอพอหลวง หรอนายพงศกด โดยมตาแหนงเปนผใหญบานดวย ราคาในการใหบรการจะแตกตางกนโดยแบงเปนขาวตงตน กบขาวทลม และแบงคนทวไปกบญาตมตร เพอนฝงคนละราคา

- การดแลรกษาขาวในนา อดตเนนทการปลกและดแลรกษาตามธรรมชาต การกาจดแมลงทมา

รบกวนตนขาวกทาโดยใชภมปญญาชาวบานและอาจจะนามาประกอบอาหารเพอบรโภคในครวเรอนได การใชปยคอกทมาจากมลของสตวเลยง การกาจดวชพชทาไดโดยการใชมอถอนและอาจนาวชพชเหลานนมาเปนอาหารใหสตวเลยงไดอกดวย แตกตางกบการดแลรกษาในปจจบนทมความยงยากซบซอนมทงการใชยาฆา

36

แมลง การใชปยเคมเพอเพมผลผลต การใชยากาจดเพอไมใหวชพชมาถวงการเจรญเตบโตของตนขาวในนา อาจเนองมาจากในปจจบนนชาวนาคานงถงจานวนผลผลตทจะไดรบมากกวาสภาพแวดลอมหรอพนทนาของตนเองทอาจเสอมโทรมจากการใชสารเคมในปรมาณทมากเกนไป

- ผลผลตทได ในอดตเมอสนสดฤดการทานาผลผลตทไดจะถกนาไปเกบไวสาหรบกนในครอบครวตลอดระยะเวลา 1 ปหรอจนกวาจะไดผลผลตครงตอไปออกมากอน ในชวงระหวางนนอาจมการแบงขาวไปขายบางแตไมมากนก แตในปจจบนเมอไดผลผลตมาแลวชาวนาจะมการคานวณถงปรมาณความตองการทจะบรโภคขาวของสมาชกในครอบครวในระยะเวลา 1 ปหรอจนกวาจะไดขาวรอบใหมมา จากนนจงจะนาสวนทเหลอจากการเกบไวบรโภคไปขายออกสตลาด ในอดตชาวนาจะนาขาวใสเกวยนไปขายในตวจงหวดเองแตในปจจบนชาวนาสวนใหญจะเอาขาวไปขายใหแกโรงสในหมบานเนองจากมโรงสอยถง 2 แหงในหมบานทรบซอขาวจากชาวบานและนาไปแปรรปเปนขาวบรรจถงสงขายตอใหตลาดในตวอาเภออกทอดหนง และเงนทไดจากการขายขาวนนชาวนาจะนาไปใชจายในครอบครวและแบงเกบไวเพอเปนทนในการทานาปถดไป สวนผลผลตทไดของขาวนาปรงนนชาวนาจะขายขาวนาปรงทงหมดซงชาวนาเรยกวาขายสด กลาวคอ โดยสวนมากขาวนาปรงจะใชเครองมอเทคโนโลยในการเกบเกยวผลผลตมากกวาใชแรงงานคน ขาวทเกบเกยวไดจะขายโดยทนท การขายจะขายใหกบโรงสในหมบานทมอยสองแหง ซงชาวบานจะขายใหกบโรงสทใหราคาดทงนเหตผลทชาวนาไมเกบขาวนาปรงเอาไวเพราะชาวนาไมมทตากขาวนาปรงนนเอง

- การลงทนทานา เนองจากการทานาในอดตจะใชแรงงานของคนในครอบครวและการลงแขก ขนตอนการดแลรกษากเปนไปตามธรรมชาต ดงนนในการทานาแตละปจงไมไดใชเงนในการลงทนแตเปนการลงแรงมากกวา ซงแตกตางกบในปจจบนทใชเงนเปนหลกในการลงทนทานาเพราะการทานาแตละปสวนใหญจะเปนการจางแรงงานและเครองทนแรง การบารงดแลรกษาในทกขนตอนลวนอาศยเงนทงนนไมวาจะเปนการกาจดวชพช การใหปย ฯลฯ ดงนนการทานาในปจจบนจงใชเงนลงทนมากกวาในอดต

- รฐกบการประกนราคาขาว ในปจจบนมการประกนราคาขาวโดยรฐบาลเพอชวยเหลอชาวนาในเรองปญหาราคาขาวตกตา ซงกอนหนานชาวนาไดประสบกบปญหาการกดราคาขาวจากกลมนายทนหรอพอคาคนกลางทาใหราคาขาวตกตากวาเกนกวาทชาวนาจะรบได ดงนนรฐบาลจงตองเขามาแทรกแซงตลาดขาวเพอชวยเหลอชาวนาในดานการประกนราคาขาวเพอใหเกดความยตธรรมแกทกฝายและเพอลดความขดแยงระหวางชาวนากบนายทนหรอพอคาคนกลาง

- ปญหาดานตลาด ตลาดขาวเปนปญหาอยางหนงของชาวนาโดยในอดตขาวมราคาถกและหาก

ตองการขายขาวชาวนาจะตองนาขาวเดนทางไปขายกบตลาดในตวเมองซงอยไกลจากหมบาน ซงมปญหาดาน

37

การคมนาคมทเปนไปคอนขางลาบาก ในปจจบนมโรงสและพอคาคนกลางไปรบซอขาวถงท มการประกนราคากลางจากรฐบาลเพอแกปญหาราคาขาวตกตา การคมนาคมทมความสะดวกสบายมากขน ในขณะเดยวกนกนามาซงปญหาอกอยางคอปญหาการลกลอบนาขาวจากประเทศเพอนบานเขามาสวมสทธเปนขาวไทยเนองจากราคาขาวของไทยสงกวาราคาขาวของประเทศเพอนบาน ทาใหราคาขาวของไทยเกดการผกผนบอยครงและทาใหชาวนาไทยจรงๆตองเดอดรอน

- ปญหาดานทดน ในอดตนนทดนเปนปจจยทมความสาคญอยางยงในการทานากอนทจะมาเปนท

นานนพนทดงกลาวเคยเปนทรกรางมากอน หากใครตองการพนทใดกตองแผวถางทรกรางนนเองใครทามากไดมากใครทานอยไดนอยจานวนของทดนจงขนอยกบความขยนของแตละคน แตในปจจบนพนทนาสวนใหญถกนายทนเขามากวานซอสงผลใหชาวนาในพนทเดมกลายไปเปนผเชานา ชาวนาตองทานาเองและเมอสนฤดการทานากตองจายคาเชาใหแกเจาของนา คาเชานาอาจจะอยในรปของขาวเปลอกหรอเงนตามทชาวนาและเจาของนาจะตกลงกนในตอนแรกกอนการทานา สรป จากสมตฐานทวาการปลกขาวของชาวนาในหมบานเปนไปเพอยงชพ แตในปจจบนเปนไปตามระบบตลาดเศรษฐกจแบบทนนยม สมมตฐานดงกลาวนนผลทไดสนบสนนสมมตฐานเพยงบางสวน คอ การปลกขาวของชาวนาในหมบานเปนไปเพอยงชพ ไมไดผลตเพอขายในตลาดตามระบบทนนยมทงหมด คอมนมความทบซอนกนระหวางความเปนสงคมยงชพและทนนยม ชาวบานยงมการคานงถงความสามารถในการยงชพของตนเองและครอบครวอย โดยสงเกตไดจากชาวบานไมไดขายขาวทงหมดทปลกแตจะเกบขาวนาปไวกนเอง โดยจะสขาวทโรงสชมชนของหมบานบานโปง ดงนนจากผลการศกษาสามารถสรปไดวา เศรษฐกจในหมบานยงเปนเศรษฐกจชมชนอย เพราะชาวบานไดมการตระหนกถงความสามารถในการยงชพของตนเองและชมชน ตองการความมนคงทางอาหาร และในขณะเดยวกนกพยายามอยรวมกบระบบทนนยมโดยชาวนามการเปลยนมาใชเทคโนโลยในการผลต ทงรถไถนา รถดานา รถนวดขาว ซงแสดงใหเหนถงการปรบตวของชาวนาทไดรบอทธพลจากกระแสทนนยมโลกประกอบกบระยะเวลาในการเกบเกยวทจากดและเกบเกยวพรอมกนดวยจงทาใหชาวนาตองหนไปพงเทคโนโลย นอกจากนชาวนายงมการปองกนไมใหถกเอารดเอาเปรยบดวยวธการรวมกลมกน เชน กลมยงฉาง กลมปย หมบานมการรกษาความสมพนธทแนนแฟนในหมบานไว ซงทงหมดนแสดงถงพลงของชมชนชนบท ทพยายามปรบตวใหเขากบระบบเศรษฐกจทเปลยนไป หากมองวาชาวนายงเปนชาวนาอยหรอไม มองจากขอมลทไดแลวพบวา ชาวนาในปจจบนยงเปนชาวนาอยขณะเดยวกนชาวนาเหลานกเปนชาวนาทอายมากแลวทงสนโดยอายเฉลยของชาวนาในหมบานอยทประมาณ 46 ปมองตอไปในอนาคตเมอชาวนาเหลานมอายทมากขนอกใครจะสบทอดการทานาตอไป คาตอบคอแนนอนวารนลกหลานทไดออกไปทางานหรอไปศกษาทเมองนนจะกลบมาอยทชนบทและยงจะประกอบอาชพทานาอย ดวยเหตผลทวาขาวเปนอาหารหลก หากไม

38

ทานาแลวไปซอขาวกนแทนราคากจะสง แตในรปแบบการทานาของคนรนตอไปเราจะสามารถเรยกชาวนาเหลานนวาชาวนาอยตอไปหรอไม ซงจากขอมลในการศกษาเรองนขาพเจาเองจะมองวาเราไมอาจเรยกชาวนาทจะเกดขนตอไปในอนาคตวาเปนชาวนาอยางแทจรง หากมการบญญตคาแทนกคงใชเปน “กงชาวนากงพงพง” นนหมายความวาในอนาคตกงชาวนาคอการทคนเปนเพยงผทประกอบอาชพทานาในการลงมอทานาแทจรงคอการพงเทคโนโลยแทน ขณะเดยวกนเราจะเหนวาทกภาคการผลตยอมมการพงพงกนเสมอทงคนกบเทคโนโลย ทกการผลตจะใชเทคโนโลยอยางเดยวกไมได ยงมคนทคอยควบคมเทคโนโลยอย หรอจะใชแรงงานคนอยางเดยวกคงไมไหว เพราะสงมชวตทกชนดกมอายขยดงนนทงคนและเทคโนโลยยงตองมการพงพงกน อยางไรกตามแมจะมการใชเทคโนโลยเขามาแทนทแรงงานคนมากขน หรอจะมการเปลยนชาวนาเปนกงชาวนา มการปลกพชพาณชยเพอตอบสนองตลาดทเพมขน แตสงหนงของระบบชาวนาทยงคงยดมนไมเปลยนแปลงไปคอจดประสงคหลกของการปลกขาวของชาวนาทยงคงมความตองการปลกเพอยงชพของตนเองและครอบครวอยนนเอง ขอเสนอแนะ

อรค อาร วลฟไดกลาวในเรอง การตความเศรษฐกจชาวนาภาคเหนอของประเทศไทยเศรษฐกจภาค ขาว การคาขาวทางเรอและสงคมชาวนาในกระแสการเปลยนแปลง พ.ศ. 2443–2504” พบวาดวยขอจากดของระบบนเวศนและเงอนไของบรบททางสงคมอนๆ เชน นาทวม นาแลงตางๆ เปนตน ไดทาใหวถชวตและวถการผลตของชาวนาในทองถน เนนการพงพาอาศยซงกนและกนเปนหลก ซงตงบนพนฐานของความเชอมนทางสงคมจากมโนธรรมรวม โดยมการสรางบรรทดฐานของการพงพาขนมา จนกลายเปนทนทางสงคม

ดงนนการสรางมาตรฐานและคานยมในการดาเนนชวตของผคนในสงคมทมระบบเศรษฐกจและ

ระบบนเวศวทยาดงกลาวจงมความจาเปน จนทาใหเกดรปแบบเศรษฐกจทเรยกวา “เศรษฐกจคณธรรม” การชวยเหลอ พงพากนดานเศรษฐกจของคนในสงคม ขนมาเปนกรอบความประพฤตเพอสร างความมนคงในจตใจและรบประกนความอย รอดของกนและกนในสงคม โดยมระบบเครอญาตซงเปนทงฐานสาคญของโครงสรางทางเศรษฐกจและโครงสรางสวนบนเปนตวรองรบ ดงปรากฏในงานศกษาเรอง “สงคมชาวนา” ของอรค อารวลฟ (2524) ซงมเนอหาทพยายามกลาวครอบคลมขอมลพนฐานวาดวยววฒนาการของสงคมมนษยโดยเนนไปทสงคมชาวนา (Peasants) ดวยการอธบายวาสงคมชาวนานนมใชสงคมทปราศจากแบบแผนหรอไรระเบยบ หากแตเปนสงคมทมการจดระเบยบขององคกรทางสงคมและการจดการทมลกษณะเปนของตนเอง โดยอาจมลกษณะแตกตางกนออกไปตามสภาพของลกษณะทางกายภาพ สงคมและวฒนธรรมในแตละแหง โดยมการจดการปรบตวตอสงแวดลอมทางธรรมชาตซงอาจเรยกวา “รปแบบทางนเวศน”ตางกน ทงนรวมทงการ ปฏสมพนธกบโลกภายนอกซงอาจสง อทธพลทาใหสงคมชาวนาแตละแหงมลกษณะเฉพาะ ซงลกษณะเฉพาะของหมบานโปงนน ทนาของชาวบานเปนทราบเกอบทงหมด และยงมการเขาถงระบบชลประทานของทกพนท จงทาใหชาวนาทกคนไมประสบปญหาการขาดแคลนนา หรอปญหาทางระบบนเวศทรายแรงใดๆ จะประสบปญหาเพยงมลกเหบตกในทนาชวงทพายฤดรอนเขาเทานน ซงทาใหหมบานนไมเกด

39

ปญหาการเอาตวรอดของชาวนาแตละคนในหมบาน และไมเกดการพงพาแบบตวตอตวระหวางชาวนา อกทงการทชาวนาในหมบานมการรวมตวกนจดตง “ยงฉางชมชน” ซงจะเปดใหชาวบานกยมขาวปละครงในอตราครวเรอนละไมเกน 200 กโลกรม/ป ไดทาใหชาวนาเหลานมฐานความชวยเหลอทรองรบเมอประสบปญหาการขาดแคลนขาว ดงนนการรวมตวของชาวนาในลกษณะนจงเปนการแสดงถงการเปลยนแปลงความสมพนธแบบพงพากนตวตอตวระหวางชาวนาเปนการรวมตวกนของชาวนาทกคนในหมบาน ซงทาใหอาชพการทานามความเขมแขง พรอมรบมอกบปญหาทอาจเกดขนและไมเปลยนแปลงออนไหวงายตามความไมแนนอนของระบบนเวศน ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

1. สาเหตหนงททาใหหมบานนประสบความสาเรจในการปลกขาวอยางมากคอมระบบชลประทานทด ทนาทกแปลงเขาถงระบบนา จนสามารถทานาไดถงปละสองครง ดงนนในกรณพนทอนๆ รฐบาลและคนในชมชนจะตองรวมมอกนจดการกบระบบชลประทาน เพอกาจดปญหาการขาดแคลนนาทเปนปญหาใหญในการทานาทงไป

2. การรวมตวกนของคนในชมชนซงนาไปสความเปนชมชนเขมแขงนนเปนสวนดทชมชนอนควรจะด

เปนตวอยาง เพราะการรวมกลมในลกษณะตางๆ ทงโรงสชมชนทสข าวใหชาวบานเกบไวกนในราคาเพยงกระสอบละ 5 บาท และดวยความทเปนโรงสกลางของชมชนไมใชโรงสของนายทน ทาใหชาวบานไมตองกงวลวาราคาการสขาวจะผกผน และกลมยงฉางยงเปนกลมททาใหชาวบานมความมนคงทางอาหาร เพราะทกบานสามารถยมขาวไวกนและขายเมอจาเปนได (บานละไมเกน 200 กโลกรม/ป) การรวมตวตางๆเหลานลวนเปนสงททาใหชาวบานไดประโยชน และเปนสวนททาใหชาวบานพงพาตนเองไดในระดบหนง ดงนนนโยบายทชมชนควรจะมอปกรณ เครองมอทชาวบานสวนใหญตองใชไวเปนของกลางของชมชน เชน โรงสชมชน เครองรอนลาไยชมชน ฯลฯ จงเปนนโยบายทนาสนใจ

3. การรวมกลมของชาวบานดานอาชพมเพยงดานการทานาเทานน (เชน กลมยงฉาง กลมปย โรงส

ชมชน กลมเหมองฝาย) แตในสวนของอาชพอนๆ เชน ปลกขาวโพด เลยงหม เปนตน ยงไมมการรวมกลมอยางเปนทางการขนมา ดงนน ชมชนควรคานงถงนโยบายการรวมกลมในสาขาอาชพอนๆดวย เพอใหเกดความมนคงในอาชพและเพอใหคนในชมชนมอานาจตอรองในหลายๆดาน 4. นโยบายทสาคญสาหรบการทาการเกษตรอยางหนง คอ นโยบายดานการตลาด ทงนเพราะปญหาทพบอยางหนงคอชาวบานไมสามารถปลกพชชนดใหมๆทมราคาดไดเพราะไมมตลาดในการระบายสนคา เชน ชาวบานเคยปลกเสาวรสเพราะดจากทววาขายไดราคาดโดยไมไดศกษาเรองตลาดเอาไวกอน ทาใหเมอไดผลผลตมาแลวไมมตลาดในการขายสนคา ดงนนควรมนโยบายทสงเสรมใหชาวบานมความรและความรอบคอบในการลงทนปลกพชแตละชนดเพอขาย เรมตงแตการหาพนธพช วธการปลก ไปจนถงการหาตลาดในการระบายสนคา

40

5. การจดการล าไยของหมบาน จากรายงานวจยเรองการสารวจเศรษฐกจการใชทดนในภาคเหนอเกยวกบผลผลต การคาและตลาดลาไยของกรมพฒนาทดน พบวา การจดการลาไยสวนมากเปนการจดการในแบบดงเดม กลาวคอยงไมมการนาเครองจกร หรอนาเอาเทคโนโลยสมยใหมเขามาใช ชาวบานยงใชการผลตแบบใชแรงงานคนเปนสวนใหญ และผลตเพอใชกนเองภายในครวเรอนหรอแลกเปลยนกนระหวางหมบาน แตเมอระยะเวลาผานไปไดเกดกระบวนการตาง ๆ ขนมากมาย ไมวาจะเปนการเขามาของเครองจกรอตสาหกรรม จนกระทงเกดการพฒนาของระบบทนนยม ทาใหเกดกระบวนการทเรยกวาการสะสมทน เกดความแตกตางทางชนชนและการเขามาครอบครองปจจยการผลตของชาวบาน การจดการผลผลตทางการเกษตรเหลานเรมเปลยนไปจากการทชาวบานจดการกนเองภายในหมบานหรอภายในครวเรอน มาเปนการเขามาจดการของกลมคนทมชนชนสงกวา ไมวาจะเปนชนชนกลางอยางพวกพอคาหรอจากทางรฐบาล สงเหลานเองทาใหเราเหนพฒนาการของการจดการผลผลตทางการเกษตรไดอยางชดเจนวา จากเดมชาวบานทเคยครอบครองปจจยการผลตของตนเอง มการแลกเปลยนหรอคาขายผลผลตโดยระบบทเรยกวากลไกตลาด แตเมอเวลาผานไปกลไกตลาดเหลานนเกดปญหาเนองมาจากการเขามาจดการของกลมพอคาทมงเนนขดรดสวน เกนจากผลผลตของเกษตรกร หรอสงทเลวรายไปกวานนคอการทภาครฐไมสามารถควบคมความเปนไปของกลไกตลาดภายในประเทศ ทาใหตองเกดการเขาไปแทรกแซงกลไกตลาด เชน การกาหนดเพดานราคา หรอการออกนโยบายประกนราคาผลผลตทางการเกษตร หรอการออกนโยบายกยมหนสนเพอใช ในการเกษตร นโยบายเหลานไมไดสงผลดตอเกษตรกรในระยะยาว กลบยงสงผลใหเกษตรกรเปนหนอกดวย ดงนนผมสวนเกยวของในระบบของการเกยวของการจดการผลผลตของชาวบานจงเปนกญแจสาคญในการมองการเขามาแทรกแซงจากภายนอกไดเปนอยางด และยงทาใหเราเขาใจการขดรดสวนเกนของชาวบานวาการเขามาจดการจากภายนอกนนกระทากบชาวบานในลกษณะใด และชาวบานมการตอบสนองกบการเขามาของตวแสดงตาง ๆ เหลานนอยางไร สดทายนนชาวบานในฐานะผครอบครองปจจยทางการผลตทงทดนและแรงงาน มปรบเปลยนพฤตกรรมของตวแสดงตาง ๆ เหลานนอยางไร บทส ารวจงานวชาการและแนวคดทเกยวของ จากงานเขยนของ สมศกด สามคคธรรม ในบทความเรอง “แนวคดมารกซสคลาสควาดวยปญหาชาวนา” มารกซไดขยายความถงตาแหนงและบทบาทของชาวนาทมตอการขยายตวของระบบทนนยม คอ แนวคดการสะสมทนเบองตน (primitive accumulation of capital) ตามทรรศนะของมารกซ การสะสมทนเบองตน หมายถง กระบวนการแยกผผลตโดยตรงออกจากการครอบครองเงอนไขแหงแรงงานหรอปจจยการผลตของตวเอง โดยเปลยนปจจยยงชพและปจจยการผลตใหกลายเปนทน และเปลยนผผลตโดยตรงเปนแรงงานรบจาง (สมศกด, 2533 : 20) โดยสถานะทางแนวคด ”การสะสมทนเบองตน” ของมารกซเปนการทาความเขาใจตอบทบาทของชาวนาในการวางรากฐานใหกบการเตบโตของวถการผลตแบบทนนยม ตามทรรศนะของมารกซการปฎวตในภาคเกษตรกรรมชวงศตวรรษท 16 นนเปนสงทจาเปนอยางยงตอการขยายตวของภาคอตสาหกรรมในเมอง เปนกาวแรกของการสรางตลาดภายในใหกบทนอตสาหกรรม ซงรวมไปถงการทาลายหตถกรรมในครวเรอน การทาไรนาขนาดใหญโดยใชเทคโนโลยสมยใหม ตางเปนการสรางตลาด

41

ภายในใหกบทนอตสาหกรรมทงสน ดงนนสามารถสรปไดวา การเขามาของระบบทนนยมและรฐทมบทบาททาใหเกดการเปลยนแปลงรปแบบการผลต จากเดมทเปนการผลตขนาดเลกกลายมาเปนการผลตแบบไรนาขนาดใหญ จงทาใหเกดการเบยดขบชาวนาขนาดเลกออกจากปจจยการผลตและกลายเปนแรงงานรบจางในทสด ซงมารกซเหนวาชาวนาเปนผมบทบาทตอการวางรากฐานใหกบการเตบโตของวถการผลตแบบทนนยม ตอมาเลนนไดนาเอาแนวคดของมารกซไปศกษาตอ ซงทาใหเหนวาชาวนาทถกเบยดออกใหมาเปนแรงงานรบจางไดสงผลตอการขยายตวของตลาดภายใน เพราะชาวนาแตเดมเปนเจาของปจจยการผลตของตวเองและทาการผลตมลคาใชสอยเปนหลก แตเมอถกแยกขาดออกจากปจจยการผลตและเปลยนมาเปนแรงงานรบจางแลว พวกเขาตองซอปจจยยงชพมาจากตลาดหลายชนด แมวาอานาจซอจะมนอยกตาม นอกจากนนตามทรรศนะของเลนน การพฒนาของระบบทนนยมในชนบทไดกอใหเกดการแยกความแตกตางภายในชาวนาดวยกนเอง (ชาวนารวย ชาวนากลาง และชาวนาจน) โดยเลนนนนมความเหนวา กระบวนการพฒนาการของสงคมทงกระบวนการทาใหชาวนากลางตกไปเปนครวเรอนชาวนาลางเปนจานวนมาก สาหรบแนวคด “วถการผลตแบบเอเชย” ยงใชเปนตวอธบายการดารงอยอยางยาวนานของชมชนหมบานไทย ซงบงบอกถงศกยภาพของสถาบนหมบานตอการพฒนาในอนาคต โดยตามแนวคดวถการผลตแบบเอเชยถกนาเสนอโดย คารล มารกซในฐานะทเปนสวนหนงของการศกษาพฒนาการของสงคมมนษย โดยใหความสนใจทลกษณะของสงคมเอเชยทแตกตางไปจากของยโรป และไมสามารถพฒนาขนมาเปนสงคมทนนยมได แตทวางานของมารกซนนถกสรางขนจากการมองเขามาจากภายนอกสงคมเอเชย ซงมขอบเขตการรบรตอสภาพจรงของสงคมตะวนออกทจากด

เอกสารชนนจงตองการอธบายโดยนยยะตางๆของหมบานในวถการผลตแบบเอเชยจงถกมองวาหยด

นง กลาวมการขยายขนาดแตไมมการเคลอนไหวเปลยนแปลงรปแบบของหมบาน จงเปนพนฐานใหวถการผลตแบบเอเชยซงมลกษณะสถตไมสามารถพฒนาเปนวถการผลตแบบทนนยมได นอกจากนนเมอมจานวนชมชนมากขน แตละชมชนจะดาเนนวถชวตใหเกดผลประโยชนแกตน ซงมทง ทเปนผลประโยชนรวมกนและขดแยงกนกบของชมชน จงมการจดตงองคกรขนมาเพอทาหนาทดแลประสานผลประโยชนของแตละชมชน ซงกคอ “รฐ” ดงนนถามองสงคมเอเชยในภาพรวมซงประกอบดวยทงรฐและหมบาน วถการผลตแบบเอเชยจงประกอบดวย2ชนชน คอ รฐและหมบาน จากการทรฐอางความเปนเจาของปจจยการผลต ทาใหรฐในวถการผลตแบบเอเชยไมไดเปนเครองมอของชนชนเจาของปจจยการผลตในสงคม แตเปนชนชนเจาของปจจยการผลตเสยเอง (รฐเขามาแทรกในชมชนหมบาน ขดรดเอาสวนเกนของหมบาน อางตวเปนเจาของกรรมสทธของรฐเหนอทดน ทงๆทตอนแรกรฐควรจะเปนสวนทเขามาชวยพฒนาดแลหมบาน แตกลบกลายเปนวา รฐไดพฒนาตนเองขนมาเปนเจาของปจจยการผลตทงหมด)

นอกจากนในงานเขยนของ ฉตรทพย นาถสภา ในเรอง “ก าเนดทนนยมและผลกระทบตอเศรษฐกจ

ชมชน” กลาววา เมอเกดการขยายการผลตใหเปนสนคาเพอการสงออก ไดพดถงเรองของขาววาการขยายตวของการผลตในประเทศไทยนนเปนการขยายตวในจานวนเนอทของการผลต โดยเกดขนอยางลาชาทภาค

42

กลาง การเปลยนแปลงนนคอการเปลยนแปลงจากผลตเพอใชเองเปนผลตเพอขาย มการเปลยนแปลงทมาจากภายนอก โดยรฐและระบบทนนยม ทงนรฐและทนมเปาหมายเพอเพยงขนยายทรพยากรออกจากหมบาน ไมใชเพอเขามาจดการผลผลตในหมบาน ดงนนจรงหรอทชมชนหมบานไดประโยชนจากการเปลยนแปลงการผลตเปนการผลตเพอการคา และการทชมชนหมบานนนตอบคาถามทวา “จะขายขาวมากนอยเทาไหร” คาตอบทไดรบเปนสวนใหญคอ “เกบไวกนและทาพนธตอไปใหพอกอนจงจะขายทเหลอ” และการคงอยของการผลตสงของไวใชเอง แมเขาจะผลตผลผลตเพอขายปรมาณมากแลว จดนเองทแสดงใหเหนวาชาวบานกยงไมไวใจในการคาทเขาเกยวของ เทากบวาชาวบานนนถกดงเขาไปสระบบตลาด ระบบทนนยมโดยไมเตมใจนก โดยทงๆทเศรษฐกจไทยในอดตเปนเศรษฐกจทผลตเพอใชเองกนเอง ผลตซาไดดวยตนเองโดยไมตองพงภายนอก ชวยเหลอซงกนและกนในการผลต มความพอเพยงในตวเอง ยงไมมการแบงแยกชนชนหรอถามชนชนกไมมการขดแยงระหวางชนชน ความสมพนธทางการผลตกเปนแบบชวยเหลอซงกนและกน

จากจดนเองจงนาเอกสารชนนมาเปนเอกสารอางองในการศกษาความสมพนธเกยวของการปรบตว

ของคนในหมบานตอการจดการผลผลตลาไยในหมบาน วาเมอรฐและระบบทนนยมเขามาแทรกแซงระบบการผลตของชมชนหมบาน คอเขามาเปลยนการผลตของหมบานใหกลายเปนการผลตเพอการคา เมอชมชนหมบานเกดการเปลยนแปลงรปแบบทางการผลตแลว ความสมพนธของคนในชมชนหมบานนนเปลยนแปลงตามไปดวยหรอไม เนองจากการจดการผลผลตลาไยนนมรปแบบทยงเปนการจดการแบบเดมทมการพงพากนระหวางชาวบาน ไมมการแบงชนชน ชวยเหลอกนโดยความสมครใจ จดการผลผลตเพอบรโภคกนภายในชมชนหรอเพยงแคขายในตลาดเลกๆ หรอวาการจดการนนถกแทรกแซงโดยรฐหรอระบบทน ระบบตลาด เพอเขามากอบโกยเอาผลประโยชนจากชาวบาน และจากชมชน โดยการเปลยนการผลตของหมบานใหกลายเปนการผลตเพอการคา เมอชมชนหมบานเกดการเปลยนแปลงรปแบบทางการผลตแลวทาใหความสมพนธของคนในชมชนหมบานนนเปลยนแปลงตามไปดวย ซงทาใหเกดการแบงชนชนขนในชมชน คอสถานะของการเปนเจาของไรและสถานะของการเปนแรงงานของไร ดงนนสงทคณะผวจยตองการศกษาคอรปแบบการจดการลาไยในหมบาน ในปจจบนนนเปนในรปแบบไหนหรอวามการพฒนารปแบบการจดการในแบบใด ใครทเขามามสวนเกยวของในการผลตทเปลยนแปลงไปนบาง ทสาคญคอทาใหชนชนในชมชนในหมบานเปลยนแปลงไปหรอไม

43

ภาพกวาง/บรบทของประเดนหรอปญหา

จากแผนผงความคดขางตนแสดงใหเหนถงภาพรวมของประเดนและปญหาทคณะผวจยตองการ

ศกษาในเรองของการจดการลาไยของหมบานในอาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย ดงน ศกษาถงกระบวนการผลตลาไยในหมบานวามบคคลใดเขามาเกยวของในกระบวนการการผลตบาง และบคคลเหลานนมอทธผลอยางไรตอกระบวนการผลต รวมไปถงกระบวนการขายวามกระบวนการอยางไร มใครเปนผ เกยวของบาง บคคลเหลานนมบทบาทการเขามาชวยจดการลาไยในหมบ านของอยางไร นอกจากนนคณะผวจยยงสนใจในเรองของผลกระทบหลงจากการเขามาของระบบทนนยมและการแทรกแซงของหนวยงานภายนอกรวมไปถงคนในหมบานเองวาบคคลทงหลายเหลานมบทบาทและทาใหการจดการลาไยมการเปลยนแปลงไปจากเดมหรอไมและอยางไร ซงคณะผวจยตองการศกษาถงปญหาทชาวบานประสบพบเจอและตองการศกษาถงแนวทางแกไขรวมไปถงการปรบตวและการแสดงออกตอปญหาเหลานนวา ชาวบานอยรวมกบปญหาเหลานนเชนไรและมการแสดงออกตอปญหานนอยางไร ผลการวจย เดมทแลวชวงเวลากอนทเกษตรกรในตาบลปาแดดจะหนมาปลกลาไยนน ไดมการทาไรขาวโพดมากอนซงขาวโพดถอเปนพชเศรษฐกจทสาคญควบคไปกบขาว แตเนองจากขาวโพดเปนพชลมลกทตองเรมตนปลกใหมทกฤดกาลทาใหเสยคาใชจายเปนอยางมาก ประกอบกบวธการปลกพชลมลกของเกษตรกรนนทาใหดนเรมเสอมสภาพเนองมาจากหลงจากการเกบเกยวผลผลต เกษตรกรตองทาการไถกลบและเผาทาลายขาวโพดเพอทจะเรมฤดกาลใหม อกทงการปลกขาวโพดมความเสยงสงในการกอใหเกดไฟปาเนองมาจากการ

บคคลทเกยวของ

กระบวนการขาย กระบวนการการผลต

ล าไย แรงงาน การรวมกลม

ขายเอง

รฐ ทดน

ขายผานพอคาคนกลาง

เอกชน คนในพนท

ปญหาทเกดขน

ผลกระทบ แนวทางแกไข ผลลพธ

44

เผาทาลาย นอกจากนนราคาขาวโพดในตลาดเรมตกตา ทาใหเกษตรเรมเหนวาการจะทาไรขาวโพดตอไป ไมอาจทาใหตนมรายไดเพยงพอตอคาใชจายในชวตประจาวนได จงทาใหเกษตรกรเรมหาพชเศรษฐกจชนดใหมเพอมาทดแทนการปลกขาวโพด เหตผลทเกษตรกรเปลยนมาปลกลาไยแทนการปลกขาวโพดนน เราอาจกลาวได วาเพราะการเขามาของระบบทนนยมทมาพรอมกบกระแสโลกาภวตนทางดานเศรษฐกจทเขามาในประเทศไทยมาเปนระยะเวลาหนงแลว วถการผลตทมงตอบสนองตอความตองการของตลาดมากไปกวาการผลตเพอยงชพของเกษตรกร ทาใหเกษตรกรตองปรบเปลยนวถการผลตของตนเองตลอดเวลาเพอหาผลผลตทใหผลตอบแทนเปนเงนตราไดมลคาสงทสด ลาไยไดกลายเปนพชทางเลอกหนงทสาคญเวลานน เพราะความตองการของตลาดในประเทศจนเปนทนเดมอยแลว เนองจากสงคมชาวจนมความเชอทวา ลาไยเปนพชมงคลเปรยบเสมอนผลไมแหงสวรรค ทชาวจนเรยกวา “เลงมก” ซงแปลวา “ดวงตามงกร” ในภาษาไทย พรอมทงราคาขาวโพดในตลาดเรมตกตา ดงนนเกษตรกรบางสวนจงเลงเหนถงความตองการผลผลตลาไยในตลาดทเพมขนและเหนวาเปนชองทางทสามารถเพมรายไดใหกบครวเรอนตามกระแสทนนยมทขนอยกบระบบเงนตรา สาหรบตาบลปาแดดนน จากการสอบถามขอมลจาก นายสวาท นยนา เกษตรกรผปลกลาไย รายตน ๆ ของหมบานพบวา สาเหตของการเรมปลกลาไยนนเปนเพราะตนไดเรมปลกขาวโพดมากอนและราคาของขาวโพดเรมตกตา จงไดหนมาปลกลาไยแทน เพราะราคาตลาดของลาไยในเวลานนคอนข างดกวาขาวโพด จงไดทดลองนาตนกลามาปลก โดยผลผลตจากการปลกลาไยทงหมดจะสงขายใหกบพอคาคนกลางทงหมดทเขามารบ ไมไดเกบไวบรโภคเอง กลาวคอการทาการเกษตรของเกษตรกรในหมบานนนถกยดโยงเขากบการเกษตรเชงพาณชยอยางแยกออกจากกนไมได กระบวนการผลต

1) แรงงาน - เจาของสวน เจาของสวนถอวาเปนแรงงานทสาคญทสดในการปลกลาไย เพราะลาไยเปนพชทออนไหวตอสภาพ

อากาศเปนอยางมาก จงจาเปนตองไดรบการดแลรกษาตลอดเวลา เชน ในชวงเดอนมกราคมซงถอวาเปนเดอนแหงการตงทองของดอกลาไย จากการสมภาษณชาวบานรายหนงพบวาในขนตอนการแทงชอของลาไยเปนขนตอนทสาคญทสด เพราะหากตนลาไยไมไดรบการดแลอยางด อาจทาใหตวดอกทกาลงจะกลายเปนผลผลตไมออกเปนผลลาไยได โดยขนตอนนจะอาศยลมทคอยพดใหเกสรตวผและตวเมยผสมกนหรออาศยฝงผงเพอทาการผสมเกสรกบดอกลาไย ซงถาหากไมมลมหรอผงมาผสมเกสรกจะไมตดดอก ดงนนเจาของสวนจงจาเปนตองเขาสวนลาไยของตนทก ๆ วนเพอคอยตรวจสอบวาลาไยตดดอกหรอไม และหาวธแกไขเพอทาใหดอกลาไยทออกมานนไดรบการผสมเกสร อยางเชนการหานาผงมาพนใสดอกลาไยของตนเพอจะลอใหผงมาผสมเกสรให ตรงจดนเปนการสะทอนใหเหนภมปญญาของเจาของสวนในการจดการลาไยของตน อกทงสภาพอากาศทแปรปรวนกทาใหเจาของสวนตองตรวจสอบดแลอยางใกลชดตลอดระยะเวลาทผลผลตจะออก เพราะหากตวดอกทออกมานนไดรบความเสยหายจากฝนหรอตนไดรบความเสยหายจากลมทพดรนแรงก

45

เทากบวาผลผลตทออกมาเปนลกลาไยนนจะมลกษณะทไมสวย หรอไมสามารถใชการได สงผลใหขายไดราคาทไมดหรออาจจะไมไดเลย

- แรงงานจากชาวบานและชาวดอย เมอถงชวงเวลาเกบผลผลตซงจะในหมบานนจะอยในระยะเวลาเดอนสงหาคม ซงแรงงานทใชนจะ

เปนแรงงานจากชาวบานเปนสวนใหญ แตแรงงานจากชาวบานกมจากด เมอแรงงานจากชาวบานไดถกเกณฑไปจนหมดแลว ทาใหเจาของสวนบางรายตองเลอกทจะไปจางแรงงานจากชาวดอยซงเปนพวกอาขา อกอ หรอไทยใหญแทน แตเจาของสวนบางรายเลอกทจางแรงงานจากชาวดอยเปนอนดบแรกเพราะพนทสวนลาไยของเขาอยบนพนทสงซงตดอยกบหมบานของชาวดอยอยแลวซงสะดวกแกการเดนทางในการทางาน

ทงนทาใหเหนวาไมวาจะเปนแรงงานจากชาวบานหรอแรงงานจากชาวดอยทเปนมเซอ อกอ อาขา

หรอไทยใหญ กลวนแลวแตจะไดรบคาจางในอตราเดยวกนไมมการแบงแยกกน จะมกเพยงแตความแตกตางของคาจางระหวางเพศชายกบเพศหญงทคาจางแรงงานชายอยท 200บาทตอวน แรงงานหญงอยท150บาทตอวน เหตทแรงงานชายไดรบคาจางสงกวาเปนเพราะนายจางจะตองจายคาความเสยงใหกบแรงงานชายทจะตองขนปนตนลาไยในตอนเกบผลผลต

2) ทดน หลงจากการสอบถามเกษตรกรผปลกลาไยพบวา ทดนทเจาของสวนถอครองอยนน เปนทดนทไมม

โฉนดทดน จงเกดคาถามวามการแบงทดนกนอยางไร ผใหขอมลกลาววา เดมทผนดนแหงนเปนพนทของเขตปาสงวนทถกจบจองโดยคนในพนท ซงแตละคนกจะรอาณาเขตของตนเองและจะบกรกพนทปาตอไปไมไดอก

กลาวคอกรรมสทธเหนอทดนเปนของชมชน บคคลไมไดเปนเจาของทดนทตนทาการเพาะปลก ทวา

ทดนทงหมดเปนทรพยสนสวนรวมของทงชมชน แตละบคคลมเพยงสทธในการครอบครองเพอทาประโยชนจากทดน และการครอบครองนจะทาไดกตอเมอบคคลนนเปนสมาชกของชมชนเทานน และเนองจากพนฐานการผลตของชมชนคอเกษตรกรรม ปจจยการผลตทจาเปนจงไดแกทดนสาหรบทาการเกษตรและแรงงานทจะทาการเกษตรบนผนดนนน การทปจจยการผลตคอทดนอนเปนกรรมสทธของชมชน และบคคลจะเขาถงปจจยการผลตนไดโดยผานการเปนสมาชกชมชนเทานน ทาใหคนเปนอนหนงอนเดยวกนกบชมชนดวยพนธะผกพนทแนนหนา ไมสามารถปลกตวออกจากชมชนได เพราะการปฏเสธชมชนกหมายถงการปฏเสธสทธในการใชประโยชนทดนสาหรบทาการผลตเพอเลยงชพไปดวยพรอมๆกน กระบวนการขาย

จากผลการศกษาพบวา ภายในตาบลปาแดด ผลผลตลาไยทไดเกษตรกรจะขายผานพอคาคนกลางทงหมด ไมมการขายเองโดยตรง เนองจากเกษตรกรไมมชองทางทางการตลาดและการขายผานพอคาคนกลางนกเปนวธการทสะดวกอกทงไมตองเสยคาใชจายในการขนสง และทตาบลปาแดดกมพอคาคนกลางมารบซอเพอนาไปแปรรปหรอขายตลาดอยแลว ซงวธการรบซอของพอคาคนกลางโดยสรปแลวมการขายทงหมด

46

สามวธดวยกน คอ การขายแบบเหมาสวน การขายแบบมดชอ และการขายแบบคดเกรด ซงวธสดทายจะเปนการขายทพบไดมากทสด

1) การขายแบบเหมาสวน พอคาจะมาซอเหมาผลผลตทงสวน ตงแตลาไยเรมออกชอดอก ลกษณะการซอขายแบบนทาใหเกด

ความเสยงทงเกษตรกรและพอคาคนกลางทเขามาซอ แตเกษตรกรจะมความเสยงมากกวาถาหากปนนลาไยราคาไมด พอคาคนกลางเหนวาหากรบซอลาไยจากเกษตรกรไปกจะทาใหประสบกบปญหาการขาดทนได พอคาคนกลางกจะไมมารบซอตอโดยยอมเสยเงนมดจาใหแกเกษตรกรแทน ทาใหเกษตรกรตองแบกรบภาระในการหาตลาดสาหรบขายลาไยในสภาวะทลาไยมราคาตกตา หรอในกรณทราคาในปนนสง แตราคาทตกลงกนไวกบพอคานนตากวาราคาตลาด พอคากจะไดสวนตางนนไปแทน ทาใหเกษตรกรเสยโอกาสทจะไดกาไร

2) การขายแบบมดชอ เกษตรกรจะไดกาไรมากจากการขายลกษณะน เนองจากในการขายแบบมดชอนน สามารถคละ

ขนาดของผลลาไยไดในหนงชอ ทาใหขายลาไยเกรดBในราคาเกรดAได แตเกษตรกรกไมสามารถขายในรปแบบนไดมากนก เพราะผลผลตจะลนตลาด ทาใหราคาตกตา และเนาเสยเนองจากไมไดผานการแปรรป

3) การขายแบบคดเกรด การขายแบบคดเกรดเปนทนยมมากทสด โดยเมอคดแยกเกรดออกเปน AA, A และB แลวกจะนาไป

ทาเปนลาไยอบแหง ซงมตลาดสาคญอยทประเทศจน วธนจะตองใชเครองรอนทพอคาจะเปนผจดหามาในการคดแยก ยงไมมเกษตรกรรายใดมเครองรอนเปนของตนเอง จงตองพงพาพอคาในการคดเกรดผลผลต ซงเครองรอนทพอคามอยกยงไมมจานวนทเพยงพอตอผลผลตทออกมาพรอมกนเปนจานวนมาก เปนเหตใหเกษตรกรไมมทางเลอกมากนกในการเลอกพอคาทจะใหราคาทสงทสด เพราะหากตองเสยเวลารอเขาควคดเกรดกบพอคาคนกลางทใหราคาสง ผลผลตกอาจจะเนาเสย จงตองนาไปขายใหกบพอคารายอนทใหราคาตากวาแตวาไมตองรอนาน

การทพอคาคนกลางเหนวา เกษตรกรตองพงพงพวกเขาในเรองของตลาด ทาใหเปนปจจยสาคญท

นาไปสการกดราคา เพราะไมวาอยางไรเกษตรกรตองขายใหกบพอคาไมวาราคาจะสงหรอตา เพราะพอคาเปนเจาของเครองจกร ทงเครองรอนและเครองอบแหง ซงเปนเครองจกรสาคญในขนเตรยมผลผลตกอนทจะถงมอผบรโภค เกษตรกรอาจจะบอกวาพวกเขามสทธทจะเลอกพอคาทจะมารบซอลาไย แตในความจรงแลวเมอคานงถงระยะเวลาในการรอเครองรอนทมจานวนจากด สทธทจะเลอกนนกคงลดนอยลงไปตามสภาพความสดของลาไย ยกตวอยางเชน นายแดงตอควเพอนาลาไยเขาเครองรอนทโรงงานสวสดเพอคดเกรดลาไยเปนรายท50 โดยโรงงานสวสดใหราคากโลกรมละ 20บาท ซงกวาจะถงควของนายแดงกเสยเวลาไปมาก และเมอเวลาผานไปความสดหรอคณภาพของลาไยกลดลง ทาใหเมอถงควของนายแดงแลวนายไดอาจขายไดเพยงกโลกรมละ 15บาท แตหากนายแดงเลอกทจะไปขายใหกบโรงงานกาแลซงใหราคากโลกรมละ 18บาทโดยไมตองรอควนานเทาโรงงานสวสด นายแดงอาจไดกาไรทมากกวา

47

ปญหาในขนตอนการผลต 1) ปญหาสภาพดนฟาอากาศ เปนปญหาแรกทเกษตรกรลาไยทกสวนจะตองเผชญ กลาวคอทไมมความแนนอนเราไมสามารถคาด

เดาวาจะมพายเขาหรอไม ฝนจกตกหนกแคไหน และเมอมฝนตกลงมากจะทาใหเกดเปนปญหาเพราะนาฝนจะไปคางอยทใบและดอก ทาใหเกดเชอราซงจะทาใหเกดความเสยหายตอผลผลตเปนอยางมาก เกษตรกรจงทาไดเพยงรอใหฝนหยด และรบไปพนยาฆาเชอราใหกบดอกลาไยใหเรวทสด เพราะหากปลอยไวจะทาใหลาไยไมสามารถใหผลผลตออกมาเปนลกได นอกจากนนสภาพอากาศบางปคอนขางแปรปรวนมากจนทาใหเกดลกเหบ เกษตรกรชาวสวนลาไยเลาใหฟงวาถาหากมลกเหบตกลง กเทากบวาผลผลตจะตองเสยหายทงหมดและมเพยงสงเดยวทเกษตรกรทาไดคอ ทาใจ เพราะสภาพอากาศทงหลายเหลานเปนสงทเราไมสามารถกาหนดขนมาได เกษตรกรจงมหนาทปรบตวไปตามสภาพอากาศทเผชญ

2) ปญหาการใชสารเคม สารเคมเปนปจจยทสาคญทถกรวมอยในกระบวนการผลต ถงแมการใชสารเคมจะเปนอนตรายตอ

เกษตรกรและผบรโภค แตเกษตรกรกไมสามารถจะปฏเสธทจะใชไดเพราะยงไมมวธใดทจะตอสกบธรรมชาตทเขามาทาใหลาไยเสยหาย ทางออกทดทสดของการปลกลาไยคอการใชสารเคมชนดตางๆ (ยาปรบดน, ยาฆาแมลง, ยาฆาเชอรา, ยาเรงดอก ฯลฯ) ในเมอไมสามารถปฏเสธทจะใชสารเคม ดงนนเกษตรกรกตองมการควบคมใหใชอยางถกตองและใชในปรมาณทพอเหมาะสม

3) ปญหาดานทดน จากการทเกษตรกรมความตองการทจะเพมพนททางการเกษตรของตวเอง จงไดหาทางขยายพนททง

ในรปแบบของการไปไลซอทดนรอบขาง รวมไปถงการจบจองทดนทไมมเจาของ และเมอเกษตรกรนาทดนจบจองของตนเองไปขนเปนโฉนด โดยทนาไปขนเกนจากขนาดของพนทจรง นอกจากทชมชนจะเสยพนทของชมชนทเปนของสาธารณะทใครกสามารถมาทามาหากนเลยงชพไดแลวนน ยงเปนการสรางสวนตางใหเกษตรกรทนาทดนไปจดโฉนดเกนจรงดวย เชนเมอเกดความเสยหายทรฐตองรบผดชอบ หรอผลกาไรทจะไดจากรฐนนเกษตรกรเหลานนกจะไดมากเกนกวาความเปนจรง และคาชดเชยสวนนนกจะตกเปนกรรมสทธของบคคลคนเดยวแทนทจะไดเปนของทงชมชน และถาหากเกษตรกรตองการเพมพนทใหกบสวนของตนเองนนโดยสวนมากจะเขาไปขอซอทดนเอาจากทดนตดสวนของตนเอง ซงโดยทวไปกเปนคนทรจกกนภายในชมชน

ความสมพนธในระบบเกษตรลาไยกบความสมพนธในสงคม

1) ลาไยกบความสมพนธในชมชน การปลกลาไยในตาบลปาแดดนนมการปลกมานาน เมอถงฤดการเกบผลผลตจงตองอาศยแรงงาน

จากคนในชมชนเพอมาชวยในการเกบผลผลต จงเกดการจางงานขนภายในชมชน โดยบทบาทของคนในชมชนแบงออกเปน 2 สวน ระหวางนายจางกบลกจางทาใหความสมพนธของคนในชมชนเปลยนไป ไมไดเปนการชวยเหลอกนในแบบของคนทรจกกน แตเปนระบบความสมพนธในเชงการจางงาน โดยความสมพนธในรปแบบของนายจางและลกจาง สงเหลานลวนเปนผลมาจากการเขามาของระบบเศรษฐกจแบบทนนยม ท

48

เงนตรากลายมาเปนสงสาคญในการดารงชวต และความสมพนธในอกรปแบบหนง ในตาบลปาแดดมการรวมกลมอยางเปนทางการของเกษตรกรชาวสวนลาไยเกดขน ในนามของ“กลมเกษตรกรทาสวนลาไยตาบลปาแดด” เปนการรวมตวเพอชวยเหลอกน เปนพลงในการตอรองราคากบพอคาคนกลางเพอเปนปากเปนเสยงใหกบเกษตรกรในการเรยกรองขอความชวยเหลอตอรฐบาลเมอผลผลตมราคาตกตามาก รวมทงใหความรแกเกษตรกรดวยการนาขอมลจากทางราชการมาเผยแพรเพอใหผลผลตทไดมคณภาพมากยงขน และกลมนกยงใหความชวยเหลอสมาชกในเรองของการกยมเงน เพอทเกษตรกรจะไดไมตองไปกเงนนอกระบบ เพราะตนทนในการผลตลาไยนนสงมากทงสารเคมฆาเชอ เรงผล ปย ยาฆาแมลง เปนตน ดงนนการรวมกลมกนของเกษตรกรจงเปนสงทจาเปนมากในการตอสกบพอคาคนกลางและนายทนเมอถกกดราคา

2) ลาไยกบความสมพนธในชาตพนธ แรงงานทเจาของสวนจางมาใชในการเกบผลผลตลาไย นอกจากเปนชาวบานพนราบแลวยงประกอบ

ไปดวยชาวอาขา อกอ มเซอ ไทยใหญ ซงอตราราคาในการจางงานนนมมลคาเทากบคนในพนราบ นนคอประมาณ 200 บาทสาหรบเพศชาย และประมาณ 150 บาทสาหรบเพศหญง ทาใหเราพบวาชาวบานพนราบทสวนใหญจะเปนเจาของสวนลาไยนน ไมไดเกดความรสกในการเอารดเอาเปรยบผทมชาตพนธตางไปจากตน หรอกดขคาจางกบชาตพนธอน หนาซาบางรายใหความเหนวาคนทพวกเขาเรยกวาชาวดอย สามารถทางานประเภทเกบผลผลตไดดเสยกวาคนพนรายเสยอก เพราะมรางกายทแขงแรง ทางานไดรวดเรว และถงแมจะเปนชาวดอยกมสทธในการตอรองราคาแรงงานกบคนในพนราบ หากมความจาเปนทตองการแรงงานดวนชาวดอยสามารถขยบราคาแรงงานของตนใหสงถง 220 ตอวนเลยทเดยว

จากการสอบถามยงพบอกวา การทเจาของสวนลาไยตดสนใจเลอกแรงงานทนามาใชในการเกบเกยว

ผลผลตของตนนนมการตดสนใจเลอกอยางไร เกษตรกรรายหนงใหขอมลวา ตนเลอกทจะจางแรงงานของคนในพนราบกอน เพราะรจกกนเปนทนเดมอยแลว และสวนลาไยของตนกอยไมหางไกลไปจากหมบานในพนราบมากนก แตหากแรงงานของคนในพนราบมไมพอกบความตองการ อาจเพราะถกเจาของสวนรายอน ๆ จางไปกอนแลวนน จงจะไปตดตอชาวดอยมาเปนแรงงานในการเกบเกยวผลผลต สวนเกษตรกรอกคนทมสวนตดกบตนเขากลาววา แรงงานทใชในการเกบเกยวผลผลตนนสวนใหญจะใชเปนชาวดอยเนองจากอาศยอยใกลกบสวนของตน จดนชาวสวนลาไยอาจจะคานงถงการทไมตองเสยคาใชจายในการเดนทางของผทมาเปนแรงงาน หรอไมมความจาเปนในการเออเฟอสวสดการมากนก

ดงนนแลวแรงงานชาวดอยยงคงมความสาคญตอเกษตรกรทาสวนในเขตพนราบเปนอยางมาก

ถงแมวาจะมความแตกตางทางชาตพนธ และมการมองคนทมชาตพนธอนแตกตางจากตนโดยการเรยก พวกเขาวาเปนชาวดอย อยางไรกตามชาวสวนพนราบกไมอาจแบงแยกหรอตดขาดพวกชาวดอยออกจากกลมตนเองได เนองมาจากความตองการแรงงานในการเกบเกยวผลผลตของตน และการเกบเกยวลาไยนเองทยงเปนจดเชอมใหกลมคนทมความแตกตางทางชาตพนธยงมปฏสมพนธซงกนและกนอย และความตองการในการพงพาซงกนและกน

49

3) ลาไยกบความสมพนธทางเศรษฐกจ เนองจากลาไยเปนพชทตองพงเศรษฐกจจากภายนอก ไมวาจะเปนตลาดในการสงออก ความจาเปน

ในการใชสารเคมและปยซงสารบางชนดตองนาจากตางประเทศ และการผลตลาไยยงคงเปนการผลตเพอตอบสนองความตองการของตลาด จงตองอาศยตวชวยอยางสารเคมเพอทจะใหไดผลผลตออกมาตามทตลาดตองการ เกษตรกรจงไมสามารถถกแยกออกจากระบบตลาดไดอยางเดดขาด โดยตลาดสงออกทสาคญสาหรบลาไยคอประเทศจน เนองมาจากความชอของชาวจนดงทกลาวไปขางตน อยางไรกตามในปจจบนการสงออกลาไยไปทประเทศจนเรมลดลงเนองมาจากการทจนประกาศเกบภาษนาเขาทสงขนมาก ไทยจงเลยงทจะสงออกลาไยไปทฮองกงมากกวา สาหรบพนทปลกลาไยของโลกนน ประเทศไทยถอวาปลกมากเปนอนดบหนงของโลก ดงนนจงเปนพชสงออกทสาคญของไทย แตอยางไรกตามถงแมจะเปนพชสงออกทสาคญและมมลคาคอนขางสง เกษตรกรทปลกลาไยมกไมคอยทจะไดรบผลกาไรนนอยางแทจรงเพราะกระบวนการการจดการลาไยในขนตอนการขายมกจะเปนหนาทของพอคาคนกลาง

การเปลยนแปลงวถชวตและผลกระทบภายใตธรกจ เนองจากการปลกลาไยเปนพชทมความออนไหวตอสภาพอากาศทาใหตองไดรบการดแลเอาใจใสเปนอยางมาก ดงนนจงเปนผลใหเจาของสวนตองลงมาดแลสวนลาไยตลอดเวลา จากการสงเกตนายนกร เกษตรกรรายหนงพบวา เขาจะออกไปดแลสวนตงแตเชาเวลาประมาณ 8.00น. และจะกลบเขาบานในอกทในตอนพลบคา เวลาประมาณ 19.00น. อาจกลาวไดวา วถการผลตทเนนผลผลตจานวนมากเพอขายสตลาดเชนน อาจมผลทาใหความสมพนธของคนในครอบครวหรอภายในชมชนลดลง จากการสมภาษณเกษตรกรรายหนงทพดถงนายนกรเมอทางกลมผสมภาษณถามวาจะสามารถพบนายนกรไดเวลาใด เกษตรกรรายนนกลาวดวยสหนานงเฉยวา “กวาจะเจอตวกดก ๆ นนละ” นอกจากนนยงมเกษตรกรบางคนทสามารถผนตวเองขนจากการเปนเพยงแคเกษตรกร มาเปนพอคาคนกลางภายใตธรกจลาไยนน มกจะเปนผทมตาแหนงสาคญภายในหมบานคอ ตาแหนงผใหญบาน และตาแหนงประธานกลมเกษตรกรทาสวนลาไย เมอถงเวลาเกบผลผลตนอกจากทงคจะไปเกบเกยวผลผลตจากสวนของตน กจะเปดรบซอลาไยสดจากเกษตรกร โดยทงผใหญบานและประธานกลมฯลาไยกจะใหราคาทแตกตางกน จากการสมภาษณแบบเจาะลกพบวา เมอใกลจะถงเวลาเกบเกยวลาไยผใหญบานซงถอวามอานาจมากกวาอกฝายในระดบหมบาน จะคอยโทรศพทหาเกษตรกรรายตาง ๆ เพอบอกราคารบซอผลผลต และรบซอผลผลตของชาวบานเพอนาไปขายตอ ทงทในความเปนจรงแลวทกคนทราบกนดวาพอคาคนกลางเปนปญหาสาหรบเกษตรกรมาชานาน แตดวยการเขามาของระบบเงนตราและความจาเปนทางธรกจทมงเนนผลกาไรสงสดทาใหตวประธานกลมฯลาไย หรอแมกระทงตวผใหญบานเอง ลมประโยชนองพงจะไดรบของสมาชกกลม และลกบานภายในหมบาน

50

การเมองเรองลาไย : รฐ เอกชน เกษตรกร 1) นโยบายรฐ

รฐ คอ ตวแสดงสาคญในการกาหนดความเปนไปของเศรษฐกจภายในประเทศ โดยแสดงออกมาในรปของการกาหนดนโยบาย และการจดตงหนวยงานขนเพอดแลเกษตรกร ในกรณของการจดการลาไยเองนน รฐจงมบทบาทเปนอยางมาก จากการสอบถามเกษตรกรทปลกลาไยพบวา ลาไยเปนพชทมความแขงแรงคอนขางตาและบารงดแลรกษายาก รวมถงคานวณปรมาณของผลผลตทแนนอนไมได เนองจากตองอาศยสภาพภมอากาศเปนตวแปรสาคญ ดงนนราคาของพชสวนชนดนจงไมมความแนนอนมากนก ราคาถกกาหนดโดยปรมาณผลผลตทออกสทองตลาด หากปใดมปรมาณผลผลตสง ยอมสงผลใหราคาของลาไยตอกโลกรมนนตาลงไปตามหลกของเศรษฐศาสตร ดงนนแลวรฐในฐานะผปกครองประเทศจงจาเปนตองเขามาดแล และชวยเหลอเกษตรกรในยามทผลผลตมราคาตกตา โดยทผานมารฐไดใหการชวยเหลอแกเกษตรกรลาไย ดงน การจดตงองคการตลาดเพอการเกษตรกร (อ.ต.ก.) โดยในกรณของลาไยนน อ.ต.ก. ไดเขามาชวยเหลอในชวงทลาไยมราคาตกตา โดยรปแบบการทางานของ อ.ต.ก. คอการเขามารบซอลาไยจากเกษตรกรในทางตรง โดยใหราคาสงกวาราคาตลาดทเปนอย เพอใหงายตอความเขาใจเราอาจกลาวไดวาเปนการเขามาแทรกแซงไมปลอยใหราคาของลาไยเปนไปตามกลไกตลาดเพอเปนการชวยเหลอไมใหเกษตรกรตองแบกรบภาระมากเกนไป ยกตวอยางเชน ในป 2547 กระทรวงเกษตรและสหกรณไดประเมนแลววาจะมปรมาณลาไยลนตลาดมาก จงใชวธให อ.ต.ก. ซอลาไยสดจากเกษตรกรจานวน 330,000 ตน ในราคานาตลาด แลวจางเอกชนเปนผรบจางอบลาไยแหง การก าหนดนโยบายประกนราคา สาหรบการออกนโยบายประกนราคาของรฐบาลออกมาเพอชวยเหลอเกษตรกรเชนเดยวกบ อ.ต.ก. แตเปนในลกษณะทรฐเขาไปชวยเหลอหากเกษตรกรนาลาไยสดของตนไปขายและพบวาไดราคาทไมเปนไปตามความตองการ หรอมผลใหขาดทนเปนจานวนมาก ทางรฐบาลจะใหการชวยเหลอโดยอาจจะใหราคาเพม 2 บาทเพอเปนคาขนสงตอกโลกรมเปนตน หรอเปนการเปดโอกาสใหเกษตรกรมาขนทะเบยนเกษตรกรผปลกลาไยวาลาไยของสวนตนเองนนมปรมาณผลผลตเทาใด และรฐบาลจะทาการจายเงนใหกบเจาของสวนลาไยเพอชวยเหลอเจาของสวนตามกโลกรมทสามารถผลตได อยางไรกตามนโยบายตาง ๆ เหลานพบวามปญหาตามมาเปนอยางมาก โดยจะขอกลาวในบทถดไป ประการสดทายทรฐใหความชวยเหลอแกเกษตรกรทาสวนคอ การจดหาเกษตรอาเภอเพอชวยในการใหความรแกเกษตรกรผทาสวนลาไย จากการสอบถามชาวเกษตรกรทาสวนลาไยพบวา หากมการคาดการณแลววาในปนน ๆ จะมปรมาณผลผลตเยอะจนลนตลาด กอนทลาไยจะออกกจะมการเรยกประชมกลมเกษตรกรผปลกลาไย โดยจะเปนการสงตวแทนของกลม(กรณของ ต.ปาแดด คอกลมเกษตรกรทาสวน

51

ลาไย ต.ปาแดด)เขาไปประชมในตวอาเภอเพอหาทางแกไขใหกบปญหาลาไยลนตลาด โดยมลกษณะการชชองทางการชวยเหลอจากทางภาครฐ เชน การประกนราคาใหชาวเกษตรกรเตรยมตวไปลงชอเพอขนทะเบยนขอรบความชวยเหลอจากภาครฐ เปนตน

2) เอกชน ภาคเอกชนไดเขามามบทบาทตอการจดการลาไยเปนอยางมากในฐานะ “พอคาคนกลาง” โดยการเขามารบซอผลผลตลาไยจากสวนของเกษตรกร หรอการตงจดรบซอเพอใหเกษตรกรมาขายลาไยใหกบตน ซงในกระบวนการการจดการลาไยนน จากการสอบถามชาวบานรายหนงทตนเองเปนทงผททาสวนลาไย และยงเปนพอคาคนกลางดวยพบวา สงสาคญหลงการเกบเกยวลาไยแลวคอ ความจาเปนทจะตองมตลาดสงออกสนคาในระยะเวลาอนสน มฉะนนแลวผลผลตทเกบมาจะเกดอาการเนาเสย ชาวบานรายนมพนทบรเวณบานกวางขวางพอสมควร ประกอบกบมเงนทนจานวนหนงและรจกผคนกวางขวาง สงผลใหชาวบานรายนสามารถผนตวเองขนมาเปนพอคาคนกลางในการตงจดรบลาไยจากชาวบานคนอน ๆ สงสาคญททาใหพอคาคนกลางเปนสงทอยคกบการจดการลาไยของชาวเกษตรกรคอ การเปนเจาของเครองมอทใชในการคดแยกเกรดของผลผลตทเรยกวา “เครองรอนคดเกรด” โดยเครองมอชนดนจะแบงเกรดของลาไยตามขนาดของแตละลกออกเปน AA, A และ B โดยราคาขายจะลดลงตามลาดบ สงทพอคาคนกลางทามสองรปแบบคอ การเขามาทสวนลาไยของเกษตรกรโดยมเครองรอนมาดวยเพอทาการคดแยกเกรดของผลผลตตรงสวนของเกษตรกรทนท อาจเพอนาไปขายตอหรอสงขายใหโรงงานแปรรป และอกรปแบบหนงคอการตงจดรบซอ โดยมลกษณะวธคลายคลงกบทกลาวไปแลวขางตนเพยงไมเขาไปรบถงสวนของเกษตรกร และอกกลมหนงทกลายเปนตวแสดงสาคญในการจดการลาไยของชาว ต.ปาแดด คอ บรษทรบแปรรปลาไยอบแหงในนาม “รมโพธ 888” ซงเปนทรจกในนาม “โรงงานตองแปด” ซงถอเปนภาคเอกชนรายใหญทตงอยท อ.แมสรวย และจากการสอบถามพบวาบรษทนเปนบรษทใหญในแถบน อาจถอไดวาผกขาดธรกจลาไยอบแหงเลยทเดยว ดวยปรมาณเงนทนทมมหาศาล ประกอบกบการเปนเจาของเครองอบลาไยแหงกวา 70 เครอง ทาใหโรงงานตองแปดกลายเปนผมสวนสาคญในการกาหนดราคาลาไยภายในตลาดของจงหวดเชยงราย และนอกจากจะเปนเจาของเครองอบแหงลาไยแลว เอกชนรายนยงทาหนาทเปนผรบซอลาไยรายใหญอกดวย ชาวบานทเปนพอคาคนกลางรายหนงใหขอมลวา การจะแขงขนในการเปนผรบซอลาไยกบบรษทตองแปดนนเปนไปไดยากมาก เพราะโรงงานมกใหราคานาตลาดอยบอยครง ทาใหเกษตรกรสวนใหญเลอกทจะไปขายใหกบเอกชนรายน พอคาคนกลางรายยอยหากจาเปนจะตองแขงขนกอาจจะตองเพมความเหนอยในการวงหาตลาดสงออก ซงบางครงกคมคาบางไมคมคาบาง

52

ดงนนแลว พอคาคนกลางจงเปนปญหาทมมาอยางยาวนานในประเทศไทยและเปนปญหาทเกดขนในทกภาคสวนของประเทศ ซงเปนอปสรรคตอการพฒนาของประเทศ ในตามความเปนจรงแลว นโยบายทรฐบาลตางๆทออกมานนคอนขางมประโยชนมากตอเกษตรกรเพราะสามารถเขาไปชวยเหลอเกษตรกรโดยตรง แตเมอนานโยบายมาปฏบต รฐบาลไมไดเขามาตรวจสอบอยางจรงจง ทาใหพอคาคนกลางอาศยชองโหวตางๆของนโยบาย เขามากอบโกยผลประโยชนและสวนตาง ทงๆทผลประโยชนเหลานนควรจะอยในมอของเกษตรกรอยางเตมเมดเตมหนวย นโยบายของรฐแทนทจะเขามาทางานเพอชวยเหลอเกษตรกร แตกลบเขามาเอารดเอาเปรยบเกษตรกร และการชวยเหลอในรปแบบตางๆทรฐควรจะเขามาชวยเกษตรกรกยงไมเกดขนเทาทควร เพราะรฐไมมความจรงใจทจะชวยเหลอเกษตรกร เชน ครงหนงผใหญบานทไดมบทบาทในเรองของลาไยตาบลปาแดด ไดเขยนโครงการเพอยนเรองสรฐบาลเพอขอเครองอบแหงสาหรบลาไยของหมบาน แตกไมไดรบความสนใจแตอยางใดจากเจาหนาทรฐ ซงถาหากหมบานไดเครองอบแหงมา อยางนอยทสดกจะทาใหชาวบานไมจาเปนตองไปพงพอคาคนกลางฝายเดยวมการถงตนเองมากขน ไมตองมการผกมดระหวางพอคาคนกลางและเกษตรกร ผลประโยชนสวนตางกจะกลบมาตกอยในมอเกษตรกรอยางเตมเมดเตมหนวย เหมอนกบ “ขาว” ทมเครองสขาวเปนของชมชน แตกวาจะไดเครองสมาเปนของชมชนกไมใชเรองงายซะทเดยวตองฝาฟนอปสรรคตางๆ ปญหาจากนโยบายของรฐ ทาใหเกดปญหาตางๆทตามมา ทจะกลาวตอไป การผกขาดของเอกชน (พอคาคนกลาง)

ซงเปนปญหาทเปนผลตอเนองมาจากปญหานโยบายของรฐ กลาวคอเพราะนโยบายของรฐบาลทกยคทกสมยยงคงมชองโหวอยมาก ซงพอคาคนกลางกไดอาศยจงหวะน ในการเขามากอบโกยผลประโยชน แตในความเปนจรงเกษตรกรในหมบานนกไมไดถกกดขขดรดจนไมมทางออก เพราะการขายลาไยกเปนสทธของเกษตรกรในการทจะขายใหใครกไดตามทตนเองพอใจ เปรยบเสมอนนกมวยทไรสงกด อยางไรกตามในหมบานแหงนมโรงงานแปรรปลาไยทมขนาดใหญมาก ซงรบซอลาไยของเกษตรกรในทกๆป ซงบางปราคาลาไยกถกกาหนดขนตามความพอใจของเจาของโรงงานแหงน บางครงจงเกดการประทวงขน และจบลงดวยการเจรจาของทง2ฝาย ตรงจดนสามารถสงเกตไดวาเอกชนจองทจะกอบโกยผลกาไรอยตลอดเวลา ซงในหลายๆครงเกษตรกรมกถกเอาเปรยบอยตลอด เกษตรกรภายใตระบบความสมพนธ ภายใตระบบความสมพนธเชงเศรษฐกจแบบตลาด เกษตรกรดารงฐานะเปนเพยงแรงงานในการผลตเทาและสงขายสตลาดผานพอคาคนกลางเทานน เกษตรกรขาดอานาจในการกาหนดราคาหรอตอรองราคากบทางพอคาคนกลาง ดวยสาเหตทขาดเครองมอทใชในการคดแยกเกรดดงทกลาวไปในขางตน ในแงความสมพนธกบรฐ เกษตรกรเปนเพยงผถกกระทาจากทางรฐบาลในการกาหนดนโยบายออกมาใชกบตน โดยทรฐไมไดเปนผทประสบปญหาทแทจรง แตกาหนดนโยบายสวนใหญในเชงของประชานยมเพอดงเสยงทจะไดจากชาวเกษตรกรในการเลอกตงครงตอ ๆ ไป เกษตรกรจงเปนกลมคนทรฐจา เปนตองสรรหานโยบายตาง ๆ มาเพอซอใจประชาชน ถงแมวาในทางปฏบตนโยบายเหลานนกลบไมสามารถใหผลแกเกษตรกรไดจรง

53

แนวทางแกไขและขอเสนอแนะ ในเรองของการลดใชสารเคมในการปลกลาไยนนเปนเรองทนาคด และเกษตรอนทรยอาจเปนคาตอบ

ซงจากแนวคดเรองเกษตรอนทรยนนเปนแนวคดทดเนองจากเปนทงการรกษาธรรมชาต และเปนการทาไรทาสวนอยางพงพงธรรมชาต เปนผลดทงตอเกษตรและผบรโภคดวย แตเนองจากลาไยนนเปนพชทตองอาศยสารเคมในการดแลรกษาเพอทจะสามารถออกผลผลตไดอยางเตมท เพราะโดยธรรมชาตแลวลาไยเปนพชทออกผลปเวนป ดงนนเกษตรกรจงจาเปนตองใชปยทมสารเรงผลเพอใหลาไยออกผลทกป ใหผบรโภคสามารถบรโภคลาไยไดทกป รวมไปถงเกษตรกรกจะมรายไดทกปอกดวย นอกจากนนลาไยยงเปนพชทออนไหวงายตอสภาพภมอากาศ เมอฝนตกแลวพอฝนหยดกตองรบเขาไปฉดยากนไมใหเชอราขน ไมเชนนนดอกกจะไมตดเปนผล เพราะเนองจากเหตผลดงกลาว ลาไยจงยงไมเหมาะกบการทจะนามาผลตแบบใชวธของเกษตรอนทรย เพราะยงคงตองอาศยสารเคมเกอบจะในทกขนตอนเพอใหไดผลผลตทสมบรณแบบทสดในการบรโภค แตถาหากมนกวทยาศาสตรทสามารถคดคนวธปลกลาไยโดยใชเกษตรอนทรยไดกจะเปนผลดทงกบเกษตรกรและผบรโภคเชนเดยวกนซงเปนเรองของอนาคตทยงคงตองมการพฒนาตอไป

การรวมกลมของหมบานในนาม “เกษตรกรทาสวนลาไยตาบลปาแดด” เปนกลมทมความสาคญ

อยางมากตอเกษตรกรลาไย เพราะการรวมกลมจะทาใหเกดพลงและอานาจในการตอรองราคากบพอคา อกทงการรวมกลมนยงมหนาทสนบสนนและชวยเหลอเกษตรกร ซงถอเปนแนวทางทถกตอง แตสงหนงทกลมเกษตรกรทาสวนลาไยนควรถกแกไขถงกคอ กลมควรจะมความแขงแรงมากกวาน เกษตรกรทมสวนเกยวของกบกลมควรใหความรวมมออยางเตมท ในการดาเนนการตางๆ การรวมกลมของเกษตรกรลาไยไมตางอะไรจากชาวนาททานาปลกขาว แตชาวนาทปลกขาวนไดถกพฒนาไปในระดบหนงคอเรยกรองจนสามารถทาใหแตละชมชนมโรงสเปนของตวเองได นนเปนการแสดงถงการทกลมของชาวนาผปลกขาวเปนการรวมกลมทมพลงมาก ซงกลมลาไยจงจะตองพฒนาตามกลมของขาวเพอทจะไดมพลงในการเจรจาตอรองทมากขน ทงนคณะกรรมการของกลม ควรจะเขามามบทบาทใหมากกวาทเปนอย เขามาควบคมเกษตรกรในการใชสารเคมในจานวนทพอเหมาะ และใชใหถกตอง เชน การใชสารเคมในการปรบดนมความเสยงอยมาก เพราะมกามะถนเปนสวนประกอบ อาจจะเกดการระเบดได และการใชสารเคมชนดตางๆเมอตนลาไยตดเปนดอกตลอดไปจนถงเปนผล เพอความปลอดภยตอเกษตรกรและผบรโภค นอกจากนสงทกลมควรจะมเพมเตมใหกบเกษตรกรคอ การพยากรณอากาศ เพราะอากาศมความไมแนนอน ฝนตกไมตามฤด ถามการพยากรณอากาศใหรลวงหนา กจะเปนผลดตอเกษตรกรในการรบมอกบสภาวะอากาศ

การลดบทบาทของพอคาคนกลาง จะทาใหเกดขนจรงไดเมอปดชองโหวของนโยบายรฐ ซงนบเปนปญหาทเกดขนมาอยางยาวนาน และไมไดรบการแกไขอยางจรงจง อาจจะเปนเพราะเราไมไดใสใจกบรายละเอยดเลกๆนอยๆตรงจดน แตจากจดเลกๆนทาใหเกดปญหาตามมา เพราะชองโหวเหลานททาใหเกษตรกรไมไดรบผลประโยชนอยางเตมเมดเตมหนวยสกท จะมพอคอคนกลางทคอยเขามาสอดแทรกเอาผลตางไปหรอไมกเจาหนาทรฐเองทเปนฝายเอารดเอาเปรยบเอง

54

ดงนนแนวทางการแกไขของกลมลาไยจงควรจะแขงขอกบนโยบายของรฐในบางครง และเรยกรองใหมคณะกรรมการขององคกรอสระในการมาควบคมดแลถงความสจรตในนโยบายรฐ หากทาไดจรง ปญหาเหลานกจะคอยๆ มลายหายไป การชวยเหลอของรฐทาไดหลายรปแบบมาก แตอยทวาจะทาหรอไม การใหเครองอบแหงมาเปนของชมชนสก5-6เครองตามทเกษตรกรตองการ คงไมใชเรองยากแตอยางใดเพราะเงนของรฐบาลทนาไปใชกคอเงนจากภาษประชาชนเชนกน แตวารฐบาลทผานๆมานนกไมไดสนใจอะไรกบ ณ จดน การออกนโยบายตางๆมาเพอชวยเหลอเกษตรกรนน หากคนทไมใชเกษตรกรผผลตลาไยกจะไมรวาแทจรงแลวรฐบาลเองกมงกอบโกยผลประโยชนจากเกษตรกรเชนกน ดงนนหากรฐบาลฟงเสยงจากเกษตรกรผปลกลาไยและตอบสนองความตองการของกลมโดยตรงกเปนสงทรฐบาลควรจะดาเนนการ ดงนนกลมลาไยจงควรมความไวเนอเชอใจ และรวมใจกนในการตอสสาหรบปญหาตางๆ เพราะพอคาคนกลาง กจองทจะกอบโกยผลประโยชนใหไดมากทสด โดยการเอาเปรยบเกษตรกรในเรองของราคานนเอง อกทงรฐบาลกไมไดมความจรงใจในการทจะเขามาชวยเหลอเกษตรกรแตอยางใด แนวทางการแกไขทดทสดคอการทาใหกลมมประสทธภาพและพลงอานาจทมากกวาทเปนอย

6. สวนสมกบการเขามาของทนนยมในชมชน บทส ารวจงานวชาการและแนวคดทเกยวของกบประเดนวจย จาก รายงานการศกษา กรณสวนสมฝาง แมอาย ไชยปราการ ปญหาและกระบวนการแกไขความขดแยง ไดใหภาพสถานการณการปลกสมในประเทศไทยวาพนทปลกสมเขยวหวาน สมโชกน หรอสมสายนาผงของประเทศไทย จากการประเมนเบองตนในป 2546 มทงสนประมาณ 5 แสนไร แยกเปนภาคเหนอ 2.5 แสนไร ภาคตะวนออกและภาคใตประมาณ 5 หมนไร เมอใหผลผลตรวมทกตนแลวจะไดผลผลตรวมทงสน 1,500,000 ดนตอป โดยคดเฉลยจากผลผลตตอไรประมาณ 3 ตน ปลกสมไรละ 60 ตน เมอคานงถงการบรโภคในประเทศทงหมดโดยไมจาหนายตางประเทศเลย คนไทยจะบรโภคสมเปลอกรอนประมาณปละ 25 กโลกรม/คน/ป หรอบรโภคสมประมาณเดอนละ 2 กโลกรม/คน/เดอน โดยคดจากประชากรประเทศไทยขณะนน 62 ลานคน โดยบรโภคสมสดและนาสมคนรวมกน ผลจากการขยายตวของสวนสมในพนทลมนาฝาง6 ชวาพนทปลกสมใชพนทขนาดใหญเจาของสวนเปนนกธรกจและนกลงทนมากกวาเปนเกษตรกร การขยายตวของพนทปลกสมจงเกดขน โดยแยกตวออกจากการทาการเกษตรแบบเดมของชาวไรชาวนา ชาวบานทาการเกษตรไปตามปกตใชทดนและนาจากจารตทเคยปฏบตรวมกนมาชานาน แตสวนสมเขามาตงอยบนลมนา โดยทมไดเขาใจการใชฐานทรพยากรของชมชนทอยมากอน ดงนนปญหาการปลกสมกลายเปนประเดนโตแยงและรองเรยนของเกษตรกร เน องจากปรากฏวา

6 พรพไล เลศวชา, สพชย เมถน และนนธชย นามเทพ. รายงานการศกษา กรณสวนสมฝาง แมอาย ไชยปราการ ปญหาและกระบวนการแกไขความขดแยง.

55

หลงจากการปลกสมแพรหลายไปในทสงเหลานราว 10 ป ปรากฏวาเกดปญหาใหญ 3 ประการ คอ 1. การบกรกทดนสาธารณะ 2. การทาลายระบบเหมองฝายและระบบการจดการนาของเกษตรกร 3. ปญหาการใชสารเคมจนเปนอนตรายตอสขภาพและสงแวดลอม

ในป พ.ศ.2546 มประชาชนในอาเภอฝาง ไชยปราการ แมอาย กลมอนรกษลมนาฝางอาเภอ ฝาง-แม

อาย-ไชยปราการ และประชาชนหม 3 ต.แมนาวาง อ.แมอาย จ.เชยงใหม ซงไดรบผลกระทบจากการทาสวนสมขนาดใหญของกลมผปลกสมรายใหญ ซงครอบคลมพนท อ.ฝาง อ.ไชยปราการและ อ.แมอาย กวา 90,000 ไร เขารองเรยนตอคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ซงมอบหมายใหคณะอนกรรมการดานทดนและนาศกษาและตรวจสอบถงปญหาความเดอดรอน และผลกระทบทงหมด 5 กรณจากการรองเรยน คอ

1. มการบกรกพนทปาสงวนปาแมฝาง ทปาชา และทธรณสงฆ 4. ใชสารเคมฉดพนสวนสมอยางเขมขน กอใหเกดมลภาวะทางอากาศและทางนา 5. มการปดกนทางนาและแยงนาจากระบบเมองฝาย ทงยงมการนาทอสบนาขนาดใหญสบนาจาก

แมนาฝางซงเปนแมนาสายหลกไปใชในสวนสม ทาใหประชาชนในพนทไมสามารถใชประโยชนไดดงเดม

6. มการนาแรงงานตางชาตเขามาทางานในสวนสมเปนจานวนมากกอใหเกดแนวโนมปญหาอาชญากรรม และการแพรกระจายของเชอโรค

7. กลมผปลกสมโดยเฉพาะขนาดใหญไดมการบกรกเขาไปตดไผในพนทปาชมชน เพอนาไปคาตนสม เปนการทาลายปาไผทชมชนใชรวมกนมายาวนาน

เนองจากปรมาณการใชสารเคมในสวนสมบนพนท 40,000 ไร ประมาณเกอบกวา 600 ตน/ป กาลงเปนภยมดของชมชนและยงนานวนยงเปนปญหาเรอรงลกลามสสขภาพชมชนทงตาบลและอาเภอ โดยลาสดมการรายงานการตรวจสขภาพของสถานอนามยแมเมองนอย ตาบลแมนาวาง อ.ฝาง พบวา ราษฎรหม 3 บานหนองบวงาม และบานหนองขนกยาง กวารอยละ 70 มสารพษตกคางในเลอดสงมากถงอนตรายโดยเฉพาะเดกๆทตองเผชญฝนหมอกของยาฆาแมลงจากการฉดพนโดยเครองจกร ในยามดกซงเปนเวลาทชมชนพกผอนนน เปนสาเหตสาคญททาใหเดกพการและผดปกตทางชาตพนธได

ปญหาผลกระทบจากสารเคมนน ยงลกลามซมลกลงสพนดน อาหาร เสอผาเครองนงหม และแหลง

นา จนทาใหชาวบานหลายรายมอาการผนคน ผพองเนา และเจบปวยจากการอปโภคบรโภคนา และอาหารในชมชน จนมบางครอบครวพยายามดนรนซอนาเพออปโภคบรโภคจากขางนอก หนวยงานรฐ อาท กระทรวงสาธารณสข กรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรและสงแวดลอมโดยเฉพาะกรมปาไม ตนตอปญหาทเปนผใหเชาปลกสมกลบเพกเฉย แมกระทงการตรวจสอบการออกโฉนดเอกสารสทธบนเนอทหลายพนไรและการบกรกยดครองแหลงนาสาธารณะกวา 10 แหลง โดยมชอบ หรอการเพกเฉยตอการบกรกแผวถางพนทปาสงวนฯ เหลานลวนเปน ปรากฏการณทสะทอนถงความเหนแกตว การมงแสวงหาผลประโยชนและความเกรงกลวจนละเลยชวตชมชน ของกลมนายทนและขาราชการเพยงไมกคน ทงทชมชนคอรากฐาน

56

การผลตทสาคญ ชาญฉลาดและยงยนกบธรรมชาต กบสภาพแวดลอม

จากเมองฝางถงลมน าลาว: สวนสมรนใหมเผชญแรงตาน กรณ ต.ปาแดด อ.แมสรวย มการแยงชงนาจากทราบทานาอาเภอแมสรวย เนองจากเปนเขตเพาะปลกทสาคญพนทหนง เพราะมทงพนราบสาหรบปลกขาว และมทดนเพอทาไรบนดอย แหลงเพาะปลกสาคญทรจกกนทวประเทศ เชน ไรชา ในเขตดอยวาว และ ไรกาแฟทดอยชาง สาหรบกาแฟทนสงใหกลมบานไรกาแฟ ซงตงราคาขายทถวยละกวา 400 บาท เปนทรจกกนดทวประเทศ กอนนมการปลกสมในเขตอ.แมสรวยมากอน โดยจากดอยในพนทดอยวาว ซงตงอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของอาเภอ ขณะทพนทตอนใตลงมาในเขตลมนาลาว เปนพชชนดอนทงสน

สวนสมรายใหมใชพนทขนาดใหญ เรมเขามาเมอป 2542 ในขนาดไมถงพนไร และเรมขยายตวมาก

ขนเปนระดบ 4 พนไรในปจจบน ซงสมสวนใหญนนมอายประมาณ 2 ป ยงไมถงระยะการเกบเกยว และผประกอบการเกอบทงหมดมาจากนอกพนทเคยมฐานการผลตในเขตภาคกลาง บรเวณรงสต ปทมธาน เปนหลก สวนสมรายแรกทเขาไปในพนทเมอป 2542 ขนาดพนทประมาณ 800 ไร คอ สวนสมวรพล

ในชวงป 2546 ระหวางทสอมวลชนรายงานปญหามลพษในสวนสม 3 อาเภอของเชยงใหม ชาวบาน

ในเขต ต. ปาแดด อ.แมสรวย กเรมใหความสนใจในปญหาน นาเรองเขาสการพจารณาขององคการบรหารสวนตาบล ( อบต. )ปาแดด ตอมาไดมการทาขอตกลงระหวาง อบต. ในนามของชาวบาน และเจาของสวนวรพล ซงมพนทปลกตดกบหมบานศรดอนเรอง ต.ปาแดด เพอขอใหองคกรทองถนรบรองการเขาทาประโยชนในทดนปลกสมซงแทจรงแลวอยในเขตปาสงวนแหงชาตปาแมลาวฝงซาย โดยทางสวนรบรองจะชวยเหลอซอมแซมกรณถนนชารด กรณหากมสารพษในแหลงนาตองแกไขโดยเรว กรณชาวบานเจบปวยจากสารเคมตองแกไขและรบผดชอบการรกษาพยาบาล กรณการใชสารเคมตองผานการตรวจสอบจาก อบต . เสยกอน กรณรบจะวาจางชาวบานในพนทเปนแรงงานในสวนสมและการซอปยอนทรยจากชาวบาน รวมไปถงการปองกนปญหาแรงงานตางดาวและสารเสพตด ขอตกลงดงกลาวมงไปทประเดนการปองกนภยจากสารเคม ซงเรมเปนขาวในชวงนน แตไมไดครอบคลมประเดนปญหาการแยงชงทรพยากรนา ซงปรากฏวา เมอเดอนมนาคมทผานมา สวนสมประสบปญหาขาดแคลนนาใช เพราะแหลงนาในหนองแหงขอด จงไดปดกนทางเดนของแมนาลาว ตงทอสบนาจากฝายทกนไวตรงเขาไปในสวน ผลจากการนนสงผลกระทบตอชาวบานทนท เพราะนาทลนเออระหวางการกนเพอสบไปใช ทาให แหลงเลยงปลา หรอทเรยกวา แหลงอนรกษพนธปลา ต .ปาแดด ดาเนนการโดยเยาวชนในพนทคอ กลมเดกนอยรกษปลา นบหมนตวหลดจากท เลยง มชาวบานจากหมบานอนพากนมาจบปลาทหลดออกมา กลายเปนปญหากระทบกระทงระหวางชาวบานดวยกน และระหวางชาวบานกบสวนสม เดก ๆ รวมตวกนไปรอฝายกนนาของสวนสม นามาสการเจรจากนในระยะตอมา ซงทางสวนสมรบปากจะชดใชคาเสยหายให โดยซอพนธปลามาปลอยใหใหม

อยางไรกตาม ปรากฏการณดงกลาวสะทอนวา ลมแมนาลาวทเคยอดมสมบรณและมนาเพยงพอกบ

การทาการเกษตรในทราบ กาลงเรมเกดปญหาความไมพอเพยงจากสวนเกษตรขนาดใหญทตงอยสงขนไป

57

ทงนสมเปนพชทตองการนามากทสดชนดหนง จะตองใหนาตลอดทงป นอกเหนอจากกรณพพาทเรองนา ยงมกรณปญหาทชาวบานใน หมบานศรดอนเรอง ต.ปาแดด ซงตงอยใกลสวนสมมากทสดระบวา ขอตกลงเรองสารเคมนน แทจรงแลวปฏบตไมได เพราะมกลนราคาญอยบอยครง นายยอด คามงม อาย 68 ป อยบานเลขท 60 ม. 19 บานศรดอนเรอง บอกวา ตนไดกลนเหมนราคาญจากการฉดพนบอย ๆ โดยเฉพาะชวงเชามด และยนยนวาชาวบานในละแวกนนลวนแตประสบปญหานแทบทงสน จดทนาสนใจอยท พนทของสวนสมในเขตบานศรดอนเรอง ตงประชดโรงเรยนบานดอนสล ซงเปนโรงเรยนประถมในหมบานศรดอนเรอง ลกษณะเปนพนทสงลาดขนไปจากดานหลงโรงเรยน และไมมบอดกนาทชะลางจากสวนมาสพนราบ ขณะทชาวบานแทบทงหมดรวมทงโรงเรยนใชนาบอในการอปโภคบรโภค ในเขตใกลกน มแหลงนาสาธารณะชอวา หนองจาตาเหน ราชการไดขดไวเพอการเกษตรใหกบราษฎร ปรากฏวา พนทสวนสมไดลอมรอบหนองดงกลาวทงหมด มลกษณะเทลาดลงมาสหนองในทกทศทาง และยงไมปรากฏวามระบบการปองกนการชะลางของสารเคมลงสหนองนาแตอยางใด ภาพกวาง/บรบทของประเดนปญหา

1) ปญหาการแยงชงทรพยากรนาระหวางชาวบานและสวนสม 2) ผลกระทบจากการใชสารเคมของสวนสมตอชมชน 3) กระบวนการจดการทดนและขยายทดนในการทาสวนสม 4) วธการจดการความขดแยงระหวางชาวบานและสวนสม 5) การเขามาของสวนสมสงผลใหชาวบานนยมปลกสมมากขน 6) สวนสมมอทธพลตอการทาเกษตรกรรมของชาวบานในพนท 7) สวนสมกอใหเกดการจางงานภายในชมชนมากขน

แนวเศรษฐศาสตรการเมองเหนดวยกบปญหาเรองทรพยากรนา เพราะพชแตละชนดมความตองการนาในปรมาณทแตกตางกน โดยเฉพาะอยางยงในกรณสวนสม ซงเปนพชทตองการนาในปรมาณมากเปนพเศษ ดงนนจงเปนเรองยากทจะหลกเลยงการแยงชงนาภายในชมชน เพราะการทาสวนสมนนตองการพนทมาก จงตองอาศยการเพาะปลกตามชนบท ยอมทาใหมการขดแยงระหวางนายทนกบชมชนนนๆ แตมไดหมายความวาธรกจสวนสมทกแหงไดเปดชองทางใหกลมอทธพลหรอผมอานาจภายในทองถนไดสรางสายสมพนธอนดกบนายทน จนสงผลใหเกดความขดแยงระหวางคนในชมชนดวยกนเอง ตวอยางในกรณของสวนสมในอาเภอแมสรวย ผมอทธพลหรออบต.กลบเปนตวแทนของชมชนในตอรองทาขอตกลงนายทน อกทงเรยกรองสทธใหกบชาวบานทไดรบผลกระทบจากปญหามลพษ แนวสงคมวทยาพดถงเรองความสมพนธระหวางนายทนและคนในชมชน เนองจากการเขามาของสวนสมในบรเวณใกลเคยงชมชนนนในระยะแรกอาจจะนามาซงความขดแยงเกยวกบปญหาการแยงชงทรพยากรทดน นา หรอปญหามลพษ แตในทสดแลวนายทนกตองการแรงงานในการดแลสวนสมจากคนในชมชน โดยทาใหเกดการจางงานภายในหมบาน ทาใหคนในวยแรงงานไมตองดนรนไปหางานทาตามเมองใหญ

58

จงทาใหชมชนหลากหลายไปดวยคนทกเพศทกวย เกดความสมพนธทแนนแฟนกลมเกลยวของคนในชมชนและหมเครอญาต อกทงนายทนทนาพาสวนสมเขามาในชมชนยงทาใหเกดแหลงทรพยากรแหลงใหญเกดการเกอหนน ชวยเหลอซงกนและกนระหวางชมชนกบนายทนในทางหนงดวย แนวนเวศวทยาเสนอวาพนทเปนแรงจงใจทสาคญอยางหนงทสามารถชกจงนายทนเขามาลงทนทางการเกษตร เพอหาประโยชนจากพนท โดยเฉพาะทราบลมแมนา เพราะมความเหมาะสมในการทาการเกษตรเปนอยางมาก และเนองจากสมเปนพชทตองการนามาก จงไมแปลกทสวนสมจะอยใกลแหลงนาในชมชนทสาคญ และมสวนในการปนเปอนของสารเคม และการแยงชงนาจากชมชน การใหการอปถมภ เกยวกบการใชระบบอปถมภเพอสรางอทธพลและบารมกบคนในพนท จากคากลาวทวาอานาจ บารมสามารถสรางไดหากแตตองใชระยะเวลาในการสงสมเปนระยะเวลายาวนานนนเปนสงทบงบอกไดอยางด ซงการทาใหไดมาซงอทธพลในปจจบนนนตองอาศยอานาจของเงนเปนหลก โดยพนฐานแลวนายทนทสามารถประกอบธรกจสวนสมได จะตองเปนนายทนทมเงนทนจานวนมากอยกอนแลว ดงนนการสรางอทธพลและความไวเนอเชอใจกบคนในชมชนจงคอนขางเปนไปโดยราบรน โดยอาศยการบรจาคเงนหรอสงของเพอการทาบญ หรองานทเกยวของกบสวนราชการเปนหลก การผกสมพนธไมตรกบชมชนในลกษณะนทาใหนายทนสวนสมเปนทไววางใจในการเปนผอปถมภชมชน เปนทยดเหนยวของชมชนในยามทชมชนตองการความชวยเหลอในดานเงนทนตางๆ ผลการศกษา

1) ปญหาการแยงชงทรพยากรนาระหวางชาวบานและสวนสม สวนสมมการขดแหลงนาใชเอง สวนสมซอทขางๆแมนาลาว เพอใหนาจากขางนอกซมเขาไปในบอ แตไมไดกกหรอเปลยนทางนา ทาใหไมเกดปญหาตอชมชนปลายนา จากการสอบถามขอมลจากชาวบาน การแยงชงทรพยากรนานแทบไมเปนปญหาและไมเคยเกดขนเลย

2) ผลกระทบจากการใชเคมของสวนสมตอชมชน ไมมผลกระทบตอชาวบานในหม 22 มากนก แตจะมผลกระทบโดยตรงตอ หม 7 หม10 หม 19 และ

ชาวอาขา เพราะอยใกลบรเวณสวนสม เมอแรกเรม ผประกอบการลองใชปยทมตนทนตา ทาใหสงกลนเหมนมาก ชาวบานมการเรยกรองใหลดการใชสารเคม แตสวนสมไดแสดงประชาคมทเคยทาไวในการอางสทธของตน แตทงนสวนสมมการประนประนอมโดยปรบปรมาณสารเคมใหมปรมาณลดลง เพราะการอยอาศยเปนไปในลกษณะเกรงใจชาวบาน เนองจากตนไมไดเปนคนในทองถน อกทงผประกอบการยงเขาใจผลกระทบของสารเคมทมตอชาวบาน เพราะผประกอบการเองกอาศยอยในบรเวณดงกลาว ดงนนผลกระทบของสารเคมจะตองกระทบตอตนดวย นอกจากนยงมชาวบานสวนหนง ทเขาใจในเรองการใชสารเคม เนองจากตนกเปนผผลตทางการเกษตรและตองใชสารเคมในการปองกนศตรพช และเรงผลผลตเชนกน

3) กระบวนการจดการทดนและขยายทดนในการทาสวนสม

59

ระบบการผลตแบบทนนยมประกอบดวยปจจยการผลต 4 ประเภท คอ ทดน แรงงาน ทนและผประกอบการ โดยเฉพาะทดนนบเปนปจจยสาคญตอการผลตแบบเกษตรเชงพาณชยทจาเปนตองใชทดนขนาดใหญในการผลตผลผลตปรมาณมาก เพอรองรบตออปสงคของตลาด เชนเดยวกบการผลตสม ซงสวนสมตองใชพนทขนาดใหญในการผลตสม โดยมพนททใชในการปลกสม บอนา โรงแวกซและพนทสาหรบปลกพชหมนเวยน ในหลายๆพนทนายทนจากภายนอกมกใชการกวานซอทดนจากชาวบาน เพอใชในการปลกสม อยางไรกตามพนทในตาบลปาแดด มสวนสมวรพลซงมพนทจานวน 1000 ไร ในชวงแรกเรมสวนสมนมพนทประมาณ 800 ไร โดยซอตอมาจากบรษทเลยทใชทาไรมนฝรง ซงกานนและอบต .เปนผลงนามเหนชอบในประชาคมใหสวนสมเขามาประกอบการในพนท ได ทาใหสวนสมมกอางถงการทาประชาคม เมอชาวบานรวมตวกนตอตาน แสดงใหเหนวารฐไดเขามามสวนในการสงเสรมและผลกดนระบบการผลตแบบเกษตรเชงพาณชยใหเขามาในทองถนเพราะเลงเหนถงผลประโยชนทจะไดรบจากสวนสม จากการศกษาในพนท พบวา ไมมการกวานซอทดนโดยการใชอทธพลบบบงคบ แตเปนการซอทดนผนใหญจากนายทนคนเดมและซอทดนเพมเตมจากชาวบานรอบๆสวนสมทแตเดมปลกสมแตไมประสบความสาเรจ ดงนน เรองทดนจงไมกอใหเกดผลกระทบตอชาวบานในพนท

4) วธการจดการความขดแยงระหวางชาวบานและสวนสม ในระยะเวลากวาสบปทสวนสมไดเขามาในบรเวณใกลหมบานนน ในชวงระยะแรกไดถกตอตานจาก

ชาวบานอยางหนก เนองจากไดรบบทเรยนจากการใชปนขาวเกนมาตรฐานของนายทนบรษทผลตมนฝรงซงเปนคนตางชาต รวมไปถงการลองผดลองถกจากการสมรบซอยาฆาแมลงซงสงกลนเหมนรบกวนทสรางความไมพอใจชาวบานในบรเวณใกลเคยงนาไปสการพดคยระหวางชาวบานและนายทนจากสวนสมเพอลดความขดแยงและการปรบความเขาใจ โดยนายทนไดรบฟงผลกระทบจากสวนสมทเกดขนกบชมชนและดาเนนการแกปญหาอยางเรงดวน อาทเชน เรองกลนจากยาฆาแมลงนนสวนสมไดพยายามปรบกลนและฤทธของยาใหเหมาะสมกบทคนในชมชนสามารถรบไดและการจดการทรพยากรนาโดยไดแยกการใชนาออกจากชมชนโดยเดดขาด เพอปองกนการปนเปอนจากสารเคมสแหลงนาในชมชน ทงนนอกจากการสรางความเขาใจกบคนในชมชนแลวนายทนสวนสมยงไดชวยเหลอชมชนโดยการบรจาคเงนหรอสงของเพอสมทบทนกจการงานตางๆ เชน การสรางโบสถ งานประเพณ และปายอานวยความสะดวกอนๆ รวมไปถงการจดงานเลยงสงสรรคในเทศกาลตางๆดวย ทงน อกสงหน งทสวนสมกระทากคอ การเขามาอยในชมชนเปนการถาวรเพอเปนหลกประกนวา การทชาวบานเกรงกลวอนตรายจากยาฆาแมลงนน นายทนสวนสมเปนผทไดรบผลกระทบมากกวาเนองจากอยในบรเวณทใกลการใชยาฆาแมลงโดยตรง และการจางหวหนาคนงานเปนคนในชมชนเพอใหเกดความไวเนอเชอใจ และความเคารพนบถอ ซงสงตางๆเหลานทาใหนายทนผมาจากตางถนไดพบปะพดคยกบคนในชมชนมากขน เกดความสนทสนมกลมเกลยวกน นาไปสการลดความขดแยงและความเขาใจกนระหวางสวนสมกบชมชน

5) การเขามาของสวนสมสงผลใหชาวบานนยมปลกสมมากขน การปลกสมนนถอเปนการทาการเกษตรเชงพาณชย ทจาเปนตองใชเงนลงทนสงในการซอปย ยาฆาแมลงและการจางแรงงานจานวนมาก ปจจบนจะพบวาชาวบานในพนทตาบลปาแดดนน ไมมการปลกสมเพอ

60

ขายเหมอนกบการปลกลาไย ในอดตเมอสวนสมเขามาในพนท ชาวบานหลายคนไดเรมทาการปลกสมโดยซอตนกลาและปยจากสวนสม แตไมประสบความสาเรจ เนองจากการปลกสมตองใชสารเคม ยาฆาแมลงในปรมาณมาก ซงมราคาแพง รวมทงสมเปนพชทมโรคและแมลงมากจงจาเปนตองใชยาฆาแมลงและสารเคมในปรมาณมาก อกทงสมตองการการดแลเอาใจใสอยางสมาเสมอ จงทาใหชาวบานไมสามารถทจะปลกสมได จงขายทดนใหกบสวนสม แมแตสวนสมรายใหญอยางสวนสมวรพลกยงประสบปญหาเรองตนทนและราคาทมความผนผวนตลอดเวลา ดงนน ปจจบนในพนทตาบลปาแดดจงไมมการปลกสมรายยอยของชาวบาน

6) สวนสมมอทธพลตอการทาการเกษตรของชาวบานในพนท จากการทสวนสมตองใชตนทนเปนจานวนมากและตองการการดแลมากกวาพชทชาวบานปลกอยแลวแตเดม ทาใหอทธพลทจะมตอการทาเกษตรเปนระบบไรแบบเกษตรพาณชยอยางสวนสมวรพลจงไมเกดขนประกอบกบทศนคตสวนตวในการทาการเกษตรของชาวบานทไมตองการความยงยากซบซอนเหมอนสวนสมทตองคอยดแลตงแตการเตรยมพนท ปย ยาฆาแมลง ขนการเกบผลผลตทซบซอน การตดแตงกงหลงการเกบเกยว ซงแตละขนตอนตองผกตดอยกบสม แทบจะไมมเวลาเหลอไปทาอยางอนเลย จากการสอบถามการประกอบอาชพปลกขาวโพด ซงกพบวาชาวบานททาไรขาวโพดสวนใหญเมอไถทไร ปลกขาวโพดแลวกจะใสปยและยาคมวชพชเลย จากนนกไมไปดแลอกจนกวาจะเกบเกยว ซงกลายเปนวงจรปลก ปย+คมหญา และเกบเกยว จนเกดความเคยชน ซงผลผลตทไดกนาพอใจ ดงนนจงไมตองขวนขวายไปเปลยนตามสวนสมทเขามาใหมทไมแนวาจะไดผลดหรอเปลาซงเวลาทเหลอกสามารถไปทาอยางอนได เชนอาชพเสรม การรบซอกระเทยม หวหอม เมลดกาแฟ มาแปรรป เปนตน

7) สวนสมกอใหเกดการจางงานภายในชมชนมากขน จากการททาสวนสมนนถอเปนการทาการเกษตรเชงพาณชย ใชพนทเพาะปลกเปนจานวนมาก(ประมาณ1,000 ไร) แนนอนสงทตามมากคอการใชคนเปนจานวนมาก เกดการจางแรงงานมากขนในทองท และสวนสมนนกมการแบงงานเปนสวนทตองการความชานาญเฉพาะดวย ตงแตการปลก การดแล (ใสปย ฉดยาฆาแมลง) การเกบเกยวผลผลต(ตองอาศยความชานาญเปนพเศษ) การแวกซผวสม ซงเมอพจารณาจากองคประกอบของสวนสมแลว การจางงานภายในชมชนกควรมากขน แตในความเปนจรงแลวกลบไมเปนอยางนนเพราะแรงงานเกอบทงหมดเปนแรงงานตางชาต(ไทใหญ อาขา) เนองจากอายการเกบเกยวของสมประมาณ 10-12 เดอน ดงนนแรงงานทจะทางานกตองผกตดกบสมเปนระยะเวลานาน ทาใหชาวบานไมสนใจเพราะวาชาวบานตางกมเลอกสวนไรนาของตนทตองดแลอยแลว กอปรกบกฎระเบยบการทางานของสวนสมทใหเขางาน 8.00น. พกกลางวนเวลา12.00น. เรมทางานตอเวลา 13.00น. เลกงาน 17.00น. ซงชาวบานในพนทเคยชนกบการทาอาชพของตนทจะออกไปทางานตอนไหนกได เชนในชวงฤดหนาวแมวาจะถงเวลา 10.00น. แลวยงไมมดวงอาทตยกยงไมออกไปทางาน สวนในชวงพกกลางวนเวลา 11.30น. เรมทางานตอ 14.00นาฬกา เลกงาน 16.30น. ซงจะเหนไดวาความตองการของทงสองไมตรงกนและการทางานสวนสมตองใชเงนลงทนสง ดงนนปรมานงานทตองการกควรทจะคมคากบเงนทลงทนไป และจากการจางแรงงานไทใหญกเปนการลดตนทนลง เนองจากคาจางมอตราทตากวาชาวบานกอปรกบไทยใหญพกอยในสวนสม ไมตองไปไหนอยกบสวนสมตลอดซงตรงกบความตองการของสวนสมตอการใชแรงงานในกระบวนการผลตของสวนสม

61

นนเอง ดงนนการเขามาของสวนสมจงไมไดทาใหการจางงานภายในชมชนเพมขน สรปผลวจย

การเขามาของทนนยมทมาพรอมกบสวนสมแทบจะไมสงผลกระทบใดๆตอชาวบานนก เพราะนายทนสามารถจดการความขดแยงไดด เรยนรวฒนธรรมของชาวบาน โดยนายทนตองเขาใจความสมพนธของชมชนเพอแสวงหากาไรสงสด ในทนอาจกลาวไดวานายทนสามารถเขาใจสงคมวทยาไดดกวานกสงคมวทยายาบางคนเสยอก เพราะนายทนไดเขาไปแสดงออกดานสงคมวทยาในพนทจรง การประกอบการของสวนสมมตนทนการผลตทสง ถาไมไดสงสมขายอาจทาใหเกดภาวะขาดทนได ดงนนสวนสมในพนทจงไมอยากประสบปญหาถกตอตานถกรองเรยน จงมกใชหลกประนประนอมกบคนในชมชน ทงจดงานเลยง การบรจาคเงนทอง บาเพญประโยชนเพอสาธารณะ การทจะทาใหสวนสม อยรวมกบชาวบานในระดบของเออเฟอและการแลกเปลยนผลประโยชน ตวอยางทพบ กคอผใหญบานบานดอนสลและภรรยามการผกขาดสงสนคาอปโภคบรโภคให กบคนงานในสวนสมซงการทาเชนนแสดงใหเหนวามกลมคนทไดรบ ประโยชนและรวมมอกบสวนสม ซงเปนการจดการใหความสมพนธในเชงผลประโยชนของสวนสมโดยใหชาว บานอยในฐานะทไดรบประโยชน จะไดไมเกดการตอตาน อนจะทาใหเกดความยงยากใหกบสวนสม เปนการชใหเหนวาทนนยมทเขามาในพนทตองจมตวเองลงในสงคม เพอทจะอยกบชาวบานในพนท ทนนยมตององพนทดวยถาปราศจากความรวมมอหรออยางนอยคอความเหน ชอบจากคนในพนท การทาสวนสมกคงตองปดตวลงอยางแนนอน จากขอคดเหนดงกลาวนทาใหทราบไดวาสวนสม(ทนนยมทเขามา)มความ เขาใจสงคมวทยา เพราจากการทสวนสมแสดงออกดานสงคมวทยาในพนทกคอการปรบเปลยน พฤตกรรมใหเขากบชาวบานโดยไมกอใหเกดผลกระทบตอสวนสม มการตดสนใจในการจดการความสมพนธกบชาวโดยใชการประนประนอม และใหผลประโยชนชาวบานในระดบทชาวบานพอใจ ซงจากจดนกยงไมสามารถทชวานายทนนนเปนคนรายตามแนวคดของมารก ซสม หรอนายทนนนเปนคนธรรมดาทวไปทจะทาอะไรกไดถามความสามารถและโอการ ตามแนวคดเสรนยมแตสงเดยวทพบคอทนไมใชเรองของความดเลวอะไรแต เปนเรองของชวตความเปนอยมากกวา ผลจากการศกษาสามารถนามาอภปรายกบทฤษฎของอาจารยฉตรทพย ดงน

1) งานทใชทฤษฎมารกซสม มกจะมองวา ชมชนหมบานกาลงอยในกระบวนการทจะสลายตวดวยการแทรกเขาไปของระบบทนนยม จะเกดกระบวนการแยกขวชนชนขนภายในหมบาน เปนชาวนารวยเจาของทดนฝายหนง และเปนกรรมาชพอกฝายหนง การผลตแบบฟารมครอบครวและหนวยชมชนทสมาชกชวยเหลอซงกนและกนในการผลต จะแตกสลาย วถการผลตแบบชาวนาขนาดยอมหรอเศรษฐกจชมชนไมมเสถยรภาพ ทจะดารงอย ในกรณของสวนสมนนวถการผลตของชาวบานไมไดถกกระทบโดยสวนสมเนองจากชาวบานไมไดตกอยในกระบวนการผลตของสวนสมแตแบงแยกกนโดยอสระมากกวาดงนนวถการผลตแบบชาวนาขนาดยอมยงคงพบเหนไดและมเสถยรภาพโดยไมถกทนเขาไปแทรกแซงและครอบงา

2) เศรษฐกจอยไมได ถาไมมชมชน เชนเดยวกบเศรษฐกจอยไมได ถาชมชนอยไมได ตามแนวคดของ

เศรษฐกจชมชน ชมชนเปนตวของตวเอง และมพลวตของตวเอง มความสามารถทจะอยรอดดวยตวเองได

62

พฒนาได มเสนทางชวตของตวเอง การมองแบบนตางจากการมองแบบทนนยมและแตกตางจากการมองแบบมารกซสม ทงแนวคดทนนยมและแนวคดมารกซสมมองวา เศรษฐกจชมชนเปนเศรษฐกจรอวนตาย ไมชาไมนานจะถกผนวกรวมเปนสวนหนงของระบบทน ระบบชมชนจะสญสลาย แตละสวนของชมชนจะกลายเปนสวนเสยวของระบบทน แรงงานครอบครวจะกลายเปนแรงงานรบจาง ครอบครวและเครอขายครอบครวจะสญสลายสน มนษยแตละคนกลายเปนแรงงาน เปนเพยงปจจยการผลตหนงของระบบทน แตผเชอในเศรษฐกจชมชนไมเหนอยางนน พวกเขาเชอวาครอบครวและชมชนมพลงและจะสามารถรกษาระบบตวเองไวได เพมผลตภาพการผลตไดและพฒนาได ระบบทนนยมพฒนามามากแลว แตะระบบชาวนาและหตกรกยงคงดารงอยอยางกวางขวางโดยเฉพาะในประเทศกาลงพฒนา ไมไดกลายเปนฟารมขนาดใหญ การลงภาคสนามครงนไดเปนการพสจนทฤษฎของฉตรทพยทวา เศรษฐกจอยไมได ถาไมมชมชน เชนเดยวกบเศรษฐกจอยไมได ถาชมชนอยไมได และขดแยงกบมารกซสมทวาการเขามาของทนนยมจะทาลายความเปนชนบท นกจากนฉตรทพยยงไดกลาววา การทพวกทนทงหลายเขาไปในชนบท ทาใหเกดความเปลยนแปลงในชนบทแตเกดชามาก ถาชมชนในชนบทมความเขมแขง สาหรบประเทศไทยเศรษฐกจวฒนธรรมอนหมายถงเศรษฐกจทยดโยงอยดวยกนสถาบนชมชนและวฒนธรรมชมชน จงยอมจะมความเขมแขงโดยธรรมชาต เพราะวางอยบนสถาบนทเปนของชนชาตเราอยางแทจรง

3) ในประวตศาสตร การเปลยนแปลงเกดขนภายนอกหมบาน คอรฐพฒนาขนนอกหมบาน และ

ตอมาเกดระบบทนนยมนอกหมบาน รฐและระบบทนเขาไปกระทบชวตในหมบาน ไมไดมาพฒนาหมบาน ชาวบานจงไมไดเขารวมกบสถาบนทงสองอยางเตมใจ เปนการถกลากเขารวม และในความจรงแทแลว ชาวบานตอตานรฐและระบบทนมาโดยตลอดทงโดยปรยายและโดยชดแจง ลกษณะการผลตเพอกนเพอใชเองจงคงสบเนองมายาวนาน คอการคงอยของการปลกขาวเพอใชกนเอง การทอผาพนเมอง การตาขาวและการไมมและไมใชแรงงานรบจาง จนเวลาลวงเลยมา ฯลฯ ขอเทจจรงนตรงขามกบทมผเชอวาชาวบานเตมใจทจะเขารวมในระบบทน การตอสหมายความวาชาวบานรสกและมความสานกวารฐและระบบทนเปนสงแปลกปลอม เขาไมเตมใจเขารวม สถาบนของเขาคอหมบานแสดงวากระบวนการครอบงาจตสานกของชาวบานจากภายนอกไมสมบรณ มชองวาง จตสานก หมบานอสระและจตสานกชมชนชาตสวนนอยยงคงอยในชนบทไทยตอตานรฐและระบบทน ณ ระดบจตสานกดวย แสดงใหเหนวาทนนยมทเขามาพรอมกบสวนสมไมไดกระทบตอชวตของชาวบานเลย เนองจากชาวบานกบสวนสมตางคนตางอยมากกวา และสวนสมยงชวยพฒนาหมบานดวย ในเรองการใหเงนบรจาคชวยสรางโบสถ เรองปายตางๆดวย เรองงบประมาณททงรฐและชมชนไปดาเนนการขอ อกทง ชาวบานอยากมสทธมเสยงดแลตวเองโดยผานพวกงบประมาณของรฐดวย จงไมไดหมายความวา ชาวบานตอตานรฐและระบบทนมาโดยตลอดทงโดยปรยายและโดยชดแจง ชาวบานสวนหนงยงคงเตมใจทจะเขารวมระบบทน แตสถาบนหลกของเขายงคงเปนหมบานเหมอนแตกอน

4) ชมชนหมบานดารงอยไดในประเทศไทย ทงๆท ระบบรฐและระบบทนนยมเขามาเอาผลประโยชน

ขดรดเพราะประเทศไทยในอดตมความอดมสมบรณตามธรรมชาตมาก โดยเฉพาะมทดนวางเปลา และเปนทดนทมความอดมสมบรณพอสมควร ทาใหชาวบานสามารถเอาทรพยากรธรรมชาตออกมาชดเชยความลาหลงของเทคโนโลยได อกทงเอามาชดเชยการขดรดของรฐและระบบทนไดดวย หมบานไมพงทลายไปงาย

63

เพราะมฐานทรพยากรธรรมชาตทเขมแขงหนนอย การเกดชนชนชาวนาไรทดนลาชากวาในประเทศดวยพฒนาอนคอเรมเกดขนชดในทศวรรษ 1930 และปรากฏเปนปญหารนแรงหลงทศวรรษ 1970 อยางไรกตามในภาคอสาน ปญหานกยงไมรนแรงแมปจจบน ชาวบานมการกนอยทพอกนพอใช ไมใชจายกบของทฟมเฟอย แตเปนของทจาเปน ปจจยการผลต ทสวนใหญเปนเศรษฐกจครอบครว คอแตละครอบครว มการทาการเกษตรไร สวน นา แตกตางกนไปแตละชนด โดยไมเนนกาไรมากนก มการแบงปน แลกวตถดบกนอยเสมอ จงตรงกบทฤษฎทวาการมทรพยากรทอดมสมบรณนน สามารถสกดกนความตองการอนๆ และการเขามาของทนนยมได

อกทงทนนยมทมอยในประเทศไทย ยงไมใกลเคยงกบอดมการณทนนยมเสร ของเราถอวายงเปน

ระบบทนนยมแบบอปถมภ หรอแบบพรรคพวก (Crony Capitalism) ทยงมงเนนผลประโยชนของกลมคนทมอานาจ กลมคนทกมทรพยากร กมสทธ และเออประโยชนกนในหมพวกพอง ทนนยมทเปนอยยงมลกษณะแคผวเผน ขาดสาระสาคญทพฒนาไปสอดมการณอยางมาก เปนทนนยมทบดเบยว และถกบดเบอนเพอประโยชนของคนสวนนอย มการแยงชงครอบงาทรพยากรของผดอยโอกาสหรอออนแอกวา ขอเสนอแนะตอแนวคดวชาการ และขอเสนอแนะเชงนโยบาย ขอเสนอแนะเชงวชาการ ไดแก การสรางความพงพอใจใหกบชาวบานเปนเรองทมความละเอยดออนและถก ประเมนโดยความรสกของบคคล ตองสามารถอธบายไดวาชาวบานมความพงพอใจตอการเขามาทางานของนายทนใน ระดบใด และตองมชาวบานมากนอยเพยงใดทพงพอใจตอการดารงอยของสวนสม จงจะถอวาประสบความสาเรจ ขอเสนอแนะเชงนโยบาย ม 4 ประการ ไดแก 1) ควรมการศกษาและตรวจสอบผลกระทบจากสารเคมอยสมาเสมอ เพราะสารเคมสามารถกอใหเกดอนตรายตอทงสขภาพของคนในชมชน รวมไปถงสงแวดลอมอกดวย หากพบวาสารเคมมความเขมขนหรอรนแรงเกนไปใหควบคมไมใหเกนสดสวน ทเปนอนตรายตอมนษยและสงแวดลอม มการกากบดแลเสนทางการจดการภาชนะบรรจภณฑทใชแลว เกษตรกรควรดาเนนการปรบปรงสถานทจดเกบสารเคมกาจดศตรพชใหมความ ปลอดภยมากขน 2) ควรจดใหมการอบรม การใชสารเคมทปลอดภย หรอจดใหมการแลกเปลยนประสบการณใหม ๆ ทเกยวของกบการปลกสวนสมใหกบชาวบานและแรงงานททาหนาทเกยว ของกบสารเคม จดใหมแปลงสาธตสวนสมทใชสารชวภาพ เพอประเมนวาการใชเคมและชวภาพใหผลตางกนมากนอยเพยงใด เพอเปรยบเทยบกนถงขอด – ขอเสย 3) ควรมการเฝาระวงการใชสารเคมกาจดศตรพชใหถกวธและปลอดภยในกลม เดก สตร ผพการ และคนชรา ควรมการเผยแพรและสงเสรมการเกษตรทเหมาะสม และเกษตรกรควรมการเฝาระวงสขภาพของ

64

ตนเองและครอบครว โดยการใชสมดบนทกสขภาพ นอกจากจะแกไขปญหาสารเคมในพนทไดแลว ยงถอเปนการรกษาทนของสงคมไวในระยะยาวอกดวย 4) ปจจบนนแนวคดทไดรบการยอมรบเปนอยางมากในสงคมคอ การรบผดชอบของธรกจตอสงคม (Corporate social responsibility) แสดงตนวาเปนสวนหนงของสงคม และมความปรารถนาทดทจะทาสงดดตอบแทนสงคมทตนอย (Corporate Citizenship) บรษทยกษใหญหลายแหงเลอกทจะปฏบตตามแนวคดนถงแมวาองคกรจะ ตองใชงบประมาณสวนหนงในการทา CSR แตองคกรททา CSR จะทาใหประชาชน รสกดตอองคกร ลดความขดแยง กระแสการตอตานตอบรษท และเลอกทจะบรโภคผลตภณฑ และบรการขององคกรแทนทจะบรโภคผลตภณฑของคแขง เพราะผบรโภคคานงถงความใสใจ ความรบผดชอบขององคกรทมตอสงคม เมอประชาชนใหการสนบสนนองคกร กเทากบวาชาวบานใหยอมรบและอนญาตใหองคกรนนๆ ดาเนนธรกจอยในสงคมของพวกเขา ในทางกลบกนหากองคกรทไรจรรยาบรรณไมคานงถงสงแวดลอม หรอชาวบานเลย ถงแมวาจะเปดกจการอยางถกตองตามกฎหมาย หากชาวบานไมสนบสนน หรอควาบาตร (boycott) สนคาขององคกรนนๆ ธรกจกไมสามารถดาเนนตอไปได ดงนนสวนสมควรมโครงการขนเพอตอบแทนชมชน อาท โครงการมอบทนการศกษาใหเดกผยากไร สนบสนนอปกรณการเรยนใหกบโรงเรยนในพนท เปนตน ถงแมวาสวนสมจะบรจาคทนทรพยเพอสาธารณประโยชนอยเสมอ แตพบวายงไมมโครงการในทสวนสมรเรมขนเพอตอบแทนสงคม โดยสวนใหญแลวจะเปนการใหการสนบสนนกบโครงการอน ๆ การรเรมโครงการชวยเหลอผดอยโอกาสจะสามารถทาใหประชาชนเลงเหนถง ความตงใจทจะตอบแทนสงคมไดมากกวา

65

สวนท 3

อตลกษณและความสมพนธทางสงคมกบความมนคงของมนษย 7. ความเปนชาตพนธกบการสรางชมชนบนฐานการจดการทรพยากร

วตถประสงคการศกษา

เพอศกษาความสมพนธของกลมชาตพนธกบชาวบานในบรบทของการจดการทรพยากร โดยจะแยกศกษาในประเดนดงตอไปน

- ศกษาความเปนชาตพนธ อคต และ การแบงเขาแบงเรา - ศกษาสทธชมชน การจดการและการเขาถงทรพยากรธรรมชาต - ศกษาการพงพากนระหวางกลมชาตพนธ - ศกษาการเปลยนแปลงทางสงคมและแสวงหาพนททางสงคม

บทส ารวจงานวชาการและแนวคดทเกยวของกบประเดนวจย บทสารวจงานวชาการและแนวคดทเกยวของกบหวของานวจยเรอง ”ความเปนชาตพนธ กบ การสรางชมชนบนฐานการจดการทรพยากร” มประเดนศกษาทสาคญ ดงน

1) แนวคดเกยวกบกลมชาตพนธหรอชาตพนธ (Ethnic group / Ethnicity) 2) แนวคดเกยวกบสทธชมชน (Community’s Rights) 3) แนวคดเกยวกบการจดการทรพยากรธรรมชาตในชมชน(Natural resource management) 4) แนวคดเกยวกบอคตและการเลอกปฏบต (Prejudice and Discrimination)

1) แนวคดเกยวกบกลมชาตพนธหรอชาตพนธ (Ethnic group / Ethnicity)7 นอกจากคาวาเชอชาต (Races) และกลมพนธชาต (Ethnic Groups) แลว ยงมคาอกคาหนงคอชาต

หรอประชาชาต (Nation) คาวาเชอชาต กลมชาตพนธ และประชาชาตเปนคาทอยในตระกลความคดเดยวกน และมลกษณะคลายคลงตางๆรวมกน แตมไดหมายความวาคาทงสามมความหมายอยางเดยวกน คาตางๆดงกลาวมการอางความคดรวมกนเกยวกบกลมชนหรอประเภทของคน ยงกวานนทศนะทางสงคม กลมสงคม และความหมายทางวฒนธรรมทมลกษณะเปน “เชอชาต” “ชาตพนธ” และ “ประชาชาต” กไมใชวาจะเปนความคดทหางไกลหรอไมมความเกยวพนกนเสยเลย ในความเปนจรงทงในทฤษฎและวาทกรรมประจาวน คา

7 สเทพ สนทรเภสช, 2548. ชาตพนธสมพนธ: แนวคดพนฐานทางมานษยวทยาในการศกษาอตลกษณกลมชาตพนธ ประชาชาตและการจดองคกรความสมพนธทงชาตพนธ, (กรงเทพฯ: เมองโบราณ), 14-17.

66

ตางๆดงกลาวกมการใชรวมกน ดงนนในตอนน เราจะไดกลาวถงความเปนมาและความหมายทางนรกศาสตรของคาวา เชอชาต กลมชาตพนธ และประชาชาต

กลมพนธชาต เชอชาต และประชาชาต เปนแนวความคด ๓ แนวทมศนยกลางหรอแกนอนเดยวกน มความหมายยอยรวมกน และมความแตกตางทเหนไดชด สาหรบลกษณะรวมกนทสาคญกคอ ความคดเกยวกบการมการสบเชอสาย (Descent) และบรรพบรษ (Ancestry) รวมกนในทงสามคาเราจะพบความหมายรวมกนเกยวกบความคดทางดานวฒนธรรม ซงไดแกตานานปรมปราเกยวกบอดต ความเชอเกยวกบประเภทของกลมชน และความคดเกยวกบวฒนธรรมทใชกาหนดกลม ซงอาจจะเปนภาษา เครองแตงกาย และจารตประเพณ ดงนนโดยนยดงกลาว กลมชนจงถอไดวาเปน “ประชาคมการสบสายและวฒนธรรม”(Descent and Culture Communities) ในสายตาของคนภายในและผสงเกตการภายนอก เชอชาต กลมชาตพนธ และประชาชาต เปนกลมชนซงมหรออางวามสงทมมากอน (Anticedents) รวมกน เปนตนวาความคดเกยวกบการมบรรพบรษรวมกน ซงกอาจจะไมชดเจนเทากบความสมพนธของครอบครวขยาย แตกมกจะมความคดหลกเกยวกบกลมทสบเชอสายมาจากบรรพบรษเดยวกน คาวา “สายพนธ” (Stock) ซงปกตเปนคาทใชกบสตว แตเมอนามาใชกบคนในทางชววทยา หมายถงประเภทหรอความสมพนธทมลกษณะเขมขน คาวา “เกยวกบชาตพนธ”(Ethnic) เปนคาคณศพททมการอางถงเชอชาตและประชาชาต และลกษณะสาคญทางเชอชาต วฒนธรรม ศาสนา หรอการมภาษารวมกนสวนคานยามของคาวาประชาชาต จะอางถงการสบเชอสาย เผาพนธ ประชาชาต หรอกลมชนรวมกน ดงนนคาทงสามจงมความหมายทแมจะไมเหมอนกนทเดยว แตใกลเคยงกนมากจนไมอาจแยกออกจากกนได แตในวรรณกรรมทางสงคมวทยา คาทงสามมกจะไดรบการพจารณาแยกจากกน โดยพยายามทจะใหเหนความหมายทตางกน แตกคงจะดกวาทจะคดวาคาดงกลาวอยบนพนฐานความคดเดยวกน จากนนจงพยายามชเหนความหมายทแตกตางกนของคาแตละคา จากความหมายทเปนแกนหรอมพนฐานรวมกนความหมายทคาทงสามมรวมกนกคอความรสกทวาเปนชนกลมหนง อนเปนความหมายดงเดมของคา “Ethnic” ซงมาจากคาภาษากรกคลาสสก “Ethnos” คาๆนในภาษากรกปจจบนกยงคงรกษาความหมายเดมเอาไว โดยครอบคลมความหมายในภาษาองกฤษเกยวกบประชาชาตและกลมชาตพนธเอาไว คาวา “Ethnos” ในภาษากรกมความหมายเกยวพนกบคาวา “Nation” ในภาษาองกฤษสมยใหม เชนเดยวกบคาวา “กลมชน” (People) โดยเฉพาะกลมชนหรอเผาชน(Tribes) หรอวรรณะ (Castes) ตางประเทศ โดยการเตมคณศพทวา “แหงชาต”(Nation)หรอ “ตางชาต”(Foreign) เขาไปขางหนา สาหรบคาวา “เผาชน” ในปจจบนหนมาใชคาวา “กลมชาตพนธ” แทน เราอาจจะเพมคาวา “เชอชาต” ในความหมายทใชอย ในครสตศตวรรษท๑๙ ทคลายกบประชาชาตหรอกลมชนหรอแมแตชนสงคม(Classes)การเกดวชาชววทยาและมานษยวทยาในครสตศตวรรษท๑๙ ทาใหความหมายของคาวา “เชอชาต” ขยายขอบเขตออกไป จนการเปนการจาแนกประเภทของมนษยชาต

67

คาวา “ชาตพนธ” (Ethnic) ไดเขามาในภาษาองกฤษ และมความหมายเกยวกบ “คนตางชาต” โดยเฉพาะคนตางชาตทเปนยว (Gentile) ซงหมายถงคนนอกศาสนาพจนานกรมออกซฟอรด (Compact Oxford Dictionary) ไดใหคาอธบาย “Ethnic”วามาจากคา “Ethnikos” ทเปนคาภาษากรก ซงมความหมายเกยวกบคนนอกศาสนา ทงๆทในความเปนจรง คาๆนทเปนคณศพทในภาษากรกมความหมายชดเกยวกบความเปนชาตหรอประชาชาต (National) เมอคาวา “Ethnic” หรอคาทมความหมายใกลเคยงกนเขามาอยในภาษาองกฤษ กหมายถงคนตางชาตและคนนอกศาสนามาตลอด พจนานกรมออกซฟอรดทอางแลวขางตนยงไดกลาวถงความหมายทสอง ซงเปนความหมายทวไปวาตงแตครสตศตวรรษท๑๙ เปนตนมา ความหมายเกยวกบคนนอกศาสนาคอยๆหายไป และคาวา “Ethnic” กไดรบการนยามในความหมายทเกยวกบเชอชาตมาโดยตลอด

คาวา “เชอชาต” (Race) เปนคาทมาจากภาษาโรมน และคาวา “Race” ในภาษาฝรงเศสตามความหมายทใชอยในครสตศตวรรษท๑๖ หมายถง “สายเลอด” (Breeding) บคคลในครอบครวเดยวกนหรอทสบสายมาจากบรรพบรษเดยวกน เปนคาทใชกบมนษยและสตว ใน ค.ศ. ๑๖๐๐ คาวา “เชอชาต” ใชในความหมายวาประชาชาต (Nation) หรอ “เผาพนธ” (Tribe) ของกลมชนทมสายเลอดเดยวกน นอกจากนยงมสงทบงบอกวาเปนกลมในอาณาเขตหนง เปนตนวา “เปนเชอชาตวรบรษ” (Race of Heroes) เมอมาถงตนครสตศตวรรษท๑๘ และตนครสตศตวรรษ๑๙ คาวา “เชอชาต” จงเรมมความหมายเกยวกบ “หนวยยอยของมานษยชาตอนยงใหญ” และเมอมาถงตอนปลายของครสตศตวรรษท๑๙ และตนครสตศตวรรษท๒๐ คาวา “เชอชาต” กไดกลายเปนคาสาคญในวทยาศาสตรของการแบงประเภทมนษย เปนเชอชาตทไดรบการกาหนดทางกายภาพ ซงโดยทวไปถอวาเปนพนฐานของความสามารถและความรสกนกคดทแตกตางกน ในระบบการลาดบชนเชอชาตของโลกหลงจากทมการทวงตงทางวทยาศาสตรเกยวกบเชอชาตในตนครสตศตวรรษท๒๐ จนมาถง ค.ศ.๑๙๕๐ คาวา “เชอชาต” กหมดความนาเชอถอ ดงนนในป ค.ศ.๑๙๘๖ พจนานกรมออกซฟอรดฉบบอางอง (Oxford Reference Dictionary) ไดใหขอเทจจรงวา ความคดในเรองเชอชาตในฐานะเปนระบบการจาแนกประเภทและพนธกรรมทเครงครดไดถกยกเลกไปเปนสวนใหญ

คาวา “ชาต” หรอ “ประชาชาต” (Nation) เขามาในภาษาองกฤษจากภาษาฝรงเศสทมาจากรากคา

ภาษาละตนวา “Natio” ซงเปนทมาของคาวา “ชาต” หรอ “ประชาชาต”ในภาษาทมรากศพทจากภาษาละตนทงหมด(ไดแก ฝรงเศส สเปน โปรตเกส อตาล และโรมาเนย) คาๆนดงเดมมความหมายเกยวกบ “เชอสาย” (Breed or Stock) ของกลมชนทมหรอถอวามการสบเชอสายรวมกน แตขอเทจจรงทเกยวพนกบการสบเชอสายขดกบความหมายของรากศพททเปนคากรยา คอคาวา “Nasci” ซงแปลวา “โดยกาเนด” สวนความคดเกยวกบการสบเชอสายรวมกน และอยในอาณาเขตหนงนน เปนความหมายของประชาชาตในปจจบน คาวา “Natio”ในภาษาละตนมความหมายใกลเคยงกบคาวา “Eythnos” ในภาษากรก พจนานกรมออกซฟอรดไดนยามคาวา “Nation”ไววา “เปนการรวมภายในอาณาเขตกวางขวางของบคคลทมความสมพนธใกลชด ทมการสบเชอสายหรอประวตศาสตรรวมกนมการรวมเปนเชอชาตของกลมชนทมลกษณะเฉพาะ ซงจะจดในรปของรฐการเมองทแยกอยตางหากและมอาณาเขตทแนนอน

68

เทาทกลาวมาขางตนเกยวกบความเปนมาของคาวา “ชาตพนธ” “ประชาชาต” และ “เชอชาต”

สอดคลองกบขอเสนอตอนตนทวา คาทงสามมพนฐานความคดอนเดยวกนจะเหนไดวาในความหมายทมอยในอดตและปจจบน จะมความคดและความเชอรวมกนเกยวกบการสบเชอสาย เกยวกบชนหรอประเภท รวมทงเกยวกบกลมชนทมอาณาบรเวณ อาณาจกร หรออาจอาจจะอยในรปของรฐ นอกจากนสงทความเกยวพนอยางใกลชดกบคาๆน และโดยเฉพาะคาวา “Ethnos” และ “Ethnic”และเปนความคดทเกยวกบลกษณะแตกตางทางวฒนธรรม ภาษา และความเปนตางชาต อยางไรกตามการพจารณาเกยวกบคาวา “ชาตพนธ” “ประชาชาต” และ “เชอชาต” มกจะเปนประเดนความแตกตางระหวาง “ชาตพนธ” (Race) กบ “ลทธเชอชาต” (Racism) “ประชาชาต” (Nation) กบ “ลทธชาตนยม” (Nationalism) และ “กลมชาตพนธ” (Ethnic Group) กบ “ชาตพนธสมพนธ” (Ethnicity) ความคดเกยวกบลกษณะทมรวมกนทางเชอชาตและวฒนธรรมกยงคงอยจนถง ค.ศ. ๑๙๓๕ หลงจากนนขอโตแยงทมชอเสยงฮกซเลยและแฮดดอนไดทาใหคาวา “เชอชาต” ตองถกยกเลก และหนมาใชคาวา “ชาตพนธ” แทน

2) แนวคดเกยวกบสทธชมชน (Community’s Rights)8

สทธชมชนเรยกไดวาเปนสทธในการกาหนดอนาคตของชมชนเอง เปนระเบยบกฎหมายระหวางชมชนจงเปนกฎหมายแบบจารตประเพณ สทธชมชนเปนสทธในการพทกษรกษาจารตประเพณ วฒนธรรม ทรพยากรและสงแวดลอมของชมชน ซงสงตางๆเหลานเปนสงทรฐควรจะเขามาคมครองใหกบชมชน รวมถงชมชนกมสทธเรยกรองใหหนวยงานของรฐคมครอง ทงนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช2550 กไดบญญตคมครองสทธประเภทนไวและไดเขยนรบรองโดยตรงวาใหชมชนเปนผทรงสทธตามกฎหมาย ลกษณะเสมอนกบนตบคคล

สทธชมชนมลกษณะทสาคญคอมการเนนหลกการมสวนรวม ซงหมายถงการดงภายนอกใหเขามาม

สวนรวมสนบสนน เกยวของจดการ ไมใชกดกนไมใหภายนอกเขายงเกยวเลย แตในขณะเดยวกนถาการเขามาของภายนอกอาจกอใหเกดปญหาหรอความเดอดรอนแกชมชน ชมชนกมสทธทจะเรยกรองไมใหเกดการเขามาของภายนอกได และภายนอกจะตองยอมรบสทธของชมชน เชน การประกอบการในแหลงทรพยากรของชมชนซงอาจทาใหเกดผลกระทบตอชมชน ผประกอบการกควรจะคานงถงสทธของชมชน ชงนาหนกดระหวางสทธในการดารงอยของชมชนกบประโยชนจากการประกอบการนนๆวาอะไรมความสาคญกวากน โดยควรจะตระหนกวาชมชนเปนสวนทเปนโครงสรางหนงของสงคมทสาคญ เปนสงคมทผประกอบการเองกตองดารงอย กลาวคอกวารฐหนงจะกลายมาเปนรฐไดจะตองผานการเตบโตขนของสงคมซงเรมจากชมชนเลกๆจนเปนชมชนทใหญ การเตบโตของชมชนกเกดขนจากการดาเนนวถชวตของคนในชมชน ทาใหชมชนและสงคมดารงอยได การอยรวมกนของชมชนกบสงคมสวนรวมเปนสงสาคญ หากสทธชมชนถกละเมดไป สงดงามและมคณคาตางๆทเปนเหมอนนาหลอเลยงความเปนเอกลกษณของชมชนและสงคมกคงจะลดนอยถอยลงไป 8 อานนท กาญจนพนธ. 2544, มตชมชน: วธคดทองถนวาดวยสทธ อานาจ และการจดการทรพยากร. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย, 231-275.

69

โดยในการศกษาวจยครงน จะทาการศกษาสทธชมชนของแตละกลมชาตพนธวามลกษณะอยางไร ม

ความเกยวของสมพนธตอกนอยางไร และเกดความขดแยงขนหรอไม เพราะแตละกลมชาตพนธกจะมวถชวตและวธคดทแตกตางกน ทาใหลกษณะของสทธชมชนของแตละกลมชาตพนธแตกตางกนตามไปดวย

3) แนวคดเกยวกบการจดการทรพยากรธรรมชาตในชมชน (Natural resource management)9

ประเดนเกยวกบความสมพนธระหวางนโยบายรฐกบปญหาการจดการทรพยากรชมชนคอ ระบบกรรสทธทลดรอนสทธชมชนในการจดการและดแลรกษาทรพยากรสวนรวมของชมชน ความขดแยงระหวางกฎหมายและประเพณทไมสอดคลองกน ระบบการจดการแบบรวมศนยทอานาจใจการบรหารการตดสนใจอยทคนเพยงคนหรอกลมเดยว ความลกลนขดแยงของนโยบายรฐ ซงรฐเองจาเปนตองทบทวนนโยบายการดการทรพยากรทงปาไม ดน นา การเกษตร เปนตน ซงในทนจะเนนไปในพนททางภาคเหนอ

- ชมชนกบการจดการทรพยากรทดนในภาคเหนอ ปญหาการจดการทรพยากรในภาคเหนอ มความแตกตางกนตามบรบทของพนท นนคอทสงกบพนท

ราบ ในพนทสงปญหาการจดการทดนเดนชดมกเปนความขดแยงระหวางแบบแผนการใชทดนของชมชนดงเดมบนโยบายการใชทดนบนทสงของรฐ โดยทแบบแผนการใชทดนของคนบนพนทสงมกจะถกมองจากรฐและคนพนราบวาเปนการทาใหเกดปญหาสงแวดลอมตางๆ สาหรบบรเวณทราบลมของภาคเหนอนน ปญหาความขดแยงในการจดการทรพยากรทดนสวนหนงมาจากขอจากดทางภมกายภาพ ทมทดนทากนอยนอยในบรเวณทราบแคบๆ ระหวางภเขา ทาใหชาวนาสวนหนงไมมทดน บางกลมกมนอยจนไมเพยงพอตอการยงชพ ปญหานเขมขนมากขนเมอระบบทนนยมเขามาขดรดสวนเกนจากชาวนา

- ชมชนกบการจดการทรพยากรปาไมในภาคเหนอ ชมชนมความสมพนธกบทรพยากรอยางมพลวต รปแบบของการจดการทรพยากรปาไมในภาคเหนอ

เรมทรฐประกาศเขตปาสงวน เขตปาอนรกษ ทาใหชมชนชายขอบถกมองวาเปนตนเหตของปญหาสงแวดลอม รฐจงมนโยบายเพอควบคมพฤตกรรมของผคนในบรเวณรอบๆเพอสรางความรและจตสานกรกษทรพยากรแตปญหากลบไมไดบรรเทาลง สถานการณนทาใหรฐถกตงคาถามพรอมกนนวาทกรรมการจดการทรพยากรโดยชมชนเรมขน พรอมทงภาคปฏบตการของปาชมชนทมงกลบไปหาความเขมแขงของระบบการจดการปาไมแบบพนบาน ความรทางนเวศพนบานและขบวนการรกษาภมปญญาทองถน

- ชมชนกบการจดการทรพยากรน าในภาคเหนอ งานศกษาเกยวกบการจดการทรพยากรนาในภาคเหนอแทบทกเรองมกจะเกยวของกบเรองระบบ

เหมองฝาย ซงอาจกลาวไดวาเปนลกษณะพเศษของสงคมภาคเหนอ และการเปนสวนหนงของโครงสรางทางสงคมทาใหระบบการจดการนาแบบเหมองฝาย ตองมการตอบรบการปรบเปลยนและปรบตวตามความ 9 อานนท กาญจนพนธ, 2543. พลวตของชมชนในการจดการทรพยากร: กระบวนทศนและนโยบาย. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย, 55-216.

70

เปลยนแปลงทางสงคมและสงแวดลอมทางกายภาพ ตลอดจนการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง ยงไปกวานนการมองในเชงนเวศวทยาวฒนธรรม ระบบเหมองฝายเองกคอ ผลผลตของการรบตวของสงคมมนษยในการปฏสมพนธกบสงแวดลอมและกบผคนในชมชนเอง และแทจรงแลวกคอ กลไกทางสงคมในการแกปญหาความขดแยงในการใชทรพยากรนา ทเปนปจจยสาคญของวถการผลตของสงคมภาคเหนอ อยางไรกตามบทสรปของการจดการทรพยากรนาในภาคเหนอ นาจะเปนเรองของ “สทธในการจดการโดยชมชน”

โดยในการศกษาวจยครงน หวใจสาคญจะมงไปทความสมพนธระหวางชาวบานและกลมชาตพนธ

ผานทางการจดการทรพยากรธรรมชาตภายในชมชนดงกลาว วามการเขาถงทรพยากรธรรมชาตเทาเทยมกนหรอไม เกดความขดแยงหรอสนบสนนสงเสรมกนในเรองใด เปนตน

4) แนวคดเกยวกบอคตและการเลอกปฏบต/การแบงพรรคแบงพวก (Prejudice and Discrimination)10 การตดอยกบเฉพาะกบวฒนธรรมของตนเอง จนทาใหแปลกแยกจากวฒนธรรมอนๆทเรยกกนวามอคตทางชาตพนธหรอการดถกวฒนธรรมอน สวนหนงเกดจากทมองไมเหนคนอนวาเปนคน เชนเดยวกบตน ซงลวนแลวแตขนอยกบเงอนไขของความสมพนธเชงอานาจไมวาจะเกาะตดอยกบอานาจในดานใดทงในดานของอานาจมากกวาหรอนอยกวากตาม ตางกนามาซงการแปลกแยกกนทางวฒนธรรมดวยกนทงสน ทศนคตของประชาชนในทองทและขจดสงทแตกตางใหพนออกไป สงทเกดขนตามมาคอ ปญหาความขดแยงอยางรนแรงโดยเนนการปราบปรามและการใชกาลงจงกอใหเกดปญหาทางดานจตวทยาทฝงรากลก อยในจตสานกตลอดมา ดวยเหตนเองสถานการณความไมสงบทเกดเพราะความไมเขาใจในคณคาของความหลากหลายทางสงคม (Plural Society) จงทาใหมสลมในจงหวดชายแดนภาคใตถกทาใหเขาใจวาเปน “อน” (The Otherness) ซง โฮม บาบา (Bhaba Homi,1994) นกวชาการในสานกหลงอาณานคม ขยาย “ความเปนอน” วาเปนผลมาจากยคสมยอาณานคม วามวาทกรรมแบบอาณานคม (colonial discourse) มการจดวางความสมพนธของกลมคนโดยการยดเอามโนทศนแบบตายตว (fixity) ของผปกครองเปนทตง และมองความเปนอนคอสงไรระเบยบหรอเปลยนแปลงอยเสมอ และการเอาภาพฝงใจ (stereotype) ทอยในชดของความรและการแยกแยะทพยายามจะเขาไปจดการดวยยทธศาสตรของวาทกรรมชดตาง ๆ ใหอยในระบบความสมพนธใหไดเบดเสรจ ซงผปกครองใชกลไกของอานาจของการเลอกปฏบตและการกดกน (Prejudice and Discrimination) ผานความรงเกยจ ความลาเอยงและการจดแบง(สรชย หวนแกว, 2544 : 23) ดงนนความมตวตนจงถกกดทบไว จงเปนกรณศกษาหนงเพอใชในการเรยนรและทาความเขาใจคณคาของความหลากหลายทางดานวฒนธรรมของซงกนและกน ผานแวนของคนในทองทนนเอง โดยนาเสนอ “เสยง” แหงตวตนทถกกดทบเพราะความแตกตางทางดานวฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณซงมทมาจากศาสนาอสลามเปนแกนในการดาเนนวถชวตของพวกเขา ความลาเอยงและการจดแบงดงกลาวจงทาใหเกดปญหาทางดาน

10 อานนท กาญจนพนธ (อางใน ปรตรตา เฉลมเผา กออนนตกล (บรรณาธการ)), 254. คนใน: ประสบการณภาคสนามของนกมานษยวทยาไทย, กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร, 36. และสรชย หวนแกว, 2544, เรอง สถานภาพผลงานวจยเกยวกบพลวตการปรบตวของสงคมไทย เรอง “กระบวนการกลายเปนคนชายขอบ” (ฉบบปรบปรงแกไข 24 มถนายน), 23.

71

เศรษฐกจปญหาทางดานสงคม ปญหาทางดานภาษา ปญหาดานการเมองการปกครอง ปญหาดานการศกษา ปญหาดานสงคมจตวทยาตามมา ทงนการแสดงตวตนของชาวบานในชมชนสงผลใหรฐไทยตองทาความเขาใจและเรยนรจากประชาชนในทองทเอง ดวยการใหชมชนเขามามสวนรวมในการจดการผานการออกนโยบาย “สนตวธ” ซงตองอาศยความจรงใจและเวลาในการแกปญหาอยางยาวนาน สถานการณในปจจบนยงอยในชวงของการเปลยนผานซงสามารถพบปญหาความขดแยง และปรากฏออกมาเปนเรองเลาตาง ๆ มากมาย รวมทงยงมความเขาใจผด ๆ เกยวกบการกอวนาศกรรมตาง ๆซงยงไมสามารถแยกแยะออกไดวา หรอเปนความขดแยงซงมาจากมตทางดานวฒนธรรมโดยไมมองเปนภาพเหมารวมไปทงหมด ภาพกวาง/บรบทของประเดนหรอปญหา

ความเปนชาตพนธทแตกตางของคนในพนท ตาบลปาแดด นนเปนประเดนทกลมขาพเจาสนใจจะศกษา เนองจากในพนทบรเวณดงกลาวมความหลากหลายทางชาตพนธ เชน กลมชาตพนธมเซอ กลมชาตพนธอาขา และ คนพนลม (Lowlander) ซงเปนคนสวนใหญ (Majority Group) ซงประเดนดงกลาวนนเปนประเดนหลกทกลมขาพเจาตองการศกษา ถงความสมพนธระหวางกลมชาตพนธทมตอการสรางชมชน บนฐานการจดการทรพยากรทมรวมกน ซงประเดนดงกลาวเหลานนสามารถศกษาออกมาในลกษณะโครงสราง ความสมพนธของสงคมภายในชมชน ซงมตวแสดงคอ ความเปนชาตพนธทแตกตาง ไมวาจะเปนชาวบาน/คนพนลม ซงเปนคนสวนใหญและ กลมชาตพนธอนในชมชน

ในประเดนเกยวกบความสมพนธระหวางกลมชาตพนธ ทมความแตกตาง แตกลบตองรวมอยภายใน

ชมชนเดยวกน ยอมตองมรปแบบความสมพนธอนจาเพาะ (Specification) ขนระหวางกลม แตในความสมพนธทเกดขนเพอทาใหเกดการอยรอดรวมกนภายในชมชน ความสมพนธเหลานนจาเปนตองอยในรปแบบใด? ทจะทาใหแตละกลมสามารถอยรวมและอยรอดภายในชมชน ใตฐานทรพยากรทจากดเดยวกนไดโดยความสมพนธระหวางกลมชาตพนธ ในการอยรวมกนนนเปนประเดนทกลมขาพเจาสนใจ เพราะ ในกลมชาตพนธทแตกตาง นนมวฒนธรรม ประวตศาสตร และความเชอ ของกลมทตางกน กลาวคอ คนพนลม (Lowlander) กบกลมชาตพนธอนในชมชน นนตางตองรวมอาศยอยในชมชนเดยวกน แตประเดนหลกคอในความแตกตางของกลมชาตพนธทแตละกลมมนน จะตองเกดเปนความสมพนธขนในรปแบบใด? ระหวางกน บนเงอนไขของความตางทางชาตพนธ ตางอาจตองพงพาอาศยกน ชวยเหลอกน หรอตางตองปรบรปแบบชวตของตนเขาหากลมอน ในลกษณะของการประนประนอม รวมมอ หรอใครเปนผมอานาจเหนอกวา ดอยกวากน ตลอดจนความสมพนธของกลมชาตพนธนนม อคต และการแบงแยก หรอความขดแยงขนหรอไม รปแบบความสมพนธตางๆเหลานลวนสามารถเกดขนไดในทกสงคม แตใน ความสมพนธของกลมชาตพนธ ในพนท ตาบล ปาแดด แหงนความสมพนธของกลมชาตพนธ ทแตกตางของคนในพนทนจะเปนเชนไร? ภายใตเงอนไขทจากดพวกเขาไว พวกจะอยรวมกน รวมกนสรางชมชน และจดการทรพยากรทมอยอยางจากดรวมกนอยางไร?

72

สรป จากการศกษาภาคสนามพบวา ผลการศกษาสนบสนนกบสมมตฐานทตงไว แตความขดแยงทพบสวน

ใหญเปนความขดแยงทซอนเรน และไมสามารถสงเกตเหนไดอยางเดนชด ซงความขดแยงดงกลาวจะแฝงอยในประเดนตางๆททางกลมไดทาการศกษาวจย โดยการเกบรวบรวมขอมลท สาคญและนามาวเคราะหประกอบการทาการวจยในประเดนดงตอไปน

1) ประเดนเรองความเปนชาตพนธ อคต และ การแบงเขาแบงเรา

ในตาบลปาแดดททางคณะไดเขาไปทาการศกษานน มกลมชาตพนธทหลากหลายอาศยอยรวมกบชาวบาน อาท มเซอ อาขา กระเหรยง ฯลฯ แตในการศกษาวจยครงนทางคณะจะมงการศกษาทกลมชาตพนธ มเซอ และ อาขา ทมความสมพนธกบชมชนทลงพนทวจย ซงจากการสมภาษณชาวบานในประเดนทเกยวของกบกลมชาตพนธตางๆพบวา ชาวบานจะเรยกกลมชาตพนธอน รวมกนวา “คนดอย” ซงสามารถตความไดวา ชาวบานไดมการแบงแยกระหวางกลมชาตพนธตางๆและกลมชาวบานเอง เปนการมองวากลมชาตพนธตางๆเปนคนอนมใชพวกเดยวกบตน ถอเปนการแบงเขาแบงเราทางหนง แมชาวบานจะบอกวารสกเฉยๆตอความเปนชาตพนธอนกตาม นอกจากนยงพบวา ชาวบานไดสรางภาพตวแทนใหกบ “คนดอย” วาเปนผทาลายปา ทาไรเลอนลอย และคายาเสพตด โดยการสรางภาพตวแทนขนมาเชนน เปรยบเสมอนการเบยดขบเอาอตลกษณทางชาตพนธทแทจรงของกลมชาตพนธเหลานออกไป แลวแทนทดวยอตลกษณทสรางขนใหมโดยชาวบาน อตลกษณทสรางขนใหมนเองททาใหเกดอคตขนภายในจตใจของชาวบานและมองกลมชาตพนธเหลานนวาเปนผกอความเสยหายตาง ๆ นา ๆ ใหแกทรพยากรธรรมชาต ซงในความเปนจรงแลวตวชาวบานเองกมสวนในการทาลายทรพยากรธรรมชาตดวยเชนกน ทางดานของมมมองของกลมชาตพนธทมตอตนเองและชาวบาน ทางกลมผทาวจยไดทาการสมภาษณตวแทนชมชนของชาว มเซอ และ อาขา พบวา ในสมยกอนพวกเขามความรสกวากลมชาตพนธของตนมความตาตอย ดอยคา และถกมองวาเปนคนชายขอบจากสงคม แตในระยะหลงมานไดมการรวมตวกนเปนหมบานอยางถาวรและสงใหลกหลานของตนเขาเรยนในโรงเรยนของรฐ มการเขารวมกบกลมและองคกรของทางราชการและองคกรทไมเปนทางการของชาวบานมากขน ทาใหสามารถยกระดบตวเองขนมาใหเทาเทยมกบชาวบานในพนทไดมากขน ลดความรสกตาตอยดอยคา และความเปนชายขอบลง แตกไมสามารถทจะปฏเสธไดวา ถงแมจะสามารถยกระดบตวเองขนมาใหมความเทาเทยมกบชาวบานไดมากขนกตาม แตกไมสามารถลบความแตกตางและความเสยเปรยบทางการเมอง เศรษฐกจและสงคมไดอยางสมบรณ

2) สทธชมชน และการเขาถงทรพยากรธรรมชาต ในสวนนจะแยกออกเปน 2 ประเดนคอ สทธชมชน และการเขาถงทรพยากรทดน ปาไม และนา

- สทธชมชน ในอดตรฐไดอางสทธครอบครองปาและทดน ไดเขามาจดการและเปดสมปทานปาในชวงอดตทผาน

มา ทาใหชาวบานรสกถงทรพยากรธรรมชาตทควรเปนของชาวบานทอาศยอยและควรไดประโยชนมากทสด

73

ไมใชรฐและนายทนทเขามา อกทงจากชวงสมยสมปทานปาไม ชาวบานกอยในฐานะ ผรวมทาลาย เชนกน ดวยความเชอทวา คนภายนอกนาไมออกไปได ชาวบานกตองทาไดเชนกน ซงการเขามาของรฐจงทาใหทรพยากรปาไมของชมชนลดลงจานวนมาก และกระบวนการเรยนรทผานมาเหลาน ทาใหในทกวนนชาวบานในชมชนตระหนกถงสทธในการเขาถงทรพยากรทสมพนธกบวถชวตความเปนอยของชาวบานโดยตรง และมความพยายามทจะจดการและดแลทรพยากรธรรมชาตโดยคนในชมชนเอง จากการเกบขอมล ไดทราบวา มการตงกลมองคกรดแลปาชมชนและการใหรณรงคคนในชมชนมสานกในความสาคญของทรพยากรทมอยในชมชน เชน การบวชปา การทาฝายแมว มการทากฎกตกาจากการทาประชาคมของหมบาน ชาวบานจงกลบกลายมาอยในฐานะ ผรกษาปา จงสะทอนเหนไดวา ขอตกลงรวมกนของคนในชมชนในการจดการทรพยากรจงเปนพลวตตามบรบทจากชมชนเองและภายนอกตลอดเวลา

- การเขาถงทรพยากร

ในสวนของทรพยากรทดน ยงพบความเหลอมลาในสทธการถอครองทดนและการออกเอกสารสทธ เพราะทดนในบรเวณนแตเดมแลวเปนทดนทอยในพนทปาสงวน ทาใหพนทสวนใหญไมสามารถทจะทาการออกโฉนดทดนได โดยเฉพาะทดนทอยในบรเวณเนนเขาซงเปนทอยของกลมชาตพนธมเซอ ทาใหไมมเอกสารสทธรบรองในการถอครองทดนแตอาศยการจบจองกนเอง ซงแตกตางจากชาวบานบนพนราบทสวนใหญสามารถออกโฉนดทดนได เพราะพนทอยนอกเขตปาสงวน ประเดนดงกลาวนทาใหเกดความคบของใจของกลมชาตพนธในเรองของความเทาเทยมในการถอครองทดน ซงอางองจากการสมภาษณตวแทนชมชน ทงกลมชาวมเซอ และ อาขา ในเรองของสงทตองการมากทสดในขณะน ทงคตางตอบในแนวเดยวกนวา “ตองการกรรมสทธทดน ขอแคโฉนดทอยอาศยกยงด” แตกเปนการยากทจะบรรลซงความตองการดงกลาวเพราะเปนพนทเขตปาสงวน และถามการยกเลกเขตปาสงวนขนมาจรงๆ พนทบรเวณนนกจะถกกวานซอโดยนายทนแทบจะในทนท ตอยอดจากประเดนในขางตน ถงแมวาชาวมเซอจะไมสามารถออกเอกสารสทธได แตทางรฐกมการประนประนอม และทาขอตกลงกบชาวมเซอในเรองของการจบจองทดนทากนวามใหจบจองเพมเตมจากเดมไดอก แตสามารถทจะใชพนททไดจบจองไวแลวทากนตามสมควรได ทาใหชาวมเซอสามารถทาการเกษตรบนพนทเนนเขาทตนจบจองไวได แต ในสวนของชาวอาขาไมมกรรมสทธ เพราะกลมชาวอาขาอพยพยายเขามาอยใหมในพนทของหม 19 ทาใหไมมพนททากนเปนของตนเอง ประเดนทอยากจะเสนอในสวนนกคอ ในเมอกลมชาตพนธไดสรางชมชนในพนทปาสงวน ไมมเอกสารสทธในการถอครองทดน แตกลบสามารถทากนในพนทนนๆไดเชนเดยวกบชาวบานในพนราบ อกทงยงสามารถเขารบการประกนราคาพชผลทางการเกษตรไดเชนเดยวกบชาวบานทกประการ ประกอบกบภาพลกษณผทาลายปาของชาวดอย ทาใหชาวบานเกดความคบของใจในเรองทวารฐบาลดเหมอนจะเออประโยชนใหแกกลมชาตพนธมากกวาตน อางองไดจากขอความตอนหนงของการสมภาษณชาวบานความวา “…เดยวนรฐบาลประกนราคาใหหมด คนดอยกได พอไดสวนตางมามนกเอาไปถางปาทาไรเพมขนไปอก...”

74

ในสวนของทรพยากรปาไม ประเดนทสาคญและเปนทพดถงมากทสดกคอ การสรางมายาคตวาคนดอยคอ “ผทาลายปา” ซงไมวาจะทาการสมภาษณในหวเรองทรพยากรปาไมกบชาวบานคนไหน กจะมคาวา “คนดอยไมรกปา” “คนดอยตดไมทาลายปา” “คนดอยบกรกพนทปา” สาเหตททาใหชาวบานกลาวเชนนน เพราะชาวบานมความเขาใจหรอรบรมาวา สมยกอนคนดอยมกจะทาการเกษตรแบบทาไรเลอนลอย มการบกเบกพนทปาบนเนนเขาเพอหาดนทมความอดมสมบรณอยเปนประจา นอกจากนการทการเกษตรหลกของคนดอยคอการทาไรขาวโพดทไมไดมผลตผลตลอดป ทาใหบางชวงเวลาตองปลอยใหเปนพนทวางซงภาพทเหนคอภเขาทโลนเตยน ภาพทชาวบานสงเกตเหนนทาใหเกดการสะสมทศนคตในเชงลบตอคนดอยในเรองของปาเพมขนทกๆวน จนในทสดกกลายเปนภาพลกษณใหมของคนดอยในสายตาของชาวบานวาเปน “ผทาลายปา” ไปในทสด ซงในความเปนจรงแลว “ผทาลายปา” นนไมไดมเพยงแคกลมชาตพนธหรอทชาวบานเรยกวา “คนดอย” เทานน ชาวบานเองกมสวนเกยวของกบการบกรกพนทปา และการลกลอบตดไมอยเชนเดยวกน ประเดนนทางผทาวจยไดสมภาษณชาวบานในพนราบถงเรองของการตดไม เพราะสงเกตเหนวา บานพกอาศยของชาวบานสวนใหญจะปลกสรางหลงใหญดวยวสดจากไมเนอแขง และพนททาการเกษตรของชาวบานสวนหนงอยบนเนนเขาเชนกน ไดความวา ในสมยกอนชาวบานไดทาการบกรกพนทปาและจบจองพนททากนเฉกเชนเดยวกบกลมชาตพนธ ตอมามการสารวจพนทเพอออกโฉนดจากทางภาครฐ แตพนทบรเวณทเปนเนนเขานนไมสามารถออกโฉนดได ชาวบานจงอางวาพนทของตนบรเวณนนตกสารวจ และยงคงจบจองเปนเจาของพนทบรเวณนนอยตอไป จะเหนไดวาชาวบานใชวธการจบจองพนท มเสนแบงเขตแดนธรรมชาต เชน แนวตนไม ซงถอเปนทรกนวาเปนทของ ๆ ใคร เชนเดยวกบกลมชาตพนธ แตสงทแตกตางจากกลมชาตพนธ คอการเกษตรของชาวบานพนราบสวนใหญจะเปนการทาสวนไมยนตน เชน ลาไย ลนจ และยางพารา ซงไมไดมชวงเวลาทปลอยใหพนทโลนเตยนเชนไรขาวโพดของคนดอย ทาใหชาวบานไมไดเหนภาพทชดเจนวาปาไมถกทาลาย ซงในความเปนจรงระบบนเวศนปาไดถกทาลายไปแลว แตชาวบานกลบกลาวหาโทษและกลาวหาคนดอยวาเปน “ผทาลายปา” แตเพยงฝายเดยว ในเรองของการสรางทพกอาศยททาดวยไมนน จากการสมภาษณชาวบานทานหนง ซงเพงปลกสรางบานหลงใหมททาดวยไมทงหมดเมอประมาณ 2 ปทผานมา ไดความวา ชาวบานทานนไดสงซอไมจากผทลกลอบตดไม ซงจะมทงชาวบานดวยกนเองและชาวมเซอ นามาปลกสรางบานของตน แลวจงทาเรองตอผใหญบานและกรมปาไมวานาไมมาเพอใชปลกสรางบานเพยงเทานน อางองไดจากขอความตอนหนงของบทสนทนาความวา “…แมกสงเขามาอกทหนง สงคนทไปตดนนแหละ ถามเคาวามไมอะไรบาง แลวกเลอกมา…แลวกบอกพอหลวงวาเอาไมมาทาบานนะ” จะเหนไดวา ชาวบานเองกมสวนเกยวของโดยออมกบประเดนเรองของการตดไมทาลายปาเชนเดยวกน แมจะไมไดเปนผลงมอตดเองกตาม แตกลบมองวาผทาลายปานน คอกลมคนดอยมใชกลมตน ในสวนของทรพยากรนา ถามองแบบผวเผนกคงจะไมสงเกตเหนถงปญหา เพราะโดยภาพรวมแลวในชมชนมการจดการทรพยากรนาคอนขางด กอปรกบในพนทมแหลงนาทอดมสมบรณ ทาใหทงชาวบานและคนดอยสามารถเขาถงทรพยากรนาไดเกอบจะเทาเทยมกน แตทางกลมไดตงขอสงเกตในประเดนเรองทรพยากรนาทเกยวเนองสมพนธกบทรพยากรทดน ซงกคอ การสรางอางเกบนาหวยมะแกง อางเกบนาหวยมะแกงเปน

75

โครงการหลวงทกอสรางแลวเสรจเมอป 2547 มจดประสงคเพอเปนการเกบสะสมนาไวใหเกษตรกรใชในยามหนาแลง ซงใชทดนบรเวณหม 20 บานหวยมะแกงเปนพนทในการกอสราง และมการทาคลองสงนาเพอกระจายนาไปยงหมบานอนๆในบรเวณโดยรอบ ในดานผลประโยชนจากการทาอางเกบนา แตในสวนของชาวบานหวยมะแกง ซงเปนกลมชาตพนธมเซอทงหมด จะไดรบผลประโยชนจากการใชนานอยกวาชาวบานหมบานอนในพนราบ สาเหตเนองจากชาวมเซอสวนใหญประกอบอาชพทาไรขาวโพด ซงพชไรตองการนาในปรมาณทนอยอยแลวโดยเจรญเตบโตจากนาฝนทตกในฤดฝน ตางจากชาวบานในพนราบทสวนใหญจะปลกขาว และทาสวนผลไม ซงตางตองการนาในปรมาณทมาก ประเดนศกษากคอ ในเมอชาวมเซอไดรบประโยชนจากการทาอางเกบนานอยกวา แตอางเกบนาตงอยในเขตพนทของพวกเขา ทาใหเกดความไมพอใจหรอเกดความขดแยงขนบางหรอไม โดยจากการสมภาษณสมภาษณตวแทนชาวมเซอ และชาวบานพบวา ทางราชการไดมการจายเงนเพอเวนคนพนทบรเวณดงกลาวใหแกชาวมเซออยางสมเหตสมผล ทาใหชาวมเซอทอาศยอยในบรเวณนนยอมรบการสรางอางเกบนา และอพยพมาอยในพนทหมบานหวยมะแกงทอาศยอยในปจจบน แมอางเกบนาจะสรางขนเพอเปนการพงพากนและกนในเชงพนทและทรพยากรนา เพอประโยชนทางการเกษตรแกพนทบรเวณรอบๆ บานหวยมะแกงเอง และ ชมชนในพนท ๆ ตากวา เชน หม 22 และ หม13 แตในมมมองความเปนชาตพนธมองไดวา เนองจากชาวมเซอมองตนเองวาเปนชนกลมนอยภายในบรเวณน ซงมาจบจองพนทอยอาศยและทาการเกษตรโดยทไมมเอกสารสทธ และมอานาจทางการเมองในการตอรองนอยกวารฐ จงตองยอมในการแบงพนทใหรฐทาอางเกบนาก เปนได อาจจะมการตกลงตามแตทรฐซงถอวาเปนเจาของพนทและมอานาจเตมทในการจดสรรพนทบรเวณน ซงถามองในมมนแลวจะเหนถงความเลอมลาทางชาตพนธไดชดเจนขน ประเดนตอมาดเหมอนจะเปนประเดนทเกดปญหาขนอยางเหนไดชดเจน ซงกคอประเดนของชาวอาขาและชาวบานหม 10 ในเรองของการใชทรพยากรนารวมกน โดยกลมชาตพนธชาวอาขาเรมอพยพเขามาอยในพนทบรเวณหม 19 ตดกบ หม10 เมอประมาน 10 กวาปทผานมา จากการรบเขามาอยในพนทโดยกานนศรนวล อนตะไชยวงค การเขามาอยในพนทรวมกบชาวบานทหลงทาใหชาวอาขาไมมทดนทากนทจะใชในการเพาะปลกพชผลทางการเกษตรตางๆ จงทาใหชาวอาขาประกอบอาชพ การรบจางเปนแรงงานในเรอกสวนไรนาของชาวบานในการเลยงชพและครอบครวเปนหลก ซงเมออพยพเขามาอยใหมและตองใชนาจากแหลงนาทเปนของชาวบาน ซงวฒนธรรมการใชนาและการดารงชพของชาวอาขานนแตกตางจากวฒนธรรมการใชนาและการดารงชพของชาวบาน จงเกดปญหาทวา ชาวบานจะทาการตอทอนาจากหนองเกบนาของหมบานเพอสงนาไปใชในไรนา และบานพกของชาวบาน แตชาวอาขากมาใชนาในแหลงนาโดยการซกผา อาบนา ขบถาย ฯลฯ ในบรเวณแหลงนาโดยตรง ซงชาวบานในพนราบทตอทอนาไปใชกไดรบผลกระทบและเกดความไมพอใจตอกรณดงกลาว ชาวบานจงมการนาปายไปปกไวเตอนใหชาวอาขาทราบถงกรณดงกลาว และมการพดคยกบชาวอาขาอยหลายครง แตทวาชาวอาขาเองกขาดแคลนแหลงนาในการอปโภค จงยงคงตองลกลอบเขามาใชแหลงนาของชาวบานอยเปนประจา ทาใหชาวบานเกดทศนคตทไมดตอชาวอาขาเพมมากขนๆ จนพฒนาไปเปนอคตทมตอกลมชาตพนธอาขาวาเปนผทาใหแหลงนาสกปรกไปในทสด

76

3) การพงพา การพงพาของกลมชาตพนธในความสมพนธทเหนไดชดเจน คอ การตดตอคาขายระหวางกนและกน เชน การซอ-ขาย เมลดพนธ อปกรณทางการเกษตร ทชาวมเซอยงตองพงพาซอหาสงเหลานกบชาวบานในพนราบ หรอ “คนลม” ตลอดจนกลมชาตพนธมเซอบางคนยงมการเชอเมลดพนธ ปย และอปกรณทาการเกษตร กบรานคาของชาวบานในชมชน โดยชาวมเซอและรานคาทไปเชอนจะรจกสนทสนม และมความเชอใจกน โดยจะนาสงทตองการจากรานคาไปกอน แลวนาผลผลตกลบมาขายใหกลบรานคา พรอมหกคาดอกเบยจากการเชอไวเปนการชาระหนและขายผลผลตแกรานคาเชนกน อกทงครนถงฤดเกบเกยวผลตผลทางการเกษตรแลว กลมคนมเซอนนกยงมการตดตอรถโมของชาวบานมาโมผลผลตทางการเกษตรของตน เชน ขาวโพด เพราะบรเวณบานหวยมะแกงไมมโรงโม หรอโรงส ซงการรบจางโมของชาวบานแกกลมคนมเซอถอเปนกเปนทมาการเพมรายไดใหแกชาวบานเชนกน นอกจากนนยงมการพงพาทางดานแรงงานระหวางชาวบาและกลมชาตพนธมเซอและอาขา ซงชาวบานยงมความตองการแรงงานเพอการเกบเกยวผลผลตการเกษตรในพนทของตน ตามแตละฤด ซงในรอบการเกบเกยวผลผลตแตละครงนนจาเปนทจะตองพงพาแรงงานกลมชาตพนธตางๆอยรอบๆหมบานเนองจากตองใชแรงงานจานวนมาก และความตองการแรงงานทคมคาแกคาจางของชาวบาน

4) การเปลยนแปลงทางสงคมและแสวงหาพนททางสงคม การศกษาเปนเครองมอหนงในการมบทบาทในสงคมของคนทกกลม ไมวาจะเปนชาวบานในพนราบ ชาวมเซอ และชาวอาขา โดยเฉพาะชาวมเซอและชาวอาขาทเสยเปรยบในดานทรพยากรและเศรษฐกจ มความพยายามทจะทาใหฐานะของตนมความเทาเทยมกบชาวบานในพนราบผานการศกษา จากการสอบถามจากผชวยอาจารยใหญ โรงเรยนหวยมะแกง ซงเปนโรงเรยนในหมบานมเซอ พบวา ชาวมเซอสงบตรหลานเขาเรยนในโรงเรยนโดยทโรงเรยนจะสอนเปนภาษาไทย ทาใหชาวมเซอรนใหมสามารถใชภาษาไทยไดดมากขน และมชาวมเซอบางสวนสงบตรหลานมาเรยนในโรงเรยนทตงอยในเมองหรอเรยนรวมกบนกเรยนในตาบลปาแดด และบางคนออกไปเรยนในระดบมหาวทยาลยในตวจงหวดหรอในภมภาค และจากการสอบถามชาวอาขากพบวา ชาวอาขากเชนเดยวกน พอแมชาวอาขากสงบตรหลานเขาเรยน ในโรงเรยนประจาตาบลเปนจานวนมาก เพราะในหมบานอาขาไมมโรงเรยนเปนของตวเอง ในสวนของชาวบานทเปนชาวพนราบนน พบวาสวนใหญจะนยมเรยนระดบชนประถมศกษาภายในตาบล เมอถงระดบมธยมกจะเขาเรยนในโรงเรยนทอยในตวเมองมากขน และจนเมอเขามหาวทยาลยกจะเขาไปเรยนในตวเมองเชยงราย หรอมหาวทยาลยทมชอเสยงในระดบภมภาค อยางไรกตามจากการทไดพดคยกบชาวบาน ทาใหพบวาระยะหลงมาน ในขณะทชาวมเซอและอาขาเรมลงมาศกษาในเมองของตาบลปาแดดมากขน ชาวบานกเรมทจะสงบตรหลานใหเขาเรยนในโรงเรยนทอยในเมองทเจรญมากกวาเกา ทงนเพราะชาวบานตองการหลกหนจากสงคมเดม ไปสสงคมทมความเจรญมากกวา ซงจะสามารถวเคราะหไดวาไมวากลมไหนตางกมองวาหากตนสามารถยกระดบการศกษาใหดกวาเดมไดกจะสามารถยกระดบทางสงคมไดตามมา

77

นอกจากน เศรษฐกจกระแสหลกนนสงผลใหการใชชวตของคนในชมชนมความเปลยนแปลงเชนกน โดยเฉพาะการเรมเขามามบทบาทตอชาวมเซอและชาวอาขา แตเดมกลมชาตพนธนมกใชชวตอยภายสงคมของตวเองเปนสวนใหญ แตในปจจบน มการตดตอคนในหมบานพนราบมากขน เนองจากทงสองกลมกตองการแสวงหาความเจรญเชนเดยวกน ตองการสงตางๆเชนเดยวกบชาวบาน ยกตวอยางไดจากในขณะททาการศกษา กจะสามารถพบกบชาวมเซอและชาวอาขาทลงมาซอของใชหรอซออาหารการกนเปนจานวนมาก หรอจะเปนการทชาวมเซอและชาวอาขาเรมปรบตวใหเขากบสงคมมากขน เชน ภาษา การแตงตว ซงชาวบานบางคนถงกบบอกวา “เดยวน คนดอยแตงตวสวยทนสมย สวยกวาแมอก” ซงเปนการชใหเหนไดอยางดวาชาวมเซอและอาขามการปรบตวใหสามารถเขากบสงคมใหญ นอกจากน การลงมารบจางนอกหมบานของชาวมเซอและอาขากเชนกน ทงนมสาเหตจากการทตองการพฒนาชวตตลอดจนเปนการแกปญหาขาดแคลนทดนทากน การพฒนาชวตดงกลาวนสบเนองมาจากการทความเจรญเรมเขามาสหมบาน ระบบเศรษฐกจทเปลยนแปลงไปนเองททาใหชาวมเซอและอาขาตองตอสดนรนเพอความอยรอดมากขน

อกปจจยหนงคอการเปลยนศาสนา ศาสนาครสตเขามาเผยแพรศาสนาใหกบชาวบานโดยเฉพาะในหมชาวมเซอแดงและอาขา โดยศาสนาครสตจะเขามาสรางความเจรญและหยบยนโอกาสตางๆ เชน การศกษา หรอ การพฒนาชมชน จากการสอบถามชาวบานในหมบานมเซอพบวา ในทกๆเดอนจะมกลมนกศกษาตางประเทศจากองคกรของศาสนาครสตเขามาทาการศกษาวจยและพฒนาหมบานเปนประจา เมอศาสนาครสตชมชนเจรญขน จงสงผลใหชาวมเซอและชาวอาขามความรสกเทาเทยมและมบทบาทในสงคมมากขนตามไปดวย ศาสนาครสตจงเปนทางเลอกททงสองกลมรสกพงพอใจจนเกดการเปลยนแปลงศาสนานนเอง

โดยสรปแลว แมแตละกลมชาตพนธทอยในพนทแหงนจะแตกตางกนทงในลกษณะทางชาตพนธ วถ

ชวต วฒนธรรม แตในระดบความสมพนธทปรากฏขนจรงนนมลกษณะความสมพนธทหลายหลายทง ความขดแยง การชวงชง การเปรยบเทยบ ความเหลอมลา และทสาคญ คอ การพงพาดงทกลาวขางตน เพราะถาหากความสมพนธระหวางกลมชาตพนธมเฉพาะความขดแยง การชวงชง โดยปราศจาก การพงพานน แนนอนวา พนทและสงคมแหงนยอมไมสามารถดารงอยได ทามกลางความแตกตางระหวางของชาตพนธ

ขอเสนอแนะและแนวทางแกไข

1) ประเดนเรองความเปนชาตพนธ อคต และ การแบงเขาแบงเรา11 ในประเดนเรองของความเปนชาตพนธ และอคตตางๆนน ทางกลมเหนวาเปนการยากทจะทาใหชาวบานพนราบปรบเปลยนทศนคตเชงลบตางๆทมตอกลมชาตพนธอาขาและมเซอไดในทนท การปรบเปลยนทศนคตนนตองอาศยเวลาและการทาความเขาใจซงกนอยางถองแท ซงทางกลมไดสนบสนนความคดของ อานนท กาญจนพนธ ทไดเสนอในหนงสอเรองชาตพนธและมายาคตในประเดนดงกลาวดงน

11 อานนท กาญจนพนธ, 2546. ชาตพนธและมายาคต. กรงเทพฯ: โรงพมพองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ, 12.

78

“ประการแรก การพยายามทาความเขาใจเกยวกบความหมายของพหสงคม ซงมสมมตฐานวาสงคมสามารถอยรวมกนไดบนพนฐานของความหลากหลายของชาตพนธ ดงสภาพความจรงทางสงคมทยอมรบกนอยในหลายประเทศทวโลกในปจจบน โดยรฐบาลของประเทศเหลานนจะเคารพความหลากหลายทางชาตพนธและวฒนธรรม

ประการทสอง การเปลยนวธคดจากการมองเชงเดยวอยางเดยวมาใหความสาคญกบวธคดเชงซอน

เพมขนควบคไปดวย ซงหมายถงวธคดทพยายามอธบายการจดความสมพนธระหวางระบบการจดการและหนวยของความสมพนธหลายๆ ระบบ ใหสามารถดารงอยรวมกนได”

2) สทธชมชน และการเขาถงทรพยากรธรรมชาต

สทธชมชน และการเขาถงทรพยากรของแตละกลมคนหรอกลมชาตพนธ ทางกลมคดวา รฐเปนตวแสดงหลกทสาคญในการกาหนดวาใครจะมสทธในทรพยากรเทาไหน อยางไร เพราะรฐมอานาจทจะออกกฎหมาย ซง กฎหมายนนจะสงเสรม หรอขดขวาง ในการเขาถงทรพยากรของแตละกลม เชน การเปดสมปทานในอดต, การกาหนดเขตปาสงวน เปนตน รฐเออประโยชนใหแกกลมไหนเปนพเศษหรอไม ดงนนแลวจงมขอเสนอวา การแกไขในประเดนน คงจาตองพงความยตธรรมของรฐในการออกนโยบายสาธารณะตางๆ ซงจะมผลกระทบตอประชาชน ใหมความโปรงใสเปนธรรมแกทกกลม เพราะถาหาก มกลมคนบางกลมยงขาดสทธ และโอกาสในการใชทรพยากร ทามาหากน พวกเขากจาเปนตองบกรกเพอความอยรอด

3) การพงพา ในประเดนการพงพาระหวางกลมชาตพนธ ทางกลมเหนวา การพงพาระหวางกลมชาตพนธทปรากฏ

ขนในตลอดการลงพนทศกษานน ความสมพนธในลกษณะการพงพาระหวางกลมชาตพนธนนปรากฏใหเหนอยางเดนชด ซงสงเหลานเปนสงททางกลมเหนวาสาคญตอการดารงอยของทกสงคม เชนทตาบลปาแดดแหงน ทแมผคนจะประกอบดวยความแตกตางทางชาตพนธ และมวถชวตทหลากหลาย แตทวา การพงพาอาศยกนยงคงมใหเหน ดงนนจงเสนอวาควรจะรกษาความสมพนธภาพเชงพงพานไว เชนในการเชอหรอตดตอซอขาย กไมควรจะมการเอารดเอาเปรยบ หรอไมซอสตยตอกน หรอกระทาการใดทจะทาใหเกดความขดแยงและทาใหการพงพาถกทาลายไปในทสด

4) การเปลยนแปลงทางสงคมและแสวงหาพนททางสงคม

เนองจากทงกลมชาวบานและกลมชาตพนธอาขาและมเซอตางกอาศยการศกษาเปนวธในการแสวงหาพนททางสงคมใหกบกลมของตน ทางกลมจงมขอเสนอแนะวาควรมการปรบปรงหลกสตรการศกษาเสยใหม เพมเตมความรความเขาใจเกยวกบพหสงคมและการจดการทรพยากรอยางมคณภาพเขาไปในหลกสตรตงแตระดบเดกจนถงผใหญ ซงอาจจะสามารถปรบเปลยนทศนคตทไมดทมตอกลมชาตพนธตางๆลงได และยงเปนการปลกฝงใหเกดการรรกษและหวงแหนทรพยากรธรรมชาตอนมคาทกาลงเสอมโทรมลงอยางตอเนองในปจจบน

79

8. เดกและเยาวชนกบทศทางของชนบทสมยใหม จากการศกษาของเพญพร ธระสวสด ศกษาเกยวกบปจจยการยายถนของคนในชนบทวา ปจจยทางสงคมอนอาจสงผลตอการยายถน มกจะพบเสมอวาผดอยการศกษามกมการยายถนนอยกวาผมการศกษาสง การศกษาเปนปจจยสาคญ ซงสงผลตอการยายถนของประชากร เมอพจารณาผตองการยายถนในระดบการศกษาตางๆกนจะเหนถงอทธพลของการศกษาตอความตองการยายถนไดอยางชดเจน ดงปรากฏวา อตราสวนของผตองการยายถน ตอผไมตองการยายถน สงขนในกลมผทมระดบการศกษาสงขนตามลาดบ การศกษาดงกลาวไดสะทอนภาพทนาสนใจของชนบทสมยใหมทบรรดาผปกครองนยมสงลกหลานของตนเขามาศกษาในตวจงหวด หรอในตวเมอง เนองจากตองการใหลกหลานไดรบการศกษาในระดบสงททดเทยมกบคนในเมอง ดวยคานยมทวาอยากใหลกหลานไดเปนเจาคนนายคน ไมตองมาลาบากตรากตราในการทางานเหมอนทตนประสบอย การสงลกหลานเขามารบการศกษาในเมองน เปนทนาสนใจวา บรรดาเดกและเยาวชนในชนบททงหลาย เมอไดรบการศกษาแบบคนเมอง กจะซมซบวฒนธรรมเมองตางๆ ทงแนวความคด ทกษะ ความสามารถแบบคนเมอง ซงทาใหเขารสกวาการศกษาทไดอตสาหราเรยนมา ความรใหมทมนนไมสอดคลองกบวถชวตชมชน ทาใหคนเหลานนกลายเปนแรงงานปอนเขาสภาคอตสาหกรรมในเมองอนเนองมาจากเปาหมายของการจดการศกษาในระบบโรงเรยนนคอ มงตอบสนองตอการผลตกาลงคนทรฐวางแผนในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแบบอตสาหกรรมเปนสาคญ อนนามาซงคาถามทยงหาคาตอบไมไดวา ในอนาคตขางหนา โฉมหนาของชนบทไทยจะเปนอยางไร ความสนใจดงกลาวจะมงประเดนศกษาไปในทศทางของการเขารบการศกษาของเดกในชนบททมารบการศกษาในเมอง วาการศกษามอทธพลตอการยายถนของเดกและเยาวชนในภาคชนบทมาก อยางไร โดยพจารณาจากขอมลหลายแหลงประกอบกน ทเนอหาการสอน หลกสตรการเรยนการสอนทสอดแทรกคานยมแบบเมอง รวมทงแบบทนนยมตอเดกและเยาวชนทมผลครอบงาความคดของเดก ในอกมตหนงผวจยสนใจศกษาจากการเรยนรจากผคนรอบตว ผานทางพฤตกรรมของครผสอน รวมทงสอสารมวลชนตางๆ เชน โทรทศน วทย Internet เพอทจะตอบคาถามวาคานยมของเดกชนบทเปลยนแปลงไปเมอไดรบการศกษาสงขนตามแบบคนเมองหรอไม และคานยมเหลานนจะยงผลถงการยายถนเขาสภาคอตสาหกรรมของคนในชนบทหรอไม อนจะพยากรณไดวาอนาคตโฉมหนาชนบทไทยจะเปนอยางไร จะลมสลาย หรอมพลวตรปแบบใหมทชาวเมองอาจยงคาดไมถงกเปนได กรอบทฤษฎหรองานวจยทเกยวของ

1) การครอบงา (Domination) ความรนแรงเชงสญลกษณ (Symbolic Violence) และการผลตซา การผลตซาโครงสรางทครอบงาสงคม ขนกบวาขณะนนคณคาทางวฒนธรรมเรองใดเปนเรองเดน นาสนใจ และถกนาเสนอเปนการทวไปในสงคม โดยทเนอหาและบรบททางการเมองและประวตศาสตรจะถกนามากาหนดดวย การทปจเจกจากชนชนตางๆ รบรถงคณคาทตางกนของทนประเภทตางๆกอใหเกดภาวะทเรยกวาความขดแยงทางชนชน(Class struggle) ซงคอการทชนชนรบรในคณคาของทนแตกตางกนและอาจ

80

ตองการใหสงทตนเหนวามคณคานนไดรบการยอมรบจากสงคม หากความแตกตางทเกดขนไดผลตซาโครงสรางและคานยมของชนชนทครอบงา (Dominate) กหมายความวากลมทถกครอบงา (Dominated) อยนนไมไดรสกถงการครอบงาทดารงอย บรดเยอ เรยกสภาพการณเชนนวา ความรนแรงเชงสญลกษณ ความรนแรงเชงสญลกษณ คอ การสรางภาพลวงตาทถกกาหนดใหเกดขนผานความยนยอมและกลายสภาพเปนการถกครอบงา การถกครอบงาทเกดขนไมสามารถถกสงกลบคนไปยงผครอบงาได เพราะความเขาใจในสภาพการณและความสมพนธทมตอผถกครอบงาของผครอบงาจะสามารถใชความรเปนเครองมอไดเทานน “ความร” จงเปนเพยงแตแบบของโครงสรางของความสมพนธของการครอบงา ทจะทาใหความสมพนธปรากฏขนอยางเปนธรรมชาต ความรนแรงเชงสญลกษณจงเปนภาวะของความผดพลาดในการรบร(Misrecognition) โดยเปนภาวะของแนวโนมในการมองเพยงแคความแตกตางในวถชวตระหวางความแตกตางของปจเจก เพราะตาแหนงของปจเจกในโครงสรางชนชนสงคมถกทาใหคลมเครอดงท บรดเยอ กลาวไววา “ความรนแรงเชงสญลกษณเปนความรนแรงทบบคนใหยอมจานน แตกไมถกมองวาเปนการยอมจานนหากเปน ความคาดหวงของสงคมหรอสวนรวมหรอความเชอทไดรบการปลกฝงกนในสงคม” (สภางค จนทวานช 2549, 246-247)

2) ตนทนทางสงคมและวฒนธรรม ทนทางสงคมเปนเสมอนธรรมชาตพนฐานทมอยในแตละสงคม ทจะกอใหเกดการกระทาทเปนประโยชนรวมกน ซงไดแก ขอมลขาวสาร การไววางใจกน และจารตทเกยวกบการพงพงองกน หรอการตางตอบแทนกน (information, trust, and norms of recipprocity inhering in one’s) Putnam กลาวถงความหมายทนทางสงคมวา เปนสวนทเออประโยชนตอทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะในประเดนความสมพนธกนทางสงคมทอยบนพนฐานของความไววางใจกนและกน ทสงผลใหเกดความสะดวกตอการดาเนนการทางเศรษฐกจ ในขณะท Coleman อธบายและใหความหมายทนทางสงคมวา เปนชดของความสมพนธ (set of relationship) ระหวางคน เปนความสมพนธทมผลมาจากความตงใจบนพนฐานของความคาดหวงในสงทตองใชรวมกน (common) เปนชดของการมคานยมรวมกน (set of shared values) และ การมสานกของความไววางใจ (sense of trust) ระหวางกน สงเหลานถอเปนโครงสรางของความสมพนธระหวางคนสองคนหรอมากกวาทไดแสดงออกมาและสงผลดตอกจกรรมทไดกระทาในมตดงกลาว ทาใหเหนวาทนทางสงคมนน เปนโครงสรางทางสงคมทเกดขนกบปจเจกบคคลในองคกร และทางตรงกนขามในททมทนทางสงคมออนแอ กจะมปรากฏการณของความขดแยงกนในคานยมและการขาดซงความไววางใจระหวางกน (conflicting values and lack of trust) Putman เพมเรองของความไววางใจเขาไปดวย ซงถอวาเรองของความไววางใจเขาไปดวย ซงถอวาเรองของความไววางใจเปนสงทจะชวยเชอมโยงระหวางสวนยอยๆ ของชมชนเขาดวยกนรวมทงการเชอมตอรอยแยกของสงคมเขาดวยกนในลกษณะดงกลาว ทนทางสงคมจงเปนเสมอนสะพานเชอมทจะทาใหเกดความรวมมอเพมขนระหวางกลมผลประโยชนทหลากหลายในชมชน และเปนการเปดกวางสาหรบทกๆคน อยางไรกตาม ถงแมทนทางสงคมจะเปดกวางสาหรบกลมผลประโยชนทวๆไป แตทนทางสงคมกคงจะไมรวมถงกลม

81

หรอแกงวยรนทจะทาอะไรกไดตามอาเภอใจ ทนทางสงคมจงมทงเครอขายและธรรมเนยมปฏบตทสมาชกสามารถรวมมอกนไดมากขน เปนการกระทาทมการคาดหวงภายใตเปาหมายทางเศรษฐกจ รวมทงพฤตกรรมทคนหาเปาหมายของสมาชกรวมกน นอกจากนน Putman ยงสรปถงทฤษฎทางสงคมททาใหมองเหนเรองของทนทางสงคมทมการสะสมหรอสารองอยในชมชน ซงลกษณะดงกลาวทาใหชมชนเพมขดความสามารถในการแกไขปญหาของชมชนเอง จงอาจสรปไดวาทนทางสงคมทสะสมและสารองอยในชมชน จะเปนตวชวยหลอเลยงสงคม โดยใชจารตหรอธรรมเนยมปฏบตของชมชน การพงพาอาศยกนหรอการตางตอบแทน และความไววางใจกนของคนในสงคม สงเหลานจะทาใหเกดการปฏสมพนธกนของคนในสงคมทลดการเอาเปรยบผอน ผคนในสงคมจะเกดจากการรวมตวกน มการสรางสานกรวมกน มการเปลยนจากตวฉน (I) เปน พวกเรา (We) และทาใหเกดคานยมในเรองของประโยชนสวนรวมระหวางคนในสงคม นอกจากน นกวชาการคนอนๆ ไดพยายามใหความหมายทนทางสงคมในแงมมทกวางขวางออกไป อาท ในดานความสมพนธของความไววางใจ (Relations of trust) การตางตอบแทนและการแลกเปลยนกฎระเบยบของสวนรวม จารต และการลงโทษ (Common Rules, Norms and sanctions) ความรสกเปนเจาของ (Belonging) และความเปนชมชน (Community) รวมกน โดยสงเหลานอยบนพนฐานของความเคารพซงกนและกน (Mutual respect) ความไววางใจระหวางกน (Trust) และมการตางตอบแทนซงกนและกน(Reciprocity) จงอาจกลาวไดวา ทนทางสงคมเปนเสมอนสงทเชอมโยงใหมการตดตอระหวางคนทมความแตกตางกนในดานตางๆ อาท ดานชาตพนธ ศลธรรม อาย หรอรายได และสรางความผกมดกระชบแนนระหวางคนมความแตกตางหลากหลายในชมชนใหมจดทรวมกนซงแสดงใหเหนถงระบบและกระบวนการของทนทางสงคม โดยชใหเหนถงระบบคดวาเรมจากความสานกรวมกนในความเปนเจาของ และความเปนชมชนเดยวกน มความเคารพตอกน มความไววางใจกน และมคานยมตางตอบแทนซงกนและกน ระบบคดเหลานจะสงผลถงวธปฏบตในรปของความสมพนธและความเชอมโยงของสมาชกในชมชนใหมความเหนยวแนนมากยงขน (วรวฒ โรมรตนพนธ 2548, 29-33)

3) การยายถน ปจจยทางสงคมอนอาจสงผลตอการยายถน มกจะพบเสมอวาผดอยการศกษามกมการยายถนนอยกวาผมการศกษาสง การศกษาเปนปจจยสาคญ ซงสงผลตอการยายถนของประชากร เมอพจารณาผตองการยายถนในระดบการศกษาตางๆกนจะเหนถงอทธพลของการศกษาตอความตองการยายถนไดอยางชดเจน ดงปรากฏวา อตราสวนของผตองการยายถน ตอผไมตองการยายถน สงขนในกลมผทมระดบการศกษาสงขนตามลาดบ ซงสอดคลองกบผลการศกษาและวจยในตางประเทศ เชน จากการศกษาของ Tekse ทประเทศจาไมกา กลาวคอ ในจานวนผยายถนทงหมดนน ผทมการศกษาสง มสดสวนเปนสองเทาของจานวนถวเฉลยของผยายถนทวประเทศ และจากการศกษาเกยวกบลกษณะทางสงคม เศรษฐกจ ของผทอาจจะยายถน พบวาผทมระดบการศกษาสงมแนวโนมทจะเหนวาทองถนอนเหมาะแกการทามาหากน มากกวาทองถนทตนกาลงอาศยอย (เพญพร 2513: 43-45)

82

4) กระบวนการเรยนรในสงคมไทยยคทนสมย บรบททมอทธพลตอกระบวนเรยนรในยคพฒนาความทนสมยอยางยง คอการขยายระบบการศกษาของรฐอยางเปนทางการในรปแบสถาบนอยางกวางขวาง งบประมาณการตดการศกษาจงอยในระดบตนของงบประมาณแผนดน และอยในระดบสงสดในบางแผน เชน แผนพฒนาฯฉบบท 3-4 (พ.ศ. 2515-2524) โดยสวนมากเปนคาใชจายบคลากร คอ เงนเดอนคร เนองจากมการขยายตวของโรงเรยนทางการศกษา ”ภาคบงคบ” ทกาหนดใหเดกทกคนซงอายถงเกณฑจะตองเขาศกษาความรในหลกสตรทรฐกาหนดขนและบงคบใชเหมอนกนทวประเทศ เปาหมายของการจดการศกษาในระบบโรงเรยนนคอ มงตอบสนองตอการผลตกาลงคนทรฐวางแผนในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแบบอตสาหกรรมเปนสาคญ ในสวนทเกยวของกบชนบทคอ การจดตงโรงเรยนประชาบาล ในพนทตางๆ ในจดตงวทยา เกษตรกรรมในทกภมภาคทวประเทศ เพอสรางความรเกษตรกรรมแผนใหม ซงใชเครองจกร เทคนคตางๆในการเพมผลผลต และในแผนพฒนาฯ ฉบบท3 รฐยงไดจดตงโครงการโรงเรยนเกษตรกรรมเคลอนท หลกสตรระยะสน เพอสอนความรเกษตรกรรมแผนใหมใหแกเยาวชน รวมทงจดตงมหาวทยาลยภมภาคทจงหวดเชยงใหมและขอนแกน เพอสงเสรมการศกษาทตอบสนอง การพฒนาสงคมแบบทนสมย โครงการดานการศกษาสวนใหญในยคตนจะไดรบกาสนบสนน จากตางประเทศและองคกรระหวางประเทศ การศกษาแผนใหมของรฐจงสบเนองมาโดยเนนหนก ไปในทางเทคนคและวชาชพของสงคมทนสมย เ พอตอบสนองความตองการของรฐ – ธรกจลวนๆ มากกวาความตองการของชมชนหรอปจเจกบคคลดงเชนทเคยเปนมากอน การศกษาในระบบของรฐนไดตอบสนองเชงผลประโยชนใหแกคนจานวนหนง ซงพฒนาขนมาเปนชนชนกลางในเมองเนองจากเปนกลมบคคล ทมโอกาสเรยนในสายสามญในสายสามญจนไปถงระดบอดมศกษาในสาขาวชาชพทสอดคลองกบความตองของการพฒนาเศรษฐกจยคใหม เชน แพทย นกบรหาร นกบญช ทนายความ คร วศวกร ฯลฯ มากทสด ชนชนดงกลาวจงขยายตวอยางรวดเรวมฐานะดขน สามารถเลอนชนทางสงคมไดเปนลาดบ โดยอาศยความรตามความหมายใหม ในขณะทมชาวชนบทจานวนนอยทจะมโอกาส–เงอนไขใหเลาเรยนตามระบบ จนกระทงสามารถเลอนชนทางสงคมไดและเมอเลอนชนไดกจะไมยอนกลบชมชนอก เนองจากความรใหมทมนนไมสอดคลองกบวถชวตชมชน การศกษาในระบบของรฐยคทนสมยจงดดคนหนมสาวออกจากถนเดมทสาคญทสดคอ นโยบายการศกษาของรฐไดสรางความลาเอยงในการจดการศกษาใหแตกตาง ระหวางเมอง-ชนบทระหวางสายการศกษา เชน อาชวะ พาณชย สายสามญ, โรงเรยนประชาบาลกบโรงเรยนประจาจงหวด ฯลฯ กอใหเกดความเลอมลาแตกตางทางโอกาสในการศกษาระหวางผคนเพราะเปนการศกษาทมการแขงขนสงมาก และเปนระบบ “แพคดออก” ซงมคนแพมากกวาคนชนะเปนจานวนมาก คนทแพจากการเขาโรงเรยนสายสามญ – มหาวยาลยของรฐ กจะไปแสวงหาแหลงการศกษา ซงสงคมจดลาดบเปนชนทสอง อาท วทยาคร ชางกล ฯลฯ การศกษาในระบบจงสรางกระบวนการเรยนรของการแขงขนเอาตวรอด เพอเขาสระบบการศกษาของรฐ บมเพาะความเหนแกตว และการแบงแยกเดยดฉนท มากกวาความสมานฉนท สรางปมเงอนของความรนแรงทางสงคมเชน กรณนกเรยนชางกลเปนตน (อรศร 2549: 65-66)

83

5) วธการขดเกลาทางสงคม - การขดเกลาโดยตรง (direct socialization) เปนการอบรมในรปทตองการใหปฏบตใหถกตอง

ตามระเบยบระเบยบแบบแผนทกลมสงคมนนกาหนดไว ซงการอบรมโดยตรงนชวยใหบคคลไดเรยนอยางแจมแจงพอควร เพราะเปนการบอกวาอะไรควรทาไมควรทา อะไรผดอะไรถก ฯลฯ ซงกนบวาไดผลตอการพฒนาบคลกภาพมาก เนองจากมการชทางและแนะแนวในการปฏบตแกบคคลอยางจงใจและเจตนา เพอใหบคคลนนสามารถวางตวไดถกตองและเหมาะสมตอเหตการณหนง ๆ การอบรมโดยตรงน เรามกจะพบเหนในหมครอบครว โรงเรยน และวด เชน ถาเปนครอบครวกจะอบรมสงสอนและแนะนาเดกใหเขากบสมาชก หรอกลมสงคมในรปของการวากลาว ดวา บอกเลา ชมเชย เปนตน สวนโรงเรยนและวดจะอบรมเดกนอกเหนอจากครอบครว แตการอบรมของโรงเรยนและวดอาจจะมความเปนทางการมากกวาครอบครว เพราะเปนสถานททตองอบรมคนเปนจานวนมากจงจาเปนตองมกฎเกณฑการอบรมแบบเปนทางการ และเปนการอบรมสงสอนโดยตรง ถาทาผดกมการลงโทษเชนกน เชนโรงเรยนจะมวชาและการสอนอยางเปนระเบยบเรยบรอย ตามวนเวลาทกาหนดไวแลว เชน วนจนทร เวลา 8.30-9.20 น. เรยนวชาศลธรรม เวลา 9.30-10.20 น. เรยนวชาหนาทพลเมอง เปนตน เปนการสอนเดกโดยตรงใหรจกทาอะไรตามวนเวลา และเรยนรสงททาใหเกดทกษะและคณคาแกชวตของเดกนน นอกเหนอไปจากพอแมผปกครอง

- - การขดเกลาโดยออม (indirect socialization) เปนการอบรมทไมประสงคจะใหเปนประโยชน

แกบคคลโดยตรง เชน เราไปในงานเลยงดนเนอรทมอปกรณการกนมากมายและเราไมคนเคยและเรากไมทราบวาจะใชอะไรกอนหลง เรากเรยนไดจากการดบคคลอนวาเขาหยบอะไรกอน ถอแกวมอไหน มด ชอน เลมไหนกอน เปนตน ถาเราพยายามเลยนแบบคนททาถกตอง เราจะไมมวนหยบเครองใชผดหรอทาอะไรทไมถกตอง หรอในกรณพอแมกเชนกน เดกอาจจะเลยนแบบความประพฤตของพอแมโดยไมรตว เชน พอแมชอบใชคาหยาบ เดกกจะใชคาหยาบดวย หรอถาเปนในกลมเพอน เดกกจะเลยนแบบการกระทาของเพอนเชนกน เชน ถาตองการเลนดวยกนกตองอะลมอลวยกน ถาใครไมเลนตามกฎกจะถกกดกนไมใหเขารวมกลมดวย ซงถาหากตนยงอยากรวมกบกลมอยอก กตองปรบตวเสยใหมใหสอดคลองกบกฎเกณฑทกลมวางไว (สพตรา 2547: 38)

6) ทศนคต

การทผคนมทศนคตตอสงใดสงหนงไมวาจะเปนวตถสงของ ความคดเหนหรอบคคลกตาม เชยรสและคณะ อธบายวา ทศนคตลวนแตประกอบดวยสวนสาคญ 3 ประการ คอ ความร (cognitive) ความรสก (affective) และ พฤตกรรม (behavior) กลาวคอ

- องคประกอบดานความร (cognitive component) ประกอบดวยองคความรทงมวลทบคคลมอย หรอประสบการณเดมเกยวกบสงทเปนเปาหมายของทศนคต (attitude object) และไดรบรขอเทจจรง ไดรบความร รวมถงความเชอตาง ๆ เกยวกบเรองนนเพมเตมขน

- องคประกอบดานความรสก (affective or evaluative component) ประกอบดวยความรสกและอารมณของบคคลนนตอเปาหมายของทศนคต ซงเปนการประเมนคาความรสกเชงบวก ไดแก ชอบ พอใจ

84

เหนใจ หรอความรสกเชงลบ ไดแก ไมชอบ ไมพอใจ กลว รงเกยจ ซงจะสอดคลองกบองคประกอบดานความรเกยวกบสงนน

- องคประกอบดานพฤตกรรม (behavioral component) ประกอบดวยความพรอมของบคคลท

จะตอบสนอง (readiness to respond) หรอแนวโนมทจะแสดงออก (tendency to act) ตอเปาหมายของทศนคตเมอมการประมวลความร และประเมนคาความรสกตอสงนนแลว โดยพฤตกรรมจะแสดงออกไดสองลกษณะ คอ พฤตกรรมทางบวก ไดแก การยอมรบ สนบสนน เขาใกล ชวยเหลอ สงเสรม และ พฤตกรรมทางลบ ไดแก การทาลาย ขดขน ตอส ถอยหน ฯลฯ (จฑารตน 2549: 170-171) วพากษแนวทางการศกษา หากพจารณาบรบททางสงคมเรองการยายถนของเดกและเยาวชนในชนบทในปจจบน ปจจยทางการศกษาทเพญพร ธระสวสดไดกลาวไวขางตนอาจเปนปจจยหนงทมความสาคญในการตดสนใจยายถนหรออยในทองถนเดมของตน แตการยายถนในปจจบนทไมมแนวโนมวาจะลดลงมไดมเพยงผมการศกษาสงเทานน เมอโลกเปลยนแปลงเขาสยคโลกาภวตนททนนยมเขาครอบงา เราจะพบแรงงานในเมองทไมไดมการศกษาสงแตอพยพยายถนเขามาในเมองโดยเกดจากปจจยอนมากมาย ทฤษฎขางตนสามารถอธบายการยายถนของประชากรในปจจบนไดเพยงบางสวน ไมสามารถอธบายไดในทกกรณ เพราะปจจยตางๆทม ผลตอการตดสนใจไดเพมขนในภาพความคดของบคคล รวมทงการจดการเรยนการสอนของโรงเรยนในชนบทกมสภาพการณทเปลยนแปลงไป การเรยนตอชนยงสงขนไปไมเพยงแตจะเปนปจจยทมอทธพลอยางยงของการอพยพเทานน แตยงทาใหคนไมเคลอนยายอกดวย ถาหากวาไมมโอกาสทางานตรงตามทไดเรยนมา การฝกอบรมตางๆกไมไดนามาใชประโยชนแตอยางใด ซงนบวานอกจากเอกชนแตละคนแลวประเทศทงประเทศตองประสบความสญเสยในสงซงอาจหลกเลยงไดไมยากนกถาหากวาไดมการวางแผนการศกษาตามความตองการของแตละภาคซงมความแตกตางกน หากไดศกษาถงหลกสตรการศกษาของกระทรวงศกษาธการ เราจะพบวา หลกสตรจะเนนยาเรองการบรณาการหลกสตรใหเขากบทองถนของตนมากขน ประกอบกบการเพมเตมเรองเทคโนโลยทมความทนสมย และความพยายามทจะกระจายความเทาเทยมทางการศกษาของภาครฐเขาสชนบท สงตางๆทเปลยนแปลงเหลานลวนเปนปจจยสาคญในการตดสนใจของคนในชนบทวาจะเลอกอยททองถนเดมของตน หรอยายถน ซงทาใหการพจารณาเรองศกษาสง -ตาเพยงอยางเดยวไมสามารถอธบายเรองการยายถนไดอยางเพยงพออกตอไป ผลการศกษา

1) สมมตฐาน ระบบการศกษาทมาจากสวนกลางเปนระบบทสนองตอบตอสงคมแบบเมอง เมอเดกไดรบการศกษาดงกลาวโดยเฉพาะอยางยงในระดบทสงขนจงอยากเขาไปรบการศกษาและทางานในเมอง เกดการละทงฐาน และเกดความเสอมของวฒนธรรมทองถน ทาใหผทมการศกษาสงจะมแนวโนมยายถนมากกวาผทไดรบการศกษานอย ผทไดรบการศกษาสงมกคดวาความรทตนเองราเรยนมาไมเหมาะกบทองถนของตน ทาใหตองเกดการยายถน

85

2) ขอมลพนฐานของเดกและเยาวชนในพนทศกษา เดกและเยาวชนในชมชนบานโปงสามารถแบงไดเปนกลมใหญๆ2กลมดวยกน คอกลมทเปนเดกพนราบ และกลมเดกชาวเขา ซงทงสองกลมน มพนฐานทางความคด คานยม และพฤตกรรมทเหมอนและแตกตางกน ซงสามารถสรปไดดงน หวขอ พนราบ ชาวเขา ว ถชวต

เดกพนราบมวถชวต2แบบ คอ แบบเดม ซงใชชวตแบบสงคมเกษตรกรรมกบครอบครวของตนโดยกชวยเหลอพอแมทาไรนาเมอวางเวนจากการเรยน อกดานหนงคอ แบบสมยใหม เราจะเหนเดกในชมชนจานวนไมนอยทไดรบอทธพลตามแบบสมยใหมทมการบรโภคนยม เชน อยากใช Blacberry อยากเปนนกแขงรถ นกแขงมอเตอรไซค อยากเปนดารานกแสดงทมชอเสยง เปนตน

เดกชาวเขายงมวถชวตทผกตดกบวฒนธรรมชนเผาของตน ไดรบอทธพลจากภายนอกคอนขางนอย ปจจยภายนอกทเขามาแทรกแซงการใชชวตของชาวเขาทเหนไดชดเจน คอ กลมชาวครสตทเขามาในหมบานเพอเผยแพรศาสนา

ก า รอบรม/เลยงด

เดกพนราบไดรบความคาดหวงจากครอบครวใหทางานราชการ หรองานเอกชนจาพวกOffice ในเมอง เนองจากผปกครองเหนวาเปนงานทสบาย ไมตองเหนอยแบบงานเกษตรของตน เปนอาชพทมเกยรตในสงคม และมฐานเงนเดอนทคอนขางมาก และมนคง

เดกชาวเขาไดรบอทธพลทางการอบรมเลยงดไปในแนวทางของครสตศาสนาอยางมาก เนองจากชาวครสตเขามาในหมบาน ใหโอกาสทางการศกษา ซงตองไปเรยนและทางานในศนยครสต ในดานของครอบครว ครอบครวชาวเขามคานยมทตองการใหลกหลานทางานไดเงนเปนกอนมากกวาเปนรายเดอนทละเลกละนอย นอกจากนยงมความตองการในลกหลานทางานตามแนวทางของบรรพบรษของตนอกดวย

ท ศ นค ตทางกา รศกษา

เดกพนราบฐานะทางการเงนจะมความสาคญตอทศนคตทางการศกษา ในครอบครวทสามารถสงเสยลกหลานให เรยนไดกจะใหความสาคญกบการศกษา ไดรบการสงเสรมจากครอบครวใหไดรบการศกษาทสงเพอทจะไดนาวฒการศกษานนๆไปรบราชการในเมอง แตในครอบครวทมฐานะทางการเงนนอย กจะไมใหความสาคญกบการศกษาแตจะมองวาโอกาสทางการศกษาเปนเรองกรรม และเปนเรองทแกไขไมได

เหนวาการศกษาเปนเพยงโอกาสทศาสนาครสตหยบยนให หาก ไมมการยนโอกาสดงกลาวให การศกษากไมใชสงทจาเปนในการดารงชวต เพราะสามารถทจะดาเนนชวตแบบเดมดงทบรรพบรษทามาได การออกไปศกษาหาความร เ พมเตมในภายนอกวาเปนเรองทสนเปลองเงนทองและอนตราย

86

พ ฤ ตกรรมทางกา รศกษา

มความเอาใจใสทางการศกษา ตงใจเรยน และมความกลาในการซกถามขอของใจ หรอสงทไมเขาใจ มการปรกษาอาจารยในเรองตางๆอยบอยครง รบความรทครผสอนถายทอดใหไดด นอกจากนยงมแรงจงใจเรองการศกษาทสงขนจากบคคลตางๆมากมาย เชน ครอบครว คร อาจารย

มความเอาใจใสทางการศกษานอยกวาเดกพนราบ ถาไมเขาใจในสงทครผสอนอธบายจะจบกลมพดภาษาชนเผาของตน ทาใหครผสอนไมทราบวาเดกไมเขาใจเนอหาตรงไหน มขอจากดทางดานภาษาในการเรยน ทาใหรบเนอหาไดนอยและชากวาเดกพนราบ มความรสกแปลกแยกในตวครผสอนเนองจากครผสอนเปนคนพนราบ ทาใหไดรบโอกาสตางๆทางการศกษา เชน คาแนะนา ความสนทสนมกบครผสอน นอยกวาเดกพนราบ

3) เดกและเยาวชนกบการครอบงาทางการศกษา

การผลตซาโครงสรางทครอบงาสงคมนน ขนกบวาขณะนนคณคาทางวฒนธรรมเรองใดเปนเรองเดน นาสนใจ และถกนาเสนอเปนการทวไปในสงคม โดยทเนอหาและบรบททางการเมองและประวตศาสตรจะถกนามากาหนดดวย ในดานการศกษาของเดกและเยาวชนในชนบท เราจะพบโครงสรางการครอบงาทางการศกษาดวยกน 2 ทาง คอ ผานทางการครอบงาโดยรฐ และ การครอบงาโดยการเขามาของครสตศาสนา ซงทงสองสวนทเขามานน สามารถพบเหนไดทงทางตรงและทางออม โดยสามารถอธบายได ดงน

- การครอบงาทางการศกษาโดยรฐ การจดหลกสตรการเรยนการสอนโดยกระทรวงศกษาธการ เปนการวางโครงสรางการศกษาขนพนฐานใหกบโรงเรยนทกโรงในประเทศไทย กระทรวงศกษาธการไดมการพฒนาหลกสตรการศกษาขนหลายครง แตแมจะแกสกกครงกตาม สงทยงคงเปนปญหาเรอรงกยงคงเปนเรองความผดฝาผดตวของหลกสตร เนองจากสงทรฐจากสวนกลางมอบใหกบชนบทนน มนไมสนองตอบตอความเปนทองถน กลบกลายเปนการตอบสนองภาครฐ ทมอบเพยงความทนสมยโดยลมคดไปวา ความทนสมยนนมนอาจคานกบระบบวถชวต และพลวตทเกดขนในทองถนชนบทในปจจบน ซงกระทรวงศกษาธการเองกไดทราบปญหานเปนอยางด และมการระบไวในหลกสตรอยางเดนชดวาการกาหนดหลกสตรจากสวนกลางไมสามารถสะทอนสภาพความตองการทแทจรงของสถานศกษาและทองถน กลบกลายเปนการครอบงาใหเดกมความคดตามแบบเมอง และไขวควาทจะเขาสตลาดแรงงานของเมองมากกวาภาคชนบท การครอบงาของรฐรปแบบน เหนไดอยางชดเจนจากการพยายามพฒนาระบบ ICT ใหเขาถงโรงเรยนในทองถนทกโรงแมแตโรงเรยนบนดอย การเขามาใหความชวยเหลอพฒนาดานการสอน ICT ในแงหนงเปนการสรางประโยชนทางดานการพฒนาความร ใหกาวทนโลกยคโลกาภวตนทมความเปลยนแปลงไปมากทางดานเทคโนโลยและสารสนเทศ แตหากพจารณาดานการจดการเรยนการสอน จะพบวาการสอน ICT

87

ไมไดตอบโจทยความตองการของทองถนแมแตนอย หากแตเปนการสอนเพอยดระบบราชการเขาสชวตของเดกนกเรยนชนบทคนหนง การสอน ICT นนอาจเปนพนฐานทเดกทกคนควรทราบ แตพนฐานตางๆเหลานนไมกอใหเกดการบรณาการใหเขากบทองถน เราจะพบไดชดเจนวา นกเรยนในชนบทใหความสนใจกบการสอนดาน ICT นเปนอยางมากเมอเทยบกบการสอนเรองความรทองถนของตน ซงผวจยตงขอสงเกตวา จะดกวาหรอไมหากบรณาการการสอน ICT เพอใหตามโลกทน เขากบภมปญญาทองถนเพอใหตามพลวตของทองถนไดทนไปควบคกน

- การครอบงาทางการศกษาโดยชาวครสต ครสตศาสนาเปนผแสดงอกกลมหนงทนาสนใจในการพจารณาบรบททางการศกษาเปนอยางย ง ในเมองเราอาจจะพบภาพของศาสนาครสตในฐานะเปนตวแทนของพระเจาผทจะทามนษยมความสงบทางจตใจ ศาสนาครสตอาจมาในรปของการทาใหมนษยตระหนกในบาปและตองพงพาพระเจาเพยงพระองคเดยว กลาวไดวาในเมองนน ครสตชนมภาพเปนเพยงผเผยแผและชกจงคนใหเขาศาสนาโดยใชความเชอเรองบาปบญคณโทษสวนบคคลมาเปนการชกจง แตในชนบท ครสตชนไดแสดงบทบาทอกแบบหนง คอ เปนผหวงดหยบยนโอกาสทางการศกษาใหกบเดกในทองถน แตแฝงเรนดวยการครอบงาใหเขาคนนนกลายเปนครสตชน จากการศกษาในชมชนบานโปงและบานหวยมะแกงพบวา มเดกจานวนไมนอยทไดรบการหยบยนโอกาสทางการศกษาใหโดยครสตศาสนา ซงจะมอบใหกบเดกนกเรยนทมผลการเรยนดและขาดแคลนทนทรพย ซงทนการศกษานนเปนทนทมอบใหเปลา ไมตองใชทน แตจากการสมภาษณกลบพบวา นกเรยนทไดรบทนการศกษาของครสต และเขาไปเรยนในโรงเรยนครสตกลบมอตราการทางานในศนยครสตสงมาก และไมกลบมาทางานทองถนของตนอกเลย จะกลบมาในบางโอกาสทสาคญเทานน เพราะการทางานในศนยครสตเปนงานทมความสอดคลองกบสงทเรยน มความทนสมยทางดานเทคโนโลยและสารสนเทศ นอกจากนเรายงพบขอคนพบอกประการหนงทนาฉงน นนคอมเดกถงขนยอมเปนครสตเพอใหไดรบทนการศกษาไปเรยนตอในโรงเรยนครสต จงเปนสงทตอบไดวาชาวครสตใชการศกษาเปนเครองมอใหเดกในชนบทไดรบวฒนธรรม ความร วถชวตแบบชาวครสตนนเอง

4) ววาทะระหวางแนวคดสองชด จากการศกษาโดยการสมภาษณไดพบกบแนวคด2แบบซงมความขดแยงกนภายใตบรบทสงคม

เดยวกน ซงอาจจะมประโยชนในการอธบายผลการศกษาตอไปได แนวคด2แนวทวาน ไดแก - บคคลทไดรบการศกษาสงจะออกไปทางานในเมอง เพราะไมสามารถนาความรมาประยกตกบ

ทองถนของตนได - หนมสาวในชนบทตองการออกไปหาประสบการณชวต จงออกไปทางานในเมอง แตเมอถงจดอมตว

กจะกลบมาดาเนนชวตในทองถนเดมของตน

จากชดความคดทงสองชดนมความเปนจรงไดทงสองชด โดยโอกาสทจะกลายเปนความคดชดใดชดหนงนนขนอยกบปจจยหลายๆอยาง ซงพอจะสรปไดดงน

88

สภาพสงคม สภาพสงคมเปนอกปจจยหนงทมผลตอการเลอกทจะยายถนของเดกและเยาวชนในชนบทหรอไม ซง

สภาพสงคมทแตกตางกน กจะมการกลอมเกลาทางสงคมทแตกตางกน รวมทงการแทรกแซงจากภายนอกกมมาก-นอยไมเทากนดวย ทาใหความคด คานยมตางๆของเดกแตกตางกนไปตามสภาพสงคม การศกษาในชมชนบานโปงนในโรงเรยนบานโปงจะมเดกมาจากหลายสภาพสงคม โดยไมวาจะเปนเดกจากชาวเขา(เผามเซอบาหลา,มเซอแดง) และเดกจากพนทราบ ซงเดกทงสองกลมนจะไดการเลยงดตางกน เดกชาวเขา จะไดรบการแทรกแซงจากภายนอกมากกวาเดกพนราบ เพราะมการเขามาของศาสนาครสต ทาใหเดกชาวเขาเมอจบม.3 แลวจะไปเรยนตอสายอาชพและมการไปทางานตอในศนยครสตนอกทองถนของตนเอง และมคานยมการเลยงดใหเดกอยากไดเงนเปนกอนเพอนาไปใชในการลงทน นาไปใชในการเกษตร ในขณะทเดกทราบมการเขาแทรกแซงนอยกวา และไดรบคานยมความเปนราชการ จงทาใหเดกทราบมกเรยนตอในสายสามญ นอกจากนเดกในทราบไดเหนตวอยางจากบรรดาชาวบานทเรยนจบมาและประสบความสาเรจ ทาใหเดกมความสนใจการศกษามากขน กลาวโดยสรปคอ เดกชาวเขาจะนยมออกไปทางานภายนอก ในขณะทเดกพนราบสวนใหญยงมความคดทจะออกไปทางานในเมองแตกยงคงตองการกลบมาทองถนเดมของตนเมอถงจดอมตวในการทางานในเมอง ตนทนทมอยในชนบท ตนทนหรอพนฐานทางสงคมของครอบครวในชนบท เปนอกเหตปจจยหนงทมความสาคญวาคนทไดรบการศกษาจะกลบมาสทองถนของตนหรอไม และเมอกลบมาแลวจะอยในทองถนของตนภายใตความรทศกษามาไดนานเพยงใด จาการไดสมภาษณพเสร ซงไดรบการศกษาจนจบปรญญาตร ทาใหพบวาเดกทไดเขาไปเรยนในโรงเรยนใหญๆไดรบการศกษาสงๆนนมจานวนมาก แตการทจะไดกลบมาทางานในทองถนและประสบความสาเรจนนอาจจะตองมตนทนทางธรกจของทางบานอยแลวและนาความรไดรบจาการศกษาของตนมาประยกตใชใหเขากบธรกจของครอบครว แตหากไมมตนอย ทางเดยวทจะไดกลบมาในทองถนคอการไดโชคดมาบรรจเปนราชการในทองถน เชน นางพยาบาลหรอตารวจ แตการทจะมาเรมตนธรกจเลยนนเปนสงททาไดอยาก เพราะเพยงลาพงคนเดยวไมสามารถนาความรทตนเองมมาประยกตกบสภาพแวดลอมไดหากไมมตนทนอยกอนแลว ทาใหเดกทไดการศกษาจงถกบงคบใหไปทางานในเมองมากกวา นอกจากนความยากจนทางการศกษากยงคงเปนสวนสาคญในการศกษาในชนบทเดกทสามารถไปเรยนตอในเมองไดมกเปนเดกทมพนฐานมากครอบครวทมฐานะจงสามารถสงเดกไปเรยนตอสงๆได มเดกจานวนมากทพอไดทนแลวไดไปเรยนตอในเมองแลวมปญหาเรองฐานะทาใหไมไดไป

89

การเลยงดของครอบครวและตวเดกเอง การเลยงดของครอบครวมความสาคญอยางมากกบการศกษาของเดก เปนทนาแปลกใจมากทในชนบท ครอบครวบางสวนใหความสาคญกบการศกษานอยมาก โดยคดวาเปน ลกคนรวยกลบมากเปนคนรวย คดวาชะตาของตนเองไมถง คดวาเปนเรองกรรม พยายามหลกหนการแขงขน นอกจากนพอแมยงเปนหวงลกไมอยากใหลกเดนทางไกล อยากใหลกอยใกลตว โดยเฉพาะลกสาว ทาใหเดกไมมโอกาสในการศกษา เดกจาพวกนจงยงคงทามาหากนอยในทองถน และนอกจากนยงอยทตวเดกเองดวย บางครอบครวมเงนสงเสย แตตวเดกเองไมมความกระตอรอรนจงไมยอมรบโอกาสทพอแมยนให ตรงกนขามกมเดกจานวนไมนอยททางบานมฐานะยากจน แตกพยายามสงเสยตวเองเรยนใหสงทสด การเขามาของเทคโนโลยและความทนสมย การเขามาของเทคโนโลยและความทนสมย มผลตอพฤตกรรมทางการศกษาและการใชชวตของเดกและเยาวชนในชนบทเปนอยางมาก เนองจากเปนสงแปลกใหมทเดกในชนบทยงไมคอยไดสมผส จงมความรสกสนใจ และอยากตอยอดความทนสมยดงกลาว จงทาใหเดกมความกระตอรอรนทจะเรยนดานเทคโนโลยเพมขน ในการเรยนการสอนทโรงเรยนบานโปงและโรงเรยนบานหวยมะแกง มการนาคอมพวเตอรเขามามสวนในการเรยนการสอน การมศนยคอมพวเตอรเกดขนในโรงเรยนทาใหเดกๆมความกระตอรอรนกบการเรยนวชาคอมพวเตอรมาก เมอเดกไดเหนเทคโนโลย ความทนสมย กทาใหเดกอยากเขาไปหาความทนสมยในเมองมากขน ขอมลทตนเองไมเคยเหน แตสบคนจากอนเตอรเนตกอยากออกไปพบของจรง ทาใหเดกอยากออกจากหมบานไปศกษาในเมองมากยงขน ความเปลยนแปลงของยคสมย ยคสมยทเปลยนแปลงทาใหคานยมของคนในชนบทเปลยนแปลงตามไปดวย การทเดกเลอกจะศกษาตอหรอทางานในเมองนน กมาจากคานยมทเปลยนแปลงไปตามสมยนยมนเอง เมอไดไปสมภาษณพบอมบซงไดจบการศกษามา พบวาการทเดกจะออกไปทางานในเมองหรอไมนนขนอยกบยคสมยดวยเพราะความนยมในการทางานในแตละสมยไมเหมอนกน อยางคนรนพอแมซงไดรบการศกษานอยกจะคดวาการไดรบราชการ การไปทางานในเมองเปนงานสบาย ไดเงนเยอะกวา การทาการเกษตรเปนอาชพ ทตอยตา อยากสงลกใหเรยนสงไปรบราชการ แตเมอเดกรนหลงไดรบการศกษา และไดลองไปทางานในเมองมากอน ทาใหรวาทเขาไปทางานในเมองเปนการทางานทไมมการสะสมทน เปนลกจาง มการแขงขนสง โอกาสทจะไดงานทาในเมองมนอยกวาในทองถน การกลบมาทางานในทองถนยงสามารถเปนเจาของกจการและมโอกาสทในเมองไมม เดกรนหลงจงอยากทางานในทองถนมากกวา แตกมปญหาทเดกเหลานไมรจะเรมธรกจของตนเองอยางไรหาก ไมมตนทนทางธรกจอยกอน ตวอยางคนทประสบความสาเรจมนอย คนทลมเหลวมมาก ทาใหโอกาสทเดกกลบมาททองถนแตทายสดธรกจลมเหลวไมมความมนคงทางการเงน กตองกลบไปหางานทาในเมองอยดเพราะไดรบเงนเดอนมความมนคงมากกวา

90

ความตองการเครองอปโภคบรโภค การอพยพออกจากภมลาเนาเดมเปนการชวคราว และไปอาศยอยในชวเวลาหนงในเมองหรอจงหวดอนๆ ซงภาวะเศรษฐกจ กาวหนากวาในหมบานภมลาเนาเดม ทาใหคนงานชนบท ไดรบการปลกฝงนสยบางอยาง ซงกอนหนานไมอาจปฏบตเชนนนไดเพราะไมมเงน เชน ดมกาแฟ สบบหร หรอดมสรา เปนตน อปนสยการบรโภคเชนน ตอๆไปกไดกลายเปนความจาเปนทละเมดไมได และเมอรวมเขากบปจจยอยางอน กทาใหเกดความตองการเดนทาง ไปหางานทานอกหมบาน ของตน ในฤดการผลตปตอๆไปมอย เสมอๆ ทคนงานผอพยพตองอพยพ ออกจากหมบานอกครงหนง เนองจากเงนหมด นเปนการเนนใหเหนวาปจจยสาคญทสดของการอพยพกคอความตองการเงนและเครองอปโภคบรโภค สวนปจจยอยางอนมความสาคญเปนอนดบรองลงไป

ความพรอมทางฐานะทางเศรษฐกจในการสงบตรหลานเขาเรยน แมการใหการศกษาของโรงเรยนในชชมชนจะพฒนาเรองหลกสตรและเทคโนโลยใหทนสมยแลวก

ตาม ถาหากฐานะอานวย บดามารดานยมสงบตรหลาน ไปเรยนตอในกรงเทพ เพราะเชอกนวามาตรฐานความรทสอนในจงหวดตากวาในกรงเทพ นกเรยนและนกศกษาทเดนทางไปเรยนตอในกรงเทพมกเปนเดกทมญาตพนองทมฐานะ อาจเปนขาราชการ คร หรอไมกเปนชาวนาทมฐานะด

อาชพในชนบท หากผทไดรบการศกษาไมอาจหางานทาไดแลว กจะทาใหมความโนมเอยง ทจะอพยพออกจาก

ภมลาเนาเดม ยกตวอยางเชน งานทรองรบในอาเภอแมสรวยมนอยมากทาใหตองมการอพยพของบณฑตในการไปทางานในกรงเทพทกป

9.) ความหวงทจะศกษาเลาเรยนสงขนไปอก เปนเหตผลสาคญททาใหนกศกษาทเรยนเสรจแลวไมเดนทางกลบภมลาเนาเดม สวนผทเรยนไม

สาเรจ กมกจะไมกลบภมลาเนาเพราะอบอายจากการสอบคดเลอกตอในโรงเรยน วทยาลย หรอมหาวทยาลยไมเปนผลสาเรจ หรอไมอาจหางานทาได กลาวโดยสรปไดวา แนวคดทงสองแนวนน มความเปนไปไดจรงตามสภาพการณของชนบททเปลยนแปลงไป ทงนปจจยตางๆทกลาวมาขางตนลวนแตมผลใหการตดสนใจเลอกทจะยายถนหรออยในทองถนของเดกและเยาวชนมความแตกตางกน ซงการทจะทราบไดวาการยายถนในอนาคตจะเปนไปในทศทางใดนน อาจจะตองพจารณาประเดนทกลาวไวขางตนเปนการประกอบดวย

มายาคตวาดวยเรองของเมองทมอทธพลตอเดกและเยาวชนในชนบท มายาคตเกยวกบเรองของเมองมความสาคญตอทศนคตของเดกในชนบททมองภาพเมองวาเปน

สถานททมความเจรญ เปนสถานททการศกษามการพฒนากาวหนาเกนกวาชนบทจะตามทน เปนสถานททผคนมฐานะทางสงคมด เพราะไดรบการศกษาสง ผคนทมชอเสยงของประเทศสวนมากกอยเ มอง รวมทงสถานศกษาทมชอเสยงระดบประเทศ กมกจะมทตงอยในเมองเชนเดยวกน นอกจากนน แหลงเงนทนใหญๆท

91

จะสามารถสรางรายไดใหกบตนเองไดกพบกระจายทวไปอยในเมอง ซงเดกในชนบทไดรบรผานทางสอตางๆ ดวยเหตนเดกและเยาวชนทมความเอาใจใสตอการศกษา จงมกมความคดทจะไปศกษาตอในเมอง ซงจากการใชแบบวดทศนคตพบวา เดกมความตองการยายถนของตนเขาไปในเมองเพราะเหตดานการศกษาถงรอยละ85 สวนทเหลอไมตองการยายถนเขาสเมองมายาคตของเมองทไดกลาวไปขางตนนน เปนภาพเบองหนาทเดกและเยาวชนในชนบทมองภาพดงกลาวเปนภาพตวแทนของเมองทงหมด โดยทลมมองสงตางๆทอยขางหลงภาพตวแทนเหลานน ซงจากการสมภาษณผทไดรบการศกษาสง และเคยเขามาทางานในเมอง ประสบความสาเรจทงทางดานหนาทการงาน ฐานะทางสงคมและเศรษฐกจ แตเลอกทจะกลบไปใชชวตในชนบท เราจะไดเหนมมมองของเมองจากเดกบานนอกคนหนงทนาสนใจ ดงน

1) มหานครแหงการแขงขน คนชนบททไดรบการศกษา และเขาทางานในเมอง จะพบวถชวตความ

เปนอยแบบเมองซงแปลกใหมสาหรบเขา กลาวคอ ความเปนอยทเรยบงายแบบชนบท ไมสามารถใชไดกบมหานครแหงการแขงขนแหงน จากความคดทวาตองการเขามาเพอหารายได และอาชพการงานทมนคงกวาในชนบท ไดทาใหเหนชวตแบบใหมคอ ผทชนะเทานนทจะสามารถชคออยในสงคมเมองไดอยางมนคง เพราะการแขงขนในเรองของอาชพ การไดมาซงงาน และตาแหนงทมนคง ลวนมาจากการแขงขนทมทงความสามารถและเสนสายตางๆ การศกษาทไดราเรยนมา อาจใชได จรงในการทางานในเมอง แตในขณะเดยวกนอาจจะไมไดใชเลยหากไมสามารถชนะการแขงขนในการทจะเขาทางานในเมองได

2) มหานครเปนแหลงเงนทนทไมมตนทน กลาวคอ เมองเปนแหลงทผคนในชนบทจะสามารถมาหา

เงนเพอเลยงชพตวเองไดดวยการเปนลกจางใน Office ของเอกชน หรอบรษทตางๆ แหลงเงนทนทมากมายนนดงดดใหคนในชนบทเขาสเมอง แตสงทพวกเขาพลาดโดยทไมไดนกถง คอ ตนทนทางสงคมทพวกเขาสญสนไปจนหมดเมอเขาไดเขามาสระบบตลาดของเมอง

3) มหานครแหงการท างาน การเขามาทางานในเมอง คนในชนบทมกจะมองวาเปนการทางานท

สบาย มนคง และมเงนเดอนทแนนอน การทางานเปนไปโดยใชความสามารถ ความร และทกษะของแตละคน แตการเขามาทางานในเมองนน อาจจะตองสญเสยความเปนตวเองโดยทมเทเวลาทงหมดใหกบการทางาน เพอจะสามารถแขงขนกบผอนในสงคมเมองได

เดกและเยาวชนในชนบทมกจะมองเพยงภาพดานดของเมองวามความเจรญในดานตางๆ ซงมกจะ

ละเลยภาพดานลบไป การยายถนเขามาสเมองของคนในชนบทโดยตวเขาเองไดเขามาสมผสถงชวตเมองคงจะเปนวธเดยวทตอบไดวา มายาคตทเขาทราบมานนเปนจรงมากนอยอยางไร และอนาคตเขาจะเลอกใชชวตอยในเมองตอไป หรอกลบไปสความเรยบงายในทองถนเดมของตน

หนมสาวในชนบททอมตวจากการทางานในเมองจะกลบมาเปนผดแลชนบทไทยในอนาคต โดยนาความรทไดราเรยน พรอมกบประสบการณในเมองมาปรบใชใหเกดประโยชนตอทองถนของตนมากท สด ซงความรและประสบการณทเขาไดรบมาจากเมองนน จะชวยสรางทนทางสงคมใหกบเขา และทาใหเขาสามารถ

92

ยนหยดอยในสงคมชนบททมความเรยบงายแตซบซอนไดอยางมนคง ยงผลใหชนบทสามารถยนยงอยได ไมลมสลายตามกระแสโลกาภวตนทเขามาครอบงา

ขอเสนอแนะตอแนวคดวชาการทเรยนมา และขอเสนอแนะเชงนโยบาย

1) พลวตกระแสทองถนนยมใหม (Neo-Ruralism) แนวคดเกยวกบความหมายของชมชนชนบทไดมผใหนยมความหมายเอาไวเปนจานวนมาก ซงในงาน

ของวรช (2551) ไดกลาวถงความหมายของชมชนชนบทไววา ชมชนชนบท หมายถง ชมชนทตงอยภายนอกเขตเทศบาลหรอสขาภบาล ประชาชนอาศยอยอยางไม

หนาแนน สาหรบลกษณะของชมชนชนบททสาคญ เชน - ประชาชนภายในชมชนมความเปนอยอยางเปนกนเอง มความคนเคยสนทสนม และจรงใจตอกน

อนเปนความสมพนธกนแบบปฐมภม (Primary Relationship) - ประชาชนในชมชนชนบทรกและผกพนกบขนบธรรมเนยมประเพณหรอวฒนธรรมมากกวา

ประชาชนในชมชนเมอง เชน จะไปทาบญทาทานเปนประจา - ถงแมวาความหนาแนนของประชากรในชมชนชนบทจะมไมมากเมอเทยบกบชมชนเมอง แตจานวน

สมาชกในครอบครวมมากกวาชมชนเมอง - อาชพของประชรชนในชมชนชนบทสวนใหญผกพนอยกบธรรมชาต โดยประกอบอาชพ

เกษตรกรรม เลยงสตว อกทงการประกอบอาชพเปนไปในลกษณะทคลายคลงกน - การทางานของประชาชนในชมชนชนบทจะเปนลกษณะตางคนตางทาตางคนตางผลต - การเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนชนบทเปนไปอยางเชองชา มความเปนอนรกษนยมสง - ประชาชนในชนบทมระดบการศกษาตาเมอเปรยบเทยบกบประชาชนในชมชนเมอง นอกจากงานของวรชแลว งานของนกสงคมวทยาทานอนๆกมความเหนเชนเดยวกนในเรองของการ

ใหความหมายชมชนชนบท ซงมกจะมองไปในทศทางทชนบทมสภาพสงคมเรยบงาย ดาเนนชวตอยางผกพนกบธรรมชาต มความสนทสนมกลมเกลยวกน มระบบอปถมภเปนระบบทคาจนสงคมชนบทใหสามารถดาเนนไปไดอยางราบรน การพจารณาชนบทในมมดงกลาวอาจเปนการมองชนบททคอยขางแคบในเชงภาวะวสย กลาวคอ ชนบทในปจจบนไดมการพฒนารปแบบสงคม เกดพลวตรปแบบใหมทอยในทองถน การประกอบอาชพใดในชนบทหรอไมนน มไดองอยกบสภาพดนฟาอากาศเพยงอยางเดยว การคบคาสมาคมในชนบท มไดเปนไปโดยเกดจากความรกใครสมพนธเชงอปถมภเทานน แตยงมความตองการเบองหลงทเขากาลงแฝงเรนอย สงทเขาตองการจากใหความสมพนธเชงอปถมภ การสรางเครอขายตางๆในชนบทนน รวมกนเรยกวา “ทนทางสงคม” (Social Capital)

93

ไมวาจะพจารณาทนในมตทเปนมลคาอนไดแก เรองของวตถสงของ เงนทอง ฯลฯ หรอในมตของคณคาอนไดแก เรองของจตใจหรอคณงามความดตางๆ ฯลฯ กตาม คาวาทนกลวนบงชถงความเจรญเตบโต งอกงาม ดงนน คาวา “ทนทางสงคม” ทจะกลาวถง จงถอเปนทนประเภทหนงทอาจจะมความเกยวของโดยตรงหรอโดยออมกบความรวมมอรวมใจ จงอาจกลาวไดวา ทนทางสงคมสามารถลดชองวางระหวางคนกบคน คนกบสถาบน หรอระหวางสถาบนกบสถาบน ทาใหทกฝายทกสวนสามารถทางานรวมกนได ดงนน เมอใดกตามทคนไดมองเหนผลประโยชนรวมกน มความไววางใจซงกนและกน มองเหนคณคา มความคาดหวง และเปาหมายรวมกน (Common Purpose) กจะทาใหคนหรอสถาบนสรางระบบความสมพนธทางสงคมทเรยกวา “ทนทางสงคม” ซงจะชวยใหสามารถทางานรวมกนจนบรรลเปาหมายทต งไวได (วรวฒ 2548: 15) เหตทกลาววาทนทางสงคมมผลตอพลวตกระแสทองถนนยมใหมนน ผวจยตงขอสงเกตวา การเลอกททางานททองถนหรอยายถนไปทางานในเมองของนกเรยนในชนบท มสวนทเกยวของกบทนทางสงคมอยมากในการตดสนใจ เนองจากสงคมชนบทในปจจบน สามารถดารงอยไดเนองจากแตละคนมทนไดสงสมมาเปนเวลานานในการใชชวตในชนบท กลาวคอ ระบบอปถมภกด ระบบเครอญาตกด ความสนทสนมกลมเกลยวกนกด สงตางๆเหลานลวนเปนทนทางสงคมทจะทาใหบคคลผสาเรจการศกษามาใหมมทนทจะสามารถทาใหเขายนหยดอยในสงคมชนบทได ซงทนทางสงคมนจะสรางสงทกอใหเกดทนทางเศรษฐศาสตรเกดขน ทงเงน ทดน แรงงาน และอนๆ สงตางๆเหลานในภาคชนบทลวนเปนผลพวงมาจากการทประชากรสะสมทนทางสงคมไวมาก จนทนเหลานนไดแปรสภาพกลายมาเปนเครอขาย (Network) ททาใหเขาสรางฐานะตนเองขนในสงคมชนบทได การเลอกกลบมาทางานททองถนของนกเรยนชนบทในเมองกเชนกน บคคลเหลานนจะกลบมาไมได หรอกลบมาอยางไมมนคง หากพวกเขาไมมทนทางสงคมทไดสะสมไว ในทางกลบกน การสรางทนทางสงคมใหกบตวเขาเอง อาจขนกบประสบการณทเขาไดสะสมมาจากเมอง ความรทไดรบตามแบบเมอง ประสบการณทกาวลาความสมพนธแบบชนบท ทาใหเขาสามารถสรางทนทางสงคมจากระดบการศกษาและประสบการณทเหนอกวาไดเชนกน ความเปนทองถนนยมสมยใหม (Neo-Ruralism) นน ตองพจารณาอยางถถวนถงปจจยในเรองของทนทางสงคมทไดเกดขนในพลวตของชมชนชนบทในปจจบนซงมความเปลยนแปลงไปตามยคโลกาภวตน การมองชมชนชนบทเปนเพยงความเฉอยชาลาหลง คงเปนความคดทโบราณเกนไปแลว ซงนกสงคมวทยาควรใหความสนใจในสวนนในการทาความเขาใจเรองพลวตในชนบทไทยปจจบน โดยเรองของการศกษากบการยายถนเปนตวแปรทดอยางหนงในการศกษาเรองทนทางสงคม เพอจะสามารถตอบโจทยไดเปนอยางดวาโฉมหนาชนบทไทยในอนาคตจะเปนอยางไร จะลมสลาย หรอยนยงอยไดภายใตพลวตความเปนทองถนนยม

2) กระบวนการสรางทนทางสงคม ประกอบดวย 3 สวน ไดแก - สวนทเปนระบบคด จะเปนสวนทมความเปนนามธรรมสง ระบบคดดงกลาวจะมทงสวนทเขามาแต

ดงเดม อนไดแก ความเชอ คานยม ขนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรม ภมปญญา ทปจเจกชน กลม องคกร สถาบน หรอชมชนไดสบทอดมาจากบรรพชนในอดต นอกจากนนระบบคดอกสวนหนงอาจจะมาจากสงทได

94

เรยนรในปจจบนซงกรวมทงความเชอ ศรทธา คานยม หรอธรรมเนยมปฏบตแบบใหม สาหรบสาระหลกทอยในระบบคดดงกลาว ไดแก ระบบคดทเกดจากคานยมทมการเอออาทรตอกน มการตางตอบแทนกน มความไววางใจระหวางกน และมความสามคคกน ฯลฯ เปนตน (วรวฒ 2548: 84) สวนทเปนระบบคดน คนในชนบทควรสรางขนเปนคานยมพนฐาน เนองจากการมการตางตอบแทนกน การมความคดความเชอ คานยมแบบเดยวกน จะกอใหเกดเครอขาย (Network) ทเหนยวแนนในชนบท เกดความเปนปกแผนทจะรวมฐานเปนกาลงสาคญของกนและกนในการกอรางสรางตวในชนบทได

- สวนทเปนวธปฏบต จะเปนสวนทมความสมพนธกบสวนทเปนระบบคด นนหมายความวา เมอ

ปจเจก กลม องคกร สถาบน หรอชมชนมระบบคดเกยวกบคานยมในการชวยเหลอเกอกลกน ระบบคดดงกลาวกจะสงผลใหสมาชกมการปฏบตตอกนดวยความเอออาทรและมความรวมมอกน ชวยเหลอซงกนและกน เปนตน (วรวฒ 2548: 84) สวนทเปนวธปฏบต เปนสวนทควรเปนจตสานกของประชาชนในการทจะรวมกนสรางสงคมชนบททเตมไปดวยทนทางสงคม ซงจากทนทางสงคมของปจเจกแตละคน รวมเปนทนทางสงคมของชนบท จะสรางเปนทนทางเศรษฐกจใหกบสงคมชนบทได

- สวนทเปนผลลพธ จะเปนสวนทเกดจากผลของการทสมาชกมระบบคดและวธการปฏบตอยางไร

ซงผลลพธดงกลาวอาจจะอยในรปของทรพยากรทเปนประโยชนตอสวนรวม หรอเปนทนในรปแบบตางๆทเปนประโยชนตอสวนรวม อาท ทนทเปนตวเงน (ทนในรปของกองทนชมชน) ทนมนษย (แรงงานทมการลงแขกเอาแรงชวยเหลอกน) ทนทรพยากรธรรมชาต(มปาไมทเปนปาของชมชน) ทนภมปญญา(มความรทเปนภมปญญาของชมชน) โดยททรพยากรหรอทนตางๆเหลาน เปนของชมชนหรอเปนของสาธารณะทสมาชกในชมชนสามารถเขาถงและนามาใชประโยชนได (วรวฒ 2548: 84) 8. ผหญงเสอแดงกบบทบาท ทศนคต และปฏบตการทางการเมอง หากกลาวถง “ความตาง” ลกษณะสาคญของมนอาจมองไดใน 2 ขวบนฐานของแรงดงดด และภาวะการโนมถวงของโลก นนคอ ภาวะผลกดนชองวางเพอขยายขอตาง กบ ดงเขาหาศนย ทวาสาหรบในเรอง”ชนบท” (Rural) บนฐานทตงอยบนการศกษาทจาตองประยกตเพอใหเขาใจถงพลวตรของชนบทแหงยคทนนยมโลกาภวตนนนเปนสงทจะลมเสยมได หากเปรยบบานคอสวนทเลกทสดในเชงโครงสรางของสงคม ในยคปจจบนทโลกาภวตนทาใหขอบเขตของชนบท และเมองเขาใกลกนมากจนแยกกนออกไดยาก แตกยงคงไวซง”อตลกษณของวถชนบท” นนคอ “วถแหงชาวบาน” เอาไว ขอเทจจรงทวาชนบทตามทองถนทวไปภายใตการปกครองในระบอบประชาธปไตย อนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข แบบกระจายอานาจเชนน ยอมเปดโอกาสใหม “อสระ” ในการจดการตวเองมากทสด อกทงมนกเปนหลกนโยบายของรฐบาลเองในการทจะให หมบาน ตาบล อาเภอ และจงหวด มการจดการทดทสด แขงกนเอง เพอ “ความดความชอบ” และหมายรวมถงการพฒนาใหกาวใกล Core มากทสดนนเอง และดวยความเปลยนแปลงทางสงคมทมการเคลอนตวอยตลอดเวลานเองทจาเปนอยางยงตอการ “เขาใจ”ในพลวตรทกอใหเกดความเปลยนแปลง หลากหลาย และ

95

เหลอมลาบนฐานทสตรเขามาเกยวของ ดวยคาถามทวา “ทาไม และอยางไร” ผานฐาน และระบบภมหลงของชวตของสตรเพศในสงคมชนบททตางกนของ “หญงแดงเหลาน” วตถประสงค

1) เพอทาความเขาใจบรบทของหญงเสอแดง/ คนเสอแดง ในดานบทบาทและทศนคตวามเหตผลตนสายปลายเหตวาเปนอยางไร ผานวาทะและคาถามแบบเปดใจของผวจยดงน

- แดงทาไม ทาไมถงแดง

- ชอบทกษณ/ เพราะอะไร

- ไดอะไรจากนโยบายประชานยมในรฐบาลทกษณบาง

- เปลยนรฐบาลแลว ไดรบผลกระทบอยางไร

- นกการเมองโกง แตคณสบาย คดเหนอยางไร

- ชวตครอบครว กบทศนคตทางการเมองทเปนอยไปดวยกนไดหรอไม - คดเหนอยางไร กบการเรองของ”ผหญง กบการเคลอนไหวทางการเมอง” มนจะไปไดไกลเพยงใด

จะมองมมเกาทผหญงเปนชางเทาหลง หรอมมใหมกได ปาแดดนเปนอยางไร 2) เพอใหเขาถงสภาวะ และแรงจงใจสาคญของการเขารวมการเคลอนไหวทางการเมองของหญงเสอ

แดง และกลมคนเสอแดง วามแนวคด และหางเสอเรอบนบรบทของความเชอทจะเขารวมอยางไร 3) สาคญยงตอการเขาถงชวตจรง กอปรกบการดาเนนวถทางครอบครว สงคม เศรษฐกจ กบความ

ยากแคนขดสน ความเหลอมลาทางชนชน และเศรษฐกจ สมมตฐาน ฐานของแนวคดทสาคญในการตงสมมตฐาน ใน 2 มมมอง

1) จากคนเมองทมตอคนชนบท 2) จากคนนอกทมองเสอแดง

ความเดอดรอนทไดรบตงแตชวงของการชมนมเมอ มนาคม 2553, เมษายน 2553, และพฤษภาคม 2553 เพราะในฐานะนสตนกศกษา และคนเมองทตองเดนทางสญจรตางกไดรบความเดอดรอนจากสงมชวตทเรยกวา”ควายแดง” ทมาตงรกรากอยกลางกรง สภาพ “มอบจดตง” ในสภาพทคนเสอแดงเปนอยและถกครอบงาโดย “เงนวาจาง” ใหมาเปนมอบ บทส ารวจงานวชาการ และแนวคดทเกยวของ

เปนททราบกนดวาในยคปจจบนประเทศไทยกาลงประสบปญหาวกฤตทางดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง อนอยในสภาวะทคาราคาซง และเนนนานมาตลอดระยะเวลาหลายปทผานมา ประการหนงของ

96

ปญหาทสาคญเหลานมาจากสภาพโครงสรางพนฐานในดานการบรหารจดการสงคม เศรษฐกจ การเมอง และวฒนธรรมของไทยทออนแอมาตลอด เราไดกาวขามขนตอนทสาคญในการสรางรากฐานทเขมแขงใหกบสงคมเราเอง นนคอ “เราไมใสใจ/เพกเฉยในเรองของความเหลอมลาทางชนชน” อนเปนการกระจายความเทาเทยมใหกบคนในสงคม แตกลบไมเปนไปตามนน เพราะความมงคงและความสวยหรในวถชวตลวนตกอยแกชนชนสง คนทมอนจะกน และปญญาชนผทะเยอทะยาน กอปรกบนบตงแต พทธศกราช 2504 ยคจอมพลสฤษฏ ธนะรชต ทไดมการนาแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตเขามาใช สงหนงทเหนไดชดเจนตงแตชวงเวลานน ลวงเลยมาถงปจจบน คอประเทศไทย เปนเมองพทธทบชาลทธ “เศรษฐศาสน”(การใชระบบเศรษฐกจเปนหนวยยดในการออกนโยบาย และการบรหารจดการทกสง เพยงเพอหวงการเตบโตของเมดเงน แตละเลยความสมบรณของหยาดเหงอ และเมดเลอดกบชวตของคนระดบลางทมอานาจการตอรองคอนขางนอย ถงนอยมาก หรอไมมเลยในสงคม อนนาไปสระบบการจดการทออกนอก “กรอบธรรมาภบาล” ไปในรปแบบ “2 มาตรฐาน การจดการหลายระดบ) ลทธบชา GDP12 นนเอง เรามองทกอยางเพยงแคตวเลข มการงอกเงยทางดานเงนตราและการพฒนาในเชงทนนยมอยางฉาบฉวย โดยทไมมอง “ความยงยน”ของ “รากเหงา” และ “วถเกษตรกรรม” อนเปนรากฐานทสาคญของสงคมไทยมาโดยตลอด สรางความเตบโต กาวหนา แตกลบไมพฒนาอยางแทจรง เรามองเหน “ความแตกตาง” เปนเรองของ “บญ-กรรม” “อานาจและวาสนา” อนเปนอานาจทสถตอยในปจเจกและเฉพาะกลม และ “ความจน” คอสงทคนชนบทตองรบผดชอบบนพนฐานของ “สมบต” ทตดตวมาโดยกาเนด ทงน “สมบต” ดงกลาวอาจเปรยบไดกบ “สถานภาพสมฤทธ” ทางกฎ คานยม ทศนคต และความคดของคนรวย หรอเหลาคน /ชนชนทอยในโครงสรางสวนบน ทวา “คนจน” กตองจนอยอยางนน อยาไดเหมเกรม หรอกระเสอกกระสนเพอการมสวนรวม หรอการเรยกรองใดๆทางสงคมใหมากความ พวกคณมหนาทใชชวตในแบบเดมเชนนน และหากออกมาประทวง หรอเรยกรองเมอใด “คณคอผกอการราย/ คนผด/ พวกตวปญหาของสงคม” ในขณะทคนในโครงสรางสวนบนกยงคงทาหนาทของพวกเขาตอไปนนคอ “การบรโภคเพอหนาตา”13 นนคอการดารงชวตและหาความสขดวยการซอของแพงๆ เพอทาใหเพอนบานประทบใจ ซงเมอมองจากทศนะทางเศรษฐกจ และการครอบครองปจจยการผลตแลว คนรารวย รวมถงคนในเมองมอนจะกนทงหลายจงควรจะถกประณามใหไดฉกคด และหนมา”ทบทวน”การกระทาทเหนแกตวในการถลงทรพยากร และเอาเปรยบคนอน โดยเฉพาะ”คนชนบท” ผเปนประชาชน และเจาของทรพยากรการผลต(แตเดมกอนถกยอแยงการครอบครองกรรมสทธจากนายทนผมงคง)สวนใหญของประเทศ กบ”เกษตรกร”ทแบกรบภาระของคนเพยงหยบมอทกนอยอยางสขสบาย แตพวกเขาเองกลบไมไดรบความเปนธรรม หรอสวสดการเพอความเปนอยทดขนอยางเทาเทยมบาง นคอสงท”ชนชนทมเวลาวางมาก”(Leisure Class)14 ของธอรสไตน เวเบลน15 ทกดดน และเหยยบหว”คนรากหญา กบคนชนบท และผทกขยาก” มานาน ซงกยงคงเปนอย เพยงเพอรอการปะท

12 เสกสรร ประเสรฐกล. เศรษฐศาสตรกบการผลตอวชชาเชงโครงสราง; ปาฐกถา 60 ปเศรษฐศาสตรธรรมศาสตรครงท10. นตยสารWay, หนา 78. 13 จอหน เลน. (สดใส ขนต วรพงศ แปล). Timless Simplicity. พมพครงท 3. หนา 70 14 จอหน เลน. (สดใส ขนต วรพงศ แปล). Timless Simplicity. พมพครงท 3. หนา 70 15 กว/นกเขยน ยคตอนปลายครสตศตวรรษท 19 ผเขยนเรอง “ทฤษฎส าหรบชนชนทมเวลาวางมาก” (The Theory of Leisure Class)

97

ตามงานของ Oscar Lewis ทวาดวยวฒนธรรมแหงความยากจนตามลาดบ ตงแตความเชอในเรอง

บญและกรรม ยดตดกบความออนแอทมมา บนพนฐานของความยากแคนทางเศรษฐกจและการใชชวต ทกๆยางกาวดาเนนไปแบบขาวสารกรอกหมอ และไมมการวางแผนใดๆ เหมอนมชวตเพอ “รองรบการถลงและดดซบทรพยากร” จากชนบทเขาสกรงเพยงอยางเดยว อกทงทางดานการศกษาทอยในระดบลาง กอปรกบการมความรและความชานาญเฉพาะดานในวชาชพเพยงไมกอยางทชกนาใหหนมสาวชาวชนบทละทงถนฐาน เขาสวงจร “แรงงานราคาถก” จนกลายเปน “วฒนธรรมแหงวถชนบทในยคทนนยมโลกาภวฒน” ทกงหนงของชวตหนมสาว คอ “แรงงานกลางกรง” และเกอบทงสนของทรพยากรในชนบทถกเอารดเอาเปรยบจากคนเมอง และทงคนชรา ซากปรกหกพงและความสญเสยกบคราบนาตาของคนชนบท คนยากคนจนทถกกดขและ “เหยยบหวทางชนชน” เอาไวอยเบองหลง…แลวคณจะยงแนใจอยหรอวาภาพสวยงามตามชนบททเหนอย คอ ความสวยงามทแทจรง และความเปนเมองพทธของประเทศเราคอภาพของความดงามจรงหรอไม ดงทผาสก พงษไพจตร กลาวไววา “ความเหลอมลาไมใชกระบวนการปกต แตเปนสงทสงคมเลอก แลวกคงมแตสงคมอวชชาเทานนทเหนวาความเหลอมลาเปนของด”16 (มตชน 6 พ.ค. 2552) แตทงนเราหาไดจาเปนตองเดนอยางสดโตง และเลอกอยางสดขวไม เพราะสงคมปจจบนมกระบวนการพลวตรในทางทดหลายดาน แมจะไมสมบรณ และเหนอยางเปนรปธรรมทชดเจนนก ทงเรองความเทาเทยมกนในเรองเพศ ชาย-หญงและเพศทางเลอก, การเขามามสวนรวมของภาคประชาชนในทางการเมองทมากขน เมองและชนบทเรมมการผสมผสาน กระจายความเจรญ และเทาเทยมทางวตถ และกระบวนวฒนธรรมกนมากขน จนเกดทง Core, Semi-periphery, และการยงคงไวซงความเปนPeriphery อนมโลกและสงคมหลายระดบทถก”แชแขง” เอาไวในสงคมเดยว แตตางทงระยะทาง และเวลา กบขวแหงการดารงชพ “คณใสเสอสอะไร” และ “คณอยเสอไหน” กระทงคณมความคดทางการเมองอยางไร ดเหมอนจะเปนเรองยากทจะเอยถามและใหคาตอบ เพราะทกประเดนลวนมนยยะ และนาไปตความสรางความขดแยงไดทงสน และคณจะอางถงอดมการณโดยใช “สนต” และ “ความยตธรรม” กดเหมอนวาเปนเรองไรสาระของคนกมอานาจของสงคมไทย หากคณเปนคนไทยทไมลมงาย (easily forget Thai people) เหมอนแนวทางการลบความทรงจาทคนไทยเคยใชมาตลอด ทกชวงเหตการณทสาคญในการเรยกรองทางการเมอง และทกๆเหตการณของความสญเสย ตงแต 14 ตลาคม 2519 กระทงพฤษภาทมฬ 2535 จนมาถงภาวะเหลองแจด แดงเดอด ทปะทขนอยางหนกของการเรยกรองและชมนมทางการเมองของประเทศไทย ตงแตหลงการปฏวต ปดทาเนยบ ลอมสภา ยดสนามบนของกลมชนเสอเหลอง จนกระทงการเคลอนไหวทสาคญของคนเสอแดง อนเกดขนครงแรกในชวงกลางเดอนมนาคม 2552 เกดความสญเสยชวตและทรพยสนในชวงเทศกาลสงกรานตในปเดยวกนเรอยมาจนถงเดอนพฤษภา 2553 โดยไมวาจะดวยสาเหตประการณใดกตาม ทงความถก ผดของผชมนม และการใชอานาจเกนขอบเขตของรฐาธปตยทเปนรฐบาลในขณะนน ความวอดวายของเมองกรงกบ 91 ศพ ทยงไมมความคบหนา ลวนเปนสงทพสจนแลววา “ความชอบธรรมของผนาประเทศยอมหมดไปในทสด” หากใชอานาจโดยขาดสต “คนเสอแดง” หาใช”ของเลนชนใหมแหงการเคลอนไหวทางการเมอง”ไม และไมวาในสายตาของคณจะเปนอยางไร พวกเขามสทธถกตองทกประการตามหลก speech, association และ 16 ผาสก พงษไพจตร. มตชน 6 พ.ค. 2552

98

assembly บนพนฐานของการแสดงออกซงสทธ เสรภาพ ตามหลกประชาธปไตย เพราะโดยธรรมชาตของมนษย “การกดข ความอดอยาก และความตางระดบทางชนชนทตองตกอยเบองลางตลอดเวลา” ดเหมอนจะเปนสงทไมยตธรรมทคนไทยจะทากบไทยดวยกน ทกๆคาทพวกคณเออนเอยวาพวกเขาเหลานนเปนควายแดง/พวกไมมการศกษา/พวกเหนแกเงน/คนจนโงเงา/ลวลอทกษณ ฯลฯ สงเหลานลวนเปน”วาทกรรม”ทพวกคณยดเยยดใหแกพวกเขา กอนทจะฟงเหตผลซงกนและกน เพราะถงอยางไรแลวคนทอยบนยอดพระมดของโครงสรางทางสงคมนงรบลมเยนสบาย ยอมไมรรสความยากลาบากของคน “รากหญา” ทตองทนทกขรอนอยตรงสวนลางของพระมดโครงสรางทางสงคมนน หากกลาวถง”สตร หรอ ผหญง/หญง” และบทบาททมตอสงคมไทย หรอแมแตประวตศาสตรของโลกเรามานานนคอ “ความเปนผใหกาเนด” และการจดการดแล”ครอบครว” และนยยะของการงานอนๆทงกลม องคกร ชมชน เพยงเพราะ “สตรเพศ” มความอดทน ละเอยดออน รอบคอบ และแยบคายดานความร ความเขาใจในประเดนจาเพาะหลายประเดนทบรษอาจมองขาม และไมใความสาคญ ทงทในควมเปนจรงแลวมประโยชนยงตอความเขาใจโลกในมมมองใหม และในทนคอ “สตรเสอแดงภาคเหนอ(พนทศกษาวจยครงนคอ บ.โปง ต.ปาแดด อ.แมสรวย จ.เชยงราย)” กบ “การมบทบาทพเศษทางการเมอง” โดยความหมาย“บทบาทพเศษ” ของผหญงเหนอนน ในทนมลกษณะหมายถงการศกษาถงบรบทดานตางๆทงบทบาทและทศนคตตอการเมอง ซงหากเปนสมยกอน ผหญงชนสงเทานนจงจะมบทบาททางดานการเมอง แตปจจบนเกดความเทาเทยมกนในการทจะเขาไปมสวนรวมในหลายทางมากขน หรอแมแตในบรบททางเศรษฐกจซงจากวถการผลตของลานนาทผลตเพยงเพอเลยงตนเองนน ผหญงไดเขามามบทบาทในการดาเนนกจกรรมการกจกรรมทางเศรษฐกจ หรอทงดานการเกษตรและดานการคาคบคกนไป จนภาพ ”แมคา” ของผหญงเหนอเปนภาพทไดรบการยอมรบจากสงคม สงผลดานบรบททางดานสงคมวฒนธรรมนนตงแตอดตจนปจจบนนนทงดานลกษณะรปแบบของครอบครวลานนาทผหญงมบทบาทอยางสงในการจดการจดสรรความสมพนธ รวมไปถงการบรหารจดการภายในครอบครว อนไดรบอทธพลความเชอมาจากแนวคดทางพระพทธศาสนาอยางหนง ซงเปนทนาสนใจวาความสมพนธระหวางหญงชายในสงคมลานนาเปนความสมพนธทวางอยบนการยอมรบบทบาททมลกษณะคขนาน (parallel roles) David (1974) สงทควรพจารณาในสงคมลานนาคอ “เพศหญงมบทบาทในครอบงาในลกษณะโครงสรางทางสงคม” (social structure) เชนการสบทอดสายตระกล ทอยอาศย และมรดก สวน “เพศชายมบทบาทครอบงาในดานอดมการณ” (ideology) ซง Davis มความเหนวา”ในสงคมชาวบานแลวนคอ’ความเทาเทยมกนทางเพศ’ (equality of the sexes)”17 การยอมรบในความสมพนธคขนานนเหนไดจาก “ผวแกว เมยแกว” หรอ “ผวเปนหง หอเมยเปนของ” ซงกลาวถงการอยรวมกนในครอบครวระหวางสามภรรยาท “ยอมรบหนาทซงกนและกน” แมกระทงในบรบทของสตรทวไปทเกยวของกบการเขาไปมสวนรวมในระบบราชการ โดยตรง หรอทงโดยตรงแบบออมในฐานะการเปนภรรยาของผนาชมชนกตาม ดงในกรณของ”กรมพฒนาชมชน” อนเปนหนวยงานของรฐทเขาไปสหมบานอนมหนาทรบผดชอบโครงการของชมชนในระดบหมบานใน”บานใหม”18 17 Davis, Richard B. “Muang Matrifocality” The Journal of Siam Society, Vol. 61 Part2, July. pp. 53-62 18 ฟลป เฮรช. หมบานสรฐ รฐสหมบาน. หนา 128.

99

กรมนไดเรมแผนงานไว 3 งานคอ ศนยดแลเดกเลก กลมแมบาน และกลมออมทรพย ใน discourse ของกรมพฒนาชมชนนนเนนการมสวนรวม โดยกลมแมบานและกลมออมทรพยนนบรหารโดยคณะกรรมการซงประกอบดวยสตร 3 คน คนหนงเปนภรรยาของผใหญบาน คนทสองเปนภรรยาของคนทรารวยทสดในหมบานและเปนพชายของกานนดวย สวนคนสดทายเปนคนท”เขาสงคมเกงทสด”19 สงทนาจบตามองคอ แมตามหลกหนาทของกลมนนคอการเผยแพรทกษะ และความรทางดานโภชนาการ หรอความรอนๆ ตามโครงการอบรมซง”จดขนโดยรฐ” แตทวาประสทธภาพในการทาหนาทนนลดนอยลง อกทง”ไมมการตดตอกบชาวบานทยากจนกวาเลย” กลาวอกนยหนงคอ “คนรวยคบคนรวยกนเอง” ฉะนนแลวสงทยงคงตองคานง และตระหนกคอ ทกสงคมยงคงม”ความตาง และความเหลอมลา” ไมวาในบรบทของเพศใด สงคมใด และบทบาทของสตรเพศตอการเมองและระบบราชการกเชนเดยวกน กลาวโดยสรป “บทบาทและทศนคตของหญงภาคเหนอ” นอกเหนอจากพนทศกษาและสภาพโดยรวมแลวนนมความนาสนใจอยางยงตอ “การศกษาบรบทของสตรเพศดานการเมอง และทศนคตทวไป” ทงนเพราะตงแตอดตจนปจจบนบทบาทพเศษของผหญงภาคเหนอนนเปนการสะทอนถงสงคมทผหญงมบทบาทในการควบคมทรพยากรสาคญ เชนททากน ทอยอาศย รวมทงโครงสรางครอบครวทเนนความสาคญของ”ความเปนแม” หรอเครอญาตทางสายแม ทาใหผหญงมสถานภาพสงในครอบครวเชนทปรากฏในสงคมลานนา(สวนใหญ)*** อยางไรกตามบทบาทพเศษทางสงคมของผหญงกเกดขนภายใตความสมพนธคขนานและภายใตการยอมรบอยางประนประนอมระหวางชายหญง ทวากาลเปลยนไป รปแบบบทบาทและทศนคตในหลายๆอยางยอมเปลยนไปตามพนททตางกน กอปรกบความแปรผนทางสงคมอนเปนพลวตรทยากจะตานทานได โดยเฉพาะเรองของ “การเมอง และระบบราชการ” กบ “ความเหลอมลาทางสงคม” ทชนชนนาอาจไมเคยตระหนก จนสดทายแลว “แรงปะทอนเกดจากความกดดนของชนชนลาง” จงเกดขน เพราะเปนธรรมชาตของมนษยท ”จาเปนตองทาใหชวตมความหมาย”20 ดงท วลเลยม เบลก ไดเคยกลาวไวประการหนงวา “ถาไมอยากตกเปนทาสของผอน ขาพเจาตองสรางระบบของตนเองขนมา” ซงมนไมใชความผดและหากเกดความขดแยงถงขนรนแรง เผาบานเผาเมอง เอาชวตกน หาใชความผดใครไม แตเปนเพราะ “เราไมเคารพกฎซงกนและกน” และ ณ สภาพไรความหมายความหมายอนเปนสภาพทสดแสนจะทานทน ทกคนมสทธเรยกรอง แมในชนชนอาจตาง มเหลอมลา แต “ศกดศรความเปนมนษย” เรามเทากน ไมวาเพศใด สใด อยชนบท หรอเมองกตามแต ภาพกวาง/บรบทของประเดนหรอปญหา

ประเดนสาคญอกประการหนงดาน”การมสวนรวมทางการเมองภาคประชาชน” นนสงทเหนไดชดเจนในดานพลวตรทางสงคมคอ “สตร” กบพนททางการเมองตงแตระดบทองถน ไปจนถงระดบชาต กระทง”เวทกลางถนน” และหนงในนนคอ “สตรเสอแดง” ทมกถกตกรอบวาอยเพยงในภาคอสาน และเหนอ ใตนนเหลอง...อาจจะจรง หรอไมจรงใครมอาจร เพราะสงเหลานคอเรองของ “บทบาท และทศนคต” ทขนอยกบปจเจกวาจะแสดงออกมาหรอไม อยางไร ในรปแบบใด สถานะใด มแนวคดใดเปนปจจยขบเคลอน 19 ฟลป เฮรช. หมบานสรฐ รฐสหมบาน. หนา 128. 20 จอหน เลน. (สดใส ขนต วรพงศ แปล). Timless Simplicity. พมพครงท 3. หนา 118.

100

และทาไมจงเปนเชนนนททาให”เกดสตรเสอแดงในภาคเหนอ” เปนจานวนมาก หรอเพราะมนกลายเปน”วฒนธรรมทางการเมองของคนภาคเหนอ/สตรภาคเหนอ” ไปเสยแลว ทวาสงสาคญคอ “สตรเสอแดงในภาคเหนอมบทบาท และทศนคตอยางไร” มากกวาใหความสนใจเรอง สเสอทไมมวนจบสนดานความแตกตางทางความคดตอระบบการเมองไทย

1) อาชพ21

- เกษตรกรรม เชน ทานา,ทาสวน,ทาไร,เลยงสตว ฯลฯ - หตกรรม เชน ทอผา,จกสาน ฯลฯ

- อตสาหกรรมในครวเรอน

- คาขาย

- รบราชการ

- รบจาง

2) หนวยธรกจในเขตองคการบรหารสวนตาบลปาแดด - ปมนามน 5 แหง

- โรงงานนาดม 1 แหง

- โรงสขาวขนาดเลก 23 แหง

- ทาปราสาท 2 แหง

- ตลาดเอกชน 3 แหง

- โรงออกเชอม 1 แหง

- รานคา(เลก,ใหญ) 41 แหง

- รานตดผมและเสรมสวย 10 แหง

- รานซอมรถ 2 แหง - บานเชา 3 แหง

- เลยงไก 11 แหง

- กจการรสอรท 2 แหง

- เลยงหม 5 แหง

- โกดงเกบของและลานตาก 2 แหง

21 ขอมลป พ.ศ. 2546 องคการบรหารสวนตาบลปาแดด (http://web.chiangrai.net/template.php?siteid=0398)

101

- สานกงานเอกชน 2 แหง

- รานเสรมสวย 4 แหง จากขอมลดงกลาวจะเหนไดวาชาวบาน ณ พนทแหงนมความหลากหลายดานการประกอบอาชพ โดยมอาชพเกษตรกรรม (ทานา, ทาสวน (สม)/ไร) เปนหลกลดหลนกนไป แตทงนเราตางมอาจปฏเสธไดวาสงทตองพบในยค “ทนนยมโลกาภวตน” แพรกระจายนนจะตองเกดคอ การกระจกตวของนายทนในกจการขนาดใหญของพนท คอการทานาและไรสม ดงน

1) ชาวนาทแทเปนเพยงผเชา แตเหลากาไรกอบกากลบตกอยทนายทนผกวานซอทดน 2) กรณไรสมนนเปนเชนเดยวกบทนา การเขามาของนายทนไดปรบเปลยนผถอครองกรรมสทธ และ

การแบงผลประโยชนสวนเกนอยางไมเปนธรรม จาก 2 กรณดงกลาวทาใหเราไดเหนวา “แรงกดดนทางชนชน, สภาวะกบบทบาททถกครอบงาและ

กาหนดทศทางดวยการครอบครองปจจยการผลตเปนทตง , ความเปน”ชนบท” ทเปรยบเสมอนอาญาสทธกาหนดทศทางชวตตงแตตน และสาหรบเหตลกษณะนนพบไดทกท อาจตางกนดานบรบท และลกษณะความสมพนธเทานน ทวาทศทางชวตของคนบานโปง ต.ปาแดด แหงนจะเปนเชนไร โดยเฉพาะ “สตร” ยอมขนกบ

- บทบาททจะจดการและควบคมครอบครว

- ทศนคตอนเปนหางเสอเรอใหดารงอยในทศทางทถกตองและเหมาะตามพลวตรทางสงคม

- “พนฐานและความเขมขนทางความคดในความเปน’หญงเสอแดง’ “ของสตรแตละคนนนตางกน

- การมองเหนบทบาทหนาทของตวเองตามจรงไดหรอไม

- อคตอยางสดโตงทแฝงไวในทศนคตของหญงเสอแดง (ทาใหยากตอการสอบถามขอมลในเชงลก หรออาจสรางความหวาดระแวงซงกนและกนได)

- อกกลมหนงคอ”หญงเสอแดงตามกระแส” ซงอาจมไดมความสานกในบทบาท และหนาททแทของตนมากนก ทาใหขอมลทไดอาจเบยงประเดน (“แดงกแดงวะ”)

- “ความเปนอน” (Otherness) ทตางฝายตางสรางใหแกกน 3) การเขามาของนโยบายประชานยม ในสมยรฐบาลทกษณ ทเหนผลเดนชดในชนบทคอ กองทน

หมบาน, บตรทอง 30 บาทรกษาทกโรค, การปลกกระเทยม, การสงเสรมการเลยงวว, การปราบปรามยาเสพตดอนเปนทฮอฮาดานความเดดขาดอยางมาก กอปรกบการปลดหน IMF ใหกบประเทศ ททาใหประชาชนรากหญาชนบทพวงตาแหนงนายกนกธรกจผแตกฉานดานการตางประเทศไปใหดวย ซงผลของของนโยบาย

102

เหลานมผลบวก และผลลบนนแตกตางกนไปตามแตละคน ซงสาหรบผหญงเสอแดงแลว โดยเฉพาะกบเหลาแมบานผมหนาทตอครอบครว นโยบายเหลานถอเปน “การโอบอมสถานะทางเศรษฐกจครอบครว” ไดอกทางหนง ทวา”นโยบายประชานยม” หรอนโยบายประชาววฒน ในสมยรฐบาลอภสทธ ในขณะนเปนเพยงยาแกปวด ยาลดไข แตไมไดทาใหประเทศเขมแขง ลดความขดแยงหรอความเหลอมลาใดๆ เพราะรฐบาลไมสามารถใหสวสดการแกทกคนไดเทาเทยมกนภายใตระบบภาษปจจบน ถาทาเชนนกตองเกบภาษไมเทากน คนรวยตองเสยภาษมากกวา การอดสวสดการดานสงคมแบบ “เหวยงแห” ผานโครงการเรยนฟร 15 ป โครงการแจกเบยยงชพ 500 บาท แกผสงอายโดยไมเลอกวาเปนลกคนรวยหรอคนจน ไมพจารณาดวาผสงอายเปนเศรษฐหรอยาจก นาจะเปนการขยายความเหลอมลามากกวา22

แตทงน โครงสรางทางเศรษฐกจเพยงอยางเดยวไมเพยงพอตอการทาความเขาใจคนเสอแดง และ”หญงเสอแดง” แมวาโครงสรางทางเศรษฐกจจะเปนเหตสาคญของความขดแยงทางการเมองในปจจบนแตกเปนเพยงสวนหนง ความขดแยงใน สงครามของชนชนนาดงทไดกลาวมาแลวนนทงในระดบทองถน ไปจนถงการปะทและปะทะกนระหวางกลมคนเสอส และกบรฐบาลเอง ประชาชนไดเขารวมกบสงครามของ ชนชนนา กอใหเกดเปนเหลองเปนแดง โดยประชาชนทเขารวมกลมเหลอง แดง มลกษณะใกลเคยงกน คอ

- เปนชนชนกลาง - กลมคนรอบนอก/ตางจงหวดทมสานกทางการเมอง-อยากเขารวม - กลมคนไมทราบฝาย การโจมตวา ประชาชนโง ยากจน การศกษาตา จะเหนไดจากคาพดของผพพากษาทาน หนงทกลาว

ทานองวา "16 ลานเสยงคณดวย 1000 บาท กจะเทากบ 1.6 หมนลานบาท เอาคนไดอยางสบาย" นไมควรทา มนเดอดดาลไดงาย ดวยเหตดงกลาว จงกอใหเกดความไมพอใจของทงฝายแดงและฝายเหลอง โดยฝายแดง ไมพอใจการรฐประหาร 19 ก.ย. ไมพอใจสองมาตรฐาน (injustice) , ทมาของรฐบาลอภสทธ สวนเสอเหลองเปนกลมทไมพอใจการเมองแบบ Majority rule ,เสยเปรยบดานเศรษฐกจจากทตนเคยไดประโยชน(ดงทอ.นธเคยกลาวไวในบทความชนหนง) และไมชอบการเปลยนแปลงสงคม การเมองแบบนจบยาก และไมรจะออกไปทางไหน ประเดนทนาสนใจคอทงสองฝายรหรอไมวากาลงสอยกบใครกนแน เสอเหลอง สกบทกษณ ? โจมตมา 5 ปแลวยงชนะไมได ? เพราะ ยงทาลายฐานเงนไมหมด ? สวนเสอแดง "รไหม สกบใครอย"เปนคาท พล อ.อนพงษ เคยพด

โครงสรางทางสงคมมบทบาทอยางมากตอการกาหนดความเปนไปในสวนตางๆของสงคมเพอใหสงคมขบเคลอนไปได ทงบทบาท หนาท สทธ อานาจของพลเมองทงชาย หญง และเปนทประจกษชดวาบทบาทของหญง ชายในหลายๆสงคม มกเปนในลกษณะทไมเทาเทยมกน โดยหญงมกจะอยในระดบมสถานะทางสงคมตากวาเสมอตงแตอดตจนถงปจจบนทแมวาในทกวนนจะมความพยายามผลกดนใหผหญงมสถานะ

22 นพ.สรพงษ สบวงศล. “หมอสพงษ ตรวจอาการประเทศไทย ช าแหละประชาววฒน ฉบบซมารคโลชน” มตชน ฉบบวนท 4-10 มนาคม 2554.

103

ความสาคญเทาผชาย แตกเปนการยากทจะทาได เพราะคานยมจากโครงสรางเกายงคงถกถายทอด ซมซบเรอยมาจนกลายเปนสมบตตดตวของผหญงไปโดยปรยาย สงคมไทยเองกถอเปนสงคมทมลกษณะดงกลาวเดนชด กลาวคอ การตองตกอยในสถานะทเหลอมลา ตากวาเพศชาย จากโครงสรางสงคมแบบปตาธปไตยทสนบสนนบทบาทใหเพศชายเปนใหญ แลวไปจากดบทบาทของหญงใหตากวาโดยการสรางวาทกรรมโดยเพศชายเพอสรางความชอบธรรมใหแกการกระทาของผชาย และสงเสรมตอความเปนผนาของผชาย โดยปลกฝงคานยมใหผหญงตองเปนแมศรเรอน อยกบบาน ทาหนาทเปนทงเมยและแมทด สวนงานนอกบานเปนหนาทของเพศชาย ซงดงนแลวเทากบเปนการจากดพนทใหมหนาทอยแคทบานเทานนสงผลไปถงความสามารถในการออกไปมสทธมเสยงในเรองอนทอยนอกเหนอจากเรองในบานจงถกจากดไป แตแททจรงแลวเมอพจารณาดดๆอกครงจะพบวาลกษณะทผหญงมหนาทเปนแมศรเรอนอยกบเหยาเฝากบเรอน มกจะเปนลกษณะของผหญงชนชนกลางและชนชนสง แตหญงชาวบานหรอหญงในชนบทมกจะถกเหมารวมลกษณะดงกลาวเขาไปดวย ทงทจรงแลวหญงชาวบานจะมวถชวตทตางออกไป คอผหญงเหลาน นอกจากจะมหนาทในบานในการเปนแมบานแลว ยงมหนาทสาคญในทางเศรษฐกจอกดวย คอการเปนหวเรยวหวแรงสาคญในการผลตของครอบครวอยางเตมท ไมวาจะเปนการผลตในกจกรรมทางการเกษตร หรอการเปนแมคา ในขณะทลกผชายถกคาดหวงใหนาเกยรตยศและอานาจมาสครอบครว โดยการไปบวชเรยน การไปผจญภยในทตาง ๆ เพอหาชองทางใหไดด เชน การไดเปนขนนาง แมในสมยโบราณจะกาหนดวาใครจะมาเปนผปกครองไมไดถกกาหนดตามเพศ แตถกกาหนดโดยองคประกอบหลาย ๆ อยางรวมกน อยางไรกตาม คนไทยโบราณสงวนตาแหนงผปกครองไวใหผชายโดยเฉพาะ เพราะ คนไทยโบราณคดวามคณสมบตบางอยางทเปนของประจาเพศ และในบรรดาคณสมบตของผปกครองทดในทรรศนะของคนไทยลวนตรงกบคณสมบตของผชายทงสน เชน การรจกใหหรอใจกวาง การไมโกรธหรอใจเยน ใจคอหนกแนน กลาไดกลาเสย เดดขาด เทยงธรรม เปนตน ผหญงจงไมสามารถเปนผปกครองได เพราะผหญงถกมองวาไมมคณสมบตดงกลาว นยามดงกลาวไปตรงกบความเชอวา เปนคณสมบตของเพศชาย เพราะฉะนนผชายจงไดรบการยอมรบใหเปนผปกครอง ในขณะทผหญงไมได ในเวลาตอมาทผหญงมโอกาสไดออกนอกบานไปรบการศกษามากขนทาใหผหญงไดมโอกาสพฒนาประสบการณใหกวางไกลยงขน และผหญงกยงไดรบการยอมรบจากสงคมมากขนดวย ซงมผลตอการทาใหทศนคตของผหญงเปลยนไป เรมมความสนใจตอสงตางๆนอกบานทอาจมากระทบทงครอบครวตนและสงคมโดยรวมได สงผลใหเรมตองการมปากมเสยง แสดงความคดเหนมากขนดวย (จากแตกอนทกมการเรยกรองจากผหญงบางเชนกน แตกเปนขอเรยกรองในสวนทเรมจากเรองของตนและเปนเรองทแทบไมสงผลตอการเปลยนแปลงทางสงคม) เรองการเมองกเชนกนทผหญงกเรมทจะสนใจและตองการมบทบาทเรยกรอง มสวนรวมทมากขน แตแมวาสถานภาพของผหญงจะดขนกจรงกยงคงหลกเลยงไมไดทจะถกเงาแหงความเหลอมลาจากคานยมเดมๆคอยเปนเครองกดกนอสรภาพทควรจะเพมขนของผหญงอย ทงทกปฏเสธไมไดวาบอยครงกยงมการดงผหญงเขามาเกยวของในระบบการเมองดวย ในระบบการเมองของสงคมทผชายเปนใหญแมมการสรางบทบาทและอานาจทางการเมองใหมารวมอยทผชายเปนศนยกลาง แตในความเปนจรงแลวผชายกยงตองพงพาผหญงใหมามบทบาทในดานการเมองอยดดงเชนในอดต แตบทบาทของผหญงทวาไมไดอยในฐานะทมอานาจทางการเมอง แตจะอยในฐานะ “เครองตอรอง” (Women as Political Machine) อกทงยงตอง

104

อยในกระบวนการทาใหเปนสนคา (Commoditization)23 และการใชบทบาทของผหญงในสาขาการผลตทไมเปนทางการ (Informal Sector)24 โดยเฉพาะการเปน”เครองตอรอง”ทถกใชเพอประสานและตอรองผลประโยชนระหวางรฐตอรฐ เปนเครองมอทชวยในการเลอนยศเลอนตาแหนงของผเปนบดาและญาตพนอง ผหญงถกใชเปนเครองบรรณาการเรอยมาจนปจจบนทผหญงแมไดรบการพฒนาศกยภาพหลายดานใหเทาๆกบผชาย มความคดกาวหนาแบบตะวนตกมากขน แตบทบาททางการเมองกยงมจากดเชนเดมจากเหตผลทงทเนองมาจากคานยมทหลอหลอมใหรสกวาผหญงเปนเพศทออนแอ ไมสามารถทจะทางานนอกบานไดดเทาผชาย หรอพดงายๆกคอ ผหญงกยงคงไมไดรบการยอมรบเทาผชาย แมจะมความพยายามออกกฎหมายเพอเพมบทบาทใหผหญงโดยการสรางความเทาเทยมใหเกดขนโดยการสรางโอกาสใหผหญงสามารถเลอกทา เลอกเปน เลอกมสวนรวมทางการเมองไดเทาๆกบเพศชาย แตกยงคงถกคานยมเดมมาจากดการถกยอมรบและเปนการปดกนโอกาสของผหญงอยด ทงบทบาททางการเมองระดบประเทศและระดบทองถนทผหญงยงไดรบการยอมรบในบทบาทนอย มผหญงเขาไปเปนตวแทนประชาชนแคไมกคนเมอเทยบจากสดสวนของจานวนผแทนทงหมด และผหญงทเขาไปมตาแหนงทางการเมองกมกจะไดรบบทบาทไมเทากบผชายทดารงตาแหนงเดยวกนไดรบดวย หรอบางครงทผหญงไดมโอกาสเขาไปเปนแคผประนปะนอมประสานผลประโยชนเทานน และไมใชมเหตผลแคในมตของโครงสรางสงคมเทานน ในมตทมาจากผหญงดวยกนเองกสามารถมาเปนเครองกดขวางความกาวหนาการมสวนรวมทางการเมองของผหญงเชนกน กลาวคอ แมแตผหญงดวยกนเองกมกไมยอมรบในศกยภาพของกนและกน ทงนกการเมองหญงทไมเหนความสาคญของประชากรหญงในพนทวาจะมบทบาทอะไรนอกจากเรองในบานของเขา ประชาชนเองกเชนกนทยงไมเหนวานกการเมองหญงจะมประสทธภาพเทานกการเมองชาย หรออาจกลาวโดยสรปไดวาผหญงยงมองไมเหนความสาคญของกนและกนเอง ยงคงยอมรบการถกจากดบทบาททางการเมองเชนทผานมาเพราะรดวาความเปนผหญงใหประโยชนทางการเมองในวฒนธรรมไทยนอย หรออาจไมใหเลย และเมอกลาวถงการใหความสนใจเรองการเมองเชนกน ทผหญงยงมกทจะใหความสนใจเรองการเมองนอยทงๆทปญหาสงคมทตองเผชญตองอาศยการเมองเขามาแกไขจะสนใจแคเรองทมากระทบตนเองเทานน โดยเฉพาะผหญงในเมองทจะสนใจนอยกวาผหญงในชนบท เพราะผหญงในเมองยงไมรสกถงผลกระทบทางการเมองทมากระทบเรองปากทอง ไมเหมอนกบทหญงชนบทตองพบเจอเรองอนเกยวเนองจากการเมองทมกมากระทบเรองปากทอง การทามาหากนของตน จงทาใหตองลกขนมามบทบาทเรยกรอง ตองการกาหนดความเปนไปในเรองทสบเนองจากการเมอง (เชนกรณยายไฮ ทประทวงการสรางเขอน) โดยสรปคอผหญงในชนบทจงมกมความสนใจทางการเมองมากกวาผหญงในเมองผหญงในเมองไมไดรสกวาตนเปนพวกเดยวกบผหญงในชนบท การทผหญงจะมตาแหนงทางการเมองหรอไมกไมใชเรองของตน และไมไดคดวาการเพมอานาจผหญงใหเขาไปมสวนในการกาหนดนโยบายการบรหาร เปนการเพมอานาจของผหญงโดยรวม ผหญงจงไมมพลงทางการเมองทแขงแกรงพอ ซงตางกบในตางประเทศทผหญงจะไดรบการยอมรบใหมบทบาททางการเมองมากกวา พวกเธอไมไดถกจากดบทบาททางการเมองอยกบประเดนทเกยวของกบสตรเทานน ไมไดอางมตแหงเพศสภาพ เพอรองขอโอกาสเขาสพนททางการเมอง และไมเคยมใครประกาศวา ใชมมมองของผหญงมาเตมเตมในการเมอง เขาส

23 ธาน ชยวฒน. ปฐมบท “เศรษฐศาสตรการเมอง” และ ศาสตราจารย ดร. ผาสก พงษไพจตร”. ผาสก พงษไพจตร: ปญญาชนสยามวพากษ. หนา 7. 24 เรองเดยวกน

105

เวทการเมองอยางมนใจภายใตกตกาเดยวกบนกการเมองชาย และไมมใครไดรบเลอกเขาสเวทการเมองเพราะเพศสภาพทเปนหญง พวกเธอดาเนนบทบาททางการเมอง เผชญทงความสาเรจ ความพายแพ ไดรบทงความนยม และคาประณามเชนเดยวกนกบนกการเมองชาย และไมมใครถกประณามและขบไลจากเวทการเมองดวยเหตแหงความเปนหญง แมจะมการแกไขกฎหมายสนบสนนใหผหญงมบทบาททางการเมองมากขนกจรงแต ตราบใดทวฒนธรรมไทยยงถกครอบงาโดยระบบคดชายเปนใหญ การทผหญงจะถกปฏบตเสมอเหมอนมนษยทมศกดศรเชนเดยวกบมนษยอกเพศหนงยอมเปนไปไมได ดงนนจงควรแกทระบบคด ระบบโครงสรางใหไดเสยกอนทจะมารางเปนกตกาใหสงคมโดยรวมยอมรบ ลาสดการเลอกตง ส.ส. เมอวนท 23 ธนวาคม 2550 พบวา ส.ส.แบบสดสวน มทงหมด 80 คน มวาท ส.ส.หญง 6 คน คดเปนรอยละ 7.5 ส.ส.แบบแบงเขต มทงหมด 400 คน มวาท ส.ส.หญง 49 คน คดเปนรอยละ 12.25 หากรวมจานวน ส.ส.ในสภาฯ ทงหมด 480 คน มจานวน ส.ส.หญงทงหมด 55 คน คดเปนรอยละ 11.46 คน แมเพมขนแตถอวายงนอยมาก ไมเพยงการเมองระดบประเทศ เทานนทผหญงเขาไปมสวนรวมนอย แตในระดบทองถน ผหญงเขาไปมบทบาทนอยเชนกน โดยมผหญงไดรบแตงตงเปนกานนและผใหญบานเพยงรอยละ 1.8 และ 2.9 ตามลาดบ ในจานวนขาราชการพลเรอนทงหมด แมจะมผหญงมากถง 2 ใน 3 แตมผหญงทอยระดบบรหาร (ระดบ 9 ndash; 11) เพยงรอยละ 20 เทานน

สาเหตทผหญงไทยเขาไปมบทบาทในการเปนผนา โดยเฉพาะผนาทางการเมองการปกครองนอย เนองจากคานยมทางสงคมทใหผชายมบทบาททางเปนผหารายไดเปนหลก และอยนอกบานเปนสวนใหญ ทาใหมบทบาททางสงคมสง วถชวตจงมแนวโนมเขาไปเกยวของกบการเมองมาก ในขณะทสงคมมองวาผหญงควรเปนคนดแลครอบครวเปนหลก มกไมเหนดวยทผหญงเขาไปยงเกยวกบการเมอง นอกจากน ผหญงบางคนยงมองวาการเมองเปนเรองของผชาย จงไมคอยสนบสนนผหญงดวยกนใหมบทบาททางการเมองเกอบทงประเทศ ไมวาจะเปนองคการบรหารสวนจงหวด เทศบาล จนถงองคการบรหารสวนตาบล รวมทงหมด 796 แหงองคกรปกครองสวนทองถนเปนการเมองในระดบฐานรากทอยใกลชดกบความเปนอยของพ นองประชาชนมากทสด แตเปนทนาสงเกตวา สดสวนระหวางเพศชาย-หญงในการเมองทองถนยงคงมอยในระดบตา และแมวาประเทศไทยเขาเปนภาคอนสญญาวาดวยการขจดการเลอกปฏบตตอสตรในทกรปแบบ (Convention on the Elimination of Discrimination Against Women-CEDAW) หรอเรยกสน ๆ วา “อนสญญาผหญง” มาตงแตป 2528 นนคอมขอผกพนทจะตองสงเสรมและคมครองสทธมนษยชนของผหญงในดานตาง ๆ เพอใหมนใจวาผหญงจะไมถกเลอกปฏบตและไดรบประโยชนจากกระบวนการพฒนาอยางเปนธรรม กตาม แตในเรองการเมอง การเลอกตงผหญงกลบยงไดเขาไปมสวนรวมคอนขางนอย

เหตใดผหญงจงไมเขาสเวทการเมองทองถน มปจจยใดทฉดรงไมใหเธอเหลานนเขาสเวททางการเมอง “ในระดบหมบาน จะไมคอยเปดโอกาสใหผหญง คดวาผหญงไมคอยมความสามารถ อยางผเฒาผแก มกคดวาเอาพเอานองโดยไมคานงถงวาญาตมความรความสามารถแคไหน คดวาเปนญาตตองชวย ตวพกมญาตเยอะแตไมอยากใหมองวาเครอญาต อยากใหมองทความสามารถวาพพอจะเปนปากเปนเสยงแทนเขาหรอไม แต

106

ในหมบานจะเปนเครอญาตทงนน”25 อกทงลาพง เรองครอบครวเปนปจจยสาคญตอการทผหญงจะตดสนใจมาทางานการเมองทองถน ความเหนนสอดคลองกบท “บงอร วลาวลย” นายก อบจ.ปราจน บอกวา “ผหญงทจะมาเลนการเมอง ควรจะตองทาบานของตนมความสขแลวจงมาเปนกานนผใหญบาน เพราะถาบานเขายงมปญหา ยงแกปญหาของตวเองไมได ปญหาเหลานนจะนามาซงความเครยด ทาใหบรหารจดการองคกรไดไมด หรอไมสมบรณแบบคอไมมสขทางใจ แลวมาเสยสละเพอสงคม” 26 ผลการศกษา

สงเดยวทเงนซอไมไดคอความสข แตกเปนเพยงบางสวนเพราะความจรงทเจบปวดยงกวาบนถนนและเสนทางชวตของคนอกคอนประเทศซงถกยอแยงพนททควรมอยางชอบธรรม กบอานาจทพวกเขามอบใหกบใครคนใดคนหนงอนพอใจจะใหเปนผนาแตกลบถกรถถงมายดไป... แตคนขางบนเรยกวา “ยตธรรมแลว เหมาะสมแลว!” เมอพวกเหลาหญงเสอแดง/คนเสอแดงออกมาชมนมบาง สงเหลานกลบถกเรยกวา “การกอราย การสรางความไมสงบ” และพวกเธอพวกเขาเหลานนถกตราหนาวาเปน “ผกอการราย” กบของขวญสาปสงกลบบานเปนศพ และเถากระดกของญาต พนองเพอนพองท เขารก และเคารพ ...นอาจเปนประชาธปไตย ของโครงสรางสวนบนทครองอานาจอย แตมนคอ “ความอามหต” และ “มองไมเหนหวคนอน เหมอนคนไมใชคน” ทงทคนกคนเหมอนกน มศกดความเปนมนษยเทากน ประเทศเรามสานกชายงนก คนเมองอาจสบายเกนไปทจะเขาใจวาจรงๆ แลว “คนชนบท” กคอคน และถาไมมพวกเขาเรากอยไมได แตปจจบนน “หญงชนบท” ไดเปลยนไปแลว คนชนบทไดเปลยนไปแลว และพวกเขากลามากขนทจะทาใหพวกเรา พวกคณรวาอะไรเปนอะไร...นนหมายถง เราตองฟง!

จากการลงพนททาการศกษา และเกบขอมลวาดวยหวขอการศกษาวจยสงคมวทยาชนบท เรอง

“บทบาท และทศนคตของหญงเสอแดงในบานโปง ตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย” อยางเขมขนผานการใชชวต และเขาถงการดารงอยของคนเสอแดงในแมสรวย จงหวดเชยรายแหงน ซงการศกษาผานการสมภาษณกลมตวอยางของหญงเสอแดง และคนเสอแดงในพนทททสาคญ จานวน 6 คน คอ แมเค (สภาพ จอมแสง, หม10 บานโปง), แมบ (บานดอน), แมซ (หม 22 บานเหลาพฒนา), พทองพล (หม10 บานโปง), ลงชาต (นายสกการะ อฐประสงค, หม 10 บานโปง) และ ลงออด หมวกใหญ โดยประมวลไดเปนหญง 4 คน และชายอก 2 คนทวาเราจะคนหวา "คนเสอแดง"(กลาวแบบเหมารวมทกเพศสถานะ) คอเปนพวกคนจน เปนพวกรนแรง ทงหวรนแรงและพฤตกรรมรนแรง และเปนสาวกทกษณ ในกลมคนจานวนมาก หรอกระทงนกวชาการเอง ภาพลกษณหรออตลกษณของคนเสอแดง เปนพวกทนยมความรนแรง กลายเปนความคดทเปนทยอมรบกนโดยทวไป...เขาใจเขาแคไหน...ยตธรรมหรอเปลา?

25 ทพพาพร ปมรด, ผนากลมสมนไพรบานดงบง จ. ปราจนบร. “ผหญงกบการเมองทองถน สองทศนะจากปราจนบร”. 26 บงอร วลาวลย, นายกองคการบรหารสวนจงหวดปราจนบรมา 2 สมยซอน และประกาศตววากาลงจะลงสมครตอเปนสมยท 3. “ผหญงกบการเมองทองถน สองทศนะจากปราจนบร”.

107

แมเอ การศกษาเรองของหญงเสอแดงในครงทบานโปง อ.แมสรวย พวกเราโชคดทไดไปพกอาศยอยกบแม

เอซงเปนชาวบานโปง หม10 แตเดม และเปนหญงเสอแดงเตมตวเพราะแมบอกวาเคยมโอกาสไปรวมชมนมในชวงเดอนเมษายน ไปวนท 2 กลบมาวนท 9 พอกลบมาถงเชยงรายกมคนโทรมาบอกวา “ฮานโชคดขนาดนก เขาสลายการชมนมกนแลวแน” ซงนนกคอวนท 10 เมษายน 2553 แมเอกลาวในเชงทไมเขาใจ และฉงนสนเทหยงนกวา “ทาไมถงทากนขนาดน” พวกเขาเพยงไปชมนมกนอยางสงบ “เราไปเพอประชาธปไตยนะ เราเลอกทกษณ” ทงนแมยงกลาวเสรมอกวา “แมนะไปคนเดยวไปกบเพอนสามสคนทเปนแดงดวยกนทอยใกลๆกนนแหละ พอเขาไมไดไปดวยหรอก แมไปคนเดยว กไปกบแดงเชยงรายดวยรวกนหลายๆหมบาน มอยครงนงแมไปทหนาทาเนยบนนแหละเอาไปไปต ไปเขยาทหนาทาเนยบ กเพราะเขาทาเรากอนน เรากตองตอบโตนะ...คนบานเรากดวยนะ ไปกนเยอะ มโบกรถกนกชวนๆกนมา กคนบานเดยวกน บางทกคนนานบาง แพรบาง ถาอกนเชยงรายดวยกนนกดใจไปใหญเลย” ตลอดการเลาแมยมและดมความสข และคางความสงสยเรองท “เสอเหลองทาอะไรไมผด” ไวกบเรา ทงนการเปนเสอแดงของแมเอหาไดเดอดรอนเรองเศรษฐกจไม เพราะแมไมมลกกบพอนอย ถาจะมกเลยงแตหลาน แมบอกวา “นองไนซ ลกณฐวฒ” อกทงตลอดเวลาทอยกบแม สงทเหนคอความเรยบงายของชวต แบบไมใชยอมจานน แตคอ พอเพยง และเพยงพอ แมไมชอบนกการเมองโกงเลย ทวาชอบทกษณตรงท “นโยบายเขาด” ตงแตประชาธปตยเปนรฐบาลขาวของนกแพงขน อะไรๆมนกไมทวถง ซงเขาไมชอบ สวนการซอเสยงของนกการเมองนนแมบอกเราวา “แมรบเงนเขานะ แตแมไมเลอก เพราะเขาเลนนอกกตกา ถาเปนคนของพรรคทเราชอบอยางเพอไทยแมกตองจาใจเลอก ถงแมเขาจะไมเกง เพราะถาประชาธปตยนแมกไมเคยเลอกมาตลอดอยแลว” ความคบของใจตอระบบราชการ และการบรหารงานของรฐบาล และการวางโครงสรางอกประการอยางเชนเรองของทนาทตองใหกรมทดนมาออกเอกสารสทธนนพอนอยเลาใหฟงตอนนงผงไฟราวสามทมวา “ของพอนะมอยราว 8 ไร ของแมนม 4 ไร เวลาเขามาตรวจนกตองยนชถายรปทนาใหเหนชดเลย แตพอพวกดอยนะมนม5ไร มนชรวมๆ บอกม 15 ไรนมนกไดนะ เขาทางานกนยงละ มนไมถกนะ อกอยางเขาบอกเรา 6วน เรองรบของ หรอเรองอะไรกตามนะนยอกตวอยาง ยดเปน 6 อาทตย 6 เดอนแนะ”

แมบ มโอกาสดไดเจอหญงแดงคนนคอทงานแตงงานแหงหนงราวในหมบาน เพราะแมเอถามเราตอนกน

ขาววาจะไปไหม เดวจะพาไปคยกบเสอแดงทเปนเพอนแม พวกเราไมปฏเสธ และรบตอบรบ คยกยแมบไปคละกลนเหลานดๆ พอไดอารมณหญงแดงคอแขงไมเมางาย “แมนนะรมยแดง 100% เลย ชอบทกษณ รกทกษณ อยากใหเขากลบมานะ เขาเกงทาอะไรกเรว ทาด ทาจรง หนดอยางยาเสพตดส หายเลยนะ เงยบเลย กองทนเขากชวยเราไดนะ” คยกนไปหวเราะไป แตทงนแมบกตอบเราวาความจรงแลวแมมนองชายเปน อ.บ.ต. ซงเขาเปนเสอเหลอง แตแมกไมไดทะเลาะกบเคานะ เราแยกได เราจะไมพดเรองการเมองกน ซงแมบเองกยงคงเชอใน”พลงของผหญง” หากจะเขาสวงการการเมอง หรอการเคลอนไหวทางการเมองทเปนอยในปจจบน แตถามผหญงลงสมครเลอกตงในหมบานนนแมไมเลอก แตถาภายใตเงอนไขเดยวคอ “ความปนญาต” จงจะเลอก สวนการซอเสยงนนแมบอกกบพวกเราวา “เขาใหเรากรบนะ แตเราจะเลอกไมเลอกกแลวแตเรา” ซงเปนความคดเดยวกนกบแมสเอ...

108

แมซ แมซนนเปนภรรยาของตารวจ ซงมบานคอนขางใหญโต กบธรกจเลกๆคอ เหดฟาง และเลยงหม กบ

คนงานจานวนหนง ซงแมกลาวในเชงทเปนกลางวาไมวาเหลอง หรอแดงลวนมความคดเปนของตวเอง ไมอยากจะทะเลาะกน อยเฉยๆดกวา อยในแบบของเรานแหละมอาชพออยพอกน นกวชาการไมตองมาเสนอทฤษฎอะไรหรอมาพดอะไรมากมายหรอก เขารวาเขาอยกนยงไง แตกยงคงชอบนโยบายของทกษณ และความเรวในการทางาน กอปรกบการทมสามเปนตรวจนนคอลงดาบชาย ชวงทกษณนนยาบาหายเงยบ แตเมอไมนานมานเจอเปนลานเมด และบอยมาก “...แตการชมนมและการแยกขวสนแมกเบอนะ เพราะพอเขากยงตลอด ตารวจนจะถกนายเรยกตลอด รฐบาลไหนมาเปนกถกเรยกไปลางสมองใหมยกแผง นพอกตองเตรยมตวอกละ เพราะจะมเสอแดงทกรงเทพฯ พอกตองไป...” สวนเรองการซอเสยงแมซเหนพองกบแมเอ และแมบ “รบเงน แตไมเลอก ถาไมชอบ”

เราใชเวลาครงวนในการพดคยเสวนากลมทงพทองพล และลงออด หมวกใหญในคราเดยวกนพทองพลเปนคนอสาน บานเกดอยทจงหวดยโสธร แตแตงงานมาอยกบสามทน เรมทาการคาจนตงตวได และดวยความเปนหญงแดงทชดเจนจงทาใหคนในหนวยปกครองของชมชนไมคอยชอบ หรอคบคาสมาคมกบเธอนก ทวาดวยความเปนหญงแกรงเธอจงยนหยดและยงคงอยได

“...เวลาพรรคไหนมาหาเสยงมาแจกของแจกเงนเขาจะไมคอยแวะบานพนะ เพราะเขารวาพเปนเสอ

แดง เขากจะขามไป บางทใหแตแฟนพ ไมใหพ พกแคสงสยนะแตพไมแครมากมาย เราซอของเราเองได เราหาเองได อยางพวกผานวมผาหมทเขามาแจกเวลาหาเสยงนะพกไมไดหรอก อกอยางพอหลวงบานนกไมคอยชอบพนะ เพราะแฟนพเปนเพอนกบเขา เวลาเขามาขอชวยจากแฟนพนแฟนเขากจะเกรงใจพมากกวาไง ...” บทบาทของพทองพลนนมคอนขางสงในความเปน “คนเสอแดง” ของชมชนแหงนโดยเฉพาะการชวยเหลอวด และพนองเสอแดงดวยกน โดยเหนไดจากกจกรรมดงตอไปนคอ

1) การทอดผาปาของกลมหญงเสอแดงเพอชวยสถานวทย 93.0 ทฝาง (เมอ 2 เดอนทแลว นนคอ

ประมาณ มกราคม 2554 ทอาเภอสนทราย, คลองนอย) 2) ทาสลากเขาวดบานโปง (การรวมมอกนของกลมสตร และกลมหญงเสอแดง) อนเปนประเพณของ

วด(ตาลไปหาผลวงลบ) และการสงผลบญ และนาเงนชวยเหลอเหยอ 91 ศพ 3) การรบความคดเหน”แนวคดตอประชาธปไตย” ในเวทการปราศรย และเวททางการเมองตางๆ 4) กจกรรมอนทเปนประโยชนนอกเหนอจากนจะมการรวมตวกนเสมอ ซงมอาจกาหนดแนนอน แต

นคอจดยนทปฏบตและชวยเหลอกนอยภายใน

109

ทงนลงออด หมวกใหญกไดรวมสนทนาเปนบางชวง โดยลงออดไมเคยเลอกพรรคประชาธปตย อกทงการทเมยของลงหายจากโรคมะเรงกเพราะโครงการ 30 บาทรกษาทกโรคของทกษณ ไมใช “ตายทกโรค” ของประชาธปตย อกประการหนงลงออดถอเปนคนใหญคนโตของแมสรวยทมการเคลอนไหวทางการเมองมาตลอดตงแตครงป 2548 คอคาราวานคนจนทสวนจตจกร 16 วน 16 คน (ตอนนนปน “ลงออด กางเกงแดง”) สามารถตดตอกบ ส.ส. และสมาชกของพรรคเพอไทยไดทกคน รวมทง ทกษณ ชนวตร ลงเลาดวยความภมใจวา “นายอาเภอมาขอรองลงเลยนะวาใหหยดการเคลอนไหวกอน เขาอยากอยทนแบบสงบ ลงกใหไดนะ เพราะกรกนอยวาดานการเมองนะ แมสรวยเราแรงจรง เอาจรง” “จาไวนะวามนยงไมจบหรอก คณฆาคนเทาไหร จานวนและความเจบแคนจะเพมเปนเทาทว...เราจะไปอก” ดานลงชาตนนเปนโอกาสดทมาหาแมเคทบาน จงมโอกาสไดพดคยกนเรองความเจบแคนจาก”ความผดหวงในการเรยกรองประชาธปไตย” ซงลงชาตกเปนอกคนหนงทไมเคยเลอกพรรคประชาธปตยเลยตงแตมสทธเลอกตง เพราะเหนวา”ผกขาดกบภาคใต และเปนพรรคทหารหนนไมตดพนมากเกนไป” “ผมกลบมาอยางผแพนะ ผมผดหวงกบสงทเขาทา แตรอดตอนเลอกตง ผมจะสดวยวธน

ภมหลงขบเคลอนแนวคด – ชวต หญงแดง แมเค

แมเค (สภาพ จอมแสง, หม10 บานโปง)รวมทงไดสอบถามประวตชวตตางๆทแมเคไดประสบพบเจอมา ซงสงผลใหเธอนนกลายมาเปนบคคลหนงทมทศนคตของความเปนกลมคนเสอแดงดงเชนในปจจบน ซงจากการไดซกถามแมเคนน เราพบวาเธอเปนลกคนสดทายของครอบครว และเปนคนทเรยนดแตเพราะครอบครวเกดการขดสนทางดานการเงน ทาใหแมเคตองจบการศกษาของตนเองลงทชน มศ .2 ดงนนถงถอไดวาแมเคกเปนผทมความรในระดบหนงซงสามารถปองกนตนเองจากการถกหลอกหรอชกจงทางดานการเมองตางๆไดโดยงาย สวนในดานครอบครวนน แมเคไดผานการสมรสมา 2 ครง แตไมมบตร ซงครอบครวของแมเคนนไดประกอบอาชพทานาเปนหลก ซงเมอพนจากฤดเกบเกยว จะมอาชพเสรม คอการทาขนมขาย ซงนนกอาจเปนเหตผลหนงททาใหแมเคสามารถเขามาชมนมกลบกลมคนเสอแดงในยานราชประสงค เมอกลางเดอนเมษายน 2552 เนองจากไมมภารฉดรง กรอปกบพอประสทธซงเปนสามของแมเค กมทศนคตความเปนเสอแดงเชนกน จงเปนสวนสลบและไมไดฉดรงแมเคเพอไมใหไปเขารวมชมนมกลบกลมคนเสอแดงในกรงเทพมหานครแตอยางใด ซงจากการสอบถามผหญงทมความเปนเสอแดงในพนทบานโปงเชนกนแตไมไดเขารวมชมนม ทาใหเราไดเหนถงขอแตกตางวาผหญงทมภาระหนาททผกมดตนอย ไมวาจะเปนเรองของหนาทการงาน มหนาทดแลลก หรอสามขดขวางการเขามาชมนม เปนตน ทาใหผหญงเหลานนตองยดเอาเรองของตนเปนหลกสาคญกวาการเขาไปชมนม

การไดเขามาคลกคลกบแมเค ซงเปนครอบครวอปถมภของกลมพวกเรานน ทาใหพวกเราตงคาถาม

ขนวาทาไมผหญงทมนสยออนโยน รกสงบ และเปนทรกใครของผคนละแวกนน ถงไดมาเปนสวนหนงของคนเสอแดง จากทกลมของพวกเราไดสอบถามรวมกบเรองราวชวตทผานมาของแมเค พบวา ปจจบนแมเคมความพอใจในชวตความเปนอยของตนทอยอยาสมถะ ไมไดอยากรารวยอยาใคร แตทเขารวมกบกลมเสอแดง เพอท

110

ตองการทวงถามถงความยตธรรม ประชาธปไตยทแทจรง ความเปนสองมาตรฐาน และความเหลยมลาตางๆททวความรนแรงมายงขนในสงคมไทย ซงจดอยในกลมอดมการณนยม และมความชนชอบนโยบายทด รวดเรว เขาใจ เขาถงคนรากหญา และทาไดจรง ทาใหชวตความเปนอย และเศรษฐกจครอบครวดขน เนองมาจาก นโยบายของทกษณ รวมไปถงทมาและความโปรงใสของตวผนาและรฐบาล และทกลาวมาทงหมดน เปนเหตผลวาทาไมแมเค สภาพ จอมแสง จงเปนคนเสอแดง และแดงเพราะอะไร???

สวนพทองพลนนการเขามาเปนหนงในกลมสตรเสอแดงของพทองพล จากการทไดเขาไปสมภาษณ

และพดคยดวย อาจกลาวไดวามสาเหตหลกสบเนองมาจากเรองทเกยวของกบการทามาหากนเลยงปากทองครอบครวเปนหลก เพราะรฐบาลชดปจจบนกบนโยบายทไรประสทธภาพ ไดสงผลกระทบตอการประกอบอาชพของประชาชน จงทาใหผทไดรบผลกระทบตองลกขนมาเรยกรองเพอความอยรอดของตน พทองพลซงมอาชพเปดรานขายของชาเลกๆในหมบานทแตกอนสมยอดตนายกทกษณเปนรฐบาล นนสามารถมรายไดเพยงพอตอการเลยงครอบครว ทามาคาขายคลอง แตตอมากตองมาเปนอกหนงคนทไดรบผลกระทบจากนโยบายทแกปญหาอะไรไมไดหรอใชการไมไดผล รวมทงจากการทางานทไรประสทธภาพของรฐบาลปจจบนดวย ยงของขนราคา รานขายของชากยงคาขายลาบากขนเพราะคนมความตองการจบจายใชสอยนอยลง ดงนนจงเกดความตองการทเหมอนกบคนอนๆคอ ไมเอารฐบาลชดนแลว และขอนโยบายยคทกษณ(และตวทกษณ)กลบมาแกปญหาเพอใหตนสามารถมชวตทปกตสขไดเชนเดม และอกแรงผลกดนสาคญททาใหพทองพลกลาทจะลกขนมาแสดงตนวาตองการมสวนรวมในการเคลอนไหวทางการเมองกบกลมคนเสอแดงนนกคอ การมความรสกเคารพ เชอมนและภมใจในตนเอง จากการเปนผหญงสชวตจนยนหยดไดดวยตนเองในปจจบน จากเดกสาวชาวอสานทตองละทงโอกาสทางการศกษา มาเปนหวเรยวหวแรงสาคญหาเลยงครอบครวดวยการเขาไปหางานเผชญโชคในเมองกรง แลวกไดประสบกบโชคดตามทมงหวงจากการไดทางานในททางานดๆ อยกบเจานายดๆ ไดใชความสามารถทมทางานจนเปนทยอมรบ และในเวลาตอมาทตดสนใจแตงงานใชชวตครอบครว จงทาใหเกดจดพลกผนขนในชวต เพราะตองตอสกบการปรบตวใหไดในการอยกบสงคมใหมๆ การยงไมไดรบการยอมรบจากครอบครวสามเทาใดนก จนในทสดกพสจนตวเองและได รบการยอมรบอกครง และตรงนเองทเปนทมาของความภมใจในทกวนน

ดงนนการเปนเสอแดงของพทองพลจงมาทงจากการมความเชอมนในบทบาทของสตรเพศวากเปน

หนงในแรงหลกขบเคลอนครอบครวและสงคมไดเชนกนอนพสจนไดจากประสบการณตอสชวตของตน และเหตผลอกประการคอความไรความยตธรรมบนระบอบประชาธปไตยรวมทงความไรประสทธภาพของทงตวผนา และนโยบายททาใหความเปนอยของประชาชนแยลงไปกวาเดม สวนแมซ และแมบนนตงอยบนฐานชวตทอยในครอบครวขาราชการ และมความเกยวของกบขาราชการหรอกลมนาของชมชนจง “แดงแบบฝนอนนต/แดงไมเดอด” และ “กลางเบยงเบน” จากลกษณะของแมซ

สรปลกษณะของหญงเสอแดงบานโปง แมสรวย จ. เชยงราย

1) หญงแดงอดมการณเศรษฐกจนา 2) หญงแดงแบบฝนอนนต/แดงไมเดอด

111

3) หญงแดงกลางเบยงเบน

ทงนจากการศกษา พดคย และสมภาษณผานการเจาะจงคาถามอยางเปดใจ รวมทงการเสวนาเรองการบานการเมองนอกรอบทวไปทาใหเราไดรวา

- บทบาทและทศนะทางการเมองของหญงเสอแดง และคนเสอแดงเหลานแบงออกไดเปน 8 กลมแนวคดทศนคตเสอส คอ

1) ชนชนนา/คนรวย/ กลมนา/ คนรบนโยบายจากรฐของหมบาน 2) เหลอง ( กลมขาราชการ, ชนชนนาอนมผลประโยชนรวม และความเกยวของกบกลมทนภายนอก

ทเขามาสหมบานทงผานนโยบายรบและ การเขามาเองของทนนยมคกคาม) 3) แดง

- อดมการณนยม - ทกษณานยม (หญงแดงกลมทเนนตวบคคลอยางเดยวไมมแนวคดใดๆนอกเหนอ) - กลมผลประโยชนจดตง/ พรรคเพอไทย

4) กลาง 5) แดงจด 6) แดงสยาม (สรชย แซดาน) 7) แดงชนชนนา (แดงจากพรรคเพอไทย)>>>เหลานกการเมอง ดงจะเหนไดจากเวทเพอไทย และ

สถานทจรงคอ “เวทปราศรบบานหนองหลม เชยงราย 22 มนาคม 2554” การมองคนเสอแดงและความหลากหลายของผหญงเสอเหลอง (ชนจงบานโปง)*** ประเดนทนาเสนอจะไดเตรยมมา 3 ประเดน คอ ผเลาเรอง/ใครคอเหลอง/แดง การกลายเปนเหลองในแตละยคและการเมองเหลอง-แดงแยกขวเลอกขางหรอไมอยางไร แตคดวาถาคยทง 3 เรอง อาจจะไมจบในเวลาสนๆ จงเนนทประเดนแรกวาใครบาง คอ ใครคอเหลอง/แดง และการเมองเหลองแดงในหมบานนแยกขวจรงหรอเปลา จะเลาเทาทเวลามอยกแลวกน ใครคอเหลองและแดง คนทบอกวาตวเองเปนเหลองบอกวาเหลอง คอไมเอาทกษณ และเลอกรฐประหาร แตคนเหลองกไมใชเหลองประเภทเดยวกน ปรากฏวาเหลองมหลากหลายมาก พอแยกไดเปนเหลองภาคพลเมองหมายความวาตวเองไมสนใจการเมองในระบบเลอกตง หรอไมไดใหความสาคญกบระบบเลอกตงมากนก แตเหนดวยกบรฐประหาร เพราะอยากเกบสมบตของชาตไวใหลกหลาน ไมตองการเหน สมบตชาตถกถายโอนใหนายทนตางชาต เหลองภาคพลเมองกลมตอมาเปนเหลองทหวงแหนสถาบนเบองสง เหลองกลมทสองเปนเหลองชาตและสถาบน คอหวงแหนสถาบนเบองสงและสมบตของชาต เหลองกลมน กเหมอนกบกลมแรกนะคะ คอไมสนใจการเมองในระบบเลอกตงมาก เปดกวางใหกบพรรคไหนกได บางคนบอกวาในการเลอกตงครงทผานมาไดลงในชอง no vote ผสมกบประชาธปตย เหลองกลมทสามนบอกชดเจนเลยวาเปนเหลองประชาธปตย อยากใหพรรคประชาธปตยขนเปนรฐบาล มเหลองประชาธปตยบางสวนพวงความคดในการปกปองสถาบนเบองสงดวย และสดทายอนนกเหลองสถาบน อนนรกและเทดทลตวสถาบน

112

และทกลายเปนพวกเหลองเพราะรสกวาสถาบนถกกระทบ ถกจาบจวง สนบสนนรฐประหารเพราะแดงจาบจวงสถาบน ไมแตะตองเรองสมบตชาต หรอประเดนทนขามชาต การอนนคอความหลากของเหลอง แตแอบชอบนกการเมองอยางคณชวน

แลวพอกลบไปทแดง แดงกระบตวเองแบบหลากหลายมากเชนกน ทสาคญเหลองในหมบานมองแดงแบบหลากรปมาก และเหลองกสามารถระบแดงไดคอนขางตรงกบทแดงระบตวเองดวย แสดงวาขอมลเขาถงกนมากเลย พดถง 2 มาตรฐาน กไปเจอแดงมอดมการณ กคยกน 3-4 ชวโมง ชวตตนเตนไปหมดวาทาไมเราถงไดลาหลงขนาดน ทสาคญพอไปถง แดงกบอกวาเขาเปนแดงทมอดมการณจรงๆ นะ แสดงวาจรง ๆวาชาวบานเขาเขาถงกนมาก เขามชองทางสอสารกนหลายระดบ สอแนวตงแมจะฟงกนคนละชอง แตมสออนๆ ในการสอสารอกเยอะมาก แลวเขากไมปดกนการตดตอ ไมไดแยกกนอยอยางทเขาใจ แตระมดระวงไมกระทบความชอบของกนและกน จงสามารถแนะนาไดวาอนนแดงบญคณ แดงสองมาตรฐาน แดงอดมการณ และแดงบญคณกแบงเปนแดงทชอบนโยบายดานเศรษฐกจ และแดงสานกบญคณทผกพนกนหลายชน เขาบอกวาตวเองไมสนใจอดมการณสองมาตรฐานนะ แตรสกวายคนเปนยคทตวเองรงเรองทสดและตวเองอยากไดพรรคการเมองแบบนกลบคนมาทจะทาใหเศรษฐกจดขน เขาอยากไดนกการเมองทคาขายเปน กลบมาเปนนายก สวนแดงอดมการณสวนใหญคดเรองสองมาตรฐานซงประสบการณเขานนาสนใจมากๆ สวนใหญรสกอดอดคบของใจกบความเหลอมลาทพวกเขาประสบในชวตประจาวน เมอชาวบานเขาไปสมพนธกบภาครฐ/ขาราชการ ทพวกเขามกถกเลอกปฏบต ไมไดรบความสนใจ/มองไมเหนหวชาวบาน ถกปลอยใหคอย และการใชสายตา และทาทางดแคลน เปนตน ระบบอามาตยจงมใชเรองไกลตว หรอเปนเรองนามธรรมแตอยางใด “...เพราะสดทายแลวตางคน ตางตองทาหนาทของตนในฐานะสตรเพศ ผใหกาเนด และนกจดการฐานรากแหงบานทจดเจน และละเอยดออน...แมกระทงการกาบตรเลอกตง แลวหยอนเพอเลอกผแทนกตาม” ทวา ฐานความคดและความเขาใจใน”ประชาธปไตย” ของประชาชนผใชสทธนนตางกนดงน

1) วถชวตและแบบแผนประเพณของชาวบาน อาจไมสอดคลองกบหลกทจารลงในรฐธรรมนญ จากมมมองคนบานโปง เสอแดงทกคนกขดกบรฐบาลแลว/ภาคเหนอ-อสาน

2) หลกศลธรรม ประเพณ และวฒนธรรมนนอยในขอบเขตทกวางขวาง และมการเปลยนแปลงไดเสมอ

3) สตร และชาวบานชนบทถกใชเปนเพยง”ฐานนโยบายมาตลอด” และถกมองในแงลบดานการ”ขายเสยง” ทงทการสรางสมพนธของนกการเมองกบชาวบาน ในทางกฎหมาย และทางปฏบตนนตางกนมาก ทงทเกดจากคนไมรจกกนเพอทาใหชาวบานเทเสยงให

4) ระบบการเลอกตง และการเมองทองถนหนไมพน “อทธพล” หรออานาจนอกระบบทสามรถควบคมผลการเลอกตงโดยตวผสมครเองได

5) “ความด” ของนกการเมองในมมมองของชาวชนบท กบคนเมองตางกนนคอเรองของคณคา คานยม ทอยในการเมองในชวตประวนของพวกเขาเสมอ

113

ทงน “พนททางวฒนธรรมของการเมองในชวตประจาวนของชมชน” ไดแพรหลายไปสปรมณฑลของการเลอกตง รฐธรรมนญฉบบชาวบานไมมลายลกษณอกษร แตประกอบดวยความตระหนกทหลากหลาย ซงจดไดเปน 3 หมวดใหญดงนคอ27

1) ความพอใจรวมกนในผสมครทองถน 2) ความคาดหวงวาผสมครจะชวยสนบสนนผมสทธเลอกตง 3) การเหนความสาคญของความสามารถในการบรหารทเขมแขง และโปรงใส ฉะนนจงอาจกลาวไดวาประชาธปไตยจะปฏเสธการเลอกตงไมได กระทงการเรยกรอง การแสดง

ความคดเหนตางๆ จะปฏเสธประชาชนไมได ถาอยางนนกไมใชประชาธปไตย และใน”ระดบฐานรากเรามสตรเพศ” เปนกาลงสาคญของพนฐานครอบครวรากแหงสงคม และไมวาจะเปนหญงสใด เราควรเคารพสทธนน ทงบทบาทในการกระทา แสดงออก หรอทศนคตตอสภาพพลวตรแหงสงค และการเมอง เพราะทกสง ลวนเกดจาก “สภาพแวดลอม และความเปลยนแปลง” และ”หญงเสอแดง” กมสทธทจะแสดงออกซงบทบาทของตน เทาเทยมกบทกๆกลมส เพราะถงอยางไรเสย “เราลวนเปนคนไทย” และ“ความแตกตาง” คอสงสาคญเดยวททาใหโลกน ประเทศไทยน และ “ระบอบประชาธปไตย (แบบแท)” ทเราตางใฝหาเปนจรงขนมาได ดงนน “จงรกษาความตาง เพราะมนคอความจรง” สรปการศกษา

1) ประชาชนเบอการเมอง และประชาธปไตยทฤษฎ กบนโยบายท “ดแตพด – ไมเขาถงประชาชน- และการดาเนนนโยบายทขดกบหลกชวตจรง”

2) ความขดแยงเทยม/ประชาชนเหลองแดงในหมบานยงคงอยกนได เพราะโครงสรางและความสมพนธของชมชนหรอหมบานชนบทนนเปนไปในลกษณะท permanent และ embed ใครทาอะไรรกนโกรธกน แตตดกนไมขาด ตองชวยเหลอพงพากนตลอด ใครตดขาดใครเทากบตดกาลงตวเอง

3) สตรเพศกบความคดกาวหนาในการจดการ “ระบบราชการ และการจดการการบรการทเขาถงประชาชนมากขน”

4) ประชาธปไตยในระบอบรฐสภาไมสามารถแกไขปญหาการเมองในภาพรวม ทาใหชาวบานตองรวมกลมกนเองตามความคดเหนและทศนะทตรงกน หรอตางกนเพอจดดลยภาพผาน

- กลมจดตงเอง - สอทองถน (ทรฐบาลชดปจจบนมกกลาวหาวาลางสมองชาวบาน) - องคกรปกครองสวนทองถนทเปนอสระจรงๆ (absolutely autonomy) - ระบอบอปถมภไมเคยหมดไปจากสงคมไทย และโดยเฉพาะสงคมชนบท อกทงภายใตขวตาง

ทางความคดหลกระดบประเทศ และขดแยงเทยมระดบทองถนนน กลมเสอสและกลมผลประโยชนตางแสวง และแสดงออกถงอานาจของตนเพอความมนคงของฐานเสยงทงสน

- ความจรงใจทางการเมอง และระบอบประชาธปไตยนนยงมอย โดยเฉพาะ”ความหวงในประชาธปไตยและความเทาเทยม แมพวกเคาผดหวงมาตลอด แตกยงหวง...อยาทาใหเขาผดหวงอก 27 Andrew Walker. (พรรณพไล กจสดแสง แปล). รฐธรรมนญฉบบชาวบาน: พนททางการเมองในชวตประจ าวน.

114

- ความดของนกการเมองของคนชนบทนนตางจากคนเมอง เพราะเรองของ”เศรษฐศาสตรศลธรรม” นนคอคานยม ทศนคต ความเชอนนตางกน จงไมควรวดคาดวยกฎหมายเหนแกตวทจารในกระดาษเทานน

- ความเปน”เครอญาต” คอสงสาคญสงสด - คนบานโปง แมสรวยไมเลอกพรรคปราธปตยเพราะหมดศรทธา และเหนวาผกขาดกบภาคใต

มากเกนไป - แม “สตรเพศ” จะมบทบาทมากขนในปจจบนทงชนบทและเมอง ทวาในความเทาเทยมทกลาว

นนยงคงมความเหลอมซอนของ”อานาจบรษ” ทมากกวาเสมอ เหนไดจากโครงสรางสงคมทชายยงคงเปนใหญ เพยงอาจม Veil of Ignorance ทบงอย กระนนจงไมเกดความขดแยงหากเพยงแตละคนตางทาหนาทของตน

- ความเปนSymbolic ของอาเภอแมสรวย และการเปนเขตพนททมการเมองแรง อาจเปนแรงผลกดนสาคญใหประชาชนทงชายหญงตนตวทางการเมองในหลายรปแบบอยางทงถงมากขน

จากผลการศกษาขางตน จากการสมภาษณ คาพด ความในใจตางๆบางประการทสามรถเขยนไดมนม

หลากหลายอารมณในกลมคนเสอแดงในปจจบน ทสมพนธกบความรนแรงทเกดขน มนเปนอารมณทอยตอเนองมา และอาจสงผลถงการกระทาตอไป หรอบางคนกอดอน ทาอะไรไมไดเลย แลวกเครยด ผดหวง กลบบานยงวนเวยนกบความเจบปวด

- การเมองทองถนควรใหอสระกบทองถนมากขน บนฐานของความตางทควรเคารพ และถวงดลกนดานความคดทาสการเมอง

- “ใหเงนใหของนะรบนะ แตไมเลอก” - “ไมตองเอาทฤษฎมาพดกบเรา เรารวาเราอยกนยงไง” - “กนโยบายทกษณใชไดจรง เราอยได” - เราอาจคดตางกนบาง แตเรากอยดวยกนได ชาวบานเขาไมโง หญงแดงไมไดเหยาะแหยะ...รอตอไปใหมพนทมากขน อยางนอยถาไมมอดมการณ

กยงอย ดงนนอาจกลาวไดวา”หญงเสอแดง” บนฐานของเพศสภาพทตาง สถานะเพศหญงในโครงสรางสงคมทไมเหมอน ภมหลงทเปนของปจเจกแหงสตร การเคลอนไหวและเหตผลแหงแนวคดทางการเมอง สงคม และความซบซอนของตวตนจงตาง ทวามนคอ “จดเรมตนแหงการเปลยนแปลง” ขอเพยงยงยนหยด

115

10. กลมอ านาจทองถน ผมอทธพล และระบบอปถมภในหมบาน ในสวนนมงตอบคาถามวา ปจจยใดบางทเปนทมาของอานาจ การมอทธพลและระบบอปถมภในหมบาน โดยการศกษาสนใจทจะตรวจสอบสมมตฐานทวาการไดดารงตาแหนงสาคญในหมบานนนเปนทมาของอานาจ ซงสามารถสงผลใหบคคลนนมอทธพลอยเหนอผอน จนกอเกดเปนระบบอปถมภ ซงจะเปนฐานสนบสนนอานาจและอทธพลของบคคลนนอกทหนง บทส ารวจทางวชาการ และแนวคดทเกยวของกบประเดนวจยอ านาจ และอทธพล คาวา “อานาจ” หรอตรงกบภาษาองกฤษวา “Power” นน ไดมนกวชาการหลายคนทไดใหความหมายของคาวาอานาจไว เชน David Beetham ไดใหคานยามวา “อานาจ หมายถง ความสามารถของบคคลในการสรางผลกระทบอยางหนงอยางใดใหเกดขนในโลกหรอกบสงอน ๆ ทอยลอมรอบตวเรา”28 ในขณะท R.M. Maciver ไดกลาววา “อานาจเปนความสามารถทจะควบคมพฤตกรรมของคนอน ทงทางตรงโดยการบงคบและทางออมโดยวธการตาง ๆ ทมอย29 Edgar Schein ไดใหคานยามเกยวกบอานาจวาวา หมายถง “ความสามารถเปลยนแปลงแนวทางปฏบตหรอวถชวตได”30 Rodert A. Dalh ระบวาอานาจหมายถง “ความสามารถของบคคลหนงทจะทาใหบคคลหนง กระทาสงใดสงหนงทบคคลนนตองการโดยไมคานงวาบคคลทจะตองกระทาการนนมความตองการทจะกระทาสงนนหรอไม”31 จากทกลาวมาขางตนทงหมดเกยวกบความหมายของอานาจ สรปไดวา อานาจ หมายถง “การทบคคลหนงสามารถทจะทาใหบคคลอกคนหนงทาบางสงบางอยางทบคคลนนตองการ” หรออานาจคอ ความสามารถทจะใชอทธพล หรอการทบคคลหนงสามารถทจะทาใหสงตาง ๆ เกดขนตามทบคคลนนปรารถนาหรอตองการได32 ทฤษฎแหงอ านาจ33 ตามทฤษฎ “อานาจ” ทางสงคม ไดบอกลกษณะโดยทวไปของอานาจไว 4 ประการ คอ

1) อานาจเกดขนจากความสมพนธของบคคลในสงคม มการยอมรบ เชอฟง แลวปฏบตตามหรองดเวนไมปฏบตตามคาสง คาขอรอง

2) อานาจเปนสงมพลง มศกยภาพในตวของมนเอง ทบคคลสามารถครอบครองหรอเปนเจาของได

28 ประมวล รจนเสร, การใชอ านาจเปนธรรมชาตของมนษย, พมพครงท 3 (กรงเทพฯ: สเมธ รจนเสร, 2547), 16. 29 เรองเดยวกน. 30 จมพล หนมพานช, ผน า อ านาจ และการเมองในองคการ, พมพครงท 3 (นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, (2547), 76. 31 เรองเดยวกน. 32 เรองเดยวกน., 77. 33 ประมวล รจนเสร, การใชอ านาจเปนธรรมชาตของมนษย, พมพครงท 3 (กรงเทพฯ: สเมธ รจนเสร, 2547), 16-17.

116

3) อานาจสามารถทาใหคนทครอบครอง บงคบใหคนอน กลมบคคลอนเชอฟง ปฏบตหรอไมปฏบตตามกได

4) อานาจอาจเกดขนไดกบทกบคคลทอยในสงคมรวมกน แตเกดขนในระดบทแตกตางกน ตามเงอนไขของสงคม ทรพยากรอานาจ และสงทมาชวยเสรม สวนทฤษฎ “อานาจ” ทางการเมอง สรปวา การเมองเปนปรากฏการณในสงคมอยางหนงทเกยวของกบมนษยอยางใกลชด มนษยไมอาจหลกหนการเมองไดเลย ไมวาการเมองจะดหรอเลว อานาจทางการเมองจะตองเขามาเกยวของกบมนษยเสมอ อานาจทางการเมองเปนอานาจทนามาใชเพอวตถประสงคทางการเมอง ซง Harold D. Lasswell สรปไดวาอานาจทางการเมองคอ

1) สทธในการออกกฎหมาย 2) กฎหมายใด ๆ กตาม สามารถมโทษตงแตสถานเบาทสดไปสสถานหนกทสดคอประหารชวต 3) กฎหมายมอานาจบงคบทงในทางบวกและทางลบ

อานาจทางการเมองจงเกยวของกบมนษยทกกลม ทผมและใชอานาจทางการเมองจะใชอทธพลโนมนาว ใชกาลง ขมข กระทาหรอไมกระทาทางดานเศรษฐกจ ส งคม และการเมอง ตามทกาหนด อานาจทางการเมองจงเปนสงทบคคลแตละฝายตองการเขามาครอบครอง เพอใชเปนเครองมอในการดารง รกษา และแสวงหาประโยชนตามทไดตงจดหมายไว ความแตกตางระหวางอ านาจ และอทธพล (Power, Influence)34 อานาจ (Power) และอทธพล (Influence) เปนแนวคดหรอคาศพททผใชมกสบสนทนาไปสความเขาใจผดทเกดขนเสมอ จงนาจะไดมการทาความเขาใจความหมายของอานาจ และอทธพลจากความหมายของอานาจทไดกลาวมาขางตน จะเหนไดวามความแตกตางไปจากคาวาอทธพล (Influence) เพราะประการทหนง ในขณะทอานาจโดยเฉพาะในความหมายท Robert A. Dalh ใหไววา หมายถงความสามารถบคคลหนงทจะทาใหบคคลอกคนหนงกระทาสงใดสงหนงทบคคลนนตองการ โดยไมคานงถงวาบคคลทจะตองกระทาตามนน มความตองการทจะกระทาสงนนหรอไม จากบทความปฏบตการพอเพยงในหมบาน: การควบคมชนบทของชนชนนา ของพฤกษ เถาถวล35 ไดแสดงแงคดเกยวกบการทชนชนนาใชเศรษฐกจพอเพยงมาเปนเครองมอในการควบคมและครอบงาชนบท จรง ๆ แลวนนเศรษฐกจพอเพยงเปนปรชญาชวยใหชาวบานสามารถอยไดดวยตวเอง แตวารฐกบทาใหเศรษฐกจพอเพยงเปนเพยงแคเครองมอในการทจะใหบงคบชาวบานใหตองปฏบตตามนโยบาย และควบคมชาวบานเทานน โดยใหผใหญบานเปนคนคอยจบตา และควบคมความเปนอยของชาวบาน ซงอานาจนนแตกตางจากอทธพล (Influence) คอ จะมลกษณะทไมมลกษณะการบงคบ เพราะอทธพลหมายถง “ความสามารถของบคคลหนงทจะทาใหบคคลอกคนหนงกระทาสงใดสงหนงทบคคลนนตองการโดยปราศจากการบงคบ” ในแงดงกลาวอทธพลจงเปนเพยงกระบวนการทผบรหารหรอผจดการหรอผนาใช และไปมผลตอพฤตกรรมของผอนทอาจจะไดแก ผตามหรอผรวมงาน อนงก

34 จมพล หนมพานช, ผน า อ านาจ และการเมองในองคการ, พมพครงท 3 (นนทบร: โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2547), 77-78. 35 พฤกษ เถาถวล. 2551. “ปฏบตการพอเพยงในหมบาน: การควบคมชนบทของชนชนนา” ใน ฟาเดยวกน, 6(2): 70-86.

117

สามารถใชเศรษฐกจพอเพยงเปนตวอยางไดเหนไดจากการทเวลาชาวบานทราบวาในหลวงเปนผรเรมโครงการ และอยากจะใหชาวบานปฏบต ทาใหชาวบานอยากทจะทาตามพระองคโดยสมครใจเพราะคดวามนเปนสงสาคญทควรปฏบตตาม และอยากทาเปนเยยงอยาง สาหรบอานาจ กบอทธพล นอกจากจะมความแตกตางดงปรากฏในประการทหนงแลว ในประการทสอง หากพจารณาในแงของขอบขายอทธพล จะมขอบขายของการใชทกวางขวางกวา เพราะเกยวกบความสามารถในการเปลยนแปลงบคคลใดบคคลหนงทวไป แตอยางไรกตามนกวชาการเหนวาในบางครงคาสองคานสามารถใชแทนกนได โดยสรป อานาจ และอทธพล มความหมายทแตกตางกน กลาวคอ ขณะทอานาจ (Power) เนนการบงคบใหปฏบตตาม โดยทจะเตมใจหรอไมเตมใจกตาม แตอทธพล (Influence) จะไมมการบงคบ เชน อานาจจะเปนสงทกาหนดอยในรปของกฎหมาย แตอทธพลอยนอกขอบเขตของกฎหมาย เชน ส .ส.มอานาจในการออกกฎหมาย ในขณะเดยวกนกยงมอทธพลในกระทาบางอยางทกฎหมายมไดรองรบไว เชน ส .ส. สามารถใชอทธพลในการฝากบตรหลานเขาโรงเรยนชอดงได ความเกยวพนระหวางอ านาจกบอทธพล36 อานาจมความเกยวพนกบอทธพลอยางใกลชด ทงนการใชอานาจของผนาบางครงอาจจะไมไดรบการยอมรบจากผรวมงาน เพราะอานาจเปนเรองของการบงคบใหปฏบตตาม ทผปฏบตตามบางครงไมเตมใจ แตกตองยอมปฏบตตาม แตอทธพลเปนเรองของการใชความสามารถชกจงโนมนาวความคดหรอพฤตกรรมของบคคลอนใหคลอยตาม ไมไดมการบงคบ หากเปนเรองของการสมครใจ ในแงนการใชอทธพลชวยเชนเดยวกนชวยเสรมการใชอานาจได เพราะในบางครงดจะไดรบการยอมรบจากผรวมงานบางคนมากกวาการใชอานาจทบางทหากใชโดยไมไดมความระมดระวง นาไปสผลเสยมากกวาผลด แนวคดเรองอ านาจของแมกซ เวเบอร (Max Weber)37 แมกซ เวเบอร ไดกลาววา การทคนจะไดรบการยอมรบนบถอความเปนหวหนาของคน ๆ หนง หรอจะยอมรบวาคน ๆ หนงมความชอบธรรม (Legitimacy) ทจะสงการใด ๆ ใหคนอน ๆ ทาตามตน สงนนอาจเกดมาจาก 3 กรณ คอ

1) ยอมรบดวยเหตผล (Rational Grounds) หมายถงวาตามลกษณะในทางกฎหมายแลว ผทอยในตาแหนงบางตาแหนงมสทธทจะออกคาสงใหผ อนปฏบตตามได เพราะฉะนนอานาจเชนนเกดขนเพราะตาแหนง ไมถอตวบคคลเปนหลก และขอบเขตของอานาจกมเพยงเทาทไดมการกาหนดกฎเกณฑไวเทานน

36 จ ม พ ล ห น ม พ า น ช , ผ น า อ า น า จ แ ล ะ ก า ร เ ม อ ง ใ น อ ง ค ก า ร , พ ม พ ค ร ง ท 3 ( น น ท บ ร : โ ร ง พ ม พมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, (2547), 79. 37 ณรงค สนสวสด. 2537. ผน าการเมอง: แนวทางวเคราะหและกรณศกษา, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: ออเรยนแทลสกอลา), 102 – 104.

118

เพราะฉะนนคนทเปนผใหญบานกมสทธจะใชอานาจตามทกาหนดไวในกฎหมายวาใหเปนอานาจของผใหญบาน ใครจะมาเปนผใหญบานกจะมอานาจทจะสงการตามทกาหนดไววาเปนอานาจของผใหญบานทกคน

2) ยอมรบดวยระเบยบประเพณ (Traditional Grounds) ผนาแบบนไดอานาจมาตามระเบยบ

ประเพณทสบทอดกนมาแตดกดาบรรพวา ผทอยในอานาจสมควรไดรบการยอมรบนบถอ หรอตาแหนงนนมความศกดสทธสมควรทคนจะยกยอง การไดอานาจกไดมาโดยประเพณทยอมรบนบถอกนมาในอดต ขอบเขตของอานาจไมไดถกกาหนดแนนอนเหมอนกบแบบแรก แตจะมระเบยบประเพณเปนแนวทางชนาวาขอบเขตของอานาจของผนาตามระเบยบประเพณนควรจะมอะไรบาง ผทอยใตอานาจยอมรบนบถอผมอานาจในลกษณะของตวบคคล ซงไดอานาจหรอตาแหนงนน ๆ มาตามระเบยบแบบแผนมากกวายอมรบนบถอเพราะกฎเกณฑ เชน กษตรยไดรบอานาจมาตามระเบยบประเพณ หรอหวหนาเผาซงไดอานาจมาตามระเบยบประเพณทสบตอกนมาชานาน หรอเจาอาวาส ซงชาวบานตางยอมรบนบถอ ดงนนการใชอานาจของผนาประเภทนจะมระเบยบประเพณเปนเครองชนาอยางกวาง ๆ ในรายละเอยดนนขนอยกบดลยพนจของผดารงตาแหนงนนเองวาเขาเหนควรอยางไร

3) ยอมรบดวยบารม (Charismatic Grounds) ผนาบางคนมคณลกษณะพเศษซงแมกซ เวเบอร

เรยกวา Charisma ซงในทนจะแปลวา บารม โดยบารมของเวเบอรน หมายถง คณสมบตพเศษของบคคล ซงทาใหเขามความแตกตางจากคนธรรมดา และคนอน ๆ ทาใหดเหมอนวาบคคลนนมความสามารถทเหนอมนษย หรออยางนอยกตองมคณสมบตบางอยางเปนพเศษ คณสมบตเหลานมนษยธรรมดาทวไปจะไมม แตจะถอวาเปนคณสมบตทไดมาจากสงศกดสทธ ซงคาวาสงศกดสทธน อาจจะเปนพระเจาหรอสรวงสวรรคหรอสงศกดสทธอนตามทคนเชอวามอย กลาวโดยยอกคอมอานาจพเศษทมนษยธรรมดาไมม เวเบอร เรยกสงทเปนคณสมบตเหนอมนษยธรรมดานวา “ของกานลจากสวรรค” (Gift of Grace) ผอยใตบงคบบญชาหรอสาวกของผนาแบบนจะยอมรบนบถอผนาบารมในลกษณะทคนยกยองนบถอศาสดาของศาสนา หรอในลกษณะทคนยกยองวรบรษในสงคราม เพราะฉะนนความยอมรบนบถอของคนอนทมตอผนาแบบนจะเกดขนเพราะอะไรกได แตทสาคญคอ ลกนองหรอสานศษยของเขายอมรบนบถอวาเขามคณสมบตพเศษตางจากมนษยธรรมดา

ระบบอปถมภ38 ม.ร.ว.อคน รพพฒน กลาววา ระบบอปถมภเปนผลมาจากความเชอของคนไทยในเรองบญกรรมและเรองตายแลวเกดใหม เชน ความเชอทวาผทเกดมาทามกลางเงนทองมทรพยสน อานาจ วาสนาเปนเพราะกรรมททาไวแตปางกอน คนเราเกดมาไมเทาเทยมกนดวยเหตทบญบารมทไดสะสมไวแตปางกอนแตกตางกน ทาใหคนไทยยอมรบความแตกตางในฐานะตาแหนงทลดหลนเปนชน ๆ วาเปนสงทเปนธรรมชาต และธรรมดา และยดถอความแตกตางเปนหลกสงตาของฐานะตาแหนงในการจดระเบยบทางสงคม 38 แอนโทน ฮอลล, “ความสมพนธระหวางผอปถมภและผรบอปถมภ แนวคด และคาศพท,” ใน ระบบอปถมภ, บก. อมรา พงศาพชญ และปรชา ควนทรพนธ, พมพครงท 3 (กรงเทพฯ: สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545), 27-34.

119

เมอมการยดถอความแตกตางในระดบสง-ตาของฐานะตาแหนงเปนหลก เราจงพบวา ความสมพนธระหวางบคคลทแตกตางกนในฐานะตาแหนงเปนแบบทมความสาคญยงในการจดระเบยบทางสงคม ในดานพฤตกรรมความสมพนธทสาคญ และเหนไดงายคอ ความสมพนธแบบผใหญ -ผนอยหรอความสมพนธแบบลกพ-ลกนอง ความสมพนธแบบดงกลาวเปนความสมพนธทตงอยบนรากฐานแหงความไมเสมอภาคในการแลกเปลยนผลประโยชนไมวาจะเปนผลประโยชนในดานเศรษฐกจการเมองหรอสงคมกตาม ซงความสมพนธในลกษณะนเองทเราเรยกวา ความสมพนธแบบผอปถมภ และผรบอปถมภ คาวา “ผอปถมภ” มทมาจากภาษาสเปน หมายถง บคคลผมอานาจ สถานภาพ ฉนทานมต และอทธพล โดยทผอปถมภจะตองเขามาเกยวของสมพนธกบผทมอานาจดอยกวาหรอเปน “ผรบอปถมภ” ทตองการความชวยเหลอ และการปกปอง ผอปถมภใหประโยชน โดยหวงจะไดผลประโยชนตอบแทนในรปของสนคา ความภกด การสนบสนนทางการเมองและบรการในรปแบบตาง ๆ จากผรบอปถมภของตน โดยทวไปผรบอปถมภมกอยในฝายทเสยเปรยบ เพราะผรบอปถมภเปนผทออนแอกวาทงในดานเศรษฐกจ และการเมอง ระบบความสมพนธแบบอปถมภ และผรบอปถมภ ไดพฒนาขนมาในอาณาเขตทระบบการถอครองทดนอยในมอของกลมคนเพยงไมกคนทมอานาจ และรารวย รวมทงสามารถผกขาดการศกษา และเครองมอในการตดตอกบโลกภายนอกทกวางขวางกวาระดบชมชน สาหรบชมชนทมระบบการถอครองทดนทคอนขางกระจายตวอยางเทาเทยมกนจะมพฒนาความสมพนธแบบอปถมภนอยมาก แตลกษณะความสมพนธจะมรปแบบทมการแลกเปลยนผลประโยชนตอบแทนระหวางบคคลทเทาเทยมกน ระบบอปถมภสามารถขยายขอบเขตไปยงในระดบสงคมวงกวางได ซงระบบอปถมภมความสาคญในการชวยเชอมโยงโครงสรางอานาจระหวางชนบท และเมอง และเปนลทางของการแสวงหาผลประโยชน รวมถงเครอขายของระบบอปถมภไดกลายมาเปนวธการทพรรคการเมองใชในการแสวงหาคะแนนเสยงในชนบท ผรบอปถมภทางการเมองมกจะถกพรรคการเมองใชเปนหวคะแนน โดยอาจใหผลตอบแทนแกผรบอปถมภ นอกจากนนธ เอยวศรวงศ ไดนาเสนอระบบอปถมภวา เปนการแลกเปลยนทไมเทาเทยม และไมเหมอนกนระหวางคนสองสถานภาพ แตคนเราในทกสงคม และทกสมยกยงคงแลกเปลยนอะไรกนเสมอมา เพราะไมมสงคมไหนทคนเราจะเขาถงทรพยากรไดเทาเทยมกน นธยงไดอธบายตออกวาแกนของการแลกเปลยนในเชงอปถมภนนอยทหวใจ กลาวคอ ผรบอปถมภจะมความรสกจงรกภกดจรง ๆ ซงหวใจนสามารถเรยกไดเปนวชาการ คอ ความสมพนธเชงอปถมภตองมมตทางอดมการณ ถาความสมพนธเชงอปถมภเปนเรองของการเอารดเอาเปรยบกน กยงมกตกาบางอยางกากบฝายไดเปรยบใหเอาเปรยบแตพองาม อยางไรกตามซากของความสมพนธเชงอปถมภกลบเปดโอกาสใหแกฝายไดเปรยบเอารดเอาเปรยบโดยไมตองพะวงตอขดจากดของความงามทางสงคม39 การจดระบบการปกครอง

39 นธ เอยวศรวงศ. 2547. อานวฒนธรรมการเมองไทย (กรงเทพฯ: มตชน.), 98 – 102.

120

ในอดตกอนทรฐจะเขามามบทบาทในชมชนหมบาน รปแบบการจดการปกครองจะเปนไปตามธรรมชาต โดยองกบวฒนธรรมเฉพาะในหมบานนน กลาวคอ ในบางหมบานจะนบถอผอาวโสสงสดใหเปนหวหนาของหมบานนน หรอในบางหมบานอาจจะมความเชอเรองผสาง ทาใหผทเปนสอกลางระหวางชาวบานกบผเปนผนาในหมบานนน ซงผเหลานจะมหนาทคอยดแลความเปนอย ไกลเกลย ตดสนใจในเรองสาคญ และชนาคนในหมบาน เมอรฐไดเขามามบทบาทในการจดการปกครองในหมบาน ทาใหวถการปกครองแบบเดมเปลยนไปเปนรปแบบทรฐกาหนด โดยผนาตามธรรมชาตกยงมบทบาททซอนทบกบผนาทรฐกาหนด อยางไรกตามบทบาทของผนาตามธรรมชาตไดถกลดทอนบทบาทลง เนองจากมการจดรปแบบการปกครองทเปนทางการ โดยใชหลกการรวมอานาจ การแบงอานาจ และการกระจายอานาจ ซงในการศกษาวจยนจะทาการศกษาผนาตามธรรมชาต และผนาทเปนทางการ การรวมอานาจ (Centralization) การแบงอานาจ (Deconcentration) และการกระจายอานาจ (Decentralization) เปนกระบวนการจดระบบการปกครองภายในรฐททาใหหนวยการปกครองตางๆ มฐานะแตกตางกน แตไมไดแยกออกจากกนโดยสนเชง40 การรวมอ านาจ การรวมอานาจ หมายถง การมศนยรวมอานาจการบรหารงานแหงรฐอยทสวนกลางรวมกน ฐานะของรฐ และขอบเขตทงหมดของรฐอยภายใตฐานะนตบคคลเดยวกน ภายในขอบเขตแหงรฐนมอานาจการตดสนใจตาง ๆ อยหลายแหง และหลายระดบ แตหนวยงานสวนกลางแหงรฐมอานาจการตดสนใจสงสด อานาจการตดสนใจของหนวยงานตาง ๆ ในระดบรองลงไป มฐานะเปนหนวยงานสาขา ซงทาหนาทคลายเครองรบ – สง สญญาณวทยจากสถานวทยกระจายเสยงสวนกลางไปสสถานเครอขาย เปนการปฏบตงานจากสวนกลางไปสพนทตาง ๆ โดยตรง หลกการสาคญของระบบการรวมอานาจกคอ ความเปนเอกภาพ ตอเนอง และไมซาซอนกนในการดาเนนงาน41 ซงหลกการรวมอานาจไดถกนามาใชในการบรหารราชการสวนกลาง คอ กระทรวง ทบวง และกรมซงขอดของการรวมอานาจ ไดแก ทาใหรฐบาลมนคง และแผขยายไปทวประเทศ ใหบรการและประโยชนแกประชาชนโดยเสมอหนาทวประเทศ ทาใหเกดการประหยด เพราะสามารถหมนเวยนเจาหนาท และเครองมอไปยงจดตาง ๆ ได รวมถงมเอกภาพในการปกครอง และการบรหารงาน และมเจาหนาททมความรความสามารถมากกวาเจาหนาทในทองถน การแบงอ านาจ การแบงอานาจ หมายถง การบรหารราชการสวนกลางไดจดแบง และมอบอานาจวนจฉยสงการบางสวนไปใหแกเจาหนาทหนวยการบรหารราชการสวนกลางทเปนตวแทน ซงไดสงออกไปประจาอยในเขตปกครองสวนภมภาคตาง ๆ ของประเทศ โดยใหมอานาจในการใชดลพนจตดสนใจ แกไขปญหา ตลอดจนรเรมไดเองตามระเบยบแบบแผนทสวนกลางกาหนดไว นนคอ สวนกลางยงคงสงวนอานาจทสาคญไว และสามารถเรยกคนอานาจนนไดทกเมอ ซงหลกการแบงอานาจนไดถกนามาใชในการบรหารราชการสวนภมภาค คอ จงหวด อาเภอ ตาบล และหมบาน 40 อษา ใบหยก, การปกครองสวนภมภาค (กรงเทพฯ: สานกพมพมหาวทยาลยรามคาแหง, 2549), 26. 41 เรองเดยวกน.

121

หลกการทสาคญในระบบการแบงอานาจ กคอ42 1) หลกของการมอบหมายความไววางใจใหผแทนทไดรบมอบอานาจจากสวนกลางไปดาเนนงานของ

รฐในเขตพนทตาง ๆ ใหเปนไปตามแนวทางทสวนกลางกาหนดให 2) มระบบ และขนตอนในการปกครองบงคบบญชา หรอ มระบบสายการบงคบบญชาอยางตอเนอง

เพอทาใหระบบการบรหารงานมทศทาง และการปฏบตงานทตอเนองจากตนทางถงปลายทาง

การกระจายอ านาจ การกระจายอานาจ หมายถง หลกการทรฐมอบอานาจการปกครองบางสวนใหแกองคการอนทไมไดเปนสวนหนงของหนวยการบรหารราชการสวนกลางไปจดทาบรการสาธารณะบางอย างโดยมอสระตามสมควร ไมอยในบงคบบญชาของสวนกลาง แตอยในความควบคมดแลเทานน ซงหลกการกระจายอานาจไดถกนามาใชในการบรหารราชการสวนทองถน คอ องคการบรหารสวนจงหวด องคการบรหารสวนตาบล เทศบาล กรงเทพมหานคร และเมองพทยา เปาหมายของการกระจายอานาจ ไดแก43

1) การกระจายอานาจคานงถงเปาหมายในทางการเมอง เพอสงเสรมประชาธปไตยในระดบทองถน 2) การกระจายอานาจมงทจะใหทองถนไดดแลรบผดชอบในผลประโยชนสวนทองถนโดยเฉพาะ 3) การกระจายอานาจ คอการมองเหนความแตกตางหลากหลายของสงคม กลาวคอ มองเหนว า

สงคมสวนรวมนนประกอบดวยสงคมยอยหลายระดบประกอบกน รฐจงเปดโอกาสใหมการบรหารงานเพอความเหมาะสมของแตละทองถน

งานวจยทเกยวของ องกร สนกล ไดศกษาเกยวกบชนชนนา และโครงสรางอานาจชมชน โดยใชวธการระบตวชนชนนาในชมชน เปน 3 วธใหญ ไดแก44

1) วธการระบตวบคคลชนนาในชมชนโดยพจารณาจากตาแหนง (Positional Techniques) 2) วธการระบตวบคคลชนนาในชมชนโดยพจารณาจากชอเสยง (Reputational Techniques) 3) วธการระบชนชนนาโดยพจารณาจากการมสวนรวมในการตดสนใจ (Decision-making

Techniques)

โดยการศกษาครงน ได เลอกวธการระบตวบคคลชนนาในชมชนโดยพจารณาจากชอเสยง (Reputational Techniques) โดยใหหวหนาครอบครวแตละหมบานเปนผระบชอชนชนนา แลวจดลาดบความสาคญ หลงจากนนนารายชอผนาทจดอนดบแลว มาใหผนาในชมชนนนจดลาดบอกครงหนง ซงเปนการ

42 เรองเดยวกน., 27. 43 เรองเดยวกน., 31. 44 องกร สนกล, “ชนชนน าและโครงสรางอ านาจชมชน : การศกษาเปรยบเทยบระหวางองคการบรหารสวนต าบล ในจงหวดประจวบครขนธ” (วทยานพนธรฐศาสตรมหาบณฑต, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), 17.

122

ตรวจสอบซงกนและกน โดยสวนตวผวจยแลวเหนวาควรจะใชวธการระบตวชนชนนา 2 วธรวมกนเปนอยางนอย เพอตรวจสอบซงกนและกน ทงนเพราะการเลอกวธใดวธหนงเพยงอยางเดยวนนขอมลทไดมาอาจจะไมแมนยา เชน กานน เปนชนชนนาโดยตาแหนง แตในความเปนจรงกานนอาจไมมสวนรวมในการตดสนใจอยางแทจรง เพราะอาจจะมชนชนนาอนมาครอบงาการตดสนใจของกานนอกทหนง ภาพกวาง และบรบทของประเดนปญหา หมบานในตางจงหวดมความเปนสงคมชนบทสง ซงมความสมพนธกนแบบเครอญาตอยางใกลชด มแบบแผน คานยม วฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณตาง ๆ ทเหมอนกน รวมถงมอาชพทคลายกน เชน ทานา ทาไร โดยราษฎรในหมบานจะมลกษณะความสมพนธแบบพงพาซงกนและกน ซงการพงพาของคนในหมบานนเอง ไดกอใหเกดผนาตามธรรมชาตขนมา กอนทจะมการจดระเบยบจากรฐ ผนาตามธรรมชาตของแตละหมบานไดรบการยอมรบนบถอจากราษฎรภายในหมบานนนเอง แสดงใหเหนวาเปนผทมอานาจ และมความสามารถในการใชอานาจนน รวมถงอาจมอทธพล ทสามารถใหราษฎรในหมบานดาเนนการอยางหน งอยางใด และโดยสวนใหญผนาตามธรรมชาตในหมบานมกจะเปนคนเฒาคนแกหรอผดาเนนพธกรรมตาง ๆ เมอมการจดระเบยบการปกครองหมบานขนในสมยรชกาลท 5 กมการกาหนดอาณาเขตของหมบานแตละหมบาน กาหนดผนาของแตละหมบานโดยเรยกวา “ผใหญบาน” ซงมการกาหนดอานาจหนาทไวชดเจน มระเบยบการบรหาร นนคอการกาหนดอานาจ และวธการใชอานาจอยางเปนราชการมากขน การจดระเบยบการปกครองหมบานนนไดรบการพฒนามาจนถงปจจบนโดยปจจบนผใหญบานทาหนาทชวยเหลอนายอาเภอในการปฏบตหนาท และเปนหวหนาราษฎรในหมบานของตน รวมถงมหนาทตามพระราชบญญตลกษณะการปกครองทองท (ฉบบท 11) พ.ศ.2551 ในมาตรา 27 อยางไรกตามผใหญบานถงแมวาจะมอานาจตามทกฎหมายกาหนด แตกไมไดหมายความวาอานาจของหมบานจะตกอยกบผใหญบานทงหมด หากแตราษฎรในหมบานกยงใหความเคารพผนาตามธรรมชาตควบคไปดวย รวมถงใหความเคารพบคคลทมคณงามความดมความรความสามารถ เชน พระสงฆ ครอาจารย ซงบคคลเหลานลวนมอทธพลในการทาใหราษฎรในหมบานเชอฟง และอาจกอใหเกดเปนระบบอปถมภในหมบานขนได ในปจจบนมการกระจายอานาจลงสทองถน ผานองคกรการปกครองสวนทองถนตาง ๆ เชน องคการบรหารสวนจงหวด องคการบรหารสวนตาบล เปนตน โดยทรฐบาลกลางไดกระจายอานาจบางสวนไปยงองคการปกครองสวนทองถน เพอใหมการปรบปรงการบรการสาธารณะ สรางความเปนธร รม เพมประสทธภาพ เพมคณภาพบรการ และสรางกระบวนการประชาธปไตย นอกจากนเพอลดอานาจของรฐบาลกลางในการจดระบบสวสดการสงคม โดยหวงผลสาหรบลดภาระหนของรฐบาลกลางทมมากมาย ซงองคการปกครองทองถนนไดสงผลกระทบตอสถาบนหมบาน ทมผใหญบานเปนผนา เพราะองคการปกครองทองถนไดแบงงาน และอานาจหนาทบางสวนจากผใหญบาน ทาใหผใหญบานถกลดบทบาทลง และมนกวชาการบางสวนเสนอใหยกเลกตาแหนงผใหญบาน รวมถงกานนเสย

123

ในปจจบนเทคโนโลยไดเขาไปในหมบานมากขน ทาใหการตดตอสอสารมความสะดวกสบาย และราษฎรสามารถตดตอสอสารกบราชการไดโดยตรง โดยไมตองผานผใหญบาน ทาใหบทบาทของผใหญบานลดนอยลงไป แตราษฎรในหมบานยงใหความสาคญ เชอฟง และปฏบตตามผใหญบาน โดยเมอราษฎรมปญหา กจะไปปรกษาผใหญบานกอนทไปหาราชการ รวมถงเมอผใหญบานขอความรวมมอ ราษฎรในหมบานกจะใหความรวมมอเปนอยางด เปนการแสดงใหเหนวาผใหญบานมทงอานาจตามกฎหมาย และมอทธพลททาใหชาวบานเคารพนบถอ อยางไรกตามเมอระบบทนนยมไดแพรกระจายเขาสหมบาน ทาใหเงนเปนปจจยทางอานาจมากขน เกดชนชนนายทนภายในหมบาน ซงผทครอบครองทรพยากรจานวนมาก จะกลายเปนผมอทธพลในหมบาน ทาใหผทมอานาจทแทจรง เชน ผใหญบาน ตกอยภายในอทธพลดวย ระบบอปถมภในหมบานนน เกดจากการทผมอานาจ เชน ผใหญบาน ไดสรางฐานอานาจขน ผานการแลกเปลยนผลประโยชนระหวางผใหญบานกบราษฎรในหมบาน เชน ผใหญบานจะคอยใหความชวยเหลอทางเศรษฐกจแกราษฎรในหมบาน สวนราษฎรในหมบานกจะชวยกจการงานตาง ๆ ทผใหญบานรองขอ นอกจากนระบบอปถมภในหมบานอาจเกดจากการทชนชนนาในหมบานจะสรางอทธพลขน ผานการแลกเปลยนตาง ๆ ซงอาจสรางอทธพลครอบงาราษฎรในหมบานหรอรวมถงตวผใหญบานดวย เพอทจะทาใหผลประโยชนของตนดาเนนตอไปได โดยสวนใหญผมอทธพลจะเปนพวกนกธรกจทงหลาย และใชอทธพลนน เพอผลประโยชนทางเศรษฐกจ และผลประโยชนทางการเมองในการกาหนดนโยบายทเ ออตอผลประโยชนของตวเอง วพากษแนวทางการท าความเขาใจปญหาหรอแนวทางการแกปญหา เปนไปไดวาการสมภาษณและสงเกตชาวบานในหมบานนนอาจจะไมไดนาไปสความเขาใจในเรองอานาจ ผมอทธพลและระบบอปถมภของชมชนนน ๆ ไดอยางเพยงพอหรอแทจรง เพราะชาวบานอาจจะไมกลาทจะพดหรอปกปดเรองดงกลาว เพราะเหนดเหนงามกบรปแบบความสมพนธทตนมอยเพราะไดตกอยภายใตอานาจของผม อทธพลนน ๆ เรยบรอยแลวซงจะทาใหยากตอการเปลยนแปลงทศนคตหรอความสมพนธของชาวบานทมตอผมอานาจเพอใหหลดออกจากระบบความสมพนธทเปนอย ทาใหยากตอการสงเกตเหน การตความหรอการศกษา นอกจากนอานาจดงกลาวอาจไมไดมการแสดงออกมาใหเหนเปนรปธรรมทาใหไมสามารถสงเกตเหนไดจากความสมพนธระหวางชาวบานและผมอทธพลอยางชดเจน เนองจากขาดตวผกระทาการทอยนอกพนท (ผมอานาจ) ซงอาจจะเปนนายทน พอคาคนกลาง ฯลฯ ทาใหตองศกษาจากเพยงคาบอกเลาของชาวบานซงสามารถ เอนเอยงไปตามผลประโยชนทตนไดรบ สวนผทมอานาจในทางราชการ เชน กานน ผใหญบานนนอาจจะไมใชผทมอานาจและอทธพลทแทจรงในชมชน อาจจะมผอนทคอยชกใย ควบคมอยเบองหลงหรอขาดการยอมรบจากชาวบานทาใหเปนเพยงแคผมอานาจตามตาแหนงทางการเมองแตปราศจากอานาจในการสงการหรอควบคมชาวบานในทางปฏบต ดวยเหตนจงควรทจะมแผนการสารองรองรบไวในกรณทไมสามารถศกษาเรองอานาจ อทธพลและระบบอปถมภไดโดยวธดงกลาว ผลการศกษา การศกษาครงนทาใหทราบขอคนพบทสาคญตามกรอบวตถประสงคทผวจยไดกาหนดไวดงน

124

1) วตถประสงคขอท 1 เพอศกษาวาในหมบานท 22 บานเหลาพฒนานนมบคคลใดเปนบคคลทมอานาจและอทธพลในการปกครองชมชน

อ านาจ

อ านาจทองถนในอดต และการเปลยนผานทางอ านาจ ในอดตหมบานเหลาพฒนาไดถกรวมอยในหมบานปาแดด ตอมาในปพ.ศ.2544 ไดแยกตวออกมา เนองจากเพอความสะดวกในการบรหารจดการงบประมาณ ดงนนในชวงตนอานาจจะตกอยภายใตกานนศรนวล อนตะไชยวงศ ซงเปนกานนทมชอเสยง และมอานาจ อทธพลอยางยงตอคนในหมบาน อานาจของกานนศรนวล ไมจากดเฉพาะแตอานาจตามทกฎหมายกาหนดไวเทานน แตกยงมอานาจบารม อทธพลตาง ๆ ททาใหชาวบานยาเกรง และใหความเคารพ เชอฟงกานนศรนวลเปนอยางมาก ตวอยางเชน การเลอกผใหญบานของหมบานเหลาพฒนาคนแรก คอ นายส ขดด ทเปนคนสนทของกานนศรนวล โดยชาวบานเลาวากานนศรนวลไดขอใหนายส เปนผใหญบาน และชาวบานกไมไดคดคาน เพราะกานนศรนวลเปนผเสนอใหมการแยกหมบานเปนหมบานเหลาพฒนา เหตทกานนศรนวลเปนผทมอานาจในหมบานมากนน กเพราะพนฐานดารงตาแหนงกานน และเปนคนทเอาจรงเอาจง พดจรงทาจรง มเครอขายทกวางขวาง ซงทาใหกานนศรนวลไดรบการนบหนาถอตาจากชาวบานจานวนมาก จะเหนไดวากานนศรนวล แมจะดารงตาแหนงเพยงแคเปนกานน แตดวยบคลกลกษณะ การทางานตาง ๆ กจะมสวนชวยเสรมใหมอานาจบารมมากขน ตอมาเมอกานนศรนวลไดเสยชวตลง นองชายกไดดารงตาแหนงกานนตอ แตกหาไดมอานาจบารมเทยบเทากานนศรนวลไม ยงไปกวานนยงดารงตาแหนงเพยงแคสมยเดยวเทานน อ านาจรฐ ในอดตการปกครองทองถนมลกษณะเปนการรวมศนยอานาจเขาสรฐ กลาวคอ รฐจะเปนผแตงตงบคคลทจะเขามาปกครองในทองถน เชน ผวาราชการจงหวด นายอาเภอ สวนกานน และผใหญบานนน แมวาจะเปนการเลอกตงโดยประชาชน แตกยงอยภายใตการควบคมของรฐ ไมมอานาจการบรหารอยางเดดขาด ตอมาเมอรฐจะนาหลกการกระจายอานาจมาใชในการบรหารราชการแผนดน เกดการปกครองสวนทองถนทมอานาจการบรหารจดการไดอยางเตมท ทาใหชาวบานไดตระหนกถงการมสวนรวมทางการเมองมากขน อยางไรกตามประเทศไทยไดมรปแบบการปกครองทองถนมาตงแตสมยรชกาลท 5 ในปพ.ศ.2448 ในรปของสขาภบาล และไดพฒนาเปนเทศบาลภายหลง แตการปกครองทองถนยงมปญหาอยมากมาย เชน ขาดบคลากรทมความรความสามารถ ทาใหตองอาศยกลไกจากสวนกลางเขาชวย ดงนนรปแบบการปกครองทองถนของไทยจงไมมประสทธภาพเทาทควร ในปจจบนการปกครองทองถนไดมบทบาทมากขน สวนกลางไดกระจายอานาจลงมามากขน และลดระดบการควบคมลง ทาใหการปกครองทองถนมอสระมากขน และชาวบานมสวนรวมทางการเมองมากขน ซงการกระจายอานาจนไดสงผลถงผทมอานาจในทองถนทมอยแตเดม หรอทเรยกวา “เจาพอ” “นกเลง”หรอ“มาเฟย” นนมอานาจลดลง กลาวคอ การกระจายอานาจทาใหชาวบานไดตระหนกถงสทธของตนเองมากขน ชาวบานรวาตนเองมอานาจมากขน ทาใหชาวบานเหนวาอานาจอน เปนสงทผด และไมยอมรบอานาจนน สงเกตไดจากในหมบานทปจจบนไมมบคคลใดทมอานาจขนมาเหนอผอนอยางเดนชด มเพยงแตอานาจตามตาแหนงหนาทเทานน เชน ตาแหนงผใหญบาน ซงม

125

อานาจตามกฎหมาย และอาจมอานาจบารมอยบาง แตไมถงเปนอานาจทเหนอผอนอยางเชนในอดต อยางกานนศรนวลซงในสมยทดารงตาแหนงเปนกานนนน มอานาจอยมาก นอกจากนเมอผใหญบานจะทาการตดสนใจใด ๆ ตองทาการเรยกประชมชาวบานกอน เพอแลกเปลยนความคดเหน ดงนนการกระจายอานาจลงสทองถน นอกจากจะทาใหการบรหารจดการทองถนมประสทธภาพแลว ยงสงผลถงจตสานกของชาวบานทอยากจะมสวนรวมทางการเมองมากขน และปฏเสธอานาจนอกระบบ สวนนโยบายทางเศรษฐกจทรฐกาหนดลงมาสหมบานนน ไดสงผลกระทบถงผทมอานาจทางเศรษฐกจในหมบานอกดวย กลาวคอ ในอดตผทมฐานะทางเศรษฐกจทดในหมบานหรอเปนพอคาคนกลาง กจะเปนผทมอานาจทางเศรษฐกจในหมบานนน เชน สามารถกาหนดราคาผลผลตทางการเกษตรได สามารถปลอยเงนกนอกระบบดวยอตราดอกเบยทสง แตเมอรฐไดเขามามบทบาททางเศรษฐกจในหมบาน ผานนโยบายตาง ๆ ทาใหผทมอานาจทางเศรษฐกจเดมถกลดบทบาทลง เชน โครงการกองทนหมบาน ทาใหชาวบานตางกมากกองทน แทนทจะไปกเจาหนนอกระบบเหมอนแตกอน หรอสหกรณการเกษตรตาง ๆ ทรบซอผลผลตทางการเกษตร ซงทาใหพอคาคนกลางไมสามารถกาหนดราคาไดเอง แตตองอางองกบราคาตลาดมากขน เพอใหชาวบานมาขายผลผลตทางการเกษตรแกตวเองเชนเดม เชน แมกอง ซงเปนผรบซอสนคาทางเกษตรเกอบทกชนดในหมบาน ในอดตแมกองเปนผทมบทบาททางเศรษฐกจอยางมาก ชาวบานเกอบแทบทกหลงคาเรอนตองมาขายผลผลตใหแมกอง แตเมอมการจดตงสหกรณการเกษตรทาใหชาวบานมทางเลอกมากขน บทบาทของแมกองไดลดลง แตชาวบานกยงมาขายอยบาง เพราะราคาของแมกองกบราคาของสหกรณการเกษตรแทบไมแตกตางกน ขนอยกบชาวบานวาจะสะดวกทใดมากกวา จะเหนไดวาเมอรฐไดสนบสนนใหมการจดตงองคกรทางเศรษฐกจในหมบาน ทาใหผทมอานาจทางเศรษฐกจอยางมากในหมบาน ไดถกลดทอนอานาจลง แตกยงมอานาจอยบางสาหรบชาวบานทไมสามารถเขาถงองคกรทางเศรษฐกจทรฐตงขน เชน ชาวบานบางสวนกยงมาขายผลผลตกบแมกองอย เพราะไดนาปยของแมกองไปใช หรอชาวดอยทไมไดเปนสมาชกของสหกรณ กตองมาขายกบแมกอง ดงนนอานาจทางเศรษฐกจของรฐทเขามายงหมบานไดสงผลใหบทบาทของผทอานาจทางเศรษฐกจในหมบานลดลงอยางเดนชด จะเหนไดวารฐไดเขามามบทบาทอยางยงในหมบาน ผานโครงการการพฒนาตาง ๆ ซงทาใหความสมพนธในสงคมหมบานเปลยนแปลงไป ผทมอานาจดงเดมในหมบานไดถกรฐลดทอนอานาจลง และรฐกลบเขามามอานาจมากขน จนสามารถควบคมความเปนไปของหมบานได แตชาวบานเองกสามารถปรบตวใหเขากบรฐไดเปนอยางด และอยรวมกบรฐอยางพงพากน ผใหญบาน ประชาสงคม และการหาผลประโยชนจากต าแหนง ผใหญบานเปนผทมอานาจในหมบาน เพราะเปนผททาหนาทปกครองภายในหมบาน รวมถงคอยดแล ชวยเหลอชาวบานในหมบาน ซงกฎหมายไดบญญตหนาทของผใหญบานไวหลายประการ เชน ดแลรกษาความสงบเรยบรอยภายในหมบาน อบรมชแจงชาวบานใหเขาถงถงระเบยบทางราชการตาง ๆ ประสานงานกบสวนราชการ เปนตน โดยหนาทเหลานทาใหผใหญบานมอานาจตามตาแหนง และชาวบานตางยอมรบนบถอ อยางไรกตามนอกเหนอจากอานาจตามตาแหนงหนาทแลว อานาจบารมกเปนสงจาเปนอยางยงในการปกครอง เพราะหากมเพยงอานาจตามตาแหนงเพยงอยางเดยว กอาจจะทาใหการปกครองไมม

126

ประสทธภาพเทาทควรหรออาจมชาวบานบางสวนไมพอใจผใหญบาน ดงเชนนายสาราญ แสนหลวง ผใหญบานหมบานเหลาพฒนา ซงดารงตาแหนงในปพ.ศ.2550 โดยผานการเลอกตง ในการเลอกตงนนชาวบานไดเสนอนายสาราญใหเปนผใหญบานเพยงคนเดยว เนองจากชาวบานเหนวานายสาราญเปนคนทมความรความสามารถเหมาะสมกบตาแหนงผใหญบาน เมอไดดารงตาแหนงแลวนายสาราญกไดใชอานาจตามตาแหนงหนาทจนชาวบานยอมรบ และมการสรางอานาจบารมผานการออกงานสงคมตาง ๆ เชน ไปรวมงานแตงงาน ไปรวมงานขนบานใหม ซงอานาจบารมนเปนสวนสาคญอยางยงตอการดารงตาแหนงผใหญบาน เพอใหชาวบานนบถอ ถาหากปราศจากอานาจบารม ชาวบานกจะไมเชอฟง ตวอยางเชน นายส ขดด ผใหญบานคนแรก หรอ นายอนจนทร อนตะไชยวงศ ผใหญบานคนทสอง ซงทงสองคนตางอยไมครบวาระ ตองลาออกกอน เนองจากชาวบานไมนบถอ รวมถงมเรองการทจรตคอรรปชน ทาใหบนทอนอานาจบารมของผใหญบานลง ชาวบานจงรวมกนกดดน และตองการใหผใหญบานลาออก ดงนนแมวาผใหญบานจะม อานาจตามตาแหนงแลว กตองมอานาจบารม เพอสรางความชอบธรรมในการปกครองอกดวย ในปจจบนกระบวนการประชาสงคมมบทบาทสาคญอยางยงตอการกาหนดนโยบายสาธารณะของไทย รวมถงการแกปญหาทเกดขนในสงคม กระบวนการประชาสงคมสามารถสงเกตไดอยางเดนชดในหมบาน เพราะเปนสงคมทมขนาดเลก มความเปนเครอญาต ทาใหมโอกาสพบปะพดคยกนไดมากกวา กรณหมบานเหลาพฒนา เมอผใหญบานตองตดสนใจในเรองใดเรองหนงกจะมการเรยกประชมชาวบานเพอมาแสดงความคดเหน และตดสนใจรวมกนในการดาเนนการอยางใดอยางหนง เพอใหเปนประโยชนแกหมบานมากทสด จะเหนไดวาการทผใหญบานเรยกประชมลกบานนน กเปนการเสรมสรางอานาจบารมอยางหนง กลาวคอ แสดงใหเหนถงการรบฟงชาวบาน และชาวบานกมองวาผใหญบานเปนคนด และรบฟงความคดเหนของผอน แมวาผใหญบานจะมการเรยกประชมลกบานในการตดสนใจในเรองตาง ๆ แตผใหญบานกมผลประโยชนสวนตวแอบแฝงอย ในตาบลปาแดดผใหญบานทมอาชพรบเหมากอสรางมประมาณ 5 ราย เมอชาวบานเรยกรองใหมการตดถนนในหมบาน ผใหญบานทง 5 รายกจะปรกษาหารอกน เพอเปดทางใหใครคนใดคนหนงไดงานนไป ซงถอวาเปนการรกษานาใจระหวางกน และเมอไดงานมาแลว ผใหญบานทไดงานกจะตอบแทนเปนเงนสนนาใจเลก ๆ นอย ๆ ใหกบผใหญบานทเหลอ ดงนนผใหญบานตางกมผลประโยชนของตวเอง และการดารงตาแหนงผใหญบานนกจะทาใหเขาถงผลประโยชนไดมากกวาการทไมมตาแหนง หรอในกรณการเลอกตงกานนคนปจจบน คอ นายเอยม แถลงนตย ขณะทมการเลอกตงนนผใหญบานทง 22 หมบานกจะมาประชมกน แลวมการเสนอชอผสมคร 2 คน ซงทงสองคนตางกมการใหเงนสนนาใจเพอเลอกตวเอง สดทายผลการลงคะแนนออกมาเทากน จงตองทาการจบสลาก นายเอยมจงไดเปนกานน เนองจากการเลอกตงมขนาดเลก ทาใหตางฝายตางรวาใครลงคะแนนใหกบใคร จงเกดความขดแยง แบงเปน 2 ฝาย คอ ฝายทเลอกนายเอยมกบฝายทไมไดเลอก ซงเมอผใหญบานฝายทไมไดเลอก เสนอโครงการตอกานน กจะทาใหโครงการนนไมสามารถดาเนนงานไดอยางราบรน มอปสรรคตาง ๆ นานา จะเหนไดวาอานาจของผใหญบานกบผลประโยชนตางเปนสงทไมสามารถแยกไดออกจากกน การดารงตาแหนงผใหญบานอาจมองผวเผนวาเปนการเสยสละ แตในความเปนความจรงตางกมผลประโยชนแอบแฝงอย

127

เพราะฉะนนผใหญบานเปนผทมอานาจมากในหมบาน ทงอานาจตามตาแหนง และอานาจบารม ซงอานาจบารมเปนสวนสาคญอยางยงในการดารงตาแหนง โดยผใหญบานตองสรางขนมาดวยตวเอง เพอใหชาวบานยอมรบ และนบถอในตวผใหญบาน ถาหากปราศจากอานาจบารมนแลว จะสงผลใหการดารงตาแหนงไมราบรน มเหตขอขดแยงตาง ๆ จนในทสดอาจเกดการตอตานจากชาวบานได แตถาผใหญบานมอานาจบารมมาก กจะทาใหสามารถปกครองหมบานไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนอานาจของผใหญบานยงมความเกยวพนกบผลประโยชนอยางแนบเนยน โดยอาจมการใชอานาจตามตาแหนงเออประโยชนใหแกตนเอง การขดกนระหวางบทบาทของผใหญบานทผวจยพบเหน คอ ผใหญบานมภาระหนาทในหลากหลายดานทงบทบาทในการปกครอง ดแลชาวบาน และยงตองเพมทนทางสงคมโดยการออกงานสงคม เปนประธานในพธตาง ๆ ทาใหเสยเวลาและรายไดในการทาเกษตร และประกอบกจการสวนตวเพอประโยชนสวนรวม แตทวา เทาทผวจยทราบ การไดดารงตาแหนงผใหญบานนนแมจะสญเสยรายได และความเปนสวนตวไป ถงกระนน ผลประโยชนทผใหญบานไดรบภายหลงการดารงตาแหนง ไดแก การฮวประมลโครงการพฒนาหมบานขององคการบรหารสวนตาบล ไดรบสทธพเศษในการละเวนคาทาสญญาเชาทดนกบเจาของทนาทกวานซอทดนจากชาวบานแลวปลอยใหเชารายใหญ การสรางเครอขายฐานอานาจของตน ดงทกลาวมาขางตนทาใหผใหญบานยดตดกบตาแหนงทนามาซงอานาจ อทธพลและผลประโยชนทตนไดรบซงมจานวนมากกวาทตนตองเสยไป

อทธพล อานาจ อทธพลและระบบอปถมภเปนสงทแยกจากกนไดไมขาด ทงสามสวนตางสงเสรมและสนบสนนกนเองอยางเหนยวแนน ยงในสงคมชนบทหรอในหมบานยงสามารถเหนไดชดมากยงขนเพราะพนทคอนขางเลกและคนในหมบานหรอทองถนตางกรจกหนาคาตากนเกอบท งหมด การขาดไปของสวนใดสวนหนงจะทาใหวงจรนไมสมบรณทาใหปจจยสวนอนเกดการผนผวน ปรวนแปรจนถงอาจลมสลายไปได ผใหญบานกบการด ารงไวซงต าแหนง เหนไดชดจากอดตผใหญบานคนกอนนายอนจนทร อนตะไชยวงศ ในเรองการขาดอทธพลบารมในการปกครองจนสงผลกระทบใหไมสามารถรกษาไวซงอานาจไดคอ จากหมบานหม 22 ทกลมผวจยไดไปลงพนทศกษาเรองอานาจน อดตผใหญบานเมอไดรบเลอกตงจากชาวบานเขามาดารงตาแหนงทาใหผใหญบานกลายเปนคนทมอานาจตามหนาทเพมขนมา กบการทคนในหมบานบางสวนกเปนเครอญาตกบผใหญบานคนนทาใหผใหญบานคนนมระบบอปถมภของเครอญาตเปนฐานสงเสรมใหมอานาจมากขน แตกระนนอดตผใหญบานกลบปลอยปะละเลยชาวบาน ไมพฒนาหมบานหรอแกไขปญหาหมบานอยางทควรจะเปน ปกครองชาวบานโดยการใชอานาจอยางเดดขาดและไมยอมรบฟงความคดเหนของ นอกจากนยงมขาวเสยหายของอดตผใหญบานวามการคอรปชนโครงการ SML และปญหาเรองความสมพนธเชงชสาว ดงนนชาวบานทไมพอใจเปนอยางมาก และรสกไมเคารพนบถอ จงเกดการตอตานขน โดยเรมตนจากการรวมกลมปรกษากนเองคนในหมบานหรอทชาวบานเรยกวา “สภากาแฟ” วาจะทาอยางไรกบเรองน ชาวบานจงตดสนใจตกลงกนวาจะทาการตอตานโดยการกดดนดวยวธตาง ๆ ดวยการเพกเฉยไมสนใจเวลาอดต

128

ผใหญบานตองการเรยกรวมเพอประชมหรอเวลาขอความชวยเหลอในดานตาง ๆ ชาวบานกจะปฏเสธการใหความรวมมอ เปลยนบคคลในการสนบสนนการเปนผใหญบานในครงตอไป อกทงยงกดดนโดยใหญาตของอดตผใหญบานบอกใหอดตผใหญบานลาออกจากตาแหนง เนองจากในชมชนเปนชมชนคอนขางเลกทาใหเรองกลายเปนเรองใหญขนมา เมอทกคนในหมบานตางพรอมใจกนทาการกดดนจงทาใหพลงในการกดดนมากขน จนในทสดอดตผใหญบานกไดยนยอมลาออกจากตาแหนงไปกอนจะครบวาระการปกครอง ทาใหเหนวาการทปกครองทใชแตอานาจ โดยไมพยายามสรางอทธพลบารมความสมพนธกบชาวบานเลย ทาใหชาวบานไมเคารพนบถอ ไมใหความเชอฟงและไมยอมปฏบตตามจนเกดเปนการตอตานขนดงขอความทไดกลาวมาขางตน แตผใหญบานสาราญ แสนหลวงซงเปนผใหญบานทไดรบเลอกตงมาจากชาวบานในหมบานนนแตกตางจากอดตผใหญบานอยางมาก เพราะผใหญบานอาศยการปกครองทงพระเดช และพระคณทาใหชาวบานเลอมใส และเคารพนบถอเปนอยางมาก ถอวาเปนผมบารม และอทธพลคนหนงใน และผใหญบานยงกลาวอกวา “การมเงนเพยงอยางเดยวมแตคณงามความดอยางเดยวนนไมเพยงพอตองมตองมอทธพลบารมดวย” การสรางอทธพลบารมของผใหญบาน คอ การพฒนาหมบานหลาย ๆ อยาง โดยการเสนอโครงการพฒนาหมบานให องคการบรหารสวนตาบล เพอของบประมาณมาพฒนา และแกไขปญหาในหมบาน ซงผลจากการปฏบตหนาทของผใหญบานน ชาวบานตางรสกพอใจกบการปฏบตงานของผใหญบานมาก เพราะทางานอยางมประสทธภาพ และรอบคอบ นอกจากนการทโครงการพฒนาในหมบานตาง ๆ ไดปรากฏใหเหนเดนชด ทาใหชาวบานตางเหนวาผใหญบานคนนมผลงาน จงมความรสกไปในทางบวกกบผใหญบานคนน ซงแตกตางจากอดตผใหญบานทชาวบานมกจะบอกวาอดตผใหญบานพฒนาหมบานไมคอยมประสทธภาพ หรอบางครงไมคอยสนใจงานพฒนาเทาไร สนใจแตเรองของธรกจของครอบครวตนเองเทานน นอกจากในแงของการพฒนาแลวนนผใหญบานสาราญยงมการสรางบารมโดยการสรางเครอขายความสมพนธกบคนในหมบาน และคนในชมชน เพอเพมทนทางสงคม โดยการออกงานสงคม ไปรวมงานทชาวบานเชญไปเกอบทกงานทสามารถไปได นอกจากนนยงมกจะเปนแกนนาในการรวมงานหรอจดงานบญตามประเพณตาง ๆ ทาใหชาวบานมกจะเคยชนกบการพบเหนผใหญบานในงานตาง ๆ เสมอ ทาใหชาวบานรสกวาสามารถเขาถงผใหญบานไดงาย ทาใหเวลาผใหญบานจะเรยกชาวบานไปประชมหรอขอความชวยเหลอจากชาวบาน ชาวบานกจะใหความรวมมอกบผใหญบานอยางเตมท และสงทสาคญมากคอการทผใหญบานไมใชอานาจอยางเดดขาดในการปกครอง แตยดหลกประชาธปไตยในการปกครอง เมอมเหตการณหรอปญหาทตองตดสนใจ ผใหญบานจะทาการเรยกรวมชาวบานเพอมาประชมกนหรอทชาวบานมกจะเรยกวา “ประชาคมหมบาน ใหชาวสามารถมสวนรวมในการปรกษา แสดงความคดเหน และมสวนรวมในการตดสนใจ ทาใหชาวบานรสกวามสวนรวมในการปกครองตนเอง ชาวบานจงเคารพ และชนชอบผใหญบานมากขน อกทงเกดการยอมรบในตวผใหญบานมากยงขน กลายเปนการสงเสรมอานาจบารม และอทธพลของผใหญบานมากยงขน นอกจากนในชวงทกลมผวจยไปศกษาวจยเรองนเปนชวงทผใหญบานสาราญใกลจะหมดวาระของการเปนผใหญบานแลว ผใหญบานไดใหสมภาษณวาอยากจะลงสมครเปนตาแหนงผใหญบานตอ และจากการสมภาษณชาวบานสวนใหญในหมบานตางกยงสนบสนนเพราะเหนวาผใหญบานเปนคนด นาเคารพ และ

129

อยากจะใหพฒนาหมบานใหมากกวาน ชาวบานจงอยากจะใหผใหญบานสาราญเปนผใหญบานตออกสมยหนง เปนการแสดงใหเหนการทจะสามารถรกษาวงจรแหงอานาจไวนน จะใชเพยงแตอานาจอยางเดยวไมได ตองมเครอขายความสมพนธ และทสาคญมากคอตองมอทธพลบารมคอยสงเสรมดวย การปกครองจงตองใชทงพระเดช และพระคณในการปกครองเพอใหคนมทงความเกรงกลว และเกรงใจ การใชอานาจอยางเถลงอานาจอาจจะทาใหคนเกรงกลวหรอปฏบตตามไดแตกไดเพยงชวยขณะเทานน เพราะคนจะไมมความเกรงใจ และความเคารพ ทาใหในภายหลงอาจจะเกดการระเบดขนมาได สดทายกจะไมมใครคอยอปถมภชวยเหลอและคอยสนบสนนอก บทบาทการเปนพระนกพฒนา ผมอทธพลบารมอกคนทถอไดวาเปรยบเสมอนผนาทางดานวฒนธรรมของชมชน ซงสงผลกระทบตอความคดและความเชอของคนในหมบานอยางมากคอพระมหาสทตย อาภากโร พระทานนนนเปนพระทเกดในหมบานหมท 10 ซงตดกบหมบานทผวจยไปศกษา ในสมยกอนฐานะทางครอบครวทานคอนขางจะยากจนทาใหทานตองบวชเปนเณรทวดบานโปงซงเปนวดในตาบลทถอเปนจดศนยรวมระหวางหมบาน 4 หมบาน ตอมาทานมโอกาสไดรบการศกษาทสงมากขน จนจบปรญญาเอกทกรงเทพมหานคร และไดเปนพระอาจารยสอนอยทมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ทานจาวดอยทวดสทธวนารามในกรงเทพมหานคร แตวาทานกยงกลบมาบานทเชยงรายอยอยางสมาเสมอ ทานเปนคนทนาความเจรญมาสวด และหมบานอยางมาก ทานเปนคนเชญพระมหาจรนทรซงเมอกอนทานอยทวดดอนหวาย จงหวดนครปฐมมาเปนเจาอาวาสคนปจจบนมาอยทวดบานโปงแหงน ทาใหวดแหงนไมรางเจาอาวาส พระมหาสทตยเปนผรเรมใหทนการศกษาแกเดกดอยโอกาสในหมบาน เนองจากในอดตฐานะทานคอนขางไมด ทาใหลาบากมากในการทจะหาเงนเพอมาศกษาตอ ทานมกจะหาทนหรอเงนบรจาคจากภายนอกมาเวลามงานตามประเพณ เชน เวลามการทอดกฐนทวดบานโปง ทานจะนาเงนบรจาคทมาจากผศรทธาในกรงเทพฯ มาชวยสมทบทนกบคนในพนทเพอพฒนาวด และหมบาน ในการทาบญเสมอ ทานจงเหมอนเปนคนนาความเจรญ และนาทนนยมจากภายนอกเขามาในหมบาน และจากการททานเปนคนทมความร ความสามารถทาใหมองเหนและเขาใจถงปญหาตาง ๆ ทชาวบานเผชญอยได และสามารถแกไขปญหาไดตรงจดทาใหทานมอทธพลบารมเพมมากขนอยางรวดเรว การกระทาเชนนทาใหทานมอทธพลตอความคดของชาวบานอยางมาก ผานนโยบายการพฒนาหมบาน และชมชนหรอในบทบาทฐานะของการเปนพระนกพฒนาทรกบานเกดอยางมาก เหมอนหลวงพชาง พระนกพฒนาแหงพรหมพราม ตลอดระยะเวลาสบหาปทอยใตรมกาสาวพสตร “หลวงพชาง” หรอ “เจาอธการเจรญ กตตคโณ” เจาอาวาสวดกรบพวงเหนอ ตาบลพรหมพราม อาเภอพรหมพราม จงหวดพษณโลกไดกอคณประโยชนมากมายตอชมชน ทานมใชเปนเพยงสญลกษณทางศาสนา หรอแคผสบทอดเผยแพรศาสนาเทานน แตทานยงเปนผนาพฒนาชมชนใหนาอยอกดวย ชาวบานจงมกจะเชอในตวทานอยางปราศจากขอสงสย เวลาทานพดขอความชวยเหลอ หรอขอบรจาคเงนเพออะไรกตามทกคนมกจะเชอ ใหความศรทธา เคารพนบถอ และปฏบตตามโดยปราศจากการคลางแคลงใจ ซงทงหมดนคอการครอบงาทางอดมการณความคด

130

นอกจากสงททานปฏบตเพอแกไขปญหา และพฒนาหมบานแลวยงมปจจยหลายประการทชวยทาใหทานมอทธพลตอความคดชาวบานมากยงขนคอในดานสถานะของทานซงเปนบคคลใตรมกาสาวพสตรซงโดยปกตคนทวไปกจะใหความศรทธาเคารพนบถออยแลว โดยเฉพาะอยางย งคนในชนบททมกจะมวฒนธรรมทผกพนกบพระพทธศาสนาเปนอยางมากทาใหชาวบานเชอ และคลอยตามไดไมยาก อกอยางทานมเครอขายความสมพนธ และระบบอปถมภ ชมชนหมบานเปนชมชนทไมใหญมากนก และคนในหมบานสวนใหญจะเปนเครอญาตกนหมด ทาใหทกคนรจกกน ทาใหเกดความนาเชอถอและความไวใจ ญาต และพนองทสนทของทานพระมหาสทตย ในปจจบนถอไดวามทงอานาจทางเศรษฐกจเปนอยางมาก และยงดารงตาแหนงสาคญ ๆ ในชมชน แมกระทงกานน ผใหญบาน สมาชกองคการบรหารสวนตาบลกตางใหความเคารพนบถอทานมาก ทาใหเกดกลายเปนเครอขายความสมพนธและระบบอปถมภทคอยสงเสรมฐานบารมและอทธพลของทานใหมากขนเรอย ๆ อทธพลบารมสการเปนผน าของกลม นางอรณ สมใจ หรอแมกาบแกวนน เปนชาวบานคนหนงในชมชนทมบทบาทในการขบเคลอนกจกรรมทางการเมองและกจกรรมตาง ๆ ทสาคญในชมชน กลาวคอ เปนแกนนาในการแสดงออกทางความคดในเรองการเมองทองถน อยางทผวจยไดมการสมภาษณมานน แมกาบแกวจะเปนเหมอนหวหนาหรอผนาทคอยกระตนใหชาวบานมการแสดงออกถงความรสกนกคดของตน เชน เมอจะมการเลอกต งผใหญบานชาวบานจะมาทาการพบปะ พดคยกนเพอแลกเปลยนความคดเหนวาจะเลอกใครใหดารงตาแหนงผใหญบาน หรอในการประชมชาวบาน แมกาบแกวกจะเปนผทแสดงความคดเหนบอยครง และทสาคญคอเหตการณการรวมกลมสภากาแฟกนของคนในหมบานเพอทาการตอตานอดตผใหญบานโดยแมกาบแกวกเปนแกนนาในการประชมครงนน เนองจากเปนคนทมความคดกาวหนา และทนสมยกวาชาวบานทว ๆ ไป ทานเปนคนหนงทคอยชวยเหลออปถมภคนในหมบานในดานตาง ๆ ทงในดานเศรษฐกจ และดานศาสนา และเหตผลทแมกาบแกวไดรบความเชอถอ และยอมรบจากคนในหมบานนนเพราะวา แมกาบแกวเปนผอาวโสในหมบาน สามารถตดตอกบสวนสมวรพลซงถอเปนนายทนใหญทเขามาจากนอกหมบานไดในกรณทชมชนมงานบญหรอขาดแคลนเงนทจะมาพฒนาหมบานแมกาบแกวกจะสามารถคยเพอขอบรจาคจากเจาของสวนสมได และทสาคญทสดแมกาบแกวนนเปนญาตทใกลชดกบพระมหาสทตย ผใหญบาน สมาชกองคการบรหารสวนตาบลหม 10 และแมกอง (ผรบซอผลผลตทางการเกษตรรายใหญของชมชน) นอกจากนการทแมกาบแกวไดเปนผนาในการแสดงความคดเหน หรอมความกระตอรอรน สนใจปญหาของหมบานอยเสมอ ทาใหชาวบานเหนวาแมกาบแกวเปนผทมความร และเปนทนาเชอถอของชาวบาน กลาวคอ ผนาไมจาเปนตองเปนบคคลทมตาแหนงหวหนาหรอผทไดรบการยอมรบจากผอนเทานน แตทสาคญกวานกคอ ผนาเปนผทสามารถกอ ใหเกดการเปลยนแปลงทสงผลเชงบวกตอความเปนอยทดของผอน ของชมชนและของสงคมโดยรวม ซงอาจกลาวไดวา มนษยทกคนมศกยภาพพอทจะเปนผนาได กระบวนการของการเปนผนาหรอภาวะผนานน ไมสามารถอธบายไดโดยงายเพยงแคดจากพฤตกรรมของบคคลใดบคคลหนงเทานน แตภาวะผนายงเกยวของกบความสมพนธในแงความรวมมอของกลมคนหรอระหวางกลมคนในการปฏบตภารกจรวมกน โดยทงสามคนทไดกลาวมาขางตนแลวนนตางกเปนผนาชมชนของหมบานในดานทแตกตางกนอยางคอนขางเหนไดชดเจน ดงทแมกซ เวเบอร ไดกลาววา การทคนจะไดรบการยอมรบนบถอความเปนหวหนาของคน ๆ หนง หรอจะยอมรบวาคน ๆ

131

หนงมความชอบธรรม (Legitimacy) ทจะสงการใด ๆ ใหคนอน ๆ ทาตามตนมาจาก 3 กรณ คอ ผใหญบานสาราญ แสนหลวงเปนผนาชมชนทางกฎหมายอยางเปนทางการในแงของการเปนผปกครองของคนในหมบาน เปนผนาในการพฒนาและแกไขปญหาตาง ๆ ทเกดขนในหมบาน สวนพระมหาสทตย อาภากโร ทานเปนผนาทมอทธพลตอความคดซงมฐานอานาจมาจากศาสนาและประเพณ สวนคนสดทายคอนางอรณ สมใจหรอแมกาบแกวนนเปนผนาชมชนอยางไมเปนทางการในลกษณะผขบเคลอนกจกรรมทางการเมองทองถนทคอยกระตนใหชาวบานแสดงความคดเหน และเปนแกนนาของกลมชาวบานเรยกรองผลประโยชนหรอแกไขปญหาตาง ๆ ซงแตกตางจากของผใหญบานคอแมกาบแกวไมไดมตาแหนงเหมอนอยางผใหญบานแตแมกาบแกวมอทธพลบารมและคณลกษณะพเศษซงทาใหชาวบานรสกเคารพนบถอ เชอฟงและอยากจะปฏบตตามเปนตวอยาง

2) วตถประสงคขอท 2 เพอศกษาวามระบบอปถมภปรากฏอยในหมบานท 22 บานเหลาพฒนาหรอไม ถาม ปรากฏอยในลกษณะใด

ระบบอปถมภ ระบบอปถมภคอระบบเครอญาต?

ในสงคมไทยระบบเครอญาตมกถกนามาใชเปนเครองมอในการบรรลวตถประสงคตาง ๆ ทงนเนองมาจากเหตปจจยดานศลธรรมททาใหขอเรยกรองจากเครอญาตเปนสงทปฏเสธไดยาก ดวยเหตนลกษณะความสมพนธแบบอปถมภในสงคมไทยจงมกจะองแอบอยกบระบบเครอญาตและจะยงมความแนบชดเปนอยางมากในชนบท เนองดวยการมทอยอาศยอยในละแวกเดยวกนทาใหการตดตอไปมาหาส พบปะพดคยกน และคอยใหความชวยเหลอซงกนและกนเกดขนอยอยางสมาเสมอ ดวยปจจยเหลานจงทาใหความสมพนธของระบบเครอญาตในชนบทจงมความแขงแกรงเปนอยางมาก ดงเชนแมกองผซงเปนแมคาคนกลางในการรบซอผลผลตทางการเกษตรทคอยอปถมภเชงพาณชยแกญาตพนองของตนดวยการใหราคารบซอผลผลตทางการเกษตรในอตราทสงกวาทรบซอจากชาวบานทวไป แตอยางไรกตามระบบอปถมภเชงพาณชยของแมกองนไมไดองอยกบระบบเครอญาตเพยงเทานนหากแตยงคอยชวยเหลออปถมภชาวบานในชมชนดวย ดงเชนการใหเชอสนคาจาพวกปย เมลดพนธพช และยาฆาแมลง โดยเมอชาวบานเกบเกยวผลผลตแลวนาไปขายจนไดเงนมาแลวนนกจะตองนาเงนคาสนคาทเชอไปเหลานนมาคน ซงแมกองจะคดราคาในอตราทสงกวาทองตลาดพอสมควรถอเปนกาไรในการประกอบธรกจ ในขณะเดยวกนกถอเปนการเพมโอกาสในการทามาหากนใหแกเกษตรกรดวย แมแมกองจะมบทบาททางเศรษฐกจสงแตแมกองกไมสามารถผกขาดการกาหนดราคาการรบซอสนคาเกษตรได เพราะตอมาเมอมโอกาสดานเศรษฐกจใหม ๆ เกดขนจากการพฒนาระบบการคมนาคม และโครงสรางพนฐานอน ๆ ทาใหชาวบานไดตดตอกบคนกลมตาง ๆ มากขน ซงสงเหลานเองไดทาใหการผกขาดการกาหนดราคารบซอถกทาลายลง เปลยนจากการถกผกขาดดวยผรบซอผลผลตทางการเกษตรรายเดยวมาเปนผรบซอหลายรายมากขน ชาวบานจงมอานาจในการตอรองราคากบผรบซอคนกลางมากขน

132

การไดมาซงผลประโยชนไมจาเปนตองมทมาจากการอปถมภเชงพาณชยเพยงอยางเด ยวเทานนหากแตยงมปจจยอน ๆ ทจะนามาซงผลประโยชนอก อนไดแก ตาแหนงหนาท เครอขายความสมพนธ และความสนทสนม ดงตวอยางเชนพอหลวงทเปนผรบเหมากอสราง ในกรณทองคการบรหารสวนตาบลใหงบประมาณเพอกอสรางหรอพฒนาหมบานจะมการใหผรบเหมาแตละรายยนซองประมลไป ซงผรบเหมาแตละราย และสมาชกองคการบรหารสวนตาบลตางกลวนรจก และสนทสนมดวยกนทงสน เกดเปนกลมผทผกขาดการรบเหมา ทาใหโครงการสวนใหญตกอยในมอของบคคลกลมนทงสน เมอมโครงการหนง กลมผรบเหมา และสมาชกองคการบรหารสวนตาบลกจะปรกษากนหารอกนอยางลบ ๆ เพอตกลงวาผใดจะเปนผดาเนนการโครงการกอสรางน โดยผทไดรบโครงการไปนนกจะมอบเงนใตโตะใหกบผรบเหมาทเหลอ และสมาชกองคการบรหารสวนตาบล โดยถอเปน “สนนาใจ” ทชวยเออผลประโยชนให เปนการชวยเหลอซงกนและกนภายในกลม จะเหนไดวาการดารงตาแหนงผใหญบานนมความสมพนธกบผลประโยชนของหมบานอยางแนบชด เนองจากผใหญบานอยภายในโครงสรางการปกครอง ทาใหผใหญบานทราบรายละเอยดและขอมลภายในตาง ๆ ทาใหงายตอการทจะเออผลประโยชนใหแกตนเอง สงเหลานไดสะทอนใหเหนวาแมการจดการองคกรทเปนทางการมกจะขนอยกบกฎเกณฑระเบยบราชการ แตในทางปฏบตจรง ๆ แลวนนการดาเนนการตาง ๆ มกถกครอบงาโดยความสมพนธและขอผกมดสวนตว แตอยางไรกตามการไดมาซงตาแหนงภายในหมบานกยงคงตองอาศยระบบอปถมภของเครอญาตอย ดงตวอยางเชน นายอนจนทร อนตะไชยวงศ อดตผใหญบานทไดกลาวไปแลวขางตน เนองจากนามสกล “อนตะไชยวงศ” เปนนามสกลทมความกวางขวางในดานการเมองในชมชนและประกอบกบการทมสายเครอญาตนในหมบานเปนจานวนมาก จงทาใหเมอมการเลอกตงผใหญบาน ยอมจะไดรบการสนบสนนเปนจานวนมากจนนาไปสการไดดารงตาแหนงผใหญบาน แตทวาเพยงแคระบบเครอญาตน ไมเพยงพอทจะทาใหการดารงตาแหนงคงทนถาวรไดหากขาดปจจยสาคญอยางประสทธภาพ และความโปรงใสไป ดงเชนกรณของนายอนจนทร นอกจากน อายกยงเปนอกปจจยทชาวบานใชในการพจารณาวาใครสมควรไดดารงตาแหนง ในกรณทเปนสายเครอญาตเดยวกนและมความสามารถเทาเทยมกน ระบบอปถมภกบพลวตรในชนบท จากการศกษาหม 22 บานเหลาพฒนา ไดทาใหผวจยเหนวารปแบบของระบบอปถมภในปจจบนมความแตกตางไปจากรปแบบดงเดมในหลายประเดน กลาวคอ การสงกดกลมอปถมภมลกษณะไมคงทนถาวร เนองจากชาวบานมอานาจในการตอรองและมสทธเลอกมากขนโดยมแนวโนมทจะเลอกสงกดอยกบกลมผอปถมภทใหผลประโยชนกบตนไดมากทสด ประเดนทสองคอฐานทรพยากรทใชในการแลกเปลยนมการเชอมโยงกบภายนอกชมชนมากขน อนประกอบดวยระบบการเมองและระบบเศรษฐกจแบบทนนยม โดยชาวบานอาจมความสมพนธในเชงอปถมภโดยตรงกบนกการเมองผานการเปนหวคะแนนหรอนายทนภายนอกชมชน ดงเชน พอสวสด ขดด ทเปนตวแทนเกบคาเชาทนาใหกบเจหมอนเจาของทนาทากนสวนใหญของชาวบานทกวานซอทนาของชาวบานแตไมไดกระทาการใด ๆ บนพนทนน ๆ ทาใหชาวบานกลายเปน “กงเจาของกงผเชา” ทนา โดยทพอสวสดจะไดรบคาจางเปนพเศษ ซงสอดคลองกบพอหลวงทไดรบการยกเวนการเกบคาเชาทนาเพราะถอเปนคาเหนอยในการใหชวยดแลความเรยบรอย นอกจากนประเดนเรองดลยภาพ

133

ระหวางความรสกเชง “บญคณ” กบวตถ สงของทเชอมโยงความสมพนธภายในกลมอปถมภแบบดงเดมนน คอ ความรสกเชงบญคณเปนหลกสวนวตถหรอผลตอบแทนนนมความสาคญรองลงมา แตในปจจบนลาดบความสาคญดงกลาวนนมลกษณะกลบดานกน ดงเชน การปลอยเชอสนคาของแมกองนน แตเดมชาวบานทเชอสนคาไปกมกจะนาผลผลตนนมาขายใหกบแมกอง เนองดวยความรสกทเปนบญคณตอกน แตทกวนนเรมมชาวบานทนาผลผลตไปขายใหกบผรบซอทใหราคาสงกวาโดยนาเงนคาสนคาเกษตรทเชอไปมาคน และประเดนสดทาย คอ อานาจในการควบคมทรพยากรทองถนของกลมผอปถมภมแนวโนมลดลง เนองจากการเขามามอทธพลของอานาจภายนอกทงอานาจรฐ และอานาจทน ดงตวอยางเชน การมสหกรณการเกษตรซงถอเปนอกทางเลอกหนงซงชาวบานทเปนสมาชกจะสามารถนาผลผลตทางเกษตรไปขายไดโดยจะไดรบเงนปนผลประจาปอกดวย สวนพอพงษศกดผทนาขาวโพดไปขายตรงใหกบบรษท เจรญโภคภณฑอาหาร จากด (มหาชน) หรอ ซพเอฟ ทอยจงหวดเชยงใหมซงไกลออกไปจากหมบานโดยไมพงพาแมคาคนกลางในทองถนเนองจากใหราคารบซอในอตราทสงกวา เพราะอยางไรกตามแมคาคนกลางกจะนาผลผลตทรบซอจากชาวบานไปขายใหกบบรษทซพเอฟ เชนเดยวกน

3) วตถประสงคขอท 3 เพอศกษาถงความสมพนธระหวางอานาจ ผมอทธพลและระบบอปถมภในหมบานท 22 บานเหลาพฒนา

สรปความเชอมโยง อาจกลาวสรปไดวาทง 3 สวนไดแก อานาจ อทธพล และระบบอปถมภนนตางเปนวงจรซงสนบสนนซงกนและกน หมนวนเปนวฏจกร โดยไมสามารถแยกออกจากกนได ดงภาพ ถามองในมมของพอหลวงหรอผใหญบานนน การจะมอานาจ มอทธพลจนกอใหเกดระบบอปถมภขนมาจาเปนตองพงพาปจจยหลาย ๆ อยางทงฐานะทางเศรษฐกจ คณงามความด บคลกภาพหรอนสยสวนตว และทสาคญอานาจทไดมาจากตาแหนงซงมกจะควบคมากบอทธพลซงเปนอานาจทเกดจากการมอทธพลเหนอผอน เนองจากสายการบงคบบญชาตามกรอบโครงสรางของรฐ คอ ผใหญบานมอานาจสงการชาวบ าน

อ านาจ

อทธพล

ระบบอปถมภ

134

ใหปฏบตตามไดเพราะมอทธพลเหนอชาวบานหรอในการจดสรรทรพยากรของหมบาน การจะเขยนหรอไมเขยนรางโครงการพฒนาตาง ๆได ซงอานาจทมาจากตาแหนงนนจะสนสดลงเมอผใชอานาจพนจากตาแหนง ฐานของอานาจอกแหงหนงคอ ความศรทธาทผอยใตปกครองใหความเคารพนบถอซงเกดจากการสงสมบารมของผใชอานาจโดยการคอยดแลเอาใจใส การทาผลงานตาง ๆ ใหผใตปกครองหรอชาวบานพงพอใจ ทาใหผใตปกครองเกดการยอมรบนบถอ และเชอในตวผปกครองวาจะสามารถนาผใตปกครองไปสความสาเรจ ความสขสบายและมคณภาพชวตทดขน แตอานาจทมาจากศรทธานจะอยตดกบตวผปกครองไมวาจะอยในตาแหนงหรอไมกตาม โดยประวตศาสตรทางการเมองของชมชนบานเหลาพฒนาทผานมาไดชใหเหนวา อานาจทมากบตาแหนงนน ไมสามารถบงคบใชไดหากชาวบานไมมศรทธา หรอผใหญบานขาดบารม โดยสรปแลวอานาจตองอาศยผใตอานาจเปนฐานรองรบ ไมสามารถอยลอย ๆ ได เมออยเดยว ๆ จะไมมความหมายหรอแรงขบเคลอนใด ๆ ตอเมอไดรบการยอมรบจากผถกปกครองจงจะเกดอานาจหรอความเปนผนาทสมบรณ การสรางฐานอานาจตองทาอยางเปนกระบวนการ ผานตวผนาเอง การสรางเครอขาย และการบรหารจดสรรทรพยากรทเสมอภาค และยตธรรม เชนเดยวกบระบบอปถมภ การทจะขนมาเปนผอปถมภไดนนตองเปนผทมอานาจ และบารมเสยกอน ไมวาจะทงในดานการพาณชยหรอทางการเมอง เพราะระบบอปถมภนนเปนเรองของการแลกเปลยนระหวางบคคล ทมฐานะแตกตางกน โดยผอปถมภจะเปนผทมความร มกรรมสทธในทรพยากรตาง ๆ หรอมอานาจเหนอกวาทาใหไดเปรยบในความสมพนธดงกลาว ขอเสนอแนะ ภายหลงทไดทาการศกษาเรองอานาจ ผมอทธพลและระบบอปถมภจะเหนไดวาในปจจบนนนผคนจะใหความสาคญในเรองของการกระจายอานาจในระดบการปกครองทองถนแตเพยง องคการบรหารสวนจงหวด องคการบรหารสวนตาบล เทศบาล หรอการมงเนนทจะศกษาอานาจของผวาราชการจงหวดหรอกานน โดยละเลยทจะศกษาถงบทบาทหนาทของการปกครองในระดบหมบานซงตวแสดงสาคญไดแก ผใหญบาน แตเนองดวยเหตผลทวาหมบานนนถอเปนหนวยการปกครองทเลกทสดซงถอเปนฐานอานาจในระดบชาต ถาเราไดหนมาใหความสาคญในการศกษาทาความเขาใจกระบวนการกอเกดอานาจ ผมอทธพลและระบบอปถมภทซบซอน และเกยวโยงกบระดบชาต ซงเมอเราเขาใจกระบวนการ ความสมพนธเชอมโยง ความแตกตางในเรองดงกลาวโดยเรมจากในระดบหมบานหรอชมชนเลก ๆ ซงถอเปนทมาของแกนแทของปญหาและเปนรากฐานของประเทศแลว นนกจะทาใหเราสามารถเขาใจถงเรองดงกลาวไดอยางแทจรง เรองของอานาจ ผมอทธพลและระบบอปถมภนนเปนเรองยากทจะแกไขใหหมดไปเพราะไดฝงรากลกและถกซมซบเขาไปในความคด วถชวตและวฒนธรรมของคนไทยเรามาอยางยาวนาน เมอไมสามารถแกไขสงเหลานได เรากควรทจะเรยนรเพออยกบมนอยางเขาใจและถอยทถอยอาศยกน เพราะทก ๆ สงยอมมการพฒนาเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา เมอรฐเปลยนรปแบบการปกครอง วถทางเศรษฐกจเปลยน ยอมสงผลใหอานาจ อทธพลและระบบอปถมภแปรเปลยนไปดงในอดตถงปจจบน ซงเราสามารถเปนสวนหนงในการผลกดนใหเกดการใชอานาจ และอทธพลไปในทางทด ทาใหรปแบบการอปถมภเปนไปในทางเอารดเอาเปรยบระหวางกนนอยลง เพอประโยชนสขของสวนรวมและเปนการวางรากฐานการพฒนาอยางยงยน

135

เนองจากการศกษาครงนมวตถประสงคหลกคอ ตองการทราบวาใครหรอกลมบคคลใดเปนผมอานาจ อทธพล และเปนตวแสดงอยในระบบอปถมภบาง และมความสมพนธกนอยางไร ดงนนการศกษาครงนจงมขอจากดอยหลายประการ จงใครเสนอแนะสาหรบการศกษาครงตอไปดงน

1) เวลาทใชในการศกษาและการลงพนทมนอยเกนไป ทาใหขอมลทไดอาจจะมความผดเพยนไปจากความเปนจรง หรออาจจะไมสมบรณครบถวนและถกตองตามความเปนจรง

2) ควรมการศกษาอยางตอเนอง เพอใหเหนถงการเปลยนแปลงในแตละชวงเวลา ซงจะทาให

สามารถทาความเขาใจถงเรองดงกลาวไดมากขนและเหนความเปนพลวตรทเกดขน

การขาดประสบการณเปนอปสรรคทสาคญในการทาการวจยครงน ดวยหวขอในการวจยเปนเรองเกยวกบนามธรรมซงไมสามารถมองเหนและสงเกตเหนไดอยางเปนรปธรรม นอกจากนยงเปนเรองทออนไหวงายตอความรสกของชาวบานและมความแตกตางกนไปตามแตละพนทในสงคม เนองจากปจจยทางดานสงคมและวฒนธรรม ทาใหการสอบถามเพอทจะไดขอมลทตองการนนจาเปนจะตองใชเทคนคอยางมาก การสงสมประสบการณในการลงพนทจงเปนสงสาคญถาตองการทจะศกษาในเรองหวขอดงกลาว

136

สวนท 4 ความมนคงทางสงคมชนบท กบการเชอมรอยพลวตจากภายนอก

11. โบราณคดชมชนบนฐานการทองเทยวและความขดแยง ความเขมแขงของชมชนเปนทงเหตและผลของการพฒนาทองถนอยางยงยน การสรางความเขมแขงแกชมชนทาไดหลายแนวทาง โดยมฐานสาคญอยทการดาเนนการนนตองเกดจากการผลกดนภายในชมชนเอง อาศยทรพยากรในทองถน มการรวมแรงรวมใจกนในชมชนอยางกวางขวาง และการดาเนนการนนตองสรางการเรยนรรวมกนของคนในชมชน โดยทการดาเนนการรวมกนและเรยนรรวมกนจะตองมความตอเนอง และยกระดบขนอยางเปนพลวต นกโบราณคดโดยทวไปมกมองโบราณวตถวาเปนสมบตสวนกลางของชาต เมอมการคนพบโบราณวตถ กมกนาออกไปจากแหลงคนพบ เอาไปเกบไวทสวนกลาง แตในแนวคดน เปนแนวคดทมความเชอวาควรเกบโบราณวตถไวทแหลงคนพบ ใหเปนสมบตของชมชน จงเกดเปนแนวคดทเรยกวา “โบราณคดชมชน” บทส ารวจงานวชาการและแนวคดทเกยวของ

1) โบราณคดชมชน โดย สายนต ไพรชาญจตร จากหนงสอโบราณคดชมชน โดยสายนต ไพรชาญจตร (2546) นาเสนอวาในปจจบนแมวาประเทศไทยจะมหนวยงานภาครฐทมหนาทรบผดชอบในการทานบารงรกษาฟนฟบรณะสบทอดมรดกทางศลปะ วฒนธรรม และขนบธรรมเนยมประเพณอนดงามของชาต แตการปฏบตงานกมขอบเขตทจากดยงไมสามารถบรหารและจดการทรพยากรทางประวตศาสตรและโบราณคดทมอยมากมายใหเกดประโยชนไดอยางทวถง เนองจากในกระบวนการบรหารและการจดการทผานมา ประชาชนไมมสวนรวมและกาหนดนโยบายหรอมสวนรวมอยบางแตมขอบเขตทจากด จากปรากฏการณและสภาพปญหาขางตน ผเขยนจงมแนวคดวาในการจดการทรพยากรทางวฒนธรรมทงในเรองการศกษาวจยเพอใหไดมาซงองคความรทางวชาการ เพอการอนรกษพฒนาแหลงโบราณคด โบราณสถานหรอทรพยากรทางประวตศาสตรทมอยในทองถน จะตองเปนกระบวนการทเปดโอกาสใหประชาชนในทองถนนนๆไดเขามามสวนรวมในการบรหารจดการใหมากขนในทกขนตอน หรอมากทสดเทาทจะเปนไปได ซงวธการทางานทเปดโอกาสใหชมชนและภาคประชาชนในทองถนไดเขามามสวนรวมในทกขนตอนหรอมสวนรวมมากทสดเทาทจะเปนไปไดนน ผเขยนกาหนดเรยกกระบวนการทางานในลกษณะเชนนวา “โบราณคดชมชน” (community archaeology)

2) วฒนธรรมชมชน โดยฉตรทพย นาถสภา สาระสาคญของแนวคดวฒนธรรมชมชนม 3 ประการ

137

2.1) ชมชนมวฒนธรรมของตนเองอยแลว วฒนธรรมนเนนใหความสาคญแกความเปนคนและแกความผสมกลมกลนกนในชมชน ความเปนญาตมตร ความมนาใจ และการชวยเหลอซงกนและกน วฒนธรรมแตโบราณของสงคมไทยคอ วฒนธรรมทเนนความสาคญของความเปนชมชน วฒนธรรมชาวบานไทยแตกตางจากวฒนธรรมทนนยมซงเนนความเปนปจเจกชน ตวใครตวมน แขงขนและเอารดเอาเปรยบ

2.2) จะพฒนาชมชนจะตองเรมจากรากฐานวฒนธรรมชมชน ซงเปนปราการทแขงแกรงทสดของชาวบาน เปนพลงผลกดนการพฒนาชมชนทสาคญทสด เพราะเปนสงทประชาชนสรางขนมาเอง มประวตยาวนานยอนกลบไปไกลโพน เปนของๆชาวบานเอง ถามวฒนธรรมชมชน เขมแขงการรวมกลมของชาวบานเพอทากจกรรมจะสาเรจไดไมยาก การตอตานเอารดเอาเปรยบจากภายนอกจะทาได

2.3) ในแงของการพฒนา จะตองทาใหชาวบานมจตสานกทแจมชดในวฒนธรรมของเขาปญญาชนของชาวบาน และชาวบานควรเรมกนศกษาและวเคราะหประวตศาสตรวฒนธรรมชมชน เพราะสงทชาวบานปฏบตมาชานานนน นานเขาอาจกลายเปนเรองของจตใตสานก คอลมไปวาทาอยางนนเพราะอะไร ทาใหชาวบานรบรเอกลกษณและคณคาของตนเอง เหนคณคาของการรวมตวเปนชมชน เหนภยของการครอบงาของวฒนธรรมแปลกปลอมจากภายนอก ในแงเศรษฐกจ ชาวบานควรทาการผลตในขนาดทเหมาะสม ใชแรงงานในครอบครวเปนหลกกอน ทาเพอเลยงครอบครวและชมชนกอน “สลดพนธนาการแหงการพงพา พนธนาการแหงระบบตลาด กลบไปสการพงตนเองใหได”

3) สทธชมชนในการพฒนา โดยอานนท กาญจนพนธ

สทธชมชนในการพฒนาเปนประเดนสาคญหนงของการมสวนรวมในการพฒนาของชาวบานทองถน หากชาวบานทองถนเขาใจถงพนฐานของสทธบคคล การพฒนาในขนตอไปกจะประสบผลสาเรจ แตปญหาสาคญของประเดนน คอ สงคมไทยยงไมเขาใจสทธชมชนวามฐานคดในความชอบธรรมอยางไร และชมชนมความหมายอยางไร เชน ถาเราบอกวาลกษณะแบบนเปนชมชน เราใชฐานคดอะไรมาอธบาย หรออางองจากหลกการใดบาง ซงเกดจากความเคยชนทมองชมชนผกตดอยกบหนวยของพนทเปนหลก ดงนนการสรางความชอบธรรมใหกบสทธชมชนทเกดขนมานนจงตองมการพยายามทปรบตว เพอสรางกฎเกณฑใหมๆทดขน ตอจากนนกจะตองหนกลบมาทาความเขาใจกบมตในดานตางๆ แตทสาคญคอ มตดานของอานาจและความขดแยง หมายถง ความสมพนธเชงอานาจกบสวนตางๆของสงคมทตองปรบเปลยนอย เสมอ เพอสรางความชอบธรรมดวยการตอส และปรบตว เพอสรางกฎเกณฑใหมๆทสอดคลองกบบรบททางสงคมทเปลยนแปลงไปนนเอง ดงนนจากการเปลยนแปลงดงกลาวตลอดเวลา ในลกษณะทเราเรยกวา “การผลตใหม”หรอการนาออกมาปรบใชในลกษณะใหมๆ หรอความหมายใหมๆนนเอง เชนการบวชปาเมอกอนมความหมายคอการสรางเปนเขตอภยทานเพยงอยางเดยว แตในปจจบนหลงจากชาวบานไดนาการบวชปากลบมาใชใหม แสดงใหเหนถงความพยายามทจะสรางจตสานกใหมของคนในชมชนไปพรอมกบการสรางวาทกรรมกบคนภายนอก เพอทจะแสวงหาความชอบธรรมในการจดการชมชนนนเอง ดงนนจะเหนไดวาไมไดมเพยงแตแนวความคดเดมเทานนจากการทาสงเดม ตอมาในการปรบตวของชมชนในมมมองของสทธชมชนในมตของดานอานาจและความขดแยง จะเกยวของโดยตรงกบการแสดงอตลกษณของชมชนทเปนความ

138

พยายามทจะกาหนดความสมพนธของชมชนกบกลมชนอนๆในสงคม ฉะนน เมอใดทกลมชนรวมตวกนเปนชมชน พวกเขาจะตองพยายามทจะบอกคนอนวา พวกเขามตวตนอยอยางไรในสงคมนนเอง ภาพกวาง/บรบทของประเดนปญหา

มการคนพบสสานมนษยยคหนโบราณ 3 พนปทอาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย โดยทมนกสารวจและนกโบราณคดจากมหาวทยาลยศลปากร นาโดย ศ.สายนต ไพรชาญจตร นายสนนท ขนทง นายก อบต.ปาแดด นายเอยม แถลงนตย กานน ต.ปาแดด พรอมพระภกษสงฆ ผนาชมชน ชาวบานและกลมเยาวชนอาสา จานวน 100 คน เดนทางไปสารวจพนทปาสงวนอทยานแหงชาตดอยเวยงผา ในพนทอทยานแหงชาตปาแมลาวฝงซาย เขตบานเหลาพฒนา หม 22 ต.ปาแดด อ.แมสรวย จ.เชยงราย หลงมการคนพบเศษหมอ เศษไหแตกในสสานมนษยยคหนโบราณกลางปาจานวนมาก โดยสสานแหงใหมนไดถกคนพบประมาณเดอนธนวาคม 2553 ซงการสารวจพบวาบรเวณดงกลาวเปนแหลงโบราณคดยคหนใหม Neolithic หรอ New Stone Age ซงมอายในชวงเวลาประมาณ 5,000-3,000 ปทผานมา เปนยคทมนษยเปลยนแปลงชวตไปจากเดมทเคยเปนพรานลาสตว เรรอนตดตามฝงสตวและอาศยอยตามถา (ยคหนเกา-หนกลาง) มาอาศยอยเปนหลกแหลง นอกจากนภายในบรเวณรอบๆ พบรองรอยอารยธรรมโบราณลกษณะเปนสสานดนผสมทรายเผา ประมาณ 200-300 หลม มระยะหางกนประมาณ 1-3 เมตร บางหลมหางกน 10-20 เมตร มลกษณะคลายๆ กนคอเปนรปสเหลยมผนผา ความกวางปากหลมประมาณ 3 X 5 ฟต ลกประมาณ 130 ซม. เมอขดลงไปจะมลกษณะเปนหนทรายแดง หรอดนทรายทผานการเผาใหแขงคลายหน ลกษณะคลายๆ กบทงไหหน ในประเทศลาว จาก www.matichon.co.th วนท 22 มกราคม พ.ศ. 2554

จากขาวดงกลาวทมการคนพบสสานมนษยยคหนโบราณ 3 พนปทอาเภอแมสรวยนทาใหเกดเปนภาพกวางและบรบทของประเดนปญหาทวา ในการคนพบหลมศพครงนนนคนในชมชนไดมสวนรวมอยางไรกบการคนพบสสานในน แลวคนในชมชนมความเหนหรอความรสกอยางไรกบสงทคนพบขนมา ซงสงผลใหเปนประเดนสาคญในการวจยครงนวา คนในชมชนไดเขาไปมสวนรวมในการจดการกบโบราณคดเหลานอยางไร ซงหากเรามองภาพในอนาคตถาเกดสสานอนเปนโบราณสถานเกาแกแหงนมการเปลยนแปลงไป คนในชมชนจะมวธการทจะดแลอนรกษอยางไรใหโบราณคดเหลานยงคงอยควบคไปกบการเปลยนแปลงทเกดขนได โดยไมใหกระทบตอวถชวตความเปนอยในชมชนและไมใหแปรผนไปตามสงทมาเปลยนแปลงไป กรณท 1 จากกรณศกษาของดอยภซาง ผวจยเหนดวยกบแนวทางของผเขยน ทใหความสาคญกบการมสวนรวมของชาวบานในทองถนตอการจดการทรพยากรทางวฒนธรรมของทองถนตนเอง ซงผวจยคดเหนวาประเดนการมสวนรวมของชาวบานเปนประเดนทมความสาคญอยางมาก เนองจากชาวบานเหลานนเปนบคคลทอาศยอยบนซากวฒนธรรมดงกลาว และการทผเขยนใชแนวทางชกจงใหชาวบานรวมใจกนนนถอเปนแนวทางทดทคนในชมชนจะสามารถรวมมอ รวมใจกนและปลกจตสานกใหมชาวบานนนมความรกและหวงแหนในทรพยากรอนมคาของพวกเขา แตอยางไรกตามผวจยเหนวาการทาพธบวชปานนมนยสาคญกคอทาเพอเปนการปองกนการบกรกพนท จากการแยงชงพนทหรอทดนจากคนนอกพนททคอยจะมาแยงชงทรพยากรของชมชน พธบวชปาจงเปนวธหนงทจะแกปญหาทเกดขนเพราะเมอทาการบวชปาในทนนแลว ก

139

ถอวาพนทนนเปนพนทสงวนใหเปนสมบตของชมชน และเปนการชวยปลกจตสานกแกชาวบานใหมความรสก สานกรวมกน แตในกรณของดอยภซางนกยงมชาวบานหรอกลมคนบางกลมทตองการพนทเพอทากนเลยงชพ หรอเพอผลประโยชนของตนมากกวาทจะใหสงวนเปนทพนทอนรกษ ซงจากจดนอาจกอใหเกดปญหาทจะตามมาคอ ความขดแยงทเกดจากการแยงชงพนทระหวางคนในหมบานดวยกนเอง จงตองมการใสใจในจดๆนดวยเพราะมฉะนนแลวถงจะกาจดคนนอกมาแยงชงทรพยากรไดแลวกจรง แตโบราณคดชมชนกมอาจคงอยไดหากคนในชมชนยงไมมจตสานกรวมกนในการอนรกษทรพยากรของพวกเขา กรณท2 กรณศกษาโบราณคดชมชนทบานบวทมการใชกระบวนการโบราณคดชมชนในการจดการกบทรพยากรตางๆ ไมวาจะเปนการทชาวบานมาขดคนเตาเผา เครองถวยชาม ผวจยคดวากระบวนการโบราณคดนเปนแนวทางสนบสนนทดทสามารถทาใหชาวบานคนพบโบราณคดตางๆไดถงแมวาชาวบานจะมผทเตมใจและไมเตมใจกตาม ผวจยคดวาควรมการปลกจตสานกใหคนในชมชนมความพรอมเพรยงเปนหนงเดยวกนทอยากจะมาชวยกนกอน เพอทจะไดเปนแรงผลกดนใหเกดความรสกอยากทจะอนรกษโบราณคดเหลานตอไป เพราะวาจากกรณศกษานกลาววาตอมาโบราณคดชมชนทบานบวแหงนไดรบความสนใจและเปนทรจกอยางมากอยางเชนการทมสอมวลชนเขามาเกยวของ ซงผวจยคดวาหากชมชนไมมใจเปนหนงเดยวทจะรกษาสงเหลานไว ถาในภายหลงสงเหลานกลายเปนสถานททองเทยว โดงดง โบราณคดชมชนเหลาน อาจจะเปลยนแปลงไปไมใชแบบเดมทเคยเปนอย ทกอยางอาจจะขนอยกบผลประโยชนและความรสกหวงแหนโบราณคดนอาจจะหายไป กรณท 3 กรณเครอขายการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดพะเยา: คนกนนาแมเดยวกน มแนวคดในเรองของวฒนธรรมชมชนเขามาเปนแนวทางการในการจดการทรพยากร ผวจยคดเหนวาเปนแนวคดทดแตกอาจเกดปญหาตรงทวฒนธรรมชมชนนนเปนอดมคตทางศลธรรมมากกวาความเปนจรงเชงประจกษทเนนโครงสรางสงคม ทงนวฒนธรรมชมชนกมขนมาเพอตอตานการพฒนาไปสความทนสมยแบบทนนยมและหนมาเนนบทบาทของชาวบาน แตกอาจเปนสงททาไดยากเพราะในความเปนจรงกรณนมปญหาความเหลอมลาของนายทนเขามาอยางการสมปทานทาไม ดงนนจงตองมการสรางความเขมแขงใหชาวบานในการตอรองกบภายนอก จงตองทาใหวฒนธรรมชมชนสามารถคงคณคาดงเดม ประเพณ วฒนธรรมของชมชนเอาไวและไมใหถกกลนดวยคณคาของรฐและระบบทนไปเสยทงหมด เราจงจาเปนตองแสวงหาคณคาดงเดมและพยายามสงเสรมขนมาใหได เพราะบางครงชาวบานอาจหลงลมไปบาง จงตองมการปลกจตสานกเพอตอตานสานกลวงจากภายนอก อาจจะมบางสวนทแปรผนไปบาง เชน การยดอดตเปนแนวทางในการสรางอนาคตมากกวาการฟนอดตทงหมดกตาม สวนในเรองของการสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนในทองถนตามรฐธรรมนญทกลาวไวนน กมปญหาคอยงไมมเหนกฎหมายเปนรปธรรมทชดเจน โครงการพฒนากวานพะเยาหลายโครงการยงไมมการประชาพจารณทถกตอง แตหนวยงานททาโครงการกลบแจงวาผานการมสวนรวมและเหนชอบจากประชาชนรอบกวานพะเยาแลว ซงทาใหเหนชองวางในการมองขามการมสวนรวมของประชาชนไปวาอนทจรงประชาชนนนอาจไมไดมสวนรวมอยางแทจรงกได

140

จากแนวทางของกรณศกษาทง 2 ตวอยาง สามารถสรปจดเดนทมรวมกน ไดดงน

1) ความตองการทจะรกษาทรพยากรของแตละชมชนเอาไวเพอเปนการอนรกษและสบสานโบราณคดทมใหคงอยยาวนาน

2) การปลกจตสานกของคนในชมชนใหมความรกและหวงแหนในทรพยากรอนมคาของแตละชมชนนนๆ

3) สรางพลงอนเขมแขงของชมชนเพอไมใหอานาจภายนอกเขามาเปลยนแปลงทรพยากรอนมคาของชมชนนนๆไป สรปผลการศกษา ผวจยไดลงสารวจภาคสนามท หม 22 บานเหลาพฒนา ตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย เกยวกบเรองการจดการโบราณคดชมชนในพนทบรเวณดอยวง-ดอยเวยง

1) ความเปนมาของโบราณคด ดอยวงและดอยเวยง เปนแหลงโบราณคดทตงอยในพนท ต.ปาแดด อ.แมสรวย จ.เชยงราย ซงทง

ดอยวงและดอยเวยงนน ถอไดวาเปนสมบตทางโบราณคดประจาชมชนทควรคาแกการอนรกษไว โดยพนททง2แหง มความสมพนธเกยวเนองกนมาตงแตโบราณกาล กลาวคอ ในอดต ดอยเวยงเปนเวยงเกาของชมชนโบราณในยคหนใหม ซงปจจบนมอายประมาณ 3,000-4,000 ป จะเหนไดจากลกษณะทางภมศาสตร คอ มคเมองลอมรอบภเขาทงลกในเนอทประมาณ 200 ไร โดยรอบภเขาดอยเวยงจะมโบราณสถานลอมรอบจานวนมาก และมทตงถาทมความเชอวาเปนทเกบสมบตของคนสมยกอนซงปจจบนไดปดตายไปแลว โดยชาวบานไดมการเลาตอๆกนมาจนเปนตานาน วาในสมยกอนคนในสมยโบราณนนไดนาสมบตไปซอนไวภายในถานกอนตายและไดปายยน (ชาวบานบอกเลาวายนคอยาพษชนดหนง )หรอเคลอบยาพษไวบนสมบตนน เพอปองกนคนมาขโมย ตอมาไดมคนมาหยบของภายในถาไปและไมยอมนามาสงคน จากนนไมนานคนนนจงเสยชวต และเกดหนาผาถลมมาปดปากถา จากนนมากไมมใครไดเหนสมบตภายในถาอกเลย นอกจากนยงมการบอกเลาตอๆกนมาอกวาถาจะสามารถเปดไดโดยบคคลทมบญญาธการเทานน นอกจากนไดมการมการสนนษฐานวามนษยในสมยกอนไดใชชวตความเปนอยบนพนทแหงนโดยทราบไดจากการทพบหลกฐานเครองมอ เครองใชสมยยคกอนประวตศาสตร ไมวาจะเปน เศษหมอ เศษไห เศษภาชนะเครองปนดนเผาทงแบบเคลอบและไมเคลอบ ขวานหนขด หนลบขวาน กาไรหน เปนตน และเมอตายไดมการนารางไปฝงไวทดอยวง โดยกอนทจะมาเปนดอยวงนน กเรมจากการทไดมการพบเศษหมอ เศษไห และเศษโบราณวตถตางๆทตกตามพนบนดอยเวยง จงไดมการสนนษฐานวานาจะมเตาเผาในพนทบรเวณใกลเคยงและไดไปพบรองรอยทมลกษณะเปนดนเผา จากนนดร.สายนต ไพรชาญจตร ไดเดนทางมาสารวจพนท ปรากฏวาพบหลมฝงศพมนษยยคหนประมาณ 30-50 หลม จงทาใหขอสนนษฐานทวาดอยเวยงและดอยวงมความสมพนธเกยวของกนชดเจนยงขน ดอยวงนนมลกษณะคลายกบทงไหหนทเชยงขวางประเทศลาว การคนพบสสานมนษยยคหนทดอยวงน

141

ถอไดวาเปนการคนพบครงแรกในเอเชยอาคเนย ซ งทงดอยวงและดอยเวยงถอไดวาเปนแหลงเรยนรทางประวตศาสตรทชาวบานตางตองการอนรกษ รกษาไว จากการลงภาคสนาม

ขณะนการพฒนาและสารวจคงกระทาไดเพยงทดอยวงเทานน เนองจากดอยเวยงทเปนเหมอนสมบต

ทางประวตศาสตรของชมชน บดนไดถกนายทนเขามากวานซอทดน จากทชาวบานสามารถขนไปสกการบชาบวงสรวงสงศกดสทธและขนไปสารวจพนทเพอทจะบรณะพฒนาใหเปนแหลงเรยนรทางประวตศาสตร ตอนนไมสามารถกระทาไดเนองมาจากการใชอานาจอทธพลของนายทน และจากการทผวจยไดไปสารวจพนทดอยเวยง ทาใหผวจยทราบขอเทจจรงวาไดมการปดประตลอมรวเพอปองกนมใหชาวบานเขาไปในพนทบนดอยเวยงได และเพอใหชาวบานเกรงกลว ไดมการปกปายไวหนาทางเขาวา “หามบคคลใดเขาไปโดยไมไดรบอนญาตผใดฝาฝนจะดาเนนคดตามกฎหมาย” ทงๆทพนทแหงนเปรยบเสมอนสมบตของชมชนและสมบตของชาต พนทแหงนอดมไปดวยขอมลทางประวตศาสตรทบอกเลาความเปนมาของบรรพบรษของเรา จะเหนไดจากการผวจยไดเขาไปสารวจพนทและไดพบเศษหมอ เศษไห ตามพนผวดน และไดมการตงขอสนนษฐานวา ถาไดมการขดสารวจพนทอาจพบหลกฐานทางโบราณคดเปนจานวนมาก แตเนองจากปญหาทเกดขนจงไมสามารถกระทาได และผวจยยงไดเดนไปถงจดทเชอกนวาเปนถามหาสมบตทปดตาย ทาใหผวจยไดเหนลกษณะทางภมศาสตรและคาดวานาจะเปนถาทถกปดตายจรงๆตามคาบอกเลาในตานานทเลาตอๆกนมา สวนดอยวงซงใชเปนสสานฝงกระดกของมนษยในยคนน ผวจยไดไปสารวจพนทและพบวาพนทบรเวณดอยวงเราจะสามารถพบหลมศพได ณ.จดทสงสดของดอย โดยทาใหไดขอสนนษฐานวา มนษยในยคโบราณนนอาจมความเชอวา ควรนากระดกผตายไปฝงไวบนทสงเพอทจะไดใกลชดกบเทวดาหรอจะไดขนสวรรค เนองจากพนทดอยเวยงมความสงไมมากนก มนษยในยคนนจงไดนากระดกขนไปฝงบนยอดเขาสงในบรเวณใกลเคยง นนกคอ ดอยวง นนเอง แตแททจรงแลวเดมท ดอยวงแหงนกเปนยอดดอยธรรมดาไมมชอเรยกใดๆทงสน จนไดมการคนพบหลมศพขน จงไดมการนาชอของผทพบหลมศพบนดอยคนแรกมาตง และคนทพบ กคอ ลงวง จงเปนทมาของชอ ดอยวง เมอผวจยเดนขนไปบนจดทคาดวานาจะเปนจดทสงทสด จงไดพบหลมฝงศพขนาดใหญ 3 หลม เรยงตอกน ซงจากการสนนษฐานนาจะเปนหลมของผนาในยคนน นอกจากนรอบๆหลมของผนากยงมหลมทคาดวานาจะเปนหลมของบรรดาเหลาองครกษอยลอมรอบหลมของผนา ภายในหลมเมอขดลกลงไปกเจอพวกเศษหมอ เศษไห ตางๆ และจากการสารวจทงดอยวงและดอยเวยง ทาใหผวจ ยไดทราบวา ทงดอยวงและดอยเวยงมความสมพนธกนมาตงแตสมยโบราณกาล ถาไมมดอยเวยงกจะไมมดอยวง แตบดนดอยเวยงทถอเปนจดกาเนดหรอตนตอทางประวตศาสตรกาลงถกทาลายไปบางสวนดวยนามอของนายทนและอาจจะเปลยนแปลงไปจนไมหลงเหลอแหลงความรทางประวตศาสตรไวใหคนรนหลงไดศกษาในภายภาคหนาอกเลยกเปนได

2) การจดการของชาวบาน

- ชาวบานรวมกลมกนเพอดแลบรเวณดงกลาว ถงแมวาแหลงโบราณคดจะอยในพนทความรบผดชอบของหมท22 แตชาวบานทงในหม10 หม13

หม14และหม22 ไดใหความสนใจและรวมตวกนเพอตองการพฒนาแหลงโบราณคด โดยชาวบานเหลานน ไดแก อบต. ผใหญบานในแตละหมทกลาวมา แกนนาหลกและชาวบานอนๆ โดยเรมจากการรวมกนทาพธบวช

142

ปาบรเวณดอยวงเพอปองกนไมใหมการลกลอบตดไมทาลายปา ตอมามการจดพธบวงสรวง ชาวบานรวมกนขนไปชวยขดหลมบนดอยวง รวมกนสรางทางเดนและเพงทพกเพอใหเกดความสะดวกสบายตอการเดนทางขนไป

- เขยนโครงรางเพอของบประมาณจากสวนกลาง ชาวบานทเปนแกนนาหลกไดรวมกนเขยนโครงรางเสนอขนสวนกลางเพอของบประมาณมาพฒนา

หมบานของตนเอง โดยใชแหลงโบราณคดเปนจดขายความสนใจใหกบภาครฐในการใหเงนสนบสนนดงกลาว - การรวมความคดของชาวบานเกยวกบเรองการจดการพนทใหเปนแหลงทองเทยว ชาวบานทกคนตางมความคดเหนรวมกนวาหากดอยวงดอยเวยงสามารถกลายมาเปนสถานท

ทองเทยวททาใหคนภายนอกเขามาทองเทยวได จะเปนแหลงรายไดใหมทสาคญใหกบหมบานของตนเอง โดยจะมการสรางงานใหมๆขนมาใหกบชาวบานในบรเวณเพอรองรบนกทองเทยวดงกลาว

3) นยยะทางสงคมวทยาจากประเดนวจยโบราณคดชมชน

จากประเดนการวจยเรองโบราณคดชมชนทผวจยตงคาถามวจยในประเดนทวา “ชาวบานมการจดการโบราณคดชมชนอยางไร”นนทาใหผวจยนาขอมลเหลานนมาวเคราะหและตงเปนคาถามและไดวเคราะหคาตอบทเปนนยยะทางสงคมวทยาคอ

โบราณคดทดอยวงนนเปนสงทพงคนพบเมอไมกปมาน ในขณะทชมชนนนมความเปนอยกนมาอยางชานานแลว เหตใดคนในชมชนจงสามารถน าเรองราวในประวตศาสตรมาผกตดกบตวของโบราณคดทพงเกดขนมาไดและการมโบราณคดทชาวบานเขาไปจดการนน กอใหเกดการเปลยนแปลงอะไร? :เหตผลนนอาจมหลายประเดนดวยกน ดงตอไปน

- ประเดนดานเศรษฐกจ ประเดนหลกทผวจยคนพบจากการสอบถามชาวบานจานวนมากคอเรองของ “เศรษฐกจ”เพราะ

ชาวบานสวนมากมความเหนตรงกนวาอยากใหโบราณคดนไดรบการพฒนา อยากใหมการประสมพนธใหคนภายนอกไดรจกและกลายเปนสถานททองเทยวโดงดง ใหผคนภายนอกมาทองเทยวกอใหเกดรายไดกบคนในชมชน ชมชนหวงใหเกดความกนดอยด มรายไดเพมมากขนหากโบราณคดนไดเปนททองเทยว แตผวจยไดตงขอสงเกตวา ถาหากแหลงโบราณคดกลายเปนสถานททองเทยวแลว ชาวบานในชมชนจะไดประโยชนอยางเทาเทยมกนจรงหรอ? เนองจากเรองของผลประโยชนเปนเรองไมเขาใครออกใคร ผทมอานาจในชมชนมากกวากอาจดงผลประโยชนเขาสตนเองกอนเปนอนดบแรก สงคมในชนบทจากทเคยอยกนแบบหาเชากนคา กอาจเปลยนไปสการแกงแยงและเรองผลประโยชนเรองธรกจมากยงขนกเปนได

- ประเดนดานการเมอง ประเดนเรอง “ความสมพนธทางอ านาจ”หรอประเดนทาง “การเมอง”แบงเปนประเดนยอยๆคอ

143

นายทนกบชาวบาน จากการทมนายทนผมอานาจมาซอทดนบรเวณดอยเวยงไปนน ทาใหเหนความสมพนธทางอานาจท

เกดขนคอ ชาวบานบางคนยนยอมทจะขายทดนใหกบนายยงยทธดวยเหตเพราะนายยงยทธเปนผมอานาจ มเงนจานวนมากทสามารถทาใหชาวบานหลายๆคนยอมทจะขายทดนให หรอแมกระทงกานนหรอผใหญบานบางคนกตาม ทมอานาจในการเซนยนยอมการออกเอกสารสทธ พวกเขากไมหนกแนนพอทจะยนหยด ปกปองทดนของหมบานเหตเพราะเขาไดรบเงนจากนายยงยทธเพอเปนคาแลกเปลยนกบการเซนยนยอมการออกเอกสารสทธ

รฐกบชาวบาน อทยานแหงชาตนนเปนองคกรทควบคมพนทปาสงวนทงหมด รวมไปถงบรเวณดอยวง-เวยง ซงตาม

หลกการของแนวคดเรองอทยานแบบเกา อทยานเมอเขามาครอบครองพนทใดพนทหนงแลว กจะยดถอวาพนทตรงนนเปนเขตความรบผดชอบของตนเอง จะไมปลอยใหคนอนเขามาจดการรวมถงชาวบานทไดอาศยอยมากอน โดยอาจจะมการลอมรว หรอตงบทลงโทษหากมใครฝาฝนลาเขตเขามาภายในอทยาน ซงจากแนวคดนเองไดสรางความไมพอใจใหกบชาวบานทวาดอยวงเปนของอทยาน ชาวบานเหนวาการทอทยานกลาวแบบนเปนสงทผดเพราะอทยานควรเขามาจดการรวมกบชาวบาน มาชวยกนดแล แตกลบบอกวามนเปนเปนพนทของเขา ทาใหชาวบานรสกวามนไมยตธรรม อทยานไมเคยเขามาสรางความเจรญใหกบดอยวง อาจเปนเพราะมนยงเปนชวงเรมตน ยงเหนโบราณคดเพยงสวนนอยจงยงไมเขามาดแลอยางเตมท

ผน าในชมชน ประเดนนเปนประเดนสาคญทสรางขอสงสยใหผวจยวาความจรงแลวผนาในหมบานมใจรกใน

โบราณคดอยางแทจรงหรอนยยะทางอานาจอยเบองหลงอานาจ เพราะจากทผวจยไดลงไปภาคสนามพบวามผนาหลายกลมทตองการทจะดแลแหลงโบราณคดและอยากทจะไดทดนบรเวณดอยเวยงกลบคนมา ดวยเหตผลทวาโบราณคดเปนเหมอนบรรพบรษของบานเราไมอยากใหใครมาเอาไปและอยากใหสงเหลานคงอยกบหมบานสบตอไปถงลกหลาน แตผวจยเกดขอสงเกตวา หากผนาหลายๆกลมนนคดตรงกนมวตถประสงคเดยวกนจรงๆ เหตใดพวกเขาไมรวมมอกน อาจเปนเพราะมเรองของผลประโยชนทแทจรงทอยเบองหลงของแตละฝายกเปนได วเคราะหตวผนาแตละกลมไดดงน

ผน าในทองถน เชน ผใหญบาน การทผใหญบานตองการเขามาดแล และมการสอบถามขอเรยไรงบ

เพอนาไปพฒนาแหลงโบราณคดจากผวจย ทาใหผวจยคดวา อาจมความคาดหวงทางการเมองแอบแฝง เพราะถาหากผใหญบานสามารถพฒนาโบราณคดได อาจสงผลใหคะแนนเสยงในการเลอกตงผใหญบานครงตอไปเทมาทตวผใหญบานอกครงกเปนได เหตเพราะเขาสามารถจดการเรองโบราณคดได ทาใหผ วจยคดวาผใหญบานหรอตวผนาทองถนเองมใจรกในโบราณคดอยางแทจรงหรอแคหวงผลประโยชนทจะตามมา

144

ประเดนเรอง “ความเชอ” ตามความเชอแตโบราณวาตนไมใหญจะมเทวดาอารกษสงสถตยอย ทาใหชาวบานนยมไปกราบไหว สกการะบชารวมถงมการขอเลขเดดเพอนาไปเลนหวย ในกรณของ ดอยวง มการพบตนไมใหญคอ ตนไทรหรอทภาคเหนอเรยกวาตนฮง ทาใหชาวบานพากนขนไปสกการะบชาและมการขอหวยตามความเชอทกลาวมา จากการสมภาษณและสงเกตชาวบานทวไปเกยวกบเรองดอยวง ผว จยคดวาหากเปนชาวบานทวไปทไมไดมความสนใจในเรองโบราณคดอยางแทจรง เมอกลาวถงดอยวงกจะนกถงแตเรองความศกดสทธของตนไมใหญและการขอเลขเดดเสยมากกวา จากความเชอเรองดงกลาวจงเปนเหตผลหนงทดงดดใหชาวบานทวไปสนใจในโบราณคดดอยวง ผวจยจงไดตงขอสงเกตวาหากไมมเรองของความเชอในสงศกดสทธ ชาวบานจะสนใจในตวโบราณคดนอยกวานหรอไม

ประเดนเรอง “ความภาคภมใจ” จากการคนพบโบราณคดนทาใหคนในชมชนคดวาเมอเราพบ

โบราณคดทเปนของบานเราทาใหเกด ความรสกอยากอนรกษไวใหคนรนหลงหรอลกหลานรนตอไป จงนาโบราณคดทคนพบนนมาเชอมโยงกบประวตศาสตรผกเปนเรองราวใหกลายเปนโบราณคดชมชนของหมบานดงทเหน ยกตวอยาง อยเทยนคอผทเสยสละคนหนงทไมหวงสงใดตอบแทนจากการทเขาไปจดการโบราณคด เขาทาบนไดทางเดน จดพกระหวางทางมาเปนเวลายาวนาน โดยทไมเคยแสดงตน ออกหนาหรอมผลประโยชนแอบแฝงใดใด ซงหากมองในภาพรวมนนกอาจจะมชาวบานบางบางสวนทขนไปชวย เพราะทเหนชดคนเดยวนาจะเปนอยเทยน ผวจยจงคดวาคงจะมแตอยเทยนคนเดยวทเหนคณคาและภาคภมใจในตวโบราณคดอยางแทจรง เพราะนอกจากนนชาวบานทขนไปบอยๆกมจดประสงคหลกคอไปขอหวยเปนสวนมาก เหตเพราะมคนถกรางวล ชาวบานจงขนไปสกการบชาตนไมตนนซะมากกวาจะสนใจเรองโบราณคด ผวจยจงคดวาประเดนความภาคภมใจและคณคาในตวโบราณคดนนเปนเพยงเหตผลรองจากเรองความเชอและการทองเทยว

ขอเสนอแนะ

1) สวนของคนในพนท/ชาวบาน 1.1) ชาวบานควรจะจดตงกลม หรอคณะวจย ขนมาเพอดแลเรองนโดยเฉพาะเปนรปธรรมยงขน จากการทกลมของผวจยไดลงไปสารวจพนท เปนเพยงแคขอมลวจยภายนอกจากนสตหรอ

นกศกษาทไดเขาไปสารวจ แตสงทสาคญอกอยางหนงคอ “การวจยของชาวบาน” เนองจากชาวบานเปนผทอาศยอยในทองถนนนๆ มความคลกคลกบชมชนทตนเองอย ทาใหมขอมลเบองหลง และขอมลทลกมากกวาบคคลจากภายนอก ซงแมกระบวนการวจยของชาวบานอาจจะไมเปนหลกเกณฑตางๆ เชน ระเบยบวจย การสมภาษณแบบตางๆ ฯลฯ เทากบนกวชาการ แตงานวจยของชาวบานกถอเปนงานวจยทนาเชอถอไดในระดบหนง และเปนตวแสดงใหเหนถงความกระตอรอรนของชาวบานทมตอชมชนตนเอง ซงในทนคอเรองการจดการโบรารณคดชมชนนนเอง

145

การทาวจยของชาวบานเปนสงหนงทชาวบานควรจะกระทา เพอใชเปนแหลงขอมล แหลงอางอง

ทเปนรปธรรมมากยงขน สาหรบการนาไปเสนอสสาธารณะ และเพอเปนเอกสารในการเรยกรองสทธชมชนของตนเอง ตวอยางในกรณการตอสเพอสทธดงกลาวเคยมเรองราวของพนทบรเวณเขอนปากมล ทเรยกวาการวจยแบบ “วจยไทบาน” ซงชาวบานรวมตวทาวจยเรองการสรางเขอนสรางกระแสไฟฟาปากแมนามลวามผลดหรอผลเสยมากกวากน ซงกเปนเรองทชาวบานทาวจย ตอสเพอชมชน และแหลงทอยอาศยของตนเอง โดยมชาวบานหรอไทบานจานวน 200 คนเปนนกวจยเอง โดยรวบรวมความรของเขามาวเคราะหและสงเคราะหกนเอง จนไดเนอหาซงเปนทนาเชอถอ เชน ในการศกษาเรองปลาหลงเปดเขอน เขาเกบรวบรวมตวอยางปลา ถายรปไวแลวเอาพรานปลาทชานาญทสดในบรเวณนนมา 20 คน ตางเคยหาปลามานานกวา 50 ป เปนวทยากรดานขอมลของพรรณปลาตาง ๆ เหลาน ประชมกนโตแยงกนจนกวาจะไดขอยต ในทานองเดยวกน กทาอยางนกบพรรณพช, เครองมอหาปลา, ระบบนเวศน, เกษตรรมมล ฯลฯ ฉะนน ความรทไดจากการวจยไทบานจงเปนความรของไทบานจรง ๆ ไมใชความรของนกวจยภายนอกทนาตาราอนมาตรวจสอบอยางทมกจะทากน

1.2) ชาวบานควรทาเรองพนทโบราณคดใหเปนเรองทชดเจน สามารถนามาอางองหรอจบตองได จากการเกบขอมลพบวาขอมลทไดเปนเพยงขอมลทบอกเลาจากคนในหมบาน ซงบางขอมลก

ตรงกนบางไมตรงกนบาง อกทงยงเปนขอมลทมาจากมมมองขอแตละบคคลนนๆ ซงผวจยคดวาการทจะตอสกบภายนอกหรอเรยกรองสทธของชมชนในพนทโบราณคดนน คนในชมชนจาเปนตองเกบรวบรวมขอมลและจดทาใหเปนลายลกษณอกษรเพอทจะสามารถเปนหลกฐานทจะสามารถยนยนกบบคคลภายนอกหรอใครกตามไดและสรางความนาเชอถอใหกบแหลงโบราณคดเหลานดวย เพราะหากมการตรวจสอบขอมลเกยวกบโบราณคดแลว จะมาฟงคาบอกเลาปากตอปากจากคนในหมบานอยางเดยวกอาจทาใหไมนาเชอถอเพยงพอ ฉะนนคนในชมชนควรรวมมอกนจดตงเปนหนงสอเกยวกบประวตของโบราณคดชมชน หรอเอกสารทเปนขอมลทสามารถอางองไดอยางชดเจน

1.3) ชาวบานควรจะมความรเกยวกบโบราณคดดงกลาวมากยงขน ในการวจยครงนพบวาจะมชาวบานเพยงบางกลมอยางเชนกลมผนาตางๆเทานนทมความรความ

เขาใจในเรองของแหลงโบราณคดแตกยงมกลมชาวบานอกจานวนมากทไมสามารถตอบคาถามเกยวกบโบราณคดเหลานได เพราะชาวบานเหลานนไมไดเขาไปยงเกยวหรอมสวนรวมอยางแทจรง ถงจะรขอมลกรเพยงแคตนๆเปนเพยงขอมลบางสวนเทานน ฉะนนผนาในชมชนควรจดประชมใหความรขอมลเกยวกบโบราณคดเพอใหชาวบานมความรความเขาใจทตรงกน หากคนนอกเขามาสอบถามขอมลจะไดตอบคาถามและใหขอมลนนได แสดงใหเหนวาทกคนในหมบานมความใสใจไมละเลยตอทรพยากรทตนมอย เปนการสราง

146

จตสานกใหคนในชมชนรสกถงคณคาในโบราณคดทชมชนของตนและใหเกดความหวงแหนอยากทจะเกบรกษาเอาไว

1.4) ควรปลกจตสานกในเรองสทธชมชนใหกบชาวบาน จากการวจยพบวามชาวบานจานวนหนงทมความรสกคบของใจในเรองของการแยงชงพนทดอย

เวยงจากนายทนและมความคดทอยากจะเรยกรองความเปนธรรมใหพนทนนคนกลบมาเปนของชมชนใหได แตกยงมชาวบานอกกลมหนงทหวาดกลวตออทธพลของนายทนและไมอยากทจะของเกยวเหตเพราะคดวาชมชนไมมสทธในการเรยกรองทจะครอบครองพนทนนๆ ซงทาใหผวจยคดวาสงสาคญคอเราตองสรางจตสานกในเรองของสทธชมชนใหคนในหมบานไดรวาชมชนนนมสทธทจะครอบครองพนทของตนตามกฎหมาย ชมชนมสทธทจะเรยกรอง ตอส จดการทรพยากรของตนโดยทรฐนนสามารถเขามาแคเพยงชวยเหลอมใชมอานาจครอบงา โดยคนในชมชนอาจจะใชวาทกรรมแบบชาวบานนยม (Populist Discourse) เพอเสรมสรางความเขมแขงใหกบอานาจของชาวบานแตกเปนแคเพยงการสงเสรมใหเกดจตใจในการพงตนเองขนในชมชนแตกยงไมอาจยกระดบไปสการเรยกรองสทธชมชนทเปนสากลได ฉะนนคนในชมชนเองตองรวมกนสรางความเขมแขงและชวยกนเรยกรองสทธชมชนของตนใหได

12. พทธศาสนชมชนกบความศรทธาและโลกาภวตน ในสวนนเราจะมงความสนใจไปทการศกษาชาวไทยพทธในหมบานวาวถชวตของชาวบานทผกพนกบพระพทธศาสนาวามลกษณะเปนอยางไร และทามกลางกระแสความเปลยนแปลง ทงจากกระแสโลกาภวตนอทธพลของรฐสวนกลาง และประวตศาสตร จงนาสนใจในหมบานและวถชวตของชาวไทยพทธ ณ ปจจบน มพลวตอยางไรภายใตบรบทของการเปลยนแปลงทามกลางกระแสโลกภวตนและมความแตกตางจากในอดตหรอไม โดยการศกษาครงนพยายามใหแนวคดแงความเชอและความสมพนธของชาวบานกบพระพทธศาสนา ซงไดแก ชาวบาน วด และพระสงฆ โดยศกษาการกระทาระหวางกนทนาไปสการจดและรกษาระเบยบของสงคมของชาวบานในหมบาน บทส ารวจงานวชาการและแนวคดทเกยวของกบประเดนการวจย การศกษาชมชนโดยทวไปมกจะวจยผานประเดนทางวฒนธรรม เพราะเปนทยอมรบกนวา ในทกสงคมยอมจาเปนตองมวฒนธรรมเพอทจะกาหนดคานยมวา สงใดควรทา และสงใดไมควรทา ซงเปนวธการทจะจดระเบยบทางสงคม ทาใหคนมวถชวตคลายคลงกน การจดระเบยบเหลาน คอการกาหนดความหมายใหกบสงตางๆในสงคม เพอวาสมาชกของสงคมจะไดเขาใจตรงกนและยดอยในระบบเดยวกน หรอทเรยกวา ระบบสญลกษณ โดยเฉพาะในชมชนขนาดเลกมกจะมวฒนธรรมขนบธรรมเนยมทแนนแฟนเปนสวนประกอบของชวตประจาวนในแทบทกดาน ตามท อมรา พงศาพชญ ไดกลาวถงการเกดขนของวฒนธรรมไววา “.....วฒนธรรมเกดขนเมอมนษยทอยในบรเวณใกลเคยงในสงคมเดยวกนทาความตกลงกนวาจะยดระบบไหนด

147

พฤตกรรมใดบางทจะถอเปนพฤตกรรมทควรปฎบตและมความหมายอยางไร แนวความคดใดจงเหมาะสม.....” (อมรา พงศาพชญ.2533 :3)

การทเราไดยดถอระบบวฒนธรรมเพอกาหนดความหมายใหกบสงตางๆในสงคมน ยอมทาใหเกดวฒนธรรมขนในทกสงคมในแบบฉบบของตนเอง นอกจากเราจะถายทอดวฒนธรรมจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนงแลว เรายงอาจจะรบวฒนธรรมบางสวนมาจากสงคมขางเคยงได แตทงนยอมหมายความวาสวนของวฒนธรรมทรบมาจากสงคมขางเคยงนนตองไมขดกบคานยมหลกของสงคม ซงการรบวฒนธรรมในชวงแรกอาจะเรยกวาการยมวฒนธรรมแตเมอนานๆเขากจะกลายเปนการรบมาใชเลย โดยทวฒนธรรมในสงคมจะมอยดวยกนสองสวนคอ วฒนธรรมกระแสหลก ซงสวนใหญจะพบในเมอง และวฒนธรรมชาวบาน ซงแพรกระจายไปจากจดศนยกลางทาใหมลกษณะผดเพยนไปจากตนตาหรบเดม แตกยงมเคาของเดมอยบาง แตไมทวถงนก และการรบวฒนธรรมนเอง มกเปนจดเรมตนของการเปลยนแปลงวฒนธรรมเดมทมอย อยางไรกตาม ไมวาวฒนธรรมจะแตกตางกนไปอยางไร ความเชอทางศาสนากยงเปนสวนประกอบทสาคญมากของวฒนธรรมในแตละสงคม หรอทเรยกวา“วฒนธรรมในลกษณะความเชอ” หมายถงความเชอทางศาสนาหรอสงทมอานาจเหนอมนษยซงศาสนาหรอระบบความเชอถอกคอสถาบนทางสงคมทชวยใหเกดการจดระเบยบทางสงคม อมรา พงศาพชญสามารถอธบายตอได ดงน

“.....การพจารณาเรองศาสนา จาเปนจะตองเขาใจวา เราอาจพจารณาศาสนาไดในแงมมตางๆกน

ศาสนามองคประกอบ 3 สวน คอ พระธรรม หลกศลธรรม และการกระทาตามคาสงสอน ซงรวมถงการปฏบตตนทงในสวนทเกยวของกบชวตประจาวนและในสวนทเกยวของกบพธกรรม ประกอบดวยตวพธกรรมและผประกอบพธกรรม สรปวาการพจารณาศาสนาตองพจารณาทงลทธความเชอและการปฏบตซงทงหมดนกยงเปนสวนของวฒนธรรม.....” (อมรา พงศาพชญ.2533 :27)

อยางไรกด รปแบบของศาสนาปรชญาคาสอนและพธกรรม อาจเปลยนแปลงได ซงศาสนามทงสวนท

เปนวฒนธรรมหลกและวฒนธรรมรองดวย สวนทเปนวฒนธรรมรองจะเปลยนแปลงไดงายกวาวฒนธรรมหลก โดยจะมการเปลยนแปลงเกยวกบปรชญาคาสอนและพธกรรมทสอดคลองกบสภาพสงคมอยเสมอ การเปลยนแปลงนเปนพลวตรทเกดขนไปตามกฏธรรมชาตและไมอาจยงยงได ยกตวอยาง งานของ คลฟฟอรด เกยรทส (Clifford Geertz) ทไดเรยบเรยงความหมายของศาสนาไววา

“.....ศาสนาคอระบบสญลกษณทใหความหมายแกสงรอบตว มพลงอานาจทสามารถสรางศรทธา เราอารมณความรสกของคนโดยการใหสจธรรมเกยวกบชวต และอธบายประสบการณในลกษณะทสอดคลองกบอารมณความรสกของคน และเปนทยอมรบกนวาเปนจรง.....” (อมรา พงศาพชญ.2533 :50) นอกจากนเขายงไดกลาววา สวนประกอบของศาสนาม 2 สวน ไดแก

1. ความเชอ ความเชอคอกฏเกฑหรอคมภรตางๆของศาสนา ซงรปแบบของความเชอโดยทวไปในทก

ประเทศ อาจจะแยกออกไดเปน 2 แบบ คอศาสนาตามหลกพระคมภรตามคาสงสอนของพระศาสดา

148

(doctrinal religion) และ ศาสนาแบบชาวบาน (popular religion) คอแบบทผสมผสานกบความเชออยางอนจนชาวบานแยกกนไมไดวาสวนไหนมาจากคมภรแทๆ

2. การกระทาหรอพธกรรม ซงการกระทาจะเกดขนได จะตองมผประกอบพธกรรมดวย ซงในศาสนา

พทธนนอาจจะเปนพระสงฆ หรอคนทวไปกได แตทสาคญคอจะตองมชาวบานรวมอยในพธดวยสวนมาก “.....ในเชงรปธรรม ตงแตระดบชมชนพนบานพนเมองไปจนถงระดบบานเมองและระดบรฐการ

ดาเนนชวตตามแนวทางอดมคตน มวดเปนศนยกลางชวต กลาวคอ คนจะไปวดเพอถอศล ฟงธรรม บชาพระรตนตรย ประกอบพธกรรมเพอชาระกาย วาจา ใจ.....”(เอกวทย ณ ถลาง.2540 :29)

จากขอความขางตน สามารถวเคราะหไดวา พธกรรมและศาสนามกจะมาควบคกน ศาสนามกองอย

กบพธกรรมตางๆ ชาวบานจงใชชวตผกพนอยกบพธกรรมทางศาสนา โดยเฉพาะในแถบชนบท ประเดนทสาคญคอ ศาสนาเปนสวนประกอบดานสงคม และสงคมเปนสวนประกอบดานศาสนา เพราะฉะนน การทสมาชกของสงคมมความเชอทางศาสนาเหมอนกน มผลทาใหเกดความเปนอนหนงอนเดยวกนขนภายในสงคมเปรยบไดกบในสงคมไทย ทวดเปนสวนหนงของทกคนในสงคม และทกคนในสงคมกเปนสวนหนงของวด ในสงคมชนบทไทย ความสมพนธระหวาง ศาสนาหลก ศาสนาชาวบาน และไสยศาสตร จงเปนเรองพนฐานของการดารงชวต อาจกลาวไดวา ในสมยกอน มนษยพยายามแสวงหาคาตอบในเรองทเหนอธรรมชาต หรอปรากฎการณ ทอธบายไมไดเพราะเกนความสามารถนเองเปนจดเรมตนททาใหเกดการตอบสนองความอยากรในรปแบบของศาสนา

นอกจากนยงมความเชออกรปแบบหนงทสาคญ คอ ไสยศาสตร แตศาสนาและไสยศาสตรแตกตาง

กนตรงท ศาสนาจะมพธกรรมมขนตอนชดเจน มผประกอบพธกรรม ซงสวนใหญเปนพระ และพธกรรมมวตถประสงคเพอจรรโลง สบทอดศาสนา นาความเจรญรงเรองหรอความสขสบายมาใหผทเกยวของ สาหรบไสยศาสตรนน ขนตอนของพธกรรมมกาหนดไวเชนกน แตผประกอบพธจะตองเปนบคคลเฉพาะ ทาแทนกนไมได แตพธกรรมบางอยาง อาจมลกษณะผสมผสานระหวางศาสนาและไสยศาสตร หรอมสวนประกอบของศาสนาหลายศาสนาผสมกนทงในระดบความเชอและ การปฏบต ในภาษาองกฤษใชคาวา syncretism หรอการประสานความเชอตางๆเขาดวยกนจนเกอบจะเปนเนอเดยวกน ซงสามารถเหนไดทวไปในสงคมชนบท เชน การนบถอผปตา ควบคไปกบกบนบถอศาสนาพทธ และในทางปฏบตหรอความเปนจรงกไมมเหตผลทจาเปนจะตองแยกแยะใหชดเจน วาอะไรคอศาสนา อะไรคอไสยศาสตร ชาวบานจงอาจจะนบถอ และประกอบพธกรรมความเชอทงสองอยางไปพรอมๆกนได

แนวคดทนาสนใจอกแนวคดหนงคอ แนวคดเกยวกบสถานะภาพและบทบาททางสงคมของ

พระพทธศาสนา โดยวเคราะหวา สงคมไทยเปนสงคมทเนนในการจดลาดบชนของคน ความสมพนธของบคคลขนอยกบวา ใครมฐานะสงกวาใคร และความไมเทาเทยมกนนอธบายไดจากความเชอเรองบญ -บาป และกรรมททามาจากชาตปางกอน ซงเปนความเชอทมกกลาวถงในคาสอนของพระพทธศาสนา จะเหนไดวา

149

อทธพลของพระพทธศาสนามความสาคญ ในการจดระเบยบสงคมไทย โดย พทยา สาห ไดอธบายความหมายของ สถานภาพ และบทบาทในสงคมไวดงน

“......สถานภาพ (=ตาแหนง) และ บทบาท (=หนาท) โดยถอวาในแตละขณะทคนคนหนงมการ

กระทาทางสงคม เกยวของหรอสมพนธกบคนอกคนหนงนน ตางฝายยอมกระทาตอกนไปตาม “ตาแหนง” และ “หนาท” ทตนมตออกฝายหนง.....”(พทยา สายห. 2532 :49)

การทเราไดกาหนดสถานภาพของคนไวแลว จะมสงทตามมา คอ การกระทาตอกนทางสงคม คอการ

กระทาทเราตงใจเจตนาปฏบตตอผอน ซงผอนและตวเราตางกมตาแหนงและหนาทในสงคม และเมอผอนเขาใจความหมายของการกระทาของเราแลวสามารถกระทาการตอบสนองไดถกตองตามเจตนา และเรากสามารถเขาใจความหมายนนได ดวยการกาหนดขนของขนบธรรมเนยม ประเพณ ซงในงานวจยเราจะใชแนวทางการศกษาผานสถานะภาพของชาวบาน และพระสงฆ วามการกระทาตอกนทางสงคมโดยชาวบานเปนสถานะภาพทถกกาหนดไวใหแลว สวนพระสงฆเปนสถานะภาพทไดดวยผลสมฤทธ คอ มนษยเลอกทจะมสถานะภาพตามความตองการหมายถง ผชายเลอกทจะบวชพระไดตามความตองการของตน ไมใชสถานะภาพทไดมาตงแตกาเนด เหมอนสถานะภาพของชาวบานทวไปในหมบานถกกาหนดไวลวงหนาแลว วาใคร จะเปน พหรอนอง ปาหรอลง เปนตน และจะเหนไดวา ศาสนานนมอทธพลตอชาวบานมาก เพราะชาวไทยโดยทวไปมกจะเคารพนบถอพระสงฆและประกอบพธทางศาสนาอยางสมาเสมอ และอานาจของศาสนาสามารถชวยในการควบคมรกษาระเบยบสงคมได เพราะโดยปกตกลมสงคมเดยวกนมกมระบบความ เชอเดยวกน และเมอเปนเชนนนกอาศยอานาจทยอมรบรวมกนนมาชวยรกษาระเบยบสงคมอกท ใหคนประพฤตปฏบตตนอยในทานองคลองธรรม คออยในกฎเกณฑขอบงคบรวมกนนนเองพระพทธศาสนานน นอกจากจะเปนเครองยดเหนยวจตใจของชาวบานแลว จงเปนเครองมอในการรกษาระเบยบของสงคมดวย ภาพกวาง, บรบทของประเดน ภาพกวางทจะนาไปเปนแนวทางในการศกษานนแบงออกเปน 2 ประเดนหลกๆ คอสวนของการศกษาความเปลยนแปลงทเกดขน ตงแตอดตซงยงเปนชวงระยะเวลาทโลกาภวตนยงเขาไมถงมากจนถงปจจบนคอ ภายหลงจากทชาวบานรบและนาเอากระแสโลกาภวตนเขามาเปนสวนหนงในชวตประจาวนโดยไมรตว และประเดนทสองคอ ศกษาภาพของชนบททผกพนกบพระพทธศาสนา การกระทาระหวางกนทางสงคมระหวางพระสงฆกบชาวบาน วาทงสองฝายมอทธพลตอกนอยางไรสงทนาสนใจทกาลงเปนประเดนทเราควรจะศกษากคอ ในงานวจยสมยใหมทผานมาพระสงฆ ตองเขาอยใตอานาจของรฐมากขน ทาใหสถาบนทางพระพทธศาสนาสญเสยความเปนตวของตวเอง ทาใหสถาบนศาสนาอยในภาวะทแนนงขาดการพฒนาสมยใหมหาไดสนใจศาสนาไม การอปถมภคณะสงฆจงเปนไปเพอประโยชนของรฐเอง หาใชเพอประโยชนของพระศาสนาไม เพราะฉะนน การพงพงรฐใหนอยลง เปนขนตอนสาคญทจะทาใหความสมพนธระหวางพระสงฆกบชาวบาน มความกระชบแนนมากขน

150

การวางแผนภาพกวางของประเดนในสวนแรกคอการศกษาความเปลยนแปลงทเกดขนตงแตอดตถงปจจบน ภายหลงจากทโลกาภวตนเขาถงชมชนหมบาน ในสวนนคอกอนอนจะตองศกษาพลวตทเกดขนตงแตอดตจนมาถงปจจบน จะตองศกษากอนวา ในอดตกอนทกระแสโลกาภวตนจะเขาถงชมชนนน ชาวบานมวถชวตความเปนอย รวมถงทศนคตและการปฏบตตนตอพระพทธศาสนาอยางไร และศกษาในสวนของทเปนปจจบนวา ภายหลงจากทกระแสโลกาภวตนเขามาในชมชนแลว ทาใหวถชวตความเปนอย รวมถงทศนคตและการปฏบตตนตอพระพทธศาสนา เปลยนไปจากเดมอยางไร และมากนอยแคไหน จากนนกเกบขอมลในดานความสมพนธของพระสงฆทมตอชาวบาน และความสมพนธของชาวบานทมตอพระสงฆ เมอเราทราบรายละเอยดโดยรวมแลว กจะสามารถนาพาไปสแนวทางทถกตองและงายยงขน หลงจากทเกบขอมลทงหมดแลว จงสามารถทจะวเคราะหไดวากระแสโลกาภวตนทเขาไปในชมชนหมบานนน กอใหเกดความเปลยนแปลงอยางไร

ประเดนทสอง คอประเดนทวาดวยการศกษาการกระทาระหวางกนทางสงคมระหวางพระสงฆกบชาวบาน วาทงสองฝายมอทธพลตอกนอยางไร การมองภาพกวางเพอวางแผนในการศกษา เพอใหไดมาถงขอมลทเพยงพอตอการวเคราะหจะตองมขอมลทงในสวนแรกคอ ความสมพนธระหวางกนของพระสงฆและชาวบาน สวนตอมาคอ ศกษาความสมพนธของวถชาวบานและพระพทธศาสนาในอดต และในปจจบน วามความเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร ในอดตมความเปนอยอยางไรบางทเกยวของกบพระพทธศาสนา วด พระสงฆ จากขอมลทงหมดทไดมา กจะทาใหสามารถวเคราะหไดวาพระพทธศาสนา วด รวมไปถงพระสงฆผซงถอไดวาเปนศาสดาของพระพทธเจา มอทธพลตอการดาเนนชวตของชาวบานมากนอยแคไหน และในปจจบนยงมอทธพลอยหรอไมภายหลงจากทกระแสของโลกาภวตนเขามาในชมชนหมบานแลว ขอมลทงสองสวนทวาดวยเรองของ “ไทยพทธกบกระแสโลกาภวตน” นอกจากจะนามาวเคราะหในเรองของพลวตรทเกดขนระหวางอดตถงปจจบน อทธพลทเกดขนระหวางพระสงฆกบชาวบานแลว สงทยงสามารถวเคราะหเพมเตมไดอกกคอเรองของอทธพลตางๆ รวมถงเรองของโลกาภวตนดวยแลว สงผลตอการพฒนาของชมชนหมบานอยางไร เนองดวยการศกษาวจยในครงน ขอมลบางสวนเปนขอมลในอดต คณะผวจยจงตองหาขอมลเบองตนทเกยวของเลกนอย ซงขอมลจากหนงสอ “พระพทธศาสนาในลานนาไทย” บททวาดวย “พระพทธศาสนากบการศกษาของเยาวชนในลานนาไทย” จะสามารถชวยใหมพนฐานความรในอดตไดในระดบหนง ไพรถ เลศพรยกมล กลาวโดยสรปไดวา “จากคาพงเพยทวา “คนบาไดพนอย ขอหอยพหนาน ถาคนดบคนดายมาพาน จะเอาตนตงหนา” คาวานอยหมายถงผทบวชเรยนแลวสกออกมา หนาน คอผทบวชพระแลวสกออกมา สวนคนดบคอผทไมเคยผานการบวชเรยนมาเลย เพราะฉะนนจากคาพงเพยนทาใหทราบวา ผหญงชาวลานนาสวนใหญเวลาจะเลอกคครองจะตองเลอกทเคยบวชเปนเณรมากอน คอเปนผทไดรบการอบรมศกษาตงแตยงเยาววย เนองจากโครงสรางทางสงคมและการดารงชวตในสมยกอนนน บานไหนทมลกชาย จะตองนาไปฝากวดเพออบรมสงสอน พระจะทาหนาทสงสอน ในเรองของอกขรวธของลานนาไทยจนอานออกเขยนได เรยนเรอง ราวของ

151

พระพทธศาสนา ตลอดจน ตานาน ตารา นทานตางๆ ทจารกไวในใบลาน ซงมอยมากมายในวด อบรมบมนสย ในเรองของระเบยบวนย กรยามารยาทตางๆ ซงทงหมดนพระเปนผใหการอบรมสงสอน โดยปกตแลวชาวลานนาจะนยมใหบวชเณรชวงอาย 12 ป และอยไปจน 19 ปจงสก เพราะฉะนนผทบวชเปนเณรกจะไดเขารบการอบรมเปนระยะเวลายาวนานกวาพระ ผหญงชาวลานนาจงนยมผทเคยบวชเณรมากกวา ”(ไพรถ เลศพรยกมล. 2523 :168) จากบทความของไพรถ ยงทาใหคณะผวจยทราบถงอทธพลของสถาบนทางศาสนาในภาคเหนอ วาชาวบานทกคนในสมยกอนจะเกยวของกบวด พระพทธศาสนาเปนอยางมาก สามารถกลาวไดวาเปนสวนหนงในการดาเนนชวตเลย เนองจากพระสงฆในสมยกอนมบทบาทตอชาวบานเปนอยางมาก ทงชวยเหลอในหลายๆเรอง เชน เปนผอบรมสงสอนลกหลานผชายในหมบาน ชวยเหลอชาวบานในเรองของการดารงชวต เปนผนารองโครงการตางๆเพอใหชาวบานสามารถดารงชวตอยได เหนไดจากบทความของสมบรณ สขสาราญ ในหนงสอเรอง “พทธศาสนากบการเปลยนแปลงการเมองและสงคม” ในบททวาดวยเรอง “พระสงฆ การเมอง และการพฒนา” หวขอยอย “ผลกระทบของการพฒนาชนบทโดยพระสงฆ” สมบรณ สขสาราญ กลาวไวโดยสรปวา

“ผลกระทบทางเศรษฐกจตอชาวบานนน พระสงฆมบทบาทเปนอยางมากผานการสรางโครงการตางๆขนเพอชวยเหลอชาวบานในทกๆทาง เปนตนวา สงเสรมการเกษตร สงเสรมอาชพและโครงการอบรมวชาชพ โครงการเหลานสงผลใหชาวบานไมเพยงแตลดคาใชจายในครอบครว ยงเพมรายไดเลกๆนอยๆอกดวย สวนผลกระทบทางสงคมตอชาวบาน เปนผลกระทบทตอเนองมาจากทางเศรษฐกจสวนหนง อกสวนหนงเปนผลกระทบทางสงคมอยางเปนเอกเทศ ซงผลทชาวบานไดจากพระสงฆกคอ การพฒนาผนาชนบท เนอ งจากการฝกผนาของชนบทนน ผานการอบรมจากพระสงฆและจากการตดตามพระสงฆในขณะทพระผนาทองถนเขาไปพฒนาหมบาน ปลกความสานกทางสงคม เปนการสรางจตสานกใหทกคนในสงคมรกหมบานของตนเอง กระชบความผกพนระหวางพระสงฆกบชาวบาน การลดอบายมขและถอศลหา สวนในเรองของผลกระทบทางการเมองตอชาวบาน กเกดจากผลสบเนองมาจากผลกระทบทงสองทกลาวมาขางตน” (สมบรณ สขสาราญ. 2527: 148)

ในทางเศรษฐกจนน วดชวยชาวบานในแงของการใหความรใหปญญาแกชาวบานในการประกอบอาชพและดาเนนชวต แตในขณะเดยวกน ชาวบานกจะนาเอารายไดสวนหนงมาบรจาคใหกบวดหรอชวยกอสรางอาคารสถานทตางๆภายในวดซงอาจเรยกไดวาเปนการทาบญอยางหนงจงจะเหนไดวาชาวบานกบวดตางตอบแทนผลประโยชนทางเศรษฐกจใหแกกนและกน สวนในทางสงคมพระสงฆกมบทบาทในการชวยขดเกลาทางสงคมและจดระเบยบตางๆทางสงคมใหกบชาวบานโดยออม เนองจากพระสงฆเปนผทมอทธพลอยางมากตอชาวบานทงหลาย จงพระสงฆและวดสงผลกระทบตอชาวบานในทางทดเปนอยางมาก พระสงฆเปนผนาของชาวบาน และสามารถนาพาชาวบานไปสการจดระเบยบทดทางสงคม เพราะฉะนนบทความทงสองบทความขางตนทาใหคณะผวจยทราบถงอทธพลของพระสงฆในสมยกอนมากขนและสามารถนาไปวจยประเดน/โจทยทไดตงขน อยางมความกระจางมากขน

152

ยอนกลบไปในภาคเหนอสมยกอนการหลอมรวมลานนาเขากบราชอาณาจกรสยามทเปลยนผานมา

เปนรฐชาต (Nation state) เปนไปอยางคอนขางราบรน แมจะมปฏกรยาจากชาวลานนาบาง แตไมเปนเหตใหมทเกดการแทรกแซงจากภายนอก ภาคเหนอยงคงมเอกลกษณของภาคตนเอง และพระพทธศาสนากเปนสวนชวยใหเกดการจดระเบยบสงคมอยแลว ตามคากลาวของ สญญา สญญาววฒน ดงน

“......พระพทธศาสนาเปนตวสงเสรมความรทางสงคมวทยา ทาใหเขาใจคนและสงคมไทยมากขน คณคาในแงเปนทมาสาคญของคานยมทางสงคมและขนบธรรมเนยมประเพณมากมายในสงคมไทย .....”(สญญา สญญาววฒน.2533 :124)

จากขอความขางตน เราอาจกลาวไดวา ในสมยทโลกภวตนยงไมสงผลตอตวเรามากนก วถชาวบานใหคณคาแกพระพทธศาสนามาก อยางไรกตาม การเปลยนแปลงทเกดขนในสงคมพระพทธศาสนาในชนบทขณะน ไมไดเกดขนจากพลวตรภายในชนบทเอง กลาวคอ ความเปลยนแปลงทเกดขน จดเรมตนไมไดอยทชาวบาน วด หรอพระสงฆ แตอยทกระแสภายนอกและการรบเอาวฒนธรรมภายนอกเขามาในชนบท โดยมรฐเปนตวผลกดนทสาคญ พลงสาคญของการเปลยนแปลง ณ ตอนน คอนโยบายและแผนพฒนาโดยเจตนาตงใจของผบรหารประเทศทจะนาเอาความเปนสมยใหมทสวนกลางเหนวาเหมาะสม เขาไปภายในหมบ านชนบท ยกตวอยางเชน การออกแผนพฒนาชมชน ไมวาจะเปนการสงเสรมเศรษฐกจพอเพยง หรอการสงนกพฒนากรเขาไปคลกคลกบชาวบานตามแถบชนบท เพอใหนานโยบายหรอคาสงจากทางรฐบาลไปใหประชนชาชนในแถบชนบทปฏบตตาม ซงบางครงชาวบานกไมไดมความรความเขาใจในนโยบายนนอยางเตมท การแทรกแซงจากกระแสภายนอกนเอง นาจะเปนตวการสาคญททาใหวถชาวบานในหมบาน กบพระพทธศาสนาออกหางกนมากขน และวดจงนาจะมความสาคญกบชมชนนอยลง แนวทางธรรมะ หรออรสจ 4 จงอาจถกลดคณคาลงปจจบนนบทบาทของวดและพระสงฆเรมสญเสยไป เพราะความเจรญแบบตะวนตกเขามาสสงคมไทย อยางไรกตามพระสงฆยงคงมบทบาทมากบางนอยบาง ทงนขนอยกบการเปลยนแปลงของสงคมแตละสงคม ผลการศกษาวจย

จากการลงสารวจพนทวจย ทาใหไดรขอมลเบองตนทางดานพระพทธศาสนาในหมบาน ทาใหไดทราบถงประวตของวดบานโปงโดยสงเขป กลาวคอ วดบานโปงเดมมชอวา “วดศรบญเรอง” ไดยายมาจากวดปงตาหนองกวาง ซงตงอยทางทศใตของวดบานโปงหางประมาณ ๒๐๐ เมตร เปนวดของชาวไตยเงยวใหความอปถมภในขณะนนมคณะศรทธา ๒๓ หลงคาเรอน คอบานโปงหลวง ม ๖ หลงคาบานโปงสนกลางม ๕ หลงคา และบานโปงสนขเหลกม ๑๒ หลงคาตอมามชาวบานรองขเหลก จากอาเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหมจานวนหนงไดยายถนฐานเดมมาอยทบานดอนสลไดรวมเปนศรทธาอปถมภวดเดยวกน จากนนตอมาเมอ พ.ศ. ๒๓๗๐ชาวบานทงหลายไดมความเหนวา วดปงตาหนองกวางเปนสถานทไมสะดวกแกการประกอบศาสนกจจงไดรวมใจกนสรางวดใหมขนทบานโปงหนองหลวง โดยการนาของพระไชยวงคและทานทาวนนทะไชย ไดตงชอวดวา “วดศรบญเรอง” ตอมาภายหลงไดเปลยนชอวดตามความนยมของชาวบาน ซงตรงกบชอของหมบานวา “วดบานโปง” จากนนตอมาไดเรมสรางเสนาสนะขน เชน กฏ วหาร ศาลาไดฉลองพรอมกน

153

เมอวนท ๔ มกราคม ๒๓๗๗ ตอมาเจาอาวาสรปท ๒ คอพระธรรมวงค ทานไดสรางธรรมาสจตรมขหรอหอธรรมทรงศลปะลานนา(ปจจบนยงคงอยในสภาพเดม) จากนนตอมาเมอ พ.ศ. ๒๔๓๔ เจาอาวาสรปท ๗ คอ ครบาไชยมงคละวฑฒวชรปญญา หรอครบาปญญาทานไดสรางอโบสถกลางนา ขนาดกวาง ๕ เมตร ยาว ๙ เมตรและสรางวหารขนใหม รวมคากอสรางทงสน ๑,๐๑๕ แถบ (๗,๖๑๒ บาท) ไดทาการฉลองในปชวด พ.ศ.๒๔๕๖ ขณะนนครบาทานไดดารงตาแหนงปกครองคณะสงฆเปนเจาคณะแขวงแมพรก (เจาคณะอาเภอรปแรกของอาเภอแมสรวย)ตอมาครบาไดนาพาญาตโยมไปอญเชญพระพทธรปสมยเชยงแสนเปนเนอทองสารดจานวน ๔ องค คอ พระทรงเครอง พระสงหหนง พระสงหสามและพระปางอมบาตร จากวดปงตาหนองกวางเดม มาประดษฐานไว ณ วดบานโปงเพอเกบรกษาไวสกการบชา จากนนมาในวน พฤหสบด ท ๑๘ เดอนกรกฎาคมพ.ศ. ๒๔๗๒ ตรงกบเดอน ๑๑ เหนอ ขน ๑๒ คา ครบาทานไดอาพาธหนกเพราะชราภาพมากแลว จงไดถงแกมรณภาพ รวมศรอายได ๗๕ ป ๕๔ พรรษาจากนนตอมาวดบานโปงมเจาอาวาสถง ๒๒ รป ปจจบนคอ พระมหาจรนทรจรวฑโฒ ดารงตาแหนงเจาอาวาส เมอวนท ๑ เดอนกนยายน พ.ศ. ๒๕๔๓เปนเจาอาวาสรปท ๓๐ และเปนเจาคณะตาบลปาแดด เมอวนท ๙ มกราคมพ.ศ. ๒๕๔๕

คณะผวจยไดพบวาสงทไดทาการศกษามากอนลงภาคสนามกบสงทไดมาศกษานนไมตรงกน เนองจากอดตของชาวบานในหมบานบานโปงนน ความสมพนธของพระพทธศาสนาทมตอชาวบานนน เปนไปในลกษณะของพระพทธศาสนาแบบพธกรรม ซงไมใชพระพทธศาสนาในลกษณะของอดมคต ทเครงครด ชาวบานจะเขาใจและมองพระพทธศาสนาในลกษณะของพธกรรมและเปนรปธรรมเทานน กลาวคอ การเขาวดนนจะเขาวดเพอเขารวมกจกรรมทางศาสนา เขาวดเพอใสบาตรในวนพระเทานน นอกจากนหากไมใชชวงทเปนเทศกาล เชน ชวงเขาพรรษา วนพระ งานประเพณ สงกรานต วนขนปใหม ฯลฯ ชาวบานกจะไมไดเขาวดนก สงทเราควรสงเกตกคอ คานยมทผปกครองสงเสรมใหบตรหลานของตนไดรบการศกษามากขนกวาในอดต ซงนนกทาใหการเลอกสงบตรหลานของตนเขาเรยนในโรงเรยนตางๆกเปลยนไป จากเดมทชาวบานไมไดใหความสาคญกบการเรยนมากนก กจะสงลกหลานไปเรยนทวด กจะเปลยนเปนสงไปเรยนในโรงเรยนทมประสทธภาพทางการสอนมากขน ไมวาจะเปนโรงเรยนเอกชนหรอแมกระทงการสงบตรหลานเขาไปเรยนในโรงเรยนตางอาเภอ เปนตน ซงจากการสารวจกสามารถแยกกลมโรงเรยนทเปนปจจยในการเปลยนแปลงทศนคตของคนในหมบาน ไดแก โรงเรยนบนดอย และโรงเรยนบานโปง และโรงเรยนอนๆตางอาเภอ ซงกลมแรกคอโรงเรยนบนดอยจะมเรองของศาสนาอนๆนนกคอศาสนาครสตเขามาเกยวของดวย สวนกลมทสองคอโรงเรยนบานโปง และโรงเรยนอนๆทอยตางอาเภอกมอทธพลตอทศนคตของชาวบานในเรองพระพทธศาสนาเหมอนกน ดงน

โรงเรยนบนดอยนน เดกสวนมากจะเปนชาวเขาเผามเซอแดง และเผามเซอบาหลา ซงศาสนาทเดกนกเรยนนบถอนนนอกจากศาสนาพทธ แลวยงมเดกทนบถอศาสนาครสตดวย ซงการเรยนการสอนนนกจะมประสทธภาพไมสงมาก ถาเทยบกบโรงเรยนทอยในเมอง แตจะมบางกรณททางโรงเรยนจะมทนใหกบนกเรยนบางคน เพอสงเขาไปเรยนในระดบทสงขน แตมเงอนไขวาเดกแหลานนเมอจบการศกษาแลวต องกลบมาทางานใชทนใหกบโรงเรยนแหงน และจากขอมลทไดศกษามากจะพบวา เดกทไดรบทนไปศกษาตอสวนมากมกจะนบถอศาสนาครสต นอกจากนนแลวกยงมเดกบางคนเลอกทจะเปลยนมานบถอศาสนาครสตเพอเรยนทโรงเรยนแหงน ซงจากการเรมมศาสนาอนเขามาเผยแพรในบรเวณนนอยางเชนศาสนาครสตนน ทาให

154

ความสาคญของศาสนาพทธนอยลง จากการเรยนการสอนวชาพทธศาสนาในโรงเรยนทจะชวยปลกฝงใหเดกเขาใจในคาสอนของพระพทธศาสนากกลบถกแทนทดวยการสอนแบบครสต ทาใหเดกสมยนเหนความสาคญของกจกรรมทางพทธศาสนานอยลง เขาวดนอยลง และนนกเปนสาเหตหนงททาใหทศนคต และวถชวตของคนสมยนโดยเฉพาะกลมเดก ตอพระพทธศาสนานนเปลยนไปจากเดม

โรงเรยนบานโปง นกเรยนสวนมากเปนเดกจากพนราบ มเดกชาวเขาอยเลกนอย โดยสวนมาก เมอ

เดกทจบการศกษาจากทนแลว ผปกครองกมกจะสงบตรหลานของตนเขาไปศกษาตอในอาเภอเมองหรอตางจงหวด เนองจากโรงเรยนในตวเมองจะมความพรอมดานการสอนมากกวา นอกจากนนยงมปจจยดานอนอก เชน สถาบนกวดวชาตางๆทเปนสงจงใจใหเดกนกเรยนออกจากหมบานมากขน โดยจากการสมภาษณคณแมจนทรนวล ซงเปนเจาของบานทเรามาอาศยอยดวย กพบวาลกสาวของแมจนทรนวล กกาลงศกษาอยในระดบชนมธยมศกษาตอนปลายในโรงเรยนในตวเมองเชยงราย และจะกลบบานแควนเสาร -อาทตยเทานน หรอบางครงกไมกลบเนองจากตองเรยนพเศษตามสถาบนกวดวชา ซงคณแมจนทรนวลกใหความเหนวา เหตทสงลกสาวเขาไปเรยนในเมองเพราะอยากใหลกสาวไดเรยนในโรงเรยนทมประสทธภาพสงสด ถงแมวาจะทาใหไดเจอกนนอยลง แตนนกเปนสงทดสาหรบอนาคตของลกซงทศนคต คานยมทตองการใหบตรหลานของตนไดรบการศกษาทดทสด จงสงไปยงตางอาเภอ เหตนเองทาใหเดก หรอคนรนหนมสาวของหมบานมเวลาอยในหมบานนอยลง

อยางไรกตามวนและโอกาสตางๆททาใหชาวบานไปวดนน แมจะเปนไปเนองดวยเหตผลหลาย

ประการ เชน คนเฒาคนแก เขาเพอตองการทาบญ สงบจตสงบใจ วยรนเขาวดเนองจากวดเปนสถานททจะไดพบปะเพอนฝงและคนทชอบพอกน สวนเดกนนเขาวดเนองจากตามผหลกผใหญไป นอกจากนปจจยทสาคญทสามารถทาใหคนสามารถเขาวดไดในชวงเทศกาลและทาใหชาวบานผกพนกบวดกเพราะในอดตยงไมมความเจรญ ยงไมมการเขามาของรฐและกระแสโลกาภวตน และหากดจากขอมลทศกษามาในภาพกวางนน สงทสงเกตไดในหมบานคอ การใชคานาหนาเรยกผทบวชเปนเณรวา “หนาน” และบวชเปนพระวา “นอย” ทาใหสามารถวเคราะหไดวา ในอดตนนผคนจะผกพนกบวดและตดคานยมทวา ผหญงจะเลอกทจะแตงงานกบหนานมากกวานอย สวนคนทไมไดผานการบวชเรยนถอวาเปนคนดบซงไมนยมจะแตงงานดวย เนองจากในอดตผทผานการบวชเรยนถอไดวาผานการอบรมบมนสยมาแลว จากการทเราไดไปสอบถามขอมล กยงไดรบการแนะนาตอๆมาวาควรทจะไปปรกษาหรอสอบถามกบใครไดบาง พบวาชาวบานมกจะแนะนาใหไปปรกษา พออยหนานตบ และพอหนานเสม ซงทงสองคนไดรบการยกยองจากชาวบานวาเปนผทมความรภายในหมบาน ทาใหทราบวาในอดตชาวบานสวนหนงยงมคานยมแบบเดมอย

ประเดนทน าสนใจคอ การเขาวดแมจะลดนอยลงกว าในอดตกตามแตความสาคญของ

พระพทธศาสนาตอจตใจของชาวบานในหมบานนนยงคงมอย ชาวบานยงคงมคานยมเกยวกบจารตประเพณแบบโบราณ แมวาจะมอทธพลจากภายนอกทแพรเขาไปในหมบาน แตแกนของศาสนาพทธกยงคงดารงอยได แมวาชาวบานจะเขาวดนอยลง แตกไมไดหมายความวาชาวบานจะเอาใจออกหางจากพระพทธศาสนา ชมชนยงคงอยกบวดตอไป ในขณะเดยวกนพระสงฆกยงพยายามปรบตวใหเขากบชมชนทเปลยนไปดวย จะเหนได

155

จากเจาอาวาสกยงสามารถใชเทคโนโลยใหมๆ เชน คอมพวเตอร หรอ โทรศพทมอถอได ในวดกมการปรบระบบใหไปกนไดกบชมชนแบบใหม เปนตน

จากการศกษาภาคสนามพบวาปจจบนสงททาใหความสมพนธระหวางพระพทธศาสนาและชาวบาน

ในหมบานเปลยนไปนน คอการเขามาของภาครฐและกระแสโลกาภวตน โดยตองยอมรบวาการศกษาทพฒนามากขนและโลกาภวตนทาใหผคนเหนหางจากกจกรรมทางพระพทธศาสนา เนองจากความเจรญทมมากขนเรอยๆ ทาใหทกคนจะตองศกษาหาความร เพอทจะพฒนาชมชนของตนเอง ทาใหปจจบนน ชาวบานจะปลกฝงลกหลานของตนเองใหเหนความสาคญของการศกษามากเปนพเศษ อกทงปจจบนวนสาคญทางศาสนาทเปนวนหยดราชการนน มเพยงไมกวนเทานน สวนวนพระนน กไมตรงกบวนหยดสดสปดาห ทาใหการปลกฝงในอดตทจะพาลกหลานเขาวดดวยทกครงทตนเขาวดทาบญ นอกจากนการรบโลกาภวตนเ ขามาถงแมวาจะพฒนาชมชน ใหชมชนมเศรษฐกจและความเปนอยทดขน เชน ในอดตชาวบานทานาไดเพยงปละหนงครง ปจจบนเมอผนาชมชนและชาวบานรวมมอรวมใจกนศกษาและหาหนทางในการขยายเศรษฐกจของตนเองและชมชน กสามารถจดสรรระบบชลประทานของหมบานไดเปนอยางด ทาใหสามารถทานาไดถงปละสองครง นาครงแรกนนใชรบประทานกนเองในครวเรอน นาครงทสองนนนาสงออกขาย สงทกลาวมาขางตนจงเปนสาเหตหนงททาใหเยาวชนและชาวบานทตองทางานหางเหนจากวด เนองดวยเวลาทผคนมนอยลง นอกจากชาวบานหางเหนจากพระพทธศาสนาแลว การเขามาของโลกาภวตนกยงทาใหความสมพนธระหวางคนในครอบครวกหางเหนไปเรอยๆดวย ไมคอยเหนความสาคญของการพงพาอาศยกน การทครอบครวปลกฝงใหลกหลานเหนความสาคญของการเรยนหนงสอเพยงอยางเดยว สงใหลกหลานเขารบการศกษาในโรงเรยนทด เขาเรยนพเศษในเมอง สงเหลานทาใหเยาวชนรงใหมนอกจากจะไมเหนความสาคญของพระพทธศาสนาในหมบานแลว ยงทาใหรสกวาสามารถอยไดโดยทไมตองการระบบเครอญาต การพงพาอาศยกน

แตอยางไรกตามจากการสงเกตและการสมภาษณของกลมผวจยแมวาจะเหนคนในหมบานเขาวดแต

เฉพาะเพยงชวงเทศกาล เชน ชวงเขาพรรษา หรอ นโยบายทรฐสงเสรมพระพทธศาสนาไมมากเทากบการศกษา หรอแมกระทงคนรนใหมนนสนใจในพทธศาสนาลดนอยลงจากเดม เพราะวาเทคโนโลยและความสมยใหมเขามา รวมทงการทชาวบานเองตางตงหนาตงตาทามาหากนกนมากกวาทจะเขาวด ทาบญ จนมเพยง “แมอย” หรอ หญงสงอายเทานนท เขาไปทาบญตกบาตรทวด

สงเหลานเปนสงทเหมอนกบจะเปนตวแสดงวาพระพทธศาสนาเสอมลงตามกระแสโลกาภวตน แตการเขาวดหรอทาบญ ไมไดเปนสงทแสดงวาคนในหมบานมจตใจทเสอมถอยลงแตอยางใด จากการสงเกตพบวาชาวบานเองเปดประตบานไว หรอแทบไมมรวกนซงกนและกน ชาวบานสามารถเขาออกและไปมาหาสกนไดโดยเสร โดยไมไดเกรงกลวการลกขโมย และจากการสมภาษณและสอบถามคนในหมบานเอง พวกเขากลาววา คนในหมบานตางกเปนญาตกน ไวเนอเชอใจกน แมกระทงกญแจรถยนตพวกเขายงวางแขวนไวนอกบานใกลๆกบทรถจอดอยกไดโดยไมไดกลวอะไร ซงสงเหลานสามารถสะทอนใหเหนถงวาศลธรรมและความเกรงกลวตอบาปตามหลกของพระพทธศาสนายงคงอยไมไดเสอมคลายไปเพราะวากระแสโลกาภวตนเขามา ดงนน การทาบญใสบาตรเขาวดทนองลงและการทาบญเฉพาะเทศกาลสาคญไมไดเปนสงทแสดงวาชาวบาน

156

จะมความเชอมนในพระพทธศาสนาลดลงหรอปฏบตตนตามหลกธรรมของพระพทธเจานอยลง แตกจกรรมตางๆทเปนผลมาจากโลกาภวตนนนทาใหการดาเนนชวตของชาวบานเปลยนแปลงไปเทานน ความยดมนหรอเชอถอในพระพทธศาสนาเองกยงคงอยไมไดเปลยนแปลงไป ความซอสตยและการไวเนอเชอใจกนยงคงมอยในหมบาน ไมวาจะเกดการเปลยนแปลงหรอแทรกแซงความเปนสมยใหม ทงจากรฐ จากสงแวดลอม รวมทงประเพณทดงามและความเชอตางๆกยงคงมอย แมวาจะถกลบเลอนไปตามกาลเวลาไปบาง เพราะความเชอตางๆอาจถกความรและวทยาการสมยใหม ทาใหเปนสงทไมนาเชอถอเหมอนเมอกอนทยงไมมความรและวทยาการใหมๆเหลานน แตชาวบานกยงยอมรบประเพณและความเชอเกาแกทมอยแตเดม โดยไมไดลบหลแตอยางใด โดยเหนไดจากการมศาลตางๆในหมบาน ซงเปนสงทแสดงใหเหนวาความเชอตางๆ ทอาจจะเกยวของกบพระพทธศาสนาบาง ไมเกยวของบางกยงคงอยแมวากระแสโลกาภวตนจะแพรเขามา

อยางไรกด ชาวบานในหมบานสามารถปรบตวเขากบโลกาภวตนและการเขามาของรฐได เพราะชาวบานเองกเขาใจถงความเปลยนแปลงของโลกสมยใหม สภาษตคาหนงของเจาอาวาสทไดกลาวไวจากมมมองของผทเกยวของทางพระพทธศาสนาโดยตรง กคอ “เวลามความสขพระหมดความหมาย เวลาใกลตายความหมายอยทพระ” จากคากลาวน บงบอกไดถงความสาคญของพระพทธศาสนาวาแมกาลเวลาหรอสงตางๆจะเปลยนไปมากเพยงใด แตลกๆแลวศาสนายงคงฝงรากลกลงในจตใจของชาวบานอย เมอเดอดรอนหรอถงยามจาเปน ชาวบานกจะหนหนาเขาวด หลกธรรมทางพระพทธศาสนาสามารถอยอยางมนคงได แมในกระแสโลกาภวตนกตาม กจกรรมและความเชอทางพทธศาสนาในหมบานบานโปง การสบชะตาปา คอ ความเชออยางโดยการนาผาสเหลอง ไปผกไวกบตนไมทมอายมาก มความเชอวาจะทาใหตนไมมอายยนนาน การท าพธสบชะตาคน จะทาเมอมคนเจบปวย หรอมเหตราย ทาโดยพระ หรอคนเฒาคนแกทสวดคาถาเปน โดยการนากาบกลวยมาทาเปนฐานสเหลยม ภายในจะมใบตองททาเปนรปถวยเพอใสอาหาร ซงการทาพธสบชะตานนกเพอใหผปวยไดมขวญและกาลงใจทดขน ท าบญตาลสลากภทร เปนกจกรรมทางพทธศาสนาอยางหนงททาใหชาวบานไดใกลชดกบวดและพระสงฆมากขน โดยกจกรรมนคอจะใหชาวบานเขยน ชอตนเองหรอผทลวงลบไปแลวเพอเปนการทาบญอทศสวนกศลไปให จากนนกจะนากระดาษทงหมดมารวมกน และจะมพระสงฆทนมนตมาจากเชยงใหมมาเปนผจบสลาก และอานชอในกระดาษนน เพอเปนการอทศสวนบญ และทาใหชาวบานไดเขามาฟงธรรมในวดอกดวย

ชวงเขาพรรษา ประมาณเดอนสงหาคม ถง พฤศจกายน ซงจะเปนชวงทชาวบานจะไดมปฏสมพนธกบวดและพระสงฆมากกวาชวงอนๆ เนองจากมกจกรรมทางพระพทธศาสนามาก มทงการทาบญตกบาตร มเทศน โดยชาวบานในหมบานบานโปงจะใหความสนใจกบกจกรรมตางๆในชวงวนเขาพรรษาเปนอยางมาก แตหากพนชวงนไปแลว กจกรรมกจะลดลงมาก ผปยาคอ เปนการเซนไหวบรรพบรษ โดยจะจดในชวงเดอนมถนายน โดยการนาอาหารและผกผลไมมาจดธปไหวบรรพบรษ หลงจากนนแลวกจะใหผอวโสของครอบครวจบขาวเปลอกทเตรยมไวเพอเสยงทาย

157

ถาจบได 12 ค กแสดงวาบรรพบรษไดทานของทเซนไหวอมแลว แตถายงจบไมไดตามนน กตองจบใหมไปเรอยๆ เจาพอปด า เปนเรองเลาทเกดขนเมอประมาณ 700 ปกอน ซงเปนเจาทางเชยงรายทไดเสยชวตลงใกลกบคลองแหงหนง ตอมามชาวบานคนหนงไดไปหาปลาตรงคลองนนและจบปลาดกได ซงปลาดกตวหนงมลกษณะทพเศษกวาตวอนๆคอ มตาสดา เมอนางฟองจนทรไดนาปลาไปขายในตลาดกปรากฏวาไมมใครซอปลาดกตวนน และกไดมความเชอวาปลาตวนนคอเจาพอปดา ซงนางฟองจนทรเปนรางทรง ซงชาวบานทเชอกจะนาอาหารไปเซนไหว บางกขอโชคขอหวย บางกขอใหทาคณไสยตางๆ

จากการทไดไปลงสารวจภาคสนามทหมบาน บานโปงแลว กจะพบวาปจจยหนงทสงผลกระทบและทาใหเกดการเปลยนทศนคต คานยม และวถชวต ความเชอตางๆของคนในหมบานตอทศนคตทเกยวกบพระพทธศาสนา นนกคอ คานยมทผปกครองสงเสรมใหบตรหลานของตนไดรบการศกษามากขนกวาในอดต ซงนนกทาใหการเลอกสงบตรหลานของตนเขาเรยนในโรงเรยนตางๆกเปลยนไป จากเดมทชาวบานไมไดใหความสาคญกบการเรยนมากนก กจะสงลกหลานไปเรยนทวด กจะเปลยนเปนสงไปเรยนในโรงเรยนทมประสทธภาพทางการสอนมากขน ไมวาจะเปนโรงเรยนเอกชนหรอแมกระทงการสงบตรหลานเขาไปเรยนในโรงเรยนตางอาเภอ เปนตน ซงจากการสารวจกสามารถแยกกลมโรงเรยนทเปนปจจยในการเปลยนแปลงทศนคตของคนในหมบาน ไดแก โรงเรยนบนดอย และโรงเรยนบานโปง และโรงเรยนอนๆตางอาเภอ ซงกลมแรกคอโรงเรยนบนดอยจะมเรองของศาสนาอนๆนนกคอศาสนาครสตเขามาเกยวของดวย สวนกลมทสองคอโรงเรยนบานโปง และโรงเรยนอนๆทอยตางอาเภอกมอทธพลตอทศนคตของชาวบานในเรองพระพทธศาสนาเหมอนกน ดงน

โรงเรยนบนดอยนน เดกสวนมากจะเปนชาวเขาเผามเซอแดง และเผามเซอบาหลา ซงศาสนาทเดก

นกเรยนนบถอนนนอกจากศาสนาพทธ แลวยงมเดกทนบถอศาสนาครสตดวย ซงการเรยนการสอนนนกจะมประสทธภาพไมสงมาก ถาเทยบกบโรงเรยนทอยในเมอง แตจะมบางกรณททางโรงเรยนจะมทนใหกบนกเรยนบางคน เพอสงเขาไปเรยนในระดบทสงขน แตมเงอนไขวาเดกเหลานนเมอจบการศกษาแลวตองกลบมาทางานใชทนใหกบโรงเรยนแหงน และจากขอมลทไดศกษามากจะพบวา เดกทไดรบทนไปศกษาตอสวนมากมกจะนบถอศาสนาครสต นอกจากนนแลวกยงมเดกบางคนเลอกทจะเปลยนมานบถอศาสนาครสตเพอเรยนทโรงเรยนแหงน ซงจากการเรมมศาสนาอนเขามาเผยแพรในบรเวณนนอยางเชนศาสนาครสตนน ทาใหความสาคญของศาสนาพทธนอยลง จากการเรยนการสอนวชาพทธศาสนาในโรงเรยนทจะชวยปลกฝงใหเดกเขาใจในคาสอนของพระพทธศาสนากกลบถกแทนทดวยการสอนแบบครสต ทาใหเดกสมยนเหนความสาคญของกจกรรมทางพทธศาสนานอยลง เขาวดนอยลง และนนกเปนสาเหตหนงททาใหทศนคต และวถชวตของคนสมยนโดยเฉพาะกลมเดก ตอพระพทธศาสนานนเปลยนไปจากเดม

โรงเรยนบานโปง นกเรยนสวนมากเปนเดกจากพนราบ มเดกชาวเขาอยเลกนอย โดยสวนมาก เมอ

เดกทจบการศกษาจากทนแลว ผปกครองกมกจะสงบตรหลานของตนเขาไปศกษาตอในอาเภอเมองหรอตางจงหวด เนองจากโรงเรยนในตวเมองจะมความพรอมดานการสอนมากกวา นอกจากนนยงมปจจยดานอน

158

อก เชน สถาบนกวดวชาตางๆทเปนสงจงใจใหเดกนกเรยนออกจากหมบานมากขน โดยจากการสมภาษณคณแมจนทรนวล ซงเปนเจาของบานทเรามาอาศยอยดวย กพบวาลกสาวของแมจนทรนวล กกาลงศกษาอยในระดบชนมธยมศกษาตอนปลายในโรงเรยนในตวเมองเชยงราย และจะกลบบานแควนเสาร -อาทตยเทานน หรอบางครงกไมกลบเนองจากตองเรยนพเศษตามสถาบนกวดวชา ซงคณแมจนทรนวลกใหความเหนวา เหตทสงลกสาวเขาไปเรยนในเมองเพราะอยากใหลกสาวไดเรยนในโรงเรยนทมประสทธภาพสงสด ถงแมวาจะทาใหไดเจอกนนอยลง แตนนกเปนสงทดสาหรบอนาคตของลก ซงทศนคต คานยมทตองการใหบตรหลานของตนไดรบการศกษาทดทสด จงสงไปยงตางอาเภอ เหตนเองทาใหเดก หรอคนรนหนมสาวของหมบานมเวลาอยในหมบานนอยลง ดงนนกจกรรมตางๆทจะไดทารวมกบคนในหมบานกมนอยลง กจกรรมหนงนนกคอกจกรรมทางพระพทธศาสนา ซงเคยเปนสถาบนพนฐานทคนในหมบานในอดตใชในการดารงชวต ทงการเขารวมกจกรรมทางพระพทธศาสนาในวนสาคญตางๆ การใชวดเปนแหลงพบปะพดคยกนของคนในหมบานกเรมนอยลง เนองจากเดกไดออกไปนอกหมบานมากขน และรบวฒนธรรมใหมๆกลบเขามาเรอยๆทอาจมทศนคตทแยลงกบวด ซงการทไดออกไปขางนอกไดพบกบเทคโนโลยและความเปนสมยใหมมากขนทาใหมองวาการเขาวดเปนเรองนาเบอ จาเจ ไมมสงดงดดทนาทา ทาใหพฤตกรรมของเดกรนนทแสดงตอพระพทธศาสนานนตางกบคนรนกอนๆ ซงชใหเหนวาการมทศนคตทเปลยนแปลงไปในเรองของการเรยนหนงสอ ไดสงผลกระทบตอคานยมในการเขาวดของคนในหมบานอกดวย นอกจากนนไมเพยงแคทศนคตของเดกตอวดทเปลยนแปลงไป แตเราจะพบวาทศนคตและวถชวตของผใหญ กเปลยนไปดวย อยางเชนในอดต เมอมเวลาว าง หรอในวนสาคญทางพทธศาสนา ผใหญกจะเขาวดทาบญ ฟงเทศนเปนประจา แตในปจจบนดวยภาระงานทตองทามากขนเพอหาเงนสงเสยใหบตรหลานของตนไดเรยนในระดบสงๆ จงทาใหเวลาวางในการเขาวดและทากจกรรมทางพระพทธศาสนานนนอยลง จนนานเขาจงทาใหทศนคตของผใหญทมตอวดนนเปลยนไปจากเดม

จากวฒนธรรมและความเชอตางๆของคนในหมบานนน ไมวาจะเปน เรองผปยา , สบชะตาปา, สบ

ชะตาคน ฯลฯ ลวนเกยวของและผกพนกบพระพทธศาสนา และชาวบานกไดนามาปฏบตสบทอดมาตงแตในอดตจนถงปจจบน แตเนองดวยกระแสโลกาภวตนทเขามาเปลยนทศนคต และวถชวตของชาวบาน ทาใหพวกเขาเรยนรทจะปรบตว และเลอกทจะปฏบตตอวฒนธรรมประเพณ และความเชอดงเดมเพอใหสอดคลองกบบรบทของสงคมทเปนอยในปจจบน ยกตวอยาง เชน ประเพณสบชะตาปา ในอดตอาจมวตถประสงคเพยงเพอบชาสงศกดสทธ เจาปาเจาเขา ใหพนทนนอดมสมบรณไปดวยพชพรรณอาหาร แตในปจจบนการทาพธสบชะตาปาอาจมจดประสงคแอบแฝงทนอกเหนอจากการบชาเจาปาเจาเขาแลว ยงเปนการเพมความศกดสทธใหกบตนไม ทาใหตนไมททาพธนนดขลง ทาใหชาวบานหรอพวกลกลอบตดตนไม ไมกลาทจะตด เพราะเนองจากกระแสโลกาภวตนทเขามาเกยวของทาใหเกดการแยงชงทรพยากรมากขน ชาวบานจงรจกการปรบเปลยนประเพณเพอใหสอดคลองกบสภาพสงคมในปจจบน นอกจากนนแลว การท ชาวบานไมคอยเขารวมกจกรรมทางพระพทธศาสนาดงในอดตนน อาจไมไดหมายความวากระแสโลกาภวตนจะเปนตวทาลายวถชวตและความผกพนของชาวบานตอพระพทธศาสนาแตอยางใด เพยงแตชาวบานรจกทจะปรบตวใหเขากบสงใหมๆทกาลงเขามา ไมวาจะเปนเทคโนโลยตางๆ โทรทศน อนเตอรเนต เปนตน ซงบางครงการไมเขาไปรวมกจกรรมทวด แตชาวบานบางคงยงไดรบชมขาวสารเกยวกบพระพทธศาสนาผานสอออนไลน ซงจะสะดวกกวาการทจะตองออกไปทวดดวยตนเอง เพราะชาวบานกตางมวถชวตทเปลยนไปไมเหมอนในอดต ดงน น

159

โลกาภวตนไมไดทาใหความผกพนของชาวบานตอพระพทธศาสนานนหายไปซะทเดยว แตจะเปนสงททาใหชาวบานไดเรยนร เพอทจะปรบตว และปฏบตตนตอประเพณและความเชอตางๆ ใหสอดคลองกบความเปนไปไดในปจจบนใหไดมากทสด

ขอเสนอแนะตอแนวคดวชาการทไดเรยนมา และขอเสนอแนะเชงนโยบาย จากผลการวจยวถชวตของชาวบานในหมบานทผกพนกบพระพทธศาสนาดงทไดกลาวไปแลว ทาใหเราทราบวาความเปนสมยใหมทแพรเขาสหมบานแหงน ทาใหวถชวตของชาวบานออกหางไกลจากพระพทธศาสนาและวดมากขน ซงการตอบโจทยการวจยในหวขอ ไทยพทธกบประแสโลกาภวตน ในครงน สามารถนามาเทยบเคยงเพอนาเสนอขอเสนอแนะตอแนวคดวชาการทเรยนมาได ดงน ในหนงหมบาน จะมวดประจาหมบาน เฉลยหมบานและ 1 แหง โดยกลมผวจยไดลงสารวจพนท ภายในหมท 10 มชอวา บานโปง และมวดบานโปงเปนวดประจาหมบาน ซงการทชาวบานในหมบานมขนบธรรมเนยมประเพณทสบทอดตอกนมากบประพทธศาสนากระแสหลกแลว ยงมสวนผสมของลทธความเชอแบบชาวบาน ( local religion )ผสมอยดวย ดงเชนความเชอเรอง ”ผปยา” ซงกจะพบเหนศาลทใชเปนตวแทนของ “ผปยา” เพอใชเคารพสกการะ อยในบรเวณหมบาน ซงตามทปรากฎอยในเอกสารประกอบการสอน สปดาหท 4 ลาดบท 9 ศาลนกคอผของบรรพบรษ ผลวงลบไปแลวของชาวบาน ซงเชอวาเปนผกอต งหมบาน และเมอถงเวลา ชาวบานกจะมารวมตวกนประกอบพธเซนผปยาทบรเวณศาลน ซงศาลผของบรรพบรษของบานนาอศดรในภาคตะวนเฉยงเหนอ จะเรยกวา “ผปตา” แตในบานโปงทผวจยไดศกษา จะเรยกวา “ผปยา” เมอสอบถามจากคนชราในหมบานกไดความมาวา เพราะชาวบานทนใหความสาคญตอผหญงและผชายเทาเทยมกน นอกจากน ในบานโปง ผปยาจะไมมการทรงเจา ทมการทรงเจานน จะเปนคนทรงเจาของ “เจาพอปดา” ซงพงถอกาเนดตานานเจาพอปดามาเมอรอยกวาปนเอง จะสงเกตไดวา หมบานแตละแหงมกจะมวฒนธรรมชมชนทแตกตางกนไป ตามสานกทางประวตศาสตรของชมชน เพราะประวตศาสตรของหมบานมกจะไมมการเกบบนทกเปนลายลกษณอกษรทแนนอน ใชวธเลาขานเปนตานานสบทอดกนมา จงทาใหหมบานไทยแตหมบานแตกตางกนทงทางวฒนธรรมและประเพณ ความเชอเรองผปยาน เกยวของกบการจดระเบยบโครงสรางของชาวบานในบานโปงเปนอยางยง ตามเอกสารประกอบการสอนไดกลาวไววา

“ ผปตา กคอผบรรพบรษของชาวบานทชาวบานเชอวาเมอบรรพบรษของคนไดเสยชวตไปแลวกยงกลบมาใหความคมครองรกษาชาวบานทเปนลกหลานของผตายอย “ (สเทพ สนทรเภสช. เอกสารประกอบการเรยนลาดบท 9: 146)

การทคนในหมบานนบถอผบรรพบรษจากทเดยวกน ทาใหเกดสานกของความเปนเครอญาตกน ตาม

แบบสงคมไทยทมกจะใชระบบญาตพนองมาจดลาดบความสมพนธในสงคม และนอกจากน เมอถงเทศกาลเซนผปยา ชาวบานกจะฆาสตว เชน หม หรอทาอาหารเลยงมอใหญ ซงพธนจงเปนพธททาใหไดจาหนายจายแจกสงบรโภคในบรรดาสมาชกในสงคมไดดวย แนวคดวชาการของ สเทพ สนทรเภสช จงสามารถนามาอธบายความสมพนธเหลานไดในระดบหนง

160

นอกจากน สถาบนพระพทธศาสนากไมไดมอทธพลหรอมอานาจครอบงาการจดระเบยบทางสงคมเทาแตกอนอกตอไป จากแนวความคดของ ฟลป เฮรช อทธพลการทรฐไดเขามารวมเปนสวนหนงของหมบาน และหมบานกไดเขารวมเปนสวนหนงของรฐ ทาใหรฐเขามามบทบาทในการจดลาดบความสมพนธในสงคมแทน ทาใหอทธพลของรฐ เขามาแทนทอทธพลจากพระพทธศาสนา และความเปนสมยทแพรเขาไปสหมบาน กสงผลกระทบใหคนรนใหมไมไดใหความสาคญกบคาสงสอนของพระพทธศาสนา แตไปยดตดกบวตถ เทคโนโลยมากขน ประเดนทนาสนใจ คอ จากเอกสารประกอบการสอน เรอง รฐ การพฒนาชนบทและการสบทอดลกษณะความสมพนธทางสงคมในหมบานทางภาคเหนอของไทย เมอนามาเทยบเคยงกนระหวางวดบานชางจากเอกสารประกอบการเรยน กบวดบานโปง แมวดบานโปงจะมขนาดเหมอนกบวดบานชาง มพระภกษ และเณรไมกรป แตเจาอาวาสของวดบานโปงในขณะน มไดมภมลาเนาเปนคนบานโปงโดยกาเนด และไมไดมอทธพลตอชาวบานเทาวดบานชาง กลาวคอ ไมไดเปนบคคลสาคญในการพฒนาและทะนบารงวด และไมไดทาหนาทสาคญๆในกจกรรมตางๆของหมบาน จงจะเหนๆไดวาผใหญททาหนาทสาคญๆในหมบาน มอทธพลมากกวาเจาอาวาส และผใหญเหลานหนไปองอยกบสถาบนรฐมากกวาสถาบนศาสนา ดงทปรากฏอยในเอกสารประกอบการสอนวดจงไดรบการพฒนาตามอตภาพ และไมมงบประมาณในการทะนบารงศาสนาเลย อาจเปนเพราะวาในชวง 20 – 30 ปมาน รฐไดเขามาจดการกบหมบานมากกวาในสมยกอนมาก จงทาใหภาพของวดเมอหลายสบปกอน ไมสามารถนามาเปรยบเทยบกบปจจบนนได

สาหรบขอเสนอแนะเชงนโยบาย จากผลการวจยทศนคตของชาวบานตอการทากจกรรมและพธกรรม

ในวนสาคญทางพระพทธศาสนา ผวจยนนพบวา ชาวบานมทศนคตทดตอการทากจกรรมและพธกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา แตวาปจจบนชาวบานใหความสาคญกบพระพทธศาสนานอยลงอยางมาก ดวยเหตน ผวจยจงไดมขอเสนอแนะ ทอาจจะมสวนชวยเปนแนวทางทพทธศาสนกชนควรจะนาไปปฏบต และทางผทเกยวของ ทงภาครฐและเอกชน นาไปประยกตพฒนาในพระพทธศาสนาในอนาคต อาจทไดลกษณะตอไปน

1. ชาวบานควรศกษาหาความร ใหเขาใจในวนสาคญทางพระพทธศาสนา โดยควรจดบนทกขอมล

ประเพณหรอวนสาคญตางๆอยางเปนลายลกษณอกษรเพมขนและใหเขาใจงายขนกวาทมอย และรวมกนจดกจกรรม เผยแพรความรเหลานนแกเดกใหมากขน วาพธกรรมแตละพธกรรมเปนอยางไร จะชวยใหเดกๆ ตะหนกถงความสาคญและปฏบตตนไดถกตองตามวนสาคญทางพระพทธศาสนา

2. การปฏบตตนของชาวบานในวนสาคญทางพระพทธศาสนา ไมควรเอาวนสาคญทางศาสนาไป

ยงเกยวกบอบายมขควรละเวนจากสงเสพตด รกษาศล ไมนาเอาวนสาคญททางราชการหยดในทากจกรรมทางศาสนาไปเปนวนเลยงฉลอง และในวนสาคญทางพระพทธศาสนา ควรรณรงคใหหนมสาวเขาร วมทากจกรรมและพธกรรม ตางๆใหมากขน

3. ในวนสาคญทางพระพทธศาสนา ผวจยคดวาควรมการจดปายนทรรศการใหดงดดความสนใจ

เพอจะไดเปนแรงจงใจใหกบผเขารวมงาน และเปนแรงจงใจใหคนมารวมทากจกรรมกบทางศาสนาไดอกดวย

161

เนองจากกจกรรมทางพระพทธศาสนาไมคอยจะเดนมากสกเทาไร ไมวาจะเปนภาครฐ หรอวาเอกชน ควรมการประชามสมพนธ เกยวกบการทากจกรรมและการเขารวมพธกรรมในวนสาคญทางพระพทธศาสนา ใหทวถง มากกวาน

4. ทางภาครฐ ควรจดใหงบประมาณกบหนวยงานทเกยวของเกยวเพอใชในการจดกจกรรมทาง

ศาสนาเพมมากขน เพอจะไดนาไปจดกจกรรมเพอสงเสรม ทะนบารงพระพทธศาสนาในอนาคตตอไป 13. วาทกรรมการพฒนาชมชนของรฐกบการจดตงกองทนหมบาน สวนนจะศกษาวาทกรรมการพฒนาชมชนของรฐผานการจดตงโครงการกองทนหมบาน: ศกษากรณ บานโปง ตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย บทส ารวจงานวชาการและแนวคดทเกยวของกบประเดนวจย:

การศกษาและทาความเขาใจเรอง วาทกรรมการพฒนาชมชนของรฐผานการจดตงโครงการกองทนหมบาน:ศกษากรณบานโปง ตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย ซงเปนโครงการพฒนาของรฐจากมมมองของชาวบาน ในกรณการจดตงระบบกองทนภายในหมบาน จงจาเปนตองศกษาในหลายประเดนเพอนาไปสการทาความเขาใจ การอธบาย และวเคราะหขอมล เพอใหเหนถงวาทกรรมการพฒนา การปฏบตการทางวาทกรรมทงในสวนของภาครฐและชาวบาน คณะผวจยจงไดนาแนวคดทฤษฎและงานวจยทเกยวของมาใชเปนกรอบอางองในการศกษา ดงน

1) แนวคดวาทกรรมการพฒนาสวนกระแสการพฒนาหลก

-ชมชนมวฒนธรรมของตนอยแลว -การดารงอยของวฒนธรรมสองกระแส -การเนนลกษณะคณคาทางจรยธรรมของวฒนธรรมพนบาน -การเนนการตอตานกระแสการพฒนาของรฐ

2) แนวคดเรองการพฒนา (Development) 3) แนวคดเรองวาทกรรมเละการวเคราะหวาทกรรม(Discourse and Discourse Analysis) แนวคดวาทกรรมการพฒนาทวนกระแสการพฒนาหลก ในขณะทเปาหมายในการพฒนาของรฐ คอ เนนการเตบโตทางเศรษฐกจ การสรางรฐชาตและความ

ทนสมย และการพฒนาชนบทถกใชเปนเครองมอเพอใหประชาชนมสวนรวมในการควบคมทรพยากรจากภายนอกหรอสงคมในระดบกวาง แตการเขามาของรฐและทนในฐานะการพฒนาชนบท กลบทาใหอานาจใน

162

การควบคมทรพยากรของทองถนลดลง จงทาใหเราไมสามารถวเคราะหการพฒนาชนบทอยางเปนอสระจากประเดนการควบคมและการใชอานาจได

ในสภาพทชมชนชนบทกาลงเผชญกบกระแสทนนยมทเขามาในชมชนในรปของการพฒนา ททาให

อานาจในการควบคมและการจดการกบทรพยากรของทองถนลดลง ซงในประเทศไทยนนไดมการกอตวของกระแสความคดทเปนการทวนกระแสการพฒนาของรฐ อนเปนทรจกกนในนามของการพฒนาแนววฒนธรรมชมชน โดยเสนอความคดในการพฒนาทเนนการเชอมนและสงเสรมศกยภาพของชาวบานในการพฒนาตนเองบนพนฐานวฒนธรรมชมชน ซงมแกนกลางของวฒนธรรมชมชน คอ การใหความสาคญกบคน และความผสมกลมกลนกนในชมชน อาทเชน การชวยเหลอเกอกลซงกนและกน เปนการเสนอภาพความเปนชมชนทโตแยงการพฒนากระแสหลก ทเนนวฒนธรรมแบบปจเจกนยม บรโภคนยม วตถนยม และความแปลกแยก ซงอาจกลาวไดวากระแสความคดวฒนธรรมชมชนเปนวาทกรรมทกอตวขนมาเพอตานกระแสการพฒนาของรฐและนาเสนอแนวทางการพฒนาสงคมทเนนความเทาเทยมกนในการควบคมและจดการทรพยากรทสอดคลองกบแนวคดเศรษฐกจแบบมศลธรรมของ Scott ทวาหลก 2 ขอทชาวนาใชวดความยตธรรมของสงคมและคนในสงคม ไดแก สทธทจะมพอกน (rights to subsistence) และการเออเฟอซงกนและกน (norm of reciprocity) อนเปนความสานกในสทธพนฐานทสงคมและเพอนรวมสงคมทมจรยธรรมควรใหหลกประกนขนตาเพอใหใหชาวนาประทงชวตอยได โดยแสดงออกในรปของสถาบนตางๆ ของการชวยเหลอซงกนและกน (Scott 1976) การกอตวขนของแนวคดการพฒนาแนววฒนธรรมชมชนเกดขนจากปจจยทงภายนอกแลภายในประเทศเอง กลาวคอ ปจจยภายนอกประเทศเกดจากการใหความสาคญกบการพฒนาวฒนธรรมในระดบสากล สวนปจจยภายในประเทศเกดจากการคกคามของระบบทนนยมตอชมชนหมบาน แนวโนมการสลายตวของชมชนในขณะทวฒนธรรมชมชนยงเขมแขง การตนตวของปญญาชนและผมการศกษาตอการมสวนรวมในทางการเมองหลงเหตการณการเปลยนแปลง เมอ 14 ตลาคม 2516 ซงแนวคดวฒนธรรมชมชนไดขยายออกไปอยางกวางขวาง ทาใหเกดเปนกระแสความตนตวของพลงของชมชน และมความหลากหลายมากยงขน ทงในแงของจดเนน แนวทางในการวเคราะห หรอแมแตขอเสนอตอการพฒนาชนบท (ยกต 2538: 75-78)

ฉตรทพย นาถสภา (ฉตรทพย นาถสภา, 2534) ไดสรปแนวคดวฒนธรรมชมชนออกเปน 4 แนวคดจาก

ความคดของปญญาชนทเปนผนาทางความคดตงแตในชวงแรก ไดแก แนวคดแรก คอ ชมชนมวฒนธรรมของตนอยแลว วฒนธรรมนใหคณคาแกความเปนคนและแกชมชนท

มความผสมกลมกลนกน และวฒนธรรมชมชนเปนพลงผลกดนการพฒนาชมชนทสาคญทสด ซงจะใชเปนประโยชนไดเมอมการปลกใหสมาชกแหงชมชนมจตสานกรบรในวฒนธรรมของตน

แนวคดทสอง คอ การดารงอยของวฒนธรรมสองกระแส คอ กระแสวฒนธรรมชาวบานและกระแส

วฒนธรรมทนนยม โดยวฒนธรรมของชาวบานมความเปนอสระ เนองจากผกพนอยกบความเปนชมชนหรอหมบานทเปนรปแบบสงคมทมความคงทนถาวรและยนนาน จงเสนอใหเปลยนแนวทางการพฒนาไปเปนการ

163

พงตนเองอยางในอดต และเสนอบทบาทของชนชนกลางในการแลกเปลยนวฒนธรรมกบชาวบาน นาทรพยากรจากสงคมเมองไปใหกบชนบทมากขนและคดคานการบบบงคบของรฐบาลตอหมบาน

แนวคดทสาม คอ การเนนลกษณะคณคาทางจรยธรรมของวฒนธรรมพนบานทเปนอสระและยงดารง

อยในปจจบนในสถาบนหมบาน มากกวาเสนอใหตอตานวฒนธรรมของรฐและระบบทนนยม การพฒนาคอ การสบทอดวฒนธรรมชมชนอนดงามและการพงตนเองทเคยมมาแตในอดตแตกาลงสญเสยไป

แนวคดทส คอ การเนนการตอตานกระแสการพฒนาของรฐและสงเสรมชมชนใหเขมแขงบนพนฐานของศาสนธรรม

การนาเสนอกระแสแนวคดวฒนธรรมชมชนในสงคมไทย ทมเนอหาสาระเกยวกบวถชวตชาวชนบทบน

พนฐานเศรษฐกจแบบยงชพ และลกษณะวฒนธรรมชมชนทใหความสาคญกบนาใจและความเปนชมชน โดยมจดมงหมายหลกในการวจารณกระแสการพฒนาของรฐและระบบทนนยมทสรางผลกระทบในดานลบตอชมชน ไดรบการวพากษวจารณจากนกวชาการวาเปนการนาเสนอภาพของชมชนหมบานในลกษณะอดมคตทดารงอยไดอยางยาวนาน ซงมพนฐานมาจากแนวคดเกยวของกบชมชนของนกสงคมศาสตร เชน Ferdinand Tonnies ทพดถงความเปนชมชนแบบ Gemeinschaft วามเอกภาพทางวฒนธรรมบนพนฐานของจตใจ ซง Atsushi Kitahara ไดใหความเหนวาแนวคดวฒนธรรมชมชนตรงกนกบแนวคดแบบ Populism ทเกดขนในทตางๆทวโลก ดวยการเนนดานจตใจและความชอบธรรมของชาวบานในการพงตนเอง เปนทางเลอกในการพฒนาเพอตอตานความทนสมยและวตถนยม (อานนท 2539: 38-39) ซงภาพลกษณของหมบานเชงคณคาของสานกวฒนธรรมชมชนนนมปญหาอยบาง ในแงทเนนลกษณะดงเดมทดจะไมเปลยนแปลงและใหความสาคญกบองคกรชมชนในระดบหมบานมากจนเกนไป เพราะจากการศกษาประวตศาสตรพบวา มการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและวฒนธรรมอยางใหญหลวงในชนบทและการรวมตวของคนในทองถนตางๆ ในพนทท เปนประเทศไทยในปจจบนกมความหลากหลายมาก และในการวจารณของยกต (ยกต มกดาวจตร ,2538) ทวาทาใหไดภาพหมบานแบบอดมคต เพราะแนววฒนธรรมชมชนใชวธคดวธศกษาทนกมานษยวทยา เรยกวา การสรางภาพตวแทนซงตงอยบนสมมตฐานวามความเปนจรงดารงอยไดดวยตนเอง และผศกษาสามารถไปคนพบเพอสะทอนใหผอนรบรได และนกมานษยวทยาใชวธคดดงกลาวสรางความชอบธรรมใหกบการสรางภาพตวแทน ซงไมใชภาพหมบานตามทเปนจรง แตเปนเพยงภาพลกษณตามอดมคตของผศกษา ซงสะทอนความจรงเพยงบางสวน แตกไมใชภาพลวง หากผศกษายอมรบขอจากดในวธของตนวาการศกษาของตนนนอยในบรบททางการเมองของการชวงชงการนยามความหมายของสงคมชนบท(อานนท 2539:42-44)

แนวความคดวฒนธรรมชมชนไดรบการวพากษวจารณในแงของวธคดทเนนการมองความตอเนองและ

ความคงทนของตนแบบทางวฒนธรรมทสบทอดมาจากลกษณะดงเดมวา เปนวธคดททาใหมมมองมตทางวฒนธรรมอยางหยดนง ไมเคลอนไหว ในขณะทวธคดในการศกษาวฒนธรรมปจจบนเนนการศกษาวฒนธรรมในมตของความเคลอนไหวมากทสด กลาวคอ มองวฒนธรรมในแงของกระบวนการคด เพราะมการเคลอนไหว

164

เพอการเรยนร สรางสรรค ผลตใหม และปรบตวภายใตบรบททางสงคมและธรรมชาตแวดลอม ซงมคว ามหลากหลายทางวฒนธรรมมากขน

กลาวโดยสรปแนวคดวฒนธรรมชมชนเปนวาทกรรมกระแสตานทานในการพฒนาทเนนความเปนกลมหรอความเปนชมชน ทถกสรางขนมาเพอเปนทางเลอกหนงในการพฒนาทตานการพฒนากระแสหลกทเนนปจเจกนยม บรโภคนยมหลกในบรบทของสงคมปจจบน

แนวคดเรองการพฒนา (Development) การพฒนา (Development) หมายถง การกระทาทกอใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและการ

ดารงชวตทดขนทงทางดานวตถและจตใจ จากคาจากดความนกคอ การเปลยนแปลงทางสงคม ซงจะเนนเปนพเศษกวาการเปลยนแปลงนน เปลยนแปลงอะไร เปลยนแปลงอยางไร ไปสจดมงหมายอะไร สงเหลาน ยอมตองอาศยการสอสารเปนสอกลางเพอใหการพฒนาสงคมทกรปแบบไดรบความสาเรจ เพราะการสอสารกบสงคมไมสามารถแยกจากนไดโดยเดดขาด การสอสารจะมการเปลยนแปลงอยเสมอควบคไปกบสงคมทเปลยนแปลงอยางไมหยดนง

นบตงแตป พ.ศ. 2504 เปนตนมา ประเทศไทยไดเรมใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมอยางจรงจงเปน

ลาดบ โดยรฐไดกาหนดแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมฉบบแรกและไดดาเนนการตดตอกนเรอยมาจนในปจจบนเขาสแผนฯ ฉบบท 9 ซงผลของการพฒนาเปนทประจกษวาเศรษฐกจของประเทศไทยไดประสบความสาเรจในการขยายและกระจายฐานการผลต เพมกาลงการผลตมากขนแทบทกสาขาอยางกวางขวาง รวมทงการเรงการสงเสรม การสงออกและเพมการจางงานมากขน อยางไรกตามการขยายตวทางเศรษฐกจทเพมขนอยางรวดเรวในชวงเวลาทผานมา เปนการพฒนาทางดานวตถเปนสวนใหญ และไดสะสมปญหาและกอใหเกดความเสอมโทรมทางดานทรพยากรเปนอยางมาก ไมวาจะเปนดานทรพยากรทดน พลงงาน แหลงนา ปาไม หรอแหลงอาหารตาง ๆ ไดถกทาลายไปอยางมาก ทงทเปนการกระทาโดยตรงของมนษย และสะทอนผลขางเคยงของพฤตกรรม และความไมรของมนษย ซงเปนตนตอของปญหา เนองจากคนเปนสวนประกอบทสาคญของสงคม สงคมจะเสอมสลายรงเรองหรอเจรญพฒนาเพยงใดนน คนในสงคมจะเปนตวแปรสาคญในการเปลยนแปลงทงสน และเปนทยอมรบกนทวไปวา สงคมใดประกอบดวยคนทมคณภาพ สงคมนนยอมเจรญได

เมอพจารณาแนวความคดเกยวกบการพฒนา จะพบวามลกษณะทคลมเครออย 2 นยยะ ซงซอนเรน

ทฤษฎทแตกตางกน 2 ทฤษฎเอาไวเกยวกบศกยภาพของการพฒนา กลาวคอ 1. เปนเรองของทศทางการเจรญเตบโตทางดานศกยภาพของผคน ทเปนการกาหนดตดสนใจ โดยตว

ของพวกเขาเอง ซงบงถงวสยทศนอนหนงเกยวกบความงอกงามของมนษยและความหลากหลาย ทซงผคนและสงคมไดรบอสระจากขอจากดภายนอก และไดคนพบศกยภาพตาง ๆ ดวยตวตนของพวกเขาเอง

165

2. ศกยภาพของผคนไดถกกาหนดมาลวงหนา หรอมอยกอนแลวจากภายนอกกของการพฒนา เปนลกษณะของการมองเหนหรอตองเผชญหนากบธรรมชาต ทอยรปแบบเดยวเทานน สาหรบสงคมทงหมด (ไมมความหลากหลาย)

การสะทอนใหเหนถง 2 นยยะทเกยวกบการพฒนาดงกลาวขางตน ไดนาไปสวสยทศนทแตกตางกน

อยางถงรากเกยวกบความดงามของมนษย โดยนยยะแรกชไปยงทศทางของ “ความเปนปา” ทไมมการควบคม หรอถกจากด ททผคนและสงคมงอกงามขนมาตามวถทางของพวกเขาเองโดยเฉพาะ ในขณะทนยยะทสอง ชไปทลทธอตสาหกรรมนยมทมลกษณะเปนแบบเดยวกน และเปนโลกาภวตน ซงผคนทงหมดและทก ๆ หนแหงตางเดนตามกนไปในทศทางเดยวกน เมอแนวคดเกยวกบการพฒนาไดถกนามาประยกตใชกบสงคมตาง ๆ ทาใหนยยะแบบทสองไดเขามามอทธพลครอบงาความเปนจรงเกยวกบพฒนาการทางสงคมและเศรษฐกจ และไดสะทอนใหเหนอดมคตของการพฒนา คอกอใหเกดสงคมอดมคตในแบบเดยวกน ถกสรางขนเปนจนตนาการ ในฐานะทเปนมาตรฐานของความเจรญงอกงามของสงคมมนษยทก ๆ สงคม ซงไดใหอานาจการเขาไปแทรกแซงหรอกาวกายตอชวต ความเปนอยของมนษยและสงคมตาง ๆ ในนาม “เพอความดงามของพวกเขา” ระดบของ “การพฒนา” กจะสามารถวดไดในเทอมตาง ๆ ของเศรษฐกจ และความเปนมนษยสามารถทจะไดรบการจดลาดบได ในระดบสงตาใหเปนโลกทหนง โลกทสอง และโลกทสาม ของแกนและกรอบแหงความรวยนกวาและยากจนกวาของการพฒนาแลว และดอยพฒนากวา และสาหรบคนทมเงนนอย พวกเขาตองไดรบการพฒนา

นบตงแตประเทศตาง ๆ ในโลกทสามเรมดาเนนการพฒนา จากป ค.ศ. 1950 – 1990 บรรดาผนา

ประเทศและนกวางแผนกไดยดถอยทธศาสตร “ความเจรญเตบโต” มาตลอดจนอาจกลาวไดวา ยทธศาสตรนไดกลายเปน “อดมการณ” ซงหมายถงความหลงเชอวา หนทางไปสความมงคง และความอยดกนดของประชาชนมทางเดยวเทานน นนคอ ตองใชแบบจาลองการพฒนาทมงไปทางดานการขยายตวของรายไดประชาชาตอยางตอเนอง การพฒนาแนวนจะเนนเรองความเจรญทางอตสาหกรรม การลงทน เทคโนโลยสมยใหม การพฒนาเมอง การสงออกการทองเทยว ฯลฯ (ปรชา เปยมพงศสานต, 2536 หนา 115 – 116) ทามกลางกระบวนการของการพฒนาทรดหนาไป คานยมใหมๆ เรมแผกระจายครอบงาสงคมไทย ซงมผลในการสงเสรมใหมการผลตวตถและมการใชทรพยากรธรรมชาตแบบฟมเฟอยมากขน (ปรชา เปยมพงศสานต , 2536 หนา 163) คานยมเหลานคอ

- ลทธปจเจกชนนยมทเนนคานยมของการแขงขน รวมทงการแสวงหาอรรถประโยชนและกาไรสงสด - คานยมทสงเสรมการแสวงหาไขวควาวตถ พรอม ๆ กบลทธบรโภคนยม - เหตผลนยมและความเปนทางเศรษฐกจทอยเหนอความรสก ความเขาใจและความหวงใยตอสงคม - คานยมทเชอมนในพลงเทคโนโลย ปรชา เปยมพงศสานต (อางใน วษณ บญมารตน , 2548) จากสานกคดเศรษฐศาสตรการเมอง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดอธบายใหเหนวา “การพฒนา” เปนแคเพยงภาษาคาพดทกลาวกนอยางเลอน

166

ลอยมไดมความตงใจจรงทจะทาการเปลยนแปลงเศรษฐกจสงคม “การพฒนา” เปนเพยง “วาทกรรมของอานาจ” มไวเพอใหผคน “เขาใจ” และ “ยอมรบ” ในแนวคดแบบ Postmodern การพฒนาทแทจรงคอการไมพฒนา และเปนการเตอนใหฝายกระแสหลกยอมรบ “ความหลากหลายทางความคด” ไมวาจะเปนเรองเกยวกบพาราไดม ทฤษฎวธวทยา หรอเทคนคการวเคราะห โดยเฉพาะอยางยง ผททางาน “ดานการพฒนา” ควรจะศกษาความรทองถน เรยนรประสบการณของชมชน และเขารวมกระบวนการสรางพลงอานาจของประชาชนพนบานในบรบทของวฒนธรรมทมความหลากหลายทงหมดน เพอใหเกดชมชนยงยนและพงตนเองอยางมศกดศร

จากแนวคดการพฒนาดงกลาวขางตนจะทาใหเราไดเหนถงมตวถการพฒนา ยทธศาสตรการพฒนา

และอดมการณของเจาหนาทรฐผรบผดชอบโครงการพฒนา ทสะทอนผานทศทางการวางแผนพฒนาชนบทผานกระบวนการจดตงกองทนหมบาน ทมสวนเกยวพนกบการกระตนเศรษฐกจภายในชมชนใหมความเจรญกาวหนา การพจารณาโครงการพฒนาทเกดขนอยางมหลกการ จะทาใหเหนวาการพฒนานนไดสงผลใหเกดการเปลยนแปลงใดตอสงคมหรอการดารงชวตของประชนในชมชนทองถน การเปลยนแปลงเหลานจะนาไปสจดมงหมายอะไร และในขณะเดยวกนยงเปนสงสะทอนททาใหเหนวาแนวคดเกยวกบการพฒนา ในมมมองของรฐและประชาชนในชมชนทองถนนน มการเปลยนแปลงไปมากนอยเพยงใดนบตงแตอดตจนถงปจจบน กลาวคอการทรฐพยายามเขามาแทรกแซงเพอยกระดบและพฒนาชมชนใหสอดคลองไปกบการพฒนากระแสหลกจากตะวนตกดงกลาว ผานกระบวนการจดตงโครงการกองทนหมบาน สะทอนใหเหนถงความพยายามในการ ‘พฒนา”ของรฐ อยางไรกตามยงเปนทไมแนชดวา”การพฒนา” ผานกองทนหมบานน เปนการชวยขบเคลอนไปสการพฒนาหรอเปนการตอกยาบนทอนวฒนธรรมชมชนทมแตเดม

แนวคดเรองวาทกรรมและการวเคราะหวาทกรรม(Discourse and Discourse Analysis) ธเนศ วงศยานนาวา ไดอธบายวาทกรรมวา “ภายใตระเบยบวธการจดการทเกยวกบความจรงนมกลไก

ทจะทาใหสามารถแยกแยะไดวาประโยคความรใดถกประโยคความรใดผด ลกษณะของกฎเกณฑทางภาษาทผลตประโยคความรชดหนง ทจดกลมผดกลมถกไวไดนนเรยกวา “ดสคอรส” (Discourse) คณลกษณะทมเอกภาพของดสคอรสนมไดขนอยกบความหมายหรอความตงใจของผใชภาษาแตประการใด แตขนอยกบระบบตรรกะภายในดสคอรสนนเอง” (ธเนศ วงศยานนาวา, 2532 หนา 19)

นธ เอยวศรวงศ ไดอธบายวา สงคมจาเปนตองอธบายโครงสรางการจดสรรอานาจ เกยรตยศ และโภค

ทรพยอยางทเปนอย แต “คาอธบาย” นน มไดปรากฏเปนคาตอบสาเรจรปเพราะ “คาอธบายของสงคมเปน “วาทกรรม” (Discourse) คอ การโยงใยขอเทจจรงทสลบซบซอนทสดเปนขอเทจจรงทกดานทสงคมนนร ไมวาจะเปนการแพทย วทยาศาสตร ประวตศาสตร ปรชญา ภาษา วรรณคด ฯลฯ เปนองคความรของสงคม วาทกรรมจงเปนสงทถกสรางขนเหมอนองคความรกเปนสงทถกสรางขน คนทกคนตกอยใตอานาจของวาทกรรมหนง ๆ ทงสน เพราะโลกภายนอกมนสมพนธกนอยางน เราจงควรมสถานะอยางน”(นธ เอยวศรวงศ , 2532 หนา 325-326)

167

อยางไรกตามความหมายของวาทกรรมทใชกนอยางแพรหลายในวงวชาการนน ไมใชการสนทนา โตเถยง หรอการใชเหตผลเทานน หากยงหมายถงภาษาและอดมการณทางการเมองหรอความหมายแฝงทเกดจากการใชภาษานน วาทกรรมเกดจากการใชภาษาโดยเฉพาะภาษาพดและภาษาเขยนในบรบทแวดลอมทางสงคมวฒนธรรมหนง ๆ แตในสวนทเปนเนอหาสาระทแทจรงของวาทกรรมนนอยทปฏบตการหรอการกระทารวมทงความคดและอดมการณของคน ซงสะทอนออกมาผานการใชภาษา ตามแนวความคดของฟโกตแลว “วาทกรรมเปนรปแบบของการใชภาษาทมความเกยวเนองสมพนธกนกบอานาจ สถาบนทางสงคม และตวบคคลททาหนาทปฏบตการทางวาทกรรม โดยเฉพาะในกลมของปญญาชนและชนชนนาในสงคม” ในลกษณะเดยวกนน โบเว (Paul Bove) กนาเสนอวา “วาทกรรมเปนองคประกอบสาคญและทาหนาทชวยจดระบบทงหมดขององคความรเกยวกบภาษา ชวยสรางระเบยบใหกบการตดสนถกหรอผด และชใหเหนถงความเชอมโยงของตววาทกรรมเองกบอานาจในรปตาง ๆ ซงมผลกระทบตอการกระทาของผอน”

สวนการวเคราะหวาทกรรม (Discourse Analysis) นน มเชล ฟโกต (Michel Foucault) ไดเสนอ

แนวการวเคราะหวาทกรรม (Discourse Analysis) ซงมองการเปลยนแปลงสงคม ผานภาคปฏบตการตาง ๆ ของวาทกรรม (Discourse Practices) เชน การเรยน การสอน ศนยศกษาสถาบน องคกร หนวยงานทงจากภาครฐและภาคเอกชน ททา / คด / เขยน / พด/ วเคราะห งานเขยนทกชนดไมเวนแมแตงานเขยนประเภท “ตาราวชาการ” ตางกเปนเพยงภาคปฏบตการของวาทกรรม เปนภาคปฏบตการของอานาจแบบหนงเทานน เนองจากตางกเปนการเขยน ซงถาหากไมเชดช ตอกยา กตองการสลาย สนคลอน ลมลางหรอสรางความพรามวใหกบบรรดาระบบระเบยบทดารงอย หรอ ฟโกต เรยกวา The Order of Things ความโดดเดนของอานาจอยทการผลตวาทกรรม หรอ การสราง และสงสาคญทอานาจสราง คอ ความร อตลกษณ (Identity) และความจรง วาทกรรมในตวเอง คอ การตอส และการครอบงา วาทกรรม คอ ตวอานาจทตองเขาไปจดการ / ยดเอาไว (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร , 2542) ในการวเคราะหวาทกรรมของฟโกต คอ การพยายามศกษาและสบคนกระบวนการ และรายละเอยดปลกยอยตาง ๆ ในการสรางเอกลกษณ และความหมายใหกบสงทหอหมเราอยในรปของวาทกรรมและภาคปฏบตการของวาทกรรมวาดวยเรองนน ๆ วามความเปนมาอยางไร มการตอสชวงชงการนา (Hegemony) ในการกาหนดกฎเกณฑวาดวยเรองนน ๆ อยางไรบาง มความเกยวของสมพนธกบบคคล สถาบน สถานท เหตการณอะไรบาง และผลกระทบทเกดขนกบการสราง รวมตลอดถงการเกบกด ปดกน สงเหลานของวาทกรรมมอยางไร ดงนนในตวของวาทกรรมจงมอานาจอยดวย และอานาจแหงวาทกรรมนนมแนวโนมจะตอกยาความสมพนธทางอานาจทดารงอยแตเดมแลว และถาวาทกรรมทวาน เรยกวา วาทกรรมกระแสหลก วาทกรรมทกาวขนมาทาทายวาทกรรมชนดแรกกจะเรยกวา วาทกรรมทวนกระแส ฟโกต (อางใน ชาตร เพญศร,2543) ไดหนมาใหความสนใจภาคปฏบตการจรงของวาทกรรมในสงคม (Discursive Practices) ซงเปนตวกาหนดและสรางความรขนมาทาใหนกวชาการทศกษาเรอง “การพฒนา” ยคหลงทศวรรษ 1980 หนมาสนใจสงทเชอวาเปน “การพฒนา” เพอเขาใจอานาจในแงมมของการสรางชด “ความจรง” มากขน เพราะนอกจากจะเขาใจอทธพลในการกาหนดนโยบายประเทศยากจน ยงเขาใจความซบซอนของการสถาปนาทางอานาจของความรเรอง “การพฒนา” ควบคกน โดยทามกลางการกอตวยงมสงทเรยกวา “ไมพฒนา” และ “ดอยพฒนา” อนมนยเปนสงอนหรอหมายถง องคความรและภม

168

ปญญาแบบอน ทไมไดมาจากโลกตะวนตกถกแบงประเภท จดลาดบชนทางอานาจ และถกควบคมจดการโดย “การพฒนา” ควบคอยดวย (ศภชย เจรญวงศ, 2542)

เนองจากวาทกรรมและปฏบตการทางวาทกรรม เปนเรองทเกยวของโดยตรงกบการใชภาษา อานาจ

สถาบนทางสงคมและชนชนนาในสงคม วาทกรรมจงเปนการผลตหรอสรางมาตรการตดสนความเปนจรง (Truth) ในสงคม ในความหมายน เราอาจทาความเขาใจไดวาความจรงทางสงคมไมใชสงทอยแลวและเปนจรงโดยตวของมนเอง แตเปนสงทถกสรางขน ถกกาหนดดวยเงอนไขเฉพาะและทสาคญถกพลงอานาจของวาทกรรมควบคม กากบ สงใดจรงหรอเทจขนอยกบวาใครเปนคนใชภาษา เพอปฏบตการทางวาทกรรม เพอวตถประสงคอะไร และภายใตเงอนไขอะไรบาง (อางใน สรยา สมทคปต , 2543 หนา 28-29) ภาคปฏบตการจรงของวาทกรรมจะเปนตวกาหนดขอบเขตของสงทจะพด สงทจะศกษา วาจะพดอยางไร พดเรองอะไร ใครเปนผพด จงจะไดความหมายสอสารกนรเรอง และเปนทยอมรบในสงคม ภาคปฏบตการของวาทกรรมยงทาใหผพดมอานาจหรอความชอบธรรมในการพดถงเรองนน ๆ เชน คณะกรรมการหมบานมความชอบธรรมในการอนมตเงนกแกสมาชก , ผใหญบานมอานาจในการแตงตง หากแตความชอบธรรมทแจรงแลวควรอยทชาวบานในการแตงตงคณะกรรมการ แตชาวบาน อาจไมมอานาจในการพดถงเรองดงกลาวได ประเดนของการวเคราะหวาทกรรม ไมไดอยทคาพดนน ๆ วาเปนจรงหรอเทจ แตอยทกฎเกณฑชดหนงทเปนตวกากบใหการพดนน ๆ เปนไปไดมากกวาจะเปนเรองของขอเทจจรง วาทกรรมจงไมใชเปนเพยงผลลพธซงเกดจากการตอส เพอเปลยนแปลงระบบของการครอบงา แตวาทกรรมในตวของมนเองนน คอการตอสและการครอบงา ซงตวอยางทเหนไดชดเจนของอานาจวาทกรรม ทมตอรปแบบและวถชวตประจาวนของผคนในสงคม กคออานาจของวาทกรรมการพฒนา ซงวาทกรรมการพฒนาเปนตวกาหนดความหมายกบสงทเราเรยกวา การพฒนา ในสงคมไทยมากกวา 40 ป และสงผลกระทบตอการเปลยนแปลงตอสงคมไทยอยางมาก (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2543 หนา 21-22)

ดงนนการทเราเขาใจตนเองและสงคมโดยผานวาทกรรมการพฒนาเชนน อาจจะทาใหเกดความรสกตา

ตอย ลาหลง และตองการผลกตนเองใหกาวตามประเทศทพฒนาแลวใหทน โดยละเลย ทอดทงความรและภมปญญาทองถน (การทาใหเปนอน) วาทกรรมการพฒนานไดครอบครองความเปนเจา หรอเปนวาทกรรมกระแสหลกอยในสงคมไทยมาเปนระยะเวลาหลายทศวรรษ และมอทธพลอยางยงตอการกาหนดแนวทางในการพฒนาประเทศ สงหนงทสามารถสะทอนใหเหนถงอานาจของวาทกรรมนกคอ จากแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตในฉบบแรก ๆ ทเนนความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและความเจรญกาวหนาทางวตถ ซงภาพโดยรวมแลวมวตถประสงคเพอใหดทดเทยมกบประเทศทางตะวนตก และผลจากการดาเนนชวตตามแนวทางความหมายของวาทกรรมการพฒนาทเรารบมาจากโลกตะวนตกกคอ การตดไมทาลายปา การใชทรพยากรธรรมชาตอยางฟมเฟอย การแยงชงอานาจในการจดการทรพยากรธรรมชาตจากชาวบาน ชมชน ไปอยในสวนกลางแตเพยงผเดยว จนทาใหเกดการอพยพทงถนฐานของชาวชนบท โยงไปถงปญหาอาชญากรรม (หรอปญหานโยบายเชงโครงสราง) และปญหาการหลงไหลของวฒนธรรมตะวนตก ทมาพรอมกบวาทกรรมการพฒนา ซงสอดใสความหมายทดเสมอนวา ทนสมยกวา ซงทาใหเกดคตรงกนขามขนในทนทกบวฒนธรรมของทองถน ทถกทาใหลาสมยไปโดยปรยาย

169

ปรากฏการณปญหาตาง ๆ ทเกดจากวาทกรรมการพฒนาทผานมา ไดกอใหเกดการตงคาถามกบทศ

ทางการพฒนาและเกดแนวคด การพฒนาทยงยน การพฒนาแบบพงตนเองเศรษฐกจพอเพยง และแนวทางในการอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอม รวมถงแนวคดวฒนธรรมชมชน ทงน ไชยรตน เจรญสนโอฬาร ตงขอสงเกตไววา การพฒนาแบบยงยน ไมใชวาทกรรมใหมถอดดาม ทจะอาสาเขามาทาทายวาทกรรมการพฒนาทดารงอยแตอยางใด การไมตงคาถามกบสงทเรยกวา การพฒนา ของวาทกรรมการพฒนาแบบยงยน ประกอบกบการเสนอนยามของสงทเรยกวา การพฒนาแบบยงยน อยางคลมเครอและไมชดเจน สงผลใหตวการพฒนาแบบยงยนเองกไดรบการปฏบตทไมแตกตางไปจากสงทเรยกวา การพฒนา เทาใดนก คอ ยงถกมองวาเปนสงทดเปนสงทนาพงปรารถนา ขณะเดยวกนกเปดพนทใหกบบรรดาผทเกยวของเลอกตความ เลอกใหความหมายตอสงทเรยกวา การพฒนาแบบยงยนได ตอไปในแบบฉบบทตวเองตองการ ไมแตกตางไปจากกระบวนทศนอน ๆ ในสงคม ไมวาจะเปนเรองของความยตธรรม ประชาธปไตย ชมชน ประชาสงคม สงแวดลอม ฯลฯ (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2543 หนา 2-8)

การทคณะผศกษาไดนาแนวคดเกยวกบวาทกรรมและการวเคราะหวาทกรรม มาเปนกรอบใน

การศกษากเพอแสดงใหเหนวา “การพฒนา” ทเกดขนในแตละพนทจะมความเกยวพนกบเรองของอานาจ แสดงใหเหนถงความสมพนธเชงอานาจตอพนทตาง ๆ ในระดบมากนอยแตกตางกน และการวเคราะหวาทกรรมการพฒนานน จะทาใหเหนถงธาตแทของ “การพฒนา” วาไมใชเรองของความร เทคนควทยาการ ขอมล ขาวสาร หรอความเจรญกาวหนาลวน ๆ แตเปนเรองของอานาจและการตอสทางการเมองทหลากหลายและรอบดาน เพอชวงชงการนาในการสราง หรอแมแตการกาหนดกฎเกณฑชดหนงขนมาเพอใชเปนกรอบในการพดถง เขยนถง อธบาย ทาความเขาใจ เปนตวกาหนดหรอสรางความหมายและการดารงอยของโครงการพฒนาตาง ๆ ใหเปนทยอมรบอยางกวางขวางในสงคมและระหวางสงคม การนาแนวคดดงกลาวมาวเคราะหกบปรากฏการณการพฒนาทเกดขน จะทาใหเราไดเหนถงกระบวนการในการสรางของวาทกรรมการพฒนาชมชนของรฐผานการจดตงกองทนหมบาน วามรายละเอยดขนตอน ความสลบซบซอน และความเปนมาของบรรดาเงอนไขตาง ๆ ทนาไปสการกอตว การเกดและภาคปฏบตการจรงของวาทกรรมการพฒนาไดอยางไรบาง ไดรบรถงความแยบยลของอานาจและการครอบงาทแฝงเรนเขามาในรปของ “ความร” และ “ความจรง” เกยวกบการพฒนา ตลอดจนรบรถงผลกระทบหรอผลลพธทเกดขน จากการกระทาของทกฝายทเกยวของกบวาทกรรมการพฒนาชมชนของรฐผานการจดตงกองทนหมบาน ศกษากรณอาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย วาแทจรงแลวกองทนหมบาน เปรยบเสมอนวาทกรรมของรฐทสรางขนมาเพอใชเปนเครองมอในการครอบงาคนภายในหมบานในชมชน สรางความชอบธรรมในการแสวงหาอานาจและผลประโยชนของรฐมากนอยเพยงใด หรอเปนเครองมอทางการเมองของรฐในการสรางคะแนนนยมและสรางความหวงตางๆ แกประชาชนอยางไรบาง

170

ภาพกวาง/บรบทของประเดนหรอปญหา ตลอดระยะเวลาทผานมากระบวนการพฒนาของรฐทตกอยภายใตกระแสโลกาภวตน ไดมบทบาทตอ

การพฒนาทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง ของประเทศตาง ๆ ใหมความเชอมโยงกนมากขน เศรษฐกจและสงคมไทยในยคปจจบนจงตองเผชญกบความเปลยนแปลงโดยเฉพาะชนบท ซงกระบวนการปรบเปลยนโครงสรางชนบทในยคพฒนาแบบทนนยม ในดานหนงมองวา “การพฒนา” ผานกระบวนการจดตงกองทนหมบาน เปนการเสรมสรางสภาพความเปนอยดานเศรษฐกจและสงคมทดขน เนองจากปญหาหลกของชมชนไทยทประสบ คอ การไมมทดนทากน เงนกไมเพยงพอตอการนาไปลงทน และการประสบปญหาทางการตลาดและราคาผลผลตตกตา แตในขณะเดยวกนคนบางกลมมองวา “การพฒนา” ผานกระบวนการจดตงกองทนหมบาน เปนการเปลยนแปลงโครงสรางชนบท (Agrarian Transformation) ทเนนมมมองเฉพาะดานการผลต ทดงเขาสระบบทนนยม เหนการเปลยนแปลงผานความขดแยงและความรนแรงในทองถน และมความสมพนธกบรฐและทน มการเอารดเอาเปรยบ ภาวะหนสนทเรอรงมากยงขน และความไมเปนธรรมตางๆ ระหวางกลมคนทมความสามารถในการเขาถงทนแตกตางกน จนนาไปสการทาลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมไปถงวถชวตดงเดม การพฒนามกจะดาเนนการโดยมองขามความสาคญของคนในทองถน หรอในอกมมมองหนงคอมองวา “การพฒนา” ผานกระบวนการจดตงกองทนหมบาน นนมทงสงผลกระทบทงในแงบวกและในแงลบตอชมชน และเพอใหเหนถงรายละเอยดทชดเจนมากยงขน คณะผศกษาจงไดสรปเปนประเดนตางๆดงตอไปน

โดยกลมงานวจยทมองวา ชนบทถกคกคามจากภายนอก และรฐบาลควรจะเขาแทรกแซงชนบทเพอ

ความเปนอยทดขน มดงตอไปน งานวจยของณรงคกร ชวาลสนตต(ณรงคกร ชวาลสนตต,2544 อางใน สทต ขตตยะ,2547: 28) ได

ทาการศกษาเรอง”ผลทไดรบจากเงนกองทนหมบานในดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง” โดยทาการพนทเขตเลอกตงท4 ของจงหวดเพชรบรณ จานวน 5 อาเภอ14 ตาบล 14 หมบาน และวธการเกบขอมลโดยการสมภาษณ ซงผลการศกษาพบวา 1.ดานสงคม จะมผมความรและมประสบการณอาสาเขามาชวยเขาบรการกองทน สมาชกมความสามคค คนยากจนมโอกาสไดพจารณาใหกยมกอน ประชาชนในหมบานมจตสานกวาทกคนเปนเจาของกองทน 2.ดานเศรษฐกจ การดาเนนงานทาใหประชาชนเปนหนเพมขน แตในขณะเดยวสมาชกกนาเงนไปลงทนทงในอาชพใหมและอาชพเดมในสดสวนทใกลเคยงกน และ3.ดานการเมอง พบวาคณะกรรมการกองทนมาจากการเลอกของประชาชน ทาใหประชาชนมสวนรวมในการกาหนดขอบงคบและตรวจสอบการทางานของคณะกรรมการ ซงถอเปนการพฒนาประชาธปไตยพนฐานของชมชน

มาโนช ชอบธรรมด (มาโนช ชอบธรรมด,2546) ทาการศกษาเรอง”การเปลยนแปลงวถชวตดาน

เศรษฐกจและสงคมของผกเงนกองทนหมบานละเมาะยบ ตาบลโพประจกษ อาเภอทาชาง จงหวดสงหบร” โดยทาการเกบขอมลจากกลมตวอยางทงหมด11รายซง ซงเปนสมาชกกองทนหมบานของหมบานละเมาะยบ ซงผลการศกษาพบวาผกเงนกองทนหมบานมสภาพทางเศรษฐกจไมด เปนผทไมมทดนทากนเปนของตนเอง โดยกอนทจะกเงนจากกองทนหมบานเคยกเงนจากแหลงอนมาเปนทนในการประกอบอาชพและใชจายใน

171

ครอบครว อกทงผทขอกยมเงนสวนใหญจะนาเงนไปใชประโยชนในการานา ทาสวนและคาขาย ซงทาใหพวกเขามสภาพเปนอยดานเศรษฐกจและสงคมทดขน สาหรบผกบางรายทไมมความเปล ยนแปลงทางเศรษฐกจเนองจากเขาเหลานนมททากนนอยอยแลว ทาใหไดผลตอบแทนนอย หรอบางรายทนาเงนไปลงทนเลยงสตวและเมอนาไปขายแลวขาดทน ดงนนการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจทเกดขนกบคนในหมบานเกดจากเงนกองทนหมบานและเงนกจากแหลงอนรวมดวย อกทงปญหาซงถอวาเปนปญหาของคนในหมบานคอ การไมมทดนทากน เงนกไมเพยงพอตอการนาไปลงทน และการประสบปญหาทางการตลาดและราคาผลผลตตกตา โดยสามารถแบงออกเปนปจจยทมผลตอประสทธผลการดาเนนโครงการกองทนหมบานซงม 2 ปจจยคอ 1.ปจจยภายในซงประกอบดวยปจจยดานการบรหารจดการ พบวาคณะกรรมการกองทนไดบรหารโดยใชหลกนตธรรม หลกคณธรรม หลงความโปรงใสและหลกการมสวนรวม ปจจยดานกฎระเบยบ พบวาคณะกรรมการกองทนหมบานไดปฏบตตามกฎระเบยบขงคณะกรรมการกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต ปจจยดานภาวะผนา พบวาคณะกรรมการกองทนหมบานมภาวะผนาอยในระดบสง ผนามความร มประสบการณและเปนทยอมรบ รวมทงมการนาภมปญญาทองถนมาใชในการบรหารจดการ 2.ปจจยภายนอก ประกอบดวย บทบาทของภาคราชการ พบวาภาคราชการมบทบาทสาคญในการเช อมโยงแนวคดการดาเนนงาน จดเวทการเรยนร และสนบสนนการทางานของคณะกรรมการกองทนหมบานดานบทบาทของผนาทองถน พบวาผนาทองถนในชมชนมบทบาทในการประสานความรวมมอใหประชาชนในหมบานเกดความรวมมอและสามคค ดานบทบาทของกลมองคกรอนๆ พบวา ผทมบทบาทสาคญในการสงเสรมการดาเนนงานของคณะกรรมการกองทนหมบาน ไดแก เครอขายกองทนหมบานระดบตาบล เครอขายกองทนหมบานระดบอาเภอ และศนยประสานงานองคกรระดบตาบล

จะเหนไดวางานวจยกลมนเปนการนาเสนอในเชงบวกและสนบสนนการดาเนนนโยบายกองทนหมบาน

ผลทปรากฏออกมาจากการวจยมกจะเปนผลกระทบทเกดในดานด ทงผลกระทบในเชงเศรษฐกจทมกจะออกมาในลกษณะทกลาววา เงนกองทนหมบานกลายมาเปนแหลงเงนทนหมนเวยนภายในหมบาน เปนแหลงทพงพงทางการเงนใหกบชาวบานในการลงทนประกอบอาชพ สดทายผลทปรากฏออกมาคอ การสรางรายไดทมนคงใหกบชาวบาน สวนผลกระทบในเชงสงคมจะปรากฏในลกษณะของการฝกหดใหประชาชนเรยนรหลกการบรหารงานภายในชมชนและรจกการพงพาตนเอง ดงนนผลทปรากฏอกมาคอ การสรางภาพเปนอยทางสงคมทดขนใหกบชาวบานอยางมนคงถาวร และสดทายผลกระทบในเชงการเมอง สงเกตไดวางานกลมนมกจะหลกเลยงและไมกลาวถงผลกระทบในเชงการเมอง เนองจากผเขยนมองวา งานวจยในกลมนมกเปนงานวจยของหนวยงานราชการ ซงมงวจยเพอมารองรบใหเกดความชอบธรรมในการดาเนนนโยบายกองทนหมบานของรฐบาล และเพอรองรบหรอสนบสนนผลกาดาเนนโครงการของภาครฐเพยงอยางเดยว จงไมไดมงเนนในสวนของผลกระทบทางการเมองรวมไปถงผลกระทบทางรปแบบวถชวตของชาวบานอยางจรงจง และยงขาดมมมองในดานลบอนเปนสภาพทเกดขนจรงจากการดาเนนโครงการ อยางไรกตาม ไมไดหมายความวางานวจยทจดอยในกลมนจะเปนงานวจยทไมนาเชอถอตามหลกวชาการ เพยงแตยงขาดมมมองบางประการเทานน จงจาเปนทจะตองนางานวจยในกลมอนๆมาพจารณาประกอบ

172

ขณะทอกกลมมองวา ชนบทมการพงตนเองอยแลว รฐไมควรเขาไปแทรกแซงการจดสรรทรพยากรและอานาจในมอของชาวบานในชนบท ซงเหนไดจากงานวจยดงตอไปน:

งานวจยของวชย ตรงคพนธ (วชย ตรงคพนธ อางในสรวชญ, 2547: 31) ทาการศกษาเรอง “Is

Thailand’s Grass-Root Program Passé A Closer Look at the Village Fund and Urban Communities Program” โดยเปนงานวจยเชงปรมาณทใชตวเลขเชงสถตจากการเกบขอมลทวประเทศ อนเปนการศกษาเพอตอบคาถามวานโยบายโครงการเอออาทรตางๆทรฐบาลสงไปนน ทางานไดหรอไม โครงการกองทนหมบานและชมชนเมองทาเพอใคร รายไดของคนมการเปลยนแปลงหรอไม จากผลการศกษาพบวา โครงการกองทนหมบานและชมชนเมองคนจนไดรบประโยชน 393,233คน สวนคนไมจนไดประโยชนมากกวาคนจนคอ 4,413,215 คน ในสวนของรายไดกอนและหลงจากโครงการดงกลาวเขามา พบวาไมมความแตกตางกนมากนก แตสาหรบหนสนพบวาหนสนครวเรอนในป 2543 (กอนโครงการดงกลาวจะเขามา) โดยเฉลยอยท 70,586 บาทตอป และเพมขนกวา 80,000 บาทในป2545 หรอเพมขนจาก 5.7 เทาของรายไดครวเรอนเปน 6.1 เทาของรายไดครวเรอน ดงนนในสวนนผวจยจงสรปวากองทนหมบานไมมประสทธภาพในการเพมรายไดทแทจรง แตหนสนมแนวโนมเพมขนจรง

งานวจยของกนกวรรณ โชตเกษม ทาการศกษาเรอง “ประสทธภาพการบรหารจดการของ

คณะกรรมการกองทนหมบานและชมชนเมอง ในเขตพนทความรบผดชอบของศนยชวยเหลอทางวชาการพฒนาชมชนเขตท4” เปนการศกษาเชงปรมาณ และมกลมตวอยางประชากรทใชคอคณะกรรมการกองทนจานวน 93 คน และสมาชกกองทน จานวน 86 คน รวมเปน 139 คน โดยใชแบบสอบถามเปนเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล45 จากการศกษาพบวา โครงการกองทนหมบานมอปสรรคในการดาเนนการงานอย 7 เรอง ไดแก หนง การสงคนเงนกของสมาชกไมไดเปนไปตามกาหนดสญญา สอง คณะกรรมการขาดความร ความเขาใจและขาดประสบการณในการบรหารจดการเงนกองทน สาม สมาชกไมไดนาเงนกไปใชตามวตถประสงคททาสญญาไวกบทางโครงการ ส ระยะเวลาในการสงคนเงนกสนเกนไป หา ไมมศนยปฏบตการของคณะกรรมการกองทน หก ขาดวสด อปกรณ เครองมอเครองใชในการนาเงนมาใหสมาชกกยมไปใชหนกองทนในอตราดอกเบยสง

สงเกตไดวางานวจยในกลมน เปนการนาเสนอภาพลกษณของโครงการกองทนหมบานในเชงลบใหเหน

อยางโดดเดน ซงผเขยนมองวางานในกลมนตองการทจะทาหนาทตรวจสอบการทางานของภาครฐ และเปนเสมอกระจกเงาสะทอนการทางานของภาครฐโดยการเปดมมมองทแตกตาง ใหเหนถงปญหาและผลกระทบในดานลบ ซงภาครฐในฐานะเจาของนโยบายอาจจะพยายามปดตาลงขางหนงเพอมองแตสวนด และรายงานใหประชาชนเหนเฉพาะดานบวกทเกดขนเทานน ซงงานวจยกลมนจะเนนถงผลกระทบในทางเศรษฐกจ ทปรากฏออกมาในลกษณะของการเกดภาวะหนสนทหมนเวยน เปนตวเรงใหเกดการกหนนอกระบบมากยงขน สรางลกษณะนสยฟมเฟอยบรโภคนยมใหกบชมชนทองถน โดยรวมแลวโครงการกองทนหมบานไมมประสทธภาพในการเพมรายๆไดทแทจรง แตกลบสรางภาระหนสนใหเพมมากขน สวนผลกระทบในเชงสงคม 45 แหลงทมา: http://cddweb.cdd.go.th/cdregion04/cdrg04/Research/Kanokwan.html (วนท 6 กนยายน 2550

173

จะปรากฏออกมาในลกษณะของการสรางความแตกแยกใหเกดขนในชมชน คนจนไมสามารถเขาถงแหลงเงนทนได คณะกรรมการกองทนขาดความธรรมและแสวงหาผลประโยชนใหกบตนเองและญาตพนอง อยางไรกตามงานกลมนยงขาดซงการวเคราะหในมมมองเชงการเมอง ซงถอไดวาเปนผลกระทบอกทางหนงทปรากฏอยจรงในการดาเนนโครงการ และเพอวเคราะหทรอบดาน จงจาเปนอยางยงทจะตองอาศยงานวจยทมมมมองรอบดาน ทงผลกระทบดานบวก และดานลบมาพจารณาเพมเตม

อยางไรกตามกมคนอกกลมทมองวา กระบวนการตงกองทนนไดสงผลกระทบทงผลดานดและดานลบ

ของโครงการกองทนหมบานและชมชนเมองควบคกนไป: สนสา ฉมพล (สนสา ฉมพล,2545) ทาการศกษาเรอง” ปจจยทมความสมพนธกบการตดสนใจเขาเปน

สมาชกกองทนหมบาน: ศกษาเฉพาะกรณหมบานในอาเภอดานชาง จงหวดสพรรณบร” ซงผลการศกษาพบวา ปจจยทมความสมพนธกบการตดสนใจเขาเปนสมาชกกองทนหมบานคอ เพศ อาย ความรความเขาใจเกยวกบกองทนหมบาน บทบาทผนาชมชน ระเบยบขอบงคบของกองทนหมบาน และความคาดหวงเกยวกบกองทนหมบาน แตปจจยดานจานวนสมาชกในครอบครว ประสบการณจากการเปนสมาชกกองทนอนๆ การรบรขาวสารเกยวกบกองทนหมบาน และความคดเกยวกบคณสมบตของคณะกรรมการกองทนหมบาน ไมมความสมพนธตอการตดสนใจเขาเปนสมาชกกองทนหมบาน

งานวจยของวชลดา มาตนบญ และสมนก ชชวาล (วชลดา มาตนบญ และสมนก ชชวาล , 2546)

ทาการศกษาเรอง ”การวจยและพฒนากระบวนการบรหารจดการเงนกองทนหมบานและชมชนเมอง” โดยเปนงานวจยเชงคณภาพทมงศกษาเปรยบเทยบกระบวนการบรหารจดการในกองทนหมบาน ระหวาง 4 กองทนใน 2 อาเภอของจงหวดเชยงใหม จากการศกษาพบวาแตละกองทนมความแตกตางในดานการบรหารจดการ อนขนอยกบปจจยตางๆทเกยวของ ไมวาจะเปนสภาพปญหาของแตละชมชน ประสบการณการบรหารงานของคณะกรรมการ ผนาชมชน การมสวนรวมของสมาชกและชาวบาน และพนฐานการรวมกลมของชมชน อกทงจากการศกษาไดแสดงใหเหนทงผลกระทบดานบวกและดานลบ อนเปนปญหาของโครงการคอ ผลกระทบดานบวกจะเปนผลกระทบของโครงการทมตอชมชน ซงทาใหชมชนมแหลงเงนทนในการกยมเพอประกอบอาชพ สรางรายได เปนการลดภาระหนจากหนนอกระบบ และเปนการกระตนเศรษฐกจในระดบชมชน สวนผลกระทบในดานลบนนมคอนขางนอย เชนความขดแยงในชมชน การสรางภาระหนผกพน หรอการหมนเวยนหนสนในชมชนและนอกชมชน เปนการเพมความจนใหกบชาวบานมากยงขน

เรองวทย เกษสวรรณ (2550) ทาการศกษาเรอง “ผลกระทบจากกองทนหมบานในทางเศรษฐกจ

สงคม และการเมองตอประชาชนในประเทศไทย” อนเปนงานวจยเชงบรณาการ และไดทาการเกบขอมลจากกองทนหมบาน 295 แหง ทง 5 ภาคทวประเทศ โดยเลอกสมตวอยางทงหมด 17 จงหวด ซงผลการศกษาพบวา ในดานด ทาใหเกดการกระจายรายได และสามารถแกปญหาความยากจน โดยเฉพาะเรองของรายไดและหนสน และผลลบจะออกมาในเรองของการใชจายบรโภค อยางไรกตาม ในดานเศรษฐกจ ทาใหเกดผลดมากกวาผลลบ สวนในดานสงคมนน ใชการวดผลจากสตวแปรคอ สมรรถนะในการพฒนา ความเปนธรรมใน

174

การพฒนา การเสรมสรางอานาจใหกบชมชน และความยงยนในการพฒนา พบวาระดบของผลดทมตอสงคมนนอยในระดบปานกลาง แตยงไมถงขนทกอใหเกดผลตอการเปลยนแปลงสงคม และสดทาย ดานการเมอง ผลดกคอ การทกองทนหมบานไดชวยเสรมสรางประชาธปไตย สรางใหเกดความรบผดชอบ และความรวมมอ แตดานลบนน กองทนหมบานไดสรางโครงสรางอานาจใหมภายในหมบาน และมสวนสรางความสมพนธเชงแลกเปลยนในหมบาน อกทงเรองวทย ยงไดนาโครงการกองทนหมบานของไทยไปเปรยบเทยบวเคราะหกบธนาคารกรามนของบงคลาเทศ ทเปนตนแบบของธนาคารคนจนทวโลก พบวา มความแตกตางกนหลายประเดนคอ ธนาคารกรามนเรมจากลางขนบนและทาจากเลกมาหาใหญ มการบรหารแบบเอกชน ยดถอปรชญาความอยรอดและพงพาตนเอง สวนกองทนหมบานนน มการรวมศนยโดยรฐ และมเปาหมายทางการเมองแอบแฝง ทาลายวถชวตชมชน และเปนเครองมอของรฐ

งานวจยในกลมนถอไดวาเปนงานวจยทมองไดรอบดานมากยงขน โดยมการมองทงผลกระทบเชงบวก

และผลกระทบเชงลบ ถอไดวาเปนงานวจยทสามารถสะทอนความเปนจรงทเกดไดไดทงสองแง ไมใชการเขยนเพอสงเสรม หรอตอตานเพยงอยางเดยว โดยงานวจยในกลมน สะทอนออกมาในเชงเศรษฐกจและสงคมเปนหลก คอ ผลกระทบดานดจะกอใหเกดแหลงเงนทนหมนเวยนภายในหมบาน สรางอาชพเพมรายไดใหครวเรอน ฝกการบรหารจดการภายในชมชน สวนผลกระทบดานลบจะเปนการสรางภาระหนสนหมนเวยน กอใหเกดความขดแยงภายในชมชน สงคมแตกแยกและทาลายวถชวตชมชน เปนตน สงเกตไดวางานในกลมนเรมมออกมาเรอยๆตงแตเรมนโยบาย จงยงคงเนนไปทการวเคราะหผลกระทบเชงเศรษฐกจและสงคมเปนหลก เหมอนกบงานวจยทงสองกลมทนาเสนอไปในตอนตน เพยงแตมมมมองทรอบดานขน อยางไรกตามงานวจยทเนนการวเคราะหบนพนฐานของวาทกรรมการพฒนาและการวเคราะหทางการเมองโดยเฉพาะ ยงไมปรากฏใหเหนมากนก จงจาเปนอยางยงทจะตองสรางงานวจยในเชงวาทกรรมการพฒนารวมถงในเชงการเมองมากยงขน เพอการประเมนนโยบายกองทนหมบานใหรอบดาน และกอใหเกดการพฒนาทยงยนตอไป

จากบทสารวจทางวชาการท ไดกลาวขางตน ทาใหสามารถสรางเปนกรอบในการวจยไดวา

กระบวนการพฒนาชมชนของรฐในตลอดระยะเวลาทผานมา ความจรงทปรากฏอยางประจกษชดคอการพฒนามกจะดาเนนการโดยมองขามความสาคญของคนในทองถน มคนในทองถนเพยงจานวนนอยทไดมโอกาสเขารวมเกยวของกบกองทนหมบานดงกลาวอยางแทจรง ในสถานะททดเทยมกน คนทองถนทถกยอมรบเหลานสวนใหญเปนนกธรกจ และชนชนนาในทองถนซงมจานวนนอยมากเมอเทยบกบจานวนคนในทองถน พฒนาการภายในชมชนในปจจบนจงเปรยบเสมอนการถกครอบงาบนความตองการทางเศรษฐกจ ทาใหเกดการแลกเปลยนทไมเทาเทยม เนองมาจากเงนทไดนนผานการขดรดสวนเกนจากผลผลตทางภาคเกษตรไปยงอตสาหกรรมในเมองใหญและไหลกลบไปยงทเดม(อตสาหกรรม) พลเมองในชนบทจงเปนเพยงเจาของสงทเรยกวา “ทดน’’ และ ’’แรงงานราคาถก’’ ใหกบนกลงทนจากในเมอง นอกจากนนการจดตงระบบกองทนมไดคานงถงคาความเสยหายทางสงคม อกทงผรบผดชอบงานดาเนนการตามแผนพฒนาการจดตงระบบกองทนสวนใหญมกไมใชบคคลในทองถน กลาวคอมการดาเนนรปแบบไปในทศทางจากบนลงลาง และสาหรบคนทองถนแลว ความเสยเปรยบมกถกนาเขามาในชมชนพรอมกบเงนทนดงกลาว

175

การพฒนาจงเปรยบเสมอนเปน’วาทกรรม’ทประกอบดวยชดความคดเชน ความทนสมย การสราง

โครงสรางพนฐานความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ความสามารถในการแขงขน แผนแมบท เปนตน กลาวคอวาทกรรมการพฒนาถกทาใหเชอวาเปนสงทด เปนสงทตองเกดขน และเปนสงทหลกเลยงไมได เราไมอาจปฏเสธไดเลยวาโครงการพฒนาดงกลาว ไดสงผลตอรปแบบวถชวตประจาวนของผคนในชมชน ซงแสดงถงอานาจของวาทกรรมแหงการพฒนา ทไดครอบครองความเปนเจาหรอเปนวาทกรรมกระแสหลกอยในสงคม และมอทธพลอยางยงตอการกาหนดแนวทางในการพฒนาทกาลงแผขยายขอบเขตเขาสชมชนทองถนตางๆ เปนการเนนความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและความเจรญกาวหนาทางวตถ วฒนธรรมททรงคณคาของทองถนอาจถกมองขาม และถกละเลยไปโดยปรยาย คณะผวจยจงสนใจทจะนาองคความรเกยวกบการวเคราะหวาทกรรมการพฒนา มาเปนแนวทางในการศกษาการพฒนาของรฐผานกระบวนการจดตงกองทนหมบาน เพอแสดงใหเหนถงการประกอบสรางของสงทเรยกวา”การพฒนา” วาไมใชเรองของความร เทคนควทยาการ ขอมลขาวสาร หรอความเจรญกาวหนาเพยงอยางเดยว แตเปนเรองของอานาจและการตอสทางการเมองทหลากหลายและรอบดาน เพอชวงชงการนาในการสราง หรอแมแตการกาหนดกฎเกณฑชดหนงขนมาเพอใชเปนกรอบในการอธบาย เปนตวกาหนดหรอสรางความหมายการดารงอยของโครงการพฒนาตางๆ ในขณะเดยวกนยงสถาปนาวาทกรรมการพฒนานนๆใหเปนทยอมรบอยางกวางขวางในสงคมและระหวางสงคม คณะผวจยตองการศกษาเพอชชวนและแสดงใหเหนถงกระบวนการในการสราง หรอสถาปนาความเปนเจาของของวาทกรรมการพฒนาในการจดตงกองทนหมบาน ณ ชมชนบานโปง วามรายละเอยด ขนตอน ประสทธภาพ ความสลบซบซอน และความเปนมาของบรรดาเงอนไขทนาไปสการกอรางและภาคปฏบตการจรงของวาทกรรมการพฒนาอยางไร อกทงตองการชชวนใหเหนถงความแยบยลของอานาจ และการครอบงาทแฝงเรนเขามาในรปของ’ความร’และ’ความจรง’ เกยวกบการพฒนา ตลอดจนผลกระทบหรอผลลพธทเกดจากการกระทาของผเกยวของฝายตางๆ ไมวาจะเปนองคกรภาครฐ ภาคเอกชน รวมไปถงชาวบานภายในหมบาน ซงวาทกรรมการพฒนาของสงคมไทยทผานมา จะเหนไดวาเปนการมงเนนทการสรางเศรษฐกจ พฒนาความเจรญทางดานวตถ แตขาดการพฒนาการเมองภาคประชาชน ความเขมแขงของชมชนระดบรากหญาถกละเลย กดทบ ครอบงาเปนเวลานานทาใหสงคมไทยมการพฒนาบนความไมเทาเทยม และไมเปนธรรมระหวางสงคมสวนรวม กระบวนการพฒนาภายในชมชนถกลดทอนสทธ บทบาท และอานาจในการจดการดแลทองถนของตนเอง ทสาคญ โครงการพฒนาดงกลาวขางตน อาจกอใหเกดการรวมศนยอานาจในการจดการทรพยากรโดยใชกฎหมายแหงรฐเขาแทรกแซงการจดการจากภายนอก เปนกลไกในการเขามาทาลาย แทรกแซง กดกน ลดรอนสทธระบบการจดการทรพยากรธรรมชาตโดยจารตประเพณท องถน รวมทงการทาใหทรพยากรธรรมชาตกลายเปนสนคา มากกวาเปนตนทนทางธรรมชาตและตนทนทางสงคม ซงชนบทไทยในปจจบน ถงแมจะมแหลงเงนทนหลายประเภท ทงในระบบและนอกระบบ แตยงคงประสบปญหาคอ แหลงเงนกในระบบไมวาจะเปนธนาคารเพอการเกษตร (ธกส.) ธนาคารพาณชย หรอสหกรณการเกษตร จะกาหนดเงอนไขทเขมงวดเพอกดกนผกทมภาวะความเสยงสงออกไป และใหกเฉพาะแตเกษตรกรทมฐานะดเทานน ทาใหกลมคนทยากจนยงคงประสบปญหาการกเงนในการนาไปลงทน ในขณะเดยวกน แหลงเงนกนอกระบบกคดอตราดอกเบยเงนกสงมาก สงผลใหตนทนการผลตสงตามไปดวย สวนกลมออมทรพยทเกดจากการรวมกนออมของชาวบาน กมเงนออมเพยงจานวนนอยเมอเทยบกบจานวน

176

สมาชกทมาขอกยม เพราะความยากจนจงมเงนทนไมเพยงพอทจะนาเงนไปลงทนประกอบอาชพ ประกอบกบบทบาทของภาครฐทผานมา ทใหความชวยเหลอโดยผานการจดตงโครงการกองทนตางๆมปญหาทางดานความลาชา และเปนโครงการทรฐเขาไปสงเสรม โดยมการวางแนวทางมาจากสวนกลางและเปนการปฏบตททาเหมอนกนทกหมบานหรอพนท มากกวาเปนการรวมกลมทากจกรรมทรเรมโดยชาวบานเอง ทาใหหลกการรวมไปถงนโยบายตางๆของรฐไมสามารถเขาไปแกไขปญหาเศรษฐกจชนบทใหแกชาวบานไดอยางแทจรง ปญหาสนเชอของชนบทจงเปนทมาของการจดตงกองทนหมบาน ซงรฐบาลชดปจจบนตองการสนบสนนระบบการเงนใหแกผทมรายไดนอย เพอใหประชาชนมแหลงเงนทนหมนเวยนสาหรบใชจายในการลงทนพฒนาอาชพและสรางรายไดแกประชาชนในเขตชนบท อกทงเพอใหทองถนมความสามารถในการบรหารจดการเงนทนของตนเอง เพอเสรมสรางชมชนใหมความเขมแขง ทงทางดานเศรษฐกจและสงคม อนเปนการกระตนเศรษฐกจในระดบฐานรากของประเทศ ทจะนาไปสการพฒนาตนเองอยางยงยนตอไปในอนาคต ซงในการดาเนนงานโครงการกองทนหมบาน (ในทางทฤษฎ) นน รฐบาลไดจดสรรเงนสนบสนนเพอจดตงกองทนหมบานและชมชนเมองกองทนละ 1,000,000 บาท โดยมคณะกรรมการหมบานทไดรบเลอกจากประชาชนในหมบาน ใหเปนตวแทนของหมบาน ทาหนาทบรหารจดการเงนกองทน อยางไรกตามถงแมวาโครงการดงกลาวจะสงผลใหเกดความเจรญทางดานตางๆ แตในอกดานหนงยอมกอใหเกดผลกระทบตอสภาพแวดลอมทางสงคม เศรษฐกจ วถชวต และวฒนธรรมทองถนของชมชนนนๆอยางหลกเลยงไมได

จากขอมลทไดเสนอขางตน จะเหนไดวาโครงการจดตงกองทนหมบานกอใหเกดเปนประเดนความ

ขดแยงภายในระหวางความพอเพยงซงเปนวาทกรรมกระแสรองภายในสงคมกบวาทกรรมการพฒนากระแสหลกทมงเนนการพฒนาแนวดง ซงแตละฝายจะมทางออกตอทศทางการพฒนาโครงการดงกลาวอยางไร จงเปนเรองทควรใหความสาคญและนาสนใจศกษาเปนอยางยง ทจะทาการศกษาใหทราบถงผลการดาเนนงานของโครงการกองทนหมบานเทาทผานมา จะสามารถบรรลตามวตถประสงคทจะเปนแหลงเงนทนหมนเวยนในหมบานสาหรบการลงทนเพอการพฒนาอาชพ สรางงาน สรางรายได และนาไปส การสรางกองทนสวสดภาพทดแกประชนชนในหมบานและชมชนเมองไดมากนอยเพยงใด ชาวชนบทกลมใดทไดรบประโยชน รวมถงบทบาทและประสทธภาพในการดาเนนงานของคณะกรรมการกองทนหมบาน ปญหาและอปสรรคในการบรหารจดการ และปจจยททาใหเกดความสาเรจ เพอเปนแนวทางในการพจารณาปรบปรงแกไขใหโครงการกองทนหมบานขยายผลการดาเนนงานใหมประสทธภาพและตอบสนองความตองการของประชาชนในหมบานไดดยงขน ในขณะเดยวกนการวเคราะห”วาทกรรมการพฒนาชมชนของรฐผานกระบวนการจดตงกองทนหมบาน: ศกษากรณเฉพาะอาเภอแมสรวย จงหวดเชยงรายในครงน อาจเผยใหเหนความจรงเรองการจดตงกองทนชมชนในหลายมต ดานหนงอาจแสดงถงอานาจของวาทกรรมการพฒนาทเขาไปสระดบของความรสกนกคดและจตสานกของประชาชน ทาใหยอมทาทกอยางเพอใหไดมาซง “การพฒนา” แมวาจะตองแลกกบการเปลยนแปลงของสงคมชมชน การลมสลายของวฒนธรรมพนบาน หรอการทาลายลางทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม สวนอกดานหนงอาจแสดงใหเหนถงการปะทะกบสงทเรยกวาการพฒนา ดวยการสรางวาทกรรมชดใหมขนมาพรอมเอกลกษณ และความหมายชนดใหมทไมจาเปนตองอยในกรอบของการพฒนา และการตอตานขดขน ทาทายอานาจของวาทกรรมนนนน แมวาเรองของการพฒนาจะเปนเรองของอานาจ เปนความสมพนธเชงอานาจมากกวาเรองของการพฒนาเศรษฐกจลวนๆ ซงเราสามารถ

177

วพากษอานาจทางสงคมไดจากการดทการผลตหรอผลลพธจากการพฒนาภายในสงคมนนๆ วาเปนอยางไร มการกระจายผลประโยชนไปในทศทางใด นโยบายการพฒนากคอภาพสะทอนของโครงสรางอานาจในสงคม มากกวาจะเปนเรองการตอบสนองตอความตองการของภาคประชาชน ซงผลทเกดจากการศกษาในครงนจะเปนประโยชน และสามารถเปนแนวทางในการศกษาทาความเขาใจโครงการพฒนาแหลงสนเชอตางๆทกาลงจะเกดขนตอไปในอนาคตได การวพากษแนวทางดงกลาว ตลอดระยะเวลาทผานมากระบวนการพฒนาของประเทศ เปนการพฒนาทอาจเรยกไดวา ขาดสมดลยภาพ เนองจาก รฐบาลเนนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจมากเกนไป นโยบายทรฐเรงรวมศนยอานาจการพฒนาและการจดการทรพยากร และการสงเสรมภาคทนเขาแยงชงทรพยากรจากทองถนเปนไปอยางรนแรงและรวดเรว ปลอยใหทนเขามาแยงชงทรพยากรของทองถน ซงเปนปญหาทมองไมเหน โดยอาศยบทบาทของรฐในเชงนโยบาย ทาการครอบงาความร ประกอบกบกระบวนการขยายอานาจรฐเหนอทรพยากร เปนหวใจสาคญททาใหเกดปญหาความยากจน ทองถนสญเสยอานาจในการจดสรรทรพยากรเอง เกดความไมมนคงและความเสยงในการดารงชวตของคนชายขอบและกลมชาตพนธ ขณะทปญหาเหลานเกดขนจงทาใหเกดชองวางในระบบเศรษฐกจจากเมองมาสชนบทเกดขน เกดเปนปญหาความออนแอของชมชน และสวนใหญจะเปนการแกปญหาเฉพาะหนา โดยลมทจะใหความสาคญกบคณภาพสงคม อนหมายถงระบบชวตของสงคม การพฒนาสงคมทถกตองควรจะตองไมกระทบถงวถชวตของชมชน หรอกระทบนอยทสด รฐบาลจาตองสรางใหชมชนมความเขมแขง สามารถพงตนเองได เชน รฐบาลควรสงเสรมหรอสนบสนนใหภายในชมชนไดจดสรรทรพยากรของตนเอง โดยภาครฐเขาไปแทรกแซงใหนอยทสด ปลดปลอยทองถนออกจากการครอบงาของการพฒนาทนนยม และการรวมศนยอานาจของรฐ โดยเสนอใหวฒนธรรมชมชนเปนคาตอบของการพฒนาจากระดบฐานลาง ซงตรงกบแนวความคด เรอง สทธชมชนทองถน ทมความหมายทางการเมองทงดานอสรภาพในการดาเนนวถชวต สทธในการพฒนา การจดการทรพยากร และการธารงไวซงอตลกษณของชมชน เพราะฉะนนการพฒนาทยงยนควรจะสนบสนนชมชนเพอการพงตนเอง เพราะจะสงผลใหการพฒนาของสงคมแขงแรงและมนคง โดยการพฒนาชมชนดงกลาวอาจจะดาเนนโดยรฐหรอชมชนกได แตหากกลาวในภาษาของสทธชมชน การพฒนาจะดหรอไมอยางไร ชมชนมสทธทจะเลอกรบหรอกระทงปฏเสธการพฒนาจากภายนอก และมสทธทจะกาหนดการพฒนาตนเอง ทงนเพราะสทธของประชาชนคอหลกการพนฐานของสงคมประชาธปไตย และวธคดสทธชมชนนนกพฒนาจากวถชวตและวฒนธรรมของชมชนทเปนจรง

โครงการกองทนหมบาน ณ ต าบลปาแดด อ.แมสรวย จ.เชยงราย

การเปลยนแปลงโครงสรางความสมพนธของชมชน

ทศนคตของชาวบานทมตอ - โครงการกองทนหมบาน - รฐบาล - เจาหนาทผดาเนนการ

ทศนคตของเจาหนาผด าเนนการทมตอ - โครงการกองทนหมบาน - รฐบาล - ชาวบาน

ประสทธภาพของโครงการกองทนหมบานในภาคปฏบต ณ ต าบลปาแดด อ.แมสรวย จ.

เชยงราย

พฒนาตามจดประสงคทตงไว ๑) เปนแหลงเงนทนหมนเวยน ๒) สงเสรมและพฒนาหมบาน ๓) เสรมสรางกระบวนการพงพาตวเองของหมบาน ๔) กระตนเศรษฐกจในระดบฐานราก ๕) เกดศกยภาพความเขมแขงของประชาชนในหมบาน

รฐใชเปนเครองมอแสวงหาผลประโยชนในกระบวนการทาง

การเมอง

รฐพฒนาตามกระแสหลกมากเกนไปจนละเลยวถชวตของชมชนชนบทไทย

ทศนคตของเจาหนาทรฐบาล ทมตอ

- โครงการกองทนหมบาน - ชาวบาน - เจาหนาทผดาเนนการ

ความผกพนตอโครงการกองทนหมบาน

ผลการศกษา 1) ผลการศกษาขอมลพนฐานของวาทกรรมการพฒนาของรฐผานการจดตงโครงการกองทนหมบาน

ศกษากรณ: บานโปง ตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย การศกษาในครงนเปนการศกษาทเนนดผลกระทบอนเกดจากการพฒนาของรฐผานการจดตงโครงการ

กองทนหมบานวากอใหเกดผลตอบรบทดตอคนบานโปง หมท 10 ตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงรายหรอไม และการตอบรบนนนาไปสการเปลยนแปลงอนเปนไปยงทศทางแหงการ “พฒนา” มากนอยเพยงใด เพอใหเกดแนวทางการศกษาทชดเจน ซงจากการศกษาวาทกรรมการพฒนาผานกระบวนการจดตงกองทนหมบาน ศกษากรณเฉพาะ บานโปง หมท10 ตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงรายนน สงทงานวจยฉบบนคนพบจากการสมภาษณเชงลกพบวา โครงการกองทนหมบานไดกอใหเกดความเปลยนแปลงและผลกระทบทเกดขนภายในชมชน อนปรากฏออกมาทงในทศทางแงบวกและทศทางแงลบ สงผลใหชมชนตองปรบตวและเปลยนแปลงวถชวตบางอยาง ซงการเปลยนแปลงและผลกระทบดงกลาวประกอบดวย 3 ดานหลกๆคอ ดานเศรษฐกจ สงคม และดานการเมอง ดงนนเพอใหเกดภาพรวมและรายละเอยดทชดเจนยงขน คณะผศกษาจงไดสรปผลการศกษาและวเคราะหมตดงกลาว ดงตอไปน

ดานเศรษฐกจ การเปลยนแปลงและผลกระทบดานบวก - การเปลยนแปลงการเปลยนแปลงโอกาสในการเขาถงแหลงเงนทน : โครงการกองทน

หมบานกลายเปนแหลงเงนทนพงพงหลกของชมชน โดยเฉพาะชมชนทองถนอนเปนแหลงเงนกในระบบ ทภาครฐสงลงมาถงมอประชาชนโดยตรง ถงแมวาแตเดมชมชนจะมแหลงเงนของชมชนอยกอนแลว เชน กลมแปรรปพชผกผลไม, กลมออมทรพยในชมชน แตกลมออมทรพยทมอยแลวเหลานมาจากเงนออมของสมาชก ไมไดตงมาจากเงนสนบสนนโครงการภาครฐบาล และไมไดตงมาเพอรองรบเงนกภายนอก ซงแตกตางจากกองทนหมบาน ทถอวาเปนรเรมขนเพอชวยลดชองวางทางโอกาสในการเขาถงแหลงเงนกของคนจน อยางนอยในสายตาชาวบานถอเปนการเพมชองทางการเขาถงแหลงเงนทนแหลงใหม และมสทธไดรบเงนกในอตราดอกเบยตา อนถอเปนการเปลยนแปลงในดานโอกาสเขาถงแหลงเงนทนทเขาตาคนจนมากทสด โดยวตถประสงคในการกยมเงนของผตอบแบบสมภาษณสาหรบโครงการกองทนหมบานนน จะกยมเงนเพอลงทนในกจกรรมตางๆ อาท การประกอบอาชพหลก เชน ผประกอบอาชพหลกทางการเกษตรจะกยมเงนไปเพอซออปกรณทางการเกษตร หรอลงทนในกจกรรมทเกยวของกบการเกษตร ,ผประกอบอาชพคาขายนน กยมเงนไปเพอขยายกจการ หรอซอของเขาราน เปนตน รองลงมาคอการกยมเงนเพอประกอบอาชพเสรม เพอหารายไดเสรมเขาครวเรอน

เหนไดจากการสมภาษณสมาชกกองทนหมบานเชน ปาแกว และคณจนทรเพญ ทไดใหสมภาษณวา

กองทนหมบานทาใหตนและครอบครวสามารถเขาถงแหลงเงนทนไดอยางงายดาย โดยไมตองมหลกทรพยในการคาประกนมากมาย และไมตองเผชญกบขนตอนการอนมตทยงยาก กองทนหมบานเปนประโยชนตอการ

180

สงเสรมการลงทนของตนและครอบครว คณจนทรเพญกลาววา “ตนไดกเงนจากกองทนหมบานมาจดตงกลมผลไมอบแหงดบกลนประจาหมบาน ซงถาหากไมมกองทนหมบานน ตนกไมสามารถจดตงได”

- การเปลยนแปลงแนวคดในการประกอบอาชพ: เปนผลตอเนองมาจากการทชาวบานสามารถเขาถง

แหลงเงนทนในระบบไดมากขน สงผลใหเกดอตราการกยมเงนทนเพอไปลงทนประกอบอาชพ ทงการไปลงทนประกอบอาชพใหมและการตอยอดอาชพเดม ดวยเหตททาใหเกดแนวคดการเปลยนแปลงในเรองของการประกอบอาชพและพฒนากจการตนเอง เนองจากเลงเหนถงชองทางในการเขาถงแหลงเงนกดอกเบยตาไดงายขน ประกอบกบความมนใจในการกเงนเพราะเปนกองทนทสงมาภาคจากรฐ สวนทเหลอกจะนาไปใชจายสวนตว นาไปบรจาค หรอเกบออม เปนตน เหนไดจากการสมภาษณคณธนพร และคณอาไพ ผเปนหนงในสมาชกกทบ.ทสามารถกเงนมาลงทนสรางอาชพใหมและตอยอดอาชพเดม เชน ในกรณคณอาไพทไดกเงนกทบ.มาใชในการตอยอดอาชพธรกจกอสรางของตน หรอคณธนพรทไดกเงนจากกทบ.มาสรางเสรมอาชพใหม คอการทารานเสรมสวยประจาหมบาน เปนตน

การเปลยนแปลงและผลกระทบดานลบ - การเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคและการใชจายเงน : ดวยโอกาสในการเขาถงแหลงเงนก

ดอกเบยตาทงายขน กอใหเกดสภาพคลองทางการเงนมากขน ถอเปนผลกระทบทตอเนองมาสพฤตกรรมการบรโภคและการใชจายเงนทเปลยนแปลงไปของชาวบาน ดงนนเมอมปจจยทางการเงนสนบสนน ยอมกอใหเกดพฤตกรรมการบรโภคทางวตถมากขนตามไปดวย อกทงเมอกองทนในลกษณะนเขาสชมชนแลว ภาระทเกดขนตามมาจานวนมากกคอ ธรกจขายผอนชาระสนคาทมงเปาสลกคาในชมชนผมรายไดนอยเปนหลก จงยงเปนการกระตนความตองการในการทางวตถนยมมากขน เหนไดจากการสมภาษณผใหญบานพงษศกดทไดกลาววา “ลกบานมการเปลยนแปลงพฤตกรรมการใชจายทเกนตว เชนมการทารานเกมส ซงพอเหนวาไมจาเปนในหมบาน หรอเหนไดจากการท”นาซเซง” ทเปนแหลงสนเชอไดเจรญเตบโตขนในหมบานอยางกบดอกเหด”

- การนามาซงภาวะหนสนหมนเวยน: ผลกระทบทตามมาอกสงหนงจากการเปลยนแปลงพฤตกรรม

บรโภคและโอกาสในการเขาถงแหลงเงนทนคอ การกอใหเกดภาวะหนสนหมนเวยน ซงการทภาครฐหยบยนโครงการอนเกยวเนองกบแหลงเงนทนเขามาสชมชนอยางมากมาย อาท โครงการกองทนหมบานและชมชนเมอง ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ การตงกลมสจจะออมทรพย ฯลฯ โครงการเหลานตางใหโอกาสชาวบานในการกยมเงนแทบทงสน ชาวบานบางรายโดยเฉพาะในทองถนเมอเกดพฤตกรรมการบรโภคทเพมสงขน จงเขาเปนสมาชกทกโครงการเพอมงหวงการใชสทธในการขอกจากทกโครงการทเขารวม ทายทสดยอมหลกหนไมพนภาวะหนสนหมนเวยนอนเปนปญหาเรอรงตามมา ซงจากการสมภาษณแลว ชาวบานสวนใหญจะนาเงนทไดรบการอนมตจากกองทนหมบาน มาทบหนเกาของตน และเปนเชนนเรอยไปไมจบสน จงเปนการตอกยาภาระหนสนและตอกยาคานยมแบบทนนยมในการผลตเพอขาย โดยจากการสมภาษณทคณโยธน(ประธานคณะกรรมการกองทนหมบาน)ไดกลาววา “การทกองทนหมบานเขามาในหมบานของเรา รงแตเปนการพอกพนเพมภาระหนสนอนกอใหเกดหนสนหมนเวยนแกชาวบานในหมบานของเรา เพราะฉะนนรฐควร

181

จะหาทางในการจดการกบปญหานอยางเรงดวน เพราะพเหนวากทบ.เปนเหมอนดาบสองคมทถาสมาชกและคณะกรรมการรจกการบรหารจดการกจะเปนสงทด หากแตสมาชกในหมบานของเราไมคอยรจกจดการเงนทกมาอยางถกตอง สมาชกแตละคนตางเอาหนทบดอก ดอกทบหน รงแตจะเปน”ดนพอกหางหม” แกชาวบาน รฐจงเขามาจดการอยางเรงดวน”

- การจดตงโครงการกองทนหมบานเปนการปพนฐานไปสการพฒนาทนนยม: อนนามาสการเกดพลวต

ทางเศรษฐกจและสงคมภายในระดบทองถน ผานกระบวนการลงทนตางๆ โดยทรฐพยายามแสวงหาผลประโยชนสวนเกนจากผลผลตและแรงงานของชาวบาน อนเปนการลงทนกบชาวบานทางออม โดยอาจใชสถาบนการเงนตางๆของรฐเปนเครองมอในการแสวงหาผลประโยชนดงกลาว อนเหนไดจากธกส . ซงมโครงการทชวยประสานงานกบกองทนหมบานโดยการใหทนตอยอด ซงเปนการผลตซาทางแรงงาน (reproduction of labour) กลาวคอ การกยมเงนจากแหลงสนเชอตางๆทรฐบาลไดหยบยนใหนนเปนสงทชวยเปนแรงผลกดนทกระตนใหแรงงานมการดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจทเพมมากขน โดยโครงการกองทนหมบานนสงผลใหแรงงานในชนบทมเงนทนและสามารถจงใจแรงงานในการสรางสรรคผลตผลตางๆตอไปได อนเปนการชวยเพมประสทธภาพในการสนองความตองการของรฐเอง ทพยายามขดรดเอารดเอาเปรยบแรงงานภายใตความสมพนธทางการผลตแบบทนนยม โดยดงสวนตางดงกลาวเพอไปหลอเลยงเศรษฐกจในเมอง ทงนกระบวนการดงกลาวเปนไปเพอทาใหระบบการผลตแบบทนนยม อนมพนฐานอยทการเกบเกยวขดรดสวนเกนทแรงงานเปนผผลต ทรฐบาลใชเปนแนวทางการพฒนากระแสหลก สามารถดาเนนอยไดตอไป โดยจากการสมภาษณคณณรสงห พฒนากรประจาตาบล กลาววา “ โครงการกทบ.เปนการปพนฐานไปสการพฒนาทนนยมในระดบหมบาน เหนไดจากตวอยางทมสถาบนการเงนตางๆ เชน ธนาคารออมสน และธกส. ทไดเขามาลงทนกบชาวบาน โดยอางวาเปนทนตอยอด แตแทจรงแลวเปนเพยงการลงทนกบชาวบานตาดาๆ ซงถาหากชาวบานจดการไมไดกจะตองอยในวงจรแหงภาระหนสนหมนเวยนไปตลอดจากรนสรน”

ดานสงคม - การเปลยนแปลงทกษะการบรหารจดการภายในชมชน : การดาเนนโครงการกองทนหมบานและ

ชมชนเมองทมมาอยางตอเนอง ทาใหเกดการเปลยนแปลงทกษะการบรหารจดการใหกบชมชน อนนามาสการเรยนรและสงสมประสบการณดานการบรหารจดการดวยตนเองภายในทองถน เนองจากจดประสงคทสาคญอกประการหนงของโครงการคอ การมอบอานาจในการบรหารจดการสชาวบานในชมชนใหมโอกาสไดรวมกนคด รวมกนทา รวมกนแกปญหา และออกกฎระเบยบกนเองใหสอดคลองกบสภาพความเปนจรงของแตละชมชน ดงนนสงทเปลยนแปลงไปในทางทดคอ การพฒนาทกษะการบรหารจดการของชมชน การพฒนาบคลากรของชมชน ซงอาจนาไปสความยงยนของโครงการตอไป เหนไดจากการสมภาษณเจาหนาทของอาเภอแมสรวย ไดกลาววา “กทบ.เปนการสอนใหชาวบานรจกบรหารจดการกนเองในหมบาน และเปนการปลกฝงการมสวนรวมในระบอบประชาธปไตยอกดวย ซงผมเหนวากทบ.เปนโครงการทเขาทามากในนโยบายทมมา ทไดเปดใหประชาชนไดจดการกนเอง”

182

- เกดความขดแยงภายในชมชน: เนองจากการบรหารจดการภายในโครงการกองทนหมบานสวนใหญจะเปนหนาทหลกของคณะกรรมการทง 8-10 คน ดงนนโอกาสทจะเกดความขดแยงภายในชมชนยอมมสง ทงความขดแยงระหวางคณะกรรมการกองทนหมบานกบสมาชก สมาชกทไดรบเงนก มากกบสมาชกทไดรบเงนกนอย หรอแมแตระหวางคณะกรรมการดวยกนเอง ซงความขดแยงทเกดขนอาจมลกษณะเปนคลนใตนาทไมรายแรงมาก อยางไรกตาม หากปญหาความขดแยงหรอความไมพอใจกนภายในชมชนเกดขนอยางตอเนอง โดยไมไดรวมกนแกไขหรอหาความกระจางจากขอสงสยตางๆแลว คลนใตนาทมอยอาจขยายไปสความรนแรงทางการเมองได จากการสมภาษณกลมตวอยางประชาสมพนธโครงการกทบ.ไดใหสมภาษณวา ”โครงการเนยทาใหคณะกรรมการกบสมาชก และคณะกรรมการกบคณะกรรมการเองมความขดแยงกนอยบาง ในการอนมตเงนกเปนตน”

- การเปลยนแปลงความสมพนธแบบดงเดม : ดวยเหตแหงความเปลยนแปลงและผลกระทบทางดาน

เศรษฐกจ สงคม และการเมอง ทเขามาประกอบกนอนเกดจากการพฒนาผานวาทกรรมกระแสหลกของรฐ อนนามาสการเปลยนแปลงทางความสมพนธแบบดงเดมภายในชมชน และไดทาลายวถชวตในสงคมเกษตรแบบดงเดมภายในสงคมชนบททไมมพฤตกรรมบรโภควตถนยม ทาใหคนคาดหวงและรอคอยความชวยเหลอผานนโยบายของรฐมากกวาการพงพาตนเองอยางทเคยเปนมา และคดแตเพยงวาจะไดประโยชนหรอเสยอะไรจากการเขารวมโครงการ เปนการปลกฝงความคดแบบมนษยเศรษฐกจใหกบชาวบานมากเกนไป ทาใหคนในชมชนแยกระดบกนตามฐานะรายได หรอภาระหนสนกนอยางชดเจนมากยงขน จนในทสดชาวบานในชมชนทองถนทเคยผกพนเสมอนเครอญาต กลบนบถอกนนอยลง พงพงกนตามฐานะรายได อทธพลทางการเมอง ดงจะเหนไดวาชองวางระหวางวถชวตของคนเมองและคนชนบทลดนอยลงทกขณะ เหนไดจากการสมภาษณกลมตวอยางใหสมภาษณวา “กทบ.ไดเขามาในฐานะการพฒนาแบบทนนยม ไดทาลายวถชวตและความสมพนธการเกษตรแบบดงเดมบางเลกนอย เชนพฤตกรรมการใชจายทเกนตวของช าวบาน อกทง ชาวบานไมเขาใจวาเงนทตนไดกมานเปนเงนของหมบาน แตกลบคดวาเปนเงนของรฐ ชาวบานจงกมาใชอยางฟมเฟอยจนเกดภาระหนสน”

- เปนการเพมความขดแยงทางขวอานาจ: เนองจากในทางปฏบตแลว ผนาภายในชมชนจะเปนคน

เลอกประธานรวมไปถงคณะกรรมการกองทนหมบานเอง มไดผานกระบวนการการเลอกตงของชาวบานแตอยางใด จงอาจถอเปนการเพมขวอานาจใหแกกลมผนาจานวนหนง อนอาจนามาสความแตกแยกหรอเอออานวยตอการแสวงหาผลประโยชน ผานกระบวนการแทรกแซงของระบบพรรคพวก ซงกอใหเกดการบนทอนของประสทธภาพในการบรหารจดการ หรอดาเนนการโครงการกองทนหมบาน และอาจเปนการปดกนโอกาสในการมสวนรวมในการดาเนนการของชาวบานทวๆไปดวยเชนกน โดยทผานมาไดปรากฏถงความไมโปรงใสของทางคณะกรรมการกองทนหมบาน และชาวบานเองกไมมอานาจในการพดถงเรองดงกลาวได ประเดนของการวเคราะหวาทกรรม จงไมไดอยทคาพดนน ๆ วาเปนจรงหรอเทจ แตอยทกฎเกณฑชดหนงทเปนตวกากบใหการพดนน ๆ เปนไปไดมากกวาจะเปนเรองของขอเทจจรง วาทกรรมจงไมใชเปนเพยงผลลพธซงเกดจากการตอส เพอเปลยนแปลงระบบของการครอบงา

183

ดานการเมอง - เกดการกระจายอานาจ : โครงการกองทนหมบานและชมชนเมองกอใหเกดการกระจายอานาจอยาง

ชดเจน ซงเปนการกระจายอานาจการบรหารจดการจากภาครฐสชมชน ไมใชการกระจายอานาจสทองทหรอองคกรปกครองสวนทองถนอยางทผานมา นนคอ การกระจายอานาจในการบรหารใหกบคนในชมชนรวมกนคดรวมกนบรหารจดการ โดยใหองคกรภาครฐเปนเพยงแคทปรกษาและทาหนาทบรหารจดการแทนในเบองตนใหกอเกดเปนรปเปนรางขนมา หลงจากนนอานาจสทธขาดทงหมดจะตกอยทชมชน อกทงผลจากการสารวจพบวา ในสายตาคนอาเภอแมสรวย จงหวดเชยงรายสวนใหญ มองวาโครงการกองทนหมบานทาใหเกดการกระจายอานาจสชมชนอยางแทจรง ซงพวกเขามองวาภาครฐไดกระจายอานาจสชมชน ทาใหชมชนลดการพงพาความชวยเหลอจากภาครฐ หนมาพงตนเองผานโครงการทรฐไดกระจายอานาจมาสชมชนมากขนโดยเจาหนาทของรฐไดใหสมภาษณวา”โครงการกทบ.เปนการกอใหเกดการกระจายอานาจขนาดยอมโดยรฐ ทประสงคใหชาวบานมสวนรวมในการบรหารจดการเอง โดยรฐเขาไปยงเกยวนอยทสด ถอวาเปนการกระจายอานาจจากสวนกลางไปยงภมภาค และจากภมภาคไปสทองถน จากทองถนไปสชมชนอยางแทจรง โดยทนโยบายของรฐ พยายามชวยใหชาวบานพงพารฐนอยทสด”

- สรางกลมอานาจใหมในชมชนทมลกษณะผกขาด: จากหลกการกระจายอานาจของโครงการกองทน

หมบานทาใหเกดการสรางกลมอานาจใหมในชมชนขน ซงกลมอานาจใหมหมายความถงคณะกรรมการกองทนหมบานทมาจากคนในชมชนทงหมด คนกลมนถอวาเปนกลมทเรมเขามามบทบาทและเรมสรางอานาจ อทธพล โดยอาศยอานาจหนาทจากโครงการในการวางกฎระเบยบและอนมตเงนก ทาใหสมาชกทตองการขอเงนก ซงมจานวนถงรอยละ 80-90 ในหมบานเกดความเกรงใจและมองวาตนเองอยในฐานะของผทตองงอ และขอความเมตตาจากคนกลมน อยางไรกตาม กลมอานาจใหมนกคอเครอขายและมความสมพนธกบกลมอานาจเกาในชมชน เพยงแตเมอโครงการกองทนหมบานเขามา ทาใหโครงสรางอานาจเดมปรบเปลยนรปแบบ ขยายเครอขายและแตกกลมใหมใหกวางขนเหมอนกบเปนการแตกหนอของกลมอานาจทยงคงอยในขวเดยวกน

- รฐบาลไดใชกองทนหมบานเปนกลไกทางการเมองในการเขาแทรกแซงการดาเนนงานโครงการ

กองทนหมบาน: ทงน เพอเปนเปาหมายสาคญในการสรางฐานคะแนนเสยงทองถนใหแกพรรคของตนในระยะยาว ซงกลไกทพรรคการเมองอาศยเปนชองทางในการเขาแทรกแซงโครงการอนประกอบดวย คณะกรรมการกองทนหมบาน ขาราชการ และองคกรปกครองสวนทองถน อนเหนไดจากอดตคณะกรรมการกทบ .(ไมประสงคออกนาม)ไดกลาววา “ ตนเปนหวคะแนนใหกบพรรคการเมองชอดงพรรคหนง ซงตนไดอภสทธในกทบ.หลายอยาง ไมวาจะเปนการไดกกอนและตอเนอง และยงไดผลประโยชนบางอยางตอบแทน จากพรรคการเมองนนๆ เชนเสอยด และเงนใสซองขาว ทแอบยนใหอยางลบๆ ซงตนไดเปนคณะกรรมการเพราะไดการสนบสนนจากผมอานาจทางการเมองในทองถนบางคน(ไมสามารถระบนามได) และตนตองตอบแทนโดยการเปนหวคะแนน คอยชวยเหลอทงเรองเลก เรองใหญ” ซงมรายละเอยดดงตอไปน

184

การเขาแทรกผานคณะกรรมการกองทนหมบาน เนองจากการดาเนนโครงการกองทนหมบานในภาคปฏบตนน ปจจยทถอวามความสาคญอยางยงตอความสาเรจของโครงการคอ บทบาทของคณะกรรมการกองทน ซงเปนกลมทมสทธอนชอบธรรมในการตดสนใจเรองราวตางๆภายในโครงการทงหมด ดงนนคณะกรรมการกองทนจงกลายมาเปนกลมทพรรคการเมอง หรอรฐบาลใหความสนใจและใชเปนกลไกในการเขาแทรกแซงภายในโครงการ เนองจากความสามารถในการเขาถงสมาชกโครงการไดดทสด โดยอาศยความสมพนธสวนตวและโครงสรางอานาจของคณะกรรมการกองทน เพอหวงผลทางการเมองในระยะยาวตอไป อกทงจากการสารวจการรบรของประชาชน โดยใชแบบสมภาษณ ยงพบขอมลอนเปนหลกฐานแสดงสายสมพนธระหวางคณะกรรมการกองทนกบนกการเมองทงในระดบทองถนและระดบประเทศทประชาชนรบรอยางเปดเผย ดงนนสามารถกลาวไดวา คณะกรรมการกองทนหมบานไดกลายมาเปนกลไกทางการเมองทสาคญ และถอไดวาเปนการขยายชองทางใหมใหกบพรรคการเมองในการเปลยนแปลงโครงสรางชมชน โดยใชบทบาทของกลมแกนนาชมชนกลมใหมอยางคณะกรรมการกองทนหมบาน ซงจะทาใหพรรคการเมองตางๆสามารถใชชองทางนในการเขาแทรกกราบรหารงานภายในโครงการกองทนหมบานไดอนจะยงประโยชนทงตอตวคณะกรรมการกองทนเอง และยงประโยชนตอพรรคการเมองในการสรางฐานอานาจทองถนในระยะยาวตอไป

การเขาแทรกแซงผานขาราชการ ขาราชการ เปนเจาหนาทและหนวยงานของภาครฐในการนา

นโยบายมาปฏบตใหเกดเปนรปธรรม ถอเปนตวแทนของภาครฐทอยในพนท และเปนกลมทรบรปญหาในระดบลางและคอยรายงานผลการปฏบตงานใหกบภาครฐอยอยางสมาเสมอ ดวยความสามารถในการเขาถงชาวบานในพนทประกอบกบบทบาทหนาทหลก ทตององอยกบภาครฐ จงกลายมาเปนสาเหตททาใหพรรคการเมองตองดงมาเปนกลไกอกตวหนงในการสรางฐานอานาจทองถนและเขาแทรกโครงการกองทนหมบาน โดยเฉพาะนกการเมองในฐานะพรรครฐบาลจะมการไดเปรยบในการใชกลไกตวน เนองจากขาร าชการและหนวยงานตางๆในพนทจะกลายมาเปนลกนองของพรรครฐบาลทงโดยตงใจและไมตงใจ

การเขาแทรกขององคการปกครองสวนทองถน สาหรบองคกรปกครองสวนทองถน ซงเปนองคการท

เกดจากหลกการกระจายอานาจการบรหารจากสวนกลางลงสทองถน มการบรหารงานทอชแยกออกจากระบบราชการ และเกดขนมาไดไมนานในสงคมการเมองไทยนน จากการสารวจการรบรของประชาชน 300คน โดยใชแบบสอบถามและขอมลจากการพดคยกบประชาชน พบวาองคกรปกครองสวนทองถนกไดเขาไปเกยวของและเขาแทรกการดาเนนโครงการกองทนหมบานคอนขางสงในสายตาของประชาชน รอยละ81.7 ซงลกษณะทพบมทงดานบวกและดานลบ คอกรณทเขาเปนหนงในขณะกรรมการกองทนหมบาน กรณทเขามาชวยเหลอเปนทปรกษาและชวยประสานงานตดตอกบหนวยงานภาครฐ และกรณใชอานาจผลกดนพรรคพวกตนเองเขาเปนกรรมการ หรอเขามามบทบาทเกยวของกบการอนมตเงนกองทน เปนตน

185

2) การศกษาเปรยบเทยบความเหมอนและความแตกตางของกองทนหมบานและธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ

โดยมแนวคด วตถประสงค และกระบวนการบรหารจดการทคลายคลงกบกองทนหมบาน ดงน

ประเดน ธนาคารเพอการเกษตร และสหกรณ (ธกส.)

โครงการกองทนหมบาน

1 . ฐ า น ค ว า ม ค ด แ ล ะวสยทศน

ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) ไดจดตงขนตามพระราชบญญตธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร มวตถประสงคในการใหความชวยเหลอทางดานการเงนแกเกษตรกร กลมเกษตรกร และสหกรณการเกษตร สาหรบการประกอบอาชพเ กษตรกรรมหร ออาช พท เ ก ย ว เน อ งก บเกษตรกรรม เพอเพมรายไดหรอพฒนาคณภาพชวตของเกษตรกรหรอครอบครวของเกษตรกร

ผรเรมคอ รฐบาล พ.ต.ท.ทกษณ โดยดดแปลงความคดมาจากโค ร งก า ร แก ไ ขปญห าคว ามยากจน เรมตนเมอ พ.ศ.2544 ลกษณะของกองทนหมบานและชมชนเมองเปนอสระและมฐานะเปนนตบคคลโดยใหชมชนตองรบผดชอบตอตวเอง (เรมจากนโยบายของรฐหรอขยายจากบนลงลาง)

2.แหลงทนเรมตน ธกส.มแหลงเงนทนเชนเดยวกบธนาคารพาณชย คอ เงนกองทน เงนฝากจากประชาชน และเงนฝากจากธนาคารพาณชย โดยเฉพาะเงนฝากจากธนาคารพาณชยเปนผลมาจากนโยบายของทางราชการทตองการใหธนาคารพาณชยมบทบาทในการใหสนเชอเพอการเกษตรแกเกษตรกรและสถาบนเกษตรกรมากขน

รฐบาลตงวงเงนเบกเกนบญชจากธนาคาร เ พอการ เกษตรและสหกรณเกษตร และธนาคารออมสน และตงงบประมาณรายจายประจาปจายคน

3.การบรหารจดการ 1) ใหบรการสนเชอครบวงจรเพอเสรมสรางโอกาสและสนบสนนเกษตรกรจนสามารถเพมผลผลตไดอยางมคณภาพและประสทธภาพ 2) พฒนาสงคมแหงการเรยนรดานเกษตรกรรมเพอใหเกษตรกรมคณภาพชวตทดขน 3) บรหารจดการเงนทนใหมตนทนทเหมาะสมตอการตอบสนองพนธกจหลกของธนาคาร 4) พฒนาบรการใหมๆ เพอตอบสนองความตองการของเกษตรกร

- ให คณะกรรมการกองท นหมบานเปนหลกในการจดประชมประชาคม จดสรรเงน ตดตามเงนกและแกปญหาโดยมพฒนากรเปนพเลยง - กระจายเงนกใหทวถงโดยใชหมบานและชมชนเปนเปาหมาย

4. การออม /ฝาก การ ให ก การประก น

ตามขอบงคบของธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร ธนาคารจะใหกแกบคคล ๓

การออมหรอฝากจะอย ในรปสมาชก และการใหกจะใหเปน

186

ความเสยง ประเภท คอ เกษตรกร สหกรณการเกษตร และกลมเกษตรกร ๑. ใหกแกเกษตรกร หมายถง ใหกแกเกษตรกรรายบคคลทไมไดเปนสมาชกของสหกรณการเกษตรหรอกลมเกษตรกร แบงเปน ๓ ประเภท ตามระยะเวลาการชาระคนเงนก และวตถประสงคของการใชเงนก เงนกระยะสน เงนกระยะปานกลาง และเงนกระยะยาว ๒. ใหกแกสหกรณการเกษตร ๓. ใหกแกกลมเกษตรกรทประกอบอาชพการเกษตรประเภทเดยวกนในทองถนเดยวกน

เงนจานวนมาก โดยเฉลยรายละ 20,000 บาท(ปจจบนมการขยายเงนเพม)

5.หนวยงานสนบสนน รฐบาล สทบ . ,พอช .,กรมการพฒนาชมชน ,ธกส.,ออมสน (เธยรชย ณ นคร และสายชล ปญญชต , 2553:148-149)

โครงการกองทนหมบาน ถอเปนนโยบายหลกในการกระตนอปสงคของประเทศในระดบรากหญา ชวย

เพมโอกาสทชาวบานจะมลทางในการพฒนาอาชพ หรอพฒนาการทามาหากนทงทเปนการทาเดยวๆ แตละครอบครว กบรวมกนทาเปนกลมอกแบบ เชน อาจเปนกลมผลตหตถกรรมดวยกน แปรรปอาหารดวยกน ทาสมนไพรดวยกน ทเราเรยกวาธรกจชมชน หรอวสาหกจชมชน ดงนน การบรหารจดการจงเปนสงสาคญอยางยงโดยเฉพาะการรายงานขอมลอยางโปรงใสและมมาตรการตรวจสอบอยางเครงครดโดยชมชนเอง ขณะเดยวกน ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ (ธกส.) กมบทบาทสาคญเชนเดยวกนในการประสานงานกบโครงการทภาครฐสงลงมา ซงในกรณทคณะผศกษาสนใจ คอ การใหความรวมมอระหวางภาครฐแล ะสถาบนการเงนในการดาเนนโครงการกองทนหมบาน ซงจากการลงพนทศกษานนพบวาธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณไดเขามามบทบาทรวมสาคญตอโครงการกองทนหมบาน โดยเพมเงนตอยอดใหกบโครงการกองทนหมบาน จากการประสานงานนเองทาใหธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณตองเขาไปดาเนนงานในหมบาน โดยมเปาหมายไมเพยงแตการใหเงนทน แตยงชวยฝกอบรม เชน เรองการจดทาบญชครวเรอนกอน เพราะจะไดทราบทมาทไปของเงนได และหากกองทนใดมความพรอมดแลชาวบานไดแลว จนกองทนมความเขมแขง สามารถยกระดบเปนสถาบนการเงนชมชนได ธนาคารของรฐจะปลอยสนเชอดอกเบยตาใหกบสถาบนการเงนชมชน เพอพจารณาปลอยสนเชอใหชาวบาน ในอนาคตใครมปญหาหนสนเชอ จะใชเงนผานกองทนแกปญหาภาระหนสน โดยกองทนคดดอกเบยจากชาวบานเพม เพอหาสวนตาง จากนน นาเงนมาจดสวสดการใหกบสมาชกในรปแบบตาง ๆ ได จะทาใหการดแลทางการเงนโดยผานสถาบนการเงนชมชน และใหธนาคารรฐดแลองคกรทเปนสถาบนไดสะดวกมากขนดกวาการดแลรายยอย สงผลใหประชาชนสวนใหญมแนวโนมความพงพอใจกบการกยมสถาบนการเงนมากกวาโครงการกองทนหมบาน เนองจากได

187

วงเงนทสงกวา และมการชวยเหลอหลงจากทกยมมาดาเนนการในกจกรรมตางๆของชาวบาน อยางไรกตามทงโครงการกองทนหมบานและทางธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณเอง กมจดรวมกนในการลงทนทางสงคมและเศรษฐกจใหหมบานพฒนา ใหสมาชกของหมบานไดพฒนาทงดานความด ความสามารถ และความมนคง ฉะนน มนมากกวาการสรางงาน ถาเอาไปทาอะไรแลวทาใหมรายไดเกดขน มงานเกดขน ควบคไปกบการสรางชมชนทด สรางสงคมทด กไปดวยกน ซงถาชมชนไมด สงคมไมด ถงมรายไดกจะไมยงยน เงนทนจากกองทนหรอสถาบนการเงนตางๆเองกดถาจะเกดประโยชนกคอ เปนเครองมอใหชาวบานในการเรยนรในการจดการกนเอง ดแลซงกนและกน เปนโอกาสททกหมบานไดรบ ถาใครไดรบโอกาสอนดแลวไมทากตองไดรบผลกรรมของการทาไมด แตกหวงวา เขาจะไดบทเรยนและทาใหดขนในประเดนทแตกทตางกนคอเรองของการจดการ ถาธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ (ธกส.) จดการคอเงนทนท ธกส. ปลอยไปคนให ธกส. แตถาเปนการจดการของกองทนหมบานจดการ ตนทนจะตามากเพราะวาชาวบานจดการกนเอง การพจารณาจะไวมากกวา เนองจากชาวบานรจกกนหมดวาใครเปนใคร แลวตองรบผดชอบรวมกน ถาทาไมดกไดรบผลเสยรวมกน ถาใครไปเอารดเอาเปรยบซงกนและกน ไมเหมอนกบ ธกส.ปลอยก คนจะรสกวาถาไมคน ธกส. แปลวาเบยวและอาจตองถกยดหลกทรพยทคาประกนไป แตในกรณของกองทนหมบานชาวบานไมรสกเดอดรอน ถาไมคนกองทนหมบานชาวบานอาจหาเหตผลมาเพอใชในการประนประนอมได เนองจากคณะกรรมการบรหารกองทนหมบานกเปนคนในหมบานเองแตไมใชวาไมควรม ธกส. ธกส.นนกมประโยชนและกควรมตอไป กองทนหมบานเปนเพยงอกกลไกหนงทจะมาทาใหเกดการหมนเวยนทางการเงนภายในหมบาน โดยชาวบานจดการกนเอง แตตองยาวา ในความเหนของชาวบาน ตองไมเอาเรองเงนเปนตวนา ไมใหความสาคญกบตวเงนจนเกนไป ตองใหความสาคญกบมตทางจตใจทางสงคมทดเทยมกนใหมากพอทจะไดผลประโยชนทสมดล

3) ปญหา อปสรรคของโครงการกองทนหมบาน ณ ชมชนบานโปง เนองจากชวงเรมตนของการดาเนนการเปนไปอยางรบเรง โดยมงเปาหมายจดตงกองทนใหครอบคลม

ทกหมบานทวประเทศ ทาใหการจดตงกองทนตองรบดาเนนการโดยไมไดคานงถงความพรอมของหมบานและชมชนอยางแทจรง ขาดการประชาสมพนธทาความเขาใจเกยวกบโครงการใหกบประชาชนทวไปไดเขาใจถงหลกการและวตถประสงคของโครงการอยางชดเจน หนวยงานทรบผดชอบขาดการตดตาม แกไขปญหาอยางเครงครด จรงจง หรอไมไดนาไปสการแกปญหาอยางแทจรง และปญหาการแทรกแซงทางดานการเมอง ปญหาหนคางชาระหรอเงนขาดบญช โดยปญหาเงนขาดบญชเกดจากจดออนสาคญเกยวกบการจดทาบญชและระบบการควบคมตรวจสอบทางดานการเงนและบญชทไมรดกม อกทงขาดการตดตามตรวจสอบจากเจาหนาททเกยวของ นอกจากนนการตดตามเรงรดหนคางชาระของคณะกรรมการกองทนหมบานสวนใหญยงเปนลกษณะของการประนประนอม และไมไดดาเนนการอยางเครงครด เนองจากคณะกรรมการและสมาชกกองทนหมบานสวนใหญเปนเครอญาตกน นอกจากนน ถงแมวาสมาชกกองทนหมบานมความสามคคและความรวมมอ แตขณะเดยวกนพบวาสมาชกรวมถงผดาเนนการโครงการกองทนหมบานโดยเฉพาะรองประธานคณะกรรมการ และคณะกรรมการสวนใหญยงคงขาดความรความเขาใจเกยวกบหลกการ และวตถประสงคของโครงการ และไมไดเขาไปมสวนรวมตอการดาเนนกจกรรมกองทนหมบานอยางแทจรง สง

188

ดงกลาวจงเปนเหตผลสาคญประการหนง อนนามาสการแผขยายของปญหาทางดานการดาเนนการทขาดประสทธภาพ และเพอรายละเอยดทชดเจนยงขน คณะผศกษาจงไดสรปปญหาตางๆไดดงน

- การจดตงกองทนหมบานมงเนนในเชงปรมาณมากกวาการพจารณาถงความพรอมและการจดเตรยม

ความพรอมดานการบรหารจดการกองทนกอนการจดตง - หนวยงานทเกยวของยงไมสามารถใหความชวยเหลอ สนบสนน แนะนา และตดตามผลไดอยางม

ประสทธภาพ ทง สทบ. คณะอนกรรมการสนบสนนฯ ระดบจงหวด/อาเภอ เครอขายกองทน กรมพฒนาชมชน รวมถงสานกงานพฒนาชมชนในสวนภมภาค กลาวคอ ยงขาดกลไกการเชอมโยงทจะใหเกดหนวยกากบตดตามทเปนเอกภาพ

- คณะกรรมการกองทนขาดความรความเขาใจเกยวกบการบรหารจดการกองทน หรอยงขาดประสทธภาพ รวมถงไมมความรบผดชอบในการบรหารจดการกองทนอยางเตมท

- สมาชกกองทนหมบานขาดความเขาใจตอโครงการและไมเหนความสาคญของเงนกองทนหมบานทไดรบตามโครงการ

- ปญหาภาวะดานเศรษฐกจ ทงของผกและของชมชน - การจดทาระบบบญชและการจดทาเอกสารหลกฐานควบคมทางดานการเงนของกองทน ขาดความ

ชดเจนและไมไดมการกาหนดรปแบบทเปนแนวทางและมาตรฐานเดยวกน - การแทรกแซงทางการเมองทงในระดบชาตและระดบทองถน - ขาดการตดตามประเมนผลอยางเปนระบบและตอเนอง ทงผลการดาเนนงานของกองทนหมบานตาม

โครงการเปนรายกองทนทกแหง และผลการดาเนนงานของหนวยงาน/องคกรทเกยวของซงมบทบาทสาคญตอการดาเนนงานตามโครงการ ทาใหไมทราบปญหา อปสรรคหรอขอจากดทแทจรงของการดาเนนงานตามโครงการ และไมสามารถนาไปพฒนาปรบปรงการดาเนนงานกองทนหมบานตามโครงการใหเกดประสทธภาพและความยงยนได

กลาวโดยสรปจากผลการศกษาโครงการวจยไดคนพบบทสรปทนาสนใจเกยวกบ วาทกรรมการพฒนา

ผานการจดตงกองทนหมบาน ศกษากรณ: ชมชนบานโปง ต.ปาแดด อ.แมสรวย จงหวงเชยงราย คอ โครงการกองทนหมบานถอเปนวาทกรรมชดหนง ทรฐไดพยายามสรางขน เพอใหชมชนพฒนาไปตามการพฒนากระแสหลกอนตงอยบนพนฐานของระบบทนนยม โดยเปนการปรากฐานของชมชนใหกลายเปนฐานการผลตของประเทศ และรฐจะดงมลคาสวนเกนตางๆของชมชนตอไป อยางไรกตามนยามการสรางความหมายในโครงการกองทนหมบานในมมมองของรฐนน โครงการหมบานเปนเครองมอหนงททาใหเกดการสรางและการระดมพลงแผนดนกบทกจดจากฐานรากทกๆ แหงทวประเทศ ใหชาวบานสามารถพงพาตนเอง และสรางโอกาสใหชาวบานไดมลทางในการพฒนาอาชพ ทาใหเกดการลงทนทางสงคมและเศรษฐกจใหหมบ านพฒนา ใหสมาชกของหมบานไดพฒนาทงดานความด ความสามารถ และความมนคงและเพอเปนการสรางมาตรฐานความเจรญและเปนการยกระดบคณภาพชวตของประชาชนใหดขน จากนยามความหมายดงกลาวไดนามาซงการสรางมายาคตของฝายรฐ ทเนนประโยชนเชงเศรษฐกจภายในชมชน ในขณะทนยามความหมายโครงการกองทนหมบาน ในมมมองของชมชนบานโปง กลบเหนวาการพฒนาใดๆทจะเกดขนนนมความจาเปนตอง

189

ตระหนกถงความเหมาะสมถกตองกบวถชวต วฒนธรรม ความเชอและลกษณะทเปนเอกลกษณของชมชนทองถนนนๆ และควรเปนการพฒนาทเออประโยชน และกอใหเกดการ”พฒนา”ทแทจรง มใชการทาลายหรอบนทอนพนฐานวถชวตทเปนอย และตองคานงถงการมสวนรวมอยาง”แทจรง” ในการกาหนดทศทางการพฒนาดวยตวของชมชนเอง ดงนน การใหภาพมายาคตของชมชนทองถนบานโปง จงเปนการใหภาพโครงการกองทนหมบานวา เปนสงทสงผลใหชาวบานตองพงพารฐมากขน และเปนเพยงแคการหมนเวยนเงนในระบบ กลาวคอ เปนการกเพอทบดอกเบย มไดลดปญหาหนนอกระบบแตอยางใด อกทงยงขาดการเอาใจใสจากภาครฐ โดยรฐเพยงเอาเมดเงนทมลงสหมบาน ดงนนความหมายของ”การพฒนา” จงมลกษณะทหลากหลายตามกลมของผนยาม และมความเปนพลวต ขนอยกบวาใครเปนผใหนยามความหมายนน การมชองวางทชมชนทองถนสามารถเขามากาหนดนยามความหมายของการพฒนาจงกลายเปน พนททางการเมองวฒนธรรม (cultural political space) ของทงฝายรฐและชมชนทองถน ทพยายามตอสเพอชวงชงอานาจในการนยามความหมาย

นอกจากนน กลาวไดวาโครงการกองทนหมบานเปนโครงการทพฒนาจากบนลงมาสชมชน เพอเปน

กลไกทางการเมองอนเปดชองทางใหพรรคการเมองสามารถสงคนหรอสรางคนลงไปเปนหนงในคณะกรรมการกองทนหมบาน ซงถอไดวาเปนกลมแกนนาชมชนกลมใหม อนเปนจดเดนของโครงการกองทนหมบาน ทไมใชเพยงแคสงเงนลงไปทางานอยางเดยว แตยงเปดชองใหพรรคการเมองตางๆสามารถสงคนลงไปแทรกเปนกลมผนาใหม และนาไปสการสรางฐานคะแนนเสยงใหพรรคไดอกทางหนงดวย จงกลาวไดวาไมวาการเมองไทยจะเปนไปในระบอบใด อานาจในการพฒนายงคงตกอยกบฝายรฐมากกวาชมชนทองถนเสมอ โดยรฐยงคงมอานาจอยางเตมทในการเขาไปกาหนดการพฒนา และใชประโยชนจากทรพยากรในชมชนผานการขดรดมลคาสวนเกนเหมอนในอดตทเปนมา ในขณะทชมชนทองถนยงขาดอานาจในการกาหนดทศทางการพฒนาดวยตนเองอยางแทจรง อยางไรกตาม กขนอยกบชาวบานเองทจะมจตสานกบนพนฐานของความพอประมาณ รวมทงผนาชมชนเองทจะชวยปลกฝงความพอเพยงใหกบคนภายในชมชน

นอกจากนน จากการศกษาครงนยงพบวา ชมชนทองถนควรเนนการ “พฒนา” ทใหความสาคญกบ

วฒนธรรม คอ การใหคณคาของมนษยและวฒนธรรม กลบมาเปนหวใจสาคญของการพฒนาเศรษฐกจและเทคโนโลย ใหคณคาทางวฒนธรรมรวมอยในกจกรรมทางเศรษฐกจและสงคม เนองจากวฒนธรรมเปนผลรวมของการสงสมสงสรางสรรค และภมปญญาทถายทอดสบตอกนมาในสงคม โดยเฉพาะอยางยงสงคมทมประวตศาสตรความเปนมาทยาวนาน เชนสงคมลานนา วถชวตความเปนอยทงหมดของสงคม ตงแตภายในจตใจของคน มคานยม คณคาทางจตใจ คณธรรม ลกษณะนสย แนวความคดและสตปญญา ลกษณะความสมพนธระหวางมนษย ตลอดจนความรความเขาใจและการปฏบตของมนษยตอธรรมชาตแวดลอม สงทกลาวทงหมดน หากนามาปรบใชกบการพฒนาตางๆทกาลงเกดขนอยางสมดล ยอมนาประโยชนอยางมหาศาลมาสชมชนทองถนได ซงภาวะสมดลนเกดจากองคประกอบ 3 สวน คอมนษย ธรรมชาตแวดลอมหรอระบบนเวศ และสงคม

190

“การพฒนา” ทมความเหมาะสมจะตองไมมงเอาแตความเจรญทางวตถและปรมาณ เศรษฐกจ วทยาศาสตรและเทคโนโลยเทานน แตตองใชเทคโนโลยสงเสรมวฒนธรรมพฒนาวฒนธรรมขนมาเปนตวคมและคาน อกทงควรเปนเครองนาทางความเจรญทางเศรษฐกจและการใชวทยาศาสตรและเทคโนโลย หากการพฒนาละเลยองคประกอบดานวฒนธรรมแลวนน กจะทาใหประชาชนไมมสวนรวมในกระบวนการพฒนา มความแปลกแยก เพราการพฒนาไมเขากบพนเพภมหลง ไมกลมกลนกบสภาพจตใจ คณคาและลกษณะนสย รวมไปถงทรพยากรทางวฒนธรรมทองถนไมวาจะเปนดานวตถ บคคล กไมไดถกใชใหเปนประโยชนในระบบวถการพฒนา การพฒนาจงกลายเปนความสญเปลา ไรประโยชนตอชมชนทองถน กลายเปนความขดแยงระหวางรฐผรบผดชอบโครงการพฒนากบชมชนทองถนดงทปรากฏอยเสมอมา

ในอกดานหนงประชาชนในชมชนทองถนของบานโปง หมท10 ตาบลปาแดด จงหวดเชยงราย ไม

ประสงคทจะใหโครงการพฒนาตางๆทกาลงจะเกดขนในพนทนน เปนตนเหตใหเกดวกฤตทางวฒนธรรมในอนาคต กลาวคอ ไมตองการใหคนในชมชนทองถนมวธขดแยงในตวเอง ซงแนวคดการพฒนาตามกระแสหลกทเปนอยนน เปนแบบทนนยม อนเปนวธคดทวางอยบนผลประโยชนสวนตวเปนทตง โดยขาดความรบผดชอบตอชมชนสงคมของตน กอใหเกดการใชวธการทกอยางรวมทงอานาจและความรนแรงเพอใหไดมาและรกษาไวซงผลประโยชนนน จนถงกบตองดถกวฒนธรรมดงเดมของตนและสามารถขายทกสงทกอยางไดทงวฒนธรรมและศลธรรม ปญหาวกฤตทางสงคมในสงคมไทยมความเกยวพนโดยตรงกบแนวคดและทศทางการพฒนา ทผานมาแสดงใหเหนวาการพฒนาของรฐสวนกลางจะเนนการพฒนาไปสความกาวหนา ทนสมย มงรวมศนยอานาจไวทสวนกลางแลวลอกเลยนความคดจากภายนอก เชน ประเทศตะวนตก โดยไมพฒนาสานตอภมปญญาดงเดม ผลทตามมากคอ การพฒนาจะเตมไปดวยความขดแยง เชน ใหความสาคญกบปจเจกบคคลอยางมาก แตกลบไมเหนคณคาและศกดศรของความเปนมนษย สงเสรมองคกรขนาดใหญและอานาจรฐอยางเตมท แตกลบไมสนบสนนทพลเมองทกคนมสวนรวม ดงนน เพอปองกนมใหเกดวกฤตทางวฒนธรรม ชาวบานจงไดรวมกลมกนเปนเครอขายตางๆเพอแสดงจดยนตอการมสวนรวมในการควบคมและการจดการทรพยากรในชมชนทองถนของตนเอง กลายเปนกระบวนการเคลอนไหวทางสงคมรปแบบใหมดงจะไดกลาวตอไป

แมการพฒนาตางๆของสงคมไทยในปจจบนจะมการปรบเปลยนกระบวนทศนการพฒนาแนวใหมทเนน

เรอง “คนและชมชนเปนศนยกลางการพฒนา” เพอเปนการเปดพนทใหกบความแตกตางหลากหลาย สรางเวทสาธารณะใหชมชนทองถนเกดระบบการบรหารจดการภายในชมชนทมประสทธภาพเปน “ชมชนเขมแขง” ทนาไปสการพงพาตนเองระยะยาว โดยไมตองรอพงพงความชวยเหลอจากกลไกอานาจรฐสวนกลาง สรางการเมองแบบใชอานาจรวมกนระหวางรฐ สงคม และประชาชน มกระบวนการทางานรวมกน จากความรเรมของชาวบานเอง สวนบทบาทของรฐคอภาคการสนบสนน โดยยดถอความตองการของชมชนเปนตวตง รวมถงชมชนสามารถกาวนาความคด ผลกดนไปสภาคชมชนระดบรากหญาดวยกน เกดเครอขายทผกพนเหนยวแนน กลายเปนการสรางกระบวนการพฒนาแบบรากหญา เกดสงคมแหงการเรยนรอยางยงยน และเกดพลงของการมสวนรวมของการเมองภาคประชาชน ทพรอมตอการพลกบทบาทจากการตามมาเปนการนากตาม แตกระบวนทศนทชมชนทองถนพยายามผลกดนดงกลาวน กยงไมสามารถสรางใหเกดขนจรงได

191

ในแงของการปฏบต ชมชนทองถนกยงคงตกอยภายใตกระแสวาทกรรมการพฒนาของรฐ ตราบเทาทรฐยงคงมอานาจในการบรหารจดการมากกวาชมชนทองถน อานาจยงคงเปนเรองของความไมเทาเทยมกน ในการบรหารจดการแหลงสนเชอในชมชนทองถนของประเทศไทยเสมอมา

ขอเสนอแนะ

ขอเสนอแนะทางนโยบาย การดาเนนนโยบายกองทนหมบานในภาคเหนอถอวาประสบความสาเรจในระดบหนง และเปน

นโยบายทดทชวยใหประชาชนมโอกาสขยายการลงทน เสรมสรางอาชพและเพมรายได รวมทงยกระดบความเปนอยใหดขน ตลอดจนเปดโอกาสใหประชาชนเขาถงแหลงเงนทนไดงายขน และยงชวยลดปญหาหนนอกระบบอกดวย อยางไรกตามพบวา ยงมปญหาในการดาเนนงานอย ไมวาจะเปนขาดการสอสาร ประชมชแจง ขาดการมสวนรวมของสมาชก สมาชกเขาใจวาเปนเงนของรฐบาล คณะกรรมการบางรายไมมความรความสามารถ เปนตน จากการศกษาและสารวจความคดเหนของประชาชน ดงทไดปรากฏขอมลอนเปนผลการวจยทแสดงไปทงหมด ทาใหคณะผศกษาเกดมมมองทตองการสะทอนใหแกผอาน ทงนในแงการดาเนนโครงการกองทนหมบานและชมชนเมองในระดบพนทและมมมองทางการเมอง โดยผานทางขอเสนอแนะดงตอไปน

โครงการกองทนหมบานและชมชนเมองทดาเนนการตอเนองมาถงปจจบน ถงแมผลสมฤทธทปรากฎ

ออกมาจะถกใจประชาชน แตมใชวาปญหาอนเกยวเนองจากการดาเนนโครงการจะไมปรากฏ ซงปญหาทพบสวนใหญในระดบพนทจะเกยวของกบเรองของความโปรงใส และความเปนธรรมของคณะกรรมการกองทน การไมมวนยในการสงคนเงนกของสมาชก ปญหาการขาดสงบญชงบดล ปญหาหนสนหมนเวยน ปญหาความแตกแยกภายในชมชน เปนตน ซงปญหาทงหมดทเกดขนเปนปญหาททางชมชน ตาบลปาแดด บานโปง หมสบ จงหวดเชยงราย ตองเผชญอย หากลองมองใหลกถงตนตอปญหาเหลานจะพบวา ปญหาไมไดเกดจากหลกเกณฑเบองตนของโครงการทกาหนดไว แตเกดจากตวบคคลในชมชนเปนหลก เนองจากภาครฐเพยงกาหนดกฎเกณฑอยางหลวมๆ อานาจในการบรหารจดการทแทจรงจงเปนของหมบานเอง ดงนนแนวทางทภาครฐควรเพมเตมนอกเหนอจากการเรงใหมการจดตงกองทนหมบาน การโยนเมดเงนลงสหมบานโดยรฐไมไดคอยกากบตดตามและดแล รวมไปถงการประเมนทเนนดจากผลการชาระเงนและบญชงบดลแลว ภาครฐควรมการปรบพนฐานและเตรยมความพรอมในดานทรพยากรบคคลในพนทใหจรงจงกวาทเปนอย ทปจจบนมเพยงแคการจดอบรมกฎระเบยบใหกบคณะกรรมการกองทนหมบานชดใหมเพยง 15 คนและใชเวลาเพยงครงวนเทานนในการอบรม ตอจากนนคอยสงมอบหนาทใหพฒนากรเปนผดแลและคอยอธบายขอสงสยเปนเรองๆไป อกทงรฐควรเขามาตดตามผลหลงจากการดาเนนโครงการเปนระยะๆ เพอเปนแนวทางใหการดาเนนงานของโครงการกองทนหมบานเกดประสทธภาพทสามารถแกไขปญหาเศรษฐกจในชนบทใหบรรลตามเปาหมาย และตอบสนองความตองการของประชาชนในหมบานไดดยงขน การศกษาในครงนจงมขอเสนอแนะดงน

192

1) การทรฐบาลจดสรรเงนกองทน หมบานละ 1 ลานบาท เทาๆกน ในทางปฏบตพบวา มความไมเหมาะสม เนองจากความแตกตางของพนท จานวนประชากร อาชพ และฐานะความเปนอยของประชาชนในหมบาน ศกยภาพในการพฒนา และความสามารถในการบรหารจดการกองทน ทาใหเกดปญหาความไมเพยงพอของปรมาณเงนทจะใหสมาชกกยม เพราะฉะนนการจดสรรงบประมาณควรมการกาหนดตามความจาเปนพนฐาน โดยพจารณาวาพนทใดทมความจาเปนมาก ควรไดรบจดสรรเงนทนมากกวาพนทท มความจาเปนนอยกวา

2) ควรมการขยายระยะเวลาในการชาระคนเงนกยมใหสอดคลองกบลกษณะการเกดรายไดของการ

ประกอบอาชพตางๆ กลาวคอ ถาโครงการลงทนใดทเกดรายไดเรว กควรใหชาระคนเงนกยมเรว สมาชกจะไดไมมเงนสดในมอเหลอมากจนเกนไป จะไดไมนาไปในกจกรรมอนๆ ทไมมความจาเปน สวนโครงการลงทนใดทเกดรายไดชา กควรใหชาระเงนกยมชา โดยเฉพาะโครงการทเปนการลงทนเรมแรก หรอ การลงทนทางเกษตรทตองใชระยะเวลาหนงกอนทจะเกบเกยวผลผลตได ควรขยายเวลาใหมากขน ไมควรกาหนดระยะเวลาชาระคนเงนกยมในแตละประเภทกจกรรมเทากนหมด

3) ควรมการกาหนดหลกเกณฑทชดเจนในดานการบรหารและการพจารณาอนมตเงนกยมทงในเรอง

ประเภทกจกรรมการกยมและจานวนเงนทอนมต เพอความยตธรรมและความโปรงใส เชน ในการอนมตเงนกยมรอบแรก ควรใหความสาคญกบสมาชกกลมทมฐานะยากจนใหไดรบเงนกยมไปลงทนเพอปรบเปลยนหรอพฒนาอาชพกอน อกทงการอนมตเงนกยมควรพจารณาตามความตองการเงนทนทแทจรงและลกษณะของธรกจทจะดาเนนการ กลาวคอ ถาทาธรกจทลงทนสงควรอนมตเงนกยมมาก แตถาเปนธรกจขนาดเลก กอนมตเงนกยมนอยลง ไมควรอนมตเงนเฉลยเทาๆ กน ทงนคณะกรรมการและสมาชกควรรวมกนกาหนดตนทนโดยประมาณสาหรบการลงทนประกอบอาชพตางๆ ทเปนไปไดในหมบาน เพอใชเปนเกณฑในการพจารณาอนมตเงนกยมใหเกดความยตธรรม หากสมาชกมความสามคคในการกาหนดหลกเกณฑเงนกทกลาวมาขางตน อาจจะสามารถระดมทนเพมเตมจากสมาชกดวยกนเพอรวมกลมประกอบธรกจรวมกน ในกรณเงนทนไมเพยงพอ ซงการรวมทนของสมาชกเพอประกอบกจการรวมกนหลงจากไดรบอนมตเงนกยมแลว จะทาใหมโอกาสประสบความสาเรจมากขน เพราะการวเคราะหโอกาสและสถานการณ รวมทงการบรหารจดการในกจการทลงทนรวมกนระหวางสมาชกมความรอบคอบมากยงขน

4) ภาครฐควรเตรยมบคคลากรในดานพฒนาขนมารองรบโครงการและงานทขยายตวเพมขน โดย

การจดผมความรหลากหลายดานเขามารวมงานในงานดานการพฒนา ทงผมความรดานการพฒนา ผมความรดานพฒนาชมชน ดานกฎหมาย ดานการบรหารจดการ ดานการบญช เปนตน เพอเปนการกระจายงานและหนาทความรบผดชอบใหถกกบคนและถกกบงาน อนเปนการแกปญหาภาระงานและการจดบคคลกรผใหความรแกชมชน จากนนจงจดใหหนวยงานท เกยวของเขาไปฝกอบรมและใหความรแกสมาชกและคณะกรรมการกองทน ในเรองการบรหารจดการกองทน การบญช การเงน รวมทงการใหความรใหมๆ ในการประกอบอาชพแกสมาชกใหมความหลากหลายแลเปนทตองการของตลาด และใหการสงเสรมการตลาดรแบบตางๆ เพอใหสมาชกหรอกลมอาชพนาผลผลตหรอผลตภณฑตางๆ ทผลตไดมาจาหนาย และใชเปนเว ทการ

193

เรยนรและแลกเปลยนประสบการณในการผลต ซงจะเปนการชวยใหมการพฒนาคณภาพผลผล ตหรอผลตภณฑไดดยงขน นอกจากนยงเปนการเชอมโยงไปสการดาเนนงานตามโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑดวย ทงนการฝกอบรมและการใหความรแกสมาชกนนควรทาอยางตอเนอง ซงขอจากดการใชเงนของชาวบานทผานมาเกดขนเพราะขอจากดดานความรของชาวบานและคณะกรรมการ และการฝกอบรมชวครงชวคราวทไมไดกอใหเกดประโยชนมากนก

การทรฐควรจดหาตลาดเพอรองรบสนคาของชมชนควบคกบการฝกอบรมพฒนาอาชพ เนองจากรฐ

ยงคงเพยงใหแตเงนทน แตยงไรซงความสนใจในการฝกอบรมพฒนาชาวบาน และขาดการสนบสนนการสรางอาชพภายในชมชน แตอยางไรกตาม การฝกอบรมพฒนาอาชพแกชาวบานเพยงดานเดยวนนไมเพยงพอตอการเสรมสรางเศรษฐกจชมชนใหเขมแขงได ทงนภาครฐตองมการจดหาตลาดเพอเปนฐานรองรบอาชพ และผลตภณฑตางๆทเกดขนภายในชมชน เชน ถงแมมการฝกอบรมการทาขวญผกมอในชมชน ทสาหรบใชในพธแตงงาน ซงในทางปฏบตเเลว งานแตงงานมไดจดขนอยางสมาเสมอ รายไดจงไมไดสมาเสมอ ทาใหชาวบานไมสามารถดารงอาชพดงกลาวเพอเปนรายไดหลกเพยงอยางเดยวได กลมอาชพดงกลาวจงมไดใชความรของตนอยางสมาเสมอ ดงนน รฐจงควรมตลาดมารองรบสนคาของชาวบานเพอการพฒนาทมนคงตอไป อกทงภาครฐควรตดตามผลการดาเนนโครงการเปนระยะๆ หลงจากทสมาชกไดกยมเงน รวมทงควรใหการสนบสนนหรอตอยอดภมปญญาของทองถน รฐควรจดการอบรมใหความรเพอใชในการดาเนนการอยางรอบดาน ผนวกกบการปลกฝงจตสานกทดใหแกทกๆ ฝาย เพอเปนการแกไขปญหาทยงยน

5) การจดอบรมใหความรควรกระทาอยางจรงจง มการใหความรเพอใชในการดาเนนการอยางรอบ

ดานครบถวน ควรมการกาหนดในการลงพนทของพฒนากรใหชาวบานทราบอยางแนนอน เชน ทกตนเดอน เปนตน รวมทงควรมการจดอบรมใหความรและแจงปญหาทเกดขนในมมมองภาครฐใหชาวบานทราบเปนระยะๆ เชน ทกๆหกเดอน แนวทางทงหมดนเพอเปนการแกปญหาเรองการขาดความรในการปฏบตงาน และการขาดความเขาใจถงกฎกตกา บทบาท หนาททพงปฏบตทงในฐานะของคณะกรรมการกองทนและในฐานะสมาชก

6) ควรสงเสรมใหมการตดตาม ตรวจสอบ และการประสานงานระหวางสมาชกและคณะกรรมการ

กองทนอยางสมาเสมอ โดยการเผยแพรขอมลความเคลอนไหวตางๆ เกยวกบการบรหารจดการกองทนใหแกสมาชกทราบ เชน เหตผลและความเหมาะสมในการอนมตเงนกยมใหกบสมาชกแตละราย ประเภทกจกรรมทนาเงนไปลงทน และจานวนเงนกยมทจดสรรใหกบสมาชก เปนตน ทงนเพอความโปรงใสในการทางานของคณะกรรมการและเปนการประเมนสถานการณในอนาคตของกองทน เพอใหสมาชกและคณะกรรมกา รกองทนสามารถวางแผนงานในอนาคตไดอยางถกตองและชดเจน

7) กรณทสมาชกไมปฏบตตามระเบยบขอบงคบ การใชกระบวนการลงโทษทางสงคม เชน การให

รวมทากจกรรมทางสงคมและประเพณ เปนตน จะเปนแนวทางทนมนวลในการรกษาความสามคคของคนในชมชน หากไมเปนผลจงใชมาตรการทางกฎหมายเปนทางเลอกสดทาย สวนสมาชกทปฏบตตามระเบยบ

194

ขอบงคบอยางเครงครด โดยเฉพาะการชาระเงนกยมตามกาหนดระยะเวลา ควรมการใหรางวลเพอเปนสงจงใจในการปฏบตตามระเบยบขอบงคบ เชน การเพมวงเงนกยมในการกยมครงตอไป

8) ควรมการทบทวนความเหมาะสมของระเบยบขอบงคบเปนระยะๆ โดยการรบฟงความเหนจาก

สมาชก ผมประสบการณในการจดการกองทนลกษณะเดยวกน และนกวชาการหรอผรในทองถน เพอเปนแนวทางในการพจารณาความเหมาะสมของระเบยบขอบงคบทใชอย จะทาใหการบรหารจดการกองทนมความยดหยนและมประสทธภาพ

9) ภาครฐควรใหความสาคญกบองคกรการเงนชมชน ทมระบบการจดการทเออตอการจดสวสดการ

ขนพนฐานของชมชนและการใหสนเชอหรอเงนทนเพอยกระดบคณภาพชวตและกาสรางรายไดใหกบสมาชกและชมชน โดยพฒนากฎหมายและระเบยบทเกยวของใหชดเจน เชน กลมออมทรพย โดยชวยสนบสนนและสงเสรมการออมของชาวบาน ซงเปนการใหชาวบานมเงนออม สามารถพงตนเองได รวมไปถงกองทนและสถาบนการเงนชมชน ควรมการเรยนรและปรบบทบาทของตนเองใหเหมาะสมกบสภาพการณทเกดขนและไมละทงอดมการณคอการเงนเพอชมชนทงในดานการสรางรายได อาชพ และการจดสวสดการชมชน

10) ควรสงเสรมธนาคารพาณชยหรอธนาคารของรฐ เชน ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ (ธกส.)

และธนาคารออมสน ใหดาเนนการสนบสนนหรอเปนพเลยงในการดแล กากบ ใหทนหรอจดการในมตอนๆ ใหกบกองทนการเงนชมชน โดยมงเนนการจดการและการมสวนรวมของประชาชนในพนทเปนสาคญ โดยยดหลกการทสอดคลองกบกระบวนการภาคประชาชน ทไมใหถกครอบงาโดยภาครฐ เชน การใหกองทนเปนอสระ โดยไมถอกองทนชมชนเปนสาขายอยของธนาคารพาณชยหรอธนาคารของรฐ เชน ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ (ธกส.) และธนาคารออมสน

11) สงเสรมใหคนในชมชนเขามามสวนรวมในการบรหารจดการกองทนใหมากขน และมการ

ประสานงานกบภาคการเงนชมชนทงในระบบและนอกระบบ รวมทงธนาคารพาณชยเพอเปนการหนนเสรมใหแกกนและกน

12) ภาพสะทอนทางการเมองแนวใหมทเนนการสรางฐานคะแนนเสยงดวย “ระบบอปถมภเชง

นโยบาย” เพอสรางใหพรรคการเมองเปนผมอปถมภรายใหญทสงตรงผลประโยชนสประชาชนผานนโยบายแนวประชานยม เนนการรวบอานาจเบดเสรจไวทพรรคและหวหนาพรรค รวมทงลดบทบาทของ ส.ส. ลงเพอมงหวงใหประชาชนเกดความจงรกภกดแกพรรคโดยตรงแลแปรเปลยนมาเปนคะแนนเสยงในการเลอกตง อยางไรกตาม ลกษณะทางการเมองทเกดขนนกอใหเกดทงผลดผลเสยหลายประการดงททราบกนด โดยเสนอไว ดงน

- สาหรบประชาชน การใหการสนบสนนนโยบายหรอพรรคการเมอง อยาพงตระหนกเพยง

ผลประโยชนจากนโยบายทจะเกดขนแกตนเพยงอยางเดยว จาเปนตองตระหนกถงผลกระทบทเกดกบสงคม

195

และชมชน เชน ผลกระทบตองบประมาณแผนดน สภาวะทางเศรษฐกจและสถานการณทางการเมอง อนสบเนองจากระบบการทางานและแนวนโยบายของพรรค อกทงเปนการเพมภาระหนสนใหแกตนเอง เปนตน ดงนนประชาชนจงควรตดตามการดาเนนงานทางการเมองดวย

- สาหรบพรรคการเมองและนกการเมอง การกาหนดนโยบายควรคานงถงความสามารถทพรรค

สามารถปฏบตการใหเปนจรงและมความเหมาะสมกบสถานการณของประเทศและเหมาะสมกบทองถน ควบคกบการมงหวงเพอใชในการหาเสยง ซอใจประชาชนทวประเทศทยอมสงผลกระทบตอประเทศชาต ดงนนควรคานงถงศกยภาพในทางปฏบตดวย

- การปลกฝงคณธรรมและจตสานกทดใหทกฝาย ถงแมจะเปนเพยงนามธรรมและเปนเรองพนฐานท

สดแตกลบสรางยากทสด จงจาเปนททงภาครฐ ประชาชน และนกการเมองตองเรงสรางใหเกดขนในจตใจตนใหได เพอแกไขปญหาทยงยนในทกๆดาน

13) สรางความตระหนกแกสมาชกวา เงนกองทนเปนเงนของสมาชกทกคน ไมใชเงนของรฐบาล และ

ปลกฝงเรองการนาเงนไปใชใหถกตอง 14) เพอปองกนการนาเงนกองทนไปใชชาระหนนอกระบบและจดระบบการมกองทนซาซอนกน

หลายกองทน จงเสนอใหมการบรณาการใหม โดยปรบการชาระเงนคนในแตละกองทนใหตรงกน เพอทจะไดรวาสมาชกแตละคนกกกองทน หากมหลายกองทนจะไดวางแผนใหลดเหลอ 1 กองทน

15) ทางการควรกาหนดตวชวดทชดเจนในการวดความสาเรจของกองทน รวมไปถงปรบหลกเกณฑ

กตกา ใหสอดคลองกบความจาเปนพนฐานของธรรมชาต ของกจกรรมเศรษฐกจของคนจน พฒนามาตรการ เครองมอ วธการทจะชวยใหคนจนไดเรยนรในการสรางเศรษฐกจครวเรอน

196

สวนท 5

ขอคนพบ ขอสรป และขอเสนอแนะของงานวจย

ขอคนพบและขอสรปของงานวจย

1. งานวจยชนนไดโจทยการวจย แนวคด และวธการวจยชนบทในรปแบบใหมๆ กลาวคอ คณะผวจยพบวางานการศกษาการเปลยนผานของสงคมชนบทไทยทผานมานนมขอจากดใน

เชงของแนวคดและขอถกเถยงทางทฤษฎซงหยดนงมาในชวงกวาทศวรรษทผานมา การเรยนการสอนและการศกษาวจยชนบทในชวงกอนหนาน โดยเฉพาะในชวงครสตทศวรรษ 1970 นนมกจะเนนไปในเรองของขอถกเถยงในเรองแนวคดทมอทธพลทางความคดจากสายมารกซสมทเนนไปในเรองของการเปลยนแปลงปจจยและความสมพนธในการผลต การขดรด และเรองของความเปนไปไดและลกษณะของการเคลอนไหวของขบวนการชาวนาในชนบท ในชวงทศวรรษถดมามการทาความเขาใจมากขนตอการเปลยนแปลงในระดบหมบานอนเปนผลมาจากการเขามาของรฐและโครงการพฒนาตางๆ จากภายนอกสหมบาน ขอถกเถยงทสาคญวาดวยสงคมชาวนาของ James C Scott และ Samuel Popkin กเปนสวนสาคญของการทาความเขาใจสงคมชาวนาไทยทมคณปการ แตกระนนแนวคดและโจทยของขอถกเถยงดงกลาวนนมงเนนไปในเรองของความเสยงของชาวนาในวถการดารงชพและการพงพงระบบอปถมภ อยางไรกดคณะผวจยเหนวาหลงจากชวง 1980 เปนตนมางานการศกษาทาความเขาใจชนบทนนหยดลงแตเพยงเทานน และไมไดมการสานตอเพอตงโจทยทางแนวคดในเรองการเปลยนแปลงของสงคมชาวนาทสอดรบการการเปลยนแปลงใหมๆ ทเกดขนในหมบาน เสมอนกบวาหมบานเปนเพยงสถานททถกทงราง ไรซงความยงยนของคณภาพทางสงคมและความมนคงของชาวบานอกตอไป แตในความเปนจรงแลว ทามกลางความเสยงใหมๆ ทเกดขนในสงคมสมยใหม หมบานในชนบทยงทาหนาทเปนหมดหมายทสาคญในหลายแงมมดวยกนในฐานะพนทหรอกลไกรองรบการเปลยนแปลงและการแสวงหาโอกาสทางเศรษฐกจ การเมอง และสงคมของคนชนบทตลอดมา

คณะวจยพบวาหมบานเปนกลไกทสาคญในฐานะพนทและเครอขายทางสงคมในการรองรบความเสยงทเกดขนในสงคมสมยใหม โจทยทคณะวจยเหนวามความสาคญทสดโจทยหนงในการศกษาการเปลยนผานของชนบทคอวา เราจะทาความเขาใจการเปลยนแปลงของหมบานชนบทไทยอยางไร หรอพดงายๆ คอวา หมบานชนบทมหนาตาเปลยนแปลงไปอยางไรในทกวนน การเปลยนแปลงโฉมหนาของหมบานนนสะทอนใหเหนถงการปรบเปลยนวถการดารงชพและความสามารถของคนชนบทอยางไรในการแสวงหาโอกาสในการพฒนาคณภาพชวตและลดทอนความเสยงใหกบตนเอง จากการศกษาหมบานในประเดนยอยๆ ทงในเรองของการสรางความหลากหลายในรปแบบการผลตในภาคการเกษตรทมากขน การเขารวมกบ

197

การเกษตรเชงพนธะสญญาและการเกษตรเชงพาณชย เรองการปรบเปลยนความสมพนธทางสงคมทงระหวางชาวบานเอง กบกลมชาตพนธรอบๆ หมบาน กบองคกรพฒนาเอกชนจากภายนอก และกบหนวยงานของรฐเอง ตลอดจนประเดนเรองของความคดและบทบาททางการเมองของชาวบานทมการแสดงออกมากขน การเปลยนแปลงทงหลายเหลานแสดงใหเหนถงขอสรปทสาคญวาหมบานนนยงคงมความสาคญอยมากในฐานะทเปนฐานทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองในการสรางโอกาสและรายไดใหกบคนชนบท งานการศกษาชนบทในชวงทศวรรษทผานมามกจะมองหมบานชนบทไปในทางเสอมถอย แตขอคนพบดงกลาวนนามาซงความเขาใจทแตกตางออกไป

การศกษาการเปลยนแปลงของหมบานในชนบทหรอแมแตการเรยนการสอนวาดวยชนบทในทกวนนจงเปนเรองยากทจะจากดความสนใจเพยงประเดนใดประเดนหนงหรอเปนการศกษาในสาขาวชาทแยกขาดออกจากองคความรอนๆ ในทางสงคมศาสตร ขอคนพบอกประเดนของงานวจยชนนกคอวา การเปลยนแปลงในระบบเศรษฐกจไมวาจะเปนเรองของระบบการผลต การหารายได หรอตวแสดงทเกยวของกบกระบวนการผลตและตลาดนน มความเกยวของกบการทาความเขาใจปฏบตการทางการเมองของชาวบานทงในระดบชมชนและในระดบชาต การศกษาการเมองทเกดขนในชวตประจาวนของชาวบานผานทางการจดสรรทรพยากรในหมบาน ตาบล หรอในระดบทกวางออกไปนนลวนแลวแตเกยวของกบเรองสถานภาพ โอกาส และชองทางทหลากหลายมากขนในทางเศรษฐกจอนเปนผลสวนหนงมาจากการใหการสนบสนนจากรฐในเรองของการพฒนาโครงสรางพนฐาน การศกษา และโครงการพฒนาในระดบทองถนในชวงหลายทศวรรษทผานมา และรวมไปถงการเกยวของของชมชนกบระบบตลาดและตวแสดงอนๆ ทไกลออกไป ประเดนดงกลาวนเนนยาถงภาระหนาทของการเรยนการสอนวาดวยการเปลยนแปลงของชนบทไทยทควรจะพฒนาใหมความทนสมย มขอถกเถยงใหมๆ ทตองกาวขามขอจากดในเรองของประเดนและสาขาวชาใหได พลวตทเกดขนในชนบทนนเรยกรองใหนกวชาการดานชนบทศกษาตองทางานรวมมอขามสาขาและพนทใหมากขนกวาเดมเพอทสามารถตามทนกบความทาทายใหมๆ ทจะเกดขนในพนทชนบททมความหลากหลายและซบซอนมากขนทงในเร องของคณภาพสงคม ความเสยงใหมๆ ทเกดขนในวถทางเศรษฐกจทไมไดจากดอยแตเพยงในไรนา ตลอดจนการทาความเขาใจวาอะไรคอความมนคงของคนในชนบทหากวาความมนคงนนจะมอยจรง

2. คณะผวจยพบวารปแบบการเรยนการสอนในระดบมหาวทยาลยในเรองชนบทศกษาน นมความทาทายอยางมาก ในหลายๆ ดานดวยกน ไดแก

ความทาทายแรกมาจากคาถามทสาคญทวา ผสอนจะทาอยางไรใหผเรยนซงเปนนสตนกศกษาทสวนใหญแลวเปนลกหลานของชนชนกลางและชนชนสงในกรงเทพมหานครนนหนมาใหความสนใจกบการเปลยนแปลงทเกดขนในชนบท แนนอนวาผเรยนเหลานอาจจะสนใจเนอหาในฐานะทเปนวชาเรยนหรอเปนประเดนทางวชาการทนาสนใจได แตการทา

198

ความเขาใจชนบทในรปแบบดงกลาวนนยอมแตกตางไปจากการเรยนการสอนทผเรยนเหนคณคาและความสมพนธระหวางตนเองกบชนบทในฐานะผคนและบรบททเก ยวของกบชวตประจาวนของผเรยน ในการสรางเสรมความสนใจใหกบผเรยน ผสอนพบวาการเชอมโยงปรากฏการณทเกดขนในเมองโดยเฉพาะทเกดขนในกรงเทพมหานครซงเกยวของหรอมผลกระทบโดยตรงกบผเรยนนนเปนชองทางหนงทเปนจดเรมตนในการดงความสนใจของผเรยนใหเกดขนได การยกประเดนเรองของการชมนมของคนเสอแดงทแยกราชประสงค และการเชอมโยงคนเหลานกบภาคชนบททาใหผเรยนเหนถงตวเชอมททาใหพนทเมองกบชนบทนนแยกกนไมออก

ความทาทายขนถดมาในการจดการเรยนการสอนเกยวกบชนบทกคอวา นอกจากการสรางความสนในแรกเรมกบผเรยนแลว การเรยนการสอนในขนตอไปกตองมการพฒนาทงในแงของประเดนทศกษาและขอถกเถยงเชงแนวคดใหมความลกมากยงขนไปดวย คณะผวจยพบวาอปสรรคทสาคญในการเรยนการสอนเกยวกบชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลยและอาจจะรวมไปถงในสถาบนการศกษาในระดบอดมศกษาอนๆ ในกรงเทพมหานครกคอกรอบของเวลาทบงคบใหมการเรยนหลายวชาไปพรอมๆ กนในหนงภาคการศกษา ขอจากดทวานทาใหไมสามารถจดการเรยนการสอนในบรบทหรอการสงเสรมใหมาการลงพนทศกษาในระหวางภาคเรยนได คณะวจยไดพยายามคนหาวธการแกไขปญหาการจดการเรยนการสอนดงกลาวนและพยายามมงเนนการลงพนทศกษาชนบททมระยะเวลายาวนานพอสมควร แตกระนนมนกเปนการยากเหลอคณานบในการทจะจดใหมการเรยนการสอนทสามารถนาผเรยนลงพนทในเวลาทเหมาะสมและบอยครงได การแกไขปญหาจงตองอาศยการเบยดบงเวลาในชวงระหวางการพกการศกษาระหวางปการศกษาเพอใหผเรยนมเวลาในการลงทาวจยในหมบานไดอยางเตมท ในระยะยาวการแกปญหาทควรจะเปนคอการจดรปแบบการศกษาแบบใหมในระบบ module ทอนญาตใหมการเรยนการสอนในรายวชาหนงเดยวในชวงระยะเวลาหนง การจดการเรยนการสอนแบบนใหอสระในเรองการจดการการเดนทาง การลงพนท และการปรบเปลยนรปแบบกจกรรมไดมากกวาการจดการเรยนการสอนทองอยกบระบบภาคการศกษา อยางไรกตามนคอสงทคณะวจยเหนวาจะเปนประโยชน แตในเรองการจดการนนอาจจะเปนเรองยากในระบบมหาวทยาลยทมกเนนการเปลยนแปลงเพอประโยชนเชงภาพลกษณและการพาณชยมากกวาอรรถประโยชนทางวชาการทแทจรง

งานวจยชนนเนนการปฏบตการพรอมๆ ไปกบการวจย การปฏบตการทดาเนนการเพอพฒนารปแบบการเรยนการสอนคอการจดการระบบการเรยนรทเนนการเตรยมผเรยนกอนการลงพนทศกษาในหมบาน การจดการดงกลาวดาเนนการในรปแบบของการจดใหมการอานเอกสารประกอบประเดนอภปรายซงจะนาไปสการศกษาในพนทในชวงทายของวชา การจดใหผเรยนมการสะทอนความคดออกมาเปนลายลกษณอกษร ตลอดจนการใหผเรยนลงมอทาโครงรางการวจยทเขมขนเพอทาความเขาใจประเดนปญหา การตงคาถาม และการวางแผนวธการแสวงหาคาตอบในพนทในเวลาทจากด ในการลงพนทนน การจดการเรยน

199

การสอนเนนใหผเรยนตองพกอาศย กนอย และรวมทากจกรรมของชมชนรวมกนกบชาวบานและหนวยงานทเกยวของ นอกจากนยงมการสรางเวทแลกเปลยนความรและการวพากษวจารณขอมลและแนวคดจากการศกษาโดยชาวบานและนกวชาการอนๆ การดาเนนงานดงกลาวนนประสบความสาเรจในแงของการกระตนการเรยนรไดเปนอยางดใหกบผเรยน แตกระนนกจาตองอาศยงบประมาณสนบสนนจากมหาวทยาลยและแหลงทนจากภายนอกไมนอย ขอจากดกคอการทมหาวทยาลยทมงบประมาณจากดอาจจะไมสามารถดาเนนการแบบเตมขนได

3. ในเรองของการสงเคราะหแนวคดเชงทฤษฎและการสรางเครอขายองคความรทมการแลกเปลยนกน

ในเชงแนวคดนน คณะผวจยเหนวาควรจะมการจดเวทสาธารณะและมการเชญบคคลทเกยวของกบการเปลยนแปลงในชนบทมารวมเปนวทยากรในการเรยนการสอนมากกวาทเปนอย การวจยเชงปฏบตการในครงนมความไมพรอมในประเดนน เปนอยางมากอนเนองมาจากขอจากดในเรองของเวลาในการเตรยมการซงตองดาเนนไปตามชวงเวลาทมการเรยนการสอนในระบบมหาวทยาลยในภาคปกต ตลอดจนขอจากดในเรองของคณะทางานในการตดตอประสานงาน การเผยแพร และการสรางเครอขายทกวางขวางมากขนกบมหาวทยาลยอนๆ ทมการเรยนการสอนวาดวยชนบทศกษา ทงน นอกจากตวโครงการวจยเชงปฏบตงานนแลว การรเรมในการเชอมโยงความรอาจเกดขนจากหนวยการศกษาอนๆ ทมโอกาสไดทางานวจยในพนทเดยวกบงานชนน หรอสนใจการจดการเรยนการสอนวาดวยชนบทในภายหลงได อยางไรกด ขอคนพบในเรองดงกลาวกเปนบทเรยนทสามารถปรบปรงเพอการเรยนการสอนทดขนไดในการจดการเรยนการสอนในครงถดไป

ขอเสนอแนะกบการศกษากอนหนาภายใตโครงการ Social Sustainability Platform

ผลจากการศกษาชนบทในงานวจยชนนชใหเหนวาการศกษาชนบทในสงคมปจจบนทเนนเรองความยงยนทางสงคม คณภาพสงคม และความมนคงของมนษยนนจาเปนตองใชประเดนการศกษาทหลากหลายเพอทจะสามารถเชอมโยงพลวตและการปรบตวของชมชนกบการสงเคราะหแนวคดดงกลาวขางตนได การแบงประเดนทศกษาออกเปนหวขอหลก เชน เศรษฐกจการเกษตรทามกลางสงคมความเสยง อตลกษณและความสมพนธทางสงคมกบความมนคงของมนษย ความมนคงทางสงคมชนบทกบการเชอมรอยพลวตจากภายนอกนนสามารถใชเปนจดตงตนของการนารปแบบการแบงประเดนการศกษาในพนททมการศกษาเรอง Social Sustainability Platform กอนหนานได ขอเสนอทเปนรปธรรมอาจจะไดแก การเชอมโยงพนทการศกษา ณ จงหวดเชยงรายเขากบการศกษากอนหนา เชน จงหวดนาน ซงดาเนนการภายใตโครงการ Social Sustainability Platform เฟส 1 ของสานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ในขนตอนนอาจเชญผแทนชมชนหรอทมวจยททางานในพนทในจงหวดนานมารวมอภปรายแลกเปลยนประสบการณและสงเคราะหความรเพอการพฒนาโครงการในขนตอไป (เฟส 3) การศกษาเชงเปรยบเทยบในลกษณะขามพนทเชนนนาจะกอใหเกดการทาความความเขาใจความซบซอนของชมชนมากขน ความซบซอนนสวนหนงมาจากเงอนไขปจจยภายนอกชมชนแตละชมชนเอง แตสวนหนงกมาจากปจจยภายในชมชนซงการทาความเขาใจ

200

ปจจยภายในนเองทแตละชมชนจะสามารถสรางองคความรเพอการสรางกรอบความยงยนทางสงคมไดมากขนและโดยชมชนเอง

นอกเหนอจากการศกษาเปรยบเทยบขามพนทแลว โครงการ Social Sustainability Platform สามารถสนบสนนใหมการวจยในการสงเคราะหองคความรเกยวกบความยงยนในปจจบน และพฒนาองคความรดงกลาวไปสการสรางดชนชวดความยงยนทางสงคมในระดบชมชน การพฒนาดชนชวดนควรจะไดรบการพฒนาขนและนาไปทดลองใชทงในพนททไดมการศกษาวจยมากอนหนาทงในเฟส 1 และ 2 เพอทจะตรวจสอบความเปนไปไดของการประเมนกรอบความยงยนทางสงคม และการแลกเปลยนกบชาวบ านถงประโยชนทเปนไปไดตอชมชนเอง ดชนชวดดงกลาวอาจจะนาไปปรบใชในการศกษาชมชนอนๆ ตอไปในอนาคตได

201

เอกสารอางอง คณะกรรมการสทธมนษยชน . 2548. รายงานการศกษา กรณสวนสมฝาง แมอาย ไชยปราการ ปญหาและกระบวนการแกไขความขดแยง. กรงเทพฯ: สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชน แหงชาต. จอหน เลน. 2551. Timeless Simplicity. สดใส ขนตวรพงศ แปล. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: สานกพมพ สวนเงนมมา. จราภรณ สถาปนะวรรธนะ. 2546. เศรษฐกจชมชนหมบานภาคเหนอตอนลาง. กรงเทพฯ: สานกพมพ สรางสรรค. จฑารตน เอออานวย. จตวทยาสงคม. กรงเทพฯ: สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2549. จมพล หนมพานช. 2547. ผน า อ านาจ และการเมองในองคการ , พมพครงท 3. นนทบร : โรงพมพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. จานง ไทยสมาน และทพย เรองโชตวทย. 2509. “การสารวจเศรษฐกจการใชทดนในภาคเหนอเกยวกบการ ผลต การคาและตลาดลาไย.” กรงเทพฯ: กรมพฒนาทดน. เจมส ซ สกอต และ เบเนดค เจ เครควเลยต. 2547 ." ผอปถมภดงเดมในชนบทสญเสยความชอบธรรมได อยางไร: ทฤษฎจากประสบการณของเอเชยตะวนออกเฉยงใต " (แปลและเรยบเรยงโดย พชญ พงษสวสด) ใน อมรา พงศาพชญและปรชา ควนทรพนธ (บก.), ระบบอปถมภ. กรงเทพฯ: สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ฉตรทพย นาถสภา และคณะ. 2541. ทฤษฎและแนวคดเศรษฐกจชมชนชาวนา. กรงเทพฯ: อมรนทรพรน ตงแอนดพบลชชง. ฉตรทพย นาถสภา. 2534. “แนวความคดวฒนธรรมชมชน” ใน ฉตรทพย นาถสภา (บก.) วฒนธรรม ไทยกบขบวนการ เปลยนแปลงสงคม. กรงเทพฯ: สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย . 2544. จากประวตศาสตรหมบานสทฤษฎสองระบบ. สรนทร: สถาบนราชภฎสรนทร. . 2544. แนวคดเศรษฐกจชมชน ขอเสนอทางทฤษฎในบรบทตางสงคม . กรงเทพฯ: มลนธวถ ทรรศน. . 2545. ประวตศาสตรเศรษฐกจไทย. กรงเทพฯ : สานกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย. . 2553. การเปนสมยใหมกบแนวคดชมชน. กรงเทพฯ: สานกพมพสรางสรรค. ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. 2542. วาทกรรมการพฒนา: อ านาจ ความร ความจรง เอกลกษณ และ ความเปนอน. กรงเทพฯ: ศนยวจยและผลตตารา มหาวทยาลยเกรก. ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. 2545. สญวทยา, โครงสรางนยม, หลงโครงสรางนยมกบการศกษารฐศาสตร. กรงเทพฯ: สานกพมพวภาษา. ณรงค สนสวสด. 2537. ผน าการเมอง: แนวทางวเคราะหและกรณศกษา. พมพครงท 2 กรงเทพฯ: ออเรยน แทลสกอลา. ตน ปรชญพฤทธ. 2541. การบรหารการพฒนา: ความหมาย เนอหา แนวทางและปญหา. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

202

ธเนศ วงศยานนาวา. 2532. การวเคราะหซบเจค (Subject): ทฤษฎทไรทฤษฎวาดวยอ านาจของม เชล ฟโก. กรงเทพฯ : ศนยวจยคณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ธาน ชยวฒน. 2553. ปฐมบท “เศรษฐศาสตรการเมอง” และ ศาสตราจารย ดร. ผาสก พงษไพจตร” ใน ผาสก พงษไพจตร: ปญญาชนสยามวพากษ. กรงเทพฯ : ศนยศกษาเศรษฐศาสตรการเมอง คณะ เศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ธนวา ใจเทยง. 2547. ชาวนา ประวตศาสตรชวต ความหวงและทางออก. กรงเทพฯ: สานกพมพ สรางสรรค. เธยรชย ณ นคร และสายชล ปญญชต. 2553. ความเปนไปไดในการพฒนากองทนเปนสถาบน ก า ร เ ง น ชมชน. รายงานการวจยเสนอ สานกงานกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต สถาบนวจย และพฒนา: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. นธ เอยวศรวงศ. 2534. “รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรมไทย” ใน ศลปวฒนธรรม, 13(1): 266-284. . 2547. อานวฒนธรรมการเมองไทย กรงเทพฯ: มตชน. ประภาส ปนตบแตงและคณะ. 2546. การพฒนาระบบสวสดการส าหรบคนจนและคนดอยโอกาส . กรงเทพฯ: ศนยศกษาเศรษฐศาสตรการเมอง. ประมวล รจนเสร. 2547. การใชอ านาจเปนธรรมชาตของมนษย . พมพครงท 3. กรงเทพฯ: สเมธ รจนเสร. ปรตตา เฉลมเผา กออนนตกล (บรรณาธการ). 2545. คนใน: ประสบการณภาคสนามของนกมานษยวทยา

ไทย. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร. ปรชา เปยมพงศสานต. 2536. เศรษฐศาสตรสเขยวเพอชวตและธรรมชาต . พมพครงท 1. กรงเทพฯ: สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ผาสก พงษไพจตร. 2552. มตชน. ฉบบ 6 พ.ค. พรรณ บวเลก. 2544. การศกษาประวตเศรษฐกจไทย: บทส ารวจสถานะความร. กรงเทพฯ: สานกพมพ ศยาม. พชาย รตนดลก ณ ภเกต. 2553. โครงสรางอ านาจทองถน ความขดแยงและการเปลยนแปลง . กรงเทพฯ: จรญสนทวงศการพมพ. พทยา สายห. 2532. กลไกของสงคม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. พฤกษ เถาถวล. 2551. “ปฏบตการพอเพยงในหมบาน: การควบคมชนบทของชนชนนา” ใน ฟา เ ด ย ว ก น , 6(2): 70-86. ฟลป เฮรซ. 2533. “หมบานสรฐ-รฐสหมบาน” ใน อนญญา ภชงคกล (บก.), รฐกบหมบานในไทยศกษา. เอกสารวชาการอนดบท 61. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคด มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 112-145. ภคพฒน ทพยประไพ. 2540. “หมบานและการศกษาทฤษฎ การศกษาประวตศาสตรเศรษฐกจกบการ พฒนา” และ “แนวคดวถการผลตแบบเอเชย” ใน แนวคดวถการผลตแบบเอเชยกบการ อธบายหมบานไทย. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

203

มาโนช ชอบธรรมด . 2546. การเปลยนแปลงวถชวตดานเศรษฐกจและสงคมของผก เงนกองทน หมบานละเมาะยบ ต าบลโพประจกษ อ าเภอทาชาง จงหวดสงหบร . วทยานพนธศลปศาสตรมหา บณฑต (พฒนาสงคม) สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. ยศ สนตสมบต. 2543. “รฐ ชมชน และนโยบายการจดการทรพยากรธรรมชาต: บทสารวจองคความร” ใ น อานนท กาญจนพนธ (บก.), พลวตของชมชนในการจดการทรพยากรกระบวนทศนและนโยบาย. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย. . 2546. “ชาวนาผยดหยน: เศรษฐกจชมชน การเปดพนทและการปรบกระบวนทศนวา ด วยช มชน ในสงคมไทย” ใน พลวตและความยดหยนของสงคมชาวนา: เศรษฐกจชมชน ภาคเหนอการปรบ กระบวนทศนวาดวยชมชนในประเทศโลกทสาม. เชยงใหม: ศนยศกษาความหลากหลาย ทางชวภาพและภมปญญาทองถนเพอการพฒนาทยงยน ภาควชาสงคมวทยา และมานษยวทยา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. ยกต มกดาวจตร. 2538. “การกอตวของกระแสวฒนธรรมชมชนในสงคมไทย : พ.ศ. 2520-2537” วทยานพนธสงคมวทยา และมานษยวทยามหาบณฑต มหาวทยาลยธรรมศาสตร รตนาพร เศรษฐกล. 2546. หนงศตวรรษเศรษฐกจชมชนหมบานภาคเหนอ 2442-2542. กรงเทพฯ สานกพมพสรางสรรค. เรองวทย เกษสวรรณ. 2550. รายงานการวจยเรองผลกระทบจากองทนหมบานในทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองตอประชาชนในประเทศไทย. กรงเทพฯ: สานกงานเลขาธการวฒสภา. วรวฒ โรมรตนพนธ. 2548. ทนทางสงคม. กรงเทพฯ: โรงพมพเดอนตลา. วชลดา มาตนบญ และสมนก ชชวาลย. 2546. การวจยและพฒนากระบวนการบรหารจดการ เงนกองทน หมบานและชมชนเมอง. กรงเทพฯ: สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม. วรช วรชนภาวรรณ. 2551. การพฒนาเมองและชนบทประยกต. ครงท2. กรงเทพฯ: สานกพมพโฟรเพช. วษณ บญมารตน . 2548. วพากษเศรษฐกจการเมองยคทกษณ ชนวตร . พมพครงท 2. กรงเทพฯ: สานกพมพเอเชยเพรส. วชร ทรงประทม. 2549. “มตใหมในการพฒนาทรพยากรมนษย” ในการประชมวชาการรฐศาสตร และรฐประศาสนศาสตรแหงชาตครงท 7. สมศกด สามคคธรรม. 2533. “แนวคดมารกซสตคลาสสควาดวยปญหาชาวนา” ใน แนวคดมารกซสกบ การศกษาสงคมชาวนาในประเทศโลกทสาม. กรงเทพฯ: มาสเตอร เพลส. สรวชญ. 2547. “กองทนหมบาน คนทไดประโยชนคอคนไมจน” เนชนสดสปดาห. 13, 652: 45-46. สทต ขตตยะ. 2547. การยอมรบของประชาชนตอนโยบายการเสรมสรางความเขมแขงและยงยน ทางเศรษฐกจของรฐบาล พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร. กรงเทพฯ: กลมงานออกแบบและสรางสรรค รายการ สวนผลตรายการ สทท.11. สนสา ฉมพล. 2545. ปจจยทมความสมพนธกบการตดสนใจเขาเปนสมาชกของกองทนหมบาน : ศกษาเฉพาะกรณหมบานในอ าเภอดานชาง จงหวดสพรรณบร . วทยานพนธศลปศาสตร มหาบณฑต รฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

204

สพตรา สภาพ. 2547. สงคมและวฒนธรรมไทย: คานยม ครอบครว ศาสนา ประเพณ. พมพครงท9. กรงเทพฯ: สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สภางค จนทวานช. 2552. องคประกอบความจรงทางสงคม, ทฤษฎสงคมวทยา.กรงเทพฯ: สานกพมพแหง จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สภางค จนทวานช และ รงนภา ยรรยงเกษมสข. 2549. รวมบทความทางสงคมวทยาและมานษยวทยา ป 2549. กรงเทพฯ: ศรบรณคอมพวเตอร-การพมพ.

สรพงษ สบวงศล. 2554. “หมอสพงษ ตรวจอาการประเทศไทย ชาแหละประชาววฒน ฉบบซมารคโลชน”. มตชน ฉบบวนท 4 - 10 มนาคม. สรชย หวนแกว. 2544. สถานภาพผลงานวจยเกยวกบพลวตการปรบตวของสงคมไทยเรองกระบวนการ

กลายเปนคนชายขอบ. สวรรณา สถาอานนท. 2536. ปรชญาพทธทาส กบ มหายานธรรม. กรงเทพฯ: สานกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย. สเทพ สนทรเภสช. 2548. ชาตพนธสมพนธ: แนวคดพนฐานทางมานษยวทยาในการศกษาอตลกษณกลม

ชาตพนธ ประชาชาตและการจดองคกรความสมพนธทงชาตพนธ. กรงเทพฯ: เมองโบราณ. สญญา สญญาววฒน. 2533. พทธสงคมวทยา. กรงเทพฯ : เจาพระยาการพมพ. เสกสรร ประเสรฐกล. เศรษฐศาสตรกบการผลตอวชชาเชงโครงสราง : ปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตร ธรรมศาสตร ครงท 10. นตยสาร Way. อมรา พงศาพชญ. 2533. วฒนธรรม ศาสนา และชาตพนธ: วเคราะหสงคมไทยแนวมานษยวทยา.

กรงเทพฯ : สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. อมรา พงศาพชญ และปรชา ควนทรพนธ (บก.). 2545. ระบบอปถมภ. พมพครงท 3 กรงเทพฯ: ส านกพมพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย. อรศร งามวทยาพงศ. 2549. กระบวนการเรยนรในสงคมไทยและการเปลยนแปลง : จากยคชมชนถงยค

พฒนาความทนสมย. กรงเทพฯ: วทยาลยการจดการทางสงคม. อานนท กาญจนพนธ. 2539. “สงคมไทยตามความคดและความใฝฝนในงานของอาจารยฉตรทพย นาถ สภา” บทความเสนอ ในการสมมนาโครงการเมองไทยในความใฝฝนของนกคดอาวโส. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย. . 2543. พลวตของชมชนในการจดการทรพยากร: กระบวนทศนและนโยบาย . กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย. . 2544. มตชมชน : วธคดทองถนวาดวยสทธ อ านาจ และการจดการทรพยากร. กร ง เทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย. . 2546. ชาตพนธและมายาคต. กรงเทพฯ: โรงพมพองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ. อานนท กาญจนพนธ และ มงสรรพ ขาวสอาด . 2538. ววฒนาการของการบกเบกทดนท ากนในเขตปา : กรณภาคเหนอตอนบน. กรงเทพฯ: สานกพมพนตยสารสารคดอรค. อาภรณ จนทรสมวงศ. พลวตชมชนไทยในสมยโลกาภวฒน. กรงเทพฯ: สถาบนชมชนทองถนพฒนา, 2544.

205

อรค อาร วลฟ . 2527. สงคมชาวนา. (แปลโดย ส เทพ สนทรเภสช ). กร งเทพฯ: สานกหอสมด มหาวทยาลยเชยงใหม. อษา ใบหยก. 2549. การปกครองสวนภมภาค. กรงเทพฯ: สานกพมพมหาวทยาลยรามคาแหง. องกร สนกล. 2540. ชนชนน าและโครงสรางอ านาจชมชน: การศกษาเปรยบเทยบระหวางองคการ บรหารสวนต าบล ในจงหวดประจวบครขนธ . วทยานพนธรฐศาสตรมหาบณฑต, จฬาลงกรณ มหาวทยาลย. เอกวทย ณ ถลาง. 2540. ภมปญญาชาวบานสภมภาค: วถชวตและกระบวนการเรยนรของชาวบานไทย.

นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. แอนดร วอลคเกอร. 2552. รฐธรรมนญชาวบาน: พนททางวฒนธรรมการเมองในชวตประจ าวน. (แปล โดย พรรณพไล กจสดแสง) ในเวปไซตมหาวทยาลยเทยงคน http://www.midnightuni.org แอนดร เทอรทน. 2533. "บรรดาอานาจทองถนกบการแยกตวทางสงคมในชนบท" ใน อนญญา ภ ช ง ค ก ล (บก.), รฐกบหมบานในไทยศกษา. เอกสารวชาการอนดบท 61. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคด มหาวทยาลย ธรรมศาสตร. Davis, Richard B. “Muang Matrifocality” in The Journal of Siam Society, Vol. 61 Part 2, July. pp. 53-62. Scott, James C. 1976. The Moral Economy of the Peasant: Rebellion and Subsistence in Southeast Asia. New Haven: Yale University Press. เวบไซต http://www.thaingo.org/story3/news_orang_090546.htm สบคนวนท 2/3/54 http://www.deqp.go.th/index.php?option=com_content&view=article&id=1614%3A2004-06-11&catid=12%3A2010-02-17-11-32-15&Itemid=50&lang=th สบคนวนท 2/3/54

206

ภาคผนวก

ประมวลรายวชา (Course Syllabus) รหสวชา 2403212 จ านวนหนวยกต 3 หนวยกต ชอวชา สงคมวทยาชนบท (Rural Sociology) คณะ/ภาควชา ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ภาคการศกษา ภาคการศกษาปลาย ปการศกษา 2553 ผสอน อ.ดร.จกรกรช สงขมณ <jakkrit.anthro@gmail.com> ผชวยสอน สายชล ปญญชต เงอนไขรายวชา สาหรบนกศกษาปรญญาตร ชนปท 2 สถานภาพของวชา วชาบงคบภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา หลกสตร รฐศาสตรบณฑต วชาระดบ ปรญญาตร จ านวนชวโมงทสอน/สปดาห 3 ชวโมง/สปดาห ค าอธบายรายวชา ในแตละสงคม ผคนลวนแลวแตมความคดความเขาใจวาอะไรคอ “ชนบท” (rural) รวมถงวาความเปนชนบทแตกตางอยางไรจากความเปน “เมอง” (urban) ความเปนชนบทนนไมไดจากดอยแตในเรองของพนททางภมศาสตรเทานน หากแตยงครอบคลมถงลกษณะวถชวต วธคด และความสมพนธของผคนดวย ความเปนชนบทจงมลกษณะทางกายภาพพรอมๆ ไปกบการมลกษณะทางสงคมวฒนธรรม คาถามเกยวกบชนบททนาสนใจสาหรบสงคมไทยปจจบนกคอ อะไรคอสงทนยามความเปนชนบท? การเปลยนแปลงทางสงคมโดยกวางมอทธพลตอคนชนบทอยางไร? ในสงคมสมยใหม ความเปนชนบทลดหายไปหรอทวากลบขยายใหญและทวความสาคญมากขน? และหากความเปนชนบทยงคงดารงอย คนชนบทเองมสวนอยางไรในการนยามพนททางสงคมของพวกเขาทามกลางบรบทเปลยนแปลงของสงคมไทยในปจจบน?

วชาสงคมวทยาชนบทนสารวจเชงวพากษตอปรากฏการณการเปลยนแปลงทางสงคมและประเดนถกเถยงทางวชาการทเกยวของกบ “ชนบท” โดยมงความสนใจตอพนทและผคนในชนบทของประเทศไทย วชานตงอยบนสมมตฐานทวาสงคมชาวไรชาวนา (peasant society) มใชรปแบบเพยงหนงเดยวของสงคมชนบทไทยในปจจบนอกตอไป การทาความเขาใจความเปนชนบทในทกวนนตองอาศยการศกษาอยางพนจพเคราะห เชอมโยงความรกบวธการศกษาและแนวคดจากศาสตรอนๆ และตองวพากษภาพตดยดเดมๆ (stereotypes) วาดวยชนบทไทยเสยใหม เนอหาในรายวชาจะเนนการทาความเขาใจการเปลยนแปลงของ

207

ชนบทในเชงกายภาพและในเชงสงคม โดยผเรยนจะศกษาแนวคดและขอถกเถยงตางๆ ทางสงคมวทยาและสงคมศาสตรเพอทาความเขาใจการเปลยนแปลงของชนบทในดานเกษตรกรรมและอตสาหกรรม สถาบนทางสงคมและความเปนชมชน วฒนธรรมทางการเมองของชาวบาน การปรบเปลยนวถชวตในเชงเศรษฐกจและการบรโภค การเขาถงและการจดการทรพยากรธรรมชาต การยายถนและการเปลยนแปลงรปแบบประชากร พลวตการพฒนาทองถน โลกาภวตนและความทนสมย ตลอดจนการใหความหมายและคณคาของความเปนชนบททมความหลากหลายและเปนพลวต การศกษาแนวคดและประเดนดงกลาวจะเปนพนฐานในการพฒนาความรและเปนเครองมอในการวเคราะหทาความเขาใจชนบท รวมถงการประยกตความรทเรยนในชนเรยนกบการลงพนทศกษาชนบทในรปแบบโครงงานวจยในชวงทายของวชา ขอตกลงในการเรยนและวธการเรยนการสอน

1. การเตรยมตว (preparation) เอกสารประกอบการสอนสวนใหญจะเตรยมไวใหตงแตตนเทอม หากมเอกสารทมอยในรายการ

ทแจงไวในประมวลรายวชาแตผสอนไมไดเตรยมไวให น สตมหนาทขวนขวายจดหามาประกอบการเรยนเอง

นสตตองอานเอกสารประกอบการเรยนการสอนในแตละสปดาหมากอนเขาชนเรยน โดยศกษาตามทไดแจงไวในประมวลรายวชาน การไมอานเอกสารประกอบแลวมาเขาหองเรยนถอวานสตขาดความรบผดชอบและเปนการเอาเปรยบผเรยนคนอน

การอานเอกสารประกอบการเรยน หมายถงการอานอยางตงใจ มการจดบนทกประเดนสาคญ อานซาเมอไมเขาใจ และตงคาถามอภปรายถกเถยงกบเนอหาทอาน นสตควรมประเดนทสนใจจากการอานเอกสารและนามาแลกเปลยนอภปรายเพมเตมในชนเรยน

กรณานาประมวลรายวชาและเอกสารประกอบการเรยนในแตละสปดาหมาดวยทกครง

2. การเขาชนเรยนและการมสวนรวม (attendance & participation) วชานไมเนนการบรรยายโดยผสอน ผสอนเปนเพยงผนาอภปรายประเดนในแตละสปดาห การ

เรยนการสอนในชนเรยนตงอยบนความเขาใจรวมกนทวานสตไดอานเอกสารประกอบมาอยางดกอนเขาชนเรยนแลว บอยครงผสอนจะเรยกใหนสตคนใดคนหนงสรปเนอหาสาระของเอกสารประกอบการสอน หรอขอใหนสตนาการอภปรายในชนเรยนได ขอใหนสตจงเตรยมตว

ในบางสปดาหผสอนอาจจะใชภาพยนตรเปนสอการสอน ดงนนนสตควรเขาเรยนใหตรงเวลา วชานไมมการตรวจรายชอผเขาเรยนในแตละครง การเขาชนเรยนอยางสมาเสมอจะมผลตอการ

ทาความเขาใจเนอหาวชาอยางตอเนองซงจะเปนประโยชนตอตวนสตเอง คะแนนสวนหนงมาจากการเขาชนเรยนและการมสวนรวมอยางสรางสรรค ในชนเรยน การขาด

เรยน หรอการเขาเรยนสาย หรอการไมตงใจเรยนในชนเรยนจะมผลโดยตรงตอคะแนนในสวนนอยางไมอาจหลกเลยงได

208

3. บทสะทอนความคดจากการอาน (reading reflections)

ในบางสปดาห ผสอนอาจจะมอบหมายงานใหนสตเขยนบทสะทอนความคดจากการอานความยาวไมเกน 2หนากระดาษ A4 ในการเขยนบทสะทอนดงกลาว นสตจะตอง (1) แสดงใหเหนวานสตใหความสนใจกบเอกสารประกอบการเรยนอยางนอยหนงชนทมอบหมายใหอานในสปดาหนน และแสดงใหเหนวานสตไดประโยชนจากการอานเอกสารชนนน (หรอเหลานน) อยางไร (2) อภปรายความรความคดทไดจากการอานเอกสาร โดยเชอมโยงกบความรหรอแนวคดทไดเรยนมาในสปดาหกอนๆ การใหคะแนนบทสะทอนความคดจากการอานจะเปนไปตามเกณฑสองขอดงกลาวน

นอกเหนอจากเกณฑ 2 ขอขางตนแลว ในบทสะทอนความคดจากการอานนสตสามารถนาเสนอเนอหาอนๆ จากการอานเพมเตมได เชน ขอถกเถยงทางวชาการของเอกสารแตละชน เปรยบเทยบประเดนอภปรายในแตละเอกสาร วพากษวจารณขอเสนอและการนาเสนอ นาเสนอคาถามทเกดขนเมออานเอกสาร หรอแมแตกระทงวาเอกสารประกอบการเรยนเหลานนสงผลกระทบตอตวนสตอยางไรทงในเชงวชาการหรอความรสกสวนตว

ใหสงบทสะทอนความคดจากการอานดงกลาวตามเวลาทกาหนด ในรปแบบกระดาษพมพหนา -หลงเทานน (1 แผน) มการอางองอยางถกตอง และตรวจคาผดแลว

4. โครงงานวจย (research project)

นสตจดกลมกนเองกลมละ 5 คน นาเสนอหวขอวจยเพอทาความเขาใจพลวตของชนบทไทย กอนลงพนทศกษา โครงรางงานวจยควรจะประกอบดวย (1) ประเดนหรอโจทยการวจยท

สามารถศกษาไดในระดบหมบาน (2) บทสารวจงานวชาการและแนวคดทเกยวของกบประเดนวจย (3) ภาพกวาง/บรบทของประเดนหรอปญหา (4) แนวทางการทาความเขาใจปญหาหรอแนวทางการแกปญหาทเปนอย (5) วพากษแนวทางดงกลาว (6) เสนอวธการศกษาในเชงเทคนคการวจย (research plan and methodology) ในระดบหมบานเพอสรางความรความเขาใจเพมเตมตอประเดนการศกษานน

หลงจากลงพนทศกษาแลว นาเสนอ (7) ผลการศกษา และ (8) ขอเสนอแนะตอแนวคดวชาการทเรยนมา และขอเสนอแนะเชงนโยบาย

รายงานการวจยซงประกอบดวย ขอ (1) - (8) ไมควรมความยาวเกน 20 หนากระดาษ A4ประกอบดวยขอมลจากการศกษาในพนทอยางเขมขน แสดงใหเหนความเชอมโยงระหวางขอมลจากการลงพนทกบเอกสารทศกษาในชนเรยน มการคนควาเอกสารนอกเหนอจากเอกสารประกอบการเรยน มการวเคราะหและอางองในเชงวชาการ และมการตรวจคาผด

209

5. การศกษาภาคสนาม (field study) การศกษาภาคสนามถอเปนสวนสาคญของการเรยนการสอนวชาน และคะแนนอยางนอย

ครงหนงของการประเมนผลการเรยนกเกยวของกบการศกษาภาคสนาม นสตควรวางแผนตงแตตนเทอมในเรองของเวลา ตลอดจนการเตรยมพรอมเรองสขภาพกายและใจใหพรอมสาหรบการลงพนท

กอนลงพนทศกษาภาคสนาม นสตจะตองกรอกเอกสารทเกยวของกบการลงพนท เชน ใบขออนญาตผปกครอง ขอมลสขภาพ ใบสญญายนยอมปฏบตตามกฎระเบยบและความปลอดภย ฯลฯ และสงใหผสอนหรอผชวยสอนครบตามเวลาทกาหนด

ผสอนจะมเอกสารสาหรบการทางานวจยภาคสนามใหนสตเพมเตมกอนลงพนท ใหนสตนาเอกสารดงกลาวตดตวไปดวยทกคน นอกจากนใหแตละกลมนาเอกสาร ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. 2548. “การศกษาชมชน” ใน กระบวนการและเทคนคการท างานของนกพฒนา. กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข. หนา 33-189. ลงภาคสนามดวยอยางนอยหนงชด

เอกสารอานประกอบการเรยนการสอนในหองเรยนอาจจะเปนประโยชนตอการทาการทางานวจยของนสตในชวงทอยในพนท จะเปนการดถาสมาชกในแตละกลมแบงกนนาเอกสารประกอบการเรยนการสอนตดตวไปดวยในเวลาลงพนทศกษา

จะมการประเมนทกษะการวจยภาคสนามของนสตแตละคน ทกษะการวจยภาคสนาม หมายถง(1) ความสามารถในการลงพนทศกษาชนบทไดครบตามระยะเวลาทกาหนด (2) ความสามารถในการทางานวจยในหมบานรวมกบผเรยนคนอนๆ กบชาวบาน กบเจาหนาท ตลอดจนกบผทเกยวของในทองถน (3) การเปนผเรยนทมความอดทน มความพยายาม มทศนคตในเชงบวก และรจกปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมทเปลยนไป (4) การรจกดแลตนเองใหปลอดภย และการชวยเหลอผอนเรองความปลอดภยในระหวางลงพนท และ (5) ความกระตอรอรนในการเรยนรและทางานรวมกบชาวบาน การลงพนทเปนการเรยนรในบรบท (learning in context) และถอเปนโอกาสสาคญในการเรยนรสงใหมๆ จากผอนทอยนอกเหนอตาราสงคมวทยา ในเวลาทอยในหมบาน หากนสตเลอกทจะหลบแดดอยแตในท พก เลนแบลคเบอรร หรอจบกลมเมาทกนเอง มากกวาทจะใชเวลาไปกบการพดคยเรยนรจากชาวบาน ผสอนรบประกนไดเลยวาคะแนนทกษะภาคสนามของนสตกคงจะออกมาไมสดนก

6. การสอบวดผล (examination) ไมมการสอบวดผลกลางภาคเรยน มการสอบวดผลปลายภาคเปนขอสอบอตนย

210

สดสวนการประเมนผลการเรยน

การมสวนรวมในการเรยนการสอน 10 คะแนน บทสะทอนความคดจากการอาน (3 ชน) 15 คะแนน โครงรางงานวจยกอนลงภาคสนาม 20 คะแนน ทกษะการลงภาคสนาม 10 คะแนน ผลการวจยภาคสนาม 20 คะแนน สอบปลายภาค 25 คะแนน

รวม 100 คะแนน เนอหาและเอกสารประกอบการเรยนการสอน

สปดาหท 1 วาดวยการศกษาสงคมวทยาชนบท วนท 29 ตลาคม 2553

แนะนาเนอหาวชา และทาความเขาใจกระบวนการเรยนการสอน เรามาจากไหน?: ความรความเขาใจและประสบการณของนสตกบ “ชนบท” ภาพตวแทน (representations) ของความเปนชนบทในสอสารมวลชนและการรบรสาธารณะ ชมภาพยนตร Agrarian Utopia หลงจากจบการชม อภปรายเนอหาภาพยนตรเชอมโยงกบ

ความรความเขาใจเรองชนบททนสตม ทาไมตองสนใจสงคมวทยาชนบท?

Agrarian Utopia (สวรรคบานนา) ภาพยนตรโดย อรพงศ รกษาสตย (112 นาท) ** ขอขอบคณ บรษท Extra Virgin ทเออเฟอภาพยนตรใหชมเพอการศกษาเปนกรณพเศษ เรองยอ: ชาวนาสองครอบครวซงถกยดทนาไดรวมทานาบนผนดนเดยวกน ดวยความหวงวาจะผานชวตหนงปของการทานาไปดงเชนทเคยเปนมา แตดเหมอนวาไมวาโลกจะพฒนาไปเทาใด เศรษฐกจ การเมอง และสงคมของประเทศจะเปลยนแปลงไปแคไหน พวกเขากยงไมอาจไขวควาหนทางแหงชวตทไรซงความทกขยากได … เราจะฝนถงโลกในอดมคตไดอยางไร ถาทองของเรายงคงหวอย *** วนศกรท 5 และ 12 พฤศจกายน 2553 ไมมการเรยนการสอนในชนเรยน แตใหนสตนสตอานงานทไดรบมอบหมายสาหรบเนอหาการเรยนสปดาหท 2 และ 3 (19 และ26 พฤศจกายน 2553) ลวงหนา

211

สปดาหท 2 ทมาทไป: ชนบทไทยในกระแสการสรางรฐชาตสมยใหม 19 พฤศจกายน 2553

ประวตศาสตรชนบทไทยสมยใหม อรรถาธบาย (narratives) และความเขาใจวาดวยชนบทไทยในงานสาคญๆ ทางสงคม คาอธบายภาพการเปลยนแปลงของชนบท ผานทางระบบการผลตภาคเกษตรกรรม

จตร ภมศกด. 2548. “ระบบศกดนาในประเทศไทย” ใน โฉมหนาศกดนาไทย. กรงเทพฯ: สานกพมพศร ปญญา. หนา 127-240. ปรด พนมยงค. 2552. “เคาโครงเศรษฐกจของหลวงประดษฐมนธรรม” ใน เตอน บนนาค, ทานปรดรฐบรษ

อาวโส ผวางแผนเศรษฐกจไทยคนแรก. กรงเทพฯ: สานกพมพสายธาร. หนา 62-105. ผาสก พงไพจตร และครส เบเคอร. 2546. “เกษตรบกเบกเขตทราบสงและปาเขา” ใน เศรษฐกจการเมอง ไทยสมยกรงเทพฯ. กรงเทพฯ: สานกพมพซลคเวอรม. หนา 59-113. วอลเดน เบลโล. 2545. “ความเสอมถอยทางการเกษตร” ใน โศกนาฏกรรมสยาม: การพฒนาและการ แตกสลายของสงคมไทยสมยใหม. กรงเทพฯ: มลนธโกมลคมทอง. หนา 199-260.

สปดาหท 3 ชนบทฤๅ คอสงใด? วนท 26 พฤศจกายน 2553

แบบแผนของสงคมชนบทไทย: คาตอบอยทหมบาน? เราจะนยามความเปนชนบทอยางไร: ทศนะเชงกายภาพ นเวศวฒนธรรม วถการผลต และเชง

สงคม แนวคดชมชนบนพนท กบ แนวคดชมชนบนความสมพนธ (community of location vs.

community of relations) Hirsch, Philip. 2002. “What is the Thai Village?” In Craig J. Reynolds (ed.), Thai Identity and

its Defenders: Thailand Today. Chiang Mai: Silkworm Books. Pp. 262-276. สมศกด สามคคธรรม. 2533. “แนวคดมารกซสตคลาสสควาดวยปญหาชาวนา” ใน แนวคดมารกซสตกบ การศกษาสงคมชาวนาประเทศโลกทสาม. กรงเทพฯ: มาสเตอร เพรส. หนา 18-37. ภคพฒน ทพยประไพ. 2540. “หมบานและการศกษาทฤษฎ การศกษาประวตศาสตรเศรษฐกจกบการ พฒนา” และ “แนวคดวถการผลตแบบเอเชย” ใน แนวคดวถการผลตแบบเอเชยกบการอธบาย หมบานไทย. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย. หนา 30-44 และ 48-85.

212

ยศ สนตสมบต. 2546. “ชาวนาผยดหยน: เศรษฐกจชมชน การเปดพนทและการปรบกระบวนทศนวาดวย ชมชนในสงคมไทย” ใน พลวตและความยดหยนของสงคมชาวนา: เศรษฐกจชมชนภาคเหนอ การปรบกระบวนทศนวาดวยชมชนในประเทศโลกทสาม. เชยงใหม: ศนยศกษาความ หลากหลาย ทางชวภาพและภมปญญาทองถน เ พอการพฒนาอยางย งยน ภาควชาส งคมวทยาและ มานษยวทยา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. หนา 247-286. สปดาหท 4 ทนทางสงคม และ สถาบนทางสงคมในชนบท วนท 3 ธนวาคม 2553

กลมทางสงคม โครงสรางอานาจ สถาบนครอบครว เครอญาต และพวกพอง กลไกทางสงคม ศาสนา-ความเชอ ระบบคณคา วถและจตสานกทองถน

สเทพ สนทรเภสช. 2548. “ความเชอเรอง “ผปตา” ในหมบานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ” ใน หมบานอสาน

ยค“สงครามเยน”: สงคมวทยาของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. กรงเทพฯ: สานกพมพมตชน.หนา 128-151.

อาคม เดชทองคา. 2543. “จบสาบเพอคนหาตาหนาคนทงในและนอกบอนชนวว” ใน หวเชอกววชน. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย. หนา 129-191. แอนดร เทอรตน. 2533. “บรรดาอานาจทองถนกบการแยกตวทางสงคมในชนบท” ใน อนญญา ภชงคกล (บก.), รฐกบหมบานในไทยศกษา. เอกสารวชาการอนดบท 61. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคด มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 31-74. สปดาหท 5 อานและวพากษ แนวคดหลกวาดวยชมชน วนท 17 ธนวาคม 2553

แนวคดเศรษฐศาสตรศลธรรม แนวคดเศรษฐศาสตรการเมองของสงคมชาวนา แนวคดวฒนธรรมชมชน การเมองของการเขยนและการเสนอภาพชมชนชนบทในงานวชาการ

Scott, C. James. 1976. “The Economics and Sociology of the Subsistence Ethic” in The Moral Economy of the Peasant. London: Yale University Press. Pp 13-34.

213

Popkin, Samuel. 1980. “The Rational Peasant: The Political Economy of Peasant Society” in Theory and Society 9(3): 411-471. ฉตรทพย นาถสภา. 2547. ความเปนมาและสาระส าคญของแนวคดวฒนธรรมชมชน . กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน. ยกต มกดาวจตร. 2548. “เขยน “วฒนธรรมชมชน” ” ใน อาน “วฒนธรรมชมชน”: วาทศลปและ การเมองของชาตพนธนพนธแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ: สานกพมพฟาเดยวกน. หนา 116- 164. สปดาหท 6 นโยบายและโครงการพฒนาชนบท วนท 7 มกราคม 2554

โครงการพฒนาในฐานะเครองมอทางการเมองของรฐ วาทกรรมการพฒนา กระบวนการมสวนรวมของประชาชนในนโยบายการพฒนา

ฟลป เฮรซ. 2533. “หมบานสรฐ-รฐสหมบาน” ใน อนญญา ภชงคกล (บก.), รฐกบหมบานในไทยศกษา. เอกสารวชาการอนดบท 61. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคด มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 112-145. ชยนต วรรธนะภต. “รฐ การพฒนาชนบท และการสบทอดลกษณะความสมพนธทางสงคมในหมบาน

ภาคเหนอของไทย” ใน อนญญา ภชงคกล (บก.), รฐกบหมบานในไทยศกษา. เอกสารวชาการอนดบท 61. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคด มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 146-203.

ภาพยนตรทองปาน ภาพยนตรโดย Isan Film (60 นาท) สปดาหท 7 ดน น า ปา: การเคลอนไหวทางสงคมกบการจดการทรพยากรธรรมชาต วนท 14 มกราคม 2554

การตอตานขดขนในชวตประจาวน สทธ อานาจ และความรวาดวยการจดการทรพยากรธรรมชาต จากไรนาปาเขาสการเมองบนทองถนน

ยศ สนตสมบต. 2543. “รฐ ชมชน และนโยบายการจดการทรพยากรธรรมชาต : บทสารวจองคความร” ใน อานนท กาญจนพนธ (บก.), พลวตของชมชนในการจดการทรพยากรกระบวนทศนและ นโยบาย. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย. หนา 91-140.

214

อานนท กาญจนพนธ. 2544. “สทธชมชนในการพฒนา” และ “บทสรป: จากจารตทองถนถงสทธชมชนใน การเคลอนไหวเพอจดการปาชมชน” ใน มตชมชน: วธคดทองถนวาดวย สทธ อ านาจ และการ จดการทรพยากร. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย. หนา 231-275. นลน ตนธวนตย, สไลพร ชลวไล และ ศรพร โคตะวนนท. 2543. “ประสบการณการตอสของชาวลมนามล:

กรณศกษาเขอนปากมลและเขอนราษไศล” ใน ผาสก พงไพจตร และคณะ, วถชวต วธส ขบวนการประชาชนรวมสมย. กรงเทพฯ: สานกพมพตรสวน (ซลคเวอรมบคส). หนา 182-240.

สปดาหท 8 พลวตเศรษฐกจชนบท วนท 28 มกราคม 2554

หมบาน ตลาด และรฐ เศรษฐกจชมชน: ทนนยม และ พอเพยงนยม โลกาภวตนทางเศรษฐกจ และ การเคลอนยายแรงงาน

ปเตอร เอฟ เบลล. 2533. “รฐไทย พฒนาการของระบบทนนยม กบชนบทในประเทศไทย” ใน อนญญา ภชงคกล (บก.), รฐกบหมบานในไทยศกษา. เอกสารวชาการอนดบท 61. กรงเทพฯ: สถาบนไทย คด มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 75-111. ฉตรทพย นาถสภา. 2545. “กาเนดเศรษฐกจทนนยมและผลกระทบตอเศรษฐกจชมชน” และ “การขยายตว

ของระบบทนนยม 1945-ปจจบน” ใน ประวตศาสตรเศรษฐกจไทย. กรงเทพฯ: สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 75-114.

พฤกษ เถาถวล. 2551. “ปฏบตการพอเพยงในหมบาน: การควบคมชนบทของชนชนนา” ใน ฟาเดยวกน 6(2): 70-86.

สปดาหท 9 และ10 วฒนธรรมการเมองแบบ “ชาวบาน” วนท 4 และ11 กมภาพนธ 2554

สองนคราประชาธปไตย ระบบอปถมภ รฐธรรมนญวฒนธรรม และรฐธรรมนญชาวบาน คนชนบทกบการซอเสยง การเลอกตง และการแสดงออกทางการเมอง

เอนก เหลาธรรมทศน. 2550. “การสรางชาวชนบทเปนฐานนโยบาย” ใน สองนคราประชาธปไตย. กรงเทพฯ: สานกพมพคบไฟ. หนา 21-50.

215

เจมส ซ สกอต และ เบเนดค เจ เครควเลยต. 2547. “ผอปถมภดงเดมในชนบทสญเสยความชอบธรรมได อยางไร: ทฤษฎจากประสบการณของเอเชยตะวนออกเฉยงใต” (แปลและเรยบเรยงโดย พชญ พงษสวสด) ใน อมรา พงศาพชญ และปรชา ควนทรพนธ (บก.), ระบบอปถมภ. กรงเทพฯ: สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 437-523. นธ เอยวศรวงศ. 2534. “รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรมไทย” ใน ศลปวฒนธรรม, 13(1): 266-284. แอนดร วอลคเกอร. 2552. รฐธรรมนญชาวบาน: พนททางวฒนธรรมการเมองในชวตประจ าวน. (แปล โดย พรรณพไล กจสดแสง) ในเวปไซตมหาวทยาลยเทยงคน http://www.midnightuni.org ยกต มกดาวจตร. 2552. “คนเสอแดงกบรฐธรรมนญฉบบวฒนธรรมไทย” ใน วภาษา 3(12): 5-13. สปดาหท 11 ทองถนนยม/ทนนยม /โลกาภวตน: ชนบทในฐานะวถชวตและการตอส วนท 18 กมภาพนธ 2554

ปจเจกชนกบอดมคตของความเปนชนบท เครอขายคนชนบททามกลางการเปลยนแปลงของทน รฐ โลก ชาวไรชาวนากบตาแหนงแหงทในสงคมสมยใหม

พฒนา กตอาษา. 2546. “วพากษโลกาภวตนนยมจากจดยนของทองถนนยม” ใน ทองถนนยม. กรงเทพฯ: คณะกรรมการวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต. หนา 59-81. รตนา โตสกล. 2550. “ชาวนาอสาน ชาตไทยและการพฒนาไปสความทนสมย” ใน สงคมศาสตร, 19(1):

68-129. พชญ พงษสวสด. 2546. “ความสมพนธระหวางเศรษฐกจกบการเมองในการเปลยนแปลงของสงคมเกษตร

และขบวนการชาวนาในสงคมไทยปจจบน” (แปลและเรยงเรยบโดย ชนดา ชตบณฑต กนกรตน เลศชสกล และ ชยธวช ตลาฑล) ใน ฟาเดยวกน 1(1): 52-89.

สปดาหท 12 วจยชนบทไทย วนท 25 กมภาพนธ 2554

เทคนคและระเบยบวธวจยชมชน วธวทยาของวธคด (conceptualization) ในการศกษาชนบท

สรยา สมทคปต และพฒนา กตอาษา. 2547. “จากวธการประเมนสภาวะชนบทแบบเรงดวนถงวธการ ประเมนสภาวะชนบทแบบมสวนรวม” ใน มณมย ทองอย (บก.), แนวคดและวธวทยาในการศกษา

216

สงคมชนบท. ขอนแกน: ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. หนา 41-79. ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. 2548. “การศกษาชมชน” ใน กระบวนการและเทคนคการท างานของ นกพฒนา. กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข. หนา 33-189.

217

รายการกจกรรมทเกยวเนองกบโครงการ

1. กจกรรมการลงศกษาพนทภาคสนาม ระหวางวนท 14 – 23 มนาคม 2554 ณ ต าบลปาแดด อ.แมสรวย จ.เชยงราย จนทร 14 มนาคม 2554

07.00 น. นสตรวมตว ณ จดนดหมายบรเวณคณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ออกเดนทางสตาบลปาแดด อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย 19.00 น. ถงหมบาน แยกยายพกผอนกบครอบครวอปถมภ บานโปง (หม 10) บานหวฝาย (หม 14) และบานเหลาพฒนา (หม 22) ตงอยทตาบลปาแดดอยหาง

จากตวจงหวดเชยงรายประมาณ 60 กโลเมตร เปนหมบานทมครวเรอนรวมประมาณ 500 ครวเรอน อาชพสวนใหญของชาวบาน คอ การทานา และการเกษตรเชงพาณชยอนๆ ในชมชนมการรวมกลมชาวบาน เชน กลมคนเฒาคนแก กลมออมทรพย กลมเเมบาน กลมชลประทาน

องคาร 15 มนาคม 2554 วนครอบครว: ลองอย ลองลงมอ ลองเรยนร ลองแลกเปลยน

วนนเปนวนครอบครว นนหมายความวานสตควรตองทาตวเปนสวนหนงของครอบครวอปถมภ เรมตงแตปรบเวลาการตนนอน ไปจนถงการประกอบกจกรรมทงทบานและในพนทการเกษตร นสตควรเปนผรเรมในการอาสาทางาน พดคยสอบถามถงเรองราวตางๆ ในครอบครว หรอออกไปทากจกรรมในเรอกสวนไรนาตามทสมาชกในครอบครวปฏบตในชวตประจาวน การพกอาศย การรวมทากจกรรมกบครอบครว และการมประสบการณลงมอทางานตางๆ ดวยตวนสตเองจะชวยในการทาความเขาใจและสามารถแลกเปลยนเรยนรในเรองวถชวตของคนในชมชน นสตควรสงเกตสงตางๆ ในหมบานและนาขอสงเกตตางๆ มาแลกเปลยนและตงคาถามในการประชมในชวงกลางคน

18.30 น. นสตรวมตวกน ณ บานผใหญบานบานโปง (หมท 10) ฟงการบรรยายขอมลพนฐานจากผนาชมชน และตวแทน อบต. กรณาฟงอยางตงใจ และตงคาถามอยางฉลาดและเหมาะสม พธ 16 มนาคม 2554 ขอมลพนฐานชมชน การเกดขนของหมบานมกมเรองเลา ตานาน ประวตศาสตรบอกเลาหรอการบนทกในรปแบบ ตางๆ ใหนสตใชเครองมอวจยหมบานตางๆ ทคมอการลงภาคสนามไดแนะนาไวในการศกษา

218

ทมาของการอพยพ ตงหลกแหลง การทามาหากน และการเปลยนแปลงของหมบานจนถง ปจจบน โดยในวนนใหนสตใชเวลาทงวนแยกยายเปนกลมในการเกบขอมลเพอทา

ผงประวตศาสตรชมชน แผนทสงคม ปฏทนชมชน

ตวชวยวจย: คมอเบองตนสาหรบการลงภาคสนาม เพมความเขาใจดวยการกลบไปอาน: ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. 2548. “การศกษาชมชน” ใน กระบวนการและเทคนคการท างานของนกพฒนา. กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข. หนา 33-189. พฤหสบด 17 มนาคม 2554 โครงสรางและกลมทางสงคม

การทาความเขาใจโครงสรางและกลมทางสงคมตางๆ ภายในหมบาน ถอเปนเครองมอนาทางทมประสทธภาพในการทาความเขาใจชมชนในภาพรวม ชมชนชนบทอยางหมบานปาแดดม ระบบ เคร อญาต ทเปนระบบคณคาสาคญทชาวบานใหความยดถอรวมกน ตลอดจนมระบบศาสนาและความเชอดารงอยในฐานะระบบคณคาหลกทชาวบานในหมบานยดถอ การทาความเขาใจการดารงอยและการหายไปของคตความเชอตางๆ การเปลยนแปลงระบบความเชอกบภาวะสมยใหม และการปรบเปลยนความสมพนธในการรวมกลมทางสงคม จะทาใหนสตเขาใจลกษณะการดารงอยของชมชน และความสมพนธระหวางผคน สภาพแวดลอม ศาสนา/ความเชอ ซงยงคงไดรบความสนใจและถายทอดผานพธกรรมตางๆ ภายในหมบานอยเสมอ ในวนนใหนสตใชเวลาทงวนแยกยายเปนกลมในการเกบขอมลเพอทา

ผงเครอญาต แผนททรพยากร โครงสรางองคกรชมชน

18.30 น. นสตรวมตวกน ณ ทนดหมายบานผใหญบานบานโปง (หมท 10) *** สรปบทเรยน ปญหา และสงทไดจากการเรยนรในหมบาน ครงท 1 ตวชวยวจย: คมอเบองตนสาหรบการลงภาคสนาม เพมความเขาใจดวยการกลบไปอาน Hirsch, Philip. 2002. “What is the Thai Village?” In Craig J. Reynolds (ed.), Thai Identity and

its Defenders: Thailand Today. Chiang Mai: Silkworm Books. Pp. 262-276.

219

แอนดร เทอรตน. 2533. “บรรดาอานาจทองถนกบการแยกตวทางสงคมในชนบท” ใน อนญญา ภชง คกล (บก.), รฐกบหมบานในไทยศกษา. เอกสารวชาการอนดบท 61. กรงเทพฯ: สถาบน ไทยคด มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 31-74. ศกร 18 มนาคม 2554 วจยชมชน นสตใชเวลาทงวนแยกยายเกบขอมลในหมบานตามกลมและหวขอทไดวางแผนไวในโครงงานวจย เสาร 19 มนาคม 2554 การจดการทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรมโดยชมชน 08.00 น. นสตรวมตว ณ จดนดหมายในหมบานของตนเอง ออกเดนทางไปยงดอยเวยง พบผนาชมชน นกวชาการ และนกวจยทองถนซงทางานอนรกษแหลง โบราณคดและการ จดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชน นสตเรยนรผานการลงมอทางานรวมกบชาวบานในการพฒนาพนทอนรกษแหลงโบราณคด และการจดการทรพยากรปาไมโดยการทาแนวกนไฟ โครงการอนรกษโบราณคดชมชน

บรเวณดอยเวยงเปนพนทปาสงวนอทยานแหงชาต อยหางจากบานเหลาพฒนาประมาณ 3 กโลเมตร เบองตนทมสารวจจากคณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร ไดสารวจและขดพบขาวของเครองใชและหลมศพเปนจานวนมากโดยสนนษฐานวามอายอยราวๆ 3,000 – 4,000 ป ซงพนทดงกลาวถอเปนแหลงการเรยนรทางโบราณคดและมานษยวทยากายภาพทสาคญ โดยหลงการขดพบชาวบานทงหมบานเหลาพฒนา หมบานบานโปง และหมบานหวฝายตางชวยกนทากจกรรมเพออนรกษความสมบรณของทรพยาการธรรมชาตบรเวณพนทดงกลาว

เพมความเขาใจดวยการกลบไปอาน อานนท กาญจนพนธ. 2544. “สทธชมชนในการพฒนา” และ “บทสรป: จากจารตทองถนถงสทธชมชน ใ นการเคลอนไหวเพอจดการปาชมชน” ใน มตชมชน: วธคดทองถนวาดวย สทธ อ านาจ แ ล ะ ก า ร จ ด ก า รทรพยากร. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย. หนา 231-275. อาทตย 20 มนาคม 2554 วจยชมชน นสตใชเวลาทงวนแยกยายเกบขอมลในหมบานตามกลมและหวขอทไดวางแผนไวในโครงงานวจย

220

18.00 น. นสตรวมตวกน ณ วดบานโปง รวมทาวตรเยน และสนทนาธรรมกบเจาอาวาสและคณะสงฆวาดวยศาสนากบชมชน เพมความเขาใจดวยการกลบไปอาน สเทพ สนทรเภสช. 2548. “ความเชอเรอง “ผปตา” ในหมบานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ” ใน หมบานอสาน

ยค“สงครามเยน”: สงคมวทยาของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. กรงเทพฯ: สานกพมพมตชน.หนา 128-151.

พฒนา กตอาษา. 2546. “วพากษโลกาภวตนนยมจากจดยนของทองถนนยม” ใน ทองถนนยม. กร ง เทพฯ : คณะกรรมการวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต. หนา 59- 81. จนทร 21 มนาคม 2554 วจยชมชน/วนครอบครว นสตใชเวลาทงวนแยกยายเกบขอมลในหมบานตามกลมและหวขอทไดวางแผนไวในโครงงานวจย หรอใชชวตตามจงหวะชวตและครรลองของแตละครอบครวทนสตอาศยอยดวย 18.30 น. นสตรวมตวกน ณ ทนดหมายบานผใหญบานบานโปง (หมท 10) *** สรปบทเรยน ปญหา และสงทไดจากการเรยนรในหมบาน ครงท 2 องคาร 22 มนาคม 2554 นสตวจย - ชาวบานวจารณ นสตเกบขอมลในหมบานตามกลมและหวขอทไดวางแผนไวในโครงงานวจย พรอมทงสรปผลการวจยคราวๆ และเตรยมนาเสนอตอชาวบานในตอนกลางคน แตละกลมไมเกน 5 นาท 18.00 น. นสตรวมตวกน ณ วดบานโปง เรมการนาเสนอผลการวจยโดยนสต ชาวบานทเขารวมฟงเสนอความคดเหนเพอการ

ปรบปรงความรความเขาใจตอชมชนตอไป 21.30 *** สรปบทเรยน ปญหา และสงทไดจากการเรยนรในหมบาน ครงท 3 พธ 23 มนาคม 2554 เรยนรชนบทตอ ท กทม. 08.00 น. นสตรวมตวพรอมกน ณ จดนดหมายภายในหมบาน ออกเดนทางกลบคณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 20.00 น. เดนทางถงคณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

221

2. กจกรรมการสมมนาวชาการ โครงการวจยเชงปฏบตการ “การศกษาการพฒนาชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลย: กรอบคดและวธการ” วนศกรท 1 เมษายน 2554 เวลา 08.00 น. ถง 16.30 น. ณ หองประชม 13 อาคารเกษม อทยานน คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 8.00 – 9.00 น. ลงทะเบยน 9.00 – 9.30 น. ปาฐกถา ในหวขอ “การศกษาการพฒนาชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลย:

ทเหนและเปนไป” โดย ศาสตราจารยสรชย หวนแกว

9.30 – 10.00 น. ชมวดทศนการลงภาคสนามของนสตวชาสงคมวทยาชนบท 10.00 – 11.00 น. เสวนาโตะกลม ในหวขอ “วจยชนบท: เราตองพกทฤษฎไปดวยหรอไม” โดย ผชวยศาสตราจารย ดร.บญยง ชนสวมล อาจารย ดร.พชญ พงษสวสด อาจารย ดร.พระมหาสทตย อาภากโร (อบอน) อาจารย ดร.นฤมล หญชระนนทน ดาเนนรายการโดย อาจารย ดร.จกรกรช สงขมณ 11.00 – 11.20 น. พกรบประทานอาหารวาง 11.20 – 12.00 น. การนาเสนอของนสตสงคมวทยาชนบท กลมท 1 ถง กลมท 3 12.00 – 13.00 น. พกรบประทานอาหารกลางวน 13.00 – 16.00 น. การนาเสนอของนสตสงคมวทยาชนบท กลมท 4 ถง กลมท 12 16.00 – 16.30 น. กลาวปดงาน โดย ผชวยศาสตราจารย ดร.บญยง ชนสวมล

หวหนาภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา

222

ตารางเปรยบเทยบวตถประสงคและกจกรรมทวางแผนและทไดด าเนนการ

กจกรรม (ตามแผน) ผลทคาดวาจะไดรบ(ตามแผน)

ผลการด าเนนงาน หมายเหต*

1 ปรบปรงประมวลรายวชา และเอกสารประกอบการสอน

1 ประมวลรายวชา และเอกสารประกอบการสอน

1 บรรลตามเปาหมาย

2 จดการเรยนการสอนในหองเรยน โดยเนนการเรยนแบบมสวนรวม และเนนการสมมนามากกวาการบรรยาย

2 รปแบบการเรยนการสอนในหองเรยน โดยเนนการเรยนแบบมสวนรวม และเนนการสมมนามากกวาการบรรยาย

2 บรรลตามเปาหมาย

3 จดเตรยมสอการเรยนการสอนททนสมยและสอดคลองกบการเปลยนแปลงใหมๆ ในชนบท เชน สอภาพยนตร

3 สอการเรยนการสอนททนสมยและสอดคลองกบการเปลยนแปลงใหมๆ ในชนบท เชน สอภาพยนตร

3 บรรลตามเปาหมาย

4 จดกจกรรมออกแบบโครงงานวจย และการอบรบเรองเทคนควธวจยชนบทเพอใหผเรยนเตรยมความพรอมกอนการลงพนท

4 กจกรรมออกแบบโครงงานวจย และการอบรบเรองเทคนควธวจยชนบทเพอใหผเรยนเตรยมความพรอมกอนการลงพนท

4 บรรลตามเปาหมาย

5 สรางคมอการลงพนท และคมอการทาวจยในชมชน

5 คมอการลงพนท และคมอการทาวจยในชมชน

5 บรรลตามเปาหมาย

223

6 จดกลมคนควาแลกเปลยนเรยนรดานแนวคดทฤษฎ และการจดเวทแลกเปลยนเรยนรทงในพนทและในหองเรยน

6 กลมคนควาแลกเปลยนเรยนรดานแนวคดทฤษฎ และมเวทแลกเปลยนเรยนรทงในพนทและในหองเรยน

6 บรรลตามเปาหมาย

7 จดกจกรรมลงพนทศกษาภาคสนามเปนเวลาอยางนอย 10 วน

7 กจกรรมลงพนทศกษาภาคสนามเปนเวลาอยางนอย 10 วน

7 บรรลตามเปาหมาย

8 ทดลองใชคมอการลงพนทในการปฏบตภาคสนาม

8 ผลการทดลองใชคมอการลงพนทในการปฏบตภาคสนาม

8 บรรลตามเปาหมาย

9 ถายทาสารคดเชงวชาการ เพอประมวลความรเรองการจดการเรยนการสอนในพนท

9 สารคดเชงวชาการ เพอประมวลความรเรองการจดการเรยนการสอนในพนท

9 บรรลตามเปาหมาย

10 จดเวทอภปรายผลการศกษาทงในภาคสนามและในหองเรยน โดยเชญชาวบาน ตลอดจนผทรงคณวฒหรอผมประสบการณในการสอนชนบทศกษารวมอภปราย และวจารณผลการศกษาของผเรยน

10 เวทอภปรายผลการศกษาทงในภาคสนามและในหองเรยน โดยเชญชาวบาน ตลอดจนผทรงคณวฒหรอผมประสบการณในการสอนชนบทศกษารวมอภปราย และวจารณผลการศกษาของผเรยน

10 บรรลตามเปาหมาย

11 จดทารายงานผลการวจยเชงปฏบตการ

11 รายงานผลการวจยเชงปฏบตการ

11 บรรลตามเปาหมาย

224

รายงานการเงน

สญญาเลขท RDG5440006 โครงการ “การศกษาการพฒนาชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลย: กรอบคดและวธการ”

รายงานสรปการเงนในรอบ 6 เดอน

ชอผรบทน นายจกรกรช สงขมณ รายงานในชวงตงแตวนท 1 มนาคม 2554 ถง 31 พฤษภาคม 2554

รายจาย หมวด รายจายสะสม คาใชจาย รวมรายจาย งบประมาณ คงเหลอ (ตามสญญา) จากรายงานครงกอน งวดปจจบน สะสมถงปจจบน ทงหมดทตงไว (หรอเกน) หมวดคาตอบแทน 1.คาตอบแทน - 70,000 70,000 90,000 0 หมวดคาใชสอย 2.คาเอกสาร หนงสอ - 10,040 10,040 10,000 40 วสด ครภณฑ 3.คาเดนทางและทพก - 21,500 21,500 20,000 1,500 ในการสารวจพนท 4.คาจดกจกรรมเวทชมชน - 28,542 28,542 30,000 1,458 5.คาการผลตสอสารคด - - - 10,000 - 6.คาใชจายในการเดนทาง - 140,360 140,360 140,000 360 ของทมวจยเชงปฏบตการ รวม 270,442 270,442 300,000 442

จ านวนเงนทไดรบและจ านวนเงนทคงเหลอ

จานวนเงนทไดรบ งวดท 1 270,000 บาท เมอ18 มนาคม 2554 รวม 270,000 บาท (สองแสนเจดหมนบาทถวน)

คาใชจาย งวดท 1 270,442 บาท รวม 270,442 บาท (สองแสนเจดหมนสรอยสสบสองบาท) จ านวนเงนคงเหลอ 0 บาท (ศนยบาท)(2)

225

สญญาเลขท RDG5440006

โครงการ “การศกษาการพฒนาชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลย: กรอบคดและวธการ” ประมาณคาใชจายในงวดตอไป

ชอผรบทน นายจกรกรช สงขมณ รายงานในชวงตงแตวนท 1 มนาคม 2554 ถง 31 พฤษภาคม 2554

งบประมาณทเสนอส าหรบงวดท 2

ตงไวเดม เสนอใหม(1) แตกตาง % หมายเหต (ในสญญา) หมวดคาตอบแทน 1.คาตอบแทน 90,000 20,000 - - เบกในงวดท 1 แลว 70,000 หมวดคาใชสอย 2.คาเอกสาร หนงสอ 10,000 - - - ไดรบครบแลว วสด ครภณฑ 3.คาเดนทางและทพก 20,000 - - - ไดรบครบแลว ในการสารวจพนท 4.คาจดกจกรรมเวทชมชน 30,000 - - - ไดรบครบแลว 5.คาการผลตสอสารคด 10,000 10,000 - - 6.คาใชจายในการเดนทาง 140,000 - - - ไดรบครบแลว ของทมวจยเชงปฏบตการ รวม 300,000 30,000 - - -

เงนทควรสงใหในงวดน (งบประมาณทเสนอ-เงนคงเหลอ) 30,000 บาท (1)-(2) (สามหมนบาทถวน)

226

สญญาเลขท RDG5440006

โครงการ “การศกษาการพฒนาชนบทในจฬาลงกรณมหาวทยาลย: กรอบคดและวธการ” รายงานสรปการเงนในรอบ 6 เดอน

ชอผรบทน นายจกรกรช สงขมณ รายงานในชวงตงแตวนท 1 มถนายน 2554 ถง 31 สงหาคม 2554

รายจาย หมวด รายจายสะสม คาใชจาย รวมรายจาย งบประมาณ คงเหลอ (ตามสญญา) จากรายงานครงกอน งวดปจจบน สะสมถงปจจบน ทงหมดทตงไว (หรอเกน) หมวดคาตอบแทน 1.คาตอบแทน 70,000 20,000 90,000 90,000 - หมวดคาใชสอย 2.คาเอกสาร หนงสอ 10,040 - 10,040 10,000 40 วสด ครภณฑ 3.คาเดนทางและทพก 21,500 - 21,500 20,000 1,500 ในการสารวจพนท 4.คาจดกจกรรมเวทชมชน 28,542 - 28,542 30,000 1,458 5.คาการผลตสอสารคด - 10,000 10,000 10,000 - - 6.คาใชจายในการเดนทาง 140,360 - 140,360 140,000 360 ของทมวจยเชงปฏบตการ รวม 270,442 30,000 300,442 300,000 442

จ านวนเงนทไดรบและจ านวนเงนทคงเหลอ

จานวนเงนทไดรบ งวดท 1 270,000 บาท เมอ18 มนาคม 2554 *งวดท 2 30,000 บาท * ผวจยยงไมไดรบเงนจานวนดงกลาวเพรารออการสงจายจาก สกว. ดอกเบย 79.45 บาท รวม 300,079.45 บาท (สามแสนเจดสบเกาบาทสสบหาสตางค)

227

คาใชจาย

งวดท 1 270,442 บาท **งวดท 2 30,000 บาท ** ผวจยสารองจายเงนในจานวนดงกลาวไปกอน รวม 300,442 บาท (สามแสนสรอยสสบสองบาทถวน) จ านวนเงนคงเหลอ 0 บาท (ศนยบาท)(2) .................................. …………………………….. (นายจกรกรช สงขมณ) (นายสายชล ปญญชต) ผรบทน เจาหนาทการเงนโครงการ